Współczesna Architektura Chińska Drugiej Fali Contemporary Chinese Architecture of the Second Wave

TEKA KOMISJI URBANISTYKI I ARCHITEKTURY PAN ODDZIAŁ W KRAKOWIE URBANITY AND ARCHITECTURE FILES TOM XLVI (2018) PL ISSN 0079-3450 s. 161–176 PL eISSN 2450-0038

KRZYSZTOF INGARDEN Prof. nadzw. dr hab. inż. arch. Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University Faculty of Architecture and Fine Arts e-mail: [email protected]

WSPÓŁCZESNA ARCHITEKTURA CHIŃSKA DRUGIEJ FALI CONTEMPORARY CHINESE ARCHITECTURE OF THE SECOND WAVE

STRESZCZENIE Artykuł przedstawia dwa pokolenia chińskich architektów (architekci tzw. Pierwszej i Drugiej Fali), działa- jących w okresie post-Mao, czyli od czasu wprowadzenia reform Deng Xiaopinga. Zasadniczym celem arty- kułu jest przedstawienie prac najmłodszych architektów Drugiej Fali i próba ich charakterystyki. Przykłady ilustrujące artykuł to realizacje takich biur jak: META-Project (Wang Shuo), TAOA (Tao Lei), ZAO/standardarchitecture (Zhang Ke), Zhao Yang Architects oraz DnA_Design and Architecture (Xu Tiantian). Wybrane realizacje są z pewnością inspirującym przykładem eksperymentalnej chińskiej architektury ostatnich lat – architektury krytycznej, która w reakcji na błędy poprzednich lat, związane z ekstensywną modernizacją miast, starała się odbudować relację z utraconą tradycją, kierować swoją uwagę na człowieka, świadomego swojego miejsca we współczesnym świecie, jak również swojego dziedzictwa. Artykuł został opracowany na podstawie materiałów źródłowych pozyskanych bezpośrednio z biur architektonicznych w ramach pracy autora nad wystawą Współczesna Architektura Chin. Modernizm udomowiony, której autor był pomysłodawcą i, wraz z prof. Wang Lu (Tsinghua Univ, Pekin), współkuratorem. Wystawa została zaprezentowana w Muzeum Manggha, jej otwarcie towarzyszyło Biennale Architektury w Krakowie w roku 2017. Słowa kluczowe: architektura chińska, modernizm, współczesna architektura

ABSTRACT The article presents two generations of Chinese architects (architects of the so-called First and Second Wave) operating in the post-Mao period, that is, since the reforms of Deng Xiaoping. The main purpose of the article is to present the works of the youngest architects of the Second Wave and try to characterize them. Examples illustrating the article are the realizations of such offices as: META-Project (Wang Shuo), TAOA (Tao Lei), ZAO/standardarchitecture (Zhang Ke), Zhao Yang Architects and DnA_Design and Architecture (Xu Tian- tian). Selected projects are certainly an inspiring example of the experimental Chinese architecture of recent years – critical architecture, which in response to the mistakes of previous years, associated with extensive modernization of cities, tried to rebuild the relationship with the lost tradition, direct and focus its attention to problems of locality and man and his heritage in the modern world. The article was compiled on the basis of source materials obtained directly from architectural offices as part of the author’s work on the exhibition Contemporary Architecture of China, Localized Modernism. The author together with prof. Wang Lu (Tsin- ghua Univ., Beijing) were co-curators of this first presentation of Chinese architecture in Poland. The exhibition was presented at the Manggha Museum, its opening was accompanied by the Architecture Biennial in Krakow in 2017. Keywords: Chinese architecture, modernism, contemporary architecture

161 WPROWADZENIE z pewnością inspirującym przykładem nowoczesnej i eksperymentalnej architektury, która w reakcji na Zarówno architekturę krajów naszego regionu Eu- błędy minionych lat intensywnej modernizacji stara ropy, jak i architekturę chińską cechuje w ciągu się odbudować relację z częściowo utraconą trady- ostatniego dwudziestolecia niezwykle dynamicz- cją, kierować swoją uwagę na człowieka, świadome- ny rozwój. Przyczyny tego stanu w obu wypad- go swojego miejsca we współczesnym świecie, jak kach są różne, różne są też rozmiary zachodzących również swojego dziedzictwa. Przy tym jest to archi- w obu krajach zjawisk. Gdy spojrzymy na architek- tektura na wskroś współczesna i eksperymentująca. turę Chin z polskiej perspektywy, to, rzecz jasna, ani skala, ani prędkość zmian zachodzących u nas po ARCHITEKCI PIERWSZEJ I DRUGIEJ roku 1989 oraz wiążących się z tym architektonicz- FALI nych i urbanistycznych przekształceń nie uprawnia- ją do porównania ich bezpośrednio z tym, co dzie- Początkiem obecnych zmian politycznych i gospo- je się w Chinach. Jednak pewne procesy i tendencje darczych w Chinach jest śmierć Mao Zedonga (1976) w kształtowaniu architektonicznych nurtów i teorii i proces „bandy czworga” (1980). Zmiany wprowa- architektury mogą iść w podobnym kierunku, jako dzane przez Deng Xiaopinga w latach 80. miały na że oba kraje miały swoje okresy zastoju, socreali- celu przeprowadzenie szybkiej i pragmatycznej mo- zmu oraz „architektury narodowej w formie i socja- dernizacji kraju oraz otwarcie gospodarki na współ- listycznej w treści”; w obu też wypadkach połowa pracę z Zachodem. Zmiany Deng Xiaopinga w od- lat 80. jest początkiem systemowych i społecznych niesieniu do architektury to przede wszystkim: przemian, które doprowadziły do obecnego sko- ku jakościowego w architekturze. Jednak zanim to 1) przejście od gospodarki centralnie planowanej do się stało, miała po drodze miejsce szybka moderni- socjalistycznej gospodarki rynkowej, co miało skut- zacja lat 90., niosąca za sobą spustoszenia zarówno kować powstaniem nowego rynku zleceń dla archi- w Chinach, jak i w wielu miastach w Polsce – rzecz tektów; 2) zezwolenie na działanie prywatnych firm jasna na skalę znacznie mniejszą. Do dziś zmaga- projektowych oraz 3) patronat indywidualny i insty- my się z błędami uwolnienia planów miejscowych tucjonalny, obejmujący m.in. klientów, krytyków, re- i przejścia na planowanie za pomocą decyzji WZ, daktorów czasopism i kuratorów wystaw1. uniemożliwiające realizację spójnej koncepcji rozwoju przestrzeni i infrastruktury w wielu miastach. Druga połowa lat 80. to czas, w którym pierwsze Aktualnie, po okresie bezplanowego rozwoju prze- pokolenie młodych chińskich architektów uzyskało strzeni miejskich i podmiejskich, zauważyć można możliwość wyjazdu z kraju, aby studiować za gra- kiełkującą refleksję i tendencję do zachowania więk- nicą. Poznają tam nowe technologie i metody pracy, szej ostrożności planistycznej w miastach – także do ale też stykają się z rozważaniami architektoniczny- promowania projektów publicznych kulturotwór- mi osadzonymi w nurcie panującego w tamtych la- czych – oraz wzrost dbałości o przestrzeń publiczną. tach postmodernizmu, zasadniczo niepasującymi do Chińskie przykłady popełnionych w trakcie moder- chińskiej sytuacji pozbawionej podobnej, kulturo- nizacji błędów są szokujące, a ich skala dużo więk- wo-filozoficznej refleksji, dotyczącej własnej archi- sza. W Pekinie zniszczono większość tradycyjnych tektury i dziedzictwa kulturowego, za to kierującej dzielnic mieszkalnych (hutongi), realizując gigan- się wyraźnie w stronę perspektywy szybkiej zmiany tyczne projekty deweloperskie, a budując obiekty i prostej modernizacji. Jeden z przedstawicieli tam- przemysłowe, nie liczono się z ich wpływem na śro- tego pokolenia, architekt i krytyk Tao Zhu, tak cha- dowisko i krajobraz. Efekty są katastrofalne i w wie- rakteryzuje owe wczesne lata okresu post-Mao – po- lu wypadkach w zasadzie nie do naprawienia. Być rwanej tradycji i fragmentacji pamięci historycznej: może spojrzenie z naszej perspektywy w stronę architektury chińskiej pomoże dostrzec pewne archi- Myślę, że głównym problemem jest to, że nie tektoniczne problemy, z którymi mamy do czynienia było [wtedy] krytycznego dyskursu w chińskiej ar- w naszej praktyce, może też podpowie propozycje chitekturze. Ogólnie mówiąc, nie było właściwego ich rozwiązywania w sposób na tyle interesujący, by „oświecenia” w nowoczesnej historii Chin... Mieli- zostały one w Polsce zauważone i docenione. Czy śmy Ruch Nowej Kultury 4 Maja 1919 roku... Mie- taka hipoteza jest w pełni uprawniona, czy też jedy- nie intrygująca – pozostanie pytaniem. 1 Guanghui Ding, Constructing a Place of Critical Architec- Chińskie przykłady współczesnej architektury, ture in China Intermediate Criticality in the Journal „Time wybrane przez autora do niniejszej prezentacji, są + Architecture”, Routledge, London–New York 2011, s. 30.

162 liśmy tak zwane Nowe Oświecenie z końca lat 80., bardziej znany, z racji otrzymania Nagrody Pritzke- ale nigdy nie przeprowadzono tego procesu dogłęb- ra, jest Wang Shu. W ostatnich latach nastąpił szybki nie. Jeśli natomiast mowa o architekturze, to jest za rozkwit międzynarodowego zainteresowania archi- nami całe stulecie walki i borykania się z problema- tekturą Państwa Środka, a wczorajsi młodzi pionie- mi. I choć można wskazać co najmniej trzy rundy rzy stali się w okamgnieniu dzisiejszymi gwiazdami debat wokół kwestii Formy Narodowej vs. Moder- z pierwszych stron magazynów zarówno architekto- nizm – ok. roku 1920, 1950 i w latach 80. – to jed- nicznych, jak i lifestylowych. nak najpoważniejszym problemem pozostaje fakt, że Prof. Wang Lu tak pisze o tym pokoleniowym jesteśmy niezdolni do traktowania tych trzech rund sukcesie: zmagań w kategorii jednego ciągłego doświadcze- nia. Nasza pamięć jest aż tak fragmentaryczna. Zapoczątkowana w 1978 roku polityka reform […] Mam na myśli Formy Narodowe vs. Moder- i otwarcia na świat skierowała Chiny na tor dyna- nizm. Kiedy kraj właśnie się otworzył [w latach 80. micznego rozwoju gospodarczego i modernizacji. – przyp. autora], zaczynaliśmy wszystko od nowa, Po przystąpieniu do Światowej Organizacji Handlu w zasadzie pozbawieni świadomości własnego dzie- na początku nowego tysiąclecia kraj podążał nadal dzictwa historycznego. Całkowicie zapomnieliśmy ścieżką szybkiego wzrostu gospodarczego, przyspie- o spuściźnie lat poprzednich: 20. i 50. Myślę, że to szając jednocześnie proces urbanizacji. Wielkie mię- właśnie zrodziło jeden z największych problemów dzynarodowe imprezy, takie jak Olimpiada w Peki- chińskiej współczesności: każde pokolenie zaczyna nie w 2008 roku, Expo 2010 w Szanghaju, a niedługo wszystko od początku, bez możliwości dziedziczenia potem Igrzyska Azjatyckie w Kantonie jeszcze zin- doświadczeń poprzedników. I z tego powodu nie po- tensyfikowały chińskie relacje ze światem zewnętrz- trafimy odnieść się do owego doświadczenia ani bu- nym, przyciągając jednocześnie wielu zagranicz- dować krytycznego dyskursu. Potrafimy zrujnować nych architektów, angażujących się w rozwój urba- kulturę w dziesięć lat, ale nie możemy jej zrekonstru- nistyczny i działania architektoniczne w naszym ować w trzydzieści2. kraju. Z drugiej strony – poprzez współpracę i praktyki – w coraz większym stopniu – na międzynarodo- Zatem można uznać, iż pokolenie architektów wą skalę – zaczęli także funkcjonować chińscy ar- studiujących na przełomie lat 80. i 90. było poko- chitekci i ich biura projektowe, jak na przykład Yung leniem pionierskim. Współczesna, najnowsza chiń- Ho Chang, Li Xiaodong, Urbanus, Liu Jiakun, Ma ska architektura sięga – w celu kontynuacji – po Qingyun, Deshaus, Ma Yansong, Vector Architectu- doświadczenia tegoż właśnie pokolenia „pierwszej re, Zhang Ke i wiele innych. W 2012 roku Wang Shu fali”, które w tamtym dwudziestoleciu wyjechało otrzymał architektoniczną Nagrodę Pritzkera, a Li z kraju na studia zagraniczne i uczyło się teorii oraz Xiaodong – Nagrodę Aga Khana w dziedzinie ar- praktyki architektonicznej w najlepszych uczelniach chitektury. W bieżącym roku laureatem Nagrody Agi i biurach amerykańskich, europejskich, a nawet ja- Khana został Zhang Ke, którego wyróżniono także pońskich. Pokolenie to, po powrocie do Chin w la- Medalem Alvara Aalto4. tach 90., włączyło się z pełną świadomością w kry- tyczny nurt architektury, poszukujący własnej – chiń- Z drugiej strony, wobec niewyobrażalnej dyna- skiej tożsamości, niejako w opozycji do architektury miki procesów rynkowych, skali i liczby realiza- globalnej tudzież ikonicznych prac star-architektów, cji architektonicznych, ich jakość nie zawsze była od których się jednocześnie uczyli, przejmując ich najwyższej rangi. Obok wybitnych realizacji dużą know-how. Co ciekawe, nawet mimo pierwszych część budowlanego boomu stanowiła ekspansyw- eksperymentów nad poszukiwaniem własnego języ- na urbanizacja z architekturą komercyjną, niedba- ka i własnej tożsamości ich architektura pozostała jąca o zachowanie ciągłości tradycyjnych układów otwarta i zrozumiała na zewnątrz, nie utraciła z pola urbanistycznych, np. gęstej i niskiej zabudowy blo- widzenia kontekstu globalnego. To pierwsze pokole- kowej hutongów, ich lokalnego charakteru i skali. nie3 wyłoniło ze swego grona liderów, z których naj- Co ciekawe, ta sytuacja i związane z nią zagrożenia są obecnie powszechnie dostrzegane, stając się tym 2 Hing-wah Chau, Contemporary Chinese Architecture and samym wyzwaniem dla inwestorów i architektów. Criticism: Interview with Tao Zhu, Jan 2010, „Hong Kong Pisze dalej Wang Lu: Architectural Journal” 201, vol. 57, s. 88 (tłum. autora – K.I.). 3 Pokolenie to przedstawione zostało w publikacji 33 Young 4 Modernizm udomowiony. Współczesna architektura chiń- Chinese Architects, red. Wang Lu, Tsunghua University, ska [katalog wystawy], Muzeum Sztuki i Techniki i Japoń- Pekin 2001. skiej Manggha, Kraków 2017, s. 13.

163 Po budowlanych bumach i szaleńczej urbaniza- to przeważnie małe budynki o funkcjach edukacyj- cji w największych miastach i regionach nadmor- nych i kulturalnych, zlokalizowane z dala od wiel- skich – najwcześniej rozwiniętych obszarach kraju kich metropolii. Nie naśladują, nie tworzą pustych – wielkie przemiany przechodzą teraz mniejsze mia- form – mają własny język i przekaz. sta i wsie w chińskim interiorze. Spoglądając wstecz na te lata rozwoju, ciesząc się komfortem i wolno- Architekci pochodzą z różnych regionów, zarów- ścią wynikającymi z postępu społecznego, Chińczy- no z dużych miast, jak i z mniejszych miejscowości. cy stopniowo uzmysławiają sobie, że taka niezrów- Niektórzy byli zatrudnieni w największych w kraju noważona, zorientowana głównie na gospodarkę koncernach zajmujących się pracami projektowymi, i technologię modernizacja wyrządziła olbrzymie gdzie współpracowali z architektami o międzynaro- szkody zarówno w ekologii naturalnej, jak i kultu- dowej renomie, inni utworzyli niewielkie, niezależne rowej…, Po okresie traumy spowodowanej szybkim biura projektowe, a jeszcze inni są wykładowcami rozwojem ilościowym zarówno w miastach, jak i na akademickimi7. obszarach wiejskich chińscy architekci zaczęli szu- kać zrównoważonego i zdrowego sposobu budowa- Na wystawie przedstawiono zatem prace takich nia kultury, starając się zaleczyć rany zadane toż- biur jak Atelier TeamMinus (Zhang Li), Hu Yue Stu- samości. Rośnie świadomość, że tylko zapewnienie dio, Approach Architecture Studio (Liang Jingyu), należytej ochrony unikatowych środowisk i warto- Duoxiang Studio, META-Project (Wang Shuo), ściowych historycznie przestrzeni, przy jednocze- TAOA (Tao Lei), Atelier Li Xinggang (China Ar- snym ich zagospodarowaniu poprzez adaptację do chitecture Design Group), ZAO/standardarchitectu- wymogów współczesnego życia, a także harmonij- re (Zhang Ke), Shan Jun Atelier, DnA_Design and nego współistnienia cywilizacji technicznej z po- Architecture (Xu Tiantian), Atelier Z+ (Zhang Bin), rządkiem naturalnym i tradycji kulturowej z rozwo- Wutopia Lab (Yu Ting), Atelier Archmixing (Zhu- jem gospodarczym umożliwi utrzymanie jakości ży- ang Shen), Rùn Atelier (Wang Hao), Liu Kecheng cia ludzi5. Architects, Zhao Yang Architects, AIIA (Zhu Jin- gxiang) oraz Wang Weijen Architecture. MODERNIZM UDOMOWIONY „DRUGIEJ W niniejszej prezentacji pragnę bliżej przedsta- 8 FALI” wić pięć projektów pięciu wybranych biur .

Współczesną architekturę w Chinach – krytyczną, 1. META-Project (arch. Wang Shuo) nowoczesną i jednocześnie zorientowaną na war- Projekt: Scena Leśna (Stage of Forest), 2016 tości kontynuujące lokalne tradycje, nazwać moż- Obiekt Sceny Leśnej jest usytuowaną przy sto- na architekturą „drugiej fali” czy też „drugiego po- ku narciarskim platformą widokową, która mieści kolenia” chińskich architektów okresu post-Mao. się na zboczu wzgórza, między lasem a trasą zjaz- Te właśnie wartości były głównym wyznacznikiem dową, stanowiąc jej uzupełnienie. Budynek o trój- wyboru prac, jakim kierowali się kuratorzy wy- kątnym obrysie góruje nad falującym krajobrazem, stawy zaprezentowanej w Galerii Europa – Dale- przybierając formę unoszącej się płaszczyzny –„sce- ki Wschód w Muzeum Manggha w Krakowie w li- ny” – swobodnie płynącej w krajobrazie. stopadzie 2017 roku6. Kuratorskim celem był dobór W miarę przybliżania się do obiektu na cedro- biur architektonicznych zorientowanych na jakość wych gontach (zwęglanych techniką Shou-Sugi- i kreatywność, zarówno dużych, jak i nadal pozo- -Ban) widoczne stają się refleksy słonecznego świa- stających w fazie rozwoju, bardzo znanych i nieco tła – momentami nawet srebrzyste, jeśli padają pod mniej, ale przede wszystkim niepokornych, dyna- odpowiednim kątem. Organizację wnętrza determi- micznych i poszukujących czy raczej – walczących nuje starannie zaplanowana sekwencja przestrzeni. o swoją krytyczną wizję architektury i pozycję za- Po wejściu do betonowego przedsionka wzrok przez wodową, będących zatem w najciekawszym twór- chwilę przyzwyczaja się do przyćmionego światła; czym okresie poszukiwań. Ich wybrane projekty da- lekie są od komercyjnych obiektów o wielkiej skali; 7 Modernizm udomowiony, op. cit., s. 13–14. 8 Opisy na podstawie tekstów zredagowanych przez Anas- 5 Ibidem, s. 13–14. tazję Oleśkiewicz w oparciu o materiały w języku angiel- 6 Kuratorami wystawy byli: prof. Wang Lu (Wydział Ar- skim, otrzymane od chińskich biur projektowych. Zdjęcia chitektury, Tsinghua University, Pekin) oraz prof. nadzw. projektów (dostarczone także przez biura architektoniczne) dr hab. arch. Krzysztof Ingarden (Wydział Architektury pochodzą z katalogu wystawy Modernizm udomowiony… i Sztuk Pięknych, Krakowska Akademia im. Andrzeja Fry- – autorem koncepcji ekspozycji i jej współ-kuratorem jest cza Modrzewskiego). Krzysztof Ingarden.

164 Il. 1.2. Scena leśna, arch.Wang Shuo, fot. Su Chen, Chun Fang Ill. 1.2. Stage of Forest, arch. Wang Shuo

165 uwagę wędrowca najpierw przyciąga pionowy wi- między dwoma materiałami, implikując odrodzenie dok stoku, potem wąskie schody sugerujące jedyny nowego ducha w starej budowli, co także ukazuje kierunek wspinaczki. Kiedy dotrzemy już na poziom siłę instynktu charakterystyczną dla dzielnicy arty- platformy, przed nami otworzy się niespodziewanie stycznej 798. ogromna panorama jeziora Songhua, wijącego się W wysokim na 12 metrów budynku przestrzeń między wzgórzami – jedyny w swym rodzaju widok, usługowo-handlowa została umieszczona wewnątrz olśniewający i zapierający dech w piersiach. przestrzeni wystawienniczej. Te dwie dziedziny łą- czy powierzchnia o fakturze tekstylnej. Przestrzenie 2. TAOA (Tao Lei; zespół projektowy: Tao Lei, komercyjne wtapiają się więc w układ ekspozycyjny Kang Bozhou, Zhao Mingliang) – przez ażurowy tunel ludzie mogą chłonąć atmos- PROJEKT: Galeria sztuki Yue, 798, Pekin, pow. ferę sztuki. całkowita 1600 m2, realizacja 2010–2011. Galeria mieści się w specjalnie na ten cel zaada- 3. ZAO/standardarchitecture (Zhang Ke) ptowanej starej fabryce. Przysposobiony budynek to PROJEKT: Mikro Hutong, Pekin, ChinyReali- typowy zakład produkcyjny zbudowany w latach 80. zacja 2013–2016, pow. całkowita: 35 m2 XX wieku, przykryty dachem wspartym na prefabry- Założeniem przyświecającym projektowaniu kowanych więźbach kratownicowych (18×18 m). domu o powierzchni zaledwie 35 m2 była możliwość W zastanych ramach dawnej fabryki została umiesz- tworzenia mieszkań socjalnych w miniaturowej czona nowa forma przestrzenna. Dla zachowania wręcz skali w ramach ograniczonych, niezmiernie i podkreślenia integralności oryginalnej powierzch- ciasnych przestrzeni tradycyjnych miejskich osiedli ni historyczna ściana nie ma prawie żadnych punk- – tzw. hutongów – w Pekinie. tów stycznych z nową osłoną, a przy tym jest całko- Elastyczny miejski pokój dzienny stanowi stre- wicie chroniona. W jednorodnych oknach natomiast fę przejściową między pomieszczeniami prywatny- umieszczono nowe bloczki, tworząc świeżą fakturę, mi a ulicą, jednocześnie służąc jako przestrzeń pół- wyrażającą głębię czasu. Tak powstaje ostry kontrast publiczna, z której korzystają zarówno mieszkańcy

Il. 3, 4. Galeria sztuki Yue, arch, TAOA, Fot. Tao Lei Ill. 3, 4. Yue Art. Gallery, arch. TAOA

166 Il. 5, 6. Mikro Hutong, arch. ZAO/Standardarchitecture, Fot. Wang Ziling Ill. 5, 6. Micro Hutong, arch. ZAO/Standardarchitecture domu, jak i tworzący miejscową społeczność sąsiedzi. Projekt restauracji i bazaru Chaimiduo jest re- Z myślą o poprawie jakości życia w hutongu głów- alizacją powyższej postawy. Działkę w centrum sta- ny budynek wyposażono w centralny układ klimatyza- rego miasta w Dali wypełniał opuszczony kompleks cji, z podgrzewanymi podłogami w każdym pomiesz- biurowy, na który składały się: stary drewniany bu- czeniu – w celu zapewnienia komfortu we wnętrzach dynek w tradycyjnym stylu Bai, parterowy dom w czasie mroźnej pekińskiej zimy, a jednocześnie cał- typu bungalow z cegły i betonu oraz podwórze o po- kowicie przeszklona ściana elewacyjna każdego powierzchni 200 m2. Założeniem podjętej renowacji koju kadruje widok z zewnątrz. Oprócz trzech otwie- było zasadniczo przedefiniowanie czterech różnych ranych świetlików dachowych wszystkie pomieszcze- boków podwórza z zastosowaniem strategii two- nia mają naturalną wentylację, zapewniającą dopływ rzonych ad hoc. Do stojącego po jego północnej i obieg świeżego powietrza w całym budynku. stronie bungalowu dodano piętro zwieńczone dachem w tradycyjnym stylu Bai krytym dachówkami 4. Zhao Yang Architects (zgodnie z warunkami zabudowy obowiązującymi Projekt: restauracja i bazar rolniczy Chaimiduo dla starego miasta w Dali). Stalowy pawilon o nie- Lokalizacja: Dali (Junnan), Chiny regularnym kształcie wbija się w podwórze, komu- Realizacja: 2015, pow. użytkowa: 647 m2 nikując wnętrze restauracji z jego przestrzenią. Sam Zhao Yang w następujący sposób określa kredo pro- pawilon obłożony jest bambusem, dla podkreśle- jektowe: nia jego bryły i w celu filtrowania docierającego do wewnątrz światła dziennego. Od strony podwórza Źródłem oryginalności są uwarunkowania, nie ta bambusowa elewacja podlega przekształceniom, idee. Idee się powtarzają. Uwarunkowania nigdy nie umożliwiając różne interakcje w godzinach, w któ- są takie same. Są Heraklitową rzeką. Uwarunkowa- rych zamienia się ono w bazar, a ponadto wysta- niami rządzi zasada przyczynowości. Dlatego mają je powyżej stropu, tworząc poręcz dla powstałego swój aspekt czasowy. To właśnie uwarunkowania za- tam tarasu. Profil poręczy jest pochyły, orientując kotwiczają architekturę w określonym czasie9. ska [katalog wystawy], Muzeum Sztuki i Techniki i Japoń- 9 Modernizm udomowiony. Współczesna architektura chiń- skiej Manggha, Kraków 2017, s. 75.

167 Il. 7, 8, 9. Restauracja Chaimiduo i bazar agro-kulturalny, Zhao Yang Architects, fot. Chun Fang, Pengfei Wang Ill. 7, 8, 9. Chaimiduo Restaurant and Agricultural Bazaar, Zhao Yang Architects, phot. Chun Fang, Pengfei Wang

168 sytuację przestrzenną w kierunku zachowanej ele- żone, lecz także ich mieszkańcy mogą w lesie szu- wacji piętra i krytego dachówkami dachu sąsiednie- kać miejsca do wypoczynku. Jak wiadomo, bambus go budynku drewnianego. jest wytrzymały pod naciskiem, a jego korzenie roz- rastają się w poziomie i łączą z innymi, niczym fun- 5. DnA_Design and Architecture (Xu Tiantian; damenty budynku – właśnie dlatego bambus może się zespół projektowy: Xu Tiantian, Zhang Lon- naginać i dalej rosnąć. Po specjalnym przeszkoleniu gxiao, Zhou Yang) mieszkańcy wsi mogą naginać pędy bambusa według Projekt: Teatr Bambusowy, Lokalizacja: Heng- określonego wzoru i wyplatać z nich tworzącą prze- keng (Songyang, Zhejiang), Chiny, realizacja: 2015 strzeń wypoczynkową wiatę – wrośniętą w ziemię Niemal każda wieś w powiecie Songyang jest i dalej rosnącą, a więc ekologiczną. Co roku można choć częściowo otoczona lasem bambusowym. Dzię- usunąć stare pędy, a nowe łatwo połączyć z już istnie- ki temu miejscowości są nie tylko malowniczo poło- jącą konstrukcją, tworząc architekturę metaboliczną.

Il. 10,11,12. Teatr Bambusowy, arch. DNA_Design and Architecture, fot. Chen Hao Ill. 10,11,12. Bamboo Theater, arch: DNA Design and Architecture

169 PODSUMOWANIE ten zwraca przy tym uwagę na dużą elastyczność modernistycznej tradycji architektonicznej, na pod- Pomimo wielu różnic między projektami i tempera- stawie której architekci, operując uproszczoną for- mentem architektów „drugiej fali” można doszukać mą modernistyczną, starają się odejść od moderni- się wspólnych cech i zasad, jakimi kierują się oni stycznej ortodoksji w stronę honorującą lokalność w swoich pracach. Szczególnie istotna dla tej grupy, i materialność architektury. Jest to jednocześnie ar- wydaje się świadomość, iż refleksja nad znaczeniem chitektura zdyscyplinowana formalnie, choć nie za- kulturowym projektowanego obiektu jak i świado- wsze wolna od ekspresjonizmu, często wyrafino- mość historii miejsca, w którym realizowany jest wana konstrukcyjnie – niemniej nieunikająca też projekt, jest wartością bez której architektura była- nawiązania do skali i tradycji miejsca, zwłaszcza by pozbawiona swoistej kotwicy, która zakorzenia w projektach obiektów i przestrzeni publicznych. ją na osi czasu danego miejsca. Architekci zwracają Wymienione cechy architektury chińskiej odna- szczególną uwagę na to, aby projekty odpowiadały leźć można także w najnowszej architekturze pol- na konkretne potrzeby edukacyjne i kulturalne lokal- skiej. W ostatnich latach polskie sukcesy międzyna- nych społeczności oraz mają wyraźną tendencję do rodowe takich biur jak KWK Promes Roberta Ko- podkreślania symbolicznego wpływu projektowanej niecznego (ARKA, Muzeum Przełomy), WWAA architektury na życie społeczności lokalnej. Jest to (Pawilon Polski, EXPO 2010 Shanghai), Konior wyraźne osadzenie jej w kontekście poprzez poszu- Studio (sala NOSPR w Katowicach), 2PM Pio- kiwanie współczesnych środków wyrazu i materia- tra Musiałowskiego (Pawilon Polski, Expo 2015 łów właściwych dla danego miejsca i jego historii. w Mediolanie), BBGK Architekci (Muzeum Ka- Wraz z budynkami projektami objęte są także prze- tyńskie) czy Ingarden & Ewy (Małopolski Ogród strzenie publiczne, parki, place, ogrody. Znamienny Sztuki w Krakowie), wiążą się z realizacjami, któ- jest także szczególny imperatyw eksperymentowa- re można zaliczyć do nurtu regionalizmu krytyczne- nia w zakresie tworzenia architektury nurtu krytycz- go, a niektóre także do neowernakularyzmu. Stano- nego, co wiąże się z umiejętnością analizy kontek- wią one połączenie widocznego w ostatnich latach stu, jak i koncepcyjnej syntezy połączonej z udany- entuzjazmu budowania z możliwościami, jakie daje mi próbami formalnego abstrahowania w stosunku technologia, i z refleksją nad lokalnością oraz eks- do zastanych źródeł i równocześnie ze stosowaniem perymentem związanym z materialnością architek- uniwersalnego języka architektonicznego. Ma to tury, tradycją i skalą miejsca, czyli z szeroko poję- szczególne znaczenie, jako że architektura ta two- tym dziedzictwem. Kenneth Frampton zwracał uwa- rzona świadomie przez architektów o międzynaro- gę na to, iż najciekawsze obiekty powstają właśnie dowych perspektywach i wykształceniu, ma za swo- na styku architektury lokalnej i globalnej. Znaczy to, ich odbiorców zarówno społeczną lokalną, do której że najbardziej godnymi uwagi zjawiskami mogą być przemawia bezpośrednio, jak i społeczność między- te, które otwarte są na współczesny świat, na postęp narodową, do której przemawia poprzez publikacje technologiczny oraz osiągnięcia nauki i sztuki, a jed- i Internet. nocześnie tkwią głęboko w lokalnej tradycji budo- Termin „modernizm udomowiony” stanowi pró- wania, tworząc przestrzeń zrozumiałą dla miejsco- bę wyznaczenia dla zaprezentowanych prac Dru- wych społeczności. giej Fali wspólnego mianownika i umiejscowienia Chińskie projekty przebiły się, są już dostrzega- ich w szerszym kontekście procesów, jakim podlega ne na arenie międzynarodowej, polskie właśnie za- współczesna architektura. Jest to termin znaczenio- czynają być widoczne. Naszą szansą jest zatem ar- wo bardzo bliski koncepcji regionalizmu krytyczne- chitektura bliska człowiekowi, osadzona w lokal- go Kennetha Framptona10, łączącej globalne procesy nych źródłach, zwracająca się w stronę problemów modernizacyjne z lokalną tradycją i kulturą. Termin małych miejscowości i społeczności oraz odkrywa- jąca zagubione wątki tradycji, a jednocześnie za- awansowana technologicznie i realizowana z sza- 10 K. Frampton, Critical Regionalism: Modern Architec- ture and Cultural Identity, w: idem, Modern Architecture. cunkiem dla środowiska naturalnego. W ten sposób A Critical History, 4 ed., Thames & Hudson, London 2007, możemy odnaleźć własny charakter, smak i, w efek- s. 314–328. cie, własną architektoniczną oryginalność.

170 CONTEMPORARY CHINESE ARCHITECTS OF THE SECOND WAVE

INTRODUCTION Chinese examples of contemporary architecture, As well the architecture of Central and East Euro- selected by the author for this presentation, are cer- pean countries, as Chinese architecture, have been tainly an inspiring example of modern and experi- characterized by extremely dynamic development mental architecture, which in response to the mis- over the last two decades. The reasons for this state takes of the past years of intense modernization tries are different in both cases, and of course, the sig- to rebuild the relationship with partially lost tradi- nificance of phenomena taking place in both coun- tion, direct its attention to human being, conscious tries is different. When we look at the architecture of of his place in the modern world as well as his cul- China from the Polish perspective, of course, neither tural heritage. At the same time, it is a thoroughly the scale, nor the speed of economic changes taking contemporary and experimental architecture. place in Poland after 1989, as well as the architectural and urban transformations associated with it, do ARCHITECTS OF THE FIRST AND SECOND not entitle us to compare them directly with what is WAVE happening in China. However, certain processes and tendencies in shaping architectural trends and theo- The beginnings of current political and econom- ries of architecture may go in a similar directions, as ic changes in China are related to Mao Zedong ‘s both countries had their parallel experience of some death (1976) and the process of the “gang of four” stylistic periods in the last century, for example im- (1980). The changes introduced by Deng Xiaoping plementation of modernistic ideas, or architectural in the 1980s were aimed at making fast and prag- socialist realism – “national in form and socialist in matic modernization of the country and opening the content”. In both cases, the mid-1980s is the begin- economy to cooperation with the Western econo- ning of systemic and social changes that led to the mies. The important changes of Deng Xiaoping with current qualitative leap in architecture. However, be- regard to architecture resulted first of all in the: fore that happened, a fast extensive attempts to mod- ernize cities in the decade of 1990s, caused ravages 1) Transition from a centrally planned economy both in China and course, on a much smaller scale in to the socialist market economy, which was to re- many cities in Poland. To this day, we are struggling sult in the creation of a new market for architects; 2) with the mistakes of releasing local plans and mov- permission for starting private architectural design ing to planning through so called “WZ” decisions, companies, and 3) individual and institutional pa- making it difficult to implement a coherent concept tronage, including clients, critics, magazine editors of space and infrastructure development in many and exhibition curators.1 cities. Currently, after a period of unplanned development of urban and suburban spaces, one can no- The second half of the 1980s is the time when tice a growing reflection and a tendency to maintain the first generation of young Chinese architects greater planning caution in cities – also to promote were given the opportunity to go abroad to study. public cultural projects – and to increase the care for They started learning new technologies and meth- public space. Chinese examples of errors commit- ods of work in the West, but also encountered ar- ted during the modernization are shocking, and their chitectural discussions embedded in the current of scale is much larger. In Beijing, most of the tradi- postmodernism, essentially not suited to the Chi- tional residential areas (hutongs) were destroyed, nese situation devoid of similar cultural and philo- implementing gigantic development projects. Rapid sophical reflection concerning its own architecture spread of industrial facilities did result in fatal im- and cultural heritage. China at the time was clear- pact on the environmental conditions and landscape. ly guided by the vision of rapid change and simple The effects are disastrous and in many cases essen- modernization. Tao Zhu an architect and critic, one tially irreparable. Perhaps a look from our perspec- of the representatives of that generation, charac- tive in the direction of Chinese architecture will help terizes the abducted tradition and fragmentation of to notice some problems that we may also face, or perhaps it may suggest ways of avoiding or solving them in a way that is remarkable enough to be appre- 1 Guanghui Ding, Constructing a Place of Critical Architec- ciated in Poland. Whether this hypothesis is fully le- ture in China Intermediate Criticality in the Journal „Time gitimate, or only intriguing – will remain a question. + Architecture”, Routledge, London–New York 2011, p. 30.

171 historical memory in these early years of the post- for their own language and identity, their architec- Mao period in following way: ture remained open and understandable outside, it did not lose the global context. This first genera- I think the main problem is that there was no tion3 has produced several leaders, the most famous critical discourse in Chinese architecture at that of which, due to the Pritzker Prize, is Wang Shu. In time. Generally speaking, there was no proper “en- recent years, there has been a rapid increase of in- lightenment” in the modern history of China ... We ternational interest in the Chinese architecture, and had the New Culture Movement on May 4, 1919 ... yesterday young pioneers have become today’s stars We had the so-called New Enlightenment from the from the front pages of both architectural and life- late 1980s, but this process has never been carried style magazines. out in depth. If, on the other hand, we talk about ar- Prof. Wang Lu writes about this generational chitecture, then the whole century of fighting and success: struggling with problems is behind us. And although at least three rounds of debate around the issue of The policy of reforms and openness to the world, National Form may be indicated: Modernism – initiated in 1978, directed China to the path of dy- around 1920, 1950 and in the 1980s – but the most namic economic development and modernization. serious problem is the fact that we are incapable of After accession to the World Trade Organization treating these three rounds of struggle in the catego- at the beginning of the new millennium, the coun- ry of one continuous experience. Our memory is so try continued to follow the path of rapid econom- fragmentary. ic growth, accelerating the process of urbaniza- [...] I mean National Forms vs. Modernism. tion. Great international events, such as the Beijing When the country has just opened [in the ’80s – ed. Olympics in 2008, Expo 2010 in Shanghai, and soon author], we started all over again, basically de- after the Asian Games in Guangzhou have intensi- prived of awareness of our own historical heritage. fied Chinese relations with the outside world, at- We have completely forgotten about the legacy of tracting many foreign architects who are involved previous years: the 20’s and 50’s. I think that’s what in urban development and architectural activities gave birth to one of the biggest problems of Chinese in our country. On the other hand – through coop- modernity: every generation begins everything from eration and internships – to an increasing extent – the beginning, without the possibility of inheriting on an international scale – Chinese architects and the experiences of its predecessors. And for this rea- their design offices also began to function, such as son, we cannot relate to this experience or build Yung Ho Chang, Li Xiaodong, Urbanus, Liu Jiakun, a critical discourse. We can ruin culture in ten years, Ma Qingyun, Deshaus, Ma Yansong, Vector Archi- but we cannot reconstruct it in thirty.2 tecture, Zhang Ke and many more. In 2012, Wang Shu received the architectural Pritzker Prize, and Li Therefore, it can be concluded that architects Xiaodong – the Aga Khan Award at The domain of studying at the turn of the 80s and 90s formed a pi- architecture. This year the winner of the Aga Khan oneering generation. Contemporary Chinese archi- Award was Zhang Ke, who was also awarded the Al- tecture continues the experience of that “first wave”, var Aalto Medal.4 generation which was the first to leave the country to study abroad architectural theory and practice in On the other hand, due to the unimaginable dy- the best universities and offices in America, Europe namics of market processes, the scale and number and even in Japan. This generation, after returning of architectural realizations, their quality was not al- to China in the 1990s, started their practices with ways of the highest rank. In addition to outstanding full awareness of up-to date professional knowledge developments, a large part of the construction boom and the critical approach of architecture. They start- was an expansionist urbanization with commercial ed seeking its own – Chinese identity. It was some- architecture, not caring for the continuity of tradi- how in opposition to global architecture and iconic tional urban layouts, e.g. dense and low block build- works of star architects, from whom they learned at the same time, taking over their know-how. Inter- 3 This generation was introduced in the book album: „33 estingly, even despite the first experiments in search Young Chinese Architects”, editor prof. Wang Lu, Tsung- hua University, Beijing 2001. 4 Localized Modernism – Contemporary Chinese Architec- 2 Hing-wah Chau, Contemporary Chinese Architecture and ture. Modernizm udomowiony -Współczesna architektura Criticism: Interview with Tao Zhu, Jan 2010, „Hong Kong chińska [exhibition catalogue], Museum Manggha, Gallery Architectural Journal” 201, vol. 57, p. 88. Europe – Far East, Kraków, Poland, 2017, p. 13.

172 ing of hutongs, their local character and scale. Inter- creative period. Their projects are far from com- estingly, this situation and the risks associated with mercial large-scale facilities; these are mostly small that process are now widely known, thus becoming buildings with educational and cultural functions, a challenge for investors and architects. Wang Lu located far from big metropolises. They do not imi- writes: tate, they do not create empty forms – they have their own language and message. After construction booms and frantic urbanization in the largest cities and coastal regions – the ear- Architects come from different regions, both liest developed areas of the country – major changes from big cities and from smaller towns. Some of are now undergoing smaller towns and villages in them were employed in the largest project groups in the Chinese interior. Looking back at these years of the country, where they cooperated with architects development, enjoying the comfort and freedom re- of international renown, others created small, inde- sulting from social progress, the Chinese gradually pendent design offices, and still others are academic realize that such an unbalanced, oriented mainly on lecturers.7 the economy and technology of modernization has done enormous damage both in natural and cultur- The exhibition presented works of such offices al ecology. The traumas caused by rapid quantita- as Atelier TeamMinus (Zhang Li), Hu Yue Studio, tive development both in cities and in rural areas, Approach Architecture Studio (Liang Jingyu), Du- Chinese architects began to look for a balanced and oxiang Studio, META-Project (Wang Shuo), TAOA healthy way of building culture, trying to heal iden- (Tao Lei), Atelier Li Xinggang (China Architecture tity wounds. There is growing awareness that only Design Group), ZAO / standardarchitecture (Zhang ensuring proper protection of unique environments Ke), Shan Jun Atelier, DnA_Design and Architec- and historically valuable spaces, while developing ture (Xu Tiantian), Z + Atelier (Zhang Bin), Wutopia them by adapting to the requirements of modern life, Lab (Yu Ting), Atelier Archmixing (Zhuang Shen), as well as harmonious coexistence of technical civi- Rùn Atelier (Wang Hao), Liu Kecheng Architects, lization with the natural order and cultural tradition Zhao Yang Architects, AIIA (Zhu Jingxiang) and with economic development will help maintain the Wang Weijen Architecture. quality of people’s lives.5 In this article, I would like to present in more de- tail, several projects of five selected offices.8 CONTEMPORARY MODERNISM OF THE „SECOND WAVE” 1. META-Project (arch. Wang Shuo), Project: Forest Scene (Stage of Forest), 2016 Contemporary architecture in China – a critical, The Forest Scene is located at the ski slope-viewing modern and value-oriented approach to architecture, platform, which is located on the hillside, between aiming at continuing local traditions, and avoiding the forest and the downhill slope, constituting its mistakes of the “first wave” of modernization, can complement. The building with a triangular contour be called the architecture of the “second wave” or dominates over the undulating landscape, taking the the “second generation” of Chinese architects of the form of a floating surface – a “scene” – flowing free- post-Mao period. These features and values were ly in the landscape. As you approach the object on the main determinant of the selection of works that cedar shingles (carbonized with the Shou-Sugi-Ban the curators of the exhibition presented in the Eu- technique), the reflections of the solar light become ropa – Far East Gallery at the Manggha Museum6 in visible – sometimes even silvery if they fall at the Krakow in November 2017. The curator’s goal was right angle. The organization of the interior is de- the selection of architectural offices focused on qual- termined by a carefully planned sequence of space. ity and creativity, both large and still in development period, very well known and slightly less, but above 7 all, unruly, dynamic and seeking or rather – strug- Localized Modernism – Contemporary Chinese Architec- ture. Modernizm udomowiony -Współczesna architektura gling for their critical vision of architecture and pro- chińska [exhibition catalogue], Museum Manggha, Gallery fessional position, so they are in the most interesting Europe – Far East, Kraków, Poland, 2017, p. 13–14. 8 The project descriptions based on texts edited by Anastazja Oleśkiewicz, based on original English texts, provided by 5 Ibidem, p. 13–14. the Chinese design oﬃ ces. Project photos (also provided 6 The curators of the exhibition: prof. Wang Lu (Tsinghua by architectural oﬃ ces) come from the exhibition catalogue Univ., Faculty of Architecture); prof. Krzysztof Ingarden Modernism... – the co- author of the catalogue concept and (AFM KU, Faculty of Architecture and Fine Arts). co-curator is Krzysztof Ingarden.

173 After entering the concrete vestibule, the vision be- dition to the three sunroof skylights, all rooms have comes accustomed to the dim light for a moment; the natural ventilation, ensuring the supply and circula- wanderer’s attention first attracts a vertical view of tion of fresh air throughout the building. the slope, then a narrow stairway suggesting the only direction of climbing. When we reach the platform 4. Zhao Yang Architects, Project: Chaimiduo level, it will open in front of us unexpectedly, a huge restaurant and agricultural bazaar panorama of Songhua Lake, winding between hills – Location: Dali (Yunnan), China, construction: the only view of its kind, dazzling and breath-taking. 2015, floor area: 647 m2 Zhao Yang determines the design credential as 2. TAOA (Tao Lei, project team: Tao Lei, Kang follows: Bozhou, Zhao Mingliang) PROJECT: ART GALLERY YUE, 798, Beijing, The sources of originality are conditions, not area total 1600 m2, construction: 2010–2011 ideas. Ideas are repeated. The conditions are never The gallery is housed in a converted factory that the same. They are the Heraclitus River. The prin- has been specially designed for this purpose. The ciple of causality governs the determinants. That’s proposed building is a typical production plant built why they have their time aspect. It is the conditions in the 1980s, covered with a roof supported by pre- that anchor architecture at a specific time.9 fabricated truss framing (18×18 m). In the existing framework of the former factory, a new spatial form The design of the Chaimiduo restaurant and bazaar was placed. To preserve and emphasize the integrity is the implementation of the above attitude. The plot of the original surface, the historic wall has almost in the centre of the old town of Dali was filled with no contact points with the new cover, and at the same an abandoned office complex, which consisted of an time it is completely protected. In the homogeneous old wooden building in the traditional Bai style, a one- windows, however, new blocks were placed, cre- storey brick and concrete bungalow house and a 200 ating a fresh texture, expressing the depth of time. m2 yard. The premise of the renovation was basically This creates a sharp contrast between the two ma- to redefine four different sides of the yard using ad terials, implying the rebirth of the new spirit in the hoc strategies. A floor, standing on its north side, has old building, which also shows the power of instinct been added with a Bai roof covered with traditional characteristic of the artistic district 798. roof tiles (according to the building conditions of In a 12-meter-high building, service and com- the old town of Dali). A steel pavilion with irregular mercial space was placed inside the exhibition space. shape stabs into the yard, communicating the interior These two areas combine the surface with a textile of the restaurant with its space. The pavilion itself is texture. Commercial spaces blend in with the dis- covered with bamboo to emphasize its shape and to play system – people can absorb the atmosphere of filter inward daylight. From the yard side, this bamboo art through the openwork tunnel. elevation is subject to transformation, allowing various interactions at times when it turns into a bazaar, and 3. ZAO/standardarchitecture (Zhang Ke), PRO- moreover protrudes above the ceiling, creating a hand- JECT: MiCro Hutong, Beijing, China, rail for the terrace created there. The profile of the Construction: 2013–2016, area total: 35 m2 handrail is sloping, orienting the spatial situation to- The premise behind the design of a house with wards the remaining elevation of the floor and covered an area of only 35 m2 was the opportunity to create with roof tiles of the neighbouring wooden building. social housing on a miniature scale within the limit- ed, extremely tight spaces of traditional urban settle- 5. DnA_Design and Architecture (Xu Tiantian; ments – so-called. hutongs – in Beijing. project team: Xu Tiantian, Zhang Longxiao, The flexible urban living room is a transition Zhou Yang), zone between private rooms and street, while serv- PROJECT: BAMBOO THEATER, Location: ing as a semi-public space, which is enjoyed by both Hengkeng (Songyang, Zhejiang), China, realiza- residents of the house and neighbors creating the lo- tion: 2015 cal community. In order to improve the quality of Almost every village in the Songyang district is even life in the hutong, the main building is equipped with partially surrounded by a bamboo forest. Thanks to a central air conditioning system, with heated floors in each room – to ensure comfort in the cold winter 9 Localized Modernism. Contemporary Chinese Architec- Beijing, while the completely glazed façade wall of ture [exhibition catalogue], Muzeum Sztuki i Techniki i Ja- each room frames the view from the outside. In ad- pońskiej Manggha, Kraków 2017, p. 75.

174 this, the villages are not only picturesque, but also subjected to. This is a term very close to the concept their inhabitants can look for a place to rest in the for- of Kenneth Frampton’s critical regionalism, combin- est. As you know, bamboo is durable under pressure, ing global modernization processes with local tra- and its roots grow horizontally and connect with oth- dition and culture. The term draws attention to the ers, like the foundations of a building – that’s why great flexibility of the modernist architectural tradi- bamboo can bend and grow further. After special tion, on the basis of which architects, using a simpli- training, the villagers can bend bamboo shoots ac- fied modernist form, try to move away from mod- cording to a specific pattern and weave them out of ernist orthodoxy in a way that honours the locality them creating a space for the shelter – rooted in the and materiality of architecture. At the same time, it is ground and further growing, and therefore ecologi- a formally disciplined architecture, although it is not cal. Every year you can remove old shoots, and new always free from expressionism, often structurally ones can be easily combined with an already existing refined – nevertheless, it also does not fail to refer to structure, creating a metabolic architecture. the scale and tradition of the place, especially in the projects of public facilities and spaces. CONCLUSIONS These above features can also be found in the latest Polish architecture. In recent years, Polish Despite the many differences between projects and the international successes of such offices as KWK temperament of the “second wave” architects, one can Promes by Robert Konieczny (ARKA, Przełomom find common features and principles that guide them Museum), WWAA (Polish Pavilion, EXPO 2010 in their work. Particularly important for this group is Shanghai), Konior Studio (NOSPR hall in Katow- their reflection on the cultural significance of the de- ice), 2PM Piotr Musiałowski (Polish Pavilion, Expo signed object and their awareness that the history of 2015 in Milan), BBGK Architects (Katyn Museum) the place where the project is implemented, is a value or Ingarden & Ewy (Lesser Poland Garden of Art in without which the architecture would be deprived of Krakow), relate to realizations that can be classified its specific anchor that puts it in the “timeline” of the as critical regionalism, localized modernism and place. Architects pay special attention to the fact that some also as neo-vernacular. They are a combination projects respond to specific educational and cultural of the enthusiasm for modernization seen in recent needs of local communities and have a clear tenden- years with the possibilities offered by technology, cy to emphasize the symbolic impact of the designed and with reflection on locality and experiment re- architecture on the life of the local community. They lated to the materiality of architecture, tradition and are clearly embedding their projects in the context by the scale of the place, that is, the broadly understood searching for contemporary means of expression and heritage. Kenneth Frampton drew attention to the materials appropriate for a given place and its history. fact that the most interesting objects are created at Along with the projects, there are also public spaces, the interface between local and global architecture. parks, squares and gardens. This means that the most notable phenomena may be They seem to have an imperative of experi- those that are open to the modern world, technolog- menting with critical architecture, which is asso- ical progress and achievements of science and art, ciated with the skill of context analysis, as well as and at the same time are deeply rooted in the local conceptual synthesis combined with attempts at for- tradition of building, creating a space intelligible to mal abstraction in relation to existing sources and local communities. simultaneously with the use of universal architectur- Chinese projects have broken through, they are al language. This is of particular importance, as this already noticed in the international arena, and Pol- architecture, created consciously by architects with ish ones are just beginning to be visible. Our chance international perspectives and education, has both is therefore an architecture close to a human needs, local community for which it speaks directly, as well set in local sources, addressing the problems of as the international community to which it speaks small towns and communities, and discovering lost through publications and the Internet. threads of tradition, and at the same time technologi- The term “localized modernism” tries to desig- cally advanced and implemented with respect for the nate a common denominator for the presented work natural environment. In this way, each culture could of the Second Wave and place them in the broader find its own character, taste and, as a result, its own context of the processes that modern architecture is architectural originality.

175 LITERATURA Wang Lu, 2001, 33 Young Chinese Architects, Tsunghua University, Beijing, China. Guanghui Ding, 2011, Constructing a Place of Critical Ar- Modernizm Udomowiony. Współczesna architektura chińska chitecture in China Intermediate Criticality in the Jo- [katalog wystawy], Muzeum Sztuki i Techniki i Japoń- urnal „Time + Architecture”, Routledge, London–New skiej Manggha, Kraków 2017. York 2011. Frampton K., 2007, Critical Regionalism: Modern Archi- Hing-wah Chau, Jan 2010„Contemporary Chinese Architec- tecture and Cultural Identity, in Modern Architecture. ture and Criticism: Interview with Tao Zhu, in „Hong A Critical History, 4 ed., Thames & Hudson, London. Kong Architectural Journal” 201, vol. 57.

176