Goworowo BANK

Bank Spó∏dzielczy w Goworowie — Monografia —

Teren dzia∏ania Banku Spó∏dzielczego w Goworowie i jego placówki

Centrala BS Troszyn Oddział Banku

Goworowo

Bank Spó∏dzielczy w Goworowie

Centrala Banku: 07-440 Goworowo, ul. KoÊcielna 1 tel./ fax (29) 761 40 17 e-mail: [email protected]

Oddzia∏ w Troszynie: 07-405 Troszyn, ul. Szkolna 3 tel. (29) 767 10 08

— 2 — Bank Spó∏dzielczy w Goworowie — Monografia —

Bank Spó∏dzielczy w Goworowie obchodzi w tym roku swój wspania∏y jubileusz. Przekazujemy Paƒstwu pierwszà publikacj´ monograficznà, która ukazuje 100-letni okres dzia∏alnoÊci naszego Banku. Poprzez dzia∏alnoÊç oszcz´dnoÊciowo - kredytowà Bank jest bardzo popularny na swoim terenie dzia∏ania. Dzi´ki dobrym wynikom finansowym, kompetencji i ˝yczli- wej obs∏udze klienta cieszy si´ wysokim zaufaniem spo∏ecznym. Nasz jubileusz jest doskona∏à okazjà, by przedstawiç dorobek i prac´ wielu ludzi zwiàzanych z Bankiem. Zokazji wydania tej Monografii, w imieniu Zarzàdu Banku i w∏asnym, sk∏adam serdeczne podzi´kowania wszystkim tym, którzy w ca∏ej 100-letniej historii naszego Banku troszczyli si´ o niego, poÊwi´cali si´ jego dzia∏alnoÊci i nadal dbajà o jego roz- wój. Wyrazy szacunku nale˝à si´ tak˝e ludziom, którzy bezpoÊrednio nie byli i nie sà zwiàzani z Bankiem, ale przyczynili si´ do jego rozwoju, a mianowicie Klientom oraz ludziom ˝yczliwym idei spó∏dziel- czoÊci bankowej. Dzi´kuj´ wszystkim osobom zwiàzanych z Bankiem za ich wk∏ad pracy i zaanga˝owanie. Pracownikom Banku Spó∏dzielczego w Goworowie sk∏adam ˝yczenia wszelkiej pomyÊlnoÊci oraz aby Nasz bank rozwija∏ si´ pomyÊlnie przez nast´pne 100 lat.

Prezes Zarzàdu BS w Goworowie

Lucyna Lewicka

— 3 — KoÊció∏ p.w. Podwy˝szenia Krzy˝a Âw. w Goworowie O GMINIE GOWOROWO Goworowo le˝y w pó∏nocno-wschodniej cz´Êci województwa mazowieckiego nad rzekà Orz. Oddalone jest od stolicy województwa i kraju 93 km. Przez teren gminy przebiega elektryczna linia kolejowa Warszawa-Ostro∏´- ka-Bia∏ystok oraz droga krajowa Ciechanów- Ostrów Mazowiecka-Bia∏ystok. Gmina Goworowo zajmuje tereny, które od wieków by∏y zamieszkiwane. Pierwsi miesz- kaƒcy wybierali dogodne tereny po∏o˝one nad rzekami (Narwià i Orzem), przez które przebiega∏y szlaki handlowe. W zwiàzku z utwo- rzeniem w roku 1076 biskupstwa w P∏ocku, pojawi∏y si´ w dolinie Orza pierwsze wsie. Nazwa Goworowo pochodzi od imienia Goworek lub Gowor, które by∏o popularne wrodzie Rawiczów. Do tej pory nie wiadomo, czy za∏o˝yciel wsi mia∏ tak w∏aÊnie na imi´, czy zapo˝yczy∏ nazw´ od innego Goworowa le˝àcego w „starej” cz´Êci Mazowsza pod Za- kroczymiem. Cmentarz w Goworowie Goworowo zyska∏o na znaczeniu, gdy oko- ∏o roku 1315 sta∏o si´ siedzibà parafii pod wezwaniem Krzy˝a Âwi´tego (poczàtkowo „Znalezienia“, obecnie „Podwy˝szenia“). Z tym wydarzeniem zwiàzana jest legenda, która g∏osi, i˝ pewnego dnia Jaçwingowie na- jechali na Mazowsze i wzi´li do niewoli wiele m´˝czyzn i kobiet. WÊród pojmanych znala- z∏a si´ dziewczyna. Podczas eskortowania jeƒców w miejscu, gdzie dziÊ stoi koÊció∏ w Goworowie, dziewczyna zdj´∏a z szyi krzy- ˝yk i upuÊci∏a go na ziemi´. W ten sposób zo- stawi∏a znak dla polskich wojsk, które sz∏y Goworowo - fragment Rynku z odsieczà. Pomoc wkrótce nadesz∏a. Jeƒcy zostali odbici, dziewczyna zaÊ - na znak cu- downego ocalenia z ràk pogan - postanowi∏a wybudowaç niewielkà kapliczk´. W tym miejscu zbudowano drewniany koÊció∏, zaÊ pod koniec XIX wieku wystawiono murowa- nà Êwiàtyni´, która stoi do dziÊ. Od momentu wyboru Goworowa na siedzib´ parafii sta∏o si´ ono centrum kulturo- wym i gospodarczym okolicy. Goworowo cha- rakteryzuje typowo miejski uk∏ad przestrzen- ny z symetrycznym rynkiem. Na prze∏omie

— 4 — XIX i XX wieku krà˝y∏ w tych okolicach wierszyk: „Powiadam Paƒstwu i daj´ s∏owo, nie masz miastecz- ka nad Goworowo”. Niestety, nie zachowa∏y si´ ˝ad- ne dowody na posiadanie przez Goworowo praw miejskich. Przypuszczalnie taki przywilej lokacyjny móg∏ zostaç nadany gromadnie dla miejscowoÊci po- ∏o˝onych w dobrach biskupa p∏ockiego przez ksi´cia Siemowita I w roku 1254. Do koƒca wieku XVIII rzeka Orz dzieli∏a obszar dzisiejszej gminy Goworowo na dwie cz´Êci. Na pó∏noc le- ˝a∏y tereny administracyjnie nale˝àce do ziemi ∏om- ˝yƒskiej, na po∏udnie ziemi nurskiej. Cz´Êç wsi, mi´dzy innymi Goworowo, by∏a prywatnà w∏asnoÊcià probosz- czów katedry p∏ockiej, wchodzàcej w sk∏ad ksi´stwa sieluƒskiego. Wi´kszoÊç stanowi∏y zaÊcianki szlacheckie bàdê wsie prywatne, nale˝àce do zamo˝nych ro- dzin szlacheckich. Po trzecim rozbiorze Polski, w roku 1795 tereny te zosta∏y wch∏oni´te przez zabór pruski. W latach 1807-1815 nale˝a∏y do ksi´stwa Warszaw- skiego. Od roku 1815 do odzyskania niepodleg∏oÊci znajdowa∏y si´ w zaborze rosyjskim, w guberni ∏om- ˝yƒskiej. Goworowa nie omin´∏y tragiczne wydarzenia, do których trzeba zaliczyç dwie wojny Êwiatowe. W czasie I wojny Êwiatowej wi´kszoÊç wsi wraz z Goworowem zosta∏a ca∏kowicie zniszczona. Na prze∏omie lipca i sierpnia 1915 roku mia∏a tu miejsce dwutygodniowa bitwa mi´dzy Niemcami i Rosjanami, po której pozosta- ∏o na terenie gminy 26 cmentarzy wojennych. W czasie II wojny Êwiatowej, w dniu 9 wrzeÊnia oddzia∏ SS spa- cyfikowa∏ Goworowo. Podpalono zabudowania, zabija- jàc przy tym oko∏o 65 ˚ydów i 35 Polaków. Po wojnie nadszed∏ czas na odbudow´ i trudny okres Polski Ludowej. W latach 1975 – 1998 gmina Goworo- wo nale˝a∏a do województwa ostro∏´ckiego. Urzàd Gminy w Goworowie

Pa∏ac w Szczawinie

— 5 — Obecnie wchodzi w sk∏ad powiatu ostro∏´ckiego w województwie mazowieckim i zajmuje powierzchni´ 219 km2, zamieszkiwanà przez 8,8 tys. mieszkaƒ- ców. W sk∏ad gminy wchodzi 45 so∏ectw. G∏ównym êród∏em ich utrzymania jest rolnictwo – u˝ytki rolne zajmujà powierzchni´ 2/3 obszaru gminy. Po∏o˝enie gminy mi´dzy dwiema malowniczymi rzekami - Narwià i Orzem - oraz pi´knymi zdrowymi lasami sprzyja rozwojowi turystyki. W nadnarwiaƒ- skich okolicach Kruszewa wiele jest uroczych, nie od- krytych zakàtków. Na terenie Gminy warto zobaczyç: - zespó∏ pa∏acowo-parkowy w Szczawinie z pocz. XIX w. autorstwa architekta Adama Idzikowskiego, otoczony parkiem zaprojektowanym przez wybitne- go architekta zieleni Waleriana Kronenberga, - zespó∏ pa∏acowo-parkowy w Brzeênie z XVIII w. zaprojektowany przez Leandra Marconiego, otoczony parkiem krajobrazowym, Topola bia∏a w miejscowoÊci Góry - neogotycki koÊció∏ Podwy˝szenia Krzy˝a Âwi´tego w Goworowie z 1881 r., -drewniany koÊció∏ p.w. NMP w Kuninie z prze∏omu XIX/XX wieku, - cmentarz parafialny w Goworowie; kaplica cmentarna z koƒca XIX w. rodziny Górskich oraz pomnik nagrobny rodziny Glinków z 1868 roku, -drewniany m∏yn wodny w miejscowoÊci Kó∏ko, usytuowany przy pi´knym stopniu wodnym na rzece Orz, - topola bia∏a w miejscowoÊci Góry, o obwodzie 7,55 m i wysokoÊci ponad 30 m, b´dàca najgrubszym drzewem w woj. mazowieckim.

Pa∏ac w Brzeênie

— 6 — O GMINIE troszyn Gmina Troszyn po∏o˝ona jest w powiecie ostro∏´ckim, w województwie mazowieckim i obejmuje obszar 156,31 km2. Jest to gmina wiejska sk∏adajàca si´ z 41 miejscowoÊci. Pierwsze informacje dotyczàce Troszyna pochodzà z 1406 i 1413 roku. Bi- skup p∏ocki w 1413 r. erygowa∏ parafi´ w Rzekuniu i przy∏àczy∏ do niej m.in. Troszyno. Z 1419 roku pochodzi pierwszy zapis o w∏aÊcicielu ziemi troszyƒ- skiej, którym by∏ s´dzia ∏om˝yƒski - Jan z Troszyna. W 1443 r. zosta∏ ufundo- wany przez niego koÊció∏ parafialny pw. Êw. Bart∏omieja Aposto∏a w Troszynie. Z ziemi troszyƒskiej wywodzi si´ Hieronim Kleczkowski, który zas∏u˝y∏ si´ w wielu bitwach jako dowódca Lisowczyków (lekkiej jazdy konnej stworzo- nej przez Aleksandra Lisowskiego). XVI wiek to okres rozkwitu miejscowoÊci – proboszczami parafii zostaje dwóch ksi´˝y wywodzàcych si´ z okolicznej szlachty: Jakub Chrostowski i Bar- t∏omiej Troszyƒski. MiejscowoÊç, nale˝àca do rodu Troszyƒskich, zostaje zniszczona w czasie potopu szwedzkiego. W 1705 r. wzniesiono tu drewniany koÊció∏ fundacji w∏aÊciciela Troszyna, chorà˝ego wyszogrodzkiego, Piotra Stumirow- skiego. W czasie powstania listopadowego miejscowoÊç znalaz∏a si´ kilkakrotnie na trasie przemarszów wojsk polskich i rosyjskich, w maju 1831 r. kwatero- wa∏ tu gen. Jan Skrzynecki przed bitwà pod Ostro∏´kà. W czasie powstania styczniowego w okolicy dzia∏a∏y oddzia∏y po- wstaƒcze, m.in. Zygmunta Padlewskiego. KoÊció∏ p.w. Êw. Bart∏omieja Aposto∏a w Troszynie W 1884 r. wzniesiono tu nowy, drewniany koÊció∏ konsekrowany w 1887 r. przez biskupa Kossowskiego. Okres I wojny Êwiatowej to kolejne zniszczenia – w 1915 r. w rejonie Troszyna i Rab´d toczy∏y si´ walki rosyjsko-niemieckie. W czasie II wojny Êwiatowej koÊció∏ zosta∏ spa- lony przez wycofujàcych si´ Niemców. Po wojnie msze Êwi´te w Troszynie odbywa- ∏y si´ w domu parafialnym, a nowy koÊció∏ pro- jektu Barbary Brukalskiej zbudowany zosta∏ w latach 1956-1975. Urzàd Gminy w Troszynie B´dàc w okolicach Troszyna warto zobaczyç w miejscowoÊci Kleczkowo zespó∏ sakralny z XVI wieku, który wyró˝nia si´ charaktery- stycznà architekturà i posiada bogatà histori´. Na tutejszym cmentarzu parafialnym interesu- jàcym obiektem jest nagrobek Józefa ¸aniew- skiego oraz kaplica z II po∏. XIX w. B´dàc w Kleczkowie, warto te˝ zwróciç uwag´ na za- bytkowy koÊció∏ parafialny. Z kolei w miejsco- woÊci Rostki na uwag´ zas∏uguje cmentarzysko z okresu wp∏ywów rzymskich.

— 7 — HISTORIA I ZASADY SPÓ¸DZIELCZOÂCI

Formy zespo∏owego dzia∏ania, oparte na wzajemnej pomocy, majà d∏ugà histori´. W Êredniowiecznych miastach dzia∏a∏y cechy i gildie, stowarzyszenia rze- mieÊlników i kupców, które zwalcza∏y nieuczciwà konkurencj´, organizowa∏y zaopatrzenie w surowce, rozstrzyga∏y spory a tak˝e udziela∏y kredytu i wspar- cia finansowego swoim cz∏onkom. W XVI w., na wzór zachodnioeuropejskich organizacji dobroczynnych, zacz´∏y rozwijaç si´ w miastach polskich tzw. banki pobo˝ne, stawiajàce sobie za cel ochron´ najubo˝szych mieszkaƒców przed lichwà, oparte o kapita∏ czerpany z darowizn. Kredytu udziela∏y zazwyczaj pod zastaw na bardzo niski procent lub nawet bez pobierania procentu. Pierwszà tego rodzaju instytucjà by∏a Fundacja Ostro∏´cka Taniego Kredytu, za∏o˝ona w 1577 r. przez ks. Wawrzyƒca Bia∏obrzeskiego. W 1585 r. bank pobo˝ny w Krakowie za∏o˝y∏ ks. Piotr Skarga. Podobne banki powstawa∏y póêniej w Warszawie, ¸owiczu, Wilnie, ZamoÊciu i wielu innych miastach, funkcjonu- jàc a˝ do XIX wieku. W XVII wieku powstawa∏y pierwsze kasy po˝yczkowe oraz wspólne wiejskie spi- chrze. Ze wspólnie zgromadzonych zapasów kasy udziela∏y kredytów na budow´ domów, pomoc w wy- padku nieurodzaju, nauk´ rzemios∏a, dzia∏alnoÊç han- dlowà itp. W tym czasie tak˝e robotnicy, w celu prze- ciwstawienia si´ wyzyskowi tworzyli tzw. kasy brac- kie, które wyp∏aca∏y ze sk∏adek zapomogi potrzebujà- cym cz∏onkom stowarzyszenia. Na wsi powstawa∏y wiejskie kasy po˝yczkowe, tworzone ze Êrodków dworu, darowizn, obowiàzko- wych sk∏adek ch∏opów oraz udzia∏ów oddawanych przez w∏oÊcian na procent. Po˝yczki z regu∏y zabez- pieczenie mia∏y w plonach, inwentarzu, czasem wy- magano por´ki innych w∏oÊcian. Na poczàtku XIX wieku nastàpi∏ dalszy rozwój dzia∏alnoÊci spo∏eczno-gospodarczej o cechach spó∏- dzielczych, a pierwszym organizatorem nowych form zespo∏owego gospodarowania by∏ ksiàdz Stanis∏aw Staszic, zwany ojcem polskiej spó∏dzielczoÊci. Za∏o˝y∏ on w 1816 r. Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze,

— 8 — Mieczys∏aw ¸yskowski ks. Augustyn Szamarzewski

Stanis∏aw Staszic

Franciszek Stefczyk ks. Piotr Wawrzyniak

— 9 — które - oprócz wspó∏dzia∏ania cz∏onków w zakresie ratowania si´ w nieszcz´Êciach - rozwija∏o szerokà dzia∏alnoÊç oÊwiatowà, a tak˝e wprowadzi∏o ró˝- ne formy opieki spo∏ecznej. Jednak˝e pierwszà organizacjà w pe∏ni spó∏- dzielczà, utworzonà w 1861 r. w stolicy Wielkopol- ski, by∏o Towarzystwo Po˝yczkowe dla Przemy- s∏owców Miasta Poznania. Powsta∏o z inicjatywy Mieczys∏awa ¸yskowskiego, Hipolita Cegielskiego, kilku lekarzy, s´dziów i innych osób. Spó∏dzielnia zorganizowana by∏a wed∏ug zasad Hermana Schulzego z Delitzsch - jednego z pionierów i orga- nizatorów (obok Fryderyka Wilhelma Raiffeisena) spó∏dzielczoÊci niemieckiej. Cz∏onkowie spó∏ki rekrutowali si´ z ró˝nych warstw spo∏ecznych - przemys∏owców, kupców, rzemieÊlników, inteligencji. Kredyty udzielane by∏y wy∏àcznie na cele produkcyjne mimo, ˝e nie wszy- scy cz∏onkowie prowadzili dzia∏alnoÊç gospodar- czà. Cz∏onkostwo w spó∏ce wynika∏o bowiem nie tylko z przyczyn ekonomicznych, lecz równie˝ pa- triotycznych. W czwartym roku dzia∏alnoÊci Towa- rzystwo liczy∏o ju˝ 330 cz∏onków. W rok po za- ∏o˝eniu poznaƒskiej spó∏dzielni utworzone zosta∏y podobne spó∏ki kredytowe w Brod- nicy i Golubiu. W latach 1862 - 1870 w Wielkopolsce i na Pomorzu powsta∏o 48 nowych spó∏ek.

Zasady Spó∏dzielczoÊci

Podstawowà ideà, lansowanà przez K. Marcin- kowskiego, A. Cieszkowskiego, K. Libelta i A. Sza- „Ten kto przez swoje życie poprawi marzewskiego, by∏ niekapitalistyczny stosunek do i udoskonali los współczesnych lub całych pokoleń następnych - ten dopełnia zysków spó∏dzielni. Wynika∏a z tego naczelna za- całkowicie swojego tu istnienia sada uspo∏ecznienia zysku w niepodzielnym fun- i przeznaczenia” duszu zasobowym oraz w postaci dywidendy p∏a- Stanis∏aw Staszic conej od wysokoÊci udzia∏u.

— 10 — Druga zasada polega∏a na udzielaniu kredy- Wed∏ug ustaleƒ Komisji Historycznej, tów tylko cz∏onkom spó∏dzielni. Mia∏a zabez- przyj´tych w 1985 roku pieczyç interesy cz∏onków i ograniczaç trans- stosowana jest nast´pujàca akcje spekulacyjne obliczone na zysk. periodyzacja dziejów Wa˝ne znaczenie mia∏a zasada trzecia, polskiej spó∏dzielczoÊci bankowej: w myÊl której spó∏dzielnia kredytów by∏a do- browolnym zrzeszeniem jednostek stosunko- 1. Okres zaborów (1861-1918) wo s∏abych pod wzgl´dem zdolnoÊci kredyto- 2. Polska Spó∏dzielczoÊç Bankowa w Od- wych. Oznacza∏o to w praktyce, ˝e spó∏dziel- rodzonej Polsce (1918-1939) nia kredytowa mog∏a przyjàç na swego cz∏on- 3. Okres II wojny Êwiatowej (1939-1945) ka ka˝dego obywatela bez wzgl´du na jego przynale˝noÊç zawodowà i spo∏ecznà oraz 4. Spó∏dzielczoÊç bankowa w okresie gospodarki centralnie zarzàdzanej umo˝liwia∏a mu dogodne wnoszenie udzia∏ów. (1945-1989): W ten sposób spó∏dzielnie kredytowe sta- - 1945-1949 - odbudowa polskiej spó∏- wa∏y si´ dost´pne nawet dla najbiedniejszych. dzielczoÊci, Wreszcie zasada ta oznacza∏a, ˝e ka˝dy mia∏ - 1950-1956 - okres Gminnych Kas mo˝liwoÊç wstàpiç i wystàpiç ze spó∏dzielni Spó∏dzielczych, w dogodnym dla siebie terminie. - 1957-1975 - Spó∏dzielnie Oszcz´dno- Te trzy podstawowe zasady uzupe∏nia∏y Êciowo-Po˝yczkowe, jeszcze zasady samopomocy, solidarnoÊci i de- - 1975-1989 - Banki Spó∏dzielcze mokratycznego samorzàdu, które przej´to od i Bank Gospodarki ˚ywnoÊciowej. Êwiatowego ruchu spó∏dzielczego. Zasada sa- 5. Okres transformacji polskiej spó∏dziel- mopomocy oznacza∏a, ˝e spó∏dzielnia tworzy czoÊci bankowej do gospodarki rynko- sama w∏asne podstawy finansowe (w∏asne fun- wej od 1990 r. dusze) bez pomocy paƒstwa lub innych êróde∏ publicznych bàdê prywatnych. Te w∏asne fundusze spó∏dzielni tworzono z wpisowego, nie- funduszu stanowi∏a r´kojmi´ zaufania do podzielnej cz´Êci nadwy˝ki wp∏at cz∏onków na spó∏dzielni ze strony osób powierzajàcych jej fundusz udzia∏owy, z wk∏adów oszcz´dnoÊcio- swoje oszcz´dnoÊci oraz ze strony banków wych i z lokat na rachunkach bie˝àcych. Do- kredytujàcych spó∏dzielni´. zwolone by∏o tak˝e korzystanie (w okreÊlonych Wreszcie zasada samorzàdnoÊci demokra- przypadkach) z kredytu refinansowego. tycznej wyra˝a∏a si´ w istnieniu ka˝dej spó∏- Istotnà zasadà, pobudzajàcà cz∏onków do dzielni takich organów, jak: walne zgromadze- interesowania si´ losami spó∏dzielni i rozwo- nie, rada nadzorcza, zarzàd. Zasada ta przy- jem jej gospodarki, stanowi∏a zasada solidar- znawa∏a decydujàcà rol´ walnemu zgroma- noÊci. Polega∏a ona na nieograniczonej odpo- dzeniu, dajàc ka˝demu cz∏onkowi jeden g∏os. wiedzialnoÊci majàtkiem prywatnym cz∏on- Udzia∏ w rozstrzyganiu o losach spó∏dzielni ków na rzecz powi´kszenia niepodzielnego mia∏ wi´c ka˝dy cz∏onek, niezale˝nie od wyso- funduszu zasobowego, a z kolei wielkoÊç tego koÊci udzia∏u, pochodzenia i zawodu.

— 11 — Dzieje BANKU w goworowie Poczàtki dzia∏alnoÊci Banku Spó∏dzielczego w Goworowie datujà si´ od dnia 23 czerwca 1912 r., kiedy miejscowa i okoliczna grupa dzia∏aczy gospo- darczych postanowi∏a z tym dniem za∏o˝yç „Kas´ Po˝yczkowà“. WÊród pierw- szych za∏o˝ycieli, pracowników, cz∏onków Zarzàdów i Rad Nadzorczych goworowskiej Kasy pojawiajà si´ nazwiska: prezes Zarzàdu - Antoni Budny, przewodniczàcy Rady - Antoni Glinka, kasjer - N. Zambrzycki, w∏aÊciciel ma- jàtku Zambrzyce, jego zast´pcà - dr Koz∏owski, buchalter - Kalinowski. Opro- centowanie kredytów ustalono na 4% przy po˝yczce na rok, 4,5% przy po- ˝yczce na 2 lata, 5% dla po˝yczki trzyletniej. Fragment Ksi´gi Parafialnej Nast´pna wzmianka dotyczy roku 1919, która potwierdza, ˝e w Goworo- potwierdzajàcy wie nadal dzia∏a Kasa Oszcz´dnoÊci i Po˝yczek. Prezesem Zarzàdu Kasy by∏ za∏o˝enie Kasy Stanis∏aw Budny - dzier˝awca majàtku Pokrzywnica, skarbnikiem Grzegorz Po˝yczkowej Kucharczyk - gospodarz z R´bisz, absolwent szko∏y w Pszczelinie. Warto nad- w Goworowie mieniç, ˝e w tym czasie istnia∏a tak˝e w Goworowie Spó∏dzielnia Spo˝ywców w 1912 r.

— 12 — "Nadzieja", w której S. Budny by∏ w Radzie Nadzorczej a G. Kucharczyk pe∏ni∏ funkcj´ kierownika i prezesa Zarzàdu. Spó∏dzielni´ t´ za∏o˝ono jeszcze przed I wojnà Êwiatowà, kierowali nià poczàtkowo ksi´˝a wikariusze miejscowej parafii, na czele z ks. B∏aszczakiem. W czasie wojny cz´Êç majàtku zosta∏a rozgrabiona, Spó∏dzielnia podupad∏a, a w roku 1933 ca∏kowicie upad∏a. Innym dokumentem poÊwiadczajàcym istnienie Kasy Stefczyka w Goworo- wie sà akta personalne kierownika Gminnej Kasy Spó∏dzielczej w latach 1950- 1957 - Romualda Ratyƒskiego. Czytamy w nich, ˝e w latach 1925-1930 by∏ on skarbnikiem Kasy Stefczyka a w latach 1930-1939 przewodniczàcym Rady Ka- sy Stefczyka. Dane o dzia∏alnoÊci Kasy w Goworowie przed II wojnà Êwiatowa sà bardzo skromne. Nieznany jest z tego okresu akt powstania Kasy Stefczyka, jej statut, iloÊç cz∏onków, wielkoÊç udzielonych po˝yczek i zgromadzonych oszcz´dnoÊci. Wi´kszoÊç informacji z tego okresu pochodzi z kroniki parafialnej parafii Goworowo. Podaje ona, ˝e w 1933 roku w Goworowie znajdowa∏ si´ Dom Ka- tolicki, b´dàcy siedzibà Zwiàzku Katolickiego, za∏o˝onego przez Antoniego Brykczyƒskiego, oraz instytucje religijne i spo∏eczne, takie jak: zakon, Brac- two Ró˝aƒcowe, Towarzystwo DobroczynnoÊci "Caritas" prowadzone przez Ann´ Glink´ - dziedziczk´ majàtku Szczawin, Stra˝ Po˝arna, w której dzia∏a∏ wspomniany wy˝ej dzia∏acz goworowskiej Kasy Romuald Ratyƒski, Spó∏dzielnia Mleczarska oraz spó∏dzielnia oszcz´dnoÊciowo - po˝yczkowa, zwana ju˝ wtedy Kasà Stefczyka, o której wiadomo, ˝e wspiera∏a najbiedniejszych,

„G∏os Mazowiecki” z 1935 r. — 13 — zw∏aszcza rolników oraz ˝e jej dzia∏aczem w omawianym okresie (1933 rok) by∏ W∏adys∏aw Sobotka z Goworowa. Brak dokumentacji zniszczonej w czasie wojen (dwukrotnie, w latach 1915 i 1939 Goworowo zosta∏o w 90% spalone) nie pozwala precyzyjnie ustaliç historii BS w Goworowie do roku 1949. Nowy rozdzia∏ w historii zarówno spó∏dzielczoÊci bankowej w Polsce, jak i na terenie Goworowa otwiera rok 1950. By∏ to ju˝ czas g∏´bokiej i daleko idàcej ingerencji Paƒstwa w dzia∏alnoÊç spó∏dzielczà. Dekretem o reformie bankowej z 25 paêdziernika 1948 roku i zarzàdze- niem Ministra Skarbu z 4 stycznia 1950 roku ujednolicony zosta∏ system spó∏- dzielczy w Polsce. Wzorcowy, jednakowy dla wszystkich banków spó∏dzielczych statut, wprowadza∏ wspólnà nazw´: Gminna Kasa Spó∏dzielcza oraz okreÊla∏, ˝e organami GKS sà walne zgromadzenie, zarzàd i komisja rewizyj- na. Sieç GKS mia∏a odpowiadaç liczbie istniejàcych gmin. Nowy statut pozbawia∏ banki cz´Êci uprawnieƒ, jak np. gromadzenie oszcz´dnoÊci na w∏asny rachunek i sprowadza∏ je do roli "okienek kasowych" Narodowego Banku Polskiego i Powszechnej Kasy Oszcz´dnoÊci. Podporzàdko- wywa∏ banki centrali rewizyjnej i finansowej, jakà sta∏ si´ poczàtkowo (od 15 kwietnia 1949 r.) Bank Rolny, a od sierpnia 1953 r. - NBP. Przez dwa lata, tj. 1951-1952 Bank Rolny wywiera∏ bardzo du˝y wp∏yw na funkcjonowanie Gminnych Kas Spó∏dzielczych. OkreÊla∏ plany kredytowe z podzia∏em na gminy, miesiàce oraz rodzaje kontraktowe. Przez pewien okres wszystkie Gminne Kasy Spó∏dzielcze mia∏y jednakowe godziny pracy. Dzia∏alnoÊci GKS podporzàdkowana zosta∏a te˝ Zwiàzkowi Samopomocy Ch∏opskiej, której przedstawiciele wchodzili w sk∏ad Komitetu Kredytowego. Znacznie ogranicza∏ te˝ rol´ samorzàdu bankowego. Rady Nadzorcze zastàpiono Komisjami Statut GKS Rewizyjnymi z mocno ograniczonymi uprawnieniami, o wszystkich - nawet najdrobniejszych sprawach - decydowa∏ dyrektor oddzia∏u powia- towego NBP. W toku realizacji reformy spó∏dzielczoÊci wystàpi∏y te˝ pewne zja- wiska pozytywne, takie jak przej´cie pe∏nej ob- s∏ugi kasowej Gminnych Spó∏dzielni "SCh", kon- centracja obs∏ugi kredytowej w GKS, co w kon- sekwencji prowadzi∏o do eliminacji kredytów po- zabankowych, w∏àczenie GKS w struktur´ aparatu

— 14 — bankowego oraz obj´cie ich dzia∏alnoÊci kredytowej planowaniem, uproszcze- nie formalnoÊci zwiàzanych z przyznawaniem po˝yczek, obni˝enie oprocentowania po˝yczek dla ma∏o- i Êredniorolnych gospodarstw czy dostosowanie ter- minów sp∏at do cyklu produkcyjnego. Nie rekompensowa∏y one jednak ujem- nych skutków wynikajàcych ze sprawowania funkcji centrali przez banki paƒ- stwowe - Bank Rolny i NBP. Ograniczenia narzucone bankom spó∏dzielczym powodowa∏y zanikanie inicjatywy spo∏ecznej i biurokratyzowanie GKS, prowadzàce do przekszta∏cenia ich w pododdzia∏y banków paƒstwowych, w aparat rozdzielnictwa kredytów, poszufladkowanych, obstawionych warunkami, finansowanych w ca∏oÊci ob- cymi Êrodkami. Cz∏onkowie, pozbawieni wp∏ywu na dzia∏alnoÊç swojej spó∏- dzielni oboj´tnieli i przestawali czuç si´ jej wspó∏gospodarzami. Zanika∏a dzia∏alnoÊç wychowawcza i zanika∏o zaufanie do instytucji, która stawa∏a si´ obca dla cz∏onków, bowiem praktycznie niemal nic ich ze swojà spó∏dzielnià nie wiàza∏o. Tak te˝ i by∏o poczàtkowo wÊród spó∏dzielców w Goworowie, gdzie grupa ambitnych dzia∏aczy - wÊród których znaleêli si´ m.in. wspominany ju˝ Ro- muald Ratyƒski oraz - póêniejszy, wieloletni i zas∏u˝ony dzia∏acz Kasy - ksi´- gowy Stanis∏aw ¸ojek - 15 listopada 1950 r. powo∏a∏a Gminnà Kas´ Spó∏dziel- czà, która zosta∏a zarejestrowana w Sàdzie Powiatowym Warszawa - Praga pod nr RS 4462. W postanowieniu Sàdu wpisano m.in.: „Celem dzia∏alnoÊci Kasy jest pomoc w podnoszeniu dobrobytu i kultury bezrolnych, ma∏orolnych i Êredniorolnych ch∏opów, zgodnie z planami rozwoju gospodarczego wsi oraz obrona ich przed lichwà i wyzyskiem kapitali- stycznym na wsi.” Wed∏ug statutu, organami zarzàdzajàcymi Gminnymi Kasami Spó∏dzielczymi by∏y Walne Zgromadzenie, Zarzàd oraz Komisja Re- wizyjna. W momencie za∏o˝enia Kasa zrzesza∏a 44 cz∏onków. Czteroosobowy zespó∏ pracowników GKS w Goworowie stanowili: Romuald Ratyƒski - kierownik GKS, Stanis∏aw ¸ojek - ksi´gowy (przepracowa∏ w tym banku 40 lat), Ja- dwiga ZyÊk - pomoc biurowa, Czes∏awa Lipska - woêna. Podczas pierwszego Walnego Zgromadzenia wy∏oniono nast´pujàce organy samorzàdowe: Zarzàd i Komisj´ Rewi- zyjnà. Do Zarzàdu Spó∏dzielni weszli: Adam Kaczyƒski - przewodniczàcy, Stanis∏aw Wójcik - zast´pca przewodni- czàcego. W Komisji Rewizyjnej zasiedli: Wac∏aw Witecki, Antoni Grabowski, Jan Szczepaƒski, Kazimierz Âwider- ski, W∏adys∏aw Hermanowicz. Udzia∏ cz∏onkowski ustalono na kwot´ 30 z∏. Zakres dzia∏alnoÊci Spó∏dzielni ogranicza∏ si´ poczàtkowo do gromadzenia oszcz´dno- Êci oraz udzielania kredytów krótkoterminowych.

— 15 — Poczàtki powojennej dzia∏alnoÊci w Gminnej Kasie Spó∏dzielczej w Goworo- wie by∏y trudne. Jej dzia∏alnoÊç za 1950 rok zamkn´∏a si´ stratà w kwocie 1.066 z∏, podobnie rok nast´pny - 1951 zakoƒczy∏ si´ stratà w wysokoÊci 9.881 z∏. Straty te wynika∏y z kilku przyczyn, m.in. za prawie 4,5 tys. z∏ musiano za- kupiç umeblowanie niezb´dne do przechowywania dokumentów, cz´Êciowo straty wynika∏y z b∏´dów w prowadzeniu Kasy (np. przez pewien czas nie po- bierano oprocentowania od udzielanych rolnikom po˝yczek), po cz´Êci te˝ by∏y wynikiem ba∏aganu zwiàzanego z "reformà systemu pieni´˝nego" z dnia 28 paêdziernika 1950 roku a polegajàcà na wymianie starych banknotów na nowe oraz zamianà relacji: 3 nowe z∏ote za 100 z∏otych starych za wyjàtkiem po- siadaczy gotówki oraz wk∏adów oszcz´dnoÊciowych przekraczajàcych sum´ 100 tys. z∏, gdzie obowiàzywa∏ stosunek 1 nowy z∏oty za 100 starych z∏otych. Ponadto podczas dorocznych Walnych Zgromadzeƒ cz∏onkowie Spó∏dzielni zg∏aszali zastrze˝enia co do sposobu i celowoÊci przyznawanych po˝yczek, wysokiej niesp∏acalnoÊci kredytów, b∏´dach w zarzàdzaniu gospodarkà GKS, ma∏ej liczby cz∏onków itp. Mia∏o to odzwierciedlenie w doÊç cz´stych zmianach w Zarzàdzie Kasy. Ju˝ w maju 1952 r. wybrano nowy Zarzàd w sk∏adzie: Stanis∏aw Dylewski z Goworowa - przewodniczàcy oraz Adam Sajnoga z Go- worówka i Wac∏aw Duda z Goworowa, zastàpieni rok póêniej przez Mari´ Du- Protokó∏ Walnego dowà i Stanis∏awa Wójcika. Na zast´pców cz∏onków Zarzàdu wybrano Jana Zgromadzenia Rybaka z Wólki Brzeziƒskiej i W∏adys∏awa Hermanowicza z Goworowa. GKS w Goworowie z 1952 r.

— 16 — W 1954 roku Zarzàd tworzyli: Jan Duma∏a - przewodniczàcy, Stanis∏aw Wi- Êniewski i Józef Szmit - cz∏onkowie Zarzàdu. Rok póêniej na czele Zarzàdu sta- nà∏ Stanis∏aw WiÊniewski, natomiast cz∏onkami zostali Antoni Bartkowski i Jó- zef Dylewski. Sytuacja personalna nieco ustabilizowa∏a si´ w 1956 roku, kiedy to przewodnictwo Zarzàdu Kasy powierzono Janowi Grodzkiemu z Kunina, który funkcj´ t´ piastowa∏ do koƒca dekady. W omawianym okresie Spó∏dzielnia nie by∏a du˝a, liczy∏a od 210 cz∏onków w 1953 roku do 308 w roku 1955. Zainteresowanie dzia∏alnoÊcià GKS tak˝e nie by∏o wielkie, frekwencja na Wal- nych Zgromadzeniach Cz∏onków, które zazwyczaj odbywa∏y si´ w drugim terminie, wynosi∏a: -w1952 r. - 19 osób, w 1953 r. - 17 osób, w 1954 r. - 22 osoby, w 1955 r. - 50 osób. Poczàwszy od roku 1952 Kasa uzyskiwa∏a nadwy˝k´ bilansowà w wysokoÊci: -w1952 roku - 8.290 z∏, w 1953 roku - 9.716 z∏, w 1954 roku - 28.405 z∏. Statut Kasy Spó∏dzielczej Wyjàtek stanowi∏ rok 1955, w którym chocia˝ wypraco- wano zysk (71.791 z∏), to w ogólnym rozrachunku odnoto- wano strat´ (45.264 z∏) b´dàcà wynikiem spisania zale- g∏ych po˝yczek na wàtpliwe. Decyzjà WZ Kasa zg∏osi∏a wniosek do NBP o pokrycie straty ze Wspólnego Funduszu Wyrównawczego. Ju˝ w drugiej po∏owie 1954 roku, w wyniku uchwa∏y II Zjazdu PZPR, zarysowa∏y si´ pewne zmiany w polityce rolnej, jednak dopiero VIII Plenum KC PZPR w paêdzierniku 1956 roku dokona∏o krytycznej analizy sytuacji politycznej i gospodarczej. W roku 1956, zarzàdzeniem Ministra Finansów z 13 kwietnia 1956 r. przyj´to wzorcowy statut i zmieniono na- zwy spó∏dzielni na "Kasa Spó∏dzielcza". Z∏agodzono polity- k´ Paƒstwa wobec spó∏dzielni, przyznano im prawo do prowadzenia dzia∏alnoÊci oszcz´dnoÊciowej na w∏asny rachunek, co stworzy∏o podstawy do prowadzenia samodzielnej dzia∏alnoÊci kredytowej. Przywrócono tradycyjne organy samorzàdu, poszerzajàc jego uprawnienia i przyznajàc kasom m.in. prawo wyboru Rady, Komisji i Zarzàdu. Sta- tut wzorcowy pozwala∏ te˝ rozszerzyç cz∏onkostwo na ca∏à ludnoÊç wiejskà oraz ustali∏, ˝e nadrz´dnym orga- nem samorzàdowym kas jest Naczelna Rada Spó∏dzielcza. W Goworowie nowy statut oraz nazw´ – „Kasa Spó∏dzielcza w Goworowie” przyj´to na Walnym Zgro- madzeniu Cz∏onków 1 lipca 1956 roku. W wyniku wybo- rów do Rady KS wybrano osoby: W∏adys∏aw Minota, W∏adys∏aw Krupka, Henryk Majek, Henryk Sobotka, Sta- nis∏aw WiÊniewski, Edward Jarka, Stanis∏aw Mateusiak, Antoni Majkowski, Jan Spodniewski i Tadeusz Dzierz- gowski. Do Zarzàdu Kasy zostali wybrani: Jan Grodzki,

— 17 — Antoni Bartkowski i Józef Dylewski. Od 1957 roku stanowisko kierownika Kasy objà∏ Stefan Dzierzgowski i pe∏ni∏ je a˝ do 1975 roku. Zmiany spo∏eczno - polityczne i gospodarcze wywo∏a∏y o˝ywionà dyskusj´ wÊród cz∏onków spó∏dzielni. Dyskutowano o istotnych dla niej sprawach; sta- wiano wnioski o zwi´kszenie limitów udzielanych kredytów, o wyp∏at´ nale˝- noÊci za mleko przez Kas´ zaÊ nie przez poczt´ oraz o zwolnienie Kasy z wy- mogu opiniowania wniosków o kredyty przez Zwiàzek Samopomocy Ch∏opskiej. Propagowano cz∏onkostwo i gromadzenie oszcz´dnoÊci w Kasie. W wyniku powszechnej dyskusji w styczniu 1957 roku ukaza∏y si´ wytycz- ne KC PZPR i NK ZSL w sprawie polityki rolnej, które zosta∏y przyj´te jako pro- gram d∏ugofalowy na lata 1959-1965. Wspomniany wy˝ej Statut z 1956 roku zapowiada∏ tak˝e powo∏anie - przy Naczelnej Radzie Spó∏dzielczej - Komisji ds. Kas Spó∏dzielczych jako reprezen- tacji spó∏dzielczoÊci kredytowej. Komisja taka powsta∏a jeszcze we wrzeÊniu 1956 r. i opracowa∏a projekt realizacji dekretu o reformie bankowej, którà Sejm uchwali∏ 29 maja 1957 roku. Szeroka dyskusja cz∏onków spó∏dzielczoÊci bankowej znalaz∏a swoje odbicie na I Krajowym Zjeêdzie Delegatów Spó∏- dzielni Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowych, który odby∏ si´ w dniach 24-25 sierpnia 1957 roku. Zjazd powo∏a∏ do ˝ycia Zwiàzek Spó∏dzielni Oszcz´dno- Êciowo – Po˝yczkowych, który rozpoczà∏ dzia∏alnoÊç od 1 stycznia 1958 roku. Centralà finansowà pozosta∏ Narodowy Bank Polski, a od 1959 r. by∏ nià Bank Rolny. Istotne znaczenie mia∏o równie˝ zarzàdzenie Ministra Finansów z 1957 roku, w którym ustalono, ˝e kredytów d∏ugoterminowych b´dzie udziela∏ Bank Rolny, natomiast SOP-y b´dà udziela∏y równie˝ kredytów inwestycyjnych (po- czàtkowo tylko Êrednioterminowych) oraz b´dà (od 1960 r.) kredytowa∏y sprzeda˝ ratalnà artyku∏ów konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Od tej pory datuje si´ dynamiczny rozwój bankowoÊci spó∏dzielczej. Z roku na rok wzrasta∏y rozmiary udzielanych kredytów a tak˝e oszcz´dnoÊci. Zwi´kszy∏y si´ równie˝ zyski osiàgane z dzia∏alnoÊci. O dynamice rozwoju Kasy Spó∏dzielczej w Goworowie Êwiadczà osiàgane zyski: za 1956 rok w wysokoÊci 19.368 z∏, za 1958 r. – 49.718 z∏, a ju˝ za rok 1960 – 73.975. Nadwy˝k´ bilansowà – po odj´ciu podatku dochodowego – dzielono na fundusz zasobowy, fundusz wyrównawczy, oprocentowanie udzia∏ów, nagrody i wycieczki dla pracowników, fundusz rozwoju spó∏dzielni i spó∏dzielni uczniowskich, nagrody dla Szkolnych Kas Oszcz´dnoÊci, budow´ Szkó∏ Tysiàclecia oraz szko∏y w Goworowie, zwiàzki i organizacje spo∏eczne i m∏o- dzie˝owe, okolicznoÊciowe imprezy, obchody, jubileusze, fundusz zapomogowy dla pracowników itp. Znacznie wzros∏o zainteresowanie Kasà, która ju˝ na koniec 1960 roku liczy∏a 1100 cz∏onków. Cz∏onkowie Kasy podkreÊlali „jak wielkà rol´

— 18 — spe∏nia obecnie pomoc kredytowa dla rol- ników przy aktywizacji ich gospodarstw“. W 1961 r. po utworzeniu CZ SOP Bank przyjà∏ nazw´: "Kasa Spó∏dzielcza. Spó∏- dzielnia Oszcz´dnoÊciowo-Po˝yczkowa w Goworowie". By∏ to okres dalszego rozwoju Spó∏dzielni, która w tym czasie zasi´giem swojego dzia∏ania obejmowa∏a gromady: Goworowo, Kunin, ˚abin i Pa- sieki w powiecie ostro∏´ckim, wojewódz- twie warszawskim. Na czele Zarzàdu Ka- sy stanà∏ Stanis∏aw Choromaƒski, natomiast Radzie Nadzorczej przewodniczy∏ W∏adys∏aw Minota z ˚abina. Obydwaj swe funkcje piastowali a˝ do po∏owy lat 70-tych. WysokoÊç udzia∏u wynosi∏a 100 z∏, wpisowego 10 z∏, górna granica wysokoÊci udzielanych po˝yczek - 10 tys. z∏. Na Walnym Zgromadzeniu Delegatów 1 delegat reprezen- towa∏ 20 cz∏onków. W po∏owie lat 60-tych, w zwiàzku z rozwojem i poszerzaniem zakresu dzia∏alnoÊci Spó∏dzielni, ostro zarysowa∏y si´ potrzeby lokalowe. Siedziba Kasy znajdowa∏a si´ nadal w mieszkaniu prywatnym w wynaj´tym lokalu, sk∏adajàcym si´ z dwóch pomieszczeƒ o powierzchni 65 m2, co ja- kiÊ czas dochodzi∏o do podniesienia czynszu za wy- najem. Sytuacja taka zrodzi∏a pomys∏ na budow´ biu- ra Kasy, co spotka∏o si´ z entuzjazmem jej cz∏onków. 3 kwietnia 1966 roku Walne Zgromadzenie przedstawicieli uchwali∏o, ˝e cz∏onkowie KS dobrowolnie opo- datkujà si´ w wysokoÊci 50 z∏ oraz zadeklarujà jeden dzieƒ pracy przy budowie budynku, w czynie spo- ∏ecznym zwiozà kamieƒ i ˝wir itp. Poczàwszy od 1966 roku z podzia∏u nadwy˝ki bilansowej zacz´to wyodr´bniaç okreÊlone kwoty na fundusz budowy siedziby Banku. JednoczeÊnie rozpocz´to przeprowa- dzanie negocjacji w sprawie nabycia budynku miesz- kalnego, w którym mieÊci∏ si´ lokal Spó∏dzielni przy ulicy KoÊcielnej 1. Do wspólnego porozumienia i sfi- nansowania transakcji dosz∏o 22 lutego 1972 roku, kiedy to ca∏y budynek sta∏ si´ w∏asnoÊcià Banku. Od tego momentu Banku kilkukrotnie przeprowadza∏ re- monty i modernizacje obiektu, z których ostatnia zosta∏a zakoƒczona w lipcu 2012 roku. Protokó∏ WZ z 1960 r. — 19 — 6 maja 1973 roku, w wyniku dokonania zmian w statucie goworowska spó∏- dzielnia przyj´∏a obowiàzujàcà do dziÊ nazw´: Bank Spó∏dzielczy w Goworowie. W po∏owie lat 70-tych nast´pujà zmiany zarówno w systemie administracyjnym (zlikwidowano powiaty, utworzono nowe województwa), jak i spó∏- dzielczoÊci bankowej w Polsce. 1 lipca 1975 r. rozpoczà∏ dzia∏alnoÊç Bank Go- spodarki ˚ywnoÊciowej, powo∏any na mocy ustawy o prawie bankowym z po∏àczenia Banku Rolnego i Centralnego Zwiàzku Spó∏dzielni Oszcz´dno- Êciowo-Po˝yczkowych, przejmujàc wobec banków spó∏dzielczych funkcj´ centrali organizacyjnej, finansowej i rewizyjnej. Sfera dzia∏ania BS-ów zosta∏a po- szerzona o dotychczasowe obowiàzki Banku Rolnego. W wyniku tego banki spó∏dzielcze przej´∏y ca∏oÊç kredytowania indywidualnego rolnictwa, kredytowania budownictwa mieszkaniowego, inwentarskiego, maszyn i urzàdzeƒ rolniczych, obs∏ug´ finansowà bud˝etu gmin i innych jednostek bud˝eto- wych, finansowanie obrotu gruntami Paƒstwowego Funduszu Ziemi, ewiden- cj´ produkcji sprzedanej dla potrzeb systemu emerytalnego. Nowy statut, na- rzucony bankom spó∏dzielczym, przyznawa∏ im znaczne uprawnienia, ale na- rzuca∏ te˝ daleko idàcà ingerencj´ BG˚ w ich dzia∏alnoÊç, m.in. narzucenie stóp procentowych od kredytów i depozytów, limitowanie kredy- tów, sztywne zasady podzia∏u nadwy˝ki (na podstawie uchwa∏y ZP, ale zgodnie z wytycznymi BG˚), sztywne taryfikatory zatrud- nienia i p∏ac, obowiàzkowe wnoszenie udzia∏ów na rzecz BG˚ (2 mln z∏). W zakresie zarzàdzania poszerzono znacznie kompetencje jednoosobowego kierownictwa, sprowadzajàc rol´ samorzà- du do funkcji doradczych. W zakresie struktury organizacyjnej, pod central´ BG˚ - zlo- kalizowanà przy ul. Âwi´tokrzyskiej w Warszawie - podlega∏o, zgodnie z nowym podzia∏em administracyjnym, 49 oddzia∏ów wojewódzkich. BezpoÊrednià jednostkà zwierzchnià dla BS w Go- worowie sta∏ si´ oddzia∏ wojewódzki BG˚ w Ostro∏´ce.

— 20 — Druga po∏owa lat siedemdziesiàtych cechuje si´ dla Banku goworowskiego rozszerzeniem dzia∏alnoÊci kredytowej, zwi´kszy∏a si´ dzia∏alnoÊç oszcz´dno- Êciowa i zasi´g rozliczeƒ bezgotówkowych. Szczególne znaczenie mia∏o roz- szerzenie na ca∏y kraj mo˝liwoÊci korzystania z ksià˝eczek banków spó∏dzielczych z wk∏adami p∏atnymi na ka˝de ˝àdanie, wprowadzenie wzajemnej ob- s∏ugi obrotu oszcz´dnoÊciowego BS i PKO oraz obs∏ugi ksià˝eczek oszcz´dno- Êciowych przez wszystkie urz´dy pocztowe na terenie kraju, co znacznie usprawni∏o bankowà dzia∏alnoÊç. W 1975 roku stanowisko dyrektora Banku Spó∏dzielczego w Goworowie obj´∏a Barbara Ostrowska, a od roku 1980 pracà Banku kierowa∏a Helena Re- beliƒska. Prawie przez dwie dekady lat 80-tych i 90-tych w Zarzàdzie BS pracowa∏ Jan Twardziak, w tym w latach 1981 - 1996 pe∏niàc funkcj´ prezesa Za- rzàdu. Poczàwszy od po∏owy lat 60-tych przez d∏ugi okres w Zarzàdzie bàdê Radzie pracowa∏ zas∏u˝ony dzia∏acz spó∏dzielczy - Kazimierz Olszewski. Od 1979 roku przez dwie kadencje Radzie Nadzorczej przewodniczy∏ Stanis∏aw Kuligowski, po nim funkcj´ t´ objà∏ Józef Duma∏a. Nowelizacja ustawy Prawo bankowe w 1982 roku stworzy∏a warunki do odbudowy spó∏dzielczego charakteru banków spó∏dzielczych. Zarzàdy BS-ów uzyska∏y pe∏ne kompetencje w zakresie podejmowania decyzji kredytowych. Wprowadzono korzystne zmiany w przepisach kredytowych, polegajàce m.in. na identycznych warunkach kredytowania indywidualnych i uspo∏ecznionych gospodarstw rolnych, zniesieniu systemu umorzeƒ kredytów, ujednoliceniu Siedziba Banku stóp procentowych oraz obj´cie kredytowaniem zakupu ciàgników. na poczàtku lat osiemdziesiàtych

— 21 — Wprowadzenie tych zmian pozwoli∏o na znaczne usprawnienie dzia∏alno- Êci kredytowej i rozwiàza∏o wiele problemów rolników zwiàzanych z prowa- dzonymi gospodarstwami. Najwi´kszym powodzeniem cieszy∏y si´ kredyty na zakup ciàgników i maszyn rolniczych, które stanowi∏y ok. 50% ogó∏u wy- p∏at rolniczych kredytów inwestycyjnych. Pewne ograniczenia wszystkich rodzajów dzia∏alnoÊci Banku nastàpi∏y wgrudniu 1981 roku z uwagi na pog∏´biajàcy si´ kryzys gospodarczy oraz wprowadzenie stanu wojennego. W wyniku zachodzàcych procesów inflacyjnych nastàpi∏ gwa∏towny wzrost oszcz´dnoÊci. Wyst´pujàce braki na rynku w zakresie zaopatrzenia rolnictwa w Êrodki produkcji, maszyny i narz´dzia rolnicze, materia∏y budowlane i inne towary wp∏yn´∏y na znaczny wzrost zasobów pieni´˝nych pocho- dzàcych ze sprzeda˝y produkcji rolnej, które pozostawa∏y jako przymusowe oszcz´dnoÊci. Nastàpi∏ znaczny przyrost oszcz´dnoÊci gromadzonych przez ludnoÊç w Banku. Procesy inflacyjne, jak równie˝ relacja stóp procentowych, tj. ni˝sze oprocentowanie kredytów w stosunku do oprocentowania oszcz´dnoÊci lokowa- nych w Banku spowodowa∏y znaczny wzrost popytu na kredyty. Najwi´kszà dynamik´ wzrostu wykazywa∏y rolnicze kredyty inwestycyjne, przeznaczone przede wszystkim na zakup ciàgników i maszyn rolniczych, kredyty dla rze- Sala operacyjna BS mios∏a, prywatnego handlu i us∏ug oraz na budownictwo mieszkaniowe. na poczàtku lat Okres ten charakteryzowa∏ si´ tak˝e wspieraniem wszelkich form inicjatyw osiemdziesiàtych

— 22 — spo∏ecznych funduszami, pochodzàcymi z wypracowanych nadwy˝ek bilanso- wych. Bank swoimi dotacjami wspomaga∏ dzia∏alnoÊç Ochotniczej Stra˝y Po- ˝arnej, ZHP, ZSMW, wspiera∏ finansowo szko∏y i przedszkola, organizowane dla kobiet kursy gastronomii, kroju i szycia, turnieje i zawody sportowe, fundowa∏ nagrody dla opiekunów i cz∏onków SKO, wspomaga∏ szkolne akcje spo∏eczne, organizowa∏ dla pracowników i cz∏onków Banku kuligi, wycieczki krajoznaw- czo – turystyczne itp. Okres transformacji polskiej spó∏dzielczoÊci bankowej do gospodarki ryn- kowej zapoczàtkowany zosta∏ na prze∏omie lat 1989/90 zmianami w strukturze organizacyjnej i statusie ekonomiczno-prawnym banków spó∏dzielczych. Uchwalone w 1989 roku Prawo bankowe zwi´ksza∏o ich autonomi´, ustawa o NBP nakazywa∏a odprowadzanie do NBP rezerwy obowiàzkowej, a ustawa o zmianach w organizacji i dzia∏alnoÊci spó∏dzielczoÊci z 20.01.1990 roku - na mocy której uleg∏y likwidacji wszystkie zwiàzki spó∏dzielcze - pozbawi∏a BG˚ roli centralnego zwiàzku wobec BS, w wyniku czego przesta∏ on pe∏niç funkcje lustracyjne i szkoleniowe. Pozosta∏ nadal centralà finansowà, zrzeszanie si´ w nim banków spó∏dzielczych przesta∏o jednak byç obligatoryjne. SpoÊród istniejàcych 1662 BS-ów, wspó∏prac´ na zasadach dobrowolnej umowy cywil- no-prawnej podj´∏o 1276 banków, w tej liczbie te˝ Bank Spó∏dzielczy w Go- worowie. Poczàtek lat 90-tych by∏ okresem przystosowywania si´ banków spó∏dzielczych do funkcjonowania w warunkach gospodarki wolnorynkowej. W okresie realizacji tzw. programu Balcerowicza komplikuje si´ sytuacja w rolnic- twie. Pojawi∏y si´ nadwy˝ki p∏odów rolnych, których rolnicy nie mogli sprze- daç. RównoczeÊnie wzrasta∏y ceny artyku∏ów do produkcji rolnej. Uchwa∏a ZP Cz∏onków Banku z 1990 r.

Pismo BG˚ z 1989 r.

— 23 — Banki spó∏dzielcze, dysponujàc niskimi funduszami w∏asnymi, mia∏y nie- wielkie mo˝liwoÊci udzielenia kredytów ze Êrodków w∏asnych. Musia∏y wi´c korzystaç z kredytu refinansowego, co spowodowa∏o znaczny wzrost odsetek od udzielonych kredytów. Sytuacja zarówno dla banków, jak i dla rolników, okaza∏a si´ trudna. Trwajàcy w poczàtkach lat 90-tych g∏´boki kryzys gospodarczy w rolnic- twie i przemyÊle, zapaÊç rolniczego sektora paƒstwowego i przetwórstwa rol- no-spo˝ywczego oraz innych jednostek obs∏ugi rolnictwa kredytowanych przez BS, pog∏´biajàcy si´ fiskalizm i gwa∏townie rosnàca stopa podatkowa, wzrost zad∏u˝eƒ przeterminowanych, wprowadzenie por´czeƒ w∏asnym ma- jàtkiem, rozwiàzania umowy o jednoÊci kasowej z GS „SCh“ itp. a tak˝e brak doÊwiadczenia samodzielnego dzia∏ania kadr w z∏o˝onych warunkach ekonomicznych - wszystko to by∏o przyczynà powa˝nych i pog∏´biajàcych si´ k∏opo- tów finansowych banków spó∏dzielczych, których w latach 1990-95, wskutek upadku lub po∏àczenia, uby∏o 150. Od 1994 r. rozpoczà∏ si´ proces komputeryzacji Banku Spó∏dzielczego w Gowo- rowie, który wdra˝ano systematycznie przez kolejne lata, co sprawi∏o, ˝e dzisiaj Trójszczeblowa struktura Bank osiàgnà∏ obowiàzujàce standardy w tej dziedzinie. Banków Spó∏dzielczych Dnia 24 czerwca 1994 r. Sejm RP uchwali∏ ustaw´ o restrukturyzacji banków spó∏dzielczych i BG˚ oraz zmianie niektórych ustaw. Ustawa stworzy∏a nowy stan prawny dla sektora banków spó∏dzielczych w Polsce, na- kreÊlajàc niezb´dne zmiany organi- zacyjne, które musia∏y byç dokonane w celu restrukturyzacji spó∏dzielczego sektora bankowego i zbudowania nowoczesnej, trójszczeblowej struktury bankowej, (banki spó∏dzielcze, banki regionalne i bank krajowy, którym z mocy ustawy zosta∏ BG˚) opartej na rozwiàzaniach sprawdzonych ju˝ w krajach Europy Zachodniej. Wprowadzono szereg zmian oraz nowych standardów ekonomicznych i prawnych dzia∏ania ban- ków. Zgodnie z ustawà banki spó∏dzielcze zachowa∏y daleko idàcà autonomi´, prowadzàc swojà dzia∏alnoÊç tylko na terenie gminy, w której znajdowa∏a si´ ich siedziba. W póêniejszym okresie teren dzia- ∏ania banku móg∏ byç - za zgodà banku regionalnego - poszerzony. Zkolei zakres us∏ug prowadzonych przez BS-y zosta∏ ograniczony do podstawowych

— 24 — czynnoÊci bankowych. Inne us∏ugi bankowe mog∏y byç wykonywane w imieniu i na rzecz banku regionalnego, w granicach udzielonych im pe∏nomocnictw lub w imieniu w∏asnym, ale na podstawie zezwolenia uzyskanego od banku regionalnego. Pozwala∏o to bankom spó∏dzielczym - poprzez umowy konsorcjalne z bankiem regionalnym - bez zb´dnej zw∏oki zaspokajaç potrzeby praktycznie ka˝dego klienta bez wzgl´du na skal´ i charakter prowadzonej dzia∏alnoÊci. W ramach tworzàcej si´, trójszczeblowej struktury spó∏dzielczoÊci bankowej w Polsce, w 1994 roku Bank Spó∏dzielczy w Goworowie przystàpi∏ w charakterze akcjonariusza jako wspó∏za∏o˝yciel do Warmiƒsko-Mazurskiego Ban- ku Regionalnego SA w Olsztynie, do którego wniós∏ kapita∏ akcyjny w wysoko- Êci 62,3 tys. z∏. W-MBR S.A. w Olsztynie zrzesza∏ 143 banki spó∏dzielcze z pi´- ciu województw pó∏nocno-wschodniej Polski: bia∏ostockiego, ∏om˝yƒskiego, olsztyƒskiego, ostro∏´ckiego i suwalskiego. W tym roku zasz∏y te˝ zmiany w Zarzàdzie Banku. W grudniu 1994 roku na stanowisko prezesa Zarzàdu powo∏ano Lucyn´ Lewickà - dotychczasowà dyrektor, a wczeÊniej, od 1980 r., g∏ównà ksi´gowà BS. Wiceprezesem zosta∏a El˝bieta KapuÊciƒska, a sk∏ad Za- rzàdu uzupe∏nia∏ jego wieloletni prezes - Jan Twardziak. Radzie Nadzorczej przez prawie ca∏à dekad´ lat 90-tych przewodniczy∏ Henryk Dàblewski, które- go w pe∏nieniu tej funkcji zastàpi∏ w 1999 roku Henryk Zacharek. Prezes Zarzàdu Rok 1998 by∏ prze∏omowy dla banków spó∏dzielczych ze wzgl´du na decyzj´ - Lucyna Lewicka Komisji Nadzoru Bankowego ze stycznia tego˝ roku o wymogach dotyczàcych i Przewodniczàcy RN - Henryk Zacharek

Siedziba i sala operacyjna BS w latach dziewi´çdziesiàtych

Pracownicy Banku w latach 90-tych — 25 — Prezes Zarzàdu - Lucyna Lewicka Cz∏onkowie Rady Nadzorczej

Zebranie Przedstawicieli wielkoÊci funduszy w∏asnych banków. Oznacza∏o to, ˝e banki spó∏dzielcze po- - 1998 r. winny przed 1 stycznia 1999 roku posiadaç fundusze w∏asne w wysokoÊci 300 tys. EURO (ówczeÊnie ECU) równej 1.165.800 z∏ (przy kursie ECU = 3,886 z∏). Obok: BS-y, które nie osiàgnà tego progu kapita∏owego, nie mog∏yby kontynuowaç sala operacyjna Banku dzia∏alnoÊci. Wed∏ug badaƒ NBP, na dzieƒ 30 czerwca 1998 r. spoÊród 1245 ban- ków zaledwie 19,5 % spe∏nia∏o ˝àdane wymagania. Wymogi kapita∏owe stawiane bankom spó∏dzielczym spowodowa∏y ko- niecznoÊç ich ∏àczenia. Prognoza po∏àczeƒ banków spó∏dzielczych wojewódz- twa ostro∏´ckiego przewidywa∏a fuzj´ BS Goworowo z BS Ró˝an i BS Wàsewo, które mia∏yby funduszy w∏asnych ∏àcznie ok. 297 tys. ECU (wg kursu ECU = 4,201 z∏ z dn. 21.09.1998). W∏adze Banku prowadzi∏y rozmowy z innymi, sà- siednimi bankami spó∏dzielczymi - BS w Troszynie i BS w Kadzidle o utworze- nie Mi´dzygminnego Banku Spó∏dzielczego z siedzibà w Goworowie. By∏a te˝ koncepcja o po∏àczeniu z BS w Wàsewie jako bankiem przejmujàcym. Ostatecz- nie jednak BS w Goworowie z dniem 1 wrzeÊnia 1999 r. po∏àczy∏ si´ z BS w Troszynie. Bankiem przejmujàcym by∏ BS w Goworowie. Podobnie jak wiele innych banków, z∏o˝ono te˝ wniosek do Komisji Nadzoru Bankowego o prze- d∏u˝enie terminu uzyskania wymaganych kapita∏ów do koƒca 1999 roku, który ostatecznie przed∏u˝ony zosta∏ do koƒca 2001 roku. Proces ∏àczeniowy banków nie by∏ celem samym w sobie, lecz sposobem na wzmocnienie kapita∏ów zgodnie z decyzjà KNB, obni˝kà kosztów przy jednoczesnym maksymalizowaniu

— 26 — Uchwa∏y Zebraƒ Przedstawicieli dotyczàce przy∏àczenia Banku Spó∏dzielczego w Troszynie

Obok: pracownicy BS w Goworowie - lata dziewi´çdziesiàte

— 27 — Stoisko promocyjne BS w Goworowie - 2000 r. Stoisko promocyjne oblegane przez m∏odzie˝ szkolnà

Losowanie nagród dla cz∏onków Banku spodziewanych efektów. Proces ∏àczeniowy, choç trudny, odby∏ si´ w oparciu Spó∏dzielczego w o zasady partnerskie, zwyci´˝y∏ zdrowy rozsàdek i przekonanie, ˝e dla rozwoju Goworowie - 2000 r. Banku i dobra Klientów po∏àczenie by∏o konieczne. W dniu 28 stycznia 2001 r. wesz∏a w ˝ycie obowiàzujàca do dziÊ ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spó∏dzielczych, ich zrze- szaniu si´ i bankach zrzeszajàcych. Obok narzucenia bankom spó∏dzielczym ÊciÊle okreÊlonych progów kapita∏owych, nowa ustawa przewidywa∏a dwusz- czeblowoÊç struktur banków spó∏dzielczych. T´ dwuszczeblowà struktur´ tworzà banki spó∏dzielcze i banki zrzeszajàce. W przeciwieƒstwie do poprzed- niej ustawy, stosujàcej kryterium geograficzne, ta zapewni∏a bankom swobo- d´ wyboru banku zrzeszajàcego. Ustawa ta dawa∏a te˝ bankom spó∏dzielczym mo˝liwoÊç obj´cia kontroli nad BG˚ S.A., tworzàc równoprawne warunki dzia∏ania dla wszystkich ban- ków zrzeszajàcych, a tak˝e umo˝liwia ich ∏àczenie. Dzi´ki tym postanowie- niom sektor banków spó∏dzielczych zakoƒczy∏ rok 2002 w nowej strukturze organizacyjnej. Zamiast jedenastu zrzeszeƒ, utworzonych na podstawie ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku, powsta∏y oddolnie trzy zrzeszenia: 1. GOSPODARCZY BANK WIELKOPOLSKI S.A. z siedzibà w Poznaniu, powsta∏y w listopadzie 1990 r., a w 2001 r. zrzeszy∏ si´ z nim Ba∏tycki Bank Regionalny S.A. z siedzibà w Koszalinie oraz w 2002 roku Pomorsko-Kujawski Bank Regio- nalny S.A. z siedzibà w Bydgoszczy,

— 28 — 2. BANK POLSKIEJ SPÓ¸DZIELCZOÂCI S.A. z siedzibà we Wroc∏awiu, powsta∏y w 2001 r. z po∏àczenia: - Banku Unii Gospodarczej S.A. z siedzibà w War- szawie, Gospodarczego Banku Po∏udniowo-Za- chodniego S.A. z siedzibà we Wroc∏awiu, Warmiƒ- sko-Mazurskiego Banku Regionalnego S.A. z sie- dzibà w Olsztynie, Lubelskiego Banku Regionalne- go S.A. z siedzibà w Lublinie, Ma∏opolskiego Ban- ku Regionalnego S.A. z siedzibà w Krakowie, Dol- noÊlàskiego Banku Regionalnego S.A. z siedzibà we Wroc∏awiu, Rzeszowskiego Banku Regionalne- go z siedzibà w Rzeszowie, 3. MAZOWIECKI BANK REGIONALNY S.A. z siedzibà wWarszawie, który otrzyma∏ licencj´ 18.06.1996 r. i zrzesza∏ banki spó∏dzielcze znajdujàce si´ w woje- wództwie mazowieckim i ∏ódzkim. Wkonsekwencji tych rozstrzygni´ç, na mocy uchwa∏y Zebrania Przedstawicieli, w dniu 26 marca 2002 roku Bank zawar∏ umow´ zrzeszenia z Mazowieckim Bankiem Regionalnym S.A. w Warszawie. Od listopada 2011 roku Bank Spó∏- dzielczy w Goworowie zrzeszony jest z Bankiem Polskiej Spó∏dzielczoÊci S.A. w Warszawie.

Uchwa∏y ZP w sprawie przystàpienia do zrzeszenia MBR SA i BPS SA — 29 — 6 lipca 2002 roku Bank Spó∏dzielczy w Goworowie uroczyÊcie obchodzi∏ jubileusz 90-lecia dzia∏alnoÊci. Obchody zainaugurowane zosta∏y mszà Êw. koncele- browanà w koÊciele parafialnym p.w. Podwy˝szenia Krzy˝a Âwi´tego w Goworowie. Nast´pnie uroczy- stoÊç uÊwietni∏y wystàpienia w∏adz BS i zaproszo- nych goÊci, wr´czenie odznaczeƒ, wyst´py artystycz- ne m∏odzie˝y oraz uroczysty bankiet.

Obchody 90-lecia BS w Goworowie - 2002 r.

— 30 — Obchody 90-lecia DziÊ BS w Goworowie prowadzi dzia∏alnoÊç na terenie powiatów ostro∏´c- BS w Goworowie kiego, ostrowskiego i makowskiego, obs∏ugujàc g∏ównie klientów z terenu - 2002 r. gmin Goworowo i Troszyn. Obs∏ugujàc rolnictwo, rzemios∏o, handel jest nadal wa˝nym elementem lokalnego rynku us∏ug finansowych. • Od 13 lat, tj. od chwili po∏àczenia z BS Troszyn Bankiem kieruje 3-osobowy Zarzàd w sk∏adzie: -Lucyna Lewicka - prezes Zarzàdu - Zofia Napiórkowska - wiceprezes Zarzàdu i dyrektor Oddzia∏u - El˝bieta KapuÊciƒska - cz∏onek Zarzàdu i g∏ówna ksi´gowa. •8-osobowà Rad´ Nadzorczà tworzà: - Józef Duma∏a - przewodniczàcy RN, -Tadeusz Jasionek - z-ca przewodniczàcego RN, - Andrzej Dobkowski - sekretarz RN, -Wanda Paprocka, Stanis∏aw Wojciechowicz, Janusz Stanis∏aw Goc∏owski, Witold Gerwatowski, S∏awomir Laskowski - cz∏onkowie RN. • Na przestrzeni lat pracami Banku kierowa∏y - na stanowisku kierownika bàdê dyrektora nast´pujàce osoby: -Romuald Ratyƒski, Stefan Dzierzgowski, Barbara Ostrowska, Helena Rebeliƒska i od 1.03.1993 r. obecna prezes Zarzàdu - Lucyna Lewicka.

Zarzàd BS w Goworowie od 1999 r. Obok: Zebranie Przedstawicieli w 2004 r. — 31 — Swoich Klientów Bank traktuje zawsze w sposób przyjazny i zindywidualizowany. Zwi´ksza si´ liczba i wartoÊç kredytów. Wskaêniki wykazujà tendencje wzrostowe, co dowodzi dobrej sytuacji finansowej Banku. Silnà i stabilnà pozycj´ Spó∏dzielni potwierdzajà dane finansowe ostatnich lat. Na koniec 2011 roku suma bilansowa BS wynosi∏a ponad 47,2 mln z∏, obligo kredytowe przekracza∏o 38 mln z∏, depozyty blisko 38,6 mln z∏, a wynik finansowy brutto po raz pierwszy przekroczy∏ milion z∏otych Prezes Zarzàdu - Lucyna Lewicka i wynosi∏ 1,087 mln z∏. Liczba cz∏onków Banku wynosi∏a 2219 osób. Szczególny rozwój dzia∏alnoÊci finansowej Banku przypada na okres ostatniej dekady, co pokazujà dane finansowe za wy- brane lata XXI wieku, zamieszczone na stronie 39. Prowadzàc dzia∏alnoÊç ju˝ od 100 lat Bank Spó∏dzielczy w Go- worowie cieszy si´ opinià Banku przyjaznego zw∏aszcza dla osób mniej zamo˝nych, Banku pewnego, do którego z pe∏nym Wiceprezes Zarzàdu - Zofia Napiórkowska zaufaniem przynoszà swoje oszcz´dnoÊci i zaciàgajà kredyty g∏ównie rolnicy i drobni przedsi´biorcy, z którego us∏ug korzy- stajà podmioty gospodarcze i jednostki bud˝etowe dzia∏ajàce na jego terenie. Dzisiejszà, dobrà pozycj´ Bank zawdzi´cza odda- nym pracownikom i organom samorzàdowym, które przez po- dejmowanie w∏aÊciwych decyzji, a tak˝e konsekwentne ich eg- zekwowanie, prowadzà polityk´ finansowo - gospodarczà zgod- nà z wolà udzia∏owców. Cz∏onek Zarzàdu - El˝bieta KapuÊciƒska Spó∏dzielnia istotnie ró˝ni si´ od komercyjnych instytucji w formie spó∏ek akcyjnych. Charakter w∏asnoÊciowy, powiàza- nie kapita∏owe z terenem, na którym banki spó∏dzielcze funkcjo- nujà oraz spó∏dzielcza zasada - jeden udzia∏owiec - jeden g∏os, dajà r´kojmi´ dba∏oÊci o integracj´ Banku z lokalnym Êrodowi- skiem i jego potrzebami.

Dzia∏ Kredytów - Barbara WiÊniewska

Sala operacyjna i budynek BS w Goworowie po modernizacji

— 32 — Dzi´ki atutom, jakie niewàtpliwie posiadajà banki spó∏dzielcze – elastycznoÊç, krótki proces decyzyjny, bliskoÊç i dobry kontakt z klientem, sà one w stanie sprostaç narzuconym sobie wymaganiom. Przynale˝- noÊç BS Goworowo do struktur Banku Polskiej Spó∏- dzielczoÊci S.A. w Warszawie gwarantuje stabilnoÊç i wsparcie w realizacji zarówno bie˝àcych zadaƒ, jak i strategicznych planów rozwojowych. Na przestrzeni swojej stuletniej dzia∏alnoÊci Bank pracowa∏ na rzecz mieszkaƒców Goworowa i okolic, Sala operacyjna po modernizacji czynnie uczestniczàc w ró˝norakich przedsi´wzi´- ciach o charakterze spo∏ecznym, sportowym, arty- stycznym i religijnym. Corocznie przeznacza cz´Êç wypracowanego zysku na tego typu pomoc, wspiera- jàc dotacjami miejscowe organizacje i stowarzyszenia, komitety spo∏eczne, lokalne kluby sportowe, szko∏y, przedszkola, fundacje i zwyczajnie pomagajàc tym, którzy tego najbardziej potrzebujà. Wszystko to potwierdza, najwy˝szà wartoÊcià dla Banku, od 100 lat wpisanego w pejza˝ lokalnego Êro- WejÊcie do siedziby BS dowiska, b´dà zawsze stanowiç jego cz∏onkowie i klienci, gdy˝ to w∏aÊnie oni stanowià o dzisiejszej pozycji i sile goworowskiej Spó∏dzielni, która na zawsze pozostanie wierna dewizie: "Bona opinio hominum tuior pecunia est" (Dobra opinia u ludzi znaczy wi´cej ni˝ pieniàdze).

Rada Nadzorcza Banku Spó∏dzielczego w Goworowie

Pracownicy Centrali Banku

— 33 — historia Banku Spó∏dzielczego w Troszynie

Kasa Stefczyka w Troszynie powsta∏a w 1931 r., tj. w okresie wielkiego kry- zysu gospodarczego. Potrzeba powo∏ania Kasy na terenie ówczesnej gminy Troszyn wynika∏a z potrzeb rolnictwa wobec pi´trzàcych si´ trudnoÊci gospo- darczych. Ârodki na finansowanie dzia∏alnoÊci kredytowej gromadzone by∏y z udzia∏ów cz∏onkowskich, przy minimalnym udziale wk∏adów oszcz´dnoÊcio- wych oraz pochodzi∏y z kredytu zaciàgni´tego w banku paƒstwowym. Kasa Stefczyka w Troszynie prowadzi∏a dzia∏alnoÊç w latach 1931-1939, tj. do wybuchu II wojny Êwiatowej. Prezesem Zarzàdu Kasy by∏ Kowalewski Franciszek, s. Adama - organista parafii w Troszynie. Cz∏onkami Zarzàdu byli: Czes∏aw Grzegorczyk – skarbnik i Wincenty Drzazga – cz∏onek Zarzàdu, który zakonspirowa∏ ca∏à dokumentacj´ na okres wojny. Zarzàd w tym sk∏adzie pracowa∏ przez ca∏y okres dzia∏alnoÊci Kasy. Czynnymi cz∏onkami wspierajàcymi dzia∏alnoÊç Kasy Stefczyka w Troszynie byli Mierzejewski Jan i Wilczewski Bo- les∏aw, obaj zamieszkali w Troszynie. Rad´ Nadzorczà Banku w kolejnych latach tworzyli: -Kamrat Boles∏aw – Troszyn, Anuciƒski Stanis∏aw – Troszyn, Drzazga Wincen- ty – Troszyn, Zieliƒski Kazimierz – Troszyn, Doliƒski Czes∏aw – Troszyn, Nosek Stanis∏aw – Troszyn, Mierzejewski Jan – Troszyn, Choromaƒski Jan – Chrzczony, Choromaƒski Edward – Choromany, Niksa Barbara – Troszyn, Soko∏owski Euge- niusz – Mieczki Poziemaki, Modzelewski Stanis∏aw – Troszyn, Obiedziƒski Anto- ni – Grucele, Zalewski Henryk – Repki, Goc∏owski Janusz – Kleczkowo, Wysocka Teresa – Troszyn, Gutowski Stanis∏aw – Kurpie Dworskie, Ksià˝ek Jan – Janochy, Janicki Henryk – Budne, Bia∏obrzewska Alicja – Kamionowo, Nowakowski Tade- usz – Chrzczony, Jasionek Tadeusz – Troszyn, Za∏´ska Joanna – Troszyn, Zarem- ba Zenon – Dàbek, Majkowski Stanis∏aw – Troszyn, Chrostowski Miros∏aw – Bo- rowce, Zabielski Tadeusz – Zapieczne, Tyszka Eugeniusz – Chrostowo, Laskow- ski Tadeusz – ¸àtczyn. W okresie powojennym Kasa Spó∏dzielcza w Troszynie reaktywowana zosta∏a w dniu 31 marca 1963 r. Cz∏onkami - wspó∏za∏o˝ycielami by∏y 22 osoby: -Rupiƒski Franciszek, rolnik - Borowce; Choromaƒski Jan, rolnik - Chrzczony; Choromaƒski Edward, rolnik - Choromany; Za∏´ski Czes∏aw, rolnik - Choromany; Rajkowski Czes∏aw, rolnik - Dzbenin; Obiedziƒski Antoni, rolnik - Grucele; Ksià- ˝ek Józef, rolnik - Janochy; Jasiƒski Józef, rolnik - Janki Stare; Kurpiewski Bonifa- cy, rolnik - Kurpie Szlacheckie; Goc∏owski Jan, rolnik - Kleczkowo; Przyby∏owski Stanis∏aw, rolnik - ¸àtczyn; Op´chowski Antoni, rolnik - Op´chowo; Choromaƒ- ski Stanis∏aw, rolnik - Repki; Nosek Wincenty, rolnik - Rab´dy; Mierzejewski Jan, rolnik - Troszyn; Modzelewski Stanis∏aw, pracownik umys∏owy - Troszyn; G∏o- wacki Witold, rolnik - Troszyn; ˚ebrowski Zygmunt, rolnik - Troszyn; ˚ebrowski Kazimierz, rolnik - Troszyn; Kalinowski Stefan, rolnik - Mieczki Ziemaki; Wrzo- sek Stanis∏aw, rolnik - ˚yêniewo; AuguÊciak Teodor, rolnik - Kleczkowo. Wybrana w dniu 31 marca 1963 r. Rada liczy∏a 7 osób. Na mocy uchwa∏y Ze- brania Przedstawicieli w dniu 18 maja 1969 r. nastàpi∏y zmiany w statucie Spó∏- dzielni, która przyj´∏a nazw´ „Bank Spó∏dzielczy w Troszynie”. Terenem dzia∏al- noÊci by∏y gromady Troszyn, Kleczkowo i Piski. Zwi´kszono równie˝ liczb´

— 34 — cz∏onków Rady do 9 osób, w sk∏ad Zarzàdu weszli: Witold G∏owacki, Teodor Augustyniak i Wincenty Nosek. Obchody 125-lecia Kierownikiem Banku zosta∏a Kornacka Janina, pe∏niàca poprzednio, od Spó∏dzielczoÊci 1950 r. p. o. kierownika punktu kasowego o rozszerzonym dzia∏aniu w Tro- Bankowej szynie. G∏ównym Ksi´gowym zosta∏a Mierzejewska Da- niela, która by∏a pracownikiem Kasy Spó∏dzielczej od 1 grudnia 1961 roku. W dniu 24 lutego 1973 r. - w zwiàzku z podzia∏em te- rytorialnym po zlikwidowaniu gromady Piski - Zebranie

— 35 — Przedstawicieli BS dokona∏o zmiany w statucie w przedmiocie terytorialnego zakresu dzia∏ania. Terenem dzia∏ania zosta∏a gmina Troszyn. Od poczàtku dzia∏ania, a tym bar- dziej po usamodzielnieniu si´, ros∏y rozmiary udzielanej pomocy kredytowej z 2,8 mln z∏ w 1964 r. do 13 mln w 1974 r., nastàpi∏ wzrost zad∏u˝enia z 2 mln w 1964 r. do 39 mln w 1974 r., zgromadzone Êrodki finansowe na rachunkach oszcz´dnoÊciowych wzros∏y z 1,5 mln w 1964 r. do 17 mln w 1974 r. Liczba cz∏onków zwi´kszy∏a si´ z 22 wspó∏za∏o˝ycieli Dyrektor BS w Troszynie - Zofia Napiórkowska w 1963 r. do 1457 w 1974 roku. Istotne zmiany zasz∏y wraz z powo∏aniu z dniem 1 lipca 1975 r. Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej jako banku paƒstwowo – spó∏- dzielczego. Terenowymi placówkami prowadzàcymi pe∏nà obs∏ug´ rolnictwa zosta∏y banki spó∏- dzielcze. Zebranie Przedstawicieli, które odby- ∏o si´ w dniu 14 wrzeÊnia 1975 r. dokona∏o zmian i uchwali∏o nowy statut. Kolejnà zmia- n´ dokonano w wyniku ogólnokrajowej dyskusji, dotyczàcà form dalszego funkcjonowa- Sala operacyjna Banku w Troszynie nia Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej. W wyniku podj´tych dzia∏aƒ, rozszerzono zakres funkcjonowania spó∏dzielczych form zarzàdzania. W kolejnych latach zmianie ulega∏y sk∏ady Zarzàdu BS w Troszynie, i tak: -Kornacka Janina - prezes Zarzàdu, - Zieliƒski Alfred Zygmunt - zast´pca prezesa Zarzàdu, - CieÊlik Mieczys∏aw - Cz∏onek Zarzàdu.

UroczystoÊç otwarcia nowej siedziby BS w Troszynie - 1990 rok

— 36 — -Kornacka Janina - prezes Zarzàdu -Wrzosek Józef - zast´pca prezesa Zarzàdu - Zieliƒski Alfred Zygmunt - cz∏onek Zarzàdu. -Wrzosek Józef - prezes Zarzàdu, - Napiórkowska Zofia - z-ca prezesa Zarzàdu, - Zieliƒski Zygmunt - cz∏onek Zarzàdu. - Napiórkowska Zofia - prezes Zarzàdu, - ¸oziƒska Maria Jolanta - z-ca prezesa Zarzàdu, - Zieliƒski Alfred Zygmunt - cz∏onek Zarzàdu. Zarzàd ten kierowa∏ Spó∏dzielnià do chwili Pracownicy Oddzia∏u w Troszynie po po∏àczeniu po∏àczenia z BS Goworowo. Na podstawie ustawowego upowa˝nienia Zebranie Przedstawicieli, które odby∏o si´ w dniu 3 maja 1983 r. uchwali∏o nowy statut, wprowadzajàc szereg nowych postanowieƒ. Zwi´kszono liczb´ rady BS z 9 do 11 osób, rozszerzono kompetencje Zarzàdu BS, który kierowa∏ bie˝àcà dzia∏alnoÊcià Banku i repre- zentowa∏ go na zewnàtrz.

Oddzia∏ Banku w Troszynie

Pracownicy Oddzia∏u w Troszynie — 37 — Uchwa∏a w sprawie po∏àczenia z BS w Goworowie

Sala operacyjna Oddzia∏u w Troszynie w trakcie modernizacji

Nast´pne zmiany to po∏àczenie BS w Tro- szynie z BS Goworowo. Bankiem przejmujàcym by∏ BS Goworowo - terytorialnie dwukrotnie wi´kszy ni˝ gmina Troszyn. Po∏àczenie nastà- pi∏o z dniem 1 wrzeÊnia 1999 r. wg stanów ksi´gowych z dnia 31 sierpnia 1999 roku. Do 1990 r. w dzia∏alnoÊç Banku prowadzona by∏a w wynajmowanych pomieszcze- niach. W 1990 r. oddano do u˝ytku nowy budy- Dyrektor Oddzia∏u, nek Banku. Budowa prowadzona systemem gospodarczym i trwa∏a kilka lat. Wiceprezes Zarzàdu - Zofia Napiórkowska Nowy budynek powsta∏ dzi´ki ogromnemu wsparciu Rady Nadzorczej i Za- rzàdu pod kierownictwem prezesa Zarzàdu Józefa Wrzoska oraz wielu ludziom pomagajàcym za∏atwiaç potrzebne wówczas reglamentowane materia∏y budowlane, takim jak m.in. Stanis∏aw Obiedziƒski - syn cz∏onka Rady BS, Wac∏aw Wrzosek - prezes WZGS w Cz´stochowie (stryj prezesa BS Józefa Wrzoska), Marek Stepnowski - dyrektor O/BG˚ w Ostro∏´ce.

***

— 38 — podstawowe dane ekonomiczne banku spó∏dzielczego w goworowie

— 39 — Spis treÊci: S¸OWO WST¢PNE ...... str. 3 O GMINIE GOWOROWO ...... str. 4 O GMINIE TROSZYN ...... str. 7 HISTORIA I ZASADY SPÓ¸DZIELCZOÂCI ...... str. 8 DZIEJE BANKU SPÓ¸DZIELCZEGO W GOWOROWIE ...... str. 12 HISTORIA BANKU SPÓ¸DZIELCZEGO W TROSZYNIE ...... str. 34 PODSTAWOWE DANE EKONOMICZNE BANKU SPÓ¸DZIELCZEGO W GOWOROWIE ...... str. 39 SPIS TREÂCI ...... str. 40

© Wydawnictwo Czarno-Bia∏a 2012 85-650 Bydgoszcz, ul. Cicha 47/7, tel./fax (52) 345 62 96, tel. (52) 345 40 58, 366 16 86, e-mail: [email protected] Redaktor Naczelny - Krzysztof Stanis∏awski Redaktorzy prowadzàcy - Piotr Jasieniecki, Piotr Proporowicz Tekst i redakcja - Piotr Jasieniecki, Zofia Napiórkowska (Historia BS w Troszynie) Fotosk∏ad, opracowanie graficzne - Sebastian CieÊlak Fotografie - archiwum Banku Spó∏dzielczego w Goworowie, Piotr Jasieniecki ISBN 83-86844-25-99

— 40 —