l e n t e 2 0 1 0 02 10 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Interview met MKB-voorzitter Loek Hermans

Jan Latten in gesprek met Annemarie Jorritsma

National Statistics Office Malta in the picture

Het economisch potentieel van Afrika Lente in cijfers

Het verschijnen van lammetjes 02 10 in de wei is voor veel mensen een teken dat het lente is. Het relatiemagazine van het Veel ooien worden in oktober Gosse van der Veen Centraal Bureau voor de Statistiek of november gedekt en dus Directeur-Generaal CBS worden er in het voorjaar (150 dagen later) veel l e n t e 2 0 1 0 lammetjes geboren. Op 1 april Voorwoord 2009 liepen er in Nederland 02 10 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek ruim 555 duizend lammetjes In het tweede nummer van het CBS-relatiemagazine van dit jaar rond. De provincie met de komt Loek Hermans, voorzitter van MKB-Nederland, aan het woord. meeste lammetjes is Friesland, Hij vertelt over de intensieve samenwerking tussen zijn organisatie

namelijk ruim 100 duizend. Interview met MKB-voorzitter Loek Hermans en de werkgeversorganisatie VNO-NCW, over zijn ervaringen in de Jan Latten in gesprek met Er zijn veel meer ooien in Annemarie Jorritsma National Statistic Office Malta in the picture politiek en hoe die hem in zijn huidige baan goed van pas komen en Nederland dan rammen. Op Het economisch potentieel van Afrika 1 april 2009 waren er ruim over de relatie tussen MKB-Nederland en het CBS. 538 duizend ooien tegenover iets meer dan 23 duizend Jan Latten legt Annemarie Jorritsma, burgemeester van één van rammen. de snelst groeiende gemeenten van Nederland, langs de statistische meetlat. De burgemeester van Almere is optimistisch over de integratie van volgende generaties allochtonen, de verschillen Colofon tussen mannen en vrouwen komen aan de orde en ze is van mening 02/10 is het relatiemagazine dat we meer waardering zouden moeten hebben voor mensen met van het CBS dat als doelstelling ondernemerszin. heeft de externe relaties van het statistiekbureau te We brachten een bezoek aan het National Statistics Office van informeren over het CBS Malta. Een relatief klein Bureau met 150 werknemers op een totale en met het CBS verwante relevante maatschappelijke Maltese bevolking van ongeveer 410.000 inwoners. Michael Pace- ontwikkelingen. 02/10 verschijnt Ross, Directeur-Generaal van dit Bureau, laat ons kennis maken 4 keer per jaar. met allerlei interessante aspecten van zijn instituut. Uitgave: Centraal Bureau voor de Statistiek. Met het Wereldkampioenschap Voetbal in het vooruitzicht besteden Hoofdredactie: we aandacht aan het economisch potentieel van Afrika in het Miriam van der Sangen. algemeen en Zuid-Afrika in het bijzonder. Medewerkers: Jan Latten, Jaap van Sandijk, Ron Storm, Verder aandacht voor het ontstaan van de sport en de invloed Miriam van der Sangen, daarvan op de samenleving. Sport was rond 1900 nog geen sociaal Annemieke Bos, Herjet van onderwerp waarvoor de statistiek moest worden ingezet. Pas vanaf Zoest, Carina Fransen, Ronald 1942 zijn er incidentele mededelingen van de afdeling Culturele van der Bie en Diederik Visser. Statistiek van het CBS. Vanaf 1974 komen daar de leefsituatie­ ­ Cover: Annemarie Jorritsma is burgemeester van Almere. onderzoeken en de gezondheidsenquêtes bij. Fotografie: PP Fotografie Zoetermeer, ANP. Tot slot weer interviews met een aantal berichtgevers, de mensen die voor hun bedrijf periodiek gegevens aan het CBS leveren op Illustraties: Andy Grogan. basis waarvan wij statistieken maken. En natuurlijk zijn er ook deze Oplage: 7.500 exemplaren. keer weer de korte rubriekjes met allerlei wetenswaardigheden over Concept: Hans van Brussel. gezondheid, sport, eten, IT en actuele zaken. Vormgeving: Jan van Halm. Opmaak: Centraal Bureau voor Veel leesplezier. Hebt u suggesties? Laat het mij weten. de Statistiek, Grafimedia. Druk: OBT bv, Den Haag. Gosse van der Veen, Reacties op het blad zijn Directeur-Generaal welkom via e-mail: [email protected]. 2 3 Aan dit nummer werkten mee...

Miriam van der Sangen (1958) studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Daarna volgde zij diverse opleidingen op het gebied van management en journalistiek. Begin jaren tachtig trad zij in dienst van het CBS, waar zij verschillende functies bekleedde. De afgelopen 15 jaar werkte zij bij de sector 02 10 Communicatie. Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Carina Fransen (1963) voltooide de opleiding Nederlands recht, Loek Hermans: ‘Het internationaalrechtelijke richting in Leiden. Naast fractiewerk MKB is nadrukkelijker in in de Tweede Kamer, gaf zij repetitorcursussen Europees recht beeld’ 10 en schreef zij voor het Leids Liberaal Bulletin. Sinds 2001 werkt zij bij het CBS, de laatste jaren bij de centrale beleidsstaf internationale zaken.

Ronald van der Bie (1959) studeerde geschiedenis en economie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij was bedrijfsleider in een café, broodschrijver, docent en onderzoeker. Hij publiceerde over tabaksteelt, sociale zorg, drankgebruik en drankbestrijding Jan Latten in gesprek National Statistics Office Malta in en historische nationale rekeningen. Hij werkt bij het CBS als met Annemarie the picture 30 wetenschappelijk redacteur en doet er onder meer historisch Jorritsma 20 tijdreeksonderzoek.

Inhoud Annemieke Bos (1966) volgde de opleiding Voorlichtingskunde kort gezond 6–7 aan de Haagse Hogeschool. Zij werkte vijf jaar als voorlichter bij Jan-Reint Vink van Travelcard: ‘Wekelijks marktinformatie de Stichting Vakopleiding Bouwbedrijf (tegenwoordig Fundeon) aanleveren? Daar werken we graag aan mee’ 8–9 en daarnaast als freelance journaliste voor de Delftsche en Loek Hermans: ‘Het MKB is nadrukkelijker in beeld’ 10–15 Westlandsche Courant. Sinds 1995 is ze actief als freelance Maarten Peters van Fujifilm kort IT 16–17 tekstschrijver/redacteur. Europe: ‘Het maken van de Maarten Peters van Fujifilm Europe: ‘Het maken van de CBS- CBS-rapportages valt tot nu rapportages valt tot nu toe mee’ 18–19 toe mee’ 18 Jan Latten in gesprek met Annemarie Jorritsma 20–25 kort sport 26–27 Willem Buijs van Rossmark Waterbehandeling: ‘Continu nieuwe Jan Latten (1952) is hoogleraar demografie aan de Universiteit uitdagingen, dat maakt de watersector interessant’ 28–29 van Amsterdam en werkzaam bij het CBS als onderzoeker en National Statistics Office Malta in the picture 30–35 woordvoerder. Hij publiceert onder andere over trends op het kort reizen 36–37 gebied van relaties in samenhang met maatschappelijke en Angelique Aussems van Profiltra: Wereldwijd actief voor de economische ontwikkelingen. industrie 38–39 Het economisch potentieel van Afrika 40–45 kort actueel 46–47 CBS-historie: ‘Kloek van oog, zeker van hand’ 48–53 Jaap van Sandijk (1960) studeerde aan de Pedagogische kort culinair 54–55 Academie, maar koos na de afronding daarvan voor de recente CBS-publicaties 56–59 journalistiek. Na ervaring te hebben opgedaan bij de regionale radio en het Leidsch Dagblad vestigde hij zich als freelance journalist. Hij schrijft voor onder meer Marketingtribune, Salesmanagement en Update, het relatiemagazine van de Sky Radio Group. Het economisch potentieel van Afrika 40

4 5 kort gezond kort gezond

50 procent van de bevolking is ziek in de winter

Iedereen heeft zo zijn eigen favoriete jaargetijde. Echte schaatsliefhebbers kunnen niet wachten op een goede winter en voor zonaanbidders is de zomer hét seizoen. Maar als we onze keuze puur zouden baseren op gezondheid, zouden we allemaal voor de zomer moeten kiezen. In dat seizoen heeft de Nederlandse bevolking van 12 jaar en ouder namelijk het minst last van verkoudheid, griep, keelontsteking of voorhoofdsholteontsteking (nog geen derde deel van de bevolking). In de winter daarentegen heeft de helft van de bevolking last van deze infectieziekten. In de lente en de herfst is dit 40 procent. Laat de zomer dus maar komen…(Bron: CBS)

6 op de 10 jongeren hebben last van moeheid

Steeds meer Nederlanders klagen over moeheid. In 2008 gaf 47 procent aan in de afgelopen twee weken hier last van te hebben gehad. Een groei ten opzichte van 2001, toen nog 42 procent met deze klachten kampte. Kampioen op het gebied van moeheid zijn jongeren van 15 tot 25 jaar. Zes op de 10 jongeren hebben hier last van. Moet het beeld van 995 dagopnames per 10.000 dynamische en energieke jongeren, dat vooral in de ziekenhuisinwoners reclamewereld hoogtij viert, eigenlijk niet eens wat worden bijgesteld? (Bron: CBS). De afgelopen 15 jaar is het totale aantal dagopnamen in het ziekenhuis enorm gestegen. In 2007 waren er Hooikoortsklachten bij huisarts vooral van 20 tot 40-jarigen 995 dagopnamen per 10 duizend inwoners in het ziekenhuis – bijna 3 keer meer dan De redenen waarom mensen een huisarts met de huisarts vanwege een depressie: dat in 1993. Dit komt onder meer doordat voor bezoeken verschillen per leeftijdscategorie. aantal groeit vanaf de leeftijd van 20 jaar. een toenemend aantal behandelingen geen Maar waarvoor gaan we eigenlijk zoal naar Natuurlijk zijn er ook ziekten waarvoor juist klinische opname meer nodig is en een de huisarts? Als we kijken naar de meeste veel jongere mensen bij de huisarts komen. dagopname volstaat. Verder is vanaf 2001 ziekten van het hartvaatstelsel, neemt het Koorts, wratten en oorontsteking zijn typische extra geld beschikbaar gekomen voor het aantal mensen dat contact heeft met de aandoeningen waarvoor voornamelijk kleine wegwerken van wachtlijsten, waardoor huisarts toe vanaf ongeveer 40 jaar. Het kinderen bij de huisarts komen. Verstuikingen ook het aantal dagopnamen is gestegen. huisartsbezoek in verband met bloedarmoede, komen veel voor bij jongeren. Hooikoorts, En zo wordt het ziekenhuis dus steeds obstipatie, de ziekte van Alzheimer en cataract relatieproblemen en problemen met de meer een tussendoortje. (Bron: CBS) (staar) stijgt sterk in de leeftijdscategorie werksituatie komen het meest voor tussen 20 vanaf ongeveer 60 jaar. Heel wat lager is en 40 jaar. de leeftijd van mensen die contact hebben (Bron: CBS/LINH, NIVEL/IQ Healthcare)

6 7 aan het woord...

‘Wekelijks marktinformatie aanleveren? Daar werken we graag aan mee’ ‘Een pas waarmee je bij elke pomp in Nederland kunt tanken en waarmee je ook het openbaar vervoer of de parkeerkosten kunt betalen, dat is uniek in de wereld!’ Jan-Reint Vink, algemeen directeur van Travelcard, is duidelijk enthousiast over zijn product.

et is helder. De Travel- pashouders beschikt Travelcard benadert Travelcard voor het aan- card is meer dan een over een schat aan informatie leveren van informatie. Dat zie Htankpas die gemak en over tanktransacties, aantal ge- ik als een bevestiging van onze bespaarmogelijkheden biedt. ‘Het tankte liters per transactie en de kwaliteit en het is positief voor is een innovatieve oplossing voor gemiddelde pompprijzen. Sinds onze klanten. De informatie heeft alle transacties op het gebied van vorig jaar voorziet Travelcard het een maatschappelijke waarde. Ik zakelijke mobiliteit,’ stelt Vink. CBS van deze (anonieme) in- raadpleeg zelf regelmatig het dos- ‘Van tanken, parkeren en wassen formatie. Het CBS gaat deze ge- sier ‘Verkeer en vervoer’ en de tot pechhulp, openbaar vervoer gevens onder andere gebruiken inflatiecijfers op de CBS-website.’ en taxi. De Travelcard biedt on- voor het wekelijkse Oil Bulletin Vink ziet de toekomst positief te- dernemingen het gemak van één van de Europese Commissie. Ook gemoet. ‘We kunnen binnen Ne- verzamelfactuur, zodat ze gega- kan het CBS hiermee de gewo- derland verder groeien door alle randeerd de BTW kunnen terug- gen gemiddelde pompprijzen op transacties rond zakelijke mobili- vorderen. Dan hoeven ze niet alle StatLine publiceren. Vink is er teit met de Travelcard mogelijk te tankbonnetjes te bewaren. Daar- best trots op dat Travelcard voor maken. Het aantal zakelijke voer- naast krijgt de werkgever meer het CBS als bron dient. ‘Het CBS tuigen neemt niet zo sterk toe, inzicht in de getankte hoeveelhe- maar we zien wel een verande- den brandstof en de locaties waar ring in het gebruik. In plaats van Jan-Reint Vink is algemeen directeur van getankt is. Dat biedt bespaarmo- Dat het CBS ons de auto pakt men vaker de trein Travelcard. Het bedrijf telt 26 medewerkers en 220.000 gelijkheden. Zo kunnen ze de pas benadert voor en daarna de taxi voor het laatste pashouders. Sinds vorig jaar levert Travelcard wekelijks blokkeren voor tanken langs de stukje. Verder zit er nog potentie marktgegevens aan het CBS. Daar is Vink best trots op. snelweg, waar de prijzen veelal informatie zie ik als in de MKB-markt en ook buiten hoger liggen. Daarmee valt per een bevestiging van Nederland.’ jaar zo’n 50 tot 100 euro per auto te besparen.’ Met ruim 220.000 onze kwaliteit Annemieke Bos

8 9 relaties ‘Het MKB is nadrukkelijker in beeld’

Interview met MKB-voorzitter Loek Hermans

‘Maar naarmate we daadwerkelijk meer gingen samenwerken, bleek dat dit voor zelfs negentig procent het geval was.’ Intussen doen VNO-NCW en MKB-Nederland veel samen, al blijven de be- sturen en verenigingen apart opereren. ‘We heb- voorzitter van MKB-Neder- ben een geweldige efficiencyslag gemaakt,’ aldus land. Als bruggenbouwer die de voorzitter. ‘We kunnen met meer mensen meer de taal van zowel de politiek kwaliteit leveren, zowel naar de leden als naar de als de ondernemer spreekt, buitenwereld.’ Maar zou het niet nóg efficiënter Loek Hermans is een voelt hij zich bij MKB-Neder- zijn als de organisaties zouden fuseren? ‘Nee. Als bestuurder pur sang. Hij was land als een vis in het water. MKB-Nederland moeten we op een aantal gebie- burgemeester, Commissaris ‘Als de politiek praat over het den apart kunnen opereren. Dossiers waarbij we van de Koningin en minister. bedrijfsleven, roepen wij: ga van mening verschillen met VNO-NCW of die Inmiddels is hij zeven jaar uit van de maat van het MKB.’ beter bij de een of de andere organisatie passen. Denk bijvoorbeeld aan het betalingsgedrag van de overheid, de kredietverlening door banken, aan- Vanuit zijn ruime werkkamer op de elfde verdie- bestedingen en inkoopkracht. Dat zijn dossiers ping van de Haagse Malietoren heeft MKB-Neder- waarop specifiek voor het midden- en kleinbedrijf land voorzitter Loek Hermans fraai zicht op Den moet worden opgekomen.’ Haag, met als groene blikvanger het Haagsche Bos. Een heel andere blik als die vanuit zijn voorgaande Externe factoren kantoor, dat was gevestigd op Delfts grondgebied, Naast voorzitter van MKB-Nederland is Loek Her- langs het voortrazende verkeer op de A12. De ver- mans lid van de VVD-fractie in de Eerste Kamer. huizing van Delft naar Den Haag – in september Eerder, van 1977 tot 1990, was hij Tweede Kamer- 2009 – heeft echter niets met uitzichten te maken, lid en daarna, van 1998 tot 2002, minister van On- maar alles met een geïntensiveerde samenwerking derwijs, Cultuur en Wetenschappen. Boeiendste tussen MKB-Nederland en werkgeversorganisatie periode in politiek Den Haag was voor Hermans VNO-NCW, de hoofdbewoner zijn ministerschap tijdens het van het zeventig meter hoge ge- laatste half jaar van Paars 2, het bouw aan de Bezuidenhoutse- kabinet dat in juni 2002 viel weg. Het ‘samenlevingscontract’ naar aanleiding van het NIOD- is ontstaan na jaren van voor- We hebben een rapport over Srebrenica. ‘In die zichtig naar elkaar toe bewegen periode kwam ook Pim Fortuyn van de beide organisaties. ‘Toen geweldige efficiency- op, die het had over ‘De puinho- we, drie jaar geleden, begon- slag gemaakt. We pen van Paars’. Volstrekte onzin, nen te praten over een intensie- maar het scoorde wel lekker. vere samenwerking dachten we kunnen met meer Verder kregen we in die peri- aanvankelijk dat ons werk voor mensen meer ode als kabinet het rapport van dertig procent zou overeen- Srebrenica op ons bord, waren komen,’ blikt Hermans terug. kwaliteit leveren er de aanslagen van nine eleven

10 11 Door de aanslag op de Twin Towers heb ik me wekenlang unheimisch gevoeld: was de wereld zó onveilig geworden dat dit zomaar overal kon gebeuren?

en kondigde Wim Kok zijn vertrek aan als poli- volgen hoefde ik dan ook niet lang na te denken. tiek leider – waardoor wij als kabinet ook onze Ik wilde altijd al overstappen naar een organisa- leider kwijt waren. Allemaal externe factoren die tie waarin het bedrijfsleven vertegenwoordigd is.’ de basis onder het kabinet vandaan haalden en De politieke ervaringen van Hermans komen bij waardoor zelfs de besluitvorming van het kabi- MKB-Nederland goed van pas. ‘De talen van het net ging stagneren. De onderlinge samenwerking bedrijfsleven en van de politiek verschillen nog die zeven jaar goed was geweest, werd ziender- steeds heel veel van elkaar. Iemand die namens ogen slechter. In één keer was alles voorbij en was het bedrijfsleven opereert en die niet alleen de taal werkelijk niets meer goed van Paars.’ Onterecht, van de politiek spreekt, maar ook de taal van de vindt Hermans. ‘Natuurlijk zijn er achteraf dingen ondernemers steeds beter weet te vatten, kan een besloten waarvan je zegt: had dat niet anders ge- prima brugfunctie vervullen.’ Volgens de voorzit- kund? Maar bij welk kabinet is dat niet het geval?’ ter is er de laatste jaren veel vooruitgang geboekt. Volgens Hermans wordt er veel te vaak terug- ‘Het MKB komt steeds nadrukkelijker in beeld bij geblikt ‘met de kennis van nu’. ‘Ik vind dat een de politiek. Op onder meer fiscaal gebied zijn er gevaarlijke ontwikkeling: het kijken met de ogen goede verbeteringen geboekt, mede dankzij be- van vandaag naar beslissingen van enkele jaren windsman Jan Kees de Jager, die zelf afkomstig is geleden en dan zeggen dat het wanbeleid of slecht uit het MKB. Een mooi voorbeeld is de carry-back beleid was. Dat terugkijken en zoeken naar een mogelijkheid, waarmee ondernemers verliezen kop van Jut is inmiddels een nationale bezigheid kunnen verrekenen met inkomsten van de voor- geworden.’ gaande jaren. Deze crisismaatregel is perfect voor Over nine eleven en de moord op Fortuyn zegt hij: MKB’ers die in deze periode met cashproblemen ‘Door de aanslag op de Twin Towers heb ik me we- te maken hebben.’ Volgens Hermans komt het kenlang unheimisch gevoeld: was de wereld wer- MKB steeds beter tussen de oren van politici te zit- kelijk zó onveilig geworden dat dit zomaar overal ten. ‘Als de politiek spreekt over het bedrijfsleven, kon gebeuren? Er was een grote mate van onrust, roepen wij: ga uit van de maat van het MKB. Dan onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Ik weet nog heb je het over meer dan 95 procent van alle be- dat we op de avond van de moord op Pim Fortuyn drijven. Dáár zit 65 procent van de werkgelegen- als kabinet in de Trèveszaal zaten. We moesten via heid. Die boodschap vindt steeds meer gehoor.’ sluipwegen naar binnen, terwijl de zaal door po- litie werd bewaakt en buiten op Het Plein rellen Verruim je blik gaande waren. We zaten binnen als kabinetsploeg Hermans is tevreden over de relatie tussen MKB- met een gevoel van: wat gebeurt hier eigenlijk?’ Nederland en het CBS. ‘De ondernemer ervaart het CBS steeds minder als een admi- Brugfunctie nistratieve last. In de lastendruk top Maar het waren niet de tumultueuze De talen van het tien van ondernemers stond het CBS ontwikkelingen die Hermans deden jarenlang op een eerste, dan wel besluiten om zijn bakens te verzetten bedrijfsleven en tweede plaats. Inmiddels zijn jullie en voorzitter van MKB-Nederland te van de politiek gezakt naar plek zes of zeven.’ Dat worden. ‘Ik was sinds mijn achttien- het CBS niet alleen enquêteert, maar de al actief in de politiek en dacht na verschillen nog ook iets terugdoet naar ondernemers 33 jaar: als ik echt iets anders wil, steeds heel veel – onder meer in de vorm van de moet ik dat nu doen. Toen ik werd website cbsvooruwbedrijf.nl – juicht gevraagd om Hans de Boer op te van elkaar hij toe. ‘De bedoeling van de site is

12 13 Studeren in het buitenland, ik vind dat eigenlijk onmisbaar. Kijk verder, verruim je blik!

goed: het toegankelijk en hanteerbaar maken van Hermans is vader van vier kinderen. De oudste CBS-gegevens, zodat de ondernemer er bench- heeft inmiddels haar studie politicologie afge- markachtige gegevens aan over kan houden. Ik rond. Nummer twee en drie studeren politico- denk dat de toegankelijkheid van de site nog beter logie en communicatie en de jongste volgt een kan. Kleine ondernemers hebben weinig tijd, die auto­brancheopleiding aan IVA Driebergen. Wat willen in grote stappen snel thuis zijn. Hoe houd zijn de belangrijkste lessen die hij zijn kinderen ik het simpel, hoe maak ik het bereikbaar voor de meegeeft? ‘Iets wat ik zelf, door allerlei omstan- ondernemer – dat zijn de vragen die het CBS zich digheden, gemist heb: studeren in het buitenland. voortdurend moet stellen. Als ondernemers een- Ik vind dat eigenlijk onmisbaar. Kijk verder, ver- maal weten dat hun gegevens gebruikt worden ruim je blik! En dat hoeft echt niet altijd Ame- voor benchmarkonderzoek, neemt hun bereid- rika of China te zijn, dat kan ook gewoon een half heid om deel te nemen toe.’ jaar aan de universiteit van Münster zijn. Als je Gevraagd naar specifieke wensen, zegt Hermans maar weggaat uit je vertrouwde omgeving en een graag meer te willen weten van de zo in opmars andere wereld opzoekt. Het is goed om kennis te gekomen zzp’ers. ‘Wat doen die zzp’ers nou pre- maken met andere manieren van werken en den- cies? Hoeveel van hen is echt zelfstandig onder- ken en met een andere mentaliteit. Er is meer dan nemer en welk deel verhuurt zich aan de baas, alleen Nederland.’ met behoud van vakantiedagen en dergelijke? Je hoort er veel over, maar objectieve cijfers missen Jaap van Sandijk we nog.’

Bourgondiër in Friesland Toen Loek Hermans minister werd in Paars 2 en dus geen actief werd in de jongerenorganisatie JOVD. Van 1974 tot Commissaris van de Koningin in Friesland meer was, is 1978 was hij lid van de gemeenteraad van Nijmegen en de Limburger toch in het noorden blijven wonen. Kan dat van 1977 tot 1990 was hij Tweede Kamerlid voor de VVD. wel, een Bourgondiër in het kille noorden? ‘Ik woon heel Hermans was zowel plaatselijk, provinciaal als landelijk plezierig in Beetsterzwaag,’ zegt Hermans, die overigens bestuurder: van 1990 tot 1994 was hij burgemeester van veel overeenkomsten ziet tussen Friesland en Limburg. Zwolle, van 1994 tot 1998 Commissaris van de Koningin ‘Het zijn beide gebieden met krimp, met een aantoonbare in Friesland en van 1998 tot 2002 was hij minister van aanwezigheid in Nederland en met een eigen geluid – al Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Kok II is het Fries een taal en het Limburgs een dialect.’ En het (het tweede paarse kabinet). Na zijn periode als minister Bourgondische aspect? ‘Ik heb daar een vriendenclub die was Hermans twee maanden lid van de Tweede Kamer. net als ik goed weet te genieten van het leven.’ Lachend: ‘Het Deze verliet hij om in juli 2003 Hans de Boer op te volgen Bourgondische leven is daar goed aangeslagen.’ als voorzitter van MKB-Nederland, de belangenorganisatie van het midden- en kleinbedrijf in Nederland. Bij MKB- Nederland zijn 135 brancheorganisaties en 250 regionale en Curriculum vitae lokale ondernemersverenigingen aangesloten, samen goed Loek Hermans (Heerlen, 1951) volgde de HBS in Kerkrade voor ruim 186.000 ondernemers en instellingen. Hermans en studeerde Bestuurskunde aan de Katholieke Universiteit is sinds 12 juni 2007 ook lid van de VVD-fractie in de Eerste Nijmegen. In 1969 sloot hij zich aan bij de VVD, waar hij Kamer.

14 15 kort IT kort IT

55 procent van kassaomzet wordt gepind

Pinnen aan de kassa wordt steeds populairder. In 2008 werd in winkels voor 55 procent van de aankoopwaarde aan de kassa gepind. Het aandeel van contante betalingen aan de kassa is in dat jaar teruggelopen tot 41 procent. Pinnen kan al sinds 1988, maar vooral sinds 2005 groeide het aantal Bijna 80 procent heeft breedbandinternet pinbetalingen behoorlijk, onder meer door campagnes als ‘Klein bedrag? PINnen mag!’, waarin consumenten worden Het aantal huishoudens in Nederland met het analoge modem. Opvallend is overigens dat de aangemoedigd om ook kleine bedragen te pinnen. We pinnen breedbandinternet – ofwel snel internet – is tussen penetratie van breedband niet in elke provincie even alleen niet graag als we daarvoor een toeslag moeten betalen. 2002 en 2007 razendsnel gestegen: van 15 procent sterk is. Zo ligt in de provincies Utrecht en Noord- Twee derde van de consument betaalt dan liever contant. We tot 74 procent. Inmiddels is er een eind gekomen Holland het aantal aansluitingen met een penetratie blijven Hollanders, per slot. (Bron: DNB, CBS) aan de explosieve groei en heeft bijna 8 van de 10 van 84 procent boven het landelijk gemiddelde. Nederlanders de beschikking over snel internet. In Limburg daarentegen heeft twee derde van de ADSL is de meest voorkomende vorm van snel huishoudens een aansluiting, waarmee het duidelijk internet. De snellere verbindingen zijn in de plaats onder het landelijk gemiddelde van 77 procent zit. gekomen van minder snelle vormen zoals ISDN en (Bron: CBS)

6 van de 10 e-shoppers boeken vakantie online

Het zal niet iedereen verbazen: het bespreken van reizen en accommodaties is de meest voorkomende online-aankoop. In 2009 boekten bijna 6 van de 10 e-shoppers reizen en vakanties online. Nederland telt in totaal ongeveer 6 miljoen e-shoppers – deze groep vormt met 51 procent iets meer dan de helft van het totaal aantal internetgebruikers. Naast vakanties neemt overigens ook de online- aanschaf van kaartjes voor evenementen flink toe. Logisch natuurlijk, want wie wil er nog in een lange rij voor een loket staan als het 84 procent van de zoveel gemakkelijker kan? (Bron: CBS) bedrijven heeft website

‘Meer informatie vindt u op onze website’ is inmiddels een gevleugelde term in reclameland. Toch beschikt niet ieder bedrijf over een eigen website. In totaal heeft ‘slechts’ 84 procent van de ondernemingen een eigen stek op het web. Vooral kleinere bedrijven zijn wat minder digitaal aanwezig: bedrijven met 10 tot 19 werkzame personen hebben een aanwezigheid van 80 procent op internet, terwijl bedrijven met 500 of meer werkzame personen een aanwezigheid van 98 procent hebben. Het is dus precies als in de offline wereld: hoe groter, hoe aanweziger… (Bron: CBS)

16 17 aan het woord...

‘Het maken van de CBS-rapportages valt tot nu toe mee’

Maarten Peters, controller bij Fujifilm Europe, moet bekennen dat hij geen fotocamera van Fuji in huis heeft. ‘Wel heb ik, toen ik nog analoog fotografeerde, altijd mijn foto’s op Fujipapier laten afdrukken.’

aarten werkt op het scherm voor vergaderingen met ges hoeven maken. Ik vrees dat Europese hoofdkan- buitenlandse collega’s.’ Tijdens er nog wel meer bij komt. Het Mtoor van Fujifilm in het gesprek moet Maarten af en maken van de rapportages viel Tilburg. ‘Dit hoofdkantoor be- toe naar Nederlandse woorden wel mee. De medewerker van staat nog niet zo lang,’ vertelt hij. zoeken. ‘De voertaal hier is En- het CBS heeft een Excel-sheet ‘Er was al wel een fabriek in Til- gels, vandaar.’ Tot Maartens ta- gemaakt waar ik zo de balans burg. Een paar jaar geleden werd kenpakket behoort ook het op- in kan laden. Dat vond ik erg vanuit Tokio besloten om een stellen van de CBS-rapportages. servicegericht.’ Buiten werktijd overkoepelend hoofdkantoor ‘We zijn nog vrij nieuw bij het houdt Maarten zijn conditie op in Europa te vestigen. Samen CBS, omdat ons bedrijf in 2006 peil met een partijtje tennis, car- met de vestiging in Düsseldorf opnieuw is opgericht. Tot nu toe diofitness of wat hardlopen. Ge- vormen we dat hoofdkantoor. heb ik alleen kwartaalrapporta- noeg energie om zelf een gezon- Vanuit Tilburg coördineren we de maaltijd klaar te maken heeft Maarten Peters werkt op het hoofdkantoor van Fujifilm alle voorraden. We zijn druk be- hij vervolgens ook nog. ‘Veel vis, Europe in Tilburg. Een baan waarin hij veel contacten heeft zig om dochterondernemingen pasta en wokgerechten. Liefst met buitenlandse collega’s. Hij woont op loopafstand van in de diverse Europese landen met verse ingrediënten. Ik ge- het bedrijf, maar de broodnodige beweging haalt hij vooral in het ‘Fujisysteem’ in te pas- We zijn nog vrij bruik zo min mogelijk kant-en- uit een potje tennis, cardiofitness of wat hardlopen. Kant- sen. Ik heb dus veel contact met klaarproducten. Ik neem vaak en-klaarmaaltijden komen er niet in bij deze sportieve mensen in het buitenland. Dat is nieuw bij het CBS zelfs niet eens voorgesneden controller. Alles gaat versgesneden de wok in. erg leuk. Een aantal contacten en goed geholpen bij groenten.’ verloopt via conference-calls. We gebruiken een groot video- de eerste rapportages Annemieke Bos

18 19 meten met latten Jan Latten in gesprek met Annemarie Jorritsma ‘Als bestuurder probeer ik scheidslijnen te doorbreken’

eerste onder aan de trap stond en riep: ‘Nou jon- Delfzijl, minister van Verkeer gens, lang genoeg uitgeslapen, kom er maar uit’. en Waterstaat en Economi- sche Zaken, vice-premier U heeft de Middelbare Meisjes School (MMS) gevolgd. en sinds 2003 burgemeester Meisjes waren toen nog strikt gescheiden van de van de snelst groeiende stad jongens. Hoe vond u die afzondering met de kennis van Nederland. Voorzitter van van toen en nu? de Vereniging Nederlandse ‘Ik vond het tóen verschrikkelijk en nu nog steeds. Gemeenten (VNG). Sinds 2009 Ik ben ervan overtuigd dat wij, ‘de meisjes van de op zondagmorgen een eigen MMS’, een heel andere manier van omgang met Annemarie Jorritsma-Leb- tv-programma op RTL7. Zong elkaar hadden gehad als er ook jongens bij waren bink (1950), dochter van een als minister in de rol van geweest. Omdat wij met uitsluitend meiden in de molenaar, getrouwd met een Evita Perron ’Don’t cry for me klas zaten werd elke jongen spannend, bijzonder. bouwondernemer, moeder Argentina’. Het lijkt niet op te Dan worden het vreemde wezens, zeker op die van twee dochters. Ooit waar- kunnen, veel… indrukwek- leeftijd! In zekere zin geldt dat tegenwoordig ook nemend burgemeester van kend veel. voor bevolkingsgroepen. Als je niet geconfron- teerd wordt met ánderen in je woonomgeving of U bent nu eens vice-premier, dan burgemeester. U je dagelijkse omgang, dan begrijp je elkaar niet. presenteert tv-programma’s, u zingt. U gaat soepel Wat ik in Almere zie is dat mensen wel dicht bij van politiek naar amusement en weer terug. Hoe komt elkaar wonen, maar toch niet altijd met elkaar dat? omgaan. Dat geldt zowel voor ‘wit’ als ‘zwart’. Dat ‘Ik ben in heel veel dingen geïnteresseerd. Toen is niet goed. Als bestuurder probeer ik scheidslij- ik minister was mocht ik mij maar met één ding nen te doorbreken. Dat kan soms al door op een bezighouden, dat vond ik jammer. Nu hoeft dat muziekfestival te stimuleren dat een Surinaamse niet meer en kan ik weer meerdere dingen doen. band en een Hollandse groep in het programma Ik ben onder andere voorzitter van Introdans, zitten.’ ballet; voorzitter van Schuttevaer, binnenvaart; voorzitter van de VNG. Ik ben altijd voorzitter – Ziet u het gevaar van toenemende afzondering in ik weet ook niet waarom. Toen ik werd gevraagd Nederland? om een tv-programma te presenteren dacht ik: ik ‘Ik ben optimistisch. Surinaamse mensen in Alme- houd heel erg van praten met mensen, dan doe ik re zijn eigenlijk ontzettend Hollands. Dat gaat met dat toch. Waar het allemaal zijn volgende generaties van Turken, oorsprong heeft kan ik niet echt Marokkanen en al die andere verklaren, maar mijn ouders Ik geloof niet zo nationaliteiten uiteindelijk ook waren ondernemend en ener- erg in het glazen zo. Want kijk, over het alge- giek. Mijn vader heeft ons altijd meen wil iedereen gewoon het aangespoord: ‘Denk erom: maak plafond. Ik geloof beste voor zijn kinderen. Dus als wat van je leven!’ Mijn moeder wél in die dikke laag ze kunnen, laten ze hun kinde- is ook nu nog heel energiek. Ik ren heus wel leren. Het helpt als herinner mij dat ze ’s zondags als mannen mensen van verschillende her-

20 21 Ik ben optimistisch. Surinaamse mensen in Almere zijn eigenlijk ontzettend Hollands. Dat gaat met volgende generaties van Turken, Marokkanen en die andere nationaliteiten uiteindelijk ook zo

komst verspreid over de stad wo- Ik denk zelf dat schijnlijk minder ongelukken had nen, zoals in Almere. Daardoor zijn opgeleverd. Misschien is het in de er hier niet veel scholen en school- een betere mix politiek ook wel tijd voor een vrou- pleinen waar buiten de lessen geen van mannen wenkabinet, ik zou zeggen 50–50 Nederlands wordt gesproken. Heel of zelfs 60–40. Ik heb hier in Alme- veel jonge mensen hier ontsnap- en vrouwen re een college van vier wethouders, pen daardoor aan de achterstand waarvan er twee vrouw zijn en van hun ouderlijk milieu. Dat is in de top van een vrouwelijke gemeentesecretaris. toch prachtig, de kinderen een de banken ons Maar veel meer moet het ook niet stukje verder op de ladder?’ worden, want dan gaan de mannen waarschijnlijk zich niet meer prettig voelen. Het- Sommige vrouwen vinden dat ze minder zelfde wat ‘wij’ jarenlang hebben worden onderdrukt door mannen of gehad als je als vrouw weer eens in klagen over een glazen plafond. ongelukken had een gezelschap verkeerde waarin je ‘Ik geloof niet zo erg in het glazen zo ongeveer de enige vrouw was.’ plafond. Ik geloof wél in die dikke opgeleverd laag mannen. Dat heeft weinig met In Nederland werken vrouwen vaker onderdrukking te maken maar parttime dan waar ook in Europa. Een met opvoeding. Jongens zijn opgevoed met de kwestie van achterstand of zijn we juist trendsettend?’ gedachte dat carrière maken een soort levensbe- ‘Ik denk dat we voor een deel vooruitlopen. Vroe- hoefte is, want je moet ooit in het onderhoud van ger hoefden Nederlandse vrouwen niet te werken. je gezin kunnen voorzien. En ook al is de helft van De echtgenoot kon het gezinsinkomen verdienen. de jonge vrouwen hoog opgeleid (feit: ruim 1 op Nu 75 procent van de vrouwen parttime werkt de 3 dertigers), nog steeds zie ik dat veel meisjes (feit: exact juist) kiezen jonge vaders er vaker voor zoeken naar een mooie ridder op het witte paard, ook een dag minder te werken. Als ze allebei part- die voor hen kan zorgen en vechten. Bovendien time werken, meestal vier dagen, verdelen man- onderschatten vrouwen vaker hun eigen talenten. nen en vrouwen de zorgtaken thuis ook al aardig. Ik heb dat hier meegemaakt in de gemeentelijke Toen ik zelf kleine kinderen had en vijf dagen of organisatie en ook bij Verkeer en Waterstaat. Ge- meer werkte was dat best stress, ook voor mijn talenteerde vrouwen die zeggen: ‘Ja, maar kan ik echtgenoot. Voor mij was het stress, omdat ik van Opiniemakers, politici en journalisten beïnvloeden de dat wel?’ Dat zeggen mannen nooit, ook al kun- huis was, voor hem omdat hij alle verantwoor- gedachtevorming in de samenleving. Ze beroepen zich nen ze het helemaal niet en zijn ze diep in hun delijkheid had. Vier dagen vind ik zelf een mooie in het algemeen op grondige feitenkennis. Maar is dat hart onzeker!’ combinatie, je kunt dan best carrière maken. Je wel altijd het geval? Het CBS wil iedereen van informatie ziet zelfs secretarissen-generaal op ministeries die voorzien, want alleen als je de cijfers kent kan een debat Zijn mannen niet gewoon roekelozer en vrouwen vier dagen per week werken. Ik blijf het wel jam- op de juiste gronden worden gevoerd. Bovendien heeft voorzichtiger? mer vinden dat dit in het bedrijfsleven minder eenieder daarmee een gelijk startpunt. In deze rubriek ‘Ja, ik denk het wel. Daardoor vind je zo wei- wordt geaccepteerd dan bij de overheid.’ praat Jan Latten met prominente vrouwen uit onze nig vrouwen aan de top, maar ook meer man- samenleving waarbij hij ook hun feitenkennis toetst. In de nen die mislukken in een volgende carrièrestap. In uw tv-programma op RTL7 blikt u vooruit vanuit het vorige nummers deed hij dat bij Cisca Dresselhuys, Samira Voor een organisatie is het goed als je iemand die perspectief van ondernemende mensen. Moeten we Bouchibti, Rita Verdonk, Agnes Jongerius, Joan Ferrier, wat roekelozer is naast een voorzichtiger persoon ondernemende mensen meer waarderen? Mirjam Sterk, Isa Baud en Inez Weski. In deze uitgave legt zet. Ik denk zelf dat een betere mix van mannen ‘Ja, ik ben van mening dat talent in dit land wordt hij Annemarie Jorritsma langs de ‘statistische meetlat’. en vrouwen in de top van de banken ons waar- ondergewaardeerd. Ik vind dat mensen nog heel

22 23 In de Verenigde Staten vertel je heel trots hoe vaak je failliet bent gegaan, je hebt immers iets gedurfd

snel de neiging hebben om als ie- Sommige vrouwen die Sara hebben mand boven het maaiveld uitsteekt gezien willen alleen blijven wonen. Ze er onmiddellijk met de grasmaai- Ik heb hebben ‘het boek uit’. Woonvormen machine overheen te walsen. Dat vriendinnen voor ‘golden girls’ zouden een nieuwe constateerde ik als minister bij niche-markt kunnen zijn. Ziet u daar Economische Zaken al. In Neder- die gescheiden iets in? land vindt men het een schande ‘Daar kan ik me zeker iets bij als iemand failliet is geweest. In de of weduwe zijn voorstellen. Zo’n man die je weer Verenigde Staten vertel je heel trots en die helemaal moet verzorgen en die waarschijn- hoe vaak je failliet bent gegaan. Je lijk weer eerder dood gaat dan jij. hebt immers iets gedurfd. Hier kijkt geen behoefte Ik denk dat er zo’n 2 miljoen al- men alleen naar de schade die het meer hebben aan leenstaande vrouwen zijn (feit: heeft aangericht. Het heeft ook 1,4 miljoen). Zelf heb ik nogal wat iets met onze wetgeving te maken. een nieuwe man vriendinnen die gescheiden zijn of Omdat in Nederland de fiscus en de weduwe zijn geworden en die he- banken de eerste rechthebbenden lemaal geen behoefte hebben aan zijn, worden dus meestal de mede- een nieuwe man die weer verzorgd burgers de dupe van een faillisse- wil worden en waarschijnlijk eer- ment. Het negatieve imago van een faillissement der dood gaat. Het is ook lastig om, als je een tijdje gebruiken zoals logeerruimtes, de was- en strijk- denklasse. Wij missen daardoor de echte onder- blijft daardoor bestaan.’ alleen bent geweest, weer te wennen aan iemand ruimte, de kelder, opbergruimte en sauna. Als het kant. De oudere wijken in Almere zijn nog steeds in huis. Mannen hebben meestal wel weer heel nodig is kunnen we onze ‘voordeur’ dicht doen en uitstekende woongebieden. Almere Haven is bij- Als voorzitter van de VNG pleit u voor meer snel een relatie; zij kunnen slecht alleen zijn. Als klaar is het.’Stralend: ’Maar als mijn kleinkinde- voorbeeld een dorp op zich, daar wonen veel oud- zeggenschap van gemeenten in hun beleid. Als burger je gewend bent dat er iemand is die voor jou zorgt ren binnen willen komen, mogen ze bij mij zeker Amsterdammers. Mensen willen er graag blijven merk je daarvan dat je meer betaalt of minder service dan is het lastig om ineens alleen te zijn. Dat kan de deur open maken.’ wonen. We gaan daar nu waarschijnlijk ook nieu- krijgt omdat je toevallig in een andere gemeente ik wel begrijpen.’ we woningen toevoegen, vooral koopwoningen woont. Dat is toch discriminatie? Almere zal nog flink groeien en Amsterdam wil een voor starters, omdat ook kinderen van wijkbe- ‘Het is inderdaad zo dat sommige gemeenten lage Vrouwen worden gemiddeld ouder dan mannen. Toch internationale metropool zijn. Dreigen de oude wijken woners daar graag een huis willen kopen. De wo- heffingen kunnen doen, omdat hun inwoners krijgen ze ook op 65-jarige leeftijd AOW. Positieve van Almere de problemen van Amsterdam over te ningen in wijken die bij ons het zwakste zijn, zijn gebruik maken van voorzieningen van buurge- discriminatie voor dames? nemen? op zich nog prima – maar de leefomgeving laat op meenten. Inwoners van een kleinere gemeente ‘Laten we daar eens over praten zodra wij vrou- ‘Het inwonertal van Nederland groeit tot 2025 sommige plekken te wensen over. Daar gaan we gaan bijvoorbeeld naar de schouwburg of de mu- wen gemiddeld meer verdienen dan de mannen.’ nog met een half miljoen (feit: 700.000), met de woningen verkopen, straten anders aankleden en ziekschool in een grotere stad. Per saldo betalen nadruk op Amsterdam en Almere. Traditioneel een gemengde bevolking stimuleren.’ bewoners van die grote gemeente voor de voor- U woont zelf met uw kinderen en kleinkinderen in een kwamen hier veel Amsterdammers uit de mid- zieningen die door de bewoners van de kleine ‘meergeneratiegebouw’. Een nieuwe trend? gemeenten worden gebruikt. En ja, in de ene ge- ‘Ik geloof zelf niet zo erg dat wat wij doen op grote meente kun je misschien eerder een scootmobiel schaal gekopieerd zal worden, want het vraagt ab- ontvangen dan in de andere gemeente. Er zijn ab- soluut om een goede relatie met je kinderen en soluut wel verschillen tussen gemeenten, maar ik schoonkinderen. Bovendien moet je je privacy vind dat niet zo heel ernstig. Als burger kun je via kunnen bewaren en moet ik mij als oma vooral je gemeenteraad er immers ook iets van zeggen, niet met de opvoeding van de kleinkinderen be- invloed uitoefenen. Dat is mooi voor de democra- moeien. Ons voordeel is dat we één groot prach- tie en dan gaat gemeentelijke politiek ook ergens tig huis hebben kunnen bouwen met daarin drie over.’ aparte woningen en enkele ruimten die we samen Score op de statistische meetlat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

24 25 kort sport kort sport

1 miljard voor sport

Mochten de Olympische Spelen van 2028 inderdaad in Nederland worden gehouden, dan moeten we met onze sporters natuurlijk wel een goed figuur slaan. Daarom is het belangrijk dat de Nederlandse overheid de sport in ons land blijft stimuleren. De cijfers zien er wat dat betreft goed uit. In 2006 waren de netto uitgaven van de overheid (rijk, provincies en gemeenten, inclusief gemeenschappelijke regelingen) 41 procent hoger dan in 2000. Mede onder invloed van nieuwe beleidsinitiatieven zijn de totale netto uitgaven van de overheid in 2006 gestegen naar ruim 1 miljard euro. Nu alleen nog maar zorgen voor goede sportprestaties… (Bron: CBS)

1 op de 10 ligplaatsen voor buitenlandse watersporter

Alles bij elkaar opgeteld zijn de 800 jachthavens in Nederland goed voor een totaal van 138.000 ligplaatsen. Het overgrote deel van deze ligplaatsen (111.000) wordt gedurende het gehele vaarseizoen, dat loopt van april tot en met oktober, verhuurd. Dat blijkt uit cijfers uit 2006. Slechts 1 op de 10 ligplaatsen wordt verpacht aan een buitenlandse watersporter. De huurligplaatsen worden 1.460 maneges in Nederland voor het overgrote deel bemand door Nederlanders. 143 miljoen aan horeca-inkomsten in We mogen dan wel een internationaal land sportaccommodatie Nederland paardenland? Paardrijsport als zijn, onze jachthavens blijven blijkbaar volkssport? Het gaat er bijna op lijken. In een Hollandse aangelegenheid. Sporten is lekker en bovendien goed voor de gezondheid. 2006 telde ons land 1.460 maneges: bijna (Bron: CBS) Je houdt je conditie op peil of verbetert deze en bent 25 procent meer dan in 2003, toen er in vaak gezellig bezig in groepsverband. Ter verhoging van die Nederland nog 1.190 maneges stonden. En gezelligheid nemen sporters in zwembad of sportaccommodatie na afloop dat is nog niet alles: in diezelfde periode nam regelmatig nog even een drankje of een hapje. De horeca is dan ook belangrijk ook nog eens het aantal klanten van maneges voor de inkomsten van sportaccommodatie en zwembad. Alleen blijkt dat toe met 11 procent tot 234.000. Misschien is bezoekers van zwembaden veel minder van deze voorzieningen gebruik maken de popularisering ook niet zo gek, gezien dan bezoekers van sportaccommodaties. Voor zwembaden is het belang van de knappe prestaties van dressuuramazone horecavoorzieningen gering, maar voor exploitanten van sportaccommodaties Anky van Grunsven. Olympisch goud en is het een belangrijke bron van inkomsten. In 2006 werd bijna een kwart van de winnaar van de Wereldbekerfinale: als dat niet baten van deze exploitanten gegenereerd door de horeca. Dat komt neer op een tot de verbeelding spreekt… (Bron: CBS) bedrag van 143 miljoen euro. In 2003 maakten de horeca-inkomsten nog maar een vijfde deel van de totale baten uit (totaal 122 miljoen euro). (Bron: CBS)

26 27 aan het woord...

‘Continu nieuwe uitdagingen, dat maakt de watersector interessant’ Willem Buijs, algemeen directeur van Rossmark Waterbehandeling, kijkt nogal eens tegen vragende gezichten aan wanneer hij vertelt dat hij ‘in het water zit’. ‘Men heeft vaak geen idee van de wereld die schuil gaat achter industriewater.’

oor de petrochemie, far- dat productie naar het buiten- en jaarlijks de verlies- en winst- macie, voedingsmidde- land verplaatst wordt. Als on- rekening. Dat verloopt eigenlijk Vlenindustrie en nog tal derdeel van een internationaal allemaal prima. Wanneer we op van andere industrieën is wa- concern werken we samen met vragen stuiten, krijgen we goede ter een belangrijke component. zusterbedrijven over de grens. ondersteuning vanuit het CBS.’ Voor het transporteren van Voortdurend ontwikkelen we Buijs raadpleegt regelmatig de energie bijvoorbeeld, via stoom. nieuwe watertechnologieën die informatie die het CBS publi- Maar ook voor de verwerking in we aan onze klanten in Neder- ceert op de website, in de media producten (vleesverwerkende land aanbieden, maar ook kun- en in de CBS-Bedrijfsbarometer. industrie) of de uitvoering van nen exporteren. Kortom: er zijn ‘Die lees ik altijd. We worden processen (laboratoria). Ross- continu nieuwe uitdagingen. daarin in een vrij brede bran- mark levert en onderhoudt de Dat maakt het werken in de wa- che weggezet, maar het geeft installaties die nodig zijn om tersector interessant.’ Het aanle- wel een beeld van de trends in dat water in de juiste kwaliteit veren van de CBS-rapportages de industrie. Wij golven daar te produceren. Het werkter- vormt een minder grote uitda- meestal achteraan.’ Staat de rein van Rossmark, onderdeel ging. ‘We leveren omzet-, pro- werkweek in het teken van wa- Toen Willem Buijs jaren geleden in aanraking kwam van het Franse Veolia Water, is ductie- en im-/exportcijfers aan ter, het weekend is er voor het met watertechnologie, voelde hij zich direct aangetrokken breed. ‘Dat vraagt veel kennis gezin. ‘Dat is wederzijds genie- tot deze boeiende wereld. Nu is hij directeur van en kunde van onze organisatie. ten, met twee jonge kinderen,’ Rossmark Waterbehandeling, een technologiebedrijf Bovendien moeten we flexi- aldus Buijs. Regelmatig trekt het met ongeveer 100 medewerkers en een breed scala aan bel inspelen op veranderingen. gezin erop uit voor een korte opdrachtgevers. Willem Buijs is getrouwd en heeft twee De Nederlandse maakindustrie De CBS of lange vakantie in binnen- of kinderen. Het gezin trekt er graag op uit naar de meest gaat momenteel door een dal. Bedrijfsbarometer, buitenland.’ uiteenlopende bestemmingen. Men concentreert fabrieken in Nederland, maar we zien ook die lees ik altijd Annemieke Bos

28 29 In de afgelopen jaren et NSO is relatief klein met 150 internationaal hebben we verschillende werknemers op een totale Mal- Htese bevolking van ongeveer statistiekbureaus bezocht. 410.000 inwoners. Het NSO Malta be- staat uit vier directoraten: de Economi- Deze keer is het National sche Statistieken, de Bedrijfseconomische Statistics Office (NSO) van en Handelsstatistieken, de Sociale Statis- tieken en Middelen en Ondersteuning. Malta aan de beurt, een van Daarnaast is er nog een unit die onder de kleinere statistiekbureaus de directe verantwoordelijkheid van de Directeur-Generaal valt: Methodologie, in Europa. Directeur- Onderzoek en Training. Statistics Malta Generaal daar is de nog beschikt jaarlijks over een budget van 3,5 miljoen euro. Pace-Ross: ‘Wij worden jonge Michael Pace-Ross. voornamelijk gefinancierd met subsidie Een gesprek met een van de overheid. Het werkkapitaal is mijn verantwoordelijkheid. Ik verdeel dit over bevlogen man. de organisatie, afhankelijk van de overige middelen. Wij ontvangen voor bepaalde projecten namelijk ook financiële midde- len uit Europa. Daarnaast hebben wij in- komsten uit de verkoop van publicaties.’

Onafhankelijkheid Het NSO is het uitvoerende orgaan van de Malta Statistics Authority. Pace-Ross wil dat graag toelichten. ‘Tot 2001 was het NSO een regeringsdepartement. Het hoofd was verantwoording verschuldigd aan de secretaris-generaal of aan de ver- antwoordelijke minister. In 2001 is er een raad van bestuur opgericht en nieuwe wetgeving tot stand gekomen om het NSO op armlengte van de regering te houden. Toen is de Malta Statistics Authority in het leven geroepen. Het NSO moet nu verantwoording afleggen aan de raad van bestuur daarvan. Als Directeur-Generaal moet ik dus verslag doen aan de voorzit- ter van de Malta Statistics Authority. De voorzitter wordt door de regering aange- steld. De raad van bestuur telt meerdere leden, bijvoorbeeld vertegenwoordigers van de Centrale Bank, universiteit en National Statistics vakbond. Het is dus een academische, technische raad. Zij brengen advies uit en houden toezicht op de statistieken die wij publiceren. Als bureau leggen wij dus verantwoording af aan de Malta Statistics Office Malta Authority. Daarmee is onze onafhanke- lijkheid gewaarborgd.’

Belangrijke mijlpaal in the picture Pace-Ross is sinds eind 2008 Directeur-

30 31 Het Maltese statistiekbureau Wij worden voornamelijk gefinancierd met subsidie van de overheid. Het werkkapitaal is mijn verantwoordelijkheid

Generaal van het NSO. Welke nieuwe ontwikkelingen. De sta- Malta Statistics Authority Act zijn de voornaamste veranderin- tistiek is inmiddels zo technisch De procedures voor gegevens- gen die hij heeft doorgevoerd en en gespecialiseerd dat je mensen verzameling zijn bij wet vastge- welke prioriteiten ziet hij voor nodig hebt met een academische legd in de Malta Statistics Autho- de toekomst? Pace-Ross: ‘Ik heb opleiding op het gebied van sta- rity Act. Het NSO is hierdoor in vooral organisatorische veran- tistiek, wiskunde of economie. staat alle informatie te verzame- deringen doorgevoerd: bepaal­ We kunnen anders niet meer len voor het samenstellen van de vacatures op bestuurlijk- en voldoen aan bepaalde voor- statistieken. Vertrouwelijkheid managementniveau ingevuld. waarden en eisen.’ staat hierbij hoog in het vaan- Daarnaast moest de topstruc- del. Pace-Ross: ‘Als er informatie tuur worden versterkt. Op tech- Administratieve bronnen wordt verspreid, gebeurt dit al- nisch gebied worden de korte- We zijn benieuwd hoe het statis- leen op een geaggregeerde ma- termijnstatistieken voor Malta tiekbureau van Malta zijn gege- nier. De verzamelde gegevens steeds belangrijker, gezien de vens verzamelt. Is een en ander worden intern gebruikt en die- financieel-economische crisis en wettelijk vastgelegd? Pace-Ross: nen alleen een statistisch doel. de behoefte aan meer tijdige sta- ‘Wij passen verschillende ma- Ze worden op geen enkele wijze tistieken. Een andere belangrij- nieren van gegevensverzame- openbaar gemaakt. Deze proce- ke verandering is dat Malta vol- ling toe. Voor de economische dure is wettelijk vastgelegd. Be- doet aan de SDDS, de Specialized statistieken maken we gebruik drijven, instellingen, personen Data Dissemination Standard. Dat van onderzoek, enquêtes, brie- en huishoudens zijn bij wet ver- is een IMF-standaard die ons ven en e-mails. Soms gaan wij plicht om informatie te verstrek- verplicht statistieken te versprei- persoonlijk bij bedrijven langs. ken. Als de gegevens uitblijven, den en geharmoniseerde meta- Tot nog toe hebben we nog geen sturen wij eerst een brief. Als de informatie over de statistieken gebruik gemaakt van administra- informatie na deze brief en her- te verstrekken. De gebruiker tieve bronnen voor economische inneringen nog steeds uitblijft, heeft bepaalde rechten: de gege- statistieken, maar we gaan wel nemen we juridische stappen.’ vens moeten betrouwbaar en op die kant op. Voor de sociale sta- Pace-Ross begrijpt wel dat de hetzelfde moment voor iedereen tistieken maken we wél gebruik druk op bedrijven, individuen beschikbaar zijn. Dat Malta deze van administratieve bronnen en en huishoudens in een klein SDDS-standaard heeft bereikt, ook van onderzoek, bijvoorbeeld land groter is. ‘We vissen alle- is een belangrijke mijlpaal. De naar de beroepsbevolking, naar maal in dezelfde vijver. Ik bedoel gebruikers weten nu wat ze aan huishoudbudgetten en naar in- daarmee dat bij ieder onderzoek ons hebben. We hebben ook een komens en leefomstandigheden.’ steeds dezelfde beperkte groep agenda waarop staat wanneer mensen, bedrijven, individuen we informatie uitbrengen. Dit en instellingen kunnen deelne- maakt deel uit van de service, de Op technisch gebied men. Als je echt wilt vastleggen kwaliteit en de transparantie die worden de korte­ wat er gebeurt, moet je vastleg- wij willen leveren.’ gen wat er met de grote bedrij- termijn­statistieken ven gebeurt, want anders kun je Academische opleiding voor Malta steeds nooit de algemene trend van de Een groot deel van het personeel ontwikkelingen in kaart bren- van NSO is betrekkelijk jong, er- belangrijker, gezien gen. Hierdoor is de responslast gens in de twintig. We vragen veel hoger in kleinere landen aan Pace-Ross of de jonge leef- de financieel- dan in grotere, evenals de last op tijd van zijn werknemers het economische crisis de statistische bureaus. In die zin gevolg is van een bepaald beleid. is het lastig, maar het is voor ons ‘Als wij personeel aannemen, en de behoefte niet moeilijk om de privacy van zijn dat vrijwel altijd academici aan meer tijdige de respondenten te garanderen, die recent zijn afgestudeerd. want we hebben daarvoor een Deze trend hangt samen met statistieken zeer strenge wetgeving.’

32 33 Malta, parel en strategisch kruispunt in de Middellandse Zee

Het kleine Malta, met ongeveer 410.000 inwoners, bestaat Engelsen en de Fransen waren onder anderen de Feniciërs, uit vier bewoonde en enkele onbewoonde eilanden met Carthagezen, Romeinen, Vandalen, Byzantijnen, Arabieren en een totaal oppervlak van 316 km2. Dit maakt het tot één van Normandiërs/Vikingen de baas. Door overerving kwam Malta de dichtstbevolkte landen van de wereld, 1.282 inwoners in de handen van de Habsburgers. Keizer Karel V schonk het per km2. De republiek Malta is sinds 1 mei 2004 lid van de eiland in 1530 aan de Souveraine Orde van Hospitaalridders Europese Unie en is onderdeel van het Euro-gebied sinds van Malta. Deze ridderorde, gesticht in 1113, was eerder door 1 januari 2008. de Saracenen en later de Turken verjaagd uit Jeruzalem, Malta is eeuwenlang het twistpunt geweest van alle Cyprus en Rhodos en kwam uiteindelijk op Malta terecht. zeevarende volkeren op en aan de Middellandse Zee. Het ligt De oudste bewoners van Malta koloniseerden het eiland al op 94 kilometer ten zuiden van Sicilië, 290 kilometer verderop rond 5200 voor Christus. Van hen zijn gebruiksvoorwerpen begint Afrika. De taal die er gesproken wordt is een mix van gevonden. De oudste gebouwen op het eiland zijn Fenicisch en Arabisch. Megalitische tempels uit 3500–2500 jaar voor Christus, ondermeer lijkend op de beroemde ‘zonnewijzer’ van Voor de onafhankelijkheid in 1964 was Malta (sinds 1800) Stonehenge in Engeland. Malta wordt in de bijbel genoemd een kolonie van Groot-Brittanië toen dit land, in oorlog als plek waar de apostel Paulus, beschermheilige van het met Napoleontisch Frankrijk, het eiland van de Fransen eiland, schipbreuk leed op weg naar Rome (Handelingen overnam. Malta kent een zeer geschakeerde geschiedenis 27–28). De Maltezers zijn voor 98 procent katholiek. Malta is van opeenvolgende bezettingen en overheersers. Voor de een land dat vooral van het toerisme leeft.

Internationale kaart meningen nogal uiteen, maar mede door onze in- lijken slechts kleine getallen, maar voor Malta zijn door de Britse toeristen als een dure bestemming Kunt u ons voorbeelden geven van statistische breng zijn wij er in de avonduren nog in geslaagd het hele grote aantallen. Wij hebben hier plaatsen gezien. Dit heeft allemaal een rol gespeeld, maar projecten waarmee Malta zichzelf op de interna­ om de Malta-declaratie te formuleren, die nu de met een bevolking van minder dan 2.800. U kunt over het algemeen is de invloed meegevallen.’ tionale kaart heeft gezet? Pace-Ross: ‘Een voor- basis vormt voor de toekomstige werkzaamheden zich dus voorstellen dat door de komst van deze im- beeld is ESSPROS, het European System of Social op Europees niveau.’ migranten een druk op de economische infrastruc- Malta is een prachtig eiland. Waarom moeten Protection Statistics. Toen wij lid werden van de tuur is ontstaan. Ik kan echter alleen over het sta- wij uw land absoluut bezoeken? Pace-Ross: ‘Wat Europese Unie in 2004 en begonnen met het ver- Hoge immigratiecijfers tistische aspect van dit probleem praten. Het is aan zo prachtig is, is vooral dat je alles op een rela- zamelen van ESSPROS-gegevens werd onze com- Malta heeft de laatste jaren te kampen met een grote de politiek en beleidsmakers om met wetgeving voor tief klein stukje land kunt vinden: Neolithische pilatie op een gegeven moment als best practice toestroom van immigranten. De premier van Mal- humane oplossingen te zorgen.’ tempels, prehistorische tempels, culturele plaat- beschouwd. Het diende als voorbeeld voor de ove- ta sprak daarover tijdens de DGINS-conferentie in sen, musea. We hebben bovendien milde win- rige staten die op 1 mei 2004 Malta vorig jaar. Een indrukwek- Werkloosheid ters en warme zomers en een schone zee om in lid werden van de EU. Dat was De statistiek is kende toespraak, met name omdat Hoe staat het met de werkloosheid op Malta, zijn er te zwemmen. Daarnaast is er het eiland Gozo, dat een hele prestatie om als kop- hij inging op de menselijke pro- problemen door de economische crisis? Pace-Ross: tot eco-eiland zal worden getransformeerd. In- loper te worden beschouwd inmiddels zo technisch blematiek achter de cijfers. Kunt ‘Sinds de economische en financiële crisis heerst teressant voor mensen die het milieu een warm en te zien dat onze aanpak en gespecialiseerd u ons uitleggen welke problemen er werkloosheid in Malta, maar niet zo hoog als in hart toedragen. Ook hebben we plekken waar je door de negen andere nieuwe jullie op dit gebied tegenkomen? andere Europese landen. We hadden een sterke fi- kunt scuba-duiken. Onze hoofdstad Valletta is te lidstaten werd overgenomen. dat je mensen Pace-Ross: ‘Wij gebruiken de term nanciële dienstverleningssector, waardoor de werk- beschouwen als een openluchttheater, met oude Een meer recent voorbeeld ‘irreguliere immigranten’ in plaats loosheid lager uitviel dan we dachten. In de toeris- herenhuizen, de Auberges, indrukwekkende ge- van de inbreng van Malta is de nodig hebt met een van ‘illegale immigranten’. Ik kan tensector was er in 2009 een afname ten opzichte bouwen, theaters. Ook ons eten is heel gezond. DGINS-conferentie, die vorig academische opleiding u twee cijfers noemen om aan te van 2008, een recordjaar voor ons. Een deel van de Wij zijn echt mediterraans, qua cultuur en in alle jaar in ons land is gehouden. geven waar Malta mee te maken afname is te wijten aan de economische en finan­ andere opzichten. Om de schoonheid van Malta te Malta heeft een grote rol ge- op het gebied van heeft. In 2003 bereikten 500 im- ciële crisis. Ook speelt mee dat de Britse markt onze kunnen waarderen, moet je er een week kunnen speeld in de totstandkoming statistiek, wiskunde migranten de kust van Malta op voornaamste markt is. De ongunstige wisselkoers rondtoeren en het echt ervaren.’ van de einddeclaratie over mi- irreguliere wijze, vijf jaar later is dit tussen de euro en het Britse pond heeft hier ook gratie. Aanvankelijk liepen de en economie cijfer gestegen tot bijna 2.800. Dit aan bijgedragen. Als gevolg daarvan werd Malta Carina Fransen/Miriam van der Sangen

34 35 kort reizen kort reizen

20.000 brommobielen

Op 1 januari 2009 bestond het bromfietspark in Nederland uit 874.000 voertuigen, voornamelijk brom- en snorfietsen. Dat is 22 procent meer dan in 2007. Jongeren hebben het vaakst een brom- of snorfiets. De brommobiel, die een alternatief vormt voor de auto, is vooral in trek bij 65-plussers. Deze voertuigen maken met 20.000 stuks 2,4 procent uit van het totale bromfietspark. Ruim een derde is in gebruik bij 65-plussers. De brommobiel ziet eruit als een kleine personenauto, maar wordt technisch gezien als een bromfiets beschouwd. De maximumsnelheid voor de brommobiel is 45 kilometer per uur. Voor de easy riders dus… (Bron: CBS)

25 procent van de huishoudens heeft 2 of meer auto’s

Het autobezit in Nederland blijft groeien. Begin 2008 telde ons land in totaal 7,4 miljoen personenauto’s. Dat is 1 miljoen meer dan in 2000. Het aantal huishoudens dat 2 of meer auto’s heeft, neemt toe. Ruim de helft van de Nederlandse huishoudens heeft 80-plussers rijden de beschikking over één auto, maar bijna 5.200 kilometer per jaar 25 procent van de huishoudens heeft 2 of 14 miljoen luchtpassagiers meer auto’s voor de deur staan. Parkeerdruk Senioren maken veel minder kilometers in woonwijken zal naar alle waarschijnlijkheid Sinds het derde kwartaal van 2008 is het – 2009 zijn 14 miljoen passagiers vervoerd met hun auto dan jongere autobezitters. dus hoog op de gemeenteraadsagenda’s door de economische crisis – gaandeweg via onze Nederlandse vliegvelden. Dat is Binnen de groep senioren zijn echter blijven staan…(Bron: CBS) iets stiller geworden op de Nederlandse 6 procent minder dan in dezelfde periode ook nog flinke verschillen merkbaar. luchthavens. Vooral het luchtvrachtvervoer in 2008. De daling is echter minder groot Zo legden in 2008 80-plussers met hun is fors gedaald. In het derde kwartaal dan in het eerste en tweede kwartaal van auto gemiddeld ruim 5.200 kilometer af, van 2009 is bijna 340.000 ton aan vracht vorig jaar: toen liep het aantal passagiers maar maakten 65- tot 70-jarigen bijna vervoerd: 15 procent minder dan een jaar terug met respectievelijk 13 en 10 procent. twee keer zoveel kilometers. De echte eerder. De eerste twee kwartalen van Luchthaven Eindhoven heeft trouwens kilometervreters zijn echter te vinden in 2009 waren trouwens nog slechter, want geen reden tot klagen: daar groeide het de leeftijdsgroep van 18- tot 65-jarigen. toen daalde die hoeveelheid met meer aantal passagiers in het derde kwartaal Die reden in 2008 gemiddeld bijna dan 25 procent. In het derde kwartaal van van 2009 met 9 procent. (Bron: CBS) 12.900 kilometer met hun auto’s. Wordt het, gezien de vergrijzing, straks dan toch wat stiller op de weg?(Bron: CBS)

36 37 aan het woord...

Wereldwijd actief voor de industrie

Vier dagen per week reist Angelique Aussems vanuit haar woonplaats Dronten naar haar werk bij Profiltra in Almere. Samen met een collega is ze verantwoordelijk voor de financiële administratie, de personeelsadministratie en de CBS-rapportages. ‘Daar zie ik altijd wel een beetje tegenop.’

e cijfers die het CBS is dat we wereldwijd actief zijn. ‘Als we het wat verder kunnen vraagt, staan altijd We hebben bijvoorbeeld ves- automatiseren, scheelt dat een ‘Dnet even anders tigingen in Duitsland en Hong hoop invoer- en controlewerk in onze administratie en jaar- Kong. Ook werken we samen voor mijn collega, die dit voor rekening,’ vertelt Angelique. met partners in Noord- en Zuid- haar rekening neemt.’ Zelf richt ‘Uiteindelijk komen we er wel Amerika en India.’ De gegevens Angelique zich op de aanleve- uit, hoor, en als we het CBS bel- voor de statistieken van de in- ring van de groothandelsinfor- len krijgen we direct antwoord. ternationale handel in goederen matie. ‘Het is allemaal te doen, ’Angelique werkt sinds twee verstrekt Profiltra via het soft- hoor, maar het komt wel bij de jaar bij Profiltra, een bedrijf dat wareprogramma IRIS aan het andere dagelijkse werkzaam- technische specialiteiten levert CBS. ‘Het is de bedoeling dat heden. Bovendien is het werk aan de industrie. ‘Het leverings- we een koppeling gaan leggen dat voor ons bedrijf niet direct programma van Profiltra om- met onze geautomatiseerde ad- toegevoegde waarde heeft. Daar vat filtratiehulpmiddelen voor ministratie,’ legt Angelique uit. moet je overheen kunnen kij- vloeistoffiltratie, vulstoffen en ken, en dat doen we ook. Het pigmenten voor de drukinkt- dient een algemener belang.’ In Angelique Aussems is hoofd boekhouding en en verfindustrie, hoge tempe- het weekend is Angelique vaak administratie bij Profiltra, een bedrijf dat technische ratuurisolaties voor onder an- met haar gezin op het IJsselmeer materialen en producten levert aan diverse industrieën. dere de bekleding van ovens, Verder te vinden. ‘We zeilen graag. De Het aanleveren van gegevens aan het CBS is niet haar rubberen en kunststof afdich- automatiseren kinderen zijn nu 12 en 9. Die grootste hobby, maar samen met haar collega en met tingen en keerringen voor de beginnen zelfstandig te worden ondersteuning van het CBS komt ze er steeds weer uit. machine­bouw, muurdoorvoe- scheelt een en trekken er ook met een eigen Zeilen met haar gezin is wél een grote hobby. ringen en compensatoren voor hoop invoer- en bootje op uit.’ leidingsystemen. Heel uiteen- lopend. Het leuke van Profiltra controlewerk Annemieke Bos

38 39 buitenland Het economisch potentieel van Afrika

Zuid-Afrika is de economische motor

met gemiddeld 2,5 procent per jaar. Omdat de be- Afrika in het algemeen en volking sneller groeide dan de economie, daalde Zuid-Afrika in het bijzonder. in deze periode het inkomen per hoofd van de be- Het deel van Afrika ten zuiden volking. Veel landen hadden torenhoge schulden van de landen Algerije, Egypte, opgebouwd. Door droogte en slechte economische Libië, Marokko en Tunesië omstandigheden groeide in deze periode de voed- wordt aangeduid met Sub- selproductie nauwelijks en kampten veel landen Sahara Afrika en bestaat uit met extreme voedseltekorten. Sinds de start van 48 landen. In totaal woont hier het nieuwe millennium is de economische groei in Met het Wereldkampioen- ongeveer 12 procent van de de meeste landen echter robuuster dan voorheen. schap Voetbal in aantocht, wereldbevolking. De afgelopen In de periode 2000–2008 bedroeg de economi- besteden wij in dit nummer jaren is Sub-Shara Afrika in sche groei in Sub-Sahara Afrika jaarlijks ongeveer van het relatiemagazine economisch opzicht in beeld 6 procent. In 2009 vertraagde de economische aandacht aan de economische gekomen, met Zuid-Afrika als groei als gevolg van de financiële crisis. De Zuid- ontwikkelingen in Sub-Sahara economische motor. Afrikaanse economie liet tot 2008 een gemiddelde groei van ongeveer 5 procent zien. In 2008 daalde In de vijftiende eeuw zetten de Europeanen han- de groei tot 3,1 procent en in 2009 kromp de eco- delsposten op aan de kust van Afrika, waarmee nomie met 2 procent. de slavenhandel op gang kwam. Vanaf 1880 werd Sub-Sahara Afrika het doelwit van Europese ex- Handel met China neemt snel toe pansiedrift. Dertig jaar later was bijna het hele De nogal uitbundige groei in de periode 2000– continent in bezit van de koloniale mogendheden. 2008 werd vooral gestimuleerd door de sterke Voor de meeste Afrikaanse landen kwam in de ja- buitenlandse vraag naar met name grondstoffen. ren vijftig en zestig van de twintigste eeuw een Vooral de export naar Azië, met name China, is einde aan het koloniale tijdperk. Na de onafhan- fors gegroeid. China heeft het Verenigd Konink- kelijkheid probeerden de grote mogendheden hun rijk ingehaald als derde belangrijkste handelspart- invloedsfeer te behouden en raakte ook Afrika in ner van Afrika. Ook de handel met India en Ja- de greep van de verdeeldheid tussen Oost en West. pan floreert. India heeft historische banden met In de jaren negentig kwam het voormalige Britse koloniën in democratiseringsproces op gang. Sinds de start Sub-Sahara Afrika, vanwege het In Zuid-Afrika eindigde de apart- grote aantal Indiase migranten heid en in 1994 werden er in dat van het nieuwe dat zich tijdens het koloniale tijd- land voor het eerst verkiezingen perk in Afrika vestigde. In 2007 voor alle rassen gehouden. millenium is de en 2008 slaagde Sub-Sahara economische groei Afrika erin om meer buitenland- Gunstige ontwikkelingen in het se investeringen aan te trekken. nieuwe millennium in de meeste landen Dit kwam doordat in sommige De economie van alle landen van robuuster dan delen van Sub-Sahara Afrika het Sub-Sahara Afrika samen groei- handelsklimaat verbeterde. Het de in de jaren tachtig en negentig voorheen Afrikaanse land met het beste

40 41 Binnen de opkomende markten staat de Zuid-Afrikaanse aandelenmarkt op de vierde plaats en zij behelst grofweg 90 procent van de totale marktkapitalisatie van het hele Afrikaanse continent

handelsklimaat is Mauritius op wordt naar het bruto binnenlands plek 24. Dit is hoger dan bijvoor- De economische product per hoofd kan de regio beeld Duitsland (25) en Nederland motor en worden onderverdeeld in drie (26). Zuid-Afrika (32) doet het on- groepen: geveer zo goed als Frankrijk (31). het meest 1. De relatief rijke landen: bru- In Zuid-Afrika is vooral de finan- to binnenlands product per hoofd ciële markt goed ontwikkeld. Bin- welvarende van 1.000–5.000 euro per jaar nen de opkomende markten staat land is Zuid- De meeste van deze landen liggen de Zuid-Afrikaanse aandelenmarkt in het zuidelijk deel van Afrika. De op de vierde plaats en zij behelst Afrika met een economische motor en het meest grofweg 90 procent van de totale gemiddelde groei welvarende land is Zuid-Afrika, markt­kapitalisatie van het hele met een gemiddelde economische Afrikaanse continent. In de rest van 5 procent groei van 5 procent. Dit land telt van de regio is het financiële stelsel ongeveer 50 miljoen inwoners, nog zwak ontwikkeld. Aandelen- 6 procent van de bevolking van belegging in Afrika blijft daarom vooral beperkt Sub-Sahara Afrika. Het is een land met een naar tot Zuid-Afrika. Wat de groei ook heeft gestimu- wereldmaatstaven gemiddeld inkomen. De in- leerd is het gebruik van nieuwe informatie- en komensverdeling is echter behoorlijk scheef. communicatietechnolo­gieën (ICT). Deze groeien Blanken verdienen nog steeds drie keer zoveel de laatste jaren explosief. Het aantal mobiele tele- als de zwarten. De financiële, juridische, com- foonabonnementen is in Sub-Sahara Afrika de af- municatie-, energie- en transportsectoren zijn gelopen vijf jaar jaarlijks met 50 procent toegeno- goed ontwikkeld. De Zuid-Afrikaanse effecten- men, met Zuid-Afrika als koploper. In 2000 waren beurs behoort bijvoorbeeld tot de tien grootste er per honderd inwoners gemiddeld 0,3 internet- van de wereld. De huidige Zuid-Afrikaanse eco- gebruikers, in 2008 was dit aantal gestegen tot 7. nomie kent twee kanten: de moderne, ontwik- Deze toename is echter geconcentreerd in enkele kelde economie rond de grote steden staat in snel groeiende steden. Een forse stijging van de sterk contrast met de vele, onderontwikkelde ontwikkelingshulp in de vorm van kwijtschelding plattelandsgebieden. Het werkloosheidspercen- van de schuldenlast en noodhulp droegen ook bij tage is met 23 procent nog hoog. aan de positieve ontwikkeling in het afgelopen 2. De arme landen: bruto binnenlands product decennium. In 2006 schold de Wereldbank alle per hoofd van 200–1.000 euro per jaar schulden aan de African Development Bank kwijt. Dit zijn landen met een redelijk stabiel politiek en economisch klimaat, maar de economische Grote verschillen tussen de landen mogelijkheden zijn beperkt en er is een grote Niet alle landen hebben evenveel geprofiteerd achterstand op het gebied van onderwijs en ge- van de positieve economische ontwikkelingen in zondheidszorg. de afgelopen jaren. Zuid-Afrika alleen al is goed 3. De extreem arme landen: bruto binnenlands voor 39 procent van het totale bruto binnenlands product per hoofd van 100–200 euro per jaar product (bbp*) en Nigeria, de één na belangrijkste Tot deze groep behoren met name landen uit economie, is goed voor 16 procent. Als gekeken de zogenaamde Sahel-regio. Deze regio ligt ten zuiden van de Sahara en strekt zich uit van de Senegalese westkust tot de Hoorn van Afrika. De meeste Sahellanden behoren tot de armste * Het bruto binnenlands product is het totale inko- ter wereld. men dat in een land door productie is verkregen, waarbij de kosten van het gebruik van de duurzame productiemiddelen­ niet in mindering zijn gebracht.

42 43 Afrikaanse bevolking is momenteel met het hiv- Bijna de helft van de Nederlandse import uit Sub- virus geïnfecteerd, 1,5 miljoen mensen zijn al aan Sahara Afrika bestaat uit delfstoffen zoals aard- Ongeveer een zesde van de Afrikaanse bevolking is aids gestorven en de regio telt meer dan elf mil- olie. Op de tweede plaats komen landbouw- en momenteel met het hiv-virus geïnfecteerd joen weeskinderen als gevolg van aids. De meeste visserijproducten met een aandeel van 31 pro- slachtoffers vallen onder de beroepsbevolking. cent. Binnen de landbouw zijn bloemen en plan- ten, fruit en cacao de belangrijkste Afrikaanse Economische ontwikkeling Hiv-geïnfecteerden in de leeftijdsgroep 15–49 jaar Nederlandse handel beperkt tot enkele landen producten die in Nederland worden ingevoerd. De handel tussen Nederland en Sub-Sahara Afrika In enkele landen van Sub-Sahara Afrika is met % volumemutaties Nederland 8 Senegal is beperkt. In 2008 kwam 1,8 procent (ongeveer name de tuinbouw de laatste jaren flink gegroeid. Mali 7 miljard euro) van de in Nederland ingevoerde Aardolieproducten, voedings- en genotmidde- 6 Ghana Ehiopië goederen en diensten uit Sub-Sahara Afrika en len en chemische producten zijn de belangrijkste 4 Nigeria ging 2,1 procent (ongeveer 9 miljard euro) van de producten die Nederland naar Sub-Sahara Afrika Oeganda vanuit Nederland uitgevoerde goederen en dien- exporteert. Samen beslaan ze ongeveer driekwart 2 Tanzania Mozambique sten hier naartoe. In het afgelopen decennium is van de export. 0 Zambia de wederzijdse invoer van goederen verdubbeld. Namibië De belangrijkste handelspartners zijn Zuid-Afrika, Rita Bhageloe-Datadin –2 Zimbabwe Zuid-Afrika Nigeria, Ivoorkust en Angola. Bijna 70 procent –4 Lesotho van de Nederlandse invoer uit Sub-Sahara Afrika ‘80 ‘82 ‘84 ‘86 ‘88 ‘90 ‘92 ‘94 ‘96 ‘98 ‘00 ‘02 ‘04 ‘06 ‘08 Botswana komt hier vandaan. Swaziland

Sub-Sahara Afrika Nederland Zuid-Afrika 0 8 15 23 30 % Bron: IMF, World Economic Outlook Database. Bron: UNAIDS, Report on the global aids epidemic, 2008.

Iran Economische belemmeringen kige fysieke infrastructuur, geringe koopkracht en 1.000 – 5.000 euro Bahrein Katar Ondanks de in het algemeen gunstige ontwikkeling gebrek aan economische diversificatie beperken de 200 – 1.000 euro Marokko Libië Egypte Verenigde Arabische Emirate in het nieuwe millennium blijft de omvang van de intra-Afrikaanse handel. Verder heeft Sub-Sahara 100 – 200 euro Algerije geen gegevens Saoedi-Arabië economie van Sub-Sahara Afrika nog steeds mar- Afrika, behoudens een opleving in 2007 en 2008, Mauritanië Om ginaal. De economie van de regio, gemeten naar niet veel buitenlands particulier kapitaal kunnen Mali Niger het bruto binnenlands product, bedroeg in 2008 aantrekken. Hoewel het handelsklimaat verbetert, Eritrea Jemen ongeveer 850 miljard euro en is daarmee slechts zijn de tien landen met wereldwijd het slechtste Kaapverdië Senegal Tsjaad Soedan Burkina Faso anderhalf keer zo groot als die van Nederland. De handelsklimaat, met uitzondering van Venezuela, Guinee Djibouti Bissau Guinee bevolking is echter ongeveer vijftig keer zo groot. allemaal Afrikaans. De directe buitenlandse inves- Benin Nigeria Ethiopië Corruptie, wanbeleid, burgeroorlogen en de vele teringen in Sub-Sahara Afrika beperken zich vaak Sierra Leone Ivoorkust Ghana Togo Centrafrika conflicten frustreren de ontwikkeling van Sub- tot de exploitatie van grondstoffen en de export Liberia Somalië Kameroen Sahara Afrika. De conflicten kostten de betrokken van primaire producten. De uitdaging voor de pri- landen tussen 1990 en 2005 gemiddeld jaarlijks vate sector ligt in de waardetoevoeging door be- Equatoriaalguinee Uganda Gabon Kenia 15 procent van het bruto binnenlands product. werking van primaire grondstoffen. Kongo Rwanda Door droogte en burgeroorlogen heeft Sub-Sahara Democratische Republiek Congo Afrika te kampen met vele hongersnoden. Deze Opleidingsgraad Tanzania worden nog verergerd door de sterke bevolkings- Een ander knelpunt is de nog relatief lage oplei- groei. Tussen 1975 en 2006 verdrievoudigde de dingsgraad van de bevolking. Ongeveer 20 pro- bevolking tot 770 miljoen. Nigeria, Ethiopië, de cent van de jongeren (15–24 jaar) is analfabeet. Malawi Angola Democratische Republiek Congo en Zuid-Afrika In Zuid-Afrika is dat 8 procent. Het aantal basis- Zambia hebben de grootste bevolking. Door de vele pro- schoolleerlingen groeide sinds 1998 jaarlijks wel blemen komt de handel niet echt op gang. Het met ongeveer 2 procent, maar slechts 62 procent Mozambique Zimbabwe aandeel van Sub-Sahara Afrika in de wereldhandel van de leerlingen rondt de basisschool af, tegen Madagaskar Botswana is slechts 2 procent. Het grootste exportproduct is ongeveer 85 procent elders in de wereld. Door de Namibië ruwe olie. Op de tweede plaats komen diamanten, grote verschillen in welvaart en persoonlijke ont- edelstenen en andere mijnbouwproducten. De plooiingsmogelijkheden trekken veel geschoolde Swaziland laatste jaren is in sommige landen echter ook de en ongeschoolde jongeren uit Afrika weg. In 2000 Lesotho export van niet-traditionele producten zoals tuin- werkten circa 300.000 goed gekwalificeerde Afri- Zuid-Afrika bouw- en industrieproducten op gang gekomen. kanen (inclusief Noord-Afrikanen) in Europa en de Ook de handel tussen de Sub-Sahara-landen is Verenigde Staten. De laatste jaren vormt aids ook marginaal. Hoge onderlinge tarieven, een gebrek- een groot probleem. Ongeveer een zesde van de Bruto binnenland product per hoofd in 2009. (Basisbron: IMF)

44 45 kort actueel kort actueel

50 procent van huishoudens heeft krantenabonnement

Het aantal vaste krantenabonnementen blijft afnemen. Had in 1997 nog 62 procent van alle Nederlandse huishoudens een abonnement op een krant, in 2008 daalde dit percentage naar 50 procent. Paren, al Levensverwachting meisjes 4 jaar hoger dan jongens dan niet met kinderen, hebben vaker een krantenabonnement dan alleenstaanden en eenoudergezinnen. Zo valt bij 61 procent van de Meisjes die in Nederland in 2008 zijn voor alle mannen die het niet leuk stellen zonder kinderen de krant op de deurmat. Bij eenoudergezinnen geboren hebben een levensverwachting vinden om achter de meisjes te is dat slechts 24 procent. (Bron: CBS) van 82,3 jaar. Dat is 4 jaar hoger eindigen: op de Europese ranglijst van dan die van jongens. Maar hoelang de levensverwachting zijn Nederlandse blijven de vrouwen nog koploper? meisjes tussen 1996 en 2006 gedaald Het verschil tussen beide seksen van de 6e naar de 12e plaats. De wordt namelijk sinds 1980 jongens daarentegen stegen op steeds kleiner. Vanaf dat die lijst van de 5e naar de 4e jaar hebben mannen plaats. Daarmee hebben ze een een winst van 5,8 jaar vergelijkbare levensverwachting gepakt, terwijl vrouwen als Spaanse jongens, maar gemiddeld slechts moeten ze op de ranglijst wel 3,1 jaar ouder zijn Zweden en Italianen boven zich geworden. Overigens, dulden… (Bron: CBS, Eurostat)

73.000 huwelijken

Dat er goede wijnjaren 25 jaar positivo zijn, weten we. Maar goede huwelijksjaren? Al 25 jaar zijn Toch kunnen we Nederlandse consumenten vrijwel zeggen dat 2008 een prima onafgebroken positiever dan de trouwjaar was. In dat jaar gemiddelde EU-burger. Alleen de Finnen, werden in Nederland ruim Zweden en Denen zijn positiever dan wij. 75.000 huwelijken gesloten. In Ook begin dit jaar bleek dat we positiever de jaren daarvoor (sinds 2004) denken over onze eigen financiële situatie lag het aantal huwelijken rond en over het economisch klimaat in het 72.500 en in het jaar erop, in komend jaar dan menig andere Europeaan. 2009, beloofden 73.000 stellen Vooral de Grieken en Roemenen zijn elkaar trouw. Waarmee 2008 negatief. (Bron: CBS, Eurostat) dus een duidelijke uitschieter bleek op het gebied van huwelijksvoltrekkingen. (Bron: CBS)

46 47 historie

‘Kloek van oog, zeker van hand’

Het beschavende van de sport

etaald-voetbalclub AGOVV, een subtop- der de sport, toe-eigenden. Het waren deze mid- per in de Jupiler League, is in 1913 opge- dengroepen die na 1900 verantwoordelijk waren Bricht als Apeldoornse Geheel-Onthouders voor de snelle groei van de sport als maatschap- Voetbal Vereniging. De oprichting zelf én de naam pelijk verschijnsel. die de jongens voor hun vereniging bedachten, zijn een fraaie uiting van de verenigingsdrang Echte jongens van Jan de Witt rondom een verheven ideaal, die de samenleving Vele betrokkenen hebben aan de sportbeoefening aan het begin van de twintigste eeuw kenmerkte. een beschavende invloed toegekend. Het belang van sport volgens Pim Mulier, de Haarlemse sport- De moderne sport is ontstaan door diverse vor- pionier en oprichter van de eerste Nederlandse men van inheems vermaak te reglementeren en voetbalvereniging Haarlemsche F.C., was dat het standaardiseren. Maatschappelijke elites speelden ‘den Jan Saliegeest uit ons Jong Holland hield’, daarbij een cruciale rol. Zij zijn het geweest die de jeugd van een vroegrijpe levensopvatting af- de diverse, lokaal sterk variërende vormen van hield en hen weerhield van het ‘doelloos slijten vermaak volgens de eigen morele idealen hebben van vrije uren bij borrels en biljartspel’. Voetbal- vormgegeven. Met sportbeoefening werd ruimte len, wielrijden en gymnastiek waren gezonde in- geschapen in het strakke keurslijf waarin deze spanningen die van de jeugd een generatie jonge jongeren zich in die tijd bevonden. Streng opge- mensen kon maken die ‘kloek en zeker van oog, voed als ze werden en met het vooruitzicht om en vast van hand waren. Echte jongens van Jan in de voorbereiding op hun leven als volwassene de Witt’. voortdurend ‘beheersing, distantie en distinctie’ te oefenen, was het gezamenlijke sporten in deze Beschavende invloed van sport kringen ‘een gemeenschappelijke ontsnapping’. Ook de statistici van het CBS hebben zich al Het zijn de woorden van de Amsterdamse histo- vroeg bemoeid met de sport. Het was de eerste ricus Piet de Rooy. Jongeren uit de middenklassen CBS-directeur Henri Methorst die in zijn eerste schiepen op de golven van het zich organiserende officiële publicatie die hij namens het nieuwe verenigingsleven hun eigen gedragskaders waar- statistiekbureau publiceerde, gewezen heeft op mee zij zich delen van de elitaire cultuur, waaron- de beschavende invloed van sportbeoefening. In

48 49 een inleiding op het sociale politiek, om de geesten te winnen voor tiende Internationale wettelijke maat­regelen die kinderen en arbeiders hygiënische en de- tegen willekeur en gevaar op de werkvloer moes- mografische congres ten beschermen. Sport was rond 1900 nog geen in de Ecole de Méde- sociaal item waarvoor de statistiek moest worden cin in Parijs in 1899 ingezet. De werkdagen waren nog gevuld met ar- had hij gesproken beid, voor sportief vertier was nog weinig tijd. De over het alcoholver- beleidsaandacht voor de sport is dus niet zo oud. bruik in ons land. Dat is ook de reden dat sportstatistieken van het De daling van het CBS vrij laat zijn gepubliceerd. Vanaf 1942 zijn verbruik die hij con- er de incidentele mededelingen van de Afdeeling stateerde schreef hij Cultureele Statistiek van het statistiekbureau. Het onder meer toe aan zijn beknopte overzichten van het aantal sportor- de invloed van de ganisaties en de daarbij aangesloten verenigingen sportbeoefening, die met matigheid gepaard ging en werkende leden (mannen en vrouwen). Lange en de toenemende consumptie van kwast (citroen tijd waren de verenigings- en ledenstatistieken met water). en de sportvoorzieningenstatistieken de enige beleidspublicaties op het gebied van de sport. De De jacht naar records statistieken moesten een beeld geven van de vrije- Zag Methorst de sport nog als een bondgenoot in tijdsbesteding van de Nederlanders. Vanaf 1974 een sociale-réveilbeweging die onder andere door zijn daar de leefsituatieonderzoeken en de gezond- matigheid en soberheid werd gekenmerkt, zijn heidsenquêtes bijgekomen. CBS-onderzoeken zijn opvolger P.J. Idenburg was in de jaren dertig al- de uitdrukkingen van klem­mende sociale vraag- lerminst overtuigd van de beschavende kracht stukken waarop beleid gewenst was. De perspec- van de sport. Hij zag de sportbeoefening als een tiefverbreding in het statistisch onderzoek illus- voorbeeld van de veruitwendiging van het leven, treert dan ook hoe snel de maatschappelijke rol die hij verfoeide. Het ging in de sport net zo als van de sport was veranderd: van zinvolle tijdsbe- in het moderne kapitalisme: ten behoeve van een steding naar intrinsiek onderdeel van een gezonde ongebreideld winststreven steeds grotere aantal- leefstijl. len willen produceren in een steeds sneller tempo. Die ontwikkeling had in de sport zijn gelijke in de Statistische modellen jacht naar records, een ontwikkeling die Idenburg Beleidsrelevant zijn de statistieken van het aantal bedenkelijk vond: ‘Met bewondering verneemt de combi-zwembaden, de capaciteit van jachthavens wereld van de toppraestaties, welke de grooten en de percentages van de mensen die voldoen aan op dit terrein te aanschouwen geven, als ware de de Norm voor Gezond Bewegen zeker. Spannend menschheid verrijkt door de wetenschap, dat er wordt het sportonderzoek pas als ruimer wordt iemand nog sneller fietsen, nog verder werpen, gekeken en statistiek als ‘rekenkracht’ wordt ge- nog hooger springen, nog harder loopen kan dan definieerd en geavanceerde statistische modellen de op één na snelste fietser, verste worden ingezet om echte sport- werper, hoogste springer en hard- vraagstukken te analyseren. Een ste looper.’ Dat de ‘cultuur der ziel’ voorbeeld is de vraag of aan de plaats maakte voor de cultuur van hand van de gescoorde doelpun- het lichaam noemde hij een bewijs ten in uit- en thuiswedstrijden van ernstige ontaarding. PSV meer thuisvoordeel heeft gehad dan Ajax. En of het moge- Verenigingsstatistieken lijk is om met het maken van een Sportbeoefening heeft zich niet zo zogeheten ‘kansgrafiek’ al tijdens intensief en zeker niet zo vroeg in een tenniswedstrijd te voorspellen de aandacht van de statistiek- en wie er gaat winnen. Het blad van beleidsmakers mogen verheugen. de Vereniging voor Statistiek en De negentiende-eeuwse enquêtes Operationele Research Stator be- en statistieken waren in de eerste steedde in de zomer van 2008 een plaats georganiseerd om de publie- heel katern aan de relatie tussen ke opinie rijp te maken voor een sport en statistiek.

50 51 Krachtsverhoudingen Sven Kramer staat in het universele allround In het blad beantwoord- klassement pas op plaats 14. den Gerard Sierksma, Kramer zou de lijst gaan aanvoeren als hij ten hoogleraar kwantita- minste twee gouden medailles zou winnen op de tieve logistiek aan de Olympische Spelen van Vancouver. Zoals we in- universiteit van Gronin- middels weten, is hem dat niet gelukt. gen, en Bertus Talsma, promovendus aldaar, Ronald van der Bie de vraag of prijswin- nende veelvraat Sven Kramer wel de beste schaatser aller tijden is. Voor de beantwoording van die vraag konden de auteurs beschikken over een indrukwekkende database met maar liefst negentigduizend schaats- tijden. Het waren de uitslagen van achthonderd toernooien met ruim drieduizend wedstrijden die in de periode 1893–2008 zijn gehouden. De aan- voerder van de Adelskalendern, de Amerikaan Shani Davis, heeft de vier klassieke schaatsafstan- den, omgerekend naar 500-metertijden, het snelst gereden. Sven Kramer staat daar kort achter. Maar dat is geen eerlijke ranglijst. In het verleden heb- ben schaatsers hun rondjes onder sterk wisselende omstandigheden en met geheel andere materialen Literatuur verreden. Vroeger: op vaste schaatsen, op buiten- M. van Bottenburg, Verborgen competitie. Over de ijs, in de wind en in de sneeuw, de laatste jaren: op uiteenlopende populariteit van sporten. (Amsterdam klapschaatsen en in een skipak, op een overdekte 1994). baan met een beheersbaar microklimaat. Ph.J. Idenburg, ‘De besteding van den vrijen tijd’, in: Stemmen des tijds 23 (1934), 253-278. Om een eerlijkere vergelijking tussen de sterk- P. de Rooy, ‘De wijsheid van de jongensclub’, in: ste schaatsers uit heden en verleden te kunnen Groniek. Historisch tijdschrift 32 (1999), 283–294. maken, hebben de auteurs voor deze afwijkende Stator. Periodiek van de VVS, 9 (2008), nr. 2. milieus en materialen gecorrigeerd. Niet de ab- solute tijden, maar de onderlinge krachtsver- houdingen en de tijdverschillen die zij maakten met de tegenstanders namen zij tot uitgangs- punt bij hun analyses. De grootste kampioen is de schaatser die zijn tegenstanders met de groot- ste tijdsverschillen verslaat, was de gedachte. Zodoende wordt het universele klassement met de topvijftien van allrounders bij de mannen aangevoerd door de Amerikaan Eric Heiden, gevolgd door Ard Schenk. Zij staan bijna onge- naakbaar bovenaan, want de kans dat zij die po- sities kwijtraken is klein, omdat de analyses van de schaatstijden ook hebben laten zien dat de huidige toppers hun wedstrijden met steeds ge- ringere verschillen winnen. Dat is de reden dat Shani Davis in geen enkel topvijftien klassement voorkomt, niet bij de allrounders en niet bij de sprinters. Wel Oscar Mathisen (1908–1914, plaats 4) en Jaap Eden (1893–1896, plaats 6).

52 53 kort culinair kort culinair

1,7 procent meer omzet voor cafetaria’s

In tijden van crisis zijn er niet alleen verliezers, maar ook winnaars. Zo lijken in de horecabranche de cafetaria’s het minst last te hebben van de economische terugval. Als enige in deze branche realiseerden cafetaria’s in het derde kwartaal van 2009 een omzetgroei. De omzet nam toe met 1,7 procent. De prijzen stegen met 2,3 procent en het omzetvolume daalde met 0,6 procent. Daarmee presteren cafetaria’s beduidend beter dan restaurants. Daar daalde de omzet met 4,4 procent en nam het volume van de omzet met 6,8 procent af. Moeten restaurants dan ook maar met een cafetariakaart komen? (Bron: CBS) 334 miljoen euro fruit uit Chili

Kiwi’s in Nederlandse winkels en marktkramen komen niet alleen uit Nieuw-Zeeland. Steeds meer kiwi’s worden geïmporteerd uit Chili. Dat geldt trouwens niet alleen voor de Voor 2 miljard euro aan voeding uit Afrika ovale vrucht met de zwarte pitjes. Ook Chileense druiven en appels vinden Nederland heeft in 2008 voor 26 miljard euro aan steeds meer aftrek in Nederland. voeding ingevoerd. Hiervan kwam 8 procent, ofwel De invoer van fruit uit Chili is in 2 miljard euro, uit Afrika. Meer dan de helft van 2008 in vergelijking met 2007 met deze voedingimport uit Afrika betreft cacao – vooral bijna 20 procent toegenomen. In cacaobonen uit Ghana, Ivoorkust, Kameroen en Nigeria. 2008 werd voor 334 miljoen euro Verder bestaat ruim 30 procent van de voedingimport uit aan fruit ingevoerd uit het langste Afrika uit fruit. De invoer van fruit komt vooral uit Zuid- land ter wereld. Ook Chileense wijn Afrika. Met exotische vruchten als mango’s doet het goed in Nederland. Tien jaar en papaya’s zorgt dit land voor steeds geleden bedroeg de invoerwaarde kleurrijkere fruitschalen in ons van Chileense wijn nog 2 procent, land. (Bron: CBS) maar in 2008 was dit inmiddels toegenomen tot 6,2 procent. IJs daalt 9,7 procent in prijs Daarmee laat Chili landen als Argentinië en Australië Een bezoek aan de supermarkt wordt achter zich. Frankrijk blijft zo langzamerhand een feestje, gezien echter onze belangrijkste de alsmaar dalende prijzen van wijnleverancier met een voedingsmiddelen. In vergelijking met aandeel van ruim een jaar eerder daalde in december 2009 30 procent. de prijs van consumptie-ijs bijvoorbeeld (Bron: CBS) met 9,7 procent, terwijl de prijs van verse groenten met 7,4 procent omlaag ging. Ook de prijzen van eetbare oliën, aardappelen, yoghurt, room en dessert daalden fors met 4,5 tot 6,5 procent. Voor kaas betaalden we in december 2009 3,5 procent minder en voor boter 2,6 procent minder. (Bron: CBS)

54 55 recente CBS-publicaties

Bestellingen Bestellingen E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Fax: (045) 570 62 68 Fax: (045) 570 62 68 Kengetal: C-156 Kengetal: V-40 Kengetal: B-15 ISSN: 1573-2215 ISSN: 1571-0998 Prijs: Abonnementsprijs per Prijs: Abonnementsprijs per jaar € 53,10 (inclusief jaar € 53.10 (inclusief verzendkosten) verzendkosten) Los nummer Los nummer: € 14.60 (inclusief € 14.60 (inclusief verzendkosten) verzendkosten)

Sociaaleconomische trends 2010 Bevolkingstrends 2010

Het CBS verricht veel onderzoek naar ontwikkelingen en De publicatie ‘Bevolkingstrends’ is een statistisch achtergronden op sociaaleconomisch terrein. Het kwartaalblad kwartaalblad over de demografie van Nederland. Hierin Sociaal¬economische trends is het belangrijkste medium vindt u artikelen en korte bijdragen die betrekking om de resultaten hiervan in uitgebreidere artikelen onder hebben op de demografie van Nederland. Ook bevat de aandacht te brengen. Zo bevat dit eerste nummer van Bevolkingstrends onderzoek naar variabelen die de 2010 bijdragen over de combinatie van arbeid en zorg, de demografische ontwikkelingen en ruimtelijke verschillen ontwikkelingen in de aandachtswijken, globalisering en in bevolkingskenmerken beïnvloeden, zoals onderwijs en werkgelegenheid, en de relatie tussen inkomen en sociale gezondheid. participatie.

56 57 recente CBS-publicaties

Bestellingen Bestellingen E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Fax: (045) 570 62 68 Fax: (045) 570 62 68 Kengetal: G-94 Kengetal: P-34 ISBN: 978-90-357-1654-4 ISBN: 978-90-357-1580-6 Prijs: € 6,30 (exclusief Prijs: € 35,00 (exclusief verzendkosten) verzendkosten)

Annual report 2009 National Youth Monitor De digitale economie 2009

Dit rapport is de Engelse vertaling van het ‘Jaarrapport Nederlanders hebben steeds meer ICT-vaardigheden en 2009 Landelijke Jeugdmonitor’ en geeft een breed overzicht gebruiken in toenemende mate mobiel internet. Verder van hoe Nederlandse jongeren van 0 tot 25 jaar leven. De verdringt de laptop de desktop uit de huishoudens en hebben situatie is beschreven vanuit zes invalshoeken: jongeren en scholen steeds meer pc’s met internet. Dit zijn slechts enkele gezin, gezondheid, onderwijs, maatschappelijke participatie, feiten uit de publicatie ‘De digitale economie 2009’. Het boek arbeidsmarkt en veiligheid. De inhoud is gebaseerd op cijfers bevat nog veel meer informatie over het gebruik van ICT door die op de website www.landelijkejeugdmonitor.nl staan. personen, bedrijven en in de publieke sector.

58 59 Centraal Bureau voor de Statistiek