K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

JAARGANG 131 | 2020 | 1

MBST Ernst Mindfulness Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrij- ding van kwakzalverij

ADVIESRAAD Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. K. Kramers, hoogleraar medicatieveiligheid Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. F.J. van Sluijs, emeritus hoogleraar chirurgie gezelschapsdieren

REDACTIE B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artike- len en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektronische uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: € 37,50 Losse nummers: € 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: © Private Eye

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Postbus 15682, 1001 ND Amsterdam tel: 0653327764, e-mail: [email protected]

BESTUUR Voorzitter: N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Secretaris: mw. C.J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam LEDEN G. R. van den Berg, psychiater n.p., Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Prof. dr. F.S.A.M. van Dam, emeritus hoogleraar psychologie, Amsterdam Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Amsterdam Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, veterinair geneeskundige, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Prof.dr. L.J.A.Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam Mw. dr. Y.H. Tak, apothekeres, Utrecht Mw. dr. ir. C.A. Vietsch, architecte, Vlaardingen M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught JURIDISCH ADVISEUR Prof.mr. dr J.H. Hubben, hoogleraar Gezondheidsrecht RUG en of counsel bij Nysingh advocaten & notarissen ERELID I. A. van de Graaff (1943-2009) EREVOORZITTER Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal € 45 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen € 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal € 400. Rekeningnummer NL37INGB0000032237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam www.kwakzalverij.nl Van de bestuurstafel

Op 15 januari 1881 verscheen het eerste Maandblad tegen de Kwakzalverij met een oproep aan alle artsen en weldenkende mensen om het bestuur van de VtdK een handje te helpen.

et blad zou ononderbroken blijven ver- delijkse nieuwsbrief, terwijl tegelijk afscheid schijnen totdat in 1942 de oorlogssi- werd genomen van de verouderde naam van het tuatie en het tekort aan papier tot een periodiek, dat vanaf dat jaar Nederlands Tijd- tijdelijke uitval leidden. Vanaf 1946 schrift tegen de Kwakzalverij ging heten. Dat Hkwam de verschijning weer op gang, totdat het blad werd steeds dikker en ging viermaal per jaar bestuur anno 1976 moest besluiten het blad niet uitkomen. De lezers weten het maar al te goed: de meer te produceren wegens geldgebrek, gevolg website is volwassen geworden en zal een steeds van een dalend ledental, en daarbij enigszins belangrijker plaats gaan innemen naast en deels gedesillusioneerd door de ontwikkelingen in de in plaats van het Tijdschrift. Het is de wens van politiek waar een perfide wet in voorbereiding het bestuur dat de website, waarop snel kan was – de Wet BIG – die de sluizen voor onbe- worden ingehaakt op de actualiteit en waarin voegde genezers dreigde te gaan openzetten. Na steeds vaker beroepsmatige redacteuren/jour- een bezinningsperiode van vier jaar, waarin ook nalisten hun bijdragen gaan leveren, steeds meer een nieuw bestuur aantrad, werd een doorstart aan betekenis zal winnen. Om daarvoor geld vrij geforceerd dankzij een aantal eminente mannen te maken is besloten dit jaar nog slechts drie en een flinke financiële donatie. De opkomst van afleveringen van het NTtdK te laten verschijnen de ‘alternatieve geneeskunde’ zorgde voor veel en wel in april, augustus en december. Reden tot sympathie voor de Vereniging en het ledental klagen kunt u – als u de voorkeur geeft aan papie- begon weer te stijgen. Op 15 september 1981 ren informatie – dit jaar beslist nog niet hebben, verscheen het eerste exemplaar van wat nu ging want alle leden ontvangen gratis het kloeke laat- heten Actieblad tegen de Kwakzalverij met een ste boek van onze erevoorzitter, getiteld Met het voorlopige verschijningsfrequentie van vier per vizier op Kackadoris. Dat zult u binnenkort in jaar. In de twee decennia daarna verscheen het de brievenbus tegemoet zien. Over de verdere blad later vijf maal en nog later zelfs zesmaal per ontwikkelingen van het Tijdschrift na 2020 zal jaar. Zo kon men de actualiteit beter volgen. In het bestuur in samenspraak met de leden beslis- 2003 werd een majeure stap gezet naar de sen. ● modernisering van de Verenigingsuitgaven met de start van een eigen website en een maan-

APRIL 2020 NTtdK 1 ‘Innovatief’ magneetapparaat Artrose Centrum werkt niet Het Artrose Centrum in Haarlem biedt een ‘innovatieve’ therapie aan tegen artrose, MBST. Het is Kwakzalverij

Lukas Stalpers en Broer Scholtens

We kunnen u een betere kwaliteit van leven bieden: pijnver- mindering, verbeterde bewegelijkheid en functionaliteit, belooft het Haarlemse Artrose Centrum Nederland van fysio- therapeut Jan Jorn van ’t Land (https://www.artrosecentrum-nederland.nl/).

et centrum, gevestigd in het gebouw zo worden verlicht op een natuurlijk manier van zijn sportcentrum 201FysioSport, (http://www.mbst.nl/nl/osteoporose-botziekte). heeft het MBST-apparaat omarmd als Het ‘innovatieve’ MBST-apparaat is ontwikkeld verdienmodel (https://201fysiosport- in Duitsland waar er sinds 2008 ‘zeer succes- H.nl/). Kernspinresonantie is het sleutelwoord. volle’ behandelingen mee worden uitgevoerd. Het Artrosepatiënten liggen in een cirkelvormig mag- Haarlemse fysiobedrijf heeft het apparaat in neetveld dat gecentreerd is rond een pijnlijke 2015 geïntroduceerd, als ‘eerste’ in Nederland. knie, hand, elleboog of heup. Het magneetveld De Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) werd herstelt kapotte kraakbeencellen die bovendien er recentelijk in enkele e-mails op attent worden voorzien ‘van energie om goed te kunnen gemaakt. groeien’, legt het centrum uit. Het lichaam wordt Tom Berg, een in Nederland geboren en in aangezet tot herstel van kapotte cellen, nieuwe Utrecht afgestudeerde (in 1983) arts, zette de worden gevormd (celregeneratie), is de belofte. oprichter van het Artrose Centrum, fysiothera- De kraakbeen-laag wordt beter van dichtheid. Dit peut Van ’t Land, op het MBST-spoor. De in zorgt voor minder pijn en betere bewegelijkheid Duitsland gepromoveerde Berg heeft een ortho- van de aangedane gewrichten, belooft het bedrijf pedische praktijk in Damme (boven Osnabrück), (https://www.artrosecentrum-nederland.nl/nieu- waar hij sinds 2011 met MBST-apparatuur werkt we-behandeling/). (https://www.orthopaede-damme.de/praxis/drs- Het behandelsucces varieert van ‘vermindering nl-dr-tom-berg.html). ‘Met enorme succesresul- van pijn tot aan volledig verdwijnen’ ervan. ‘Uit taten’, vertelde Berg het Haarlemse fysio- wetenschappelijk onderzoek en uit onze eigen centrum. resultaten blijkt de kans op succes groter dan Het is overigens niet de enige fysiopraktijk in 80% te zijn.’ (https://www.artrosecentrum-neder- Nederland met MBST-apparatuur. Ook het in land.nl/behandelresultaten/) kapotte botten gespecialiseerde centrum Fractu- MBST zou volgens haar adepten niet alleen ry van traumachirurg/entrepeneur Gert Kuijt in artrose maar ook osteoporose kunnen aanpakken het Brabantse Reusel (onder Eindhoven) be- en de botmassa en botdichtheid weer ‘significant’ schikt over MBST-apparatuur, ook vanwege het kunnen verhogen. Hieraan gerelateerde pijn zou vermeende ‘versnelde herstel van botbreuk’ (htt-

2 NTtdK APRIL 2020 ps://www.fractury.com/nl/over-fractury/mede- van het gewricht. Het verwarrende is dat reuma werkers/). Zijn behandelingen zijn ‘wetenschap- op den duur ook kan leiden tot gewrichtsslijtage pelijk onderbouwd (evidence en practiced (artrose). Bij de meest voorkomende vorm van based)’, schrijft hij op zijn website. artrose op oudere leeftijd is er geen sprake van Dit vindt Wikipedia van Evidence Based Prac- reuma. Allebei de aandoeningen gaan gepaard tice (EBP): ‘Met EBP beogen beroepsbeoefena- met pijn en beperking van de beweeglijkheid van ren een rationalisatie van hun handelen, maar de de gewrichten. term dient niet te worden verward met ‘weten- Het meten van het effect van een behandeling schappelijke bewijs’ of ‘wetenschappelijk effect.’ tegen artrose is niet gemakkelijk. Er zijn grote Een MBST-behandeling duurt een uur, liggend groepen patiënten nodig en gestandaardiseerde op een bed of zittend op een stoel. De groei- methoden om pijn, kwaliteit van leven en functie stimulatie gaat na behandeling door, tot zes van de motorische beperkingen te meten. maanden, zij het in verminderd tempo, menen Osteoporose is eveneens een ouderdomskwaal MBST-behandelaars. Op de website van de Duitse waarbij door afname van kalk in het bot de producent staan enkele videofilmpjes met sterkte van het bot afneemt. Waarschijnlijk dank- getuigenissen van patiënten. zij betere voeding en een betere leefstijl komt osteoporose steeds minder voor en daalt het aan- tal door osteoporose veroorzaakte botbreuken (zie: Goettsch 2007, Crisp 2012). Osteoporose van de wervelkolom geeft vaak pijnlijke inzakkin- gen van de wervels, waarbij ook zenuwen die uit het ruggenmerg komen bekneld kunnen raken en uitstralende pijn geven. Pijn en beperking van de beweeglijkheid zijn de meest voorkomende klach- ten. Het nut van fysiotherapie bij artrose en osteo- porose is gering. De theorie over de beste bege- MBST-apparaat leiding van artrosepatiënten zwalkt tussen veel rust, veel bewegen en alles daartussen. Oefe- Artrose vergt zeven behandelsessies van een ningen bij pijnlijke gewrichten verminderen de uur per dag, behalve in het weekend, bij osteopo- pijn op korte termijn, maar het effect is gering en rose is negen uur nodig. Uit gecontroleerde klini- soms zelf pijnlijk (Fransen, 2015; Østeras, sche studies zou blijken dat de ‘cel-reparaties’ 2017). Patiënten zijn daarom blij als een arts, een meer dan twaalf maanden in tact blijven, bij som- fysiotherapeut of een kwakzalver een behande- mige patiënten zelfs meer dan vier jaar, beweert ling aanbiedt waarbij geen beweging nodig is. Bij de MBST-beweging (https://www.artrose- BMST ligt de patiënt gerieflijk stil onder een centrum.be/faq). zoemend apparaat. Fractury van chirurg Kuijt vraagt voor zeven behandelingen 1365 euro, het Artrose Centrum WAT DOET MBST? in Haarlem rekent hier ‘maar’ 1169 euro voor (https://www.artrosecentrum-nederland.nl/tarie- MBST kun je niet in de medische tekstboeken of ven/). MBST-behandelingen worden niet vergoed wetenschappelijke literatuur terugvinden. De door de zorgverzekeraar, ook niet uit de aanvul- techniek staat niet in de richtlijnen voor huis- lende pakketten (https://www.fractury.com/nl/be- artsen, orthopedisch chirurgen, reumatologen en handelingen/artrose-behandeling/). fysiotherapeuten. De afkorting MBST staat voor Multi-Bio-Signal-Therapie. MBST-bedrijven ge- ARTROSE EN OSTEOPOROSE bruiken termen als ‘nuclear magnetic resonance therapy’ en ‘therapeutic NMR’. Duitse MBST- Artrose of gewrichtsslijtage is een veelvoorko- websites gebruiken de term KernspinResonanz- mende aandoening, vooral bij ouderen. Artrose, Therapie (KRT of KRST). artritis, reumatiek en reuma worden vaak door In de reguliere geneeskunde kennen we MRI of elkaar gebruikt. Artrose is meestal het gevolg van ‘magnetic resonance imaging’, een veelgebruikte slijtage van het gewrichtskraakbeen. Reuma, – of vorm van diagnostische beeldvorming maar geen reumatoïde artritis –, is een ziekte van het afweer- therapie. Met MRI zijn afbeeldingen te maken van systeem die wordt gekenmerkt door ontsteking het inwendige van het menselijk lichaam. Fysio-

APRIL 2020 NTtdK 3 therapeut Van ’t Land van het Artrose Centrum in placebo-gecontroleerde gerandomiseerde studie Haarlem schrijft op zijn website hoe therapeu- naar het effect van MBST bij 95 patiënten met tische MRI werkt. Zijn uitleg is niet te begrijpen. een rughernia. Zijn publicatie in het European Die komt niet verder dan dat radiogolven die vrij- Spine Journal is de enige over een klinische komen bij MBST ‘het lichaam aan(zetten) tot MBST-studie in een internationaal en onafhan- herstel van kapotte cellen en ondersteuning van kelijk peer reviewed tijdschrift met enige impact de vorming van nieuwe lichaamseigen cellen (cel- (citatie-index: 2,53). Het is een zorgvuldig op- regeneratie).’ gezette studie met heldere, vooraf opgestelde cri- Het is – samengevat – onzin. MRI kan in de teria, gestandaardiseerde vragenlijsten en duide- reguliere geneeskunde juist breed worden toe- lijke analysemethoden. Jammer is dat onderzoe- gepast omdat er geen biologisch effect is en dus kers van de studie geen voordeel vonden van ook geen hersteleffect, niet bij gezonde cellen en MBST. niet bij ongezonde kankercellen bijvoorbeeld. De recentste studie van Krpan en Kullich Het magneetveld en de geproduceerde (laag- (2017) is een studie naar de resultaten na MBST frequente) radiogolven van de MRI-scanner doen ter preventie van botbreuken bij osteoporose. niets, indien zorgvuldig gebruikt. Ze hebben geen Botbreuken zijn zonder twijfel de meest gevrees- effect op mens, dier of plant, tot op celniveau. De de complicatie van artrose; vooral een heup- veldsterkte van de MRI-magneet is met enkele fractuur bij ouderen is berucht. Krpan en Kullich tesla’s ongeveer tienduizend maal sterker dan de telden het aantal botbreuken bij 450 patiënten na kracht van het MBST-apparaat wat enig effect (preventief) MBST. Het is niet helemaal duidelijk ongeloofwaardig maakt. hoe zij botbreuken telden. Bij patiënten die twee jaar waren behandeld vonden zij ‘slechts’ 14 bot- WERKT MBST? breuken na een val of ander licht trauma, vooral bij vrouwen ouder dan 80 jaar. Is een aantal van Wie de literatuur naar de werkzaamheid van 14 botbreuken laag? Krpan en Kullich hebben het MBST bekijkt, komt bedrogen uit. Temiz-Art- niet over het te verwachten risico op botbreuk. mann e.a. (2005) van de Universiteit van Aken De onderzoekers maken het de lezer niet ge- onderzochten het effect van MBST op gekweekte makkelijk. Zo is de beschrijving van hun patiën- kraakbeencellen (chondrocyten) en botcellen tenpopulatie erg summier (leeftijdsverdeling? (osteoblasten). Zij vonden geen effect op conditie? ernst van de osteoporose?). Ze doen cel-overleving, celdood, ze ontdekten mogelijk verder geen enkele moeite hun resultaten te ver- een geringe stimulering van de celdeling. Geen gelijken met een populatie die geen MBST kreeg. van deze effecten zijn statistisch significant. Normaal gesproken concluderen auteurs van een niet-gerandomiseerde studie dat als follow-up PATIËNTENSTUDIES een gerandomiseerd onderzoek nodig is om cri- tici – zoals wij – de wind uit de zeilen te nemen. De klinische studies naar de werkzaamheid van Krpan en Kullich doen opmerkelijk genoeg het MBST bij artrose en bij osteoporose zijn op de tegendeel. Ze stellen dat met hun schitterende vingers van één hand te tellen. Er zijn twee resultaten een gerandomiseerde studie niet namen die terugkeren op internet en in de litera- ethisch verantwoord zou zijn. Dit lees je niet vaak tuur: prof. Dalibor Krpan uit Zagreb, Kroatië en in de wetenschappelijke literatuur. dr. Werner Kullich uit Saalfelden, Oostenrijk Kullich en Ausserwinkler (2008) deden een (Kullich, 2006; Kullicht & Aussenwinkler, 2008; dubbelblind gerandomiseerde studie naar het Kullich, Overbeck & Spiegel, 2013; Steineckeren- effect van MBST bij patiënten met artrose van de Frohwieser, 2009; Krpan, 2015; Krpan & Kullich, vingergewrichten. Zeventig patiënten werden 2017). Beide onderzoekers, Kullich en Krpan, gelijkelijk gerandomiseerd tussen MBST en een zijn de enigen die positieve klinische resultaten nep-behandeling. De pijn werd, net als in de stu- van MBST rapporteren. die van Salfinger (2015), gemeten met de veelge- Voordat we de enige gerandomiseerde studie bruikte VAS-score; de functionaliteit van de han- naar MBST bij artrose bespreken, namelijk die den werd gemeten volgens Quaba (1988). van Kullich en Aussenwinkler (2008), beschrij- Vergeleken met de basismeting vlak voor be- ven we een eveneens Oostenrijkse gerandomi- handeling vonden zij dat de pijn na 10 dagen en seerde studie van Salfinger e.a., (2015) naar na 6 maanden in de MBST-groep sterk was ver- MBST bij hernia van de rug. Salfinger van de Uni- minderd, terwijl die in de controlegroep was versiteit van Wenen deed een dubbelblinde, toegenomen. In de MBST-groep verbeterde de

4 NTtdK APRIL 2020 Intermezzo: wanneer werkt een vaak in een simpele ‘Natuurwet’ worden behandeling? samengevat (bijvoorbeeld e=mc2); het Hoe weten we of een medische menselijk lichaam zit echter aanzienlijk inge- behandeling werkt? wikkelder in elkaar dan ons zonnestelsel. Biolo- gische fenomenen kunnen op zijn best In de exacte wetenschappen, zoals in de beschreven worden in statistische waar- natuurkunde en chemie, is het relatief schijnlijkheden met betrouwbaarheidsinter- makkelijk om het juiste verband tussen oorzaak vallen en risicofactoren (om nog maar te en gevolg te bewijzen. Draait de zon om de aar- zwijgen over de nog grotere complexiteit van de of andersom? Onderzoekers zoals Coperni- de menselijke geest). cus, Kepler, Galileo, Newton en Halley zagen Het wetenschappelijk bewijs in de genees- door hun telescopen dat de aarde om de zon kunde is daarom onvermijdelijk minder exact draait en niet andersom. Minstens zo belang- omschreven dan in de natuur- en scheikunde. rijk, maar in een paar regels moeilijk uit te leg- Van die zwakte maken kwakzalvers schaamte- gen, is dat zij een wiskundig sluitende theorie loos misbruik: zo van, zie je wel, in de genees- opstelden die verklaart dat het veel logischer is kunde is ook niet alles keihard bewezen, dus dat de aarde om de zon draait dan andersom hoeven wij kwakzalvers ook niets te bewijzen. (zie daarvoor Rens Bod, 2019, hoofdstuk 6). Die vlieger gaat echter niet op. In de jaren 50 Sinds de wetenschappelijke revolutie bestaat beschreef de Britse epidemioloog Sir Austin wetenschappelijk bewijs uit een combinatie van Bradford Hill enkele criteria om onderscheid te ‘waarnemingen en experimenten’ en ‘een logi- maken tussen een werkelijke of een toevallige sche theorie’. Nu is het verkrijgen van betrouw- samenhang in de geneeskunde. De belangrijk- bare waarnemingen en het doen van ste zijn, net als in de exacte wetenschappen: experimenten in de natuurkunde aanzienlijk •Biologische aannemelijkheid: passen de makkelijker dan in de geneeskunde: in de waarnemingen en experimenten in een biolo- natuurkunde kun je experimenten eindeloos gisch geaccepteerd model. herhalen (bijvoorbeeld om te toetsen of appels •Experiment: zijn er experimenten uit het naar beneden vallen en niet pardoes naar laboratorium en uit de klinische praktijk, bij boven zweven). In de geneeskunde is het aantal voorkeur een gerandomiseerde studie, waaruit patiënten met wie je kunt experimenteren blijkt dat een behandeling werkt? beperkt, is een gerandomiseerde studie kos- MBST voldoet aan geen enkel criterium voor tbaar, duurt die lang en zijn experimenten op deugdelijk bewijs. mensen soms ethisch niet verantwoord. Bovendien, een natuurkundige theorie kan handfunctie op beide tijdstippen terwijl die in de dere studies. Het grootste gemis was echter een controlegroep juist verslechterde. hoofdstukje ‘Patiënten en Methoden’, waarin de auteurs preciezer uit de doeken hadden moeten ER ZIJN ENKELE KRITISCHE doen hoe de echte behandeling en de nep-be- NOTEN TE KRAKEN handeling precies werden gegeven. Ging het allemaal echt wel zo dubbelblind als zij be- De studie werd geplaatst in het Duits in een weerden? weinig gelezen blad van de vereniging van Duitse orthopeden. Publicatie in de internationale En- DE STUDIE IS INMIDDELS gelstalige literatuur kwam er niet van. Hebben de TWAALF JAAR OUD EN IS NOOIT auteurs niet de moeite genomen om een Engelse HERHAALD versie te schrijven, of is een Engelse versie afge- wezen voor publicatie? De meeste verbazing wekken de spectaculaire Dit zou goed kunnen. Er ontbrak veel aan het resultaten. Volstrekt onbegrijpelijk is dat pijn en (Duitstalige) artikel, wat ten koste van de geloof- functiebeperking in de controlegroep niet afna- waardigheid ging. Allereerst stond er in dit artikel men, zelfs niet op de korte termijn. Dit zou nog te niets over de biologische achtergronden van begrijpen zijn bij pijn door een snel progressieve MBST. Ook stond er geen overzicht in van eer- ziekte als kanker of een infectieuze gewrichts-

APRIL 2020 NTtdK 5 ontsteking, maar niet bij een zo chronische en K. The effect of MBST®-NuclearMagnetic wisselende aandoening als artrose. De resultaten Resonance Therapy with a complex 3- dimensi- suggereren dat er bij de nep-behandeling geen onal electromagnetic nuclear resonance field on enkele sprake was van een placebo-effect of van patients with Low Back Pain. Journal of Back een ‘regressie naar het gemiddelde’. and Musculoskeletal Rehabilitation. 2006;19:79–87. CONCLUSIE Kullich W, Außerwinkler M. Funktionsverbes- serung bei Fingergelenkarthrosen durch thera- MBST is geen reguliere en geen geaccepteerde peutischen Einsatz der Kernspinresonanz. In: behandeling voor artrose of voor osteoporose. Orthopädische Praxis. 6/2008, S. 287–290. Een biologische verklaring hoe het zou kunnen Kullich W, Overbeck J, Spiegel HU. One-year- werken, is er niet en het medisch bewijs dat het survey with multicenter data of more than 4.500 zou werken is flinterdun en tegenstrijdig. Het patients with degenerative rheumatic diseases Artrose Centrum in Haarlem stuurt, gevraagd treated with therapeutic nuclear magnetic naar enige onderbouwing, twee publicaties op. resonance. J Back Musculoskelet Rehabil. Beide gaan echter over een ander kwakapparaat. 2013;26(1):93–104. Het team van traumachirurg Kuijt van het Østerås N, Kjeken I, Smedslund G, Moe RH, bedrijf Fractory verwijst naar studies en publica- Slatkowsky-Christensen B, Uhlig T, Hagen KB. ties op de Duitse MBST-website van MedTec in Exercise for hand osteoarthritis. Cochrane het Duitse Wetzlar, het bedrijf achter de NMR/ Database Syst Rev. 2017 Jan 31;1:CD010388. MRI-technologie. Het zijn de studies/onderzoe- Quaba AA, Elliot D, Sommerlad BC. Functional ken die hierboven veel te licht werden bevinden. deficit following loss of continuity of the long Veel publicaties die de firma opgeeft, als zijnde extensors of the fingers: A method of assessment. onderbouwende wetenschap, zijn lezingen van J. Hand Surg. 1988; 13(B) 282–283. medewerkers/behandelaars op het zogeheten Steinecker-Frohnwieser B, Weigl L, Weber- Anwenderkongress dat het bedrijf jaarlijks in hofer G, Kullich W, Kress HG. The Influence of Wetzlar houdt, voor gebruikers. Nuclear Magnetic Resonance Therapy (NMRT) MBST is (voorlopig) kwakzalverij. ● and Interleukin IL1-s Stimulation on Cal 78 Chon- drosarcoma Cells and C28/I2 Chondrocytes. Literatuur J Orthopedics Rheumatol. 2014;1(3):9. Bod R. Een wereld vol patronen. De geschie- Salfinger H, Salomonowitz G, Friedrich KM, denis van kennis. Prometheus, Amsterdam, Hahne J, Holzapfel J, Friedrich M. Nuclear mag- 2019. netic resonance therapy in lumbar disc herniation Crisp A., et al, Declining incidence of osteopo- with lumbar radicular syndrome: effects of the rotic hip fracture in Australia. Arch Osteoporos. intervention on pain intensity, health-related 2012;7:179-85. quality of life, disease-related disability, con- Fransen M, McConnell S, Harmer AR, Van der sumption of pain medication, duration of sick Esch M, Simic M, Bennell KL. Exercise for leave and MRI analysis. Eur Spine J. 2015 osteoarthritis of the knee. Cochrane Database Jun;24(6):1296-308. Systematic Reviews 2015 Jan 9;1:CD004376. Steinecker-Frohnwieser B, Weigl L, Kullich W, Goettsch WG, de Jong RB, Kramarz P, Herings Kress HG, Holler C, Sipos E. Influence of NMR RM. Developments of the incidence of osteoporo- Therapy on Metabolism of Osteosarcoma and sis in The Netherlands: a PHARMO study. Chondrosarcoma Cell lines. Bone - official Jour- Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2007 nal of the International Bone and Mineral Feb;16(2):166-72. Society. 2009;44(2):295. Krpan D, Stritzinger B, Lukenda I, Overbeck J, Temiz-Artmann A, Linder P, Kayser P, Digel I, Kullich W. Non-pharmaceutical treatment of oste- Artmann GM, Lücker P. NMR in vitro effects on oporosis with Nuclear Magnetic Resonance The- proliferation, apoptosis, and viability of human rapy (NMR-Therapy) in Periodicum chondrocytes and osteoblasts. Methods Find Biologorum. 2015;117(1):160–165. Exp Clin Pharmacol. 2005 Jul-Aug;27(6):391-4. Krpan D, Kullich W. Nuclear magnetic resonan- ce therapy (MBST) in the treatment of osteoporo- sis. Case report study. Clin Cases Miner Bone Metab. 2017 May-Aug;14(2):235-238. Kullich W, Schwann H, Walcher J, Machreich

6 NTtdK APRIL 2020 Nationale Gezondheidsbeurs 2020: een vierdaags feest vol kwakzalverij

Catherine de Jong

Van 6 tot en met 9 februari 2020 werd in de Utrechtse Jaarbeurs wederom de Nationale Gezondheidsbeurs (NGB) gehouden. Voor het vijfde jaar stonden leden van Skepsis en Vereniging tegen de Kwakzalverij gezamenlijk in een stand midden op deze beurs de stem van het gezonde verstand te vertegenwoordigen. Dagelijks werd de stand bemenst door vijf actieve leden van bovenstaande clubs waarbij er altijd minsten één arts aanwezig was.

VERNIEUWDE QUIZ zodat we weer mooi hebben kunnen registreren wat er aan misverstanden leeft omtrent het nut Voor dit jubileumjaar hadden we onze quiz, van alternatieve behandelwijzen. Er zijn ook dit waarmee we de kennis van alternatieve behan- jaar weer mensen die denken dat homeopathie delwijzen testen, opgefrist en de tien multiple- een medische specialisatie is, dat kruidenge- choicevragen nog scherper geformuleerd. Ruim neeskunde en TCM zinvolle behandelwijzen zijn 200 bezoekers hebben de quizvragen ingevuld en dat chiropraxie of osteopathie nuttige behan-

Catherine de Jong en Sem Cohen namens de VtdK

APRIL 2020 NTtdK 7 delvormen zijn. Met de vele deelnemers die niet zoek van borsten promoot en over wie op onze alle vragen goed hadden zijn (soms zeer uitge- website meer te lezen valt. Haar stand stond in breide) gesprekken gevoerd. Iedereen verliet het vrouwenkwartier waar ook Karin de Jong onze stand voorzien van nieuwe inzichten om- (Eerste hulp bij Overgang) en de Verpleegkundig trent het nut van alternatieve behandelwijzen, Overgangsconsulente te vinden waren. De lezing een exemplaar van de Skepter en het Neder- over thermografie werd goed bezocht. lands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij,en De vertegenwoordigers van de vereniging van een stapeltje folders. NEI-therapeuten verwelkomden vele mensen in hun gezellige stand en zaten gemoedelijk met hun NIEUWE FOLDERS pendels en wichelroedes te diagnosticeren en te therapeuteren. We beschikten al over folders met informatie over straling, homeopathie, chiropraxie en ho- PILLEN, POEIERS, ZALFJE EN meopathie. Dit jaar hadden we een folder over GADGETS orthomoleculaire therapie aan het arsenaal toe- gevoegd. Deze laatste folder werd gretig uit de Een groot deel van de beurs was ingeruimd voor folderstandaard geplukt en voldeed kennelijk aan vitaminepushers van allerlei pluimage, gezond een bij het publiek bestaande behoefte. Misschien eten foodies. Versapers, bekend van de actie: laat kwam dat doordat er ook een aantal orthomole- uw kind niet vaccineren en win een sapcentri- culaire behandelaren op de NGB aanwezig waren fuge’ was en ook, maar zijn zakenpartner me- onder wie de onvermijdelijke Ralph Moorman vrouw Eva van Zeeland (www.missnatural.nl) heb met zijn hormoonbalanspraatjes. ik niet gezien. Dit inspireert tot het nadenken over het maken Naast sapcentrifuges waren de gebruikelijke van meer op de actualiteit aansluitende folders van overdreven gezondheidsclaims voorziene over diverse onderwerpen, en dan met name over gadgets te koop zoals matrassen, kussens, mag- de op de NGB gepresenteerde kwakzalverijen. neetsieraden, helende stenen, bij maanlicht ge- breide biologische bedsokken, yogamatjes, enzo- OUDE BEKENDEN EN NIEUWE voort. KWAKZALVERIJ OPLEIDING TOT ALTERNATIEF Echt nieuwe vormen van kwakzalverij waren er BEHANDELAAR OF COACH niet. Veel van het gebodene was een variatie op een oud thema, een combinatie of een afsplitsing Het wemelde van de supercoaches die op zoek van bestaande behandelwijzen, of gewoon ouder waren naar klanten die opgeleid willen worden wijn in een nieuw hip zakje. tot coach. Voor zover ik kon overzien overtrof het Een oude bekende was bijvoorbeeld De Groene aantal mensen die willen coachen het aantal men- Zuster, een kwakzalfster die thermografieonder- sen die gecoacht willen worden.

8 NTtdK APRIL 2020 Daarnaast werd de EMMETT-opleiding gepro- VOLGEND JAAR WEER? moot. Daar waar andere behandelaars twee han- den inzetten om u te genezen doet de EM- Alle deelnemers van Skepsis en van de Ver- METT-therapeut veel simpeler met de leuze: eniging tegen de Kwakzalverij waren zeer te- ‘Twee vingers – 1 (een, waar zitten die streepjes vreden over hun deelname aan de werkzaam- toch?) oplossing’ zacht – snel – effectief. heden in de stand. Het mag dan misschien een De Total Health Academy is een oude beken- druppel op de gloeiende plaat zijn, maar we de. Je kunt er terecht voor opleiding in de voetre- hebben toch een paar honderd mensen bereikt flexologie, Chinese lichaamsmassage, acupunc- met onze boodschap. VtdK-lid Derk Kooi heeft tuur (basisvakopleiding 16 lesdagen) en krui- een jongedame gered van een foute beroeps- dengeneeskunde. In acht dagen volgt u een keuze. Zij overwoog om de opleiding tot chiro- mastertraining OncoReflex of wordt u holistisch practor te gaan volgen, maar ziet daar waar- beautymasseur. En wat te denken van een Sum- schijnlijk vanaf na het verhelderende gesprek met merschool Stervensbegeleiding of een workshop Derk. En VtdK-lid Sem Cohen heeft ook meerdere I Tjing? zoekende zielen met beide voeten op de grond gezet betreffende hun kennis over alternatieve WIE WAREN ER NIET DIT JAAR? behandelwijzen. In de vorige jaren kregen we nog wel eens wat Helaas waren de leuke Russische dames, die boze gezichten en kribbige opmerkingen te ver- gezondheidsreisje naar een oude zoutmijn in Rus- werken van passanten. Dit jaar was de sfeer veel land aanbieden, er niet dit jaar. Ook de bloedzui- positiever en gemoedelijker. Naar de reden kun- gertherapeutes heb ik erg gemist. nen we alleen maar gissen. Ze zorgden bij de vorige edities van de NGB Vanaf deze plek wil ik alle deelnemers aan deze voor veel vertier en afschuw. En wat jammer dat jaarlijkse actie graag bedanken voor hun inzet en de heren van Bemer met de magneetmatten ont- ik hoop dat we elkaar volgend jaar weer zien in braken. onze, door Richard Lei zo mooi ingerichte stand. ●

APRIL 2020 NTtdK 9 Ad hominem

C.N.M. Renckens

IN MEMORIAM SERGE VLAAR tijdens die soms enerverende zaken goed leren (195719 kennen. Vooral ondergetekende, Frits van Dam en Theo Douma stonden namens het bestuur in Op 9 december overleed op 62-jarige leeftijd nauw contact met Serge. Serge Vlaar, advocaat te Den Haag, die onze Ver- Vlaar stond ons in tenminste een viertal zaken eniging meermalen bijstond in door kwakzalvers bij, met als belangrijkste twee die van Sickesz aangespannen rechtszaken. Onze Vereniging (2003 tot 2013) en Pluut (2014) tegen onze Ver- moest zich begin deze eeuw verweren tegen een eniging. Hij had plezier in het onderwerp en procedure aangespannen door mevrouw Sickesz, maakte zich het jargon en de theoretische basis die ontevreden was met haar zevende positie op van de geneeskunde snel eigen en hij kon als de Lijst van Grootste Kwakzalvers van de Twin- geen ander tijdens de zittingen de term ‘Evidence tigste Eeuw. Eerde was het ons bestuurslid mr. Based Medicine’ uitspreken, daarbij de rechter Theo Douma, die onze zaken deed, maar het strak aankijkend. Goed te merken was dan dat hij bestuur had besloten zich voortaan door een behalve rechten (Groningen) ook filosofie had extern raadsman te laten bijstaan. Ons toenmalig gestudeerd. Hij sympathiseerde ook met de doel- bestuurslid Henk Timmerman had goede ervarin- stellingen van de VtdK, verleende ons een (licht) gen met Vlaar, die hem en de TROS bijstond in de gereduceerd uurtarief en werd lid. Ook trad hij in aanklachten die producenten van waardeloze 2010 eens op als spreker op het jaarlijkse VtdK- producten tegen hen indienden. Timmerman was symposium en hij deed dat overtuigend. sinds 1991 als geneesmiddelenexpert (hij was Het kwam er zelfs van dat hij plannen maakte hoogleraar farmacochemie aan de VU) verbon- om op de rechtspraak betreffende de alternatieve den aan het TROS consumentenprogramma Kies- geneeskunde te gaan promoveren en Frits van keurig. Wij besloten daarom met hem in zee te Dam zou dan promotor zijn. Helaas is dat er gaan. Hij heeft sindsdien als raadsman van onze allemaal niet van gekomen en werd hij getroffen Vereniging een aantal zaken voortreffelijk door een kwaadaardige ziekte, op veel te jonge behartigd en gewonnen en wij hebben elkaar leeftijd. Hij leefde na het stellen van de fatale dia-

10 NTtdK APRIL 2020 gnose nog ruim een jaar. De reguliere geneeskun- Parool, De Dikke Man. Hij nam hiermee het de heeft niet kunnen voorkomen dat deze ziekte stokje over van Simon Carmiggelt die jarenlang hem fataal is geworden. Serge Vlaar is in kleine zijn Kronkels in deze krant publiceerde. In 1994 kring begraven en laat een vrouw Simone en een stapte hij over naar de commerciële omroep en dochter Sophie achter. maakte het tv-programma I.S.C.H.A. bij RTL 5, de zender van zijn goede vriend Joop van den EEN HERINNERING AAN Ende. Hij bleef dit doen tot zijn overlijden in ISCHA MEIJER 1995. Toen ik in 1992 mijn boek Hedendaagse Dit jaar is het 25 jaar geleden dat de journalist, kwakzalverij had uitgebracht bij Prometheus interviewer, televisiepresentator, acteur en to- kreeg dat veel media-aandacht en werd ik ook uit- neelschrijver Ischa Meijer (Amsterdam, 1943 - genodigd voor een interview met Ischa Meijer in Amsterdam, 1995) overleed. Er lijkt waarachtig zijn legendarische live zondagochtend program- een heuse Meijer-Welle op komst, want er wordt ma vanuit café Eijk en Linde aan de Amsterdamse al hard gewerkt aan zijn biografie, die in 2023 zal Plantage Middenlaan. Ik kon dat natuurlijk niet verschijnen. Reeds nu zijn er drie andere boeken weigeren, maar was zeer op mijn qui vive, over hem verschenen, waaronder een selectie uit gewaarschuwd als ik werd door ongeveer ieder- zijn geschreven werk, samengesteld door Ronit een voor zijn scherpe manier van vragen. Ik zorg- Palache, en Verhalen van vrienden, familie en de ruim op tijd aanwezig te zijn en ontmoette er vrouwen door Gijs Groenteman. De VPRO maakt de tweede interviewgast, een schrijver van een vijftiendelige podcast met de fraaiste inter- kinderboeken. De Izzy’s – zijn huisband – drup- views. pelden binnen en begeleidden hem later tijdens Ischa Meijer werd geboren in Amsterdam in de uitzending bij het zingen van een Frans chan- 1943 en bracht zijn vroegste jeugd samen met son, een vast onderdeel van het programma. zijn ouders door in concentratiekamp Bergen- Meijer was er ook al en bereidde zich voor op de Belsen. Hoewel het gezin het kamp overleefde, uitzending door wat te spelen op de gokautomaat liet de oorlog diepe sporen na. Na een afgebroken met een sigaret in zijn mondhoek. Hij had toen al studie rechten, ging Meijer aan de slag bij opinie- zijn eerste hartinfarct gehad, maar riep stoer: weekblad De Nieuwe Linie en later bij Het ‘Hartaanval is de beste verdediging!’. In het Parool en de Haagse Post, waar hij een berucht vraaggesprek maakte Meijer het mij niet moeilijk: theaterrecensent werd. Met name het gesubsi- van homeopathie moest hij niets hebben en bij dieerde theater kon rekenen op felle kritiek. hem gingen de klachten meestal al over als hij bij In de jaren zeventig ging Meijer ook werken de dokter de spreekkamer binnenstapte. voor de radio en televisie en kreeg zijn eerste televisieprogramma Bij Ischa.Hetwasvooralde interviewstijl van Meijer die opviel. Niet alleen waren de vele interrupties van Meijer opmer- kelijk, ook gingen zijn interviews vaker over hemzelf, dan over zijn gast. Je merkte bij zijn stijl van vragen dat hij in psychoanalyse was geweest en hij durfde zijn gasten alles te vragen. Prachtig was bijvoorbeeld zijn interview met Annie M.G. Schmidt, maar er zijn er veel meer van die hoge Ischa Meijer kwaliteit. Vijanden had hij natuurlijk ook met als prominent representant Theo van Gogh, die hem Enkele jaren later, hij zat toen inmiddels bij de na zijn overlijden trakteerde op een zeer hatelijke commerciële omroep en ontkwam er niet aan dat necrologie. zijn zendtijd werd gekocht door zakenmensen, die Naast zijn journalistieke werk was Meijer ook – á la Harry Mens nu – zich tegen betaling lieten acteur en toneelschrijver. Zo schreef hij onder door de gevreesde interviewer, die dan zo mak als andere de voorstelling Izzy M. der sympathi- een lammetje was. In die serie kocht ook VSM sche Jude (1983), waarmee hij ook in Duitsland zich aldus in bij de RTL-omroep en werd VSM- optrad, en speelde hij in films als De Boezem- topman Jan Fontijn uiterst vriendelijk door Meij- vriend (1982) met Vanessa en De Leeuw van er geïnterviewd. De gevreesde interviewer bleek Vlaanderen (1985). In 1991 begon Meijer met gewoon bereid te zijn ziel aan de duivel te verko- het schrijven van een dagelijkse column voor Het pen voor een paar grijpstuivers. Dat was geen

APRIL 2020 NTtdK 11 prettig gezicht. Meijer overleed op zijn 52ste ver- therapeut declareerde ooit eens zijn stoorveld- jaardag aan een nieuwe nu fatale hartaanval. diagnostiek, maar kreeg deze niet betaald door de zorgverzekeraar. En dat terwijl een alternatief STOORZENDER SOLLEVELD WEER arts voor dezelfde (onzinnige) diagnostiek wel IN HET NIEUWS betaling ontving. Solleveld ging procederen – tot aan het Europese Hof – om voor elkaar te krijgen Op 24 januari jl. was Ruud Gullit gast in de late dat hier sprake is van een oneerlijkheid en dat evening talkshow Jinek. Hij memoreerde dat hij zijn stoorvelddiagnostiek niet onderdeed voor jaren terug veel last had van een overbeet. Op dezelfde diagnostiek van de arts. Solleveld won medisch advies nam hij een beugel en tot zijn ver- en dat arrest speelde inmiddels een kwalijke rol rassing voelde hij gelijk dat hij meer kracht kreeg bij de bezwaarprocedures van kwakzalvers tegen in zijn linkerbeen en meer doelpunten ging sco- de btw-heffing. Dit sindsdien geldende zgn. neu- ren. EenVandaag was wantrouwend en deed een traliteitsprincipe leidt er toe dat dezelfde presta- rondje langs de Soester fysiotherapeut Solleveld, ties, uitgevoerd door personen met een die al jaren onderzoek zou doen naar de toestand verschillende opleiding of beroepsachtergrond, van het gebit en voetbalblessures, en Eppo Wol- op eenzelfde wijze behandeld moeten worden. De vius, mondziekten-, kaak- en aangezichtschirurg lezer herinnert zich het verhaal van het mag- en afdelingshoofd bij Erasmus MC. Deze expert netiserende varkensboertje: als psychiatrische kon niet met literatuur hard onderbouwen dat er behandeling door een psychiater vrijgesteld is een verband is tussen een orthodontische behan- van btw-heffing, dan geldt dat ook voor de deling en de spierkracht in benen en/of armen. gesprekken van de klant met zijn magnetiseur. De VtdK liet EenVandaag weten dat er ook geen In het NTtdK-septembernummer 2012 be- biologische verklaring te bedenken is om die steedden wij uitgebreid aandacht aan de absurde claim te steunen. ‘Je kunt wel ziek worden als je claims van Solleveld over wetenschap, voetbal en je gebit verwaarloosd en je bijvoorbeeld een het gebit. Zo beweerde hij een verband te hebben infectie krijgt. Maar dat is hier niet het geval. Het gevonden tussen verstandskiezen en depressies – gaat nu over gezonde voetballers. Of die nou een hij sprak van psychodontologie – en hebben voet- gaatje hebben of scheve tanden hebben, dat heeft ballers met een zwak gebit of die tandenknarsen echt geen invloed op hun prestaties.’ meer kans op blessures. Hoe gek wilt u het Solleveld snapt het wel prima: Gullit had na- hebben? melijk altijd last van zijn hamstrings. Het is volgens Solleveld aannemelijk dat artsen naar een MEINDERT VAN RUMPT HEEFT oorzaak zochten en toen zagen dat zijn kaak PLEZIER IN HET DOCEREN scheef stond. Nadat hij een bitje is gaan dragen kreeg hij andere input naar de aansturing van de Deze Haagse fysiotherapeut is alweer een school- spieren, waardoor je volgens Solleveld meer voorbeeld van de stapelende Bachelor, die aan kracht krijgt. zijn vier jarige fysiotherapie-opleiding niet vol- Verder vertelde de kaakchirurg Wolvius nog doende plezier beleefde. Van Rumpt deed eerst wel dat dit jaar wederom de tanden van de gymnasium op het christelijk Gymnasium Sorgh- Olympische sporters kunnen worden gecheckt. vliet (1971-1977) en werd fysiotherapeut na zijn In de afgelopen twee edities is samen met opleiding aan de Haagse Academie voor Licha- NOC*NSF een gratis screening aangeboden aan melijke Opvoeding en Fysiotherapie (1979 – de topsporters die naar de Olympische Spelen 1983). Na vijf jaar praktiseren – ik ontleen dit gaan. Dit wordt georganiseerd om te kijken of er alles aan zijn Linked In pagina – trok de manuele mondproblemen zijn, zodat die van tevoren te eli- therapie hem sterk en hij volgde aan de School mineren. ‘Deze groep is een kwetsbare groep: ze voor Manuele Therapie van 1988 tot 1990 een zijn vaak in het buitenland, onderweg, op reis en opleiding tot manueel therapeut, een berucht geen tijd voor tandheelkundige zorg. Dat kan er nutteloze behandelwijze. Nog niet tevreden met dan bij inschieten. En juist die optimale zijn behandel-arsenaal volgde zeven jaar later de voorbereiding, het gaat bij die groep om de tweejarige zgn. Initiële cursus Cranio-Mandi- details, is het belangrijk om daar aandacht aan te bulaire Dysfunctie (erkend door de NVOF) en besteden.’ was toen in 1998 ‘orofaciaal fysiotherapeut’. Van Als er bij de lezer een belletje is gaan rinkelen andere opleidingen wordt geen melding gemaakt, bij het lezen van de naam Solleveld, dan kan dat maar hij was er vroeg bij en benoemde zichzelf al kloppen. Deze alternatief praktiserende fysio- in 2010 tot docent van de Amsterdamse cursus

12 NTtdK APRIL 2020 De geslaagde cursisten met Van Rumpt als vierde van rechts

‘Dry Needling van het Hoofd- halsgebied’ aan de aan een honderdtal zwangere vrouwen een gratis Dry Needling Systems instelling, een functie die blender aan mits zij zo ‘moedig’ waren zich niet deze droog prikkende autodidact nu al tien jaar in de 22ste week tegen o.m. kinkhoest te laten vervult. De cursus is speciaal gericht op tandart- vaccineren. Het betreft een Vacublend naar keuze sen en orofaciaal fysiotherapeuten. t.w.v. maar liefst € 399,-. Kinkhoest is in opmars Recent werd de VtdK geattendeerd op een in ons land en pasgeborenen zijn tot aan hun eer- bericht op de sociale media dat er weer een klasje ste vaccinatie vatbaar voor de bacterie, hetgeen was afgestudeerd onder de bezielende leiding van voorkomen kan worden, aldus onder meer de Van Rumpt. Zeven cursisten gingen op de foto Gezondheidsraad, door de a.s. moeder te vacci- met Van Rumpt en onder hen bevond zich zelfs neren. In deze blender-actie werkt Van Zeeland een kaakchirurg, verbonden aan het LUMC: Khee samen met ene Joost Duisterwinkel, die eigenaar Hian Phoa. Ook hij was enthousiast. Van Rumpt is van de fa. Versapers en die zijn kinderen nooit liet op twitter weten hoe plezierig hij het vindt heeft laten vaccineren. Deze zakenman deelt zijn ‘om jullie vaardigheden aan te leren, gepassio- blenders uit in Utrecht op de Gezondheidsbeurs neerde huis- tandartsen! Triggerpoint anaesthe- als de zwangere het ingevulde formulier daar sie: onmisbaar voor differentiaal diagnostiek! We inlevert. Ook worden er op haar website catastro- gaan ermee door in 2020... myopain.nl’. Op de ferende stellingen verkondigd, onder anderen dat website van deze laatste club, gevestigd in bij vaccinatie gifstoffen in de bloedbaan worden Amsterdam-zuid, worden de talrijke dry needling gespoten. En dat er veel schade op kan treden na cursussen aangeprezen en dat geldt ook voor de vaccinaties. Die moeten dan later weer met terugkomdagen van de eerder geslaagde cur- behulp van homeopathische middelen worden sisten. Op die site ook foto’s van de goed gevulde ‘ontstoord’. opleidingsruimten vol leergierige cursisten. En Het bericht leidde tot een enorme publiciteit, ik dat – wij schreven er in dit blad al vaker over – werd door de Telegraaf zelfs uit bed gebeld, het terwijl dry needling toch echt niets anders is dan RIVM, de inspectie en talrijke radio- en tv-pro- een omgekatte vorm van acupunctuur: needless gramma’s maakten melding van de onzinnige needles en anders niet! actie. PvdA, D66 en SP stelden Kamervragen. Ook werd er een klacht gedeponeerd bij de LIFESTLE IN DE PRAKTIJK Reclameraad. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd verklaarde tegenstander te zijn van een Toen orthomoleculair genezeres, vruchtbaar- oproep aan zwangere vrouwen zich niet te laten heidscoach en antivaxxer Eva van Zeeland haar vaccineren tegen kinkhoest. Ze vroeg beheerder verdienmodel op 13 januari 2020 lanceerde on- Van Zeeland om haar campagne op de website der de codenaam Miss Natural Lifestyle,toen aan te passen waarin aanstaande moeders een stak er in ons land een storm van reacties en beloning krijgen als ze zich niet laten vaccineren. verontwaardiging op. Op haar website bood zij ‘Zulke oproepen houden zwangere vrouwen af

APRIL 2020 NTtdK 13 van het deelnemen aan het rijksvaccinatiepro- spreiden. Ik noem tien van deze medische kneu- gramma. Zeker als aan zo’n oproep een beloning zen: is gekoppeld. Dat levert een risico op voor de •Frits Muskiet, emeritus klinische chemie aan gezondheid van jonge kinderen, zowel individueel het UMCG als door het dalen van de vaccinatiegraad in •Anna M. Kruisdijk - v.d. Heijden, arts (niet Nederland’, stelt de inspectie. praktiserend) Het RIVM sprak eerder van een ‘misleidende •Anne-Mieke Omtzigt, gynaecoloog niet commerciële oproep aan zwangere vrouwen om praktiserend zich niet te vaccineren tegen kinkhoest.’ Ook •Drs. Barbara Havenith, vrouwenarts Box- Medisch Contact besprak de zaak in een editori- meer al op 23 januari 2020 bij monde van Evert Pronk. •Dr. Leo Pruimboom, grondlegger van de ‘Een blender krijgen als je je kind niet be- kPNI (klinische psycho neuro immunologie) schermt met een vaccinatie, dat is echt een on- •Drs. Boudewijn van den Aarsen, apotheker verantwoorde actie’, liet staatssecretaris Paul •Drs. Geert Kingma, natuurgeneeskundig arts, Blokhuis (Volksgezondheid) weten. In de beant- Walborg Kliniek Amsterdam woording van de Kamervragen nam hij uiteraard •Dr. G. Schuitemaker, apotheker niet prakti- dezelfde positie in. Op 18 februari deed de serend Reclameraad uitspraak: zij verbood de reclame. •Drs. Raymond Pahlplatz, orthomoleculair Hoe durft zo’n dom gansje als Eva van Zeeland arts en chelatietherapeut met zo veel overtuiging de uitspraken van een •Ing. Theodoor Scheepers, chemisch ingeni- minister, het RIVM, Medisch Contact, de Inspec- eur en hofleverancier van orthomoleculaire tie IGJ, de Gezondheidsraad naast zich neer te nepdiagnosen in zijn lab Pro Health (Weert) leggen? Dat is eigenlijk de vraag waarvoor wij staan, kijkend naar dit publicitaire strovuur. Het De lijst zou moeiteloos kunnen worden aangevuld antwoord op die vraag is simpel: die rotsvaste en deze mensen zijn er voor verantwoordelijk dat maar op drijfzand gebouwde orthomoleculaire overal in ons inmiddels in vele honderden ortho- beweringen en ideeën zijn er in de lege hoofden moleculaire praktijkjes wordt gekwakzalfd dat van de cursisten ingestort door inspirerende het een aard heeft. En IGJ doet er niets aan. docenten, waaronder zelfs artsen en academici. Op 20 februari verwijderde Van Zeeland haar Zij zijn verantwoordelijk voor het pathos waar- website-pagina op Facebook, jeremiërend over het mee hun cursisten de dwaalleer van Pauling ver- gebrek aan vrije meningsuiting in Nederland. ●

14 NTtdK APRIL 2020 Natuurlijke congressen voor tandartsen

C.N.M. Renckens

Op 11 oktober 2019 vond in de sprookjesachtige omgeving van de Efteling het eerste ‘natuurlijke congres’ van de NVBT plaats. De NVBT, ooit voortgekomen uit een fusie van home- opathische tandartsen en tandartsen die acupunctuur toepas- ten, gaat met zijn tijd mee.

ees de wervende tekst op hun website, SDU jaargang 6, no 4 het congresverslag lezen die voor een tandarts met een open mind van de hand van biologisch tandarts Arjan Star- welhaast onweerstaanbaar moet zijn. Het renburg. Gespreksleider was geweest Ronald congres was dan ook uitverkocht. Muts, de man die de ‘mesologie’ uitvond, een L buitengewoon mutsige behandelwijze. Muts in- Van de site: troduceerde ter plekke een eerder nooit beschre- ‘Een natuurlijke benadering van tandheelkunde. ven hormoon, het parotishormoon. Ook besprak Natuurlijk werken, wat houdt dat eigenlijk in? hij vloeistofstromen intern in het element en Esthetiek en het nabootsen van de natuur is prees vitamine D aan. Maartje Damen behandelde inmiddels niet meer weg te denken uit de moder- in het kort de mogelijkheden van acupunctuur en ne tandheelkunde. Maar er is ook een maatschap- orthomoleculaire suppletie. Daar zullen de con- pelijke verschuiving gaande. De mens in het gresbezoekers van opgekeken hebben. Ook algemeen wordt zich steeds bewuster van het bepleite ze samenwerking met osteopaten. Ze hebben van een gezonde levensstijl. De consu- noemde dit integrale tandheelkunde. ment weet graag waar zijn producten vandaan In hetzelfde nummer van het NVBT Magazine komen en wat het effect daarvan is op het stond een verslag van een minisymposium dat lichaam. Het liefst hebben die producten steeds een dag eerder plaatsvond in Singer Laren en dat meer een natuurlijke basis. Dat heeft ook invloed werd georganiseerd door de Stichting Keurmerk op hoe we naar de tandheelkunde van de toe- Onafhankeliike Mondzorg (KOM) die vindt dat komst kijken. Hoe kunnen we de gezondheid van het in Nederland niet mogelijk is om kwalitatief de patiënt nóg meer benaderen vanuit een inte- de best mogelijke mondzorg (vergoed) te krijgen. grale visie? En, kunnen we naast esthetisch, ook Om de politiek te bewegen hier verandering in te biologischer werken? Bent u voorbereid op vra- brengen, probeert KOM-patiënten te mobiliseren. gen van patiënten en behandelmogelijkheden op Vooral daartoe vond op 10 oktober j.l. in Singer dit gebied? In hoeverre worden die mo- Laren een symposium plaats. Er werd gesproken gelijkheden ook wetenschappelijk ondersteund?’ door een Japanse tandarts, die beweerde dat peri- De thuisblijvers konden enige tijd later in het odieke controles door de tandarts meer opleve-

APRIL 2020 NTtdK 15 ren dan alleen goede mondzorg (poetsen flossen, van een patiënt. Of de politiek van dit ‘inzetten stoken). De keynote speaker, die ’s avonds op- van de patiënt’ erg onder de indruk zal worden, trad had geleid tot bedreigingen, vermoedelijk dat valt zeer te betwijfelen. omdat de man niet overal zo populair is als onder Een andere teleurstelling voor de bio-tandart- biologische tandartsen: Matthias Rath! De ver- sen verscheen op 7 februari 2010 in het Ned slaggever was dol enthousiast over de voordracht Tijdschrift v. Tandheelkunde en dat betrof een van de gepatenteerde kwakzalver. In zijn woor- referaat over een recent gepubliceerd onderzoek den: ‘Zijn presentatie was helder, duidelijk pro- naar de werkzaamheid van het bij bio-tandartsen fessioneel en bevlogen. Hij realiseerde zich ook zeer populaire middel Blue®m. Verkocht onder dat zijn betoog niet voor iedereen in de zaal even de leuze Oxygen for Health. gemakkelijk te verteren was. Daarom deed hij er De Nederlandse onderzoekers onder leiding wat extra uitleg bij en hij verontschuldigde zich van Vanessa Hollaar vatten hun bevindingen als bij de tandartsen voor zijn jip-en-janneke taal, volgt samen: ‘Mondverzorgingsproducten met Waarom is de boodschap van Rath zo omstreden? actieve zuurstof, zoals Blue®m, kunnen worden Niet omdat het verhaal niet klopt of dat het aan- gebruikt ter ondersteuning van de dagelijkse zet tot onverantwoord handelen of gezondheids- mondverzorging. De vraag is welk bewijs er op risico’s met zich meebrengt. Nee, zijn onder- dit moment beschikbaar is over de effectiviteit zoeken, boeken, publicaties en presentaties be- van Blue®m. In PubMed werden één gerandomi- dreigen de belangen van, met name, de far- seerd gecontroleerd onderzoek en één samen- maceutische industrie, Zijn betoog staat echter vatting van een onderzoek gevonden waarin een als een huis, de onderzoeksresultaten zijn weten- Blue®m product werd onderzocht. Tevens waren schappelijk solide en geven je als toehoorder er op website van Blue®m casusonderzoeken te absoluut het gevoel dat je met deze kennis iets vinden die alle niet voldeden aan de CARE-cri- wilt gaan doen in het belang van je eigen gezond- teria voor het beschrijven van casusonderzoek. heid.’ Aldus verslaggever Peter J. de Vries. Onge- Na analyse van het wetenschappelijke artikel en lofelijk dat men deze Rath niet even gegoogled een kortdurend uitgevoerd pilot-onderzoek kan heeft, want zijn wangedrag en reeks aan verloren worden geconcludeerd dat er op dit moment geen rechtszaken zijn daar goed toegankelijk te lezen, bewijs is dat Blue®m mondverzorgingsproducten niet in de laatste plaats in het NTtdK. Het con- effectiever zijn dan andere mondverzorgings- gres werd afgesloten met een geestige toespraak producten.’ ●

16 NTtdK APRIL 2020 Drie hoogleraren als vlag op een modderschuit: een follow-up

C.N.M. Renckens

Ze werden medio 2018 genomineerd voor de Meester Kacka- dorisprijs omdat zij deel uitmaakten van de Adviesraad van de zogenaamde Academy for Integrated Medicine (AIM): een triumviraat van reguliere medisch hoogleraren.

et betreft hier Hanno Pijl (internist, drie genomineerden degraderen zich deze wijze Leiden), Jim van Os (psychiatrie, stuk voor stuk tot een verwerpelijk rolmodel. Utrecht) en Van Schaardenburg (reu- Aldus het juryrapport. matologie, Amsterdam). De AIM werd Omdat zelfs de Kackadorisnominatie ons drie- Hopgericht in 2015 en profileert zich als het tal niet tot inkeer bracht, laat staan tot een terug- opleidingsinstituut en nascholingsclub voor inte- trekkende beweging, richtte het VtdK-bestuur grale geneeskunde en kondigde eerder al na- zich begin 2019 tot de respectieve decanen van scholingscursussen in de homeopathie aan in de de drie faculteiten in geding. Wij drongen aan op AIM-agenda. De drie genomineerden leken totaal disciplinerend tegen deze drie dwalende ‘crazy niet in de gaten te hebben in welk gemankeerd professors’. De intellectuele status van de aca- gezelschap van adviseurs zij zich hadden laten demische geneeskunde staat immers op het spel. inlijven. Van de wel twintig leden van de RvA is Daarop toe te zien is bij uitstek een taak voor een bijna de helft hard core aanhanger van kwak- decaan van een medische faculteit. Wij stelden in zalverij: Erik Baars, Martine Busch, Roel van onze brieven dat hoogleraren uiteraard mogen Wijk, Rogier Hoenders, Jan van der Greef, Piet profiteren van de academische vrijheid, maar dat Leguit en Bram Tjaden. Het genomineerde trium- er met het omhelzen van al die kwakzalverij een viraat werd in 2018 door de VtdK ingelicht over kritische grens was overschreden. Wij deden ver- de ware aard van de AIM, maar de heren zagen volgens verslag van hun teleurstellende reacties daarin geen reden om zich uit die RvA terug te in het NTtdK van juni 2019. trekken. Door hun naam te lenen aan deze ‘aca- demie’ stralen zij richting de aan hen toever- DE ANTWOORDEN trouwde medisch studenten en arts-assistenten VAN DE DECANEN uit dat ‘integrative medicine’ niet iets is om te bestrijden, maar daarentegen om te disculperen Van Os kreeg onze brief aan waarnemend decaan dat die ‘integratieve’ behandelmethoden in de Prakken te zien en reageerde peracuut en ging gewone geneeskunde geaccepteerd worden. De zelfs zo ver dat hij onze brief integraal op zijn

APRIL 2020 NTtdK 17 twitter-account plaatste en de VtdK van stalking VOORLOPIGE CONCLUSIE beschuldigde. Hij daagde de VtdK uit tot een MEDIO 19 openbaar debat in De Balie te Amsterdam en ver- geleek de denkwereld van de VtdK met die van de Het bestuur was diep teleurgesteld in de opstelling Scientology! Eerst na enig aandringen ontvingen van de drie decanen. Zij vermochten kennelijk niet wij een reactie van de Utrechtse decaan. De rol in te zien, dat de AIM alleen maar een vlaggenschip van Van Os binnen de RvA zou erin bestaan dat is voor kwakzalvende medici, die met dergelijke hij als kritische wetenschapper onderzoek naar academische hoogleraren in de gelederen een evidence-based behandelingen wil stimuleren. De sterke positie verkrijgen bij accreditatie-aanvragen decaan vond dat bijzonder nuttig. Het zou daarbij (was al gebleken) en bij de zorgverzekeraars. In om een maatschappelijk relevant onderwerp plaats van kwakzalverij en pseudowetenschap in de gaan. Voor verdere inhoudelijke discussie ver- geneeskunde – zij aan zij met de VtdK – te wees Prakken ons naar Van Os zelf. bestrijden wordt er door deze decanen een stap De reactie van Romijn, decaan van het AMC, terug gezet en pleit men voor wetenschappelijk was zo kort dat hij hier integraal wordt over- onderzoek van absurde behandelmethoden, waar- genomen: ‘Geachte collega, Ik dank u voor uw van er hierboven enkelen werden genoemd. Zo lang email. Ik heb een gesprek met de heer van er wetenschappelijk onderzoek geschiedt kan de Schaardenburg gehad, waarin wij hebben stil- kwakzalver zeggen dat het nog geen uitgemaakte gestaan bij de wetenschappelijke normen en zaak is en dat er straks best vanuit de alternatieve waarden van de UvA en het AMC, die door hem wereld aangetoond werkzame geneeswijzen kunnen worden onderschreven. Met vriendelijke groeten, worden opgenomen in de reguliere geneeskunde. J.A. Romijn’. Hoe deze brief gelezen moet worden Voorbeelden daarvan in de afgelopen 50 jaar zijn daarover ontstond in de boezem van het VtdK-be- nauwelijks te geven. ZonMw is ook al lang opge- stuur discussie. Een deel vond de brief bele- houden geld te betalen voor effectiviteitsonder- digend en schofferend, terwijl een ander deel zoek. En van een afkeer van alternatieve genees- meende dat Van Schaardenburg er toch wel van kunde is ZonMw toch niet te beschuldigen. geschrokken zou zijn. De tijd zou ons leren of De AIM Academy komt inmiddels goed op deze gedeelde mening van decaan en hoogleraar stoom. Laten wij daarom de door hen gepubli- een vervolg in de praktijk zou krijgen. ceerde agenda maar eens onder de loep nemen. Uit Leiden kwam begin april het antwoord van Vanaf september 2019 tot juni 2020 kan er aan decaan P.C.W. Hoogendoorn. In samenspraak de Academy een opleiding tot arts voor Integrative met Pijl was besloten dat hij voorlopig lid kan Medicine en leefstijlgeneeskunde worden gevolgd. blijven van de RvA. De volgende overwegingen In een tiental blokken, steeds een vrijdagavond en speelden daarbij een rol. Pijl was lid geworden, een zaterdag behelzende en à raison van € 2.950,00 omdat hij ervan overtuigd is dat complementaire wordt men door ‘hoogwaardige docenten’ opgeleid interventies, naast reguliere, de gezondheid en in onderwerpen als leefstijlgeneeskunde, hormesis, het welbevinden van patiënten kunnen verbe- systeembiologie, spirituele ontwikkeling en ver- teren. (…) De AIM verzorgt postacademisch on- nieuwend coachen. Examen 27 juni 2020. Tot die derwijs in integratieve geneeskunde. Als lid van docenten behoorden, naast enkele onberispelijke de adviesraad kan collega Pijl de inhoud van het mensen ook de ons maar al te goed bekende prof. onderwijs door de Academy beïnvloeden. (…) dr. Hanno Pijl, prof. dr. Frits Muskiet, prof. dr. Het was Hoogendoorn helder dat collega Pijl niet Dirkjan van Schaardenburg, dr. Remko Kuipers overtuigd is van de werkzaamheid van enkele van (de eerste ‘evolutionair geneeskundige’ van Neder- de geneeswijzen die deel uitmaken van het onder- land), dr. Rogier Hoenders, dr. Vêra Novotn , dr. wijsaanbod. ‘Hij streeft er naar het onderwijs in Piet Leguit, dr. Fred Wiegant en Ines von Ro- die geneeswijzen uit het curriculum te schrappen, senstiel (kinderarts IM). dan wel zo helder mogelijk te laten presenteren Naast de voornoemde opleiding tot de niet erken- als het gaat om de geloofwaardigheid van de de titel Arts Integrative medicine organiseert de bewijsvoering. Dat is immers (ook) belangrijk Academy nascholingen voor alternatieve artsen. voor accreditatie van de opleiding door de Zo staat op 4 april 2020 de cursus ‘Introductie in de KNMG. U begrijpt hoop ik dat tijd nodig is om het homeopathische geneeskunde: theorie, praktijk & een en ander te effectueren. Collega Pijl heeft mij wetenschap’ geprogrammeerd. Docenten zijn ho- verzekerd dat hij zijn positie zal heroverwegen als meopathisch artsen als Gio Meijer, arts IM en arts blijkt dat zijn inspanningen inde loop van dit jaar voor homeopathische geneeskunde, Wim Rou- onvoldoende effect hebben’. kema, Fred Wiegant (celbioloog) over hormesis,

18 NTtdK APRIL 2020 Christien Klein-Laansma, zich noemende klinisch onbekommerd als zodanig in de lijst sympathi- onderzoeker, arts IM en arts voor homeopathische santen van reumatoloog Rasker in de laatste editie geneeskunde en Resie Moonen, homeopathisch van diens boek over alternatieve geneeswijzen bij huisarts. reuma. Op 23 april staat geprogrammeerd de cursus Decaan P.C.W. Hoogendoorn uit Leiden sprak ‘Congres de waarde van het zelfhelend vermogen in vorig jaar Pijl af dat deze voorlopig lid kon blijven de gezondheidszorg. Nascholing Integrative Medi- van de RvA. Hij verzocht ons enig geduld, want Pijl cine’. In deze door de KNMG met vijf nascholings- had tijd nodig om te zien of hij in de RvA zijn punten gedoteerde cursus veel aandacht voor mu- afwijzing van onwerkzame behandelwijzen in de ziek. Er wordt flink gespeeld en er is ook aandacht praktijk kon laten gelden. Pijl verzekerde Hoo- voor de plaats van muziek in de geneeskunde. Intri- gendoorn dat hij zijn positie zou heroverwegen als gerend is de titel van ene Sarah Durston, die gaat blijken zou dat zijn inspanningen in de loop van dit spreken over ‘Veranderende wetenschap en de rol jaar onvoldoende effect hebben. Zelfs nu de AIM van bewustzijn’. De gepensioneerde biochemicus zijn masker van ‘IM’ heeft afgezet en schaamteloos en aanhanger van de gepersonaliseerde Chinese cursussen aanbiedt in antroposofische geneeskun- geneeskunde Jan van der Greef ontbreekt niet, de, in homeopathie en in Chinese acupunctuur, terwijl de animistische prinses Irene maar liefst 45 zelfs nu prijkt Pijl nog voluit in de RvA! Dit kan niet minuten het woord zal voeren over – u raadt het – anders gezien worden als een dikke middelvinger ‘De kracht van de natuur op het zelfhelend ver- van Pijl naar zijn decaan. mogen’. Andrea Evers, die vorig jaar nog zo’n aar- In Utrecht heeft inmiddels een wisseling van de dig praatje hield op het VtdK-symposium heeft zich wacht plaats gevonden en heeft de nieuwe decaan laten strikken en treedt ook op, over het placebo- prof A.W. Hoes te maken met een tweevoudige effect. ongemakkelijke erfenis. Zo staat psychiater Van Os Een eerder aangekondigde cursus Nascholing nog altijd in de RvA en hij maakt totaal geen aan- acupunctuur is vervallen, mogelijk als gevolg van stalten om zich van de daarin figurerende fullblown te weinig aanmeldingen. De antroposofen konden kwakzalvers te distantiëren. Deze dwarse denker daarentegen voldoende cursisten optrommelen, gelooft trouwens ook niet in het bestaan van want op 9 mei is er nascholing Integrative Medici- schizofrenie. Daarnaast wordt er aan de faculteit ne te beleven in de cursus ‘Integrale geneeskunde nog altijd aan tweede jaars medisch studenten een in de antroposofische huisartsenpraktijk’. Sprekers tien weken durend Blok Complementaire Zorgvor- zijn: Marjan Meddens, huisarts IM, opleider en men geboden, vrijwel geheel samengesteld door de antroposofisch arts, Marco Ephraim, antroposo- antroposofen van het Louis Bolk Institute. Het ziet fisch huisarts (over drie- en viergeleding) en de er naar uit dat de faculteit aan onze eis om dit blok onvermijdelijke antroposofische basisarts n.p. Erik af te schaffen geen gehoor heeft gegeven. Hopelijk Baars, die de vier pijlers van de IM loslaat op de durft Hoes deze misstand wel aan te pakken. antroposofische gezondheidszorg. Spannend is nog hoe hij er in zal slagen de kweepeer en citroenzuur OORVERDOVENDE STILTE bij hooikoorts te integreren met de IM. Noch uit Amsterdam, noch uit Leiden, noch uit NAVRAAG BIJ DE DRIE DECANEN Utrecht waren bij het ter perse gaan van dit blad reacties ontvangen. Zodra dat verandert zullen zij Nu er een jaar verstreken is sinds de boven geci- onze lezers prompt inlichten. ● teerde correspondentie met de drie decanen besloot het bestuur weer eens contact met hen op te nemen om te vernemen wat hun reacties van DJ van Schaardenburg, toen hebben opgeleverd. witte raaf als hoogleraar Zo richtten wij ons met de ons inmiddels gemel- en homeopaat de belastende informatie over prof. Van Schaar- denburg, die zich volgens Amsterdam UMC decaan Romijn volledig naar de ‘wetenschappelijke nor- men en waarden’ van UvA en AMC zou gedragen. Van Schaardenburg reageerde einde 2018 in het geheel niet op ons eerste schrijven en de verklaring daarvoor is nu bekend: hij is behalve hoogleraar reumatologie ook homeopaat. Hij afficheerde zich

APRIL 2020 NTtdK 19 Oud-hoogleraar Edzard Ernst tien jaar na zijn pensionering ‘Experts zijn ouderwets geworden’

Aliëtte Jonkers

Wat is de overeenkomst tussen Brexit en geloof in alter- natieve behandelingen? Populisme, denkt de voormalig hoog- leraar alternatieve geneeswijzen Edzard Ernst (72). Bijna tien jaar na zijn gedwongen vertrek bij de universiteit van Exeter in Engeland ziet hij hoe een nieuw anti-weten- schappelijk sentiment zich als een olievlek door de wereld verspreidt. ‘Het lijkt of het laagste in de mensheid ergens onder vandaan is gekropen. Dat vind ik heel beangstigend.’

r was een tijd dat Edzard Ernst, ’s werelds eerste Professor of Comple- mentary Medicine, jaarlijks 50 weten- schappelijke artikelen publiceerde. Het Eleverde hem vorig jaar – tot zijn eigen verrassing – een eervolle vermelding op. Zijn naam prijkte op nummer 97 in een lijst met de 100.000 meest geciteerde wetenschappers uit alle wetenschap- pelijke disciplines. De samensteller: de Ameri- kaanse epidemioloog John Ioannidis, een pionier in meta-research, die de academische wereld in 2005 opschudde met zijn artikel ‘Why most Edzard Ernst research findings are false’. Het was een opsteker voor Ernst, vertelt hij nu middel, zodat de door de Britse overheid gefinan- in Gent, waar hij verblijft om een lezing te geven cierde National Health Service (NHS) goedko- aan de universiteit. Want door zijn carrière heen per kon worden. Ernst waarschuwde dat het heeft hij vaak zijn plek moeten bevechten. Intri- voorstel averechts en mogelijk desastreus kon ges, belangen, politiek gekonkel: hij maakte het uitpakken. Twee dagen later kreeg hij een e-mail allemaal mee. In Wenen, als hoofd van de afde- van Smallwood: ‘Ik zal ervoor zorgen dat je hier ling fysiotherapie en revalidatie en later in Exe- spijt van krijgt’. Dat bleek geen loos dreigement. ter, als hoogleraar alternatieve behandelwijzen. De geldkraan ging dicht. Niet lang daarna werd Tot zijn carrière in 2011 een dramatisch slot- zijn onderzoekafdeling volledig ontmanteld. Zijn akkoord kreeg en abrupt tot stilstand kwam. loopbaan was voorbij. De vacature na zijn vertrek Ernst had in de media felle kritiek geuit op een werd nooit vervuld. rapport dat tot stand was gekomen in opdracht Maar die avond, in augustus vorig jaar, toen hij van Prins Charles. Dat bevatte een voorstel van zijn prestigieuze plaats op de lijst van Ioannidis de econoom Christopher Smallwood om alterna- ontdekte, trok hij een fles champagne open. Op tieve behandelwijzen in te zetten als bezuinigings- zijn blog schreef hij vol zelfspot dat hij zijn eigen

20 NTtdK APRIL 2020 loftrompet blies. Maar ook benadrukte hij hoe placebo-effect meestal maar kort. En er zijn belangrijk het is om kritisch te leren denken: wetenschappers die zelfs stellen dat het placebo- ‘Daarom steek ik zoveel tijd en energie in het effect helemaal niet bestaat. Een beroemde meta- publiceren op mijn blog’. Nog altijd schrijft hij analyse van Asbjørn Hróbjartsson en Peter Götz- een paar artikelen per week op zijn eigen website. sche laat zien dat placebo’s heel weinig of En daarbij richt hij zich nu vooral op de leek, in helemaal geen effect hebben. En het kleine effect plaats van op zijn peers, vertelt hij. ‘Publiceren in dat we wel zien, komt meestal neer op het princi- The Lancet is goed voor je naam als weten- pe van regressie naar het gemiddelde. Stel: je schapper, maar verandert absoluut niets in de hebt zes dobbelstenen. Bij de eerste worp gooi je praktijk. De man in de straat leest The Lancet drie zessen. De kans dat je de tweede worp niet. De keuze voor alternatieve behandelingen minder dan drie zessen gooit, is heel hoog. Met ligt niet bij de medische professionals, maar bij andere woorden: na elke hoge of lage score is de de consument. Daarom ben ik zo actief op mijn kans groter dat de volgende keer de score dichter blog: het internet staat vol met misinformatie. bij het gemiddelde ligt. Dat is regressie naar het Kritische informatie kan mensen helpen betere gemiddelde – en dus niet te onderscheiden van behandelkeuzes te maken. In zekere zin ben ik toeval.’ terug waar ik al die jaren geleden begon: ik doe dit in de hoop patiënten te helpen op de meest U vertrok als uit Wenen vanwege alle intri- directe manier die mijn expertise toestaat.’ ges, vertelde u in de pers. Wat was er aan de hand? In The Guardian vertelde u dat u aan het begin ‘De academische wereld zit altijd vol met intriges. van uw loopbaan, als arts in een kliniek voor In Wenen was het verschrikkelijk. Er was altijd complementaire geneeswijzen in München, geruzie. Bij mijn aanstelling als hoofd van de verwonderd was: mensen knapten op nadat ze afdeling fysiotherapie en revalidatie in 1990 behandeld waren met homeopathische midde- waren er twintig man in dienst. Vier jaar later, bij len. Hoe kijkt u daar op terug? mijn vertrek, waren dat er honderdtwintig. Dat ‘Ik was nieuwsgierig en wilde weten waarom de betekent dus dat we elke week wel een nieuwe middelen leken te werken. Aan mijn toenmalige medewerker kregen. En de ruzies gingen vooral baas vroeg ik hoe het kon dat mensen beter over wie de baan zou krijgen. Voor mij was het werden. Zijn antwoord was veelzeggend. Hij zei simpel: degene met de beste kwalificaties kreeg niet: “omdat we ze behandelen met homeopa- de baan. Maar zo ging het niet. Het ging zelfs zo thie”; hij zei: “omdat we stoppen met die waar- ver dat het toenmalige staatshoofd Kurt Wald- deloze medicijnen waar ze het ziekenhuis mee heim – die een verleden had als verbindings- binnen komen”. Dat was de eerste keer dat ik officier van de Duitse Wehrmacht – zich ermee kritisch begon na te denken over waar we eigen- bemoeide. Een neef van een vriend van een lijk mee bezig waren. Wat ik vooral probeerde te vriend van een vriend moest en zou een bepaalde doen, is het stimuleren van het placebo-effect – baan krijgen, anders zou hij 80 vacatures stilleg- en dus niet de placebo’s zelf. Goede dokters doen gen. Wat kon ik doen? Het was een rare tijd. Ik dat altijd. Als arts wil je positief en empathisch voelde me een soort Hausmeister:ikwasvooral zijn: zo’n houding draagt bij aan het placebo-ef- bezig met formulieren invullen. Ik wilde me fect van elke behandeling. Maar als je homeo- wijden aan wetenschappelijk onderzoek, maar die pathische middelen geeft, dan bedrieg je je tijd was er niet. En ondertussen stroomde het patiënt. De reden dat veel homeopaten succesvol geld binnen. Het was een gouden kooi.’ zijn, is omdat ze veel tijd nemen en heel mee- levend zijn. Ja, empathisch zijn ze zeker, maar ze Toen u Professor of Complementary Medicine begaan een misdaad jegens een patiënt met het werd, kreeg u vijandige reacties van alter- voorschrijven van homeopathische middelen.’ natieve genezers en hun patiënten. En zelfs toen u aantoonde dat er erg weinig bewijs De laatste jaren verschijnen er studies waaruit voor homeopathie en andere alternatieve blijkt dat het placebo-effect zelfs optreedt als de behandelingen is, bleven ze bij hun standpunt. onderzoeksdeelnemers weten dat ze een place- ‘Tja, waarom geloven mensen in dingen die bo krijgen. Hoe kijkt u naar die studies? duidelijk niet werken? Als je zelf kanker hebt en ‘Ik vind het opmerkelijk, maar het is ook nog pril weet dat je de meest vreselijke behandelingen onderzoek. Andere studies zouden deze uitkomst moet ondergaan, klamp je je vast aan de laatste eerst moeten bevestigen. Sowieso werkt het strohalm. Op het internet vind je ontelbare sites

APRIL 2020 NTtdK 21 die mensen het onmogelijke beloven. Wanhoop, tische industrie die kinderen blootstelt aan dus. Bij de behandelaren zelf is het vaak een gevaarlijke stoffen, en dokters die hun mede- kwestie van confirmation bias: ze zoeken de plichtigen zijn. Ze zijn daar heilig van overtuigd. bewijzen bij hun eigen vooroordeel. Het be- Je kunt niet met ze in discussie.’ langrijkste vind ik nog wel, na de 25 jaar dat ik me met dit onderwerp bezighoud, is de mislei- Vroeger vertrouwden mensen artsen, nu kij- ding die je vindt in de media en het publieke ken ze op Google. Wat moet er volgens u domein. Vooral online gaat het mis, maar ook gebeuren? veel journalisten dragen bij aan de nonsens die je ‘Ik weet het echt niet. Ik zou zeggen: vertrouw op overal leest. Vooral de Britse pers schreef in het de experts, maar experts zijn ouderwets ge- verleden overwegend positief over alternatieve worden. In de politiek gaat het al net zo: we leven behandelingen. Dat is nu wel aan het veranderen. in een tijdperk waar populisme hoogtij viert. En In Duitsland is massagetherapie completely daar betalen we voor met de levens van de baby’s mainstream. Toen ik revalidatiearts was, schreef die gestorven zijn. Daarom zijn er nu landen waar ik dagelijks massagetherapie voor. In Wenen had een discussie woedt over het verplicht stellen van ik twintig massagetherapeuten in dienst. Het is vaccinaties. Dat is afschuwelijk. In Duitsland bullshit, net als ‘alternatieve geneeskunde’. wordt verplicht vaccineren ook besproken. Er is Ernst hakte de knoop door: Hij vertrok. In 1993 veel tegenstand en ik begrijp dat heel goed. Het werd hij de allereerste Professor of Comple- is verschrikkelijk als je mensen moet dwingen om mentary Medicine in Exeter. Het was een beslis- vaccinaties te nemen. Maar het is onvermijdelijk. sing met grote financiële consequenties: zijn Het is onvermijdelijk.’ salaris daalde fors (‘fifty percent. Out of the window’). Iedereen zei dat hij gek was. Niet alleen Beangstigen die ontwikkelingen u? omdat zijn salaris halveerde, maar ook omdat hij Ik vind het heel, heel beangstigend. Populisme met een leerstoel in alternatieve behandelwijzen heeft ons in een ijzeren greep. En ik kan alleen zijn carrière om zeep zou helpen. Hij bleef er twin- maar hopen dat het niet te lang gaat duren. Maar tig jaar. En in Exeter, de kathedraalstad honderd als ik naar Brexit kijk, dan lijkt het daar niet op. kilometer zuidwestelijk van Bristol, ontstond het Het is allemaal verweven: de antivaccinatiebe- grootste deel van zijn oeuvre. In tegenstelling tot weging, de anti-wetenschappelijke sentimenten, Wenen waren er in Exeter altijd geldproblemen. populisme en Brexit: allemaal komen ze neer op Toch slaagden Ernst en zijn team om een groot een laagste gemene deler van intelligentie. De aantal wetenschappelijke studies te publiceren. stomste idioten kunnen van alles op het internet Het werden er meer dan 1000. publiceren. Je kunt ze nog zoveel data laten zien, maar de feiten worden van tafel geveegd. Zo’n Zoveel studies naar alternatieve behandelwij- man als Wakefield: hij is voor het gerecht ge- zen. Ondertussen zijn er nieuwe leerstoelen daagd, zijn artsentitel is afgepakt, het is hem ver- voor alternatieve behandelingen in Basel en boden zijn vak nog langer uit te oefenen… en Tubbergen en lijkt de antivaccinatiebeweging vervolgens gaat hij naar Amerika, wordt vrienden wereldwijd steeds groter te worden… met Donald Trump, geeft overal lezingen… ik ‘Ja, dat is ook het geval in Duitsland, mijn vraag me echt af hoe die man ’s nachts slaapt.’ geboorteland. Hetzelfde geldt voor Engeland: ook daar zijn er steeds meer antivaxxers. Natuurlijk is In 1995 schreef u naar eigen zeggen uw dat voor een groot deel te wijten aan die vreselijke belangrijkste artikel: ‘A leading medical man, Andrew Wakefield, die in 1998 een fraudu- school seriously damaged: Vienna 1938’. U leuze studie publiceerde over een verband tussen ontdekte dat geëxecuteerde slachtoffers van vaccinaties en autisme. Het is ongelofelijk dat hij de Nazi’s gebruikt werden voor wetenschap- nu in Amerika weer terug in de spotlights is. Hij pelijk onderzoek. En dat de Weense univer- geeft lezingen, is grote vrienden met Trump. Er is siteit gevangenen uit concentratiekampen een foto van hen beiden waarop ze hand in hand onderwierp aan allerlei barbaarse experi- staan. ‘They are united in bullshit.’ menten. In Duitsland pleegden extreem- Hij schiet even in de lach, maar vervolgt dan rechtse groeperingen en neonazi’s 8605 serieus: ‘We lachen erom, maar het is verre van misdaden in 2019. Hoe kijkt u daarnaar? grappig. Er gaan nu kinderen onnodig dood aan ‘Het is verschrikkelijk. Een van de redenen dat ik de mazelen. En dat allemaal omdat mensen gelo- dat artikel schreef, is om te voorkomen dat het ven in een complottheorie over de farmaceu- ooit opnieuw zou gebeuren. En ik zie nu dat dit

22 NTtdK APRIL 2020 soort denkbeelden opnieuw opdoemen. Het ver- Verenigde Staten naar school en studeerde brijzelt mijn geloof in Duitsland en mijn geloof in geneeskunde aan de Ludwig Maximillians-Uni- de mensheid. Ik ben zelf Duits, mijn vrouw is versität München waar hij in 1977 zijn artsendi- Frans. Momenteel hebben we Britse paspoorten. ploma behaalde en waar hij ook promoveerde. In Toen de Brexit er aan kwam, overwogen we om het verleden was hij hoogleraar revalidatiege- naar Duitsland te gaan, maar ik zei: ik kan dit niet. neeskunde aan de Medizinische Hochschule Ik kan niet aanzien wat er met dat land gebeurt.’ Hannover en hoofd van de afdeling revalidatie- geneeskunde aan de Universiteit van Wenen. Hij Inmiddels is de Brexit een feit. Hoe voelt u kwam in 1993 naar de Universiteit van Exeter om zich daar onder? ’s werelds eerste leerstoel alternatieve behandel- ‘Ik ben boos en gedeprimeerd. Boos vanwege de wijzen te bekleden. In 1999 kreeg hij de Britse domheid en oneerlijkheid van veel van onze poli- nationaliteit. Sinds 2012 is hij emeritus hoogle- tici en als gevolg daarvan voel ik me gede- raar. Momenteel woont hij afwisselend in Cam- primeerd. Wat ik het ergste vind, is wat Brexit bridge, Engeland en in Britany, Frankrijk. Zijn doet met het land waar ik van houd. Er is zoveel werk is bekroond met 17 wetenschappelijke prij- xenofobie en primitiviteit, het voelt alsof het zen, waaronder de John Maddox Prize 2015 en laagste in de mensheid ergens onder vandaan is de Ockham Award 2017. Ernst publiceerde gekropen en zich gelegitimeerd voelt om de meer dan 1000 wetenschappelijke artikelen in grootste smerigheid uit te braken. Ik moet maar peer-reviewed medische vaktijdschriften en 53 zien hoe het verder loopt. Als het zo slecht boeken – het meest recente is Alternative medi- afloopt als het er nu uitziet, geef ik mogelijk mijn cine, a critical assessment of 150 modalities, Britse burgerschap op.’ Springer 2019. ●

OVER EDZARD ERNST

Edzard Ernst werd geboren op 30 januari 1948 te Aliëtte Jonkers is medisch journaliste Wiesbaden, Duitsland. Hij ging in Duitsland en de (www.aliettejonkers.nl)

APRIL 2020 NTtdK 23 Omeopatia? Niet als het aan Nicola Bedin ligt!

Sophie J. M. Josephus Jitta

Omdat ik elke week een Italiaanse krant koop en ook wel eens wat internetsnuffel naar Italiaans nieuws kan ik u melden dat in Italië dottor Nicola Bedin onlangs een mijns inziens heuglijk initiatief heeft genomen.

edin is een 42-jarige ondernemer in de apparaat en spierpijn (30,4 %) en vervolgens bij gezondheidszorg en eigenaar van een allergie (21,8%). Helaas ontbreekt aan deze aantal kleinere ziekenhuizen in Milaan, gegevens het jaar waarin zij zijn verzameld. Turijn, Parma en Reggio Emilia (beide Nicola Bedin is een campagne begonnen: ‘l’ome- Blaatste steden gelegen in de provincie Emilia-Ro- opatia non è una cura’, wat ik geheel overbodig magna). In de Corriere della Sera van 23 novem- voor u vertaal met ‘homeopathie is geen genees- ber 2019 kwam ik een aardig interview met hem wijze’. Deze leus heeft hij overigens in verkorte tegen. In 2018 heeft hij de stichting Lifenet vorm geleend van de Italiaanse Nobelprijswinnares Healthcare – hoe modieus – opgericht, met het Rita Levi-Montalcini, een coryfee op medisch doel niet alleen voorlichting te geven over de nut- gebied en in 2012 op bijna 100- jarige leeftijd over- teloosheid van homeopathie als behandelwijze, leden. Op zijn website citeert hij mevrouw Levi maar ook en vooral om ervoor te zorgen dat volledig en ik vertaal: ‘Homeopathie is geen ge- ziekenhuizen en (privé)klinieken homeopathie niet neeswijze en is potentieel gevaarlijk, omdat patiën- in hun pakket opnemen dan wel uit hun ‘pakket’ ten zich erdoor kunnen laten verleiden echt bannen. Eerst neem ik voor u enige gegevens over werkzame therapieën links te laten liggen’. Op de uit de krant: 4,9 miljoen Italianen en daarmee 8,2 vraag van de journalist waarom hij ageert tegen % van de bevolking hebben gebruik gemaakt van homeopathie antwoordt Bedin dat hij dit doet om niet reguliere behandelingen. Als alternatieve te voorkomen dat de minder goed geïnformeerde behandeling is homeopathie het populairst, ge- medemens wordt misleid doordat hem – en voor- volgd door manuele therapie en fytotherapie, met uit, ook haar, het Italiaans doet hier aanzienlijk acupunctuur als hekkensluiter. In de Italiaanse minder moeilijk over dan het Nederlands – wordt handel zijn 30 duizend homeopathica verkrijgbaar, wijsgemaakt dat homeopathie een werkzame welke worden aanbevolen en/ of voorgeschreven behandeling is die echte therapieën kan vervan- door apothekers (22,6 %), familie en vrienden gen. Hij doet dit vanuit het standpunt van de Itali- (21,7 %), huisartsen (15,3 %) en medische speci- aanse KNMG, als u mij de K wilt vergeven, zijnde alisten (14,1%). Homeopathie wordt vooral Italië immers al meer dan 70 jaar een republiek. gekozen bij neusaandoeningen, verkoudheid en Volgens dit ongetwijfeld nobele genootschap is er griep (63,3%), daarna bij pijn in het bewegings- wetenschappelijk bewijs noch biologische plausibi-

24 NTtdK APRIL 2020 liteit die de theorie bevestigt waarop homeopathie homeopathie in de aanbieding op de – toe maar – is gebaseerd. Op zoek naar welles-nietesgedoe is Breast Unit (lekker voor na de chemo) en in het Bedin echter niet. Van hem mag iemand best home- tegen Oostenrijk aan gelegen Bolzano is er welge- opathische producten gebruiken, maar dan wel op teld één dokter die in het staatsziekenhuis mensen eigen houtje en niet daartoe aangespoord in de homeopatisch behandelt. spreekkamer van de arts. Homeopathie is anders Voor zover ik kan nagaan, kent Italië geen met wel populair, roept de journalist vervolgens uit. Dat de Vereniging tegen de Kwakzalverij vergelijkbare is correct, reageert Bedin, maar dit heeft ook te organisatie. Wel is er een soort Skepsis: CICAP, maken met de fiscale aftrekbaarheid van de voor voluit Comitato per il Controllo delle Affer- homeopathica in de breedste zin des woords mazioni sulle Pseudoscienze (Comité voor het gemaakte kosten. Op die manier wordt zo’n 50 mil- verifiëren (van het waarheidsgehalte) van be- joen euro aan publiek geld elk jaar over de balk weringen met betrekking tot de pseudoweten- gesmeten, geld dat uiteraard beter aan andere zaken schappen). De CICAP houdt zich dan ook voor- kan worden besteed, zoals aan de opleiding van namelijk bezig met het paranormale. Het is raar meer medische specialisten. maar waar: het Italiaans beschikt niet over een pas- Bedins initiatief heeft bijval gekregen van twee send equivalent voor kwakzalver, terwijl dezulken (naar ik aanneem in ons land onbekende) we- toch heus in het hele land hun kwalijke praktijken tenschappelijke instellingen en verder voelt hij zich uitoefenen of en in het verleden hebben uitge- moreel gesteund door de opvattingen van de oefend, artsen en niet-artsen. Denk daarbij aan de inmiddels overleden bekendste hoogleraar-onco- in 2003 overleden dokter Luigi Di Bella met zijn loog van Italië, prof. Umberto Veronesi, de groot- populaire hormoon- en vitaminetherapie om uit- heid die de borstbesparende operatie bij vrouwen zaaiing bij kanker tegen te gaan. Denk ook aan met borstkanker heeft uitgevonden. Veronesi was Davide Vannoni (geen arts) met zijn stamcel- zo beroemd dat hij het zich sans gêne permitteerde therapie tegen ziekten als MS en Parkinson (zie duizenden zwarte euro’s uit de zak te kloppen van NTtdK 2, 2024:22-24). Hij blijkt overigens in door hem in hoogst eigen persoon te behandelen december 2019 na een vrij lang ziekbed te zijn patiënten, maar dit terzijde. Een dergelijke praktijk overleden en heeft zijn gevangenisstraf (zie NTtdK is overigens in heel Italië wel gebruikelijk, zeker 2, 2017:15-16) niet uitgezeten. Vlak ook de tot arts voor behandelingen in privéklinieken, maar voor opgeleide Tullio Simoncini niet uit met zijn ‘kanker mij is Veronesi daardoor toch wel van het enorme is een schimmel’ en zijn behandeling van tumoren voetstuk waarop ik hem had geplaatst, afgekukeld. met zuiveringszout (zie NTtdK 3, 2008:17-19). Voor de aardigheid heb ik gegoogled of er ook in Simoncini is nog in leven maar mag in Italië niet Italië ziekenhuizen zijn die mensen alternatieve langer dokteren en zet dan ook al jaren zijn behandelingen aanbieden. Welnu, die zijn er, maar werkzaamheden voort in het buitenland. Waarom zo te zien niet erg veel, vermoedelijk omdat het dan geen specifiek woord voor kwakzalver?? staatsziekenhuizen of staatsgezondheidscentra be- Helaas, ik weet het niet. Wel weet ik dat het Itali- treft. Ik neem aan dat het aantal privéklinieken die aans het woord ciarlatano kent, maar deze vlag alternatieve rommel aanbieden groter zal zijn: dekt natuurlijk de lading niet. Hoewel er in het Ita- immers, u vraagt en wij draaien! De provincie liaans aardige, specifieke uitgangen zijn die aan Toscane spant de kroon: volgens het web worden in het basiswoord een negatieve lading geven zoals - 2018 in Pisa in een ziekenhuis patiënten com- astro of algemener -accio is een medicastro eerder plementair behandeld en in Florence is er niet alleen een medisch onderlegde prutser dan een kwak- een staatsgezondheidscentrum waar traditionele zalver. Dottoraccio (uitspraak: dottoratsjo) dan? Chinese geneeswijzen worden aangeboden, maar Nou nee, want een dottore is een doctoran- zien wij ook het Careggiziekenhuis met medicina dus-in-het-algemeen en tegenwoordig ook master- integrativa. Verder is er in Lucca het staatsge- in-het-algemeen. Een dottoraccio kan daarom net zondheidscentrum met omeopatia en in Grosseto, zo goed een flutdocent in de weet-ik-wat-kunde zijn de zuidelijkste regio van Toscane en om precies te als een slechte arts, maar nog steeds niet per se zijn in Pitigliano (smakelijke wijn), wordt eveneens een kwakzalver. Misschien kan het Italiaans in de aan medicina integrativa gedaan. In Rome kunnen vloedgolf aan (overbodig) Engels die ook deze taal patiënten van het zo pittoresk op een eilandje in de overspoelt in de nabije toekomst quack over- Tiber gelegen staatsziekenhuis San Pietro Fate- nemen? Zodra dat gebeurt, zal ik het u rapporte- benefratelli medicina integrativa, in de vorm van ren. ● anti-aging, homeopathie en acupunctuur krijgen. Dan zien we in Milaan nog het Saccoziekenhuis met

APRIL 2020 NTtdK 25 GGZ Groep claimt werking oorlel-apparaatje bij angst/depressie

Broer Scholtens

De medische claims van de GGZ Groep liegen er niet om. Minuscule stroomstootjes die het apparaatje Alpha-Stim uit- zendt, zouden werken bij aandoeningen zoals angst, depres- sie en slapeloosheid en het effect van cognitieve gedragstherapie versnellen.

e Alpha-Stim is aantoonbaar effec- tief, effectiever dan bijvoorbeeld antidepressiva en angstremmers’, meldt de website van de GGZ ‘DGroep, die vooral patiënten behandelt met lichte psychische klachten. Het is een particulier be- drijf, ook al suggereert de naam iets anders. htt- ps://www.ggzgroep.nl/ggz-groep-alpha-stim. ‘Drug-free Treatment That Works’, schrijft de Amerikaanse fabrikant van het wonderapparaat op zijn website (https://www.alpha-stim.com/). In de wachtruimte van de GGZ Groep, met elf vestigingen in het land (hoofdvestiging in Eind- hoven), maakt een tweemeter hoge poster re- clame voor een ‘natuurlijke behandeling’ met de Alpha-stim Alpha-Stim. De poster claimt in dikke kapitale let- ters: ‘Kom tot rust, slaap beter, krijg weer levens- microampère, continu of om de twee tot tien lust.’ Op de website van het bedrijf staat een seconden; dit is instelbaar. Twee elektrodes, vast- banner, direct op de homepage met een foto van gemaakt aan de oorlellen zouden die elektrische het apparaat met de volgende aanprijzing: ‘Effec- golfjes het hoofd insturen waar het signaal zijn tief bij angstklachten, depressie en slaap- ‘helpende’ werk doet. Twee AAA-mini-penlites problemen’. Het apparaatje, ter grootte van een leveren de benodigde stroom. Het bedrijf denkt mobieltje, zou zijn ‘genezende’ werking doen bij dat deze ‘milde elektrische stimulatie van het migraine, drugs- en alcoholverslavingen en bij centrale zenuwstelsel’ het brein tot rust brengt. curieuze aandoeningen als ‘fibromyalgie’, zo Een wonderlijke plaats, die oorlellen, zeker als meldt het Eindhovense bedrijf. (dieper gelegen) hersendelen moeten worden Het apparaat – hangend aan een koordje om de bereikt. ‘Dagelijks 20 tot 60 minuten Alpha-Stim- nek – geeft een klein stroompje af; tien tot 600 gebruik leidt al binnen een paar weken tot een

26 NTtdK APRIL 2020 vermindering van klachten’, belooft de poster in verstrengeling om de hoek kijken. Organisatie- de wachtkamer van de GGZ Groep. psycholoog Derk Mulder is niet alleen directeur/ Craniale Elektrotherapie Stimulatie (CES) – bestuurder van de GGZ Groep maar hij is ook de sinds 1981 bekend – is de aanduiding ‘voor deze enige directeur/bestuurder van distributeur Al- ‘alternatieve’ behandeling (https://www.alpha- pha-Stim Nederland, blijkt uit gegevens van de stim.nl/alpha-stim/geschiedenis-van-de-golf- Kamer van Koophandel en zijn Linkedin-pagina. vorm). De techniek, ontwikkeld door de Ameri- Zakenman Mulder heeft belang bij het gebruik kaanse neurobioloog Daniel Kirsch, vaak ‘visio- van het Alpha-Stim-apparaat bij angst- en depres- nair’ genoemd, is gebaseerd op ‘recente siebehandelingen (https://www.linkedin.com/in/ ontwikkelingen en inzichten op het vlak van de derk-mulder-a0786711/?originalSubdomain=nl). biofysica en werkt dankzij een exclusieve, gepa- Zijn beide bedrijven zijn gevestigd op de vijfde tenteerde golfvorm die grondig is onderzocht en verdieping van een kantoorpand in Eindhoven zich ruimschoots heeft bewezen’, meldt de web- (https://www.alpha-stim.nl/). site van de Nederlandse importeur van Alpha- Dirk Mulder heeft iets met niet-reguliere, Stim (https://www.alpha-stim.nl/alpha-stim/de- vreemde apparaten en behandelingen. Voor de oplossing-voor-depressie). Het exacte mecha- volledigheid: op dezelfde verdieping zetelen nog nisme dat ten grondslag ligt aan de werking is enkele andere bedrijfjes van Mulder met alter- overigens ‘nog niet geheel bekend’, erkent de natieve behandelingen in hun pakket: we hebben GGZ Groep. Enig idee in welke richting gezocht het over het Neurofeedback Instituut Nederland moet worden, heeft het bedrijf niet (https://ww- en het rTMS Expertise Centrum (https://www.rt- w.ggzgroep.nl/behandeling/alpha-stim). msbehandeling.nl/https://www.neurofeed- De Vlaamse zusterorganisatie Skepp hecht back.nl/). rTMS staat voor repetitive Transcranial geen enkel geloof aan de werking van de Alpha- Magnetic Stimulation, ofwel pulsjes met een mag- Stim en twijfelt in haar encyclopedie Vreemde neetveld, in plaats van stroomstootjes. Verder Apparaten of er wel een biologisch mechanisme stoeien er op de vijfde verdieping in Eindhoven kan zijn. Het gebruikte stroompje, ook nog eens psychologen van zijn bedrijfje qEEG Pro met op de oorlellen, is immers zeer klein (https:// qEEG-apparaten (https://qeegpro.eegprofes- skepp.be/nl/apparatuur/alphastim). ‘De met de sionals.nl/about-us/derk-mulder-msc/). Alpha-Stim gebruikte stroomsterktes van enkele qEEG is een alternatieve behandelingstechniek tot 200 micro-ampère zijn zo gering dat de waarmee onder meer ADHD zou kunnen worden hersencellen waarschijnlijk niet eens worden be- behandeld (https://www.kwakzalverij.nl/nieuws/ reikt’, schrijft Skepp. Er is vermoedelijk sprake smilde-en-flamend-een-opmerkelijk-integratief- van een flink placebo-effect. De GGZ Groep er- duo/). Deze website heeft er eerder over geschre- kent dit ook: ‘De gebruikte stroomintensiteít is ven (https://www.kwakzalverij.nl/nieuws/neuro- onder gevoelsniveau’, is op de website te lezen therapeut-frank-krijgsman-gebruikt-badmuts- (https://www.ggzgroep.nl/behandeling/alpha- je-tegen-adhd/). stim). En nu terug naar de gezondheidsclaims die de Het apparaat is ontwikkeld om ‘de behoefte GGZ Groep hangt aan haar oorlel-apparaatje. htt- aan medicatie te verminderen of zelfs weg te ps://www.alpha-stim.nl/onderzoek/resultaten-in- nemen’, aldus de GGZ Groep. Het bedrijf meldt een-oogopslag Op de website van de Nederlandse veiligheidshalve in een disclaimer: ‘Niet iedereen distributeur van het apparaatje – lees de GGZ heeft in gelijke mate baat bij de Alpha-Stim.’ Groep – staat een lijst met zestig tot zeventig Cliënten van de GGZ Groep kunnen het apparaat publicaties over het gebruik van het apparaatje tijdens hun behandeling huren, zes weken lang. bij onder meer angst, depressie, pijn en slaap- ‘U betaalt als cliënt €10 per week i.p.v. de gebrui- problemen (https://www.alpha-stim.com/health- kelijke huurprijs van €25 (60% korting)’. Het care-professionals/research-and-reports-2-2/). apparaat is ook te koop: een Alpha-Stim M kost Op de lijst staan groen en rijp-artikelen (https:// 1145 euro, de wat minder begaafde Alpha-Stim www.alpha-stim.com/wp-content/uploads/2019/ AID 795 euro’ (https://www.alpha-stim.nl/pro- 06/06.2019-Bibliography-by-indication.pdf). Lo- ducten/alpha-stim-m). pen we de lijst langs dan komen we vooral artike- Het Amerikaanse bedrijf Electromedical Pro- len tegen over niet-gerandomiseerd studies, ducts in Mineral Wells (Texas) is de producent zonder controlegroep. Sommige zijn niet- gepu- van Alpha-Stim (https://www.alpha-stim.com/). bliceerde masterscripties. De meeste publicaties De GGZ Groep is de exclusieve distributeur in zijn nietgepubliceerde in weinig courante tijd- Nederland. En hier komt laakbare belangen- schriften, zonder peer review. Er zijn in het Chi-

APRIL 2020 NTtdK 27 ● Boekbespreking Mindfulness als bedrijf

Ronald van den Berg

‘Kauwen op een rozijn helpt niet tegen onrecht’ was de titel van een interview met Ronald E. Purser door Esma Linne- mann in de Volkskrant van 21 september 2019. Mijn belang- stelling voor Purser was door het interview gewekt, hij kwam op mijn leeslijstje. De titel van het interview was een verwijzing naar het kleffe begin van veel mindfulness-trainingen. Daarbij moeten cur- sisten de ogen gesloten houden en krijgen dan iets in hun handen gedrukt dat ze ‘met aandacht’ moeten betasten. Daarna moeten ze dat iets in hun mond stoppen en daarop weer ‘met aandacht kauwen zodat ze het object ten volle proeven om dan tot de ontdekking te komen dat het een rozijn is en dat ze die nog nooit eerder ‘écht’ hebben geproefd. ‘Als je er maar aandacht voor hebt, dan is alles verassend’ wordt daarmee gesuggereerd.

onald Pursers meest recente boek hekelt de verkoop aan allerlei grote bedrijven van (2019) kreeg de titel McMindfulness. Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) De titel spreekt aan omdat mindfulness tegen stress door veel geld verdienende trainers. voortkomt uit boeddhistische meditatie- Het hoogtepunt van de merchandising acht hij Rtradities maar tegenwoordig geheel los van die de propaganda ervoor in 2013 op de vergadering religie, zij het met een zweem van ‘oosterse wijs- van het World Economic Forum (WEF) in heid’, hapklaar wordt opgediend, net als de Davos waar ‘s werelds elite jaarlijks bijeenkomt. Burgers van de fastfoodketen McDonalds. Hij besteedt veel aandacht aan de - in zijn ogen- Als argument voor de titel geeft Purser echter grootste boosdoener: Jon Kabat-Zinn, ‘uitvinder’ zelf de theorie van Ritzer, die het begrip van het MBSR-programma dat gelanceerd werd ‘McDonaldization’ muntte. Bij McDonaldization in 1979. Jon Kabat (geb. 1944) kwam aan zijn maakt een organisatie de volgende stadia door: curieuze naam Zinn doordat hij die van zijn eerst wordt maximale efficiëntie nagestreefd, schoonvader (Howard Zinn, een beroemde histo- daaruit volgt dan (financiële) meetbaarheid, ver- ricus en activist) toevoegde aan zijn eigen ach- volgens voorspelbaarheid en tenslotte controle ternaam, maar dat terzijde. op alle processen. De gelikte bedrijfsvoering van Purser kent de wereld van de mindfulness goed handelaars in mindfulness heeft dezelfde ont- en niet alleen Kabat-Zinn, maar ook vele andere wikkeling doorgemaakt, meent Purser. profeten van MBSR en hun volgelingen krijgen Purser is een belijdend boeddhist en toont zich ervan langs. geërgerd over de ontkoppeling van mindfulness Hij gaat uitgebreid in op de aankoop van van de boeddhistische tradities. Hij beschouwt trainingen voor medewerkers door Google (‘self- die ontkoppeling als ordinaire merchandising en improvement with two-minute meditations’),

APRIL 2020 NTtdK 29 Ford Motor Company en Salesforce (een interna- delen meer cellen gaan ontwikkelen als je per dag tionaal bedrijf in customer relations manage- veel mediteert. Wat daarmee bewezen wordt is, ment). Hij schrijft verder over de verkoop van dat er zich kennelijk bepaalde hersendelen nader mindfulness-apps via abonnementen voor mede- ontwikkelen, maar niet dat je er een beter, geluk- werkers door de firma Headspace aan Genen- kiger of empathischer mens van wordt. Purser tech, Linkedin en luchtvaartmaatschappijen zoals moet niets hebben van die neuromythes rond British Airways. Hij gaat ook in op de wildgroei mindfulness, hij citeert daarbij neurowetenschap- van andere meditatie-per-app-aanbieders en de pers die waarschuwen voor het verleidelijke idee aankoop daarvan door bedrijven. Die bedrijven dat we tegenwoordig aan bubbels in het brein kopen trainingen schaamteloos in voor hun psychologische processen zouden kunnen afle- medewerkers, vindt Purser. Hij hamert er in zijn zen. boek voortdurend op, dat het de bedrijven altijd Hij rekent voorts af met het wijdverbreide idee gaat om koest houden van het personeel. MBSR dat er overtuigend klinisch bewijs zou zijn dat leert de mensen namelijk zich ontspannen en mindfulness werkt in de psychiatrie, en schrijft gelaten neer te leggen bij stress en misstanden op dat een meta-analyse uit 2018 aantoont dat het werk, die zij beter zouden kunnen oplossen MBSR niet effectief is voor mensen met depres- door zich te verenigen en actie te voeren. sies. Ook acht hij aangetoond dat Mindfulness In dat licht is het interessant dat er vanuit de Based Cognitive Therapy (MBCT) het maar Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Ge- heel minnetjes doet bij de preventie van reci- neeskunde (KNMG) mindfulnesstrainingen wor- dieven van depressies. den georganiseerd voor huisartsen en specialis- Purser waarschuwt voor ernstige effecten die ten. Ook de Koninklijke Nederlandse Beroeps- kunnen optreden bij mindfulness: angstaanvallen organisatie voor Accountants (NBA), heeft mind- en het optreden van psychosen bij mensen die fulness in de aanbieding. daar aanleg voor hebben. Dat is te lezen als een Purser maakt gehakt van alle mooie beloften zinvolle wenk voor eventuele belangstellenden: die er over mindfulness de ronde doen: je zou géén mindfulness als er niet eerst een deskundige door de beoefening ervan een betere medewer- inschatting is geweest van de psychische gezond- ker, een betere manager, een moreel hoogstaan- heid! der directeur, een rustiger en vlijtiger leerling Hij uit zich tenslotte kritisch over mindfulness worden. voor schoolkinderen, en vraagt zich verbijsterd af Ook zou je als vanzelf ‘empathischer’ worden hoe men kan denken dat scherpschutters die in door mindfulness. Purser meent dat dat on- het Amerikaanse leger opdracht krijgen tot liqui- mogelijk is door de loskoppeling van het religieus daties ‘betere’ (en empathischer?) moordenaars boeddhisme want empathie wordt juist vanuit de kunnen worden van de mindfulnesstraining die zij religie bevorderd, vindt hij. krijgen. Moderne mindfulness houdt zich uitsluitend Purser is zeer goed ingevoerd, erudiet, wel wat bezig met het hier en het nu van wat je in je wijdlopig, maar nergens onzorgvuldig. lichaam voelt. Dat moet je accepterend over je Ik vind McMindfulness een lezenswaardig heen laten komen, dat is de opdracht bij deze boek. Het is een aanmoediging om mindfulness meditatievorm. Purser realiseert zich kennelijk niet voor zoete koek te nemen, en onvrede in het niet dat empathischer worden op grond van het leven niet om te zetten in meditatieve gelatenheid waarnemen van alleen maar je eigen lichaams- maar in (sociale) actie. ● signalen (propriocepcis) theoretisch volstrekt onmogelijk is, aangezien empathie niet in je eigen lijf ontstaat, maar zich volgens de psychiatrie meestal – als de condities niet te beroerd zijn – vanaf de vroege jeugd ontwikkelt in interactie met andere mensen. En interactie met andere mensen is bepaald niet waarin mindfulness voor- ziet, het is een solistisch gebeuren waarbij con- tact met anderen niet aan de orde is. McMindfulness: How Mindfulness became Purser wijst erop dat er vaak met ‘neurobio- the New Capitalist Spirituality van logisch bewijs’ wordt geschermd om de heuse Ronald E. Purser werking van mindfulness aan te tonen; op scans Repeater Books, London, 2019; Random House zou immers blijken dat zich in bepaalde hersen- New York, 2019

30 NTtdK APRIL 2020 Ayurveda als gezondmaker? Klopt dit wel?

Eric de Brabander

Onlangs is de minister van Volksgezondheid Camelia Römer, vergezeld van enkele ambtenaren naar India vertrokken in verband met een congres over ayurveda. Dit in lijn met het beleid van de minister om ‘alternatieve geneeswijzen’ in de Curaçaose gezondheidszorg op te nemen. Ayurveda is een alternatieve geneeswijze met haar oor- sprong in India.

r wordt in sommige onderzoeken gesug- waaronder ayurveda. Daarbij stelt de regering dat gereerd dat middelen die in ayurveda dit van toegevoegde waarde zal zijn voor de gebruikt worden mogelijk doorontwik- gezondheid van onze samenleving. Maar klopt dit keld kunnen worden tot werkzame wel? Egeneesmiddelen. Bewijs hiervoor ontbreekt ech- Waar is het bewijs dat de beoogde investering ter, zo stelt de World Health Organisation. in ‘alternatieve geneeswijzen’ waarvoor geen we- Behalve dat er geen bewijs voor werkzaamheid tenschappelijk bewijs van werkzaamheid voor bestaat, blijkt uit een onderzoek uitgevoerd in de bestaat, gezondheidswinst zal opleveren? Verenigde Staten in 2008 dat in 21% van de Daartegenover staan wel alarmerende signalen ayurvedamedicijnen die op het internet werden uit medische beroepsgroepen op Curaçao over de aangeboden, schadelijke zware metalen als lood, schade die wordt berokkend door beoefenaren kwik en arsenicum zijn aangetroffen. van alternatieve geneeswijzen. Bovendien kampt Het congres dat onze minister van Volksgezond- de gezondheidszorg in alle lagen met ernstige heid bijgewoond heeft werd georganiseerd door de financiële tekorten waardoor basale zorg ontoe- ministerie van Ayush, een Indiaas ministerie voor reikend is. alternatieve geneeswijzen. Niet te verwarren met De echtgenoot van minister Camelia Römer is het Indiase ministerie van Volksgezondheid. De zelfbenoemd ayurvedaspecialist en heeft belang minister van Ayush is zakenman Shirpad Naik. Op bij opname van ayurvedabehandelingen in het diens website is te vinden dat deze minister van zorgpakket. Is dit geen belangenverstrengeling? mening is dat het coronavirus te bestrijden is door In Nederland heeft de echtgenoot van minister dagelijks twee druppels sesamolie in elk neusgat te van volksgezondheid Edith Schippers in het doen, en dat kanker te genezen is door yoga. kabinet Rutte I en II om een vergelijkbare reden Het ministerie van Volksgezondheid op Curaçao zijn baan als consultant in de gezondheidszorg op is van plan om voor ettelijke miljoenen aan moeten zeggen. gemeenschapsgeld het winkelcentrum Colon in te Op zich is het toe te juichen dat ons ministerie richten als wellnesscentrum, waar meerdere alter- van volksgezondheid inziet dat er iets moet natieve geneeswijzes zullen worden aangeboden, gebeuren aan de ongezonde voedingspatronen en

APRIL 2020 NTtdK 31 Minister Suzy Camelia Romer en haar echtgenoot Carl Camelia, boardmember van de Universidad Maharishi for Latin America & the Caribbean (UMLAC), een leer- school voor ‘alternatieve’ geneeskunde tijdens een bezoek aan UMLAC

leefgewoontes op het eiland. Maar in plaats van Public Health voor ogen te houden: het bescher- een centrum voor alternatieve geneeskunde op te men van de gezondheid van de bevolking en het zetten, doet de overheid er goed aan om de eigen bevorderen daarvan. Dit houdt ondermeer in dat professionals in dienst van de overheid op het het een primaire taak is van de overheid om de gebied van Public Health raadplegen en in staat randvoorwaarden te creëren opdat een gezonde- te stellen hun werk naar behoren uit te voeren. re levensstijl voor allen in de samenleving Chronische aandoeningen zoals hoge bloed- mogelijk wordt gemaakt. De vaag gedefinieerde druk, diabetes, obesitas, gewrichtsklachten, ver- wellnessgedachte lijkt eerder tegen deze primaire schillende soorten kankers en nierziektes druk- taak van de overheid in te gaan. In plaats van de ken zwaar op de kosten in de gezondheidszorg. randvoorwaarden te creëren voor preventie en Deze ziekten zijn grotendeels te voorkomen door een gezonde maatschappij, wordt er ingezet op een gezondere levensstijl. Het is op zijn minst het arsenaal van grotendeels alternatieve hulp- twijfelachtig of dit doel bereikt kan worden met verleners, die tevergeefs gaan trachten het indi- een peperduur wellness centrum waarin allerlei vidu zich te leren aanpassen aan de stress- onbewezen geneesmethoden toegepast worden. verhogende misstanden van onze huidige sa- Onze bevolking een gezondere levensstijl aan- menleving. Voor het fundamentele beschermen leren, waar de overheid een sturende rol in en bevorderen van gezondheid lijkt er geen plaats speelt, lijkt vooralsnog een heel wat effectievere te zijn. ● manier om ziekten te voorkomen. Te beginnen op zo jong mogelijke leeftijd. Daarnaast is beleid voor armoedebestrijding noodzakelijk en het zor- De auteur is tandarts op Curaçao en lid van gen voor een infrastructuur die meer lichaamsbe- de Stichting Skepsis in oprichting aldaar. Dit weging in de wijken mogelijk maakt. artikel verscheen eerder in het Antilliaans Het is goed om hierbij de doelstelling van Dagblad van 6 maart 2020.

32 NTtdK APRIL 2020 Groningen en Curaçao in de ban van de kwakzalverij bij de WHO

C.N.M. Renckens

orig jaar berichtten wij reeds over het se GGz-instelling Lentis van integratief psychi- snoepreisje van de Curaçaose minister ater Rogier Hoenders. Zoals hij eerder diverse van Volksgezondheid, mevrouw Suzy lama’s ontving en liet optreden op zijn congres- Camelia Römer, naar het Chinese Ma- sen integratieve psychiatrie, zo zal hij nu vast en Vcau, alwaar een aantal politici uit derde wereldlan- zeker positief staan ten opzichte van het streven den confereerden over methoden om de tradi- van Curaçao om regulier en alternatief/traditi- tionele en alternatieve geneeskunde (CAM + TM) oneel te integreren. Daar komt nog bij dat zij te integreren in het reguliere medische stelsel van beiden ongetwijfeld goede herinneringen bewa- gezondheidszorg. Inmiddels is het weer mis, want ren aan hun congressen in Macau. Römer was er Römer vertoonde zich op 25 en 26 februari 2019 al eerder geweest, maar Hoenders was van 6 tot wederom in Macau om zich op uitnodiging van 8 november 2019 debuterend deelnemer van India en China in te laten met het ‘standaardiseren hetzelfde type congres waaraan Römer al eerder van diagnose en therapie in de ayurvedische ge- had deelgenomen. Binnenkort zullen de Groning- neeskunde, in het unani-stelsel en het medische se patiënten van GGz Lentis vast en zeker Indiase siddha stelsel’. Römer reisde ook dit maal weer kruiden gaan gebruiken. Integratiever kan het met haar inspecteur-generaal de heer Sirving Kell. immers niet. ● Daarna reisde Römer door naar Nederland om alhier een ‘gezondheidsevenement’ bij te wonen, waarover op het internet niets te vinden is, maar dat gewijd zou zijn geweest aan de ‘Mainstreaming Ayurveda in the Netherlands and Europe’. Dit alles kan zij rechtvaardigen omdat zij zich kan beroepen op de abjecte teneur van de publicaties van de WHO over traditionele and alternatieve genees- kunde. Römer is juriste van origine. Tijdens haar verblijf in Nederland heeft zij onge- twijfeld ook een bezoek gebracht aan de Groning-

APRIL 2020 NTtdK 33 Tisscher, oude bekende van de VtdK, maar toch geregistreerd medisch specialist

C.N.M. Renckens

In het vorige nummer (NTtdK, 2019, no 4:32) meldde ik dat de Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten RGS niet bereid was mij inzage te geven in de overwegingen die ertoe hebben geleid dat de al heel lang evident disfunctionerende Bossche reumatoloog Tisscher decennia lang een herregistra- tie kreeg in het BIG-register. Mijn daartoe strekkende Wob- verzoek liep dus dood. Daarop spande ik namens de VtdK een beroepsprocedure aan bij de Adviescommissie van de Regi- stratiecommissie Geneeskundig Specialisten RGS.

MIJN PLEIDOOI Basisartsen die zich moeten herregistreren De door de VtdK aangedragen argumenten tegen doen dat door deze aan te vragen bij de die afwijzing geef ik hieronder weer. Sinds 2018 Commissie BIG. Als men aan bepaalde moeten ook basisartsen zich periodiek laten her- voorwaarden voldoet dan wordt i.h.a. vijf registreren en de verwachting was dat veel alter- jaar verlenging toegekend. Specialisten natieve artsen niet zouden voldoen aan de nu moeten hun herregistratie aanvragen bij gestelde eisen en hun BIG registratie zouden ver- Registratiecommissie Geneeskundig liezen. Om die reden heb ik in de loop van 2019 Specialisten RGS. Als die akkoord is dan via Wob-verzoeken opheldering gevraagd over volgt de inschrijving in het BIG register enkele toegekende herregistraties aan alternatie- automatisch en zonder tussenkomst van de ve basisartsen, die mijns inziens niet aan de wet- CIBG. telijke eisen, zoals geformuleerd in het Beoor- delingskader Artsen, voldeden. Ik bespeurde bij de minister van VWS weliswaar enige terug- de minister? In de schriftelijke toelichting op haar houdendheid, maar meestal ging hij wel over tot besluit (par. 4.4) stelt de RGS geen algemeen gedeeltelijke bekendmaking van de dossiers. belang te zien in openbaarmaking van het dos- Volledige openheid bleef uit met een beroep op sier. Behalve mijn vraag over de discrepantie tus- de schending van de persoonlijke levenssfeer van sen RGS en VWS inzake verzoeken om inzage in de betrokken artsen. de dossiers van alternatief praktiserende basis- Ik sloot twee voorbeelden in als bijlage en con- artsen, bracht ik een tweede argument in. Uit de stateerde dat – anders dan de minister – de RGS schets van Tisschers loopbaan kon niet anders mij daarentegen geen enkele inzage in het dos- dan geconcludeerd worden dan dat we hier te sier-Tisscher wenste te geven. Het publieke maken hebben met een disfunctionerende en belang van bekendmaking wordt door de minister voor zijn patiënten niet ongevaarlijke man, wiens van VWS dus beslist niet categorisch ontkend. recht om de titel BIG-geregistreerd reumatoloog Waarom maakt de RGS een andere afweging als derhalve onbegrijpelijk is. De bescherming van

34 NTtdK APRIL 2020 de burger tegen zijn praktijken is geheel en al En waarom hebben deze geregistreerde alter- afhankelijk van de gevoerde titulatuur. Andere natieve artsen bezwaar tegen volledige open- preventieve acties zijn niet mogelijk. De RGS gaat baarmaking als zij aan alle regels hebben hier wel heel gemakkelijk aan voorbij! voldaan? Tisscher hoefde zich niet eens tegen de Het kan zijn dat de procedures bij Tisschers openbaarmaking van zijn publieke levenssfeer herregistraties correct zijn uitgevoerd, hetgeen (adresgegevens, telefoonnummers, aantal ge- mij tot de conclusie zou brengen dat de regels werkte uren, BIG-nummer, handtekeningen e.d.) niet deugen, of – met alle respect – de RGS heeft te verzetten, de RGS beriep zich zelf al op die een steekje laten vallen en heeft bij de herregi- ongevraagde bescherming. In par. 6.7 tot 6.9 straties onvoldoende onderzoek verricht. Als de herhaalt de RGS haar standpunt uit par. 6.4: de RGS zich er rekenschap van had gegeven dat Tis- burger moet ons maar vertrouwen. Ik zou dat ver- scher alternatieve geneeskunde bood, dan had zij trouwen graag uitspreken, maar wil juist daarom zich o.a. ervan moeten vergewissen dat de geëiste in deze casus verifiëren of de RGS, voor wier twee werkdagen per week over de perioden van werk ik doorgaans veel waardering heb, wel echt vijf jaar waren gehaald. En dat niet alleen: het onfeilbaar is. Tenslotte sprak ik de vurige wens moeten natuurlijk reguliere reumatologie spreek- uit dat de adviescommissie mij die mogelijkheid uren hebben betroffen en mag toch niet zijn biedt en de RGS opdracht geeft mij volledige gegaan om de kwakzalverijen, waarmee hij op inzage in het dossier van Tisscher te verlenen. zijn website klanten trachtte te lokken. Die kun- nen natuurlijk nooit meetellen voor een herregi- DE ZITTING TE UTRECHT stratie als reumatoloog. Is daar goed naar gekeken? Aldus het door mij afgestoken en ingediende plei- De argumentatie onder par. 6.4 van het ver- dooi. Op 16 januari 2020 vond in de Domus weerschrift van de RGS dat zij doet waarvoor zij medica de mondelinge zitting plaats. De samen- is aangesteld en dat de burger daarop dus kan stelling van de adviescommissie betrof drie vertrouwen maakt geen sterke indruk. Het zou juristen, G.G.A.J.M. van Poppel, M.F. Crum en heel goed zo kunnen zijn dat de herregistratie een C.J. de Boer. De RGS werd vertegenwoordigd routineklus is geweest en dat het sterke alter- door mr. D. Wenniger en mr. S. Willems. Aan de natieve beroepsprofiel – dat tot een grondiger orde was dus de behandeling van het bezwaar- dan normale beoordeling zou hebben moeten schrift van de VtdK tegen de afwijzing van de RGS leiden – aan de aandacht van de RGS is ontsnapt. om ons inzage te geven in het herregistratiedos- Daarover vroeg ik opheldering. De declaratie- sier van de gewezen reumatoloog J.R. Tisscher, fraude, die in 2014 door de FIOD werd ontdekt, die tot eind 2019 een BIG registratie had als wijst erop dat Tisscher niet te beroerd is een reumatoloog. De VtdK werd vertegenwoordigd loopje met de waarheid te nemen. Ook dat had bij door VtdK-voorzitter Terpstra en ondergeteken- de RGS extra argwaan moeten wekken en had tot de. meer dan normaal diepgaand onderzoek moeten De RGS had ruim van te voren al een Schrif- leiden. Wist de RGS wel wat voor vlees er in de telijke toelichting rondgestuurd waarin zij haar kuip lag? besluit om geen inzage toe te staan verdedigde. Op par. 6.6 ben ik reeds in de eerste alinea Ik citeerde uit deze toelichting al in de vorige ingegaan. Het betrof dossiers van de basisartsen paragraaf. Ik kreeg als eerste het woord en gaf L. Kunst (past ‘autovaccins’ toe bij chronische Q allereerst een schets van de atypische loopbaan koorts) en H. Koning (arts voor integrale genees- van Tisscher. kunde). Dat volledige openbaarheid bij hen uit- Vervolgens voerde ik argumenten aan tegen de bleef heb ik betreurd, want het argument van afwijzing, die erop neer kwamen dat de RGS hier bescherming van hun persoonlijke levenssfeer veel terughoudender is dan de Commissie BIG, kan toch nauwelijks opgaan bij artsen, die de die hem na Wob-verzoeken van Renckens over publiciteit zoeken zoals Kunst (interviews in een aantal (alternatieve) basisartsen, wel degelijk kranten en een proces tegen het Radboud UMC!) gedeelten van de dossiers toestuurde. Onder ver- en Koning (paginagroot interview op 17 juni wijzing naar eerbiediging van de ‘persoonlijke 2019 in het Reform. Dagblad) deden, maar ook levenssfeer’ van deze artsen was die inzage Tisscher met zijn website en recente brieven op meestal slechts partieel, maar bestond nimmer de website van Medisch Contact. Hoe ‘persoon- uit een volledige weigering zoals nu door de RGS. lijk’ zijn gegevens over hun praktijkvoering dan Ook door de RGS werd de afwijzing gemotiveerd nog? door verwijzing naar de ‘persoonlijke levens-

APRIL 2020 NTtdK 35 sfeer’, die bestaat uit adresgegevens, telefoon- nummers, aantal gewerkte uren, BIG-nummer, handtekeningen, naam van de betrokken ac- countants etc. Bekendmaking van deze gegevens zou een eind maken aan de anonimiteit van de arts en de bescherming van die sfeer wordt belangrijker geacht dan de bescherming van het publiek tegen kwakzalverij en van de mogelijk- Tisscher heid tot democratische controle op het werk van de RGS. Wij noemden dat onbegrijpelijk. De dente disfunctioneren en strafblad. Waarom die leden van de Adviescommissie hadden eigenlijk persoonlijke levenssfeer zo nodig moet worden alleen maar vragen aan de RGS-vertegenwoor- geëerbiedigd bij artsen die zelf de publiciteit her- digers en men bleef zich verbazen over het haaldelijk zochten en waarbij bekendmaking van gebrek aan de mogelijkheid te toetsen of de RGS de gevraagde gegevens direct een einde aan onze zijn werk wel naar behoren uitvoert. Vooral bij publieke twijfel had kunnen maken, gesteld dat disfunctionerende artsen (naar zeggen van Crum: deze artsen aan de herregistratie-eisen hadden in de ogen van de VtdK ‘prutsers’) die de speci- kunnen voldoen, dat snapten wij niet. Het zou alistentitel voeren zou dat toch wenselijk zijn. De toch het vertrouwen van hun patiënten in hun RGS-vertegenwoordigers wisten niet altijd raad kunnen alleen maar hebben kunnen vergroten. met de vragen en stelden dat zij nooit eerder een Aan het eind van de zitting, die een uur duurde, Wob-verzoek hadden gekregen, dat soms de IGJ vertelde de voorzitter dat zij na zes tot acht contact zoekt met de RGS en dan is er nog artikel weken hun advies naar de RGS zouden sturen, 39 van de Regeling specialismen en profielen niet naar ons. Als de RGS daarop heeft gere- geneeskunst KNMG, die de mogelijkheid biedt tot ageerd, dan worden wij zowel van hun besluit als nader onderzoek en heroverweging van een nog van het advies op de hoogte worden gesteld. De geldende registratie. Waarom had de VtdK daar- lezer wordt geadviseerd de berichtgeving over van geen gebruik gemaakt? Ook vond de RGS dat deze casus te volgen op www.kwakzalverij.nl. Uit- de formulering van de VtdK ‘te algemeen’ was eraard zal in het volgende NTtdK hiervan ook geweest. Wij hadden een volledige inzage in het melding worden gemaakt. ● dossier gevraagd op grond waarvan Tisscher zo vaak was geherregistreerd ondanks diens evi-

36 NTtdK APRIL 2020 Symposium 2020

Het onderwerp van het jaarsymposium 2020 op ingegaan worden op de achtergronden van het zaterdagmiddag 3 oktober is bijzonder actueel: verspreiden van onjuiste, en soms gevaarlijke, informatie op het gebied van kwakzalverij en SOCIAL MEDIA vaccinaties via socialmediakanalen als Twitter, SLECHT VOOR JE GEZONDHEID? Facebook en Instagram. Een viertal eminente sprekers is bereid gevon- Hoe grijpen lukraak, of expres, geplaatste den om de achtergronden van verspreiden van onjuiste berichten in op de gezondheidsbeleving desinformatie via de sociale media dieper te en het gezondheidsgedrag van burgers? duiden, vanuit verschillende invalshoeken. ● Vanuit verschillende perspectieven zal dieper

In vogelvlucht

● Namens het RIVM komt medisch adviseur drs. Rolf Appels, arts Mens en Gezondheid, achtergronden van de antivax-uitingen op sociale media de afgelopen jaren met ons delen. Zijn presentatie heeft de prikkelende titel: ‘Schreeuwende anti-vaxxers de mond gesnoerd door het rijksvaccinatieprogramma?’

● Als volgende spreker komt de bekende factchecker dr. Peter Burger, docent wetenschaps- journalistiek en brongebruik Universiteit Leiden, die het zal hebben over: ‘Hoe onderscheid je waarheid van onwaarheid op social media’

● Vervolgens spreekt dr. Corine Meppelink, universitair docent bij de afdeling Communi- catiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam,over: ‘Online (mis)informatie en de gevolgen voor geïnformeerde besluitvorming.’

● Tenslotte sluit prof. dr. Cecile Janssens, hoogleraar translationele epidemiologie van de Emory Universiteit Atlanta, USA, en columniste van de Volkskrant en het NRC over: ‘Experts met meningen, experts met feiten, wat is waarheid?’

APRIL 2020 NTtdK 37 Register artikelen Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij 2019

A Ad hominem nr. 1 pag. 8 2019 nr. 2 pag. 31 2019 nr. 3 pag. 11 2019 nr. 4 pag. 29 2019 Antroposofisch arts: al weer een lintje nr.2 pag. 22 2019

B Bestuurslid Theo Douma: afgetreden nr. 4 pag. 5 2019

C Centrum Hyperthermie: Bachrach grossiert in valse beloften nr. 3 pag. 30 2019 Chinese geneeskunde op Curaçao? nr.1 pag. 21 2019 Correcties nr.1pag.222019 Correcties en correspondentie nr. 2 pag. 34 2019 Correspondentie: brieven of mails van/aan redactie, bestuur(slid) nr. 3 pag. 33 2019 nr. 4 pag. 36 2019

D Drie Chefsachen nr. 2 pag. 17 2019

E Eerste Kackadoriaanse Pubquiz nr. 4 pag. 33 2019 Erratum nr.4pag.112019 EuropeanScepticsCongress2019 nr.4 pag.23 2019

38 NTtdK APRIL 2020 Vervolg register artikelen

G Gezondheidsbeurs nr. 3 pag. 26 2019

I Inmemoriam:PeterSiegel nr.2 pag.6 2019 : Willem Betz nr. 3 pag. 8 2019 :HarryBodde nr.3pag.152019 Integratieve zorg: innovatitis nr. 2 pag. 1 2019 Italië: laatste nieuws nr. 4 pag. 27 2019

J Jaarrede2019:voorzitter nr.4pag.7 2019 Jaarvergadering 2019 : vooraankondiging nr. 2 pag. 36 2019 : agenda nr. 2 pag. 1 2019 nr. 3 pag. 1 2019 : verslagen nr. 4 pag. 1 2 019

K Kanttekening bij HANs Kackadorisapologie door Bridget Kievits nr. 1 pag. 14 2019 Kwakzalverij: wat zijn de trends? nr. 3 pag. 21 2019

M MeesterKackadorisprijs2019:oproepvoorkandidaten nr.2 pag.12 2019 : shortlist nr. 3 pag. 2 2019 : bijvangst nr. 3 pag. 9 2019 : aan de KNOV nr. 4 pag. 12 2019 : juryrapport nr. 4 pag. 12 2019 :apologiemevrouwGeel nr.4 pag.14 2019 Mostert:kwakzalftmetrareapparaten nr.2 pag.13 2019 Museum Volkenkunde: interessante aanwinst nr. 2 pag. 7 2019

N Nieuwezakkenmaaroudewijn:vanOAMviaNCCAMnaarNCCH nr.2 pag.26 2019 Non-diseases: modeziekten nr. 1 pag. 2 2019

O Oproep voor hulp website rare apparaten nr. 1 pag. 16 2019 Meester Kackadorisprijs nr. 2 pag. 12 2019

R Rembrandtjaar nr. 1 pag. 1 2019 Register artikelen NTtdK 2018 nr. 1 pag. 23 2019

APRIL 2020 NTtdK 39 Vervolg register artikelen

S Schildersziekte: uitkering voor slachtoffers nr. 2 pag. 30 2019 Symposium 2019: levensgevaarlijke kwakzalverij : vooraankondiging met programma nr. 3 pag. 17 2019 :programma nr.3pag.142019 : sprekers nr. 3 pag. 15 2019 : inschrijving nr. 3 pag. 16 2019 : verslag nr. 4 pag. 16 2019

T Tischer: hoe een verwarde man zijn status als medisch specialist kon behouden nr. 3 pag. 6 2019

V Veldwerk:oudekoekbijAcademyforIntegrativeMedicine nr.2 pag. 8 2019

W Wieringa: Dit is mijn moeder nr. 2 pag. 24 2019 WHO: misbruik door China nr. 1 pag. 17 2019

Z Zinloze behandelmethoden: verfijning nr.2 pag. 28 2019

Correcties

Op bladzijde 25 van het NTtdK 4, 2019 in de laat- Dat is de snelheid waarmee de aarde in haar ste zin is sprake van het ‘stadje’ Sheffield. De city baan rond de zon beweegt. De draaisnelheid van Sheffield kende medio 2018 582.506 inwoners, de aarde is 15 graden per uur. Aan de aardop- metropolitan Sheffield kende er 1.569.000 (htt- pervlakte bij de evenaar is dat 464 meter per ps://.en.wikipedia.org.wiki/Sheffield). seconde ten opzichte van de sterren. In Gent is Vanuit het dorp Den Haag met op 1 januari 2019 dat 291 meter per seconde. 537.833 inwoners (https://nl.wikipedia.org/wiki/ Jan Willem Nienhuys Den_Haag wens ik u vrolijke dagen toe! Hartelijke groeten, Niek Heering Helaas is in het Erratum op bladzijde 11 van NTt- dK,4 2019 ook weer een fout geslopen: kolom De mededeling dat ‘de aarde met een snelheid NAAV, leden in 2091 (a+b) moeten 155 zijn in van 30 km per seconde om haar as draait’ plaats van 55 zoals is weergegeven. (NTtdK 2019, 4, pagina 22) is onjuist. Het lijkt Jan Kaper, Apeldoorn ● me sterk dat Braeckman dat gezegd zou hebben.

40 NTtdK APRIL 2020 INHOUD Van de bestuurstafel 1 ‘Innovatief’ magneetapparaat Artrose Centrum werkt niet 2 Nationale Gezondheidsbeurs 2020 7 Ad hominem 10 Natuurlijke congressen voor tandartsen 15 Drie hoogleraren als vlag op een modderschuit: een follow-up 17 Interview Edzard Ernst 20 Omeopatia? Niet als het aan Nicola Bedin ligt! 24 GGZ Groep claimt werking oorlel-apparaatje bij angst/depressie 26 Boekbespreking 29 Ayurveda als gezondmaker? Klopt dit wel? 31 Groningen en Curacao in de ban van de kwakzalverij bij de WHO 33 Tisscher, oude bekende van de VtdK 34 Symposium 2020 37 Register artikelen NTtdK 2019 38 Correcties 40