Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka na lata 2009-2012 (Projekt)

opracowany przez:

PPUH „BaSz” przy współpracy

Urz ędu Miejskiego w Warce

Warka 2009 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______SPIS TRE ŚCI

Podstawy prawne Gminnego Programu Ochrony Środowiska str. 4 I. Miasto i Gmina Warka str. 5 1.1. Podstawy i cel opracowania str. 5 1.2. Warunki geofizyczne str. 6 1.2.1. Poło żenie i rze źba terenu str. 6 1.2.2. Warunki klimatyczne str. 9 1.2.3. Hydrografia str. 11 1.2.4. Obszary le śne str. 15 1.3. Ogólna charakterystyka Miasta i Gminy Warka str. 15 1.3.1. Informacje ogólne str. 15 1.3.2. Demografia str. 17 1.3.3. Sfera społeczna str. 19 1.3.4. Infrastruktura techniczna str. 20 1.3.5. System komunikacyjny str. 23 1.3.6. Gospodarka str. 24 1.4. Działalno ść Samorz ądu Miasta i Gminy w latach 2004-2007 str. 26 1.5. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska str. 27 II. Diagnoza aktualnego stanu środowiska str. 28 2.1. Powietrze atmosferyczne str. 28 2.1.1. Pomiary zanieczyszcze ń powietrza str. 31 2.1.2. Źródła zanieczyszcze ń powietrza str. 38 Wnioski str. 39 2.2. Hałas str. 40 2.2.1. Pomiary hałasu str. 42 2.2.2. Źródła hałasu str. 42 Wnioski str. 44 2.3 Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa str. 44 2.3.1. Wody powierzchniowe str. 44 2.3.2. Wody podziemne str. 48 2.3.3. Gospodarka wodno-ściekowa str. 53 2.3.3.1. Sie ć wodoci ągowa str. 54 2.3.3.2. System małej retencji str. 55 2.3.3.3. Sie ć kanalizacyjna str. 56 2.3.4. Główne źródła zanieczyszcze ń str. 57 Wnioski str. 57 2.4. Odpady str. 57 2.4.1. Odpady niebezpieczne str. 58 2.4.2. Odpady z sektora gospodarczego str. 60 2.4.3. Odpady komunalne str. 60 Wnioski str. 61 2.5. Gleby str. 61 2.5.1. Typy gleb str. 63 2.5.2. Odczyn gleb str. 64 Wnioski str. 65

2 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______2.6. Surowce mineralne str. 66 2.7. Energia odnawialna str. 67 2.8. Przyroda str. 70 2.8.1. Analiza stanu obecnego str. 70 2.8.2. Stan zasobów le śnych str. 74 Wnioski str. 75 2.9 Pola elektromagnetyczne str. 76 2.10. Mo żliwo ści wyst ąpienia powa żnych awarii 78 III. Cele i zadania w zakresie ochrony środowiska w mie ście i gminie str. 78 3.1. Cele polityki ekologicznej pa ństwa str. 78 3.2. Cele wojewódzkiej polityki ekologicznej str. 78 3.3. Cele polityki ekologicznej dla powiatu grójeckiego str. 81 3.4. Analiza SWOT dla środowiska w gminie str. 82 3.5. Zało żenia Planu Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Warka str. 85 3.6. Cele strategiczne, cele operacyjne i programy w zakresie ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Warka str. 86 IV Plan działa ń na lata 2009-2012 str. 95 4.1. Zało żenia planu działa ń na lata 2009-2012 str. 95 4.2. Poprawa jako ści środowiska str. 97 4.2.1. Ochrona powietrza str. 97 4.2.2. Ochrona wód str. 97 4.2.3. Gospodarka odpadami str. 97 4.2.4. Zmniejszenie hałasu str. 97 4.2.5. Ochrona przyrody str. V Zarys planu działa ń na lata 2013-2016 str. 98 5.1. Zało żenia planu działa ń na lata 2013-2016 str. 98 5.2. Poprawa jako ści środowiska str. 98 5.2.1. Ochrona powietrza str. 98 5.2.2. Ochrona wód str. 98 5.2.3. Gospodarka odpadami str. 98 5.2.4. Zmniejszenie hałasu str. 99 5.2.5. Ochrona przyrody str. 99 VI Zadania w zakresie ochrony środowiska na lata 2009-2012 i lata 2013-2016 str. 99 VII Zarz ądzanie ochron ą środowiska str. 108 7.1. Ogólne zasady zarz ądzania środowiskiem str. 108 7.2. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska str. 109 7.3. Instrumenty zarz ądzania środowiskiem str. 109 VIII Wdra żanie programu str. 110 8.1. Środki finansowe na realizacj ę programu str. 110 8.2. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć str. 110 IX Monitoring str. 112 Spis tabel str. 115 Wykaz materiałów źródłowych str. 119

3 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Podstawy prawne Gminnego Programu Ochrony Środowiska

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka opracowano zgodnie z obowi ązuj ącymi aktami prawnymi, z których najwa żniejsze to: • ustawa o samorz ądzie gminnym • ustawa Prawo ochrony środowiska • ustawa o odpadach • ustawa o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska , ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw • ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych • ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków • ustawa o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach • ustawa Prawo wodne • ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym • ustawa Prawo budowlane • ustawa Prawo geologiczne i górnicze • ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych • ustawa o lasach • i przepisy wykonawcze wydane na podstawie tych ustaw oraz w oparciu o dokumenty: • II Polityka Ekologiczna Pa ństwa – Ministerstwo Środowiska, 2000 r. • Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010– Ministerstwo Środowiska, 2006 r. • Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 • Narodowa Strategia Spójno ści (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) 2007-2013 • Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2007-2010 • Projekt Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2011-2014 • Narodowa Strategia Ochrony Środowiska na lata 2007-2015 – Ministerstwo Środowiska, 2000 r. • Natura 2000 – Europejska sie ć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002 r. • Polityka energetyczna Polski do roku 2025 • Polityka Le śna Pa ństwa • Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007 – 2010 • Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Grójeckiego na lata 2004-2020 • Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego na lata 2008 – 2011 • Sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Warka za lata 2004 – 2006 • Plan Rozwoju Lokalnego dla Miasta i Gminy Warka na lata 2005 – 2013 • Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka

4 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______I Miasto i Gmina Warka

1.1. Podstawy i cel opracowania

Ustawy „ Prawo ochrony środowiska ” oraz „ Ustawa o odpadach ” nakładaj ą na jednostki samorz ądu terytorialnego obowi ązek opracowania „Programu Ochrony Środowiska” oraz „Planu Gospodarki Odpadami”. Dla samorz ądu gminnego ustawodawca okre ślił termin opracowania w/w dokumentów na 30 czerwca 2004 r. oraz ustalił konieczno ść aktualizacji dokumentów w cyklu 4-letnim. Program jest opiniowany przez samorz ąd wojewódzki oraz przez samorz ąd powiatowy. Pierwszy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Warka przygotowany w wyniku realizacji wymogów ustawowych został zatwierdzony przez Rad ę Miejsk ą w Warce Uchwał ą Nr XXVII/292/04 z dnia 16 grudnia 2004 r. Niniejszy Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka stanowi drug ą edycj ę dokumentu programowego okre ślaj ącego zadania w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy Warka i jest aktualizacją dokumentu przyj ętego w 2004 r. Celem programu jest przeprowadzenie oceny stanu obecnego środowiska naturalnego na terenie gminy, analizy realizacji zada ń zapisanych w PO Ś oraz okre ślenie kierunków działa ń bie żą cych i długofalowych samorz ądu miasta i gminy w zakresie ochrony środowiska. Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka stanowi opracowanie, które ma za zadanie umo żliwienie kompleksowego i efektywnego zarz ądzania ochron ą środowiska. Ma on zapewni ć niezb ędn ą koordynacj ę działa ń proekologicznych w gminie, przyczyni ć si ę do rozwi ązania istniej ących problemów w tym zakresie a tak że ukierunkowa ć podejmowane działania w celu przeciwdziałania mog ącym pojawi ć si ę w przyszło ści zagro żeniom. W programie uwzgl ędniono zagadnienia z zakresu ochrony środowiska i dziedzin bezpo średnio powi ązanych, co powinno dopomóc we wła ściwym ukierunkowaniu działa ń zmierzaj ących do zrównowa żonego rozwoju gminy.

Niniejszy Program Ochrony Środowiska został opracowany według metodologii planowania strategicznego. Główne działania zmierzaj ące w kierunku powstania Programu to:
zbieranie i analiza danych,
okre ślenie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego wraz z ocen ą stanu,
ocena słabych i mocnych stron oraz szans i zagro żeń gminy metod ą analizy SWOT,
okre ślenie środowiska zewn ętrznego - scharakteryzowanie uwarunkowa ń realizacyjnych Programu w zakresie rozwi ąza ń prawno-instytucjonalnych oraz źródeł finansowania zewn ętrznego,

5 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

definiowanie priorytetów ochrony środowiska,
konkretyzacja priorytetów poprzez sformułowania listy zada ń,
opracowanie systemu monitorowania Programu .

Podstaw ę opracowania stanowiła analiza Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2008 – 2011 (aktualizacja) oraz Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Grójeckiego a tak że Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka na lata 2004 - 2007 , Sprawozdania z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Warka oraz Planu Rozwoju Lokalnego dla Miasta i Gminy Warka , jak równie ż danych pa ństwowego i regionalnego monitoringu środowiska oraz danych na temat aktualnego stanu i zagro żeń środowiska przyrodniczego w gminie.

1.2. Warunki geofizyczne

1.2.1. Poło żenie i rze źba terenu

Miasto i Gmina Warka poło żone s ą we wschodniej cz ęś ci powiatu grójeckiego, w województwie mazowieckim. Wschodnia oraz – cz ęś ciowo – północna i południowa granica gminy stanowi ą tak że granic ę powiatu grójeckiego.

Rys. Poło żenie fizyczno - geograficzne miasta i gminy Warka

6 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego 1 miasto i gmina Warka poło żone s ą w obr ębie dwóch mezoregionów i mikroregionu: • Równiny Warszawskiej (318.76) • Doliny Środkowej Wisły (318.75) • Doliny Dolnej Pilicy (318.771).

Jednostki te nale żą do makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej (318.7), w krajobrazie której dominuj ą bezjeziorne równiny denudacyjne zbudowane z glin morenowych i piasków, ze żwirowymi osta ńcami moren i kemów starszych zlodowace ń. W morfologii zaznaczaj ą si ę ponadto rozległe, kotlinowe obni żenia oraz tarasy dolin rzecznych Wisły i Pilicy, urozmaicone wyst ępowaniem wydm.

Granic ę pomi ędzy Równin ą Warszawsk ą a Dolinami Środkowej Wisły i Dolnej Pilicy wyznaczaj ą wysokie skarpy, ograniczaj ące odpowiednio od zachodu i północy formy dolinne.

Równina Warszawska Równina Warszawska, w obr ębie której znajduje si ę wi ększo ść terenów miasta i gminy, rozci ąga si ę od doliny Pilicy na południu po Warszaw ę na północy, wzdłu ż lewego brzegu Wisły. Od zachodu przechodzi w bardziej wyniesion ą i pofalowan ą Wysoczyzn ę Rawsk ą, na wschodzie opada w kierunku doliny Wisły strom ą, ponad 20-metrow ą skarp ą, podobnie na południu - ku dolinie Pilicy.

Morfologia Równiny jest mało urozmaicona. Jest to płaska, silnie zdenudowana powierzchnia akumulacji lodowcowej, zbudowana z glin zwałowych, osadów zastoiskowych i wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego, stadiału Warty. Wyst ępuj ą tu pojedyncze formy takie jak: wzgórza morenowe (Warka), pola piasków przewianych z lokalnymi zespołami wydmowymi (Maglerowa Wola), równiny kemowe oraz pagórki kemowe, rozprzestrzenione praktycznie na całym obszarze miasta i gminy. Teren Równiny rozcinaj ą doliny, kieruj ących si ę ku Wi śle i Pilicy, cieków powierzchniowych (Czarna, Struga).

Obszar Równiny łagodnie pochyla si ę ku północy. Rz ędne terenu w obr ębie gminy Warka wahaj ą si ę w granicach 120 - 130 m n.p.m. Jedynie na południowym zachodzie, w okolicach miejscowo ści Michałów i Palczew przekraczaj ą 140 m n.p.m. W s ąsiedztwie doliny Wisły natomiast osi ągaj ą warto ść 115 m n.p.m. Spadki terenu nie przekraczaj ą 5%. Jest to obszar rolniczy, charakteryzuj ący si ę niewielkim zalesieniem (ale wi ększym od pozostałych gmin powiatu) oraz du żą ilo ści ą sadów (41 %).

1 J. Kondracki , Geografia regionalna Polski , Warszawa 2000.

7 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Wi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą w okolicach Michałowa (Las Michałowski) i Magierowej Woli (Las D ębnowski).

Dolina Środkowej Wisły Mezoregion Dolina Środkowej Wisły jest to asymetryczna dolina o charakterze przełomu, która rozci ąga si ę na kierunku SE-NW, ł ącz ąc dwa rozległe obni żenia - Kotlin ę Kozienieck ą i Kotlin ę Warszawsk ą. Dolina dzieli si ę na dwie cz ęś ci: • zalewow ą - wypełnion ą rzecznymi osadami holoce ńskimi, poro śni ętą krzewami i pojedynczymi drzewami, z licznymi starorzeczami i k ępami, świadcz ącymi o wielokrotnych zmianach biegu Wisły i wskazującymi na silniejsze od obecnego jej meandrowanie • nadzalewow ą - z plejstoce ńskimi, piaszczystymi tarasami, uformowanymi u schyłku ostatniego zlodowacenia, nadbudowanymi w okresie postglacjalnym piaskami eolicznymi, poro śni ętymi przewa żnie sadami.

W obr ębie cz ęś ci zalewowej wyró żni ć mo żna 2 tarasy - Ia, pokryty madami oraz Ib równie ż pokryty madami, ale bardziej piaszczysty. Samo ło żysko Wisły wypełnione jest osadami rzecznymi - piaskami i żwirami.

W obr ębie cz ęś ci nadzalewowej wyró żni ć mo żna 3 tarasy, wyst ępuj ące praktycznie tylko po prawej stronie doliny. Po stronie lewej zachowały si ę jedynie ich fragmenty, czego przyczyn ą było systematyczne przesuwanie si ę rzeki w kierunku zachodnim, w okresie jej kształtowania si ę. Obecnie lewy brzeg doliny jest du żo bardziej stromy (>20 metrów) i nadal podmywany oraz podcinany przez erozj ę boczn ą.

Współczesna, holoce ńska dolina, ukształtowana ostatecznie w interglacjale emskim (poprzedzaj ącym ostatnie zlodowacenie) osi ąga szeroko ść 4-5 km i wcina si ę maksymalnie na 20-25 m poni żej obecnego poziomu rzeki. Rz ędne terenu w granicach gminy Warka osi ągaj ą warto ści 97-100 m n.p.m. tj. ok. 7 m nad poziom Wisły (93-94 m n.p.m.).

Dolina Dolnej Pilicy Rozci ągaj ąca si ę w przybli żeniu równole żnikowo Dolina Dolnej Pilicy to mikroregion wyró żniony w obr ębie mezoregionu Równiny Kozienieckiej, stanowi ący południow ą granic ę Równiny Warszawskiej. Jest to asymetryczna dolina z wysokim i stromym brzegiem północnym (ponad 20 metrów) oraz, podobnie do doliny Wisły, systemem tarasów zalewowych i nadzalewowych.

Tarasy zalewowe, przewa żnie zabagnione i poro śni ęte krzewami, z licznymi starorzeczami (np. Stara Rzeka w okolicach Grzegorzewic) buduj ą holoce ńskie mady ilaste, torfy i piaszczysto-żwirowe utwory akumulacji rzecznej.

8 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Plejstoce ńskie piaszczyste tarasy nadzalewowe z wydmami s ą przewa żnie zalesione (miejscami wyst ępuj ą sady). Wyst ępuj ą głównie po stronie południowej doliny (prawy brzeg). Po stronie północnej natomiast wyst ępuj ą lokalnie (Grzegorzewice, Michałów).

Szeroko ść Doliny Dolnej Pilicy waha si ę w granicach 1,5 - 3,5 km. Rz ędne terenu w jej obr ębie wynosz ą niewiele ponad 100 m n.p.m. tj. ok. 1-2 m ponad poziom wody w rzece (99 m n.p.m.), co świadczy o tym, że Pilica tylko nieznacznie wcina si ę w otaczaj ące podło że.

1.2.2. Warunki klimatyczne

Miasto i gmina Warka znajduj ą si ę na pograniczu 2 regionów klimatycznych: • mazowiecko-podlaskiego (wzdłu ż Doliny Wisły) • łódzko-wielu ńskiego (wzdłu ż doliny Pilicy). Granica pomi ędzy ww. regionami przebiega, w przybli żeniu, równolegle doliny rzeki Pilicy.

Rys . Regiony klimatyczne rejonu miasta i gminy Warka

Klimat w tym rejonie nale ży do grupy umiarkowanie ciepłych i kształtowany jest przez ścieraj ące si ę masy suchego powietrza kontynentalnego i wilgotnego powietrza atlantyckiego.

9 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Efektem tego jest zmienno ść stanów pogody w ci ągu roku i w okresach wieloletnich. Poza warunkami ogólnocyrkulacyjnymi klimat kształtowany jest przez lokalne czynniki takie jak: ukształtowanie powierzchni, wysoko ść bezwzgl ędna, pokrycie terenu, stopie ń zurbanizowania itp. Korzystne warunki klimatyczne tego regionu sprzyjają rozwojowi rolnictwa - głównie sadownictwa. Termiczne lato w rejonie powiatu, do którego nale ży gmina Warka, trwa 90-100 dni. Rozpoczyna si ę w ostatniej dekadzie maja i ko ńczy w pierwszych dniach wrze śnia. Umiarkowanie długa zima trwa ok. 90 dni i zaczyna si ę w pierwszej dekadzie grudnia. Okres wegetacyjny, tj. okres z temperatur ą > 5°C trwa 170-180 dni.

Średnia roczna temperatura powietrza w rejonie miasta i gminy Warka wynosi ok. 7,5°C. Najzimniejszym miesi ącem jest luty, którego średnia temperatura wynosi ok. -3,4°C. Najcieplejszym natomiast lipiec ze średni ą temperatur ą 18,2°C. Liczba dni gor ących, z temperatur ą >25°C wynosi 35-40. Ok. 40 razy w roku wyst ępuj ą równie ż dni z przymrozkami, tj. z temperatur ą <0°C.

Omawiany obszar cechuje wyst ępowanie znacznej liczby dni pochmurnych - od 140 do 150, co zwi ązane jest ze ścieraniem si ę mas powietrza o ró żnej wilgotno ści. Średnie roczne zachmurzenie kształtuje si ę na poziomie 6,6-6,8 stopnia w skali pokrycia nieba. Najwi ększe notowane jest w miesi ącach zimowych listopad - luty. Przeci ętnie w roku wyst ępuje 40-50 dni słonecznych. Najmniej słonecznym miesi ącem w roku - tylko 29 godzin ze sło ńcem, jest grudzie ń, za ś najbardziej słonecznymi pozostaj ą maj, lipiec i sierpie ń, kiedy usłonecznienie wynosi ponad 300 h. Średnie roczne usłonecznienie, zarówno na terenie gminy jak i powiatu, wynosi 1600 h, średnie dzienne usłonecznienie natomiast waha si ę w przedziale 4,0-4,5 h, przy czym w grudniu wynosi ok. 1h, w czerwcu natomiast ok. 7,5 h. Całkowite promieniowanie słoneczne na opisywanym obszarze wynosi 3774 MJ/m 2 w skali roku. W czerwcu wynosi ok.19,5 MJ/m 2/d, w grudniu ok. 1,8 MJ/m 2/d. Średnio w roku nieco ponad 10 MJ/m 2/d.

Średnia roczna suma opadów atmosferycznych z wielolecia w rejonie miasta i gminy Warka jest ni ższa od średniej dla Polski - 600 mm i nie przekracza zazwyczaj 550 mm, za wyj ątkiem terenów na wschód od Czarnej. Średnie sumy opadów w półroczu zimowym wynosz ą > 65 mm, w półroczu letnim natomiast ok. 350 mm. Najwy ższe opady w tym rejonie notowane s ą w lecie, w czerwcu i stanowi ą 26 % sumy rocznej. Najni ższe opady wyst ępuj ą w grudniu i styczniu - ok. 9 %. Liczba dni w roku z opadem >1 mm wynosi ok. 100. Dni z burzami zdarzaj ą si ę ok. 20 razy w roku. Średnia roczna wilgotno ść wzgl ędna powietrza na omawianym obszarze waha si ę w granicach 65-85 % i wynosi ok. 79%. Średnie roczne parowanie

10 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______terenowe wynosi ok. 400-450 mm, a wi ęc niewiele mniej ni ż roczna suma opadów.

Wg Atlasu Hydrologicznego Polski (IMGiW, 1987 r.) omawiany obszar cechuje si ę umiarkowanie długim okresem zalegania pokrywy śnie żnej wynosz ącym średnio 70-75 dni. Pokrywa śnie żna pojawia si ę w okresie 25 XI – 30 XI i zanika ok. 30 III. W ci ągu roku wyst ępuje ok. 135 potencjalnych dni z opadem śnie żnym.

Warunki meteorologiczne w regionie miasta i gminy Warka kształtowane s ą przez masy morskiego powietrza, napływaj ące głównie z sektora zachodniego, tj. z kierunków: północnozachodniego, zachodniego oraz południowo - zachodniego (ok. 66%). Znaczny udział maj ą równie ż wiatry z południowego wschodu i wschodu (ok. 30 %), nios ące masy powietrza kontynentalnego. Najrzadziej, bo przez ok. 15 dni w roku (4 %) napływa powietrze arktyczne z północy oraz powietrze zwrotnikowe z południa (ok. 2%). Przy takim rozkładzie wiatrów na omawianym obszarze zaznacza si ę sezonowa zmienno ść . Latem i jesieni ą dominuj ą wiatry zachodnie z maksimum w czerwcu (60%), wiosn ą wzrasta udział wiatrów z sektora północnego (północne i północno-zachodnie), w zimie natomiast przewa żaj ą wiatry z kierunków południowo-wschodnich (ok. 35%). Średnia pr ędko ść wiatru w roku wynosi ok. 4,1 m/s. Przewa żaj ą wiatry słabe, o pr ędko ści < 5 m/s (ok. 45%). Ok. ¼ dni w roku wyst ępuj ą wiatry b. słabe i cisze tj. < 2 m/s. Wiatry b. silne, > 10 m/s, zdarzaj ą si ę przeci ętnie 35 razy w roku.

1.2.3. Hydrografia

Wody powierzchniowe Obszar miasta i gminy Warka le ży w zlewni rzeki Pilicy (południowa cz ęść ) i Jeziorki (północna cz ęść ), w dorzeczu Wisły. Podstawowym elementem sieci hydrograficznej na terenie miasta i gminy jest rzeka Pilica, płyn ąca w południowej cz ęś ci gminy, miejscami wzdłu ż jej granicy i odprowadzaj ąca wody w kierunku północno-wschodnim. Dział wodny II rz ędu pomi ędzy Pilicą a Jeziork ą w granicach gminy Warka biegnie równolegle do biegu Pilicy, na wysoko ści Kazimierkowa.

11 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Rys. Wody powierzchniowe na terenie gminy Warka

Wisła Wisła, odwadniaj ąca na całej swojej długo ści teren 194 424 km 2, jest najwi ększym ciekiem powierzchniowym w obr ębie omawianego terenu. Rzeka płynie we wschodniej cz ęś ci gminy, stanowi ąc jej naturaln ą granic ę. Dolina rzeki jest tu asymetryczna - lewy brzeg wysoki, ponad 20-metrowy i bardzo stromy. Szeroko ść koryta waha si ę od 500 do 750 m. Rz ędne Wisły wynosz ą ok. 95 - 93 m n.p.m. Wisła charakteryzuje si ę du żą zmienno ści ą stanów i przepływów. W czasie jednego roku ró żnica poziomów zwierciadła wody mo że dochodzi ć do 8 metrów. Rzeka zasilana jest wodami opadowymi i roztopowymi. Wezbrania wody przypadaj ą na miesi ące wiosenne: marzec-maj, najmniej zasobny w wod ę jest wrzesie ń. W okresie listopad - marzec na Wi śle obserwowane jest silne zlodzenie. Wielko ść przepływu wody w Wi śle waha si ę w szerokim zakresie: od ~200 do ~7 500 m 3/s. Średni przepływ w rzece na podstawie wieloletnich informacji wynosi ok. 560 m 3/s, przy czym dynamika przepływu (pr ędko ść ) zmienia si ę na całej jej szeroko ści.

12 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Pilica Pilica jest silnie meandruj ącą rzek ą II rz ędu, o długo ści 319 km, odwadniaj ącą południow ą cz ęść gminy Warka. Swój pocz ątek rzeka bierze we wschodniej cz ęś ci Wy żyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej, na wysoko ści 504 m n.p.m. Rzeka odwadnia obszar 9273 km 2 i jest najdłu ższym lewostronnym dopływem Wisły. Od Nowego Miasta nad Pilic ą płynie w szerokiej (do 4 km), asymetrycznej dolinie, z licznymi rowami melioracyjnymi korytem osi ągaj ącym 100-200m. Uj ście rzeki wielokrotnie ulegało zmianom. Obecnie Pilica wpływa do Wisły na 457 km jej biegu, obwałowanym przekopem ok. 1 km na północ od Mniszewa (s ąsiednia gm. Magnuszew). Dorzecze Pilicy to g ęsta sie ć bezimiennych strumieni i du żych rzek, z których najwi ększe to Mogielanka, Drzewiczka, Rokitna i Dylewka, płyn ące w granicach gmin Nowe Miasto nad Pilic ą, Mogielnica i Goszczyn. W granicach gminy Warka płyn ą mniejsze dopływy Pilicy: Strzy żynka (2 km) i Dyga (5,1 km).

Czarna (Cedron) Rzeka Czarna, lewostronny dopływ Wisły, odwadnia wschodni ą cz ęść powiatu grójeckiego (gminy Chynów, Jasieniec, Warka). Swój pocz ątek bierze w rejonie miejscowo ści Wierzchowina, na wysoko ści ok. 145 m n.p.m. i płynie w kierunku północno-wschodnim. W 1973 roku przekopano kanał, łącz ący j ą z Jeziork ą, co spowodowało zasadnicze zmiany w dorzeczu. Cz ęść wód Czarnej odci ęto i przerzucono do Jeziorki, cz ęść natomiast płynie bezpo średnio do Wisły, do której wpada w rejonie Królewskiego Lasu. Czarna jest rzek ą II rz ędu, o szeroko ści koryta ok. 5-15 m, odwadniaj ącą obszar 230 km 2 w granicach powiatu grójeckiego płynie na odcinku 32,5 km, gdzie jest całkowicie uregulowana. Geneza jej nieregularnej doliny zwi ązana jest z wytopiskami po bryłach martwego lodu. Ró żnice stanów wody w rzece dochodz ą do 1,3 m. Najwy ższe stany w rzece notowane s ą wiosn ą w kwietniu (okres roztopów), najni ższe natomiast w lipcu.

Sie ć hydrograficzn ą gminy tworz ą ponadto liczne mniejsze strumienie i rzeki. Wyst ępuje tu szereg drobnych zagł ębie ń bezodpływowych - oczek wodnych, a na obszarach zatorfionych i terenach podmokłych, jak równie ż w dolinach rzecznych (zwłaszcza Pilicy), znajduj ą si ę liczne rowy melioracyjne.

Wody podziemne Gmina Warka zajmuje obszar usytuowany w południowej cz ęś ci południowomazowieckiego regionu hydrogeologicznego. Głównym elementem regionu jest niecka mazowiecka, w której obr ębie wyró żnia si ę na omawianym terenie dwa u żytkowe pi ętra wodono śne: trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Wodono śno ść kredy górnej jest słabo rozpoznana.

13 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Pi ętro wodono śne czwartorz ędu reprezentowane jest przez piaski i żwiry wyst ępuj ące najcz ęś ciej na gł ęboko ści od kilku do 60 m, lokalnie do 100 m p.p.t. W dolinie Wisły i w rejonie uj ścia Pilicy poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści od kilku do 20 m, osady wodono śne osi ągaj ą znaczne mi ąż szo ści do 40 m. Czwartorz ędowy poziom wodono śny buduje jedna, rzadziej dwie warstwy wodono śne. Na wysoczy źnie wody wyst ępuj ą pod niewielkim ci śnieniem, natomiast w dolinach Wisły i Pilicy zwierciadło ma charakter swobodny.

Pi ętro wodono śne trzeciorz ędu na terenie gminy składa si ę z dwóch poziomów: oligoce ńskiego i mioce ńskiego. Oba te poziomy zachowuj ą odr ębno ść hydrauliczn ą i s ą oddzielone nieci ągł ą warstw ą utworów słabo przepuszczalnych. Ró żni ą si ę składem litologicznym, parametrami hydrogeologicznymi, ci śnieniem, składem chemicznym wód i wła ściwo ściami fizycznymi wody. Na wysoczy źnie wodono śne osady trzeciorz ędowe wyst ępuj ą na gł ęboko ści 40-100 m, natomiast w dolinie Wisły i w rejonie uj ścia Pilicy oligoce ńskie piaski glaukonitowe wyst ępuj ą na gł ęboko ści 40-60 m, a mioce ńskie piaski i piaski pylaste na gł ęboko ści 20-30 m. Wzdłu ż doliny Pilicy oraz od uj ścia Pilicy poprzez Konary, Żelechów i dalej na północ wodono śne osady trzeciorz ędu przykryte s ą jedynie czwartorz ędem. Brak jest tu osadów pliocenu. Poziom oligoce ński stanowi ą piaski drobnoziarniste i średnioziarniste, a poziom mioce ński najcz ęś ciej piaski drobnoziarniste i pylaste, miejscami średnioziarniste. Poziom mioce ński ma mniej korzystne parametry hydrogeologiczne oraz podwy ższon ą barw ę.

Gmina Warka poło żona jest w zasi ęgu dwóch głównych zbiorników wód podziemnych: - GZWP 222 – czwartorz ędowego zbiornika Dolina rz. śr. Wisła (Warszawa- Puławy) 2 - GZWP 215 – trzeciorz ędowego zbiornika Subniecka Warszawska.

Poza poziomami u żytkowymi na terenie gminy eksploatowane s ą tak że płytkie wody gruntowe zwi ązane z soczewkami i przewarstwieniami piaszczystymi wyst ępuj ącymi w strefie przypowierzchniowej. S ą one ujmowane płytkimi studniami wierconymi i studniami kopanymi. Ze wzgl ędu na ogromne zró żnicowanie warunków charakteryzuj ących wyst ępowanie tych wód, przy planowaniu kolejnych inwestycji wymagaj ą one ka żdorazowo szczegółowego rozpoznania.

2 Kleczkowski A.S., Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony ”

14 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______1.2.4. Obszary le śne

Według danych GUS na koniec 2007 roku na terenie gminy Warka powierzchnia gruntów le śnych wynosi ogółem 2364,8 ha, w tym lasy zajmuj ą obszar o powierzchni 2338,6 ha. Wska źnik lesisto ści dla gminy (liczony ł ącznie dla miasta i gminy) jest niski - wynosi około 11%. Pod wzgl ędem własno ści blisko 60% stanowi ą lasy Skarbu Pa ństwa w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych, a ponad 40% stanowi ą lasy prywatne.

Na terenie gminy Warka wyst ępuje kilka zwartych, stosunkowo du żych kompleksów le śnych (o pow. 100 ha): - na zachód od miejscowo ści Ignacówka - w rejonie Woli Palczewskiej - w rejonie Go śniewic - Las D ębnowolski i Las G ąsecki w rejonie G ąsek - w rejonie Michalczewa Ponadto na terenie gminy znajduje si ę kilka mniejszych kompleksów le śnych o powierzchni nie przekraczaj ącej 50 ha, poło żonych w rejonach doliny Wisły oraz doliny Pilicy i jej dopływów. Na terenie gminy Warka planowane jest kontynuowanie zalesiania słabych gruntów. W krajobrazie gminy istotne znaczenie dla potrzymania funkcjonowania biologicznego posiadają tak że małoprzestrzenne formy takie jak: aleje drzew przydro żnych, parki przydworskie, zadrzewienia cmentarzy, ogrody przydomowe, starorzecza, tereny bezodpływowe, oczka wodne itp.

1.3. Ogólna charakterystyka miasta i gminy Warka

1.3.1. Informacje ogólne

Gmina miejsko-wiejska Warka usytuowana jest w obr ębie województwa mazowieckiego, we wschodniej cz ęś ci powiatu grójeckiego. Sąsiednimi jednostkami administracyjnymi dla gminy Warka s ą :
od północy - gminy: Wilga (pow. garwoli ński), Sobienie-Jeziorany (pow. otwocki), Góra Kalwaria (pow. piaseczy ński),
od wschodu - gminy: Grabów, Magnuszew (powiat kozienicki),
od południa - gminy: Promna, Stromiec, Białobrzegi (pow. białobrzeski),
od zachodu - gminy: Chynów, Jasieniec (pow. grójecki) Miasto Warka le ży u zbiegu tras samochodowych do Warszawy, Tarnobrzega, i Kozienic, przy trasie kolejowej Warszawa - Zakopane. Odległo ść od stolicy wynosi 56 kilometrów w kierunku południowym.

15 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Według danych GUS (na 31.XII.2007 r.) obszar gminy Warka wynosi 202 km 2 ( 20227 ha), co stanowi 15,9% ogólnej powierzchni powiatu grójeckiego. Gmin ę miejsko-wiejsk ą Warka stanowi miasto Warka oraz 45 sołectw, z których najwi ększe to: • Warka • Laski • Nowa Wie ś • Konary • Michalczew • Piaseczno • Stara Warka

Wykaz sołectw wraz z liczb ą mieszka ńców przedstawia tabela.

Tabela 1. Liczba ludno ści w poszczególnych sołectwach w gminie Warka ( 31.12.2007 r.) Liczba Lp. Sołectwo mieszka ńców 1 Biskupice Nowe 87 2 Biskupice Stare 107 3 Bo ńcza 133 4 Borowe 44 5 Branków 272 6 Brzezinki 59 7 Budy Michałowskie 31 8 Budy Opo żdżewskie 52 9 Dębnowola 283 10 Gąski 250 11 Go śniewice 218 12 Grazyna 258 13 Grzegorzewice 198 14 Gucin 62 15 Hornigi 94 16 Kalina 98 17 Kazimierzów 98 18 Klonowa Wola 144 19 Konary 380 20 Krze śniakow 98 21 Laski 144 22 Magierowa Wola 222 23 Mechanice 147 24 Michalczew 350 25 Michałów Dolny 151 26 Michałów Górny 178 27 Michałów Parcela 240

16 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______28 Murowanka 125 29 Niwy Ostroł ęckie 62 30 Nowa Wie ś 398 31 Opo żdżew 200 32 Ostroł ęka 103 33 Ostrowek 179 34 Parczew 139 35 Parczew Parcela 203 36 Piaseczno 307 37 Pilica 223 38 Podgorzyce 150 39 Prusy 91 40 Przylot 150 41 Stara Warka 327 42 Wichradz 212 43 Wola Palczewska 111 44 Wrociszew 59 45 Zastru że 83 Źródło: Urz ąd Miejski w Warce

Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy. Miasto Warka stanowi o środek usługowo-produkcyjny, natomiast w gminie rolnictwo pozostaje podstawowym sektorem gospodarki. Istotna jest specjalizacja rolnictwa w kierunku sadowniczym.

1.3.2. Demografia

Z informacji Urz ędu Miejskiego w Warce wynika, że miasto i gmin ę Warka zamieszkuje 19 201 osób (stan na dzie ń 31.12.2007 r.). Według danych GUS na dzie ń 31.12.2007 r. liczba mieszka ńców gminy jest ni ższa - wynosi 18816 osób. Przyjmuj ąc liczb ę mieszka ńców zgodnie z danymi Urz ędu Miejskiego w Warce wska źnik g ęsto ści zaludnienia w gminie wynosi w 2007 r. 95 osób/km2. Liczb ę ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę Warka w latach 2004 – 2007 przedstawia tabela.

Tabela 2. Liczba mieszka ńców miasta i gminy Warka w l. 2004 - 2007

Liczba mieszka ńców Gmina 2004 2005 2006 2007 Warka 19243 19190 19118 19201 W tym: męż czy źni 9392 9374 9355 9406 kobiety 9851 9816 9763 9795 Źródło: Urz ąd Miejski w Warce

17 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Z analizy przedstawionych danych dotycz ących liczby mieszka ńców w latach 2004 – 2007 wynika, że w gminie Warka do 2006 r. post ępował spadek liczby ludno ści. W 2007 r. zanotowano w gminie wzrost liczby mieszka ńców. Dane zawarte w tabeli nr 3 ilustruj ą ruch naturalny ludno ści gminy w latach 2004 – 2007.

Tabela 3. Ruch naturalny ludno ści gminy w latach 2004 – 2007 Zameldowania Rok Urodzenia Zgony Mał żeństwa Wymeldowania na pobyt stały 2004 212 164 74 194 166 2005 225 196 125 207 262 2006 195 177 97 181 228 2007 163 153 87 146 179 Źródło: Urz ąd Miejski w Warce

Przytoczone dane s ą dowodem dodatniego przyrostu naturalnego, utrzymuj ącego si ę w ostatnich latach w gminie. Ujemne jest natomiast saldo migracji w ruchu wewn ętrznym, z czym wi ąż e si ę malej ąca liczba mieszka ńców gminy w kolejnych latach. Stan bezrobocia na terenie gminy ilustruj ą dane przedstawione w tabeli nr 4.

Tabela 4. Stan bezrobocia w gminie Warka (na dzie ń 30.09.2008 r.) Liczba bezrobotnych ogółem 550 Liczba bezrobotnych kobiet 267 Z prawem do zasiłku 120 Pozostaj ący bez pracy powy żej 12 miesi ęcy 303 Źródło: www.pupgrojec.pl

1.3.3. Sfera społeczna

Oświata Na terenie miasta i gminy Warka funkcjonuje 10 szkół podstawowych, dwa gimnazja a tak że szkoły ponadgimnazjalne: Liceum Ogólnokształc ące im. Piotra Wysockiego, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. 1 Pułku Lotnictwa My śliwskiego „Warszawa” w Warce oraz Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Tomasza Nocznickiego w Nowej Wsi. W Warce działa równie ż Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna.

18 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Kultura Na terenie miasta i gminy Warka w zakresie upowszechniania kultury działalno ść prowadz ą nast ępuj ące instytucje: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, zapewniaj ąca obsług ę biblioteczn ą mieszka ńcom gminy; Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego oraz Dworek na Długiej. Centrum Sportu i Rekreacji, Kryta Pływalnia OLIMPIC oraz PTTK Oddział Warka uzupełniaj ą ofert ę imprez sportowo-rekreacyjnych.

Ochrona zdrowia Na terenie miasta i gminy usługi w zakresie podstawowej opieki medycznej świadcz ą: Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Warce, NZOZ "Zdrowa Rodzina", NZOZ Przychodnia Lekarzy Specjalistów "PRIMA-MED", DENTAL MEDICAL VARSOVIA Sp. z o.o. NZOZ Warka oraz NZOZ Przychodnia Stomatologiczna im. Walerego Szturo.

Mieszkalnictwo Liczb ę mieszka ń i wielko ść powierzchni u żytkowej mieszka ń w gminie Warka w latach 2004-2007 opisuj ą dane w tabeli 5.

Tabela 5. Liczba i powierzchnia u żytkowa mieszka ń w gminie Warka w l. 2004-2007

Rok

2004 2005 2006 2007 Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia Liczba Powierzchnia mieszka ń (m 2) mieszka ń (m 2) mieszka ń (m 2) mieszka ń (m 2) 6031 482447 6046 484597 6069 488843 6098 493852

Źródło: GUS- bank danych regionalnych : dane roczne za lata 2004-2007

W zamieszczonej ni żej tabeli przedstawiono wska źniki charakteryzuj ące zasoby mieszkaniowe w gminie w 2007 r.

Tabela 6. Wska źniki charakteryzuj ące zasoby mieszkaniowe w gminie Warka w 2007 r.

miasto i gmina powiat woj. mazowieckie Przeci ętna Warka grójecki liczba izb 3,8 3,6 3,5 w 1 mieszkaniu pow. u żytkowa 81,0 76,2 67,9 mieszkania (m 2) pow. u żytkowa 26,3 25,9 25,2 na 1 osob ę (m 2)

19 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______*obliczenia własne na podstawie danych GUS : bank danych regionalnych (dane roczne dla województwa mazowieckiego; powiatu grójeckiego, gminy Warka)

1.3.4. Infrastruktura techniczna

Dane dotycz ące infrastruktury technicznej na terenie gminy przedstawia tabela.

Tabela 7. Sie ć wodoci ągowa i kanalizacyjna na terenie gminy Warka (wg stanu na 31.12.2007 r.) Sie ć wodoci ągowa Sie ć kanalizacyjna Poł ączenia Ludno ść Poł ączenia prowadz ące Ludno ść długo ść prowadz ące długo ść Gmina korzystaj ąca z do budynków korzystaj ąca z [km] do budynków [km] sieci* mieszkalnych* sieci* Warka mieszkalnych 64,1 2142 12453 60,4 1392 10740

Źródło: Urz ąd Miejski w Warce; * GUS – dane roczne za 2007 r.

Tabela 8. Wodoci ągi i kanalizacja - sie ć rozdzielcza na 100 km 2 (stan na 31.12.2007 r.) Gmina Sie ć rozdzielcza na 100 km 2 Warka długo ść wodoci ągi kanalizacja ogółem [km] 32,0 30,3 miasto [km] 166,2 184,2 na wsi [km] 11,5 6,8 Źródło: GUS – Bank Danych Regionalnych : dane roczne za 2007 r.

Analizuj ąc wska źniki charakteryzuj ące długo ść sieci rozdzielczej wodoci ągowej i kanalizacyjnej, widoczny jest wysoki poziom zwodoci ągowania i skanalizowania terenów miejskich, mniej korzystnie natomiast przedstawia si ę sytuacja na pozostałym terenie.

Zaopatrzenie w wod ę Stopie ń zwodoci ągowania gminy Warka wynosi 66%, w tym miasta 94%, natomiast obszarów wiejskich – 23,7 %. Wodoci ągi istniej ące na terenie gminy scharakteryzowano w zamieszczonej ni żej tabeli.

20 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 9. Wodoci ągi na terenie gminy Warka (stan na 31.12.2007 r.) Liczba gospodarstw Długo ść sieci Nazwa Wydajno ść i posesji wodoci ągowej wodoci ągu m3/d posiadaj ących [km] przył ącza Warka 3059 43,8 1757 Bo ńcza 616 7,4 167 Dębnowola 360 5,4 67 Go śniewice 480 2,4 42 Piaseczno 400 2,7 63 Pilica 540 2,4 46 Razem: 64,1 2142 Źródło: Dane Urz ędu Miejskiego w Warce

Wodoci ągi wiejskie maj ą charakter lokalny i zaopatruj ą mieszka ńców poszczególnych miejscowo ści, rozprowadzaj ąc wod ę z lokalnych hydroforni. Mieszka ńcy miejscowo ści, w których nie ma wodoci ągów ujmuj ą za pomoc ą indywidualnych otworów studziennych pierwszy poziom wodono śny.

Gospodarka ściekowa Stopie ń skanalizowania miasta i gminy Warka wynosi 57%. Tereny miejskie skanalizowane s ą w 87%, tereny wiejskie natomiast w 11%. Na terenie gminy istniej ą 2 systemy kanalizacyjne: - system kanalizacyjny, grawitacyjno-ci śnieniowy w Warce, oparty na miejskiej oczyszczalni ścieków w Warce, który obsługuje Wark ę i Star ą Wark ę - system kanalizacyjny, grawitacyjno-ci śnieniowy oparty na gminnej (mechaniczno-biologicznej) oczyszczalni ścieków w Konarach, do którego podł ączona jest miejscowo ść Konary (100% mieszka ńców). Łączna długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Warka wynosi 60,4 km.

Na terenie miasta i gminy Warka zlokalizowane s ą dwie komunalne oczyszczalnie ścieków, których wła ścicielem jest gmina Warka.

21 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 10. Oczyszczanie komunalne na terenie gminy Warka Oczyszczalnia Typ oczyszczalni Przepustowo ść Odbiornik m3/d ścieków Miejska Mechaniczno-biologiczna Rzeka oczyszczalnia z procesami nitryfikacji, 9900 Pilica ścieków w Warce denitryfikacji i detosfatacji

Gminna Mechaniczno-biologiczna Kanał A oczyszczalnia Typu Eco-line 137 (starorzecze ścieków Pilicy) w Konarach Źródło: Dane Urz ędu Miejskiego w Warce

Zarz ądzaniem i obsług ą tych instalacji zajmuje si ę Zakład Usług Komunalnych w Warce. Ponadto na terenie miasta i gminy znajduj ą si ę jeszcze oczyszczalnie o znaczeniu lokalnym – oczyszczalnia przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Nowej Wsi (o przepustowo ści 120 m 3/d) oraz oczyszczalnie (podczyszczalnie) zakładowe - Browary Warka, Hodowla Ro ślin "DANKO” Sp. z o.o. z/s w Choryni Zakład Hodowli Ro ślin w Laskach. Odbiornikiem ścieków z podczyszczalni zakładowych jest sie ć miejska. Na obszarach, gdzie brak jest kanalizacji ścieki pochodz ące z zabudowy mieszkaniowej, jak i z obiektów u żyteczno ści publicznej odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych, w których s ą czasowo gromadzone. Wła ściciele nieruchomo ści zobowi ązani s ą do zawarcia pisemnej umowy z przedsi ębiorc ą posiadaj ącym zezwolenie na opró żnianie zbiorników bezodpływowych i transportu nieczysto ści ciekłych. Kanalizacja deszczowa znajduje si ę jedynie w Warce, obejmuj ąc niewielk ą ilo ść ulic.

Zaopatrzenie w gaz Przez teren miasta i gminy Warka przebiegaj ą: - gazoci ąg wysokiego ci śnienia relacji Radom – Warka, - sie ć gazoci ągów rozdzielczych średniego ci śnienia, - sie ć gazoci ągów rozdzielczych niskiego ci śnienia. Na terenie miasta i gminy Warka znajduj ą si ę 2 stacje redukcyjno-pomiarowe I-ego stopnia, których zadaniem jest redukcja ci śnienia do ok. 0,2 – 2,5 MPa oraz nawodnienie gazu. Obiekty te zlokalizowane s ą w: 3 - Niemojewicach, stacja o przepustowo ści 9000 m /h, zasilaj ąca sie ć w mie ście, 3 - Zastru żu, stacja o przepustowo ści 3000 m /h zasilaj ąca miejscowo ści Zastru że, Palczew Parcela, Palczew, Wrociszew.

22 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Ponadto na terenie miasta Warka znajduj ą si ę stacje redukcyjno-pomiarowe II – ego stopnia, których zadaniem jest redukcja ciśnienia średniego, przesyłanego ze stacji I – ego stopnia, do ci śnienia niskiego, a nast ępnie rozprowadzenie gazu sieci ą niskiego ci śnienia do odbiorców. Długo ść rozdzielczej sieci gazowej na terenie gminy Warka wynosi 28 km. Gospodarstwa domowe nie podł ączone do sieci gazowej korzystaj ą z gazu propan-butan dostarczanego indywidualnie w butlach gazowych. Sie ć gazowa jest w dobrym stanie i posiada znaczne rezerwy przepustowo ści, co pozwala na dalsz ą jej rozbudow ę, a w rezultacie zgazyfikowanie całego miasta i gminy na przestrzeni kilku nast ępnych lat.

Elektroenergetyka Miasto i gmina Warka zasilane s ą w energi ę elektryczn ą, dostarczan ą przez Zakłady Energetyczne Okr ęgu Radomsko-Kieleckiego ZEORK S.A., wchodz ące w skład przedsi ębiorstwa energetyki zawodowej Polskie Sieci Elektroenergetyczne-Wschód Sp. z o. o. Bezpo średni ą obsług ą odbiorców zajmuje si ę Rejonowy Zakład Energetyczny Grójec – jeden z 11 terenowych oddziałów ZEORK. Przez teren miasta i gminy Warka przebiegaj ą nast ępuj ące linie wysokiego napi ęcia WN: - 220 kV dwutorowa linia relacji Mory - Kozienice, Piaseczno-Kozienice, - 110 kV linia relacji Kozienice – Grójec. Główne Punkty Zasilania GPZ, w których nast ępuje transformacja wysokiego napi ęcia WN -110 kV na napi ęcie średnie SN - 15 kV, a nast ępnie rozdzielnie na poszczególne ci ągi sieciowe, usytuowane s ą w: - Warce - 110/ 15 kV, o mocy 2,16 MVA, - Michałowie - 110/15 kV, o mocy 6,3 MVA. Energia elektryczna dostarczana jest do odbiorców sieci ą średniego i niskiego napi ęcia, któr ą tworz ą głównie linie napowietrzne . Jedynie 10 % sieci stanowi ą linie podziemne (kable). Transformacja napi ęcia z 15 na 0,4kV odbywa si ę za pomoc ą 186 stacji transformatorowych, rozmieszczonych na obszarze całego miasta i gminy Warka. Istniej ąca sieć elektroenergetyczna w pełni pokrywa zapotrzebowanie mieszka ńców. Aktualnie urz ądzenia i sieci posiadaj ą rezerw ę mo żliwo ści dostarczenia energii odbiorcom.

1.3.5. System komunikacyjny

Wa żnym elementem infrastruktury technicznej gminy jest istniej ąca dogodna sie ć drogowo-kolejowa. Gmin ę przecina droga krajowa nr 79 ł ącz ąca Warszaw ę z Kozienicami. Przez Wark ę prowadz ą dwie drogi wojewódzkie:

23 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

- Warszawa – Warka – Białobrzegi (nr 731), - Grójec – Warka – Kozienice (nr 730).

Tabela 11. Długo ść i stan nawierzchni dróg na terenie gminy Warka Drogi Długo ść Nawierzchnia [km] krajowe 6,5 Stan dobry 30% - stan dobry; wojewódzkie 38,75 pozostałe – stan zły powiatowe 78,8 Stan zły gminne 75,0 Stan średni Źródło: Dane Urz ędu Miejskiego w Warce

Sie ć dróg powiatowych i gminnych pełni rol ę ci ągów komunikacyjnych, decyduj ących zarówno o zintegrowaniu układu terytorialnego gminy i jego funkcjonowaniu, jak i otwarto ści na zewn ątrz. Gmina posiada dogodne poł ączenia z Warszaw ą, Kozienicami, Grójcem i Białobrzegami. Na podkre ślenie zasługuje fakt blisko ści bardzo wa żnego skrzy żowania dróg krajowych. W Grójcu krzy żuje si ę droga krajowa nr 7 biegn ąca z Warszawy do Krakowa (pokrywaj ąca si ę z transeuropejsk ą tras ą E77), z drog ą krajow ą nr 50, która pełni rol ę odległego objazdu Warszawy dla ci ęż kiego transportu kołowego dla kierunku wschód - zachód. Istotn ą rol ę w komunikacji gminy odgrywa kolej. Warka le ży przy szlaku kolejowym Warszawa – Kielce – Kraków – Zakopane, w odległo ści 53 km od stolicy i 46 km od Radomia.

1.3.6. Gospodarka

Gmina ma charakter rolniczo-przemysłowy. Miasto Warka stanowi o środek usługowo-produkcyjny, natomiast na terenach wiejskich podstawowym sektorem gospodarki jest rolnictwo, wyra źnie wyspecjalizowane w kierunku sadowniczym. Gmina Warka wraz z pozostałymi gminami powiatu grójeckiego stanowi najwi ększy o środek sadowniczy w Polsce, a nawet w Europie. Według danych GUS na dzie ń 31.12.2007 r. na terenie miasta i gminy Warka zarejestrowane były 1664 podmioty prowadz ące działalno ść gospodarcz ą, z czego 1612 w sektorze prywatnym. Dane prezentowane w tabeli 11 przedstawiaj ą ilo ść podmiotów gospodarczych działaj ących na terenie miasta i gminy oraz działy gospodarki, w zakresie których prowadz ą one działalno ść .

24 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 12. Podmioty gospodarki narodowej na terenie miasta i gminy Warka w 2007 r. według sekcji Liczba Sektor gospodarki zarejestrowanych podmiotów Rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 71 Przetwórstwo przemysłowe 1 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektr., gaz, par ę wodn ą, gor ącą wod ę i powietrze do układów klimatyzacyjnych 168 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalno ść zwi ązana 1 z rekultywacj ą Budownictwo 162 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle 642 Transport i gospodarka magazynowa 57 Działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 125 Informacja i komunikacja. 39 Działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 159 Działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści 14 Działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 55 Działalno ść w zakresie usług administrowania i działalno ść wspieraj ąca 40 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowi ązkowe zabezpieczenia społeczne 130 OGÓŁEM 1664 Źródło: GUS – Bank Danych Regionalnych : dane roczne za 2007 r.

Działalno ść usługowo-produkcyjna w gminie koncentruje si ę głównie na terenie Warki. Najwi ększym zakładem w mie ście jest Grupa Żywiec S.A Browar w Warce, chocia ż dominuj ącą bran żą jest przetwórstwo owocowe, której zaplecze stanowi ą okoliczne uprawy owoców, głównie jabłek, wi śni i truskawek. Wśród głównych zakładów prowadz ących działalno ść na terenie gminy wymieni ć nale ży równie ż: - STEINHAUSER-Polska Sp. z o.o., (przetwórstwo owoców i warzyw), Warka - „WARWIN” S.A., (wytwórnia napojów niskoprocentowych) , Warka - Przetwórnia Owoców i Warzyw S.A. ul. Go śniewska 51 a, Warka - PPHU CER-MOS Zakład Przetwórstwa Owoców, Konary - MJM Market - Prima Sp. z o.o.

25 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

- Trexim Sp. z o.o. - Zakład Zaopatrzenia Ogrodniczego

1.4. Działalno ść Samorz ądu Gminy w latach 2004-2007

Dochody Dochody bud żetu gminy Warka w latach 2004-2007 przedstawia tabela.

Tabela 13. Dochody bud żetu miasta i gminy Warka w latach 2004-2007 (w zł)

Rok 2004 2005 2006 2007

Dochody ogółem 27 322 618 30 036 954 34 570 844,85 39 388 648,86 Źródło: Urz ąd Miejski w Warce

Zamieszczony ni żej wykres ilustruje dochody ogółem bud żetu gminy Warka w latach 2004 – 2007.

Dochody bud żetu gminy Warka w l. 2004 - 2007

40000000

35000000

30000000

25000000

20000000

15000000

10000000

5000000

0 2004 2005 2006 2007

Wg danych Urz ędu Miejskiego w Warce

Dane przedstawione w tabeli nr 13 ilustruj ą wykonanie dochodów bud żetu gminy Warka według wa żniejszych źródeł.

26 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Wydatki Wykonanie wydatków gminy Warka w latach 2004-2007 przedstawia tabela.

Tabela 14. Wydatki bud żetu gminy Warka w l. 2004-2007 (w zł)

Rok 2004 2005 2006 2007

Wydatki ogółem 26 740 123 28 934 146 38 084 015,23 38 314 016,65

Wydatki inwestycyjne 3 207 986 3 160 452 8 999 896,91 6 563 290,77 Źródło: Urz ąd Miejski w Warce

W 2006 r. dochody na 1 mieszka ńca gminy Warka wyniosły 1829,53 zł (w tym dochody własne 1121,19 zł), natomiast w 2007 r. dochody gminy w przeliczeniu na 1 mieszka ńca wyniosły 2089,25 zł (w tym dochody własne 1342,52 zł). Wydatki bud żetu gminy Warka w przeliczeniu na 1 mieszka ńca w 2006 r. kształtowały si ę na poziomie 2015,45 zł natomiast w 2007 r. wyniosły 2032,25 zł.

1.5. Dotychczasowe działania z zakresu ochrony środowiska

W gminie Warka działania inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska, prowadzone w ostatnich latach, dotyczyły głównie rozbudowy sieci wodoci ągowej, rozbudowy sieci kanalizacyjnej oraz modernizacji kotłowni:

• w 2004 r. - rozbudowa sieci wodoci ągowej, modernizacja kotłowni • w 2005 r. - rozbudowa sieci kanalizacyjnej • w 2006 r. - rozbudowa sieci kanalizacyjnej odprowadzaj ącej ścieki i wody opadowe • w 2007 r. - rozbudowa sieci wodoci ągowej i sieci kanalizacyjnej

Ponadto na bieżą co prowadzono działania w zakresie edukacji ekologicznej oraz promocji gminy.

27 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

II. DIAGNOZA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA

2.1. Powietrze atmosferyczne

Podstawowymi aktami prawnymi obowi ązuj ącymi aktualnie w zakresie prowadzenia i rozpowszechniania oceny jako ści powietrza s ą:
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z pó źniejszymi zmianami),
rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2008 nr 47 poz. 281),
rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87, poz. 798),
rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania informacji dotycz ących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. 2008 nr 216 poz. 1377) W my śl obowi ązuj ących przepisów ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszcze ń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczaj ących w celu zmniejszenia st ęż eń do dopuszczalnego poziomu, wzgl ędnie utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielko ści. Na mocy ustawy „Prawo ochrony środowiska” (art. 89) Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska co roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w podlegaj ących mu strefach. W rozumieniu ustawy stref ę stanowi: - aglomeracja o liczbie mieszka ńców powy żej 250 tysi ęcy, - obszar jednego lub wi ęcej powiatów poło żonych na obszarze tego samego województwa, niewchodz ący w skład aglomeracji.

Celem przeprowadzenia rocznej oceny jest: - klasyfikacja stref w oparciu o kryteria zawarte w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2008 nr 47 poz. 281), - uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach zanieczyszcze ń, - wskazanie warto ści i obszarów przekrocze ń warto ści kryterialnych, - wskazanie potrzeb w zakresie niezb ędnej modernizacji systemu monitoringu powietrza.

Klasyfikacji stref dokonuje si ę oddzielnie dla dwóch grup kryteriów ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, wydzielaj ąc nast ępuj ące klasy stref:
klasa C – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne powi ększone o margines tolerancji, w przypadku gdy

28 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych.
klasa B – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy przekraczaj ą poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych powi ększonych o margines tolerancji.
klasa A – st ęż enia zanieczyszcze ń na terenie strefy nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych.

Warto ści kryterialne do klasyfikacji stref obowi ązuj ące w rocznej ocenie jako ści powietrza w 2007 r. podano w tabelach: 15, 16, 17, 18, 19, 20.

Tabela 15. Poziomy dopuszczalne do klasyfikacji stref – ochrona zdrowia 2007 r. Dopuszczalny poziom Dopuszczalna Dopuszczalny Dopuszczalny substancji cz ęsto ść poziom Okres poziom w powietrzu przekraczania substancji uśredniania Substancja substancji powi ększony dopuszczalnego w powietrzu na wyników w powietrzu o margines poziomu obszarach pomiarów tolerancji w roku ochrony za rok 2007 kalendarzowym uzdrowiskowej µg/m 3 µg/m 3 Benzen rok 5 8 - 4 Dwutlenek 1 godz. 200 230 18 razy 200 azotu rok 40 46 - 35 Dwutlenek 1 godz. 350 350 24 razy 350 siarki 24 godz. 125 125 3 razy 125 Ołów rok 0,5 0,5 - 0,5 Pył 24 godz. 50 50 35 razy 50 zawieszony PM 10 rok 40 40 - 40 Tlenek 8 godz. 10000 10000 - 5000 węgla Poziom dopuszczalny – jest standardem jako ści powietrza, okre śla poziom substancji, który ma by ć osi ągni ęty w okre ślonym terminie i który po tym terminie nie powinien by ć przekraczany. Źródło: WIO Ś Warszawa; www.wios.warszawa.pl

29 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 16. Poziomy docelowe do klasyfikacji stref – ochrona zdrowia 2007 r.

Docelowy Dopuszczalna cz ęsto ść Okres Termin osi ągni ęcia poziom przekraczania uśredniania docelowego poziomu Substancja substancji docelowego poziomu wyników substancji w powietrzu w roku pomiarów w powietrzu kalendarzowym µg/m 3 Ozon 8-h 120 25 dni 2010 Arsen rok 6 2013 Kadm rok 5 2013 Nikiel rok 20 2013 Benzo/a/piren rok 1 2013 Poziom docelowy – ma by ć osi ągni ęty w okre ślonym czasie za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych. Poziom ten okre śla si ę w celu zapobiegania lub ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako cało ść . Źródło: WIO Ś Warszawa; www.wios.warszawa.pl

Tabela 17. Poziomy celu długoterminowego do klasyfikacji stref – ochrona zdrowia 2007 r.

Docelowy Dopuszczalna cz ęsto ść Okres Termin osi ągni ęcia poziom przekraczania uśredniania docelowego poziomu Substancja substancji docelowego poziomu wyników substancji w powietrzu w roku pomiarów w powietrzu kalendarzowym µg/m 3 Ozon 8-h 120 - 2010 Poziom celu długoterminowego – jest to poziom substancji, poni żej którego bezpo średni szkodliwy na zdrowie ludzi lub środowisko jako cało ść jest mało prawdopodobny. Poziom ten ma by ć osi ągni ęty w długim okresie czasu, z wyj ątkiem sytuacji, gdy nie mo że by ć osi ągni ęty za pomoc ą ekonomicznie uzasadnionych działa ń technicznych i technologicznych.

Źródło: WIO Ś Warszawa; www.wios.warszawa.pl

Tabela 18. Poziomy dopuszczalne do klasyfikacji stref – ochrona ro ślin 2007 r. Okres u średniania Dopuszczalny poziom Substancja wyników pomiarów substancji w powietrzu Tlenki azotu rok 30 µg/m 3 Dwutlenek siarki rok 20 µg/m 3 Źródło: WIO Ś Warszawa; www.wios.warszawa.pl

30 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Tabela 19. Poziomy docelowe do klasyfikacji stref – ochrona roślin 2007 r. Docelowy Okres u średniania poziom Termin osi ągni ęcia Substancja wyników pomiarów substancji poziomu docelowego w powietrzu Okres wegetacyjny Ozon (AOT40) 18 000 µg/m 3h 2010 (1 V – 31 VII) Źródło: WIO Ś Warszawa; www.wios.warszawa.pl

Tabela 20. Poziomy celu długoterminowego do klasyfikacji stref – ochrona ro ślin 2007 r. Docelowy Okres u średniania poziom Termin osi ągni ęcia Substancja wyników pomiarów substancji poziomu docelowego w powietrzu Okres wegetacyjny Ozon (AOT40) 6 000 µg/m 3h 2020 (1 V – 31 VII) Źródło: WIO Ś Warszawa; www.wios.warszawa.pl

2.1.1. Pomiary zanieczyszcze ń powietrza

Zgodnie z art. 89 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z pó źniejszymi zmianami) Wojewoda co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w celu uzyskania informacji o st ęż eniach zanieczyszcze ń na obszarze poszczególnych stref, w zakresie umo żliwiaj ącym: - dokonanie klasyfikacji stref. Dokonana klasyfikacja stanowi nast ępnie podstaw ę do podj ęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza w danej strefie. Na podstawie oceny jako ści powietrza mog ą zosta ć nadane danej strefie klasy równoznaczne z konieczno ści ą podj ęcia prac nad opracowaniem programów ochrony powietrza b ądź wzmocnienia systemu oceny (sieci pomiarowej monitoringu powietrza),

- uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stęż eń zanieczyszcze ń na obszarze strefy, w zakresie umo żliwiaj ącym wskazanie obszarów przekrocze ń warto ści kryterialnych oraz okre ślenie warto ści st ęż eń na tych obszarach. Informacje te s ą niezb ędne w celu okre ślenia obszarów wymagaj ących podj ęcia działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza bądź w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczaj ące – podj ęcia dodatkowych bada ń we wskazanych rejonach,

31 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

- wskazanie prawdopodobnych przyczyn wyst ępowania ponadnormatywnych st ęż eń zanieczyszcze ń w okre ślonych rejonach, tj. wskazanie źródeł lub grup źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie,

- wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniej ącego systemu monitoringu powietrza.

Oceny jako ści powietrza dokonuje si ę oddzielnie uwzgl ędniaj ąc kryteria ustanowione ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz kryteria ustanowione ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin. Ocena obejmuje wszystkie substancje uj ęte w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu. Lista zanieczyszczeń jakie nale ży uwzgl ędni ć w ocenie dokonywanej pod k ątem spełnienia kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia, obejmuje: - benzen C 6H6, - dwutlenek azotu NO 2, - dwutlenek siarki SO 2, - tlenek w ęgla CO, - ozon O 3, - pył PM10, - ołów Pb w pyle PM10, - arsen As w pyle PM10, - kadm Cd w pyle PM10, - nikiel Ni w pyle PM10, - benzo(a)piren w pyle PM10.

Do zanieczyszcze ń, które nale ży uwzgl ędni ć w ocenie rocznej dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin zalicza si ę: - dwutlenek siarki SO 2, - tlenki azotu NO x, - ozon O 3. Po dokonaniu ocen wynikowych dla poszczególnych substancji, ocenianej strefie nadawana zostaje klasa, równoznaczna z najmniej korzystn ą klas ą wynikow ą w danej strefie. W zale żno ści od faktu ustanowienia marginesów tolerancji dla warto ści dopuszczalnych poziomów substancji, lub te ż ich braku wyró żniono dwa rodzaje klasyfikacji stref. O ile ocenianej substancji przyznano margines tolerancji (MT), mo żliwe s ą nast ępuj ące klasy jako ści powietrza: - A (najłagodniejsza klasa, poziom st ęż enia < D), - B (poziom st ęż enia > D), - C (najgorsza, poziom st ęż enia > D + MT).

32 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Je żeli ocenianej substancji nie przyznano marginesu tolerancji (MT), mo żliwe s ą klasy jako ści powietrza: - A (najłagodniejsza klasa, poziom st ęż enia < D), - C (najgorsza, poziom st ęż enia > D). Normy przyj ęte dla oceny według kryterium ochrony ro ślin nie s ą złagodzone marginesami tolerancji (margines tolerancji jest równy 0, st ąd nie ma klasy B).

Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje si ę oceny powietrza, nast ąpiła zmiana podziału kraju na strefy oceny jako ści powietrza. Gmina Warka, jak i cały powiat grójecki, nale ży do nast ępuj ących stref: • strefa oceny jako ści powietrza dla SO 2, NO 2, CO, benzenu oraz pyłu PM10, w tym: Pb, As, Cd, Ni, benzo(a)pirenu, wg kryteriów dla ochrony zdrowia : strefa kozienicko-grójecka • strefa oceny jako ści powietrza dla ozonu, wg kryteriów dla ochrony zdrowia : Aglomeracja Warszawska • strefa oceny jako ści powietrza dla SO 2, NO x, wg kryteriów dla ochrony ro ślin : strefa kozienicko-grójecka • strefa oceny jako ści powietrza dla ozonu, wg kryteriów dla ochrony roślin : strefa mazowiecka

Na terenie miasta i gminy Warka stała kontrola zanieczyszcze ń powietrza prowadzona jest przez Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą, której punkt stałego monitoringu powietrza, pod wzgl ędem zawarto ści pyłów, znajduje w mie ście Warka. Ponadto w s ąsiedniej gminie Belsk Du ży zlokalizowana jest automatyczna stacja PAN-u, gdzie wykonuje si ę ci ągłe pomiary 1 - godzinne. Stacja ta wchodzi w skład sieci podstawowej, której zadaniem jest śledzenie zmian st ęż eń wybranych składników zanieczyszcze ń w powietrzu . Dla potrzeb niniejszego opracowania, w celu dokonania analizy stanu środowiska w gminie przyjmuje si ę wyniki rocznej oceny jako ści powietrza przeprowadzonej przez WIO Ś w Warszawie dla poszczególnych stref w województwie mazowieckim.

Wyniki klasyfikacji strefy kozienicko-grójeckiej dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne, z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia, przedstawione zostały w tabelach 21 – 26.

33 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 21. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: SO 2

Symbol klasy dla obszaru strefy nie obejmuj ącego obszarów ochrony Symbol klasy uzdrowiskowej dla poszczególnych wynikowej Kod strefy Strefa czasów u średniania st ęż eń SO 2 dla SO 2 kozienicko- w strefie grójecka 1 godz. 24 godz. Wynikowa

PL.14.12.z.04 A A A A

Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r.

Tabela 22. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: NO 2

Symbol klasy dla obszaru strefy nie Symbol klasy obejmuj ącego obszarów ochrony wynikowej Strefa Kod strefy uzdrowiskowej dla poszczególnych czasów dla NO 2 kozienicko- uśredniania st ęż eń NO 2 grójecka w strefie 1 godz. 24 godz. Wynikowa PL.14.12.z.04 A A A A

Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r.

Tabela 23. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: PM10

Symbol klasy dla obszaru strefy nie obejmuj ącego obszarów ochrony Symbol klasy wynikowej Strefa Kod strefy uzdrowiskowej dla poszczególnych czasów kozienicko- uśredniania st ęż eń PM10 dla PM10 grójecka w strefie 24 godz. rok Wynikowa

PL.14.12.z.04 A A A A

Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

34 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 24. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: benzen Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie Strefa wynikowej Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony kozienicko- uzdrowiskowej dla substancji grójecka w strefie

PL.14.12.z.04 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Tabela 25. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: ołów Symbol klasy Strefa Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej kozienicko- Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony uzdrowiskowej dla substancji grójecka w strefie

PL.14.12.z.04 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Tabela 26. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: tlenek w ęgla Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Strefa Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony kozienicko- uzdrowiskowej dla substancji grójecka w strefie

PL.14.12.z.04 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Klasyfikacja stref dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe – ochrona zdrowia

Tabela 27. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: ozon Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony Strefa uzdrowiskowej dla substancji mazowiecka w strefie PL.14.00b.41 C C Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

35 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 28. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: arsen w pyle PM10 Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Strefa Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony kozienicko- uzdrowiskowej dla substancji grójecka w strefie PL.14.12.z.04 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Tabela 29. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: nikiel w pyle PM10 Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Strefa Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony dla substancji kozienicko- uzdrowiskowej grójecka w strefie PL.14.12.z.04 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Tabela 30. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: kadm w pyle PM10 Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Strefa Kod strefy obejmującego obszarów ochrony kozienicko- uzdrowiskowej dla substancji grójecka w strefie PL.14.12.z.04 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Tabela 31. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: benzo/a/piren w pyle PM10 Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony Strefa dla substancji kozienicko- uzdrowiskowej

grójecka w strefie PL.14.12.z.04 C C Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

36 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Klasyfikacja stref dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego – ochrona zdrowia

Tabela 32. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: ozon

Symbol klasy Symbol klasy dla obszaru strefy nie wynikowej Kod strefy obejmuj ącego obszarów ochrony Strefa uzdrowiskowej dla substancji mazowiecka w strefie

PL.14.00b.41 C C

Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Klasyfikacja stref dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne – ochrona ro ślin

Tabela 33. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla substancji: SO 2

Symbol klasy Symbol klasy wynikowej Kod strefy Strefa dla obszaru strefy / powiatu dla substancji kozienicko- w strefie grójecka PL.14.12.z.04 A A

Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r.

Tabela 34. Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla substancji: NOX

Symbol klasy Symbol klasy wynikowej Kod strefy Strefa dla obszaru strefy / powiatu dla substancji kozienicko- w strefie grójecka PL.14.12.z.04 A A

Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r.

37 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Klasyfikacja stref dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe – ochrona ro ślin

Tabela 35. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla substancji: ozon (AOT40) Symbol klasy Symbol klasy wynikowej Kod strefy Strefa dla obszaru strefy / powiatu dla substancji mazowiecka w strefie PL.14.00b.41 A A Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

Klasyfikacja stref dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego – ochrona ro ślin

Tabela 36. Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla substancji: ozon (AOT40) Symbol klasy Symbol klasy wynikowej Kod strefy Strefa dla obszaru strefy / powiatu dla substancji mazowiecka w strefie PL.14.00b.41 C C Źródło: WIO Ś Warszawa - Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim w 2007 r .

2.1.2. Źródła zanieczyszcze ń powietrza

Stan powietrza w rejonie miasta i gminy Warka zwi ązany jest z ilo ści ą zanieczyszcze ń emitowanych głównie przez: • źródła tzw. emisji niskiej, emitory do 40 m n.p.t.: - lokalne kotłownie, - indywidualne systemy grzewcze • szlaki komunikacyjne; • zakłady przemysłowe m. in.: - Browary „WARKA” - STEINHAUSER Polska Sp. z o.o. • obiekty gospodarki komunalnej : - oczyszczalnie ścieków w Warce i Konarach - składowisko odpadów w Warce Na stan czysto ści powietrza w gminie Warka wpływa głównie emisja niska, pochodz ąca z lokalnych kotłowni i pieców w ęglowych u żywanych

38 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______w indywidualnych gospodarstwach domowych. W wielu gospodarstwach spala si ę w nich tak że ró żnego rodzaju materiały odpadowe, w tym odpady komunalne, które mog ą by ć źródłem emisji dioksyn, poniewa ż proces spalania jest niepełny i zachodzi w ni ższych temperaturach. Głównym paliwem jest węgiel o ró żnej jako ści i ró żnym stopniu zasiarczenia. Lokalne systemy grzewcze i piece domowe praktycznie nie posiadaj ą jakichkolwiek urz ądze ń ochrony powietrza. Wielko ść emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienno ść sezonow ą (zwi ązan ą z okresem grzewczym - bardzo du że wielko ści st ęż eń benzo/a/pirenu wyst ępuj ą w okresie grzewczym, natomiast w okresie letnim, maj ą wielko ści poni żej granicy oznaczalno ści). Do wzrostu zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy przyczyniaj ą si ę równie ż zakłady przemysłowe stanowi ące źródła emisji zorganizowanej. Najwi ększe nagromadzenie zakładów przemysłowych na terenie gminy wyst ępuje w Warce. Na jako ść powietrza wpływa równie ż emisja, której źródło stanowi ą środki transportu. Emisja komunikacyjna stwarza zagro żenie zwłaszcza w pobli żu dróg o du żym nat ęż eniu ruchu kołowego i ma niekorzystny wpływ na uprawy polowe. Zanieczyszczenia komunikacyjne (tlenek i dwutlenek w ęgla, tlenki azotu, w ęglowodory, pyły z metalami ci ęż kimi) pogarszaj ą jako ść powietrza atmosferycznego a tak że wpływaj ą na wzrost poziomu st ęż enia ozonu w troposferze. Dążą c do ograniczenia emisji zanieczyszcze ń gmina oraz poszczególne podmioty organizacyjne podejmuj ą ró żnego rodzaju działania. Stosowane metody to: budowa i eksploatacja urz ądze ń ochrony powietrza, stosowanie paliw o wi ększej warto ści opałowej i ni ższej zawarto ści siarki i popiołu, modernizacje kotłowni polegaj ące na zast ąpieniu źródeł opalanych w ęglem na źródła opalane olejem czy gazem płynnym. Oprócz źródeł lokalnych znacz ący wpływ na jako ść powietrza atmosferycznego w gminie maj ą tak że ponadregionalne zanieczyszczenia gazowe i pyłowe pochodz ące z du żych o środków przemysłowych (głównie z aglomeracji warszawskiej).

Wnioski Główne źródła emisji zanieczyszcze ń powietrza na terenie gminy Warka stanowi ą lokalne kotłownie, paleniska domowe oraz transport samochodowy. W wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2007 r. dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne standardy imisyjne na terenie strefy kozienicko-grójeckiej były dotrzymane. Dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2007 r. obszar całego województwa mazowieckiego (wszystkie strefy) otrzymał klas ę C ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo/a/pirenu według kryterium ochrony zdrowia.

39 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Poza tym na obszarze województwa (strefa mazowiecka) wyst ąpiło równie ż przekroczenie poziomu docelowego dla ozonu według kryterium ochrony zdrowia (stacja Granica-KPN). Na stacji Belsk poziomy st ęż eń ozonu osi ągn ęły poziom docelowy. W wyniku klasyfikacji, strefa mazowiecka otrzymała klas ę C. W zwi ązku z powy ższym istnieje ustawowy wymóg (art. 91, pkt 5 ustawy Po ś) opracowania Programów Ochrony Powietrza: • dla benzo/a/pirenu (cały obszar województwa), • dla ozonu (strefa mazowiecka). Dla pozostałych zanieczyszcze ń, dla których okre ślone s ą poziomy docelowe (arsen, kadm, nikiel oznaczane w pyle PM10) normy były dotrzymane. Poziomy celów długoterminowych dla ozonu (analiza za lata 2005-2007) według kryterium ochrony zdrowia oraz według kryterium ochrony ro ślin (AOT40 – analiza za lata 2003- 2007) były przekroczone , st ąd zgodnie z art. 91a. ustawy Po ś, jednym z celów programów ochrony środowiska tworzonych dla województwa powinno by ć osi ągni ęcie warto ści kryterialnych dla ozonu w 2020 r., okre ślonych w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) . Działania podejmowane w celu zmniejszenia st ęż enia ozonu powinny dotyczy ć przede wszystkim ograniczenia emisji prekursorów ozonu (przede wszystkim NO ). Nale ży jednak wzi ąć pod uwag ę szersz ą skal ę tego zjawiska zarówno 2 w Polsce i innych krajach Europy. Problem zbyt wysokich warto ści st ęż enia ozonu wymaga działa ń o charakterze ogólnokrajowych programów naprawczych, w oparciu o współprac ę mi ędzynarodow ą w ramach Unii Europejskiej. Natomiast działania proekologiczne prowadzone przez gmin ę powinny ograniczy ć emisj ę zanieczyszcze ń do atmosfery. Istotne znaczenie dla poprawy czysto ści powietrza b ędą miały równie ż takie działania jak: termomodernizacja obiektów, modernizacja źródeł ciepła, korzystanie z paliw ekologicznych.

2.2. Hałas

Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. nr 25, poz. 150 z pó źn. zm.) oraz ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska , ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085), reguluj ą przepisy dotycz ące klimatu akustycznego. Przepisy tych ustaw s ą wyrazem nowej, spójnej z ustawodawstwem Unii Europejskiej, polityki w zakresie ochrony środowiska. W odniesieniu do zagadnie ń akustycznych, wspomniane akty prawne dostosowuj ą przepisy polskie do regulacji UE, w szczególno ści znajduj ącej podstaw ę prawn ą w regulacjach zawartych w Dyrektywie w sprawie oceny i zarz ądzania hałasem w środowisku ( 2002 / 49 / EC).

40 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Podstaw ę prawn ą okre ślenia wymogów w zakresie emisji hałasu maszyn i urz ądze ń używanych na zewn ątrz pomieszcze ń stanowi rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 lipca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymaga ń dla urz ądze ń używanych na zewn ątrz pomieszcze ń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. Z dnia 7 sierpnia 2003 r., nr 138, poz. 1316) oraz Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 lutego 2006 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie zasadniczych wymaga ń dla urz ądze ń u żywanych na zewn ątrz pomieszcze ń w zakresie emisji hałasu do środowiska (Dz. U. z dnia 27 lutego 2006 r., nr 32, poz. 223). Ponadto przepisy okre ślaj ą równie ż dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku w zale żno ści od przeznaczenia danego terenu podlegaj ącego ochronie m.in. dla terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego czy te ż dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i wielu innych, co zostało okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 r., nr 120, poz. 826). Metody pomiarów mocy akustycznej okre śla w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie wymaga ń w zakresie prowadzenia pomiarów wielko ści emisji (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2004 r., nr 283, poz. 2842). Ocena stanu środowiska w wyniku emisji hałasu dokonywana jest przy pomocy równowa żnego poziomu d źwi ęku wyra żonego w dB. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku ( Dz. U. Nr 120, poz. 826) okre śla:  zró żnicowane dopuszczalne poziomy hałasu okre ślone wska źnikami hałasu LDWN , L N, L Aeq D i L Aeq N dla nast ępuj ących rodzajów terenów przeznaczonych: a) pod zabudow ę mieszkaniow ą, b) pod szpitale i domy opieki społecznej, c) pod budynki zwi ązane ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzie ży, d) na cele uzdrowiskowe, e) na cele rekreacyjno-wypoczynkowe, f) na cele mieszkaniowo-usługowe;  poziomy hałasu z uwzgl ędnieniem rodzaju obiektu lub działalno ści będącej źródłem hałasu;  okresy, do których odnosz ą si ę poziomy hałasu, jako czas odniesienia.

Hałas - jest to d źwi ęk okre ślany jako szkodliwy, uci ąż liwy lub przeszkadzaj ący w danych warunkach (zale ży od fizycznych parametrów dźwi ęku, od nastawienia odbiorcy). Stanowi jedno ze źródeł zanieczyszczenia środowiska, wzrastaj ące w ostatnich latach w zwi ązku z rozwojem komunikacji, uprzemysłowieniem i post ępuj ącą urbanizacj ą.

41 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Odczuwany jest przez mieszka ńców jako jeden z najbardziej uci ąż liwych czynników wpływaj ących ujemnie na środowisko i samopoczucie. Hałas wywołuje zm ęczenie, złe samopoczucie, utrudnia wypoczynek, mo że prowadzi ć do cz ęś ciowej lub całkowitej utraty słuchu. Ponadto powoduje powa żne zmiany psychosomatyczne, jak np. zagro żenie nadci śnieniem czy zaburzenia nerwowe. Dla bada ń w zakresie klimatu akustycznego istotne jest zdefiniowanie dwóch rodzajów hałasu - komunikacyjnego i przemysłowego.

2.2.1. Pomiary hałasu

Ocena stanu akustycznego środowiska prowadzona jest w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, a realizowana jest przez instrumenty planowania przestrzennego oraz instrumenty ochrony środowiska, takie jak pozwolenia, programy ochrony środowiska, w tym programy ochrony przed hałasem. Dokonywane pomiary i oceny maj ą umo żliwia ć wyznaczanie obszarów o ponad normatywnym poziomie hałasu, na których nale ży skoncentrowa ć działania naprawcze. Oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje si ę obowi ązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszka ńców wi ększej ni ż 100 tysi ęcy oraz terenów poza aglomeracjami, na których eksploatacja obiektu mo że powodowa ć przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Na terenie województwa mazowieckiego badania w zakresie klimatu akustycznego przeprowadza WIO Ś w Warszawie. Pomiary prowadzone s ą punktowo, w wybranych miastach i innych miejscach województwa - punktach pomiarowych, które lokalizowano przy szlakach komunikacyjnych. Na terenie gminy Warka nie znajduj ą si ę punkty monitoringu nat ęż enia hałasu i nie były prowadzone pomiary. Na obszarze gminy nie znajduj ą si ę obiekty, których eksploatacja mo że powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach.

2.2.2. Źródła hałasu

Hałas komunikacyjny Źródłem hałasu na terenie gminy jest przede wszystkim transport drogowy. Na poziom hałasu drogowego ma wpływ szereg czynników zwi ązanych z ruchem pojazdów i parametrami drogi. Do najwa żniejszych z nich nale żą : - nat ęż enie ruchu zwi ązane bezpo średnio ze znaczeniem drogi w układzie komunikacyjnym, - struktura ruchu (udział pojazdów ci ęż kich i hała śliwych), - średnia pr ędko ść pojazdów i ich stan techniczny, - płynno ść ruchu, - rodzaj i stan nawierzchni.

42 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Na wzrost hałasu drogowego wpływaj ą przede wszystkim problemy komunikacyjne, m.in. brak obwodnic w miastach, gdzie ruch tranzytowy nakłada si ę z ruchem lokalnym oraz nieprzystosowanie nawierzchni do wyst ępuj ącego obecnie nat ęż enia ruchu i obci ąż enia (du ży udział pojazdów ci ęż arowych powoduje szybkie niszczenie nawierzchni), a tempo modernizacji i budowy nowych dróg nie mo że nad ąż yć za wzrostem liczby pojazdów. Z układu dróg tworz ących ciągi komunikacyjne na obszarze gminy, najwi ększ ą uci ąż liwo ść hałasow ą drogi wojewódzkie o du żym nat ęż eniu ruchu (drogi nr 730 i 731). Hałas kolejowy jest najłatwiej tolerowanym hałasem komunikacyjnym. Najbardziej odczuwalny jest wzdłu ż linii kolejowych oraz w pobli żu stacji kolejowych, szczególnie w porze nocnej. Uci ąż liwo ść ta w du żym stopniu zale ży od cz ęstotliwo ści przejazdu poci ągów, ich pr ędko ści, stanu torowiska oraz usytuowania torowiska (nasyp, wykop). Niestety nie publikuje si ę bie żą cych informacji dotycz ących hałasu kolejowego. Przyjmuje si ę jednak, że hałas kolejowy istnieje na terenie gminy Warka w ograniczonym zakresie i nie stanowi szczególnej uci ąż liwo ści dla mieszka ńców.

Hałas przemysłowy Hałas przemysłowy obejmuje zarówno d źwi ęki emitowane przez ró żnego rodzaju maszyny i urz ądzenia, a tak że cz ęś ci procesów technologicznych oraz instalacje i wyposa żenie zakładów przemysłowych, rzemie ślniczych i usługowych. Do tego rodzaju hałasu zalicza si ę tak że d źwi ęki emitowane przez urz ądzenia obiektów handlowych (wentylatory, urz ądzenia klimatyzacyjne). Hałas przemysłowy ma mniejsze znaczenie, ze wzgl ędu na jego lokalny charakter. Obecnie systemy lokalizacji nowych inwestycji a także potrzeba sporz ądzenia ocen oddziaływania na środowisko, kontrole i egzekucja nało żonych kar pozwalaj ą na znaczne ograniczenie tych uci ąż liwo ści. Ponadto dla źródeł hałasu przemysłowego, ze wzgl ędu na ich niewielkie rozmiary, istniej ą ró żne mo żliwo ści techniczne ograniczenia emisji hałasu (np. stosowanie tłumików akustycznych, obudów poszczególnych urz ądze ń czy zwi ększenie izolacyjno ści akustycznej ścian pomieszcze ń, w których znajduj ą si ę maszyny wytwarzaj ące hałas). Źródłem hałasu s ą tak że linie przesyłowe wysokiego napi ęcia. Hałas powstaje równie ż na terenie stacji elektroenergetycznych najwy ższych napi ęć w zwi ązku ze stosowaniem spr ęż arek do nap ędu ł ączników i transformatorów. Ze wzgl ędu na niewielkie rozmiary źródeł hałasu przemysłowego nie stwarza on wi ększych problemów mieszka ńcom gminy.

43 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Wnioski Najbardziej uci ąż liwym źródłem hałasu na obszarze gminy Warka jest komunikacja drogowa. Problem ten dotyczy przede wszystkim miasta Warka, a tak że miejscowo ści usytuowanych w pobli żu dróg, szczególnie o du żym nat ęż eniu ruchu. Du że nat ęż enie ruchu pojazdów wyst ępuje przede wszystkim na drogach wojewódzkich: Warszawa – Warka – Białobrzegi (nr 731) oraz Grójec – Warka – Kozienice (nr 730). Hałas drogowy jest zjawiskiem o tendencjach wzrostowych, uzale żnionym od takich czynników jak: wska źnik presji motoryzacji, g ęsto ść sieci dróg i odległo ść terenów stale zamieszkiwanych od dróg o du żym nat ęż eniu. Środki transportu s ą ruchomymi źródłami hałasu decyduj ącymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Z uwagi na wzrastaj ącą liczb ę pojazdów i zwi ększaj ące si ę nat ęż enie ich ruchu mo żna przyj ąć , że na terenie gminy utrzymywa ć si ę b ędzie tendencja wzrostowa nat ęż enia hałasu zwi ązanego z ruchem kołowym. Nale ży jednak podkre śli ć, że wzrost nat ęż enia hałasu nie jest wprost proporcjonalny do wzrostu nat ęż enia ruchu samochodowego i ro śnie wolniej. Wynika to głównie z poprawy jako ści u żytkowanych samochodów. Hałas przemysłowy nie stwarza problemów mieszka ńcom gminy.

2.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno – ściekowa

Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (tekst ujednolicony Dz. U. z dnia 18 listopada 2005 r. nr 239 poz. 2019 ) okre śla cele słu żą ce zapewnieniu ochrony wód, poprzez zapobieganie dalszej ich degradacji, ochron ę przed zanieczyszczeniem, popraw ę stanu ekosystemów wodnych i ekosystemów lądowych zale żnych od wody oraz promocje zrównowa żonego wykorzystania zasobów wodnych.

2.3.1. Wody powierzchniowe

Podstawowym elementem sieci hydrograficznej na terenie miasta i gminy jest rzeka Pilica, płyn ąca w południowej cz ęś ci miasta i gminy, miejscami wzdłu ż jej granicy i odprowadzaj ąca wody w kierunku północno-wschodnim. Sie ć hydrograficzn ą gminy tworz ą ponadto liczne mniejsze strumienie i rzeki. Na omawianym obszarze wyst ępuje tak że szereg drobnych zagł ębie ń bezodpływowych - oczek wodnych, a na obszarach zatorfionych i terenach podmokłych, jak równie ż w dolinach rzecznych (zwłaszcza Pilicy), znajduj ą si ę liczne rowy melioracyjne.

Na stan jako ści wód rzek na terenie gminy Warka wpływaj ą głównie takie czynniki jak :

44 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

• prowadzona na du żą skal ę w gminie działalno ść rolnicza, w tym głównie sadownictwo • nieuregulowana gospodarka ściekowa na terenach wiejskich • zrzut ścieków z oczyszczalni komunalnych • składowisko odpadów komunalnych • trasy transportu drogowego oraz obiekty infrastruktury transportowej (głównie stacje paliw) • działalno ść zakładów przemysłowych

W 2007 r. WIO Ś w Warszawie prowadził badania powierzchniowych wód płynących na terenie województwa mazowieckiego w wyznaczonych punktach pomiarowo-kontrolnych. Na terenie gminy Warka prowadzono badania jako ści wód płyn ących obj ętych monitoringiem diagnostycznym w zlokalizowanych na terenie gminy punktach pomiarowo-kontrolnych. Klasyfikacj ę stanu wód powierzchniowych podano zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r., w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. nr 32, poz. 284) – mimo, i ż zostało ono uchylone z dniem 01.01.2005 r. W oparciu o wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Środowiska z dnia 14.12.2006 r. oceny stanu jako ści wód powierzchniowych dokonano według zasad obowi ązuj ących w 2005 r., a niezwłocznie po ukazaniu si ę nowych aktów wykonawczych do ustawy Prawo wodne w zakresie oceny stanu wód, wyniki klasyfikacji wód powierzchniowych powinny zosta ć zweryfikowane. W trakcie sporz ądzania niniejszego Programu ogłoszone zostało Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. 2008 nr 143 poz. 896). W rozporz ądzeniu okre ślono nast ępuj ące klasy wód: - klasa I – wody o bardzo dobrej jako ści - klasa II – wody dobrej jako ści - klasa III – wody zadowalaj ącej czysto ści - klasa IV – wody niezadowalaj ącej czysto ści - klasa V – wody złej jako ści.

Zestawienie ocen jako ści wód płyn ących w gminie Warka obj ętych monitoringiem w 2007 roku: • diagnostycznym przedstawiono w tabeli 37 , • b ędących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych w tabeli 38 ,

45

Tabela 37. Zestawienie ocen jako ści wód płyn ących obj ętych monitoringiem diagnostycznym na terenie gminy Warka w 2007 r. Punkt pomiarowo- kontrolny Wyniki pomiarów wska źników i substancji odpowiadaj ące IV lub V klasie ś Klasa jako ci wód w poszczególnych punktach pomiarowych Rzeka km ogólna Nazwa biegu klasa st ęż enie rzeki nazwa wska źnika wska ź- jednostka nika średnioroczne maksymalne minimalne Warka (pn. Dopł. z G ąsek 0,30 Brak oceny ze wzgl ędu na brak przepływu wsch. cz ęść ) Barwa IV Mg Pt/l 30 50 15 Selen IV mg Se/ll 0,018 0,031 0,01 Pilica Ostrówek 1,60 III Lb. b. coli fek. IV n/100 ml 1927,5 9300 230 Og. Lb. b. coli IV n/100 ml 8488,3 24000 430 Warka - uj ście do Strzy żna Pilicy (za 0,80 III brak brak brak brak brak brak przejazdem kolejowym) Źródło: WIOS Warszawa : monitoring rzek - dane za 2007 r.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Tabela 38. Zestawienie jako ści wód płyn ących b ędących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych w gminie Warka w 2007 r.

Wyniki pomiarów wska źników i substancji, które zadecydowały Nazwa km o jako ści rzek w poszczególnych punktach pomiarowych punktu Klasa Rzeka biegu pomiarowo- ogólna rzeki nazwa wska źnika st ęż enie kontrolnego jednostka średnioroczne maksymalne minimalne Azotyny mg NO /l 0,035 0,072 0,008 Fosfor ogólny 2 Pilica Ostrówek 1,6 non mg PO /l 0,271 0,429 0,172 Chlor całk. poz. 4 mg HOCl/l 0,004192 0,0067 0,0025

Źródło: WIOS Warszawa : monitoring rzek - dane za 2007 r.

47

W wyniku przeprowadzonych bada ń monitoringowych (3 ppk) stwierdzono, że stan jako ści wód na obszarze gminy Warka w 2007 roku uwzgl ędniaj ący wska źniki fizyczne, chemiczne i biologiczne przedstawia si ę nast ępuj ąco: • brak wód bardzo dobrej (I klasa) i dobrej jako ści (II klasa), • wody zadowalaj ącej jako ści (klasa III) wyst ąpiły w 2 badanych przekrojach pomiarowych, W 1 ppk nie dokonano oceny ze wzgl ędu na brak przepływu w ci ągu roku.

Ocena przydatno ści wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych wskazuje, że w ppk zlokalizowanym na terenie gminy Warka nie były dotrzymane normy jako ści wymagane dla prawidłowego rozwoju ryb łososiowatych i karpiowatych. O negatywnej ocenie zdecydowały przede wszystkim wska źniki tlenowe (BZT5 i tlen rozpuszczony), biogenne (azotyny, azot amonowy, fosfor ogólny) oraz całkowity chlor pozostały. Zagro żeniem dla jako ści wód w rzekach i zbiornikach wodnych s ą m.in. odprowadzane do nich nie oczyszczone lub niewła ściwie oczyszczone ścieki komunalne i przemysłowe. Du żym zagro żeniem dla jako ści wód powierzchniowych i podziemnych s ą ścieki odprowadzane bez oczyszczania z gospodarstw indywidualnych w miejscowo ściach nieskanalizowanych. Zagro żenie stanowi ą równie ż tzw. zanieczyszczenia obszarowe - zanieczyszczenia spływaj ące do cieków powierzchniowych wraz z wodami opadowymi w sposób niezorganizowany z gruntów ornych, sadów, u żytków zielonych, obszarów le śnych czy wysypisk nie spełniaj ących wymaga ń ochrony środowiska. Wa żnym źródłem zanieczyszcze ń są tak że wody opadowe, które spłukuj ąc powierzchni ę dopływaj ą do zbiorników wraz z zanieczyszczeniami .

2.3.2. Wody podziemne

Wody podziemne s ą najwa żniejszym zasobem w gospodarce hydrologicznej gminy Warka. Na obszarze gminy wyst ępuj ą dwa u żytkowe pi ętra wodono śne: trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Eksploatowane zasoby ujmowane s ą w studniach wierconych lub kopanych. Jako ść wód tłoczonych do sieci jest regularnie kontrolowana.

Badanie i ocen ę jako ści wód podziemnych w 2007 roku w ramach sieci krajowej, podobnie jak w latach ubiegłych, prowadził Pa ństwowy Instytut Geologiczny (PIG). W województwie mazowieckim badania prowadzone były w 91 punktach badawczych, w odniesieniu do 15 jednolitych cz ęś ci wód podziemnych, w oparciu o krajow ą sie ć pomiarow ą zmodyfikowan ą pod k ątem dostosowania do wymaga ń Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW). Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______W 2007 r. na terenie gminy Warka wykonano pomiary w 2 punktach badawczych wód podziemnych w sieci krajowej PIG. W zwi ązku z faktem, i ż Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu wód oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód straciło moc prawn ą z dniem 1 stycznia 2005 roku, a prace legislacyjne dotycz ące projektu rozporz ądzenia z art. 38 ust.1 znowelizowanej ustawy Prawo wodne, w sprawie kryteriów i sposobu oceny wód podziemnych nie zostały jeszcze wówczas zako ńczone, ocena stanu wód podziemnych za rok 2007, zgodnie z decyzj ą Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, została dokonana na podstawie poprzednio obowi ązuj ącego rozporz ądzenia, które wyró żniało 5 klas jako ści wód: • klasa I – wody o bardzo dobrej jako ści, • klasa II – wody dobrej jako ści, • klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, • klasa IV – wody niezadowalaj ącej jako ści, • klasa V – wody złej jako ści.

Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia warto ści granicznych nie wi ęcej ni ż trzech wska źników pod warunkiem, że mieszcz ą si ę one w granicach przyj ętych dla bezpo średnio ni ższej klasy jako ści. Jako niedopuszczalne przyj ęto przekroczenie warto ści granicznych wska źników o charakterze toksycznym: arsenu, amoniaku, azotanów, azotynów, fluorków, chromu, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rt ęci, cyjanków, fenoli, pestycydów, wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych, olejów mineralnych, substancji powierzchniowo czynnych anionowych.

Wyniki oceny jako ści wód podziemnych na terenie gminy Warka w latach 2004-2007 przedstawiono w tabeli 39.

49

Tabela 39. Punkty badawcze wód podziemnych w sieci krajowej PIG w roku 2007 na terenie gminy Warka wraz z ocen ą jako ści w latach 2004 – 2007

ść

ń ń ń ń e e e e ęż ęż ęż ęż cychwodzie o cychwodzie o cychwodzie o cychwodzie o ci w 2006 r. r. 2006 w ci ci w 2005 r. r. 2005 w ci ci w 2004 r. r. 2004 w ci ci w 2003 r. r. 2003 w ci ą ą ą ą ś ś ś ś

ść niki w zakresie st nikizakresie w niki w zakresie st nikizakresie w niki w zakresie st nikizakresie w niki w zakresie st nikizakresie w dnegeograficzne (długo ź ź ź ź ść ę Klasa wód w roku w wód Klasa Wska odpowiadaj niskiejjako Klasa wód w roku w wód Klasa Wska odpowiadaj niskiejjako Klasa wód w roku w wód Klasa Wska odpowiadaj niskiejjako odpowiadaj niskiejjako Klasa wód w roku w wód Klasa Wska Miejscowo Stratygrafia wód Rodzaj JCWPd /szeroko Nr otworu Nr Współrz 2004 IV V 2005 IV V 2006 IV V 2007 IV V 21 o10´41” 32 Warka Cr3 W 82 III Fe II Fe II III Fe 51 o47´22” 21 o03´37” Michałów 242 Q W 82 III Fe II Fe III Fe III Fe 51 o43´16” k/Warki Źródło: WIOS Warszawa : monitoring wód podziemnych

Na podstawie bada ń w latach 2004-2007 stwierdzono: pogorszenie si ę jako ści wód w punkcie pomiarowym nr 32 (Warka) z II klasy w 2006 r. do III klasy w 2007 r. - ze wzgl ędu na zanieczyszczenie zwi ązkami żelaza; w punkcie pomiarowym nr 242 Michałów k/Warki nie stwierdzono zmiany jako ści wód – zarówno w 2006 r. jak i w 2007 r. stwierdzono tam wody III klasy. Według klasyfikacji WIO Ś badane wody podziemne w gminie Warka mie ściły si ę w III klasie jako ści, czyli s ą to wody zadowalaj ącej jako ści. Na terenie gminy Warka nadzór nad jako ści ą wody do spo życia w wodoci ągach publicznych sprawuje powiatowa stacja sanitarno- epidemiologiczna w Grójcu. W tabeli nr 40 przedstawiono wyniki oceny obszarowej jako ści wody przeznaczonej do spo życia na terenie gminy Warka za rok 2007.

Tabela 40. Ocena obszarowa jako ści wody przeznaczonej do spo życia na terenie gminy Warka w 2007 r.

Liczba wydanych ci ci ś decyzji ocena jako ści wody przekroczenia warto ści dopuszczalnych parametrów administracyjnych na dzie ń 31.12.2007 r. w 2007 r. stwierdzaj ących gu gu ą gu gu

ą ść

ą ść ciciel wodoci ciciel ś liczba zaopatrywanej ludno zaopatrywanej liczba wła nieprzydatno nazwa wodoci nazwa przydatna nieprzydatna warunkowa fizyczne rodzaj chemiczne rodzaj bakteriologiczne rodzaj warunkow wykonanych liczbadecyzji naprawcze działania przydatno produkcja wody wody produkcja [m3/d] Wody StacjaUzdatniania Warka ZUK 12100 1510 tak X X mętno ść X mangan 1 Go śniewice ZUK 170 14 tak X 0 Bo ńcza ZUK 600 45 tak X 0 Dębnowola ZUK 300 33 tak X X mętno ść X mangan, żelazo 0 barwa, Piaseczno ZUK 210 37 tak X X mętno ść X mangan, żelazo 1 Pilica ZUK 150 15 tak X

Źródło: www.wsse.waw.pl Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie - Ocena obszarowa jako ści wody przeznaczonej do spo życia na terenie województwa mazowieckiego w 2007 roku

W 3 wodoci ągach stwierdzono przekroczenie warto ści fizycznych jako ści wody, co stanowi 50% wszystkich kontrolowanych obiektów. Najcz ęstszym przekroczeniem (we wszystkich 3 przypadkach) była podwy ższona warto ść mętno ści, nast ępnie w 1 przekroczenie barwy. W jednym wodoci ągu - Piaseczno, stwierdzono przekroczenie dwóch parametrów (barwa, m ętno ść ), natomiast pojedyncze parametry przekroczone były w wodoci ągach Warka i Dębnowola. We wspomnianych 3 wodoci ągach stwierdzono równie ż brak zgodno ści parametrów chemicznych z normatywami. We wszystkich tych obiektach wodoci ągowych wyst ąpiło przekroczenie normatywów sanitarnych dotycz ących jako ści wody w zakresie warto ści manganu, w 2 przekroczenie żelaza. Żelazo i mangan s ą charakterystyczne dla czwartorz ędowych osadów wodnolodowcowych. Stacje uzdatniania wody (SUW), działaj ące przy czynnych uj ęciach wody, s ą zaopatrzone w system uzdatniania wody polegaj ący na napowietrzaniu, od żelazianiu, odmanganianiu oraz chlorowaniu. W wyniku kontroli jako ści wody w 2007 r. stwierdzono, że we wszystkich obiektach wodoci ągowych na terenie gminy woda spełniała normatywy w zakresie bakteriologicznym. Najbardziej nara żone na zanieczyszczenia s ą wody gruntowe wyst ępuj ące płytko i bez izolacji.

2.3.3. Gospodarka wodno – ściekowa

Gospodarka ściekowa regulowana jest Ustaw ą z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. nr 72, poz. 747 z pó źn. zm.), Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale ży spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984), Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 sierpnia 2002 roku - w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. Nr 134 poz. 1140). Zgodnie z art. 3 ustawy „Prawo ochrony środowiska”, ścieki (substancje ciekłe, wprowadzone bezpo średnio lub za pomoc ą urz ądze ń kanalizacyjnych do wód) zmieniaj ą stan fizyczny, chemiczny lub biologiczny wód, działaj ąc niszcz ąco na świat ro ślinny lub zwierz ęcy. Ścieki powstaj ą w wyniku bytowania człowieka oraz prowadzonej przez niego działalno ści gospodarczej i rolniczej ( ścieki bytowo – gospodarcze, ścieki przemysłowe, ścieki komunalne, wody opadowe, zanieczyszczenia , wody podgrzane, ska żone promieniotwórczo i zasolone).

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______2.3.3.1. Sie ć wodoci ągowa

Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie gminy wynosi 64,1 km a liczba przył ączy prowadz ących do budynków mieszkalnych – 2142 (dane Urz ędu Miejskiego w Warce. Stopie ń zwodoci ągowania gminy Warka wynosi 66%, w tym miasta 94%, natomiast obszarów wiejskich – 23,7 %. Zbiorowe zaopatrzenie miasta i gminy w wod ę odbywa si ę z uj ęć gł ębinowych, których charakterystyk ę przedstawiono w tabeli 41.

Tabela 41. Charakterystyka uj ęć komunalnych wody na terenie miasta i gminy Warka Wydajno ść Liczba Nr studni Strefy Ujmowany Lokalizacja Stan studni studni w m 3/h ochronne poziom (m 3/dob ę) Warka 5 75 kwadrat Nr 2a czwartorz ęd czynna (750) o boku 8,3 m 112 prostok ąt Nr 4 trzeciorz ęd czynna (3000) 21,1 x 16,9 Nr 5 - - trzeciorz ęd awaryjna Nr 8 - - czwartorz ęd nieczynna 125 kwadrat Nr 9 trzeciorz ęd czynna (3000) o boku 20,4 m Go śniewice 1 37 prostok ąt Nr 1 trzeciorz ęd czynna (620) 22 x 25,5 Piaseczno 3 Nr 1 695,5 - czwartorz ęd nieczynna 34 prostok ąt Nr 1a czwartorz ęd czynna (680) 10 x 23 34 - Nr 2 czwartorz ęd czynna (680) prostok ąt Dębnowola 2 Nr 4 czwartorz ęd nieczynna 24,97 x 16,65 22,5 - Nr 2 czwartorz ęd czynna (500) Pilica 1 30 kwadrat Nr 1 czwartorz ęd czynna (260) 8 x 8 Bo ńcza 2 24 prostok ąt Nr 1 trzeciorz ęd czynna (938) 8 x 9 24 - Nr 2 trzeciorz ęd czynna (938) Źródło: Dane Urz ędu Miejskiego w Warce

Według danych GUS ilo ść wody dostarczonej gospodarstwom domowym na terenie miasta i gminy Warka wyniosła w 2007 roku 487,7 dam 3, natomiast zu życie wody na potrzeby przemysłu wyniosło 987 dam 3.

54 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

2.3.3.2. System małej retencji

Wprowadzany w kraju ju ż od kilku lat nowy system zarz ądzania zasobami wodnymi ma na celu zmian ę podej ścia do gospodarowania wodami i stworzenie systemu uwzgl ędniaj ącego integracj ę działa ń w sferze gospodarki wodnej z takimi dziedzinami jak rolnictwo, le śnictwo, ochrona przyrody, planowanie przestrzenne, energetyka, transport, przemysł i gospodarka komunalna oraz zaanga żowanie społecze ństwa. Rozwijanie współpracy pomi ędzy stronami zaanga żowanymi w te działania stanowi podstaw ę polityki ekologicznej w tym zakresie. Głównym zadaniem małej retencji jest gromadzenie wody do bezpo średniego użycia, ale równie ż regulacja i kontrola wody w środowisku. Realizacja obiektów małej retencji przyczynia si ę m.in. do: - spowolnienia odpływu wód powierzchniowych, - podniesienia poziomu wód gruntowych, - powstrzymania degradacji siedlisk wodno-bagiennych, - zwi ększenia ró żnorodno ści biologicznej obszaru, - powstrzymania erozji terenowej.

W kształtowaniu retencji gruntowej i powierzchniowej zasadnicz ą rol ę ogrywaj ą odpowiednio wykonane i eksploatowane melioracje wodne oraz cało ściowy program na rzecz budowy małej skali zbiorników wodnych. Zbiorniki te mog ą słu żyć głównie jako obiekty magazynuj ące wod ę na potrzeby gospodarcze, przeciwpowodziowe, przeciwpo żarowe, przeciwdziałaj ące erozji wodnej, mog ą równie ż mie ć znaczenie krajobrazowe i rekreacyjne oraz ekologiczne. Zwi ększeniu retencji wód na terenie województwa mazowieckiego ma słu żyć realizacja „Programu małej retencji dla Województwa Mazowieckiego”, który został uchwalony w dniu 21 kwietnia 2008 r. przez Sejmik Województwa Mazowieckiego. Program małej retencji porz ądkuje priorytety i działania zwi ązane z retencj ą wodn ą na terenie województwa. W Programie tym przeprowadzono waloryzacj ę przestrzeni województwa w podziale na scalone cz ęś ci wód (SCW) w celu wskazania obszarów, w których zwi ększanie retencji: - jest bardzo po żą dane – wysoki priorytet, - jest korzystne – średni priorytet, - nie ma potrzeby zwi ększania retencji – niski priorytet . W gminie Warka prowadzone b ędą melioracje szczegółowe na gruntach ornych. W ramach dziala ń przeciwpowodziowych wskazane jest prowadzenie bie żą cych prac na rzecz utrzymania koryt rzecznych (profilaktyka przeciwpowodziowa). Przeciwdziałanie skutkom suszy prowadzone b ędzie poprzez wyrównywanie przepływów (zapewnienie przepływu biologicznego) w korytach rzek poni żej zbiorników retencyjnych oraz poprzez działania zwi ązane z czasowym ograniczaniem w korzystaniu z wód.

55 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Dokonuj ąc analizy stopnia potencjalnego zagro żenia powodziowego nale ży stwierdzi ć, że na terenie gminy Warka zagro żenie powodziowe zwi ązane jest głównie z dolin ą rzeki Pilicy a tak że z dolin ą Wisły. Tereny zalewowe obejmuj ą głównie poło żone w dolinach rzecznych ł ąki i nieu żytki, w mniejszym stopniu s ą to równie ż, zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, tereny dolesie ń lub tereny lasów, w tym najcz ęś ciej ich brze żnych cz ęś ci lub niewielkich skupisk le śnych. Uj ściowy odcinek doliny Pilicy jest obszarem wyst ępowania podtopie ń, głównie w okresie wiosennym, a tak że w przypadkach intensywnych długotrwałych opadów. Przyczynami powodzi mog ą by ć wezbrania spowodowane wzrostem poziomu wód w rzekach wywołanym przez ulewne deszcze, roztopy czy zatory lodowe.

2.3.3.3. Sie ć kanalizacyjna

Stopie ń skanalizowania miasta i gminy Warka wynosi 57%. Tereny miejskie skanalizowane s ą w 87%, tereny wiejskie natomiast w 11%. Łączna długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Warka wynosi 60,4 km. Jak wynika z danych GUS ilo ść ścieków oczyszczanych odprowadzanych ogółem w 2007 r. wyniosła 1453,2 dam 3. Na terenie miasta i gminy Warka zlokalizowane s ą dwie komunalne oczyszczalnie ścieków, których wła ścicielem jest gmina Warka. Zarz ądzaniem i obsług ą tych instalacji zajmuje si ę ZUK z Warki. Powstaj ące odpady z oczyszczania ścieków kierowane s ą na składowisko w Warce. Osady ściekowe są składowane na składowisku b ądź przeznaczane na rekultywacj ę terenów. Tabela 42 przedstawia rodzaj i ilo ść wytworzonych ogółem na terenie miasta i gminy osadów ściekowych wraz ze sposobem ich zagospodarowania w latach 2004 – 2007.

Tabela 42. Rodzaj i ilo ść wytworzonych osadów ściekowych w komunalnej oczyszczalni ścieków wraz ze sposobem ich zagospodarowania w latach 2002 – 2006 Kod 2004 2005 2006 2007 Nazwa odpadu odpadu Mg/rok osady z 445 481 490 oczyszczalni (Rekultywacja 442 (Składowanie (Składowanie 19 08 05 ścieków terenu, składowanie (Rekultywa na składowisku na składowisku komunalnych na składowisku cja terenu) miejskim) miejskim) ustabilizowane miejskim) Źródło: Urz ąd Miejski w Warce

Widoczna jest tendencja rosn ąca ilo ści powstaj ących osadów ściekowych na terenie gminy, co jest zwi ązane z rozwojem sieci kanalizacji sanitarnej.

56 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Na terenie gminy Warka planowana jest budowa nowej oczyszczalni w Bo ńczy, o przepustowo ści 150 m 3/d, do której podł ączone b ędą miejscowo ści Zastru że, Palczew, Bo ńcza, Michałów Dolny, Michałów Górny i Michałów Parcela. Oczyszczalnia b ędzie obsługiwa ć ok. 97 % mieszka ńców ww. miejscowo ści (2011 r. – 2015 r.). Docelowo planowane jest do 2015 roku wybudowanie kolejnych kolektorów ściekowych, w celu obsłu żenia ok. 90% całej populacji gminy. Pozostali mieszka ńcy b ędą korzysta ć z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków.

2.3.4. Główne źródła zanieczyszcze ń

Do głównych źródeł zanieczyszcze ń istniej ących na terenie gminy Warka nale żą : - nieszczelne szamba; - nielegalne odprowadzanie ścieków socjalno-bytowych bezpo średnio do gruntu (do nieczynnych studni kopanych, rowów przydro żnych, na pola itp.); - odprowadzanie ścieków do istniej ącej sieci rowów melioracyjnych bądź cieków wodnych; - stosowanie nawozów chemicznych, w miejscach gdzie wody gruntowe zalegaj ą płytko pod powierzchni ą terenu oraz gruntach o wi ększych spadkach w kierunku cieków wodnych, - niekorzystny wpływ ładunku zanieczyszcze ń pochodz ących ze spływów powierzchniowych, - odprowadzanie do wód i do ziemi ścieków z obiektów prowadz ących działalno ść produkcyjn ą, zawieraj ących substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego.

Wnioski Gmina Warka posiada zasoby wód podziemnych i wód powierzchniowych o zadowalaj ącej jako ści; wielko ść zasobów zaspokaja potrzeby mieszka ńców. Istotnym celem w walce o dobry stan środowiska jest ochrona wód powierzchniowych oraz ochrona ilo ściowa i jako ściowa wód podziemnych.

2.4. Odpady

Obowi ązek planowania gospodarki odpadami został sformułowany w uchwalonej przez Sejm RP ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 39 poz. 251). Powszechna zasada gospodarowania odpadami (Rozdział 2 art. 5 Ustawy o odpadach) brzmi „Kto podejmuje działania powoduj ące lub mog ące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planowa ć, projektowa ć i prowadzi ć tak aby:

57 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______ zapobiega ć powstawaniu odpadów lub ogranicza ć ilo ść odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zako ńczeniu ich u żytkowania,  zapewnia ć zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, je żeli nie udało si ę zapobiec ich powstaniu,  zapewnia ć zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało si ę zapobiec lub których nie udało si ę podda ć odzyskowi”.

Zgodnie z Dyrektyw ą 91/156 EEC od roku 2002 w krajach Unii Europejskiej zabronione jest składowanie odpadów bez wcze śniejszego ich przetworzenia. Podstawowymi kierunkami działa ń b ędą: zmniejszanie ilo ści odpadów do wywiezienia poprzez selektywn ą zbiórk ę i zagospodarowanie odpadów oraz stworzenie nowoczesnych zakładów wykorzystuj ących i unieszkodliwiaj ących odpady. Wizja unijnych składowisk przewiduje deponowanie odpadów wył ącznie przetworzonych, tzn. takich, w których zawarto ść frakcji organicznych nie przekracza 5%, a warto ść opałowa nie jest wy ższa ni ż 6000 kJ/kg. Odpady organiczne powinny by ć w cało ści kompostowane .

2.4.1. Odpady niebezpieczne

Przepisy prawne pozwalaj ą wytwórcom lub odbiorcom odpadów, przeznaczonych do wykorzystania lub unieszkodliwiania, na tymczasowe ich magazynowanie na własnym terenie. Szczegółowe regulacje prawne zawieraj ą ustawy: Prawo Ochrony Środowiska , Ustawa o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów. Transport tych odpadów ma by ć zgodny z przepisami okre ślaj ącymi warunki przewo żenia materiałów niebezpiecznych. Ewidencja odpadów powinna by ć prowadzona w oparciu o rozporz ądzenie MO Ś i ZNiL w sprawie wzorów dokumentów na potrzeby ewidencji odpadów oraz słu żą cych do przekazania informacji o rodzaju i ilo ści odpadów, a tak że czasie ich składowania .

Podstawowym źródłem powstawania odpadów niebezpiecznych jest działalno ść przemysłowa i usługowa. Odpady niebezpieczne powstaj ą równie ż w gospodarstwach domowych, słu żbie zdrowia i szkolnictwie. Do odpadów niebezpiecznych znajduj ących si ę w strumieniu odpadów komunalnych zalicza si ę: – lampy fluorescencyjne i inne odpady zawieraj ące rt ęć ; – baterie i akumulatory ł ącznie z bateriami i akumulatorami ołowiowymi, niklowo-kadmowymi lub bateriami zawieraj ącymi rt ęć oraz nie sortowane baterie i akumulatory zawieraj ące te baterie; – detergenty zawieraj ące substancje niebezpieczne;

58 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______– środki ochrony ro ślin (np. insektycydy, pestycydy, herbicydy); – kwasy i alkalia; – rozpuszczalniki; – odczynniki fotograficzne; – leki cytotoksyczne i cytostatyczne; – urz ądzenia zawieraj ące freony; – oleje i tłuszcze inne ni ż jadalne; – farby, tusze, farby drukarskie, kleje, lepiszcze i żywice zawieraj ące substancje niebezpieczne; – zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne.

Na terenie gminy Warka nie funkcjonuje dotychczas odr ębny system selektywnego zbierania odpadów niebezpiecznych. Nie funkcjonuje system zbiórki olejów ze źródeł rozproszonych, oraz zakładów przetwarzania zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego. Na terenie gminy funkcjonuje stacjonarny punkt zbiórki odpadów niebezpiecznych zu żytego sprz ętu elektronicznego i elektrycznego oraz odpadów wielkogabarytowych. Nie jest prowadzona zbiórka selektywna odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych (np. przeterminowane leki, farby, lakiery, zu żyte baterie, świetlówki). Odpady niebezpieczne wyst ępuj ące w strumieniu odpadów komunalnych, zbierane s ą w punktach zbiórki, które stanowi ą głównie sklepy oraz szkoły, apteki itp. W tych obiektach umieszczone s ą specjalnie przygotowane do tego celu oznakowane pojemniki. Odbiór odbywa si ę przez firm ę specjalistyczn ą posiadaj ącą odpowiednie decyzje. Na obszarze gminy nie ma zlokalizowanych czynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, jak równie ż nie s ą zlokalizowane żadne składowiska odpadów przemysłowych.

Odpady medyczne Głównym wytwórc ą odpadów medycznych w gminie Warka s ą działaj ące zakłady Opieki Zdrowotnej, gabinety stomatologiczne oraz apteki. Na terenie gminy nie ma punktów umo żliwiaj ących neutralizacj ę odpadów medycznych. Odpady tego typu powstaj ące w placówkach słu żby zdrowia segregowane s ą u „ źródła” ich powstawania, a nast ępnie odbierane s ą przez wyspecjalizowane słu żby i wywo żone do spalarni zlokalizowanych poza granicami gminy.

Odpady weterynaryjne powstaj ą w wyniku badania, leczenia i świadczenia usług weterynaryjnych. W gminie Warka nie działa zbiórka odpadów weterynaryjnych. Podobnie, jak w przypadku odpadów medycznych, powstaj ące na terenie gminy odpady weterynaryjne segregowane s ą u „ źródła” ich powstawania, a nast ępnie

59 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______przekazywane s ą uprawnionym firmom, posiadaj ącym stosowne zezwolenia w zakresie gospodarki odpadami, w celu unieszkodliwiania.

2.4.2. Odpady z sektora gospodarczego

Gmina Warka ma charakter rolniczo-przemysłowy. Miasto Warka stanowi ośrodek usługowo-produkcyjny, natomiast w gminie podstawowym sektorem gospodarki pozostaje rolnictwo wyspecjalizowane w kierunku sadowniczym. Gmina Warka wraz z pozostałymi gminami powiatu grójeckiego stanowi najwi ększy o środek sadowniczy w Polsce, a nawet w Europie. Działalno ść usługowo-produkcyjna w gminie koncentruje si ę głównie na terenie Warki. dominuj ącą bran żą jest przetwórstwo owocowe, której zaplecze stanowi ą okoliczne uprawy owoców, głównie jabłek, wi śni i truskawek. Najwi ększym zakładem w mie ście jest Grupa Żywiec S.A Browar w Warce. Skład i struktura unieszkodliwianych odpadów innych ni ż komunalne wytworzonych na terenie gminy odpowiada w znacznym stopniu profilowi produkcji jednostek gospodarczych z tego terenu. Odpady powstaj ące w sektorze gospodarczym stanowi ą najwi ększy strumie ń odpadów wytwarzanych w mie ście i gminie Warka. Na podstawie danych dla całego powiatu grójeckiego szacuje si ę, że sektor sadownictwa i przetwórstwa żywno ści dostarcza ok. 60% odpadów produkowanych ogółem. Najwi ększym wytwórc ą odpadów przemysłowych na obszarze gminy Warka jest Grupa Żywiec S.A. Browar w Warce. Na terenie gminy nie ma składowiska odpadów przemysłowych. Wytwórcy tych odpadów organizuj ą ich wywóz we własnym zakresie.

2.4.3. Odpady komunalne

Źródłami powstawania odpadów komunalnych na terenie gminy Warka są przede wszystkim:
gospodarstwa domowe,
obiekty infrastruktury, tj. handel, usługi, zakłady rzemie ślnicze, szkolnictwo i inne. W gminie Warka zorganizowanym odbiorem odpadów komunalnych obj ętych jest 100% mieszka ńców (stan na koniec 2006 r.). Podstawowym procesem unieszkodliwiania odpadów komunalnych na terenie gminy jest ich składowanie na składowiskach odpadów. Na terenie gminy funkcjonuje składowisko odpadów komunalnych zlokalizowane w Warce przy ul. Fabrycznej 41. Wła ścicielem składowiska jest gmina Warka, natomiast zarz ądza nim Zakład Usług Komunalnych (ZUK) z Warki. Na składowisko to trafiaj ą wszystkie odpady komunalne zebrane

60 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______z terenu gminy. Dodatkowo składowane s ą tam mi ędzy innymi odpady powstaj ące na oczyszczalni ścieków. Zbiórka i transport odpadów komunalnych realizowana jest w sposób zorganizowany przez wyspecjalizowane firmy - ZUK z Warki, Przedsi ębiorstwo Wywozu Nieczysto ści Stałych ALMAX Sp. z o. o., z Radomia oraz firm ę Paprocki Tadeusz „EKO-MAX” Wywóz Nieczysto ści Stałych z Warki. Przewa żaj ącą wi ększo ść zbieranych na obszarze gminy odpadów komunalnych stanowi ą odpady komunalne zmieszane (gromadzone przez mieszka ńców w pojemnikach rozmieszczonych przy posesjach oraz kontenerach KP-7). Selektywna zbiórka odpadów jest prowadzona w niewielkim stopniu . Na terenie gminy rozstawionych jest 6 kontenerów do selektywnej zbiórki tworzyw sztucznych. Zbiórka surowców wtórnych prowadzona jest systemem pojemnikowym („na donoszenie”). Do tego celu wykorzystywane s ą pojemniki o wszystkich dost ępnych pojemno ściach od 110 dm 3 do kilku m 3. Pojemniki ustawiane s ą w zestawach na ró żne surowce, w stałych, łatwo dost ępnych dla mieszka ńców punktach, np. przy szkołach, urz ędach.

Wnioski

Gmina Warka nie posiada na swym obszarze składowisk odpadów przemysłowych i niebezpiecznych. Ka żdy z wytwórców odpadów niebezpiecznych b ądź przemysłowych organizuje ich wywóz we własnym zakresie. Odpady komunalne zbierane z terenu miasta i gminy deponowane s ą na składowisku odpadów komunalnych zlokalizowanym na obszarze gminy – w Warce, którego zamkni ęcie planowane jest na rok 2012. Głównymi problemami w zakresie zbiórki odpadów komunalnych s ą nadal: - wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na terenie gminy i obj ęcie ni ą wszystkich mieszka ńców gminy ; - zmniejszanie ilo ści składowanych odpadów ulegaj ących biodegradacji; - rozszerzenie zbiórki odpadów niebezpiecznych zawartych w strumieniu odpadów komunalnych oraz odpadów wielkogabarytowych. Pozostałe działania, korzystne z punktu widzenie stanu czysto ści środowiska oraz podniesienia atrakcyjno ści gminy to: podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców, pełna likwidacja dzikich wysypisk oraz zapobieganie ich ponownemu powstawaniu.

2.5. Gleby

Na stan gleb ma wpływ wiele czynników m.in.: procesy erozyjne, emisja gazów i pyłów, prowadzona gospodarka rolna (nawo żenie, stosowanie środków ochrony ro ślin). Du że znaczenie ma równie ż świadomo ść ekologiczna użytkowników gruntów.

61 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Tabela 43.

Użytkowanie gruntów rolnych w gminie Warka w 2005 r.

Użytki rolne[ ha] Lasy Pozostałe Wyszczególnienie grunty i grunty Razem sady łąki pastwiska Inne* grunty orne le śne

miasto 1861 296 1217 92 146 110 303 513 obszar wiejski 14119 5708 5380 1123 1377 531 2310 1121 OGÓŁEM miasto 15980 6004 6597 1215 1523 641 2613 1634 i gmina Warka * - grunty rolne zabud.; grunty pod stawami; grunty pod rowami

Wg danych Starostwa Powiatowego w Grójcu

Struktur ę u żytków rolnych na obszarze gminy Warka ilustruje wykres.

Struktura u żytków rolnych w gminie Warka w 2007 r.

10% 8%

39%

43%

grunty orne sady łąki pastwiska

Wg danych Starostwa Powiatowego w Grójcu

Na terenie gminy Warka w strukturze u żytków rolnych dominuj ą sady, które w 2007 r. stanowiły 43% u żytków rolnych; grunty orne - 39%; ł ąki zajmuj ą 8% ogółu u żytków rolnych w gminie, a pastwiska 10%.

62 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______2.5.1.Typy gleb

Na rodzaj gleb ma wpływ rodzaj skał macierzystych. Na obszarze gminy Warka dominuj ą gleby autogeniczne z rz ędu brunatnoziemnych - brunatne kwa śne i wyługowane, wytworzone z utworów gliniastych - glin zwałowych lekkich, pyłów zwykłych oraz piasków gliniastych lekkich, zawieraj ących znaczne ilo ści frakcji ilastej, charakteryzuj ących si ę brakiem w ęglanu wapnia CaCO 3 w całym profilu lub tylko w jego cz ęś ci. Gleby te charakteryzuj ą si ę korzystnymi stosunkami wodnopowietrznymi, wysoką odporno ści ą na degradacj ę, a tym samym wysokimi walorami produkcyjnymi. Znaczne obszary na terenie gminy zajmuj ą gleby z rz ędu bielicoziemnych - bielicowe oraz gleby pseudobielicowe, o dobrej kulturze, ale nieco gorszych warto ściach produkcyjnych, wytworzone z glin piaszczystych, piasków słabogliniastych i piasków lu źnych. W dolinach rzecznych (Wisła, Pilica, Czarna) oraz w zagł ębieniach bezodpływowych wyst ępuj ą gleby hydrogeniczne z rz ędu bagiennych - torfowe, cechuj ące si ę czynnym procesem gromadzenia osadów organicznych oraz z rz ędu pobagiennych - murszowotorfowe, wykształcone z osadów mineralnych i organicznych, np. piasków słabogliniastych, w których nad akumulacj ą substancji organicznej przewa ża proces jej ubywania wskutek mineralizacji. Z uwagi na trwał ą lub okresow ą podmokło ść , gleby te tworz ą obecnie głównie użytki zielone. Z dolinami rzecznymi zwi ązane jest równie ż wyst ępowanie gleb napływowych – aluwialnych mad, które rozwin ęły si ę na utworach holoce ńskich tarasów zalewowych w warunkach niesprzyjaj ących procesowi torfotwórczemu. W strukturze u żytkowania przewa żaj ą sady, które zajmuj ą 43% ogólnej powierzchni u żytków rolnych miasta i gminy Warka. Około 70 % stanowi ą gleby o wysokiej produktywno ści. Gleby te wyst ępuj ą wła ściwie na całym obszarze gminy, wył ączaj ąc jedynie cz ęść północno-wschodni ą. Trwałe u żytki zielone (ł ąki i pastwiska) zajmuj ą 18 % powierzchni. Według klasyfikacji bonitacyjnej w przewadze wyst ępuj ą tu gleby orne dobrej i średniej jako ści, zaliczane do klas I-IV, które zajmuj ą ponad 70 % powierzchni całego areału gruntów u żytkowanych rolniczo. Najlepsze wykształciły si ę centralnej i wschodniej cz ęś ci, w okolicach miejscowo ści: Dębnowola, G ąski, Piaseczno, Laski, Wichradz i Wrociszew. Gleby o stosunkowo najgorszych parametrach wyst ępuj ą natomiast w południowo-zachodniej cz ęś ci gminy, w rejonie wsi Borowe, Ostrówek, Michalczew, Brzezinki, Ostroł ęka, Budy Opo żdżewskie, Kazimierków, Branków, Michałów Górny i Dolny. W strukturze bonitacyjnej u żytków zielonych przewa żaj ą klasy III i IV. Na terenie miasta Warka wi ększo ść gleb wykazuje jako ść odpowiadaj ącą III i IV klasie bonitacyjnej (powy żej 80%). Podobnie jest w przypadku u żytków zielonych.

63 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______2.5.2. Odczyn gleb

Jednym z objawów degradacji rolniczej gleb jest ich zakwaszenie. Przy dość intensywnym u żytkowaniu rolniczym gleby na terenie gminy wykazuj ą obecnie znaczny stopie ń zakwaszenia (pH poni żej 5,5). ponad 60 % gleb na obszarze gminy stanowi ą gleby o odczynie kwa śnym i bardzo kwa śnym (pH <5,5). Znacz ącą rol ę w ich zakwaszeniu odgrywaj ą warunki naturalne np. geologiczne (znaczny udział utworów piaszczystych). Zjawisko to pogł ębia działalno ść człowieka, przede wszystkim rolnicze u żytkowanie gleb - nawo żenie mineralne. Zakwaszenie jest niekorzystnym czynnikiem z punktu wydajno ści i jako ści plonów, gdy ż prowadzi do obni żenia warto ści produkcyjnych gleb (zwłaszcza ubogich w substancje pokarmowe). Poza zakwaszeniem na jako ść gleb na terenie gminy Warka wpływ maj ą równie ż : - zmiany stosunków wodnych - erozja - zmiana struktury

Zmiany stosunków wodnych Zmiany te nale żą do przekształce ń antropogenicznych, zwi ązanych z procesem przesuszenia, a tym samym zahamowaniem procesu akumulacji substancji organicznej. Ulegaj ą im głównie gleby trwałych u żytków zielonych, w śród których fragmentami wyst ępuj ą obecnie na obszarze gminy pobagienne gleby torfowo-murszowe i murszowo-mineralne. Gleby te wykształciły si ę pod wpływem sztucznego obni żenia, poprzez zabiegi melioracyjne, poziomu zwierciadła wód gruntowych, co spowodowało wiele przeobra żeń natury fizycznej, chemicznej i biologicznej, składaj ących si ę na proces murszenia torfów, a tym samym mineralizacj ę materii organicznej.

Erozja Obszar miasta i gminy Warka charakteryzuje falista rze źba terenu, miejscami nisko pagórkowata, która sprzyja rozwojowi procesów erozyjnych. Nale żą one jednak do umiarkowanych i zwi ązane s ą najcz ęś ciej z erozj ą wietrzn ą, nasilaj ącą si ę szczególnie w okresie wiosennym. Nara żone s ą na ni ą głównie gleby piaszczyste, cz ęsto przesuszone. Z uwagi na stosunkowo słaby charakter erozji, tutejsze gleby pomimo ubytku substancji glebowej, szybko si ę regeneruj ą. Wymagaj ą jednak odpowiednich zabiegów przeciwerozyjnych (jak np.: fitomelioracje przeciwdziałaj ące spływom powierzchniowym i procesom eolicznym, kształtowanie mikrorze źby terenu, czy odpowiedni dobór ro ślin, które zapobiegaj ą dalszemu pogarszaniu wła ściwo ści bio-fizykochemicznych gleb, a tym samych ich warto ści produkcyjnych).

64 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Erozja wodna, objawiaj ącą si ę wyra źnym zmniejszeniem mi ąż szo ści poziomu próchniczego na skutek żłobienia i wymywania cz ąstek spławialnych pokrywy glebowej, wyst ępuje lokalnie, głównie na terenach dolinnych i przystokowych.

Wnioski Monitoring gleb realizowany jest w celu obserwowania zmian jako ści gleb pod wpływem czynników antropopresji. Standardy oceny jako ści gleby oraz jako ści ziemi zostały wprowadzone Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska 9 grudnia 2002 r. (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Okre ślono w nim dopuszczalne zawarto ści ró żnych szkodliwych substancji, przewa żnie pochodzenia antropogenicznego. Uwzgl ędniono trzy rodzaje gruntów (A, B, C), według kryterium ich aktualnego i planowanego sposobu u żytkowania, dla których obowi ązuj ą ró żne warto ści dopuszczalne zanieczyszcze ń: - grunty grupy A – obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Prawa Wodnego i o ochronie przyrody; - grunty grupy B – użytki rolne z wył ączeniem gruntów pod stawami i pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, grunty zabudowane i zurbanizowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, komunikacyjnych i u żytków kopalnych; - grunty grupy C – tereny przemysłowe, u żytki kopalne, tereny komunikacyjne. Najostrzejsze normy obowi ązuj ą na gruntach grupy A, najłagodniejsze na gruntach grupy C. Próby gleb zostały pobrane z interwału gł ęboko ści 0 – 0,30 cm. Dopuszczalne st ęż enia metali ci ęż kich w glebach znajduj ących si ę na terenach gospodarstw, w których mo że by ć prowadzona produkcja rolna metodami ekologicznymi, okre ślaj ą przepisy o rolnictwie ekologicznym. Badania jako ści gleb na terenie województwa mazowieckiego prowadz ą przede wszystkim: • Instytut Upraw Nawo żenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach /krajowy monitoring chemizmu gleb ornych/; • Okr ęgowa Stacja Chemiczno–Rolnicza w Warszawie–Wesołej /badania gleb, nawozów i płodów rolnych dla potrzeb doradztwa i monitoringu rolniczej przestrzeni produkcyjnej/, • Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie /w ramach działa ń po zdarzeniach o charakterze powa żnych awarii oraz działa ń kontrolnych w przypadku gdy istnieje podejrzenie zanieczyszczenia gleby lub ziemi/.

Okr ęgowa Stacja Chemiczno–Rolnicza w Warszawie – Wesołej prowadzi analizy próbek glebowych pod k ątem oznaczenia odczynu (pH) gleby i zawarto ści przyswajalnych makroelementów (P 2O5, K 2O, Mg). Badania dostarczaj ą informacji o stanie zakwaszenia gleb i potrzebach wapnowania,

65 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______a tak że o zasobno ści w przyswajalny fosfor, potas i magnez oraz konieczno ści uzupełnienia deficytowych składników poprzez racjonalne nawo żenie. Gleby w otoczeniu miasta i gminy Warka, podobnie jak na obszarze całego powiatu, wykazuj ą w zdecydowanej wi ększo ści (wg bada ń wła ściwo ści agrochemicznych gleb, prowadzonych na terenach u żytkowanych rolniczo, w latach 1995-2000, w ramach regionalnych bada ń monitoringowych przez Okr ęgow ą Stacj ę Chemiczno-Rolnicz ą w Wesołej), 0 stopie ń (zawarto ść naturalna) zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi. Mog ą tym samym by ć przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe i ogrodnicze. Lokalnie tylko gleby wykazuj ą stopie ń I (zawarto ść podwy ższona).

Bezpo średnio na terenie miasta i gminy Warka monitoring gleb nie jest prowadzony. Według bada ń lokalnych tutejsze gleby wykazuj ą jednak zanieczyszczenie metalami ci ęż kimi. S ą to gleby, o du żych zdolno ściach sorpcyjnych, charakteryzuj ące si ę wysok ą żyzno ści ą, których znaczne zakwaszenie stwarza dobre warunki do akumulacji metali i innych zanieczyszcze ń. Wspomniane analizy pokazuj ą, i ż w glebach wyst ępuj ą podwy ższone zawarto ści metali ci ęż kich - przede wszystkim cynku, kadmu, miedzi, niklu i ołowiu, których obecno ść nale ży wi ąza ć z preparatami stosowanymi w celu ochrony ro ślin, głównie plantacji drzew owocowych. Na zwi ększone st ęż enia metali ci ęż kich nara żone s ą dodatkowo gleby wyst ępuj ące w s ąsiedztwie dróg oraz w rejonach miejskich, co zwi ązane jest z emisj ą spalin samochodowych i emisjami przemysłowymi. Powy ższe zanieczyszczenia nie stanowi ą jednak wi ększego zagro żenia dla jako ści gleb, poniewa ż notowane s ą jedynie podwy ższone warto ści, nie przekraczaj ące dopuszczalnych poziomów.

2.6. Surowce mineralne

W „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2006 r.” (PIG Warszawa 2007) opisano jedno zło że zlokalizowane na terenie gminy Warka:

Tabela 44. Zasoby kopalin w gminie Warka wg „Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2006 r.”, PIG Warszawa 2007) Nazwa zło ża Gmina Stan zagospodarowania Zasoby w tys. m 3 Wydobycie w tys. m 3 geologiczne bilansowe przemysłowe Zło ża surowców ilastych ceramiki budowlanej Warka Warka R 160 - -

R – zło że o zasobach rozpoznanych szczegółowo (w kategorii A+B+C 1)

66 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Według „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Warka” na terenie gminy rozpoznanych jest 5 złó ż surowców: - miasto Warka: dwa zło ża iłów zastoiskowych - miejscowo ść Piaseczno: jedno zło że iłów zastoiskowych - Dolina Pilicy: jedno zło że torfu - Miejscowo ść Biskupice: jedno zło że kruszywa naturalnego Obecnie na terenie miasta i gminy Warka nie jest prowadzone wydobycie surowców naturalnych, wyst ępuj ą tu jednak wyrobiska poeksploatacyjne (Biskupice, Warka, dolina Pilicy). Z miejscami tymi zwi ązane s ą trwałe przekształcenia powierzchni ziemi, ale te ż przekształcenia krajobrazu oraz lokalnych zmian stosunków wodnych. Obecnie cz ęść wyrobisk wymaga rekultywacji, maj ącej na celu doprowadzenie ich do stanu umo żliwiaj ącego racjonalne wykorzystanie.

2.7. Energia odnawialna

Zapotrzebowanie na energi ę wci ąż wzrasta we wszystkich krajach świata. Perspektywa wyczerpania si ę zapasów paliw kopalnych a tak że podejmowane działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego człowieka przyczyniły si ę do wzrostu zainteresowania odnawialnymi źródłami energii, czego efektem jest du ży wzrost ich stosowania.

Odnawialne źródła energii są to źródła wykorzystuj ące w procesie przetwarzania energi ę wyst ępuj ącą w rozmaitych postaciach, w szczególno ści promieniowana słonecznego, wiatru, wody, a tak że biomasy i ciepła wn ętrza Ziemi. Obecny poziom cywilizacji technicznej stwarza mo żliwo ść uznania za odnawialne źródło energii równie ż cz ęś ci odpadów komunalnych i przemysłowych, która nadaje si ę do energetycznego przetworzenia. Źródła energii odnawialnej s ą praktycznie niewyczerpalne, gdy ż ich zasoby uzupełniane s ą nieustannie w procesach naturalnych. Ich dost ępno ść nie jest jednakowa w skali globalnej, ale wyst ępuj ą niemal wsz ędzie. Najłatwiej dost ępne s ą zasoby energii promieniowania słonecznego i biomasy, natomiast dost ępno ść energii geotermalnej, wiatru czy wody jest ograniczona. Du żą zalet ą źródeł odnawialnych jest równie ż ich minimalny wpływ na środowisko naturalne. Odnawialne źródła energii mog ą stanowi ć istotny udział w bilansie energetycznym poszczególnych gmin, czy nawet województw naszego kraju. Mog ą przyczyni ć si ę do zwi ększenia bezpiecze ństwa energetycznego regionu, przede wszystkim za ś do poprawy zaopatrzenia w energi ę na terenach o słabo rozwini ętej infrastrukturze energetycznej. Potencjalnie najwi ększym odbiorc ą energii ze źródeł odnawialnych mo że by ć rolnictwo, jak równie ż mieszkalnictwo i komunikacja. Szczególnie dla regionów dotkni ętych

67 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______bezrobociem, odnawialne źródła energii stwarzaj ą nowe mo żliwo ści w zakresie powstawania nowych miejsc pracy. Natomiast tereny rolnicze, które z uwagi na silne zanieczyszczenie gleb nie nadaj ą si ę do uprawy ro ślin jadalnych, mog ą by ć wykorzystane do uprawy ro ślin przeznaczonych do produkcji biopaliw. Polityka energetyczna Polski do 2025 roku to dokument, który zawiera pakiet działa ń, maj ących na celu zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego, konkurencyjno ści gospodarki, jej efektywno ści energetycznej oraz ochrony środowiska. Dokument ten został zatwierdzony 22.12.2006 r. przez Rad ę Ministrów. Wśród celów strategicznych polityki pa ństwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i uzyskanie 7,5% udziału energii, pochodz ącej z tych źródeł, w bilansie energii pierwotnej do roku 2010 oraz 14% do roku 2020.

Energia słoneczna Podstawowym źródłem energii dla Ziemi jest Sło ńce. Ze wszystkich źródeł energii, energia słoneczna jest najbezpieczniejsza. Można j ą wykorzystywa ć dla celów ogrzewania budynków oraz podgrzewania wody, jednak energetyka słoneczna jest praktycznie najmniej wykorzystywan ą form ą energii w Polsce. Praktyczn ą mo żliwo ść wykorzystania tego rodzaju energii ograniczaj ą warunki klimatyczne oraz wci ąż jeszcze wysokie nakłady inwestycyjne, zwi ązane z zainstalowaniem odbiorników o bardzo du żych powierzchniach. Na terenie gminy nie ma instalacji wykorzystuj ących ten rodzaj energii.

Energia wodna Energetyka wodna ma 20% udział w światowej produkcji energii elektrycznej. W Polsce natomiast udział energetyki wodnej w krajowej produkcji energii elektrycznej wynosi obecnie około 1,1%. Energetyka wodna ma bez w ątpienia w naszym kraju najwi ększe tradycje. Energi ę wód powierzchniowych wykorzystuje si ę do produkcji energii elektrycznej w poło żonych na rzekach lub jeziorach elektrowniach wodnych. Energia elektryczna pozyskiwana z elektrowni wodnych, pomimo niewielkiego jeszcze udziału w ogólnej jej produkcji, ma ju ż wymierne korzy ści dla ochrony środowiska. Na terenie gminy nie ma działaj ących elektrowni wodnych.

Energia wiatru Średnie roczne pr ędko ści powy żej 4 m/s, co uwa żane jest za warto ść minimaln ą do efektywnej konwersji energii wiatrowej, wyst ępuj ą na wysoko ści 25 i wi ęcej metrów na 2/3 powierzchni naszego kraju. Uwa ża si ę, że na 1/3 powierzchni Polski istniej ą odpowiednie warunki do rozwoju energetyki wiatrowej. Jak wynika z opracowa ń Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej znaczna cz ęść Polski posiada wystarczaj ące warunki do wykorzystania energii wiatru do produkcji energii elektrycznej i do nap ędu urz ądze ń technologicznych.

68 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Wiatr jest czystym źródłem energii, nie emituj ącym żadnych zanieczyszcze ń. W korzystnych warunkach wiatrowych cena jednostkowa energii pochodz ącej z tego źródła mo że by ć i cz ęsto jest ni ższa od ceny energii z konwencjonalnych elektrowni cieplnych. Post ępuj ący rozwój technologii elektrowni wiatrowych powoduje dalszy spadek kosztów energii i czyni sektor energetyki wiatrowej jeszcze bardziej atrakcyjnym dla inwestorów. Na terenie gminy Warka energia wiatru dotychczas nie jest wykorzystywana.

Biomasa Do celów energetycznych mo żna równie ż wykorzystywa ć biomas ę. Biomasa to głównie pozostało ści i odpady. Ró żne rodzaje biomasy maj ą ró żne wła ściwo ści. Na cele energetyczne wykorzystuje si ę drewno i odpady z przerobu drewna, ro śliny pochodz ące z upraw energetycznych, produkty rolnicze oraz odpady organiczne z rolnictwa, niektóre odpady komunalne i przemysłowe. Biomasa wyst ępuje w ró żnych stanach skupienia: stałej, gazowej i ciekłej. Przy oczyszczalniach ścieków i na składowiskach odpadów, tam gdzie rozkładaj ą si ę odpady organiczne wyst ępuje biogaz b ędący mieszanin ą głównie metanu i dwutlenku w ęgla. Biogaz powstaje podczas beztlenowej fermentacji substancji organicznych. Mo żna go wykorzystywa ć na ró żne sposoby, m. in. do produkcji: • energii elektrycznej w silnikach iskrowych lub turbinach, • energii cieplnej w przystosowanych kotłach, • energii elektrycznej i cieplnej w układach skojarzonych. Biomasa jest paliwem nieszkodliwym dla środowiska: ilo ść dwutlenku w ęgla emitowana do atmosfery podczas jego spalania równowa żona jest ilo ści ą CO 2 pochłanianego przez ro śliny, które odtwarzaj ą biomasę w procesie fotosyntezy. Ogrzewanie biomas ą jest opłacalne - ceny biomasy s ą konkurencyjne na rynku paliw. Koszty ogrzewania takim paliwem s ą obecnie ni ższe od kosztów ogrzewania olejem opałowym. Ponadto wykorzystanie biomasy pozwala zagospodarowa ć nieu żytki i spo żytkowa ć odpady. Gmin ę Warka charakteryzuje du żą ilo ść sadów. Drewno z sadów na cele energetyczne mo żna uzyska ć z corocznych wiosennych prze świetle ń drzew oraz likwidacji sadów starych.

Energia geotermalna Energia geotermalna jest to naturalne ciepło Ziemi nagromadzone w skałach oraz w wodach wypełniaj ących pory i szczeliny w skałach. W skorupie ziemskiej wyst ępuje kilka rodzajów energii geotermalnej. Jest to energia magmy i energia geoci śnie ń, energia gor ących suchych skał i energia geotermalna nagromadzona w wodach podziemnych. Temperatury tych wód wynosz ą od kilkudziesi ęciu do ponad 90°C, a w skrajnych przypadkach osi ągaj ą sto kilkadziesi ąt stopni.

69 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Podstawowymi cechami zasobów geotermalnych decyduj ącymi o atrakcyjno ści ich wykorzystania w kraju s ą: odnawialno ść , niezale żno ść od zmiennych warunków klimatycznych i pogodowych, mo żliwo ść budowy instalacji osi ągaj ących znaczne moce cieplne (do kilkudziesi ęciu MWt z jednego otworu). Nale ży podkre śli ć, że wykorzystanie energetyczne wód geotermalnych wiąż e si ę z przeprowadzeniem bada ń geologicznych i wykonaniem odwiertu, co niesie ze sob ą konieczno ść poniesienia du żych nakładów inwestycyjnych. To stanowi powa żną barier ę w wykorzystywaniu energii geotermalnej. Przedsi ęwzi ęcie takie jest opłacalne, gdy wody geotermalne stosuje si ę do ró żnych celów równocze śnie jak np. produkcja energii elektrycznej, balneologia i lecznictwo oraz rekreacja. Na terenie gminy Warka nie wyst ępuj ą udokumentowane zasoby złó ż wód termalnych nadaj ących si ę do wykorzystania jako no śnik energii dla celów energetyki cieplnej.

Wśród barier ograniczaj ących wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii wyst ępuj ą du że koszty inwestycyjne, trudno ści w pełnym zabezpieczeniu potrzeb energetycznych z uwagi na mał ą wydajno ść a tak że brak gwarancji stabilnego poziomu produkcji energii, co zmusza cz ęsto do współdziałania z systemami konwencjonalnymi.

2.8. Przyroda

2.8.1.Analiza stanu obecnego

Powierzchnia obszarów prawnie chronionych wyst ępuj ących na terenie gminy Warka wynosi wg GUS 5313 ha (wg stanu na 31.12.2007 r.). Do najcenniejszych przyrodniczo obszarów i obiektów na terenie gminy, obj ętych ochron ą nale żą : • Obszar Chronionego Krajobrazu „Dolina Pilicy i Drzewiczki”, o całkowitej pow. 63 422 ha • 5 pomników przyrody: - dąb szypułkowy w Murowance na działce le śnej (35) - 2 d ęby szypułkowe w Warce na terenie zabytkowego parku Winiary (38) - jesion wyniosły w Michałowie Górnym (43) - dąb szypułkowy w Warce na terenie zabytkowego parku Winiary (206). • Obszary Natura 2000: - „Dolina Pilicy” PLB 140003, - „Dolina Środkowej Wisły” PLB 140004, - „Dolina Dolnej Pilicy’ PLH 140016 – obszar projektowany.

70 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Rys. 7 Obszary chronione na terenie gminy

Obszary Natura 2000

Dolina Pilicy (PLB140003) Obszar obejmuje 80-cio kilometrowej długo ści odcinek Pilicy, od Inowłodza do uj ścia rzeki do Wisły. Koryto rzeki ma szeroko ść do 150 m, a dolina nie przekracza 5 km szeroko ści. Pilica silnie meandruje, tworz ąc liczne starorzecza, wyspy, ławice i łachy piaskowe. Północny skraj ostoi wyznacza skarpa, o wzgl ędnej wysoko ści ok. 20 m., miejscami poro śni ęta murawami kserotermicznymi. Cz ęść południowa ostoi jest płaska, w wielu miejscach poro śni ęta głównie lasami iglastymi. Znaczn ą cz ęść doliny zajmuj ą ł ąki i pastwiska. Niegdy ś były to tereny zalewowe, lecz od czasu utworzenia Zbiornika Sulejowskiego, który zmniejszył przepływ wody w rzece o jedna czwart ą, wylewy zdarzaj ą si ę sporadycznie. W wielu miejscach spotyka si ę zarastaj ące wierzb ą i olsz ą lub zabagniaj ące si ę obni żenia terenu. Zarastanie zaro ślami wierzbowymi obserwuje si ę równie ż na cz ęś ci zmeliorowanych ł ąk, których obecnie si ę nie u żytkuje. Najwi ększe torfowisko, zwane Błotami Brudzewskimi, znajduje si ę w połudnowo-zachodniej cz ęś ci ostoi. W rejonie miejscowo ść Promna, znajduje si ę natomiast kompleks torfianek, a teren

71 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______pomi ędzy Gapinem a Grzmi ącą porasta najwi ększy w ostoi kompleks le śny, w którym m.in. spotyka si ę siedliska ł ęgowe i olsy. Obszar jest uznawany za ostoje ptasi ą o randze krajowej. Stwierdzono tu wyst ępowanie 32 gatunków ptaków wymienianych w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej. Jest to równie ż miejsce wyst ępowania 11 gatunków ptaków wpisanych do Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt. Ostoja ma du że znaczenie dla ptaków środowisk podmokłych. Odnotowano tu l ęgi a ż 56 gatunków ptaków zwi ązanych z takimi terenami. Na terenie ostoi do l ęgów przyst ępuje ok. 7-10% krajowej populacji sieweczki obro żnej, 5-10% populacji piskliwca, 5% krwawodzioba, 2-4,5% dudka, ok. 2% rycyka i przynajmniej 1% krajowej populacji: bataliona, b ączka, b ąka, błotniaka stawowego, cyranki, czernicy, g ąsiorka, lelka, nurog ęsia, podró żniczka, rybitwy białoczelnej, rybitwy czarnej, sieweczki rzecznej, trzmielojada i zimorodka. W znacznych zag ęszczeniach wyst ępuj ą te ż bociany białe i czarne, krzy żówki, załuszniki, błotniaki ł ąkowe derkacze, jarz ębatki kropiatki, lerki i świergotki polne. Ponadto w granicach obszaru odnotowano wyst ępowanie 2 gatunków ssaków i 6 gatunków ryb znajduj ących si ę w Zał ączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Stwierdzono te ż 575 gatunków ro ślin naczyniowych, z których 18 podlega ochronie prawnej. Na terenie ostoi wyst ępuje 9 siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej.

„Dolina Środkowej Wisły” (PLB 140004) Dolina stanowi długi, zachowuj ący naturalny charakter rzeki roztokowej odcinek Wisły pomi ędzy D ęblinem a Płockiem, z licznymi wyspami (od łach piaszczystych po dobrze uformowane wyspy poro śni ęte ro ślinno ści ą zieln ą). Najwi ększe z wysp s ą pokryte zaro ślami wierzbowymi i topolowymi. Brzegi rzeki wraz z teras ą zalewow ą zajmuj ą intensywnie eksploatowane zaro śla wikliny, ł ąki i pastwiska, na których wypasane s ą du że stada bydła. Pozostały tu równie ż fragmenty dawnych lasów ł ęgowych. Ostoja ptasia o randze europejskiej E 46 - wyst ępuj ą tu co najmniej 22 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK). Bardzo wa żna ostoja ptaków wodno-błotnych - gniazduje 40-50 gatunków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: brodziec piskliwy, krwawodziób, mewa czarnogłowa, mewa pospolita, ostrygojad (PCK), płaskonos, podgorzałka (PCK), podró żniczek (PCK), rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa rzeczna, sieweczka obro żna (PCK), sieweczka rzeczna (PCK), śmieszka, zimorodek; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje bocian czarny, czajka i rycyk. W okresie w ędrówek w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje bocian czarny (do 245 osobników). W okresie zimy wyst ępuje conajmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego czapli siwej i krzy żówki; w stosunkowo wysokimzag ęszczeniu zimuje g ągoł i bielczek; ptaki wodno-błotne wyst ępuj ą zim ą w koncentracjach powy żej 20 000 osobników. Obszar bardzo wa żny dla ptaków zimuj ących i migruj ących. Wyst ępuj ą nast ępuj ące formy ochrony:

72 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______- Rezerwat Przyrody: K ępa Antoni ńska (475,0 ha), K ępa Rakowska (120,0 ha), K ępa Wykowska (248,0 ha), K ępy Kazu ńskie (544,3 ha), Łachy Brzeskie (476,3 ha), Ławice Kiełpi ńskie (803,0 ha), Ławice Troszy ńskie (114,0 ha), Ruska K ępa (15,3 ha), Wikliny Wi ślane (340,5 ha), Wyspy Białobrzeskie (140,0 ha), Wyspy Kobylnickie (projekt), Wyspy Zakrzewskie (310,0 ha), Wyspy Zawadowskie (530,0 ha), Zakole Zakroczymskie (528,4 ha), - Obszar Chronionego Krajobrazu: Doliny Rzeki Pilicy i Drzewiczki, Gostyni ńsko-Gąbi ński, Nadwi śla ński I, Nadwi śla ński II, Nadwi śla ński III, Warszawski.

Projektowany obszar Dolina Dolnej Pilicy (PLH140016) Obszar obejmuje 80- kilometrowy, równole żnikowo biegn ący odcinek doliny Pilicy, szeroki na 1-5 km, pomi ędzy Inowłodzem a Ostrówkiem-Mniszewem (uj ście do Wisły) oraz dolin ę Drzewiczki. Północn ą granic ę obszaru stanowi stroma skarpa, o wysoko ści wzgl ędnej do 20 m, miejscami pokryta ro ślinno ści ą kserotermiczn ą. Cz ęść południowa doliny Pilicy jest płaska, w znacznym stopniu pokryta lasami. Rzeka na tym odcinku meandruje, tworz ąc liczne wysepki, łachy i ławice piasku. Niskie wyspy s ą nagie, wy ższe poro śni ęte zaro ślami wierzbowymi. Koryto Pilicy ma tu szeroko ść 100-150 m i ł ączy si ę z licznymi starorzeczami, zaro śni ętymi w ró żnym stopniu. Po wybudowaniu w 1973 r. zbiornika Sulejowskiego przepływ wody w rzece zmniejszył si ę o około 25%. Naturalne zalewanie doliny podczas wezbra ń powodziowych nale żą do rzadko ści, co ma wpływ na zmniejszenie nawodnienia doliny. Terasa zalewowa jest cz ęś ciowo zmeliorowana, dominuj ą na niej ł ąki i pastwiska o ró żnym stopniu wilgotno ści, zbiorowiska turzyc i trzcin. Wilgotne zagł ębienia terenu poro śni ęte s ą wierzbami i olsz ą. Cz ęść ł ąk i pastwisk, w tym zmeliorowanych, na skutek braku u żytkowania porasta krzewami i drzewami lub zabagnia si ę. W cz ęś ci południowo-zachodniej na powierzchni kilkuset ha rozci ągaj ą si ę tzw. Błota Brudzewskie, najwi ększe torfowisko w dolinie, zmeliorowane i osuszone w znacznej cz ęś ci w poprzednich latach. Na południu, w okolicy miejscowo ści Promna, wyst ępuje kompleks trofianek (ponad 16 ha). Na obrze żu obszaru, po południowej stronie rzeki pomi ędzy Gapinem i Grzmi ącą rozci ąga si ę najwi ększy i najcenniejszy kompleks le śny obejmuj ący zró żnicowane siedliska le śne, od boru świe żego poprzez lasy ł ęgowe do olsu jesionowego. W okolicach Duckiej Woli znajduje si ę kompleks le śny Majdan. S ą to głownie lasy sosnowe na piaszczystych glebach oraz płaty drzewostanów liściastych z olsz ą i d ębem, zajmuj ące bogate siedliska gr ądowe i bagienne. Dominuj ącym typem użytkowania ziemi s ą tereny zwi ązane z rolnictwem, a lasy zajmuj ą niewiele ponad 20% obszaru. Zró żnicowana pod wzgl ędem składu i wilgotno ści gleba, a tak że ekstensywne użytkowanie u żytków zielonych stworzyły bardzo ciekawy, mozaikowy układ

73 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______siedlisk, poczynaj ąc od kserotermicznych po bagienne. W ostoi utrzymują si ę du że kompleksy ł ąk. Obszar obejmuje pozostało ści naturalnych lasów "spalskich", z których najcenniejsze s ą płaty starych d ąbrów. W dolinie dobrze zachowały si ę tak że lasy ł ęgowe. Z tego obszaru podawanych jest 10 typów siedlisk z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 9 gatunków z Zał ącznika II tej dyrektywy. Ostoja charakteryzuje si ę bogat ą flor ą - stwierdzono tu wyst ępowanie 575 gatunków ro ślin naczyniowych, w tym rzadkie, zagro żone i prawnie chronione. Dolina jest od 1984 r. zasiedlona przez bobry, a od połowy lat 1990. przez wydry. Pilica jest jedn ą z wa żniejszych w Polsce rzek z punktu widzenia ochrony ichtiofauny (wyst ępuje tu 7 gatunków ryb z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG). Ostoja w znacznej cz ęś ci pokrywa si ę z OSOP Dolina Pilicy. Jest to wa żna ostoja ptasia o randze krajowej K68. Wyst ępuj ą tu co najmniej 32 gatunki ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, oraz 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt.

W Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Warka wskazano do obj ęcia ochron ą nast ępuj ące tereny: - Rezerwat ro ślin kserotermicznych „Stara Warka” (na terenie PK), - Rezerwat ornitologiczny „Ławice Podgórzyckie”, - Park Krajobrazy „Dolina Dolnej Pilicy”,

2.8.2. Stan zasobów le śnych

Gmina Warka jest obszarem o niskiej lesisto ści - wska źnik liczony łącznie dla miasta i gminy wynosi około 11%. Znacz ące kompleksy le śne na obszarze gminy stanowi ą stosunkowo du że (o pow. 100 ha) skupiska lasów : - na zachód od miejscowo ści Ignacówka, - w rejonie Woli Palczewskiej, - w rejonie Go śniewic, - Las D ębnowolski i Las G ąsecki w rejonie G ąsek, - Las Laskowski, - w rejonie Michalczewa. Na terenie gminy znajduje si ę równie ż kilka mniejszych kompleksów le śnych o powierzchni nie przekraczaj ącej 50 ha. Główne typy siedliskowe wyst ępuj ące w wymienionych kompleksach le śnych stanowi ą: • las mieszany świe ży – 60% • bór mieszany świe ży – 25% • bór świe ży - 10% • olsy i inne - 5%

74 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Lasy, zajmuj ą tereny ubogie o niskiej przydatno ści rolniczej. Pod wzgl ędem własno ści blisko 60% stanowi ą lasy Skarbu Pa ństwa w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych, a ponad 40% stanowi ą lasy prywatne. Wskazane jest kontynuowanie akcji zalesiania gruntów słabych klas bonitacyjnych na terenie gminy, czemu towarzyszy ć b ędzie: - poprawa warunków hydrologicznych gleb, - zapobieganie stepowieniu krajobrazu, - zwi ększenie bioró żnorodno ści krajobrazu, - wi ązanie dwutlenku w ęgla i gazów przemysłowych z powietrza, - ograniczenie rozdrobnienia kompleksów le śnych.

Wnioski W gminie Warka stopie ń lesisto ści jest niski. Najcenniejsze przyrodniczo tereny na obszarze gminy obj ęte s ą ochron ą prawn ą w ramach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dolina Pilicy i Drzewiczki”. Lasy chroni ą gleby przed zmywaniem i wyjałowieniem przez wody opadowe, reguluj ą stosunki wodne w zakresie retencjonowania wód podziemnych i powierzchniowych a tak że zmniejszaj ą ich spływ powierzchniowy. Stwarzaj ą równie ż korzystne warunki rekreacyjne i topoklimatyczne. Realizacja strategicznych planów rozwoju gminy musi uwzgl ędnia ć uwarunkowania środowiskowe.

2.9. Pola elektromagnetyczne

Promieniowanie elektromagnetyczne (tzw. niejonizuj ące) uwa ża si ę obecnie za jedno z powa żniejszych zanieczyszcze ń środowiska. Promieniowanie to powstaje w wyniku działania zespołów sieci i urządze ń elektrycznych w pracy, w domu, urz ądze ń elektromedycznych do bada ń diagnostycznych i zabiegów fizykochemicznych, stacji nadawczych, urz ądze ń energetycznych, telekomunikacyjnych, radiolokacyjnych i radionawigacyjnych. Obiektami, które mog ą wywoła ć promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące w środowisku s ą: - elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napi ęcia, - stacje radiowe i telewizyjne, - łączno ść radiowa, w tym CB radio, radiotelefony i telefonia komórkowa, - stacje radiolokacji i radionawigacji, - stacje transformatorowe, - sprz ęt gospodarstwa domowego i powszechnego u żytku zasilany pr ądem zmiennym 50Hz

75 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Głównym źródłem promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego na terenie gminy Warka jest terenowa sie ć elektroenergetyczna, na któr ą składaj ą si ę linie napowietrzne wysokiego napi ęcia oraz linie średniego napi ęcia. Na obszarze gminy usytuowane s ą równie ż punktowe źródła promieniowania elektromagnetycznego - stacje bazowe telefonii komórkowej ró żnych operatorów. Uci ąż liwo ść masztów telefonii komórkowej oraz linii wysokiego napi ęcia mie ści si ę w ich strefach ochronnych. Oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku i obserwacji zmian dokonuje Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (art. 123, ust. 1). Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska prowadzi równie ż, aktualizowany corocznie, rejestr zawieraj ący informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych (art. 124 PO Ś). W 2007 r. WIO Ś w Warszawie przeprowadził pomiary nat ęż enia PEM na terenie województwa mazowieckiego. Przy wyznaczaniu punktów pomiarowych brano pod uwag ę przede wszystkim rozmieszczenie podstawowych źródeł PEM oraz g ęsto ść zaludnienia poszczególnych obszarów. Punkty pomiarów zostały ustalone w centralnej cz ęś ci miasta Warszawa. Poza Warszaw ą na terenie województwa zgodnie z planem pomiary wykonano w 3 du żych miastach: w Ciechanowie, w Ostroł ęce i w Siedlcach. Analiza wyników pomiarów wykazuje, że wyst ępuj ące w środowisku poziomy pól elektromagnetycznych s ą mniejsze od dopuszczalnych poziomów (maksymalnie 30% dopuszczalnego poziomu) i nie powinny zagra żać środowisku i zdrowiu ludzi.

2.10. Mo żliwo ści wyst ąpienia powa żnych awarii

Zagro żenia dla środowiska naturalnego mog ą stanowi ć równie ż awarie lub katastrofy. Potencjalne zagro żenie stwarzaj ą: • transport drogowy materiałów niebezpiecznych, • prowadzenie działalno ści przemysłowej z u życiem substancji niebezpiecznych, • firmy zajmuj ące si ę przerobem, magazynowaniem i dystrybucj ą paliw.

Powa żne awarie przemysłowe Według stanu na dzie ń 31.12. 2007 r. na terenie gminy Warka brak jest zakładów zwi ększonego i du żego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej (zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2006 r. zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwi ększonym ryzyku albo zakładu o du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej 3).

3 Dz. U. nr 30, poz.208.

76 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Potencjalnym źródłem zagro żeń dla środowiska przyrodniczego mog ą by ć stacje paliw rozprowadzaj ące materiały p ędne dla potrzeb motoryzacji takie jak etyliny, oleje nap ędowe i gazy płynne, co tak że stwarza ryzyko awarii mog ących mie ć istotne znaczenie dla środowiska.

Transport materiałów niebezpiecznych Istotnym źródłem zagro żenia powa żnymi awariami jest tak że transport (drogowy i kolejowy) niebezpiecznych ładunków. Przez teren gminy przebiegaj ą trasy przewozów kołowych (droga krajowa nr 79, drogi wojewódzkie 730 i 731) oraz linia kolejowa Warszawa – Kielce – Kraków – Zakopane. Kolej ą transportowane s ą niebezpieczne substancje takie jak chlor, amoniak i inne, a drogami przewo żone s ą produkty przetwórstwa ropy naftowej. Na terenie powiatu brak jest parkingu dla pojazdów przewo żą cych substancje niebezpieczne. Dla zwi ększenia nadzoru przestrzegania przepisów w zakresie drogowego przewozu materiałów niebezpiecznych prowadzone s ą akcje kontroli tych przewozów koordynowane przez policj ę, przy udziale Pa ństwowej Stra ży Po żarnej, Inspekcji Transportu Drogowego oraz Inspekcji Ochrony Środowiska.

Zagro żenia naturalne Du ży wpływ na stan środowiska i mo żliwo ści jego ochrony, oprócz czynników antropogenicznych, maj ą tak że zagro żenia naturalne. Ich skala, a tak że ryzyko i skutki ich wyst ąpienia uzale żnione s ą w du żej mierze od naturalnych uwarunkowa ń regionu wynikaj ących głównie z ukształtowania terenu i budowy geologicznej oraz warunków wyst ępowania wód podziemnych i wód powierzchniowych, a tak że szaty ro ślinnej. Warunki naturalne mog ą by ć sztucznie przekształcane pod k ątem zapewnienia ochrony przed takimi zagro żeniami. Nale ży tak że uwzgl ędnia ć ewentualne zagro żenia środowiska wynikaj ące ze zdarze ń nadzwyczajnych, m.in.: du żych opadów śniegu lub deszczu, po żarów lasu, huraganów, awarii stacji uzdatniania wody, itp.

Powodzie Analizuj ąc stopie ń potencjalnego zagro żenia powodziowego nale ży stwierdzi ć, że gmina Warka nale ży do strefy potencjalnego zagro żenia powodzi ą. Zagro żenie powodziowe zwi ązane jest głównie z dolin ą rzeki Pilicy a tak że z dolin ą Wisły. Tereny zalewowe obejmuj ą głównie poło żone w dolinach rzecznych ł ąki i nieu żytki, w mniejszym stopniu s ą to równie ż, zgodnie z miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, tereny dolesie ń lub tereny lasów, w tym najcz ęś ciej ich brze żnych cz ęś ci lub niewielkich skupisk le śnych.

77 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Uj ściowy odcinek doliny Pilicy jest obszarem wyst ępowania podtopie ń, głównie w okresie wiosennym, a tak że w przypadkach intensywnych długotrwałych opadów. Przyczynami powodzi mog ą by ć wezbrania spowodowane wzrostem poziomu wód w rzekach wywołanym przez ulewne deszcze, roztopy czy zatory lodowe.

III. CELE I ZADANIA W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA W MIE ŚCIE I GMINIE WARKA

3.1. Cele polityki ekologicznej pa ństwa

Głównymi celami realizacyjnymi „Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014” s ą: - Wzmacnianie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska. - Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody. - Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii. - Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia mieszka ńców Polski. - Ochrona klimatu.

3.2. Cele wojewódzkiej polityki ekologicznej

Nadrz ędny cel Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2014 r . został sformułowany nast ępuj ąco:

„Ochrona walorów przyrodniczych i poprawa standardów środowiska ”

Program wskazuje cele, priorytety ekologiczne, działania oraz zadania, które mog ą by ć realizowane przez Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, samorz ądy lokalne, podmioty prawne. W Programie przyj ęto nast ępuj ące cele główne i cele strategiczne:

Cel główny: Zmniejszenie zanieczyszcze ń środowiska

78 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Cele strategiczne: ♦ Osi ągni ęcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez d ąż enie do poprawy jako ści wód i ochrony zasobów ♦ Ochrona gleb przed degradacj ą, rekultywacja terenów zdegradowanych i poprzemysłowych, ochrona zasobów naturalnych ♦ Minimalizacja ilo ści wytwarzanych odpadów oraz prowadzenie nowoczesnego (zgodnego ze standardami unijnymi) systemu odzysku i unieszkodliwiania odpadów ♦ Osi ągni ęcie standardów jako ści powietrza atmosferycznego ♦ Ograniczenie uci ąż liwo ści hałasu dla mieszka ńców regionu ♦ Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego

Cel główny: Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii oraz Rozwój proekologicznych form działalno ści gospodarczej Cele strategiczne : ♦ Zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych i podziemnych ♦ Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii ♦ Zmniejszenie presji działalno ści rolniczej na środowisko naturalne ♦ Zmniejszenie presji środków transportu na środowisko naturalne

Cel główny: Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych Cel strategiczny : ♦ Utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych

Cel główny : Zwi ększenie lesisto ści i ochrona lasów Cel strategiczny : ♦ Ochrona ekosystemów le śnych

Cel główny : Poprawa stanu bezpiecze ństwa ekologicznego Cele strategiczne:

♦ Ograniczenie skutków wyst ępowania powodzi i suszy ♦ Minimalizacja skutków wyst ępowania niekorzystnych zjawisk geodynamicznych ♦ Doskonalenie systemu przeciwdziałania zagro żeniom po żarowym i likwidacji po żarów

79 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

♦ Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia awarii przemysłowych i minimalizacja ich skutków ♦ Poprawa organizacji transportu substancji niebezpiecznych

Cel główny: Podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej Cele strategiczne: ♦ Poprawa stanu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców i administracji ♦ Wzmocnienie struktur zarz ądzania środowiskiem ♦ Aktywizacja działa ń na rzecz zrównowa żonego wykorzystania zasobów środowiska w ró żnych sektorach gospodarki ♦ Zwi ększanie aktywno ści podmiotów gospodarczych na rzecz ochrony środowiska

Misja okre ślona została nast ępuj ąco: „Poprawa jako ści życia i bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców województwa mazowieckiego”

Priorytetami ekologicznymi przyj ętymi w Programie Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 są: • Ochrona zasobów wodnych, ochrona przed powodzi ą i susz ą, gospodarka wodno-ściekowa; • Racjonalna gospodarka odpadami; • Ochrona powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami ; • Ochrona i zwi ększanie zasobów przyrody, w szczególno ści ró żnorodno ści biologicznej. Poza w/w priorytetami ekologicznymi wa żne dla poprawy stanu środowiska naturalnego jest uwzgl ędnienie w Programie zada ń dotycz ących: • ochrony przed hałasem (w szczególno ści drogowym), • ochrony powierzchni ziemi (gleby i zasobów surowców mineralnych), • racjonalizacji wykorzystania zasobów surowców i energii (w tym energii odnawialnej), • ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym, • ochrony przed skutkami powa żnych awarii przemysłowych, • wzmacnianie systemu zarz ądzania ochrona środowiska, • poprawy świadomo ści ekologicznej społecze ństwa.

80 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______3.3. Cele polityki ekologicznej dla powiatu grójeckiego

Nadrz ędny cel Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego na lata 2009-2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013-2016 brzmi nast ępuj ąco:

Środowisko przyrodnicze i jego ochrona kształtuj ą charakter powiatu grójeckiego i harmonizuj ą z jego rozwojem społeczno-gospodarczym

Cel ten jest zgodny z nadrz ędnym celem polityki ekologicznej województwa mazowieckiego i pozostaje w zgodzie ze sformułowan ą w "Strategii rozwoju lokalnego powiatu grójeckiego” zewn ętrzn ą misj ą, która brzmi nast ępuj ąco:

Powiat grójecki – miejsce, w którym chce si ę pozosta ć.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego na lata 2009-2012 definiuje nast ępuj ące priorytety ekologiczne: 1. Poprawa gospodarki ściekowej, 2. Wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, w tym odpadami niebezpiecznymi znajduj ącymi si ę w strumieniu odpadów komunalnych, 3. Doskonalenie systemu obszarów i obiektów prawnie chronionych, 4. Edukacja ekologiczna mieszka ńców powiatu.

W Programie okre ślone zostały nast ępuj ące cele:

• Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu ekologicznego wód. • Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza i norm emisyjnych. • Ograniczenie uci ąż liwo ści hałasu emitowanego przez środki transportu drogowego, zwłaszcza na obszarach najg ęś ciej zaludnionych. • Utrzymanie standardów dla pól elektromagnetycznych. • Ochrona mieszka ńców i środowiska przed powa żnymi awariami zwi ązanymi z transportem substancji niebezpiecznych. • Zachowanie i ochrona ró żnorodno ści biologicznej . • Zwi ększenie lesisto ści do poziomu 14% w 2015 roku oraz zrównowa żona pod wzgl ędem ekonomicznym, ekologicznym i społecznym gospodarka le śna. • Racjonalizacja gospodarowania zasobami wod powierzchniowych i podziemnych w celu ochrony przed deficytami wody oraz ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy. • Ochrona i racjonalne wykorzystanie gleb oraz utrzymanie jako ści gleb na poziomie wymaganych standardów.

81 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

• Racjonalizacja gospodarowania zło żami kopalin oraz ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia geologicznych prac rozpoznawczych i wydobywczych w obr ębie złóż. • Ksztaltowanie nawyków kultury ekologicznej mieszka ńców powiatu grójeckiego, zagwarantoewanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku oraz zrównowa żona polityka konsumpcyjna. • Wzmocnienie roli aspektow ekologicznych w politykach sektorowych. • Promowanie i wsparcie wdra żania systemów zarz ądzania środowiskowego w jednostkach samorz ądu terytorialnego i przedsi ębiorstwach powiatu grójeckiego. • Zwi ększanie aktywno ści podmiotów gospodarczych na rzecz ochrony środowiska.

3.4. Analiza SWOT dla środowiska w mie ście i gminie Warka

W ramach prac nad Programem , po dokonaniu uaktualnionej diagnozy stanu środowiska, sporz ądzono analiz ę SWOT w sferze ekologicznej dla miasta i gminy Warka.

Mocne strony: L.p. TEMAT 1 Dobre poło żenie geograficzne gminy 2 Czyste środowisko naturalne 3 Zadowalaj ący stan zdrowotny i sanitarny lasów 4 Dobre uzbrojenie energetyczne 5 Inwestycje proekologiczne przeprowadzone przez gmin ę od 2004 roku 6 Brak przemysłu uci ąż liwego dla środowiska 7 Korzystne warunki przyrodnicze sprzyjaj ące rozwojowi rolnictwa ekologicznego oraz rozwojowi agroturystyki i wypoczynku 8 Niski stopie ń degradacji powierzchni ziemi 9 Dobry stan gleb u żytkowanych rolniczo Słabe strony: L.p. TEMAT 1 Niski stopie ń kanalizacji obszarów wiejskich na terenie gminy 2 Niski stopie ń oczyszczania ścieków 3 Niska jako ść wód powierzchniowych 4 Zakwaszenie gleb 5 Niewystarczaj ąca organizacja w zakresie gospodarowania odpadami – niski poziom segregacji odpadów 6 Niski poziom świadomo ści proekologicznej i niska kultura w zakresie ochrony środowiska:

82 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______- dzikie wysypiska, - za śmiecone lasy, - wypalanie traw, - spalanie odpadów w gospodarstwach domowych, - za śmiecanie terenów opakowaniami po środkach ochrony ro ślin 7 Niedostateczny stan dróg oraz infrastruktury drogowej. 8 Ni edostateczne wykorzystanie potencjalnych mo żliwo ści w zakresie rozwoju turystyki i agroturystyki 9 Niedostateczny stan infrastruktury przeciwpowodziowej Składowanie jako dominuj ący sposób unieszkodliwiania odpadów 10 komunalnych (najwi ększa skala zagro żenia dla środowiska) 11 Brak środków na inwestycje ekologiczne

Zagro żenia: L.p. TEMAT 1 Niska świadomo ść ekologiczna 2 Niedostateczna edukacja w zakresie ochrony środowiska 3 Niska skuteczno ść przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska 4 Niewystarczaj ące środki finansowe przeznaczone na ochron ę środowiska 5 Zawiłe procedury w pozyskiwaniu środków pomocowych na ochron ę środowiska

Szanse: L.p. TEMAT 1 Korzystne warunki środowiskowe do wdra żania programów rolno-środowiskowych 2 Rozwój infrastruktury technicznej 3 Kompleksowe zwodoci ągowanie, kanalizacja i gazyfikacja gminy 4 Rozwój infrastruktury turystycznej

5 Zalesianie gruntów rolnych w ni ższych klasach bonitacyjnych oraz wykorzystanie ju ż istniej ących zasobów le śnych 6 Intensywna edukacja proekologiczna 7 Wzrost świadomo ści ekologicznej społecze ństwa Szeroka reklama i promocja gminy, jej zasobów naturalnych przy 8 jednoczesnym wykorzystaniu środków pomocowych (posiadaj ąc własne zabezpieczenie finansowe) 9 Rozwój oferty agroturystycznej

83 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Główne kierunki działa ń Miasta i Gminy Warka w zakresie ochrony środowiska wynikaj ące z aktualizacji diagnozy stanu środowiska:

 ochrona przyrody - bie żą ca ochrona istniej ących obszarów le śnych i zalesienia nieu żytków, - prowadzenie prawidłowej i racjonalnej przyrodniczo i społecznie gospodarki le śnej - likwidacja dzikich wysypisk - edukacja ekologiczna - wykorzystanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych dla rozwoju agroturystyki - uwzgl ędnianie wymaga ń ochrony przyrody w strategiach rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki oraz w planach rozwoju lokalnego  ochrona powietrza - modernizacja kotłowni z tradycyjnych na ekologiczne (olejowe, gazowe i in.) - edukacja ekologiczna (wyeliminowanie spalania odpadów komunalnych w gospodarstwach domowych, mo żliwo ści oszcz ędzania energii) - popularyzacja termomodernizacji budynków i termomodernizacja budynków użyteczno ści publicznej - gazyfikacja gminy - poprawa funkcjonowania infrastruktury drogowej (budowa obej ść , modernizacja dróg)  ochrona wód - rozbudowa sieci kanalizacyjnej - budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych oraz przemysłowych - poprawa gospodarki wodno-ściekowej poprzez propagowanie i wspieranie budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, gdzie z przyczyn ekonomicznych i technicznych nie jest mo żliwa budowa zbiorczych systemów odprowadzania ścieków - kontrola procesu wywo żenia nieczysto ści z szamb - likwidacja nielegalnej działalno ści zwi ązanej z odprowadzaniem ścieków do wód powierzchniowych, nieu żywanych studni, na pola - ograniczanie spływu zanieczyszcze ń obszarowych z terenów rolniczych i sadowniczych  gospodarka odpadami - wprowadzenie w gminie selektywnej zbiórki odpadów - edukacja ekologiczna (likwidacja dzikich wysypisk, podniesienie świadomo ści społecznej w zakresie gospodarki odpadami) - osi ągni ęcie zakładanych limitów odzysku surowców wtórnych - rozwi ązanie problemu zbierania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych

84 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

- zmniejszenie hałasu - modernizacja systemu drogowego i stanu nawierzchni dróg na terenie gminy - propagowanie rozwi ąza ń technicznych i organizacyjnych zapobiegaj ących powstawaniu i przenikaniu hałasu do środowiska

 popularyzacja i wykorzystanie źródeł energii odnawialnej

3.5. Zało żenia Planu Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Warka na lata 2005- 2013

Misj ą Warki okre ślon ą w Planie Rozwoju Lokalnego dla Miasta i Gminy Warka na lata 2005 – 2013 jest:

Kreowanie miasta i gminy Warka jako przyjaznego mieszka ńcom, turystom i przedsi ębiorcom, słyn ącego z bogatej oferty kulturalnej i rekreacyjnej, dbaj ącego o dziedzictwo kulturowe, skutecznie promuj ącego swoje walory.

Misja ma by ć wypełniana m.in. poprzez realizacj ę celów strategicznych, z wykorzystaniem szeregu narz ędzi okre ślonych jako zadania do realizacji.

Cele strategiczne rozwoju Miasta i Gminy Warka:

I. Stworzenie dogodnych warunków dla dalszego rozwoju i specjalizacji sadownictwa II. Zach ęcenie przedsi ębiorców do lokalizowania na terenie gminy inwestycji i działalno ści gospodarczej - Stworzenie oferty inwestycyjnej i promocja Warki jako atrakcyjnego miejsca prowadzenia działalno ści produkcyjnej, handlowej i usługowej. - Wspieranie lokalnej przedsi ębiorczo ści, ju ż działaj ącej oraz ułatwianie startu nowym przedsi ębiorcom.

III. Rozwój turystyki i rekreacji IV. Poprawa standardu życia mieszka ńców w my śl zasad zrównoważonego rozwoju - Inwestycje infrastrukturalne, podniesienie estetyki miasta. - Wsparcie rozwoju społecznego i integracji mieszka ńców gminy.

85 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______3.6. Cele strategiczne, cele operacyjne i programy w zakresie ochrony środowiska dla miasta i gminy Warka

Nadrz ędny cel niniejszego „ Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka na lata 2009 - 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2013 - 2016” został okre ślony jako:

Zapewnienie mieszka ńcom wysokiego standardu życia oraz zrównowa żony rozwój miasta i gminy, przy racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrody, które równocze śnie wspieraj ą rozwój gospodarczy i społeczny.

Opracowuj ąc niniejszy Program kierowano si ę naczeln ą zasad ą obowi ązuj ącą w działaniach zmierzaj ących do poprawy stanu środowiska i zapewnienia bezpiecze ństwa ekologicznego, jak ą jest zasada zrównowa żonego rozwoju, który to rozwój b ędzie realizowany poprzez integrowanie działa ń na rzecz ochrony środowiska z działaniami prowadzonymi w sferze polityki, gospodarki i działa ń społecznych. W ramach prac nad aktualizacj ą Programu Ochrony Środowiska dla miasta i gminy przeprowadzono ocen ę celów strategicznych i celów operacyjnych oraz programów przyj ętych w Programie Ochrony Środowiska w 2004 r. Po dokonaniu aktualizacji diagnozy stanu środowiska w mie ście i gminie Warka oraz przeprowadzeniu analizy SWOT dokonano wyboru najistotniejszych zagadnie ń, których rozwi ązanie przyczyni si ę w najbli ższej przyszło ści (lata 2009 - 2012) do poprawy stanu środowiska na terenie gminy i rozwi ązania najistotniejszych kwestii zwi ązanych z t ą dziedzin ą. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnoz ę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy, uwarunkowa ń zewn ętrznych i wewn ętrznych, a tak że innych wymaga ń w zakresie jako ści środowiska. Po dokonaniu aktualizacji diagnozy stanu środowiska w gminie Warka oraz przeprowadzeniu analizy SWOT okre ślono dwa cele strategiczne (nadrz ędne):

I. Rozwój gospodarczy miasta i gminy wykorzystuj ący walory środowiska naturalnego II. Czyste środowisko

Realizacja celów strategicznych polityki ekologicznej miasta i gminy Warka wymaga zdefiniowania celów operacyjnych oraz opracowania programów działania w poszczególnych obszarach. Programom zostan ą przyporz ądkowane szczegółowe zadania, planowane do realizacji jako zadania priorytetowe (na lata 2009-2012) oraz zadania długookresowe (na lata 2013-2016).

86 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Cele strategiczne Cele operacyjne Programy
Rozwój gospodarczy nie
Program popularyzacji wpływający negatywnie energii odnawialnej i na środowisko naturalne technologii przyjaznych środowisku
Rozwój ekologicznego
Program rozwoju rolnictwa i przetwórstwa ekologicznego rolnictwa i I przetwórstwa rolnego Rozwój gospodarczy
Rozwój agroturystyki i
Program wspierania gminy wykorzystuj ący ekoturystyki rozwoju agroturystyki i walory środowiska gospodarstw naturalnego ekologicznych
Podniesienie walorów
Program regulacji cieków przyrodniczych i wodnych i krajobrazowych gminy zagospodarowania terenów poło żonych w ich otoczeniu
Budowa systemów
Program wodoci ągowania infrastruktury technicznej
Program budowy sieci kanalizacji sanitarnej
Program gazyfikacji i termomodernizacji budynków
Poprawa funkcjonowania
Program budowy i systemów modernizacji dróg komunikacyjnych
Program rozwoju II infrastruktury Czyste środowisko komunikacyjnej
Rozbudowa i
Program selektywnej usprawnienie systemu zbiórki odpadów gospodarki odpadami ”
Program likwidacji dzikich wysypisk
Ochrona zasobów le śnych
Program ochrony lasów
Program zalesie ń
Wysoka świadomo ść
Program edukacji ekologiczna mieszka ńców ekologicznej

87 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Cele strategiczne i cele operacyjne:

I C.S. Rozwój gospodarczy miasta i gminy wykorzystuj ący walory środowiska naturalnego

Osi ągni ęcie celu strategicznego, jakim jest rozwój gospodarczy gminy wykorzystuj ący walory środowiska naturalnego wymaga podj ęcia szeregu działa ń i musi przebiega ć wielokierunkowo. Po przeprowadzeniu analizy wyników warsztatów planowania strategicznego zdefiniowano nast ępuj ące cele operacyjne:  rozwój gospodarczy nie wpływaj ący negatywnie na środowisko naturalne,  rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa,  rozwój agroturystyki i ekoturystyki,  podniesienie walorów przyrodniczych i krajobrazowych miasta i gminy Warka

C.O. Rozwój gospodarczy nie wpływaj ący negatywnie na środowisko naturalne

Rozwój gospodarczy miasta i gminy powinien sprzyja ć poprawie (nie dopuszcza ć do pogorszenia) stanu środowiska naturalnego. Lokalne strategie rozwoju i plany zagospodarowania przestrzennego powinny zakłada ć lokalizacj ę przedsi ęwzi ęć gospodarczych neutralnych dla środowiska. Działania samorz ądu powinny wspiera ć stosowanie technologii przyjaznych środowisku oraz popularyzowa ć stosowanie źródeł energii odnawialnej. Jednym z głównych zada ń gminy jest ci ągła rozbudowa systemów infrastruktury technicznej, chroni ącej środowisko. Działania takie mog ą przyczyni ć si ę do powstawania nowych podmiotów gospodarczych na terenie gminy.

Program popularyzacji energii odnawialnej i technologii przyjaznych środowisku

Samorz ąd gminy powinien popularyzowa ć nowoczesne, ekologiczne technologie, zwłaszcza w zakresie oczyszczania ścieków, ogrzewania, unieszkodliwiania odpadów, alternatywnych źródeł energii itp. Samorz ąd gminy mo że upowszechnia ć informacje na temat źródeł finansowania inwestycji ekologicznych, jak równie ż wspiera ć technologie przyjazne środowisku stosuj ąc m.in. ulgi podatkowe.

C.O. Rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa Gmina Warka jest gmin ą o charakterze rolniczo-przemysłowym. Miasto Warka stanowi o środek usługowo-produkcyjny, natomiast w gminie rolnictwo pozostaje podstawowym sektorem gospodarki. Kierunki rozwoju zdefiniowane w Planie Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Warka na lata 2005- 2013 zakładaj ą zwi ększenie oferty lokalnego rolnictwa,

88 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______m.in. o produkcj ę żywno ści ekologicznej a tak że rozwój usług agroturystycznych. Bezpo średnim realizatorem zada ń b ędą rolnicy i wła ściciele gospodarstw agroturystycznych, natomiast rol ą samorz ądu gminnego jest wspieranie organizacyjne działa ń z tego obszaru .

Program rozwoju ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa rolnego

Poprawa konkurencyjno ści lokalnej produkcji rolniczej na rynku wymaga zwi ększenia atrakcyjno ści oferty – poza produkcj ą na skal ę przemysłow ą powinny powstawa ć gospodarstwa produkuj ące zdrow ą żywno ść (np. gospodarstwa agroturystyczne). Zadaniem samorz ądu b ędzie popularyzacja ekologicznego rolnictwa w śród rolników a tak że pomoc organizacyjna w działalno ści gospodarczej (tworzenie grup producenckich, promocja itp.).

C.O. Rozwój agroturystyki i ekoturystyki W gminie Warka istniej ą dogodne warunki dla rozwoju gospodarstw agroturystycznych. Realizacja tego celu pozwoli przede wszystkim zwi ększy ć ofert ę produkcyjn ą lokalnych gospodarstw rolnych („zdrowa żywno ść ”). Rozwój agroturystyki podniesie atrakcyjność turystyczn ą obszaru poprzez rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej i atrakcji dla turystów.

Program wspierania rozwoju agroturystyki i gospodarstw ekologicznych

Rozwój agroturystyki zwi ększa atrakcyjno ść regionu, powinien by ć wi ęc wspierany organizacyjnie przez samorz ąd gminy. Bezpo średnim realizatorem programu b ędą gospodarstwa rolne, maj ące odpowiednie warunki dla podj ęcia takiej działalno ści. Korzy ści ą stanie si ę bogatsza oferta produkcyjna lokalnych gospodarstw rolnych oraz zwi ększenie ich konkurencyjno ści .

C.O. Podniesienie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Na terenie gminy Warka znajduj ą si ę tereny nie wykorzystywane rolniczo, których zmiana sposobu wykorzystania (m.in. zagospodarowanie brzegów rzek, zalesienia) przyczyni si ę do zwi ększenia walorów turystycznych gminy, poszerzenie oferty w zakresie rekreacji i turystyki oraz poprawi jej estetyk ę. Dla osi ągni ęcia celu, jakim jest podniesienie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy zdefiniowano program: program regulacji cieków wodnych i zagospodarowania terenów poło żonych w ich otoczeniu.

Program regulacji cieków wodnych i zagospodarowania terenów poło żonych w ich otoczeniu

Regulacja cieków wodnych i zagospodarowanie terenów poło żonych w ich otoczeniu nie tylko poprawi gospodark ę wodn ą ale przede wszystkim wpłynie korzystnie na estetyk ę krajobrazow ą tego obszaru. Zadania realizowane

89 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______w ramach tego programu przyczyni ą si ę do zwi ększenia atrakcyjno ści turystyczno-rekreacyjnej gminy.

II C.S. Czyste środowisko Cel strategiczny, jakim jest czyste środowisko naturalne w gminie Warka wymaga podj ęcia działa ń ograniczaj ących powstawanie zanieczyszcze ń oraz minimalizacj ę oddziaływania na środowisko istniej ących instalacji i urz ądze ń. Warunkiem osi ągni ęcia celu strategicznego jest realizacja celów operacyjnych w zakresie: - budowy systemów infrastruktury technicznej - poprawy funkcjonowania systemów komunikacyjnych - usprawnienia systemu zbiórki i unieszkodliwiania odpadów - ochrony zasobów le śnych - wysokiej świadomo ść ekologicznej mieszka ńców Realizacja programów zało żonych w obr ębie poszczególnych celów operacyjnych przyczyni si ę do: - ogólnej poprawy stanu środowiska naturalnego w gminie - poprawy jako ści wód - poprawy stanu powietrza - ochrony gleb - zmniejszenia hałasu - ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym - usprawnienia gospodarki odpadami Koniecznym jest pozyskanie przez gmin ę wsparcia zewn ętrznego na realizacj ę niektórych inwestycji .

C.O. Budowa systemów infrastruktury technicznej

Najwi ększy wpływ na stan środowiska maj ą systemy wodoci ągowe i kanalizacyjne (stan wód gruntowych, czysto ść cieków wodnych) oraz systemy zaopatrzenia w energi ę – sieci gazoci ągowe i elektroenergetyczne (alternatywne źródła ciepła maj ące wpływ na stan powietrza oraz zmniejszaj ące ilo ść odpadów – popiołów otrzymywanych przy tradycyjnym ogrzewaniu). Zadania realizowane b ędą ze środków własnych gminy przy wsparciu funduszy ochrony środowiska oraz środków pomocowych. Rozwój i modernizacja sieci elektroenergetycznych nale ży do zada ń Zakładów Energetycznych.

Program wodoci ągowania

Celem programu jest zapewnienie wszystkim mieszka ńcom dost ępu do wody o odpowiednim standardzie jako ściowym. Rozwój sieci wodoci ągowych musi by ć powi ązany z budow ą systemów oczyszczania ścieków. Efektem wdro żenia programu b ędzie racjonalizacja gospodarki wodno-ściekowej (odpłatno ść za wod ę wymusza oszcz ędne gospodarowanie).

90 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Program budowy sieci kanalizacji sanitarnej

Stan czysto ści wód uzale żniony jest w znacznym stopniu od istniej ącego w gminie stanu gospodarki wodno-ściekowej. Osi ągni ęcie celu jakim jest pełna kanalizacja miasta i gminy Warka powinno sta ć si ę najwa żniejszym zadaniem do realizacji w tej dziedzinie. Zbiorcze sieci kanalizacyjne i oczyszczalnie b ędą budowane na obszarach spełniaj ących kryteria techniczne i ekonomiczne (g ęsto ść zaludnienia, ukształtowanie terenu itp.). Na obszarach o g ęstej zabudowie uzasadniona jest budowa zbiorczych systemów kanalizacji i oczyszczania ścieków, natomiast dla terenów o zabudowie rozproszonej lepszym rozwi ązaniem s ą przydomowe oczyszczalnie. Efektem realizacji zaproponowanego celu operacyjnego b ędzie: - zapewnienie wszystkim mieszka ńcom mo żliwo ści odprowadzenia ścieków do sieci kanalizacyjnej, - poprawa bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców gminy (poprzez ograniczenie dostaj ących si ę do gleb oraz wód powierzchniowych zanieczyszcze ń).

Program gazyfikacji i termomodernizacji budynków

Ustawa „Prawo energetyczne” nakłada na gminy obowi ązek opracowania wieloletniego programu zaopatrzenia gminy w paliwa gazowe. Gmina Warka posiada opracowany „Projekt zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe”. Rozwój sieci gazoci ągowych uzale żniony jest od zapotrzebowania społecznego, a to zale ży od relacji cenowych no śników energii. Na terenie gminy istnieje sie ć gazowa rozdzielcza o długo ści wynosz ącej 28 km. Gospodarstwa domowe nie podł ączone do sieci gazowej korzystaj ą z gazu propan-butan dostarczanego indywidualnie w butlach gazowych. Sie ć gazowa jest w dobrym stanie i posiada znaczne rezerwy przepustowo ści, co pozwala na dalsz ą jej rozbudow ę, a w rezultacie zgazyfikowanie całego miasta i gminy na przestrzeni kilku nast ępnych lat. Popularyzacja termomodernizacji budynków mo że zwi ększy ć „atrakcyjno ść ” gazu i tym samym przyczyni ć si ę po średnio do podniesienia czysto ści powietrza (ograniczenie „niskiej emisji” z kotłowni w ęglowych).

C.O. Poprawa funkcjonowania systemów komunikacyjnych

Sprawnie funkcjonuj ące lokalne systemy komunikacyjne zmniejszaj ą zagro żenie wypadkami drogowymi, minimalizuj ą uci ąż liwo ść ruchu drogowego dla mieszka ńców. Modernizacja nawierzchni i odpowiednie zagospodarowanie

91 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______pasów drogowych przy drogach maj ą wpływ na popraw ę klimatu akustycznego. Dla realizacji celu konieczne jest współdziałanie wszystkich zarz ądców dróg działaj ących na terenie gminy. Sporz ądzenie harmonogramu zada ń do wykonania, obejmuj ącego poszczególne odcinki dróg oraz pozyskanie środków zewn ętrznych na inwestycje, ułatwi przeprowadzenie działa ń umo żliwiaj ących osi ągni ęcie zało żonego celu.

Program budowy i modernizacji dróg

Opracowanie docelowego modelu sieci komunikacyjnej na terenie gminy powinno uwzgl ędnia ć: - dogodne poł ączenia drogowe mi ędzy poszczególnymi miejscowo ściami - bezpiecze ństwo transportu (stan dróg, oznakowanie) - eliminacj ę zagro żeń komunikacyjnych (w tym zwi ązanych z transportem materiałów niebezpiecznych) - minimalizacj ę uci ąż liwo ści zwi ązanej z s ąsiedztwem drogi (hałas).

Program rozwoju infrastruktury komunikacyjnej

Program powinien zawiera ć docelowy model otoczenia drogowego, uwzgl ędniaj ący wymogi bezpiecze ństwa i ochrony środowiska – chodniki, oświetlenie uliczne, pasy zieleni, miejsca postojowe, stacje paliw, itp.

C.O. Rozbudowa i usprawnienie systemu gospodarki odpadami

Sprawnie działaj ący system gospodarki odpadami powinien rozwi ązywa ć problem zbiórki i unieszkodliwiana odpadów. W nowych warunkach, na składowiskach odpadów b ędą mogły by ć umieszczane wył ącznie takie odpady, których odzysk oraz unieszkodliwianie w inny sposób ni ż składowanie jest niemo żliwe. Zgodnie z zało żeniami Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego oraz Programu Ochrony dla Powiatu Grójeckiego na lata 2008 – 2011 system gospodarki odpadami komunalnymi w gminie będzie opierał si ę na nast ępuj ących zasadach: - system realizował b ędzie ustawowe zadania gminy w sposób uzasadniony ekonomicznie, - zadania w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi gmina b ędzie realizowała wspólnie z podmiotami, które dostosowały swoj ą działalno ść do zmian wprowadzonych w ustawie z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, - gmina zapewni obj ęcie wszystkich mieszka ńców zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych.

92 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Osi ągni ęcie w/w celu operacyjnego pozwoli na sprawne gospodarowanie wszystkimi rodzajami odpadów oraz na zminimalizowanie negatywnych oddziaływa ń odpadów na środowisko i zdrowie ludzi.

Program selektywnej zbiórki odpadów

Na terenie miasta i gminy Warka selektywna zbiórka odpadów komunalnych jest prowadzona w niewielkim stopniu. Na obszarze gminy rozstawionych jest 6 kontenerów do selektywnej zbiórki tworzyw sztucznych - zbiórka surowców wtórnych prowadzona jest systemem pojemnikowym („na donoszenie”). Wskazane jest obj ęcie wszystkich gospodarstw w gminie selektywn ą zbiórk ą. Program gospodarki odpadami powinien wskazywa ć skuteczną metod ę pozwalaj ącą na minimalizacj ę ilo ści powstaj ących odpadów komunalnych, wdro żenie nowoczesnego systemu wykorzystania i unieszkodliwiania odpadów oraz edukacj ę ekologiczn ą u świadamiaj ącą potrzeb ę i korzy ści płyn ące z prowadzenia przez wszystkich mieszka ńców gminy selektywnej zbiórki odpadów. Efektem realizacji programu byłoby zmniejszenie ilości odpadów wytwarzanych na terenie gminy, a tak że mo żliwie najwi ększy poziom odzysku surowców wtórnych.

• Program likwidacji dzikich wysypisk

Działania prowadzone w ramach proponowanego programu polegały b ędą na likwidacji dzikich wysypisk poprzez ich dokładn ą lokalizacj ę oraz zapobieganie ich powtórnego tworzenia, czego efektem b ędzie nie tylko poprawa stanu czysto ści środowiska ale równie ż wzrost walorów estetycznych gminy.

C.O. Ochrona zasobów le śnych

Działania podj ęte w tym kierunku sprowadza ć si ę b ędą do zachowania zasobów le śnych w jak najlepszym stanie czysto ści oraz do umo żliwienia korzystania z terenów o wysokiej lesisto ści w celach rekreacyjnych itp. bez pogarszania ich stanu.
Program ochrony lasów

Ochrona lasów realizowana jest zgodnie z ustaw ą z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach. Podstaw ę programu ochrony zasobów le śnych powinna stanowi ć zasada rozwijania trwale zrównowa żonej, wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, co oznacza ć b ędzie racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych poprzez kształtowanie wła ściwej struktury lasów (gatunkowej i wiekowej) i ich wykorzystania gospodarczego w sposób zapewniaj ący zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjno ści oraz potencjału regeneracyjnego.

93 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Dla ochrony istniej ących na terenie gminy zasobów le śnych nale żałoby opracowa ć plan utworzenia w obr ębie zwartego kompleksu le śnego ście żek rowerowych, dydaktycznych, parkingów itp.

Program zalesie ń

Program zalesie ń ma na celu zwi ększenie lesisto ści przez zagospodarowanie nieu żytków oraz wył ączenie z u żytku rolniczego gleb najni ższych klas. Istniej ą mo żliwo ści pozyskania środków pomocowych na cele zwi ązane z wycofaniem z u żytkowania rolniczego gleb ni ższych klas - zadaniem gminy jest pomoc organizacyjna dla rolników, wła ścicieli gruntów. Program zalesie ń, uwzgl ędniaj ąc funkcje ochronne terenów le śnych, powinien obejmowa ć równie ż nasadzenia w rejonach o podwy ższonym nat ęż eniu hałasu, gdzie las mógłby stanowi ć barier ę d źwi ękochłonn ą. Działania podj ęte w ramach tego celu przyczyni ą si ę równie ż do poprawy stosunków wodnych, zmniejsz ą zagro żenia zwi ązane z podtopieniami oraz poprawi ą warunki bytowania ekosystemów zwi ązanych ze środowiskiem wodnym.

C.O. Wysoka świadomo ść ekologiczna mieszka ńców

Podniesienie poziomu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców jest warunkiem niezb ędnym dla poprawy obecnego stanu środowiska i zmniejszenia zagro żeń dla środowiska w przyszło ści, poniewa ż skuteczno ść realizacji programu ochrony środowiska zale żna b ędzie od „klimatu społecznego” i nastawienia mieszka ńców do proponowanych zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska.

Program edukacji ekologicznej

Edukacja proekologiczna musi by ć prowadzona we wszystkich środowiskach i grupach wiekowych. Edukacja ekologiczna dla dzieci i młodzie ży powinna by ć prowadzona podczas zaj ęć szkolnych w szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach ponadgimnazjalnych a tak że w ramach dodatkowych zaj ęć pozalekcyjnych; natomiast dla dorosłych w ramach działalno ści informacyjnej samorz ądu oraz instytucji. Programy edukacyjne opracowywane przez placówki o światowe we współpracy z jednostkami samorz ądowymi maj ą szans ę uzyskania wsparcia finansowego ze strony fundacji i funduszy ochrony środowiska oraz ze środków pomocowych .

94 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______IV PLAN DZIAŁA Ń NA LATA 2009 - 2012 4.1. Zało żenia planu działa ń na lata 2009-2012

Działania priorytetowe Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka zostały zdefiniowane po przeprowadzeniu: ■ analizy stanu obecnego środowiska naturalnego w gminie ■ analizy stanu infrastruktury technicznej wpływaj ącej na środowisko ■ konsultacji z przedstawicielami Urz ędu Miejskiego w Warce

Gminny plan inwestycyjny obejmuje szereg działa ń maj ących na celu popraw ę gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, popraw ę infrastruktury, a w szczególno ści dróg powiatowych i gminnych oraz modernizacj ę i remonty obiektów mienia komunalnego. Skal ę działa ń inwestycyjnych warunkuj ą mo żliwo ści finansowe gminy, dlatego konieczne jest podj ęcie intensywnych stara ń o pozyskanie środków zewn ętrznych na te zadania. Wa żnym zadaniem będzie kontynuowania działa ń zwi ększaj ących świadomo ść ekologiczn ą mieszka ńców – działania te powinny by ć prowadzone na bie żą co, w sposób ci ągły. Wybór priorytetów Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka pod wzgl ędem kryteriów o charakterze ekologicznym i prawno-ekonomicznym jest zgodny z celami przyj ętymi w programach wojewódzkich i regionalnych oraz okre ślonymi dla polityki ekologicznej pa ństwa.

4.2. Poprawa jako ści środowiska

Stan środowiska naturalnego miasta i gminy Warka poprawiać b ędą działania realizowane w wi ększo ści przez samorz ąd gminny, dotycz ące przede wszystkim budowy sieci infrastruktury technicznej (działania inwestycyjne) oraz przez samorz ąd gminny we współpracy z instytucjami działaj ącymi w sektorze gospodarki komunalnej, placówkami o światowymi, organizacjami pozarz ądowymi (działania organizacyjne).

4.2.1. Ochrona powietrza

Wyniki rocznej oceny jako ści powietrza za 2007 r. dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy dopuszczalne są dowodem, że standardy imisyjne na terenie strefy kozienicko-grójeckiej były dotrzymane. Dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jako ści powietrza za 2007 r. obszar całego województwa mazowieckiego (wszystkie strefy) otrzymał klas ę C ze wzgl ędu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo/a/pirenu według kryterium ochrony zdrowia.

95 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Poza tym na obszarze województwa (strefa mazowiecka) wyst ąpiło równie ż przekroczenie poziomu docelowego dla ozonu według kryterium ochrony zdrowia - w wyniku klasyfikacji strefa mazowiecka otrzymała klas ę C. W zwi ązku z powy ższym istnieje ustawowy wymóg (art. 91, pkt 5 ustawy Po ś) opracowania Programów Ochrony Powietrza: • dla benzo/a/pirenu (cały obszar województwa), • dla ozonu (strefa mazowiecka). Dla pozostałych zanieczyszcze ń, dla których okre ślone s ą poziomy docelowe (arsen, kadm, nikiel oznaczane w pyle PM10) normy były dotrzymane. Najwi ększy wpływ na wysoko ść st ęż eń zanieczyszcze ń w powietrzu na terenie gminy maj ą emisje ze źródeł powierzchniowych sektora komunalno- bytowego oraz ze źródeł liniowych (transport samochodowy). Spo środ zakladów zlokalizowanych na terenie gminy najwi ększe źródło emisji zorganizowanej stanowi ą Grupa Żywiec S.A. Browar w Warce oraz STEINHAUSER POLSKA” Sp. z o.o. w Warce, które znalazły si ę na li ście krajowej instalacji obj ętych przydziałem uprawnie ń do emisji dwutlenku w ęgla zgodnie z przygotowanym przez Rad ę Ministrów projektem rozporz ądzenia w sprawie przyj ęcia Krajowego Planu Rozdziału Uprawnie ń do emisji dwutlenku w ęgla na lata 2008-2012 we wspólnotowym systemie handlu uprawnieniami do emisji. Bior ąc pod uwag ę projekt rozporz ądzenia Rady Ministrów w sprawie przyj ęcia KPRU na lata 2008-2012 (z dnia 16 maja 2008 r.) dla instalacji funkcjonuj ących na terenie gminy Warka przydzielono: - Grupa Żywiec S.A. Browar w Warce, kotłownia E1, średnioroczny przydział: 7 984 Mg/rok, - „STEINHAUSER POLSKA” Sp. z o.o. w Warce, kotłownia E1, średnioroczny przydział: 4 743 Mg/rok. Ka żda instalacja obj ęta systemem mo że wyemitowa ć tylko tak ą ilo ść dwutlenku węgla, która odpowiada średniorocznej liczbie przyznanych uprawnie ń.

Działania z zakresu ochrony powietrza, jakie powinny by ć prowadzone w latach 2009-2012 to okre ślenie obszarów przekrocze ń dopuszczalnych warto ści (ozon) oraz kontynuacja dotychczasowych działa ń, dotycz ących głównie przeciwdziałaniu niskiej emisji: - ograniczenie emisji zanieczyszcze ń ze źródeł punktowych, liniowych i powierzchniowych; - zmniejszenie zapotrzebowania na energi ę - termomodernizacja budynków, modernizacja źródeł ciepła; - popularyzacja ekologicznych źródeł energii - budowa sieci gazoci ągowych, modernizacja sieci elektroenergetycznych, popularyzacja odnawialnych źródeł energii; - modernizacja systemu komunikacyjnego gminy w celu zmniejszenia emisji spalin.

96 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______4.2.2. Ochrona wód

Działania poprawiaj ące stan wód powierzchniowych w latach 2009-2012 obejmuj ą: - racjonalizacj ę gospodarki wodnej na terenie gminy oraz rozbudow ę sieci wodoci ągowych na terenach przeznaczonych pod inwestycje; - budow ę systemów kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Warka; - propagowanie w śród rolników zasad prawidłowego post ępowania z nawozami i środkami ochrony ro ślin; - prowadzenie kontroli eksploatacji zbiorników bezodpływowych i ich likwidacja w przypadku podł ączenia do kanalizacji zbiorczej; - ograniczanie spływu zanieczyszcze ń obszarowych z terenów rolniczych i sadowniczych.

4.2.3. Gospodarka odpadami

Działania na lata 2009-2012 obejmuj ą przede wszystkim: - usprawnienie odbioru odpadów komunalnych poprzez obj ęcie selektywn ą zbiórk ą odpadów wszystkich mieszka ńców miasta i gminy; - usprawnienie systemu zbiórki odpadów niebezpiecznych oraz wielkogabarytowych z terenu gminy; - opracowanie i rozpocz ęcie realizacji programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest; - prowadzenie działa ń w celu likwidacji dzikich wysypisk odpadów; - prowadzenie działa ń informacyjno-edukacyjnych w społeczno ściach lokalnych w zakresie wła ściwego post ępowania z poszczególnymi rodzajami odpadów.

4.2.4. Zmniejszenie hałasu

Hałas komunikacyjny stanowi główne źródło hałasu na terenie miasta i gminy Warka, dlatego działania słu żą ce zmniejszeniu hałasu dotyczy ć b ędą przede wszystkim: modernizacji dróg (poprawa stanu nawierzchni) oraz tworzenia pasów zieleni ochronnej wzdłu ż szlaków komunikacyjnych (koordynacja działa ń wynikaj ących z programu zalesie ń). Działania te powinny by ć prowadzone przez wszystkich zarz ądców dróg.

4.2.5. Ochrona przyrody

Działania w zakresie ochrony przyrody powinny obejmowa ć ochron ę i zwi ększanie zasobów le śnych (przeciwdziałanie powstawaniu dzikich wysypisk, wypalaniu traw), jak równie ż mo żliwo ść wykorzystania tych terenów dla rozwoju turystyki.

97 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______V ZARYS PLANU DZIAŁA Ń NA LATA 2013 - 2016

5.1. Zało żenia planu działa ń na lata 2013-2016

Cz ęść zada ń, przewidzianych do realizacji w latach 2013-2016 to faza wst ępna inwestycji – przygotowanie dokumentacji, niezb ędnych pozwole ń oraz zabezpieczenie środków na realizacj ę (własnych i zewn ętrznych). Plan działa ń na lata 2013-2016 zakłada kontynuacj ę realizacji celów strategicznych i celów operacyjnych, rozpocz ętą w okresie 2009-2012 i w okresie wcze śniejszym - od 2004 r.

5.2. Poprawa jako ści środowiska

W celu poprawy stanu środowiska na terenie gminy b ędą kontynuowane działania z zakresu: ochrony powietrza, ochrony wód, racjonalizacji gospodarki odpadami, zmniejszenia hałasu oraz ochrony zasobów przyrody.

5.2.1. Ochrona powietrza

Działania z zakresu ochrony powietrza, przewidywane na lata 2013-2016 obejmuj ą kontynuacj ę zada ń:
termomodernizacja budynków, modernizacja źródeł ciepła i systemów grzewczych w celu zmniejszenia zapotrzebowania na paliwa;
budowa sieci gazoci ągowych, modernizacja sieci elektroenergetycznych, popularyzacja odnawialnych źródeł energii.

5.2.2. Ochrona wód

Działania inwestycyjne, planowane na lata 2013-2016 zakładaj ą budow ę sieci kanalizacji sanitarnej wraz z oczyszczalni ą, modernizacj ę i rozbudow ę istniej ących oczyszczalni oraz przepompowni a tak że kontynuacj ę rozbudowy sieci wodoci ągowej.

5.2.3. Gospodarka odpadami

Plan zada ń na lata 2013-2016 przewiduje kontynuacj ę i usprawnianie gospodarki odpadami poprzez wprowadzenie segregacji odpadów pochodz ących z selektywnej zbiórki „u źródła”; docelowe rozwi ązanie problemu zbiórki odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych, działania zmierzaj ące do zmniejszenia ilo ści odpadów niebezpiecznych trafiaj ących na składowiska w strumieniu odpadów komunalnych, opracowanie i realizacj ę programów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest a tak że pełn ą likwidacj ę dzikich wysypisk.

98 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

5.2.4. Zmniejszenie hałasu

Program przewiduje kontynuacj ę inwestycji modernizacyjnych sieci drogowej na terenie miasta i gminy.

5.2.5. Ochrona przyrody

Działania w zakresie ochrony przyrody obejmowa ć b ędą kontynuacj ę zada ń z lat 2009-2012.

VI. ZADANIA PRIORYTETOWE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA NA LATA 2009 - 2012 I ZADANIA NA LATA 2013 - 2016 W UKŁADZIE CELÓW STRATEGICZNYCH I CELÓW OPERACYJNYCH

I C.S. Rozwój gospodarczy gminy wykorzystuj ący walory środowiska naturalnego

C.O. Rozwój gospodarczy nie wpływaj ący negatywnie na środowisko naturalne

Program popularyzacji energii odnawialnej i technologii przyjaznych środowisku

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków Opracowanie programu popularyzacji energii 1 Burmistrz odnawialnej i technologii przyjaznych Środki własne JST MiG Warka środowisku Opracowanie programu ulg i zach ęt dla osób i 2 Burmistrz firm stosuj ących technologie przyjazne dla Środki własne JST MiG Warka środowiska Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków Popularyzacja alternatywnych źródeł energii Burmistrz 1 Środki własne JST MiG Warka Analiza mo żliwo ści wykorzystania Burmistrz 2 Środki własne JST alternatywnych źródeł energii MiG Warka 3 Wdro żenie programu popularyzacji energii Środki własne JST odnawialnej i technologii przyjaznych Burmistrz Fundusze Ochrony środowisku MiG Warka Środowiska Środki pomocowe

99 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______4 Wdra żanie programu ulg i zach ęt dla osób i Środki własne JST firm stosuj ących technologie przyjazne dla Burmistrz Fundusze Ochrony środowiska MiG Warka Środowiska Środki pomocowe Rozwój energetyki odnawialnej na szczeblu Środki inwestorów 5 Inwestorzy lokalnym

C.O. Rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa

Program rozwoju ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa rolnego

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Popularyzacja ekologicznego rolnictwa, Burmistrz Środki własne JST zdrowej żywno ści, promocja istniej ących MiG Warka Bud żet pa ństwa gospodarstw MODR Środki pomocowe Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Popularyzacja ekologicznego rolnictwa, Burmistrz Środki własne JST zdrowej żywno ści, promocja istniej ących MiG Warka Bud żet pa ństwa gospodarstw – kontynuacja realizacji zadania MODR Środki pomocowe 2 Poprawa jako ści produktów w gospodarstwach Środki rolników ekologicznych – uzyskanie odpowiednich Rolnicy Środki pomocowe certyfikatów

C.O. Rozwój agroturystyki i ekoturystyki

Program wspierania rozwoju agroturystyki i gospodarstw ekologicznych

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Opracowanie gminnego programu wspierania Burmistrz Środki własne JST rozwoju agroturystyki MiG Warka 2 Wspieranie tworzenia nowych gospodarstw Środki własne JST agroturystycznych Burmistrz Fundusze Ochrony MiG Warka Środowiska Środki pomocowe Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Wdro żenie gminnego programu wspierania Rolnicy Środki rolników rozwoju agroturystyki Środki własne JST Środki pomocowe

100 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______C.O. Podniesienie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Program regulacji cieków wodnych i zagospodarowania terenów poło żonych w ich otoczeniu

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Zagospodarowanie brzegów Pilicy – budowa ZUK Środki pomocowe pla ży miejskiej WIiR Fundusze Ochrony Środowiska 2 Zagospodarowanie brzegów Pilicy – budowa WIiR Środki pomocowe przystani kajakowej wraz z potrzebn ą Fundusze Ochrony infrastruktur ą Środowiska 3 Zagospodarowanie przestrzenne Parku na Zarz ąd Powiatu Środki pomocowe Winiarach Fundusze Ochrony Środowiska 4 Wyznaczenie nowych szlaków pieszych i WIiR Środki pomocowe rowerowych Fundusze Ochrony Środowiska 5 Wyznaczenie trasy turystycznej na terenie WIiR Środki pomocowe Warki Fundusze Ochrony Środowiska Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Opracowanie analizy technicznej dla nowych WZMiUW Środki własne JST zbiorników retencyjnych Burmistrz Fundusze Ochrony MiG Warka Środowiska Środki pomocowe 2 Działania promocyjne turystyki Burmistrz Środki własne MiG Warka WIiR

II C. S. Czyste środowisko

C.O. Budowa systemów infrastruktury technicznej

Program wodoci ągowania

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 - Wymiana sieci wodoci ągowych i przył ączy Burmistrz Środki własne JST przy pl. S. Czarnieckiego MiG Warka Fundusze Ochrony ZUK / WIiR Środowiska Środki pomocowe

101 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

2 - Budowa studni nr 8 (dodatkowa) dla Warki Burmistrz Środki własne JST oraz sieci do stacji uzdatniania wody MiG Warka Fundusze Ochrony ZUK / WIiR Środowiska Środki pomocowe 3 - Rozbudowa sieci wodoci ągowej z uj ęcia w Burmistrz Środki własne JST Bo ńczy – w kierunku: Parczew, zastru że, MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska Budy Michałowskie, Wrociszew, Branków ZUK / WIiR Środki pomocowe 4 - Budowa stacji uzdatniania wody w Konarach Burmistrz Środki własne JST i sieci wodoci ągowej w kierunku Pogórzyc, MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska Magierowej Woli, Ostrówka i Przylotu ZUK / WIiR Środki pomocowe 5 - Rozbudowa sieci wodoci ągowej od uj ęcia w Burmistrz Środki własne JST Pilicy w kierunku Ostroł ęki i Gra żyny MiG Warka Fundusze Ochrony ZUK / WIiR Środowiska Środki pomocowe Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 - Kontynuacja rozbudowy sieci wodoci ągowej Burmistrz Środki własne JST w mie ście i gminie MiG Warka Fundusze Ochrony ZUK / WIiR Środowiska Środki pomocowe

Program budowy sieci kanalizacji sanitarnej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 - Modernizacja przepompowni Nr 2 w Warce Burmistrz Środki własne JST przy ul. Filtrowej MiG Warka Fundusze Ochrony ZUK / WIiR Środowiska Kredyty komercyjne 2 - Modernizacja i rozbudowa oczyszczalni w Burmistrz Środki własne JST Konarrach MiG Warka Fundusze Ochrony ZUK / WIiR Środowiska Kredyty komercyjne 3 - Budowa sieci kanalizacyjnej we wsiach: Burmistrz Środki własne JST Podgórzyce, Magierowa Wola, Ostrówek, MiG Warka Środki pomocowe Środki wła ścicieli Przylot, D ębnowola i Klonowa Wola ZUK / WIiR (północna cz ęść gminy) Wła ściciele 4 - Budowa sieci kanalizacyjnej w m. Laski Burmistrz Środki własne JST MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Środki wła ścicieli Wła ściciele 5 - Budowa sieci kanalizacyjnej w m. Burmistrz Środki własne JST Grzegorzewice MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Środki wła ścicieli Wła ściciele

102 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

6 - Budowa sieci kanalizacyjnej we wsiach: Burmistrz Środki własne JST pilica, Ostroł ęka, Gra żyna, Kalina, Piaseczno MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Środki wła ścicieli Wła ściciele 7 - Budowa oczyszczalni w miejscowo ści Burmistrz Środki własne JST Bo ńcza MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Środki wła ścicieli Wła ściciele 8 - Budowa sieci kanalizacyjnej w Burmistrz Środki własne JST miejscowo ściach: Zastru że, Bo ńcza, Parczew, MiG Warka Środki pomocowe Środki wła ścicieli Michałów Górny i Dolny, Michałów Parcela, ZUK / WIiR Branków Wła ściciele 9 - Rozbudowa oczyszczalni w Warce do Burmistrz Środki własne JST warto ści Q= 15 000m 3/d MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR 10 - Modernizacja i rozbudowa kanalizacji Burmistrz Środki własne JST deszczowych oraz odwodnie ń na terenie MiG Warka Środki pomocowe kredyty komercyjne miasta Warka WIiR Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 - Rozbudowa sieci kanalizacji na terenie gminy Burmistrz Środki własne JST - kontynuacja zadania MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Środki wła ścicieli Wła ściciele

Program gazyfikacji i termomodernizacji budynków

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Modernizacja sieci i w ęzłów cieplnych w Burmistrz Środki własne JST Warce na Os. 35-Lecia MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Kredyty komercyjne 2 Termomodernizacja budynków ogrzewanych z Burmistrz Środki własne JST kotłowni gazowych komunalnych MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Kredyty komercyjne 3 Termomodernizacja ZOZ-u w Warce WIiR Środki własne Kredyty komercyjne Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Docieplenie bloków mieszka ń komunalnych w WGKiM Środki własne Warce (10 bloków) Środki pomocowe Kredyty komercyjne 2 Kontynuacja modernizacji i termomodernizacji Burmistrz Środki własne JST obiektów terenie gminy MiG Warka Środki pomocowe ZUK / WIiR Kredyty komercyjne Wła ściciele Środki wła ścicieli

103 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______C.O. Poprawa funkcjonowania systemów komunikacyjnych

Program budowy i modernizacji dróg

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Modernizacja dróg powiatowych na terenie Zarz ąd Powiatu Środki własne JST gminy Wydział Dróg Środki pomocowe

2 Modernizacja dróg gminnych o nawierzchni WIiR Środki własne JST asfaltowej Bud żet pa ństwa Środki pomocowe 3 Budowa ulic w mie ście Warka (ul. Św. Ducha, WIiR Środki własne JST E.Orzeszkowej, M.Konopnicjkiej, T ęczowej, Bud żet pa ństwa Parkowej, pruskiej, Wyszy ńskiego, Malowniczej Środki pomocowe Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Modernizacja i budowa dróg powiatowych na Zarz ąd Powiatu Środki własne JST terenie gminy – kontynuacja Wydział Dróg Bud żet pa ństwa Środki pomocowe 2 Modernizacja i przebudowa dróg gminnych – WIiR Środki własne JST kontynuacja Bud żet pa ństwa Środki pomocowe

Program rozwoju infrastruktury komunikacyjnej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 L.p. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Budowa, rozbudowa i modernizacja WIiR Środki własne JST infrastruktury drogowej (chodniki, zatoki Bud żet pa ństwa przystankowe, parking na Pl.I Pułku Lotnictwa Środki pomocowe My śliwego) Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej Zarz ąd Powiatu Środki własne JST przy drogach powiatowych na terenie gminy Bud żet pa ństwa Środki pomocowe 2 Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej WIiR Środki własne JST przy drogach gminnych Bud żet pa ństwa Środki pomocowe Zadania na lata 2013 – 2016 L.p. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Kontynuacja zada ń inwestycyjnych Zarz ąd Powiatu Środki własne JST Gmina Bud żet pa ństwa WIir Środki pomocowe

C.O. Rozbudowa i usprawnienie systemu gospodarki odpadami

Program selektywnej zbiórki odpadów

104 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków

1 Popularyzacja selektywnej zbiórki odpadów Burmistrz Środki własne JST MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 2 Wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów Burmistrz Środki własne JST komunalnych na terenie miasta i gminy MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 3 Zorganizowanie Punktu zbiórki odpadów Burmistrz Środki własne JST wielkogabarytowych MiG Warka Fundusze Ochrony Inwestorzy Środowiska Środki inwestorów 4 Zorganizowanie Punktu Zbiórki odpadów Burmistrz Środki własne JST budowlanych MiG Warka Fundusze Ochrony Inwestorzy Środowiska Środki inwestorów 5 Tworzenie Regionalnego Zakładu Inwestor Środki własne Gospodarki Odpadami Fundusze Ochrony Środowiska Środki pomocowe 6 Utworzenie gminnego punktu zbierania odpadów Burmistrz Środki własne JST wielkogabarytowych MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 7 Rozbudowa i modernizacja składowiska w Warce Burmistrz Środki własne JST MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 8 Rozszerzenie systemu selektywnej zbiórki odpadów Burmistrz Środki własne JST w Warce w tym zakup pojemników do zbiórki MiG Warka Fundusze Ochrony surowców wtórnych oraz do zbiórki odpadów Przedsi ębiorcy Środowiska niebezpiecznych Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Zamkni ęcie i rekultywacja składowiska ZUK ZUK odpadów komunalnych w Warce Burmistrz Środki własne JST MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 2 Popularyzowanie i upowszechnianie systemu Burmistrz Środki własne JST selektywnej zbiórki odpadów MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 3 Utworzenie nowej infrastruktury technicznej - Organizacje Środki własne sie ć punktów zbierania olejów odpadowych odzysku olejów Fundusze Ochrony odpadowych Środowiska Przedsi ębiorcy Środki pomocowe 4 Utworzenie nowej infrastruktury technicznej - Wprowadzaj ący Środki własne sie ć punktów zbierania zu żytych baterii i sprz ęt, organizacje Fundusze Ochrony akumulatorów odzysku zu żytych Środowiska baterii i Środki pomocowe akumulatorów, przedsi ębiorcy,

105 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______5 Utworzenie nowej infrastruktury technicznej (sie ć Wprowadzaj ący Środki własne punktów zbierania, zakładów przetwarzania, sprz ęt, organizacje Fundusze Ochrony zakładów recyklingu i innych ni ż recykling odzysku sprz ętu Środowiska procesów odzysku) do zagospodarowania zu żytego elektrycznego i Środki pomocowe elektronicznego, sprz ętu elektrycznego i elektronicznego – przedsi ębiorcy, Samorz ąd województwa 6 Realizacja programu usuwania wyrobów Gmina Środki własne JST zawieraj ących azbest Wła ściciele Fundusze Ochrony budynków Środowiska Środki pomocowe

Program likwidacji dzikich wysypisk

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Inwentaryzacja „dzikich wysypisk” Burmistrz Środki własne JST MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska 2 Likwidacja i rekultywacja „dzikich wysypisk” Burmistrz Środki własne JST MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Kontynuacja programu likwidacji dzikich Burmistrz Środki własne JST wysypisk MiG Warka Fundusze Ochrony Środowiska

C.O. Ochrona zasobów le śnych

Program ochrony lasów

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Bie żą ca konserwacja i ochrona prawnie Nadle śnictwo Fundusze Ochrony obj ętych ochron ą form przyrody na terenie Burmistrz Środowiska gminy MiG Warka Nadle śnictwo 2 Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie Placówki Środki własne JST ochrony lasów oświatowe Fundusze Ochrony Burmistrz Środowiska MiG Warka Nadle śnictwo 3 Ścisła ochrona istniej ących zasobów le śnych Nadle śnictwo Nadle śnictwo Burmistrz Fundusze Ochrony MiG Warka Środowiska

106 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Konserwacja i ochrona prawnie obj ętych Nadle śnictwo Nadle śnictwo ochron ą form przyrody – kontynuacja działa ń Burmistrz Fundusze Ochrony MiG Warka Środowiska

2 Prowadzenie edukacji ekologicznej w zakresie Nadle śnictwo Nadle śnictwo ochrony lasów - kontynuacja Burmistrz Fundusze Ochrony MiG Warka Środowiska

Program zalesie ń

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Zalesianie gruntów prywatnych na terenie Wła ściciele Środki wła ścicieli gminy Warka gruntów

Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Zalesianie gruntów na terenie gminy Warka Wła ściciele Środki wła ścicieli - kontynuacja gruntów

C.O. Wysoka świadomo ść ekologiczna mieszka ńców

Program edukacji ekologicznej

Zadania priorytetowe na lata 2009 – 2012 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Kontynuacja działa ń edukacyjnych z zakresu Placówki Środki własne JST ekologii dla dzieci i młodzie ży oświatowe Fundusze Ochrony Burmistrz Środowiska MiG Warka 2 Edukacja ekologiczna dorosłych – ulotki Placówki Środki własne JST informacyjne, organizowanie seminariów, oświatowe Fundusze Ochrony warsztatów Burmistrz Środowiska MiG Warka Zadania na lata 2013 – 2016 Lp. Zadanie Realizacja Źródła środków 1 Kontynuacja programów edukacyjnych z Placówki Środki własne JST zakresu ekologii dla dzieci, młodzie ży oraz oświatowe Fundusze Ochrony dorosłych Burmistrz Środowiska MiG Warka

107 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______VII ZARZ ĄDZANIE OCHRON Ą ŚRODOWISKA 7.1. Ogólne zasady zarz ądzania ochron ą środowiska

Zarz ądzanie ochron ą środowiska powinno opiera ć si ę na nast ępuj ących zasadach, wynikaj ących z polityki ekologicznej Polski i Unii Europejskiej: - zasada przezorno ści - zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi - zasada równego dost ępu do środowiska przyrodniczego - zasada regionalizacji - zasada uspołecznienia - zasada „zanieczyszczaj ący płaci” - zasada prewencji - zasada stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT) - zasada subsydiarno ści - zasada skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej Zarz ądzanie ochron ą środowiska na szczeblu powiatu dotyczy zada ń własnych powiatu oraz koordynacji zada ń realizowanych przez gminy, jednostki organizacyjne, podmioty gospodarcze - uznanych za wa żne dla stanu środowiska naturalnego w gminie. W realizacji programu uczestnicz ą: • podmioty prowadz ące działania organizacyjne i zarz ądzaj ące programem • podmioty uczestnicz ące w realizacji poszczególnych zada ń • jednostki kontroluj ące realizacj ę programu oraz efekty • mieszka ńcy gminy, jako ko ńcowy beneficjent programu

Ogólny schemat zarz ądzania ochron ą środowiska w gminie przedstawia schemat:

Rada Gminy Starosta Marszałek Burmistrz/Wójt Wojewoda

Instytucje kontroluj ące Jednostki realizuj ące Instytucje finansuj ące

108 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______7.2. Kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska

Ustawy reguluj ące sprawy zwi ązane z ochrona środowiska daj ą szczegółowe kompetencje organom gminy. Do zada ń gminy nale ży zaspokajanie zb iorowych potrzeb wspólnoty. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy (art. 7 ustawy): 1) ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomo ściami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, 2) gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, 3) wodoci ągów i zaopatrzenia w wod ę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą i ciepln ą oraz gaz, 4) lokalnego transportu zbiorowego, 5) ochrony zdrowia, 6) pomocy społecznej, w tym o środków i zakładów opieku ńczych, 7) gminnego budownictwa mieszkaniowego, 8) edukacji publicznej, 9) kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urz ądze ń sportowych, 11) targowisk i hal targowych 12) zieleni gminnej i zadrzewie ń, 13) cmentarzy gminnych 14) porz ądku publicznego i bezpiecze ństwa obywateli oraz ochrony przeciwpo żarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposa żenia i utrzymanie gminnego magazynu przeciwpowodziowego, 15) utrzymania gminnych obiektów i urz ądze ń u żyteczno ści publicznej oraz obiektów administracyjnych, 16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ci ąż y opieki socjalnej, medycznej i prawnej, 17) wspierania i upowszechniania idei samorz ądowej, 18) promocji gminy, 19) współpracy ze społeczno ściami lokalnymi i regionalnymi innych pa ństw.

7.3. Instrumenty zarz ądzania środowiskiem

Zarz ądzenie środowiskiem opiera si ę na wykorzystaniu: • instrumentów prawnych – ustaw i rozporz ądze ń, daj ących odpowiednie kompetencje organom administracji rz ądowej i samorz ądowej oraz organom administracji specjalnej;

109 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______• instrumentów finansowych – opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, administracyjnych kar pieni ęż nych, funduszy celowych; • instrumentów społecznych – współdziałania i partnerstwa, edukacji ekologicznej, komunikacji społecznej; • instrumentów strukturalnych – strategii i programów wdro żeniowych.

VIII WDRA ŻANIE PROGRAMU

8.1. Środki finansowe na realizacj ę programu

Na wdra żanie programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami mog ą by ć przeznaczone: • środki własne, • kredyty i po życzki udzielane w bankach komercyjnych, • kredyty i po życzki o oprocentowaniu preferencyjnym udzielane przez instytucje wspieraj ące rozwój gmin i powiatów, • obligacje • dotacje z funduszy krajowych i zagranicznych

Podstawowymi źródłami środków zewn ętrznych, z których mog ą korzysta ć samorz ądy dla realizacji programów ochrony środowiska to: • Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Narodowy, Wojewódzki, Powiatowy, Gminny) • Fundusze strukturalne • Fundacje i fundusze wspieraj ące ochron ę środowiska (Ekofundusz, Fundacja Poszanowania Energii, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska i inne)

Korzystanie z wi ększo ści zewn ętrznych źródeł finansowania wymaga udziału własnego od 25 – 50% kosztów inwestycji.

8.2. Koszty realizacji przedsi ęwzi ęć

Kalkulacja szacunkowych kosztów realizacji programów została przeprowadzona w oparciu o plany inwestycyjne samorz ądu gminnego oraz koszty porównywalnych inwestycji i działa ń realizowanych przez t ę jednostk ę

110 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______

Cele operacyjne Szacunkowe Szacunkowe Potencjalne źródła Programy koszty realizacji koszty realizacji środków 2009-2012 2013-2016

Rozwój gospodarczy nie wpływaj ący negatywnie na środowisko naturalne Program popularyzacji energii Koszty zostan ą Koszty zostan ą Środki własne okre ślone po okre ślone po Fundusze Ochrony odnawialnej i technologii opracowaniu opracowaniu przyjaznych środowisku Środowiska programu programu Rozwój ekologicznego rolnictwa i przetwórstwa Program rozwoju Koszty zostan ą Koszty zostan ą Środki własne ekologicznego rolnictwa i okre ślone po okre ślone po Bud żet pa ństwa opracowaniu opracowaniu Środki pomocowe przetwórstwa rolnego programu programu Rozwój agroturystyki i ekoturystyki Program wspierania rozwoju Koszty zostan ą Koszty zostan ą Środki własne okre ślone po okre ślone po Bud żet pa ństwa agroturystyki i gospodarstw opracowaniu opracowaniu ekologicznych Fundusze Ochrony programu programu Środowiska Środki pomocowe Podniesienie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Program regulacji cieków 2 000 000 1 500 000 WZMiUW Łód ź wodnych i zagospodarowania Środki własne terenów poło żonych Bud żet pa ństwa Fundusze Ochrony w ich otoczeniu Środowiska Środki pomocowe Budowa systemów infrastruktury technicznej Program wodoci ągowania 8 000 000 8 000 000 Środki własne Fundusze Ochrony Środowiska Środki pomocowe Program budowy sieci 15 000 000 15 000 000 Środki własne kanalizacji sanitarnej Bud żet pa ństwa Fundusze Ochrony Środowiska Środki pomocowe Program gazyfikacji i 1 500 000 1 500 000 Środki własne termomodernizacji budynków Bud żet pa ństwa Fundusze Ochrony Środowiska Środki pomocowe Poprawa funkcjonowania systemów komunikacyjnych Program budowy i 15 000 000 15 000 000 Środki własne modernizacji dróg Bud żet pa ństwa Fundusze Ochrony Środowiska Środki pomocowe Program rozwoju 1 400 000 1 500 000 Środki własne infrastruktury komunikacyjnej Bud żet pa ństwa Środki pomocowe

111 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Rozbudowa i usprawnienie systemu gospodarki odpadami Program selektywnej zbiórki 250 000 250 000 Środki własne odpadów Bud żet pa ństwa Fundusze Ochrony Środowiska Środki pomocowe Program likwidacji dzikich 10 000 zł / rok 10 000 zł / rok Środki własne wysypisk

Ochrona zasobów le śnych Program ochrony lasów Środki własne Fundusze Ochrony Środowiska Nadle śnictwo Program zalesie ń Środki wła ścicieli Wysoka świadomo ść ekologiczna mieszka ńców Program edukacji 10 000 zł / rok 10 000 zł / rok Środki własne ekologicznej Bud żet pa ństwa Fundusze Ochrony Środowiska

IX. MONITORING Realizacja celów, wyznaczonych w Programie Ochrony Środowiska wymaga prowadzenia bie żą cego monitoringu przebiegu realizacji programu. Stały monitoring umo żliwia ocen ę skuteczno ści podejmowanych działa ń oraz wprowadzanie – w razie wyst ąpienia takiej konieczno ści – odpowiednich korekt. Harmonogram działa ń monitoruj ących program przedstawia schemat:

Działanie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Monitoring stanu x x x x x x x x środowiska Raporty z realizacji x x x x programu Aktualizacja x x programu

Dla oceny realizacji programu konieczne jest ustalenie systemu wska źników, okre ślaj ących skuteczno ść poszczególnych działa ń. Wska źniki te mo żna podzieli ć na grupy: • wska źniki ekologiczne - pozwol ą okre śli ć efekt ekologiczny podejmowanych działa ń (jako ść wód powierzchniowych i podziemnych, wska źniki zanieczyszczenia powietrza, długo ść sieci infrastruktury, wska źniki lesisto ści, ilo ść odpadów wytwarzanych przez 1 mieszka ńca, stopie ń odzysku surowców wtórnych itp.)

112 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______• wska źniki ekonomiczne – koszt jednostkowy osi ągni ęcia okre ślonego efektu ekologicznego, • wska źniki społeczne – zaanga żowanie mieszka ńców w działania zwi ązane z ochron ą środowiska, udział w realizacji sieci infrastruktury technicznej, skuteczno ść selektywnej zbiórki odpadów itp.

Ocena skuteczno ści wdra żania programu b ędzie prowadzona m.in. przez porównanie wska źników charakteryzuj ących stan środowiska oraz stan infrastruktury technicznej, wpływaj ącej na stan środowiska: • jako ść wód powierzchniowych (klasy czysto ści) • jako ść wód podziemnych • st ęż enie zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych • zawarto ść metali ci ęż kich w glebach • wska źnik lesisto ści • powierzchnia terenów obj ętych ochrona prawn ą • udział komunalnych ścieków nieoczyszczonych • długo ść sieci kanalizacyjnej • stosunek długo ści sieci wodoci ągowej do sieci kanalizacyjnej • ilo ść odpadów komunalnych wytworzonych przez 1 mieszka ńca • udział odpadów posegregowanych w ogólnej ilo ści odpadów • nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska oraz wska źniki społeczne: udział społecze ństwa w realizacji działa ń z zakresu ochrony środowiska uspołecznienie procesów decyzyjnych lokalne inicjatywy proekologiczne ilo ść działa ń prawnych zwi ązanych z zanieczyszczeniem środowiska Informacje niezb ędne do analizy stanu środowiska i monitoringu realizacji programu powinny by ć na bie żą co gromadzone i przetwarzane przez Urz ąd Miejski w Warce.

Tabela 45. Przykładowe wska źniki monitorowania Planu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka Wska źnik Jednostka Warto ść Długo ść czynnej sieci wodoci ągowej km 64,1 ** Liczba przył ączy do sieci wodoci ągowej szt. 2412** Ludno ść korzystaj ąca z wody wodoci ągowej os. 12453* Ilo ść wody z wodoci ągów dostarczonej rocznie dam 3 487,7* gospodarstwom domowym Długo ść sieci kanalizacyjnej km 60,4** Liczba przył ączy do sieci kanalizacyjnej szt. 1392* Ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej os. 10740* Ilo ść komunalnych oczyszczalni ścieków szt. 2*

113 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Przepustowo ść oczyszczalni m3/doba 9900* 137* Długo ść sieci gazoci ągowej km 28* Jako ść powietrza: klasa strefy kozienicko-grójeckiej klasa strefy A (dla zanieczyszcze ń dla których okre ślono poziomy dopuszczalne) C (dla zanieczyszcze ń dla których okre ślono poziomy docelowe, dot. benzo(a)pirenu), C (dla ozonu w zwi ązku z przekroczeniem poziomu celu długoterminowego) Ilo ści odpadów pochodz ących z selektywnej zbiórki Mg 1,98** (2006 r.) - tworzywa sztuczne (150102) Udział odpadów zbieranych selektywnie w % 0,03** strumieniu zbieranych odpadów komunalnych Udział mieszka ńców gminy obj ętych % 100** zorganizowanym systemem zbiórki odpadów komunalnych Ilo ść czynnych składowisk odpadów szt. 1** Klasa jako ści wód powierzchniowych klasa Pilica III*** Strzy żna III *** Powierzchnia lasów ha 2338,6* Lesisto ść powierzchni gminy % 11* Powierzchnia obszarów prawnie chronionych ha 5313* Powierzchnia parków krajobrazowych ha 0* Powierzchnia rezerwatów przyrody ha 0* Ilo ść pomników przyrody szt. 5* Nakłady inwestycyjne na ochron ę środowiska tys. zł 1013**

* wg GUS : Bank Danych Regionalnych – dane roczne za 2007 r. **wg danych Urz ędu Miejskiego w Warce, stan na koniec 2007 r. *** wg danych WIO Ś w Warszawie

114 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______SPIS TABEL

Tabela 1 Liczba ludno ści w poszczególnych sołectwach w gminie Warka 16 Tabela 2 Liczba mieszka ńców miasta i gminy Warka w l. 2004 – 2007 17 Tabela 3 Ruch naturalny ludno ści gminy w latach 2004 – 2007 18 Tabela 4 Stan bezrobocia w gminie Warka (na dzie ń 30.09.2008 r.) 18 Tabela 5 Liczba i powierzchnia u żytkowa mieszka ń w gminie Warka w l. 19 2004-2007 Tabela 6 Wska źniki charakteryzuj ące zasoby mieszkaniowe w gminie 19 Warka w 2007 r Tabela 7 Sie ć wodoci ągowa i kanalizacyjna na terenie gminy Warka (wg 20 stanu na 31.12.2007 r.) Tabela 8 Wodoci ągi i kanalizacja - sie ć rozdzielcza na 100 km 2 20 Tabela 9 Wodoci ągi na terenie gminy Warka (stan na 31.12.2007 r.) 21 Tabela 10 Oczyszczanie komunalne na terenie gminy Warka 22 Tabela 11 Długo ść i stan nawierzchni dróg na terenie gminy Warka 24 Tabela 12 Podmioty gospodarki narodowej na terenie miasta i gminy Warka 25 w 2007 r. według sekcji Tabela 13 Dochody bud żetu miasta i gminy Warka w latach 2004-2007 26 Tabela 14 Wydatki bud żetu gminy Warka w l. 2004-2007 27 Tabela 15 Poziomy dopuszczalne do klasyfikacji stref – ochrona zdrowia 2007 r. 29 Tabela 16 Poziomy docelowe do klasyfikacji stref – ochrona zdrowia 2007 r 30 Tabela 17 Poziomy celu długoterminowego do klasyfikacji stref – ochrona 30 zdrowia 2007 r Tabela 18 Poziomy dopuszczalne do klasyfikacji stref – ochrona ro ślin 2007 30 Tabela 19 Poziomy docelowe do klasyfikacji stref – ochrona roślin 2007 r. 31 Tabela 20 Poziomy celu długoterminowego do klasyfikacji stref – ochrona 31 ro ślin 2007 r Tabela 21 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 34 kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: SO 2 Tabela 22 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 34 kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: NO 2 Tabela 23 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 34 kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: PM10 Tabela 24 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 35 kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: benzen Tabela 25 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 35 kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: ołów Tabela 26 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 35 kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia dla substancji: tlenek w ęgla Tabela 27 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 35 ochrony zdrowia dla substancji: ozon Tabela 28 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 36 ochrony zdrowia dla substancji: arsen w pyle PM10

115 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Tabela 29 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 36 ochrony zdrowia dla substancji: nikiel w pyle PM10 Tabela 30 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 36 ochrony zdrowia dla substancji: kadm w pyle PM10 Tabela 31 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 36 ochrony zdrowia dla substancji: benzo/a/piren w pyle PM10 Tabela 32 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 37 ochrony zdrowia dla substancji: ozon Tabela 33 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 37 kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla substancji: SO 2 Tabela 34 Klasyfikacja strefy kozienicko-grójeckiej z uwzgl ędnieniem 37 kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin dla substancji: NOX Tabela 35 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 38 ochrony ro ślin dla substancji: ozon (AOT40) - dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy docelowe Tabela 36 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu 38 ochrony ro ślin dla substancji: ozon (AOT40) - dla zanieczyszcze ń maj ących okre ślone poziomy celu długoterminowego Tabela 37 Zestawienie ocen jako ści wód płyn ących obj ętych monitoringiem 46 diagnostycznym na terenie gminy Warka w 2007 r Tabela 38 Zestawienie jako ści wód płyn ących b ędących środowiskiem życia 47 ryb w warunkach naturalnych w gminie Warka w 2007 r. Tabela 39 Punkty badawcze wód podziemnych w sieci krajowej PIG w 2007 r. 50 na terenie gminy Warka wraz z ocen ą jako ści w l. 2004 – 2007 Tabela 40 Ocena obszarowa jako ści wody przeznaczonej do spo życia na terenie 52 gminy Warka w 2007 r Tabela 41 Charakterystyka uj ęć komunalnych wody na terenie miasta i 54 gminy Warka Tabela 42 Rodzaj i ilo ść wytworzonych osadów ściekowych w komunalnej 56 oczyszczalni ścieków wraz ze sposobem ich zagospodarowania w latach 2002 – 2006 Tabela 43 Użytkowanie gruntów rolnych w gminie Warka w 2005 r. 62 Tabela 44 Zasoby kopalin w gminie Warka wg „Bilansu zasobów kopalin i wód 66 podziemnych w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2006 r. Tabela 45 Przykładowe wska źniki monitorowania Planu Ochrony 113 Środowiska dla Miasta i Gminy Warka

116 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______Wykaz materiałów źródłowych

♦ Atlas hydrologiczny Polski, IMiGW Warszawa 1987 ♦ Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, Warszawa 2007 ♦ Geografia regionalna Polski, J. Kondracki, Warszawa 2000 ♦ II Polityka Ekologiczna Pa ństwa, 2000 ♦ Kleczkowski A.S., Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony ♦ Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010– Ministerstwo Środowiska, grudzie ń 2006 ♦ Monitoring hałasu komunikacyjnego w 2007 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa 2007 ♦ Monitoring jako ści wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2007 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa 2007 ♦ Monitoring pól elektromagnetycznych w 2007 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa 2007 ♦ Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, Warszawa 1999 ♦ Narodowa Strategia Spójno ści (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006 ♦ Natura 2000 – Europejska sie ć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002 ♦ Ochrona Środowiska 2007, GUS Warszawa 2007 ♦ Plan Rozwoju Lokalnego dla Miasta i Gminy Warka na lata 2005 – 2013 ♦ Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2003 – 2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, Rada Ministrów, Warszawa 2002 r., ♦ Polityka ekologiczna pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-20 , Warszawa 2006 ♦ Polityka energetyczna Polski do 2025 roku, Warszawa 2005 ♦ Polska 2025 – Długookresowa strategia trwałego i zrównowa żonego rozwoju, ♦ Poradnik - powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami, Warszawa 2002 ♦ Program małej retencji dla Województwa Mazowieckiego, Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2008 ♦ Program Mo żliwo ści Wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Mazowieckiego, Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2006 ♦ Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka, Warka 2004 ♦ Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Grójeckiego na lata 2008 – 2011, Grójec 2008 ♦ Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy do 2014 r., Warszawa 2007 ♦ Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski, Rada Ministrów, Warszawa maj 2002 r., ♦ Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002 - 2010, Rada Ministrów, Warszawa listopad 2002 r., ♦ Program zwi ększania lesisto ści dla Województwa Mazowieckiego, Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2007 ♦ Projekt Polityki Ekologicznej Pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektyw na lata 2011-2014 ♦ Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2006, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa 2007 ♦ Roczna ocena jako ści powietrza w województwie mazowieckim. Raport za rok 2007, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa 2008 ♦ Rocznik Statystyczny Województwa Mazowieckiego 2007, Warszawa 2007 ♦ Sprawozdanie z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta

117 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Warka ______i gminy Warka za lata 2004 – 2006 ♦ Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2006 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Warszawa 2007 ♦ Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015, Rada Ministrów, Warszawa 2006 r., ♦ Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Grójeckiego na lata 2004-2020 ♦ Strony internetowe Starostwa Powiatowego w Grójcu ♦ Strony internetowe GUS – Bank danych regionalnych : dane roczne 2004 - 2007 ♦ Wytyczne sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa lipiec 2002 r.

118