CZERWIEC 2017 Nr 1 (1066) Nr 1 (1066)

Półrocznik Duchowieństwa Archidiecezji Warszawskiej

Rok CVII STYCZEŃ – CZERWIEC 2017 Nr 1 (1066) Nr 1 (1066)

Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie

Święto Dziękczynienia po raz pierwszy w Świątyni Opatrzności Bożej

„Dobry i Boży człowiek”. W 60. rocznicę kapłaństwa Ojca Gabriela Bartoszewskiego, kapucyna

Ks. Krzysztof Pawlina, Zakwestionowany Pasterz

Ustanowienie sanktuarium Świętej Faustyny w Warszawie

Warszawa Miodowa 17/19 ISSN 0209-3804

Nakład 450 egz.

Redaktor naczelny: ks. kan. dr Piotr Odziemczyk Ksiądz Andrzej Ruszkowski, zm. 6.01.2017 r. Ksiądz kanonik Józef Adam Kozłowski, zm. 7.01.2017 r. Tel. Kurii: (22) 531 72 00, tel. wicekanclerza Kurii: (22) 531 72 71 Ksiądz prałat Kazimierz Gers, zm. 6.02.2017 r. Adres redakcji: 00-246 Warszawa, ul. Miodowa 17/19 Ksiądz Janusz Sajnóg, zm. 14.03.2017 r. Ksiądz prałat Jan Albert Marcjan, zm. 24.05.2017 r. Pismo urzędowe dla duchowieństwa rozsyłane bezpłatnie Ksiądz Edmund Andrzej Rzeszowski, zm. 2.07.2017 r.

Wydawca: Wydawnictwo Głosimy Sp. z o.o.

Korekta: Beata Gołkowska, www.beatus.biz

Skład: Marzena Rosochacz

Do użytku wewnętrznego Drodzy Czytelnicy, Wakacyjny czas witamy nowym numerem „Wiadomości Archidiecezjal- nych Warszawskich”. W zeszłym roku o tej porze trwały ostatnie przygotowania przed wizytą Ojca Świętego Franciszka w Polsce i ŚDM w Krakowie. Wydaje się, że ten rok jest spokojniejszy, nie obfituje bowiem w tak wielkie wydarzenia dla Kościoła w Polsce. Być może wielu z Was, Drodzy Czytel- nicy, będzie miało więc okazję do letniego wypoczynku. Zachęcam do lektury WAW, zwłaszcza w chłodniejsze dni, których jak na razie nie brakuje. Warto zapoznać się w tym numerze ze Wskazaniami KEP dotyczącymi przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania i z Instrukcją o posłu- giwaniu chorym i umierającym, jak również z Zarządzeniem o śpiewach liturgicznych, które pomoże w przygotowaniu oprawy muzycznej Eucharystii. Episkopat Polski znowelizował Wytyczne dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia, publikujemy ich treść w dziale Episkopat. W dziale Varia publikujemy kazanie ks. Krzysztofa Pawliny pt. Zakwe- stionowany Pasterz, a w dziale Z życia Archidiecezji piszemy o dorobku o. Gabriela Bartoszewskiego, który świętuje 60-lecie posługi kapłańskiej. Ojcu Gabrielowi życzymy błogosławieństwa Bożego na dalsze lata życia pasterskiego, niech będzie kapłanem według serca Jezusowego i podatnym narzędziem w rękach Boga. W Warszawie ustanowione zostało sanktuarium św. siostry Faustyny Kowalskiej, w kościele przy ulicy Żytniej. Warto może w czasie wakacji nawiedzić to nowe miejsce pielgrzymkowe związane z tajemnicą Miłosier- dzia Bożego. Podajemy do wiadomości krótkie życiorysy nowo wyświęconych kapłanów i ich pierwsze parafie. Serdecznie witamy ich w naszym gronie. Niech realizują swoje powołanie z pełną gorliwością apostolską, jak przy- stało na młode serca pełne zapału. Mam nadzieję, że nowy numer półrocznika spotka się z zainteresowa- niem z Waszej strony. Dobrej lektury i udanego wakacyjnego odpoczynku, a zwłaszcza wzmocnienia sił duchowych życzy Wam, Drodzy Czytelnicy

Ks. kan. dr Piotr Odziemczyk Redaktor naczelny

Dział urzędowy

STOLICA APOSTOLSKA

Nowy święty Kościoła Abp Teofilius Matulionis, męczennik czasów komunizmu, nazywany „litewskim kardynałem Wyszyńskim”, został ogłoszony błogosławionym. Jego beatyfikacja miała miejsce 25 czerwca br. w Wilnie. Dokonał jej legat papieski, prefekt Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, kard. Angelo Amato. Była to pierwsza w historii beatyfikacja na terytorium Litwy. W uro- czystości wzięli udział polscy biskupi: metropolita poznański, przewodni- czący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, metropolita gnieźnieński, prymas Polski abp Wojciech Polak, abp senior białostocki Edward Ozorowski, bp pomocniczy białostocki Henryk Ciereszko, bp ełcki Jerzy Mazur, bp pomocniczy ełcki Romuald Kamiński, bp pomocniczy szczecińsko-kamieński Marian Kruszyłowicz.

Abp Matulionis 16 lat spędził w więzieniu, a cztery lata w domowym areszcie. W 1923 roku wraz z bp. Janem Cieplakiem i 14 innymi księżmi z Petersburga był sądzony w Moskwie w pokazowym procesie, który był przejawem bezwzględnej walki bolszewików z religią. Sowiecki sąd skazał księży – jak orzekł – za „podżeganie do buntu poprzez zabobony”, na karę śmierci lub więzienia. Abp Matulionis został osadzony w moskiewskich więzieniach Butyrki oraz Sokolniki. Po wyjściu z więzienia w 1926 roku powrócił do Petersburga, nazwa- nego wtedy Leningradem, gdzie wcześniej kończył seminarium, był wikarym, a następnie proboszczem parafii Najświętszego Serca Jezusa. Wykładał w tajnym seminarium duchownym, zorganizowanym przez bp. Antoniego Maleckiego, który był administratorem apostolskim Lenin- gradu, a w 1929 roku wyświęcił ks. Matulionisa na biskupa. W listopadzie tego roku abp Matulionis został ponownie aresztowany. Po niemal rocznym śledztwie oskarżono go o szpiegostwo i ska- zano na 10 lat łagru na Wyspach Sołowieckich. Tam arcybiskup pomagał więźniom, sprawował także dla nich potajemnie Msze św. W konsekwencji został przeniesiony do więzienia w Petersburgu i zamknięty na rok w izo- latce, następnie zesłany do więzienia w Ledianoje Pole do prac przy wyrę- bie lasu.

3 W 1933 roku powrócił na Litwę. Sowieci nie zgodzili się, aby pozostał na terytorium ZSRR. Został mianowany na biskupa pomocniczego w Kow- nie, w 1938 roku został rektorem kowieńskiego kościoła sióstr benedyktynek. W 1943 roku abp Matulionis został mianowany ordynariuszem diecezji koszedarskiej. Pomagał Żydom przetrwać holokaust. W 1946 roku został kolejny raz aresztowany, ponieważ wzywał młodzież, aby nie wstępowała do sowiec- kiego Komsomołu. Apelował do biskupów i księży, żeby nie podejmowali współpracy z komunistycznym reżimem. W 1962 roku Stolica Apostolska mianowała go arcybiskupem. Nie dotarł na obrady Soboru Watykańskiego II z powodu braku zgody władz sowieckich. Zmarł 20 sierpnia 1962 roku, trzy dni wcześniej został brutalnie pobity, prawdopodobnie dostał zastrzyk z trucizną. Życiorys arcybiskupa zgodnie z notką prasową KEP

Nowi kardynałowie Pod koniec czerwca papież Franciszek wręczył nowym kardynałom oznaki godności kardynalskiej. Hierarchowie pochodzą z Mali, Hiszpanii, Szwe- cji, Laosu i Salwadoru. Papież mówił do nich, aby stanowczo naśladowali Jezusa, przyglądali się rzeczywistości i nie dali się odwieść przez inne sprawy od rzeczy najważniejszych oraz aby nie stawali się „książętami” Kościoła.

Oto biogramy nominowanych purpuratów: Abp Jean Zerbo, Malijczyk, arcybiskup Bamako Urodził się 27 grudnia 1943 roku w Ségou na południu Mali. W 1971 roku przyjął święcenia kapłańskie. Po kilku latach pracy duszpasterskiej w swej diecezji, od końca 1975 roku do końca 1981 roku, uzupełniał studia wyż- sze w Lyonie i w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie. Po powrocie do kraju był m.in. proboszczem w mieście Markala oraz wykładowcą w wyższym seminarium duchownym w Bamako. 21 czerwca 1988 roku Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym w stolicy – na biskupa wyświęcił go 20 listopada tego samego roku ówczesny prefekt Kongre- gacji Ewangelizacji Narodów, kard. Jozef Tomko. 19 grudnia 1994 roku papież przeniósł go na urząd biskupa diecezji Mopti, skąd 27 czerwca 1998 roku przyszły kardynał powrócił do stołecznej archidiecezji już jako jej arcybiskup metropolita. Dał się poznać m.in. jako zręczny i odważny

4 negocjator-mediator w procesie pokojowym w swoim kraju, gdy na początku 2012 roku na północy Mali wybuchła wojna domowa między tamtejszymi muzułmańskimi ugrupowaniami plemiennymi a rządem centralnym. Jego pojednawcze wypowiedzi i działania przyczyniły się do złagodzenia sytuacji w kraju. Arcybiskup jest bardzo zaangażowany w walkę z wyklucze- niem społecznym. Jest orędownikiem pojednania narodowego.

Abp Juan José Omella, Hiszpan, arcybiskup Barcelony Arcybiskup-metropolita stolicy Katalonii, Barcelony, Juan José Ornella Ornella, urodził się w Cretas, w archidiecezji Saragossy 21 kwietnia 1946 roku. Po ukończeniu niższego seminarium duchownego w Saragos- sie kontynuował studia, najpierw w Kolegium Ojców Białych w Logrono, a następnie w Brukseli i Jerozolimie. Studiował na Wydziale Teologicz- nym Uniwersytetu Katolickiego w Louvain. Święcenia kapłańskie przyjął 20 września 1970 roku w Saragossie i został inkardynowany do tej archidiecezji. Pełnił posługę duszpasterską na jej terenie i był także wikariuszem biskupim dla miasta Saragossa. Był również kapelanem cysterek z klasztoru „Saint Lucia” w Saragossie. 15 lipca 1996 roku św. Jan Paweł II mianował go biskupem pomocniczym Saragossy, przedzielając mu stolicę tytularną Sasabe. 29 października 1999 roku został biskupem Barbastro-Monzón, a 8 kwietnia 2004 roku biskupem Calahorra i La Calzada- Logrono. W epi- skopacie hiszpańskim był przewodniczącym Komisji ds. Duszpasterstwa Społecznego. Od listopada 2014 roku jest członkiem watykańskiej Kon- gregacji ds. Biskupów. W grudniu 2015 roku został metropolitą Barcelony.

Bp Anders Arborelius OCD, Szwed, biskup Sztokholmu Urodził się 24 września 1949 roku w Sorengo (diecezja Lugano w Szwajca- rii) w szwedzkiej rodzinie protestanckiej, która następnie wróciła do Szwe- cji i zamieszkała w Lundzie na południu kraju. Gdy miał 15 lat, zaczął się interesować sprawami wiary, co doprowadziło go do przejścia po pięciu latach na katolicyzm i do wstąpienia do Zakonu Karmelitów Bosych (OCD). Studiował w Brugii i w Rzymie, i 8 września 1979 roku przyjął święcenia kapłańskie. 17 listopada 1998 roku św. Jan Paweł II mianował go biskupem Sztokholmu. Sakry udzielił mu jego poprzednik na tym stanowisku Niemiec bp Hubert Brandenburg 29 grudnia 1998 roku. Od 2005 do 2015 roku był przewodniczącym Konferencji Episkopatu Skandynawii. Od tego roku jest też jej wiceprzewodniczącym. Jest ordynariuszem diecezji stołecznej, obej- mującej całą Szwecję, oraz cenionym pisarzem duchowym; ma na swoim koncie ok. 20 książek, głównie o tematyce karmelitańskiej, z których jedna, pt. Świętowanie chwały, ukazała się kilka lat temu po polsku.

5 Bp Louis-Marie Ling Mangkhanekhoun, Laotańczyk, wikariusz apostolski Paksé Urodził się 8 kwietnia 1944 roku w miejscowości Bonha-Louang. Formację katolicką i akademicką uzyskał w swoim kraju i w Kanadzie. Święcenia kapłańskie przyjął 5 listopada 1972 roku i został inkardynowany do wikariatu apostolskiego Vientiane – stolicy kraju. Jako kapłan wyróżniał się wielką gorliwością duszpasterską, odwiedzał najbardziej nawet oddalone wspólnoty wiernych w górach i innych trudno dostępnych miejscach, a w trosce o duchowy rozwój swej jednostki kościelnej założył w swym wikariacie „szkołę katechistów”. 30 października 2000 roku Jan Paweł II mianował go wikariuszem apostolskim w Paksé, wynosząc go jednocześnie do godności biskupa tytularnego; sakry udzielił mu 22 kwietnia następ- nego roku w katedrze Najświętszego Serca w Paksé wikariusz apostolski stolicy bp Jean Khamsé Vithavong. 2 lutego br. Franciszek powierzył mu obowiązki administratora apostolskiego sede vacante et ad nutum Sanctae Sedis wikariatu Vientiane. Oprócz swego języka ojczystego khmu i laotań- skiego, zna także francuski i angielski.

Bp Gregorio Rosa Chávez, Salwadorczyk, biskup pomocniczy archidiecezji San Salvador Urodził się 3 września 1942 roku w Sociedad. Jest biskupem pomocniczym archidiecezji San Salvador w Salwadorze, sekretarzem generalnym SEDAC (Sekretariatu Episkopatów Ameryki Środkowej) oraz przewodniczącym Cáritas El Salvador. W latach 1957–1961 kształcił się w niższym seminarium duchownym w San Salvador, a następnie wstąpił do seminarium duchownego św. Józefa z Góry (San José de la Montaña) w San Salvador, gdzie studiował filozofię oraz teologię w latach 1962–1964 i 1966–1969. 24 stycznia 1970 roku przyjął święcenia kapłańskie w stołecznej katedrze św. Michała z rąk bpa José Eduarda Alvareza Ramíreza CM. W latach 1970–1973 pracował jako sekretarz biskupi w diecezji San Miguel, posłu- gując jednocześnie jako proboszcz w tamtejszej parafii MB Różańcowej. W latach 1971–1973 kierował diecezjalnymi mediami: radiem Paz i tygo- dnikiem „Chaparrastique”. Następnie odbył studia licencjackie z zakresu komunikacji społecznej na Uniwersytecie Katolickim w belgijskim Leu- ven (1973–1976). W latach 1977–1982 pełnił funkcję rektora Seminarium św. Józefa w San Salvador, był też członkiem zarządu Organizacji Semi- nariów Latynoamerykańskich. 3 lipca 1982 roku przyjął sakrę biskupią i został mianowany biskupem pomocniczym archidiecezji San Salvador. Jako młody kapłan bp Rosa Chávez był współpracownikiem i przyjacielem bł. Oscara Ornulfo Romero. Obecnie, pełniąc funkcję proboszcza parafii

6 św. Franciszka w San Salvador, szerzy kult błogosławionego, współprowa- dzi młodzieżową wspólnotę „Monseñor Romero” i chór o tej samej nazwie. Posługuje się pięcioma językami: hiszpańskim, francuskim, angielskim, portugalskim i włoskim.

Cytujemy papieską homilię wygłoszoną do nowo mianowanych kardynałów: „Jezus wyprzedzał ich”. Taki jest obraz, który pochodzi z usłyszanej przez nas Ewangelii (Mk 10,32–45) i stanowi tło także w dokonywanym przez nas akcie: konsystorzu dla ustanowienia nowych kardynałów. Jezus stanowczo idzie w kierunku Jerozolimy. Dobrze wie, co go czeka i mówił o tym kilkakrotnie swoim uczniom. Ale między sercem Jezusa a sercami uczniów istnieje dystans, który może wypełnić jedynie Duch Święty. Jezus o tym wie; dlatego jest wobec nich cierpliwy, mówi im otwar- cie, a przede wszystkim ich wyprzedza, idzie przed nimi. Podczas drogi sami uczniowie odwodzeni są interesami sprzecznymi z „nastawieniem” Jezusa, Jego wolą, która jest całkowicie zgodna z wolą Ojca. Usłyszeliśmy na przykład, że dwaj bracia Jakub i Jan pomyśleli o tym, jak wspaniale byłoby siedzieć po prawej i po lewej stronie króla Izraela (por. w. 37). Nie patrzą na rzeczywistość! Sądzą, że widzą, a nie widzą, że wiedzą, a nie wiedzą, że rozumieją lepiej niż inni, a nie rozumieją… Jednak rzeczywistość jest zupełnie inna: to ta, którą Jezus ma na myśli i która kieruje Jego krokami. Rzeczywistością jest krzyż oraz grzech świata. On przyszedł, aby wziąć go na siebie i wykorzenić z ziemi mężczyzn i kobiet. Rzeczywistością są niewinni, którzy cierpią i umierają z powodu wojen i terroryzmu; to niewolnictwo, które nieustannie zaprzecza godności, także w epoce praw człowieka; rzeczywistością są obozy dla uchodźców, które czasami bardziej przypominają piekło niż czyściec; rzeczywistością jest systematyczne odrzucanie wszystkiego, co już nie jest potrzebne, w tym osoby ludzkiej. To widzi Jezus, idąc w kierunku Jerozolimy. Podczas swojego życia publicznego ukazał On czułość Ojca, uzdrawiając wszystkich, którzy pod- legali władzy złego (por. Dz 10,38). Teraz wie, że nadeszła chwila, by iść do głębi, aby wyrwać korzeń zła i dlatego stanowczo idzie w kierunku krzyża. My też, bracia i siostry, z Jezusem idziemy tą drogą. Zwracam się zwłaszcza do was, najmilsi nowi kardynałowie. Jezus „idzie przed wami” i prosi, abyście Go stanowczo naśladowali, idąc Jego drogą. Wzywa was,

7 abyście patrzyli na rzeczywistość, abyście nie dali się odwieść przez inne sprawy, inne perspektywy. Nie powołał was, abyście się stawali „książę- tami” Kościoła, abyście zasiedli po Jego „prawej lub lewej stronie”. Wzywa was, abyście służyli tak jak On i z Nim. Służyli Ojcu i braciom. Wzywa was do stawienia czoła grzechowi świata i jego konsekwencjom we współ- czesnej ludzkości z taką postawą jak On. Idąc za Nim, także wy będziecie wyprzedzali święty lud Boży, koncentrując wasze spojrzenie na krzyżu i zmartwychwstaniu Pana. A zatem, za wstawiennictwem Matki-Dziewicy, z wiarą przyzywajmy Ducha Świętego, aby wypełnił wszelki dystans naszymi sercami a sercem Chrystusa, a całe nasze życie stawało się służbą Bogu i bliźnim. Biogramy nowych kardynałów i tłum. tekstu homilii papieskiej za informacją prasową KAI.

Podróż apostolska papieża Franciszka do Egiptu, 28–29 kwietnia Ojciec Święty odwiedził w kwietniu Kair. To pierwsza tegoroczna podróż zagraniczna papieża Franciszka. Odbyła się na zaproszenie prezydenta Arabskiej Republiki Egiptu, Abd al-Fattah Sa’id Husajn Chalil as-Sisiego, biskupów katolickich, zwierzchnika Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyj- nego, patriarchy Tawardosa II i wielkiego imama muzułmańskiego Uni- wersytetu Al-Azhar, szejka Ahmeda Mohammeda al-Tayyeba. W Kairze większość ludności stanowią wyznawcy islamu, tylko 10 proc. jest chrześcijanami; należą oni na ogół do pozostającego poza jed- nością z Rzymem Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego.

Program wizyty papieskiej: Piątek, 28 kwietnia 2017 roku • 10.45 – papieski samolot wystartował z lotniska Fiumicino. O 14.00 Ojciec Święty wylądował na lotnisku międzynarodowym w Kairze • oficjalne powitanie na płycie lotniska • ceremonia powitania w Pałacu Prezydenckim w Heliopolis • spotkanie z prezydentem Republiki • spotkanie z Wielkim Imamem Al Azhar • spotkanie z uczestnikami międzynarodowej konferencji pokojowej (przemówienia Wielkiego Imama i Ojca Świętego)

8 • 16.40 – spotkanie z osobistościami ze świata polityki (przemówienia prezydenta Republiki i Ojca Świętego) • spotkanie z papieżem Koptów Tawadrosem II (przemówienia Tawa- drosa II i Ojca Świętego)

Sobota, 29 kwietnia 2017 roku • 10 – Msza św. z homilią papieską (czytania z III Niedzieli Wielka- nocnej) • 12.15 – obiad z biskupami Egiptu i świtą papieską • 15.15 – spotkanie z duchowieństwem, seminarzystami i osobami kon- sekrowanymi (przemówienie Ojca Świętego) • 17.00 – po ceremonii pożegnania wylot z lotniska w Kairze • koniec

Dykasteria ds. Integralnego Rozwoju Człowieka Nowy organ watykańskiej administracji został utworzony decyzją Fran- ciszka 1 stycznia 2017 roku. Łączy w sobie dawne Papieskie Rady „Iustitia et Pax”, „Cor Unum”, Duszpasterstwa Migrantów i Podróżujących oraz Duszpasterstwa Służby Zdrowia. Nowa dykasteria pozostaje ciągle na etapie tworzenia. P.O.

Pozytywny wynik dyskusji komisji teologów nt. positio Augusta kardynała Hlonda Kardynał August Hlond, prymas Polski w latach 1926–48, był założycielem Towarzystwa Chrystusowego, męskiego zgromadzenia zakonnego. Dysku- sja teologów Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych odbyła się 9 marca br. i jest ważnym etapem procesu beatyfikacyjnego polskiego kardynała. Positio, czyli dokument ukazujący heroiczność cnót Sługi Bożego, został złożony w watykańskiej Kongregacji ds. Spraw Kanonizacyjnych w 2008 roku i od tego czasu czekał na rozpatrzenie. Kardynał August Hlond zmarł 22 października 1948 roku w opinii świętości. W 1978 roku ks. Czesław Kamiński, przełożony generalny Towa- rzystwa Chrystusowego, skierował do arcybiskupa warszawskiego Stefana kard. Wyszyńskiego oficjalną prośbę o rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego. Jednak dopiero w 1991 roku Józef kard.Glemp uzyskał pozwolenia

9 z watykańskiej Kongregacji ds. Kanonizacyjnych oraz z Konferencji Epi- skopatu Polski na rozpoczęcie procesu Augusta kard. Hlonda. Postulatorem został postulator generalny księży salezjanów ks. L. Fiora SDB, a wice- postulatorami ks. H. Skorowski SDB i ks. W. Necel TChr. Pierwsza sesja procesu Sługi Bożego kard. Hlonda odbyła się w warszawskiej katedrze św. Jana Chrzciciela 9 stycznia 1992 roku. Przewodniczył jej Józef kard. Glemp. Proces na terenie archidiecezji warszawskiej trwał blisko pięć lat, do 21 października 1996 roku. Trybunał odbył 51 posiedzeń na terenie archidiecezji warszawskiej, poznańskiej i katowickiej, a także archidiecezji paryskiej i diecezji mogunckiej. Przesłuchano 43 świadków, a także zebrano 28 zeznań pozasądowych. Cała dokumentacja została przekazana w 1996 roku do Kongregacji ds. Kanonizacyjnych Stolicy Apostolskiej. Następnie trwały prace nad tzw. positio, czyli dokumentem ukazującym heroiczność cnót Sługi Bożego. Positio zostało oficjalnie zaprezentowane w polskim kościele św. Stanisława w Rzymie w 60. rocznicę śmierci kard. Augusta Hlonda, 22 października 2008 roku. Składa się z dwóch tomów i liczy blisko 1800 stron. P.O. na podst. KAI

10 EPISKOPAT POLSKI

List biskupów polskich do kapłanów na Wielki Czwartek 2017 roku „Idźcie i głoście”

Drodzy Bracia w kapłaństwie!

Przeżywamy razem ten szczególny dzień uwielbienia Boga za wielki dar kapłaństwa. Pragniemy na nowo przyjąć ten dar z całkowitym oddaniem dla wspólnoty Kościoła i zawierzeniem Najwyższemu i Jedynemu Kapła- nowi – Chrystusowi. Niech to będzie także dzień wdzięczności za Waszą oddaną posługę, dzięki której tajemnice Bożego życia są uobecniane każ- dego dnia w tak licznych formach kapłańskiej służby. Doświadczając dzisiaj daru wspólnoty i odnawiając przyrzeczenia, wyrażające bogactwo łaski ofiarowanej nam w sakramencie, w pokorze serca zawierzamy Bogu całe nasze życie. Od dnia, w którym przyjęliśmy sakrament święceń, stajemy z drże- niem wobec Chrystusowego posłania: Idźcie i głoście! Uświadamiamy sobie, jak ważna jest wierność misji, którą powinniśmy przeżywać w mocy Ducha Świętego i stawać się dla współczesnego świata świadkami Chry- stusa, jedynego Nauczyciela i Dobrego Pasterza. To On zachęca nas, aby- śmy byli znakiem autentyczności wiary, którą otrzymaliśmy, pielęgnujemy i pragniemy z apostolskim oddaniem głosić innym. Bogactwo tego daru przywołuje tak wiele refleksji na temat naszego posługiwania i jakże bliskie są nam słowa papieża Franciszka z orędzia na tegoroczny Światowy Dzień Modlitw o Powołania: ziarno królestwa, chociaż jest małe, niewidoczne i czasem mało znaczące, wzrasta po cichu dzięki nieustannemu działaniu Boga: „Z królestwem Bożym dzieje się tak, jak gdyby ktoś nasienie wrzucił w ziemię. Czy śpi, czy czuwa, we dnie i w nocy, nasienie kiełkuje i rośnie, sam nie wie jak” (Mk 4,26–27). To jest nasza pierwsza ufność: Bóg prze- wyższa nasze oczekiwania i zaskakuje nas swoją szczodrością, sprawiając, że nasza praca daje owoce obfitsze, niż wynikałoby z ocen ludzkiej sku- teczności (Pobudzani przez Ducha Świętego do misji. Orędzie na Światowy Dzień Modlitw o Powołania 2017 roku).

11 Posługa siewcy w dziele troski o kulturę powołań

Słowa Ojca Świętego i przywołana przez niego symbolika ewangelicznego ziarna powinna stać się dla nas okazją do refleksji nad naszą odpowie- dzialnością za dzieło duszpasterstwa powołań. Chrystusowa przypowieść o siewcy uświadamia nam, że ziarnem jest słowo, które staje się wypełnie- niem jakże ważnego w tym czasie zobowiązania: Idźcie i głoście! W dniu pamiątki ustanowienia sakramentu Eucharystii i kapłaństwa podejmujemy na nowo refleksję, jak bezcenne dary i posłannictwo zostały nam ofiarowane. Jedną z najważniejszych form realizacji Chrystusowego posłannictwa jest misja „siewcy”. Jedynym zmarnowanym ziarnem w jego posłudze jest to, które pozostaje mu w dłoni. Czas Wielkiego Tygodnia, a nade wszystko Triduum Sacrum jest wspaniałą okazją do wdzięczności za „dopełnione zasiewy”. Zachęca także do podjęcia odpowiedzialności i uobecnienia poprzez naszą posługę kapłańską tajemnicy dzieła Boga: „Siewca sieje słowo” (Mk 4,14). Tak wiele darów łaski Boga, wpisanych w nasze życie i duszpasterską posługę, rozpoczęło się dzięki wsparciu licznych świadków oddanej posługi kapłańskiej i konsekracji zakonnej. Tak wiele znaczyły dla nas i nadal przemawiają nie tylko do młodych: szczere pragnienie świętości, gotowość poświęcenia swojego czasu i dar ludzkiej serdeczności, niepod- dająca się zniechęceniu realizacja duszpasterskich działań, pełna pokory radość ze wzrostu wychowanków w dojrzałym życiu wiary. W dobrej pamięci powinniśmy więc zachować tych wszystkich, którzy wspierali i nadal wspierają nas na drodze powołania kapłańskiego. Te doświadczenia wspólnoty Kościoła są nieustannie aktualne i powinny dziś stać się fundamentem zaangażowania w naszych czasach, pielęgnowaniem zasiewu Bożego powołania. Podążając za Chrystusową przypowieścią, przywołajmy ważne przestrzenie troski o budowanie odpo- wiedzialnej kultury powołaniowej poprzez naszą posługę kapłańską.

Umocnienie duchowych darów

„A oto są ci [posiani] na drodze: u nich sieje się słowo, a skoro je usłyszą, zaraz przychodzi szatan i porywa słowo zasiane w nich” (Mk 4,15). Od pierwszych chwil posługi kapłańskiej mamy okazję doświadczyć wartości duchowych darów i mocy Bożego Ducha, który udziela się czło- wiekowi. Przy całej naszej słabości to właśnie nam została powierzona troska o przywoływanie, umacnianie i odbudowywanie tajemnic łaski Boga w człowieku i na całym świecie. Nasza gorliwość i pobożność w sprawo- waniu świętych sakramentów, wierność i cichość modlitwy w otwieraniu

12 źródeł Bożego błogosławieństwa poprzez liturgię godzin, pokorne zawie- rzanie naszego życia orędownictwu Matki Bożej w modlitwie różańcowej, ufna adoracja Najświętszego Sakramentu i pielęgnowanie w nas tajemnicy „bramy łaski”, którą mamy stawać się w służbie zwycięstwa Bożej mocy w obecnym czasie – to są wyzwania, poprzez które Bóg zaprasza nas, aby- śmy chronili dary Boga przed osłabieniem ich lub porwaniem przez złego. Zapewne w ostatnim roku przeżyliśmy nasze kolejne rekolekcje kapłańskie. Jaki to był czas? Czy w pamięci pozostał nam jedynie fakt otrzymanego zaświadczenia, czy też, jako słudzy Jedynego Kapłana Chry- stusa, potrafiliśmy z nową gorliwością usłyszeć i potwierdzić pełną goto- wość na to, aby przez nas Bóg mógł docierać do człowieka i rozwijać w nim dar świętości? Jakże doniosłe jest wołanie o wierność łasce Bożego Miło- sierdzia, poprzez którą my sami potrafimy dostrzec w sakramencie pokuty bogactwo duchowego życia. Nie możemy zagubić tej łaski i przyjąć propo- zycji świata, w którym liczą się przede wszystkim ludzkie zdolności, chęć ograniczenia się do poprawnego wypełniania podstawowych obowiązków i zyskiwania atrakcyjnej, ale tylko chwilowej popularności. Z wielką pokorą mamy przyjąć zapewnienie Apostoła Pawła, że: „Owocem (…) ducha jest: miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagod- ność, opanowanie” (Ga 5,22–23). To jest znak trwania człowieka w łasce Boga i potwierdzenie, że tajemnice Boga nie pozostają tylko na ustach, ale przede wszystkim stają się źródłem życia. Tak wielu młodych ludzi Bóg stawia każdego dnia na drogach naszego kapłańskiego posługiwania. Ilu z nich dzieliło się z nami swoimi pragnie- niami młodości, ale i rozterkami duchowych poszukiwań? Jak ważne jest, abyśmy dziś, gdy kolejny raz weźmiemy w nasze dłonie czystą hostię, potrafili dostrzec w niej bogactwo życia każdego, szczególnie młodego człowieka. Czy możemy w tym dniu nie przywołać z szacunkiem wszystkich naszych braci kapłanów, którzy poprzez kruchość ludzkich sił w pode- szłym wieku, ale także oddane przyjmowanie wymagającej łaski cierpienia stają się niezmierzonym źródłem Bożego błogosławieństwa dla każdego z nas? Tak wiele jest w naszym życiu tajemnic, poprzez które Bóg zwycięża i czyni z nas stróżów swoich darów.

Duszpasterskie towarzyszenie młodym „Podobnie zasiewem na gruncie skalistym są ci, którzy, gdy usłyszą słowo, natychmiast przyjmują je z radością, lecz nie mają w sobie korzenia i są niestali. Potem, gdy nastanie ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz się załamują” (Mk 4,16–17).

13 Przyjęcie z życzliwością, troska codziennego przeżywania, radość z sukcesów i smutek porażki, to przede wszystkim wspomnienia tajemnic naszego powołania i pokonanych etapów życiowych starań. Gdzie spo- tkamy te tajemnice w naszej kapłańskiej posłudze, szczególnie związanej z młodym człowiekiem próbującym odnaleźć prawdziwe źródło mężnego wyznawania wiary? Bóg stawia wielu z nich podczas naszych sakramen- talnych posług. Są uczestnikami Mszy świętej, przystępują do sakramentu pokuty, uczestniczą w nabożeństwach i tak często można spotkać ich na prywatnej modlitwie w kościele czy w kaplicy adoracji Najświętszego Sakramentu. Otrzymujemy szansę, ale i wielkie zobowiązanie wobec mło- dych w okresie ich przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania. Mamy wiele osobistych doświadczeń związanych z tym aspektem duszpasterskiej posługi, ale pomimo możliwych zwątpień nie możemy przeoczyć ogromnej szansy, jaka płynie z tego czasu dla młodych i całej wspólnoty Kościoła. Tak wiele dobra dokonuje się wówczas w młodym człowieku. Otrzymuje on możliwość odkrycia wartości swojego miejsca we wspólno- cie Kościoła i tak wielu z nich potrafi z oddaniem ten dar podjąć i uczy- nić treścią swojego życia słowa: „Pragniemy, aby Duch Święty, którego otrzymamy, umocnił nas do mężnego wyznawania wiary i do postępowania według jej zasad” (Liturgia Sakramentu Bierzmowania). To oni wówczas zawierzają swoje życie mocy Bożego Ducha, a nasza odpowiedzialność za nich nie ustaje z chwilą zakończenia uroczystości. Wielką wartością jest towarzyszenie tym młodym, świadectwo naszej wiary i pomoc w pierwszych próbach odkrywania przez nich życiowego powołania. Bóg daje nam pod opiekę młodych w naszych szkołach, gdzie pro- wadzimy lekcje religii i przede wszystkim tam mamy być świadkami odpowiedzialnego życia, dojrzałej wiary i radosnego kapłaństwa. To prze- cież nasze „wspólne szkolne drogi” od dyżuru w szatni i na korytarzach, poprzez kolejne zajęcia lekcyjne, a także różnorodne inicjatywy, w których stajemy się świadkami pokonywanych przez nich wyzwań, sprawiają, że ofiarowane im ziarno Bożej łaski umacnia się i nie zniweczą jego piękna spotkane w życiu przeciwności. Takie same nadzieje pojawiają się w nas także wówczas, gdy stajemy się towarzyszami ludzkich spraw i świadkami tajemnic Boga w różnych sytuacjach życia, gdy młodzi ludzie realizują swoje sportowe i kulturalne pasje, angażują się z wielką gorliwością w ruch skautowy, są gotowi do wielkich poświęceń w wielorakich formach wolon- tariatu. W tym szczególnym dniu warto w nich wszystkich zobaczyć aktu- alność wspólnoty apostolskiej gromadzącej się przy Jezusie Chrystusie, która znajduje swoją nadzieję odkrywania przyszłości i radość wsparcia od najbliższych.

14 Nie możemy zagubić w naszej refleksji i kapłańskiej odpowiedzialno- ści także tych młodych, którzy nie pojawiają się w kościołach, zrezygnowali z lekcji religii lub z różnych innych powodów sprawy Boga i Kościoła nie stanowią dla nich wartości. Poprzez te osoby możemy usłyszeć na nowo zachętę Chrystusa, aby w ich życiu skaliste miejsca zamienić na ziemię żyzną i nigdy nie zwątpić w wartość podjęcia na nowo posługi siewcy słowa Bożego. Szczególnie w takich okolicznościach czerpiemy nadzieję ze słów Zbawiciela przed Wniebowstąpieniem: „Gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi” (Dz 1,8). Jakże ważne jest nasze zaangażowanie i świadectwo, którego mocą nie będą tylko nasze strategie przemiany ludzkich serc, ale działająca przez nas łaska Ducha Świętego!

Kształtowanie dojrzałej wiary „Są inni, którzy są zasiani między ciernie: to ci, którzy słuchają wprawdzie słowa, lecz troski tego świata, ułuda bogactwa i inne żądze wciskają się i zagłuszają słowo, tak że zostaje bezowocne” (Mk 4,18–19). Odpowiedzialność za wspieranie kultury powołaniowej przybiera pod- stawową formę poprzez oddaną aktywność duszpasterską. Wyraża to każda godzina naszego życia, bogactwo modlitwy, podejmowana z innymi for- macja chrześcijańska, ofiarowany bliźnim czas na rozmowę oraz szacunek do przeżywanych tajemnic ludzkiej miłości i poświęcenia. Przywołajmy dzisiaj te wszystkie tajemnice, które kształtują nasze powołanie kapłańskie i stanowią nieustanne zobowiązanie otrzymane od naszego Mistrza. Tak jak apostołowie mamy potwierdzić gotowość do przyjęcia Jego misji: „Dana Mi jest wszelka władza w niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28,18–20). Wspólnota wierzących w Chrystusa od samego początku podejmowała starania, aby troski tego świata, ułuda bogactwa i inne żądze nie przezwyciężyły darów ofiarowanych człowiekowi przez Boga. Doświadczenie kolejnych pokoleń kapłańskich i świadectwo wiernych świeckich potwierdzają wielką wartość działań zmierzających do dobrego i dojrzałego przygotowania oraz przyjęcia sakramentu małżeństwa, a póź- niej wiernej posługi w ramach duszpasterstwa rodzin. Oby wszystkie serca kapłańskie w tym dniu były przepełnione darem pokoju i radości z owo- ców miłości Boga, które są bogactwem małżonków i rodziców w naszych parafiach. Wyrażamy podziękowanie kapłanom, którzy w różnorodnych

15 wspólnotach duszpasterskiej troski o świętość rodzin stają się duchowymi przewodnikami oraz pomocnikami w odkrywaniu i zachowaniu wzoru życia Świętej Rodziny. Nie bez powodu właśnie rodzina jest wskazywana jako pierwsze miejsce odczytywania Bożego powołania i doceniania ofiarowanych przez Boga darów. Każde nasze staranie o wierne i dojrzałe życie rodzinne stanowi także wielki wkład w dzieło powołania już przeżywanego przez rodziców i odkrywanego przez ich dzieci. Ostatnie tygodnie uwydatniły wielką troskę papieża Franciszka o mło- dych i o dzieło powołań. Została ona wyrażona w kolejnych informacjach na temat zbliżającego się synodu biskupów, a także w kontekście Dnia Młodzieży przeżywanego w diecezjach w ostatnią Niedzielę Palmową i w perspektywie światowego spotkania młodych za niespełna dwa lata w Panamie. Jak żywe mamy wspomnienia ze spotkań z młodymi w naszych parafiach i w ramach centralnych wydarzeń w Krakowie. Jakże aktualne są wszystkie słowa papieża Franciszka, który kierując swoje zachęty do mło- dych, także nas zobowiązywał do wsparcia wszelkich duchowych poszuki- wań młodości, a także do osobistego świadectwa całkowitego oddania się Chrystusowi i bezkompromisowego trwania przy Nim. Spojrzenie Jezusa wychodzi poza wady i widzi osobę; nie zatrzymuje się na złu z przeszło- ści, ale dostrzega dobro w przyszłości; nie godzi się na zamknięcia, ale poszukuje drogi jedności i komunii; pośród wszystkich nie zatrzymuje się na pozorach, ale patrzy w serce. Jezus patrzy na nasze serce, twoje serce, moje serce. Z tym spojrzeniem Jezusa możecie spowodować rozwój innego człowieka, nie czekając na oklaski, ale poszukując dobra dla niego samego, ciesząc się, że zachowaliście czyste serce i pokojowo walczycie o uczci- wość i sprawiedliwość. Nie zatrzymujcie się na powierzchni rzeczy i nie ufajcie światowym liturgiom pozorów, „makijaży” duszy, aby wydawać się lepszymi. Natomiast dobrze ustanówcie bardziej stabilne połączenie – połą- czenie serca, które widzi niestrudzenie i przekazuje dobro. I tę radość, którą darmo otrzymaliście od Boga, proszę, darmo dawajcie, bo wielu na nią czeka! I oczekuję jej od was (Homilia podczas Mszy św. na „Campus Mise- ricordiae” na zakończenie XXXI Światowych Dni Młodzieży, 31.07.2016). Wyrażamy serdeczną wdzięczność Wam wszystkim, którzy z oddaniem podejmujecie codzienną troskę o towarzyszenie młodym w Waszych wspól- notach parafialnych, grupach formacyjnych i w licznych inicjatywach zwią- zanych ze Światowymi Dniami Młodzieży w Polsce. To dzięki Waszemu zaangażowaniu młodzi ludzie mogą doświadczyć piękna i mocy wspólnoty rówieśników. Tam właśnie wspólnie przeżywana jest wiara, pokonywane są trudne doświadczenia młodości, a także umacnia się nadzieja wsparcia przez powiernika duchowych tajemnic.

16 Wspólnota apostolskiej posługi „W końcu na ziemię żyzną zostali posiani ci, którzy słuchają słowa, przyj- mują je i wydają owoc: trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny” (Mk 4,20). Drodzy Bracia Kapłani! Wielki Czwartek to czas szczególnej łaski Boga. To właśnie dzisiaj potwierdza się w nas i przez nas dar wspólnoty wiary, której więzią jest Duch Święty. Niech wzniesie się dziś nasze dzięk- czynienie za każdy dar otrzymany od Boga. Tylko sam Bóg wie, czy ten plon jest trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny, czy może stokrotny! Nam jednak została zawierzona troska o to, aby ziarno Bożego słowa było przekazywane innym. To od naszego kapłańskiego zaangażowania będzie zależało, na ile wspomożemy braci i siostry w przyjęciu i rozwoju darów Boga. Nasza duchowa wrażliwość i ludzka odpowiedzialność nie może pozostawić ich samych w obliczu wielorakich życiowych wyzwań i duchowych zagrożeń. Jak cudowne są owoce życia wspólnoty, która z ufnością przyjmuje Chrystusowe polecenie: „Idźcie na cały świat i głoście Ewan- gelię wszelkiemu stworzeniu!” (Mk 16,15). Apostolski zapał, radość życia wspólnoty i moc przemiany Ducha Świętego ożywiają samą wspólnotę i przyczyniając się do wzrostu Królestwa Bożego na świecie. Zawierzając dziś Dobremu Bogu nasze intencje, nie zapominajmy o poleceniu Chrystusa: „Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało. Proście Pana żniwa, żeby wyprawił robotników na swoje żniwo” (Mt 9,37–38). Niech orędownictwo Matki Bożej nieustannie wspiera Waszą posługę, a moc Bożej łaski umacnia Was na każdy dzień. Z całego serca Wam błogosławimy, w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.

Wielki Czwartek, 13 kwietnia 2017 roku

Podpisali: Pasterze Kościoła w Polsce obecni na 375. Zebraniu Plenarnym KEP w Warszawie, w dniu 14 marca 2017 roku

Za zgodność: † Artur G. Miziński Sekretarz Generalny KEP

17 Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania

6 kwietnia 2017 roku

Wstęp 1. Niniejszy dokument zawiera podstawowe wskazania dotyczące przygotowania młodzieży do przyjęcia sakramentu bierzmowania, przy zachowaniu praw biskupów diecezjalnych. Określa on minimalny zakres formacji, która powinna być prowadzona w każdej parafii. Dokument ma na celu także określenie zakresu bezpośredniego przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania.

I. Wprowadzenie teologiczne 2. Sakrament bierzmowania jest jednym z sakramentów wtajemnicze- nia chrześcijańskiego. Z tego powodu przygotowanie do bierzmowania powinno uwzględniać jedność z sakramentami chrztu i Eucharystii (OB 1; KKK 1285). Sakrament bierzmowania jest bowiem koniecznym dopełnie- niem sakramentu chrztu (LG 11; OB 2; KKK 1285). Każdy ochrzczony może i powinien przyjąć ten sakrament, gdyż bez niego wtajemniczenie chrześcijańskie pozostaje niedopełnione (por. KKK 1306). 3. Sakrament bierzmowania udziela przyjmującemu daru samego Ducha Świętego, głębiej zakorzenia go w Bożym synostwie, ściślej jednoczy z Chrystusem, udoskonala jego więź z Kościołem, udziela mu specjalnej mocy Ducha Świętego do szerzenia wiary, jej obrony słowem i czynem, a także do mężnego wyznawania imienia Chrystusa oraz do tego, by nigdy nie wstydził się Krzyża (por. KKK 1285; 1303). Bierzmowanie wyciska w duszy niezniszczalny znak, „znamię”, pieczęć Ducha Świętego, która jest symbolem całkowitej przynależności do Chrystusa i trwałego oddania się na Jego służbę (por. KKK 1304).

II. Wprowadzenie pastoralne 4. Przygotowanie do sakramentu bierzmowania ma na celu doprowa- dzenie kandydata do „głębszego zjednoczenia z Chrystusem, do większej zażyłości z Duchem Świętym, Jego działaniami, darami, natchnieniami, aby […] lepiej podjąć apostolską odpowiedzialność” (KKK 1309). Jego celem

18 jest także wychowanie do „przynależności do Kościoła Jezusa Chrystusa, zarówno do Kościoła powszechnego, jak i wspólnoty parafialnej” (KKK 1309). 5. Przygotowanie do bierzmowania składa się z trzech etapów: przygotowania dalszego, bliższego i bezpośredniego. a. Przygotowanie dalsze dokonuje się od wczesnego dzieciństwa w rodzinie, następnie poprzez udział w lekcjach religii (katechezie) w szkole, a także w katechezie parafialnej przygotowującej do sakramentów pokuty i pojednania oraz Eucharystii. b. Ważnym etapem przygotowania bliższego jest udział w nauczaniu religii (katechezie szkolnej) oraz w katechezie parafialnej. Kandydat do bierzmowania powinien zatem regularnie uczęszczać na lekcje religii w szkole lub w innym środowisku, w którym pobiera naukę, a także uczestniczyć w życiu Kościoła przez udział niedzielnej i świą- tecznej Mszy św. oraz w nabożeństwach. Duszpasterz odpowiedzialny za przygotowanie bezpośrednie powinien mieć przekonanie, że każdy kandydat spełnia te warunki. W sytuacjach wątpliwych należy uzyskać stosowną opinię od nauczyciela religii. c. Przygotowanie bezpośrednie dokonuje się w dalszym ciągu poprzez udział w katechezie szkolnej i parafialnej poprzedzającej przyjęcie bierzmowania. Ten ostatni etap przygotowania bliższego powinien mieć jednak przede wszystkim charakter duchowy i polegać na udziale kandydata w systematycznych spotkaniach formacyjnych w parafii, celebracjach liturgicznych, a także rekolekcjach lub dniach skupienia. Optymalnym czasem trwania przygotowania bliższego i bezpośred- niego do bierzmowania są trzy lata (VI–VII–VIII klasa). d. Przyjęcie sakramentu bierzmowania dokonuje się najwcześniej na zakończenie klasy VIII, jako ważne dopełnienie edukacji na etapie szkoły podstawowej. 6. Kandydat powinien przystąpić do sakramentu bierzmowania w stanie łaski uświęcającej, czyli przyjąć sakrament pokuty i pojednania (por. KKK 1310).

III. Wskazania organizacyjne

7. Ze względów duszpasterskich do bierzmowania powinna przystępo- wać młodzież, która odznacza się dojrzałością intelektualną, emocjonalną i religijną adekwatnie do swojego wieku oraz możliwości. W przygotowaniu do tego sakramentu trzeba koniecznie uwzględnić możliwości osób

19 o specjalnych potrzebach edukacyjnych (np. z niepełnosprawnością inte- lektualną). 8. Osoby dorosłe powinny odbywać formację w odrębnych grupach, np. dekanalnych lub diecezjalnych, w sposób dostosowany do zwyczajów lokalnych. Nie można udzielać bierzmowania dorosłym bez należytego przygotowania. 9. Uprzywilejowanym miejscem przygotowania bliższego i bezpośred- niego do sakramentu bierzmowania jest parafia zamieszkania, a nie parafia, na terenie której znajduje się szkoła. Na tym etapie rozwoju religijnego chodzi bowiem o włączenie kandydata w życie jego parafii (Podstawa programowa katechezy, s. 68). Z tego względu należy dołożyć wszelkich starań, by cała wspólnota parafialna uczestniczyła w przygotowaniu kandydata, głównie poprzez modlitewne towarzyszenie młodzieży i świadec- two wiary. 10. Minimalną liczbę spotkań i celebracji, jakie powinny odbywać się podczas katechezy parafialnej, stanowiącej przygotowanie bezpośrednie do sakramentu bierzmowania, określa się na 30, z czego pięć stanowią celebracje liturgiczne. Każdy z etapów formacji powinien zaowocować podjęciem konkretnego zadania apostolskiego. 11. W ciągu całego cyklu przygotowań powinno się odbyć przynajmniej pięć spotkań z rodzicami kandydatów do bierzmowania. 12. Kandydaci do bierzmowania powinni odbywać spotkania w małych grupach formacyjnych. Maksymalna liczba uczestników nie powinna prze- kraczać 12 osób. 13. Istotnym elementem spotkań formacyjnych w parafii są celebracje liturgiczne. Powinny one obejmować wszystkich przygotowujących się do przy- jęcia sakramentu bierzmowania w parafii, celem doświadczenia wspólnoty wiary i modlitwy. 14. Spotkania w grupach mogą prowadzić kapłani, osoby konsekrowane, katecheci świeccy lub animatorzy z ruchów i stowarzyszeń. Należy zadbać o ich odpowiednie przygotowanie. 15. Miejscem spotkań formacyjnych o charakterze inicjacyjnym i mistago- gicznym powinny być pomieszczenia parafialne (por. Program nauczania religii, s. 137), a jeśli zachodzi taka potrzeba, spotkania mogą odbywać się również w domach (rodzinach). Celebracje liturgiczne powinny się jednak zawsze odbywać w kościele lub kaplicy. 16. Dla wyraźniejszego zaznaczenia ścisłego związku bierzmowania z sakramentem chrztu świętego należy zachęcać kandydatów, aby zachowali

20 imię chrzcielne. Zmiana byłaby uzasadniona, gdyby imię chrzcielne nie było związane z patronem chrześcijańskim lub przemawiały za tym okre- ślone racje duszpasterskie. W takim przypadku kandydat może wybrać imię świętego, który będzie dla niego wzorem życia chrześcijańskiego. Kryte- rium wyboru imienia nie powinno być związane z jego atrakcyjnością, ale pięknem życia tego, kogo wybiera się za patrona. Przystępujący do sakramentu bierzmowania pozostawiając imię chrzcielne lub przyjmując nowe, powinni zapoznać się z życiorysem swojego patrona, uświadamiając sobie przymioty, które chcieliby naśladować w życiu. 17. W celu wyraźnego zaznaczenia jedności sakramentów chrztu i bierzmowania świadkami bierzmowania powinni być rodzice chrzestni, o ile w dalszym ciągu są wierzącymi i praktykującymi katolikami (KKK 1309). Tam gdzie nie jest to możliwe, świadkiem może być osoba, która już przy- jęła wszystkie sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, ukończyła 16 rok życia oraz jest wierzącym i praktykującym katolikiem. 18. Można zachować zwyczaj, że świadkiem bierzmowania jest osoba tej samej płci co kandydat. Jeśli świadek bierzmowania nie jest znany pro- boszczowi powinien przedstawić stosowne zaświadczenie z parafii swojego zamieszkania, stwierdzające brak przeszkód do pełnienia tej funkcji. Świadkami nie mogą być naturalni rodzice bierzmowanego (por. KPK, kan. 874, 893). 19. Zadanie świadka bierzmowania nie ogranicza się do uczestnictwa i wypełnienia roli w liturgii bierzmowania, ale ma on przygotować kandydata do przyjęcia bierzmowania, a po przyjęciu tego sakramentu pomóc bierzmowanemu w wiernym wypełnianiu przyrzeczeń chrzcielnych, zgodnie z natchnieniami Ducha Świętego (por. OB 5). Dlatego kandydaci powinni wybierać świadka na samym początku przygotowania do bierzmowania. Konieczne jest też podjęcie formacji świadków, która odpowiada- łaby ich możliwościom oraz lokalnym uwarunkowaniom. 20. Fakt przyjęcia sakramentu bierzmowania należy odnotować w księ- dze ochrzczonych. Jeśli kandydat nie jest bierzmowany we własnej parafii, informację o przyjętym bierzmowaniu należy przesłać do parafii, w której przyjął chrzest. Dodatkowo należy sporządzić specjalną księgę z danymi bierzmowanych w parafii, w której został udzielony ten sakrament.

IV. Wskazania dotyczące treści

21. Bezpośrednie przygotowanie do sakramentu bierzmowania powinno obejmować następujące grupy zagadnień:

21 • kerygmat chrześcijański, • sakrament chrztu wprowadzeniem we wspólnotę Kościoła, • mistagogia sakramentu pokuty i pojednania, • mistagogia sakramentu Eucharystii, • mistagogia sakramentu bierzmowania. 22. Kerygmat chrześcijański powinien polegać na głoszeniu prawdy o Bożej miłości do człowieka wyrażonej najpełniej w Jezusie Chrystusie. Każdy kandydat do bierzmowania powinien usłyszeć prawdę, że Bóg go kocha i ma dla niego plan na życie. Celem tego etapu formacji jest wzbu- dzenie lub pogłębienie wiary (por. OCHWD 9). 23. Wprowadzenie we wspólnotę Kościoła, szczególnie przez podkreśle- nie sakramentu chrztu świętego, powinno zmierzać do ukazania Kościoła jako wspólnoty założonej przez Chrystusa, jego konieczności do zbawienia, a także przymiotów i funkcji. Należy podkreślić znaczenie parafii dla każ- dego katolika i promować aktywny udział w jej życiu. 24. Mistagogia sakramentów pokuty i pojednania, Eucharystii oraz bierzmowania powinna polegać na wprowadzaniu w misterium Chrystusa, pro- wadzeniu do nawrócenia przez świadome uczestnictwo w liturgii i powiąza- niu go z życiem codziennym. Ten etap formacji ma wprowadzać w liturgię stopniowo i wieloaspektowo. 25. Wymiar mistagogiczny powinien zostać zrealizowany na trzech płasz- czyznach: celebratywnej, misteryjnej i egzystencjalnej. Na pierwszej z nich powinny być omówione obrzędy liturgiczne: czynności, gesty, postawy, znaki i teksty formuł. Na płaszczyźnie misteryjnej powinno być omawiane znaczenie teologiczne sakramentów inicjacji chrześcijańskiej oraz poszcze- gólnych obrzędów. Płaszczyzna egzystencjalna powinna ukazywać kon- kretne przełożenie udziału w liturgii na życie chrześcijańskie. 26. Spotkania z rodzicami powinny być organizowane po każdym z etapów formacji kandydatów i powinny podejmować następujące zagadnienia: • odpowiedzialność za własną wiarę i przekaz wartości religijnych swoim dzieciom, • odpowiedzialność za Kościół i wspólnotę parafialną, • konieczność nieustannego nawracania się i przebaczania w rodzinie, • przeżywanie niedzieli i uroczystości religijnych w kościele i rodzinie katolickiej, • przygotowanie rodziny do właściwego przeżycia uroczystości bierzmowania i podjęcie działań apostolskich przez jej członków.

22 V. Wskazania metodyczne

27. Głoszenie prawd wiary powinno być połączone z osobistym świa- dectwem głoszącego, a także z ukazywaniem przykładów współczesnych świadków. Ważnym, choć trudnym terminom teologicznym, wyrażającym prawdy wiary, należy poświęcić więcej uwagi, aby stały się bardziej zrozu- miałe dla młodzieży. 28. Spotkania podczas katechezy parafialnej powinny z zasady mieć inny charakter niż zajęcia prowadzone w szkole. Nie mogą koncentrować się wyłącznie na przekazie wiedzy. W katechezie parafialnej dominujące powinny być formy i metody biblijne oraz liturgiczne, takie jak: lectio divina, krąg biblijny, opowiadanie biblijne, medytacja, bibliodrama, celebracje liturgiczne, kontemplacje modlitewne, adoracje eucharystyczne itp. Podczas spotkań w małych grupach należy wykorzystać metody aktywi- zujące, które pobudzają aktywność i zaangażowanie uczestników (dysku- syjne, dramowe, plastyczne itp.), a jednocześnie umożliwiają prowadzenie do identyfikacji z przyjmowanymi rozwiązaniami i postawami. 29. Spośród 30 spotkań formacyjnych przewidzianych jako minimalny wymiar przygotowania bezpośredniego do bierzmowania pięć z nich powinny stanowić celebracje liturgiczne, będące odpowiedzią na usłyszane orędzie. W celu jego głębszego odczytania podczas celebracji młodzież powinna przyjąć odpowiedni znak, np. Ewangelię, krzyż, obraz, katechizm dla młodych, modlitewnik itp., jako pogłębienie przeżyciowego wymiaru celebracji. 30. Ewangelizacyjna część formacji, polegająca na głoszeniu kerygmatu, powinna zakończyć się celebracją, podczas której kandydaci wybiorą Chry- stusa na swojego Pana i Zbawiciela. Część poświęcona wspólnocie Kościoła powinna być zwieńczona celebracją, podczas której młodzież wyzna wiarę Kościoła i zadeklaruje aktywny udział w jego życiu. Podczas celebracji młodzież powinna publicznie wyrazić gotowość przyjęcia bierzmowania i poprosić Kościół o jego udzielenie. 31. Kandydaci do bierzmowania są zobowiązani do udziału we Mszy świę- tej w każdą niedzielę i święta nakazane oraz do regularnego korzystania z sakramentu pokuty i pojednania, najlepiej w pierwsze piątki miesiąca. Odpowiedzialny za przygotowanie do bierzmowania w parafii musi posia- dać moralną pewność, że kandydat jest praktykującym katolikiem. 32. Kandydaci powinni być włączani w aktywne przygotowanie i udział w liturgii poprzez pełnienie funkcji lektora, ministranta, psalmisty, członka zespołu muzycznego itp.

23 33. Kandydaci do bierzmowania powinni włączać się aktywnie w życie parafii (działalność charytatywna, wolontariat, troska o czystość i wystrój kościoła, pomoc w organizacji wydarzeń o charakterze religijno-kultural- nym itp.). Ma to służyć większej integracji ze wspólnotą wierzących w dalszym życiu chrześcijańskim po przyjęciu sakramentu bierzmowania. 34. Bezpośrednio przed przyjęciem bierzmowania zachęca się do zorga- nizowania dni skupienia połączonych z sakramentem pokuty i pojednania. Jeśli pozwalają na to lokalne uwarunkowania, warto zorganizować dla kan- dydatów rekolekcje wyjazdowe. 35. Po przyjęciu bierzmowania warto zorganizować pielgrzymkę do diecezjalnego lub innego sanktuarium jako wyraz wdzięczności za otrzymany sakrament. 36. Pożytecznym zwyczajem jest przekazywanie młodzieży pamiątki zwią- zanej z przyjęciem sakramentu bierzmowania.

VI. Propozycja zagadnień związanych z przygotowaniem do sakramentu bierzmowania

I etap formacji: „Wierzę w Jezusa Chrystusa” 1. Pragnę kochać i być kochany. 2. Jezus mnie kocha i z miłości oddaje swoje życie. 3. Jezus zmartwychwstaje dla mnie. 4. Jezus wskazuje mi drogę do prawdziwego szczęścia. 5. Ufam Bogu i w Nim odnajduję szczęście.

Celebracja: Jezus moim Panem i Zbawicielem. Dzieło apostolskie: Porozmawiać o Jezusie z rówieśnikami.

II etap formacji: „Wierzę w Kościół” 1. Jezus zakłada swój Kościół. 2. Kościół: jeden, święty, powszechny i apostolski. 3. Kościół katolicki moją drogą do zbawienia. 4. Sakrament chrztu wprowadza mnie do Kościoła. 5. Moje miejsce w Kościele. 6. Sakramenty w służbie Kościoła-wspólnoty: a. Powołanie do kapłaństwa i życia konsekrowanego. b. miłość–małżeństwo–rodzina. Kościół domowy.

24 Celebracja: Moje miejsce we wspólnocie Kościoła. Dzieło apostolskie: Uczestniczyć w wydarzeniu prowadzonym przez jedną ze wspólnot działających w parafii.

III etap formacji: „Chcę się nawrócić” 1. Grzech odrzuceniem miłości. 2. Grzech mnie niszczy i zabija. 3. Pan Bóg jest miłosierny. 4. Przystępuję do sakramentu pokuty i pojednania. 5. Walka ze złem moim zadaniem na całe życie.

Celebracja (nabożeństwo pokutne): „Wracam do Ojca”. Dzieło apostolskie: Pomóc w pojednaniu skonfliktowanych ze sobą osób.

IV etap formacji: „Chcę żyć Eucharystią” 1. Eucharystia prawdziwym Ciałem i Krwią Chrystusa. 2. Eucharystia moim pokarmem. 3. Uczestniczę w liturgii Słowa. 4. Uczestniczę w liturgii eucharystycznej. 5. Eucharystia zobowiązuje mnie do miłości.

Celebracja (Eucharystia): Pokarm mojego życia. Dzieło apostolskie: Włączyć się aktywnie w udział we Mszy Świętej.

V etap formacji: Jestem gotowy 1. Ustanowienie i znaczenie sakramentu bierzmowania. 2. Chcę otrzymać Ducha Świętego i Jego dary. 3. Liturgia sakramentu bierzmowania. 4. Sakrament bierzmowania zobowiązuje mnie do świadectwa. 5. Przygotowanie duchowe do sakramentu bierzmowania.

Celebracja: Duchu Święty, przyjdź! Dzieło apostolskie: Podjęcie osobistego postanowienia związanego z przy- jęciem bierzmowania.

25 List Episkopatu Polski Z okazji setnej rocznicy objawień fatimskich W dzisiejszej Ewangelii Jezus zwraca uwagę na jedną z istotnych cech zbawczej miłości, mianowicie na jej związek z Bożymi przykazaniami. „Jeżeli Mnie miłujecie, będziecie zachowywać moje przykazania. (…) Kto ma przykazania moje i zachowuje je, ten Mnie miłuje” (J, 14,15.21). Miłość uwidacznia się przez zachowywanie przykazań, znanych nam od dzieciń- stwa i gwarantuje prawdziwe zjednoczenie z Bogiem w Zmartwychwstałym Chrystusie. Narastający obecnie deficyt miłości, z równoczesnym lekceważeniem przykazań, sprawia, że żyjemy w świecie naznaczonym głębokimi podzia- łami i wrogością. Warto o tym przypomnieć w roku, w którym obchodzimy jubileusz setnej rocznicy objawień Matki Bożej, które miały miejsce w Fati- mie od 13 maja do 13 października 1917 roku. Objawienia te należą do najbardziej brzemiennych w życiu Kościoła, nic nie tracąc i dziś ze swojej aktualności. Świadczy o tym rozeznawanie w ich świetle znaków czasu, a także niezwykłe zainteresowanie Fatimą Ludu Bożego wraz ze swymi pasterzami, inspirowanymi nauczaniem papieży, zwłaszcza św. Jana Pawła II, który włączył w poczet błogosławionych dwoje Dzieci fatimskich: Hiacyntę i Franciszka, zaś czcigodną Sługę Bożą, s. Łucję, przyjmo- wał na audiencjach i korespondował z nią aż do jej śmierci. Troje Dzieci z Fatimy, mimo ich bardzo młodego wieku, pozostawiło nam świetlany przykład miłości Boga, modlitwy i cierpienia, ofiarowanych w potrzebach Kościoła i świata, zwłaszcza w intencji nawrócenia grzeszników, zachowy- wania przykazań Dekalogu oraz wybawienia nas od wojny.

1. Wobec znaków czasu Celem objawień maryjnych, w szczególności tych w Fatimie, jest ukaza- nie i wyjaśnienie znaków czasu w dobie kryzysu wiary. W odczytywaniu owych znaków ważną rolę pełni Maryja, Matka Zbawiciela, kiedy wzywa wciąż na nowo do podejmowania dróg woli Bożej, jako jedynej gwarancji zachowania ładu i pokoju na świecie. Przykład Dzieci fatimskich, pełnych szlachetnej prostoty i zawierzenia Bogu, jest żywym przypomnieniem o absolutnym prymacie Boga w życiu i pełnieniu Jego woli od najmłod- szych lat, aż do spotkania z Nim w chwale nieba. Gdy zawodzi mądrość „wielkich” tego świata, Najlepszy Ojciec w niebie po raz kolejny w dziejach ludzkości posługuje się głosem „maluczkich”, by przypomnieć o najważ- niejszych sprawach człowieka i świata.

26 2. Odpowiedź papieży na orędzie fatimskie Jest rzeczą znamienną, że wszyscy papieże od czasu objawień fatimskich podejmują ich przesłanie, przekazane Kościołowi pod znakiem misji Matki Bożej. Uczynił to najpierw Benedykt XV, papież czasu Fatimy, a po nim Pius XI, który w 1930 roku uznał oficjalnie objawienia za autentyczne. W dzieło rozczytania tegoż przesłania włączali się wszyscy kolejni Biskupi Rzymu, do papieża Franciszka włącznie, dostrzegając w nich wyraz Bożego Miłosierdzia dla ratowania świata. Wolno nam jednak powiedzieć, że szcze- gólniejsze zasługi na tym polu pozostawił św. Jan Paweł II. Papieżowi ocalonemu za przyczyną Pani Fatimskiej w dniu 13 maja 1981 roku, niezwykle bliska była sprawa Rosji i rozpadających się struktur komunizmu. Toteż 25 marca 1984 roku dokonał on Aktu poświęcenia Niepokalanemu Sercu Maryi świata, obejmując nim szczególnie „tych ludzi i te narody, które tego najbardziej potrzebują”. Według wewnętrznego natchnienia siostry Łucji, dopiero przez ten Akt spełnił życzenie Matki Bożej, jako że dokonał zawierzenia publicznie i w jedności z wszystkimi biskupami świata. Nasz wielki Rodak w Jubileuszowym Roku 2000, poza włą- czeniem do grona błogosławionych Franciszka i Hiacynty w sobotę 13 maja, w czerwcu tego samego roku ujawnił trzecią część tajemnicy fatimskiej. Benedykt XVI, najbliższy współpracownik św. Jana Pawła II, podczas pielgrzymki do Fatimy, 13 maja 2010 roku stwierdził, że „łudziłby się ten, kto by sądził, że misja Fatimy została zakończona”. Dlatego akcento- wał z całą mocą, że orędzie z Fatimy powinno być podjęte przez każdego wyznawcę Chrystusa.

3. Aktualność przesłania fatimskiego Według przekazu Sługi Bożej, s. Łucji, Pani Fatimska wskazuje dzisiaj na dwie drogi ocalenia świata. Pierwszą jest powrót do Ewangelii oraz oso- biste wejście na drogę nawrócenia i pokuty. Jest to droga, którą zaplanował Bóg, zachęcając przez swego Jednorodzonego Syna do modlitwy ekspia- cyjnej w intencji nawrócenia grzeszników. W czasach, kiedy Bóg jest znieważany, prawa Boże deptane, a świat pogrąża się w ciemności zła, konieczne jest zadośćuczynienie Bogu w Chry- stusie, zgodnie ze słowami Matki Bożej do Dzieci z Fatimy: „Ofiarujcie się za grzeszników i powtarzajcie wielokrotnie – zwłaszcza gdy będziecie podejmowali jakąś ofiarę – «O Jezu, czynię to z miłości dla Ciebie, w intencji nawrócenia grzeszników oraz jako zadośćuczynienie za grzechy popełnione przeciwko Niepokalanemu Sercu Maryi» (objawienie z 13 lipca 1917)”.

27 Jeżeli jednak zabraknie osobistego i wspólnotowego zadośćuczynie- nia – ostrzegała Maryja – Bóg poprowadzi ludzkość inną drogą ratowania świata, poprzez bolesne oczyszczenie: cierpienia, prześladowania, wojny, śmierć. Wtedy liczni chrześcijanie dołączą do ukazanej w „trzeciej tajemnicy” fatimskiej wielkiej rzeszy kapłanów, osób zakonnych i świec- kich wyznawców Chrystusa, podążających pokornie za Ojcem Świętym. Jak wiemy ze wspomnianej wizji, wszyscy oni przemienili się w orszak męczenników, za którymi postępowali aniołowie, zbierający do kryształo- wego naczynia krew męczenników, zjednoczonych w swej śmierci z odku- pieńczą śmiercią Chrystusa, a wszystko działo się pod wielkim, symbo- licznym krzyżem na wzgórzu za miastem, będącym uosobieniem Golgoty.

4. Podejmijmy przesłanie z Fatimy! Orędzie fatimskie kierowane jest nieprzerwanie do całego Kościoła. Oby Pan Bóg dał naszej Ojczyźnie, tak żywo pielęgnującej kult Pani fatimskiej, która od 14 października 1995 do 11 października 1996 roku, peregryno- wała w wybranych parafiach każdej diecezji, łaskę odwagi do wielkiej duchowej odnowy, celem zachęty i oparcia moralnego także dla innych narodów. Zależy to jednak od tego, czy nam wszystkim nie zabraknie żywej wiary i wytrwałości. Kto pragnie przyjąć orędzie fatimskie, niech nie lęka się wstąpienia na drogę ewangelicznej odnowy życia, pokuty i modlitwy wynagradzającej za nawrócenie błądzących! Przyjęcie orędzia z Fatimy wyraża się ponadto we włączeniu się w odprawianie pierwszych sobót miesiąca. Każdy kto przez pięć kolejnych pierwszych sobót będzie w stanie łaski, przyjmie Komunię św. i odmówi cząstkę różańca św., rozważając w zjednoczeniu z Matką Bożą jedną z tajemnic różańcowych, z intencją wynagradzającą za grzechy świata, stanie się nie widzem, ale czynnym uczestnikiem tego orędzia i będzie gotowy przyjąć Serce Maryi za wzór dla swojego życia duchowego w przymierzu dwóch serc: Jezusa i Jego Niepokalanej Matki. W Jubileuszowym roku setnej rocznicy objawień w Fatimie, 6 czerwca br. Episkopat Polski, podczas swojej plenarnej konferencji poświęci cały nasz naród Niepokalanemu Sercu Maryi. Wzorując się na epokowym Akcie poświęcenia z 8 września 1946 roku na Jasnej Górze, którego dokonali biskupi polscy z kard. Augustem Hlondem, prymasem Polski, na czele, specjalnie dostosowany do naszych czasów Akt poświęcenia będzie miał miejsce w pallotyńskim sanktuarium na Krzeptówkach, zwanym potocz- nie „Polską Fatimą”. Następnie ten sam akt zostanie ponowiony w każdej diecezji i parafii we wspomnienie NMP Królowej, 22 sierpnia 2017 roku.

28 Wreszcie 8 września 2017 r. ponowimy jubileuszowy akt ofiarowania w naszych rodzinach, a także osobiście, w zaciszu swego serca.

Umiłowani Bracia i Siostry, błagając o zbawienne owoce Jubileuszu setnej rocznicy objawień fatimskich, módlmy się słowami sługi Bożego Piusa XII z 31 października 1942 roku: „Matko nas wszystkich i Królowo świata, poświęcamy siebie na zawsze Twemu Niepokalanemu Sercu, by Twoja miłość i opieka mogły przyśpie- szyć tryumf Królestwa Bożego, a wszystkie narody, żyjąc w pokoju ze sobą i z Bogiem, mogły nazywać Cię Błogosławioną i śpiewać wraz z Tobą od krańca do krańca ziemi Magnificat uwielbienia, miłości i wdzięczności wobec Serca Jezusowego, jedynego źródła Prawdy, Życia i Pokoju”. Powierzając Was wstawiennictwu Pani Fatimskiej, która dzięki nie- ustającym wezwaniom do pokuty, nabożeństwa do Jej Niepokalanego Serca i rozważań tajemnic różańca św. nazywana jest ostatnim lekarstwem dla świata, z serca Wam błogosławimy w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego.

Podpisali: Pasterze Kościoła katolickiego w Polsce

Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski dotycząca posługiwania chorym i umierającym

Wprowadzenie 1. Chrystus „otaczał wielką troską chorych w ich potrzebach cielesnych i duchowych oraz to samo polecił czynić swoim wiernym” (Sakramenty chorych, nr 5). Posyłając Apostołów polecił im uzdrawianie chorych (por. Mt 10,8). Polecenie to wypełnia Kościół „zarówno przez opiekę, jaką otacza chorych, jak i przez modlitwę wstawienniczą, którą im towarzyszy” (KKK 1509), a zwłaszcza udzielając sakramentu namaszczenia chorych. Katechizm Kościoła Katolickiego zalicza namaszczenie chorych oraz sakrament pokuty i pojednania do sakramentów uzdrowienia. Chrystus, który przyszedł na świat, aby „uleczyć całego człowieka, duszę i ciało; jest leka- rzem, którego potrzebują chorzy” (KKK 1503). Z woli Chrystusa „Kościół mocą Ducha Świętego kontynuuje Jego dzieło zbawienia, które obejmuje także jego własne członki. Jest to celem dwóch sakramentów uzdrowienia: sakramentu pokuty i namaszczenia chorych” (KKK 1421).

29 2. Niebezpiecznie i ciężko chorzy potrzebują szczególnej łaski Bożej, aby nie upadli na duchu i nie zachwiali się w wierze. Dlatego w sakramencie namaszczenia Chrystus „daje swoim wiernym, dotkniętym chorobą, potężną moc i obronę” (Sakramenty chorych, nr 5). Duszpasterze powinni pouczać wiernych o jego przeznaczeniu i skutkach (por. KL 73; KK 11), a „wierni zachęcać chorych do wezwania kapłana i przyjęcia tego sakramentu”. Chorzy zaś „powinni przygotować się do jego przyjęcia przez dobre dyspozycje, z pomocą swego duszpasterza i całej wspólnoty kościel- nej” (KKK 1516). 3. W nauczaniu o sakramencie namaszczenia chorych należy korzystać z teologicznego i pastoralnego wprowadzenia do rytuału Sakramenty chorych. Katechizmu Kościoła katolickiego o sakramentach uzdrowienia (KKK 1420–1532) oraz na literaturze teologiczno-pastoralnej. 4. Posługiwanie chorym i umierającym w ramach duszpasterstwa parafialnego oraz posługa kapelanów w szpitalach, obejmuje odwiedzanie i wspieranie ich modlitwą, zanoszenie Komunii św., udzielanie sakramentu pokuty i pojednania, sakramentu namaszczenia chorych i Wiatyku (por. Sakramenty chorych, rozdział I–IV i V–VI).

Rytuał Sakramenty chorych. obrzędy i duszpasterstwo 5. Obrzędy związane z duszpasterstwem chorych i umierających zawiera rytuał Sakramenty chorych. Obrzędy i duszpasterstwo, Wydawnictwo św. Jacka, Katowice 1998. Jego część pierwsza poświęcona jest duszpaster- stwu chorych i obejmuje: Odwiedzanie chorych (rozdz. I); Komunię św. chorych (rozdz. II), Obrzęd namaszczenia chorych (rozdz. III) i Namasz- czenie chorych w wielkim zgromadzeniu (rozdz. IV). W części drugiej są obrzędy sprawowane w ramach duszpasterstwa umierających: Wiatyk (rozdz. V); Udzielanie sakramentów choremu w bliskim niebezpieczeństwie śmierci (rozdz. VI); Bierzmowanie w niebezpieczeństwie śmierci (rozdz. VII) i Modlitwy przy konających (rozdz. VIII). W części III zamieszczone są teksty do wyboru, z których należy korzystać stosownie do konkretnych warunków w posługiwaniu chorym. 6. Myślą przewodnią rytuału jest takie duszpasterskie posługiwanie chorym, aby otrzymali od duszpasterza i wspólnoty parafialnej, na ile to jest możliwe, to wszystko co ich zdrowi bracia i siostry otrzymują w ramach zwyczajnego duszpasterstwa, uczestnicząc w liturgii w kościele parafialnym, lub innych miejscach wspólnej modlitwy. 7. Wierni w czasie choroby nie mogą czuć się osamotnieni, lecz prak- tycznie powinni doświadczać tego, że za pośrednictwem i przez posługę

30 duszpasterza oraz ich najbliższego otoczenia, pozostają w żywej łączności z miejscową wspólnotą oraz z Chrystusem obecnym w Kościele. Dlatego rytuał zaleca posługiwanie chorym rozpoczynać od ich odwiedzania połą- czonego z krótką liturgią słowa Bożego, udzielaniem sakramentu pokuty oraz zanoszenia im Komunii św. (por. I część rytuału) i w odpowiednim czasie udzielaniem sakramentu namaszczenia chorych. 8. Opieka duszpasterska nad chorymi, sprawowana według wskazań rytu- ału ma ożywiać w wiernych świadomość, że w stanie choroby są Chrystu- sowi Panu szczególnie bliscy. Jako członkowie Mistycznego Ciała Chrystusa tj. Kościoła „spełniają w nim szczególne zadanie”. „Łącząc się z Chrystusem cierpiącym, uświęcają swoją chorobę” i z modlitwy „czerpią siłę do zno- szenia cierpień” (Sakramenty chorych, nr 43). Przeżywane w tym duchu choroby i złączone z nią cierpienia przynoszą zbawienne owoce dla Kościoła i świata, a chorych przygotowują na spokojne przejście do Domu Ojca.

Odwiedzanie chorych i udzielanie im Komunii Świętej 9. Zgodnie z zaleceniami zawartymi w Rytuale, duszpasterze powinni regularnie odwiedzać ciężko i obłożnie chorych, oraz osoby w podeszłym wieku, które nie mogą uczestniczyć w liturgii sprawowanej w kościele; wspierać ich modlitwą połączoną ze słowem Bożym, sakramentem pokuty i Komunią świętą. „Osoby w podeszłym wieku lub złożone jakąś chorobą, jak również ci, którzy się nimi opiekują, mogą przyjąć Najświętszą Eucharystię, cho- ciażby coś spożyli w ciągu godziny poprzedzającej” (KPK, kan. 919 § 3). Odwiedziny chorego w jego domu przez duszpasterzy przyczyniają się do tego, że obecność kapłana u chorego nie będzie się kojarzyć z jego bliską śmiercią, a jemu samemu ułatwią wybranie odpowiedniego czasu na przyję- cie sakramentu namaszczenia chorych. Duszpasterze powinni także modli- twą otaczać leżących w szpitalu swoich parafian, a także w miarę możliwo- ści odwiedzać ich w szpitalu. 10. W odwiedzaniu chorych duszpasterzy wspomagają osoby życia konsekrowanego, alumni seminariów duchownych, a także osoby świeckie czynne w parafialnej akcji charytatywnej. Odpowiednio przygotowane przez duszpasterzy mogą chorym czytać Pismo Święte i modlić się z nimi, a diakoni i akolici oraz ustanowieni przez biskupa nadzwyczajni szafarze Komunii św., zanosić im Eucharystię. Jeśli chory lub osoba w podeszłym wieku pragnie przyjąć sakrament pokuty i pojednania, informują o tym duszpasterzy. 11. W parafiach, na terenie których mieszkają kapłani emeryci i rezydenci, byłoby wskazane, aby jeżeli siły im na to pozwalają, w możliwym dla nich

31 zakresie, służyli pomocą miejscowym duszpasterzom w odwiedzaniu chorych i osób starszych.

Sakrament namaszczenia chorych 12. Przez namaszczenie chorych i modlitwę kapłana Kościół poleca chorych Chrystusowi, aby ich podźwignął i zbawił (por. Jk 5,14–15; KKK 11). „Sakrament ten udziela choremu łaski Ducha Świętego, która pomaga całemu człowiekowi do zbawienia, a mianowicie umacnia ufność w Bogu, uzbraja przeciw pokusom szatana i trwodze śmierci. Dzięki tej pomocy chory może nie tylko znosić dolegliwości choroby, ale także je przezwycię- żać i odzyskać zdrowie, jeśli to jest pożyteczne dla zbawienia jego duszy” (Sakramenty chorych, nr 6). Według Katechizmu Kościoła katolickiego „pierwszą łaską sakramentu namaszczenia chorych jest łaska umocnienia, pokoju i odwagi, by przezwyciężyć trudności związane ze stanem ciężkiej choroby lub niedołęstwem starości” (KKK 1520). Chory dzięki łasce tego sakramentu „przyczynia się do uświęcenia Kościoła i do dobra wszystkich ludzi, za których Kościół cierpi i ofiaruje się przez Chrystusa Bogu Ojcu” (KKK 1522). Na społeczny i eklezjalny charakter namaszczenia chorych wskazuje zwyczaj gromadzenia się wiernych wokół chorego przyjmującego sakramenty święte. Ten zwyczaj wspólnej modlitwy przy łóżku chorego należy podtrzymywać i do niego zachęcać. 13. W katechezie oraz w przepowiadaniu, podczas sprawowania liturgii należy pouczać wiernych, że namaszczenie chorych nie jest sakramentem dla umierających, ale przeznaczone jest dla tych, którzy znajdują się stanie ciężkiej i niebezpiecznej choroby. Należy także wskazywać na moż- liwość przyjęcia sakramentu namaszczenia chorych przez osoby w pode- szłym wieku, choćby nie występowały u nich objawy rozpoznanej choroby (Sakramenty chorych, nr 11; por. KPK, kan. 1004 § 1). 14. Należy zachęcać wiernych do noszenia symboli religijnych np. meda- lika, krzyżyka, (znaku religijnego w formie plakietki na szybie samochodu), które w razie wypadku byłyby znakiem ich wiary i przynależności do Kościoła a tym samym ułatwiały szafarzowi ewentualne udzielenie sakra- mentów w niebezpieczeństwie śmierci. Dobrym zwyczajem jest noszenie przez kierowców kartki z prośbą o wezwanie kapłana w razie poważnego wypadku i zagrożenia życia. 15. Doświadczenie potwierdza, że postawa człowieka wobec choroby i sakramentu namaszczenia wiąże się ściśle z całym jego dotychczasowym życiem religijnym. Wierni często przystępujący do sakramentu pokuty i Komunii świętej zwykle sami proszą o sakrament namaszczenie chorych.

32 Natomiast ci, którzy zaniedbują praktyki religijne, zwłaszcza przyjmowanie sakramentów, wymagają najpierw ewangelizacji, aby doprowadzić ich do prawdziwego nawrócenia i rozumienia znaczenia sakramentów w czasie choroby i starości. 16. Wiernych udających się na leczenie do szpitala, a zwłaszcza przed poważną operacją, należy zachęcać, aby, jeśli to możliwe, przyjęli sakrament pokuty i namaszczenia w swojej parafii. Jeśli tego nie uczynią w parafii, powinni o te sakramenty prosić kapelana szpitala. 17. W ramach duszpasterstwa chorych rytuał przewiduje dwie formy udzielania sakramentu namaszczenia: 1) zwyczajną, kiedy namaszczenie zwykle poprzedza sakramentalna spowiedź chorego; 2) udzielanie sakramentu namaszczenia większej liczbie chorych, w czasie jednej celebracji, z udziałem wspólnoty parafialnej, także podczas Mszy św. Okazją do tego są rekolekcje, misje parafialne, okresowe dni chorych, pielgrzymki, wizy- tacje kanoniczne parafii. Kościół jednak określa, że w takiej wspólnotowej liturgii sakrament namaszczenia chorych mogą przyjąć tylko ciężko chorzy i osoby „w podeszłym wieku, których siły opuszczają, również wtedy, gdy nie zagraża im niebezpieczna choroba” (Sakramenty chorych, nr 11). Nie można stosować kryterium wieku. Wszyscy proszący o sakrament powinni być „odpowiednio przygotowani i wewnętrznie usposobieni” (KPK, kan. 1002), czyli w stanie łaski uświęcającej. Należy przy tym przypominać o możliwości powtarzania sakramentu namaszczenia wtedy, gdy „chory po wyzdrowieniu znowu ciężko zachoruje lub jeśli w czasie trwania tej samej choroby niebezpieczeństwo stanie się poważniejsze” (KPK, kan. 1004 § 2). 18. Natomiast w bliskim niebezpieczeństwie śmierci udziela się w jednym obrzędzie trzech sakramentów w następującej kolejności: sakrament pokuty i pojednania (nawet tylko po ogólnej spowiedzi), namaszczenie chorych i Wiatyk. Jeśli nie ma czasu, aby udzielić tych sakramentów w podanej kolejności, należy najpierw umożliwić choremu „odbycie sakramentalnej spowiedzi, w koniecznym wypadku nawet ogólnej, następnie udziela się Wiatyku […] dopiero jeśli czas pozwala należy udzielić świętego namaszczenia”. Jeśli chory nie może przyjąć Komunii św., „należy mu udzielić namaszczenia chorych” (Sakramenty chorych, nr 30–31).

Komu udziela się sakramentu namaszczenia? 19. „Z wielką gorliwością i pilnością należy udzielać tego sakramentu wiernym, których życie jest zagrożone z powodu choroby lub podeszłego wieku” (Sakramenty chorych, nr 8; por. KL 73). „Namaszczenia chorych można udzielić wiernemu, który po osiągnięciu używania rozumu,

33 z powodu choroby lub starości zaczyna znajdować się w niebezpieczeń- stwie (in periculo incipit versari, KPK, kan. 1004 § 1). 20. „Przed operacją można udzielić namaszczenia chorych, jeżeli przy- czyną operacji jest niebezpieczna choroba” (Sakramenty chorych, nr 10). 21. „Osobom w podeszłym wieku, których siły opuszczają, można udzielić namaszczenia chorych również wtedy, gdy nie zagraża im niebezpieczna choroba” (Sakramenty chorych, nr 11). 22. „Dzieciom również należy udzielać namaszczenia chorych, jeżeli osią- gnęły taki poziom umysłowy, że ten sakrament może im przynieść pokrze- pienie” (Sakramenty chorych, nr 12; por. KPK, kan. 1004 § 1). Dotyczy to zwłaszcza dzieci, których życie jest poważnie zagrożone np. przez nie- uleczalne choroby (np. nowotworowe). Odpowiednio przygotowane przez rodziców i kapłana mogą świadomie i owocnie przyjąć ten sakrament duchowego umocnienia. „W razie wątpliwości, czy dzieci osiągnęły uży- wanie rozumu należy udzielić sakramentu” (Sakramenty chorych, nr 12; por. KPK, kan. 1005). 23. „Sakrament ten wolno powtórzyć, jeśli chory po wyzdrowieniu znowu ciężko zachoruje lub jeśli w czasie trwania tej samej choroby niebezpie- czeństwo stanie się poważniejsze” (KPK, kan. 1004 § 2; por. Sakramenty chorych, nr 9). Jednak nie należy udzielać go zbyt często, jeśli nie zachodzi prawdziwa konieczność. 24. „Chorym, którzy stracili przytomność lub używanie rozumu, należy udzielić sakramentu, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo, że jako wierzący prosiliby o to, gdyby byli przytomni” (Sakramenty chorych, nr 14). „Sakra- mentu należy udzielić chorym, którzy – będąc przytomni na umyśle – przynajmniej pośrednio o niego prosili” (KPK, kan. 1006). 25. „W wątpliwości, czy chory osiągnął używanie rozumu, czy poważnie choruje, albo czy rzeczywiście już umarł, należy udzielić tego sakramentu” (KPK, kan. 1005). 26. „Kapłan wezwany do chorego, który już umarł, niech błaga Boga, aby go uwolnił od grzechów i przyjął litościwie do swego Królestwa; namaszczenia natomiast niech nie udziela” (Sakramenty chorych, nr 15). Umarłym nie udziela się żadnego sakramentu. 27. „Nie wolno udzielać namaszczenia chorych tym, którzy uparcie trwają w jawnym grzechu ciężkim” (KPK, kan. 1007). 28. NIGDY NIE UDZIELA SIĘ SAKRAMENTU NAMASZCZENIA WARUNKOWO, tzn. używając formuły „Jeśli żyjesz”, lub podobnej, wyra- żającej warunek. Jeśli kapłan ma przynajmniej moralną pewność, że chory jeszcze żyje, udziela mu sakramentu namaszczenia w zwykły sposób.

34 Po publikacji KPK w 1983 r. wprowadzono zmiany w wydanych wcze- śniej księgach liturgicznych. (Variationes ad normam Codicis Iuris Canonici in Ordinem Unctionis infirmorum eorumque pastoralis curae. „Notitiae”, 19:1983, s. 551–553). W Rytuale „Ordo unctionis infirmorum” tytuł „De unctione sub conditione” należy zastąpić przez „De unctione in dubio an infirmus adhuc vivat”. Czyli zamiast „Warunkowe udzielenie namaszczenia” powinno być „Namaszczenie w wątpliwości czy chory jeszcze żyje”. Odnośna rubryka (Sakramenty chorych, nr 196) powinna brzmieć: „Jeśli kapłan ma wątpliwość, czy chory jeszcze żyje, udziela namaszczenia w ten sposób: Przy namaszczeniu czoła mówi: „Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego. Amen”. Przy namaszczeniu rąk mówi: „Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie. Amen”. Zależnie od okoliczności może dodać modlitwę odpowiednią do stanu chorego. (Sakramenty chorych, nr 194).

Szafarz sakramentu namaszczenia chorych

29. „Namaszczenia chorych ważnie udziela każdy kapłan i tylko kapłan” (KPK, kan. 1003 § 1; por. Sakramenty chorych, nr 16). Rytuał i Kodeks prawa kanoniczego mówią także o „obowiązku i prawie udzielania namaszczenia chorych” ciążącym na wszystkich kapłanach, „którym zlecono duszpasterstwo w stosunku do wiernych, powierzonych ich pasterskiej trosce”. Również każdy kapłan „z uzasadnionej przyczyny” może udzielić tego sakramentu (KPK, kan. 1003 § 2). Kapłani podróżujący mogą mieć przy sobie olej chorych, aby w razie konieczności mogli udzielić sakramentu namaszczenia chorych (por. KPK, kan. 1003 § 3). 30. „Ani diakoni ani wierni świeccy nie mogą być szafarzami tego sakramentu i jakiekolwiek działanie w tym kierunku stanowi symulację sakramentu. Doktryna ta jest definitive tenenda. Byłaby to symulacja udzielania sakramentu” (Congregatio pro Doctrina Fidei. Nota circa il ministro del Sacramento dell’unzione degli infirmi [11 II 2005]), podpisana przez Józefa kard. Ratzingera. „Notitiae”, 41:2005, s. 479. Commento, tamże, s. 480–483).

Wiatyk

31. Sakramentem umierających jest Komunią św. w formie Wiatyku, do którego przyjęcia „zobowiązani są wszyscy ochrzczeni, którzy mogą przy- jąć Eucharystię” (Sakramenty chorych, nr 27, por. KPK, kan. 921 §1). Nawet

35 jeśli tego dnia przyjęli już Komunię św., „to jednak bardzo się zaleca, aby znalazłszy się w niebezpieczeństwie śmierci otrzymali ponownie Komunię św.” (KPK, kan. 921 § 2 ). „Udzielania Wiatyku chorym nie należy zbytnio odkładać. Duszpasterze powinni czuwać nad tym, aby chorzy byli posileni wtedy, gdy są jeszcze w pełni świadomi” (Sakramenty chorych, nr 27; por. KPK, kan. 922). 32. Do obowiązków duszpasterzy należy troska o to, aby wierni nie odkła- dali przyjęcia Wiatyku, „lecz zostali nim pokrzepieni, dopóki mają pełną świadomość” (Sakramenty chorych, nr 27). 33. Przede wszystkim do członków rodziny i opiekunów chorego należy powiadomienie chorego o zbliżającej się śmierci, aby sam prosił o Wia- tyk i w czasie jego obrzędu odnowił chrzcielne wyznanie wiary. Jeżeli za zgodą ordynariusza, Wiatyku udziela się w czasie Mszy świętej, sprawowanej przy chorym, wówczas tak choremu, jak i uczestniczącym w liturgii udziela się Komunii świętej pod obiema postaciami. Gdyby chory, przy którym sprawuje się Mszę świętą, nie mógł przyjąć Komunii świętej pod postacią chleba, udziela się mu jej pod postacią wina (kapłan, po przyjęciu Krwi Najświętszej pozostawia odrobinę w kielichu, którą następnie podaje choremu albo z kielicha, albo łyżeczką, którą puryfikuje wodą i daje ją do wypicia choremu).

Zakończenie 34. Chrystus – lekarz często żądał od chorych wiary (por. Mk 5,34.36; 9,23). Również Kościół wymaga od proszących o sakramenty ich osobistej wiary. Dlatego o sakrament namaszczenia sami chorzy powinni prosić i być do jego przyjęcia duchowo przygotowani i świadomie go przyjmować. Obo- wiązkiem szafarzy, przed udzieleniem sakramentujest ewangelizacja i kate- cheza, aby przyjmowali je z żywą wiarą i po odpowiednim przygotowaniu. W tym celu można wykorzystać czytania biblijne mówiące o uzdrowieniach dokonanych przez Chrystusa i Apostołów. Sakramenty Kościoła są bowiem dla wierzących, ich wiarę zakładają, wyrażają i umacniają. Udzielane są także w wierze Kościoła i przyczyniają się do duchowego wzrostu zarówno przyjmujących je, jak i całego Kościoła. Kodeks prawa kanonicznego pod- kreśla, że wierni mają prawo otrzymywać od szafarzy sakramenty święte, jeśli rozumnie o nie proszą i są do nich odpowiednio przygotowani. 35. Namaszczenia chorych udziela się tylko żyjącym, a jeśli stracili świa- domość, tylko wtedy, gdy szafarz ma moralną pewność, że gdyby mogli, prosiliby o ten sakrament. Taka praktyka ma również duże znaczenie wychowawcze. Nie jest także przeciwna twierdzeniu, że „sakramenty są

36 dla ludzi”, ale wskazuje, że zawsze chodzi o ludzi wierzących, którzy o nie proszą. Nie stwarza również wrażenia, że działają „automatycznie”, ale udzielane są wiernym odpowiednio dysponowanym do ich przyjęcia. Dusz- pasterze powinni również pamiętać, że Pan Bóg działa i zbawia nie tylko przez sakramenty, ale także w inny sposób może człowieka uwolnić od grzechów, np. przez akt żalu doskonałego.

Instrukcja została zatwierdzona podczas 376. Zebrania Plenarnego Konferencji Epi- skopatu Polski, które odbyło się w Zakopanem, w dniach 6–7 czerwca 2017 roku, na mocy Uchwały nr 14/376/2017, z dnia 7 czerwca 2017 roku.

Wytyczne dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia

Kościół jako wspólnota wiernych troszczy się o zbawienie każdego czło- wieka i dobro wspólne społeczności, wśród której realizuje swoją misję. Ze względu na Chrystusa jest wrażliwy na wszystko, co służy prawdzi- wemu dobru człowieka i nie jest obojętny na to, co mu zagraża (por. Jan Paweł II, Encyklika „Redemptor hominis”, nr 13). Zadaniem wszystkich, którzy pełnią posługę we wspólnotach Kościoła, w sposób szczególny biskupów, prezbiterów, diakonów oraz ich współ- pracowników i współpracowniczek jest pomagać ludziom, którym służą, by w swoim codziennym życiu znaleźli Boga. Podstawową zasadą tej posługi jest poszanowanie godności każdej osoby na wzór Chrystusa Pana. Szczególnym wymogiem tej zasady jest uznanie i respektowanie prawa wszystkich dzieci oraz młodzieży do tego, by były otoczone troską i szacunkiem oraz wzrastały w środowisku bezpiecznym, wolnym od wykorzystania, manipulacji i przemocy. Każde dziecko, przyjęte z wdzięcz- nością przez wspólnotę Kościoła jako dar od Boga, jest podmiotem tego niezbywalnego prawa zakorzenionego głęboko w nauczaniu Jezusa. Zobo- wiązuje to do nieskazitelnie bezinteresownej służby na rzecz duchowego, fizycznego i emocjonalnego rozwoju dzieci i młodzieży oraz wyklucza, aby ktokolwiek z posługujących w Kościele w jakikolwiek sposób naru- szał fizyczną lub psychiczną integralność dzieci i młodzieży. Równocze- śnie zobowiązuje do zaangażowania na rzecz przejrzystości w wyjaśnianiu wszelkich podejrzeń o niewłaściwe zachowania oraz do zapewnienia, że

37 osoby winne naruszeń praw dzieci i młodzieży, niezależnie od pełnionej funkcji lub urzędu, zostaną pociągnięte do odpowiedzialności zgodnie z obowiązującymi normami ustanowionymi przez kompetentną władzę kościelną przy poszanowaniu prawa obowiązującego w Polsce. Wśród ważnych zadań, które mają na celu zabezpieczenie dobra wspól- nego wiernych, w szczególności zaś ochronę dzieci i młodzieży, znajduje się przyjęcie właściwej postawy wobec przypadków nadużyć seksualnych popełnionych przez duchownych wobec osób małoletnich. W nauczaniu Kościoła, w jego praktyce duszpasterskiej i wychowawczej oraz w jego rozstrzygnięciach dyscyplinarnych, bezpieczeństwo dzieci i młodzieży jest jego szczególną troską oraz integralną częścią dobra wspólnego. Kościół pragnie być przykładem stosowania najlepszych praktyk zarówno w ochro- nie dzieci i młodzieży, jak i w odpowiedzi na krzywdy wyrządzone przez duchownych. Jedyną możliwą reakcją Kościoła na bolesne zjawisko wykorzystania seksualnego osób małoletnich jest rzetelne poszukiwanie prawdy i sprawiedliwości oraz trwanie na ich gruncie. Nadużycia seksualne Kościół uznaje za ciężkie grzechy, domagające się jednoznacznych reakcji także o charakterze dyscyplinarnym wobec osób, którym udowodniono popełnie- nie takich czynów, podjęcia uzdrawiającego dzieła pokuty, zarówno przez sprawcę, jak i całą wspólnotę Kościoła, naprawienia wyrządzonych krzywd wobec ofiary i wspólnoty oraz dołożenia wszelkich starań, aby podobne sytuacje nie miały miejsca w przyszłości. Oskarżenia duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu z osobą małoletnią poniżej 18 roku życia mogą również otwierać łatwe pole do nadużyć, z uwagi na wyjątkowe trudności, zarówno w dowodzeniu winy, jak i w wykazaniu niewinności. Kontekstem koniecznym do uwzględnienia w tych sprawach jest ponadto łatwość medialnego wykorzystywania takich faktów, niezależnie od ich udowodnienia lub nie, do podważania autory- tetu Kościoła. Powyższe okoliczności sprawiają, że sami duchowni powinni mieć świadomość wyjątkowości każdej z tych sytuacji. Nie może to jednak powodować jakiejkolwiek chęci ukrywania bądź tuszowania takich faktów. Chodzi tu bowiem o czyn zakazany w porządku moralnym, naruszający nadto porządek dyscyplinarny Kościoła, a także stanowiący przestępstwo w prawie polskim. W porządku prawnym Kościoła rozstrzyganie w sprawach przestępstw seksualnych popełnionych przez duchownych wobec osób niepełnoletnich jest zastrzeżone dla Kongregacji Nauki Wiary (Motu Proprio „Sacramen- torum sanctitatis tutela” z 21 maja 2010 r., art. 6 § 1). Do najcięższych przestępstw tego rodzaju prawo Kościoła zalicza:

38 1. Przestępstwo przeciw szóstemu przykazaniu Dekalogu, popełnione przez duchownego z niepełnoletnim poniżej 18 roku życia (z niepeł- noletnim zrównana jest osoba, która trwale jest niezdolna posługiwać się rozumem); 2. Nabywanie albo przechowywanie, lub upowszechnianie w celach satysfakcji seksualnej obrazów pornograficznych, przedstawiających małoletnich poniżej 14 roku życia, przez duchownego – w jakikolwiek sposób i za pomocą jakiegokolwiek urządzenia. Z zastrzeżeniem prawa Kongregacji Nauki Wiary do uchylenia przedaw- nienia w indywidualnych przypadkach, przestępstwo przeciwko szóstemu przykazaniu, popełnione przez duchownego z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia, ulega przedawnieniu po upływie 20 lat od dnia, w którym niepełnoletni ukończył 18 rok życia. Ponadto kan. 1395 Kodeksu Prawa Kanonicznego przewiduje sankcje karne dla duchownych także za inne czyny popełnione w sferze seksualno- ści, niepodlegające specjalnym regulacjom. Natomiast w rozumieniu prawa polskiego przestępstwo stanowi m.in. obcowanie seksualne z osobą małoletnią poniżej lat 15 (art. 200 § 1 kk), udostępnianie treści pornograficznych małoletniemu poniżej lat piętnastu (art. 200 § 3–5 kk), zgwałcenie osoby poniżej lat 15 (art. 197 § 3 ust. 2 kk), wykorzystanie seksualne osoby upośledzonej umysłowo (art. 198 kk), wytwarzanie, rozpowszechnianie i posiadanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego poniżej lat 15 (art. 202 § 3–4c kk), nawiązywanie przy pomocy sieci teleinformatycznych kontaktu z małoletnim poniżej lat 15 w celu wykorzystania seksualnego (art. 200a kk), a także nadużycie stosunku zależności lub zaufania wobec małoletniego albo w zamian za udzielenie lub obietnicę korzyści majątkowej lub osobistej wobec małoletniego w celu wykorzystania seksualnego (art. 199 kk). Przestępstwa tego typu ścigane są na wniosek osoby pokrzywdzonej bądź z urzędu i ulegają przedawnieniu nie wcześniej niż po ukończeniu przez ofiarę 30 roku życia. Na podstawie art. 240 kk, każdy mając wiarygodną wiadomość o usi- łowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego, określonego w art. 197 § 3 lub 4 kk, art. 198 kk, art. 200 kk ma obowiązek zawiadomienia organów ściga- nia. Niewypełnienie takiego obowiązku jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat trzech. Zgodnie z art. 16 Motu Proprio „Sacramentorum sanctitatis tutela”, do zadań ordynariusza (kan. 1717 KPK) lub hierarchy (kan. 1468 KKKW) należy przeprowadzenie wstępnego dochodzenia kanonicznego, którego celem jest potwierdzenie prawdopodobieństwa zaistnienia przestępstwa,

39 czyli zasadności oskarżenia, a w przypadku uzyskania takiego potwierdzenia przekazanie dokumentacji Stolicy Apostolskiej. W celu przyjścia z pomocą osobom, mającym prowadzić wstępne dochodzenie kanoniczne, Konferencja Episkopatu Polski wydała 20 czerwca 2009 roku Wytyczne, które – po uwzględnieniu doświadczeń Kościoła powszechnego z ostatnich kilku lat, a szczególnie Wytycznych Prefekta Kongregacji Nauki Wiary z dnia 16 maja 2011 roku – niniejszym dokumentem zostają na nowo ogłoszone jako obowiązujące w Kościele katolickim w Polsce. 1. Celem wstępnego dochodzenia kanonicznego jest zbadanie faktów i okoliczności oraz poczytalności domniemanego sprawcy czynu przeciwko szóstemu przykazaniu wobec osób niepełnoletnich poniżej 18 roku życia, a także poznanie i formalne opisanie prawdy, przygotowanie właściwej dokumentacji oraz uniemożliwienie ewentualnej kontynuacji przestępstwa (jeżeli zostałoby uprawdopodobnione) i ułatwienie naprawienia zła. 2. Kompetentnym do przyjęcia i prowadzenia sprawy jest właściwy prze- łożony kościelny, który – zapoznawszy się osobiście ze sprawą – powinien powierzyć jej prowadzenie odpowiedniemu kapłanowi lub powołanej przez siebie komisji. Osoba oskarżająca może zgłosić się zarówno do przełożo- nego osoby oskarżanej, jak i – jeśli zachodzi ku temu odpowiednia racja (np. odległość) – do biskupa diecezjalnego swego miejsca zamieszkania. W takiej sytuacji biskup diecezjalny miejsca zamieszkania podejmie stałą współpracę z przełożonym osoby oskarżanej, którego kompetencje pozo- stają nienaruszone. 3. Ofiarę seksualnego wykorzystania, jak i jej bliskich, należy otoczyć właściwą troską duszpasterską, zapewniając poczucie bezpieczeństwa, wolę życzliwego wysłuchania i przyjęcia prawdy, ułatwienie – jeśli jest taka potrzeba – uzyskania specjalistycznej pomocy duchowej i psychologicznej, w przekonaniu, że osoba ta, ujawniając swoje cierpienie, również pomaga Kościołowi w uzdrowieniu naruszonego ładu moralnego. Przeło- żony kościelny powinien okazywać gotowość udzielenia pomocy duchowej i psychologicznej, o czym mowa w Aneksie nr 1 do niniejszego dokumentu nt. pomocy ofiarom. 4. Osobie oskarżającej należy wyraźnie przypomnieć o jej obowiązku złożenia doniesienia do organów ścigania, zgodnie z wszystkimi przepi- sami prawa polskiego. Jeśli osoba oskarżająca tego jeszcze nie uczyniła, obowiązek ciąży także na przyjmującym zgłoszenie. 5. Pierwszą informację na temat zarzucanego duchownemu czynu należy dokładnie zweryfikować z zachowaniem tajności. Otrzymywane w tego

40 rodzaju sprawie listy, także korespondencja elektroniczna, a szczególnie informacje telefoniczne itp., powinny stanowić jednak podstawę do zapro- szenia osoby oskarżającej na bezpośrednią rozmowę, z uwzględnieniem, czy w danej sprawie toczy się postępowanie przed organami państwowymi. Szczegółowe zasady prowadzenia rozmów umieszczone są w Aneksie nr 2 do niniejszego dokumentu nt. procedury postępowania. 6. Na podstawie tak otrzymanej i zweryfikowanej informacji właściwy przełożony rozstrzyga, czy rozpoczynać natychmiast wstępne dochodzenie kanoniczne. Jeśli decyduje o rozpoczęciu wstępnego dochodzenia kanonicznego zleca jego przeprowadzenie odpowiedniemu kapłanowi lub komisji (kan. 1717 KPK). 7. Jeśli ujawnione fakty dotyczyłyby bieżących wydarzeń i wydawały się prawdopodobne, ordynariusz ma prawo do nakazania tego, co jest postano- wione w kan. 1722 Kodeksu Prawa Kanonicznego. Jeżeli natomiast ujawnione fakty dotyczyłyby niedalekiej przeszłości i wydawałyby się prawdopodobne, lecz obecnie nie ma bezpośredniego zagrożenia, przełożony rozstrzyga, czy zastosować wobec duchownego środki zapobiegawcze, czy odsunąć go od pracy z dziećmi i młodzieżą do czasu wyjaśnienia sprawy. Jeśli chodzi o oskarżenia o czyny sprzed wielu lat, zasada ta powinna być stosowana z zachowaniem odpowiedniej słuszności. W przypadkach tych przełożony powinien zachęcić duchownego do wyrażenia uprzedniej, wyraźnej, świadomej i wolnej zgody na poddanie się specjalistycznej dia- gnozie, czy też, jeśli byłoby to konieczne, także terapii. Do czasu wyjaśnie- nia zarzutów duchowny nie może być dopuszczony do posługi ani nie może zostać przeniesiony do pracy w innej diecezji. 8. Gdyby oskarżenie zostało wniesione przeciwko zmarłemu duchownemu, nie należy wszczynać dochodzenia kanonicznego, chyba że zasad- nym wydałoby się wyjaśnienie sprawy dla dobra Kościoła. Osobę wnoszącą oskarżenie należy powiadomić o tych okolicznościach. 9. Oskarżony duchowny aż do momentu udowodnienia mu winy korzysta z domniemania niewinności. W żadnym wypadku nie może być pozba- wiony prawa do obrony. Należy mu również ułatwić uzyskanie pomocy psychologicznej i prawnej. Gdyby podejrzenia nie zostały potwierdzone, powinno się uczynić wszystko, aby zostało przywrócone jego dobre imię, które ucierpiało na skutek bezpodstawnego oskarżenia. 10. Zwyczajnym sposobem działania w trakcie wstępnego dochodzenia kanonicznego jest gromadzenie informacji poprzez przesłuchania, zebra- nie dokumentów, w tym opinii lekarskich i psychologicznych itp., o czym szczegółowo mówi Aneks nr 2 do niniejszego dokumentu.

41 11. Po stwierdzeniu wiarygodności oskarżenia właściwy przełożony przekazuje sprawę Kongregacji Nauki Wiary. 12. Za każdym razem, kiedy ordynariusz otrzymuje wiadomość, przynajmniej prawdopodobną, o przestępstwie, przeprowadza dochodzenie wstępne, a następnie powiadamia o tym Kongregację Nauki Wiary. Kon- gregacja, jeśli nie zastrzega sobie sprawy z powodu szczególnych okolicz- ności, poleca ordynariuszowi dalsze postępowanie. Kompetentny przeło- żony jest zobowiązany poinformować Kongregację także wówczas, jeśli z przeprowadzonego dochodzenia wynikałoby, że w oskarżeniu nie istnieje fumus delicti. Jeżeli oskarżenia nie znalazły potwierdzenia we wstępnym dochodzeniu kanonicznym, i zostało to potwierdzone przez Kongregację, należy fakt ten stwierdzić na piśmie i zamknąć sprawę, akta natomiast zło- żyć w tajnym archiwum kurii (kan. 1719 KPK). 13. Wstępne dochodzenie kanoniczne jednoznacznie odróżnia się od postę- powania prowadzonego według prawa polskiego. W przypadku gdy toczy się postępowanie prowadzone przez organy państwowe, wstępne dochodzenie kanoniczne winno być prowadzone w zakresie, w jakim to będzie moż- liwe z uwagi na ograniczenia prawne, wynikające z postępowania organów państwowych. 14. Odpowiedzialność karną oraz cywilną za tego rodzaju przestępstwa ponosi sprawca jako osoba fizyczna. 15. Przełożony kościelny ma obowiązek zapoznania się z rozstrzygnię- ciami organów państwowych i uwzględnić je w swoich decyzjach. 16. Wszelka dokumentacja wstępnego dochodzenia kanonicznego z zasady przeznaczona jest jedynie do wewnętrznego użytku Kościoła. Przełożony winien jednak rozważyć, czy dokumentacja ta stanowi podstawę do złożenia odrębnego doniesienia do właściwych organów państwowych, zgodnie z prawem polskim, o ile z treści zgłoszenia nie wynika, że doszło do popełnienia czynu zabronionego opisanego w innych przepisach niż art. 197 § 3 lub 4 kk, art. 198 kk, art. 200 kk, a zawartych w rozdziale XXV tegoż Kodeksu. 17. Mając na uwadze przepisy prawa polskiego, dotyczące złożenia zawiadomienia o przestępstwie organom ścigania, jego treścią nie mogą być w żadnym wypadku wiadomości uzyskanie z sakramentalnego forum wewnętrznego (tajemnica spowiedzi). Analogicznie należy traktować wie- dzę uzyskaną w ramach kierownictwa duchowego. 18. W sposób analogiczny, mutatis mutandis, należy postępować w przypadkach nadużyć przeciwko szóstemu przykazaniu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia popełnionych przez osoby konsekrowane lub innych świeckich, działających w strukturach Kościoła.

42 19. W celu zapobiegania nadużyciom, o których mówi ten dokument, należy zadbać o właściwą formację duchownych i kandydatów do stanu duchownego, o czym szerzej mówi Aneks nr 3 do niniejszego dokumentu nt. zasad formacji i profilaktyki tych osób.

Powyższy tekst, przyjęty na mocy uchwały nr 13/366/2014 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 8 października 2014 roku, został znowelizowany na mocy uchwały nr 5/376/2017 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 6 czerwca 2017 roku.

Aneks nr 1 Pomoc ofiarom Troska o ofiary nadużyć seksualnych to podstawowy akt sprawiedliwości ze strony wspólnoty Kościoła, odczuwającej ból i wstyd z powodu krzywdy wyrządzonej dzieciom i młodzieży.

Art. 1 Przełożony kościelny, którym jest odpowiednio biskup diecezjalny lub wyż- szy przełożony zakonny, w związku z uzyskaniem informacji o przypadku nadużycia seksualnego wobec niepełnoletniego, zobowiązany jest do: 1) udzielenia pomocy duchowej i psychologicznej ofierze nadużycia seksualnego, a w razie potrzeby także konsultacji prawnej; 2) podjęcia działań zmierzających do uniemożliwienia ewentualnej kontynuacji przestępstwa i zapewnienia ofierze poczucia bezpieczeństwa; 3) podjęcia działań mających na celu uzdrowienie zaufania i przywrócenie właściwego klimatu dla kontynuacji pracy duszpasterskiej we wspólno- cie kościelnej, zranionej niegodnym postępowaniem osoby duchownej.

Art. 2 Duszpasterze winni być gotowi do podejmowania rozmów i spotkań z wier- nymi, zwłaszcza w pierwszym okresie po ujawnieniu nadużycia seksualnego, jakie miało miejsce w ich wspólnotach. W sposób szczególny troską duszpasterską należy objąć dzieci i młodzież.

Art. 3 1. Przełożony kościelny realizuje obowiązek udzielenia pomocy duchowej i psychologicznej oraz konsultacji prawnej ofierze nadużycia seksualnego, działając przez osobę lub komisję, o której mowa w art. 5 ust. 1 Aneksu nr 2. Procedura postępowania.

43 2. Ofierze należy się informacja, że jej podstawowym prawem jest zło- żenie doniesienia do organów ścigania, o czym szczegółowo w art. 5 ust. 2 Aneksu nr 2. Procedura postępowania. 3. Postępowanie względem ofiary nadużycia seksualnego ze strony osób działających w imieniu przełożonego kościelnego powinno być zawsze inspirowane poczuciem sprawiedliwości oraz troską o dobro ofiary i o wspólnotę kościelną.

Art. 4 1. Pomoc ofierze nadużycia seksualnego i jej bliskim rozpoczyna się od przyjęcia zgłoszenia o popełnieniu przez duchownego czynu przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia. 2. Osoba lub komisja, o której mowa w art. 5 ust. 1 Aneksu nr 2. Proce- dura postępowania, wskazana do przeprowadzenia rozmowy lub rozmów z osobą albo osobami zgłaszającymi nadużycie seksualne, ma zapewnić maksymalne poczucie bezpieczeństwa, okazać wolę życzliwego wysłucha- nia i przyjęcia prawdy oraz upewnić w przekonaniu, że osoby, ujawniając swoje cierpienie, pomagają też Kościołowi w przywróceniu naruszonego ładu moralnego.

Art. 5 1. Ofierze nadużycia seksualnego, którą jest osoba niepełnoletnia poniżej 18 roku życia, pomoc duchowa i psychologiczna powinna być udzielana w ścisłej współpracy z rodzicami (opiekunami prawnymi), a w przypadku ofiary poniżej 15 roku życia za wyraźną ich zgodą. 2. Ofiary nadużyć, zarówno małoletnie, jak i dorosłe, mają prawo do tego, by przy czynnościach wyjaśniających i procesowych towarzyszyła wybrana przez nich osoba zaufana. 3. Mają także prawo do informacji, jakie środki zapobiegawcze zostały podjęte w odniesieniu do osoby oskarżanej o nadużycia.

Art. 6 Pomoc duchowa i psychologiczna powinna obejmować także osoby z naj- bliższego otoczenia ofiary nadużycia seksualnego, w szczególności człon- ków rodziny. Ich też należy poinformować, w jaki sposób mogą skorzystać z pomocy duchowej i psychologicznej.

44 Art. 7 Proponując pomoc psychologiczną, przełożony kościelny może sięgać do specjalistów także spoza struktur związanych z Kościołem katolickim.

Powyższy tekst został przyjęty podczas 366. Zebrania Plenarnego KEP, które odbyło się w Warszawie w dniach 7–8 października 2014 roku.

Aneks nr 2 Procedura postępowania Wszelkie działania podejmowane przez przełożonego kościelnego, w związku z uzyskaniem informacji o przypadkach nadużycia seksualnego wobec osoby niepełnoletniej poniżej 18. roku życia, mające na celu zabezpieczenie dobra wspólnego wiernych i dochodzenie do poznania prawdy – powinny odzwierciedlać kodeksową zasadę: salus animarum suprema lex. Ofiarę nadużycia seksualnego należy otoczyć opieką, zgodnie z posta- nowieniami Aneksu nr 1. Pomoc ofierze. Oskarżonemu o popełnienie czynu przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia przysługuje funda- mentalne prawo do obrony, z zachowaniem zasady domniemania niewin- ności, aż do czasu udowodnienia winy.

Art. 1 W przypadku, kiedy przełożony kościelny, którym jest odpowiednio biskup diecezjalny lub wyższy przełożony zakonny, otrzyma przynajmniej prawdopodobną wiadomość o popełnieniu przez duchownego czynu przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia, zobowiązany jest do wszczęcia wstępnego dochodzenia kanonicznego;

Art. 1a 1. W przypadku gdy z treści zgłoszenia wynika możliwość popełnienia czynu zabronionego, opisanego w art. 197 § 3 lub 4 kk, art. 198 kk, art. 200 kk, a doniesienie można uznać za wiarygodne, przełożony kościelny zawia- damia za pośrednictwem wyznaczonego pełnomocnika właściwy organ powołany do ścigania przestępstw. Nie ma takiego obowiązku, jeśli prze- łożony kościelny posiada wiedzę, że organy ścigania zostały powiadomione o czynie zabronionym.

45 2. Pełnomocnik niezwłocznie dokonuje zawiadomienia organów ścigania w formie pisemnej, podając: 1) dane domniemanego sprawcy; 2) ogólny opis czynu zabronionego; 3) imię i nazwisko domniemanego pokrzywdzonego; 4) dane osoby, od której uzyskano informacje. 3. Pełnomocnik winien uzyskać urzędowe potwierdzenie dokonania zawiadomienia. 4. Jeżeli z treści lub charakteru zgłoszenia wynika w sposób ewidentny, że jest ono niewiarygodne, zawiadomienia organów ścigania należy dokonać niezwłocznie po tym, gdy ewentualnie podjęte wstępne dochodzenie kanoniczne potwierdziło prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego, o którym mowa w art. 197 § 3 lub 4 kk, art. 198 kk, art. 200 kk.

Art. 2 Czynności i działania podejmowane przez przełożonego kościelnego wobec podejrzanego duchownego mogą obejmować: 1) odsunięcie od obowiązków wynikających z powierzonych urzędów, posług lub zadań celem uniemożliwienia ewentualnej kontynuacji prze- stępstwa; 2) zapewnienie odpowiedniej opieki psychologiczno-terapeutycznej; 3) wskazanie miejsca przebywania i zapewnienie niezbędnych środków materialnych do życia.

Art. 3 Celem wstępnego dochodzenia kanonicznego jest: 1) zbadanie faktów i okoliczności; 2) sporządzenie dokumentacji.

Art. 4 Wstępne dochodzenie kanoniczne obejmuje: 1) przyjęcie zgłoszenia; 2) procedurę związaną z badaniem faktów, okoliczności i zbieraniem dowodów; 3) procedurę związaną z gromadzeniem dokumentacji.

46 Art. 5 1. Przełożony kościelny wskazuje odpowiednią osobę lub komisję upraw- nioną do przyjęcia zgłoszenia. 2. Przyjmujący zgłoszenie, po życzliwym wysłuchaniu osoby skarżącej, zachowując postanowienia Aneksu nr 1. Pomoc ofierze, winien: 1) zapytać osobę skarżącą, czy zawiadomiła organy ścigania o czynie zabronionym, o którym mowa w art. 197 § 3 i 4, 198 i 200 kk. Odpo- wiedź powinna być złożona w formie pisemnej i zawierać podpis osoby skarżącej. W przypadku odmowy złożenia podpisu, należy sporządzić notatkę służbową; 2) poinformować osobę skarżącą, w przypadku gdy takie zgłoszenie nie zostało dokonane, o obowiązku złożenia zawiadomienia do organów ścigania; należy również poinformować osobę skarżącą, że władza kościelna dokona takiego zawiadomienia, o ile organy ścigania nie mają jeszcze wiedzy o czynie zabronionym; 3) wyjaśnić, że postępowanie kanoniczne ma charakter wewnątrz kościelny. 3. Osoba składająca zgłoszenie, po uzyskaniu informacji, o których mowa w ust. 2, powinna sformułować zgłoszenie na piśmie. Jeżeli tego nie uczyni, podstawą do podjęcia dalszych czynności staje się protokół z odbytej rozmowy, podpisany w miarę możliwości przez wszystkich jej uczestników. 4. W przypadku, gdy zgłoszenie dotyczy osoby poniżej 15 roku życia, osoba pokrzywdzona może być przesłuchiwana tylko za zgodą rodziców i w obecności psychologa. Jeżeli zaś zgłoszenie odnosi się do osoby pomię- dzy 15 a 18 rokiem życia, osoba pokrzywdzona powinna być przesłuchi- wana w obecności psychologa. 5. Po rozmowie, o której w ust. 4, do podjęcia kolejnych czynności potrzebna jest opinia biegłego psychologa. 6. Skreślony.

Art. 6 W celu uzyskania niezbędnych informacji, dotyczących domniemanego przestępstwa, przełożony kościelny, działając poprzez osobę lub komisję, o których mowa w art. 5 ust. 1, powinien podjąć niezbędne czynności, zmierzające do zbadania okoliczności i zebrania dowodów. Mogą nimi być: 1) wezwanie duchownego i przesłuchanie go w siedzibie kurii;

47 2) przesłuchanie osób posiadających wiedzę na temat domniemanego przestępstwa; 3) przeprowadzenie wizji lokalnej.

Art. 7 1. W celu przeprowadzenia procedury kanonicznej niezbędne jest zgromadzenie i opracowanie następujących dokumentów: 1) sformułowanego na piśmie zgłoszenia lub protokołu, o którym mowa w art. 5 ust. 3; 2) protokołu odbytej rozmowy, o którym mowa w art. 5 ust. 4; 3) protokołu przeprowadzonej rozmowy z duchownym; 4) protokołu przeprowadzonej wizji lokalnej; 5) protokołów rozmów z osobami posiadającymi wiedzę na ten temat; 6) opinii biegłego; 7) wszelkich innych dokumentów, zarówno publicznych, jak i prywat- nych, które wydają się pożyteczne do rozpoznania sprawy. 2. Dokumenty opracowane na okoliczność prowadzonej procedury kanonicznej należy przechowywać w archiwum tajnym kurii biskupiej.

Art. 8 1. Po zakończeniu wstępnego dochodzenia kanonicznego, w którego wyniku stwierdzono wiarygodność zgłoszenia, o którym mowa w art. 5 ust. 3, przełożony kościelny przekazuje sprawę do Kongregacji Nauki Wiary. 2. Po zakończeniu wstępnego dochodzenia kanonicznego, w którego wyniku nie stwierdzono wiarygodności zgłoszenia, o którym mowa w art. 5 ust. 3, przełożony kościelny zobowiązany jest przywrócić niesłusz- nie podejrzewanego duchownego w obowiązkach i czynnościach, w któ- rych został zawieszony i uczynić wszystko, aby przywrócić mu utracone dobre imię.

Art. 9 W przypadku zatrzymania lub podjęcia przez sąd decyzji o zastosowaniu wobec duchownego tymczasowego aresztowania lub innego środka zapo- biegawczego, w związku z postawieniem zarzutu popełnienia czynu opisanego w rozdziale XXV Kodeksu karnego – przełożony kościelny powinien powiadomić o tym fakcie Sekretarza Generalnego Konferencji Episkopatu Polski.

48 Art. 10 We wszystkich przypadkach informacji dla mediów udziela wyłącznie rzecznik prasowy lub inna osoba wyznaczona przez przełożonego kościel- nego.

Aneks nr 3 Zasady formacji i profilaktyki

Fundamentem formacji do kapłaństwa lub życia zakonnego jest budowanie osobistej relacji z Bogiem. W formacji nie może zabraknąć właściwego traktowania i przeżywania sfery seksualnej oraz umiejętnego przygotowania do życia w czystości i celibacie. Niezbędna jest współpraca kandydata z kierownikiem duchowym, spowiednikiem i przełożonymi. Szczególnym zadaniem formatorów jest ukazywanie, przy pomocy różnorodnych form i środków, pozytywnego wymiaru sfery seksualnej, niezbędnego w dojrza- łym budowaniu relacji międzyludzkich. Kształtowanie właściwej tożsamo- ści seksualnej powinno dokonywać się przez świadomą akceptację tej sfery i ukierunkowanie jej na głębszą integrację ze sferą emocjonalną i duchową. W przekazie formatorów powinno akcentować się wartości życia w czysto- ści i celibacie jako radosnego daru z siebie, składanego Bogu i ludziom.

I. Zasady formacji

Art. 1 Przed dopuszczeniem kandydata do święceń lub profesji zakonnej, przeło- żeni są zobowiązani do zbadania zdatności kandydata, zawsze z poszano- waniem prywatności osoby.

Art. 2 1. Droga rozeznania ewentualnych trudności w sferze seksualnej powinna rozpoczynać się w momencie przyjmowania kandydata do seminarium lub zakonu. 2. Zgłaszający się kandydat do seminarium lub zakonu powinien przejść stosowne badanie psychologiczne oraz pogłębiony wywiad, który pozwoli

49 formatorom zorientować się co do poziomu dojrzałości seksualnej oraz występowania ewentualnych zaburzeń. Badania takie powinien przepro- wadzić psycholog respektujący antropologię chrześcijańską. 3. W celu dokonania właściwej oceny osobowości kandydata biegły winien przeprowadzić badanie zarówno w formie wywiadu, jak i poprzez test, zawsze za uprzednią, wyraźną, świadomą i dobrowolną zgodą kandydata. 4. Tematyka dojrzałości w sferze seksualnej kandydata do kapłaństwa lub życia zakonnego powinna znaleźć swoje miejsce w rozmowach prowadzo- nych przez formatorów, zwłaszcza ojców duchownych, którzy uczestniczą w procesie przyjmowania kandydatów do seminarium lub zakonu. Ojco- wie duchowni i spowiednicy nie mogą wyrażać swojej opinii o kandydacie na forum zewnętrznym. 5. W przypadku występowania u kandydata do kapłaństwa lub życia zakonnego wyraźnych braków w dojrzałości seksualnej, zadaniem przeło- żonych jest rozpoznanie i ocena występujących trudności. 6. Do seminarium duchownego lub instytutu zakonnego nie należy przyj- mować kandydata, u którego stwierdzono występowanie zaburzeń w sferze seksualnej, w tym głęboko zakorzenionej orientacji homoseksualnej.

Art. 3 1. Przedmiotem wykładów i konferencji dla przygotowujących się do kapłaństwa lub życia zakonnego powinna być tematyka związana z kształtowaniem dojrzałej seksualności. Należy ją uwzględnić również w kierownictwie duchowym oraz w innych działaniach służących rozwo- jowi życia duchowego. 2. Kandydaci do kapłaństwa lub życia zakonnego powinni otrzymać konieczną wiedzę w zakresie odpowiedzialności, na forum kościelnym i państwowym, za przestępstwa przeciwko szóstemu przykazaniu Deka- logu, w szczególności popełnione z osobami niepełnoletnimi, a także w zakresie obowiązujących procedur przewidzianych w prawie powszechnym i w prawie lokalnym w odniesieniu do kontaktu z ofiarami nadużyć seksualnych, popełnionych przez duchownych.

Art. 4 1. Skuteczna prewencja w zakresie popełniania przestępstw seksualnych przez osoby duchowne swym zasięgiem powinna obejmować grupę forma- torów.

50 2. Ewentualne nadużycia, nawet najmniejsze, w sferze seksualnej popeł- nione przez formatorów seminaryjnych lub zakonnych winny skłaniać ich przełożonych do szybkiej interwencji, łącznie, gdy zachodzi tego potrzeba, z odsunięciem od pełnienia funkcji.

Art. 5 1. Duszpasterze pracujący z dziećmi i młodzieżą powinni być przeszko- leni do profesjonalnego kontaktu z tymi grupami. 2. W ramach konferencji i spotkań dla księży i osób konsekrowanych katechizujących powinno się ich uwrażliwiać na wszelkiego rodzaju nad- użycia seksualne, które mogą być popełnione w stosunku do niepełnolet- nich.

II. Zasady profilaktyki

Art. 6 1. Prewencja nadużyć seksualnych wobec niepełnoletnich stanowi inte- gralną część zaangażowania Kościoła w pracę z dziećmi i z młodzieżą. 2. Prewencja ma na celu wyeliminowanie ryzyka nadużyć seksualnych w ścisłym tego słowa znaczeniu; ma pomóc uniknąć psychicznych i fizycznych przekroczeń granic intymności oraz przyczynić się do promocji ochrony dzieci i młodzieży przed różnymi formami przemocy i wykorzystania również poza środowiskiem kościelnym.

Powyższy tekst został przyjęty podczas 366. Zebrania Plenarnego KEP, które odbyło się w Warszawie w dniach 7–8 października 2014 roku.

51 ARCYBISKUP WARSZAWSKI

Ksiądz Kazimierz kardynał Nycz z wizytą na Ukrainie W czerwcu, w dniach od 9 do12, Kazimierz kardynał Nycz przebywał na Ukrainie, gdzie wziął udział w święceniach kapłańskich, spotkał się z księżmi oraz poświęcił teren pod gmach seminarium „Redemptoris Mater”. Nowo wyświęceni na kapłanów seminarzyści uczyli się w Eparchial- nym Seminarium Misyjnym „Redemptoris Mater” w Użhorodzie. Boską Liturgię św. Jana złotoustego wraz z udzieleniem święceń kapłańskich sprawował biskup eparchii mukaczowskiej Milan Šašik, a Kazimierz kard. Nycz koncelebrował i wygłosił kazanie. Święcenia przyjęli: Luigi Menna z Perugii (Włochy) i Michał Wiśniewski z Warszawy. W niedzielę 10 czerwca wraz z bp. Šašikiem metropolita warszawski sprawował Mszę św. polową w miejscowości Cyhaniwci k. Użhorodu. To właśnie tam powstanie nowy gmach seminarium „Redemptoris Mater”. Kazimierz kard. Nycz poświęcił teren pod budowę uczelni. Spotkał się też we Lwowie z księżmi archidiecezji warszawskiej posłu- gującymi na Ukrainie. P.O.

X Święto Dziękczynienia obchodzone w Świątyni Opatrzności Bożej Po raz pierwszy Święto Dziękczynienia odbyło się we wnętrzu Świątyni Opatrzności Bożej. Po 225 latach oczekiwania na spełnienie obietnicy wreszcie udało się doprowadzić budowę prawie do końca. Wiele osób dzięki osobistemu zaangażowaniu, kupowanym cegiełkom i modlitwie ma swój udział w dziele budowy Świątyni. Hasłem X Święta Dziękczynienia w tym roku były słowa: „Dziękujemy za chleb”, ponieważ rok 2017 jest rokiem św. Brata Alberta. To św. Albert mówił o tym, że trzeba być dobrym jak chleb. W Święcie Dziękczynienia uczestniczył świadek miłosierdzia – kard. Montenegro, arcybiskup diecezji, do której należy Lampedusa – wyspa,

52 przy której zginęło najwięcej ludzi poszukujących nowej, lepszej ojczyzny. Arcybiskup od wielu już lat przewodniczy włoskiej „Caritas”. Msza Święta z okazji Święta Dziękczynienia została odprawiona w nie- dzielę, 4 czerwca, o godz. 12 w Świątyni Opatrzności Bożej. Poprzedziła ją procesję, która o 8. rano wyruszyła z pl. Piłsudskiego, jak również towa- rzyszące Świętu Dziękczynienia wydarzenia kulturalne i ewangelizacyjne, przygotowane dla rodzin z dziećmi oraz dla młodzieży. P.O.

Ksiądz Kazimierz kardynał Nycz na zebraniu plenarnym watykańskiej Kongregacji ds. Duchowieństwa Pod koniec czerwca kardynał wyjechał do Watykanu, gdzie wziął udział w zebraniu plenarnym watykańskiej Kongregacji ds. Duchowieństwa, której członkiem jest od 2010 roku. Wśród dyskutowanych tematów znala- zły się m.in. recepcja wydanego w grudniu 2016 roku dokumentu o formacji księży oraz przygotowanie instrukcji nt. tworzenia regionów pastoralnych, czyli łączenia parafii z powodu braku księży. Kardynałowie rozmawiali o formacji do kapłaństwa i tzw. formacji permanentnej księży, w związku z wydanym 8 grudnia 2016 roku przez Kon- gregację ds. Duchowieństwa dokumentem pt. Dar powołania do kapłań- stwa. „Ratio fundamentalis institutionis sacerdotalis”. Obecnie Kongregacja ds. Duchowieństwa przygotowuje instrukcję dla całego Kościoła nt. sposobu tworzenia tzw. regionów pastoralnych, czyli łączenia parafii z powodu braku księży. Rozważane są różne modele tego łączenia, np. pozostawienia dotychczasowych parafii – przy czym jeden proboszcz obsługiwałby kilka parafii lub połączenia kilku parafii w jedną i mianowania proboszcza, lub też mianowania dla kilku – kilkunastu parafii osobnego proboszcza, ds. katechetycznych, innego ds. posługi charytatywnej itp. Problem ten może również w przyszłości dotyczyć Polski, gdyż w latach 70., 80. i 90., gdy było święconych bardzo wielu księży, gdzienie- gdzie zwyciężyła tendencja do tworzenia małych parafii, liczących poniżej 1000 osób. Podczas posiedzenia kardynałowie dyskutowali również nad poszerze- niem możliwości inkardynowania księży do ruchów katolickich. Obecnie każdy kapłan musi przynależeć albo do diecezji, instytutu życia konsekrowanego lub prałatury personalnej.

53 Medal „Za zasługi dla Archidiecezji Warszawskiej”

Lista odznaczonych: • prof. dr hab. inż. Władysław Wieczorek – dziekan Wydziału Chemii Politechniki Warszawskiej, przez dwie kadencje pełnił funkcję pro- rektora ds. studenckich. Zaangażowany w duszpasterstwo młodzieży Politechniki, służył swoją pomocą i doświadczeniem w czasie przygotowania do Światowych Dni Młodzieży w 2016 roku. Swoje wsparcie szczególnie kierował do młodzieży mieszkającej w akademikach, orga- nizując wartościowe przedsięwzięcia. • mgr inż. Janusz Grzyb – wójt gminy Nadarzyn, bardzo zaangażowany we współpracę gminy z parafią św. Klemensa w Nadarzynie i dekana- tem. Zawsze służy radą i wsparciem parafii. Jest gorliwym, praktykują- cym katolikiem. Podczas kadencji Pana Wójta nastąpił znaczny rozwój tego regionu w wielu dziedzinach. • dr Grzegorz Płoszajski – wykładowca akademicki. Prezes Parafial- nego Oddziału Akcji Katolickiej przy parafii św. Jakuba na Ochocie. Bardzo zaangażowany w życie parafii i Kościoła. Pracowity, sumienny, chętny do niesienia pomocy innym. Jest ojcem kapłana. • s. Katarzyna Purska – siostra ze Zgromadzenia Sióstr Urszulanek. Doktor nauk przyrodniczych. Pracowała w Domach Dziecka jako pie- lęgniarka oraz wychowawczyni. Pracę katechetki podjęła w 1990 roku, obecnie uczy w Liceum Ogólnokształcącym im. Staszica w Warszawie. Jest wspaniałym wychowawcą, nauczycielem i przewodnikiem duchowym młodzieży licealnej i akademickiej. • mgr inż. Eugeniusz Bielecki – prezes Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej w parafii św. Alojzego Orione w Warszawie. Od 20 lat współpracuje z Diecezjalnym Instytutem Akcji Katolickiej, pełniąc tam różne funkcje. Bardzo zaangażowany w życie parafii i Kościoła warszawskiego. • Elżbieta Beliniak – w parafii św. Prokopa w Błędowie jest gorliwą i ofiarną członkinią Akcji Katolickiej, a obecnie prezesem Zarządu Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej. Inicjatorka i uczestniczka wielu wydarzeń i uroczystości w parafii oraz diecezji. Jako wdowa wychowała przykładnie czwórkę dzieci, kształtując w nich wiarę i chrześcijańskie wartości. • Aniela Błaszczyk – wolontariuszka w punkcie medycznym przy Kuchni dla Ubogich i Bezdomnych na Miodowej w Warszawie. Od 12 lat służy

54 podopiecznym jako pielęgniarka. Współpracowała z bł. ks. Jerzym Popiełuszko w służbie medycznej przy parafii św. Stanisław Kostki, gdzie działa do dzisiaj. • Mirosław Chilmanowicz – z parafii św. Klemensa w Nadarzynie. Jest założycielem i dyrygentem Orkiestry Ochotniczej Służby Pożarniczej Nadarzyn, która przez lata osiągnęła wysoki poziom artystyczny i kon- certuje w kościołach. Czynnie angażuje się w wydarzenia w Kościele warszawskim. • Kazimierz Czarnecki – wiele lat działa w Parafialnym Oddziale Akcji Katolickiej oraz w Parafialnym Kole Misyjnym przy kościele Świętej Trójcy w Warszawie. Organizuje zbiórki rzeczy dla Polaków mieszka- jących w Kazachstanie. Jest wolontariuszem w Świątyni Opatrzności Bożej. Otaczał opieką poszkodowanych powodzian. • Dariusz Górnicki – w parafii Świętej Trójcy w Warszawie jest współ- organizatorem kina parafialnego. Odpowiedzialny za nagłośnienie uroczystości parafialnych. Dokumentuje fotograficznie wszystkie wydarzenia kościelne, jest chętny do pomocy w różnych pracach przy wystroju kościoła. • Irena Kalińska – wolontariuszka Towarzystwa Charytatywnego im. św. Ojca Pio. Od 22 lat gotuje w kuchni dla ubogich i bezdomnych. Zawsze gotowa spieszyć z pomocą innym, życzliwa. Chętnie angażuje się w prace na rzecz podopiecznych. Z ramienia Rady Koła korespon- duje z więźniami, wspierając ich ewangelicznie. • Jacek Kandzior – prezes Rady Parafialnej i Służby Kościelnej, czło- nek Rady Ekonomicznej w parafii Matki Bożej Różańcowej w Pia- secznie. Pracowity, niezwykle wrażliwy, zaangażowany w codzienną pomoc dla dobra wspólnoty parafialnej. • Barbara Krajewska – wolontariuszka Towarzystwa Charytatywnego im. św. Ojca Pio. Od 26 lat posługuje bezdomnym i ubogim, pracując w kuchni. Zawsze pełna poświęcenia i życzliwa dla bliźnich. Mobi- lizuje innych do zaangażowania w posługę potrzebującym. Działa w parafialnym zespole „Caritas”. • Stefan Kuciński – od 58 lat pracuje w parafii św. Doroty w Zawadach. Wszechstronnie zaangażowany w życie parafii, przede wszystkim jako organista. Prowadził chór, przygotowywał dzieci do sakramentów, uczył religii, prowadził kancelarię parafialną. Jest dla innych przykła- dem umiłowania liturgii, sumienności i wierności. • mgr Stefania Łęcka – pracuje w parafii św. Klemensa w Nadarzynie. Założyła i prowadziła ognisko dziecięco-młodzieżowe, którego celem

55 była opieka i pomoc dla dzieci z biedniejszych rodzin. Założyła Para- fialny Zespół „Caritas”, który działa prężnie w całej gminie Nadarzyn. Dała się poznać jako osoba wrażliwa na ludzką biedę. • Grażyna Miszczak – w parafii Świętej Trójcy w Warszawie jest współ- organizatorką parafialnego teatru i kina oraz wydarzenia – Hiszpańska Niedziela na Solcu. Zaangażowana w przygotowywanie oprawy uro- czystości parafialnych oraz nabożeństw, takich jak Droga Krzyżowa ulicami Powiśla. • Jerzy Pietrachowicz – w kościele Świętej Trójcy w Warszawie aktywnie działa w Parafialnym Oddziale Akcji Katolickiej, organizując zbiórki rzeczy dla Polaków mieszkających w Kazachstanie. Udziela bezpłatnych korepetycji biedniejszej młodzieży, otacza opieką niepeł- nosprawną parafiankę. • mgr Alina Prokopczuk – jest prezesem Zarządu Parafialnego Oddziału Akcji Katolickiej przy parafii Świętej Rodziny w Warszawie i inicja- torką powołania Akcji Katolickiej w swojej parafii. Realizatorka wielu ważnych wydarzeń, zaangażowana jako wolontariuszka Święta Dzięk- czynienia. Oddana Kościołowi warszawskiemu. • mgr Jerzy Przybylski – z parafii Bogurodzicy Maryi w Warszawie, gdzie działa w Parafialnym Oddziale Akcji Katolickiej. Jest współor- ganizatorem Konkursu Biblijnego. Uczestniczy w wydarzeniach Die- cezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej. Sumienny i pracowity, bardzo oddany Kościołowi. • Agnieszka Tyburcy – z parafii Świętej Trójcy w Warszawie. Wielolet- nia animatorka pomagająca w przygotowywaniu dzieci do I Komunii Świętej. Opiekuje się bielankami. Organizuje oprawę niedzielnej Mszy Świętej dla dzieci. • Sławomira Wrońska – założycielka Parafialnego Koła Misyjnego w parafii Świętej Trójcy w Warszawie. Wszechstronnie wspiera misje w Afryce, przy okazji różnych inicjatyw parafialnych. Organizuje zbiórki rzeczy dla misji, wspiera finansowo misjonarzy przyjeżdżają- cych do Polski. • Jerzy Żydkiewicz – z parafii św. Szczepana w Warszawie, gdzie uczestniczy w działaniach Akcji Katolickiej. Wspiera parafię swoim talentem aktorskim, kształcąc lektorów, przygotowując oprawę litur- giczną uroczystości. Jest autorem rozważań Drogi Krzyżowej i twórcą kilku przedstawień o Janie Pawle II. Zachęcił ludzi młodych do zaan- gażowania się w życie parafii.

56 Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona podczas Mszy Świętej sprawowanej z okazji 105-lecia istnienia Szpitala św. Zofii w Warszawie

Kaplica Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi, 20 stycznia 2017 roku

Temat naszego dziękczynienia, świętej Eucharystii, którą sprawujemy dzisiaj tu, w kościele sióstr, właściwie bardzo wyraźnie wyznaczył p. Dyrektor w swoim wstępnym przemówieniu. Jest to dziękczynienie za cały okres istnienia tego szpitala od 1912 roku, jest to dziękczynienie za ten szczególnie intensywny okres rozwoju w ciągu ostatnich 25. lat, oraz podziękowanie, o czym nie wspomniał p. Dyrektor w swojej skromności, za prowadzenie przez niego szpitala przez 25 lat. To okres, w którym ten rozwój i dobro stało się wielkie, staje się wielkie na co dzień, czego wyrazem są liczby, ale przecież nie tylko liczby – małe dzieci, które przychodzą na świat przez pośrednictwo was, lekarzy, położnych, pielęgniarek, co jest wielkim darem dla Warszawy, okolicy, dla Polski. Jest to dziękczynienie podwójnej rodziny, rodziny szpitala, środowi- ska wielkiej waszej rodziny. Jeżeli przychodzę do tego szpitala kilka razy w roku, to czuję się w nim jak w rodzinie. Także dziękczynienie osobistej rodziny p. Dyrektora, która sprawiła, że ten podwójny jubileusz jest obchodzony jednocześnie. Za to wszystko chcemy Panu Bogu podziękować, położyć na ołtarzu Eucharystii, która jest dziękczynieniem, całe to dobro, które stało się udzia- łem ludzi w ciągu minionych lat. Kiedy kończymy modlitwy w czasie Mszy św., kiedy kończymy modlitwę brewiarzową, bardzo często dodajemy na końcu każdej modlitwy: „przez Chrystusa Pana naszego”. Nigdy nie mówimy: „przez Ducha Świętego”. A tłumaczy to dzisiejsze pierwsze czytanie i kontynuuje tę myśl, że jesteście pośrednikami rodzącego się życia, przychodzącego na świat człowieka, wielkiego misterium, wielkiej tajemnicy, w której uczestniczycie waszymi rękami, waszą głową, waszym sercem. Dlaczego nie mówimy przez Ducha Świętego? Bo jeden jest Pośrednik – Jezus Chry- stus, o tym mówi dzisiejszy fragment Listu do Hebrajczyków: Pan Bóg zawarł z ludem Bożym, dla jego zbawienia, Stare Przymierze. Pośred- nikiem tego przymierza był Mojżesz, ale było ono jeszcze niedoskonałe, stanowiło zapowiedź Nowego Przymierza, nowego, które stało się moż- liwe i zrealizowane, kiedy na ziemię przyszedł Jezus Chrystus w tajemnicy

57 wcielenia, którą wspominaliśmy niedawno. Potem zbawił nas przez krzyż, kiedy rzeczywiście zawisł między niebem i ziemią, złożył za nas ofiarę, która jest ofiarą Nowego Przymierza, i zmartwychwstał. W ten sposób odkupił nas wszystkich. On mógł być pośrednikiem, i tylko On mógł być pośrednikiem, ponieważ w Nim Odwieczne Słowo – Bóg stał się Ciałem, mógł być pośrednikiem, bo tylko on był Bogiem i człowiekiem, więc mógł być i reprezentantem Pana Boga i reprezentantem ludzkości. W Nowym Przymierzu jeden jest Pośrednik – Jezus Chrystus. Kiedy słyszymy dzisiaj Ewangelię o wybraniu apostołów, w pewnym sensie jest to Ewangelia o realizacji tego przymierza, które się realizowało, gdy Chrystus przyszedł na ziemię, wiedział, że potrzebuje do tej pracy Kościoła, całego Kościoła, który ustanowił. Cały Kościół jest królewskim kapłaństwem, cały Kościół jest pośredniczący, potrzebuje dlatego ludu i w tym ludzie, w tych, których wybrał jako biskupów, jako kapłanów, najpierw apostołów, chce uczestniczyć w misji jedynego Pośrednika, jakim jest Jezus Chrystus. Jedyny, prawdziwy, najwyższy Kapłan, który swoim kapłaństwem, swoim pośrednictwem dzieli się z ludźmi. W tym właśnie jest zakotwiczone głęboko to wasze pośrednictwo: położnej, lekarza, pielęgniarki, w przychodzeniu na świat życia, czło- wieka. Bo jeżeli mówimy o powołaniu, mówimy oczywiście, w sensie ścisłym, o powołaniu apostolskim wynikającym z sakramentu kapłań- stwa dla ludu Bożego, po to, aby cały lud był kapłański. Aby był pośred- niczący między Bogiem a ludźmi. Mamy przy tym na myśli wszelkie powołania. Każdy fragment naszego życia, powołania chrzcielnego, które przyjmujemy i otrzymujemy, ma swoje wątki szczegółowe: powołania zawodowego, rodzinnego. Wśród tych powołań, nie mamy najmniejszej wątpliwości, jest wiele powołań do pięknych, ważnych, spraw, których nie można podjąć bez osobistego powołania; powołania lekarza, pielę- gniarki, położnej. Spróbujmy odnaleźć się dzisiaj w gronie apostołów, którzy w dzisiejszym słowie słyszą głos powołania. Gdybyśmy cofnęli się w Ewangelii o kilka stron, to dojrzelibyśmy kontekst wybrania 12 apostołów. Jezus zaczyna o tego, że zabrał ze sobą na modlitwę wszystkich tych, których wokół siebie zgromadził, zanim wybrał spośród nich Dwunastu. Tak wielkie, święte sprawy nowego Przymierza, Kościoła, nie mogą doko- nywać się bez modlitwy, rozeznania. Pan Jezus to rozeznanie miał. Ale chciał włączyć do grona Apostołów tych, których powołał. Ten, kogo Pan Jezus powołuje, ten, kto jest powołany, ten potrzebuje modlitwy. Myślę, że każdy nas, każda z nas, lat temu kilka, kilkanaście, może kilkadziesiąt,

58 takiego rozeznania dokonaliśmy, gdy decydowaliśmy o wybraniu drogi powołania lekarskiego, związanego ze służbą zdrowia. W tym rozezna- waniu, przyjęciu powołania, ukryty jest początek bycia przy ludziach, ludziach chorych, w waszym przypadku przy matkach czekających na uro- dzenie dziecka. Papież Jan Paweł II przy okazji Światowego Dnia Chorego często używał słów o szpitalu jako sanktuarium cierpienia. Pewnie i w waszym szpitalu to cierpienie się zdarza. Można powiedzieć, że jest to sanktuarium radości i nadziei, bo rodzi się nowy człowiek. Dlatego, bracia i siostry, w ten jubileusz dziękujemy Panu za was, tu zebranych, wszystkich pracowników, wszystkie mamy, które rodzą, rodziły, będą rodzić w tym szpitalu. Ta przyjaźń z waszym szpitalem, miejscem, gdzie przyszły na świat dzieci, wypływa w sposób naturalny z tego, że przy- chodzą tu na świat następne pokolenia, rodzą się dzieci, przyjaźń bierze się z tego, że jesteście przy mamach, że jesteście z nimi w przyjaźni, że chcecie im pomagać, mają wam za co dziękować. I trzeba mieć świadomość, przy całej pokorze, że moglibyśmy powiedzieć – robiliśmy to, co do nas należy – okazuje się, że nie wszyscy robią to, co do nich należy, bardzo często jest tak, że wiele rzeczy można zrobić nadzwyczajnych, pięknych, w sposób gorliwy, które budują przyjaźń, budują sympatię. Włączam się w tę modlitwę razem z wami, którzy tu przyszliście, do najbliższego wam kościoła, aby dziękować Bogu za wasz szpital, za wszystkich przychodzących, wszystkie narodzone dzieci, za waszą pracę, pracę p. Dyrektora. Chcę również prosić Pana Boga o błogosławieństwo dla waszego szpitala, dla was tutaj zebranych, oby ta historia, którą tworzycie, była zawsze piękna i dawała nam wszystkim wielką nadzieję na piękne, wspaniałe życie przychodzących na świat małych pociech, które tulone są na waszych rękach, a potem podziwiać będą piękny, stworzony przez Boga świat, aby w nim być i żeby móc przyjąć swoje powołanie.

59 Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona podczas Mszy Świętej z okazji rozpoczęcia seminarium naukowego pt: „Reformacja przemyślana na nowo”

Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, Sekcja św. Jana Chrzciciela Drodzy księża profesorowie Papieskiego Wydziału Teologicznego w War- szawie i seminariów do niego afiliowanych, kochani studenci, klerycy i świeccy, którzy kolejny raz gromadzicie się w Warszawie na Papieskim Wydziale Teologicznym, a teraz w tym kościele na Eucharystii, aby prze- żywać doroczne spotkanie. To spotkanie, które jak myślę jest czymś daleko więcej niż sympozjum z konkretnym tematem do rozważenia. Jest to spotkanie ludzi, którzy chcą służyć Kościołowi, którzy kształcą się i przygotowują, aby być kapłanami albo żeby uczestniczyć jako świeccy w powszechnym kapłaństwie Jezusa Chrystusa, czy też przyjmować różne misje wyjątkowe i szczególne, które Kościół powierza świeckim. Temat dzisiejszego spotkania świadczy o tym, że chcecie odczytywać znaki czasu, a takim znakiem czasu jest mijające 500 lat od tego momentu, kiedy dokonała się w XVI wieku trudna, bardzo trudna reforma Kościoła, którą nazywamy reformacją. Dlatego rozważacie dzisiaj temat: „Reforma- cja przemyślana na nowo”. Może nawet trzeba byłoby powiedzieć więcej – reformacja na nowo przemyśliwana. Ecclesia semper reformanda – Kościół zawsze potrzebuje reformy i musi się reformować, chociaż bardzo często samo pojęcie reformy, nie- ustannej, permanentnej, zostaje w jakiś sposób ograniczone, prowadzi do punktu wyjścia. Dzieje się tak wówczas, gdy nie uzna się tego, co jest potrzebną i konieczną zmianą. Inaczej z reformy Kościoła wychodzi reformacja, a nawet schizma. To przemyśliwanie jest potrzebne, aby Kościół ciągle się reformował, żebyśmy my tu i teraz zawsze potrafili uznać, że potrzebujemy reformy, zaczynając od samych siebie. Każdy z nas powinien się zmieniać, a wtedy cały Kościół będzie się zmieniać, będzie się reformować. Dlatego podejmując ten temat, niezwykle ważny, jednocześnie jako rocznicowy niezwykle delikatny, starajcie się zgłębiać go, nieustannie na nowo przemyśliwać, aby na nowo zmierzyć się ze współczesnością świata, a równocześnie, aby zmierzyć się ze współczesnością Kościoła, który dziś także jest Ecclesia reformata.

60 Przeżywamy tę waszą uroczystość, wasze spotkanie, rozważanie, sympozjum, w dwóch ważnych okolicznościach. Zacznę od historycznie waż- niejszej, bliższej miastu Warszawa, a także wam wszystkim, którzy dzisiaj przyjeżdżacie do Warszawy, aby także usłyszeć i wziąć udział w tej uroczy- stości, którą przeżywa dzisiaj Kościół warszawski – w uroczystości Matki Bożej Łaskawej. Wspominam o niej na początku, chociaż nie chcę przez to umniejszać drugiego wydarzenia, jakim jest stulecie objawień fatimskich, kult Matki Bożej Łaskawej sięga jednak wieku XV, stąd ta kolejność. Kult maryjny, o którym mówię, zaczął się dokładnie wtedy, kiedy roz- grywała się bitwa pod Grunwaldem, w 1410 roku. W małym miasteczku, pewnie wtedy wioseczce, dzisiejszej Emilia Romania, leżącej niedaleko Padu. Panowała w niej wielka zaraza; ludzie umierali tysiącami. I wtedy zaczął się kult obrazu Matki Bożej Łaskawej, który znajdował się w miejscowym kościele. Kult ten bardzo się rozwinął, kiedy zaraza ustała. Z tej miejscowości pochodził człowiek, który został pijarem, a jego zakon jakiś czas później przybył na polskie ziemie. Wraz z zakonem przyjechała do Warszawy kopia obrazu Matki Bożej Łaskawej. Obraz ten został umiesz- czony w kościele pijarów, który mieścił się na miejscu dzisiejszej katedry polowej. I tam przez wieki Maryja była czczona przez Warszawiaków. Prze- żyła, jak cała Warszawa, losy II wojny światowej. Po wojnie przeniesiona została do kościoła jezuitów przy ulicy Świętojańskiej. Kult Matki Bożej Łaskawej utrzymywał się, Maryja była czczona i kochana w kopii obrazu w tym kościele aż do roku 1973, kiedy kardynał Wyszyński ukoronował obraz. I dzisiaj wspominamy uroczystość Matki Bożej Łaskawej, chcąc w ten sposób włączyć ją w obchodzone w tym roku stulecie objawień Matki Bożej Fatimskiej. Wpisujemy waszą refleksję o „reformacji na nowo przemyślanej” w kontekst dwóch maryjnych uroczystości i świąt, co ma swój symboliczny sens. Nie wolno nam o tym zapominać. Wróćmy do tematu stulecia objawień maryjnych w Fatimie. Jak napisał Pius XII jeszcze podczas II wojny światowej, że kiedy wielcy tego świata zawodzą, wtedy Bóg, Matka Najświętsza posługują się małymi dziećmi, aby przyjść i przemówić do świata. Wiemy, w jakich okolicznościach nastą- piły objawienia fatimskie. Już trzeci rok trwała jedna z najokrutniejszych wojen, z największą liczbą osób zabitych, z okrutnym sposobem zabijania. W tym czasie przychodzi Maryja do dzieci ze swoim orędziem nawrócenia, pokuty, przemiany, z wezwaniem do modlitwy na różańcu, z wezwaniem do ofiarowaniu Sercu Maryi całego swojego życia. Ponieważ jest to niezwykle aktualne objawienie, jedno z nielicznych objawień uznanych przez

61 Kościół, drogą dla wszystkich, na którą Maryja zaprasza za pośrednictwem dzieci, jest droga reformy, rozpoczynającej się osobistym nawróceniem każ- dego z nas. Objawienie fatimskie uczy nas także tego, z czym się borykamy, nad czym się tak trudzimy, nad czym zastanawiamy się wciąż na nowo w Kościele – w jaki sposób reformować Kościół i świat. Dzieci fatimskie, przekazując orędzie Maryi, mówią: zaczynajcie od siebie, od przemiany własnego życia, od własnego nawrócenia, jeżeli chcecie być prawdziwie reformatorami, a nie tylko tymi, którzy przeprowadzają reformację dla innych, rzucając czcze hasła, jak robi się to w ideologii. Na początek sympozjum powtórzę dwie myśli odnoszące się do dzisiejszych czytań. Najpierw Dzieje Apostolskie i mocne słowa, które były wyjściem w kierunku reformy Kościoła u samego początku: „Należało gło- sić słowo Boże najpierw wam. Skoro jednak odrzucacie je i sami uznaje- cie się za niegodnych życia wiecznego, zwracamy się do pogan” – mówią św. Paweł i św. Barnaba. Na pewno ich słowa wywarły wrażenie na chrze- ścijanach z Jerozolimy. Może nawet czuli się oni dotknięci, obrażeni, może nawet czuł się dotknięty św. Piotr. Ale dziś już wiemy, że był to zbawienny, błogosławiony owoc nawrócenia św. Pawła pod Damaszkiem, do tego stopnia niezwykłego, że dziś trudno sobie wyobrazić Kościół u jego początków bez św. Pawła. Dzisiejszy Kościół żyje kerygmatem apostolskim, brakuje mu jednakże kerygmatu św. Pawła. Pytanie, jakie kieruję do was, którzy wykładacie teologię, uczycie teologii, i do was, którzy uczycie się jej, studiujecie teologię – czy dzisiaj dość dostatecznie potrafimy przyjmować to orędzie z Dziejów Apostolskich, i iść z Ewangelią, z jej przepowiadaniem do wszystkich, także do tych, którzy tej nauki jeszcze nie znają? Iść nawet wtedy, gdy wewnątrz Kościoła znajdą się tacy, którzy wołają: to tylko dla nas. Przeczytany przed chwilą fragment Ewangelii, zawierający prośbę Filipa: „Panie, pokaż nam Ojca, to nam wystarczy”, jest także dramatycz- nym wołaniem apostołów. Pan Jezus nieustannie powtarzał: „Kto Mnie widzi, widzi Ojca”, „Ja i Ojciec jedno jesteśmy”, „Filipie tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś?”. Pokazywanie Ojca, pokazywanie Boga w życiu świata i człowieka jest zadaniem dla nas, świadków Chrystusa. Przychodzą do nas ludzie, przychodzić będą do was, przyszłych kapłanów, przyszłych katechetów, teologów, i będą wołać: pokaż nam Ojca, pokażcie nam Ojca. Pokażcie swoim słowem, które jest przepowiadanym słowem Boga. Pokażcie swoim życiem, pokażcie świadectwem swojego życia. To są wezwania zawarte w dzisiejszej Ewangelii, skierowane już do nas. To wyzwania z najwyższej

62 półki, skierowane do teologów: czy teologia dzisiaj przepowiadana, dzisiaj wykładana, dostatecznie pokazuje Boga, dostatecznie pokazuje Ojca, w sposób taki, jaki pragnie tego Kościół? Teologia powinna pozostawać w służbie Kościoła, w służbie głoszenia Ewangelii, w służbie katechezy. Takie jest wołanie dzisiejszych ludzi, tych, którzy przychodzą do kapłanów, do świadków, do świętych, tych wszystkich, którzy są Kościołem. Niech wołanie o Boga będzie modlitewnym wprowadzeniem w dzisiej- szą refleksję nad tematem poruszanym w czasie sympozjum. Niech będzie wiodące podczas waszego braterskiego spotkania, w jednym Kościele, w którym jesteśmy i który tu, w Warszawie, przez Papieski Wydział Teo- logiczny pragnie służyć tym Kościołom partykularnym, które przysyłają do niego swoich studentów, afiliują swoje seminaria, kształcą swoich teo- logów świeckich, tych wszystkich, którzy już wkrótce będą otrzymywali różne zadania, różne misje, różne powołania w Kościele, będą skierowani jako ludzie świeccy do przepowiadania słowa Bożego. Niech dzieje się tak przez wstawiennictwo Matki Najświętszej, tej Łaskawej i tej z Fatimy, a przecież tej samej, naszej Matki, którą nam Chry- stus zostawił pod krzyżem jako Matkę naszą i Matkę Kościoła.

Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona podczas Mszy Świętej przed uroczystością nadania stopnia patriotycznego Rycerzom Kolumba, 11 marca 2017 roku Bracia kapłani, Rycerze Kolumba, bracia i siostry, wszyscy obecni w tym szczególnym miejscu, w którym przeżywacie swoje dzisiejsze spotkanie, podczas którego zostaną przyjęci nowi Rycerze Kolumba, Osobiście bardzo się cieszę, że wielu z was pochodzi z Warszawy, która w sposób szczególny potrzebuje świadectwa klarownego, jasnego i zdecy- dowanego, w tym świecie, który stawia tyle pytań i tyle różnych wątpli- wości. W nim właśnie świadectwo Rycerzy Kolumba ma swoje ogromne znaczenie. Dzisiejszą ceremonię zaczniemy od rzeczy najważniejszej, jaką jest nasze zgromadzenie przy ołtarzu Eucharystii. Obejmujemy modlitwą tych wszystkich, którzy są Rycerzami Kolumba w Polsce i na świecie. Tych wszystkich, którzy staną się nimi dziś, i tych wszystkich, którzy dzisiaj osiągną stopień najwyższy, ale równocześnie największe zadanie, ponieważ kto chce być pierwszy, niech będzie tym, który najbardziej służy, który

63 daje świadectwo tej misji, dla której powstali Rycerze Kolumba. Patron obecnego roku, jaki przeżywamy w Polsce, św. Brat Albert, wprowadza nas w tę uroczystość. Zostaliście powołani, zostaliście posłani, aby dawać radykalne świadectwo charytatywności, skupionej zawsze na człowieku, któremu trzeba pomagać, służyć. Św. Matka Teresa z Kalkuty, św. Brat Albert mieli wypracowaną adorację oblicza Chrystusa. W adoracji Naj- świętszego Sakramentu widzieli oblicze Chrystusa i tak się w Niego wpa- trzyli i zapatrzyli, że kiedy później stanęli przed człowiekiem, to potrafili w tym poranionym ludzkim obliczu zobaczyć samego Chrystusa. To zadanie św. Brat Albert zawarł w obrazie Ecce Homo, tak bardzo ten obraz towarzyszył mu przez całe życie, że wiele razy przed nim stawał i poprawiał go, poprawiał, ponieważ głębia jego duchowości nakazywała mu to czy- nić. Myślał zapewne: mimo że jesteś pobity, niepodobny do człowieka, to jesteś najpiękniejszy spośród synów ludzkich. Potrafił także stawać przed człowiekiem i w jego poranionym obliczu, również często niepodobnym do ludzkiego, zobaczyć samego Jezusa Chrystusa. Po drugie, chciałbym zwrócić uwagę na miejsce, w którym się znajdujemy – Łomianki. Tutaj dopełnił swoje życie biskupie, arcybiskupie ks. abp Majdański. Tu wszystko się zaczęło; powstał ośrodek, który służy szeroko rozumianym problemom rodziny – Studium Życia Rodzinnego, przygotowujący ludzi do posługi rodzinie. Wasza posługa miłości, miłości miłosiernej, dzisiaj w sposób szcze- gólny winna koncentrować się na rodzinach, które potrzebują wielorakiej pomocy. Nie tylko pomocy materialnej czy charytatywnej. Wielorakie trud- ności, które otaczają rodzinę, sprawiają, że potrzebna jest pomoc obejmu- jąca wszystkie dziedziny życia, gdyż często rodzina jest bezradna wobec trudności, na jakie napotyka. Nie bez powodu obecny papież, dany Kościołowi, który przyszedł „z innego świata”, w którym ludzie cierpią nędzę, rozpoczął swój pontyfi- kat od dwóch synodów poświęconych rodzinie i zakończonych wydaniem adhortacji Amoris laetitia. Dokument ten zawiera tyle pięknych wskazań, myśli, opisów, opartych na Biblii, na temat miłości małżeńskiej, ale też wiele pytań, wobec których wszyscy po części stajemy bezradni, zwłaszcza gdy próbujemy odpowiedzieć na te dotyczące granic pomocy, np. rodzinom, małżeństwom, w których wszystko się zawaliło. Wydaje się, że większość spraw, jakie musimy rozwiązać, wciąż jest przed nami. Moi drodzy, Jezus wyprowadza nas dzisiaj na Górę Błogosławieństw. Zaraz na początku swojej działalności wszedł na nią i stamtąd głosił swoje kazanie, tzw. Kazanie na Górze, dotyczące ośmiu błogosławieństw. W tych

64 błogosławieństwach zawarł wielką nowość Dobrej Nowiny – Ewangelii, którą przyniósł na ziemię i zostawił nam jako radosną nowinę o zbawieniu. Na Górze Błogosławieństw usłyszeliśmy to właśnie: „błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią. Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie (…), błogosławieni, którzy płaczą (…)”. Jeżeli nie słuchamy tych słów teraz, tutaj i dzisiaj, w perspektywie integralnie poję- tej wiary, Pana Boga i człowieka, który został przez Niego stworzony dla wiecznego szczęścia i zbawienia, jeżeli w tej perspektywie nie spoglądamy na życie, to nigdy nie zrozumiemy ośmiu błogosławieństw. Jak można by je zrozumieć, odczytać i przyjąć bez patrzenia na człowieka z perspektywy integralnej, jego powołania, naszego powołania? Wymagania te bowiem po ludzku wydają się niepojęte, np. dla kogoś, kto sytuuje swoje życie mię- dzy urodzeniem a śmiercią. Na Górze Błogosławieństw Pan Jezus odnosi się do Dekalogu. Pewnie słuchacze byli ciekawi, czy to, o czym mówi Jezus, o czym naucza, rze- czywiście ułatwia życie, zmniejsza trud wypełniania Dziesięciu przykazań? Może tak właśnie myśleli, jak się myśli w dzisiejszym świecie: może pró- bowali nawet w jakiś sposób interpretować na nowo przykazania Dekalogu, aby uczynić je łatwiejszymi do przyjęcia i wypełnienia? Tymczasem Jezus w swoim kazaniu potwierdza wszystkie przykazania i je jeszcze rozwija. Czasem do tego stopnia, że człowiekowi w pierwszym momencie trudno się z tym pogodzić. Potwierdzając i rozwijając Dekalog, pokazuje jednocześnie, na czym polega nowość życia chrześcijańskiego. Może w tym najważniejszym przykazaniu, które Jezus potwierdza, rozwija, niebywale wręcz rozszerza, zawiera się z jednej strony niesłychanie ważne pouczenie, żebyśmy różnili się od pogan, bo jeżeli miłujemy tylko tych, którzy nas kochają, to niczym nie różnimy się od pogan. „Miłujcie nawet nieprzyjaciół waszych”. Jezus poszerza zakres tych przykazań, które każdy chrześcijanin powinien potwierdzić, wypełniając je z miłością, nawet jeżeli nie potrafi za dużo uczynić, niech choćby stara się wyeliminować ze swojego życia wszystko to, co jest zemstą, nienawiścią w odniesieniu do drugiego człowieka, który jest naszym nieprzyjacielem. „Miłujcie nawet nieprzyjaciół waszych”. Jezus poszerza zakres tych nakazów mówiących o miłości nieprzyja- ciół. Wypełnianie ich wcale nie jest proste, lecz służy udoskonaleniu wiary poprzez miłość. W Starym Testamencie zostało zapisane prawo miłości: „Miłuj bliź- niego jak siebie samego”, i to przykazanie jest ważne, Chrystus nie znosi go. Każdy psycholog doda w tym momencie, że nie da się kochać bliźniego,

65 jeśli człowiek nie ma miłości do siebie samego. Chrystus mówi natomiast: „Miłujcie tak, jak ja was umiłowałem”. Miarą miłości człowieka, bliźniego, także nieprzyjaciela, jest miłość Chrystusa na krzyżu: „Ojcze przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią”. Zmienia się miara miłości. Mówi Pan: „Bądźcie doskonali, jak Ojciec wasz niebieski jest doskonały”. Bracia i siostry, to są dwie drogi, wśród których jest dużo małych dró- żek, ścieżek. Droga miłości miłosiernej, charytatywnej, dla której wzorem aktualnym na te czasy jest św. Brat Albert, i droga miłości w odniesieniu do rodziny, małżeństwa, gdzie tym, który nas upomina i przypomina o tym, że trzeba rodzinie pomagać, jest papież Franciszek. Modląc się za rodziny, za Rycerzy Kolumba, modląc się za ks. arcybiskupa o wieczne zbawienie dla niego, starajcie się służyć temu charyzma- towi, który został nadany wam przez założyciela. Równocześnie nich ta dzisiejsza ceremonia, w której będziecie uczest- niczyć, pomaga wam na nowo wyostrzyć wasze spojrzenia, a także niech powiększa troskę, jakiej wiele razy dawaliście dowód i przykład, abyście pilnowali czystości waszego powołania i doktryny, zwłaszcza doktryny moralnej Kościoła, która w dzisiejszym świecie narażona jest na relaty- wizm czy subiektywizm, nie wyłączając z tego sumienia, które próbuje się definiować, formować, tak jakby było ono samoistnym, samodzielnym, nie- odniesionym do prawdy o dobru bytem, znajdowało się gdzieś poza nami samymi. Można to zjawisko nazwać subiektywizacją sumienia. Tymczasem stanowi ono najważniejsze sanktuarium w nas samych. Niech tej Eucharystii towarzyszy więc nasza modlitwa we wskazanych intencjach.

66 KURIA METROPOLITALNA WARSZAWSKA

Dekret nominacyjny na urząd dziekana Nr 271/AP/2017

Mając na względzie potrzeby duszpasterskie i administracyjne Archidie- cezji Warszawskiej oraz troskę o jedność i owocną współpracę ducho- wieństwa w dekanatach, niniejszym, zgodnie z kanonami 553–555 Kodeksu Prawa Kanonicznego, mianuję, z dniem 1 marca br., Wieleb- nego Księdza kanonika Dariusza Adama Koska dziekanem w dekanacie kampinoskim. Zwalniam jednocześnie Księdza z urzędu wicedziekana w tym dekanacie. Wielebnemu Księdzu życzę obfitych darów Ducha Świętego i na pod- jęty trud z serca błogosławię.

Warszawa, 11 lutego 2017 roku

† Kazimierz Kardynał Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski Ks. dr Janusz Bodzon Kanclerz Kurii

Dekret nominacyjny na urząd proboszcza Nr 272/AP/2017

Mając na względzie potrzeby duchowe i materialne Archidiecezji War- szawskiej, niniejszym, w oparciu o normy kanonów 515–552 i 1282–1288 Kodeksu Prawa Kanonicznego, mianuję Wielebnego Księdza kanonika Jacka Michała Siekierskiego, z dniem 1 marca br., proboszczem parafii św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy w Łomiankach, w dekanacie kampinoskim, udzielając Mu potrzebnej władzy, uprawnień oraz przy- wilejów, które z mocy prawa kanonicznego, statutów archidiecezjalnych i przyjętych zwyczajów przysługują proboszczom w naszej Archidiecezji. Jednocześnie zwalniam Księdza z urzędu rektora kościoła akademickiego

67 św. Anny w Warszawie, w dekanacie staromiejskim oraz z urzędu rektora kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP w „Res Sacra Miser” w tym samym dekanacie. Termin objęcia parafii należy uzgodnić z Księdzem Dziekanem. Na podjęty trud z serca błogosławię.

Warszawa, 11 lutego 2015 roku

† Kazimierz Kardynał Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski Ks. dr Janusz Bodzon Kanclerz Kurii

Dekret nominacyjny na urząd rektora kościoła Nr 273/AP/2017

Mając na względzie potrzeby duchowe i materialne Archidiecezji Warszaw- skiej, niniejszym, zgodnie z normą kanonu 557 § 1 Kodeksu Prawa Kano- nicznego, mianuję Wielebnego Księdza kanonika dr. hab. Krzysztofa Pawła Siwek, z dniem 1 marca br., rektorem kościoła akademickiego św. Anny w Warszawie, w dekanacie staromiejskim oraz rektorem kościoła Niepo- kalanego Poczęcia NMP w „Res Sacra Miser” w tym samym dekanacie, udzielając Mu potrzebnej władzy, uprawnień i przywilejów, które z mocy prawa kanonicznego, statutów archidiecezjalnych i przyjętych zwyczajów przysługują rektorom kościołów w naszej Archidiecezji. Jednocześnie odwołuję Księdza z funkcji prefekta w Wyższym Metropolitalnym Semi- narium Duchownym św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Termin objęcia kościołów rektorskich należy uzgodnić z dotychczasowym rektorem oraz dziekanem dekanatu staromiejskiego. Na podjęty trud z serca błogosławię.

Warszawa, 11 lutego 2017 roku

† Kazimierz Kardynał Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski Ks. dr Janusz Bodzon Kanclerz Kurii

68 Dekret ustanowienia sanktuarium św. Faustyny w Warszawie Nr 974/A/2017

Mając na względzie rozwijający się w kościele kult Miłosierdzia Bożego i zważywszy na szczególny charakter miejsca związanego z początkiem życia zakonnego św. Faustyny Kowalskiej, Apostołki Miłosierdzia, a także odpowiadając na potrzeby duchowe wiernych, niniejszym w oparciu o kanon 1230 Kodeksu Prawa Kanonicznego, podnoszę kościół parafialny pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny w Warszawie do rangi sanktuarium, nadając mu tytuł Sanktuarium św. Faustyny, ze wszystkimi przywilejami i obowiązkami, jakie są związane z miejscem kultu tego rodzaju. Funkcjonowanie Sanktuarium św. Faustyny w Warszawie regulo- wać będą przepisy prawa kanonicznego zawarte w kanonach 1231–1234 Kodeksu Prawa Kanonicznego oraz własne Statuty, które niniejszym zatwierdzam. Kustoszowi sanktuarium, kaznodziejom, spowiednikom, celebran- som Mszy Świętych i służbom liturgicznym życzę darów Ducha Świętego w posłudze apostolskiej, a wiernym nawiedzającym sanktuarium – błogo- sławieństwa i obfitości łask za pośrednictwem św. Faustyny Kowalskiej. W Warszawie, w Niedzielę Przewodnią – Miłosierdzia Bożego, 23 kwietnia 2017 roku Pańskiego. † Kazimierz Kardynał Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski Ks. Bartłomiej Pergoł Notariusz Kurii

Kapłani Archidiecezji Warszawskiej odznaczeni godnościami kościelnymi Warszawa, Wielki Czwartek, 13 kwietnia 2017 roku

Kapelan Jego Świątobliwości, ks. Andrzej Jan Fijałkowski, pełnił urząd proboszcza parafii św. Zofii Barat w Warszawie i proboszcza parafii Świę- tej Bożej Rodzicielki Maryi w Klarysewie. Ceniony również wśród braci w kapłaństwie jako ojciec duchowny dekanatu konstancińskiego, a także

69 jako długoletni duszpasterz kobiet katolickich w archidiecezji warszawskiej. Obecnie rezydent parafii Świętej Bożej Rodzicielki Maryi w Klarysewie.

Ks. Walenty Królak, proboszcz parafii św. Augustyna w Warszawie. Ceniony również wśród braci w kapłaństwie jako ojciec duchowny ówcze- snego dekanatu muranowskiego, a wśród kleryków seminarium „Redemp- toris Mater” – jako ojciec duchowny i jako spowiednik w Wyższym Metro- politalnym Seminarium Duchownym w Warszawie. Jest członkiem Rady Ekonomicznej Archidiecezji Warszawskiej.

Ks. Bogdan Liniewski, obowiązki proboszcza pełnił w parafii Przemienie- nia Pańskiego w Czersku, łącząc je z obowiązkami kapelana pomocniczego w miejscowej jednostce Wojska Polskiego. Był dyrektorem Papieskich Dzieł Misyjnych w archidiecezji warszawskiej, misjonarzem w Algierze i na Wybrzeżu Kości Słoniowej, duszpasterzował w Szwajcarii. Obecnie zamieszkuje w Domu Księży Emerytów w Kiełpinie.

Ks. Mirosław Piszczatowski, był proboszczem parafii w Rdutowie, a następ- nie w Pruszkowie – w parafii św. Józefa Oblubieńca NMP. Jest organizatorem tej parafii i budowniczym kościoła z zapleczem administracyjnym.

Zarządzenie o śpiewach liturgicznych Posoborowa Instrukcja Musicam sacram (§ 32) pozwala na zastępowanie śpiewów procesyjnych z Graduale Romanum pieśniami zatwierdzonymi przez biskupa diecezjalnego dla swojej diecezji. Zestaw takich śpiewów, oprócz tych, które uzyskały zatwierdzenie Konferencji Episkopatu Polski, może być przez miejscowego ordynariusza rozszerzony, zgodnie z normami zamieszczonymi w §§ 48 i 87 Ogólnego Wprowadzenia do Mszału Rzymskiego, obowiązującego od 25 lutego 2004 roku. Podejmując zlecone mi zadanie i działając zgodnie z posiadanymi uprawnieniami, polecam, aby w Archidiecezji Warszawskiej, począwszy od 1 marca 2017 roku, jako śpiewy liturgiczne były stosowane jedynie te, które wymienione są w wykazach załączonych w aneksie nr 1 lub w aneksie nr 2 do niniejszego zarządzenia.

† Kazimierz Kardynał Nycz Arcybiskup Metropolita Warszawski Ks. dr Janusz Bodzon Kanclerz Kurii

70 Wykaz śpiewów zatwierdzonych do użytku liturgicznego w Archi- diecezji Warszawskiej (łącznie z repertuarem z XLI wydania śpiewnika ks. Siedleckiego):

Aneks nr 1 do Zarządzenia Arcybiskupa Metropolity Warszawskiego z dnia 31 stycznia 2017 roku (Nr 201/D/2017)

Spis śpiewów zatwierdzonych przez Arcybiskupa Metropolitę Warszawskiego do użytku liturgicznego w Archidiecezji Warszawskiej:

1. A czemuż mój Jezus tak ubogo 29. Anioł pasterzom mówił leży 30. Aniołów chóry 2. A myśmy się chlubić powinni 31. Apel warszawski 3. A pod krzyżem Matka stała 32. Apostoła tak miłego 4. A wczora z wieczora 33. Archanioł Boży Gabryjel 5. Ach, Królu mój 34. Barbaro święta 6. Ach, mój Jezu, jak Ty klęczysz 35. Bądź, Matko, sercem tej 7. Ach, ubogi żłobie wspólnoty 8. Ach, witajże, pożądana 36. Bądź mi litościw 9. Alleluja! Biją dzwony 37. Bądź pochwalon na wieki 10. Alleluja, chwalcie Pana 38. Bądź pochwalona 11. Alleluja, cały świat 39. Bądź pozdrowiona, królowo 12. Alleluja! Jezus żyje, już… niebieska 13. Alleluja! Jezus żyje, On… 40. Bądź pozdrowione, Serce 14. Alleluja – niech zabrzmi Panu 41. Bądź pozdrowiony, o najsłodszy 15. Alleluja – Twoje Słowo Panie 16. Alleluja, żyje Pan 42. Bądź uwielbion 17. Alleluja. Bóg wskrzesił Chrystusa 43. Bądź zawsze z nami 18. Alleluja. Zbawienie, chwała 44. Bądź uwielbiony, miłosierny i moc Boże 19. Alleluja… Dziękujcie Panu 45. Bądźmy naśladowcami 20. Alleluja… O dniu radosny 46. Bądźże pozdrowiona 21. Aniele Boży 47. Bernardzie, nieba klejnocie 22. Aniele, duchu wspaniały 48. Będę Cię wielbił 23. Aniele, stróżu duszy 49. Biedny, kto Ciebie 24. Aniele ziemski bez winy 50. Bliskie jest królestwo Boże 25. Anieli w niebie śpiewają 51. Błękitne rozwińmy sztandary 26. Anielską pieśń dzwon grał 52. Błogi czas nam teraz świeci 27. Anielskie Twe wejrzenie 53. Błogosław, Panie, nas 28. Anioł Pański, otoczony 54. Błogosławieni światłością 55. Błogosławieni miłosierni

71 56. Błogosławieni ubodzy i cisi 96. Boże wieczny, Boże żywy 57. Błogosławieństwo 97. Boże, zmiłuj się nad nami 58. Błogosławion jest Pan 98. Bóg jest miłością 59. Błogosławiona Dziewico 99. Bóg kiedyś stał się jednym z nas 60. Błogosławiona jesteś, Maryjo 100. Bóg nad swym ludem 61. Błogosławiona Królowo 101. Bóg otoczył tak Faustynę 62. Błogosławiona matko Zofio 102. Bóg się rodzi, gwiazda wschodzi 63. Błogosławiona siostro 103. Bóg się rodzi, moc truchleje Bernardyno 104. Bóg się z Panny narodził 64. Błogosławiona siostro Marto 105. Bóg, wieczna światłość 65. Błogosławione serca 106. Bracia wybrani przez Boga 66. Błogosławiony Janie Beyzymie 107. Być bliżej Ciebie chcę 67. Błogosławiony jesteś, Boże 108. Cała piękna jesteś, Maryjo 68. Błogosławiony, komu 109. Cały świat niech śpiewa odpuszczone 110. Cecylio, panno śpiewna 69. Błogosławiony i Jedyny Władco 111. Chcę, Maryjo, służyć Tobie 70. Boga Rodzico 112. Chlebem życia posileni 71. Bogu Ojcu 113. Chlubimy się krzyżem 72. Bogu z Jego darów 114. Chlubo Karmelu 73. Bogumile godzien hołdów 115. Chóry świętych serafinów 74. Bogurodzica 116. Chryste Królu nasz i Panie 75. Boże, co w świętych 117. Chryste, Panie, pomóż nam 76. Boże, coś Polskę 118. Chryste, wszechświata Stwórco 77. Boże, coś przyrzekł 119. Chryste, zbawienie ludzkości 78. Boże, dlatego dałeś nam życie 120. Chrystus, Chrystus, to nadzieja 79. Boże, jesteś moim Bogiem 121. Chrystus cierpiał za nas 80. Boże, kocham Cię! 122. Chrystus dla nas zmartwychwstał 81. Boże, którego nazywam Ojcem 123. Chrystus Król do nas przychodzi 82. Boże litościwy, zmiłuj się nade 124. Chrystus Pan karmi nas mną! 125. Chrystus Pan w niebo wstępuje 83. Boże, lud Twój 126. Chrystus Pan, wczoraj i dziś 84. Boże miłości 127. Chrystus Pan zmartwychwstał 85. Boże mocny, Boże cudów 128. Chrystus prawdziwie 86. Boże, moje serce jest gotowe zmartwychwstał 87. Boże mój 129. Chrystus Wodzem 88. Boże mój, spragniony jestem 130. Chrystus zmartwychwstał jest Ciebie 131. Chrystus zwycięża 89. Boże, obdarz Kościół Twój 132. Chwal, Syjonie, Zbawiciela 90. Boże odwieczna Miłości 133. Chwalcie łąki umajone 91. Boże, Ojcze Wszechmogący 134. Chwalcie, o dziatki 92. Boże, przedwieczna mądrości 135. Chwalcie Pana wszyscy 93. Boże, Sędzio sprawiedliwy 136. Chwalmy mężnego pasterza 94. Boże, w dobroci 137. Chwalmy niewysłowiony 95. Boże, wejrzyj 138. Chwalmy z weselem

72 139. Chwała Ci 182. Do Serca Twojego 140. Chwała i dziękczynienie 183. Do szopy, hej, pasterze 141. Chwała, moc i dziękczynienie 184. Do Twej dążym kaplicy 142. Chwała Ojcu i Synowi 185. Dobranoc, głowo święta 143. Chwała Tobie, Gospodzinie 186. Dobry Jezu, a nasz Panie 144. Chwała Tobie, Panie 187. Dominika dziś sławimy 145. Chwała wam, apostołowie 188. Duch Pański napełnił okrąg ziemi 146. Cicha noc, święta noc 189. Duchem Świętym kierowany 147. Cicha, skromna, zamyślona 190. Duchu mądrości 148. Ciebie, Anielo Salawo 191. Duchu Najświętszy 149. Ciebie, Boga, wysławiamy 192. Duchu ogniu 150. Ciebie, Boże, chwalimy 193. Duchu Święty, przyjdź prosimy 151. Ciebie chwalimy 194. Duszo Chrystusowa 152. Ciebie, Jakubie, sławimy 195. Duszo moja 153. Ciebie na wieki 196. Dzieci hebrajskie 154. Ciebie wzywamy 197. Dzieciątko się narodziło 155. Ciesz się, Królowo Anielska 198. Dziecię nam się narodziło 156. Co dzień wieczorem 199. Dzień, ów dzień 157. Co nam nakazuje 200. Dzień to jest dziś wesela 158. Com przyrzekł Bogu 201. Dziękczynne pieśni śpiewajmy 159. Córko syjońska 202. Dzięki, o Boże 160. Cóż Ci, Jezu, damy 203. Dzięki Ci, Panie 161. Cóż mogę oddać Tobie 204. Dzięki, o Panie 162. Credo – Wierzę 205. Dziękujcie Panu 163. Cudowny kwiecie polskiej ziemi 206. Dziękujemy Ci, Dobry Ojcze 164. Czego chcesz od nas, Panie 207. Dziękujemy Ci, Ojcze nasz 165. Czekam na Ciebie 208. Dziękuję Bogu dziś 166. Cześć Ci i chwała 209. Dziękujmy zawsze 167. Cześć Maryi 210. Dzisiaj chór aniołów 168. Cześć oddawajmy świętej 211. Dzisiaj pozdrawiamy 169. Daj mi Jezusa 212. Dzisiaj w Betlejem 170. Daj nam, o Panie 213. Dziś Chrystus, Król 171. Dałeś Maryi Polskę 214. Dziś moją duszę 172. Dałeś nam Chleb z nieba 215. Dziś radośnie wysławiamy 173. Dałeś nam przykład 216. Dziś tryumf w niebie 174. Dlaczego dzisiaj wśród nocy 217. Elżbieto święta dnieje 218. Filipie, jakże jaśniejesz 175. Dnia każdego 219. Gdy mnie ranna zorza budzi 176. Do Betlejemu pełni radości 220. Gdy nas ogarnie trwoga 177. Do Ciebie, Boże 221. Gdy pasterze już odeszli 178. Do Ciebie, Matko 222. Gdy się Chrystus rodzi 179. Do Ciebie, Panie 223. Gdy śliczna Panna 180. Do Ciebie wznoszę serce me 224. Gdzie miłość wzajemna 181. Do Serca Twego, Pani świata 225. Głos wdzięczny z nieba wychodzi

73 226. Głoś imię Pana 268. Jaśnieje w niebie 227. Godzien jesteś 269. Jeden chleb 228. Grzechem Adama ludzie uwikłani 270. Jeden w naturze 229. Gwiazdo jasności 271. Jedyny Dawco zbawienia 230. Gwiazdo Magdali 272. Jest z nami 231. Gwiazdo morza głębokiego 273. Jeśli chcesz szukać patrona 232. Gwiazdo śliczna, wspaniała 274. Jezu Chryste, Panie miły 233. Gwiazdo zaranna 275. Jezu dla nas przemieniony 234. Hejnał wszyscy zaśpiewajmy 276. Jezu dobry i cichy 235. Hołd Tobie, sława i cześć 277. Jezu drogi, Tyś miłością 236. Hosanna Synowi Dawida! 278. Jezu, gościu upragniony 237. Hosanna Synowi Dawidowemu! 279. Jezu, Jezu, do mnie przyjdź 238. Hymn Maryjny 280. Jezu, Królu najwdzięczniejszy 239. Idzie, dziś idzie 281. Jezu, ma radości 240. Idzie, idzie Bóg prawdziwy 282. Jezu, miłości Twej 241. Idziemy, Jezu, z Tobą 283. Jezu, na Krzyżu 242. Idziesz przez wieki 284. Jezu, Ty każesz weselić się 243. Idźcie na cały świat 285. Jezu, Ty płakałeś 244. Idźmy, tulmy się 286. Jezu, Tyś Drogą 245. Ja jestem zmartwychwstanie 287. Jezu, Tyś jest światłością 246. Ja wiem, w Kogo ja wierzę 288. Jezu, ufam Tobie, zmiłuj się 247. Jadwigo święta nade mną 248. Jak miłe przybytki 289. Jezu, ufam Tobie 249. Jak na uczcie w Kanie 290. Jezu, w Hostii utajony 250. Jak nad źródłem lilia 291. Jezu, w Ogrójcu mdlejący 251. Jak szczęśliwa Polska cała 292. Jezus staje nad Jordanem 252. Jaka piękna jesteś, Kingo 293. Jezusa Judasz przedał 253. Jakaż to gwiazda świeci 294. Jezusa narodzonego wszyscy na wschodzie witajmy 254. Jakże pójdziemy za Tobą, 295. Jezusa ukrytego Chrystusie 296. Jezusowi cześć 255. Jakże wielka jest, o Boże 297. Jezusowi cześć i chwała 256. Jam gościem na tym świecie 298. Jeżeli szukasz cudów 257. Jam jest chlebem żywym 299. Józefie, niebian ozdobo 258. Jam jest Pasterz dobry 300. Józefie, święty patronie 259. Jan jest imię jego 301. Już Cię żegnam, najmilszy Synu 260. Janie Chrzcicielu 302. Już dzień jaśnieje szczęśliwy 261. Janie Pawle bądź wśród nas 303. Już dzień zabłysnął 262. Janie Pawle Drugi 304. Już gościsz, Jezu 263. Janie Pawle, teraz przyjdź 305. Już od dawna 264. Janie Sarkandrze 306. Już od rana rozśpiewana 265. Jasna Jutrzenko 307. Już przyszedł ukochany 266. Jasnogórska, można Pani 308. Już Zbawiciel, Jezus żyje 267. Jasnogórska Pani 309. Jużem dość pracował

74 310. Kapłańskie Serce Jezusa 350. Maryjo, Królowo Polski! 311. Karmisz, Panie 351. Maryjo, Królowo Polski!… 312. Kazimierzu, nasz patronie Maryjo, jesteśmy 313. Każda żyjąca dusza 352. Maryjo, Królowo wszechświata 314. Kiedy ranne wstają zorze 353. Maryjo, prześliczna Pani 315. Kiedy razem się schodzimy 354. Maryjo, przyjmij dzięki 316. Kiedy zabłysła nam zorza 355. Maryjo z dnia Zwiastowania 317. Kiedyś, o Jezu 356. Mateuszu Apostole 318. Kłaniam się Tobie 357. Matko Boska, za nami wstawiaj się 319. Kochajmy Pana 358. Matko Królowo 320. Króla wznoszą się znamiona 359. Matko, która nas znasz 321. Królowej Anielskiej śpiewajmy 360. Matko Łaskawa, na nas spójrz 322. Królowej swej 361. Matko Najświętsza! 323. Królowo nasza 362. Matko nasza w wiecznej chwale 324. Królowo ziem polskich 363. Matko Niebieskiego Pana 325. Królu, Boże Abrahama 364. Matko Odkupiciela 326. Królu wszechwładny 365. Matko Pocieszenia 327. Króluj nam, Chryste 366. Matko Pomocy Nieustającej 328. Króluj nam Chryste po wieczny 367. Matko potężna czas 368. Mądrości, która 329. Krzyknijmy wszyscy 369. Mesyjasz przyszedł 330. Krzyżu Chrystusa Krzyżu, mój 370. Mędrcy świata, monarchowie krzyżu 371. Miłosierdzia, Jezu mój 331. Krzyżu Święty, nade wszystko 372. Miłosierdzie Twoje, Panie 332. Książę niebieski 373. Miłujcie się wzajemnie 333. Książę niezłomny 374. Minęły cienie i mroki 334. Kto się w opiekę 375. Mizerna cicha, stajenka licha 335. Którzy Chrystusa 376. Młodości naszej patronie 336. Któryś za nas cierpiał rany 377. Mocarzu niebios 337. Któż by nie ukochał Cię 378. Modlą się Twoi uczniowie 338. Ku Tobie, Panie 379. Modlisz się, Jezu 339. Lud Twój, Panie 380. Modlitwa do św. Józefa 340. Ludu kapłański 381. Modlitwa św. Bernarda 341. Ludu, mój ludu 382. Można Patronko 342. Macieju, jakże cudowne 383. Mój aniele ukochany 343. Marana tha 384. Mój Jezu, ufam Tobie 344. Marcinie, Pana spotkałeś 385. Mój Odkupiciel w bramie 386. My chcemy Boga 345. Maria Regina mundi 387. Na Boże narodzenie (Apel Jasnogórski) 388. Na Boży rozkaz 346. Maryjo Matko 389. Na początku było Słowo 347. Maryjo, bez grzechu poczęta 390. Na skrzyżowaniu 348. Maryjo, coś jest w niebie 391. Na stopniach Twego 349. Maryjo, ja Twe dziecię 392. Na świętej uczcie Baranka

75 393. Na Twoje słowo, Panie 435. Niech się rozdzwonią 394. Na Twojej, Chryste 436. Niech w radosne święto 395. Na Ucztę Pana 437. Niech wszyscy święci w niebie 396. Na ziemi polskiej 438. Niech w święto radosne 397. Nad brzegiem Jordanu 439. Niech zawsze i wszędzie 398. Nad naszym krajem 440. Niech ziemia i niebo 399. Nadzieja nasza 441. Niech żyje Jezus w Zmartwychwstałym 442. Niechaj będzie głośno wszędzie 400. Nadziejo Izraela 443. Niechaj będzie pochwalony, 401. Najdroższy Jezu od nas 402. Najpiękniejszy z ludzkich synów 444. Niechaj będzie pochwalony 403. Najsłodszy Jezu Przenajświętszy Sakrament 404. Najświętsza Panno 445. Niechaj będzie uwielbiony 405. Najświętsze Serce Boże 446. Niechaj radośnie 406. Najświętsze Serce Jezusa 447. Niechaj z nami będzie Pan 407. Najwyższego majestatu 448. Niegdyś pogan apostole 408. Nakarmiłeś lud Twój, o Panie 449. Nieogarniony w darach 409. Narodów Zbawco 450. Niepojęte dary dla nas daje 410. Narodził się nam Zbawiciel 451. Niepokalana Dziewico 411. Nasz Pan Bóg jest Łaskawy 452. Nieprzebranych łask skarbnico 412. Nasze plany i nadzieje 453. Nieskończona, najśliczniejsza 413. Naucz nas 454. Niezbadany ślad Twych dróg 414. Nauczycielu wieczny i łaskawy 455. Niosę w darze Tobie 415. Nawróć się, ludu 456. Nowy rok bieży 416. Nazareński, śliczny Kwiecie 457. O Anno i Joachimie 417. Niby echo spoza świat 458. O Bartłomieju, w niebiosach 418. Nie bez ran ten bój się toczył 459. O błoga chwilo 419. Nie opuszczaj nas, Jezu 460. O Boże dary 420. Nie opuszczaj nas… Matko 461. O Boże, dzięki Ci składamy 421. Nie rzucim, Chryste 462. O Boże mój, o Zbawicielu mój 422. Nie zna śmierci Pan żywota 463. O Chryste Królu 423. Niebiosa, rosę spuśćcie 464. O Chryste, nasz Panie 424. Niebiosa, rosę ślijcie 465. O człowiecze, wspomnij sobie 425. Niebo i ziemia 466. O dobry Jezu 426. Niech aniołowie 467. O duszo wszelka nabożna 427. Niech będzie Bóg nasz 468. O głowo, uwieńczona pochwalony 469. O Gwiazdo Betlejemska 428. Niech będzie Bóg uwielbiony 470. O Jacku święty 429. Niech błogosławiony będzie Bóg 471. O, jak są wielkie dary Twoje 430. Niech cały świat 472. O jasna gwiazdo 431. Niech chwała Maryi 473. O Jezu cichy i pokorny 432. Niech Cię chwali, Boże 474. O Jezu mój drogi 433. Niech nas Syn Twój 475. O Jezu, nasz Zbawicielu 434. Niech się radują 476. O Jezu, Światło ze Światłości

76 477. O Jezu w Hostii białej 519. O święta Rito 478. O Józefie, coś szukał gospody 520. O Święta Uczto! 479. O Józefie ukochany! 521. O święty Jacku 480. O każdej porze 522. O święty Stanisławie 481. O Krwi najdroższa 523. O święty Wojciechu 482. O której berła 524. O Tajemniczy Płomieniu 483. O Mario Tereso 525. O wielki Janie 484. O Maryjo bez grzechu poczęta 526. O zbawcza Hostio 485. O Maryjo, Kwiecie biały 527. Obdarz, o Panie, pokojem 486. O Maryjo, Matko Boga 528. Obu was, apostołowie 487. O Maryjo, moja radość! 529. Od bram dalekich 488. O Maryjo Matko Boża 530. Od wieków Bogurodzico 489. O Maryjo, przyjm w ofierze 531. Oddany Maryi 490. O Maryjo, w niebo uniesiona 532. Odszedł Pasterz od nas 491. O Maryjo, witam Cię! 533. Ofiarujmy chwałę w wierze 492. O Matko miłościwa 534. Ogrodzie Oliwny 493. O Matko, u stóp Twoich 535. Ojciec nam powierzył Słowo 494. O Matko z Częstochowskiego 536. Ojcze Boże Wszechmogący wizerunku 537. Ojcze, chwała Tobie 495. O mili królowie 538. Ojcze Kolbe, któryś chwałą 496. O miłosierdzia, miłosierdzia 539. Ojcze Kolbe, tyś na ziemi Panie 540. Ojcze Kolbe, w blasku niebios 497. O Miłosierna z Ostrej Bramy 541. Ojcze ubogich 498. O Miłości nieskończona 542. Ojcze wszechmogący 499. O mój Boże, kocham Cię 543. Ojcze z niebios 500. O mój Jezu, w Hostii skryty 544. Oto Chleb Aniołów 501. O mój ty aniele 545. Oto drzewo Krzyża 502. O Nazaret 546. Oto dzień 503. O niewysłowione szczęście 547. Oto jest Baranek Boży 504. O Pani, ufność nasza 548. Oto jest dzień 505. O Panie, naucz nas 549. Oto Jezus umiera 506. O Panie, otwierasz rękę 550. Oto Pan Bóg przyjdzie 507. O Panie, szukasz 551. Oto Pan przybywa 508. O Panie, Ty nam dajesz 552. Oto Panna pocznie 509. O Panie, Tyś moim Pasterzem 553. Oto Święte Ciało Pana 510. O Panie, ześlij swego Ducha 554. Oto uczta dla ubogich 511. O patronko święta w niebie 555. Otocz opieką 512. O Przedwieczny nasz Panie 556. Otoczon gronem świętych 513. O Serce Boże 557. Otrzyjcie już łzy 514. O Serce Jezusa 558. Otwórzcie się szeroko 515. O Serce Maryi, niepokalane 559. Otwórzcie serca 516. O Stanisławie, pasterzu dusz 560. Ozdobo Sieny 517. O Stworzycielu, Duchu 561. Padnijmy twarzą na ziemię 518. O święci Anno, Joachimie 562. Pamiątkę dnia świątecznego

77 563. Pan blisko jest 607. Płaczcie, anieli 564. Pan Bóg ciebie wyniósł 608. Po górach, dolinach 565. Pan jest blisko 609. Po upadku człowieka grzesznego 566. Pan jest mocą 610. Pobłogosław, Jezu drogi 567. Pan jest wielkim Bogiem 611. Pobłogosław lud Twój 568. Pan Jezus grzechy nasze 612. Pobożni ludzie 569. Pan Jezus już się zbliża 613. Pochwycona przez piękno miłości 570. Pan mnie woła 614. Pochyl głowy świecie cały 571. Pan moim światłem 615. Pod sztandarem Twym stajemy 572. Pan, mój Wódz i Pasterz 616. Podnieście wzrok 573. Pan nie opuszcza nigdy 617. Pod Twą obronę 574. Pan obrońcą i światłem mym 618. Pod Twoją obronę 575. Pan uczynił wielkie rzeczy 619. Pokładam w Panu ufność 576. Pan wieczernik przygotował 620. Pokrop nas, Panie 577. Pan z nieba 621. Pokropisz hizopem 578. Pan zmartwychwstał 622. Polski Królowo 579. Pan zstąpił z nieba 623. Polskiej ziemi Sławny Synu 580. Panie, daj zmarłym 624. Pomiędzy lud swój idzie 581. Panie do kogóż pójdziemy 625. Pomnij Mario, Matko miła 582. Panie, dobry jak chleb 626. Pomnij, o najdobrotliwsza 583. Panie i Boże grzeszników 627. Pospieszcie już wszyscy 584. Panie Jezu, Chryste 628. Posyłam was 585. Panie Jezu, kocham Cię 629. Posypmy głowy popiołem 586. Panie, który zostałeś posłany 630. Poślij nam, Panie 587. Panie mój 631. Poślij, o Panie, swego anioła 588. Panie mój, cóż Ci oddać 632. Powstań i świeć 589. Panie, nie jestem godzien 633. Pozdrawiajmy, wychwalajmy 590. Panie, okaż nam 634. Pozdrawiamy Cię 591. Panie, pragnienia ludzkich serc 635. Pozdrowiona bądź, Królowo 592. Panie, przebacz nam 636. Pozwól mi Twe męki śpiewać 593. Panie, Ty widzisz 637. Pójdź do Jezusa 594. Panie, ufam miłosierdziu Twemu 638. Pójdźcie błogosławić Pana 595. Panie, umocnij wiarę naszą 639. Pójdźmy do Pana 596. Panie, w ofierze Tobie 640. Pójdźmy wszyscy do stajenki 597. Panie, zostań z nami 641. Pragnę miłością Twą 598. Panno Święta 642. Pragniemy Ciebie 599. Pasterze mili, coście widzieli 643. Przeczysta Dziewico 600. Patronie misji 644. Przed Niepokalaną klęczysz 601. Patrząc na rany Chrystusa 645. Przed oczy Twoje 602. Pełna świętości 646. Przed oczyma Twymi 603. Piastunie Boga błogosławiony 647. Przed tak wielkim Sakramentem 604. Pieśnią wesela witamy 648. Przepuść, Panie 605. Pieśń wdzięczności 649. Prześliczna Panno 606. Piękno jest w Tobie 650. Przez chrztu świętego

78 651. Przez lądy i morza 691. Rodzino Święta, opieki Twej 652. Przez śmierć bolesną trzeba 653. Przez Twoje święte 692. Rodzino Święta, proszę 654. Przez wieków licznych 693. Rolniku sławny 655. Przezacna perło 694. Rozkwitnęła się lilija 656. Przy obchodzie 695. Rozmyślajmy dziś 657. Przybądź, Duchu Święty, ześlij 696. Roztropny mistrzu z nieba 697. Rzućmy się wszyscy 658. Przybądź, Panie 698. Salve, Regina, zawitaj, Królowo 659. Przybądź, Stwórco, Duchu 699. Serc tysiąc wita cię Boży 700. Serca ludzkie się radują 660. Przybądźcie tu z wiarą 701. Serce Jezusa 661. Przybądźcie z nieba na głos 702. Serce me do Ciebie wznoszę naszych modlitw 703. Serce Twe, Jezu 662. Przybieżeli do Betlejem pasterze 704. Serce wielkie nam daj 663. Przychodzisz do nas 705. Serce Zbawiciela 664. Przygotuję Ci serce o Chryste 706. Serdeczna Matko 665. Przyjdź do nas 707. Skądże, Jezu miły 666. Przyjdź, Duchu Świętości 708. Składamy Ci, Ojcze 667. Przyjdź, Duchu Święty, napełnij 709. Skoro ze snu wstaję me serce 710. Skosztujcie i zobaczcie 668. Przyjdź, Panie Jezu 711. Sław, języku, bój chwalebny 669. Przyjdźcie do mnie wszyscy 712. Sław, języku, tajemnicę 670. Przyjmij, Boże, tę ofiarę 713. Sławcie, usta, Ciało Pana 671. Przyjmij, czcigodny ojcze 714. Sławimy dzisiaj zwycięstwo 672. Przyjmij, o Najświętszy Panie Barnaby 673. Przyjmij, Ojcze, hostię białą 715. Sławimy pieśnią twój triumf 674. Przykazanie nowe daję wam 716. Sławny w męczenników gronie 675. Przystąpię do ołtarza 717. Słychać głos 676. Przystąpmy do szopy 718. Słysz! Już herold śpieszy nieść 677. Przystrój ołtarz twój, Syjonie! 719. Spojrzyj z nieba wysokiego 678. Racz być, Chryste, przebłagany 720. Spójrz, Ojcze nasz 679. Racz wiekuiste 721. Spraw, Ojcze 680. Radosna światłości 722. Spuśćcie nam na ziemskie niwy 681. Radością naszą 723. Stała Matka Boleściwa 682. Radością serca 724. Stanisławie, święty ojcze 683. Radości nasza, prześliczna Pani 725. Stój przy mnie 684. Radośnie Panu hymn śpiewajmy 726. Stworzycielu gwiazd świecących 685. Raduj się, Kościele powszechny 727. Stwórca chleba, Stwórca wina 686. Raduj się, Matko Chrystusa 728. Stwórco gwiaździstych 687. Raduj się, niebo przestworzy 688. Raduj się, ziemio! 729. Szczęśliwi ludzie 689. Rafale święty 730. Szczęśliwy, kogo opatrzność 690. Rodziną Bożą jesteśmy Boska

79 731. Szczęśliwy, kto sobie patrona 774. Trzymając lampę płonącą 732. Szlachetny książę 775. Twemu Sercu cześć składamy 733. Szukajcie wpierw 776. Twoja cześć, chwała 734. Śpiewajcie Panu nową pieśń 777. Ty, Boże, wszystko wiesz 735. Śpiewajcie Panu pieśń nową 778. Ty, coś najdroższy na tym świecie 736. Śpiewaj Panu nową pieśń 779. Ty dasz mi pokój serca 737. Śpiewaj, śpiewaj sercem całym 780. Ty jesteś źródłem życia 738. Światło na oświecenie pogan 781. Ty, któryś gorzko 739. Światłości wieczna 782. Ty, któryś Synem jest Boga 740. Święci, niebieskiej mieszkańcy 783. Ty, wszechmocny Panie krainy 784. Ty wyzwoliłeś nas, Panie 741. Święta Brygido przesławna 785. Tyś naszą drogą 742. Święta Edyto 786. Tyś, Pani, nas pokochała 743. Święta Królowo 787. Tyś w Wieczerniku 744. Święta Małgorzato 788. U Ciebie, Boże 745. Święta Maryjo, biała Lilijo 789. U drzwi Twoich stoję, Panie 746. Święta matko Salomeo 790. U tronu Boga wstawiaj się 747. Święta Panno 791. Ubrani w świąteczne szaty 748. Święta Tereso 792. Ucieczko grzesznych i Bramo 749. Święty Albercie Rajska 750. Święty Alfonsie 793. Uczcijmy wspólnym hymnem 751. Święty Andrzeju Bobolo 794. Upadnij na kolana 752. Święty Antoni 795. Ursynowska Pani 753. Święty Błażeju 796. Usłysz Bożej Matki głos 754. Święty Boże! 797. Usłysz, dobry Boże 755. Święty Boże… Ratuj 798. Uwielbiam Cię 756. Święty Ignacy 799. W chwale Bożej 757. Święty jest Bóg sam 800. W ciemności idziemy 758. Święty Józefie, patronie nasz! 801. W dobroci swej powiedział Pan 759. Święty Krzysztofie 802. W gniewu dzień 760. Święty Pawle Apostole 803. W każdym strapieniu i o każdej 761. Święty Stanisławie, patronie nasz porze 762. Święty z Lipnicy Szymonie 804. W krzyżu cierpienie 763. Tadeuszu, nasz patronie 805. W naszych ciemnościach 764. Ten, co pierwszy z uczniów Jana 806. W otwartych niebiosach 765. Tereso, Boga zwiastunko 807. W swej dobroci 766. To dzień narodzin męczeńskich 808. W Sakramencie utajony 767. To przykazanie 809. W sercu Kościoła 768. To Ty, o Panie, Chlebie nasz 810. W tym świętym czasie 769. Tobie niech zabrzmi oczekiwania 770. Tron twój, Syjonie 811. W żłobie leży 771. Trójcy Najświętszej 812. Wesel się, Królowo miła 772. Trwajmy mocni w wierze 813. Wesel się, Polsko cała 773. Tryumfy Króla Niebieskiego 814. Weselmy się, chrześcijanie

80 815. Wesołą nowinę, bracia 857. Wojciechu, Patronie polskiego słuchajcie narodu 816. Wesoły nam dzień dziś nastał 858. Wskaż mi, Panie 817. Wesołym sercem 859. Wstał Pan Chrystus 818. Weź w swą opiekę 860. Wstanę i pójdę 819. Wieczny odpoczynek 861. Wszechmocny Boże, bądź 820. Wielbić Pana chcę błogosławiony 821. Wielbię Ciebie 862. Wszechwładny Stwórco świata 822. Wielbimy Ciebie, wszechmogący 863. Wszystkie narody świata Boże 864. Wszystkie nasze dzienne sprawy 823. Wielbimy Krzyż Twój 865. Wszystko, co żyje, niech wielbi 824. Wierzę, Panie Pana 825. Wierzymy w Ciebie, Chryste 866. Wszystko Tobie oddać pragnę 826. Wisi na krzyżu 867. Wśród nocnej ciszy 827. Witaj, Dziewico świetlana 868. Wśród trosk i nieszczęść kolei 828. Witaj, Gwiazdo morza 869. Wydawajcie owoce 829. Witaj, Jezu ukochany 870. Wy jesteście na ziemi 830. Witaj, Jezu w Ogrójcu 871. Wysławiajmy Chrysta Pana 831. Witaj, Jutrzenko 872. Wysławiamy ciebie, Marto 832. Witaj, Kostko Stanisławie 873. Wysłuchaj, Panie 833. Witaj, Królowo, Matko 874. Wyznawco wielki 834. Witaj, Królowo, Matko litości 875. Wznieś uwielbienie 835. Witaj, Królowo nieba 876. Z dalekiej Fatimy 836. Witaj, krynico 877. Z dawna Polski Tyś Królową 837. Witaj, krzyżu zwycięski 878. Z głębi mojego serca 838. Witaj nam, chlubo 879. Z nadmiaru miłości 839. Witaj, Mario, śliczna Pani 880. Z narodzenia Pana 840. Witaj, Matko pięknej miłości 881. Z nieba wysokiego 841. Witaj, Matko uwielbiona 882. Z pokłonem, Panno Święta 842. Witaj, Najczystsza 883. Z pokorą upadamy 843. Witaj, ojcze ukochany 884. Z powagą przygotujcie 844. Witaj, ojcze ukochany, co serafów 885. Z tej biednej ziemi 845. Witaj, pani, matko Matki 886. Z Tobą ciemność 846. Witaj, Pani! My poddani 887. Z Tobą, Jezu, chcemy żyć 847. Witaj, Pokarmie 888. Z Twojego boku 848. Witaj, sierot opiekunie 889. Z weselem ducha 849. Witaj, Święta i Niepokalana 890. Z wyżyn nieba, z tronu chwały 850. Witaj, Święta i Poczęta 891. Za radosne święta 851. Witaj, święty męczenniku 892. Za rękę weź mnie, Panie 852. Witaj, święty Stanisławie 893. Zamilkły usta proroka 853. Witajmy Jezusa 894. Zaśpiewajmy pieśń wdzięczności 854. Witam Cię, witam 895. Zaświtał blaskiem 855. Wjeżdża Król nasz 896. Zawitaj, Królowo Różańca 856. Wkrótce już ujrzę Ją 897. Zawitaj, Matko Różańca Świętego

81 898. Zawitaj, Ukrzyżowany 912. Złóżcie troski, żałujący 899. Zawitał dla nas majowy poranek 913. Zmartwychpowstał Pan 900. Zbawco, coś uczył w mądrości prawdziwie 901. Zbliżam się k’Tobie 914. Zmartwychwstał Pan 902. Zbliżam się w pokorze 915. Zmartwychwstał z grobu Pan 903. Zdrowaś bądź, Maryja 916. Zmiłuj się nad nami 904. Zdrowaś Maryjo, Boga Rodzico! 917. Zmiłuj się, Boże 905. Zdrowaś Maryjo, łaski pełna 918. Zmiłuj się, Stwórco 906. Ze wzgórz Częstochowy 919. Zostań tu 907. Ziem sądeckich, sławna pani 920. Zróbcie Mu miejsce 908. Zjawiło się nam dziś coś nowego 921. Zstąpiłeś z gwiazd dalekich 909. Złącz, Panie, miłujących Cię 922. Zwiastun wschodzącego Słońca 910. Złączmy razem swoje głosy 923. Zwycięzca śmierci 911. Złożyłeś, Panie, w dłoniach 924. Żyjąc, Tereso, umierasz

Aneks nr 2 do Zarządzenia Arcybiskupa Metropolity Warszawskiego z dnia 31 stycznia 2017 roku (Nr 201/D/2017)

Wykaz śpiewów zatwierdzonych do użytku liturgicznego w Archidiecezji Warszawskiej (łącznie z repertuarem z XLI wydania śpiewnika ks. Siedleckiego):

1. A czemuż mój Jezus tak ubogo 20. Alleluja… O dniu radosny leży 21. Aniele Boży 2. A myśmy się chlubić powinni 22. Aniele, duchu wspaniały 3. A pod krzyżem Matka stała 23. Aniele, stróżu duszy 4. A wczora z wieczora 24. Aniele ziemski bez winy 5. Ach, Królu mój 25. Anieli w niebie śpiewają 6. Ach, mój Jezu, jak Ty klęczysz 26. Anielską pieśń dzwon grał 7. Ach, ubogi żłobie 27. Anielskie Twe wejrzenie 8. Ach, witajże, pożądana 28. Anioł Pański, otoczony 9. Alleluja! Biją dzwony światłością 10. Alleluja, chwalcie Pana 29. Anioł pasterzom mówił 11. Alleluja cały świat 30. Aniołów chóry 12. Alleluja! Jezus żyje, już… 31. Apel warszawski 13. Alleluja! Jezus żyje, On… 32. Apostoła tak miłego 14. Alleluja – niech zabrzmi Panu 33. Archanioł Boży Gabryjel 15. Alleluja – Twoje Słowo 34. Barbaro święta 16. Alleluja, żyje Pan 35. Bądź, Matko, sercem tej 17. Alleluja. Bóg wskrzesił Chrystusa wspólnoty 18. Alleluja. Zbawienie, chwała 36. Bądź mi litościw i moc 37. Bądź pochwalon na wieki 19. Alleluja… Dziękujcie Panu 38. Bądź pochwalona

82 39. Bądź pozdrowiona, królowo 78. Boże, dlatego dałeś nam życie niebieska 79. Boże, jesteś moim Bogiem 40. Bądź pozdrowione, Serce 80. Boże, kocham Cię! 41. Bądź pozdrowiony, o najsłodszy 81. Boże, którego nazywam Ojcem Panie 82. Boże litościwy, zmiłuj się nade 42. Bądź uwielbion mną! 43. Bądź zawsze z nami 83. Boże, lud Twój 44. Bądź uwielbiony, miłosierny 84. Boże miłości Boże 85. Boże mocny, Boże cudów 45. Bądźmy naśladowcami 86. Boże, moje serce jest gotowe 46. Bądźże pozdrowiona 87. Boże mój 47. Bernardzie, nieba klejnocie 88. Boże mój, spragniony jestem 48. Będę Cię wielbił Ciebie 49. Biedny, kto Ciebie 89. Boże, obdarz Kościół Twój 50. Bliskie jest królestwo Boże 90. Boże odwieczna Miłości 51. Błękitne rozwińmy sztandary 91. Boże, Ojcze Wszechmogący 52. Błogi czas nam teraz świeci 92. Boże, przedwieczna mądrości 53. Błogosław, Panie, nas 93. Boże, Sędzio sprawiedliwy 54. Błogosławieni 94. Boże, w dobroci 55. Błogosławieni miłosierni 95. Boże, wejrzyj 56. Błogosławieni ubodzy i cisi 96. Boże wieczny, Boże żywy 57. Błogosławieństwo 97. Boże, zmiłuj się nad nami 58. Błogosławion jest Pan 98. Bóg jest miłością 59. Błogosławiona Dziewico 99. Bóg kiedyś stał się jednym z nas 60. Błogosławiona jesteś, Maryjo 100. Bóg nad swym ludem 61. Błogosławiona Królowo 101. Bóg otoczył tak Faustynę 62. Błogosławiona matko Zofio 102. Bóg się rodzi, gwiazda wschodzi 63. Błogosławiona siostro 103. Bóg się rodzi, moc truchleje Bernardyno 104. Bóg się z Panny narodził 64. Błogosławiona siostro Marto 105. Bóg, wieczna światłość 65. Błogosławione serca 106. Bracia wybrani przez Boga 66. Błogosławiony Janie Beyzymie 107. Być bliżej Ciebie chcę 67. Błogosławiony jesteś, Boże 108. Cała piękna jesteś, Maryjo 68. Błogosławiony, komu 109. Cały świat niech śpiewa odpuszczone 110. Cecylio, panno śpiewna 69. Błogosławiony i Jedyny Władco 111. Chcę, Maryjo, służyć Tobie 70. Boga Rodzico 112. Chlebem życia posileni 71. Bogu Ojcu 113. Chlubimy się krzyżem 72. Bogu z Jego darów 114. Chlubo Karmelu 73. Bogumile godzien hołdów 115. Chóry świętych serafinów 74. Bogurodzica 116. Chryste Królu nasz i Panie 75. Boże, co w świętych 117. Chryste, Panie, pomóż nam 76. Boże, coś Polskę 118. Chryste, wszechświata Stwórco 77. Boże, coś przyrzekł 119. Chryste, zbawienie ludzkości

83 120. Chrystus, Chrystus, to nadzieja 163. Cudowny kwiecie polskiej ziemi 121. Chrystus cierpiał za nas 164. Czego chcesz od nas, Panie 122. Chrystus dla nas zmartwychwstał 165. Czekam na Ciebie 123. Chrystus Król do nas przychodzi 166. Cześć Ci i chwała 124. Chrystus Pan karmi nas 167. Cześć Maryi 125. Chrystus Pan w niebo wstępuje 168. Cześć oddawajmy świętej 126. Chrystus Pan, wczoraj i dziś 169. Daj mi Jezusa 127. Chrystus Pan zmartwychwstał 170. Daj nam, o Panie 128. Chrystus prawdziwie 171. Dałeś Maryi Polskę zmartwychwstał 172. Dałeś nam Chleb z nieba 129. Chrystus Wodzem 173. Dałeś nam przykład 130. Chrystus zmartwychwstał jest 174. Dlaczego dzisiaj wśród nocy 131. Chrystus zwycięża dnieje 132. Chwal, Syjonie, Zbawiciela 175. Dnia każdego 133. Chwalcie łąki umajone 176. Do Betlejemu pełni radości 134. Chwalcie, o dziatki 177. Do Ciebie, Boże 135. Chwalcie Pana wszyscy 178. Do Ciebie, Matko 136. Chwalmy mężnego pasterza 179. Do Ciebie, Panie 137. Chwalmy niewysłowiony 180. Do Ciebie wznoszę serce me 138. Chwalmy z weselem 181. Do Serca Twego, Pani świata 139. Chwała Ci 182. Do Serca Twojego 140. Chwała i dziękczynienie 183. Do szopy, hej, pasterze 141. Chwała, moc i dziękczynienie 184. Do Twej dążym kaplicy 142. Chwała Ojcu i Synowi 185. Dobranoc, głowo święta 143. Chwała Tobie, Gospodzinie 186. Dobry Jezu, a nasz Panie 144. Chwała Tobie, Panie 187. Dominika dziś sławimy 145. Chwała wam, apostołowie 188. Duch Pański napełnił okrąg ziemi 146. Cicha noc, święta noc 189. Duchem Świętym kierowany 147. Cicha, skromna, zamyślona 190. Duchu mądrości 148. Ciebie, Anielo Salawo 191. Duchu Najświętszy 149. Ciebie, Boga, wysławiamy 192. Duchu ogniu 150. Ciebie, Boże, chwalimy 193. Duchu Święty, przyjdź prosimy 151. Ciebie chwalimy 194. Duszo Chrystusowa 152. Ciebie, Jakubie, sławimy 195. Duszo moja 153. Ciebie na wieki 196. Dzieci hebrajskie 154. Ciebie wzywamy 197. Dzieciątko się narodziło 155. Ciesz się, Królowo Anielska 198. Dziecię nam się narodziło 156. Co dzień wieczorem 199. Dzień, ów dzień 157. Co nam nakazuje 200. Dzień to jest dziś wesela 158. Com przyrzekł Bogu 201. Dziękczynne pieśni śpiewajmy 159. Córko syjońska 202. Dzięki, o Boże 160. Cóż Ci, Jezu, damy 203. Dzięki Ci, Panie 161. Cóż mogę oddać Tobie 204. Dzięki, o Panie 162. Credo – Wierzę 205. Dziękujcie Panu

84 206. Dziękujemy Ci, Dobry Ojcze 250. Jak nad źródłem lilia 207. Dziękujemy Ci, Ojcze nasz 251. Jak szczęśliwa Polska cała 208. Dziękuję Bogu dziś 252. Jaka piękna jesteś, Kingo 209. Dziękujmy zawsze 253. Jakaż to gwiazda świeci 210. Dzisiaj chór aniołów na wschodzie 211. Dzisiaj pozdrawiamy 254. Jakże pójdziemy za Tobą, 212. Dzisiaj w Betlejem Chrystusie 213. Dziś Chrystus, Król 255. Jakże wielka jest, o Boże 214. Dziś moją duszę 256. Jam gościem na tym świecie 215. Dziś radośnie wysławiamy 257. Jam jest chlebem żywym 216. Dziś tryumf w niebie 258. Jam jest Pasterz dobry 217. Elżbieto święta 259. Jan jest imię jego 218. Filipie, jakże jaśniejesz 260. Janie Chrzcicielu 219. Gdy mnie ranna zorza budzi 261. Janie Pawle bądź wśród nas 220. Gdy nas ogarnie trwoga 262. Janie Pawle Drugi 221. Gdy pasterze już odeszli 263. Janie Pawle, teraz przyjdź 222. Gdy się Chrystus rodzi 264. Janie Sarkandrze 223. Gdy śliczna Panna 265. Jasna Jutrzenko 224. Gdzie miłość wzajemna 266. Jasnogórska, można Pani 225. Głos wdzięczny z nieba wychodzi 267. Jasnogórska Pani 226. Głoś imię Pana 268. Jaśnieje w niebie 227. Godzien jesteś 269. Jeden chleb 228. Grzechem Adama ludzie uwikłani 270. Jeden w naturze 229. Gwiazdo jasności 271. Jedyny Dawco zbawienia 230. Gwiazdo Magdali 272. Jest z nami 231. Gwiazdo morza głębokiego 273. Jeśli chcesz szukać patrona 232. Gwiazdo śliczna, wspaniała 274. Jezu Chryste, Panie miły 233. Gwiazdo zaranna 275. Jezu dla nas przemieniony 234. Hejnał wszyscy zaśpiewajmy 276. Jezu dobry i cichy 235. Hołd Tobie, sława i cześć 277. Jezu drogi, Tyś miłością 236. Hosanna Synowi Dawida! 278. Jezu, gościu upragniony 237. Hosanna Synowi Dawidowemu! 279. Jezu, Jezu, do mnie przyjdź 238. Hymn Maryjny 280. Jezu, Królu najwdzięczniejszy 239. Idzie, dziś idzie 281. Jezu, ma radości 240. Idzie, idzie Bóg prawdziwy 282. Jezu, miłości Twej 241. Idziemy, Jezu, z Tobą 283. Jezu, na Krzyżu 242. Idziesz przez wieki 284. Jezu, Ty każesz weselić się 243. Idźcie na cały świat 285. Jezu, Ty płakałeś 244. Idźmy, tulmy się 286. Jezu, Tyś Drogą 245. Ja jestem zmartwychwstanie 287. Jezu, Tyś jest światłością 246. Ja wiem, w Kogo ja wierzę 288. Jezu, ufam Tobie, zmiłuj się 247. Jadwigo święta nade mną 248. Jak miłe przybytki 289. Jezu, ufam Tobie 249. Jak na uczcie w Kanie 290. Jezu, w Hostii utajony

85 291. Jezu, w Ogrójcu mdlejący 332. Książę niebieski 292. Jezus staje nad Jordanem 333. Książę niezłomny 293. Jezusa Judasz przedał 334. Kto się w opiekę 294. Jezusa narodzonego wszyscy 335. Którzy Chrystusa witajmy 336. Któryś za nas cierpiał rany 295. Jezusa ukrytego 337. Któż by nie ukochał Cię 296. Jezusowi cześć 338. Ku Tobie, Panie 297. Jezusowi cześć i chwała 339. Lud Twój, Panie 298. Jeżeli szukasz cudów 340. Ludu kapłański 299. Józefie, niebian ozdobo 341. Ludu, mój ludu 300. Józefie, święty patronie 342. Macieju, jakże cudowne 301. Już Cię żegnam, najmilszy Synu 343. Marana tha 302. Już dzień jaśnieje szczęśliwy 344. Marcinie, Pana spotkałeś 303. Już dzień zabłysnął w bramie 304. Już gościsz, Jezu 345. Maria Regina mundi (Apel 305. Już od dawna Jasnogórski) 306. Już od rana rozśpiewana 346. Maryjo Matko 307. Już przyszedł ukochany 347. Maryjo, bez grzechu poczęta 308. Już Zbawiciel, Jezus żyje 348. Maryjo, coś jest w niebie 309. Jużem dość pracował 349. Maryjo, ja Twe dziecię 310. Kapłańskie Serce Jezusa 350. Maryjo, Królowo Polski! 311. Karmisz, Panie 351. Maryjo, Królowo Polski!… 312. Kazimierzu, nasz patronie Maryjo, jesteśmy 313. Każda żyjąca dusza 352. Maryjo, Królowo wszechświata 314. Kiedy ranne wstają zorze 353. Maryjo, prześliczna Pani 315. Kiedy razem się schodzimy 354. Maryjo, przyjmij dzięki 316. Kiedy zabłysła nam zorza 355. Maryjo z dnia Zwiastowania 317. Kiedyś, o Jezu 356. Mateuszu Apostole 318. Kłaniam się Tobie 357. Matko Boska, za nami wstawiaj 319. Kochajmy Pana się 320. Króla wznoszą się znamiona 358. Matko Królowo 321. Królowej Anielskiej śpiewajmy 359. Matko, która nas znasz 322. Królowej swej 360. Matko Łaskawa, na nas spójrz 323. Królowo nasza 361. Matko Najświętsza! 324. Królowo ziem polskich 362. Matko nasza w wiecznej chwale 325. Królu, Boże Abrahama 363. Matko Niebieskiego Pana 326. Królu wszechwładny 364. Matko Odkupiciela 327. Króluj nam, Chryste 365. Matko Pocieszenia 328. Króluj nam Chryste po wieczny 366. Matko Pomocy Nieustającej czas 367. Matko potężna 329. Krzyknijmy wszyscy 368. Mądrości, która 330. Krzyżu Chrystusa Krzyżu, mój 369. Mesyjasz przyszedł krzyżu 370. Mędrcy świata, monarchowie 331. Krzyżu Święty, nade wszystko 371. Miłosierdzia, Jezu mój

86 372. Miłosierdzie Twoje, Panie 415. Nawróć się, ludu 373. Miłujcie się wzajemnie 416. Nazareński, śliczny Kwiecie 374. Minęły cienie i mroki 417. Niby echo spoza świat 375. Mizerna cicha, stajenka licha 418. Nie bez ran ten bój się toczył 376. Młodości naszej patronie 419. Nie opuszczaj nas, Jezu 377. Mocarzu niebios 420. Nie opuszczaj nas… Matko 378. Modlą się Twoi uczniowie 421. Nie rzucim, Chryste 379. Modlisz się, Jezu 422. Nie zna śmierci Pan żywota 380. Modlitwa do św. Józefa 423. Niebiosa, rosę spuśćcie 381. Modlitwa św. Bernarda 424. Niebiosa, rosę ślijcie 382. Można Patronko 425. Niebo i ziemia 383. Mój aniele ukochany 426. Niech aniołowie 384. Mój Jezu, ufam Tobie 427. Niech będzie Bóg nasz 385. Mój Odkupiciel pochwalony 386. My chcemy Boga 428. Niech będzie Bóg uwielbiony 387. Na Boże narodzenie 429. Niech błogosławiony będzie Bóg 388. Na Boży rozkaz 430. Niech cały świat 389. Na początku było Słowo 431. Niech chwała Maryi 390. Na skrzyżowaniu 432. Niech Cię chwali, Boże 391. Na stopniach Twego 433. Niech nas Syn Twój 392. Na świętej uczcie Baranka 434. Niech się radują 393. Na Twoje słowo, Panie 435. Niech się rozdzwonią 394. Na Twojej, Chryste 436. Niech w radosne święto 395. Na Ucztę Pana 437. Niech wszyscy święci w niebie 396. Na ziemi polskiej 438. Niech w święto radosne 397. Nad brzegiem Jordanu 439. Niech zawsze i wszędzie 398. Nad naszym krajem 440. Niech ziemia i niebo 399. Nadzieja nasza 441. Niech żyje Jezus w Zmartwychwstałym 442. Niechaj będzie głośno wszędzie 400. Nadziejo Izraela 443. Niechaj będzie pochwalony, 401. Najdroższy Jezu od nas … 402. Najpiękniejszy z ludzkich synów 444. Niechaj będzie pochwalony 403. Najsłodszy Jezu Przenajświętszy Sakrament 404. Najświętsza Panno 445. Niechaj będzie uwielbiony 405. Najświętsze Serce Boże 446. Niechaj radośnie 406. Najświętsze Serce Jezusa 447. Niechaj z nami będzie Pan 407. Najwyższego majestatu 448. Niegdyś pogan apostole 408. Nakarmiłeś lud Twój, o Panie 449. Nieogarniony w darach 409. Narodów Zbawco 450. Niepojęte dary dla nas daje 410. Narodził się nam Zbawiciel 451. Niepokalana Dziewico 411. Nasz Pan Bóg jest Łaskawy 452. Nieprzebranych łask skarbnico 412. Nasze plany i nadzieje 453. Nieskończona, najśliczniejsza 413. Naucz nas 454. Niezbadany ślad Twych dróg 414. Nauczycielu wieczny i łaskawy 455. Niosę w darze Tobie

87 456. Nowy rok bieży 498. O Miłości nieskończona 457. O Anno i Joachimie 499. O mój Boże, kocham Cię 458. O Bartłomieju, w niebiosach 500. O mój Jezu, w Hostii skryty 459. O błoga chwilo 501. O mój ty aniele 460. O Boże dary 502. O Nazaret 461. O Boże, dzięki Ci składamy 503. O niewysłowione szczęście 462. O Boże mój, o Zbawicielu mój 504. O Pani, ufność nasza 463. O Chryste Królu 505. O Panie, naucz nas 464. O Chryste, nasz Panie 506. O Panie, otwierasz rękę 465. O człowiecze, wspomnij sobie 507. O Panie, szukasz 466. O dobry Jezu 508. O Panie, Ty nam dajesz 467. O duszo wszelka nabożna 509. O Panie, Tyś moim Pasterzem 468. O głowo, uwieńczona 510. O Panie, ześlij swego Ducha 469. O Gwiazdo Betlejemska 511. O patronko święta w niebie 470. O Jacku święty 512. O Przedwieczny nasz Panie 471. O, jak są wielkie dary Twoje 513. O Serce Boże 472. O jasna gwiazdo 514. O Serce Jezusa 473. O Jezu cichy i pokorny 515. O Serce Maryi, niepokalane 474. O Jezu mój drogi 516. O Stanisławie, pasterzu dusz 475. O Jezu, nasz Zbawicielu 517. O Stworzycielu, Duchu 476. O Jezu, Światło ze Światłości 518. O święci Anno, Joachimie 477. O Jezu w Hostii białej 519. O święta Rito 478. O Józefie, coś szukał gospody 520. O Święta Uczto! 479. O Józefie ukochany! 521. O święty Jacku 480. O każdej porze 522. O święty Stanisławie 481. O Krwi najdroższa 523. O święty Wojciechu 482. O której berła 524. O Tajemniczy Płomieniu 483. O Mario Tereso 525. O wielki Janie 484. O Maryjo bez grzechu poczęta 526. O zbawcza Hostio 485. O Maryjo, Kwiecie biały 527. Obdarz, o Panie, pokojem 486. O Maryjo, Matko Boga 528. Obu was, apostołowie 487. O Maryjo, moja radość! 529. Od bram dalekich 488. O Maryjo Matko Boża 530. Od wieków Bogurodzico 489. O Maryjo, przyjm w ofierze 531. Oddany Maryi 490. O Maryjo, w niebo uniesiona 532. Odszedł Pasterz od nas 491. O Maryjo, witam Cię! 533. Ofiarujmy chwałę w wierze 492. O Matko miłościwa 534. Ogrodzie Oliwny 493. O Matko, u stóp Twoich 535. Ojciec nam powierzył Słowo 494. O Matko z Częstochowskiego 536. Ojcze Boże Wszechmogący wizerunku 537. Ojcze, chwała Tobie 495. O mili królowie 538. Ojcze Kolbe, któryś chwałą 496. O miłosierdzia, miłosierdzia 539. Ojcze Kolbe, tyś na ziemi Panie 540. Ojcze Kolbe, w blasku niebios 497. O Miłosierna z Ostrej Bramy 541. Ojcze ubogich

88 542. Ojcze wszechmogący 586. Panie, który zostałeś posłany 543. Ojcze z niebios 587. Panie mój 544. Oto Chleb Aniołów 588. Panie mój, cóż Ci oddać 545. Oto drzewo Krzyża 589. Panie, nie jestem godzien 546. Oto dzień 590. Panie, okaż nam 547. Oto jest Baranek Boży 591. Panie, pragnienia ludzkich serc 548. Oto jest dzień 592. Panie, przebacz nam 549. Oto Jezus umiera 593. Panie, Ty widzisz 550. Oto Pan Bóg przyjdzie 594. Panie, ufam miłosierdziu Twemu 551. Oto Pan przybywa 595. Panie, umocnij wiarę naszą 552. Oto Panna pocznie 596. Panie, w ofierze Tobie 553. Oto Święte Ciało Pana 597. Panie, zostań z nami 554. Oto uczta dla ubogich 598. Panno Święta 555. Otocz opieką 599. Pasterze mili, coście widzieli 556. Otoczon gronem świętych 600. Patronie misji 557. Otrzyjcie już łzy 601. Patrząc na rany Chrystusa 558. Otwórzcie się szeroko 602. Pełna świętości 559. Otwórzcie serca 603. Piastunie Boga błogosławiony 560. Ozdobo Sieny 604. Pieśnią wesela witamy 561. Padnijmy twarzą na ziemię 605. Pieśń wdzięczności 562. Pamiątkę dnia świątecznego 606. Piękno jest w Tobie 563. Pan blisko jest 607. Płaczcie, anieli 564. Pan Bóg ciebie wyniósł 608. Po górach, dolinach 565. Pan jest blisko 609. Po upadku człowieka grzesznego 566. Pan jest mocą 610. Pobłogosław, Jezu drogi 567. Pan jest wielkim Bogiem 611. Pobłogosław lud Twój 568. Pan Jezus grzechy nasze 612. Pobożni ludzie 569. Pan Jezus już się zbliża 613. Pochwycona przez piękno miłości 570. Pan mnie woła 614. Pochyl głowy świecie cały 571. Pan moim światłem 615. Pod sztandarem Twym stajemy 572. Pan, mój Wódz i Pasterz 616. Podnieście wzrok 573. Pan nie opuszcza nigdy 617. Pod Twą obronę 574. Pan obrońcą i światłem mym 618. Pod Twoją obronę 575. Pan uczynił wielkie rzeczy 619. Pokładam w Panu ufność 576. Pan wieczernik przygotował 620. Pokrop nas, Panie 577. Pan z nieba 621. Pokropisz hizopem 578. Pan zmartwychwstał 622. Polski Królowo 579. Pan zstąpił z nieba 623. Polskiej ziemi Sławny Synu 580. Panie, daj zmarłym 624. Pomiędzy lud swój idzie 581. Panie do kogóż pójdziemy 625. Pomnij Mario, Matko miła 582. Panie, dobry jak chleb 626. Pomnij, o najdobrotliwsza 583. Panie i Boże grzeszników 627. Pospieszcie już wszyscy 584. Panie Jezu, Chryste 628. Posyłam was 585. Panie Jezu, kocham Cię 629. Posypmy głowy popiołem

89 630. Poślij nam, Panie 671. Przyjmij, czcigodny ojcze 631. Poślij, o Panie, swego anioła 672. Przyjmij, o Najświętszy Panie 632. Powstań i świeć 673. Przyjmij, Ojcze, hostię białą 633. Pozdrawiajmy, wychwalajmy 674. Przykazanie nowe daję wam 634. Pozdrawiamy Cię 675. Przystąpię do ołtarza 635. Pozdrowiona bądź, Królowo 676. Przystąpmy do szopy 636. Pozwól mi Twe męki śpiewać 677. Przystrój ołtarz twój, Syjonie! 637. Pójdź do Jezusa 678. Racz być, Chryste, przebłagany 638. Pójdźcie błogosławić Pana 679. Racz wiekuiste 639. Pójdźmy do Pana 680. Radosna światłości 640. Pójdźmy wszyscy do stajenki 681. Radością naszą 641. Pragnę miłością Twą 682. Radością serca 642. Pragniemy Ciebie 683. Radości nasza, prześliczna Pani 643. Przeczysta Dziewico 684. Radośnie Panu hymn śpiewajmy 644. Przed Niepokalaną klęczysz 685. Raduj się, Kościele powszechny 645. Przed oczy Twoje 686. Raduj się, Matko Chrystusa 646. Przed oczyma Twymi 687. Raduj się, niebo 647. Przed tak wielkim Sakramentem 688. Raduj się, ziemio! 648. Przepuść, Panie 689. Rafale święty 649. Prześliczna Panno 690. Rodziną Bożą jesteśmy 650. Przez chrztu świętego 691. Rodzino Święta, opieki Twej 651. Przez lądy i morza trzeba 652. Przez śmierć bolesną 692. Rodzino Święta, proszę 653. Przez Twoje święte 693. Rolniku sławny 654. Przez wieków licznych 694. Rozkwitnęła się lilija 655. Przezacna perło 695. Rozmyślajmy dziś 656. Przy obchodzie 696. Roztropny mistrzu 657. Przybądź, Duchu Święty, ześlij 697. Rzućmy się wszyscy z nieba 698. Salve, Regina, zawitaj, Królowo 658. Przybądź, Panie 699. Serc tysiąc wita cię 659. Przybądź, Stwórco, Duchu Boży 700. Serca ludzkie się radują 660. Przybądźcie tu z wiarą 701. Serce Jezusa 661. Przybądźcie z nieba na głos 702. Serce me do Ciebie wznoszę naszych modlitw 703. Serce Twe, Jezu 662. Przybieżeli do Betlejem pasterze 704. Serce wielkie nam daj 663. Przychodzisz do nas 705. Serce Zbawiciela 664. Przygotuję Ci serce o Chryste 706. Serdeczna Matko 665. Przyjdź do nas 707. Skądże, Jezu miły 666. Przyjdź, Duchu Świętości 708. Składamy Ci, Ojcze 667. Przyjdź, Duchu Święty, napełnij 709. Skoro ze snu wstaję me serce 710. Skosztujcie i zobaczcie 668. Przyjdź, Panie Jezu 711. Sław, języku, bój chwalebny 669. Przyjdźcie do mnie wszyscy 712. Sław, języku, tajemnicę 670. Przyjmij, Boże, tę ofiarę 713. Sławcie, usta, Ciało Pana

90 714. Sławimy dzisiaj zwycięstwo 754. Święty Boże! Barnaby 755. Święty Boże… Ratuj 715. Sławimy pieśnią twój triumf 756. Święty Ignacy 716. Sławny w męczenników gronie 757. Święty jest Bóg sam 717. Słychać głos 758. Święty Józefie, patronie nasz! 718. Słysz! Już herold śpieszy nieść 759. Święty Krzysztofie 719. Spojrzyj z nieba wysokiego 760. Święty Pawle Apostole 720. Spójrz, Ojcze nasz 761. Święty Stanisławie, patronie nasz 721. Spraw, Ojcze 762. Święty z Lipnicy Szymonie 722. Spuśćcie nam na ziemskie niwy 763. Tadeuszu, nasz patronie 723. Stała Matka Boleściwa 764. Ten, co pierwszy z uczniów Jana 724. Stanisławie, święty ojcze 765. Tereso, Boga zwiastunko 725. Stój przy mnie 766. To dzień narodzin męczeńskich 726. Stworzycielu gwiazd świecących 767. To przykazanie 727. Stwórca chleba, Stwórca wina 768. To Ty, o Panie, Chlebie nasz 728. Stwórco gwiaździstych 769. Tobie niech zabrzmi przestworzy 770. Tron twój, Syjonie 729. Szczęśliwi ludzie 771. Trójcy Najświętszej 730. Szczęśliwy, kogo opatrzność 772. Trwajmy mocni w wierze Boska 773. Tryumfy Króla Niebieskiego 731. Szczęśliwy, kto sobie patrona 774. Trzymając lampę płonącą 732. Szlachetny książę 775. Twemu Sercu cześć składamy 733. Szukajcie wpierw 776. Twoja cześć, chwała 734. Śpiewajcie Panu nową pieśń 777. Ty, Boże, wszystko wiesz 735. Śpiewajcie Panu pieśń nową 778. Ty, coś najdroższy na tym świecie 736. Śpiewaj Panu nową pieśń 779. Ty dasz mi pokój serca 737. Śpiewaj, śpiewaj sercem całym 780. Ty jesteś źródłem życia 738. Światło na oświecenie pogan 781. Ty, któryś gorzko 739. Światłości wieczna 782. Ty, któryś Synem jest Boga 740. Święci, niebieskiej mieszkańcy 783. Ty, wszechmocny Panie krainy 784. Ty wyzwoliłeś nas, Panie 741. Święta Brygido przesławna 785. Tyś naszą drogą 742. Święta Edyto 786. Tyś, Pani, nas pokochała 743. Święta Królowo 787. Tyś w Wieczerniku 744. Święta Małgorzato 788. U Ciebie, Boże 745. Święta Maryjo, biała Lilijo 789. U drzwi Twoich stoję, Panie 746. Święta matko Salomeo 790. U tronu Boga wstawiaj się 747. Święta Panno 791. Ubrani w świąteczne szaty 748. Święta Tereso 792. Ucieczko grzesznych i Bramo 749. Święty Albercie Rajska 750. Święty Alfonsie 793. Uczcijmy wspólnym hymnem 751. Święty Andrzeju Bobolo 794. Upadnij na kolana 752. Święty Antoni 795. Ursynowska Pani 753. Święty Błażeju 796. Usłysz Bożej Matki głos

91 797. Usłysz, dobry Boże 838. Witaj nam, chlubo 798. Uwielbiam Cię 839. Witaj, Mario, śliczna Pani 799. W chwale Bożej 840. Witaj, Matko pięknej miłości 800. W ciemności idziemy 841. Witaj, Matko uwielbiona 801. W dobroci swej powiedział Pan 842. Witaj, Najczystsza 802. W gniewu dzień 843. Witaj, ojcze ukochany 803. W każdym strapieniu i o każdej 844. Witaj, ojcze ukochany, co serafów porze 845. Witaj, pani, matko Matki 804. W krzyżu cierpienie 846. Witaj, Pani! My poddani 805. W naszych ciemnościach 847. Witaj, Pokarmie 806. W otwartych niebiosach 848. Witaj, sierot opiekunie 807. W swej dobroci 849. Witaj, Święta i Niepokalana 808. W Sakramencie utajony 850. Witaj, Święta i Poczęta 809. W sercu Kościoła 851. Witaj, święty męczenniku 810. W tym świętym czasie 852. Witaj, święty Stanisławie oczekiwania 853. Witajmy Jezusa 811. W żłobie leży 854. Witam Cię, witam 812. Wesel się, Królowo miła 855. Wjeżdża Król nasz 813. Wesel się, Polsko cała 856. Wkrótce już ujrzę Ją 814. Weselmy się, chrześcijanie 857. Wojciechu, Patronie polskiego 815. Wesołą nowinę, bracia słuchajcie narodu 816. Wesoły nam dzień dziś nastał 858. Wskaż mi, Panie 817. Wesołym sercem 859. Wstał Pan Chrystus 818. Weź w swą opiekę 860. Wstanę i pójdę 819. Wieczny odpoczynek 861. Wszechmocny Boże, bądź 820. Wielbić Pana chcę błogosławiony 821. Wielbię Ciebie 862. Wszechwładny Stwórco świata 822. Wielbimy Ciebie, wszechmogący 863. Wszystkie narody świata Boże 864. Wszystkie nasze dzienne sprawy 823. Wielbimy Krzyż Twój 865. Wszystko, co żyje, niech wielbi 824. Wierzę, Panie Pana 825. Wierzymy w Ciebie, Chryste 866. Wszystko Tobie oddać pragnę 826. Wisi na krzyżu 867. Wśród nocnej ciszy 827. Witaj, Dziewico świetlana 868. Wśród trosk i nieszczęść kolei 828. Witaj, Gwiazdo morza 869. Wydawajcie owoce 829. Witaj, Jezu ukochany 870. Wy jesteście na ziemi 830. Witaj, Jezu w Ogrójcu 871. Wysławiajmy Chrysta Pana 831. Witaj, Jutrzenko 872. Wysławiamy ciebie, Marto 832. Witaj, Kostko Stanisławie 873. Wysłuchaj, Panie 833. Witaj, Królowo, Matko 874. Wyznawco wielki 834. Witaj, Królowo, Matko litości 875. Wznieś uwielbienie 835. Witaj, Królowo nieba 876. Z dalekiej Fatimy 836. Witaj, krynico 877. Z dawna Polski Tyś Królową 837. Witaj, krzyżu zwycięski 878. Z głębi mojego serca

92 879. Z nadmiaru miłości 902. Zbliżam się w pokorze 880. Z narodzenia Pana 903. Zdrowaś bądź, Maryja 881. Z nieba wysokiego 904. Zdrowaś Maryjo, Boga Rodzico! 882. Z pokłonem, Panno Święta 905. Zdrowaś Maryjo, łaski pełna 883. Z pokorą upadamy 906. Ze wzgórz Częstochowy 884. Z powagą przygotujcie 907. Ziem sądeckich, sławna pani 885. Z tej biednej ziemi 908. Zjawiło się nam dziś coś nowego 886. Z Tobą ciemność 909. Złącz, Panie, miłujących Cię 887. Z Tobą, Jezu, chcemy żyć 910. Złączmy razem swoje głosy 888. Z Twojego boku 911. Złożyłeś, Panie, w dłoniach 889. Z weselem ducha 912. Złóżcie troski, żałujący 890. Z wyżyn nieba, z tronu chwały 913. Zmartwychpowstał Pan 891. Za radosne święta prawdziwie 892. Za rękę weź mnie, Panie 914. Zmartwychwstał Pan 893. Zamilkły usta proroka 915. Zmartwychwstał z grobu Pan 894. Zaśpiewajmy pieśń wdzięczności 916. Zmiłuj się nad nami 895. Zaświtał blaskiem 917. Zmiłuj się, Boże 896. Zawitaj, Królowo Różańca 918. Zmiłuj się, Stwórco 897. Zawitaj, Matko Różańca 919. Zostań tu Świętego 920. Zróbcie Mu miejsce 898. Zawitaj, Ukrzyżowany 921. Zstąpiłeś z gwiazd dalekich 899. Zawitał dla nas majowy poranek 922. Zwiastun wschodzącego Słońca 900. Zbawco, coś uczył w mądrości 923. Zwycięzca śmierci 901. Zbliżam się k’Tobie 924. Żyjąc, Tereso, umierasz

Zmiany personalne duchowieństwa w Archidiecezji Warszawskiej 20 czerwca 2017 roku

Księża proboszczowie, którzy w 2017 roku odchodzą na emeryturę: Ks. Józef Jaworski, dotychczasowy proboszcz parafii św. Stanisława Kostki w Mrokowie, w dek. tarczyńskim, przechodzi na emeryturę z zamieszkaniem w Domu Księży Emerytów w Kiełpinie. Ks. Wiktor Łozowski, dotychczasowy proboszcz parafii św. Jana Apostoła i Ewangelisty w Warszawie, w dek. ursuskim, przechodzi na emeryturę i pozostaje na parafii jako rezydent. Ks. Adam Stefaniak, dotychczasowy proboszcz parafii Świętych Apo- stołów Piotra i Pawła przechodzi na emeryturę i pozostaje na parafii jako rezydent.

93 Ks. Jan Studziński, dotychczasowy proboszcz parafii MB Nieustającej Pomocy w Pruszkowie, przechodzi na emeryturę z zamieszkaniem w Domu Księży Emerytów w Kiełpinie.

Nominacje na urząd proboszcza: Ks. Wojciech Jędrysiak, dotychczasowy proboszcz parafii św. Jadwigi Królowej w Żabieńcu, w dek. piaseczyńskim, mianowany proboszczem parafii św. Stanisława Kostki w Mrokowie, w dek. tarczyńskim. Ks. Dariusz Kuczyński, dotychczasowy wikariusz parafii św. Jana Apo- stoła i Ewangelisty w Warszawie, w dek. ursuskim, mianowany proboszczem tej parafii. Ks. Jacek Leszek Olszewski OCD, mianowany proboszczem parafii Świę- tej Trójcy w Warszawie, w dek. śródmiejskim. Ks. Andrzej Pawelski, dotychczasowy wikariusz parafii Świętej Rodziny w Warszawie, w dek. ursuskim, mianowany proboszczem parafii Narodze- nia NMP w Pieczyskach, w dek. czerskim. Ks. Henryk Rogala, dotychczasowy proboszcz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Worowie, w dek. grójeckim, mianowany proboszczem parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Drwalewie, w dek. grójeckim. Ks. Jarosław Stolarczyk, dotychczasowy wikariusz parafii św. Ignacego Loyoli w Warszawie, w dek. bielańskim, mianowany proboszczem parafii św. Jadwigi Królowej w Żabieńcu, w dek. piaseczyńskim. Ks. Robert Wyszomirski, dotychczasowy dyrektor Domu Księży Eme- rytów w Otwocku, mianowany proboszczem parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Warszawie, w dek. ursuskim. Ks. Robert Zalewski, dotychczasowy wikariusz parafii bł. Władysława z Gielniowa w Warszawie, w dek. ursynowskim, mianowany proboszczem parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Worowie, w dek. grójeckim. Ks. Mariusz Zapolski, dotychczasowy proboszcz parafii Narodzenia NMP w Pieczyskach, w dek. czerskim, mianowany proboszczem parafii MB Nie- ustającej Pomocy w Pruszkowie, w dek. pruszkowskim.

Zmiany ogólnodiecezjalne: Ks. Paweł Bekus, dotychczasowy rezydent w parafii NMP Matki Kościoła w Warszawie, w dek. mokotowskim, mianowany rezydentem parafii św. Augustyna w Warszawie, w dek. wolskim, i odwołany w funkcji

94 kwestora Archidiecezji Warszawskiej i kierownika Referatu Kurii Metro- politalnej Warszawskiej ds. Finansowo-Księgowych. Ks. Tommy Josuè Alvarado Bustillo, dotychczasowy wikariusz parafii Dobrego Pasterza w Warszawie, w dek. wolskim, skierowany do posługi misyjnej we współpracy z inicjatorami Drogi Neokatechumenalnej. Ks. Marek Iwański, dotychczasowy wikariusz parafii św. Barbary w War- szawie, w dek. śródmiejskim, mianowany wikariuszem parafii św. Maksy- miliana Kolbego w Warszawie, w dek. mokotowskim i skierowany do pracy w Sądzie Metropolitalnym Warszawskim. Ks. Mateusz Jóźwik, dotychczasowy wikariusz parafii św. Augustyna w Warszawie, w dek. wolskim, mianowany wikariuszem parafii MB Czę- stochowskiej w Warszawie, w dek. śródmiejskim, i skierowany do odbycia studiów specjalistycznych w zakresie teologii moralnej w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Ks. Mieczysław Królik, odwołany z funkcji kapelana SPSK im. prof. W. Orłowskiego i przechodzi na emeryturę. Ks. Mirosław Nowak, dotychczasowy proboszcz parafii Świętej Trójcy w Warszawie, w dek. śródmiejskim, mianowany rezydentem parafii Nawie- dzenia NMP w Warszawie, w dek. staromiejskim, przy zachowaniu funkcji dyrektora Muzeum Archidiecezjalnego. Ks. Moisés Marín Pérez, dotychczasowy prefekt alumnów w Archidiece- zjalnym Seminarium Misyjnym Redemptoris Mater w Warszawie, mianowany rezydentem w parafii Najświętszego Zbawiciela w Warszawie, w dek. śródmiejskim, przy zachowaniu sprawowanych funkcji w Sądzie Metropo- litalnym Warszawskim. Ks. Andrzej Persidok, dotychczasowy wikariusz parafii Opatrzności Bożej w Warszawie, w dek. wilanowskim, mianowany rezydentem parafii Dzieciątka Jezus w Warszawie, w dek. żoliborskim i skierowany do pracy w charakterze wykładowcy w PWTW. Ks. Michał Polny, dotychczasowy rezydent parafii Wniebowzięcia NMP w Babicach, w dek. laseckim, mianowany rezydentem parafii Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny w Warszawie, w dek. wolskim i skierowany do pracy w charakterze wykładowcy w PWTW. Ks. Marcin Szczerbiński, dotychczasowy rezydent parafii Dzieciątka Jezus w Warszawie, w dek. żoliborskim, skierowany na zamieszkanie

95 w Domu Arcybiskupów Warszawskich przy zachowaniu funkcji sprawowanych w Kurii Metropolitalnej Warszawskiej.

Pozostali księża: Ks. Karol Aleksandrowicz, dotychczasowy wikariusz parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie, w dek. staromiejskim, mianowany wikariuszem parafii św. Zofii Barat w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Mariusz Bagiński, dotychczasowy wikariusz parafii św. Łukasza Ewangelisty w Warszawie, w dek. jelonkowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Andrzeja Apostoła w Warszawie, w dek. śródmiejskim. Ks. Mariusz Białęcki, dotychczasowy wikariusz parafii św. Stanisława BM w Sobikowie, w dek. czerskim, mianowany wikariuszem parafii św. Flo- riana w Brwinowie, w dek. brwinowskim. Ks. Jarosław Borowiecki, dotychczasowy wikariusz parafii Niepokala- nego Poczęcia NMP w Pruszkowie, w dek. pruszkowskim, mianowany wikariuszem parafii Świętej Rodziny w Warszawie, w dek. ursuskim. Ks. Piotr Celejewski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Andrzeja Apo- stoła w Warszawie w dek. śródmiejskim, mianowany wikariuszem parafii Opatrzności Bożej w Warszawie, w dek. wilanowskim. Ks. Michał Chutkowski, dotychczasowy wikariusz parafii Ofiarowania Pańskiego w Warszawie, w dek. ursynowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie, w dek. staromiejskim. Ks. Rafał Dawidowicz, dotychczasowy wikariusz parafii Świętego Józefa Oblubieńca NMP w Warszawie, w dek. ursuskim, mianowany wikariuszem parafii św. Andrzeja Apostoła w Warszawie w dek. śródmiejskim. Ks. Michał Dłutowski, dotychczasowy wikariusz parafii NMP Królowej Świata w Warszawie, w dek. ochockim, mianowany wikariuszem parafii św. Stanisława BM w Sobikowie w dek. czerskim. Ks. Dariusz Drozdek, dotychczasowy wikariusz parafii św. Szczepana w Raszynie, w dek. raszyńskim, mianowany wikariuszem parafii św. Floriana w Brwinowie, w dek. brwinowskim i kapelanem w Domu Pomocy Społecznej. Ks. Józef Dziekoński, dotychczasowy wikariusz parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Przybyszewie, w dek. mogielnickim, mianowany rezydentem w parafii NMP Wspomożenia Wiernych w Zalesiu Dolnym, w dek. piaseczyńskim.

96 Ks. Janusz Figurski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Mikołaja Biskupa w Łomnej, w dek. kampinoskim, mianowany wikariuszem parafii św. Rocha w Jasieńcu, w dek. grójeckim. Ks. Arkadiusz Fliszkiewicz, dotychczasowy wikariusz parafii św. Józefa Opiekuna Pracy w Józefosławiu, w dek. piaseczyńskim, mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja Biskupa w Łomnie, w dek. kampinoskim. Ks. Michał Gąsiorowski, dotychczasowy wikariusz parafii Wniebowzięcia NMP w Michałowicach-Opaczy, w dek. raszyńskim, mianowany wikariuszem parafii Najświętszego Zbawiciela w Warszawie, w dek. śródmiejskim. Ks. Jacek Gomulski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Teresy od Dzie- ciątka Jezus i Męczenników Rzymskich w Warszawie, w dek. ursuskim, mianowany wikariuszem parafii Ofiarowania Pańskiego w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Jacek Grabowski, dotychczasowy wikariusz parafii NMP Matki Kościoła w Warszawie, w dek. mokotowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus i Męczenników Rzymskim w War- szawie, w dek. ursuskim. Ks. Andrzej Grochowski, dotychczasowy wikariusz parafii Świętej Rodziny w Warszawie, w dek. ursuskim, mianowany wikariuszem parafii bł. Edmunda Bojanowskiego w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Dariusz Grzywa, dotychczasowy wikariusz parafii św. Zygmunta w Warszawie, w dek. bielańskim, mianowany wikariuszem parafii św. Jana Pawła II w Warszawie, w dek. jelonkowskim. Ks. Mirosław Janusz, dotychczasowy wikariusz parafii św. Ojca Pio w Warszawie, w dek. ursynowskim, podejmuje życie zakonne u OO. Misjo- narzy Montfortanów. Ks. Piotr Jaworski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Tadeusza Apostoła w Warszawie, w dek. wilanowskim, mianowany wikariuszem św. Kazimierza w Pruszkowie, w dek. pruszkowskim. Ks. Piotr Jędraszek, dotychczasowy wikariusz parafii św. Mikołaja BM w Tarczynie, w dek. tarczyńskim, mianowany wikariuszem parafii św. Mak- symiliana Kolbego w Warszawie, w dek. mokotowskim. Ks. Radosław Jurewicz, dotychczasowy wikariusz parafii św. Stefana Króla Wyznawcy w Warszawie, w dek. mokotowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Jakuba Apostoła w Warszawie, w dek. ochockim.

97 Ks. Andrzej Kamiński, dotychczasowy wikariusz parafii MB Nieustającej Pomocy w Pruszkowie, w dek. pruszkowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Józefa Oblubieńca NMP w Warszawie, w dek. wolskim. Ks. Robert Karolak, dotychczasowy wikariusz parafii Nawiedzenia NMP w Zaborowie, w dek. laseckim, mianowany wikariuszem parafii Niepoka- lanego Poczęcia NMP w Pruszkowie, w dek. pruszkowskim. Ks. Waldemar Kluza, dotychczasowy rezydent parafii Zesłania Ducha Świę- tego w Starej Iwicznej, w dek. piaseczyńskim, powraca do rodzimej diecezji. Ks. Piotr Kłaput, dotychczasowy wikariusz parafii Świętej Trójcy w Chy- nowie, w dek. czerskim, mianowany wikariuszem parafii Bogurodzicy Maryi w Warszawie, w dek. jelonkowskim. Ks. Zbigniew Koman, po powrocie z misji mianowany wikariuszem parafii Zwiastowania Pańskiego w Warszawie, w dek. ochockim. Ks. Marcina Kościecha, dotychczasowy wikariusz parafii św. Marii Mag- daleny w Magdalence, w dek. raszyńskim, mianowany wikariuszem parafii św. Barbary w Warszawie, w dek. śródmiejskim. Ks. Marcin Kowalczyk, dotychczasowy wikariusz parafii św. Józefa Oblu- bieńca NMP w Konstancinie-Jeziornie, w dek. konstancińskim, skierowany jako pomoc duszpasterska do parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie, w dek. staromiejskim i mianowany kapelanem NZOZ – Zakładu Opiekuń- czo-Leczniczego oraz Hospicjum Stacjonarnego w Warszawie, z zamieszkaniem w siedzibie Caritas Archidiecezji Warszawskiej. Ks. Wojciech Kowalski, dotychczasowy wikariusz parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Warszawie, w dek. śródmiejskim, skierowany na roczny urlop. Ks. Andrzej Krzesiński, dotychczasowy wikariusz parafii św. Maksymi- liana Kolbego w Warszawie, w dek. mokotowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Marka Ewangelisty w Dąbrowie Leśnej, w dek. kampinoskim. Ks. Piotr Kucharczyk, dotychczasowy wikariusz parafii św. Michała Archanioła w Warszawie, w dek. mokotowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie, w dek. żoliborskim. Ks. Jarosław Kuśmierczyk, skierowany do budowy kościoła i tworzenia parafii Rusiec-Kajetany przy zachowaniu urzędu wikariusza parafii św. Klemensa PM w Nadarzynie, w dek. raszyńskim.

98 Ks. Sylwester Lament, dotychczasowy wikariusz parafii św. Floriana w Brwinowie, w dek. brwinowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Karola Boromeusza w Warszawie, w dek. wolskim. Ks. Krzysztof Lewandowski, dotychczas pełniący funkcję pomocy duszpasterskiej w parafii św. Jakuba Ap. w Warszawie, w dek. ochockim, mianowany wikariuszem parafii Nawiedzenia NMP w Zaborowie, w dek. laseckim. Ks. Krzysztof Liman, mianowany kapelanem w Szpitalu Zachodnim im. Jana Pawła II przy ul. Dalekiej 11 w Grodzisku Mazowieckim, przy zachowaniu urzędu wikariusza parafii św. Anny w Grodzisku Mazowieckim, w dek. grodziskim. Ks. Tomasz Lis, dotychczasowy wikariusz parafii MB Królowej Meksyku w Laskach Warszawskich, w dek. laseckim, mianowany wikariuszem parafii św. Anny w Warszawie, w dek. wilanowskim. Ks. Rafał Łaskawski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Marii Mag- daleny w Warszawie, w dek. bielańskim, mianowany wikariuszem parafii św. Łukasza Ewangelisty w Warszawie, w dek. jelonkowskim. Ks. Piotr Machnik, dotychczasowy wikariusz parafii Wniebowzięcia NMP w Konstancinie-Jeziornie, w dek. konstancińskim, mianowany wikariuszem parafii Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny w Warszawie, w dek. wolskim. Ks. Kacper Malicki, dotychczasowy rezydent parafii Świętej Trójcy w War- szawie, w dek. śródmiejskim, mianowany rezydentem parafii św. Michała Archanioła w Warszawie, w dek. mokotowskim, przy zachowaniu funkcji prefekta w Zespole Szkół Przymierza Rodzin w Warszawie. Ks. Piotr Marchalewski, dotychczasowy wikariusz parafii Wniebowzię- cia NMP w Babicach, w dek. laseckim, mianowany wikariuszem parafii św. Ojca Pio w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Karol Masicz, dotychczasowy wikariusz parafii św. Zygmunta w War- szawie, w dek. bielańskim, mianowany wikariuszem parafii św. Anny w Grodzisku Mazowieckim, w dek. grodziskim. Ks. Marek Michalczyk, dotychczasowy wikariusz parafii św. Ojca Pio w Warszawie, w dek. ursynowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Józefa Oblubieńca NMP w Warszawie, w dek. ursuskim. Ks. Robert Mikos, dotychczasowy wikariusz parafii św. Anny w Warsza- wie, w dek. wilanowskim, mianowany wikariuszem parafii Świętej Trójcy w Chynowie, w dek. czerskim.

99 Ks. Dariusz Miros, dotychczasowy wikariusz parafii św. Zofii Barat w War- szawie, w dek. ursynowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Jozafata w Warszawie, w dek. żoliborskim. Ks. Jarosław Młot, dotychczasowy wikariusz parafii św. Jana Pawła II w Warszawie, w dek. jelonkowskim, mianowany wikariuszem parafii św. Zygmunta w Warszawie, w dek. mokotowskim. Ks. Jacek Mroczkowski, dotychczasowy kapelan ZOL „Caritas” przy ul. Krakowskie Przedmieście 62 w Warszawie oraz pełniący funkcję pomocy duszpasterskiej parafii św. Jana Chrzciciela w Warszawie, w dek. staromiejskim, mianowany wikariuszem parafii św. Stanisława BM w War- szawie, w dek. wolskim. Ks. Paweł Nawłoka, dotychczasowy wikariusz parafii św. Mikołaja Biskupa w Warce, w dek. wareckim, skierowany do pracy duszpasterskiej w ramach Polskiej Misji Katolickiej w Anglii i Walii. Ks. Mateusz Oborzyński, dotychczasowy wikariusz parafii Zwiastowania NMP w Ojrzanowie, w dek. tarczyńskim, mianowany wikariuszem parafii św. Józefa Opiekuna Pracy w Józefosławiu, w dek. piaseczyńskim. Ks. Andrzej Ostrowski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Karola Boro- meusza w Warszawie, w dek. wolskim, mianowany wikariuszem parafii św. Ojca Pio w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Henryk Otremba, odwołany z urzędu wikariusza parafii Opatrzności Bożej w Warszawie, w dek. ochockim i powraca do rodzimej diecezji. Ks. Jerzy Panek, odwołany z funkcji rezydenta parafii Dobrego Pasterza w Warszawie, w dek. wolskim oraz z funkcji kapelana z Szpitalu Wolskim. Ks. Tomasz Paśko, dotychczasowy wikariusz parafii św. Maksymiliana Kolbego w Warszawie, w dek. mokotowskim, mianowany wikariuszem parafii Wniebowzięcia NMP w Babicach, w dek. laseckim i skierowany do budowy kościoła i tworzenia parafii na Chrzanowie. Ks. Artur Patrejko, dotychczasowy wikariusz parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Warszawie, w dek. ursynowskim, mianowany wikariuszem parafii NMP Królowej Świata w Warszawie, w dek. ochockim. Ks. Marek Pawlak, dotychczasowy wikariusz parafii Bogurodzicy Maryi w Warszawie, w dek. jelonkowskim, mianowany wikariuszem parafii Wnie- bowzięcia NMP w Babicach, w dek. laseckim.

100 Ks. Adam Petakiewicz, dotychczasowy wikariusz parafii Najświętszego Zbawiciela w Warszawie, w dek. śródmiejskim, mianowany wikariuszem parafii Wniebowzięcia NMP w Konstancinie-Jeziornie, w dek. konstan- cińskim. Ks. Rafał Pęksa, dotychczasowy wikariusz parafii św. Anny w Grodzi- sku Mazowieckim, w dek. grodziskim, mianowany wikariuszem parafii św. Tadeusza Ap. w Warszawie, w dek. wilanowskim. Ks. Marcin Piotrowski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie, w dek. żoliborskim, mianowany wikariuszem parafii Świętej Rodziny w Warszawie, w dek. ursuskim. Ks. Wojciech Piórko, dotychczasowy wikariusz parafii św. Stanisława BM w Warszawie, w dek. wolskim, mianowany wikariuszem św. Aleksandra w Warszawie, w dek. śródmiejskim. Ks. Radosław Pleskot, dotychczasowy wikariusz parafii św. Marii Mag- daleny w Warszawie, w dek. bielańskim, mianowany wikariuszem parafii św. Józefa Oblubieńca NMP w Konstancinie-Jeziornie, w dek. konstan- cińskim. Ks. Paweł Powierza, dotychczasowy wikariusz parafii św. Aleksandra w Warszawie, w dek. śródmiejskim, mianowany wikariuszem parafii św. Mikołaja Biskupa w Warszawie, w dek. wareckim. Ks. Paweł Rogalski, mianowany rezydentem parafii św. Franciszka z Asyżu w Warszawie, w dek. ochockim przy podtrzymaniu podjętych studiów dok- toranckich w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Ks. Jan Różycki, dotychczasowy wikariusz parafii św. Jozafata w Warsza- wie, w dek. żoliborskim, mianowany wikariuszem parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Przybyszewie, w dek. mogielnickim. Ks. Jarosław Sawicki, dotychczasowy wikariusz parafii św. Rocha w Jasieńcu, w dek. grójeckim, mianowany wikariuszem św. Marii Magda- leny w Warszawie, w dek. bielańskim. Ks. Damian Skiba, dotychczasowy wikariusz parafii MB Wspomożycielki Wiernych w Warszawie, w dek. bielańskim, mianowany rezydentem w tej parafii. Ks. Adam Smólski, dotychczasowy wikariusz parafii Wszystkich Świę- tych w Warszawie, w dek. śródmiejskim, skierowany do posługi misyjnej we współpracy z Inicjatorami Drogi Neokatechumentalnej.

101 Ks. Paweł Sobociński, dotychczasowy wikariusz parafii Miłosierdzia Bożego w Grodzisku Mazowieckim, w dek. grodziskim, mianowany wikariuszem parafii św. Marii Magdaleny w Warszawie, w dek. bielańskim. Ks. Paweł Sokal, dotychczasowy wikariusz parafii św. Mikołaja BM w Tar- czynie, w dek. tarczyńskim, mianowany rezydentem parafii Dobrego Paste- rza w Warszawie, w dek. wolskim i kapelanem w Szpitalu Wolskim. Ks. Piotr Strakowski, dotychczasowy wikariusz parafii św. Józefa Opie- kuna Pracy w Józefosławiu, w dek. piaseczyńskim, mianowany wikariuszem parafii św. Stefana Króla Wyznawcy w Warszawie, w dek. mokotowskim. Ks. Wiesław Szewczak, dotychczasowy wikariusz parafii św. Anny w Gro- dzisku Mazowieckim, w dek. grodziskim, mianowany rezydentem parafii św. Małgorzaty DM w Łomiankach, w dek. kampinoskim. Ks. Andrzej Szymański, dotychczasowy wikariusz parafii Przemienienia Pańskiego w Grodzisku Mazowieckim, w dek. grodziskim, mianowany wikariuszem parafii bł. Władysława z Gielniowa w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Łukasz Urbanek, dotychczasowy wikariusz parafii Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny w Warszawie, w dek. wolskim, mianowany wikariuszem parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Warszawie, w dek. ursynowskim. Ks. Robert Walantyk, dotychczasowy wikariusz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Warszawie, w dek. ursuskim, mianowany wikariuszem parafii Zwiastowania NMP w Ojrzanowie, w dek. tarczyńskim. Ks. Tobiasz Tomasz Zarzecki OCD, mianowany wikariuszem parafii Świętej Trójcy w Warszawie, w dek. śródmiejskim.

102 Neoprezbiterzy 2017

Ks. Piotr Ambroziak, ur. 9.05.1992 r. w Pruszko- wie, syn Małgorzaty i Kazimierza Ambroziak. Przed wstąpieniem do kapłaństwa pozostawał w Liturgicz- nej Służbie Ołtarza, był też lektorem. Po maturze, w 2011 r., rozpoczął naukę w Wyższym Metropoli- talnym Seminarium Duchownym i. Jana Chrzciciela w Warszawie. Święcenia diakonatu przyjął 8 grudnia 2016 r. z rąk Kazimierza kardynała Nycza Arcybi- skupa Metropolity Warszawskiego w kościele seminaryjnym pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca. Praktyki diakońskie odbywał w parafii Dobrego Pasterza w Warszawie.

Ks. Łukasz Duda, ur. 26.12.1992 r. w Radomsku, syn Katarzyny i Przemysława. Po maturze w 2011 r. wstąpił do WSMD im. Jana Chrzciciela w Warszawie. Święcenia diakonatu przyjął 14.05.2016 r., a praktyki diakońskie odbywał w parafii św. Józefa w Pruszkowie.

Ks. Mateusz Farfus, ur. 2,09,1992 r. w Zamościu. Po maturze wstąpił do WSMD im. Jana Chrzci- ciela w Warszawie. Święcenia diakonatu przyjął 8.12.2016 r.

Ks. Marcin Grabowski, ur. 12.08.1991 r. w Skiernie- wicach, syn Jadwigi i Mieczysława. Przed wstąpie- niem do kapłaństwa pozostawał w Liturgicznej Służ- bie Ołtarza, był ministrantem i lektorem. Po maturze w 2010 r. wstąpił do Wyższego Metropolitalnego Seminarium Duchownego w Warszawie. Święcenia diakonatu przyjął 17.12.2016 r.

103 Ks. Michał Sylwester Jarmuszewski, ur. 22.01.1991 r. w Warszawie. Po maturze w 2011 r. wstąpił WSMD im. Jana Chrzciciela w Warszawie. Święcenia diakonatu przyjął 8.12.2016 r.

Ks. Paweł Konarski, ur. 25.10.1982 r. w Warszawie, syn Marii i Piotra. Po maturze, w latach 2003–2009 odbywał studia na UW na kierunku matematyka, które ukończył z tytułem licencjata. Po zakończeniu studiów podjął pracę w Galerii Studio i teatrze Studio im. S. I. Witkacego w Warszawie na stanowiskach tech- nicznych. W 2013 r. rozpoczął naukę w WSMD im. Jana Chrzciciela w Warszawie i w Urlach odbył formację seminaryjną. W 2013 r. wyjechał na rok do Ekwadoru jako wolontariusz w domu misyjnym prowadzonym przez włoski ruch Operazione Mato Grosso. Po powrocie kontynuował naukę w seminarium. Święcenia diakonatu przyjął 14.05.2016 r. z rąk kardynała Kazimierza Nycza w kościele seminaryjnym w Warszawie.

Ks. Paweł Korbin, ur. 10.03.1992 r. w Warszawie, syn Barbary i Zdzisława. Ministrant, związany z Ruchem Światło Życie. Od 2011 r. alumn WSMD im. Jana Chrzciciela w Warszawie. Wyświęcony na diakona przez Kazimierza kard. Nycza 14.05.2016 r.

Ks. Grzegorz Rafał Łapiński, ur. 26.04.1977 r., syn Wandy i Adama. Po maturze studiował na Politechnice Świętokrzyskiej w Kielcach na wydziale budownic- twa lądowego. Studia ukończył w 2002 r. Następnie pracował, do 2007 r., w firmie produkującej pokry- cia dachowe na stanowisku specjalisty ds. analiz. W 1998 r. po wysłuchaniu katechez neokatechumenalnych wstąpił na Drogę Neokatechumenalną.

104 Powołanie do kapłaństwa odkrył podczas pielgrzymki do Loreto w 2007 r. i spotkania z papieżem Benedyktem XVI. Wylosowany do odbycia studiów seminaryjnych w Holandii, po decyzji katechistów przeniesiony do seminarium Warszawie. Odbył dwie praktyki misyjne w diecezji łódzkiej. Święce- nia diakonatu przyjął z rąk Kazimierza kard. Nycza 18.10.2016 r.

Ks. Radosław Marciniak, ur. 17.05.1989 r. w Soko- łowie Podlaskim, syn Hanny i Sławomira. Po maturze studiował na UKSW. W latach 2011–2017 odbywał formację seminaryjną w WSMD im. J. Chrzciciela w Warszawie. Przyjął święcenia diakonatu z Kazi- mierza kard. Nycza 14.05.2016 r.

Ks. Mario de Jesús Mayo Monsalve, ur. 18.08.1985 r. w Antioquia (Kolumbia), syn Juana de Diosa Mayo Osorio i Sofii Monsalve Henao. W wieku 18 lat pod- jął studia informatyczne w Instituto Técnico Cesde w Medellin i zaczął pracę w fabryce tekstylnej. W tym samym r., 2003, wysłuchał katechez neokatechumenalnych i wstąpił na Drogę Neokatechumenalną. Decyzję o drodze kapłańskiej podjął w 2005 r. w czasie pielgrzymki do Sanktuarium Matki Bożej z Chi- quinquirá. Skierowany do Seminarium Redemptoris Mater w Warszawie. W czasie formacji odbył trzy lata praktyk misyjnych, z których dwa i pół roku spędził na Mazurach i pół roku w diecezji łowickiej i drohi- czyńskiej. Święcenia prezbiteratu przyjął 18.10.2016 r.

Ks. Tomasz Miencicki, ur. 21.07.1987 r. w Reszlu, syn Jadwigi i Jerzego, mieszkał w Kętrzynie. Hono- rowy dawca krwi 1. stopnia, oddał 18 l krwi. Po skoń- czeniu liceum studiował w latach 2006–2008 bio- technologię na wydziale chemicznym Politechniki Gdańskiej. W latach 2008–2010 pracował w Notting ham w Anglii. W latach 2010–2011 jako podcho- rąży studiował informatykę na wydziale cybernetyki

105 w Wojskowej Akademii Technicznej. Od 2011 r. alumn WSMD im. J. Chrzciciela w Warszawie. Świę- cenia diakonatu otrzymał 14.05.2016 r.

Ks. Tymoteusz Mietelski, ur. 23.10.1989 r. w Świd- niku, syn Bożeny i Krzysztofa. Mieszkał w Lublinie. Od 2001 r. na Drodze Neokatechumenalnej. Dostał się na KUL-u, na studia o kierunku administracja i zarządzanie, nie podjął ich z powodu rozpoczęcia formacji seminaryjnej w Archidiecezjalnym Semi- narium Misyjnym Redemptoris Mater w Warszawie (od 2008 r.). Był na praktyce ewangelizacyjnej w Izra- elu (2010–2011) i na Ukrainie (2011–2013). Święce- nia diakonatu otrzymał 18.10.2016 r. i został skierowany na praktykę diakońską w parafii NMP Matki Kościoła. Posługuje się językami obcymi: włoskim i hiszpańskim oraz w mniejszym stopniu rosyjskim, angielskim i niemieckim.

Ks. Michał Lubowicki, ur. 4.05.1990 r. w Warsza- wie, syn Doroty i Macieja. Należał do Liturgicz- nej Służby Ołtarza, był ministrantem i lektorem. Po maturze przez rok studiował filologię polską na UW, a następnie, w 2010 r., został alumnem WMSD im. św. J. Chrzciciela w Warszawie. Wyświę- cony na diakona 16.05.2015 r. W roku akademickim 2015/2016 uzyskał tytuł magistra na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie. Przez rok peł- nił posługę w parafii pw. Miłosierdzia Bożego w Pile.

Ks. Sebastian Śledziona, ur. 2.03.1992 r. w Mielcu, syn Lucyny i Andrzeja. Był lektorem i należał do wspólnoty młodzieżowej przy parafii pw. Trójcy Przenajświętszej w Mielcu.

106 Ks. Błażej Węgrzyn, ur. 1.01.1992 r., syn Jana i Jolanty. Należał do służby liturgicznej w rodzimej parafii. W 2009 r. ukończył diecezjalny kurs lektor- ski. Powołanie rozeznawał w myśl życia dojrzałą wiarą po przyjęciu sakramentu bierzmowania i podczas adoracji. Od 2011 r. studiował w WMSD im. J. Chrzciciela w Warszawie. Spędził rok propedeu- tyczny w Domu Formacji Propedeutycznej w Urlach. Sakrament święceń diakonatu przyjął 14.05.2016 r.

Ks. Grzegorz Więcek, ur. 31.12.1969 r. w War- szawie, syn Zofii i Mariana. Po maturze, w 1988 r., wstąpił do WMSD im. J. Chrzciciela w Warszawie. W latach 1991 i 1992 z powodu choroby musiał opu- ścić seminarium. Następnie, w latach 1993–1995, wykonywał różne prace (handlowiec, agent ubez- pieczeniowy i studiował na KUL-u na Wydziale Teologicznym; studia zakończył, uzyskując tytuł magistra. W latach 1996–1998 był redaktorem w „Gazecie Lekarskiej”, piśmie Naczelnej Izby Lekarskiej, a od 1999 do 2003 r. pracował jako specjalista w Centrum Obsługi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, a później jako gł. specjalista w Urzędzie m.st. Warszawy. W latach 2005–2006 brał udział w misji w Białej Cerkwii na Ukrainie jako wędrowny w ramach formacji wspólnot neokatechumenalnych. Na Drodze od 1995 r. Po powrocie z Ukrainy rozpo- czął naukę w Seminarium Misyjnym Redemptoris Mater w Bangalore w Indiach (2006–2007). Powró- cił do Polski z powodów zdrowotnych. Ponownie podjął pracę jako gł. specjalista, tym razem w Kan- celarii Prezydenta RP. W 2010 r. wstąpił do Zgroma- dzenia Zakonnego Księży Orionistów. Odbył praktyki duszpasterskie w parafii św. Jana w Malborku. Po rozeznaniu powrócił do Archidiecezji Warszaw- skiej i rozpoczął praktyki w parafii św. Tomasza Apostoła w Warszawie. Przyjął święcenia diakonatu 8.12.2016 r.

107 Ks. Paweł Zakrzewski, ur. 8.02.1992 r. w Prusz- kowie, syn Marzeny i Sylwestra Andrzeja, mieszkał w Nadarzynie. Był ministrantem i lektorem w swojej rodzimej parafii przed wstąpieniem do seminarium. W formacji Ruchu Światło Życie, także członek ZHP (instruktor od 2016 r.). Po maturze wstąpił do WMSD im. J. Chrzciciela w Warszawie. Wyświęcony na diakona 8.12.2016 r.

Parafie posługi nowych prezbiterów: 1. Ks. Piotr Ambroziak – parafia Przemienienia Pańskiego w Grodzisku Mazowieckim, w dekanacie grodziskim; 2. Ks. Łukasz Duda – parafia Matki Bożej Królowej Meksyku w Laskach Warszawskich, w dekanacie laseckim; 3. Ks. Mateusz Farfus – parafia Świętego Mikołaja Biskupa i Męczennika w Tarczynie, w dekanacie tarczyńskim; 4. Ks. Marcin Grabowski – parafia Miłosierdzia Bożego w Grodzisku Mazowieckim, w dekanacie grodziskim; 5. Ks. Michał Jarmuszewski – parafia Świętego Szczepana w Raszynie, w dekanacie raszyńskim; 6. Ks. Paweł Konarski – parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w War- szawie, w dekanacie ursuskim; 7. Ks. Paweł Korbin – parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Michałowicach – Opaczy, w dekanacie raszyńskim; 8. Ks. Michał Lubowicki – parafia Świętego Zygmunta w Warszawie, w dekanacie bielańskim; 9. Ks. Radosław Marciniak – parafia Świętego Jana Kantego w Warsza- wie, w dekanacie żoliborskim; 10. Ks. Tomasz Miencicki – parafia Świętego Michała Archanioła w War- szawie, w dekanacie mokotowskim; 11. Ks. Sebastian Śledziona – parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Pruszkowie, w dekanacie pruszkowskim; 12. Ks. Błażej Węgrzyn – parafia Świętego Józefa Opiekuna Pracy w Józe- fosławiu, w dekanacie piaseczyńskim; 13. Ks. Grzegorz Więcek – parafia Świętego Józefa Oblubieńca Najświęt- szej Maryi Panny w Pruszkowie, w dekanacie pruszkowskim;

108 14. Ks. Paweł Zakrzewski – parafia Świętej Marii Magdaleny w Magda- lence, w dekanacie raszyńskim; 15. Ks. Tymoteusz Mietelski – parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Warszawie, w dekanacie mokotowskim; 16. Ks. Mayo Monsalve Mario de Jesús – parafia Dobrego Pasterza w War- szawie, w dekanacie wolskim; w dekanacie śródmiejskim.

Nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej posłani do chorych 144 mężczyzn ukończyło kurs teologiczny i liturgiczny przy Papieskim Wydziale Teologicznym Collegium Joanneum i zostało 17 czerwca pobło- gosławionych do posługi nadzwyczajnego szafarza Komunii Świętej w Archidiecezji Warszawskiej. Będą zanosić Komunię chorym oraz w razie potrzeby pomagać księżom w udzielaniu Komunii podczas Mszy św. Nadzwyczajni szafarze są ludźmi różnych zawodów. Przekrój jest ogromny, tak jak w społeczeństwie. Posługę tę pełni m.in. generał brygady, motorniczy tramwaju, wielu lekarzy, naukowców, ale też nauczycieli i kate- chetów czy pracowników banków. W tym roku nadzwyczajni szafarze pojadą we wrześniu z pielgrzymką do Loreto, odbędą też dwa spotkania formacyjne: w listopadzie i maju. Poprzednia promocja nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej w archidiecezji warszawskiej odbyła się trzy lata temu. P.O.

109 Dział nieurzędowy

Z ŻYCIA ARCHIDIECEZJI

Co ważnego wydarzyło się na terenie archidiecezji w ostatnim półroczu? Piszemy o wybranych wydarzeniach z mijającego półrocza, począwszy od tych ostatnich, czerwcowych. • Spotkanie z o. Bashoborą na Stadionie Narodowym W czerwcu na Stadionie Narodowym odbyły się piąte już rekolekcje pt. Jezus na Stadionie, prowadzone przez o. Bashoborę z Ugandy. Wzięło w nich udział ponad 35 tys. osób. W tym roku spotkanie to związane było z 300. rocznicą koronacji obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej i złotym jubi- leuszem Odnowy Charyzmatycznej w Kościele katolickim. Uczestnicy rekolekcji uczestniczyli we Mszy św., konferencjach i modli- twach uwielbieniowych, mogli także przystąpić do spowiedzi. Spotkanie zakończyła adoracja Najświętszego Sakramentu z modlitwą o uzdrowienie. • Szkoła Animatorów Misyjnych Spotkanie odbyło się w czerwcu w Centrum Formacji Misyjnej, a zostało zorganizowane przez Papieskie Dzieła Misyjne w Polsce. Uczestniczyło w nim ponad 40 osób z 15 diecezji. Omawiano tematy związane z misjami, mówiono np. o tym, czemu służą misje, jak wykorzystać media do pracy misyjnej, jak przygotować nabożeństwo misyjne lub Mszę św. o charakterze misyjnym. Szkoła Animatorów Misyjnych służy rozbudowaniu warsztatu kateche- tycznego, poprzez poznanie nowych metod pracy. Uczestnicy zjazdu zapoznali się także z sytuacją chrześcijan prześla- dowanych, wysłuchali świadectwa misjonarza z Peru oraz dowiedzieli się, czym żyje obecnie wspólnota Żywego Różańca w Polsce. • Orszak procesyjny w Boże Ciało Centralne obchody Bożego Ciała rozpoczęły się Mszą św. w archikatedrze, następnie miała miejsce procesja ulicami Warszawy: ul. Świętojań- ską na plac Zamkowy, Krakowskim Przedmieściem, ul. Królewską na plac Piłsudskiego.

110 Eucharystii przewodniczył Kazimierz kard. Nycz, który wygłosił kazanie tradycyjnie już przy czwartym ołtarzu. W tym roku ołtarze zaprojekto- wał architekt Stanisław Sołtyk. • 100-lecie Zgromadzenia Sióstr Benedyktynek Misjonarek, 24 czerwca Uroczystą Mszę św. odprawił bp Wojciech Polak. Była to okazja do dzięk- czynienia za wierność i wytrwałość w benedyktyńskim charyzmacie. Zgromadzenie powstało na dawnych Kresach Rzeczypospolitej, w Bia- łej Cerkwi k. Kijowa. Założone zostało przez Matkę Jadwigę Kuleszę, która przy wsparciu Jadwigi Aleksandrowicz, zakładając ochronkę dla dzieci osieroconych, „odważnie odpowiedziała na dar i łaskę Bożego powołania”, jak powie- dział kard. Nycz. Siostry przetrwały wojenną zawieruchę i powojenną tułaczkę, tym trud- niejszą, że szły na nią razem z dziećmi. Dziś świętują nie tylko z powodu Bożej opieki, jakiej doświadczały przez te sto lat, lecz również z powodu faktu, że zgromadzenie mocno się rozrosło i swoim zasięgiem obejmuje obecnie Polskę, Ukrainę, Brazylię, Ekwador i Stany Zjednoczone. Jubileusz stanowi też okazję, o czym mówili hierarchowie w czasie uroczystości, do rachunku sumienia, aby wyruszyć w dalszą drogę z nową siłą i mocą. Siostry podejmowały w przeciągu stu lat swojej działalności różne formy katechizacji i apostolstwa, zwłaszcza wobec młodzieży żeńskiej. W Łucku i Kowlu powstały dwa duże sierocińce, w których wprowadzono nowoczesny, rodzinkowy system wychowawczy. Nowy układ granic po II wojnie światowej zmusił siostry do przeniesienia się wraz z dziećmi na teren obecnej Polski. Trzeba było wszystko stworzyć od początku. Zgromadzenie szybko zorganizowało domy dziecka w Puła- wach, Kwidzyniu, Ełku i Zagórowie, które zostały później zlikwidowane przez władze komunistyczne bądź przekształcone w domy opieki dla dzieci z upośledzeniem umysłowym. Obecnie siostry rozwijają swoją działalność apostolską w kraju i zagra- nicą, podejmując różnego rodzaju prace w myśl reguły św. Benedykta: „Aby we wszystkim Bóg był uwielbiony”. Ważne miejsce w posłudze zgromadzenia zajmują misje w Brazylii i Ekwadorze. W kraju natomiast Zgromadzenie opiekuje się dziećmi w dwóch dużych ośrodkach pomocy. Na świecie jest ponad 300 benedyktynek misjonarek, z czego ponad 200 stanowią Polki.

111 • Święto Dziękczynienia i wizyta kardynała Francesco Montenegro w Polsce Kardynał został zaproszony do Polski przez kardynała Kazimierza Nycza na Święto Dziękczynienia, które obchodzone było w tym roku w archidiecezji 4 czerwca. Kardynał Francesco Montenegro jest metropolitą sycylijskiej archidiecezji Agrigento, do której należy wyspa Lampedusa, gdzie skupiają się główne problemy uchodźców w Europie. Znany jest ze swego zaangażo- wania społecznego, zwłaszcza na rzecz migrantów. X Święto Dziękczynienia rozpoczęło się o godz. 8 procesją dziękczynną, która wyruszyła z pl. Marszałka Józefa Piłsudskiego i wraz z relikwiami św. Brata Alberta przeszła do Świątyni Opatrzności Bożej w Wilanowie. Do udziału w procesji zaproszono w szczególności środowiska podej- mujące na co dzień dzieła miłosierdzia oraz wierni z parafii, ulicami których przechodził orszak procesyjny. W tym roku obchodom towarzyszyło hasło: „Dziękujemy za chleb”. Wierni dziękowali Bogu za życie i posługę św. Brata Alberta Chmielow- skiego, który dla najbiedniejszych stał się prawdziwym chlebem, a także za wszystkie dzieła charytatywne oraz ludzi włączających się w posługę potrzebującym. O godz. 12 odprawiono Mszę św. w Świątyni Opatrzności Bożej, której przewodniczył kard. Francesco Montenegro. Na zakończenie Eucha- rystii dokonano Aktu Zawierzenia i dziękczynienia. O 14.00 zostało otwarte Miasteczko dla Dzieci, Panteon Wielkich Polaków oraz Ruchomy Teatr XXI wieku dla Dzieci. W Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego można było zapoznać się m.in. z aktualnym stanem prac nad wykończe- niem Świątyni. O 15. zostały wypuszczone baloniki „Dziękuję” i rozpoczął się festiwal „Moc Dobra”, który zakończył się ok. godz. 21.30 Litanią do Serca Pana Jezusa i modlitwą prowadzoną przez zespół uwielbieniowy „Mocni w Duchu”. Ostatnim punktem programu była modlitwa za wstawiennictwem św. Jana Pawła II, odprawiona o godz. 21.37 oraz wieczorna iluminacja świątyni. • W Warszawie stanął pomnik Pustej Piety Tak nazwany pomnik upamiętnia matki, które podczas II wojny świa- towej, a szczególnie w czasie Powstania Warszawskiego, straciły swoje dzieci. Posąg został oficjalnie odsłonięty 26 maja w Dzień Matki o godz. 12 w parku przy cmentarzu Powstańców Warszawskich na warszawskiej Woli.

112 Pomnik przedstawia kobietę trzymającą w dłoniach całun, na wzór Piety, czyli Matki Bożej opłakującej Chrystusa. Rzeźba autorstwa Łuka- sza Krupskiego, młodego artysty warszawskiej Akademii Sztuk Pięk- nych, jest zarazem jego pracą dyplomową. Początkowo stała przy kościele sióstr wizytek w Warszawie. Zauważyła go tam Wanda Traczyk-Stawska, ps. „Pączek”, uczestniczka Powstania Warszawskiego. Działaczka Społecz- nego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy skojarzyła rzeźbę z losem wielu matek podczas Powstania Warszawskiego, które godząc się na udział swoich dzieci w walkach powstańczych, zgadzały się niejako na ich śmierć. Tak zrodziła się inicjatywa wykorzystania dzieła Łukasza Krupskiego do upamiętnienia roli matek, które często są pomijane i nie- doceniane. Pierwotny tytuł pomnika Madonna u grobu został zmieniony za namową ks. Aleksandra Sieniuka, rektora kościoła ss. wizytek na Kra- kowskim Przedmieściu. Na postumencie zostało wykute słowo „matka” w czterech językach: po polsku, niemiecku, rosyjsku i hebrajsku.

• 360. rocznica męczeńskiej śmierci św. Andrzeja Boboli, patrona Polski i metropolii warszawskiej, 16 maja Obchody rocznicowe odbyły się w sanktuarium na Mokotowie. Msza św., której przewodniczył metropolita warszawski, została odprawiona o godz. 18.

• Święcenia diakonatu, 13 maja Kazimierz kard. Nycz udzielił święceń diakonatu sześciu klerykom z obu polskich prowincji Towarzystwa Jezusowego w warszawskim Sanktuarium św. Andrzeja Boboli. Po raz pierwszy od dłuższego czasu święcenia diakonatu nie zostały połączone ze święceniami prezbiteratu. Wybór daty związany jest ze stule- ciem objawień fatimskich. Święcenia przyjęli jezuici: Wojciech Bojanowski, Eryk Gumulak, Krzysztof Jeleń, Łukasz Lewicki, Mateusz Orłowski i Damian Pawlik.

• Święcenia prezbiteratu, 6 maja Ośmiu diakonów ze Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego przyjęło święcenia prezbiteratu z rąk Kazimierza kardynała Nycza. Liturgię spra- wowano w kościele seminaryjno-parafialnym pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Apostołów w Ołtarzewie. Mszy św. przewodniczył metropolita warszawski, a koncelebrowało ją prawie 100 księży diecezjalnych i zakonnych, w tym ks. Zenon Hanas SAC, przełożony prowincjalny

113 Prowincji Chrystusa Króla SAC oraz ks. Adrian Galbas SAC, przełożony prowincjalny Prowincji Zwiastowania Pańskiego SAC, a także ojcowie duchowni i wykładowcy ołtarzewskiego seminarium, proboszczowie rodzinnych parafii neoprezbiterów i rodziny najmłodszych pallotyńskich kapłanów.

• Konsekracja kościoła przy ulicy Żytniej W Niedzielę Miłosierdzia podczas Mszy św. o godz. 11 odbyła się konsekracja kościoła przy ulicy Żytniej. Kościół jest obecnie parafią, ale przed laty była to kaplica zakonna, w której swoje życie zakonne rozpoczęła św. Faustyna Kowalska. Helena Kowalska, w zakonie Faustyna, rozpoczęła swoje życie zakonne w Warszawie; 1 sierpnia 1925 roku wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia. W tym zakonie realizowała postulat, potem kontynu- owała formację w Skolimowie i Józefowie, czyli w dzisiejszych krakow- skich Łagiewnikach. Raz jeszcze powróciła na krótko do domu zakonnego przy Żytniej w Warszawie po ukończeniu nowicjatu i złożeniu pierwszej profesji zakonnej. Konsekrowany kościół stanowił niegdyś kaplicę Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia. Ufundowany został 155 lat temu przez matkę Teresę Ewę z książąt Sułkowskich hr. Potocką. Podczas walk prowadzo- nych w Powstaniu Warszawskim, w sierpniu 1944 roku, kaplica spłonęła. Wcześniej znajdowała się tuż przy murach getta, dlatego też stanowiła miejsce ucieczki i pomocy dla ludności żydowskiej. W sierpniu 1944 roku, po pożarze kościoła i domu zakonnego, większość sióstr i wychowanek wywieziono do obozu koncentracyjnego. W okresie powojennym władze komunistyczne przez wiele lat nie pozwalały odbudować kaplicy i zakładu Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia. Pozwolenie udało się uzyskać dopiero 28 marca 1974 roku. Do tego czasu kościół Miłosierdzia Bożego i św. Fau- styny był jedynym obiektem sakralnym w Warszawie, który nie został odbudowany ze zniszczeń wojennych. Parafia pw. Miłosierdzia Bożego została erygowana przez prymasa Polski Stefana kard. Wyszyńskiego 15 grudnia 1980 roku. W okresie stanu wojennego Żytnia stała się miejscem spotkań dla działaczy podziemia oraz wielu wydarzeń artystycznych. Prace przy odbudowie kościoła prowadził proboszcz parafii, ks. Tadeusz Polak (1997–2011), kontynuował je następnie obecny proboszcz ks. Krzysz- tof Stosur. Przebudowano zakrystię i dom parafialny, dobudowano małą wieżyczkę zegarową.

114 Kamień węgielny pod odbudowę i rozbudowę kościoła Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny w Warszawie wmurował 6 października 2004 roku Prymas Polski, kard. Józef Glemp. • Ulicami Warszawy przeszła centralna Droga Krzyżowa Nabożeństwu, sprawowanemu już po raz 23., przewodniczył Kazimierz kard. Nycz. Teksty tegorocznych rozważań napisało małżeństwo, Brygida Grysiak i Konrad Ciesiołkiewicz. Tradycyjnie Droga Krzyżowa rozpoczęła się i zakończyła pod kościo- łem akademickim pw. św. Anny. Krzyż nieśli kapłani archidiecezji warszawskiej, na czele z kard. Nyczem, ale również siostry zakonne, studenci, Straż Miejska, nadzwyczajni szafarze Eucharystii, prawnicy, przedstawi- ciele Kolei Mazowieckich, strażacy i policjanci. • Ogólnopolska Droga Krzyżowa Ludzi Pracy Hutnicy, kolejarze, stoczniowcy, górnicy, policjanci żołnierze i mieszkańcy Warszawy wzięli udział w 17. Ogólnopolskiej Drodze Krzyżowej Ludzi Pracy, zainicjowanej przed laty przez Komisję Krajową i Region Mazowsze NSZZ Solidarność, Duszpasterstwo Ludzi Pracy oraz sanktuarium św. Sta- nisława Kostki na Żoliborzu. Modlitwa rozpoczęła i zakończyła się u grobu ks. Jerzego Popiełuszki. W tym roku przypada 70. rocznica urodzin patrona „Solidarności”. • XII Marsz Świętości Życia Tegoroczny marsz ulicami Warszawy odbył się pod hasłem: „Tak dla Życia”. Rozpoczął się od Mszy św. w obu katedrach – warszawskiej i praskiej. Marszowi towarzyszyła zbiórka artykułów dla niemowląt, które trafią do Domów Samotnej Matki w Chyliczkach i Zielonce. Kardynał Kazimierz Nycz mówił o potrzebie modlitwy o świętość życia dla dzieci poczętych i narodzonych, osób dorosłych, niepełnospraw- nych, starych i chorych. • XXIII Targi Wydawców Katolickich Odbywające się już po raz 23. Targi Wydawców Katolickich trwały w tym roku od czwartku do niedzieli, tradycyjnie już w Arkadach Kubic- kiego. Zgromadziły ponad 160 wydawców. • Brama Miłosierdzia w Świątyni Opatrzności Bożej Podczas Diecezjalnego Dnia Młodzieży przez bramę przeszli młodzi z archidiecezji warszawskiej. Przywieziono ją do Warszawy po zeszłorocznych

115 Światowych Dniach Młodzieży, z Brzegów. Brama Miłosierdzia symboli- zuje Chrystusa Miłosiernego i Jego zbawcze dzieło. Zbudowali ją z drew- nianych listew górale. Wieńczy ją duża kopia obrazu Pana Jezusa Miłosier- nego, namalowanego przez Adolfa Hyłę. Diecezjalny Dzień Młodzieży był obchodzony w tym roku w sobotę, przed Niedzielą Palmową, 8 kwietnia. Od tego roku było to – zgodnie z pierwotnym zamysłem Jana Pawła II, pomysłodawcy ŚDM – spotkanie młodzieży z całej archidiecezji ze swoim biskupem. Spotkanie prowadziła wspólnota ewangelizacyjna związana z zespołem „Mocni w Duchu” oraz młodzi ze wspólnoty „Młodość – Lubię to”, która zawiązała się po Światowych Dniach Młodzieży w Krakowie. Nowością były również Targi Wspólnot, które towarzyszyły spotka- niu młodzieży. Prezentowały się na nich działające w archidiecezji wspól- noty i duszpasterstwa akademickie, różne grupy młodzieżowe, służba liturgiczna itp. Spotkanie młodych zakończyło się Mszą św. w Świątyni Opatrzności Bożej odprawioną pod przewodnictwem kard. Kazimierza Nycza. • Zatwierdzenie projektu budowy Kapucyńskiego Ośrodka Pomocy Z tej okazji bp Michał Janocha przewodniczył Mszy św. Kapucyński Ośro- dek Pomocy ma być domem chleba, tzn. współczesnym Betlejem, w którym każdy potrzebujący będzie mógł doświadczyć tajemnicy wcielenia Boga poprzez otrzymaną pomoc i miłosierną miłość bliźnich. Ideą Kapucyńskiego Ośrodka Pomocy jest świadczenie kompleksowej pomocy ludziom bezdomnym i potrzebującym, w oparciu o przyjazne śro- dowisko wsparcia, istniejące wokół klasztoru Braci Kapucynów. Ośrodek będzie świadczyć pomoc m.in. przez opiekę medyczną, wyda- wanie posiłków i odzieży. Oprócz tego obejmie pomoc socjalną i indywidu- alną, np. wsparcie w uzyskaniu ubezpieczenia, zasiłku, lokalu socjalnego, asystowania osobom bezdomnym w procesie wychodzenia z bezdomności oraz pomoc psychoterapeutyczną, obejmującą warsztaty dla bezdomnych i grupową terapię małżeństw. W ramach przedsięwzięcia powstanie nowa jadłodajnia dla ubogich i bezdomnych. Zastąpi ona jadłodajnię, która funkcjonuje od 25 lat w XVII-wiecznych podziemiach kościoła Braci Mniejszych Kapucynów przy ulicy Miodowej. Więcej informacji na ten temat, znajduje się na stronie internetowej: www.fundacja-kapucynska.org.

116 • Karmelici bosi przejęli od Archidiecezji Warszawskiej jedną z najstarszych parafii, kościół Świętej Trójcy na Solcu Od 1 lipca zakonnicy będą posługiwać w kościele. Na mapie Warszawy będzie to w przyszłości miejsce, gdzie będzie można zawsze liczyć na spo- wiedź i kierownictwo duchowe. Pierwszym proboszczem nowej parafii został o. Jacek Olszewski OCD. W ostatnim czasie karmelici bosi posługiwali duszpastersko w War- szawie w kaplicy na Mokotowie, gdzie mieści się Kuria Prowincjalna War- szawskiej Prowincji Karmelitów Bosych. Na świecie jest ok. trzech tys. karmelitów bosych, w Polsce – ok. 350, a w warszawskiej prowincji – ok. 100. Na Solcu, na początku, będzie posługiwało trzech zakonników, potem siedmiu – ośmiu. • Rocznica rozpoczęcia II Krajowego Kongresu Eucharystycznego, relikwie św. Jana Pawła II w kościele Wszystkich Świętych Kongres miał miejsce 30 lat temu w świątyni przy pl. Grzybowskim. Został zainaugurowany przez papieża Jana Pawła II. W rocznicę tego wydarzenia do kościoła Wszystkich Świętych wprowadzono relikwie świętego papieża. Uroczystą Eucharystię w kościele Wszystkich Świętych ks. infułat Jan Miazek celebrował w tym samym ornacie, w którym 30 lat temu sprawował Mszę św. Jana Paweł II. Ceremoniarzem był ks. Jan Miazek, znów podobnie jak przed laty. Po Mszy św. wiele osób modliło się przed relikwiami św. Jana Pawła II, a przed jego pomnikiem stojącym od 1993 roku na schodach świątyni zapłonęły znicze. • Trzy kandydatki zostały włączone do stanu dziewic konsekrowanych Obrzęd konsekracji po raz pierwszy odbył się w archikatedrze warszawskiej. Liturgia rozpoczęła się od procesji wejścia, podczas której kandydatki do stanu dziewic niosły zapalone świece na znak gotowości pójścia na spotkanie z Oblubieńcem. Następnie zostały wezwane po imieniu i przedsta- wione Kościołowi. Odpowiedzią: „Jestem” wyraziły gotowość pójścia za Jezusem. Mszy św. przewodniczył biskup pomocniczy archidiecezji warszawskiej Michał Janocha. Hierarcha przypomniał, że szczególnym powołaniem dziewic konsekrowanych jest modlitwa za Kościół i ludzi. Do stanu dziewic zostały włączone: Gabriela Falkowska z parafii św. Stanisława Kostki, Agnieszka Kucharczyk z parafii św. Grzegorza

117 Wielkiego na Ochocie i Marianna Królak z parafii Matki Bożej Różańco- wej w Piasecznie. Obecnie w archidiecezji warszawskiej jest 20 dziewic konsekrowanych, a 15 kobiet przygotowuje się do włączenia w ten stan.

• 100. rocznica objawień fatimskich w Warszawie W stulecie objawień maryjnych w Fatimie w sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Warszawie-Ursusie Kazimierz kard. Nycz odprawił uroczy- stą Mszę św. Po Eucharystii odmówiono litanię do błogosławionych dzieci fatimskich oraz ucałowano ich relikwie. Główną Mszę św. o godz. 17 poprzedziła adoracja Najświętszego Sakramentu. Podczas Mszy św. poświęcono też figury dzieci fatimskich, a następnie wstawiono je do kapliczki Matki Bożej Fatimskiej znajdującej się przed sanktuarium. Do innych wydarzeń związanych z rocznicą należały: pielgrzymka rowerowa młodych pt. „Fatima w Warszawie”, Msze św. w sanktuarium św. s. Faustyny (ul. Żytnia 1); podczas Mszy św. o godz. 18 do kościoła wprowadzono relikwie dzieci z Fatimy – Hiacynty i Franciszka. Po Mszy św. odbyła się uroczysta procesja z figurką MB Fatimskiej oraz relikwiami świętych.

• Doroczna pielgrzymka kapłanów seniorów archidiecezji warszawskiej do grobu bł. ks. Jerzego Popiełuszki, 27 kwietnia Kardynał Kazimierz Nycz przewodniczył uroczystej Mszy św. w sanktuarium św. Stanisława Kostki na stołecznym Żoliborzu. W czasie zjazdu wspomnieniami o bł. ks. Jerzym podzielił się z zebranymi były kanclerz archidiecezji warszawskiej ks. infułat Grzegorz Kalwarczyk.

• Tablica upamiętniająca 10. redemptorystów, tzw. „benonitów” Do tej pory nie udało się ustalić obecnego miejsca spoczynku „benonitów” pochowanych pod kościołem św. Benona. W tym roku upamiętniono ich tablicą. Uroczystość odbyła się w kaplicy domu zakonnego redemptorystów przy ul. Pieszej w Warszawie.

• Prace konserwatorskie w kaplicy Res Sacra Miser przy Krakow- skim Przedmieściu Odrestaurowano sklepienie kaplicy Niepokalanego Poczęcia NMP (Res Sacra Miser). Fragment sklepienia kaplicy przy Krakowskim Przedmieściu odzyskał wygląd prawie jak z okresu, kiedy budynek był użytkowany przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności.

118 Zabiegi konserwatorskie, które rozpoczęto w 2012 roku, obejmowały wzmocnienie podłoża, uzupełnienie ubytków, wykonanie retuszy naśla- dowczych oraz rekonstrukcji malarskich brakujących form. W ramach ostatniego etapu prac dokonano rekonstrukcji malowideł zachodniej strony sklepienia oraz partii ścian poniżej gzymsu.

• Otwarto nowoczesne, multimedialne muzeum, poświęcone osobie abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego Inicjatorką jest przełożona generalna m. Janina Kierstan RM. Muzeum mieści się w oficynie domu generalnego sióstr – w budynku zakupionym w 1862 roku na potrzeby zgromadzenia. Ekspozycja została otwarta 13 stycznia. Zwiedzający poznają zesłań- cze losy rodziny przyszłego arcybiskupa, jego młodzieńcze lata spędzone w Moskwie, na Sorbonie i w Akademii Duchownej w Petersburgu. W wieku zaledwie 39 lat Feliński został w Petersburgu mianowany arcybiskupem Warszawy i funkcję tę pełnił w stolicy przez 16 miesięcy. Po powstaniu styczniowym został przez cara zesłany do Jarosławia nad Wołgą. Po 20 latach odzyskał wolność, ale do Warszawy już powrócić nie mógł. Osiadł w Dźwi- niaczce, pod zaborem austriackim, gdzie został kapelanem dworskim, zało- żył szkołę dla dzieci polskich i ukraińskich, zbudował świątynię. Pozostał tam do śmierci, która zastała go w Krakowie w 1895 roku. Trumnę z cia- łem zmarłego arcybiskupa sprowadzono do Warszawy w 1920 roku, a jego beatyfikacja nastąpiła 18 sierpnia 2002 roku w Krakowie, kanonizacja zaś – 11 października 2009 roku. W muzeum zaprezentowano m.in. pierwsze wydanie pamiętników arcybiskupa, które ukazało się dwa lata po jego śmierci. W ostatniej sali zwiedzający zobaczą m.in. modlitewnik arcybiskupa, jego Pismo św., ornaty, mitrę, piuski, kamizelkę, rękawiczkę, zegarek, różaniec, teczkę korespondencyjną, które przez lata siostry przechowywały w swoich domach zakonnych jak relikwie.

Opisy wydarzeń na podstawie wiadomości prasowych przygotowała B.G.

119 Dobry i Boży człowiek W 60. rocznicę kapłaństwa ojca Gabriela Bartoszewskiego, kapucyna

Marian M. Romaniuk

Kościół Warszawski w lipcu 2017 roku obchodzi bardzo szczególny jubileusz 60. rocznicy święceń kapłańskich o. Gabriela Bartoszewskiego, doktora prawa kanonicznego, wicepostulatora sprawy beatyfikacji i kanonizacji Sługi Bożego o. Honorata Koźmińskiego, ks. Jerzego Popiełuszki i Kardy- nała Stefana Wyszyńskiego, wieloletniego pracownika Kurii, Sekretariatu Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego i Józefa Glempa. Jan Bartoszewski (w zakonie Gabriel) urodził się 10 VI 1933 roku w miejscowości Potworów, w powiecie przysuskim (obecnie woj. mazo- wieckie), jako syn Józefa i Józefy z domu Jędrys. Uczył się w gimnazjum w Nowym Mieście. Do kapucynów komisariatu warszawskiego wstąpił 15 VII 1949 roku w Nowym Mieście; 16 VII 1950 roku złożył śluby proste w Nowym Mieście; 15 VIII 1954 roku złożył śluby uroczyste; w 1957 roku w Krakowie zdał eksternistyczny egzamin dojrzałości; w latach 1952– 1957 odbył studia filozoficzne i teologiczne w Diecezjalnym Seminarium Duchownym w Łomży; 7 VII 1957 roku przyjął święcenia kapłańskie; w latach 1957–1962 studiował prawo kanoniczne na Katolickim Uniwer- sytecie Lubelskim; 23 XI 1962 roku uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy Powstanie i organizacja polskiej prowincji kapucynów w latach 1681–1784. W roku 1963 został mianowany prowincjalnym prefektem studiów. Od tego czasu pełnił wiele ważnych obowiązków w zakonie kapucy- nów. Wymieńmy najważniejsze: 1964–1970 – definitor prowincjalny; 1964–1966 – wikary klasztoru lubelskiego, 1971–1973, 1973–1976 – pro- wincjał prowincji warszawskiej; w 1966 roku mianowany wicepostulatorem sprawy beatyfikacji i kanonizacji Sługi Bożego o. Honorata Koźmińskiego; w latach 1972–1978 należał do Konsulty Zakonów Męskich i przewodni- czył Komisji Wychowania i Studiów przy Konferencji Wyższych Przeło- żonych. Jednocześnie był członkiem Komisji Episkopatu dla spraw Semi- nariów Duchownych; w 1973 roku został wybrany na przewodniczącego Konferencji Prowincjałów Języka Słowiańskiego i Węgierskiego w zakonie kapucynów i członka Sekretariatu dla spraw Formacji przy Kurii General- nej; w 1966 roku brał udział w kapitule generalnej specjalnej jako peritus.

120 Jako prowincjał wziął udział w kapitule generalnej nadzwyczajnej w 1974 roku i w 1976 roku w kapitule zwyczajnej, będąc jednocześnie członkiem consiliuim praesidentiae; w 1978 roku uczestniczył w sesji Rady Plenarnej Zakonu w Matli (Szwajcaria). Od 1962 roku był wizytatorem apostolskim dwóch zgromadzeń zakonnych, jak też kuratorem w licznych zgromadzeniach zakonnych założo- nych przez o. Honorata Koźmińskiego. Był też prawnym doradcą w przygotowaniu przystosowanej odnowy zaleconej przez Sobór Watykański II i wydatnie pomagał w redagowaniu konstytucji, dyrektoriów, ceremoniałów i modlitewników. Od 1963 roku był wykładowcą prawa zakonnego w Seminarium Ojców Kapucynów, zaś od 1978 roku wykładowcą teologii życia zakonnego w Prymasowskim Studium Życia Wewnętrznego (studium stacjonarne); od 1983 roku również na studium zaocznym. Od 1969 roku – obrońca węzła małżeńskiego w Metropolitalnym Trybunale Warszawskim, od 1962 roku – promotor sprawiedliwości przy tymże Trybunale; od 1978 roku – referent w Sekretariacie Prymasa Polski; od 1963 roku – kierownik Prymasowskiego Trybunału super rato; wieloletni referent i następnie dyrektor Wydziału Spraw Zakonnych w Kurii Metropolitalnej Warszawskiej; w 1998 roku – członek Komisji Głównej IV Synodu Archidiecezji Warszawskiej; cenzor ksiąg religijnych w Archi- diecezji Warszawskiej. W latach 1978–2013 – wicepostulator sprawy kanonizacji o. Honorata Koźmińskiego, ks. Jerzego Popiełuszki i Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Także dyrektor Wydziału Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzy- szeń Życia Apostolskiego przy Kurii Metropolitalnej Warszawskiej. Odznaczony medalem papieskim Pro Ecclesia et Pontifice.

121 122 Autor ponad 30 książek i opracowań, poświęconych posłudze o. Hono- rata Koźmińskiego, ks. Jerzego Popiełuszki i kard. Stefana Wyszyńskiego; ponadto autor ok. 100 artykułów z zakresu duchowości zakonnej, aby wymienić najważniejsze:

Bibliografia podmiotowa: 1. Bonifacja Werner, O. Honorat Koźmiński, kapucyn: 1829–1916, współpraca przy wydaniu: o. Florian Jerzy Duchniewski OFMCap. i o. Gabriel Bartoszew- ski OFMCap., Poznań 1972. 2. Tuus Totus. Zbiór materiałów dotyczących idei niewolnictwa maryjnego w uję- ciu Honorata Koźmińskiego, oprac. Gabriel Bartoszewski, Paulina Brzozowska, Warszawa 1982. 3. Wybór pism o. Honorata Koźmińskiego, cz. 1: Przemówienia o życiu zakonnym. Środki do leczenia chorób duszy, przygotowali do wydania: o. Joachim Bar OFMConv., o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1981. 4. Wybór pism o. Honorata Koźmińskiego, cz. 2: Rady i wskazówki duchowne w korespondencji, Warszawa 1983. 5. Wybór pism o. Honorata Koźmińskiego, cz. 5: Pisma o zakonnym życiu ukrytym, Warszawa 1988. 6. Koźmiński Honorat, Patron zawierzenia i wytrwania. Okruchy myśli bł. Hono- rata Koźmińskiego, kapucyna (1829–1916), oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1989. 7. Beatyfikacja O. Honorata Koźmińskiego kapucyna w X rocznicę pontyfikatu papieża Jana Pawła II, 16 X 1988 (Vademecum pielgrzyma), teksty zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1988. 8. Błogosławiony Honorat Koźmiński. Materiały duszpasterskie, teksty zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1989. 9. Uzdrowienia i łaski otrzymane za przyczyną bł. Honorata Koźmińskiego. Zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1990. 10. Beatyfikacja o. Honorata Koźmińskiego w X rocznicę pontyfikatu papieża Jana Pawła II, zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap,. Warszawa 1989. 11. Honorat Koźmiński, Notatnik duchowy, przygotował do wydania zespół pod kierunkiem o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap., Warszawa 1991. 12. Błogosławiony Honorat Koźmiński. Pokłosie beatyfikacji, praca zbiorowa pod red. o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap, o. Rolanda Prejsa OFMCap., War- szawa 1993. 13. Bł. Honorat Koźmiński, założyciel licznych Zgromadzeń zakonnych, patron zawierzenia i wytrwania, Kraków 1993. 14. Na Krzyżu z Chrystusem. Pięciu Kapucynów męczenników z Oświęcimia i Dachau, Warszawa–Rzym 1993.

123 15. Eucharystia skarbem Kościoła. Wybrane myśli z pism bł. Honorata Koźmiń- skiego i świadectwa o Nim, teksty wybrały pod kierunkiem o. Gabriela Barto- szewskiego OFMCap i s. Honoraty Treli siostry ze zgromadzeń niehabitowych bł. Honorata, Marki 1997. 16. O. Honorat Koźmiński, Listy do hierarchii kościelnej, oprac. i przygotowanie do druku Halina I. Szumił i o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1997. 17. O. Honorat Koźmiński, Listy do Zgromadzenia Córek Matki Bożej Bolesnej 1894–1908. Listy do Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek od Cierpiących 1890– 1916, Warszawa 1997. 18. XIX Międzynarodowy Kongres Maryjny, Częstochowa–Jasna Góra 24–26 VIII 1996, „Ateneum Kapłańskie”, t. 128, z. 2 z 9/1997, s. 300–303. 19. O. Honorat Koźmiński, Listy do przełożonych i współbraci Zakonu Braci Mniej- szych Kapucynów 1867–1916, oprac. i przygotowane do druku Halina Irena Szumił i o. Gabriel Bartoszewski, Warszawa 1997. 20. Dziedzictwo bł. Honorata Koźmińskiego. Jego zgromadzenia po stu latach od założenia, red. Halina Irena Szumił i o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., War- szawa 1998. 21. O. Honorat Koźmiński, Listy do Mniszek Klarysek Kapucynek 1865–1915, oprac. i przygotowanie do druku Krystyna Czerwińska, Halina Irena Szumił i o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1988. 22. Człowiek wielkiej mądrości i świętości. Błogosławiony Honorat Koźmiński kapucyn. Materiały z obchodów dziesiątej rocznicy beatyfikacji o. Honorata Koźmińskiego w Lublinie i Nowym Mieście n. Pilicą, praca zbiorowa pod red. o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap., Lublin 1999. 23. O. Honorat Koźmiński, Listy do Zgromadzenia Sióstr św. Feliksa z Cantalice 1856–1913. cz.: 1–3, oprac. i przygotowanie do druku Rafaela Czernigiewicz, Halina Irena Szumił, o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 1999. 24. Błogosławiony Honorat Koźmiński, oprac. pod kier. o. Gabriela Bartoszew- skiego OFMCap., Kraków 2000. 25. Geneza i przebieg procesu beatyfikacyjnego męczenników II wojny światowej, „Ateneum Kapłańskie”, t. 135 (2000), s. 6–28. 26. Beatyfikacja 108 Męczenników II wojny światowej, Warszawa, Plac Józefa Pił- sudskiego, 13 VI 1999, „Ateneum Kapłańskie”, t. 135, z. 1 (2000), s. 74–78. 27. Dywagacje księdza Tomasza. Obrona dywagacji przed Adamem Bonieckim, „Tygodnik Powszechny” 2000, nr 16, s. 11. 28. Błogosławiona siostra Maria Teresa Kowalska, Włocławek 2001. 29. Życie i cuda polskich świętych kanonizowanych i beatyfikowanych za pontyfikatu Jana Pawła II, red. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., S. Budzyński, C. Ryszka. Warszawa 2001. 30. Ku beatyfikacji [sługi Bożego kard. Stefana Wyszyńskiego], „Ateneum Kapłań- skie”, t. 136 (2001), s. 506–510. 31. Boży architekt Bł. Honorat Koźmiński, kapucyn, red. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2003.

124 32. Marek z Aviano, kapucyn, legat papieski w dniach odsieczy wiedeńskiej. Beaty- fikacja – 27 IV 2003, „Niedziela” 2003, nr 17, s. 14–15. 33. Błogosławiony Honorat Koźmiński jako promotor kultu Niepokalanej na ziemiach polskich, „Salvatoris Mater”, R. 6, nr 4 (2004), s. 345–366. 34. Ofiara spełniona. Msze święte za Ojczyznę odprawiane w kościele św. Sta- nisława Kostki w Warszawie w latach 1982–1984/Jerzy Popiełuszko, red. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap. et al., Warszawa 2004. 35. Życie konsekrowane w Kościele w świetle dokumentów soborowych i posoboro- wych oraz w wypowiedziach papieży, „Studia Sandomierskie”, t. II, z. 1 (2004), s. 57–70. 36. Obraz życia i działalności ks. Jerzego Popiełuszki w świetle jego „Zapisków” (1980–1984), Warszawa 2004. 37. Pamięta o nas z nieba. Łaski i uzdrowienia za wstawiennictwem Jana Pawła II [materiały z archiwum postulacji Jana Pawła II w Rzymie], zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2006. 38. Diario spirituale. Onorato Koźmiński. Trad. ital. di Luciana Mirri e Paolo Gesumunno, ed. pol. a cura di Gabriel Bartoszewski, Roma, Istituto Storico dei Cappuccini 2006. 39. Odszedł Pasterz Wielki. Sługa Boży papież Jan Paweł II w świadomości Pola- ków po odejściu do Pana, materiały zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2006. 40. Mamy najcudowniejszy Obraz. Kult Matki Bożej Częstochowskiej w życiu i dzia- łalności apostolskiej bł. Honorata Koźmińskiego, oprac. o. Gabriel Bartoszew- ski OFMCap., red. Halina Irena Szumił, Warszawa 2006. 41. Cud jest owocem wiary i modlitwy. Rozmowa z o. Gabrielem Bartoszewskim OFMCap., promotorem sprawiedliwości w procesach beatyfikacyjnych, roz- mowę przeprowadziła Ewelina Igańska, „Nasz Dziennik” 2006, nr 66, s. 9. 42. Przedmowa do: Józef Korzeniowski. Rozmowy z ojcem Honoratem, Warszawa 2006. 43. Święta w sowieckim więzieniu, „Nasz Dziennik” 2006, nr 48, s. 19. 44. Cicha pośredniczka [Wanda Boniszewska], „Nasz Dziennik” 2007, nr 81, s. 12. 45. Ekshumacja i kanoniczne rozpoznanie doczesnych szczątek sługi Bożego w świe- tle Instrukcji Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych „Sanctorium Mater”, Biule- tyn – Stowarzyszenie Kanonistów Polskich, R. 19 (2008), s. 99–118. 46. Rocznica walki i zwycięstwa. Przesłanie moralne odsieczy wiedeńskiej we wska- zaniach Papieża Jana Pawła II, „Nasz Dziennik” 2008, nr 214, s. 11. 47. Misja ukrytej polskiej stygmatyczki s. Wandy Boniszewskiej, „Pietas et Stu- dium”, t. 2 (2009), s. 469–483. 48. Dobro zawsze zwycięża, „Nasz Dziennik” 2009, nr 245, s. 8–9. 49. W służbie słowa pisanego. Księga pamiątkowa dedykowana Halinie Irenie Szu- mił, praca pod red. o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap., Sandomierz 2009. 50. Kapłan, który umiłował świętych [ks. Tomasz Kaczmarek], „Studia Włocław- skie”, t. 12 (2009), s. 46–66.

125 51. Jerzy Popiełuszko, Zapiski, listy i wywiady ks. Jerzego Popiełuszki 1967–1984, oprac. o. G. Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2010. 52. Świętość z mocy krzyża. Modlitwy za wstawiennictwem błogosławionego Jerzego Popiełuszki, teksty oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Często- chowa 2010. 53. Posłowie do książki Kazimierz Szałata, Filozofia w ogniu Bożej miłości oraz Myśli Raoula Follerau, Warszawa 2010. 54. Claude-Charles Billot, Odnaleziony przez Jezusa – Bł. Honorat Koźmiński (1829–1916), przekł. K. Krycińska, oprac. i przygotowała do druku Halina Irena Szumił przy współpracy o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap., War- szawa 2009. 55. Beatyfikacja ks. Jerzego Popiełuszki, oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2010. 56. Upominał się o Polskę wierną Ewangelii [o ks. Jerzym Popiełuszce]. Z o. Gabrie- lem Bartoszewskim rozmowę przeprowadził Piotr Czartorysko-Szlier, „Nasz Dziennik 2010, nr 39, s. 10. 57. Ks. Jerzy Popiełuszko, Kazania 1982–1984 wygłoszone w kościele św. Stani- sława Kostki w Warszawie, red. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2010. 58. O. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Jezus przyszedł do mnie do celi więziennej (Wacław Koźmiński – Błogosławiony o. Honorat), Warszawa 2011. 59. Błogosławiony Jan Paweł II – promotor świętości, „Nasz Dziennik” 2011, nr 101, s. 25. 60. To był człowiek Boży [Jan Paweł II], rozmowę z o. Gabrielem Bartoszewskim OFMCap. przeprowadził Filip Rdesiński, „Gazeta Polska” 2011, nr 17, s. 10. 61. Wyprasza nam łaski z nieba. Sługa Boży Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski, oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap. i Katarzyna Michalska, Warszawa 2011. 62. Proces beatyfikacyjny Jana Pawła II w kontekście obowiązującego prawa kano- nizacyjnego, „Palestra”, t. 56, nr 5/6 (2011), s. 23–31. 63. Naśladujmy świętych, t. 2: Święci i błogosławieni polskiej ziemi, zebr. Wacław Piszczek, autor życiorysów świętych: o. Gabriel Bartoszewski OFMCap. et al., Kraków 2011. 64. Obdarowani Bożą Miłością. Uzdrowienia i łaski otrzymane przez wiernych za wstawiennictwem błogosławionego Honorata Koźmińskiego w latach 1916–2010, zebrał i oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2011. 65. Cud daje pierwszeństwo. Rozmowę z o. Gabrielem Bartoszewskim przeprowa- dziła Małgorzata Bochenek, „Nasz Dziennik” 2011, nr 123, s.10. 66. Uniwersalna świętość. Z o. Gabrielem Bartoszewskim rozmowę przeprowadził Andrzej Tarwid, „Niedziela” 2011, nr 10, s. 12–13. 67. Bolesław Pylak, Maryjne drogi w życiu i działalności Prymasa Stefana Wyszyń- skiego (1901–1981). Łaski i uzdrowienia za wstawiennictwem Sługi Bożego Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Polski, red. o. Gabriela Bartoszew- skiego OFMCap. i Katarzyny Michalskiej, Warszawa 2012.

126 68. Święci są wśród nas, red. o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap., Warszawa 2012. 69. U Pocieszycielki Strapionych w Rywałdzie. Łaski otrzymane za pośrednictwem Matki Bożej Rywałdzkiej i przyczyną Sługi Bożego Stefana Kardynała Wyszyń- skiego, oprac. o. Gabriel Bartoszewski OFMCap., Warszawa 2013. 70. Bł. Honorat Koźmiński, Kraków 2013. 71. Święci wyjątkowych czasów, „Nasz Dziennik” 2013, s. 19–20. 72. Przed polskimi elitami politycznymi nastał czas próby ich charakteru. Homilia wygłoszona w dniu 10 III 2011, w: Prawda zwycięży. Homilie upamiętniające tragicznie zmarłych wygłoszone w warszawskiej bazylice archikatedralnej, praca pod red. Mariana P. Romaniuka, Warszawa 2013, s. 84–91; toż w: Homilie smoleńskie 2010–2014, oprac. i przygotowanie do druku Marian P. Romaniuk, Warszawa 2014, s. 81–86; toż w: Homilie smoleńskie 2010–2014, edycja polonijna, Cleveland–Warszawa 2015, s. 81–86. 73. Mamy prawo do wolnej Ojczyzny i do pełnej prawdy o Smoleńsku i Katyniu. Homilia wygłoszona w dniu 10 VII 2011, w: Prawda zwycięży, dz. cyt., s. 112– 117; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 107–111; Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., s. 107–111. 74. Nasi smoleńscy zmarli ich rodziny też mają prawo do prawdy. Homilia wygło- szona w dniu 10 IX 2011, w: Prawda zwycięży, dz. cyt., s. 129–134; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 121–127; toż w: Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., s. 121–127. 75. Módlmy się za dusze zmarłych, niespodziewanie poległych pod Smoleńskiem. Homilia wygłoszona w dniu 10 XII 2011, w: Prawda zwycięży, dz. cyt., s. 156– 160; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 140–144; Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., 140–144. 76. Nie smućmy się. Ta ofiara życia ma sens. Homilia wygłoszona w dniu 10 III 2012, w: Prawda zwycięży, dz. cyt., s. 183–187; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 162–166; toż w: Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., s. 162–166. 77. Poznajmy prawdę, bo jedyne prawda nas wyzwoli. Homilia wygłoszona w dniu 10 VII 2012, w: Prawda zwycięży, dz. cyt., s. 218–221; toż w: Homilie smoleń- skie, dz. cyt, s. 194–197; toż w: Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., s. 194–197. 78. Wypełnijmy dobrze obowiązek wychowania młodego pokolenia do kultury i sza- cunku do innych. Homilia wygłoszona w dniu 10 IX 2012, w: Prawda zwy- cięży, dz. cyt., s. 232–237; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 205–209; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt, s. 205–209. 79. Nie możemy milczeć. Homilia wygłoszona 10 I 2013, w: Prawda zwycięży, dz. cyt. s. 279–284; toż w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 247–252; toż w: Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., s. 247–252. 80. Dobro nie jest nam dane raz na zawsze. Homilia wygłoszona 10 VII 2013, w: Homilie smoleńskie, dz. cyt., s. 300–303; toż w: Homilie smoleńskie, edycja polonijna, dz. cyt., s. 300–303.

127 81. Wielkim złem, skierowanym przeciw Polsce, jest niszczenie patriotyzmu i burze- nie wartości, na których zbudowana została nasza kultura. Homilia wygłoszona 10 X 2013, w: Homilie smoleńskie, dz. cyt, s. 321–326; toż w: Homilie smoleń- skie, edycja polonijna, dz. cyt, s. 321–326. 82. Zaklejanie okna uwięzionemu Prymasowi. Tajemnice uwięzienia Kardynała. Podczas badań nad opracowaniem dokumentacji o heroiczności cnót sługi Bożego Stefana Kardynała Wyszyńskiego odkryto niemal nieznane materiały z okresu jego uwięzienia w Rywałdzie Królewskim, współautor z Marianem P. Romaniukiem, „Niedziela” 2014, nr 12, s. 24–25 (1); nr 21, s. 15–17 (2); Prymas samotny, lecz nie osamotniony, „Niedziela” 2014, nr 31, s. 11–13 (3). 83. Zamach na wolność Prymasa, „Niedziela” 2013, nr 38, s. 12–15. 84. Beatyfikacja kardynała Stefana Wyszyńskiego w kontekście roku 1050. rocznicy Chrztu Polski? Czy to możliwe?, w: Co nam zostało z dziedzictwa Pry- masa Tysiąclecia? 33 lata posługi prymasowskiej kard. Stefana Wyszyńskiego i 33. rocznica Jego śmierci, sesja popularnonaukowa, praca zbiorowa pod red. Mariana P. Romaniuka, Warszawa 2016, s. 30–39. 85. Świętość w pasterskim nauczaniu Józefa kardynała Glempa Prymasa Polski, w: „Sentire cum Ecclesia”, t. III, Warszawa 2017, s. 35–47. 86. Służba Kościołowi kardynała Stefana Wyszyńskiego w więzieniu. Błogosławione owoce, w: Był to czas łaski dla Kościoła w Polsce, praca zbiorowa pod red. Mariana P. Romaniuka, Warszawa 2017, s. 140–146.

Bibliografia przedmiotowa: 1. Acta capituli generalis specialis Ordinis Fratrum Minorum Capuccinorum, vol. 1–2, Romae 1969, t. 1, s. 5–6, 10–11, 32, 41. 2. Antoni Bednarek, Jerzy Duchniewski OFMCap., Kapucyni w Polsce. Obecność w dziejach i świadomości społecznej, Lublin 1990. 3. Jerzy Duchniewski, Obecność Kapucynów polskich w dziejach i świadomości społecznej.„1001 drobiazgów” o Kapucynach, Lublin 2000. 4. Jan Ludwik Gadacz, Słownik polskich kapucynów, t. 1, Wrocław 1985, s. 276–279. 5. Tadeusz Pulcyn, U Braci Mniejszych Kapucynów za klauzurą, Warszawa 1993. 6. Śladami świętych. Księga pamiątkowa ku czci Gabriela Jana Bartoszewskiego, praca pod red. Andrzeja Derdziuka. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap., Sandomierz 2007, s. 45–85. 7. Halina Irena Szumił, Osoba i dzieło Gabriela Jana Bartoszewskiego OFMCap., „Studia Franciszkańskie”, [t.] 8 (2008), s. 489–518. 8. Halina Irena Szumił, Kontakty o. Gabriela Bartoszewskiego OFMCap. ze Zgro- madzeniem Sióstr Służek NMP Niepokalanej w latach 1966–2007, „Studia Fran- ciszkańskie”, t. 19 (2009), s. 339–345. Opracował Marian P. Romaniuk

128 VARIA

Życie konsekrowane i chrzest polski – 1050 lat wspólnych dziejów List Komisji ds. Instytutów Życia Zakonnego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego na Dzień Życia Konsekrowanego, 2 lutego 2017 roku

W tegoroczny Dzień Życia Konsekrowanego, który tradycyjnie obchodzimy w święto Ofiarowania Pańskiego, mając za sobą obchody 1050-lecia Chrztu Polski, warto ukazać, w kontekście polskich dziejów, związek konsekracji zakonnej i konsekracji chrzcielnej. Sobór Watykański II w Dekrecie o odnowie życia zakonnego stwierdza, że członkowie wszystkich instytu- tów powinni sobie uświadamiać, iż całe swe życie oddali na służbę Bogu, „co stanowi jakąś szczególną konsekrację, która korzeniami sięga głęboko w konsekrację chrztu i pełniej ją wyraża” (nr 5).

1. Konsekracja chrztu i konsekracja zakonna Do Kościoła zostajemy włączeni poprzez sakrament chrztu. Bóg pragnie, aby łaska chrzcielna rozwijała się w nas na różne sposoby. Jedną z konkretnych dróg tego rozwoju jest życie konsekrowane. Z drugiej strony można stwierdzić, że istotą konsekracji zakonnej jest osobista więź z Chrystusem we wspólnocie z innymi. A skoro konsekracja chrztu jest podstawą osobistej więzi z Chrystusem we wspólnocie Kościoła, to życie konsekrowane w niej właśnie znajduje swój fundament. Z tego zakorzenienia wszystkich możliwych form chrześcijańskiego życia w sakramentalnej łasce chrztu wynika równa godność chrześcijan, o której w adhortacji Vita consecrata tak pisał Jan Paweł II: „Równa godność wszystkich członków Kościoła jest dziełem Ducha, opiera się na chrzcie i bierzmowaniu, a umacnia się dzięki Eucharystii. Jednakże dziełem Ducha jest także wielość form. To On buduje Kościół jako organiczną komunię, obejmującą wielorakie powołania, charyzmaty i posługi” (nr 31). Na ziemiach Polski owo budowanie Kościoła splotło się, począwszy od chrztu Mieszka, z budowaniem polskiej państwowości. Cząstką tej historii

129 jest obecność osób konsekrowanych, biorących współodpowiedzialność za budowanie dobra Ojczyzny. Z tego wielkiego bogactwa dziejów przypomnijmy tylko niektóre osoby i wydarzenia.

2. Osoby konsekrowane w dziejach ochrzczonego narodu

Chrystianizacja Polski, po 966 roku, dokonywała się przy współudziale osób zakonnych. Św. Wojciech, zanim został biskupem, był benedyktynem. Podobnie bp Bruno z Kwerfurtu. Obydwaj zginęli śmiercią męczeńską, głosząc Ewangelię. Męczennikami było też Pięciu Braci Międzyrzeckich z opactwa benedyktyńskiego ufundowanego przez Bolesława Chrobrego. W kronice Thietmara znajdujemy wzmiankę, że córka Chrobrego była opatką. A zatem od początku istniały na ziemiach polskich także żeńskie formy życia konsekrowanego. Klasztory benedyktynów, jak i przybyłych do Polski w XII wieku cystersów, były ośrodkami ewangelizacji i katechizacji, ale także kultury, rolnictwa, gospodarki. Cystersem był bł. Wincenty Kadłubek, pierwszy dziejopisarz Polski. XIII i XIV wiek, to na ziemiach polskich czas dynamicznego rozwoju augustianów, franciszkanów oraz domini- kanów, na czele z tak wybitnymi postaciami, jak św. Jacek i bł. Czesław. W tym okresie powstają w Polsce klasztory klarysek z takimi osobo- wościami, jak święte księżne: Kinga i Jolanta. Pod koniec XIV wieku zostają sprowadzeni do Polski paulini, których klasztor na Jasnej Górze stał się duchową stolicą Polski i punktem odniesienia w najtrudniejszych momentach polskiej historii. Później, w wiekach XVI–XVIII, jezuici, a także pijarzy, ze Stanisławem Konarskim na czele, tworzą w Polsce nowoczesne szkolnictwo. Kształcą kolejne pokolenia w miłości do Pol- ski i Kościoła. Jakub Wujek tłumaczy Biblię, przez co m.in. przyczynia się do rozwoju nowożytnej polskiej mowy. Piotr Skarga natomiast uczy Polaków, poczynając od sprawujących władzę, patriotyzmu i dobrych obyczajów. Jego Żywoty świętych stają się najpoczytniejszą polską lek- turą. W tym okresie urodzona w Braniewie Regina Protmann zakłada zgromadzenie katarzynek, które podejmuje dzieła miłosierdzia. Cha- ryzmatyczna benedyktynka Magdalena Mortęska, pisarka i tłumaczka, kładzie nacisk na wykształcenie, wymagając od mniszek pisania po polsku i po łacinie. Jest autorką dwóch wybitnych dzieł, które wchodzą do kanonu barokowej literatury religijno-mistycznej. Założycielka pre- zentek Zofia Czeska tworzy model życia konsekrowanego kobiet zaan- gażowanych aktywnie w życie społeczne, szczególnie na polu edukacji. W 1612 roku przybywają do polski karmelitanki, których klasztory stają

130 się promieniującymi ośrodkami modlitwy. Jedna z pierwszych polskich karmelitanek, mistyczka Marianna Marchocka, jest autorką pierwszej autobiografii napisanej przez Polkę. W czasie zaborów zakony, jako ośrodki katolicyzmu i polskości, były szykanowane i zamykane. Życie konsekrowane jednak nie zamarło, a nawet powstawały jego nowe formy. Kapucyn Honorat Koźmiński założył 14 żeń- skich zgromadzeń zakonnych, tzw. skrytek, gdyż ich członkinie nie chodziły w habitach, by ominąć rosyjskie zakazy dotyczące zgromadzeń po powstaniu styczniowym. Poświęcały się głównie pracy wychowawczej i charytatywnej. Albert Chmielowski, sługa ubogich, założyciel albertynów i albertynek, był powstańcem styczniowym odznaczonym pośmiertnie przez prezydenta Mościckiego „za wybitne zasługi w działalności niepodległościowej i na polu pracy społecznej”. Pośmiertnie przez tegoż samego prezydenta została odznaczona za pracę na rzecz Ojczyzny Aniela Róża Godecka, współza- łożycielka sióstr honoratek. Innym znanym zakonnikiem okresu zaborów był Rafał Kalinowski, powstaniec, sybirak, a potem kapłan karmelita, który zasłynął jako gorliwy spowiednik. W czasach zaborów powstają niepokalanki, które wychowały pokolenia polskich dziewcząt w duchu patriotyzmu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zakony włączyły się w dzieło odbudowywania polskiej państwowości. Potem osoby konsekrowane wraz z całym narodem opierały się hitlerowskiej i stalinowskiej napaści, płacąc za to często najwyższą cenę, czego symbolem jest Maksy- milian Kolbe, a także 11 nazaretanek zamordowanych przez okupanta nie- mieckiego w Nowogródku, czy też niepokalanki, które zginęły z rąk UPA. W czasach komunizmu zakony, dzięki mądrości Prymasa Wyszyńskiego, nie tylko przetrwały, ale stanowiły przestrzenie wolności i nadziei.

3. Osoby konsekrowane ambasadorami Polski Różnorakie formy życia konsekrowanego charakteryzują się m.in. tym, że są międzynarodowe. Osoby konsekrowane z zagranicy żyją i pracują w Polsce, a z drugiej, strony zakonnice i zakonnicy z Polski są obecni w wielu krajach na świecie. Pełnią tam niekiedy rolę swoistych ambasado- rów naszego kraju. Czyniąc dobro, dają świadectwo o Polakach i Polsce, a zarazem są oparciem dla miejscowej Polonii. Nie brakuje wśród nich świętych i błogosławionych, również w naszych czasach, jak dwaj zamor- dowani w Peru franciszkanie, Zbigniew Strzałkowski i Michał Tomaszek. Wielu innych oddało się posłudze chorym, w tym trędowatym, jak werbista Marian Żelazek, misjonarz Indii, mianowany do pokojowej Nagrody Nobla, czy też bł. Jan Beyzym, posługacz trędowatych na Madagaskarze.

131 Szczególny charyzmat pracy wśród Polaków żyjących poza grani- cami Polski mają chrystusowcy, którzy idąc z posługą kapłańską, stają się niejednokrotnie ważnym punktem odniesienia w konkretnych relacjach między Polską a innymi krajami. Inne zgromadzenie, zmartwychwstańcy, narodziło się z polskiej Wielkiej Emigracji. W Rzymie byli nieformalną ambasadą nieistniejącej na mapach Polski. Przypomnijmy też Urszulę Ledóchowską, założycielkę urszulanek szarych, która podczas I wojny światowej przebywała w Skandynawii, a znając kilkanaście języków, gło- siła konferencje, w których podejmowała kwestię niepodległości Polski. Za te zasługi została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Będąc ambasadorami polskości w innych krajach, osoby konsekrowane są przede wszystkim ambasadorami u Boga. Omadlają od wieków polskie sprawy. Znana dziś na całym świecie Siostra Faustyna zanoto- wała w swoim Dzienniczku: „Ojczyzno moja kochana, Polsko, o gdy- byś wiedziała, ile ofiar i modłów za ciebie do Boga zanoszę. Ale uważaj i oddawaj chwałę Bogu, Bóg cię wywyższa i wyszczególnia, ale umiej być wdzięczna” (Dz. 1038).

4. Papież Franciszek na Jasnej Górze i w Krakowie na Białych Morzach O związanych z Kościołem dziejach Polski mówił na Jasnej Górze papież Franciszek: „Wasza historia, uformowana przez Ewangelię, Krzyż i wier- ność Kościołowi, była świadkiem pozytywnego wpływu autentycznej wiary, przekazywanej z rodziny do rodziny, z ojca na syna”. Można powie- dzieć, że częścią tej historii są rodziny zakonne, konsekrowani siostry i bracia, którzy przekazując z pokolenia na pokolenia swe charyzmaty, przekazują wiarę. Papież wskazał na rolę Maryi w polskich dziejach: „Mogliście – stwierdził – namacalnie dotknąć konkretnej i przezornej czułości Matki wszystkich, której przybyłem tutaj oddać cześć jako piel- grzym”. Oddanie Matki i Królowej Polski była inspiracją dla wielu form życia konsekrowanego. W sanktuarium Jana Pawła II na Białych Morzach k. Łagiewnik, zwra- cając się do duchownych i osób konsekrowanych, Franciszek wskazał na konieczność podejmowania tu i teraz wielkiego dziedzictwa przeszło- ści. „Można powiedzieć – zauważył papież – że Ewangelia, żywa księga Bożego miłosierdzia, […] ma wciąż na końcu białe karty: pozostaje księgą otwartą, do której pisania jesteśmy powołani – tym samym stylem, to znaczy wypełniając dzieła miłosierdzia”.

132 5. Odnowić ofiarowanie Słowa Ojca św. wypowiedziane na Jasnej Górze i w Krakowie są zaprosze- niem do odnowienia konsekracji chrztu i konsekracji zakonnych, do pono- wienia ofiarowania siebie w służbie Bogu i ludziom. Maryja i Józef, zgodnie z prawem Mojżeszowym, przynieśli Jezusa, by Go przedstawić, poświęcić Panu. A Jezus – prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek – przeszedł przez ziemię, ofiarowując siebie Bogu Ojcu za nasze zbawienie. Konsekracja chrzcielna i wypływające z niej życie konsekrowane są wezwaniem, ale przede wszystkim łaską, by iść śladami Chrystusa do wieczystej Ojczy- zny, do domu Boga Ojca, gdzie każda konsekracja znajdzie swe spełnienie w Trójcy Przenajświętszej.

† Kazimierz Gurda Przewodniczący Komisji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego KEP

List stanowi materiał do wykorzystania duszpasterskiego zgodnie z wolą biskupa diecezjalnego.

Kazanie księdza biskupa Józefa Zawitkowskiego Archikatedra św. Jana Chrzciciela w Warszawie, Msza „smoleńska”, 10 lutego 2017 roku

Czytania: Rdz 3,1–8; Mk 7,31–37

Drodzy w Chrystusie Panu, Bracia i Siostry, po raz osiemdziesiąty drugi gromadzimy się na „miesięcznicy” smoleńskiej, by modlić się za tych, którzy zginęli w tej tragicznej katastrofie, a także po to, by modlić się za Ojczyznę. Dziś pomaga nam w tej modlitwie liturgia słowa. Pierwsze czytanie przenosi nas do raju, w którym słychać pierwszy w historii dziejów ludzkich dialog naszych prarodziców z szatanem i z Bogiem. „Pierwsza mowa szatana do rodu ludzkiego Zaczęła się najskromniej od słowa: dlaczego?”. (A. Mickiewicz) Otworzą się wam oczy – to obietnica szatana. I otworzyły się rzeczywi- ście, bo poznali, że są nadzy. I zaczęli pisać dzieje grzechu, pomimo całej

133 urody życia. Taką schedę po nich dziedziczymy. I nam się oczy otwie- rają, lecz często za późno. I widzimy całą nędzę swoją, a jeszcze chęt- niej naszych braci i sióstr. Bylibyśmy biedni na wieki, gdyby nie obietnica zbawienia. Gdyby nie Ten, kto zwycięży grzech, śmierć, piekło i szatana, a uczyni to przez Krzyż. I znów pomaga nam Mickiewicz swoim krótkim komentarzem: „Krzyż wbity na Golgocie tego nie wybawi, Kto sam na sercu swoim krzyża nie wystawi”. I uczymy się nieustannie, że: „W krzyżu cierpienie, w krzyżu zbawienie, w krzyżu miłości nauka, kto Ciebie, Boże, raz pojąć może, ten nic nie pragnie, ni szuka”. I wciąż prosimy: naucz nas, Chryste, dzięki Twemu Krzyżowi, mieć oczy otwarte, by spełniać uczynki miłości płynące z wiary, i chociaż nigdy ta ziemia rajem już nie będzie, niech będzie miejscem, gdzie brat bratu nie odmawia codziennego chleba, miłości i serca. Wszyscy jesteśmy pielgrzy- mami tej biednej ziemi. Musimy wciąż zdawać sobie sprawę, że pocho- dzimy ze świata, który jest zarazem mocny i słaby, zdolny do najlepszego i najgorszego; świata, przed którym otwarta jest droga do wolności i niewolnictwa, postępu i zacofania, braterstwa i nienawiści. Doświadczamy tego wciąż boleśnie również w naszej Ojczyźnie. Dzisiejsza liturgia słowa mówi nam nie tylko o otwarciu oczu. W Ewan- gelii mamy jeszcze jedno mocne słowo samego Chrystusa; EFFATA – otwórz się, skierowane do głuchoniemego biedaka. Dobrze rozumiemy, że nie chodzi tylko o to jednorazowe zdarzenie, dotyczące konkretnej osoby, ale o coś znacznie więcej, by uszy i język wszystkich idących za Chrystu- sem mogły działać prawidłowo, by każdy, kto chce żyć w prawdzie mógł prawidłowo słyszeć i prawidłowo mówić. Ileż to razy cierpimy od niena- wistnych spojrzeń, od słów powtarzanych z jadem nienawiści, od zatykania uszu na słuchanie rzeczy pozytywnych o drugim człowieku, od zakrzyki- wania prawdy. A czy nie boli nas, gdy źle, kłamliwie, mówi się o Polsce i Polakach w Brukseli i innych miejscach Europy? Czy nie jest to bolesne, że u kłam- ców szukamy poparcia? Jest to jakby echo i ciąg dalszy tego, co już kiedyś słyszeliśmy ze zdu- mieniem, że „polskość to nienormalność”! Zatruwa nas to wszystko gorzej niż wiszący nad Polską smog. Ale nie dziwmy się temu światu, lecz miejmy

134 w naszym sercu mocne przekonanie i zapewnienie, które przed chwilą sły- szeliśmy w psalmie: „Choćby nawet wezbrały wody, fale nas nie dosięgną, Ty jesteś naszą ucieczką, wyrwiesz nas z ucisku i dasz radość ocalenia.” (por. Ps 32,7) EFFATA – powtarzamy więc za Chrystusem z dzisiejszej Ewangelii. EFFATA – powtarzamy z modlitwą do Chrystusa, który niech okaże nam swoje Miłosierdzie!

Drodzy Bracia i Siostry, Dziś, gdy modlimy się za Ojczyznę, sięgnijmy po przykład życia tego człowieka, którego postać na ten rok postawiliśmy wysoko na narodowym świeczniku – to św. Adam Chmielowski, brat Albert, „Brat naszego Boga” – jak nazwał go papież Jan Paweł II. Minęło sto lat od jego śmierci; nie docze- kał wolnej Polski. Ten wybitny malarz wszystko postawił na jedną kartę dla miłości Ojczyzny, mając oczy i uszy otwarte, a przede wszystkim szeroko otwarte, kochające serce. Miłość Ojczyzny wypaliła na nim dozgonny stygmat: po udziale w Powstaniu Styczniowym pozostał do śmierci kaleką o jednej nodze. Znał dobrze Warszawę, jeszcze lepiej Kraków, a najlepiej znał nędzę człowieka najbardziej opuszczonego, zapomnianego i zdep- tanego przez życie i ludzi. Służył sponiewieranym ludziom, odkrywając w nich znieważone Oblicze Jezusa – najpiękniejszego z ludzkich synów. Takie odkrył powołanie – miłość Boga, miłość człowieka, miłość nędzarzy. Umarł w dzień Bożego Narodzenia, pokazując jakby w ten sposób wszystkim Polakom, przy którym żłobie twardo stać należy, i z którego płynie nasza siła. Czego nas nauczył? Chyba najbardziej jednej pięknej rzeczy – że trzeba być dla drugich „dobrym jak chleb”, to jego słowa. Posłuchajmy, jak to wyraziła w wierszu nieżyjąca już siostra Maria Gracja Zaleska z pobli- skiego klasztoru na Piwnej: „Mówiono nam Bracia Stańcie się chlebem Na miłość Boga tak nam mówili, Chlebem ofiarnym chlebem krajanym chlebem powszednim

135 chlebem cierpliwym chlebem rozdartym i chlebem czarnym chlebem dla biednych chlebem dla pogan Na miłość Boga tak nam mówili Stańcie się Bracia Bożym chlebem Stańcie się żyzną oazą bo jeśli człowiek nie jest chlebem to z wolna staje się głazem I niech was biorą i niech was krają i niech was jedzą Stańcie się chlebem na miłość Boga tak nam mówili tak nam mówili chlebem dla brata chlebem dla wroga na miłość Boga Bracia mili.” Gdybyśmy taką umiejętność posiedli, nie byłoby wśród nas ZAKODO- WANEJ nienawiści, a wyciągnięta dłoń nie zamykałaby się nigdy w zaci- śniętą pięść. Takiej Ojczyzny daj nam dożyć, Boże! O takiej Polsce marzył i o taką się modlił na łożu śmierci Stefan kardynał Wyszyński. Gasnącymi ustami wypowiadał swoje proroctwo: „Przyjdą nowe czasy. Będą potrzebowały nowych świateł, nowych nadziei, nowych ludzi. Wierzę, że nadejdą. Bóg je da w swoim czasie. (…) Wszystko postawiłem na Maryję. I wiem, że choćby ludzie się w Polsce zmienili, Maryja nigdy słabszą nie będzie”. Najmilsi, takie przykłady wielkich synów naszej Ojczyzny przywołu- jemy dziś w warszawskiej archikatedrze w czasie naszej smoleńskiej Mszy Świętej.

136 Wierzę w to mocno, że modlitwa za Ojczyznę wznoszona do Boga szczerze i z gorącą wiarą ma głęboki sens. A Pan Bóg przyśle zwycięstwo w swoim czasie, z nieoczekiwanej strony, sobie tylko wiadomym sposobem. Mówi wciąż do nas przez swego Syna: „Po długim męczeństwie zorzę rozwiodę nad wami – udaruję was szczęściem i tym, co obiecałem na szczycie Golgoty – wolnością”. (Krasiński, Irydion) Dlatego proszę Was, Bracia i Siostry, pomódlmy się teraz jak najgoręcej za Ojczyznę, tak jak rok i dwa lata temu, 10 lutego, w dniu tragicznej rocznicy deportacji naszych rodaków na Syberię, słowami wielkiego księdza Piotra Skargi. Powtarzajcie, proszę, z wiarą: BOŻE, RZĄDCO I PANIE NARODÓW, Z RĘKI KARNOŚCITWOJEJ RACZ NAS NIE WYPUSZCZAĆ, A ZA PRZYCZYNĄ NAJŚWIĘTSZEJ PANNY, KRÓLOWEJ NASZEJ, BŁOGOSŁAW OJCZYŹNIE NASZEJ, BY TOBIE ZAWSZE WIERNA, CHWAŁĘ PRZYNOSIŁA IMIENIOWI TWEMU, A SYNY SWE WIODŁA KU SZCZĘŚLIWOŚCI. WSZECHMOGĄCY, WIECZNY BOŻE, SPUŚĆ NAM SZEROKĄ I GŁĘBOKĄ MIŁOŚĆ KU BRACIOM I NAJMILSZEJ MATCE, OJCZYŹNIE NASZEJ, BYŚMY JEJ I LUDOWI TWEMU, SWOICH POŻYTKÓW ZAPOMNIAWSZY, MOGLI ŻYĆ UCZCIWIE. ZEŚLIJ DUCHA ŚWIĘTEGO NA SŁUGI TWOJE, RZĄDY NASZEGO KRAJU SPRAWUJĄCE, BY WEDLE WOLI TWOJEJ LUDEM SOBIE POWIERZONYM MĄDRZE I SPRAWIEDLIWIE ZDOŁALI KIEROWAĆ. PRZEZ CHRYSTUSA, PANA NASZEGO. AMEN. A Bóg niech usłyszy to w Niebie i odpowie w sobie wiadomy sposób. Niech się tak stanie. Amen.

137 Homilia księdza Krzysztofa Pawliny Zakwestionowany Pasterz, wygłoszona na zjeździe kursowym w seminarium warszawskim, 5 czerwca 2017 roku

Dwa tygodnie temu jeden z profesorów Papieskiego Wydziału Teologicznego przyszedł do mnie do gabinetu, usiadł, i wewnętrznie zgaszony, mówi tak: „Wszedłem do metra. Naprzeciwko mnie duży billboard. Na nim męż- czyzna z zakrwawioną twarzą, w bokserkach, z siekierą w ręku. A pod spodem napis – ksiądz. Tak, to reklama filmu Wojciecha Smarzewskiego, Ksiądz. Na przeciwległej ścianie stacji metra – opowiada dalej profesor – kolejny billboard: tym razem reklama powieści pt. Konklawe. A książka opisuje wybór papieża. Targowisko próżności i niemoralności. Aż wreszcie wybrali. Później okazało się, że wybrany papież to jedna wielka niewia- doma – mężczyzna to czy kobieta?”. Ksiądz profesor posiedział chwilę, a wstając, ze smutkiem westchnął: „W jakich czasach przyszło żyć”. Zakwestionowany Pasterz. Dziś nie ma przelewu krwi za Jezusa w naszym kraju. Jest jednak męczeństwo ducha. Dziś kapłaństwo odziera się z godności. Zmieniły się czasy, zmieniły się sposoby męczeństwa. Jest męczeństwo krwi, ale jest też męczeństwo duchowe. Wielu cierpi duchowe udręki, aby zachować wierność kapłaństwu. Nie gonią za nami prześladowcy, ale wieje wokół nas silny wiatr wydmuchujący szlachetne postanowienia, pragnienia świętości i marzenia Nieba. Żeby to w sobie utrzymać, trzeba się niekiedy namęczyć. Tej męki nie widać, bo ona toczy się w duszy. Ale trzeba ją podejmować, aby zachować dar powołania. Niekiedy jest nam trudno to nasze powołanie – kapłaństwo – unieść. Właśnie ten wysiłek jest dla nas często męczarnią. Oto wiersz znaleziony po śmierci Arcybiskupa Życińskiego w jego brewiarzu: Gdy budzę się rano mówię: Jak celnik Zacheusz będę rozdawać… Jak Szymon będę nosić krzyż innych… Jak Weronika będę ocierać twarze… Jak Szczepan dam się kamienować…

138 Jak Jezus na krzyżu będę przebaczać… Wieczorem spoglądam w lustro Widzę… Adama, który dopiero co zjadł owoc… Kaina, który dopiero co zabił… Judasza, który dopiero co zdradził… Piotra, który dopiero co się zaparł… Piłata, który dopiero co obmywa ręce… I zasypiam na mokrej od łez poduszce A w nocy przychodzi Jezus i pyta: „Miłujesz mnie?”. Jeden z moich przyjaciół księży znalazł sobie własny sposób na walkę o siebie. Mówi: „W Wielkim Poście, odmawiając brewiarz, uderzył mnie werset Psalmu 116. Brzmi on tak: «Wzbudził On we mnie miłość przedziwną». Ten werset poruszył mnie głęboko: «Wzbudził miłość przedziwną». Chcę być wierny tej przedziwnej miłości. Dlatego na biurku przy krzyżu stoi mała karteczka z napisem: «Będę zawsze stawiał sobie Pana przed oczyma»”. Pytam go: „Pomaga ci to?”. „Bardzo. Kiedy uderza we mnie świat ze swoimi pokusami, mówię sobie: «Będę zawsze stawiał sobie Pana przed oczyma»”. Bezkrwawa walka o miłość przedziwną. Skojarzyłem sobie to jego postanowienie z ludźmi zakochanymi. Matka w portmonetce nosi zdjęcie swoich dzieci. Tak je umieściła, że gdy otwiera portmonetkę, widzi najpierw swoje skarby, twarze dzieci. «Będę zawsze stawiał sobie Pana przed oczyma». Kochający się młodzi ludzie umieszczają na tapecie komórek, kom- puterów twarz ukochanej osoby. Ilekroć dzwoni telefon, ukazuje się osoba kochana. «Będę zawsze stawiał sobie Pana przed oczyma». Z taką miłością każda walka jest do wygrania. Ale naszym powołaniem nie jest tylko zachowywać status quo, obro- nić swoją tożsamość. Naszym zadaniem jest mówić o Panu Jezusie, pisać w sercach ludzi traktat o Bogu. Jak zapisywać tę Miłość w ludzkich sercach? W Pinakotece Brera w Mediolanie znajduje się wizerunek św. Toma- sza z 1545 roku autorstwa Gerolama Mazzoli Bedoliego. Namalował on

139 św. Tomasza w szczególnym ujęciu. Otóż święty, zapatrzony w Jezusa na krzyżu, pisze piórem swoje refleksje w rozłożonym notatniku. Klęczy przed Panem, medytuje Pana i pisze o Panu. Poniżej słowa: Bene scripsiti de me Thoma – „Dobrze o mnie napisałeś, Tomaszu”. Pochwała od samego Pana. Pochwała dla teologa wszechczasów. Suma teologiczna św. Tomasza to szczyt zjednoczenia z Bogiem i forma literacka ukazująca, kim Bóg jest. Pokolenia czerpią z tej Sumy, aby dać odpowiedź na pytanie: kim jest Bóg? Dobrze o Mnie napisałeś, Tomaszu… Żeby o kimś opowiadać, trzeba go kochać. Matki, które przecież najbardziej na świecie kochają swoje dziecko, nie mogą się powstrzymać, aby o nim nie mówić. Nikt matki nie pyta, nikt jej nie zachęca, a ona i tak opowiada o dziecku. Ulewająca się miłość. Podobnie jest z nami. Jeśli Pan Jezus jest serdecznie przeżywany, trudno o Nim nie opowiadać. A czy w dniu święceń kapłańskich nie umówiliście się z Panem Jezu- sem o traktat o Nim? Przypomnijcie sobie ten moment. Pamiętacie tę chwilę, jak zabiło żywiej serce na prośbę Jezusa? Opowiadaj ludziom o Mnie, o tym, jakim jestem. Pisz na ludzkich sercach traktat o Tajemnicy tajemnic. Bez wahania każdy z nas wtedy mówił: przyrzekam Ci, Panie, opowia- dać o Tobie ludziom i światu. Św. Tomasz z Akwinu usłyszał pochwałę – dobrze o mnie napisałeś, Tomaszu… A co z moim Traktatem? Przeżyłeś już kilka lat kapłaństwa. Jak ten traktat o Bogu wygląda? Czy w ogóle go zacząłeś? Może w pokorze warto dziś powiedzieć – Panie, daj mi jeszcze czas. Będę zawsze stawiał sobie Ciebie przed oczyma, i spróbuję pisać w sercach ludzi traktat o miłości przedwiecznej. Piero della Francesca, włoski malarz renesansowy, namalował słynny fresk zatytułowany Matka Boża Brzemienna (Madonna del Parto). Maryja wskazuje prawą ręką na Jezusa, którego nosi pod sercem. Malarz dodał

140 do tego obrazu komentarz: „Maryja jest jak kielich, jak tabernakulum – przechowuje w sobie Jezusa”. Jezus w sercu kapłana. Wyróżnienie – tabernakulum w tobie, w słabym, utalentowanym, borykającym się ze sobą, potykającym się księdzu. A jednak w sercu noszony Jezus. Nie wzrusza was to? Bóg chce się zadomowić w tobie! Może dziwne – ale może warto też zadomowić się w Bogu? Na zakończenie encykliki Deus Caritas est, Benedykt XVI pisze pięk- nie o Maryi:,,Magnifikat, żeby tak powiedzieć, to portret Jej duszy. Jest w całości utkany z nici Pisma Świętego, z nici Słowa Bożego. W ten sposób objawia się, że w Słowie Bożym czuje się Ona jak u siebie w domu, skąd swobodnie wychodzi i powraca. Ona mówi i myśli według Słowa Bożego; Słowo Boże staje się Jej słowem, a Jej słowo rodzi się ze Słowa Bożego. Przeniknięta Słowem Bożym, może stać się Matką Słowa Wcielonego”.

O prześladowaniu chrześcijan Jak alarmuje fundacja Ordo Iuris, chrześcijanie są dziś najbardziej prześla- dowaną grupą religijną na świecie, a do represji dochodzi w 128 państwach. Powstał raport, przygotowany przez fundację, który w sposób przejrzy- sty prezentuje sytuację chrześcijan, o tytule Persecution of Christians. Time to React to Genocide („Prześladowanie chrześcijan. Czas na reakcję na ludo- bójstwo”), pod red. prof. Aleksandra Stępkowskiego i dr Joanny Banasiuk. Pierwsza część raportu analizuje zjawisko prześladowania chrześci- jan. Początkowe miejsce na tej niechlubnej liście zajmuje Korea Północna, w której ofiarą pada 92 na 100 chrześcijan. Recenzentem powstałego raportu był ks. prof. Piotr Mazurkiewicz, który zwraca uwagę na to, że na przestrzeni ostatnich dziewięciu lat na świecie można zaobserwować rosnącą świadomość istnienia zjawiska prześladowania chrześcijan, choć wciąż z jego skali nie zdają sobie sprawy liczne instytucje i sami chrześcijanie. W 2015 roku z powodu przyznawania się do wiary w Chrystusa straciło życie ponad 105 tys. osób. Prześladowania mają miejsce zarówno ze strony władz państwowych, jak i konkretnych grup społecznych, przy biernej postawie władz. Zaliczają się do nich: ludobójstwo, przejawy represji oraz dyskryminacja w wielu sferach codziennego życia, np. stwarzanie chrześci- janom trudności w wykonywaniu zawodów lub uzyskiwaniu dokumentów.

141 Prócz Korei Północnej najczęściej występują one w takich krajach, jak: Somalia, Afganistan, Pakistan, Sudan, Syria, Irak, Iran, Jemen i Erytrea. W Syrii i Iraku trwają czystki etniczne prowadzone przez tzw. Pań- stwo Islamskie, dążące do eliminacji chrześcijan z terenów, na których żyli oni od ponad dwóch tys. lat. Działalność Państwa Islamskiego można tam nazwać ludobójstwem, a to zobowiązuje do natychmiastowej reakcji pań- stwo i społeczeństwo międzynarodowe. Jak jednak się okazuje, funkcjonu- jące instrumenty prawne nie spełniają do końca swojej roli w zapobiega- niu i zwalczaniu zjawiska prześladowania chrześcijan we współczesnym świecie. Międzynarodowy Trybunał Karny, powołany do ścigania największych zbrodni, w tym także ludobójstwa, działa w obrębie państw-sygnatariuszy tzw. Statutu Rzymskiego, wśród których nie ma m.in. państw Bliskiego Wschodu, a w tych właśnie państwach dochodzi do ludobójstwa chrześcijan. Raport przedstawia propozycję powołania Międzynarodowego Try- bunału Karnego, który funkcjonowałby podobnie jak organy osądzające zbrodniarzy podczas wojny w byłej Jugosławii i Rwandzie. Być może udałoby się stworzyć taki Trybunał dzięki członkostwu Polski w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. W czasie spotkania prezentującego raport mówiono, że chrześcijanie nie powinni opuszczać terenów, które zamieszkiwali od pierwszych wie- ków chrześcijaństwa, dlatego i w tym zakresie potrzebna jest pomoc całego Kościoła i wspólnoty międzynarodowej. Raport Instytutu Ordo Iuris pt. Persecution of Christians. Time to React to Genocide powstał w oparciu m.in. o badania przeprowadzone przez Open Doors, Pew Research Centre, The Centre for Studies on New Religions, United States Commission on International Religious Freedom i raporty Worldwatch Institute. Jak zapowiadają jego autorzy, będzie on szeroko pro- mowany w Polsce i na arenie międzynarodowej. Pełny tekst raportu można pobrać ze strony: persecutionofchristians.ordoiuris.pl. P.O.

142 LIBER MORTUORUM

ś.† p. Ksiądz proboszcz Andrzej Ruszkowski

Zmarł w uroczystość Objawienia Pańskiego, 6 stycznia 2017 roku, w wieku 64 lat, z tego w kapłaństwie przeżył 35 lat.

Proboszcz parafii MB Królowej Polski w Leśnej Polanie. Msza Święta pogrzebowa została odprawiona 11 stycznia 2017 roku o godz. 9.30 w kościele parafialnym w Leśnej Polanie, po czym Ciało zostało przewiezione do rodzinnej parafii w Kotuniu (diecezja siedlecka). Dobry Jezu, okaż Księdzu Andrzejowi swoje miłosierdzie!

ś.† p. Ksiądz kanonik Józef Adam Kozłowski

Zmarł 7 stycznia 2017 roku w wieku 88 lat, z tego w kapłaństwie przeżył 35 lat.

Emeryt, posługiwał w Iraku, Londynie, Norwegii i na Ukrainie. Msza Święta pogrzebowa została odprawiona 16 stycznia 2017 roku o godz. 12.00 w parafii św. Wincentego á Paulo, przy ul. Mikołaja Kopernika 1 w Otwocku, po czym Ciało zostało złożone na miejscowym cmentarzu. Dobry Jezu, okaż Księdzu Józefowi swoje miłosierdzie!

143 Mowa wygłoszona podczas pogrzebu księdza Józefa Kozłowskiego

Wojciech Bolanowski

Otwock, kościół św. Wincentego à Paulo, 16 stycznia 2017 roku

Długo myślałem, jak należy dzisiaj mówić o zmarłym księdzu Józefie. Kogo żegnamy? Jak go dziś tytułować? Czy mam prawo powiedzieć, że żegnamy wielkiego Polaka? To może zabrzmieć trochę pompatycznie, zwłaszcza dla osób, które znały go tylko w ostatnich latach jego życia, jako księdza emeryta, czasem zanadto oryginalnego w poglądach, na pewno bardzo oryginalnego w swoich decyzjach finansowych, czasem może uciążliwego, a w końcu sprawiającego kłopoty, zwykłe dla ludzi tracących pamięć. Ale jak inaczej powiedzieć? Przecież nie był „zwyczajnym człowie- kiem”. Czy można powiedzieć, że był „trochę wielki”? Co stanowi dzisiaj o wielkości człowieka? Urodził się jako syn oficera II Rzeczypospolitej 19 marca 1927 roku na Wołyniu. Również dwaj jego wujowie byli oficerami. Odebrał twarde ojcowskie wychowanie, o którym opowiadał wiele anegdot. Uczciwość, odwaga połączona z gotowością do obrony, szacunek dla Polski, dla tra- dycji, dla katolicyzmu, bezkompromisowość – tych wartości był uczony od dziecka. I, jak myślę, pierwszym powodem, dla którego można go nazwać wielkim człowiekiem, było to, że pozostał wierny tym wartościom przez całe swoje życie. Gdy rozpoczęła się druga wojna światowa, miał 12 lat, jego ojciec otrzymał ranę postrzałową od Niemca i leżał w szpitalu, gdzieś na wileńsz- czyźnie, w ciężkim stanie. Kiedy teren został zajęty przez wojska sowieckie i sowieci szukali polskich oficerów, wyglądał tak źle, że pozostawili go w szpitalnym łóżku, żeby tam umarł. Nie trafił do Katynia, tak jak jego bracia. Przeżył i uciekł przez Szwecję do Londynu. Młody Józef z matką podą- żali podobnym szlakiem. Ponieważ Józef był w wieku szkolnym, musiał w każdym miejscu pobytu chodzić do szkoły. W ten sposób na przełomie lat 1939/1940 spędził po kilka dni lub tygodni w sześciu szkołach narodowych: polskiej, rosyjskiej, litewskiej, francuskiej i angielskiej. Jaka była ta szósta? W czasie drugiej wojny światowej kilka lat spędził w tradycyjnym college’u prowadzonym przez zakonników w Szkocji. Tradycyjne metody

144 wychowawcze nie różniły się tam wiele od tych z rodzinnego domu. Nieje- den raz odebrał karę bicia rózgą, nie tylko za to, że zrobił coś złego. Rózgi otrzymywał też każdy, kto za wolno biegł na lekcji gimnastyki, czy też ten, kto miał najgorszy wynik ze sprawdzianu. Jakie były efekty takiego wychowania? Na fotografiach z lat 50. wygląda imponująco: jest młodym, bardzo przystojnym mężczyzną. Z dyplomem inżyniera z uczelni londyń- skiej może szukać pracy, gdzie chce na świecie i jest atrakcyjną partią dla młodych panien, nie tylko tych pochodzenia polskiego. On jednak chciał zostać księdzem. Co na to rodzice? Oboje przeżyli wojnę, ojciec cudem uniknął śmierci w Katyniu, teraz radzili sobie dobrze w środowisku polonijnym w Lon- dynie. Oni szukali dla syna żony i nie było mowy, aby ich nie posłuchał. Następny okres życia można by z chrześcijańskiego punktu widzenia nazwać zupełnie zwyczajnym. Jako poszukiwany inżynier zajmujący się konstrukcją samolotów otrzymywał kolejne miejsca zatrudnienia w USA. Modnie ubrana żona, zdrowy syn, domek w ciepłej Kalifornii. Żona zmarła na chorobę nowotworową w latach 70. Co skłoniło inży- niera Kozłowskiego do porzucenia dobrej pracy? Porzucenia wygodnego domu? Porzucenia podróży lotniczych w czasach, kiedy tylko zamożniej- szych było na nie stać? Co skłoniło go do wstąpienia do seminarium dla spóźnionych powołań w Rzymie? Ja osobiście widzę tu drugi powód do tego, co nazywam wielkością. Ilu z nas odważyłoby się na tak radykalny krok? Cała gromadka rzymskich seminarzystów, w której się znalazł, składała się z takich ludzi jak on. Entuzjastyczni, pełni inicjatywy, często niesforni, z dużym doświadczeniem w pracy zawodowej, również na stanowiskach dyrektorskich. Otrzymał święcenia kapłańskie w roku 1981, o ile wiem, z rąk papieża Jana Pawła II. Pozostało wiele fotografii, na których stoi obok Jana Pawła II. Myślał o pracy misjonarza, dlatego po święceniach odbył podróż dookoła świata, żeby zobaczyć pracę misjonarską. Najczę- ściej wspominał kraje Arabskie, Indie, Koreę. Od tej pory miał już tylko wydawać chrześcijańskie owoce życia. Niedługo potem został duszpasterzem parafii katolickiej w Emiratach Arabskich. Nie tylko służył posługą duszpasterską polskim i hinduskim robotnikom i inżynierom. Był pełnym energii chrześcijaninem, udzielał najróżniejszych praktycznych rad. My z żoną poznaliśmy go na drugim długim przystanku misyjnym, w Norwegii. Tutaj, poza pracą kapłańską w parafii przy bazie NATO, dał się poznać jako organizator zbiórki darów i transportów charytatywnych do Polski. Było tego 149 ciężarówek.

145 Organizował też, jak pamiętam, bale charytatywne. Był energiczny i miał poczucie humoru. Po wizycie Jana Pawła II w Oslo był inicjatorem założenia Polskiej Szkoły Sobotniej w Oslo. Minęło już 27 lat działania tej szkoły. Ja i moja żona byliśmy tam przez dwa czy trzy lata nauczycielami w grupie przed- szkolnej. Godny wspomnienia był zapał księdza Józefa do uczenia Polaków przedsiębiorczości w latach przemian gospodarczych po 1989 roku. Napisał wtedy i wydał własnym kosztem książeczkę o podstawach prowadzenia biz- nesu. Chciał też, aby polscy księża wiedzieli więcej o ekonomii i sprawniej zarządzali majątkiem parafialnym. Pamiętamy, jak przekonywał biskupów polskich, aby wprowadzili w seminariach duchownych naukę podstaw ekonomii. Po zlikwidowaniu bazy militarnej NATO pod Oslo ksiądz Józef stra- cił pracę kapelana wojskowego i poprosił o delegację na Ukrainę, gdzie po kilkudziesięciu latach komunizmu mógł wreszcie odrodzić się katolicyzm. Zamieszkał blisko swego miejsca urodzenia, w miejscowości Korec, na przedwojennej granicy Rzeczypospolitej. To, co zastał, to zniszczony, kilkusetletni budynek kościoła zmieniony w magazyn chemikaliów i spa- lony budynek plebanii. Kilka starych kobiet pamiętających zasady naszej wiary i morze ateizmu. Odwiedziliśmy go tam w 1997 roku, aby podziwiać odrestaurowany jego staraniem kościół z ogromnymi freskami na ścianach. Mieszkaliśmy w odbudowanej plebanii. Byliśmy w redakcji czasopisma katolickiego, które wspomagał, „Wołanie z Wołynia”. Parafia katolicka liczyła wtedy około 50 osób. Ludzie w średnim wieku uczyli się wiary, dzieci były przy- gotowywane do Pierwszej Komunii Świętej i bierzmowania. Nie trzeba chyba mówić, że kościół i plebania nie zostały odbudo- wane z datków parafian. Ubóstwo i bezrobocie były tak przygniatające, że ksiądz Józef założył za własne pieniądze małą firmę z tartakiem i produkcją drzwi, żeby kilkanaście osób miało pracę. Tam pracował do emerytury. Stamtąd wrócił na ostatnie lata życia do Polski, do Domu Księży Emerytów w Otwocku. Wrócę do postawionego na początku pytania. Czy żegnamy wielkiego człowieka? Moim zdaniem, tak. Ilu z nas świeckich, po śmierci żony, wstąpi do seminarium duchownego w obcym kraju? Ilu księży ma odwagę jechać na misje? Misje wśród bogatych parafian w Norwegii i misje wśród ubogich Hindusów czy Ukraiń- ców. Ilu księży czy świeckich podejmuje się podźwignięcia z ruiny budynku

146 kościoła? Ilu jest dzisiaj takich, którzy zorganizowali kilkadziesiąt trans- portów charytatywnych, i to bez pomocy telewizji czy radia? Ilu pomaga biednym, dając im pracę? Ucząc ich zarabiania pieniędzy? Czy my mamy w sobie tyle chrześcijańskiej wielkości…? Ksiądz Józef był wielki przez to, że nie pozwolił się spętać ogranicze- niom małości. Postępował zgodnie ze swoim sumieniem, śmiało. Oddajmy mu dzisiaj ostatni hołd i miejmy nadzieję, że nasze dzieci i wnuki będą takimi Polakami jak on, który tylko niewielką część życia spędził w Polsce.

Autor mowy pożegnalnej, Wojciech Bolanowski (ur. w 1962 roku), i jego żona Monika poznali księdza Józefa w czasie jego siedmioletniego pobytu w Norwegii. Uczęszczali wtedy z dziećmi na Msze Święte w angielskojęzycznej parafii NATO w Eikeli.

ś.† p. Ksiądz prałat Kazimierz Gers

Zmarł 6 lutego 2017 roku w wieku 65 lat, z tego w kapłaństwie przeżył 39 lat.

Proboszcz parafii św. Małgorzaty DM w Łomiankach, dziekan dekanatu kampinoskiego. Pierwsza Msza Święta pogrzebowa została odprawiona 10 lutego 2017 roku o godz. 16.00 w kościele parafialnym pw. św. Małgorzaty DM w Łomiankach. Druga Msza Święta pogrzebowa została odprawiona następnego dnia, w sobotę, o godz. 12.00 w parafii św. Jana Chrzciciela w Pniewniku (Pniewnik 43, w diecezji warszawsko-praskiej), po czym Ciało zostało złożone w grobach rodzinnych na miejscowym cmentarzu parafialnym. Dobry Jezu, okaż Księdzu Kazimierzowi swoje miłosierdzie!

147 ś.† p. Ksiądz Janusz Sajnóg

Zmarł 14 marca 2017 roku w wieku 58 lat, z tego w kapłaństwie przeżył 30 lat.

Msza Święta pogrzebowa została odprawiona 18 marca o godz. 11.30 w parafii NSPJ w Warszawie-Ursusie, po czym Ciało zostało przewiezione do parafii Przemienienia Pańskiego w Radzyminie, gdzie została odprawiona druga Msza Święta pogrzebowa o godz. 14.30. Po niej Ciało zmarłego zostało złożone w grobie rodzinnym na miejscowym cmentarzu parafialnym. Dobry Jezu, okaż Księdzu Januszowi swoje miłosierdzie!

ś.† p. Ksiądz prałat Jan Albert Marcjan

Zmarł 24 maja 2017 roku w wieku 86 lat, z tego w kapłaństwie przeżył 59 lat.

Kapelan honorowy Jego Świątobliwości, kanonik honorowy Kapi- tuły Wilanowskiej. Były proboszcz i budowniczy kościoła i domu parafialnego w Zale- siu Górnym. Dyrektor budowy domu Sekretariatu Episkopatu Polski. Msza Święta pogrzebowa została odprawiona w parafii św. Huberta w Zalesiu Górnym, w poniedziałek 29 maja br. o godz. 12.00, po czym Ciało zostało złożone na miejscowym cmentarzu parafialnym. Dobry Jezu, okaż Księdzu Janowi swoje miłosierdzie!

148 ś.† p. Ksiądz Edmund Andrzej Rzeszowski

Zmarł 2 lipca 2017 roku w wieku 82 lat, z tego w kapłaństwie przeżył 50 lat.

Były proboszcz parafii we Franciszkowie i Chynowie. Msza Święta pogrzebowa została odprawiona 5 lipca 2017 roku o godz. 11.00 w parafii św. Małgorzaty DM w Łomiankach przy ul. Warszawskiej 121, po czym Ciało zostało złożone w grobach kapłańskich na Cmentarzu Powązkowskim (VI brama, od ul. Ostroroga). Dobry Jezu, okaż Księdzu Edmundowi swoje miłosierdzie!

149 Spis treści

Dział urzędowy

STOLICA APOSTOLSKA

Nowy święty Kościoła ...... 3 Nowi kardynałowie ...... 4 Podróż apostolska papieża Franciszka do Egiptu, 28–29 kwietnia ...... 8 Dykasteria ds. Integralnego Rozwoju Człowieka ...... 9 Pozytywny wynik dyskusji komisji teologów nt. positio Augusta kardynała Hlonda ...... 9

EPISKOPAT POLSKI

List biskupów polskich do kapłanów na Wielki Czwartek 2017 roku „Idźcie i głoście” ...... 11 Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania ...... 18 List Episkopatu Polski Z okazji setnej rocznicy objawień fatimskich ..... 26 Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski dotycząca posługiwania chorym i umierającym ...... 29 Wytyczne dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej 18 roku życia ...... 37

ARCYBISKUP WARSZAWSKI

Ksiądz Kazimierz kardynał Nycz z wizytą na Ukrainie ...... 52 X Święto Dziękczynienia obchodzone w Świątyni Opatrzności Bożej .... 52 Ksiądz Kazimierz kardynał Nycz na zebraniu plenarnym watykańskiej Kongregacji ds. Duchowieństwa ...... 53 Medal „Za zasługi dla Archidiecezji Warszawskiej” ...... 54 Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona podczas Mszy Świętej sprawowanej z okazji 105-lecia istnienia Szpitala św. Zofii w Warszawie ...... 57

150 Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona podczas Mszy Świętej z okazji rozpoczęcia seminarium naukowego pt: „Reformacja przemyślana na nowo” ...... 60 Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona podczas Mszy Świętej przed uroczystością nadania stopnia patriotycznego Rycerzom Kolumba, 11 marca 2017 roku ..... 63

KURIA METROPOLITALNA WARSZAWSKA

Dekret nominacyjny na urząd dziekana ...... 67 Dekret nominacyjny na urząd proboszcza ...... 67 Dekret nominacyjny na urząd rektora kościoła ...... 68 Dekret ustanowienia sanktuarium św. Faustyny w Warszawie ...... 69 Kapłani Archidiecezji Warszawskiej odznaczeni godnościami kościelnymi ...... 69 Zarządzenie o śpiewach liturgicznych ...... 70 Zmiany personalne duchowieństwa w Archidiecezji Warszawskiej ...... 93 Neoprezbiterzy 2017 ...... 103 Nadzwyczajni szafarze Komunii Świętej posłani do chorych ...... 109

Dział nieurzędowy

Z ŻYCIA ARCHIDIECEZJI

Co ważnego wydarzyło się na terenie archidiecezji w ostatnim półroczu? ...... 110 Dobry i Boży człowiek. W 60. rocznicę kapłaństwa ojca Gabriela Bartoszewskiego, kapucyna ...... 120

VARIA

Życie konsekrowane i chrzest polski – 1050 lat wspólnych dziejów ...... 129 Kazanie księdza biskupa Józefa Zawitkowskiego ...... 133 Homilia księdza Krzysztofa Pawliny ...... 138 O prześladowaniu chrześcijan ...... 141

151 LIBER MORTUORUM

Ksiądz proboszcz Andrzej Ruszkowski ...... 143 Ksiądz kanonik Józef Adam Kozłowski ...... 143 Mowa wygłoszona podczas pogrzebu księdza Józefa Kozłowskiego .... 144 Ksiądz prałat Kazimierz Gers ...... 147 Ksiądz Janusz Sajnóg ...... 148 Ksiądz prałat Jan Albert Marcjan ...... 148 Ksiądz Edmund Andrzej Rzeszowski ...... 149

152 ISSN 0209-3804

Nakład 450 egz.

Wydawca: Wydawnictwo Głosimy Sp. z o.o.

Korekta: Beata Gołkowska, www.beatus.biz

Skład: Marzena Rosochacz

Do użytku wewnętrznego Półrocznik Duchowieństwa Archidiecezji Warszawskiej

Rok CVII STYCZEŃ – CZERWIEC 2017 Nr 1 (1066) Nr 1 (1066)

Homilia Kazimierza kardynała Nycza wygłoszona na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie

Święto Dziękczynienia po raz pierwszy w Świątyni Opatrzności Bożej

„Dobry i Boży człowiek”. W 60. rocznicę kapłaństwa Ojca Gabriela Bartoszewskiego, kapucyna

Ks. Krzysztof Pawlina, Zakwestionowany Pasterz

Ustanowienie sanktuarium Świętej Faustyny w Warszawie

Warszawa Miodowa 17/19