Dijkversterking Lekdijk Kinderdijk - Schoonhovenseveer Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit

N H + N + S Landschapsar c h i t e c t e n Laan van Chartroise 166 Postbus 10156, 3505 AC Utrecht H T 030 244 57 57 F 030 244 66 77 S E [email protected] W www.hnsland.nl

Opgesteld door H+N+S landschapsarchitecten in samenwerking met Beek & Kooiman cultuurhistorie in opdracht van het Waterschap Rivierenland

Amersfoort, januari 2010

N H + N + S Landschapsar c h i t e c t e n Soesterweg 300, 3812 BH Amersfoort Postbus 1603, 3800 BP Amersfoort H T 033 432 80 36 F 033 432 82 80 S E [email protected] W www.hnsland.nl dijkschuurtjes omgeving Liesveld Inhoudsopgave

inleiding 7

DEEL 1: Huidige Kwaliteit 13

1 visie op Het Hoogste Schaalniveau 15

2 analyse cultuurhistorie 21

3 eerste observaties dijklandschap 31

4 analyse dijklandschap 39

DEEL II: handreiking toekomstige kwaliteit 83

5 kernkwaliteiten, knelpunten en ambities ruimtelijke kwaliteit 85

6 visie op de versterkingsopgave 99

7 ontwerpprincipes specifieke situaties 117

8 advies voor het vervolg 129

Colofon inleiding h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Dijkversterking in Deelstudie Ruimtelijke Rivierenland Kwaliteit Waterschap Rivierenland is bezig met de Voorafgaand aan het eigenlijke planvor- voorbereiding van een nieuwe versterkings- mingsproces dat in een MER-traject wordt ronde van de dijken langs de zuidzijde van opgepakt, is met betrekking tot een aan- de Lek en het Steurgat. Binnen het dijkver- tal onderwerpen een deelstudie uitgezet, sterkingsproject als geheel zijn de volgende waaronder ruimtelijke kwaliteit. Het doel van deelprojecten onderscheiden: deze deelstudie is het operationeel maken • Lekdijk Alblasserwaard (HWBP) van ruimtelijke kwaliteit ten behoeve van de • Lekdijk Alblasserwaard (Ruimte voor de planvorming door: Rivier) • een ‘nulmeting’ uit te voeren: het vastleggen • Lekdijk Betuwe (Ruimte voor de Rivier) van de huidige (kern)kwaliteiten • Neder-Rijn (Ruimte voor de Rivier) • een ‘handreiking ruimtelijke kwaliteit’ te ont- • Steurgat Bergsche Maas (Ruimte voor de wikkelen, waarin wordt aangegeven hoe bij Rivier) dijkversterking met de eerder gesignaleerde Een groot deel van de maatregelen komt kwaliteiten om te gaan. voort uit de PKB Ruimte voor de Rivier. Naast ruimtelijke kwaliteit in brede zin moet Hierin is een dubbele doelstelling vastgelegd: de deelstudie ook inzicht geven in cultuur- naast veiligheid wordt ook ingezet op een historische (vooral historisch landschap) en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Ook landschappelijke aspecten. voor het HWBP (hoogwaterbeschermingsprogramma), waaruit het westelijke deel van Uitkomsten uit de andere deelstudies zijn, de Lekdijk Alblasserwaard voortkomt, staat voor zover relevant geacht voor deze deel- ruimtelijke kwaliteit op de agenda. studie, meegenomen bij de uitwerking van dit rapport.

H+N+S landschapsarchitecten heeft de deelstudie ruimtelijke kwaliteit uitgevoerd en daarvoor samenwerking gezocht met Beek & Kooiman Cultuurhistorie. Aan elk deelproject is een eigen, zelfstandig leesbaar rapport gewijd. De analyse over de kenmerken van Neder Rijn en Lek op het hoogste schaalniveau is opgenomen in alle deelrapporten, uiteraard met uitzondering van het deelrapport ‘Steurgat-Bergsche Maas’. 7 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

8 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Leeswijzer Dit rapport is opgebouwd uit twee delen. Deel II vormt een handreiking voor toekom- Deel I bevat een beschrijving en analyse van stige kwaliteiten. Als opmaat daarvoor zijn in huidige kwaliteiten. Het eerste hoofdstuk hoofdstuk 5 de kernkwaliteiten en belangrijk- bestaat uit een analyse en visie voor de dijk ste knelpunten benoemd, die voortkomen op het hoogste schaalniveau, waarin de ken- uit de analyse. Hier komen de ambities voor merken van de Lek als geheel getypeerd zijn, de toekomstige ruimtelijke kwaliteit van en de verschillende deel(project)gebieden de dijkzone uit voort. In hoofdstuk 6 vindt zijn benoemd. Vanaf het tweede hoofdstuk een confrontatie van deze ambities met de wordt ingezoomd op een lager schaalniveau: technische dijkversterkingsopgave plaats. Op de dijk in zijn directe omgeving. Het tweede basis hiervan is een visie voor de dijkver- hoofdstuk is de cultuurhistorische analyse sterking opgesteld, die ook in hoofdstuk 6 is aan de hand van speciaal voor dit project weergegeven. In hoofdstuk 7 zijn ontwerp- opgesteld kaartbeelden van de dijkzone. principes uitgewerkt voor concrete situaties Hoofdstuk 3 bevat een aantal observaties die die voortkomen uit de visie. Hoofdstuk 8 gedaan zijn in het huidige landschap van de geeft ten slotte richting aan het gebruik van dijkzone. In hoofdstuk 4 wordt het landschap deze handreiking ruimtelijke kwaliteit in de systematisch behandeld aan de hand van volgende fase, het opstellen van een MER. deeltrajecten.

9 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kinderdijk

Nieuw-Lekkerland

Streefkerk

Luchtfoto huidige situatie

10 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Groot Ammers Nieuwpoort

Streefkerk

11 H + N + S '10 Werkwijze in ateliers Tijdens de totstandkoming van deze handreiking ruimtelijke kwaliteit is een tweetal werkateliers georganiseerd met de leden van de projectgroep en een aantal leden van de klankbordgroep. Tijdens het eerste atelier stond het benoemen van de huidige kwaliteiten van de dijk in het betreffende deelgebied centraal. Tijdens het tweede atelier ging het om oplossingsrichtingen voor de versterkingsopgave. De ateliers hebben naast de bureau- studie veel bruikbare inzichten opgeleverd die benut zijn bij de totstandkoming van dit rapport. Deel 1 huidige kwaliteit recent aangelegd getijdenatuurgebied tussen Nieuw-Lekkerland en Streefkerk h o o f d s t u k

1 visie op het hoogste schaalniveau

Een visie op de huidige en toekomstige De Nederrijn- en Lek- De dijk in het land- ruimtelijke kwaliteit van de Lekdijk binnen dit dijk als geheel schap van oost naar projectgebied start met een nadere beschou- Voor het hele traject geldt dat de dijk de wing op het hogere schaalniveau: het land- waterstaatkundige structuur vormt die het west schap van de Nederrijn en Lek als geheel. De binnen- van het buitendijkse gebied scheidt. Het kaartbeeld laat de dijk in zijn omliggende Nederrijn / Lek is opgespannen tussen het In het buitendijkse gebied heeft de waterdy- landschap zien voor het gehele traject van splitsingspunt met de IJssel in het oosten (IJs- namiek van de rivier zijn invloed. Het binnen- de Nederrijn en Lek van de IJsselkop tot selkop) tot het samenvloeien met de Noord dijkse gebied is door middel van de dijk hier Kinderdijk. Het verschil tussen west en oost in het westen (bij Kinderdijk). Het gebied ten tegen beschermd. De dijk is vrijwel overal is markant. Het landschap rond de Lek tussen oosten van de Diefdijk maakt deel uit van een lijnvormig hooggelegen grondlichaam, Culemborg en de Langesteinseweg (ten wes- dijkring 43. Ten westen van de Diefdijk begint met een weg op de kruin, die een fraai zicht ten van Ameide) laat zich ten opzichte van dijkring 16. op de lager gelegen omgeving biedt. Vrijwel deze gebieden iets minder eenduidig typeren. nergens is de dijk een monofunctioneel waterstaatswerk, maar kent deze een meer- Arnhem tot de Diefdijk / Culemborg voudig gebruik als route, woonomgeving of (dijkring 43) onderdeel van het ecologische netwerk. Tussen de IJsselkop en Culemborg wordt het Van oost naar west verschiet het landschap landschap bepaald door de oeverwallen langs rond de rivier een aantal malen van kleur. de rivier. De overwallen zijn van oudsher Soms geleidelijk, soms abrupt. De betekenis bewoond en kennen een relatief kleinschalig van de dijk als ruimtelijk fenomeen wordt karakter en mozaïekachtig beplantingspatroon voor een groot deel bepaald door de positie met vele boomgaarden. De rivier is hier ten opzichte van dit omliggende landschap. relatief smal en kent een bochtig verloop. Het ontstaan van de dijk is immers terug te Door middel van een aantal stuwen wordt voeren op de ontginningsgeschiedenis, die zijn het waterpeil in periodes van lage afvoer wortels in het natuurlijke landschap heeft. Een gereguleerd. Vrijwel overal zijn uiterwaarden visie op de dijk binnen dit deeltraject start aanwezig. Morfologisch gezien maken de ui- daarom met het in beeld brengen van de terwaarden onderdeel uit van de oeverwallen. belangrijkste verschillen in het landschap rond Ook de uiterwaarden kennen een kleinschalig de rivier van oost naar west. karakter. Voor het grootste gedeelte is het

15 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Visiekaart nationaal niveau

projectebied lekdijk Kinderdijk - Schoonhoven

16 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

± 1:200:000

17 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

gebied uitgesproken landelijk van aard. Er zijn einde van het gestuwde traject leidt ook tot contactpunt tussen de binnen- en buitenstad weinig industriële activiteiten. verschillen tussen de trajecten.’ komt de positie van dit gebied als ‘knoop’ wellicht het meest nadrukkelijk tot expressie. De dijk voegt zich op onspannen wijze in het Diefdijk tot Helsdingen (omgeving kleinschalige groene landschap aan weers- Vianen, dijkring 16) Visie: continue ‘luwe’ structuur als tegenhanger zijden. De hoogte van de dijk ten opzichte De omgeving van Vianen is in alle opzichten van de vele kruisende structuren. Grens in ver- van de omgeving is, zeker in vergelijking met te typeren als een ‘knoop’. De rivier wordt schillende gedaanten. het westen, relatief beperkt. Het binnen- en hier door een aantal structuren gekruist. Het buitendijkse landschap vertonen overeen- meest opvallend zijn natuurlijk de op korte Helsdingen tot Langesteinseweg (om- komsten en worden via de dijk met elkaar afstand van elkaar gelegen snelwegbruggen geving Ameide – Lexmond, dijkring 16) verbonden. Er liggen woningen aan de dijk, van de A27 en A2. Daarnaast is er het Mer- De rivier kent in dit gebied een serie ruime maar de dijk heeft geen betekenis als ontgin- wedekanaal, dat hier de Lek kruist. Ook de bochten, de zogenaamde getijdemeanders ningsas. Nieuwe Hollandse Waterlinie kruist de rivier, die de invloed van de zee op de morfologi- getuige de Diefdijk en de tegenover elkaar sche genese van dit gebied verraden. De dijk Visie op dit deelgebied: de dijk vormt (naast een gelegen forten van Everdingen en Honswijk. volgt de rivierbochten, maar wel enigszins ‘uit lineaire structuur) een groene verbinding tussen De stuw van Hagestein scheidt het geregu- fase’. De ligging van de rivier in het winterbed het binnen- en het buitendijkse gebied. leerde oostelijke deel van de Lek van het vertoont daardoor een opvallend ritme. Bij westelijke deel, dat in open verbinding staat de aanzet van de binnenbocht wijkt de rivier In het deelrapport van dijkring 43 wordt met de zee en waar de invloed van het getij van de dijk en begint een smalle uiterwaard verder ingezoomd op het karakter van de merkbaar is. die verderop steeds breder wordt. Vanaf de dijk binnen dit deeltraject. Hierbij wordt aanzet van de buitenbocht komen dijk en gebruik gemaakt van de Handreiking Ruim- De positie van de dijk is in deze omgeving rivier weer dichter bij elkaar totdat de uiter- telijke Kwaliteit voor de Rijn, waarin onder binnen het gehele traject van Arnhem tot waard verdwijnt en de dijk voor even feitelijk andere gesteld is: ‘In het lengteprofiel van de Kinderdijk wellicht het moeilijkst te duiden. een schaardijk is. Dit proces herhaalt zich drie Rijn / Nederrijn en Lek onderscheiden we Overwegend is het een landschappelijke keer. In de buitenbochten, met fraai uitzicht vier deeltrajecten met elk een eigen karak- grens. De grens kent echter verschillende over de rivier, liggen de dorpen Ameide en teristiek. Deze karakteristieken zijn voor een gedaantes. Tussen Culemborg en de A27 is de Lexmond. groot deel bepaald door de ontwikkeling van dijk ontginningslint. De lintbebouwing is hier het natuurlijke systeem. De ligging van de echter ijler dan verder naar het westen. Ter Op enige afstand van de dijk is het binnen- stuwwallen maakt grote verschillen tussen hoogte van de flanken van Vianen is de dijk dijkse gebied overduidelijk een veenweide- de verschillende trajecten. Daarnaast is de een luwe achterkant van het stedelijke gebied, gebied, met zijn karakteristieke openheid, huidige en historische tracering van rivieren dat geheel intern onsloten is. Ter hoogte opstrekkende verkaveling en ontginningslinten. van belang. De splitsing van de Rijn en de van het centrum van Vianen volgt de dijk de Dichter bij de dijk is het beeld van de onder- IJssel in een stedelijke knoop, en het begin en contouren van de historische stad. Bij het grond minder eenduidig. Er ligt hier nog een

18 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

aantal smalle oeverwallen die ten opzichte Binnendijks ligt het veenweidegebied, met zijn van het veenweidegebied een kleinschaliger karakteristieke openheid, opstrekkende ver- Conclusie voor de en verdicht beeld kennen met karakteristieke kaveling en ontginningslinten met boerderijen. dijkversterking boomgaarden. De dijk is zelf óók een ontginningslint: de binnendijkse zijde is intensief bebouwd. De dijk Voor de ruimtelijke kwaliteit van de dijk / De dijk is hier overduidelijk een ontgin- is in vergelijking met het oosten hoger ten waterkering op het hoogste schaalniveau ningslint, net als verder naar het westen. Het opzichte van het omliggende landschap (en geldt: is daarmee een scherpe grens tussen het ten opzichte van het gemiddelde waterpeil • De dijk van de Nederrijn en Lek is binnen- en buitendijkse gebied. De omgeving in de rivier). Het binnen- en het buitendijkse een continue, langgerekte en hoog in vertoont ten opzichte van het westelijke deel gebied vertonen een groot onderling con- het landschap gelegen structuur die van dijkring 16 echter meer afwisseling, zowel trast. De dijk vormt hiertussen een scherpe uitzicht biedt op het lager gelegen in het binnendijkse als het buitendijkse gebied. grens. De uitwateringspunten van een tweetal omliggende landschap. boezemwateren (Kinderdijk en de Am- • Dit landschap verkleurt geleidelijk van Visie: de dijk is ontginningslint en grens tussen merse Boezem) zijn een uitzondering: hier is oost naar west, en daarmee verkleurt het binnen- en buitendijkse gebied. De expres- het binnen- met het buitendijkse landschap ook het karakter van de dijk. Er is sie van de grens wordt mede gekleurd door de verbonden. Verder valt vooral de positie van een aantal duidelijke deelgebieden te grote mate van afwisseling (ritme) in zowel het Nieuwpoort op als vestingstad aan de rivier. onderscheiden. binnen- als buitendijkse landschap. Vanuit het hoogste schaalniveau geldt Visie op dit deelgebied: de dijk is ontginningslint specifiek voor dit deelproject: Langesteinseweg tot Kinderdijk en scherpe grens tussen de rivier en het bin- • De dijk is ontginningslint en scherpe (dijkring 16) nendijkse veenweidelandschap grens tussen de rivier en het binnen- Het uiterste westen van het landschap rond dijkse veenweidelandschap de rivier verschilt in vrijwel alles van het uiterste oosten. Het zomerbed van de rivier is hier veel breder, het winterbed juist smaller omdat uiterwaarden vrijwel ontbreken. De De eenheid en verschillen op het hoogste rivier kent geen grote bochten meer, maar schaalniveau vormen de basis waarmee bin- lange rechtstanden. De invloed van de zee nen dit rapport onderscheid is aangebracht op de waterstand neemt toe: er is sprake van tussen hoofd- en bijzaken. Vanuit deze optiek getijdewerking. wordt verder in dit rapport ingezoomd op de specifieke (huidige en toekomstige) kwaliteiten van dit deeltraject.

19 H + N + S '10 boerderijen aan de dijk bij Liesveld h o o f d s t u k

2 analyse cultuurhistorie

In het kader van deze deelstudie is voor alle Het aangeven van het landschapstype is met De kaart t 1:10.000 concentreert zich op de vijf de deelprojecten volgens één eenduidige name van belang vanwege de relatie met het zone onmiddellijk langs de dijk: het beïnvloe- legenda een cultuurhistorische kaart ontwik- grotere geheel van het rivierengebied. Het dingsgebied van de dijkverbetering. keld. De eerste paragraaf van dit hoofdstuk landschapstype veenontginning, inclusief de gaat in op de systematiek van kartering. De daarbij behorende verkaveling en nederzet- Cultuurhistorische daarop volgende paragrafen gaan specifiek tingsvormen is bijvoorbeeld karakteristiek in op de cultuurhistorische karakteristiek en voor een groot deel van het Benedenrivie- karakteristiek archeologische aspecten van het deelproject rengebied. Dijk en dijkbebouwing zijn hier De Alblasserwaard behoort bij het Beneden- Lekdijk Alblasserwaard (dijkring 16, HWBP). sterk op elkaar betrokken. In het landschaps- rivierengebied Oost. Daar vindt de overgang type recente zeekleipolders, karakteristiek plaats van het landschap dat bodemkundig Introductie op de voor het zuidwestelijk deel van de benedenri- en historisch-geografisch bepaald wordt door vieren, is dat veel minder het geval. oeverwallen/stroomruggen enerzijds en kom- kaarten gronden anderzijds naar de veenontginningen Op de serie kaarten Cultuurhistorie zijn per De hoofdlijnen van de bewoningsgeschiede- en de jonge zeekleipolders. dijktraject de belangrijkste cultuurhistorische nis bepalen de genoemde thema’s. In het elementen en structuren opgenomen. De rivierengebied zijn dat – niet verwonderlijk Het traject Lekdijk Nieuw Lekkerland – kartering is een uitwerking van de Cultuurhis- - vooral de manieren van omgang met het Gelkenes maakt deel uit van de Alblasser- torische Hoofdstructuur (CHS) Zuid-Holland. water, zowel het buitenwater, de rivier, als het waard en daarmee van het gebied van de Aanvullende informatie is verkregen tijdens binnenwater, de afwatering. Zuid-Hollandse en Utrechtse waarden. Deze de werkateliers, veldbezoek en via de website waarden zijn open en uitgestrekte, door www.kich.nl (KennisInfrastructuur Cultuurhis- Op de kaart zijn alleen cultuurhistorische rivieren omgeven veengebieden. De domi- torie). Op basis van laatstgenoemde website gegevens/waarden opgenomen. Net als in nante nederzettingsvorm is het lintdorp. De zijn de rijksmonumenten in de zone onmid- de genoemde CHS/CHW gaat het dan om strokenverkaveling van het agrarische land dellijk langs de dijk op de kaart gezet. elementen, tot stand gekomen tot ca. 1950. gaat terug op de middeleeuwse ontginningen. Een uitzondering is gemaakt voor de rivierdijk, De eveneens van oorsprong middeleeuwse De systematiek van de kartering berust op waarbij een onderscheid is gemaakt in dijken dijk is in de loop der eeuwen, als een hoge het onderscheid in landschapstype en een met een historisch tracé, een tracé 1945 – en dus relatief droge en veilige woonplaats, aantal historisch-landschappelijke en histori- 1995 en een tracé na 1995. Hiervoor is ge- een van de dichtste en belangrijkste bewo- sche stedenbouwkundige thema’s (waterstaat, kozen in verband met de verbeteringsopgave, ningslinten geworden. nederzettingstype e.d.). maar ook uit oogpunt van samenhang.

21 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Aan de noordkant van de Alblasserwaard Buitendijks liggen enkele grienden en graslan- Archeologie: manifesteert dit gegeven zich in een vrijwel den. ononderbroken lint, voornamelijk bestaand vindplaatsen en uit boerderijen en woonhuizen. Plaatselijk is Cultuurhistorische waarden verwachting het lint zo verdicht dat de dijk een dorps- De belangrijkste cultuurhistorische waarden In het rapport Archeologisch bureauonder- straat wordt (Groot Ammers). (zie ook CHS) liggen in de volgende aspecten: zoek ten behoeve van de Startnotitie M.E.R. • de Lekdijk is onlosmakelijk verbonden van de dijkversterking Ruimte voor de Rivier Het achterliggende, binnendijkse gebied met de bebouwing aan de dijk. Het en Hoogwaterbeschermingsprogramma bestaat voor een deel uit dorpsuitbreidingen grootste deel van het lint dateert van (RAAP-rapport 1926, concept, april 2009) van na 1945 en in mindere mate uit bedrijf- vóór 1850; is een overzicht gegeven van de archeologi- sterrein. Een groot deel wordt gevormd door • de continuïteit van het bebouwingslint sche kenmerken en waarden van de RvR- en het oorspronkelijke veenweidegebied met de maakt de westelijke Lekdijk zeer bijzon- HWBP-pojecten binnen het beheersgebied karakteristieke strokenverkaveling. De daarbij der in Nederland; van Waterschap Rivierenland. Onderstaande behorende sloten lopen door tot onder aan • de relatie van de bebouwing met het samenvatting is op het rapport gebaseerd. de dijk. In het binnendijkse gebied ligt nog een achterliggende landschap is vaak nog aantal kenmerkende elementen in relatie tot intact; d.m.v. de haakse sloten op het Wat betreft het bodemarchief wordt onder- de afwatering, o.a. de bakwetering parallel aan dijklint, die doorlopen tot aan de huidige scheid gemaakt in: de dijk en de tiendweg (van oorsprong soort erven; - bekende vindplaatsen van archeologische compartimenteringsdijkje) wat verder af. • de binnendijkse ‘watermachine'; met boe- restanten; zems, bakwetering, tiendweg, wetering en - archeologische verwachting: de kans op het Aan de westkant van het dijktraject ligt de slotenpatroon; voorkomen van archeologische vindplaat- unieke ‘afwateringsmachine’ van Kinderdijk • het dijktracé is grotendeels origineel en sen op basis van een analyse van geomor- (Werelderfgoed), even ten westen van Streef- van oorsprong middeleeuws, ter hoogte fologische, bodemkundige en hydrologische kerk ligt een voormalige boezem, herkenbaar van Nieuw Lekkerland en Groot Am- kenmerken. aan het slotenpatroon. Andere bijzondere mers is bij de laatste dijkverbeteringen elementen zijn de buitendijkse kerk (1847) een ‘bypass’ aangelegd. De historische dijk Nieuw Lekkerland - Gelkenes en begraafplaats (18e eeuw), de watertoren is daarbij nog steeds aanwezig; Op het traject Nieuw Lekkerland – Gel- (1915), korenmolen De Regt (ca. 1850, wordt • langs de dijk ligt een aantal historische kenes zijn vier archeologische vindplaatsen binnenkort opgeknapt) in Nieuw Lekkerland boerderijen en woonhuizen. Ook zijn geregistreerd (database ARCHIS, concept- en de korenmolen van Streefkerk. enkele historische kerken, een molen, rapport catalogus nr. 15 t/m18, p. 69 e.v.), uit Binnen de nederzettingstypologie is een deel een watertoren en een buitendijkse de Late middeleeuwen (1200 – 1500 AD) en van Streefkerk bijzonder als donkdorp, achter begraafplaats aanwezig. de Nieuwe tijd (1500 – heden) en twee mo- het dijklint ligt een stuk van de historische numenten. De waarnemingen betreffen m.n. kern op een pleistoceen rivierduin. enkele aardewerk-fragmenten. De monu-

22 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

menten zijn de donk (pleistoceen rivierduin) van Streefkerk met resten uit Mesolithicum (ca. 8800 – 4900 vChr.) en/of Neolithicum (ca. 5300 – 2000 vChr.) en de donk van Groot Ammers, idem. Deze ligt echter niet onmiddellijk aan de dijk.

De verwachtingswaarde betreft zones met lage, middelhoge en hoge verwachting. Langs het traject is in de zone onmiddellijk aan de dijk de verwachting grotendeels mid- delmatig, voor alle relevante periodes. Aan de buitenkant is over de grootste lengte sprake van middelmatige verwachting voor de Romeinse tijd tot en met de Nieuwe tijd. Aan de binnenkant liggen over grote lengte in de ondergrond rivierduinen met middelmatige verwachting voor Mesolithicum, Neolithicum, Bronstijd, Late middeleeuwen en Nieuwe tijd, en komgronden met een lage tot middelmatige verwachting voor Late middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Een (gedeeltelijk) hoge verwachting is er voor de plaatsen waar beddinggordels liggen die actief waren in Mesolithicum en/of Neolithicum. Voor de periode vanaf de Bronstijd is er dan een hoge verwachting, een middelmatige voor Mesoli- thicum en/of Neolithicum. Tenslotte is er een hoge verwachting voor de Nieuwe tijd waar beddinggordels liggen actief in de Romeinse Op de volgende pagina is de kaart met de tijd tot en met de Late middeleeuwen. Dit cultuurhistorische elementen en structuren betreft een binnen- en buitendijks gebied ter weergegeven. Eerst voor het projectgebied als hoogte van Liesveld. geheel (schaal ± 1:30.000), daarna in uitsnedes op 1:10.000, van oost naar west.

23 H + N + S '10 Kaartbeeld cultuurhistorische elementen en structuren

Legenda kaartbeeld cultuurhistorische elementen en structuren

24 H + N + S '10 ± 1:30:000

25 H + N + S '10 Groot-Ammers - Gelkenes 1:10:000

ten westen van Groot-Ammers 1:10:000 tussen Streefkerk en Groot-Ammers 1:10:000

omgeving Streefkerk 1:10:000

Kinderdijk - Streefkerk 1:10:000 zicht op de Lek bij Groot-Ammers h o o f d s t u k

3 observaties in Het dijklandschap

Dit hoofdstuk bevat een aantal observaties die gedaan zijn in het dijk in het landschap. Ze zijn bedoeld om een eerste indruk te geven van de wijze waarop het dijklandschap beleefd wordt, en wat deze beleving beïnvloedt.

Kruin wordt aan beide zijden begrensd door privegebruik. Erfafscheiding op Kruin met tuimelkade. Zicht op rivier meestal geblokkeerd. Focus op bin- de insteek. nedijks gebied, zwakke relatie met het water. ‘Typisch Alblasserwaards’, komt verder in het rivierengebied weinig voor.

31 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Schaardijk, kruin zonder tuimelkade. Teen van de dijk grenst direct aan de Overgangen tussen kruin met en zonder tuimelkade geven lengteprofiel rivier. Vaak vergezichten en sterke relatie met het water. onrustige uitstraling. Hier: wegdek klimt weer omhoog.

Tuimelkade als begrazingseenheid. Overgangen tussen kruin met en zonder tuimelkade geven lengteprofiel onrustige uitstraling. Hier: wegdek duikt weer omlaag.

32 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Parallelle ontsluiting op de berm. Relatie bebouwing - dijk verdwijnt. Dijk Oude bebouwing is door de jaren heen vergroeid met de dijk. wordt zone in plaats van een scherpe grens.

Begin dubbele dijk bij Nieuw-Lekkerland. Weg en dijk splitsen zich. Binnen de bebouwde kom van de verschillende dorpen zijn lokale oplossingen getroffen om de dorpsbebouwing te kunnen behouden.

33 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Schaardijk ten westen van Nieuw-Lekkerland. Mede door lange rechtstanden Buitendijkse beplanting ontneemt het zicht op de rivier. van de Lek is het mogelijk kilometers ver over de rivier te kijken.

Signaleringshekken in de bochten ontnemen juist op de mooiste plekken het Buitendijkse woningen hoogwatervrij met eigen opgang. Trappetjes aan de zicht. openbare weg geven inzicht in situatie.

34 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Tuimelkade vraagt om individuele oplossingen voor buitendijkse ontsluiting. Er is een duidelijke relatie tussen een tuimelkade uit de laatste dijkverster- Hier: weg over tuimelkade. king en historische bebouwing binnendijks die dicht op de dijk staat.

Tuimelkade ingesneden om buitendijks gebied toegankelijk te maken. Voorbeeld van nieuwbouw na de laatste verzwaring, waarbij geprobeerd is de relatie dijk - bebouwing te bewaren.

35 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Bebouwing aan de dijk is naar achteren toe uitgegroeid. De (oude) berm is Bebouwing op enige afstand aan de rand van de nieuwe berm levert een op een natuurlijke manier onderdeel van de dijk. vervreemdend beeld op. Ook het gebruik van de berm is onduidelijk.

Ook hier is gepoogd de relatie bebouwing dijk te bewaren. Een dergelijke Nieuwe oprit parallel aan de dijk. zware terp aan de dijk vertroebeld wel enigszins de verhouding tussen het grondlichaam en de dijk. 36 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Oude watertoren.

Oude onderbouw van een molen.

37 H + N + S '10 doorzicht op achterliggend veenweidegebied tussen Groot-Ammers en Streefkerk h o o f d s t u k

4 Analyse dijklandschap

Projectgebied en de deeltrajecten daarbinnen

In het eerste hoofdstuk van dit rapport is dit Vervolgens wordt de kaart 'kenmerken en projectgebied ten opzichte van de andere kwaliteiten van het landschap' in zijn geheel deelprojecten langs de Nederrijn en Lek ge- getoond, waarna volgens een vast stramien typeerd. In hoofdstuk 4 van dit rapport wordt de beschrijving van de deeltrajecten start. de analyse van het landschap uitgediept op het niveau van de Lekdijk Alblasserwaard De deeltrajecten worden beschreven met: (dijkring 16) vanaf het veer bij Gelkenes • een karakteristieke foto in het oosten tot Kinderdijk in het westen. • tekst Gesteld is dat dit projectgebied in de eerste • 3-D principe-model plaats ontginningslint is en een scherpe grens • luchtfoto met GBKN tussen de rivier en het binnendijkse veenwei- • een uitsnede van de kaart 'kenmerken en delandschap. De observaties in het vorige kwaliteiten van het landschap' hoofdstuk laten echter zien dat de dijk niet • uitsnede van de dijkpartituur (combinatie overal op dezelfde manier als scherpe grens van dwars- en lengteprofielen) beleefd kan worden. Op basis van verschillen in samenhang tussen de dijk en de omgeving is een indeling gemaakt in verschillende deeltrajecten die afzonderlijk behandeld worden.

Op de kaart (op de volgende pagina's) zijn dit deelgebied als geheel en de afzonderlijke deeltrajecten weergegeven.

39 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kaartbeeld deeltrajecten

40 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

41 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kenmerken en kwaliteiten van het dijklandschap

De kenmerken en kwaliteiten (en soms ook van het dijklandschap zijn telkens afgezet knelpunten van het dijklandschap. De be- knelpunten) van het dijklandschap zijn per tegen het kader van de dijk als ontginningslint langrijkste inzichten uit de cultuurhistorische dijksegment beschreven en geïllustreerd en scherpe grens. De ateliers met de verschil- analyse zijn ook verwerkt. volgens hetzelfde stramien. Het gehanteerde lende betrokkenen hebben waardevolle input schaalniveau is 1:10.000. De eigenschappen geleverd voor de analyse van kwaliteiten en

LEGENDA

42 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

43 H + N + S '10 particulier gebruik binnentalud omgeving Liesveld

44 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Gelkenes

Dit meest oostelijke deeltraject begint bij de veerpont tussen Gelkenes en Schoonhoven. De knik in de dijk ter hoogte van de veerstoep, waarmee dit traject begint, geeft in oostelijke richting prachtig uitzicht over de Lek. De situatie rond de aansluiting van de N216 op de veerstoep is erg rommelig doordat de N216, die vanaf het zuiden parallel aan de ‘Veerse Dijk’ richting de veerpont loopt, hier onder een flauwe hoek de dijk kruist. In het buitendijks gebied ten westen van het veer ligt een aantal industrieterreinen. Sommige hiervan zijn opgehoogd tot op dijkniveau waardoor de contour van de dijk nagenoeg verdwijnt. Dit komt het doorgaande karakter van de dijk niet ten goede. De onbebouwde gedeelten van de uiterwaarden zijn vaak dicht beplant. Al met al is er weinig contact met het water. Binnendijks ligt het industriegebied van Gelkenes waardoor er geen zicht op het achterliggende veenweidelandschap mogelijk is. De dijk is grotendeels bebouwd met karakteristieke lintbebouwing. De tuinen lopen door tot aan de kruin van de dijk wat zorgt voor een mooi afwisselend beeld. Ter hoogte van Liesveld is de dijk ook deels onbebouwd. Het landschap is hier meer beplant dan het karakteristieke open veenweidelandschap verder naar het westen. Over de kruin van de dijk loopt een weg met fietsstroken. De dijk is grotendeels voorzien van bermen.

3D-model deeltraject

45 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k A l b l a ss e r w a a r d

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 kilometeraanduidingAW 233 AW 234 AWAW 235 159 AWAW 236 160 AWAW 237 161 AWAW 238 162 AWAW 239 163 AWAW 240 164 AWAW 241 165 AWAW 242 166 AWAW 243 167 AWAW 244 168 AWAW 245 169 AWAW 246 170 AWAW 247 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade k tuimelkade k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing hinterland dorpsbebouwing achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen Dijkvakversterkingen 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g lekdijk albla ss e r w a a r d

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

47 H + N + S '09 aansluiting oude en nieuwe dijk aan westzijde van Groot-Ammers h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g lekdijk albla ss e r w a a r d

Nes/Groot Ammers

De dijk buigt hier af naar binnen en loopt om de Binnen Nes heen. Dit buitendijks gelegen gebied heeft hoge zomerkades en is in agrarisch gebruik. Vanaf de dijk is er geen contact meer met de Lek. De weg ligt op de kruin en is voorzien van fietsstroken. De dijk is grotendeels bebouwd, de tuinen lopen door tot aan de kruin. De dijk is versterkt met bermen. Aan het begin van het dorp Groot Ammers splitst de dijk zich. Het oude dijktracé en de weg lopen door het dorp, wat tot drukke verkeerssituaties leidt. De nieuwe dijk is naar buiten verlegd en zie je op dit punt mooi door het landschap weglopen. Onderaan het talud ligt een fietspad. De nieuwe dijk loopt parallel aan de oude dijk langs het dorp en sluit bij de Ammersche boezem weer aan. Vanaf het dorp bieden twee opritten toegang tot het bedrijventerrein ‘De Gorzen’. Deze kruisen op korte afstand van elkaar de dijk, wat afbreuk doet aan de continuïteit van het dijktracé.

3D-model deeltraject

49 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k A l b l a ss e r w a a r d

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 kilometeraanduidingAW 224 AW 225 AWAW 159 226 AWAW 160 227 AWAW 161 228 AWAW 162 229 AWAW 163 230 AWAW 164 231 AWAW 165 232 AWAW 166 233 AWAW 167 234 AWAW 168 235 AWAW 169 236 AWAW 170 237 AWAW 171 238 AWAW 172 239 AWAW 173 240 AWAW 174 241 AWAW 175 242 AWAW 176 243 AWAW 177 244 AWAW 178 245 AWAW 179 246 AWAW 180 247 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade k tuimelkade k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing hinterland dorpsbebouwing achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen Dijkvakversterkingen 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g lekdijk albla ss e r w a a r d

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

51 H + N + S '09 zicht op de parallelweg bij Opperstok gezien vanaf Groot Ammers h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Opperstok

Ten westen van Groot Ammers ontmoeten de oude en nieuwe dijkloop elkaar weer. Op dezelfde hoogte raakt de Ammersche Boezem aan de dijk. Deze historische afwatering is niet meer in gebruik. De Ammersche kade loopt langs de boezem en vormt een aantrekkelijke recreatieve route. Deze plek waar een heleboel elementen bij elkaar komen heeft potenti- eel een hoge kwaliteit, maar is nu ook onduidelijk. Verder naar het westen maakt de dijk een scherpe slinger en biedt een wisselend perspectief op het landschap. De dijk is hier bij de laatste versterking polderwaarts versterkt waarbij de binnendijkse panden zijn gesloopt en verder achterop de kavel zijn teruggebouwd. De nieuwe woningen worden ontsloten via een parallelweg die bijna op maaiveldniveau ligt. De historische relatie tussen bebouwing en djijk is hierbij verstoord geraakt. De doorgaande weg met fietsstroken ligt op de kruin van de dijk. Vanaf de schaardijk is er een sterke relatie met de rivier met mooie vergezichten.

3D-model deeltraject

53 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 kilometeraanduidingAW 217 AW 218 AWAW 159219 AWAW 160220 AWAW 161221 AWAW 162222 AWAW 163223 AWAW 164224 AWAW 165 225 AWAW 166226 AWAW 167227 AWAW 168228 AWAW 169229 AWAW 170230 AWAW 171 231 AWAW 172232 AWAW 173233 AW 174234 AWAW 175 235 AWAW 176236 AWAW 177237 AWAW 178 238 AW 179239 AWAW 180240 AWAW 181 241 AWAW 182242 AW 183243 AW 184244 AWAW 185245 AW AW 246 186 AWAW 187247 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade k tuimelkade k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing dorpsbebouwing hinterland achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen Dijkvakversterkingen 54 H + N + S '10 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

55 H + N + S '10 historische boerderijen achter de dijk bij Bergstoep h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Bergstoep

Vanaf het veer Bergstoep worden voor het eerst tuimelkades toegepast. De hoogte van de tuimelkade varieert langs het tracé. Daar waar de tuimelkade hoog is wordt het zicht op de rivier verstoord. Er ligt geen pad op de tuimelkade. De dijkzone is langs het hele traject bebouwd met een karakteristiek bebouwingslint waarin historische en nieuwere gebouwen elkaar afwis- selen. De bebouwing vormt zo een integraal onderdeel van de dijk. Het dijktalud is afwisselend in eigendom van particulieren en het waterschap, wat een redelijk afwisselend beeld oplevert. Voor het overgrote deel is de dijk versterkt met bermen. Met de tuimelkade, het private talud, en het continue bebouwingslint zou je hier kunnen spreken van een typisch Alblasserwaards dijkprofiel. Achter de lintbebouwing ligt het open veenweidelandschap van de Alblasserwaard. In de buitenbochten van de flauw meanderende Lek liggen uiterwaarden die grotendeels zijn ingericht als natuurgebied. Ter hoogte van de binnenbochten verdwijnen de uiterwaarden en is er sprake van een schaardijk. Hier loopt de weg omhoog tot op de kruin en daarmee verdwijnt de tuimelkade. Hierdoor ontstaat een kilometers ver uitzicht in de lengterichting over de Lek. Binnendijks ligt hier de bebouwing enigszins op afstand. De aansluiting van de Veerweg naar de veerpont is rommelig. Deze loopt niet recht door maar in een bajonet waardoor je een klein stuk over de dijk zelf moet voordat je naar de veerstoep kunt. De Halfweg en de Veerweg ver- binden de dijk met het achterland.

3D-model deeltraject

57 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k A l b l a ss e r w a a r d

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AWkilometeraanduiding 201 AW 202 AW AW203 159 AW AW204 160 AW AW205 161 AW AW206 162 AWAW 207 163 AW AW208 164 AW AW209 165 AW AW210 166 AW AW211 167 AW AW212 168 AW AW213 169 AW AW214 170 AWAW 215 171 AWAW 216 172 AW AW217 173 AW AW218 174 AW AW219 175 AW AW220 176 AWAW 221 177 AW AW222 178 AW AW223 179 AW AW224 180 AWAW 225 181 AWAW 226 182 AW AW227 183 AW AW228 184 AW AW229 185 AW 230 AW 186 AW AW 231 187 AW AW232 188 AW AW233 189 AW AW234 190 AW AW235 191 AWAW 236 192 AW AW237 193 AWAW 238 194 AW AW239 195 AW AW240 196 AWAW 241 197 AW AW242 198 AWAW 243 199 AW 244 AW 200 AWAW 245 201 AW AW246 202 AW AW247 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade tuimelkade k k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing dorpsbebouwing hinterland achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen Dijkvakversterkingen 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g lekdijk albla ss e r w a a r d

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

59 H + N + S '09 tuimelkade met voetpad bij Streefkerk h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Nieuwe Veer/Streefkerk

Ook langs dit traject is sprake van een typisch Alblasserwaards-dijkprofiel. Het dorp Streefkerk ligt direct tegen de dijk aan. Buitendijks ligt een jachthaven en ook staat er buitendijks bebouwing aan de dijk. De uiterwaard ten oosten van de jachthaven is dicht begroeid en ontneemt het zicht op de rivier. Ter hoogte van de jachthaven ligt wel een pad op de tuimelkade. Tussen de tuimelkade en de weg is ruimte om te parkeren en hier ligt ook buitendijks een groene berm, waardoor de dijk een brede zone wordt. Ter hoogte van de buitendijkse bebouwing heeft de dijk kort het karakter van een dorpsstraat.

3D-model deeltraject

61 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191kilometeraanduidingAW 192 AW 193AW 159AW 194AW 160AW 195AW 161AW 196AW 162AW 197AW 163AW 198AW 164AW 199AW 165 AW 200AW 166AW 201AW 167AW 202AW 168AW 203AW 169AW 204AW 170AW 205AW 171AW 206AW 172AW 207AW 173AW 208AW 174AW 209AW 175AW 210AW 176AW 211AW 177AW 212AW 178AW 213AW 179AW 214AW 180AW 215AW 181AW 216AW 182AW 217AW 183AW 218AW 184AW 219AW 185AW 220 AW 186AW 221AW 187AW 222AW 188AW 223AW 189AW 224AW 190AW 225AW 191AW 226AW 192AW 227AW 193AW 228AW 194AW 229AW 195AW 230AW 196AW 231AW 197AW 232AW 198AW 233AW 199AW 234 AW 200AW 235AW 201AW 236AW 202AW 237AW 203AW 238AW 204AW 239AW 205AW 240AW 206AW 241AW 207AW 242AW 208AW 243AW 209AW 244AW 210AW 245AW 211AW 246AW 212AW 247AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade tuimelkade k k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing hinterland dorpsbebouwing achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen 62 Dijkvakversterkingen H + N + S '10 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

63 H + N + S '10 getijdenatuur achter de tuimelkade tussen Streefkerk en Nieuw-Lekkerland h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Bakwetering

Ten westen van Streefkerk loopt de dijk weer direct langs het water. Door de schaardijk is het contact met de rivier hier optimaal. Iets verder naar het westen bevindt zich buitendijks een nieuw natuurgebied. Dit is bijzonder aangezien het één van de weinige plaatsen is zo ver stroomopwaarts waar de getijdendynamiek de ruimte heeft. De dijk is over de hele lengte bebouwd met een karakteristiek bebouwingslint. Vlak na het natuurgebied buigt de dijk weer naar de Lek en ook hier klimt de weg naar de kruin van de dijk en verdwijnt de tuimelkade tijdelijk waardoor er mooi uitzicht is in alle richtingen. Achter de lintbebouwing loopt een wetering, de bakwetering. Deze vormt de scheiding tussen de woonkavels en de agrarische percelen van het open landschap daarachter.

3D-model deeltraject

65 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k A l b l a ss e r w a a r d

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 kilometeraanduidingAW 178 AW 179 AW 180159 AW 181160 AWAW 182161 AW 162183 AW 163184 AW 164185 AW AW 165 186 AW 187166 AW 188167 AW 189168 AW 169190 AW 170191 AW 171192 AW 172193 AW 194173 AW 195174 AW 175196 AW 197176 AW 177198 AW 199178 AW AW 179 200 AW 180201 AW 181202 AW 182203 AW 204183 AW 184205 AW 206185 AW AW 207 186 AW 208187 AW 188209 AW 189210 AW 211190 AW 212191 AW 213192 AW 214193 AW 194215 AW 195216 AW 217196 AW 197218 AW 198219 AW 199220 AW AW 221 200 AW 222201 AW 202223 AW 224203 AW 204225 AW 205226 AW 206227 AW 207228 AW 208229 AW 209230 AW 210231 AW 211232 AW 212233 AW 213234 AW 214235 AW 215236 AW 237216 AW 217238 AW 239218 AW 219240 AW 220241 AWAW 242221 AW 222243 AW 244223 AWAW 224245 AW 246225 AW 247226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade tuimelkade k k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing hinterland dorpsbebouwing achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen Dijkvakversterkingen 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g lekdijk albla ss e r w a a r d

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

67 H + N + S '09 dorpsentree van Nieuw-Lekkerland h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Nieuw Lekkerland centrum

Ook hier loopt de bakwetering achter het bebouwingslint door. In het dorp Nieuwe Lekker- land zorgt dit voor een heldere scheiding tussen de historische lintbebouwing en de nieuwe dorpsuitbreidingen. In de uiterwaarden ligt een industriegebied. Vlak voor het veer Nieuw Lekkerland ligt een dubbel dijktracé. De tussenruimte is klein en onduidelijk. De weg richting de veerpont snijdt de ruimte doormidden. Ten westen van de kerk, die ook in het tussengebied ligt, komen de dijken weer bij elkaar. Het dorp heeft door de ligging van de dubbele dijk en de industriegebieden weinig contact met de rivier. De dijk heeft tuimelkades die vanaf de kerk voorzien zijn van een voetpad. De toeritten naar het industrieterrein kruisen de dijk waardoor de tuimelkade onderbroken wordt. Dit verstoort de continuïteit van het dijktracé.

3D-model deeltraject

69 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

PKB Dijkvak te versterken na veri catie PKB Dijkvak te versterken na veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 kilometeraanduidingAW 168 AW 169 AWAW 159 170 AWAW 160 171 AWAW 161 172 AWAW 162 173 AWAW 163 174 AWAW 164 175 AWAW 165 176 AWAW 166 177 AWAW 167 178 AWAW 168 179 AWAW 169 180 AWAW 170 181 AWAW 171 182 AWAW 172 183 AWAW 173 184 AWAW 174 185 AW AW 175 186 AWAW 176 187 AWAW 177 188 AWAW 178 189 AWAW 179 190 AWAW 180 191 AWAW 181 192 AWAW 182 193 AWAW 183 194 AWAW 184 195 AWAW 185 196 AWAW 197186 AWAW 187 198 AWAW 188 199 AW AW 189 200 AWAW 190 201 AWAW 191 202 AWAW 192 203 AWAW 193 204 AWAW 194 205 AWAW 195 206 AWAW 196 207 AWAW 197 208 AWAW 198 209 AWAW 199 210 AW AW 211200 AWAW 201 212 AWAW 202 213 AWAW 203 214 AWAW 204 215 AWAW 205 216 AWAW 206 217 AWAW 207 218 AWAW 208 219 AWAW 209 220 AWAW 210 221 AWAW 211 222 AWAW 212 223 AWAW 213 224 AWAW 214 225 AWAW 215 226 AWAW 216 227 AWAW 217 228 AWAW 218 229 AWAW 219 230 AWAW 220 231 AWAW 221 232 AWAW 222 233 AWAW 223 234 AWAW 224 235 AWAW 225 236 AWAW 226 237 AWAW 227 238 AWAW 228 239 AWAW 229 240 AWAW 230 241 AWAW 231 242 AWAW 232 243 AWAW 233 244 AWAW 234 245 AWAW 235 246 AWAW 236 247 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river rivierriver voorland voorland buitentalud buitentalud tuimelkade tuimelkade k k kruin kruin binnentalud binnentalud dijklint k dijklint k berm berm sloot sloot dorpsbebouwing hinterland dorpsbebouwing achterlandhinterland lan agrarisch landlan

Dijkvakversterkingen 70 Dijkvakversterkingen H + N + S '10 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

71 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

hoge tuimelkade ten westen van Nieuw-Lekkerland

72 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Nieuw Lekkerland west

Ten westen van de in de uiterwaarden gelegen industriegebieden is de dijk uitgevoerd als schaardijk en heeft het dorp meer contact met de rivier. De dijk volgt een relatief recht tracé en biedt mooi uitzicht over de river. Het dijklint loopt ook hier door in het dorp, met de bakwetering als grens tussen het oude lint en de latere dorpsuitbreiding

3D-model deeltraject

73 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

PKBPKB Dijkvak Dijkvak te versterkente versterken na naveri catie veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN

kilometeraanduidingkilometeraanduiding AWAW 159 159 AWAW 160 160 AWAW 161 161 AWAW 162 162 AWAW 163 163 AWAW 164 164 AWAW 165 165 AWAW 166 166 AWAW 167 167 AWAW 168 168 AWAW 169 169 AWAW 170 170 AWAW 171 171 AWAW 172 172 AWAW 173 173 AWAW 174 174 AWAW 175 175 AWAW 176 176 AWAW 177 177 AWAW 178 178 AWAW 179 179 AWAW 180 180 AWAW 181 181 AWAW 182 182 AWAW 183 183 AWAW 184 184 AWAW 185 185 AW AW 186 186 AWAW 187 187 AWAW 188 188 AWAW 189 189 AWAW 190 190 AWAW 191 191 AWAW 192 192 AWAW 193 193 AWAW 194 194 AWAW 195 195 AWAW 196 196 AWAW 197 197 AWAW 198 198 AWAW 199 199 AW AW 200 200 AWAW 201 201 AWAW 202 202 AWAW 203 203 AWAW 204 204 AWAW 205 205 AWAW 206 206 AWAW 207 207 AWAW 208 208 AWAW 209 209 AWAW 210 210 AWAW 211 211 AWAW 212 212 AWAW 213 213 AWAW 214 214 AWAW 215 215 AWAW 216 216 AWAW 217 217 AWAW 218 218 AWAW 219 219 AWAW 220 220 AWAW 221 221 AWAW 222 222 AWAW 223 223 AWAW 224 224 AWAW 225 225 AWAW 226 226 AWAW 227 227 AWAW 228 228 AWAW 229 229 AWAW 230 230 AWAW 231 231 AWAW 232 232 AWAW 233 233 AWAW 234 234 AWAW 235 235 AWAW 236 236 AWAW 237 237 AWAW 238 238 AWAW 239 239 AWAW 240 240 AWAW 241 241 AWAW 242 242 AWAW 243 243 AWAW 244 244 AWAW 245 245 AWAW 246 246 AWAW 247 247

rivierriverriver

voorlandvoorland buitentaludbuitentalud tuimelkade tuimelkade k k kruinkruin binnentaludbinnentalud dijklintdijklint k k bermberm slootsloot dorpsbebouwing dorpsbebouwing hinterlandachterlandhinterland agrarisch landlanlan

Dijkvakversterkingen 74 Dijkvakversterkingen H + N + S '10 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

75 H + N + S '10 molens langs de boezem bij Kinderdijk h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kinderdijk

De dijk heeft hier een nagenoeg recht tracé, en biedt een fraai zicht op het veenweidelandschap, het natuurgebied en de molens van Kinderdijk. De Boezem van Kinderdijk staat op de Unesco Werelderfgoed lijst en vormt een bijzondere plek in het gehele tracé. Het is nog steeds in werking als uitwateringspunt en verbindt de Alblasserwaard met de Lek. Vanaf het natuurgebied van Kinderdijk ligt de weg op de kruin van de dijk. Na de uitwateringssluis buigt de dijk af naar het zuiden en vervolgt zijn weg door het dorp Kinderdijk.

3D-model deeltraject

77 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

PKBPKB Dijkvak Dijkvak te versterkente versterken na naveri catie veri catie

luchtfoto i.c.m. GBKN

rivierriverriver

voorlandvoorland buitentaludbuitentalud tuimelkadetuimelkade k k kruinkruin binnentaludbinnentalud dijklintdijklint k k bermberm slootsloot dorpsbebouwingdorpsbebouwing hinterlandachterlandhinterland agrarisch landlanlan

Dijkvakversterkingen Dijkvakversterkingen 78 H + N + S '10 'Dijkpartituur' h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

uitsnede kaart 'kenmerken en kwaliteiten dijklandschap'

79 H + N + S '10 PKB Dijkvak te versterken na veri catie

kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247

rivierriver

voorland buitentalud tuimelkade k kruin binnentalud dijklint k berm sloot dorpsbebouwing achterlandhinterland agrarisch landlan PKB Dijkvak te versterken na veri catie

Dijkvakversterkingen kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AWrivier 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247

nat achterland river natuur, bos voorland haven buitentalud buitentalud met tuimelkade tuimelkade kruin met weg k kruin binnentalud binnentalud dijklint k berm berm sloot parallele sloot (bakwetering) dorpsbebouwing hinterland stenen talud lan PKB Dijkvak te versterken na veri catie agrarisch landgebruik

intensief landgebruik

waardevolle weg kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 Dijkvakversterkingen AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247

bebouwing river zichtpunt voorland scale: 1:5000 buitentalud k windmolen, korenmolen tuimelkade k kruin bijzonder object binnentalud dijklint k berm rijksmonument (alleen dijkzone) sloot dorpsbebouwing hinterland veer lan

PKB Dijkvak te versterken na veri catie

Dijkvakversterkingen PKB Dijkvak te versterken na veri catie

PKB Dijkvak te versterken na veri catie

Dijkvakversterkingen kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river voorland buitentalud tuimelkade k kruin binnentalud dijklint k berm sloot dorpsbebouwing hinterland lan PKB Dijkvak te versterken na veri catie

kilometeraanduiding AW 159 AW 160 AW 161 AW 162 AW 163 AW 164 AW 165 AW 166 AW 167 AW 168 AW 169 AW 170 AW 171 AW 172 AW 173 AW 174 AW 175 AW 176 AW 177 AW 178 AW 179 AW 180 AW 181 AW 182 AW 183 AW 184 AW 185 Dijkvakversterkingen AW 186 AW 187 AW 188 AW 189 AW 190 AW 191 AW 192 AW 193 AW 194 AW 195 AW 196 AW 197 AW 198 AW 199 AW 200 AW 201 AW 202 AW 203 AW 204 AW 205 AW 206 AW 207 AW 208 AW 209 AW 210 AW 211 AW 212 AW 213 AW 214 AW 215 AW 216 AW 217 AW 218 AW 219 AW 220 AW 221 AW 222 AW 223 AW 224 AW 225 AW 226 AW 227 AW 228 AW 229 AW 230 AW 231 AW 232 AW 233 AW 234 AW 235 AW 236 AW 237 AW 238 AW 239 AW 240 AW 241 AW 242 AW 243 AW 244 AW 245 AW 246 AW 247 river voorland buitentalud tuimelkade k kruin binnentalud dijklint k berm sloot dorpsbebouwing hinterland lan

Totaal 'Dijkpartituur'

Dijkvakversterkingen

Deel II handreiking toekomstige kwaliteit de Lekdijk bij Gelkenes h o o f d s t u k 5 Kernkwaliteiten, knelpunten en ambities ruimtelijke kwaliteit

Het vorige hoofdstuk geeft op detailniveau schap (zie ook hoofdstuk 1). Het is natuurlijk Kernkwaliteit 2 inzicht in de kenmerken van de dijkzone. Dit mogelijk dat een kernkwaliteit niet in het Het landschap in dit deelgebied voegt zich in hoofstuk zoomt ten opzichte van het vorige gehele gebied goed uit de verf komt. Daar- de reeks van opeenvolgende landschappen hoofdstuk weer uit en brengt de veelheid aan mee is het dus eerder ‘potentiële’ dan een langs de rivieren van oost naar west in Ne- observaties terug tot de essentie: de zoge- ‘huidige kwaliteit’. Ook is het mogelijk dat een derland en is binnen deze reeks zeer repre- naamde kernkwaliteiten. bepaalde kernkwaliteit een keerzijde heeft, sentatief voor het benedenrivierengebied. die weer afbreuk aan doet aan deze (of aan Door deze kernkwaliteiten scherp te typeren een andere) kernkwaliteit. Deze aspecten zijn wordt richting gegeven aan een samenhan- in een aparte paragraaf ‘knelpunten’ beschre- gend toekomstige dijkontwerp, nog los van de ven. specifieke versterkingsopgave. De kernkwaliteiten vormen hiervoor het kader dat ook De deeltrajecten zijn aan de hand van de ná dijkversterking minimaal overeind moet kernkwaliteiten opnieuw bekeken, met een blijven. Zij bakenen dus als ware het speelveld ‘kwaliteitskaart’ als resultaat. De kernkwalitei- af waarbinnen tijdens de planvorming varianten en knelpunten zijn vervolgens vertaald ten ontwikkeld kunnen worden. De benade- naar een set ambities voor de toekomstige ring van ruimtelijke kwaliteit aan de hand van ruimtelijke kwaliteit van de dijkzone. kernkwaliteiten past binnen een ontwikke- lingsgerichte houding waarin het behoud en versterking van de essentie belangrijker is dan Kernkwaliteiten het sparen van een optelsom aan details. Kernkwaliteit 1 Bij de beschrijving van de kernkwaliteiten De dijk van de Nederrijn en Lek is een con- wordt ingezoomd van het hoogste naar het tinue, langgerekte en hoog in het landschap laagste schaalniveau. Vertrekpunt is de dijk gelegen structuur die uitzicht biedt op het als ontginningslint en scherpe grens tussen lager gelegen omliggende landschap. de rivier en het binnendijkse veenweideland-

85 H + N + S '09 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kernkwaliteit 3 Kernkwaliteit 4 Kernkwaliteit 5 De landschappen aan weerszijden van de Het landschap aan de zijde van de rivier Het laagveenontginningslandschap aan de dijk (Alblasserwaard en de Lek) laten een wordt hier gekenmerkt door: zijde van de Alblasserwaard wordt geken- zeer groot contrast zien. De dijk ligt hier als • grote rechtstanden van de rivier die spec- merkt door: scherpe grens tussen. taculaire vergezichten over open water • het veenweidegebied met opstrekkende mogelijk maken. verkaveling (lange, evenwijdige percelen • de dijk die meestal direct aan het water met bewoning voor op de kavel). grenst (schaardijk), er zijn weinig uiterwaar- • de grote openheid. den aanwezig. • de in oost-westelijke richting liggende be- • getijdewerking van de rivier, er is vaak een bouwingslinten (ontginningslinten), waaron- smalle strook van rietgors aanwezig aan de der het bebouwingslint aan de dijk. voet van de dijk. • een opvallend groene en weinig verstede- lijkte overzijde.

86 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kernkwaliteit 6 Kernkwaliteit 7 Kernkwaliteit 8 De weg op de dijk vormt als het ware een Het contrast tussen beide landschappen Het buitentalud van de dijk kent een grote tribune die uitzicht biedt op de zeer verschil- (hoog schaalniveau) werkt door in de inrich- mate van eenheid van profiel, materialisering lende landschappen aan weerszijden. De ting van het dijkprofiel (laag schaalniveau), en beheer: weg wordt veelvuldig als fietsroute gebruikt, met een asymmetrische dijk(zone) als resul- • rietgors in de teen utilitair en recreatief. taat. De aanwezige tuimelkades benadrukken • verhard onderste gedeelte het ‘asymmetrische profiel’. • groen bovenste gedeelte

87 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kernkwaliteit 9 Kernkwaliteit 10 Kernkwaliteit 11 Het binnentalud van de dijk kent een grote Het bebouwingslint (lengteprofiel): De bebouwing aan de dijk (dwarsprofiel): mate van afwisseling in profiel, gebruik en • is continu en legt hierdoor de verbinding • bestaat vaak uit een voor- en een achtererf, beheer: tussen de dorpen en het landelijke gebied. met de oudste bebouwing aan de dijkzijde • veel afritten • bestaat voornamelijk uit ruim opgezette en de nieuwere bebouwing daarachter. • vaak particulier in gebruik als tuin / weide (boerderij)erven. • is vaak geïntegreerd in/aan het dijktalud. in aansluiting op het aangrenzende erf • kent gave historische bebouwing, voorna- • kent vaak meerdere niveaus, waarbij gere- melijk historische boerderijen. ageerd is op het hoogteverschil tussen de • kent intern een grote mate van afwisseling voor- en achterzijde. (bebouwingstypen en -ouderdom, dicht- • wordt ontsloten door middel van een heid). individuele toerit vanaf de dijk, die uitkomt • maakt vanaf de dijk doorzicht op het ach- op het achtererf. tergelegen open polderlandschap mogelijk. • wordt ontsloten vanaf de dijk, voornamelijk via individuele afritten naar de erven die meestal haaks op de dijk staan.

88 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kernkwaliteit 12 Knelpunten De contactpunten tussen het watersysteem Per knelpunt is aangegeven op welke van de polder en de Lek: kernkwaliteit dit betrekking heeft. • Kinderdijk, Unesco-werelderfgoed en nog steeds in werking als uitwateringspunt voor Knelpunt de Alblasserwaard als geheel De bij de laatste versterkingsronde aan- • De Ammersche Boezem als historisch gebrachte ‘dubbele dijken’ vertroebelen uitwateringspunt de positie van de dijk als ‘scherpe grens’ (kernkwaliteit 3).

89 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Knelpunt Knelpunt Knelpunt Buitendijkse industriegebieden belemmeren De getijdedynamiek komt maar op een De tuimelkades zijn zo hoog dat de rivier het zicht op de rivier (kernkwaliteiten 3 en 4) beperkt aantal plaatsen daadwerkelijk tot vanuit de auto vaak nauwelijks zichtbaar is en beperken de recreatieve gebruiksmogelijk- expressie (kernkwaliteit 4). (kernkwaliteit 6). heden vanuit de aangrenzende dorpen.

90 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Knelpunt Knelpunt Knelpunt De fors opgehoogde buitendijkse bedrijven- Het lengteprofiel van de kruin is zeer dis- Door het weinig scherpe profiel van de terreinen onderbreken het continue buiten- continu. De tuimelkades zijn niet consequent tuimelkades straalt de huidige dijk niet dijkse talud en maken de dijk als zelfstandig toegepast en bepalen het hoogteverloop van voldoende het karakter van een bijzonder langgerekt grondlichaam minder herkenbaar de weg (kernkwaliteit 7). waterstaatkundig fenomeen uit (kernkwaliteit (kernkwaliteit 1 en 8). 7).

91 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Knelpunt Knelpunt Knelpunt De grote mate van afwisseling in de we- De verkeersintensiteit en het hoge aandeel Bij de laatste dijkverzwaringsronde is de dijk ginrichting en de hier en daar uitbundige zwaar verkeer botst met het gebruik als plaatselijk (Opperstok) in de richting van de materialisering verstoort de beleving vanaf de fietsroute, recreatief en utilitair (kernkwaliteit polder verlegd. De originele woningen zijn dijk als ‘tribune voor het landschap’ (kernkwa- 6 en 7). daarbij gesloopt, en de nieuwe achterop de liteit 6). kavel teruggebouwd. De woningen in het dijklint worden nu ontsloten vanaf een parallelweg aan de voet van de nieuwe dijk. De afwisseling in het binnentalud (kernkwaliteit 9) en de relatie tussen dijk en bebouwing (kernkwaliteiten 10 en 11) zijn verstoord. De dijk is hier veel minder dan in de rest van het traject een scherpe grens (kernkwaliteit 3).

92 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kwaliteitskaart De verschillende deeltrajecten die besproken zijn in het vorige hoofdstuk zijn opnieuw bekeken aan de hand van de kernkwaliteiten (en knelpunten) waarna per deeltraject een ‘overkoepelende kwaliteit’ is toegekend. Er is onderscheid gemaakt tussen een basiskwa- liteit, een hoge kwaliteit, en een zeer hoge kwaliteit. Op de kwaliteitskaart (volgende pagina's) zijn de deeltrajecten en de toege- kende kwaliteiten weergegeven.

93 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

kwaliteitskaart huidige situatie deeltrajecten

94 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

95 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Ambities ruimtelijke De ambities op hoofdlijnen zijn: De inrichting van de dijk en zijn omgeving kwaliteit • Vergroot de continuïteit / eenheid van de (en daarmee de ruimtelijke kwaliteit) wordt De kernkwaliteiten en knelpunten zijn kruin en het buitentalud. Geef invulling aan bepaald door vier bouwstenen: vertaald naar ambities voor het behouden, de kwaliteit van de dijk als tribune op de • het functioneren als waterstaatswerk (en verbeteren en vernieuwen van de ruimtelijke scherpe grens van twee landschappen. de uitstraling) kwaliteit van dijkzone. In dit hoofdstuk zijn • Behoud en versterk de continuïteit / een- • de verkeersfunctie het nog ambities vanuit het oordeel over de heid van het binnendijkse bebouwingslint • het beheer en gebruik (het dwarsprofiel) huidige ruimtelijke kwaliteit alleen, los van (lengteprofiel) met de grote mate van • het lengteprofiel (de eenheid) de dijkversterkingsopgave. Confrontatie met afwisseling daarbinnen. deze dijkversterkingsopgave vindt plaats in • Behoud en versterk de relatie tussen de De hierboven beschreven ambities houden het volgende hoofdstuk, waarna de ambities binnendijkse bebouwing en de dijk (dwars- op verschillende manier verband met de worden aangescherpt. profiel). bouwstenen van de dijk. In de tabel zijn de • Los het knelpunt ten aanzien van het ver- ambities op hoofdlijnen uitgewerkt en aan de keer op de dijk op. Verbeter met name de bouwstenen gekoppeld. positie van de fietsers. • Vergroot de belevingswaarde en recreatieve gebruiksmogelijkheden van het buitendijkse gebied voor de inwoners van de dorpen en het dijklint. Betrek hierin ook de ecologische potenties van het zoetwa- tergetijdemilieu. • Behoud het doorzicht vanaf de dijk op het binnendijkse gebied, het open polderlandschap van de Alblasserwaard.

96 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Bouwstenen van de dijk(zone) dijk als waterkering / verkeer gebruik en beheer lengteprofiel omgeving dwarsprofiel

Behoud • asymmetrisch karakter • route op de dijk als • sterke relatie tussen • continuïteit • getijdendynamiek in van de dijk als tribune die zicht biedt bebouwing en de dijk bebouwingslint met recent aangelegd uitdrukking van de op het omliggende grote afwisseling buitendijks ‘scherpe grens’ landschap daarbinnen natuurterrein • grote mate van • riet- en gorzenoever afwisseling binnentalud aan de buitendijkse • eenheid van het zijde van de dijk (waar buitentalud aanwezig) • doorzicht op het open veenweidelandschap Versterk / verbeter • uitstraling als • positie van de fietsers • particulier gebruik van • eenheid van • getijdendynamiek in waterstaatskundig (veiligheid & beleving) dijktaluds en bermen materiaalgebruik op ‘verlande’ en fenomeen door • zicht op de rivier van • plaatselijk: relatie en rond de weg op de dichtgegroeide scherper profileren af de rijweg tussen het dijk buitendijkse tuimelkades bebouwingslint en de natuurterreinen dijk • riet- en gorzenoever aan de buitendijkse zijde van de dijk (waar niet aanwezig) Vernieuw • herkenbaarheid dijk • aanleg vrijliggende • herbouw van • eenheid van de kruin • recreatieve als zelfstandig fietspaden op woningen in ‘gaten’ in van de dijk door te gebruiksmogelijkheden grondlichaam ter tuimelkades en groene het bebouwingslint kiezen voor een en ecologische plaatse van dijken eenduidig profiel: met betekenis buitendijks opgehoogde of óf zonder tuimelkades (industrie)gebied voor buitendijkse terreinen • vermindering bewoners dijk en intensiteit en aandeel dorpen zwaar verkeer door maatregelen op regionaal niveau tabel ambities ruimtelijke kwaliteit, gekoppeld aan de bouwstenen van de dijk

97 H + N + S '10 zicht op de dijk bij Bergstoep vanaf de toegangsweg naar het veer h o o f d s t u k 6 visie op de versterkingsopgave

In dit hoofdstuk wordt de technische verster- De versterkingsopgave Technische opgave kingsopgave geconfronteerd met de (kern) Net zo eenduidig als de ruimtelijke karakteris- kwaliteiten van de dijk. Te versterken gedeelten van de dijk tiek is de reden waarom deze dijkdelen niet Op het kaartbeeld op de volgende pagina's voldoen aan de veiligheidseisen. De hoogte is weergegeven welke delen van de dijk zijn vormt (met uitzondering van enkele kleine afgekeurd en versterkt moeten worden gedeeltes) geen probleem. Bij de laatste dijk- binnen het HWBP-programma. Het betreft versterkingen heeft het accent vooral gelegen vrijwel het grootste deel van de dijk binnen op de hoogte. In de tijd dat deze versterkin- dit projectgebied. De uitzonderingen zijn: gen werden uitgevoerd, werd gerekend met • de Molenstraat / Lekdijk vanaf de Ne- hogere rivierafvoeren en bovendien was de derwaard tot aan de kade van de Hooge Maeslantkering nog niet aangelegd, waardoor boezem van Nieuw-Lekkerland de zeeinvloed sterker doorwerkte in de • de ‘dubbele dijk’ in de bebouwde kom van maximale waterstand. De vereiste hoogte Nieuw Lekkerland (rond de kerk) is in het verleden binnen dit projectgebied • twee gedeelten van de dijk tussen Streef- veelal bereikt door buitendijkse versterking kerk en Groot-Ammers (rond Halfweg en met tuimelkades. Veerweg) • de ‘dubbele dijk’ rond Groot-Ammers De laatste jaren is het inzicht in een ander • een gedeelte van de dijk ten oosten van bezwijkmechanisme van de dijk, namelijk de Groot-Ammers macro-instabiliteit, toegenomen. De dijken van het benedenstroomse deel van de Lek zijn bij langdurige hoge waterstanden gevoelig voor zogenaamde opdrijving van de bodem, waardoor deze kunnen afschuiven. Ook op andere plaatsen binnen het rivierengebied komt dit principe voor, maar nergens zo eenduidig over zo’n grote lengte als binnen dit deelgebied.

99 H + N + S '09 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Kaartbeeld met te versterken gedeelten van de dijk (in rood aangegeven)

100 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

101 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Technische oplossingsrichtingen ondergrondse betonmix) die afschuiven Eenvoudig gezegd zijn er twee oplossingsrich- voorkomt op het moment dat opdrijven tingen om het probleem van instabiliteit bin- plaatsvindt. nen dit projectgebied op te lossen: in grond of in techniek. Een oplossing in techniek kost ten opzichte van de huidige contouren van de dijk geen Een oplossing in grond betekent de aanleg of nauwelijks extra ruimte; in het geval van van brede (30 tot 50 meter) en dikke (aantal bebouwing hoog in de dijk zal deze gegsloopt aanleg berm aan binnendijkse zijde meters) stabiliteitsbermen tegen het binnen- moeten worden om een technische oplos- talud van de dijk aan. Deze berm moet vol- sing mogelijk te maken. Mogelijke bezwaren doende tegendruk geven om opdrijven tegen zijn schade aan huizen en de weg die ontstaat te gaan. Op dit moment zijn slechts plaatselijk tijdens de aanleg. Vernieuwing van het wegdek kleine stabiliteitsbermen aanwezig. Voor een is wellicht noodzakelijk na de versterking. groot gedeelte van het traject ontbreken ze. De vereiste hoogte en dikte in het geval van een stabiliteitsberm kan per locatie verschillen Robuustheid en uitbreidbaarheid en wordt op dit moment nader bepaald door Het waterschap hanteert bij de versterking het waterschap. de principes van robuustheid en uitbreidbaarheid. Robuustheid betekent dat de In theorie kan een berm aansluitend aan het versterking die nu wordt uitgevoerd 50 jaar aanleg berm met rivierwaartse huidige binnentalud worden aangelegd. Een moet voldoen. Uitbreidbaarheid betekent dat verschuiving andere optie is het buitendijks verschuiven rekening wordt gehouden met een extra ver- van de gehele dijk om ruimte voor een berm sterking na deze periode. In het geval van dit te scheppen. In de praktijk blijkt dat er in dit projectgebied betekent dit dat er nu niet (of deelgebied weinig ruimte is. Binnendijks is er nauwelijks) dijkverhoging aan de orde is, maar immers sprake een lint van bebouwing, dicht dat er wel rekening mee gehouden wordt dat op de dijk. Buitendijks is er de ruimte van de dit op lange termijn nog kan gebeuren. rivier al beperkt. Een algehele buitendijkse verschuiving van de dijk is bovendien complex en kostbaar. Context Ruimte voor de Rivier De PKB Ruimte voor de Rivier is er op Een oplossing in techniek betekent dat er gericht de bestaande ruimte in het winterbed een constructie in de bestaande dijk gebracht van de rivieren te behouden en uit te breiden technische constructie in de dijk wordt (bijvoorbeeld een damwand of een om het gebied voor te bereiden op een

102 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

grotere toekomstige waterafvoer. De context houden met de aanstaande dijkversterking. opgave voor de korte termijn gedeeltelijk van Ruimte voor de Rivier betekent voor dit Het resultaat is een aangescherpte ambitie gelijk op lopen en gedeeltelijk niet: projectgebied dat de bestaande ruimte in voor ruimtelijke kwaliteit bij de dijkverster- • Niet alle vanuit ruimtelijke kwaliteit ge- het winterbed van de rivier uitgangspunt is. king. wenste aanpassingen aan de kruin van de In het verleden is bij dijkversterkingen ook in dijk volgen vanzelf uit de versterkingsop- dit gebied de dijk richting de rivier opgescho- Uit de beschrijving van de technische opgave gave. ven. Bij de aanstaande dijkversterking ligt dit en oplossingsrichtingen blijkt dat voor de • Vernieuwing van het wegdek op de kruin is niet langer voor de hand. De ruimte in het korte termijn: wellicht aan de orde na de dijkversterking huidige winterbed is hier (ten opzichte van • De aandacht uitgaat naar aanpassingen in wanneer gekozen wordt voor technische de Lek verder naar het oosten) beperkt, net het huidige binnentalud (bermen of techni- maatregelen. als de compensatiemogelijkheden. Alleen de sche maatregelen) • De sterke ambitie om de kwaliteiten van hoog gelegen (en bebouwde) buitendijkse • Aanpassing van de kruin van de dijk voor het binnentalud te behouden is niet ver- bedrijventerreinen vormen in theorie een het grootste deel van de lengte niet nood- enigbaar met de aanleg van brede stabili- compensatiemogelijkheid. Het omvormen van zakelijk zijn en dat rivierwaartse verschui- teitsbermen over grote lengte. deze terreinen is een complex en langdurig ving in eerste instantie niet voor de hand • Het ver rivierwaarts verschuiven van de proces, dat niet alleen kan voorkomen uit de ligt. dijk is zowel vanuit de techniek als vanuit dijkversterkingsopgave. Als het rivierwaarts ruimtelijke kwaliteit geen eerste keus. verschuiven al aan de orde is, zal het lokaal Uit de ambities van ruimtelijke kwaliteit blijkt zijn en gekoppeld moeten worden aan com- dat: Hier komt nog bij dat een aantal ambities pensatiemaatregelen. • De grootste wensen voor behoud van de verder gaan dan de dijkzone alleen, maar ruimtelijke kwaliteit liggen bij het binnenta- vragen om complexe keuzes in de ruimtelijke Confrontatie ambitie lud (onder andere de sterke relatie tussen ordening op gebiedsniveau. Het gaat hierbij de dijk en de achterliggende bebouwing) bijvoorbeeld om de transformatie van de bui- met technische op- • De grootste wensen voor verbetering van tendijkse bedrijventerreinen en de regionale gave de ruimtelijke kwaliteit liggen bij de kruin wegenstructuur. Het lijkt niet realistisch dat In hoofdstuk 5 zijn de ambities ten aanzien van de dijk (onder andere een heldere deze ontwikkelingen onderdeel worden van van de ruimtelijke kwaliteit van de dijkzone dijkvorm, de verkeerssituatie en het zicht de aanstaande dijkversterkingsopgave. benoemd die voortkomen de kernkwaliteiten op de rivier) van de ‘typisch Alblasserwaardse Lekdijk’ en • Een rivierwaartse verschuiving van de dijk de gesignaleerde knelpunten. vanuit ruimtelijke kwaliteit niet voor de hand ligt Door confrontatie van deze ambities met de technische opgave en oplossingsrichtingen Uit het bovenstaande blijkt dat de ambities kan bepaald worden in hoeverre zij verband vanuit ruimtelijke kwaliteit en de versterkings-

103 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Basisvisie met voorgesteld voor ruimtelijke kwaliteit in de voorgesteld de redenering om te draaien. ontwerpprincipes dijkversterking aan de hand van de bouwste- De basisvisie is daarom dat dijkversterking in Eerder is gesteld dat de specifieke ruimtelijke nen. Deze basisvisie vormt het vertrekpunt principe plaats vindt door technische maat- kwaliteit van de dijk voortkomt uit de samen- voor het gehele (deel)projectgebied: regelen in het binnentalud waarbij dit in zijn hang tussen de volgende vier bouwstenen: huidige vorm inclusief bebouwing (en beheer) • versterkingsprincipe (technisch functione- Versterkingsprincipe, technisch functioneren zoveel mogelijk behouden wordt. ren) (dwarsprofiel) • lengteprofiel (landschappelijke structuur) In eerste instantie lijkt het logisch om met Verkeer • verkeer (incl. beleving) een oplossing in grond een volgende stap De verkeerssituatie op de kruin wordt • gebruik en beheer toe te voegen aan het grondlichaam van de verbeterd. De huidige vorm van de kruin dijk dat al eeuwen in ontwikkeling is. Omdat blijft daarbij behouden. Concreet betekent dit Om ook in de toekomst te kunnen spreken dit waarschijnlijk met behoud van de huidige onder andere de aanleg van fietssuggestie- over een typisch Alblasserwaardse dijk met kwaliteiten in het binnentalud maar op een stroken. Als delen van de wegverharding na eigen kwaliteiten wordt een specifieke visie beperkt aantal locaties mogelijk is, wordt versterking aan vernieuwing toe zijn, wordt hier 'werk met werk' gemaakt.

Lengteprofiel De landschappelijke continuïteit van de dijk wordt versterkt door eenheid in materiaalgebruik. Dit materiaalgebruik (‘dijkmeubilair’ zoals bebording, verkeerskundige inrichting) is ‘terughoudend’.

Gebruik en beheer Het huidige (deels particuliere) gebruik van het dijktalud blijft behouden.

profiel volgens de basisvisie (tuimelkade afhan- kelijk van locale situatie)

104 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

3d-model van de basisvisie

105 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Variabele bouwstenen Versterkingsprincipe, technisch functioneren Gebruik en beheer Lokaal zijn er wellicht mogelijkheden om van (dwarsprofiel) • Uitbreiding van het particuliere beheer (in de ‘basisvisie’ af te wijken en daarmee de • Lokaal aanleg van een berm (in plaats van aansluiting op het achterliggende erf) van ruimtelijke kwaliteit ten opzichte van deze ba- technische maatregelen) wanneer hiervoor de huidige bermen en dijktaluds aan de sis verder te vergroten. Of dat ook werkelijk ruimte is of gemaakt kan worden door binnendijkse zijde. Dit versterkt de positie mogelijk is, moet blijken bij de uitwerking van uitkoop en sloop van een individuele wo- van de dijk als scherpe grens. alternatieven in het kader van de MER (zie ning. Sloop van grote delen van het dijklint • Herbouw van woningen in de zogenaamde ook het volgende hoofdstuk). Geadviseerd beantwoordt niet aan de ambities voor ‘rotte kiezen’, gaten in het bebouwingslint wordt om in het vervolgproces voor de ruimtelijke kwaliteit en is niet aan de orde. die ontstaan zijn tijdens vorige dijkverster- verschillende bouwstenen naast de basisvisie • Lokaal betrekken van de buitendijkse kingen. ook de volgende variabele bouwstenen te bedrijventerreinen bij de versterkings- onderzoeken: opgave. Mogelijk beperkte rivierwaartse Lengteprofiel verschuiving van de dijk in combinatie met • Meenemen van de ‘tussenliggende vak- compensatieruimte door transformatie van ken’ die niet versterkt hoeven te worden industrie naar natuur. om de eenheid van de dijk te vergroten. Het gaat hierbij in eerste instantie om de Verkeer verkeerskundige inrichting (eenheid van het • Aanleg van vrijliggende fietspaden als wegprofiel en fietspaden). aanvulling op de suggestiestroken, over zo De visie van het Waterschap is dat deze vak- groot mogelijke lengte. Benut hiervoor de ken buiten de scope van het project vallen. tuimelkades en nu nog onbenutte ‘dubbele Als deze delen toch worden meegenomen dijken’. (bijvoorbeeld vanwege verkeer) gebeurt • Lichte verhoging van de rijweg bij vernieu- dit op initiatief van (en voor rekening van) wing (met ongeveer 0,5 meter) zodat over derden. de tuimelkades de rivier beter te beleven is. Hierbij is ook aanpassing van de toeritten naar de erven nodig.

106 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Omgaan met uitbreidbaarheid termijn kan het wellicht noodzakelijk blijken. De dijken hebben op dit moment geen Op dat moment komt ook de verkeerssitu- structureel hoogteprobleem. Een verregaande atie opnieuw in beeld. herinrichting van de kruin en de vorm van de dijk ligt daarom op dit moment niet voor de Eerder werd de optie genoemd om de route hand. Volgens het principe van ‘uitbreidbaar- op de dijk af te waarderen in combinatie met heid’ wil het waterschap er bij het aanstaande verbetering van de doorgaande wegenstruc- dijkontwerp al rekening mee houden op tuur in de polder en uitplaatsing van bedrij- lange termijn alsnog dijkverhoging uitgevoerd ven. Voorgesteld wordt om de periode tussen kan worden. nu en 2050 te benutten om hier geleidelijk naar toe te werken. Wanneer dijkverhoging Het bijzondere van de tuimelkades is de alsnog aan de orde is, kan op dat moment ‘overmaat’ die deze geven in het profiel rond door fundamentele herinrichting van de dijk de kruin van de dijk. Op zeer lange termijn een volgende stap ten aanzien van de ruimte- kan de dijk hier in principe verhoogd worden lijke kwaliteit gezet worden. door deze ruimte te benutten, de tuimelkade te laten vervallen en de weg naar het (nieuwe) hoogste punt te brengen. Als op de tuimelkade een (fiets)pad ligt, zal dit daarbij waarschijnlijk komen te vervallen. De verkeerssituatie op dat moment bepaalt mede de mogelijkheden. Ook betekent dit dat de opritten naar de woningen aangepast moeten worden. De voorkeur heeft deze waar mogelijk steiler te maken en anders deze te verlengen. Als dit allebei niet mogelijk is dan kunnen inritten gecombineerd worden (vleu- gelstoep). Aanleg van nieuwe parallelwegen moet vermeden worden. Dit doet afbreuk aan de ruimtelijke kwaliteit. Op de korte termijn ligt een rigoureuze aanpassing van de dijkvorm ten opzichte van de huidige situatie dus niet voor de hand. Maar op de lange

107 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Visie vertaald naar lokaal niveau De basisvisie en variabelen zijn vertaald naar het kaartbeeld van de Lekdijk in de Alblas- serwaard: de ‘visiekaart ruimtelijke kwaliteit dijkversterking’. Dit kaartbeeld geeft inzicht in de plaatsen waar alleen de ‘standaard’ bouwstenen voor de hand liggen en waar nog meer opties voor verdere vergroting van de ruimtelijke kwaliteit gevonden kunnen worden. Ook komen de ‘tussenliggende vakken’ in beeld en wordt duidelijk vanuit welke optiek zij al dan niet meegenomen zouden kunnen worden. De legenda van de kaart is opgebouwd uit de vier bouwstenen. De visiekaart is ook toegelicht in de tabel die aan het einde van dit hoofdstuk is opgenomen. In het volgende hoofdstuk is weergegeven hoe uit de verschillende bouwstenen met hun variabelen logische alternatieven samengesteld kunnen worden. Ter verduidlijking is hiernaast een aantal uitsnedes uit de visiekaart weergegeven. De integrale kaart staat op de volgende pagina's.

108 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

109 H + N + S '10 Kaartbeeld visie ruimtelijke kwaliteit dijkzone

110 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

zie ook volgende pagina's

111 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

zie vorige pagina's voor legenda

2 3

112 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

113 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

overzichtstabel variabele bouwstenen per deeltraject (toelichting bij de kaarten op de vorige pagina's

Variabele bouwstenen (te onderzoeken naast principes basisvisie)

deeltraject Deeltraject Dijkpaal Versterkingsprin- verkeer gebruik en beheer lengteprofiel Extra opmerkingen (rood=te (AW) cipe / onderzoek versterken)

Gelkenes Oost 246 – 240 binnendijkse berm •Versterking •Omvorming particulier gebruik buitendijks binnentalud en bedrijventerrein berm •geen •245-246: buitenwaartse carpoolplaats verschuiving: •Onderzoeken ruimte beperkt sloop/herbouw West 240 – 235 •Fietssuggestiestro- •Meenemen tbv ken eenheid materiaalgebruik & fietsvoorziening De Nes / Groot- 235 – 227 •Vrijliggend fietspad •Natuurontwikke- Ammers ling De Nes Opperstok 227 – 218 •Binnendijkse berm •Versterking •Complexe particulier gebruik meervoudige binnentalud en inrichtingsopgave berm •Onderzoeken sloop/herbouw Bergstoep Oost 218 – 213 •Fietssuggestiestro- •Versterking •Meenemen tbv ken particulier gebruik eenheid binnentalud en materiaalgebruik & berm (lokaal) fietsvoorziening Midden 213 – 209 •Binnendijkse berm •Vrijliggend fietspad •Versterking •Complexe •Nieuwe particulier gebruik meervoudige tuimelkade binnentalud en inrichtingsopgave berm •Nieuwe bebouwing op berm

114 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

vervolg overzichtstabel

Bergstoep West 209 – 204 •Fietssuggestiestro- •Meenemen tbv ken eenheid •Vrijliggend fietspad materiaalgebruik & fietsvoorziening Nieuwe Veer / Oost 204 - 199 •lokaal nieuwe •Vrijliggend fietspad Streefkerk tuimelkade t.b.v. •Beperkte fietspad verhoging rijweg tov tuimelkade West 199 - 196 •Beperkt •Vrijliggend fietspad •Evt. combinatie buitenwaartse met herinrichting verlegging buitendijks terrein Bakwetering 196 – 180 •Beperkte •Vrijliggend fietspad verhoging rijweg niet geadviseerd tov tuimelkade ivm lokaal ontbreken tuimelkades Nieuw-Lekkerland Dubbele dijk 180 – 176 •Vrijliggend fietspad

centrum 176 – 170 •Vrijliggend fietspad •Transformatie buitendijks bedrijventerrein Nieuw-Lekkerland 170 – 162 •lokaal nieuwe •Vrijliggend fietspad •Versterking west tuimelkade t.b.v. •Beperkte particulier gebruik fietspad verhoging rijweg binnentalud en tov tuimelkade berm Kinderdijk Oost 162 – 160 •Vrijliggend fietspad West 160 - 158 •Vrijliggend fietspad •Meenemen tbv •Parkeervoorzie- eenheid ning en aanlegkade materiaalgebruik Werelderfgoed Kinderdijk

115 H + N + S '10 h o o f d s t u k ontwerpprincipes in specifieke 7 situaties

De ‘visiekaart ruimtelijke kwaliteit’ in het Dijkversterking door aanleg van bin- vorige hoofdstuk geeft een overzicht van nendijkse bermen de mogelijke maatregelen die aan de orde Ontwerpprincipes kunnen zijn bij het behouden, versterken • alleen toe te passen bij voldoende ruimte en vernieuwen van de ruimtelijke kwaliteit aan de binnendijkse zijde van de dijkzone bij de dijkversterking. In dit • de berm domineert de hoofdvorm van de hoofdstuk is een aantal veelvoorkomende dijk niet, maar is herkenbaar als ‘toevoeging’ situaties vertaald naar concrete ontwerp- en is daarom altijd lager dan de kruin van principes die houvast geven bij de uitwerking. de dijk (verschil >1,5 meter) De ontwerpprincipes zijn verankerd in de • de achterzijde van de berm reageert op kernkwaliteiten. De ontwerpprincipes bij de patroon van het veenweidelandschap basisvisie zijn reeds in het vorige hoofdstuk • bij voorkeur particulier gebruik van de aan bod gekomen berm volgens ritme van het bebouwingslint • zonodig aanbrengen van overhoogte om verschillende vormen van gebruik en beplanting mogelijk te maken

117 H + N + S '09 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Versterking particulier gebruik van binnendijks dijktalud en bermen Ontwerpprincipes • doorzetten van particulier gebruik op binnendijks dijktalud en bermen • eventueel aanbrengen overhoogte op bermen om veelzijdig gebruik mogelijk te maken

huidige situatie

nieuwe situatie

118 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Aanleg van binnendijkse berm met (bestaande) parallelweg (specifiek voor Opperstok) Ontwerpprincipes • benut de dijkversterking om de relatie tussen het bebouwingslint en de dijk te herstellen • verhoog de parallelweg tot op het niveau van de nieuwe berm • aanleg van toeritten vanaf de parallelweg naar de particuliere erven • particulier gebruik van het talud van de berm vanuit de aansluitende erven

huidige situatie

nieuwe situatie

119 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Beperkte rivierwaartse dijkverlegging in combinatie met aanleg binnendijkse berm Ontwerpprincipes • maak de afstand tussen het bebouwingslint en de dijk niet te groot • particulier gebruik van de nieuwe bermen vanuit de achterliggende erven • zie ook ‘dijkversterking door aanleg nieuwe berm’

120 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Verhoging van de rijweg om het zicht op de rivier te versterken Ontwerpprincipes • beperkte verhoging van de rijweg bij vernieuwing van de verharding maakt een beter zicht vanaf de rijweg op de rivier mogelijk • verklein het hoogteverschil tussen de weg en de tuimelkade tot ongeveer 1 meter (in plaats van nu tot 1,5 meter) • regelmatig maaien van de kruin van de tuimelkade • een fietspad op de tuimelkade versterkt het effect huidige situatie: tuimelkade ontneemt zicht op Lek • aanpassing toeritten naar de erven

nieuwe situatie met verhoogde rijbaan

121 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Aanleg van fietssuggestiestroken Ontwerpprincipes • aan beide zijden ongeveer 1,25 meter breed • over zo groot mogelijke lengte, zo continu mogelijk • bij voorkeur grijs of zwart asfalt (in plaats van rood)

huidige situatie

nieuwe situatie

122 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Aanleg van een fietspad op een be- Aanleg van een tuimelkade t.b.v. vrijlig- staande tuimelkade gend fietspad Ontwerpprincipes Ontwerpprincipes • ligging midden op de kruin van de tuimel- • naadloze aansluiting op bestaande tuimelka- kade, 2,5 meter breed des in de omgeving • grijs/zwart asfalt of beton • beperkte verlaging van naastgelegen rijweg, • het fietspad versterkt een scherpe lijnvoe- zoveel mogelijk in aansluiting op de omge- ring van de tuimelkade ving • de aansluitingen tussen de rijweg en het • waarschijnlijk alleen mogelijk in combinatie vrijliggende fietspad vormen een belang- met technische versterking en beperkte rijke ontwerpopgave bij de uitwerking binnenwaartse verruiming van de dijk

nieuwe situatie

123 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Aanleg fietspad op ‘dubbele dijk’ Ontwerpprincipes • ligging midden op de kruin van de tuimelkade, 2,5 - 3 meter breed • grijs/zwart asfalt of beton • het fietspad versterkt de scherpe lijnvoe- ring van de dijk

huidige situatie

nieuwe situatie

124 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

(Her)bouw van woningen op nieuwe binnendijkse berm Ontwerpprincipes • beperkte afstand tot de dijk • bouwen in verschillende hoogtes, reage- rend op de dijk en de berm • bestaande (historische) bebouwing in de omgeving vormt inspiratiebron • afwisseling per ‘erf’ • particulier gebruik van de bermen • behoud doorzicht vanaf de dijk naar het open achterland • zie ook ontwerpprincipes voor aanleg van nieuwe bermen

125 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

boven: huidige situatie, onder: toekomstbeeld Aanleg rietgors aan de buitendijkse dijkteen Ontwerpprincipes • aanleg doorgroeibare oever (voor zover nu nog niet aanwezig) • over een zo lang mogelijk traject, zoveel mogelijk continuiteit

Transformatie buitendijkse bedrijventerreinen tot getijdenatuur Ontwerpprincipes • afgraven en onder getijdeninvloed brengen • zichtbaar maken van de rivier en de getijdendynamiek vanaf de dijk • herstel van zich op de rivier vanaf de dijk • open houden door periodiek beheer en onderhoud

126 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Transformatie buitendijkse bedrijventerreinen tot woongebied Ontwerpprincipes • verlagen terrein ten opzichte van de dijk • opnieuw zichtbaar maken van de hoofdvorm van de dijk door aanleg van ‘greppel’ of geheel afgraven van het buitendijkse terrein • zichtbaar maken van de buitendijkse ligging in de architectuur (bijvoorbeeld bouwen op palen of een ‘plint’) • door middel van stedenbouwkundige opzet en architectuur verschil tussen binnen- en buitendijkse zijde benadrukken • herstel van zich op de rivier vanaf de dijk

boven: huidige situatie, onder: toekomstbeelden

127 H + N + S '10 polder de Nes h o o f d s t u k

8 advies voor het vervolg

Deze deelstudie is vanuit een analyse van de Status: bouwsteen huidige situatie en de cultuurhistorie gekomen tot (kern)kwaliteiten, knelpunten en am- voor het MER Geadviseerd wordt om de Handreiking Ruim- bities ten aanzien van de ruimtelijke kwaliteit telijke Kwaliteit vast te stellen als één van de van de Alblasserwaardse dijk. De ambities zijn bouwstenen voor het MER, naast de andere geconfronteerd met de technische opgave en deelstudies die zijn uitgevoerd. Beoogd is verwerkt tot een visie op ruimtelijke kwaliteit om de voorstellen in dit rapport goed aan bij de dijkversterking. Deze visie is vervolgens te laten sluiten bij de opgave om vanuit een vertaald tot een kaartbeeld waarin op lokaal realistisch perspectief het MER in te kun- niveau de verschillende kansrijk geachte nen starten. Er is nadere studie en discussie basisprincipes en variabelen zijn weergegeven. nodig om te kunnen bepalen welke ambities De bouwstenen voor ruimtelijke kwaliteit in daadwerkelijk in het project meegenomen het verder planproces zijn daarmee geschetst. zullen worden. Dit gebeurt tijdens de startno- Bij uitwerking op het lagere schaalniveau kan titiefase, waarin de contouren van het project aan de hand hiervan aanvulling met details worden bepaald. Naast ruimtelijke kwaliteit plaatsvinden. zullen ook andere argumenten zal de reali- seerbaarheid (kosten, techniek, grondposities e.d.) hierbij een rol spelen.

129 H + N + S '09 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

De handreiking als Kernkwaliteiten als vertrekpunt voor al- beoordelingskader ternatiefontwikkeling Bij integrale uitwerking van de alternatieven Geadviseerd wordt om in het kader van moet blijken of de losse bouwstenen in dit het MER alternatieven te ontwikkelen die rapport met elkaar een fraai en samenhan- inhoudelijk dicht bij de in dit rapport be- gend dijkontwerp kunnen opleveren dat zich schreven basisvisie op ruimtelijke kwaliteit verhoudt tot de kernkwaliteiten en ambities staan. Ze kunnen daarbinnen verschillende die zijn geschetst. Daarvoor moeten de inhoudelijke accenten leggen op basis van alternatieven goed worden doorontworpen de variabele bouwstenen die benoemd zijn. op hun ruimtelijke consequenties. Het is Alle varianten zijn in onze optiek integraal mogelijk dat de geschetste ambities in de en houden rekening met ruimtelijke kwaliteit, praktijk niet overal even goed te combineren maar wel telkens op een andere manier. In zijn. Wanneer bijvoorbeeld een vrijliggend de laatste paragraaf van dit hoofdstuk wordt fietspad slechts over korte afstanden te rea- met behulp van de inzichten uit dit rapport liseren blijkt, ontstaat niet meer (maar eerder richting gegeven aan een aan aantal mogelijke minder) eenheid in het dijkprofiel. Op andere alternatieven. Afgeraden wordt om alternatie- plaatsen gaan de ambities wellicht heel goed ven te ontwikkelen waarvan het bij voorbaat samen. Bij het gebruik van de kernkwaliteiten duidelijk is dat zijn op geen enkele wijze aan- en ambities als beoordelingskader is er een sluiten bij de kernkwaliteiten van de ‘typisch hiërarchie aan te wijzen. De essentie op het Alblasserwaardse dijk’. Dergelijke alternatie- hogere schaalniveau gaat vóór details. Met ven zijn niet in het Nationaal Landschap op behulp van de inzichten die de volgende ont- hun plaats. werpslag oplevert kan het beoordelingskader aangescherpt worden.

130 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

131 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g L e k d i j k k i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Beperkt extra ruimte Alternatief 1 Alternatief 2 Behoud Aanpassing Alternatief 3 Alternatief 4 Extra ruimte voorstel voor MER-alternatieven, opgespannen tussen de assen behoud - aanpassing en beperkt extra ruimte - extra ruimte

Alternatief Versterkingsprincipe Verkeer Lengteprofiel Gebruik/beheer 1 • Uitsluitend technische oplossing • Handhaven huidige wegbreedte, • Tussenliggende vakken niet • Huidig gebruik / beheer in binnentalud aanleg fietssuggestiestroken meenemen binnentalud is uitgangspunt (verdeling waterschap- particulier) 2 • Uitsluitend technische oplossing • Handhaven huidige wegbreedte, • Tussenliggende vakken • Huidig gebruik / beheer in binnentalud aanleg fietssuggestiestroken meenemen tbv eenheid binnentalud is uitgangspunt • Plaatselijk vrijliggende fietspaden materialisering / (verdeling waterschap- fietssuggestiestroken particulier) • Plaatselijk uitbreiden beheer door particulieren (huidige taluds) 3 • Overwegend technische • Handhaven huidige wegbreedte, • Tussenliggende vakken niet • Huidig gebruik / beheer oplossing in binnentalud aanleg fietssuggestiestroken meenemen binnentalud is uitgangspunt • Plaatselijk berm (behoud • Plaatselijk vrijliggende fietspaden (verdeling waterschap- woningen) particulier) 4 • Overwegend technische • Handhaven huidige wegbreedte, • Tussenliggende vakken • Huidig gebruik / beheer oplossing in binnentalud aanleg fietssuggestiestroken meenemen tbv eenheid binnentalud is uitgangspunt • Plaatselijk berm (zoveel mogelijk • Plaatselijk vrijliggende fietspaden materialisering / (verdeling waterschap- behoud woningen) • Plaatselijk weg verhogen ivm fietssuggestiestroken particulier) • Plaatselijk beperkte rivierwaartse zicht op de rivier • Tussenliggende vakken • Plaatselijk uitbreiden beheer verschuiving icm transformatie meenemen tbv aanleg door particulieren (huidige buitendijkse terreinen vrijliggende fietspaden taluds en nieuwe bermen) • Plaatselijk bouwen op nieuwe bermen overzicht van de bouwstenen en variabelen per alternatief

132 H + N + S '10 h a n d r e i k i n g ruimtelijke kwaliteit dijkver s t e r k i n g l e k d i j k K i n d e r d i j k - s c h o o nh o v e n

Aanzet voor alterna- nodig) de andere is behoud ten opzichte van De rol van het land- transformatie. Met elkaar leveren beide assen tieven een matrix op die de keuzeruimte voor 4 schapsontwerp Een aantal keer in dit rapport zijn de vier integrale, samenhangende alternatieven vanuit Dit rapport benoemt de huidige en gewenste bouwstenen voor de ruimtelijke kwaliteit van ruimtelijke kwaliteit opspant. Alternatief 1 ruimtelijke kwaliteit van de Lekdijk in de de dijk benoemd: bestaat in feite uit de componenten van de Alblasserwaard, vanaf het nationale, tot het • versterkingsprincipe (technisch functione- basisvisie. De andere alternatieven voegen regionale en het lokale niveau. Het resultaat ren) daar vanuit hun eigen specifieke invalshoek is een zelfstandig leesbaar en overdraagbaar • lengteprofiel andere variabelen aan toe. De visiekaart in product. Daarmee is natuurlijk nog niet • verkeer (incl. beleving) hoofdstuk 6 laat zien waar de keuzeruimte het laatste woord over ruimtelijke kwaliteit • gebruik en beheer ten opzichte van de basisvisie gevonden kan gezegd. Dat de toekomstige dijk daadwer- worden. De vier hoekpunten van de matrix kelijk ruimtelijke kwaliteit oplevert moet in Ook is beschreven hoe op een voor de bevatten elk een eigen ‘mix’ van de variabelen de vervolgstappen nog bewezen worden. Bij Lekdijk specifieke wijze om te gaan met deze van de verschillende bouwstenen. De tabel dit vervolg zou het landschapsontwerp een bouwstenen bij de dijkversterking. Daarnaast geeft een overzicht van de variabelen per nadrukkelijke rol moeten spelen. Ten eer- zijn er voor de verschillende bouwstenen alternatief. ste bij het benoemen en uitwerken van de variabelen benoemd die, naast de basisvisie, varianten. Ten tweede bij de beoordeling en ook het onderzoeken waard zijn. Het doel In het kader van het MER worden de alter- de keuze en ten slotte bij de uitwerking van is te komen tot een samenhangend ont- natieven ook beoordeeld op andere effecten, het voorkeursalternatief. De verschillende werp met een zekere mate van eenheid en zoals milieu en kosten. De basisvisie leunt bouwstenen moeten op elkaar betrokken continuiteit. Het zuiver op pragmatische wijze sterk op het nemen van technische maat- worden, er moeten nog ontdekkingen gedaan combineren van de verschillende bouw- regelen ten behoeve van de dijkversterking, worden, er moet verder ingezoomd worden. stenen en ideeen uit deze handreiking leidt wat hoge kosten met zich meebrengt. Bij Ogenschijnlijke details kunnen immers grote niet tot deze samenhang. Daarom moeten de andere alternatieven zijn ook plaatselijk invloed hebben op de uiteindelijke kwaliteit heldere alternatieven ontworpen worden, versterkingsmaatregelen in grond (bermen) van het ontwerp. Het gaat daarbij bijvoor- die elk op hun eigen manier als het ware de opgenomen. Dit betekent waarschijnlijk dat beeld om materiaalkeuze, de verkeerskundige bouwstenen 'sorteren'. Het ontwerp wijst de basisvisie niet automatisch ook de goed- inrichting of de aansluitingen van taluds. De daarna uit of er daadwerkelijk voldoende koopste oplossing is. kansen zijn benoemd, maar de ruimtelijke eenheid ontstaat, ten minste op het niveau kwaliteit van de toekomstige dijk moet bij de van de in dit rapport gnoemde deeltrajecten. uitwerking bewezen worden. De variabelen laten zich ten opzichte van elkaar afzetten langs twee verschillende assen: één van de assen is het ruimtebeslag van de versterking (beperkt of meer extra ruimte

133 H + N + S '10 colofon Het rapport 'Handreiking Ruimtelijke Kwaliteit Dijkversterking Lekdijk Kinderdijk - Schoonhovenseveer werd opgesteld door H+N+S landschapsarchitecten in samenwerking met Beek & Kooiman cultuurhistorie op verzoek van het Waterschap Rivierenland

H+N+S Landschapsarchitecten Pieter Schengenga Thijs de Zeeuw Lodewijk van Nieuwenhuijze Hao Wu Gepke Heun

Beek & Kooiman cultuurhistorie Marinus Kooiman

Waterschap Rivierenland Frans van den Berg - projectleider Gerjan Westerhof - assistent projectleider

DLG-oost Michaël van Buuren – hoofdontwerper

Amersfoort, januari 2010 © H+N+S (2010) Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en / of openbaar gemaakt mits de bron wordt vermeld