08 sprank* 05.2018

DE VISIE VAN STAATSSECRETARIS TAMARA VAN ARK 'Ik ben niet bang voor verschillen’ Iedereen kan meedoen. Het glas is halfvol. En: altijd in gesprek blijven. Dat zijn de werk- en levensmotto’s van Tamara van Ark, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Gemeenten staan volgens haar voor twee grote opgaven: een betere match tot stand brengen tussen werkgevers en mensen met een arbeidsbeperking én de verschillende beleidsterreinen in het sociaal domein met elkaar verbinden. 10 sprank* 05.2018 11

kun je het verschil maken in het leven van mensen. In de wetgeving bang voor verschillen, zolang je die verschillen maar kunt uitleggen. zijn hiervoor inmiddels de randvoorwaarden geschapen en ik hoop Maar we moeten er wel voor zorgen dat de kaders rond werk en inko- dat de professionals in het sociaal domein op deze weg doorgaan.” men overal gelijk zijn. De instrumenten die de Participatiewet biedt aan gemeenten, moeten ze in huis hebben. Dan denk ik bijvoorbeeld Wat verwacht u de komende jaren van gemeenten? “Participatie aan de taaleis en de tegenprestatie.” en meedoen zijn voor mij de rode draad. Wat mij betreft is dus al het werk van gemeenten daarop gericht. Het verwijt is soms dat zij onvol- Volgens de gemeente Amsterdam werken dwang en drang niet. doende zicht hebben op hun bestanden. Maar er zijn ook gemeenten ‘Tegen gemeenten “Uit onderzoek in gemeenten die de tegenprestatie wel hebben in- die daar heel ver in zijn. Ik zou het fijn vinden als andere gemeenten gevoerd, blijkt dat de uitkeringsgerechtigden juist erg tevreden zijn. eens vaker bij die voorlopers in de keuken gingen kijken. Laten we de die niet enthousiast Zij vinden het fijn dat ze worden aangesproken, worden gezien, een vacatures van werkgevers centraal stellen, want dáár zijn de banen. taak krijgen. Ik zeg dus tegen gemeenten die niet enthousiast zijn: Bij de laatste begrotingsbehandeling heeft de Kamer gezegd: geef het zijn, zeg ik: kijk kijk eens hoe mooi het kan uitpakken.” De staatssecretaris doelt op matchen op werk vorm op het niveau van de arbeidsmarktregio’s. Die een onderzoek uit 2017, in opdracht van de gemeente Rotterdam. Uit tekst Steven van Aartrijk en Dorine van Kesteren beeld Merlijn Doomernik opgave neem ik graag ter hand. eens hoe mooi het deze telefonische enquête onder ruim zeshonderd werkzoekenden Eind twintig was ze, toen ze teamchef werd van de dienst Sociale Za- Daarnaast is het belangrijk dat gemeenten dwarsverbanden leggen kwam naar voren dat een merendeel positief is over de tegenpresta- ken en Werkgelegenheid in Rotterdam, district Feijenoord. Dat is in- tussen de verschillende beleidsterreinen. Armoede, laaggeletterdheid, kan uitpakken’ tie. Ze zijn zelfverzekerder, hebben meer sociale contacten gekregen middels ruim vijftien jaar geleden. Collega’s zeiden: ‘Of je rent hier schulden en zorgbehoefte gaan immers vaak samen. Het sociaal do- en voelen zich meer gewaardeerd in de maatschappij. binnen een jaar gillend weg of je bent voor de rest van je leven gegre- mein is breed en verandert voortdurend. Niemand kan het alleen. Zelf pen.’ Tamara van Ark behoort zonder meer tot de laatste categorie. zoek ik die verbinding ook. Een paar voorbeelden? In het Programma Het gaat volgens het regeerakkoord om ‘niet-vrijblijvende bestuur- Ook later als wethouder was het sociaal domein haar habitat. En in Sociaal Domein, een innovatieplatform, werk ik samen met gemeen- lijke afspraken’. Wat houdt dat in? “Ik ga graag in gesprek met de de Tweede Kamer hield zij zich onder meer bezig met de thuiszorg en ten en mijn collega’s van Volksgezondheid, Binnenlandse Zaken, On- gemeenten die deze instrumenten niet gebruiken. Eerst praten. Zo langdurige zorg. Nu is ze staatssecretaris, de kroon op het werk. Met derwijs en Justitie. Met mijn collega Hugo de Jonge werk ik aan de werk ik.” een stralende lach: “Als ik een portefeuille had mogen kiezen, was het continuïteit in zorg en ondersteuning aan 18-minners en 18-plussers. deze geweest.” Verder onderzoeken we of er in het aanvalsplan voor de arbeidsmarkt Maatwerk en het gelijkheidsbeginsel kunnen op gespannen voet Ze legt graag uit wat er zo mooi is aan het werkveld. “De mensen bij in de zorg plaats is voor mensen met een arbeidsbeperking. Het aardi- met elkaar staan. “Chargerend: onder de Wet voorzieningen gehan- gemeenten, uitvoeringsorganisaties en het ministerie willen echt iets ge is dat er veel oud-wethouders in het kabinet zitten. Als wethouder dicapten kwam het voor dat mensen een scootmobiel aanvroegen betekenen voor een ander. Dag in, dag uit zijn ze bezig om mensen die word je in de supermarkt of op het schoolplein overal op aangespro- omdat dat kon. Onder de Wmo gaat de gemeente in gesprek over het niet zelf kunnen, op weg te helpen en kansen te bieden. Dat is een ken. Lokaal komt alles samen – en die ervaring neem je mee.” de achterliggende behoefte van de aanvrager. gedeelde doelstelling die partijpolitieke tegenstellingen overstijgt.” Tamara van Ark Want misschien is iemand wel beter af met Gemeenten zeggen: in werk, zorg én jeugdhulp zijn de budget- (1974) studeerde een andere vervoersvoorziening, of moet hij Hoe belangrijk is het sociaal domein voor dit kabinet? “Heel be- ten niet toereikend. “Natuurlijk, geld is altijd een beperkende factor. bestuurskunde of zij wel een scootmobiel krijgen, maar met aan de Erasmus langrijk. Ondanks dat het nu economisch beter gaat, staat er nog Maar er zitten nu wel fors meer middelen in het gemeentefonds. Het een cursus erbij. Uiteindelijk staat of valt Universiteit in Rot- steeds een grote groep mensen langs de kant in Nederland. Dat wil- lijkt mij dus verstandig als alle nieuwe wethouders van Sociale Za- terdam. Zij begon alles met de motivatie in de beschikking: de len wij veranderen. De tijd is daar rijp voor. Ik zie talloze gemotiveer- ken met hun collega’s van Financiën in gesprek gaan om te zorgen haar loopbaan als gemeente moet kunnen uitleggen waarom zij de werkgevers die aan de slag willen met mensen met een afstand dat ze de juiste budgetten krijgen. Daarnaast zijn er mogelijkheden consultant. In 2002 doet wat ze doet.” tot de arbeidsmarkt. om innovatiever om te gaan met de beschikbare middelen. Laatst ging ze aan de slag Destijds hanteerde men in Rotterdam een vierfasensysteem. In fase was ik bijvoorbeeld in Veldhoven, waar private investeerders de in- als teamchef bij Aart van der Gaag, boegbeeld van de 100.000 de dienst Sociale één zat iemand net in de bijstand en was er nog van alles mogelijk. In burgering van statushouders financieren. Zodra deelnemers duur- banen, zei in Sprank: ‘Het is buitengewoon Zaken en Werkge- fase vier was de situatie tamelijk uitzichtloos; het granieten bestand, zaam uit de uitkering zijn, betaalt de gemeente de besparing van zes legenheid in Rotter- storend dat het uitmaakt waar je woont of om die nare term te gebruiken. Toen ik dat hoorde, dacht ik: néé, dat jaar uitkeringskosten aan de investeerders.” dam. Twee jaar later je hulp krijgt bij het vinden van werk.’ “Dat kan niet waar zijn! Ik geloof écht dat iedereen iets heeft of kan dat werd zij wethouder begrijp ik. Net zoals dat het vervelend is voor toegevoegde waarde heeft. Natuurlijk is een veertigurige werkweek 0900-nummer Van Ark is een groot voorstander van de decen- van de gemeente werkgevers die in meerdere gemeenten ope- Nieuwerkerk aan niet voor iedereen weggelegd, maar als samenleving mogen we men- tralisaties. Het sociaal domein draait om mensen en die mensen reren. Maar ik denk dat we hier best stappen den IJssel, later van sen niet afschrijven. Zo denk ik er tot op de dag van vandaag over.” zijn te vinden in de wijken, op scholen en in verenigingen, luidt in de fusiegemeente kunnen zetten op het niveau van de arbeids- het kort haar redenering. “In de tijd dat de sociale wetten nog cen- Zuidplas. In 2010 marktregio. Vaak gaat het ook helemaal niet Vechten Tijdens het gesprek herhaalt Van Ark het een paar keer: traal werden uitgevoerd, was ik Kamerlid. Regelmatig sprak ik toen werd ze Tweede om ingrijpende, ideologische verschillen in de systemen zijn er voor de mensen – en niet andersom. Toch snapt mensen die tegen een 0900-nummer aanliepen. Gemeenten kunnen Kamerlid voor de aanpak, maar om relatief kleine dingen. Ook VVD, in 2012 ook ze als geen ander dat de praktijk weerbarstig is. “Als professional zit die dienstverlening veel laagdrempeliger organiseren. Ik ben niet zo hier geldt weer: kijk bij elkaar in de keuken, vicefractievoorzitter. je middenin die systemen en lijkt het soms wél andersom. Daar moet Eind 2017 is Van praat met elkaar en neem de goede dingen je continu tegen blijven vechten.” Vergeleken met ‘haar’ tijd in de Ark benoemd tot van elkaar over. Op die manier komt er meer uitvoering hebben professionals tegenwoordig meer beleidsvrijheid, staatssecretaris van gelijkschakeling tot stand. Dat zie ik bijvoor- constateert ze. Bij het klassieke dilemma tussen ‘zorgen voor’ en ‘sti- Sociale Zaken en beeld ook op het gebied van de schuldhulpver- Werkgelegenheid in muleren en aanjagen’ is er meer ruimte om van geval tot geval een lening, waar de nieuwe proactieve aanpak van het kabinet-Rutte III. afweging te maken. “Soms zit er een ‘niet kunnen’ achter een attitu- Van Ark heeft twee Tilburg, Leiden en Den Haag wordt overgeno- de van ‘niet willen’. Als je erin slaagt om dat boven tafel te krijgen, dochters. men door andere gemeenten.” rangsburgers, ze sprank* 05.2018 12 is de omgekeerde Robin Hood door te stelen van de armen en te geven aan de rijken, Hans de Boer van VNO- Twee sporen Voor Van Ark is het glas altijd halfvol. Of zelfs NCW wil het én voor driekwart. De optimistische ‘hands-on mentaliteit’ van de VVD het is een ordinaire bezuiniging van 500 is haar op het lijf geschreven. Maar dat betekent niet dat ze haar miljoen euro. Ook ogen sluit voor de realiteit. “Ik denk in twee sporen. Het eerste spoor ‘Haal scherpe randen van loon- coalitiepartijen D66 is: de problemen benoemen en oplossingen zoeken. Het tweede dispensatie’ en ChristenUnie zijn spoor is: kijken naar wat er wél goed gaat, een beetje trots zijn op Sprank spreekt kritisch. ‘Maak een wat je hebt bereikt. Vergeleken met andere landen doen we het hier staatssecretaris Van pas op de plaats’, draagt D66 Van Ark echt niet zo slecht in het sociaal domein.” Ark enkele dagen voor het beladen op. De ChristenUnie Tweede Kamerdebat dirigeert haar terug Wat kan er wel beter? “Werk en inkomen zijn onderwerpen die we van 26 april over de naar de tekentafel – terecht – op nationaal niveau regelen, maar het is interessant om loondispensatie. In met ‘huiswerk’. Van eens over de grens te kijken. Neem de schuldhulpverlening in Zweden. dit systeem worden Ark mag verder met de loondispensa- Daar neemt de overheid alle schulden over en pas daarna gaan men- mensen met een tie, maar moet de sen aflossen. Een ander voorbeeld is het activerende arbeidsmarktbe- arbeidshandicap die een productivi- scherpe randen eraf Anne Martien van der Does, leid in Denemarken, waar mensen zich al een week na hun ontslag teit hebben onder halen. Mensen ma- Ombudsman Zorg Speciale Mensen. moeten melden. Dat is zinvol, want uit onderzoek blijkt dat de kans het minimumloon, ken zich zorgen dat op werk de eerste drie maanden het grootste is. Natuurlijk kun je zo’n ook betaald onder zij straks hun pensi- systeem niet zomaar een-op-een overnemen – ieder land heeft zijn het minimumloon. oen- en WW-rech- ten verliezen of lef en vertrouwen eigen, specifieke arbeidsmarkt en zijn eigen definitie van armoede – Zo nodig krijgen ze een aanvullen- geen aanspraak maar we kunnen wel leren van elkaar.” de uitkering van kunnen maken op luisterde naar verhalen over de doorgeslagen bureaucratie, over schulden en de gemeente tot bijstand omdat ze ‘Lef en vertrouwen’ is het thema van het Voorjaarscongres van het minimumloon spaargeld hebben. over moeizame contacten met de gemeente. ‘Wij moeten onze afspraken Divosa. “Die twee moeten met elkaar in balans zijn. Lef moet geen per uur. Het plan Van Ark belooft naar nakomen, maar de gemeente belt nooit terug’, klonk het vaak. Een probleem de zorgen te gaan onbezonnenheid worden en vertrouwen geen stilstand. Ik zie veel lef brengt een hoop is ook dat veel van deze mensen verbaal wel sterk zijn, maar niet alles even kijken. in het sociaal domein: gemeenten die hun nek uitsteken en op een onrust teweeg. goed begrijpen. Maatschappelijke Tijdens het debat nieuwe, doortastende manier proberen te werken. Dan mogen ze ook Van der Does: “Het was onze opdracht om de ervaringen van deze groep bo- organisaties veroor- weerspreekt Van het vertrouwen hebben dat het mag mislukken. Wel gecontroleerd en Ark dat het om Actief ven water te halen.” Die werkwijze is van deze tijd, zegt ze. “De klassieke rol van delen het omdat het gecoördineerd uiteraard, want we werken hier voor mensen. Het vergt discriminerend zou een bezuiniging de ombudsman is tweedelijns klachtenafhandeling. Tegenwoordig zijn we juist gaat, omdat ze de ook lef en vertrouwen om met elkaar mee te kijken, te leren van fou- zijn. De 21-jarige proactief en gaan we op zoek naar de problemen. We signaleren veel meer.” besparingen elders ten en je kwetsbaar op te stellen.” rolstoelgebonden Noortje van Lith uit wil gebruiken om Lol maken Na de bevindingen besloot Almere Van der Does tot Ombuds- Roosendaal schrijft meer mensen te on- Fred Teeven, oud-collega in de Tweede Kamer, zei: Tamara is van dersteunen richting op zoek naar man Zorg Speciale Mensen te benoemen. De eerste in Nederland. Van der een brief aan pre- de afdeling warmte en communicatie. “Dat is een mooi compliment. mier Rutte waarin zij (beschutte) werk- Does: “Luisteren, Oplossen en Leren, dat is onze benadering. Kortom, we plekken. Wel snapt De deur is inderdaad niet zo gauw dicht bij mij. Je moet altijd in ge- haar zorgen uit. De gaan LOL maken in Almere.” ze de betrokkenheid sprek blijven. Dat is de enige manier om naar elkaar toe te bewegen. brief gaat viral en Om echt inclusief te zijn moeten gemeenten en dus ook de ambtenaren lef er volgt een petitie van mensen in de In mijn werkkamer op het ministerie staat niet voor niets een grote hebben, klinkt het. “Als een ambtenaar voelt dat beleid wringt en dat het de voor gelijke rechten afgelopen dagen en ronde tafel. Kom langs, vertel wat je op je lever hebt en dan kijken we weken. “Ieder- problemen burger in een bepaalde situatie helemaal niet helpt, dan moet hij of zij creatief voor mensen met samen wat we eraan kunnen doen.” een arbeidsbe- een wil waardig kunnen zijn en uitzonderingen durven maken. Er is vaak veel meer mogelijk meedoen. Wat GEÏNSPIREERD DOOR HET DIVOSA VOORJAARSCONGRES ZOCHT perking, die ruim SPRANK NAAR VOORBEELDEN VAN LEF EN VERTROUWEN IN HET dan gedacht.” tachtigduizend keer Divosa-directeur Erik Dannenberg LAND. DEEL 1: ALMERE, WAAR ANNE MARTIEN VAN DER DOES IS wordt ondertekend. Jobcoach De ombudsman ziet de aandacht voor mensen die in de knel Van Ark, tijdens het hierover zei, vind ik AANGESTELD ALS OMBUDSMAN VOOR MENSEN DIE DE komen toenemen. “Bijzonder aan Almere is dat we echt actief op zoek gaan interview: “Er staan sprekend: ‘Je kunt SAMENLEVING ERG INGEWIKKELD VINDEN. te veel mensen aan wel uit je uitkering naar deze mensen; mensen als Anita die het vaak lastig vinden om hulp te de kant, dat is nog komen, maar niet uit vragen.” Onderzoeker Plat: “Ik had haar vanmorgen nog aan de lijn. Ze heeft je handicap.’” lang niet overal tekst Jessica Maas beeld katrien mulder echt een jobcoach nodig om te voorkomen dat het op haar werk misgaat. Die doorgedrongen. Nu “Weet je wat het probleem is met gemeenten? Ze luisteren vaak niet. Niet oplossing is veel goedkoper dan haar in de bijstand te laten terugvallen.” staat het thema bo- echt”, zegt de 34-jarige Anita. Ze heeft een licht verstandelijke beperking venaan de agenda en daar ben ik blij (LVB) en vertelt over ingewikkelde procedures, over de vele sollicitaties, over Wat? Almere heeft als eerste een Ombudsman Zorg Speciale Mensen. om.” hoe mensen haar voortdurend overschatten. Bij de gemeente en ook bij het ‘Ik zie veel lef in het Voor wie? Voor mensen voor wie de huidige (digitale) samenleving te tuincentrum waar ze nu werkt. Collega’s mopperen op haar omdat ze soms ingewikkeld is. Waarom? Mensen met bijvoorbeeld een licht verstandelijke Huiswerk te langzaam werkt. “Maar ik doe echt mijn best.” beperking hebben vaak een grotere afstand tot de samenleving en zijn sociaal domein, De oppositie grilt Anita is een van inwoners van Almere met wie Anne Martien van der Does, daardoor kwetsbaarder. Doel? Goed toegankelijke dienstverlening voor álle de staatssecre- inwoners; niemand uitgezonderd. Kwestie van lef en vertrouwen? De gemeenten die hun taris tijdens het plaatsvervangend ombudsman van de metropool Amsterdam, en onderzoe- ombudsman kijkt met kritische blik naar het gemeentelijke beleid en houdt Kamerdebat: ze ker Dana Plat vorig jaar in gesprek gingen. Het tweetal bezocht sociale werk- de organisatie een spiegel voor. nek uitsteken’ creëert tweede- plaatsen, projecten voor beschermd wonen, praktijkscholen en wijkteams en