K L a S S E N

K L A S S E N

Hoe kansenongelijkheid een gezicht kreeg

“Ik ken maar weinig series die tegelijk het verstand en het gevoel zo hevig beroeren als Klassen.”

Frank Heinen (de Volkskrant) vooraf Wie is het kind van e waren er lang van overtuigd in Nederland: Wiedereen krijgt dezelfde kans in ons onderwijs. Je hoeft de rekening? niet rijk te zijn of van hoog opgeleide huize om naar het vwo te kunnen. Maar is dat wel In 2006 maakten we onze eerste film in Amsterdam- Wij zijn niet de enigen die zeggen dat echt zo? Die vraag stelden Noord. Deze korte documentaire 50 Cent ging over de er stelselveranderingen nodig zijn. De Ester Gould en Sarah Sylbing, achtjarige Giovanni: een charmant, roodharig jongetje Onderwijsraad kwam onlangs met het de makers van Klassen. De dat in armoede opgroeide. Tijdens het filmen kwamen voorstel om het definitieve schooladvies schok dat waar je wieg staat we ook op zijn school terecht, een zwakke basisschool op te schuiven naar 15-jarige leeftijd. Wat ons betreft een heel goed idee. nog altijd bepalend is, ontstak midden in de Vogelbuurt. een vuur dat maar blijft bran Maar wij willen daarnaast ook graag den. Ouders, onderwijskrach pleiten voor iets anders. Een mentali- ten en kinderen riepen op tot teitsverandering. Een moreel appèl. verandering. ijn juf wees ons op een aantal de kansenongelijkheid toeneemt, leerlingen dat niet gefilmd mocht onze camera’s moesten richten op Het valt ons al jaren op; we zijn in Klassen – meer dan tv – trok Zworden. Omdat de moeder in het onderwijssysteem, zowel op Nederland geneigd om de schuld neer met een impactprogramma het een blijf-van-mijn-lijf huis zat; omdat kansarm als op kansrijk. te leggen bij het slachtoffer: de land in. In een zoektocht naar de vader de moeder had vermoord schuldenaar, de hulpmijder of het of omdat de ouders de benen hadden Het is een cliché maar als iets de falende kind. Het ligt aan de basis van oplossingen voor de toenemen genomen. Eigenlijk, zo legde juf kansenongelijkheid typeert is het de ons diepgewortelde geloof in de de kansenongelijkheid waren er Angelica ons uit, was Giovanni nog een complexiteit van het vraagstuk en meritocratie. Iedereen heeft gelijke meetups, bijeenkomsten in mild geval. Wij dachten aan de vele daarmee de vele visies op het kansen en als je faalt, dan moet het iedere provincie. Een jongeren problemen bij hem thuis – het geweld, probleem. De ongelijkheid zelf is allang aan jezelf liggen. Niet alleen is dat raad ging van start. En Klassen de schulden, de lange rij hulpverleners niet meer verborgen: zeker sinds pijnlijk, oneerlijk en onterecht, het ging bovendien de scholen in. – en keken de klas rond. Angelica had corona staan de kranten er vol mee. staat ook de oplossing in de weg. Het Met ieder onderwijsteam wordt gekozen voor deze school omdat ze Maar de schuldvraag wordt als een ontslaat ons namelijk van de plicht om gewerkt aan concrete plannen. echt iets wilde betekenen voor hete aardappel doorgeschoven. naar onze eigen rol te kijken. De rol Wat kunnen ze nú al doen om kansarme kinderen. Maar toen we Ouders geven de schuld aan de van het onderwijs, de rol van de gelijkere kansen te creëren op haar vroegen naar de toekomst voor scholen. Scholen geven de schuld aan samenleving. hun school? Dit magazine neemt deze acht- en negenjarigen zei ze: de opwaartse druk of afwezigheid van je mee in alles dat Klassen was, “De plantsoenendienst is voor deze ouders. Schoolbesturen geven de Want daar, in het onderwijs, ligt nog is en nog gaat zijn. kinderen het hoogst haalbare.” schuld aan de politiek en aan de altijd de sleutel. In plaats van te praten financiële consequenties als leerlingen over probleemleerlingen, het gedrag Het is voor iedereen gemaakt, Het maakte ons verdrietig. De juf afstromen. En de politiek zegt tandeloos van ouders of over het mengen van maar met name voor onder sprak ongetwijfeld uit realiteitszin en te zijn: Den Haag is steeds meer grip en zwarte en witte scholen, moeten we wijskrachten, ouders en ervaring, maar hoe kon het waar zijn macht op de onderwijswereld kwijt praten over de belangrijkste oplossing fondsen bedoeld. Zij die het dat een hele klas, al op zo’n jonge geraakt. En omdat het zo’n veelkoppig voor kansenongelijkheid: hoe zorgen onderwijs een warm hart leeftijd, werd opgegeven? Het plantte monster is kán de schuld ook makkelijk we dat het allerbeste onderwijs toedragen en in Klassen- bij ons een zaadje dat vijftien jaar later bij een ander gezocht worden. terechtkomt op de plekken waar de bijeenkomsten het vuurtje zou uitgroeien tot de serie Klassen. nood het hoogst is? Hoe zorgen we lieten – en nog zullen laten – Voor echte veranderingen moeten er ervoor dat de kinderen uit de klas van branden. Toen wij in 2017 begonnen met onze ingrijpende keuzes worden gemaakt. juf Angelica net zoveel kansen krijgen research luidde de Inspectie van het om later minister te worden en niet op Onderwijs de noodklok: de kansenon- piepjonge leeftijd worden voorgesor- gelijkheid in Nederland was groot en “Hoe zorgen we teerd op laagbetaalde arbeid? Dat we nam toe. We dachten terug aan de dat het allerbeste in Nederland, met z’n allen, ieder kind kinderen van juf Angelica. En hoewel omarmen – en niet alleen onze eigen Amsterdam-Noord aan het verande- onderwijs kinderen. ren was en we steeds vaker een terechtkomt op bakfiets of een hippe koffiezaak Want wie de schuld van het probleem aantroffen, zagen we ook dat deze de plekken waar ook krijgt, het mag nooit het kind zijn nieuwe ouders andere scholen dat de rekening betaalt. uitkozen voor hun kinderen. Wij de nood het begrepen dat we, in een land waar hoogst is?” Sarah Sylbing & Ester Gould

Sarah Sylbing2 Ester Gould 3 Brainwash Talk cijfers Bowen Paulle

6.568 Brainwash Talk kijkers Klassen met Orhan Agirdag Oplossings in cijfers: 4.000 gericht gemeten kijkers t/m mei 2021 7 Brainwash Afleveringen Spin-offs De Publieke Maandagavond Tribune over kansengelijkheid van 30-11-2020 De t/m 11-01-2021 Publieke 78.000 Tribune kijkers Impact Totaal programma 5.852.000 6 views Afleveringen na Nablijven de uitzending op NPO 1 Extra 22.632 kijkers + Meetups Jongeren Scholen Slotbijeen raad programma komst 1.268.893 14 10 26 910 Streamstarts meetups jongeren deelnemende aanmeldingen scholen NPO Start De documentaireserie Ruim over kansengelijkheid in het onderwijs 2.500 421 aanmeldingen Publicaties

met een bereik van 56 miljoen

Het ministerie van OCW organiseert een vervolg van het impactprogramma. “Niet Een professional zorgt in elke provincie alleen een voor voortzetting van de meetups en “Een Juryrapport brengt de partijen bij elkaar om de van de grote Meesterverteller combinatie gemaakte afspraken opvolging te geven. onderwerpen 2020 van het in van deze tijd, Beste series Beste series van 2020 van 2020 beeld brengen maar ook (de Volkskrant) (NRC) van zeer prachtig en “Zo stoer hoe belangrijke zorgvuldig kwetsbaar problematiek en hele gemaakt.” kinderen zich bijzondere persona opstellen.” ges, die over zoveel delen blijft boeien.” 5 impact column #Klassen Leve het ongelijke beleid Klassen kreeg betrokken kijkers voor het scherm, onder #Klassen berichtte bekend en onbekend Na Klassen was er het praatprogramma Nablijven. Nederland over de serie. Bijna alle tv-critici schreven Schrijver Massih Hutak gaf als vaste gast zijn opinie. in hun dagbladen recensies. Hoe Klassen school maakte in de media. e serie Klassen is een goede willen solidariteit, geen liefdadigheid. aanleiding om een paar Halverwege de serie Klassen trekt ngela de Jong, AD: Han Lips, Het Parool: “Door het Ddiepgewortelde en vastgeroeste iemand de volgende conclusie en “Het is een van de mooiste vertellen van persoonlijke verhalen onderwijsideeën en woorden te die was nog nooit zo geldig als nu: Aprogramma’s van afgelopen tijd. vanuit verschillende perspectieven herzien. Termen als ‘hoogopgeleid’ we moeten ongelijk beleid durven Toch waren er weken dat ik het niet maken makers Gould en Sylbing, en ‘laagopgeleid’ bijvoorbeeld worden maken, om gelijkheid in het onderwijs kon aanzien en dus ook niet keek. zonder te oordelen, inzichtelijk hoe nog steeds gretig gebezigd maar te realiseren. Oftewel: het grootste Omdat het te confronterend was. ingewikkeld het probleem is en hoe kunnen eigenlijk niet meer. Als deel van onze onderwijsgelden, Kinderen die zo graag willen, maar lastig het is om er een oplossing opleidingsniveau al een binair iets is, politieke aandacht en onderwijsexper- door de plek waar ze zijn geboren voor te vinden.” laten we dan spreken van academisch tise moet nu eens naar scholen gaan op achterstand staan of niet voor vol opgeleid en praktisch opgeleid, tot we waar de ongelijkheid – vaak onbedoeld worden aangezien door hun leraar. Arjen Fortuin, NRC: een beter alternatief hebben. Nog – ontstaat. Scholen die verlaten “Klassen is verplichte kost voor zoiets: ‘zwarte’ en ‘witte’ scholen. worden door kinderen die onderadvies Ook waren er momenten dat ik juist iedereen die iets van het onderwijs Dat zijn natuurlijk ‘gemengde scholen’ kregen, door kinderen die meer in hun niet kon stoppen met kijken en drie in Nederland wil begrijpen – of die en ‘niet-gemengde scholen’. Naast mars hebben dan eruit is gehaald. afleveringen achter elkaar verslond. überhaupt iets van Nederland wil dat deze termen genuanceerder zijn, Kinderen uit dezelfde buurten kunnen Om me na afloop voor te nemen een begrijpen. zijn ze juist ook feitelijker. acht jaar lang prima in dezelfde soort open brief te schrijven aan alle Kinderen van laag opgeleide ouders klassen op dezelfde soort scholen politieke partijen en onderwijsspecia- worden daarbij structureel onder De belangrijkste herdefiniëring in dit zitten totdat er in groep acht de grote listen van Nederland. De strekking…? gewaardeerd. ‘Het is een gif in onze rijtje vind ik misschien wel ‘kansen schifting komt. Gebaseerd op de Dat de lat rigoureus omhoog moet in samenleving’, zegt de Amsterdamse gelijkheid’. ‘Kans’ is zo’n veelzijdig en Cito-score maar ook op het advies het onderwijs.” wethouder Marjolein Moorman in de tegelijkertijd generiek begrip dat ik me van de leraar scheiden hun wegen. maandag uitgezonden eerste afleve- altijd afvraag bij het gebruiken ervan Vroege selectie is een groot probleem. Frank Heinen, de Volkskrant: ring. In Klassen zijn haar inspanningen wat we nou precies bedoelen. Het Net als onderadvisering. “Klassen is niet alleen een serie te zien – en die van schoolbestuur- heeft bovendien ook altijd de con portretten van mensen, maar ook een ders, directeuren en docenten. notatie van ‘toeval’ en ‘bij uitzondering’. HUMAN heeft na elke uitzending een beeld van het enorme misverstand dat Maar de realiteit is weerbarstig.” Terwijl we, uitgerekend in het onder- zogeheten aftertalk gemaakt, met iedereen alles kan worden en alles kan wijs, niet incidentele maar structurele de toepasselijke titel Nablijven. Hier bereiken, ongeacht wie je ouders zijn, veranderingen nodig hebben. Daarom mocht ik wekelijks als vaste stamgast of waar je wieg heeft gestaan. pleit ik voor het vervangende ‘keuze aanschuiven naast presentatrice Leerling Anyssa is in al haar opgewekte gelijkheid’. De kansen die iemand Floortje Smit om na te praten over de intelligentie toch vooral het lijdend eventueel in het leven krijgt, hangen afleveringen. Bij ons schoven aan tafel voorwerp van droeve familietoestan- af van de keuzes die deze persoon en via Skype verschillende deskundi- den. Soms staat ze tussen de middag maakt. Of beter gezegd: de keuzes die gen aan van wie ik stuk voor stuk veel voor een dichte deur. Dan luncht ze deze persoon gepresenteerd krijgt in heb geleerd. Met dank aan Hasse van niet, en drinkt ze water uit een kraantje Cabaretier de directe leefomgeving, te beginnen Nunen en Roberto Lobosco zijn deze Dolf Jansen: op straat. “Prachtig gemaakt, met thuis, school en op straat. Dat veld aftertalks serieuze, inhoudelijke en Ik ken maar weinig series die tegelij- ontroerend soms moet fundamenteel gelijkwaardiger goed gemaakte afleveringen geworden Journalist Cornald Maas: (vind ik) en nogal wat “Een must-see kertijd het verstand en het gevoel ingericht worden. waarin de belangrijkste punten uit de food for thought over (op z’n minst voor ons zo hevig beroeren. Klassen laat op serie nogmaals geagendeerd zijn. In ons onderwijs en de kabinet): o.a. vanwege alle hetzelfde moment hoopvol en kansen voor kinderen.” Een keuze activeert mensen en zet ze combinatie met het impactprogramma hemelbestormende wan hopig voelen.” in hun kracht. Een kans kan je in het wordt er ongetwijfeld vervolg gegeven inspanningen (en het geduld) van alle docenten.” beste geval verheffen tot een eeuwige aan Klassen door het hele land. uitzondering. Een keuze trekt het veld Hopelijk ook tot in de Tweede Kamer Lisa Janssen: “Kei-hard huilen bij de gelijk, daar waar een kans altijd een waar ze echt even mogen realiseren laatste aflevering van verticale verhouding suggereert van dat een maatschappij zo welvarend is het geweldige #klassen iemand die een ander iets gunt. We als haar onderwijs gezond is. @omroephuman.”

Anyssa 6 7 Massih Hutak interview “Door verhalen Tegenpolen van individuen te wel gekeken. Heel jonge kids, tieners, iedereen! Het vertellen is een Evy: “En tot veertien of vijftien geheim? Ben je geen kind, dan jaar moet iedereen nog – net smelten ben je wel ouder, docent of heel probleem als op de basisschool – door politicus. Iedereen heeft wat elkaar in de klas zitten. Geen te schaften met het onder- geschetst.” scheiding van vmbo, havo en werp: onderwijs.” vwo.” We moeten iedereen samen langer dezelfde kennis Even is hij stil, dan: “Het maakt ook iets zichtbaar. Even een aanreiken, vindt ze. “Dat verhoogt het gelijke kansen-princi- grove schatting hoor. Maar 15 procent probeert de pe. Wij zeggen nu tegen een kaderleerling van twaalf die problematiek in de serie al jaren aan te kaarten, denk ik. piloot wil worden: jammer dan, dat kan niet. Jij bent “Groep 8 mag niet 85 procent denkt: houd je muil of die ziet het totaal anders. praktisch ingesteld, voor een piloot heb jij de intelligentie De serie heeft die 85 procent met de neus op de feiten niet, je moet vwo hebben. Geef hem langer de kans zijn gedrukt. Je kan er niet meer onderuit, vriend.’’ kennis aan te vullen en verwoest zijn droom niet voor zijn een leven bepalen.” dertiende.” Evy: “Precies. Die ene groep denkt: dit zeggen wij al zolang. En die andere groep schrikt: gaat dit echt zo? Door verhalen Younes: “Helemaal mee eens. Het doorbreekt ook de Younes (17) en Evy (17) zaten allebei in van individuen te vertellen is een heel probleem geschetst. hokjescultuur van Nederland. Jij bent vwo’er, daarheen. Jij bent Klassen maar kennen elkaar niet. Ze kijken Kansenongelijkheid. Het beste voorbeeld van het probleem een havo-klant, daarheen. Jij kader, daar is je school. Daar doe samen even terug en dan vooral vooruit: is het volgende: leerkrachten denken bij schooladvies, als je vrienden en kennissen voor de rest van je leven op.” hoe moet het na Klassen verder in onder ze bijvoorbeeld twijfelen tussen vmbo of havo, ook aan ouders. En als die ouders dan de Nederlandse taal niet Evy: “Op de middelbare school gooien we ineens iedereen wijsland? Ze verschillen als dag en nacht, volledig beheersen… Ja, dan is dat reden voor een met hetzelfde IQ op één hoop, inderdaad. Iedereen met over onderwijsproblemen spreken ze met vmbo-advies als iemand best havo kan. Want: hij zal wel hetzelfde soort brein, zelfde denkwijze. Krijg je dan een één mond. “Ons onderwijssysteem geen hulp ontvangen en op de havo vroeg of laat falen. reëel beeld van de wereld? Nee! Ons onderwijs creëert creëert maatschappelijke bubbels.” Krijgt iedereen dan gelijke kansen? Dacht het niet.” maatschappelijke bubbels.”

Younes had altijd schoolproblemen. Hij werd met regelmaat Ondanks een moeilijk coronajaar gaat het ze goed. Evy mag de klas uitgestuurd. Later kwam hij terecht in speciaal over naar vwo 6. “Best veel klasgenoten blijven zitten. Dus onen in een wijk met Er is dit jaar een leven vóór onderwijs. Dat beviel zo slecht dat hij voorgoed thuisbleef. ik ben blij.” Younes: “En ik ben op weg mbo-niveau 3 en 4 te grote huizen, en na Klassen, schetsen ze. Na vijf jaar geen onderwijs te hebben gevolgd, pakt Younes in halen.” “Weet je wat nou jammer is”, zegt Evy. “Dat wij Wstruggelen tussen Younes: “Ik werk als Klassen de onderwijsdraad weer op bij een mbo-1-opleiding. volgend jaar niet bij elkaar in de klas kunnen zitten.” flats op straat. Alles voor bedrijfsleider bij New York een negen, een zes is ook Pizza. Ik lieg niet als ik zeg: De ambitieuze vwo’er Evy werkt zo hard voor school dat ze voldoende. Zorgen over elke werkdag spreken fysieke klachten krijgt. Ze heeft slaapproblemen en piekert morgen, morgen loopt wel mensen mij aan. ‘Jij bent van veel. Ze wil het vwo-plus, dat voorbereidt op wetenschap- los. Niet kunnen slapen, Klassen!’ In de stad kwam pelijk onderwijs, per se voltooien maar is bang halverwege moeite met wakker worden. sprintend een politieagent te moeten afhaken. Torenhoge verwachtingen, op mij af. Wat nou dan weer? dat wordt toch nooit wat. Dacht ik. ‘Klasse man, dat Hun worstelingen zijn verschillend, de oorsprong is Een meisje, een jongen. Klassen’, dat was het enige. hetzelfde, stellen ze. Te vroeg moet je in Nederland kiezen Evy en Younes. Zoveel reacties, van oudjes en krijg je druk opgelegd. Younes: “De Cito in groep 8 en zelfs hele jonge mensen.” bepaalt zoveel op een veel te jonge leeftijd. We moeten de Ze zijn de twee uitersten in Cito-toets verschuiven naar een oudere leeftijd. In basis- “We gooien leerlingen die Klassen volgt Evy: “Dat merk ik ook. In de school zit het woord basis. Je moet daar een basis en vandaag ontmoeten ze winter liep een basisschool- meegeven, waarop mensen later hun weg kunnen inslaan ineens iedereen elkaar op een Amsterdams leerling op mij af. ‘Hé, jij en iets kiezen. Nu bepalen we op die basisschool met een schoolplein. bent lekker van Klassen’, toets hoe dat hele leventje eruit gaat zien. Dom en krom.” met hetzelfde IQ vervolgens gooide hij bam: Evy hoort de verschillen en een sneeuwbal in mijn nek.” Een oplossing heeft hij wel: “Verschuif een Cito-achtige op één hoop.” vult spontaan aan: “Zij uit toets naar veertien of vijftien jaar. Dan is er vier jaar een witte wijk.” Younes Younes: “Dat is het maffe. speling. Door de druk van de Cito-toets stellen ouders met neemt over: “Hij uit een Mensen die geen publieke hun groep 8-kind al de vraag: wat ga jij worden? Je bent elf, zwarte wijk.” omroep kijken hebben dit de wereld moet nog open liggen, nu wordt-ie al vernauwd.” Evy 9 Younes impact Het vuurtje brandt

Met het impactprogramma, dat aansloot op tv-uitzendingen, bezocht Klassen alle provincies. Vanwege corona verliep dat digitaal. Onderwijs professionals en lokale politici bespraken in die regionale meetups hoe gelijke onderwijskansen kunnen ontstaan. Luna

e zestienjarige Luna drukt op In de chatroom schrijven deelnemers mute en trekt een gekke bek wat ze nodig hebben voor meer Dvan opluchting achter de laptop kansengelijkheid in hun werk: in haar slaapkamer. Tachtig Limburgse leerkrachten, schoolleiders en beleidsmakers hebben zojuist adem- loos naar haar geluisterd. “Zie het kind niet als een cijfer, maar als een persoon dat wil leren”, had ze gezegd, met een breekbare maar bevlogen stem: “Als het niet wil leren dan doe jíj Het is precies waar de meetups voor iets fout. Het moet aan iemand liggen bedoeld zijn. “De documentaireserie Elke meetup leidde tot concrete voornemens want het ligt nooit aan het kind.” heeft mensen bewust gemaakt van het die in de chat gedeeld werden onder: Zelf heeft ze zich vaak onbegrepen probleem, in de meetups gaan we nog er bijvoorbeeld minder kinderen met gevoeld. Ze is hoogbegaafd, valt in een stap verder”, vertelt Hasse van een taalachterstand vanwege hun het autistisch spectrum en heeft als Nunen. Zij organiseerde het afgelopen migratieachtergrond, maar ook daar Amerikaanse soms nog moeite met jaar veertien meetups door het hele is de laaggeletterdheid hoog en zijn er #morgen de Nederlandse taal. In de chatroom land om het grote en abstracte veel kinderen die niet de juiste zorg wordt ze toegejuicht: ‘go Luna!’. onderwerp ‘kansenongelijkheid’ krijgen of juist last hebben van de handen en voeten te geven. “Er wor- labels waar ze niet meer vanaf komen. “Inderdaad, het ligt nooit aan het den weinig gesprekken gevoerd tussen Cilia: Mariëlle: Ted: kind… dat zou ik graag tot motto van verschillende lagen in het onderwijs, Het vuurtje brandt ga ik alle leerlingen een ga ik het signaleren ga ik in gesprek met de avond willen verheffen”, reageert terwijl we nu zien dat er veel animo is “Het zou mooi zijn als er naar aan liedje uit hun thuistaal van armoede toevoe leerlingen én leer Sarah Sylbing, de Klassen-regisseur. om op een vrije avond met elkaar in leiding hiervan een Friese beweging op aan de anderen laten gen als agendapunt in krachten over ‘wat “Het allerbelangrijkste is dat je als gesprek te gaan.” gang komt en blijft”, schrijft Pieter van leren. mijn overleg met de vind jij een veilige klas/ docent, schoolleider, bestuurder of der Zwan daarover aan het einde van kinderopvang en het omgeving?’ wethouder altijd de volledige verant- Opluchting de meetup in Friesland in de chat. basisonderwijs. woordelijkheid neemt. En natuurlijk ligt Overal in het land is er herkenning bij Hij krijgt veel bijval van leerkrachten Nina: het niet in jouw macht om álles op te het zien van de documentaireserie. en schoolleiders. “Ik sluit mij graag aan zorg ik dat er op school lossen. Maar alle macht die je hebt “Mensen in het onderwijs werken @ pieter”, schrijft Samira El Idrissi, makkelijk informatie te Joske: Bianca: moet je aanwenden om het probleem vaak heel autonoom”, zegt Van Nunen. taekwando kampioen en vlogger over vinden is over waar er ga ik het gesprek aan ga ik google translate te tackelen en de kansen te bieden. “Er zijn voor problemen wel oplossin- kansengelijkheid. Twee maanden na de ‘potjes’ zijn voor finan met studenten op de gebruiken voor Want het kind mag er niet de dupe gen bedacht op scholen, maar het is meetup blijkt Van der Zwan inderdaad pabo over kansenon communicatie naar van zijn.” schatzoeken om ze te vinden, dat een Friese beweging te zijn gestart ciële ondersteuning. gelijkheid en hun rol anderstalige ouders. willen we op deze manier zichtbaarder om kansenongelijkheid in zijn regio De afgelopen twee uur hebben maken. Deelnemers reageren tegen te gaan. “De gemeente Súd-West en grenzen daaraan. onderwijskrachten uit Limburg opgelucht en zeggen: ‘zo fijn om te Fryslân doet mee en er is een kwar- Emiel: Liesbeth: geestdriftig ervaringen uitgewisseld zien dat ik niet de enige ben die zich tiermaker aangesteld zodat er ook denk ik na over welke in verschillende break-out rooms; met hier druk over maakt.’” echt wat gebeurt”, vertelt hij: Sanne: geef ik collega’s de onderdelen van het thema’s als ‘meertaligheid’ en ‘hoge “Het vuurtje brandt.” doorbreek ik de ruimte om bij elkaar curriculum zonder verwachtingen’. De meetup eindigt in Natuurlijk zijn er ook regionale muren van mijn te kijken in de lessen cijfers beoordeeld een klassikale afsluiting. verschillen. In Limburg en Friesland zijn klaslokaal. en van elkaar te leren. kunnen worden.

10 11 impact impact Klassen kan je in elke De Scholen In Wacht onderwijsland Nederland lijdzaam af totdat de politiek de kansenongelijkheid aanpakt? Nee, gemeente maken sommige scholen zetten nú al de eerste stappen. Met het impactprogramma Klassen De Scholen In kunnen scholen aan een kansgelijker beleid werken. Klassen werd in Amsterdam opgenomen. ‘Het is slechts een Amsterdams probleem hoor ik dan’, aldus Gert Vos, Marjolein Moorman ijfentwintig scholen namen deel Dit Klassen-onderdeel is in samen erkennen dat een kind meer in zijn onderwijspoliticus uit Hoogeveen. ‘Wethouders in aan Klassen De Scholen In en in werking met Stichting LeerKRACHT mars heeft dan ze thuis vermoeden. Vhet schooljaar 2021/2022 start bedacht en wordt door hen uitge- Ik ben de ziener.” Nederland, wees eerlijk! Klassen kan je in elke gemeente een nieuwe toer. Hasse van Nunen voerd. Zij leveren een expertcoach die maken.’ Drie onderwijspolitici praten over de impact begeleidt, net als bij de meetups, ook docententeams bij de hand neemt in De school als dorp van Klassen en dubben: hoe nu verder? dit project. “In één middag verander je ‘kansen-gelijk-onderwijs’. Jessica Birgit Broekhoven maakte als docent kansenongelijkheid niet, natuurlijk. Voeten is zo’n coach. Ze analyseert van het Rijswijk Lyceum een sessie Maar Klassen De Scholen In is een voor een sessie eerst de schoolresul- mee. “Wij hebben hier een heel arjolein Moorman, onderwijs- Brandevoort letterlijk een school negentig legden ze de selectie op aanzet. In deze sessies maakt het taten en data van de school. “Die deel multiculturele school, veel leerlingen wethouder Amsterdam, is het advies aanvechten.” vijftien- zestienjarige leeftijd. Het schoolteam – gezamenlijk – een plan ik bij aanvang. Dan kom ik met teams uit de achterstandswijk van Den Haag. Mpolitieke gezicht in Klassen. effect? Zij doen het beter op de om een kansengelijkere school te bijvoorbeeld tot de ontdekking dat de Wij wilden vooral inzetten op ouder Tijdens de uitzendweken van Klassen Vos: “De twee grootste vormen van uiteindelijke gemiddelde prestaties creëren. Bestaande uit allerlei acties woordenschat relatief lager ligt dan betrokkenheid van kinderen, daar kende ze opluchting: “Al elf jaar vertel kansenongelijkheid in Nederland. per leerling, de gelijkheid is enorm die elk lid van het schoolteam, per gemiddeld. Een eyeopener. Een team hebben we als team een concreet ik dit verhaal. Nu kreeg het een groter Kinderen die slachtoffer worden van toegenomen.” direct – alsmede verder in de toe- besluit dan soms: we gaan dat met een plan voor gemaakt. Naar voorbeelden podium.” Daarna kwamen zorgen: te lage verwachtingen. Kinderen van komst, kan uitvoeren. Het beant- nieuwe taalmethode direct aanpakken.” die bestaan in Duitsland en Engeland. “Angst dat het uiteindelijk niet veran- wie ouders té veel verwachten. Over Dortmans: “Ik heb ook moeite met de woordt vragen.’’ We willen van de school een communi- dert.” Dat kansenongelijkheid even Klassen is in politiek Nederland veel huidige splitsing. Onze indeling nu zorgt Leerkrachten merken vaak dat ze te ty maken. Waar ouders ook taallessen trending is, zonder dat er actie gesproken. Toch, concreet overheids- eigenlijk voor een nieuwe verzuiling. Nu Zoals: hoe om te gaan met armoede weinig weten van hun leerlingen. kunnen krijgen. Want soms is het ontstaat. Of dat het weggezet beleid voor verandering is er nog niet.” niet op basis van geloof maar op basis bij een leerling? Of met een kind dat “We gaan met alle leerlingen één op probleem al dat ouders geen Neder- wordt als een Randstedelijk probleem. van opleidingsniveau. De groep ogenschijnlijk geen zin heeft om te één-gesprekken invoeren, is een lands spreken, dan is communiceren Moorman: “Vooralsnog geeft het 8-musical is, overdreven gesteld, het leren? Of met ouders die niet goed in doelstelling die voorbijkwam. Daarin over een kind al lastig.” Gert Vos herkent het. Hij was tot kabinet alleen een eenmalige geldim- laatste moment dat kinderen leeftijds- het Nederlands kunnen communice- ligt de focus op vragen als: kan deze oktober 2020 onderwijswethouder puls om corona-achterstanden weg genootjes uit alle rangen en standen ren? Van Nunen: “Tijdens deze dag leerling studiehulp van ouders krijgen? De kantine krijgt in het plan een in Hoogeveen. Nu werkt Vos voor te werken. Maar daarna kunnen we ontmoeten. Dat zorgt ook voor realiseren onderwijskrachten zich Zijn ouders betrokken bij de school- belangrijke rol. “Je wil niet weten de Gelijke Kansen Alliantie, dat strijdt de ogen toch niet opnieuw sluiten? Het maatschappelijke splitsing later.” gaandeweg dat ze een grote invloed prestaties, of kennen ze helemaal hoeveel kinderen nog letterlijk zonder voor gelijke kansen in onderwijs. lerarentekort blijft, het kwaliteitsver- hebben op de kansen van kinderen. geen schoolverwachtingen bij hun ontbijt naar school komen. Uit armoe- “Het probleem in Klassen? Exporteer schil tussen scholen blijft. We moeten Vos zag na Klassen, als aanjager van de Ze voelen zich niet machteloos, krijgen kind?” Eén school besloot meer de, soms om andere redenen. Op een het niet naar de rest van het land, structureel meer Haagse gelden voor Gelijke Kansen Alliantie, al dingen juist energie. Het gevoel: hé, hier kan naschoolse hulp te creëren voor lege maag kan je natuurlijk niet leren. want daar bestaat het niet. Terwijl onderwijs en leraren reserveren. Om ontstaan. “Gemeenten wachten niet ik verschil maken als docent. Ik geloof kinderen die niet kunnen terugvallen Gelijke kansen beginnen dus al bij het iedere onderwijswethouder in elke eerst de basisproblemen op te lossen.” langer op Den Haag. Na Klassen gingen dat je alleen als je die overtuiging op hulp van ouders. Voeten: “Je ziet ontbijt.” gemeente diep van binnen weet: ze ineens zelf kijken wat ze aan oprecht hebt, je een dat leerkrachten zich op deze dagen Klassen hadden ze evengoed bij mij Nieuw systeem kansenongelijkheid kunnen doen.” De verandering teweeg realiseren: ik ben de persoon die kan kunnen draaien. Maar ja, dat is geen Pas daarna kunnen we – waar meet-ups hebben in alle windstreken kunt brengen.” sexy constatering.” onderwijsprofessionals na Klassen van Nederland een vervolg gekregen, in opiniestukken over schreven – het vertelt Vos. “Na Klassen wilden gemeen- Cathalijne Dortmans, onderwijs- onderwijssysteem aanpassen, stelt ten daarin concrete afspraken maken.” wethouder Helmond: “De problema- Moorman. Al heeft ze zeker gedachten tiek uit Klassen bestaat hier. Wij over systeemveranderingen: “herover- Vos heeft een voorbeeld uit Zeeland. Jessica Voeten kennen bijvoorbeeld Helmond Noord weeg de vroegselectie. Onze klassieke “Daar is kansenongelijkheid nu onder- en Brandevoort. Noord: van oudsher indeling na groep 8, van vmbo tot vwo. deel van de lerarenopleiding, een soort een arbeiderswijk. Brandevoort: meer Waarom laten we alle leerlingen niet vak. Leraren zijn de belangrijkste figuren hoogopgeleiden. Het verschil, zwart- langer in één klas na basisonderwijs? om een geval van achterstelling te zien wit gesteld... In Noord zeggen ze: opa Veel leerlingen hebben immers langer en te voorkomen. Den Haag moet zeker was stukadoor, vader ook, onze zoon tijd nodig om te laten zien welk niveau dingen veranderen, door Klassen voelen Birgit Broekhoven vast ook. Soms kijkt men niet of er bij hen past. Denemarken is een gemeenten dat ze zelf al met kansenon- ander potentieel is. Terwijl ouders in interessant voorbeeld. Begin jaren gelijkheid aan de slag kunnen.”

12 13 juf Jolanda nu verder Politici en onderwijskrachten op zoek naar Tussen droom sleutels voor en daad in het verbetering Zuiderstrand Theater Paul van Meenen

Edith Hooge Wat kan politiek Den Haag doen aan kansenongelijkheid? Hoe vinden politiek Mirjam Leinders Jeroen Goes Peter Kwint en onderwijs elkaar? Om die vragen ging het tijdens de landelijke afsluiting van de veertien regionale meetups van Klassen. Iedere spreker zei te dromen van kansengelijkheid. Maar tussen droom en daad stonden terecht op die scholen waar kinderen gaat. Zet ze pas daarna op vmbo-, D66-Kamerlid Van Meenen: “Ik heb zitten die het hardst goede docenten havo- en vwo-achtige sporen. uiteindelijk inderdaad ook wel ambitie praktische bezwaren en een formatie in de weg. nodig hebben.” Van de meest rechtse gemist bij de aanwezige politici deze tot linkse partij, ze zien allen het Mirjam Leinders, blikt terug: “Bij een avond. Urgentie. Nee, ik ga dan geen en theaterpodium. Volwassen sleutelfiguren uit Klassen Mirjam Leinders van de Amsterdamse scholenkoepel onderwijsprobleem van kansen rondgang die avond bleken vijf van zes namen noemen. Ik heb zeker concrete zitten links op een bank, onderwijswoordvoerders van INNoord. “Politiek en onderwijs leken elkaar op onver ongelijkheid deze avond. aanwezige politieke partijen niet per se voorstellen in gedachte. Meer geduld, Ede Tweede Kamer rechts tegenover hen op krukken. wachtse punten te vinden.” tegen de brede brugklas te zijn. Daar mogelijkheid tot bredere brugklassen. Onderwijskrachten, deskundigen en directeuren kijken Roze olifant veerde ik bij op. Het verraste mij.” En ieder kind dat wil moet zes jaar ondertussen via Zoom mee op deze woensdagavond. Want: “Het werd bijna een kringgesprek over het onderwijs”, Sleutelfiguren uit de serie en onder- middelbaar onderwijs kunnen genie- een bezoekerslimiet door corona. Via internet is de biotoop zegt Peter Kwint, Tweede Kamerlid van de SP, “zo kunnen wijsexperts, zoals de Amsterdamse Het is één van de dingen die het ten. Ook praktisch ontwikkelde ‘onderwijsland Nederland’ zo alsnog samen in het Scheve- oplossingen dus ontstaan.” wethouder Moorman, zetten de zaken onderwijsveld bijna lijkt te smeken kinderen.” ningse Zuiderstrand Theater. Thuis volgen honderden op een rij. Ze benadrukken dat wij bijna deze avond. Kunnen de aanwezige kijkers op laptops en tablets de bijeenkomst. Paul van Meenen onderwijswoordvoerder namens D66: het enige land zijn dat jonge tieners zo politici, zij die het uiteindelijk kunnen De politici geven het toe: er is een Presentatrice Natasja van den Berg kondigt de regisseurs “Karin Heij was er ook. Ik wilde haar al heel lang als spreker vroeg tot rigide keuzes dwingt. Ons bepalen in de Kamer, hen niet een systeemcrisis, er zijn te weinig van Klassen, Ester Gould en Sarah Sylbing, aan. Zij trappen naar de onderwijscommissie van de Tweede Kamer halen. onderwijs is survival of the fittest-ach- bredere brugklas beloven? Daarbij leerkrachten, de problemen zijn groot. af. “In Londen slaagden ze er, in vijftien jaar tijd, in om de Heij is een geweldig deskundige op het gebied van kan- tig geworden, in de hoop dat onze meer geld voor lerarensalarissen? Maar voor hen niet groot genoeg om slechtste scholen in de stad om te toveren tot de beste van senongelijkheid. Maar ik kreeg daar geen meerderheid excellerende leerlingen nog slimmer En meer geld om het niveauverschil al voor de formatie beloftes te doen. het land. Er was een mentaliteitsverandering. De wil om voor. Door deze avond kregen mijn collega’s van andere worden. Een jammerlijke paradox, tussen scholen aan te pakken. De hoofdvraag: ‘Wat kan en wil het op te pakken. Om op zoek te gaan naar sleutels voor partijen de verplichte kost van Heij alsnog.” data tonen: naast kansengelijkheid Den Haag doen om kansengelijkheid verbeteringen.” Ontstaat die wil hier vanavond? Zijn de neemt juist ook het aantal excelleren- Boter bij de vis aan te pakken?’ lijkt daarom pas na de sleutels aanwezig, in dit theater? Met deze vraagtekens Groepje winnaars de leerlingen af in Nederland. Leinders: “Daarna kwam het mindere formatie beantwoord te worden. eindigen ze. Heij, gepromoveerd op een proefschrift over ons basison- deel van de avond. Je snakte naar derwijs, draagt een column voor. “Ons onderwijsmodel wil Moorman: “We selecteren terwijl boter bij de vis. Je merkte dat de Edith Hooge van de Onderwijsraad Een ronde kring zo snel mogelijk met een groepje winnaars naar de eind- onderwijs zelfontplooiing moet geven. docenten, deskundigen en school kijkt toch positief op de slot Edith Hooge, voorzitter van de Onderwijsraad, kende bij streep”, zegt ze. Ze doelt ermee op de Cito-toets, die de Denemarken stopte met 11-jarigen te bestuurders afspraken en beloftes bijeenkomst van Klassen terug: het begin van de avond veel optimisme. Ze was als spreker slimste kinderen wil selecteren. “Met de rest vullen we de selecteren. Dat moment ging naar wilden horen. Neem de bredere “Door de vele rapporten en adviezen via Zoom aanwezig en kijkt een paar weken later terug op overige vakjes, als vmbo en havo.” En raakt een kind in het 15 jaar. Wat bleek: onderwijsresultaten brugklas en het uitstellen van vroeg hierover is problematiek van kan- de slotbijeenkomst. “Ik vind het goed dat alle perspectieven verkeerde vakje van de sjoelbak verzeild, dan heeft hij of zij en kansengelijkheid stegen.” Waarom selectie. Ik had het mooi gevonden als senongelijkheid in het onderwijs op het onderwijs aan bod kwamen. Van politiek tot onder- pech. “De overstap en doorstroom op middelbaar onderwijs blijven we hardnekkig zo vroeg die avond de intentie was uitgespro- inmiddels wel geland en erkend in wijsprofessionals, iedereen kon zijn zeg je doen.’’ is extreem moeilijk gemaakt.” Dus, stelt Heij somber: selecteren in Nederland? ken: dat gaan we gewoon doen!’’ Den Haag. Klassen heeft het indrin- “Op twaalfjarige leeftijd worden de prijzen verdeeld. gend in beeld gebracht. Het staat zo Jeroen Goes, voorzitter van de grote onderwijskoepel Vwo’ers proosten met kinderchampagne. De rest likt de De roze olifant in de kamer wordt Koepeldirecteur Goes: “Dan merkte op de lijstjes voor de formatie. Dat er Fluvium, lacht om die constatering. “Want het klopt. We wonden.” Ze legt de bal bij politici: kunnen zij dit veranderen? benoemd: de brede brugklas. Al langer je toch aan de politiek dat er een oplossingen moeten komen voor het praten veel over elkaar, maar eigenlijk nooit met elkaar in zien onderwijsdeskundigen dat als dé formatie aankomt. Ze lieten zich aan terugdringen van onderwijskansenon- onderwijsland. Dat was deze avond eens anders. Dat was Harm Beertema, van de PVV reageert als eerste: oplossing om kansengelijkheid te het einde, toen er afgerekend werd, gelijkheid, daar kan een nieuw te goed en knap gedaan door het productieteam van Klassen. “We hebben inderdaad een systeemcrisis.” Peter Kwint versterken. Kortweg: geef kinderen tot uit in algemeenheden. Echt harde vormen regering niet zomaar over- Ze kregen iedereen bij elkaar. Dit zouden we vaker moeten van de SP voegt toe: “De overstapjes zijn steeds moeilijker. 15 jaar in één klaslokaal dezelfde voorstellen en concrete veranderingen heen stappen.” doen: praat niet over maar met elkaar!" En daar komt het lerarenprobleem nu bij. Dat komt juist kennis. Zoals het ook in andere landen heb ik toen niet meer gehoord.’’

14 15 toespraak Heel goed Kijk naar de ranglijst van het internationale Pisa-onderzoek van 2018. De drie best scorende landen, bij lezen, rekenen onderwijs en science samen, Estland, Canada en Finland, houden kinderen tot hun zestiende bij elkaar. In de top-tien staan negen landen die later selecteren dan wij (Nederland staat op plaats 21, in de onderste helft). Kennelijk lukt het scholen graag in die landen om alle kinderen veel bij te brengen. De kansenongelijkheid is er kleiner dan bij ons.

Maar latere selectie alleen is niet genoeg. Daarmee gaat de kwaliteit niet als bij toverslag omhoog. Het belangrijkste Aleid Truijens is auteur en publiciste, is dat al die kinderen beter les krijgen dan nu, en allemaal onder meer bekend van haar meer leren. De beste bestrijding van kansenongelijkheid is effectief en inspirerend onderwijs, door heel goede onderwijscolumn in de Volkskrant. docenten. meester Thijs Gianny Ze hield een toespraak tijdens de slotbijeenkomst van de provinciale Het gaat nu niet goed. In Nederland is een kwart van de Klassen-meetups. vijftienjarigen functioneel analfabeet. Een kwart! Zij kunnen De nadruk ligt bij de onderwijsprofeten steeds op sociaal niet goed genoeg lezen om eenvoudige instructies, brieven, gewenste zaken als samenwerken, communiceren en formulieren of websites te begrijpen. Dat is verschrikkelijk. empathie tonen. Prachtige vaardigheden om burgers in Maar ook bij rekenen zijn er zorgen: slechts eenderde van het gareel te houden en inzetbare werksoldaatjes voor de leerlingen haalt het streefniveau. De Onderwijsinspectie de arbeidsmarkt te creëren, maar niet om mensen zich f het nu door de fantastische serie Klassen komt weet luidt elke jaar ritueel en dramatisch de noodklok, maar optimaal te laten ontwikkelen. Helaas zijn al deze vaardig ik niet, maar ná die serie gebeurde er iets moois. aanbevelingen voor verbetering levert ze er niet bij. heden sociaal en cultureel bepaald; leerlingen erop ODe Onderwijsraad was óm. Vorige maand verscheen afrekenen vergroot de kansenongelijkheid. Rekensommen het rapport ‘Later selecteren, beter differentiëren,’ waarin Op school zit je om te leren nadenken over de wereld. discrimineren niemand. Je kunt er gewoon op oefenen. de raad een driejarige brugklas in het voortgezet onderwijs Ook als je later een niet-theoretisch beroep kiest. Dat kan adviseert, om de kansenongelijkheid te bestrijden. Eindelijk, alleen als je een basis hebt gekregen van kennis en vaardig- Het verdrietige is dat alle prachtige wetenschappelijke een voorstel voor later selecteren! Dat zou in één klap de heden. Kinderen niet behoorlijk leren lezen, schrijven en inzichten de basisscholen nooit bereiken. Er gaapt een kloof onrechtvaardige gevolgen van ons wrede selectiesysteem rekenen is een vorm van verwaarlozing. tussen de universiteit en de praktijk, ook die van de pabo’s. verkleinen. Op de pabo zou je moeten kennisnemen van onderwijskun- Het is allang bekend hoe je álle kinderen beter leert lezen, dig onderzoek, over welke methoden goed werken en welke Stel je voor. Geen valbijl meer op 11-, 12-jarige leeftijd, met schrijven en rekenen. We weten precies wanneer en niet. Op de pabo moeten aankomend leraren voortaan een advies dat bepalend is voor een heel mensenleven. Niet waarom het misgaat. Daar is voortreffelijk wetenschappe- inzicht krijgen in hoe selectie werkt, in het effect van lage kinderen in laatjes proppen waar ze moeilijk uitkomen, en die lijk onderzoek naar gedaan. Ons huidige leesonderwijs, verwachtingen en onbewuste vooroordelen. Dan zullen geklonken zijn aan toekomstige inkomens. Niet de toekomst bijvoorbeeld, kent een rigide scheiding tussen technisch meer leerkrachten inzien dat je beter niet kinderen, uit van kinderen voorspellen maar kinderen laten tonen waar ze en begrijpend lezen en lezen voor de lol, waardoor veel liefde, voorzichtig kunt adviseren in groep 8, opdat ze ‘niet goed in zijn en wat ze leuk vinden. Niet de ingezeepte glijbaan kinderen een hekel krijgen aan lezen. op hun teentjes hoeven te lopen’ of ‘zich niet zullen thuis naar beneden. Niet langer kinderen klonen met de kenmer- voelen op het vwo’. Dat is een denkfout. Leerkrachten ken van hun ouders; weg met de sociale reproductiemachi- We weten ook hoe kinderen en jongeren meer plezier zouden moeten beseffen dat je met die liefdevolle bescher- ne. Geen ruimte meer voor onbewuste vooroordelen. krijgen in het verwerven van en toepassen van kennis, hoe ming kinderen die toch al minder kansen hebben, een loden Hoe mooi zou dat zijn. Áls het advies wordt overgenomen. we hun nieuwsgierigheid en gretigheid kunnen aanboren. bal om de voet bindt.

Want natuurlijk klonken er meteen vlammende protesten. Helaas, bij alle onderwijsvernieuwingen van de laatste Misschien betekent dit dat we van de pabo een universitaire Een oude wond sprong open: het experiment met de decennia, zoals ‘probleemgestuurd leren’, ‘ontdekkend studie moeten maken, net als in het veelgeroemde Finland. middenschool, waarbij alle 12- tot 15-jarigen bij elkaar leren’, of de 21ste-eeuwse vaardigheden, wordt zelden Daar worden de lerarenopleidingen bedolven onder de zouden zitten was in de jaren zeventig compleet mislukt. verwezen naar die wetenschappelijk inzichten, naar aanmeldingen; leraar is een felbegeerd beroep. In leer- Ik hoorde oudbakken argumenten. Dat je niet aan een evidence-based methoden. Al die vernieuwingen zijn meer krachten - en schoolleiders - die goed zijn opgeleid en hun ongelijksoortige groep leerlingen kunt lesgeven. Dat slimme gebaseerd op ideologie en geloof dan op feiten en uitkom- vak verstaan kun je alle vertrouwen hebben. Dan zijn al die kinderen dan gaan onderpresteren, en praktisch ingestelde sten. administratie en al dat toetsen niet nodig. kinderen ongelukkig worden. Dat je eenheidsworst krijgt en het niveau zal dalen. Geen van de vernieuwingen biedt een remedie tegen de Ik hoop deze inzichten, net als dat van de latere selectie, afnemende lees- en rekenvaardigheid en afnemende kennis. de komende jaren zullen landen, bij de bestuurders en Die argumenten zijn allang weerlegd. De landen met de Kinderen gaan leren ook niet leuker vinden in hun eentje beleidsmakers, en bij ouders en leerkrachten. Dromen is

Aleid Truijens beste onderwijsresultaten selecteren hun leerlingen laat. achter de laptop; zij houden juist van interactie in de klas. leuk, maar het is mooi als dromen ook eens uitkomen.

16 17 interview Meer invloed ij wilden u spreken over Klassen en verantwoordelijkheid geworden. Ik kan niet alle problemen kansenongelijkheid. Geen onderwerp om van de wereld in het onderwijs in één keer oplossen. Alles Wals minister mee te shinen. U functioneert wat binnen mijn vermogen lag om kansenongelijkheid aan dan een dikke demissionair en had op ons verzoek voor een te pakken, heb ik aangewend.’’ gesprek prima ‘nee’ kunnen verkopen. U zei toch ja, waarom? Wat hebt u bijvoorbeeld in uw termijn tegen “De serie heeft zo’n diepe indruk gemaakt op mij en velen. kansenongelijkheid kunnen doen? beleidsnotitie Als ik als afscheidnemend minister nog mijn zegje erover “Gelden en middelen om scholen en gemeentes mag doen, moet ik dat doen. Klassen belicht de politieke te ondersteunen, in de aanpak om gelijke kansen te besluitvorming rondom onderwijs. Afgewisseld met bevorderen. Dat heeft een Kamerbrede steun gekregen. indringende stukken, zoals die bij leerling Anyssa, die Het tweede: ik vind het ontzettend belangrijk dat de scholen mij zo bijbleef. het niet alleen hoeven te doen. Daarom is de Gelijke Kansen Demissionair onderwijsminister Arie Slob was een Alliantie iets heel waardevols. De Gelijke Kansen Alliantie, trouw kijker van Klassen. “De serie heeft mij diep Anyssa, die zonder lunch naar school gaat en hoe dat dan een aparte Rijksoverheid-organisatie, werkt samen met geraakt.” Hij vertelt in dit interview over de waarde binnenkomt bij haar juf Jolanda. Zo’n scène heeft meer scholen en gemeenten aan het verbeteren van kansen invloed dan een dikke beleidsnotitie over kansengelijkheid. gelijkheid in het onderwijs. Heel veel gemeentes zijn erbij van Klassen en over zijn grote pijn. “Kansenongelijkheid Ik ben onderwijsminister, maar ook mediaminister. Ik was gekomen. En nu is er eindelijk een gestructureerde is er nog, ook na mijn termijn. Daarom heb ik hier een bij Klassen gewoon supertrots op de publieke omroep en landelijke samenwerking in het vraagstuk: hoe brengen oproep voor mijn opvolger.” HUMAN. Dat is geen slijmen maar de waarheid. Voor deze we gelijke kansen?” programma's is de publieke omroep op aarde.” Wat is niet gelukt, wat spijt u? Ik denk aan u te zien dat Klassen u persoonlijk “Kort antwoord: dat er nog steeds kansenongelijkheid is. raakte en aangaat. Klopt dat? Hetgeen Klassen goed laat zien. Vlak voor de coronacrisis “Ja... Ik was namelijk ooit docent en goed… Ik wil niet was ik hoopvol. We zagen voor het eerst sinds jaren een overdrijven, maar ik ben ook niet in een heel kansrijke kentering. De onderwijsinspectie rapporteerde dat de omgeving opgegroeid, daar komt het door. Geen twijfel: ons kansenongelijkheid in ons onderwijs was gestabiliseerd, Capelse gezin was zeer liefdevol, maar doorleren werd niet niet verder toegenomen. Alle jaren daarvoor, en dan ga ik enorm gestimuleerd. Arie doet havo, dat was al ongekend. een aantal kabinetsperiodes terug, hoor, zag je het iedere keer toenemen in rapportstukken. Ik heb studies weten te stapelen tot aan de universiteit en het ministerschap. Ieder kind dat ambities heeft om Voor de coronacrisis was er een moment waarvan we op bijvoorbeeld op mijn ministerstoel te zitten, moet daar het ministerie zeiden: we kunnen nog niet juichen, maar eigenlijk de kansen voor krijgen, net als ik. Ik zie, en zag het lijkt alsof we de weg naar boven hebben gevonden. al voor Klassen, dat dat niet altijd zo is in Nederland. Toen was daar corona en dat heeft kansenongelijkheid weer De omgeving waar je opgroeit kan nog veel uitmaken met vergroot. Kwetsbare leerlingen zaten thuis, soms verstoken betrekking tot kansen die je krijgt.’’ van hulp en uitleg. Dat zag je ook in Klassen, het is daarom zo goed dat ook die coronaperiode in de serie zit. U ziet het probleem kansenongelijkheid. Hoe is het dan als ze u als hoofdschuldige zien? Er waren Door corona vielen we terug, maar dat heeft mij opnieuw na Klassen-uitzendingen reacties als: “Kansen strijdbaar gemaakt. Ik wil daarom dit interview ook ongelijkheid? Het is de schuld van Slob!” gebruiken om te zeggen: in het onderwijsprogramma van “Ik ben ook een mens met gevoel. Dus dat passeert de komende jaren moet ontegenzeggelijk kansengelijkheid inderdaad niet zomaar. Maar dit probleem bestond helaas als grote ambitie staan.’’ ook al voordat ik begon, natuurlijk. Nu is dit probleem mijn

18 19 Hoe is deze kansenongelijkheid in ons welvarende “Als kansen land ontstaan? “Sinds de jaren 60 gingen steeds meer mensen naar de universiteit of hogeschool, waarmee het milieu waar je ongelijkheid maar vandaan kwam steeds minder bepalend werd. Dat is dus niet meer zo. Een aantal jaar geleden trok de inspectie aan besproken wordt de bel: er waren grote verschillen ontstaan tussen de kansen van kinderen, op basis van de sociaaleconomische bij het formeren, status. Kinderen uit ‘armere’ gezinnen kregen minder steun vanuit thuis en hun netwerk, kregen lagere schooladviezen dat zijn we aan alle en zaten soms ook op scholen waar veel wisselingen waren in personeel. In minder stabiele omgevingen dus.” Nederlandse Klassen hield een slotbijeenkomst. Politici en kinderen verplicht.” onderwijsdeskundigen discussieerden over ons onderwijssysteem, over toetsing en vroegselectie. Dat had impact. Een veel gehoord verzoek: voor meer begaafde leerlingen. Maar ook voor leerlingen doe leerlingen tot pakweg hun vijftiende in één klas, die bijvoorbeeld uitstromen naar praktijkonderwijs. zoals in veel andere landen. Ik roep scholen al langer op: geef leerlingen de tijd om uit “De harde knip na groep 8 schuift dan op, naar vijftien jaar, te vinden welk schoolniveau bij hen past. En in het Nationaal maar blijft. Ik vind dat een kind ook de ruimte moet hebben Programma hebben we extra geld voor scholen die een om eerder een afslag te nemen, als dat beter past.’’ brede of verlengde brugklas willen inrichten. De mogelijkheid daartoe is er dus. Ook heb ik me er de afgelopen jaren U zegt dus, kortom: we hoeven niet per se vmbo, voor ingezet om te zorgen dat de overstap van de basis- havo en vwo los te laten. Als we de doorstroming school naar de middelbare school minder bepalend wordt.” tussen die lagen beter waarborgen. “Ja, want ik zie ook wel dat leerlingen nu soms teveel in Wat zou u over kansenongelijkheid tegen uw één leerwegrichting worden geduwd. Daarom moeten we opvolger zeggen? op meerdere momenten kijken of kinderen op de juiste plek “Je hebt een enorm groot onderwerp dat ook de volgende zitten. En maak een wissel makkelijker. Vooral omdat kabinetsperiode moet worden opgepakt. Een nieuwe niveaubepaling zo vroeg zo lastig is.” onderwijsminister moet hierop onverminderd strijdbaar zijn.” Toch, even dit: onze vroegselectie is wetenschap pelijk bewezen slecht voor de kansengelijkheid. Is het voorstelbaar dat u nu uzelf adviseert? Vroegselectie-voorstanders wijzen naar begaafde Dat de opvolger van minister Slob minister Slob is? leerlingen, die zouden floreren bij differentiatie “De formatie is in nevelen gehuld en dat geldt ook voor mij vmbo tot vwo. Maar Nederland blinkt ook inter daarin. Ik heb in het leven geleerd om nooit nooit te zeggen, nationaal niet langer uit in excellente leerlingen. maar ik ga nu gewoon als demissionair minister door en De weerstand voor latere selectie lijkt hardnekkig. hoe het zich verder ontwikkelt... Als kansenongelijkheid Of zijn er veranderingen? maar besproken wordt bij het formeren, dat zijn we aan “In Nederland selecteren we inderdaad vroeger dan in veel alle Nederlandse kinderen verplicht.” andere landen: dat werkt voor verschillende leerlingen anders uit. Vroegselectie kan soms wel voordelig zijn, zie ik, Want je kunt iedereen de schuld geven van kansenongelijkheid maar toch niet een kind als Anyssa? “Zeker. Ik denk dat het daarom begint met een stuk herkenning, dat kansenongelijkheid zich nog steeds voltrekt. “Kinderen uit ‘armere’ Dat is de monumentale waarde van Klassen.” gezinnen kregen minder steun vanuit thuis en hun netwerk.”

20 21 nu verder Word vriend human.nl/klassenvriend Daar waar het vastloopt, maken Wat staat er nog wij graag wat los Waarom? Zodat er iets op gang komt waarvan de samenleving beter wordt. te gebeuren? Daarom agenderen we de knelpunten waar mensen vastlopen en geven we tegelijkertijd In dit magazine heb je kunnen lezen hoe de documentaireserie en het een aanzet voor mogelijke oplossingen. impactprogramma van Klassen hebben bijgedragen aan het agende Behalve op tv, radio en online, zijn we actief ren van en zoeken naar oplossingen voor kansenongelijkheid in het in het onderwijs en bij jou in de buurt met onderwijs. Het vergt een lange adem en een vurige vervolgstrijd om meetups en evenementen. Dát maakt Samen dit veelkoppige monster te bedwingen. Van ons kun je de volgende impact. acties verwachten: Help jij HUMAN impact maken? Word vriend! » Op 5 oktober, de Dag van de Leraar, wordt de Klassen » Tot slot kun je gebruik maken van speciaal door HUMAN Met je steun maken we nog meer impact brengen Kennisbank gelanceerd; wetenschappelijk gestaafde ontwikkeld lesmateriaal voor het basisonderwijs, met de actuele thema’s die we aan de orde informatie en tips om kansenongelijkheid te herkennen voortgezet onderwijs, mbo én hbo. Zo biedt HUMAN stellen met de makers van documentaire en te bestrijden in de klas. De afgelopen maanden is er samen met het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid hard aan gewerkt in samenwerking met een groot aantal de educatieve en interactieve masterclass Medialogica series als Klassen, De Wasstraat en wetenschappers, docenten en schoolleiders. Lees meer aan over de werking van media en de publieke opinie, Thuis op Zuid. De activiteiten rond onze we meer op human.nl/klassen/kennisbank. over mediahypes, online haatzaaien en ethiek. Blijf op de programmering organiseren we met jouw hoogte van of denk mee over het lesmateriaal van bijdrage. Je helpt HUMAN al vanaf 12 euro » In het najaar gaan 30 nieuwe scholen met Stichting HUMAN. Schrijf je via human.nl/onderwijsnieuwsbrief in per jaar. Doe je mee? LeerKRACHT aan de slag om kansengelijkheid ook in hun voor de onderwijsnieuwsbrief van HUMAN. school hoog op de agenda te zetten. Er is nog een teweeg beperkt aantal plekken beschikbaar voor scholen die zich human.nl/klassenvriend willen aansluiten. Geïnteresseerd? Meer informatie is te vinden op de webpagina human.nl/descholenin. Dit project wordt mogelijk gemaakt door de Gelijke Kansen Alliantie (initiatief van het ministerie van OCW).

» In elke provincie zal een vervolg op de meetups plaats- vinden. Dit wordt georganiseerd door een gemeente uit de betreffende provincie. Hierover volgt - via hen, of ons - later meer.

» Natuurlijk kunnen er nog steeds spin-off Meetups worden georganiseerd. Vind je dit interessant voor je eigen achterban, mail dan naar [email protected]. We denken dan graag met je mee over hoe een meetup op maat voor jouw situatie kan worden gemaakt.

» Voor Klassen ontwikkelt HUMAN samen met IDFA en het Movies that Matter Festival speciaal lesmateriaal voor het voortgezet onderwijs en het mbo. Wil je meedenken en/of meelezen met het lesmateriaal? Stuur een mail naar [email protected]. Kijk voor het complete onderwijsaanbod met thema's als burgerschap, media- wijsheid en seksualiteit op www.human.nl/onderwijs. Colofon © HUMAN, september 2021 Met dank aan: Evy en Younes, Birgit Broekhoven, Sanne Douma, Ontwerp: WIJZwerkt!, Amsterdam Jeroen Goes, Ester Gould, Edith Hooge, Massih Hutak, Peter Druk: Veldhuis Media BV Kwint, Mirjam Leinders, Paul van Meenen, Marjolein Moorman, Ester Gould en Anyssa Fotografie: Jean Counet, Tjebbe Venema Hasse van Nunen, demissionair onderwijsminister Arie Slob, en Rijksoverheid Sarah Sylbing, Aleid Truijens, André Valkeman, Jessica Voeten.

22 “De HUMAN-documentaire Klassen is verplichte kost voor iedereen die iets van het onderwijs in Nederland wil begrijpen – of die überhaupt iets van Nederland wil begrijpen.”

Arjen Fortuin (NRC)

Ontwerp: Godert von Weiler - MKB-Reklame.nl