Program Ochrony Środowiska Miasta I Gminy Wieliczka

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXIV/249/2004 r. z dnia 22 grudzień 2004 r

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA I GMINY WIELICZKA

2004 r Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

SPIS TREŚCI

1.WSTĘP...... 5

2.CEL I ZAKRES PROGRAMU...... 6

3.CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY WIELICZKA...... 7

3.1POŁOŻENIE ...... 7 3.2CHARAKTER GMINY...... 7 3.3UŻYTKOWANIE TERENU...... 8 3.4DEMOGRAFIA...... 8 3.5INFRASTRUKTURA I GOSPODARKA ...... 9 3.5.1Infrastruktura drogowa...... 9 3.5.2Infrastruktura techniczna...... 10 3.5.3Najważniejsze zakłady przemysłowe i usługowe...... 11 3.5.4Oświata...... 12 3.5.5Turystyka i rekreacja ...... 12 3.5.6Gospodarka wodno - ściekowa...... 13 3.5.6.1Sieć wodociągowa...... 13 3.5.6.2Sieć kanalizacji sanitarnej...... 13 3.6GOSPODARKA ODPADAMI ...... 15 3.7ZAGROŻENIE POWODZIOWE...... 16 3.8OSUWISKA...... 16 4.STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY ...... 18

4.1RZEŹBA TERENU I WARUNKI GEOLOGICZNE...... 18 4.2POKRYWA GLEBOWA...... 19 4.3WARUNKI KLIMATYCZNE...... 19 4.4STAN ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ...... 20 4.5WODY POWIERZCHNIOWE ...... 21 4.6WODY PODZIEMNE...... 24 4.7HAŁAS ...... 25 4.8PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE NIEJONIZUJĄCE...... 27 4.9ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 28 4.9.1Przyroda nieożywiona...... 32 4.10ZACHOWANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ...... 32 4.11GOSPODARKA ZŁOŻAMI ...... 34 4.12WALORY KULTUROWE...... 37 4.13WALORY KRAJOBRAZOWE...... 37 4.14WPŁYW KOPALNI SOLI WIELICZKA NA STAN ŚRODOWISKA...... 37 5.UWARUNKOWANIA POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA I GMINY WIELICZKA...... 38

5.1POWIĄZANIA Z POLITYKĄ EKOLOGICZNĄ WOJEWÓDZTWA I KRAJU...... 38 5.2ZAPISY „STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY WIELICZKA”...... 39 5.3ZADANIA I INWESTYCJE PROEKOLOGICZNE REALIZOWANE PRZEZ GMINĘ...... 41 5.4WSPÓŁPRACA GMINY W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA...... 42 6.DŁUGOTERMINOWA POLITYKA ŚRODOWISKOWA GMINY DO 2014 R...... 43

2 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

6.1PRIORYTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY ...... 43 6.1.1Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę...... 43 6.1.2System kanalizacji i oczyszczania ścieków ...... 44 6.1.3Gospodarka odpadami ...... 45 6.1.4Edukacja ekologiczna w gminie...... 45 6.2POZOSTAŁE OBSZARY DZIAŁAŃ...... 47 6.2.1Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej...... 47 6.2.2Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki.. 48 6.2.2.1Oszczędność energii...... 48 6.2.2.2Zmniejszenie wodochłonności gospodarki...... 48 6.2.3Zrównoważone rolnictwo, ochrona gleb i powierzchni ziemi,...... 49 6.2.4Zwiększanie lesistości gminy...... 49 6.2.5Ochrona powietrza atmosferycznego...... 50 6.2.5.1Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych...... 50 6.2.5.2Niska emisja pozakomunikacyjna...... 50 6.2.5.3Emisja przemysłowa...... 51 6.2.6Rozwój odnawialnych źródeł energii ...... 51 6.2.7Ochrona przed hałasem i oddziaływaniem pól elektromagnetycznych...... 52 6.2.8Rozwój turystyki i rekreacji ...... 53 7.STRATEGIA WDROŻENIOWA POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA I GMINY WIELICZKA NA LATA 2004 – 2007...... 55

7.1OBSZARY PRIORYTETOWE...... 55 7.1.1System kanalizacji i oczyszczania ścieków ...... 55 7.1.2Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę ...... 56 7.1.3Gospodarka odpadami ...... 57 7.2ZADANIA O CHARAKTERZE CIĄGŁYM...... 58 7.2.1Ochrona zasobów przyrody...... 58 7.2.1.1Obiekty chronione...... 58 7.2.1.2Zieleń terenów zurbanizowanych i komunikacyjnych...... 58 7.2.1.3Tereny rolne i leśne...... 58 7.2.2Ochrona różnorodności biologicznej...... 59 7.2.3Ochrona powietrza atmosferycznego...... 59 7.2.4Ochrona złóż surowców mineralnych...... 59 7.2.5Rozwój turystyki i rekreacji ...... 60 7.2.6Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne...... 60 7.2.7Poważne awarie i klęski żywiołowe...... 61 7.2.7.1Poważne awarie przemysłowe...... 61 7.2.7.2Zagrożenie pożarowe...... 61 7.2.7.3Ochrona przeciwpowodziowa...... 61 7.2.7.4Ochrona przed powstawaniem osuwisk...... 62 7.2.8Powiązania z programami regionalnymi ...... 62 7.2.8.1Powiatowy program ochrony środowiska...... 62 7.2.8.2Program „Informatyzacja Województwa Małopolskiego w latach 2004 –2006”.. 62 7.2.9Działania planowane do realizacji przez Kopalnię Soli Wieliczka...... 62 8.HARMONOGRAM I NAKŁADY NA REALIZACJĘ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA...... 65

3 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

9.ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM...... 73

10.ŚRODKI NIEZBĘDNE DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW PROGRAMU...... 75

10.1INSTRUMENTY PRAWNE...... 75 10.2INSTRUMENTY ORGANIZACYJNE I POLITYK EKOLOGICZNYCH...... 76 10.3INSTRUMENTY EKONOMICZNE ...... 77 10.4EDUKACJA EKOLOGICZNA I DOSTĘP DO INFORMACJI...... 85 10.4.1Edukacja ekologiczna...... 85 10.4.2Dostęp do informacji o środowisku...... 85 11.KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU...... 87

11.1KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA...... 87 11.2PROPONOWANY ZESTAW WSKAŹNIKÓW EKOLOGICZNYCH I REALIZACJI PROGRAMU ...... 87 11.2.1Wskaźniki wynikające z II Polityki Ekologicznej Państwa...... 88 11.3KONTROLA SYSTEMU ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM...... 89 11.4KONTROLA STANU ŚRODOWISKA I JEGO ZAGROŻEŃ...... 89 12.OKRESOWA AKTUALIZACJA GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 91

13.STRESZCZENIE...... 92

14.LITERATURA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...... 97

4 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

1. WSTĘP

Obowiązek sporządzenia przez gminy Gminnego Programu Ochrony Środowiska wynika z art. 17 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. 2001 r. Nr 62, poz. 627). Równocześnie Ustawa o odpadach (Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 628) w art. 14 zobowiązuje gminy do opracowywania planów gospodarki odpadami. Wyżej wymienione dokumenty służyć mają realizacji na poziomie najniższej jednostki administracyjnej, jaką jest gmina, celów wymienionych w Polityce Ekologicznej Państwa, a zarazem powinny wykazywać ścisły związek z planami i programami wyższego szczebla, tj. wojewódzkimi i powiatowymi. Podstawowym celem programów ochrony środowiska wszystkich szczebli powinno być dążenie do urzeczywistniania, w formie praktycznych działań, idei zrównoważonego rozwoju, wpisanej w Konstytucję RP oraz w Politykę Ekologiczną Państwa. Zrównoważony rozwój zakłada dążenie do poprawy poziomu życia społeczeństwa bez ograniczenia możliwości rozwoju dla przyszłych pokoleń, równość w prawie do korzystania z zasobów środowiska wobec wszystkich grup społecznych i narodowych oraz osiąganie powyższych celów w sposób nie zagrażający istnieniu i stabilności ekosystemów Ziemi. Zrównoważony rozwój wyraża się dążeniem do:

 zachowania możliwości odtwarzania się zasobów naturalnych,  racjonalnego użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich substytutami,  ograniczania uciążliwości dla środowiska i nie przekraczania granic wyznaczonych jego odpornością,  zachowania różnorodności biologicznej,  zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego,  tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w dostępie do ograniczonych zasobów i możliwości odprowadzania zanieczyszczeń.

Zakłada się, że wdrożenie przedstawionego w niniejszym dokumencie Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Wieliczka pociągnie za sobą odczuwane przez społeczność gminy korzyści nie tylko w wymiarze ekologicznym, lecz również w zakresie poprawy warunków życia, rozwoju gospodarczego oraz polepszenia wskaźników ekonomicznych.

5 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

2. CEL I ZAKRES PROGRAMU

• Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego uchwalona przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 28.08.2000 r. • Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2001-2015 (dokument uchwalony przez Sejmik Wojew. Małopolskiego pod numerem XXXVII/330/2000), • Projekt Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. Oprac. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie, 2002 r. Źródło: http://www.wrotamalopolski.pl. • Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Warszawa, grudzień 2002 r. • Program wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa na lata 2002 – 2010. Warszawa, listopad 2002 r.

Pełen wykaz wykorzystanych dokumentów znajduje się w rozdziale 14. W przypadku Miasta i Gminy Wieliczka program ochrony środowiska wykonywany jest obecnie po raz pierwszy. Program ochrony środowiska na podstawie aktualnego stanu środowiska, źródeł jego zagrożeń oraz tendencji przeobrażeń określa cele polityki ekologicznej na terenie gminy, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, instrumenty realizacji programu, potrzebne środki finansowe oraz formy kontroli jego realizacji. Problematyka ochrony środowiska obejmuje wszystkie jego elementy, a więc budowę geologiczną i bogactwa naturalne, wody powierzchniowe i podziemne, powietrze atmosferyczne, rzeźbę terenu i pokrywę glebową, szatę roślinną i lasy, świat zwierząt, a także podstawowe walory kulturowe. Zakres Gminnego Programu Ochrony Środowiska odpowiada zagadnieniom ujętym w Polityce Ekologicznej Państwa oraz w programach wyższego szczebla, z uwzględnieniem charakterystyki gminy, potrzeb społeczności lokalnej oraz możliwości finansowych jednostki. Okres obowiązywania niniejszego programu obejmuje również etap wdrażania systemu, zbierania doświadczeń oraz wypracowywania optymalnych warunków działania. Wymagać będzie on ścisłej współpracy pomiędzy twórcami i weryfikatorami programu, urzędem gminy oraz jej mieszkańcami. System zarządzania środowiskiem, którego elementem są cykliczne opracowywane programy, jest w naszym kraju dopiero w początkach formowania. Jakkolwiek realizacja poszczególnych zadań z zakresu ochrony środowiska, ujętych w niniejszym programie jest podstawowym celem dla Urzędu Gminy, to jednak na etapie formowania systemu istotne jest również opracowanie i sprawdzenie samego systemu programów łączącego kolejne szczeble administracyjne.

6 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

3. CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY WIELICZKA

3.1 Położenie

Gmina Wieliczka leży w województwie małopolskim, w zachodniej części .powiatu wielickiego (rys.1). Na północnym zachodzie gmina graniczy z Krakowem, na zachodzie z gminami Świątniki i Siepraw, na południu z gminami Dobczyce i Gdów, na wschodzie z gminami Biskupice i Niepołomice. Miasto Wieliczka położone jest w północno-zachodniej części gminy. Przez teren gminy przepływają rzeki: Wisła, Drwinia Długa, Serafa, Wilga, Podłężanka, Zabawka oraz kilka potoków. Obszar gminy jest urozmaicony krajobrazowo. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według J. Kondrackiego na obszarze tym znajdują się następujące prowincje:

• Północne Podkarpacie (512): Pogórze Bocheńskie (512.42) – centralna i wschodnia część gminy, Nizina Nadwiślańska (512.41) – północna część gminy • Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (513): Pogórze Wielickie (513.33) – południowa część gminy

Należący do Kotliny Sandomierskiej obszar Pogórza Bocheńskiego spiętrzony jest w postaci garbów o wysokości dochodzącej do 260-300 m n.p.m., ku wschodowi rozczłonkowywanych przez płaskodenne doliny. Nizina Nadwiślańska położona jest w dolinie Wisły, wyciętej w iłach mioceńskich i wyścielonej osadami czwartorzędowymi. Pogórze Wielickie ma charakter wyżynny, północna jego granica stanowi próg Pogórza Karpackiego. Charakteryzuje je obecność wyrównanych, szerokich garbów o wysokości 350-400 m, podzielonych wąskimi denudacyjno-erozyjnymi obniżeniami. W zachodniej części gminy obszar rozcięty jest płaskodenną doliną Serafy o głębokości 20-40 m. Wschodnią część rozcina dolina potoku Zabawka. Najwyższy punkt, o wysokości 364 m. n.p.m. znajduje się w rejonie wsi Chorągwica.

3.2 Charakter gminy Gmina ma charakter miejsko-wiejski. Pod względem powierzchni (100 km2) jest największą z gmin w powiecie wielickim, zajmuje ponad 23% całej powierzchni powiatu. W skład gminy wchodzi miasto Wieliczka i 29 sołectw: Brzegi, Byszyce, Chorągwica, Czarnochowice, Dobranowice, Golkowice, Gorzków, Grabie, Grabówki, Grajów, Jankówka, Janowice, Kokotów, Koźmice Małe, Koźmice Wielkie, Lednica Górna, Mała Wieś, Mietniów, Pawlikowice, Podstolice, Raciborsko, Rożnowa, Siercza, Strumiany, Sułków, Sygneczów, Śledziejowice, Węgrzce Wielkie, Zabawa (rys.2). Siedzibą władz gminnych jest miasto Wieliczka. Gmina Wieliczka z wyłączeniem miasta, ma charakter rolniczy. Rolnictwo ukierunkowane jest głównie na uprawy zbożowe, w szczególności pszenicę ozimą, uprawy ziemniaków, buraków pastewnych oraz warzywa. Na terenie gminy Wieliczka znajduje się obecnie 1860 gospodarstw rolnych. Spośród nich najwięcej, bo 76,4% stanowią gospodarstwa o wielkości od 1 do 2 ha. Ponad trzy razy mniej (21,1%) stanowią gospodarstwa posiadające od 2 do 5 ha użytków rolnych. Na południu gminy gospodarstwa są rozdrobnione; ze względu na konfigurację terenu utrudniona jest uprawa gruntów; postępuje erozja gleb. Na terenie południowym gminy są

7 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka tylko dwa gospodarstwa wysokotowarowe o kierunku: uprawa zbóż, głównie kukurydzy oraz hodowla trzody chlewnej. Pozostałe gospodarstwa to gospodarstwa produkujące żywność na własne potrzeby – niskotowarowe. Na terenie gminy rozwija się pszczelarstwo. Teren północny gminy to większe obszarowo gospodarstwa rolne. Główne uprawy to uprawa zbóż, ziemniaków wczesnych oraz hodowla bydła mięsnego i mlecznego. Na terenie gminy znajduje się kilka zakładów i przedsiębiorstw produkcyjnych. Wieliczka ze względu na znajdującą się na jej terenie zabytkową kopalnię soli jest miastem turystyczno-uzdrowiskowym. Średniowieczne korzenie miasta, wartości krajobrazowo-architektoniczne oraz sąsiedztwo dużej metropolii dopełniają obrazu Wieliczki, jako miasta stanowiącego znaczną atrakcję turystyczną.

3.3 Użytkowanie terenu

W strukturze użytkowania terenu dominują użytki rolne, stanowiące 84,8% powierzchni gminy. Lasy zajmują 6,7% powierzchni całej gminy, zaś 10,1% stanowią pozostałe grunty. Strukturę użytkowania terenów w gminie Wieliczka przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Użytkowanie gruntów w gminie Wieliczka

Ogółem Wyszczególnienie w ha w odsetkach OGÓŁEM 6 990 100 Użytki rolne 5 928 84,8 grunty orne 3 745 53,6 w tym: odłogi 1 584 22,7 ugory 260 3,7 sady 237 3,4 łąki 1 801 25,8 pastwiska 144 2,1 Lasy i grunty leśne 762 7,6 Pozostałe grunty 706 8,5

3.4 Demografia

Na terenie Miasta i Gminy Wieliczka mieszka obecnie 45 795 mieszkańców – stan na koniec 2003 r. Liczbę mieszkańców w rozbiciu na poszczególne sołectwa przedstawia tabela 2. Średnia gęstość zaludnienia na obszarze gminy wynosi 450 osób na km2. Na tereny gminy następuje migracja ludności z pobliskiego Krakowa.

8 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 2. Liczba mieszkańców w poszczególnych miejscowościach stan na koniec 2003 roku

Liczba Lp. Miejscowość mieszkańców 1. Brzegi 446 2. Byszyce 612 3. Czarnochowice 1142 4. Chorągwica 831 5. Dobranowice 550 6. Golkowice 1 699 7. Gorzków 869 8. Grabie 652 9. Grajów 770 10. Grabówki 918 11. Jankówka 359 12. Janowice 1 023 13. Kokotów 1 714 14. Koźmice Małe 477 15. Koźmice Wielkie 2258 16. Lednica Górna 1 087 17. Mała Wieś 781 18. Mietniów 868 19. Pawlikowice 1 212 20. Podstolice 951 21. Raciborsko 1 070 22. Rożnowa 353 23. Siercza 1 317 24. Sułków 924 25. Sygneczów 568 26. Strumiany 389 27. Śledziejowice 1 228 28. Węgrzce Wielkie 1598 29. Zabawa 797 30. Wieliczka 18 332 OGÓŁEM 45 795

3.5 Infrastruktura i gospodarka 3.5.1 Infrastruktura drogowa

Warunki komunikacyjne gminy są bardzo dobre. Miasto pełni funkcje lokalnego węzła komunikacji drogowej, krzyżują się tutaj szlaki komunikacyjne łączące Wieliczkę z Krakowem Niepołomicami, Gdowem i Dziekanowicami. Ponadto na terenie gminy istnieje szereg dróg o charakterze dróg wewnętrznych obsługujących mniejsze skupiska zabudowy lub będących łącznikami z innymi drogami, a także drogi polne, leśne, dojazdy etc. Ciągłą łączność z Krakowem zapewniają autobusy podmiejskie, pociąg i prywatne linie minibusów.

9 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Układ drogowy na terenie gminy tworzą następujące odcinki dróg:

• droga główna ruchu przyspieszonego Wrocław-Kraków-Przemyśl (droga krajowa nr 4) – w najbliższym czasie ma być poszerzona do drogi dwujezdniowej na odcinku Kraków-Wieliczka • droga wojewódzka nr 966 Wieliczka - Gdów - Muchówka – Tymowa • droga wojewódzka nr 964 Wieliczka-Niepołomice-Drwinia- Szczurowa • droga powiatowa nr 18228 Wieliczka-Myślenice • droga powiatowa nr 18230 Mogilany-Świątniki-Wieliczka-Biskupice • droga powiatowa nr18235 Siepraw-Wieliczka

Projektowana jest budowa następujących tras komunikacyjnych:

• autostrada A-4 Wrocław-Kraków-Przemyśl w północnej części gminy • droga Nowa Huta-Wieliczka (Trasa Nowohucka) zapewniająca połączenie gminy ze wschodnią częścią Krakowa oraz z autostradą A-4 poprzez węzeł „Bieżanów”. • budowa sieci dróg gminnych

Dwie pierwsze inwestycje realizowane będą przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad, za budowę sieci dróg gminnych odpowiedzialna jest gmina. W granicach miasta Wieliczka układ ulic zbiorczych tworzą:

• ciąg ulic: Krakowska-Narutowicza-Piłsudskiego • ciąg ulic: Dembowskiego-Powstania Warszawskiego-Słowackiego • ciąg ulic: Ks. Goliana-Czarnochowska • ciąg ulic: Niepołomska-Piłsudskiego-Asnyka-Lednicka

Na układ kolejowy na terenie gminy składają się:

• linia Kraków-Tarnów biegnąca w północnej części gminy • linia Bieżanów-Wieliczka

3.5.2 Infrastruktura techniczna

Miasto i Gmina Wieliczka zaopatrywane są w energię elektryczną w oparciu o główny punkt zasilania 110/SN „Wieliczka”. To źródło energii pełni rolę stacji redukcyjnej zaopatrującej w energię elektryczną również częściowo tereny gmin przyległych. Poszczególni odbiorcy energii elektrycznej zaopatrywani są poprzez układ sieci rozdzielczej średniego napięcia zasilający poszczególne stacje transformatorowe na terenie miasta i gminy. Przez teren gminy przebiegają linie 110 kV, 220 kV (Raciborsko) i 400 kV (Brzegi, Jankówka). Na terenie gminy (Chorągwica) znajduje się również stacja przekaźnikowa Radiowo-Telewizyjnego Centrum Nadawczego. Źródłem zasilania w gaz Miasta i Gminy Wieliczka są istniejące stacje redukcyjno- pomiarowe zlokalizowane w Wieliczce i Węgrzcach Wielkich oraz poza terenem gminy w Świątnikach Górnych i Przebieczanach. Miasto Wieliczka zasilane jest w zasadniczej większości z układu sieci niskiego ciśnienia, a osiedla położone poza centrum miasta z sieci średniego ciśnienia, natomiast na terenie wiejskim zaopatrzenie w gaz dokonywane jest z sieci średnioprężnych, jedynie na terenie miejscowości Węgrzce Wielkie występują sieci niskoprężne.

10 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Przez teren miasta i gminy przebiegają gazociągi wysokiego ciśnienia:

ø 250 CN 4,0 MPa Łukanowice-Węgrzce Wielkie ø 400 CN 6,3 MPa Węgrzce Wielkie-Skawina ø 80 CN 6,3 MPa Węgrzce Wielkie-Przebieczany-Raciborsko ø 80 CN 6,3 MPa do stacji redukcyjnej w Wieliczce.

Zaopatrzenie miasta w energię cieplną oparte jest o zróżnicowane lokalne źródła ciepła:

• kotłownie osiedlowe • kotłownie indywidualne • ciepłownię przemysłową Kopalni Soli (wyłączona z eksploatacji 01.05.2004.) • ogrzewania indywidualne budynków mieszkalnych (piecowe, gazowe i elektryczne)

W obszarach wiejskich gminy utrzymuje się oparcie systemu o indywidualne źródła ciepła.

3.5.3 Najważniejsze zakłady przemysłowe i usługowe

Wieliczka postrzegana jest jako atrakcyjne miejsce dla przedsiębiorców. Wpływa na to kilka czynników, spośród których wymienić należy:

• dostępność infrastruktury otoczenia biznesu - banki, notariat, Powiatowy Urząd Pracy oraz wiele instytucji w oddalonym o zaledwie kilka do kilkunastu kilometrów Krakowie, • dostępność komunikacyjną miasta, która w najbliższej przyszłości zostanie poprawiona poprzez budowę dwujezdniowej części DK 4 od Wieliczki do granic Krakowa • chłonność rynku regionalnego (bliskość aglomeracji krakowskiej), • jakość rynku pracy - wiele osób z wykształceniem średnim i wyższym, • atrakcyjność miasta i gminy jako miejsca zamieszkania - dodatni bilans migracji i budownictwa mieszkaniowego, • dostępność terenów przeznaczonych pod budownictwo jednorodzinne, • możliwości wypoczynkowe - istniejąca infrastruktura turystyczna (hotele, korty tenisowe, obiekty gastronomiczne, szlaki piesze i rowerowe, zabytki) oraz powstająca infrastruktura agroturystyczna.

W gminie Wieliczka zarejestrowanych jest około 8770 podmiotów gospodarczych, działających w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej oraz kilkadziesiąt podmiotów działających w oparciu o wpisy do rejestru sądowego. Spośród tej ilości, jak oceniają pracownicy UMiG, działalność rzeczywistą prowadzi najwyżej 50%. Największa koncentracja zakładów wytwórczych i przemysłowych występuje w Wieliczce. Brak jest dominującej lub charakterystycznej dla regionu wytwórczości, dlatego lokalna działalność gospodarcza ma bardzo zróżnicowany charakter.

11 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 3. Lista największych zakładów na terenie Miasta i Gminy Wieliczka

Lp. Nazwa Branża Siedziba 1. Kopalnia Soli górnictwo Wieliczka 2. Z.P. Wessem motoryzacyjna Wieliczka 3. ABC SPAX budownictwo Wieliczka 4. AMCO stolarstwo Wieliczka 5. ELSTA elektryczna Wieliczka 6. GRAJPEK spożywcza Grajów 7. Z-d Ślusarsko-Galwanizacyjny metalowa Wieliczka 8. S.I. „Promień” stolarstwo Wieliczka 9. KEMAR oświetleniowa Sułków 10. J. Mitarska budowlana Dobranowice 12 Wytwórnia Makaronów spożywcza Zabawa 13. PPH „RESIN” sprzęt ochronny Zabawa 14. PSS Społem spozywcza Wieliczka 15. RTV Centrum Nadawcze telekomunikacyjna Mietniów 16. Wytwórnia Makaronu „Makan” spożywcza Koźmice Wlk. 17. Zakład Prod. Supremy budownictwo Chorągwica 18. Wytwórnia Kosmetyków HEAN kosmetyczna Śledziejowice 19. Herz technika grzewcza Wieliczka 20 GRAFIX poligraficzna Wieliczka

3.5.4 Oświata

Na terenie Miasta i Gminy Wieliczka funkcjonuje osiem przedszkoli samorządowych, cztery z nich znajdują się w Wieliczce. Szkolnictwo podstawowe obejmuje siedemnaście placówek, w gminie są ponadto cztery gimnazja. W mieście znajduje się również Zespół Szkół Specjalnych. Miasto Wieliczka jest siedzibą szkół ponadgimnazjalnych: Liceum Ogólnokształcącego oraz Zespołu Szkół Zawodowych, w skład którego wchodzą: Liceum Profilowane, Technikum Mechaniczne, Zasadnicza Szkoła Zawodowa, a także Policealne Studium Zawodowe. Ponadto na terenie miasta ma swoją siedzibę niepubliczne licea: Prywatne Liceum Ogólnokształcące - Niższe Seminarium Duchowne O.O. Franciszkanów przy klasztorze Reformatów w Wieliczce oraz Prywatne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zaoczne mgr Stefana Kwietniowskiego. Na terenie miasta i gminy istnieje także kilka prywatnych szkół językowych

3.5.5 Turystyka i rekreacja

Ze względu na bliskość położenia, dogodne warunki komunikacyjne, obfitość terenów zielonych, walory krajobrazowe, lokalizację zabytkowej Kopalni Soli Gmina Wieliczka stanowi zaplecze rekreacyjne dla obszaru aglomeracji krakowskiej, atrakcyjne zwłaszcza dla rozwoju turystyki i wypoczynku sobotnio-niedzielnego. Kopalnia przyciąga również turystów z terenu całego kraju i z zagranicy. Przez teren gminy przebiega kilka szlaków turystycznych: na północy żółty - Szlak Nadwiślański, przez centrum gminy zielony - Szlak Solny i czerwony - Szlak Siarczany, a w części południowej niebieski - Szlak Okrężny. Wzdłuż niektórych odcinków dróg i szlaków turystycznych wyznaczone zostały tarasy widokowe. Tarasy te znajdują się w rejonie miejscowości Brzegi, Śledziejowice, na północ od Golkowic wzdłuż drogi Gąsiory - Sosnowiec, wzdłuż drogi w Podstolicach. Natomiast tarasy widokowe w Byszycach, i

12 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Raciborsku znajdują się przy niebieskim szlaku turystycznym, a taras w Chorągwicy przy zielonym. Szlak żółty dostępny jest również dla turystyki rowerowej, ponadto przez teren gminy biegnie szlak rowerowy na trasie: Wieliczka - Siercza-Brzeziny - Pawlikowice - Koźmice Małe - Raciborsko - Grajów - Dobranowice - Sułów - Biskupice - Tomaszkowice - Lednica Górna - Lednica Dolna - Wieliczka. Miasto Wieliczka charakteryzuje się doskonale rozwiniętą siecią gastronomiczną w skład której wchodzą restauracje, kawiarnie, bary, jadłodajnie i obiekty tzw. małej gastronomii. W sezonie letnim czynne są różnego rodzaju smażalnie, ogródki gastronomiczne itp. Całoroczną bazę noclegową w mieście tworzą hotele i motele o łącznej ilości 360 miejsc, pensjonaty - 40 miejsc oraz Dom Pielgrzyma przy klasztorze o.o. Franciszkanów na 50 miejsc. Sezonowo czynne są kempingi na ok. 50 miejsc. W trakcie budowy są kolejne obiekty hotelarskie, które w najbliższym czasie zostaną udostępnione turystom, poszerzając tym samym ofertę turystyczną miasta. Gmina posiada stosunkowo dobrze rozwinięta sieć urządzeń sportowo-rekreacyjnych. Jej podstawowym elementem są boiska sportowe, hale gimnastyczne, korty tenisowe, kluby fitness, place zabaw dla dzieci, wypożyczalnie sprzętu sportowo-turystycznego itd.

3.5.6 Gospodarka wodno - ściekowa 3.5.6.1 Sieć wodociągowa

Źródła zaopatrzenia miasta i gminy w wodę to:

− ujęcie wód trzeciorzędowych w Krakowie – Bieżanowie: 4 studnie o łącznej wydajności 4000 m3/dobę (w 2003 roku pobrano 1 414 020 m3 wody), − ujęcie wód głębinowych: 2 studnie w Węgrzcach Wielkich i Małej Wsi, wydajność 52 m3/h (w 2003 roku pobrano 207 400 m3 wody), − zakup wody z wodociągu Raba, 1366 m3/dobę.

Ogółem pobór wody z sieci wodociągowej na potrzeby miasta i gminy wynosi ok. 4000 m3/dobę. Gmina jest zwodociągowana w około 95%. Obecnie trwa rozbudowa sieci wodociągowej we wsiach Mietniów i Chorągwica. Długość sieci wodociągowej na terenie miasta Wieliczka wynosi 108,7 km, a na obszarze wiejskim gminy 209,3 km. Do sieci wodociągowej podłączonych jest ogółem ok. 10 000 budynków mieszkalnych. Urządzenia wodociągowe stanowiące integralną część sieci wodociągowej to: hydrofornie (Pawlikowice, Rożnowa, Siercza), zbiorniki wody - przepływowe, końcowe (8 obiektów). Przez teren gminy przebiegają dwa główne rurociągi ø 1400 mm i ø 1000 mm służące do zaopatrzenia w wodę miasta Krakowa i okolic. Na terenie gminy, w Gorzkowie i Sierczy, znajdują się największe w Europie zbiorniki do magazynowania wody.

3.5.6.2 Sieć kanalizacji sanitarnej

Miasto Wieliczka posiada mieszany system kanalizacji o długości około 70 km:

− stara część Wieliczki oraz osiedla Sienkiewicza i Asnyka posiadają ogólnospławny system kanalizacji. Ogólna długość sieci kanalizacji ogólnospławnej wynosi 23,1 km,

13 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

− pozostała część miasta (nowo powstające osiedla) posiada rozdzielczy system kanalizacji.

Miasto Wieliczka nie posiada własnej oczyszczalni ścieków. Ścieki z Wieliczki i przyległych osiedli odprowadzane są do miejskiej oczyszczalni ścieków w Krakowie- Płaszowie, odbiornikiem jest rzeka Drwinia Długa, należąca do zlewni Wisły. Oczyszczalnia ta warunkuje tylko mechaniczny proces oczyszczania ścieków. W roku 2003 odprowadzono około 1365 m3 ścieków. Na terenie miasta około 90% ludności jest podłączonych do sieci kanalizacyjnej, natomiast na obszarze wiejskim tylko około 10%. Potok Grabówki jest odbiornikiem zasolonych wód kopalnianych z wycieku z poprzeczni Mina Kopalni Soli „Wieliczka” Przedsiębiorstwo Państwowe w Wieliczce. W roku 2003 odprowadzono około 78 tys. m3 tych wód. Aktualnie trwają prace nad utylizacją wód zasolonych z kopalni. Decyzją Wojewody Małopolskiego (ŚR.IV.TSz.6811-65-04 z 24.II.2004 roku) pełna utylizacja wszystkich wycieków wód zasolonych z kopalni ma nastąpić do 30 września 2004 roku. Zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie miasta Wieliczka odprowadzają ścieki przemysłowe, technologiczne do miejskiej sieci kanalizacyjnej poprzez urządzenia podczyszczające, spełniające warunki wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne.

Teren gminy, poza wsiami Węgrzce Wielkie, Mała Wieś, Strumiany oraz część Kokotowa nie posiada infrastruktury kanalizacyjnej. Ścieki sanitarne gromadzone są w zbiornikach ścieków (szambach), które w większości są nieszczelne. Ocenia się, że średnio około 80% ścieków z terenu gminy odprowadzany jest w sposób niedostatecznie oczyszczony. Większość drobnych zakładów na terenie gminy nie posiada oczyszczalni ścieków. Miejscowości Byszyce i Gorzków znajdują się w strefie ochrony sanitarnej Zbiornika Dobczyckiego, w związku z czym wymagane jest skanalizowanie tych miejscowości. Rozproszony charakter zabudowy, peryferyjne osiedla wiejskie, duże zróżnicowanie ukształtowania terenu oraz względy ekonomiczne nie sprzyjają realizacji systemów kanalizacji obejmujących wielkie obszary. Istotny postęp w higienizacji terenów wiejskich wydaje się możliwy dzięki rozwojowi kanalizacji indywidualnej (przydomowych oczyszczalni ścieków). Małe przydomowe oczyszczalnie ścieków znajdują się w miejscowościach:

Gorzków 90 szt. Byszyce 74 szt. Janowice 4 szt. Raciborsko 56 szt. Koźmice Wielkie 96 szt. Koźmice Małe 9 szt. Siercza 6 szt. Sułków 2 szt. Sygneczów 2 szt. Śledziejowice 2 szt. Zabawa 4 szt. Wieliczka 4 szt.

14 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

RAZEM 349 szt.

Na terenie gminy zamontowane są oczyszczalnie firmy SOLTRALENTZ typu Epurbloc. W zależności od warunków gruntowych są to oczyszczalnie ze złożem filtracyjnym lub z drenażem rozsączającym. Oprócz małych przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy zostały zamontowane oczyszczalnie o przepustowości 5,0 m3/d, 10,0 m3/d oraz większe o przepustowości 200 m3/d. Są to oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne oparte o metody osadu czynnego lub błony biologicznej. Odbiornikami oczyszczonych ścieków są cieki wodne powierzchniowe. Lokalne systemy kanalizacji obejmują grupy budynków jednorodzinnych, jak również szkoły, przedszkola, remizy OSP, zakłady przemysłowe. Oczyszczalnie te wymieniono poniżej:

• szkoła Śledziejowice, oczyszczalnia typu Biokomaf + drenaż rozsączający, • szkoła Siercza, oczyszczalnia typu Biokomaf + drenaż rozsączający, • przedszkole Siercza, oczyszczalnia typu Nayadic (osad czynny) • szkoła Gorzków + 2 budynki mieszkalne, oczyszczalnia typu Nayadic (osad czynny), • szkoła Byszyce, oczyszczalnia typu Biocompact, • szkoła Podstolice, oczyszczalnia typu Biocompact, • szkoła Dobranowice, oczyszczalnia typu Biocompact (osad czynny) • szkoła Raciborsko, oczyszczalnia typu Epurbloc + złoże biologiczne, • szkoła Koźmice Wielkie, oczyszczalnia typu Nebraska, • ośrodek zdrowia + przedszkole + budynki mieszkalne Kożmice Wielkie, oczyszczalnia typu Nebraska, • ośrodek zdrowia + OSP Chorągwica, oczyszczalnia typu Turbojet, • OSP Gorzków + budynki mieszkalne, • Zakon Urszulanek w Sierczy, oczyszczalnia typu Nayadic, • Zakład Augum w Kokotowie, oczyszczalnia typu Nayadic, • Piekarnia w Gorzkowie, oczyszczalnia typu Nayadic • OSP Dobranowice i Grajów

W miejscowości Węgrzce Wielkie została oddana do eksploatacji oczyszczalnia o przepustowości 50,0 m3/d typu KOS (kontenerowa, mechaniczno-biologiczna) oraz o przepustowości 200 m3/d typu TMB (oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna). Oczyszczają one ścieki bytowo-gospodarcze z miejscowości Węgrzce Wielkie. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest potok Węgrzcanka, zlewnia rzeki Wisły.

3.6 Gospodarka odpadami Szczegółowo zagadnienia gospodarki odpadami w gminie wraz z harmonogramem działań określa „Gminny Plan Gospodarki Odpadami” (GPGO) wykonywany równolegle i stanowiący rozwinięcie niniejszego „Programu ...” w części poświęconej odpadom. Poniżej zamieszczono jedynie skrót informacji zawartych w GPGO. W Gminie Wieliczka w 2003 roku wywieziono około 8300 Mg odpadów komunalnych i ok. 6500 Mg odpadów przemysłowych, w tym 2,5 Mg odpadów niebezpiecznych. Odpady komunalne zbierane są na podstawie indywidualnych umów mieszkańców z firmami wywożącymi odpady. W 2003 roku z terenu gminy zebrano około 8300 Mg odpadów

15 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka komunalnych z czego wyselekcjonowano około 60 Mg surowców wtórnych (makulatura, szkło, plastik). Pozostała ilość została zdeponowana na składowisku w Baryczy. Obliczona na podstawie wskaźników zawartych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami ilość odpadów komunalnych wytworzonych w Gminie Wieliczka w 2003 r. wynosi ok. 12 300 Mg. Zewidencjonowana ilość odpadów wynosi 67% ilości teoretycznej, co oznacza, że większość odpadów komunalnych jest zbierana. Pozostała ilość prawdopodobnie w części jest spalana w paleniskach domowych, wyrzucana na „dzikie wysypiska” lub zagospodarowywana w inny sposób. Odpady przemysłowe inne niż niebezpieczne powstały w ilości 6500 Mg, z czego większość to szlam z oczyszczania solanki (19 13 06),a także złom 17.04.01 i żużel 10.01.01. Z sumy wytworzonych odpadów przemysłowych ok. 5740 Mg wykorzystano lub unieszkodliwiono, a 764 Mg zostało zdeponowane na składowisku w Baryczy.

3.7 Zagrożenie powodziowe

Zagrożeniem powodziowym objęte są głównie obszary wsi Brzegi i Grabie w dolinie Wisły, zwłaszcza tereny położone na dolnej terasie. Obszary te chronione są wałami przeciwpowodziowymi. Pewne zagrożenie występuje również w dolinach Serafy, Wilgi, Drwini Długiej, Podłężanki i Zabawki oraz na terenach w pobliżu ujścia rzek do Wisły, gdzie w przypadku wysokiej wody na Wiśle występuje niebezpieczeństwo cofki. Rzeka Drwinia Długa niesie ze sobą szczególne zagrożenie wynikające z wysokiego stopnia skażenia jej wód. W wypadku klęski żywiołowej (przerwanie wałów) od strony wsi Brzegi może dojść do zalania gospodarstw i skażeń pól oraz łąk Grabi, Brzegów i częściowo Wegrzc Wielkich. Spowodować to może poważne skażenie terenów z możliwością wystąpienia katastrofy ekologicznej. Na wyżej położonych terenach, zwłaszcza na obszarze Pogórza Wielickiego poza dolinami rzek niebezpieczeństwo powodzi nie występuje. Gmina jest bardzo dobrze przygotowana na wypadek powodzi, posiada duży zapas sprzętu przeciwpowodziowego i własny magazyn przeciwpowodziowy.

3.8 Osuwiska

Przyjmuje się, ze zjawiska geodynamiczne obejmujące ruchy mas gruntowych mogą występować już na zboczach o nachyleniu kilku stopni. Możliwość powstania ruchów oraz ich nasilenie zależy od czynników wewnętrznych i zewnętrznych, do których zaliczamy: budowę geologiczną, warunki hydrogeologiczne, ukształtowanie terenu, warunki atmosferyczno-klimatyczne, obciążenie dynamiczne oraz działalność budowlaną. Występowanie tych zjawisk związane jest przede wszystkim z działaniem sił przyrody, takich jak: gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie się poziomu wód gruntowych oraz wezbrania rzek i potoków. Wpływ działalności człowieka polega na podcinaniu zboczy przy budowie dróg oraz budynków. Na terenie całej gminy stwierdza się występowanie 31 zjawisk osuwiskowych. Odnotowano także około 38 obszarów predestynowanych do powstania osuwisk. Największe zagrożenie osuwiskami występuje w pasie biegnącym przez środek gminy z kierunku zachodniego na wschód (Golkowice, Sygneczów, Grabówki, Janowice, Siercza, Taszyce, Kozi Rożek, Łysa Góra, Chorągwica). Osuwiska rozwinęły się w tym terenie na stokach o charakterze szerokich lub wąskich garbów, zwłaszcza tych o północnej ekspozycji. Dość duże skupienie form osuwiskowych występuje również w rejonie Gościniec – Świdówka – Sułków- Mała Wieś, a także na terenie Dobranowic.

16 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Główną przyczyną powstawania większości form osuwiskowych na terenie gminy Wieliczka jest wysokie uwodnienie gruntów (zwłaszcza w okresie wiosennych roztopów i letnich intensywnych opadów) oraz erozyjne podcięcia stoków.. Obręb Pogórza Wielickiego w rejonie Byszyce – Pawlikowice – Dobranowice został uznany jako rejon z rzadko występującymi osuwiskami, jednakże na tym obszarze występują złaziska rozwinięte na zboczach utworów fliszowych.

17 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

4. STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE GMINY

4.1 Rzeźba terenu i warunki geologiczne

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według J. Kondrackiego na obszarze gminy znajdują się następujące prowincje:

Należący do Kotliny Sandomierskiej obszar Pogórza Bocheńskiego stanowi sfałdowany w wyniku nacisku płaszczowin karpackich solonośny miocen, spiętrzony w postaci garbów sięgających 260-300 m n.p.m., przykryty częściowo utworami czwartorzędowymi, w tym w znacznym stopniu lessem. Garby ku wschodowi rozczłonkowywane są przez płaskodenne doliny, na zboczach zdarzają się osuwiska, a dna dolin wypełniają kilkumetrowej miąższości osady holoceńskie. Nizina Nadwiślańska położona jest w dolinie Wisły, wyciętej w iłach mioceńskich i wyścielonej osadami czwartorzędowymi, z których najstarsze pochodzą z okresu zlodowacenia krakowskiego. Są to głównie piaski i iły zastoiskowe, gliny zwałowe i piaski kemowe, o miąższości sięgającej 20 m. Dolina Wisły w granicach gminy ma przebieg równoleżnikowy i szerokość około 3 km. Powierzchnia terenu jest płaska i wyrównana, o rzędnych od 192 do 200 m n.p.m., przy rzędnych zwierciadła wody w Wiśle około 188 – 190 m n.p.m. Dolinę budują dwa tarasy holoceńskie:

• taras zalewowy - gliniasto-piaszczysto-żwirowy o wysokości względnej 1 do 2 m • taras nadzalewowy - gliniasto - piaszczysto - żwirowy o wysokości względnej 3 do 5 m.

Powyżej tarasów holoceńskich wznosi się taras wysoki plejstoceński, który budują utwory rzeczne wysokiego zasypania pokryte grubą warstwą lessów. Mezoregion Pogórze Wielickie obejmuje południową część gminy Wieliczka; ma charakter wyżynny: północna jego granica o zatokowym przebiegu stanowi próg Pogórza Karpackiego, który budują odporne piaskowce.. Zaczyna się progiem wzniesionym około 200 m nad Niziną Nadwiślańską i tworzy pas łagodnych i szerokich wzgórz, wyniesionych 350 - 400 m n.p.m., a około 150 m ponad dna dolin rzecznych. Doliny są szerokie, zbocza łagodne, odkryte skały występują bardzo rzadko. Materiałem skalnym są tu słabozwięzłe piaskowce, łupki i iły należące do zewnętrznych jednostek tektonicznych Karpat, sfałdowanych w trzeciorzędzie, nasuniętych w postaci płaszczowin ku północy. Stoki gór i zbocza dolin są wyścielone czwartorzędowymi utworami o grubości od około 2 m w górnych częściach stoków do około 20 m u ich podnóży. Są to przeważnie pokrywy zwietrzelinowe, usypiskowe, osuwiskowo - rzeczne i eoliczne o różnym składzie mineralogicznym. Od ich rozmieszczenia i odporności oraz charakteru podłoża zależą rozmiary holoceńskiej erozji i denudacji na stokach. Warunki geologiczne sprzyjają tworzeniu się licznych osuwisk.

18 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

4.2 Pokrywa glebowa

Gleby okolic Wieliczki to przede wszystkim gleby płowe i brunatne, wytworzone z lessów i lessowych utworów pyłowych. W dolinach rzek, zwłaszcza Wisły, występują gleby aluwialne (mady rzeczne). W użytkach rolnych przeważają gleby klasy IIIb i IVa. Niemal cały teren Pogórza Wielickiego charakteryzuje się podatnością na degradację naturogeniczną i uprawową. Czynnikiem antropogenicznym powodującym niszczenie gleb jest niewłaściwe użytkowanie gruntów lub niewłaściwe stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Degradacja gleb przejawia się występowaniem, w okresach roztopów wiosennych oraz deszczy nawalnych, procesów denudacyjno - erozyjnych o charakterze zmywowym (pokrywa lessowa). Ukształtowanie terenu, jego budowa geologiczna (warstwy fliszu karpackiego) oraz warunki meteorologiczne sprzyjają przemieszczaniu się warstw przypowierzchniowych (osuwiska, spełzywanie) zwłaszcza w obrębie stoków i zboczy nie pokrytych trwałą roślinnością drzewiastą. Największe nasilenie procesów erozyjnych występuje na stokach Pogórza Wielickiego ze względu na bogate urzeźbienie oraz duże nachylenie stoków. Zawartość metali ciężkich w glebach, na podstawie danych WIOŚ, przedstawia tab. 4.

Tabela 4. Średnia zawartość metali ciężkich w glebach na terenie gminy Wieliczka [mg/kg]

pierwiastek Cd Cu Ni Pb Zn ilość [mg/kg] 0,65 16,27 14,64 41,18 99,34 norma - gleby lekkie 3 50 30 50 200 norma - gleby ciężkie 3 100 100 100 300

Jak wynika z przedstawionych w powyższej tabeli danych, gleby w gminie Wieliczka nie są ponadnormatywnie zanieczyszczone metalami ciężkimi. Niewielkim wzrostem zawartości metali charakteryzują się gleby na terenie miasta Wieliczka oraz wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych.

4.3 Warunki klimatyczne Pod względem klimatycznym obszar gminy należy do regionu Pogórza Karpackiego, który znajduje się w zasięgu umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego. Teren gminy charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, a zatem istnieje stosunkowo duże zróżnicowanie mezoklimatyczne. Północna część gminy znajduje się w szerokiej dolinie Wisły i należy do strefy klimatu podgórskiego – nizin i kotlin. Wyróżnia się tutaj charakterystyczny mikroklimat lokalny, na który nakładają się cechy drugiego klimatu występującego na terenie gminy – klimatu Pogórza Wielickiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,20C. Amplitudy dobowe temperatury uzależnione są szczególnie od ukształtowania i form terenowych. W dolinach, gdzie występują częste inwersje temperatury spowodowane silnym wypromieniowaniem lub spływem chłodnych mas powietrza, są one większe niż na wierzchowinach. Największa różnica między maksymalną i minimalną temperaturą w skali roku występuje w dolinie Wisły. Na terenie Wieliczki notuje się około 112 dni z przymrozkami i około 47 dni mroźnych. Okres wegetacyjny zaczyna się w trzeciej dekadzie marca, a kończy w pierwszej dekadzie listopada, trwa ok. 218 dni. Na omawianym terenie notuje się średnio ok. 50 dni z mgłami, największa ich ilość występuje w jesieni i w zimie, z maksimum w listopadzie.

19 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Ilość opadów atmosferycznych jest różna w zależności od wzniesienia terenu, rzeźby i ekspozycji. Roczna suma opadów atmosferycznych w Wieliczce wynosi 730 mm. Maksimum opadów przypada na porę letnią, a minimum na luty. Pokrywa śnieżna pojawia się w końcu listopada i trwa na wierzchowinach do drugiej dekady kwietnia. Największa ilość dni słonecznych występuje wczesną jesienią, wczesną wiosną i latem. Najpogodniejszymi miesiącami roku są sierpień i wrzesień, najbardziej pochmurnymi – listopad, grudzień i styczeń. Rozkład kierunków wiatrów w Wieliczce wykazuje zdecydowaną przewagę wiatru z południowego zachodu (prawie 30%) oraz zachodu (prawie 20%) przy małym (poniżej 10%) udziale cisz. Na Pogórzu Wielickim warunki anemologiczne kształtowane są przez ogólną cyrkulację atmosferyczną, lokalnie modyfikowaną przez rzeźbę terenu. Przeważają wiatry z sektora zachodniego (łącznie 43%) i wschodniego (łącznie 28%) o prędkościach 2-4 m/s. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,8-8,5OC. Mezoklimat stoków i grzbietów charakteryzuje się tzw. ciepłą strefą stokową o wyższych o 2-3OC temperaturach minimalnych powietrza, dłuższym okresie bezprzymrozkowym i lepszym przewietrzaniu. Nie dotyczy to stoków o ekspozycji północnej.

4.4 Stan zanieczyszczenia powietrza

Na terenie gminy koncentracja źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza występuje w Wieliczce. Na stan jakości powietrza w gminie istotny wpływ ma niska emisja lokalna pochodząca z małych kotłowni i palenisk indywidualnych. W sąsiedztwie drogi krajowej nr 4, o bardzo dużym natężeniu ruchu występuje narażenie na zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego. Bliskie sąsiedztwo aglomeracji krakowskiej decyduje o napływie zanieczyszczeń z kierunku północno – zachodniego. Gmina Wieliczka znajduje się na terenie powiatu wielickiego zaliczonego do strefy B/C według drugiej oceny rocznej opracowanej w oparciu o przepisy art. 89 ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z klasyfikacją zawartą w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w 2003 roku”, dla kryterium ochrony zdrowia, powiat wielicki zaliczony został do klasy B/C, z uwagi na występowanie stężeń pyłu zawieszonego powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji, z częstością większą od dopuszczalnej. Należy zauważyć, że obszar występowania przekroczeń wartości kryterialnych został ograniczony do miasta Wieliczki. Pozostałe mierzone parametry substancji zanieczyszczających powietrze: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i ozonu nie przekraczały wartości dopuszczalnych określonych w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku. (Dz. U. nr 87, poz. 796). Badania jakości powietrza prowadzone przez WIOŚ w Wieliczce przy ul. Batorego dały w roku 2003 następujące wyniki :

• Stężenia 24 godzinne dwutlenku siarki mieściły się w przedziale od 0 do 94 µg/m3 i nie przekraczały dopuszczalnego poziomu stężeń 24 godzinnych oraz dopuszczalnego poziomu stężeń 24 godzinnych w roku kalendarzowym wraz z marginesem tolerancji. Średnie stężenie w roku wyniosło 9 µg/m3, a wartości maksymalne występowały w sezonie zimowym. • Stężenia 24 godzinne dwutlenku azotu występowały w przedziale od 2 do 89 µg/m3, natomiast stężenie średnie w roku osiągnęło wartość 28 µg/m3 i nie przekroczyło wartości dopuszczalnej (40 µg/m3), ani wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji (54 µg/m3).

20 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

• Stężenia 24 godzinne pyłu zawieszonego obejmowały zakres od 0 do 156 µg/m3 i przekroczyły częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych w roku 45 razy oraz częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24 godzinnych w roku wraz z marginesem tolerancji 39 razy. Średnie stężenie w roku kalendarzowym wyniosło w Wieliczce 23 µg/m3 i nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego (40 µg/m3), ani poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (43,2 µg/m3). • Średnie w roku stężenie ołowiu wyniosło 0,05 µg/m3, co stanowi 10% wartości dopuszczalnej i 7% wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. • Średnie w roku stężenie benzenu kształtowało się na poziomie 2 µg/m3, czyli stanowiło 40% wartości dopuszczalnej oraz 20% wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. • Maksymalne średnie ośmiogodzinne, spośród średnich kroczących dla tlenku węgla i ozonu nie przekraczały wartości dopuszczalnych.

W wyniku przeprowadzonej oceny rocznej Powiat Wielicki, a tym samym Gmina Wieliczka, został zakwalifikowany do podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza poprzez opracowanie Programu Ochrony Powietrza oraz określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji z uwagi na ponadnormatywne 24-godzinne stężenie pyłu zawieszonego PM10, a w konsekwencji podjęciu skutecznych działań na rzecz poprawy jakości powietrza.

4.5 Wody powierzchniowe

Cały obszar Gminy Wieliczka leży w dorzeczu górnej Wisły. Przez teren gminy przepływają rzeki oraz potoki: Wisła, Drwinia Długa, Serafa, Wilga, Podłężanka, Węgrzcanka, Malinówka, Wolica, Zabawka oraz wiele cieków bez nazwy stanowiących dopływy tych rzek i potoków. Na znacznych odcinkach rzeki są uregulowane i obwałowane. Stan techniczny uregulowanych rzek jest dobry, choć zdarzają się odcinki o zamulonym dnie (warstwa ~30 cm), nie ma to jednak wpływu na prawidłowe funkcjonowanie rzek. Rzeki nieuregulowane wymagają konserwacji, gdyż ich dno jest poważnie zamulone i przy większych opadach przyległe grunty są częściowo zalewane Stan czystości wód powierzchniowych zależy m.in. od:

• spływu powierzchniowego, • odpadów atmosferycznych, • stopnia oczyszczenia ścieków w oczyszczalniach, • zrzutu nie oczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych.

Charakterystyczną cechą rzek na terenie gminy jest rolniczy charakter zlewni. Zlewnie są słabo zurbanizowane, o niewielkim udziale przemysłu. Znaczące są więc zanieczyszczenia obszarowe, których dopływ zależy od warunków atmosferycznych. Szczególnie gwałtowne, intensywne opady i roztopy powodują zwiększenie ilości ładunków zawiesiny, wtedy rzeki we wszystkich zlewniach gminy prowadzą wody o parametrach nie odpowiadających normatywom. Synergistyczne oddziaływanie zanieczyszczeń rolniczych oraz ścieków komunalnych istotnie pogarsza jakość wód w ciekach.

Klasyfikacja jakości wód przepływających przez teren Miasta i Gminy Wieliczka wygląda następująco:

21 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Wisła pozaklasowa Wilga III klasa Serafa pozaklasowa Drwinia Długa pozaklasowa Zabawka III klasa Podłężanka III klasa Węgrzcanka III klasa

O niskiej klasie jakości wód decyduje wysokie skażenie bakteriologiczne. Wskaźniki, które najczęściej obniżają klasę czystości wód, to:

• miano coli typu fekalnego • związki fosforu (fosforany, fosfor ogólny) • związki azotu (azotyny, azotany, azot ogólny) • zawiesina • BZT5

Problem w gminie stanowią ścieki pochodzące z obszarów wiejskich, odprowadzane, ze względu na brak infrastruktury kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków, w sposób niekontrolowany w postaci nie oczyszczonej. Poprawę jakości wód powierzchniowych w ostatnich latach uzyskano przez oczyszczanie ścieków sanitarnych oraz przez ograniczenie zrzutu innych zanieczyszczeń. Problem stanowią jeszcze cieki zbierające wody melioracyjne z terenu gmin. Często prowadzona nieprawidłowo agrotechnika, zrzuty gnojowicy do rowów oraz brak podłączenia kanalizacji sanitarnej we wsiach powodują, że wraz z wodami melioracyjnymi niesiony jest bardzo duży ładunek zanieczyszczeń biogennych oraz chemicznych (spływ powierzchniowy powoduje wymywanie pestycydów, nawozów mineralnych).

Poniżej scharakteryzowano wybrane rzeki i potoki.

Rzeka Wisła Przepływa przez północną część gminy, jej środkiem przebiega granica gminy. Prowadzi wody pozaklasowe, głównie z powodu zanieczyszczenia jej przez zakłady przemysłowe Krakowa i Śląska. Według kryterium fizyko-chemicznego wody Wisły na wysokości gminy Wieliczka nie odpowiadają normatywom z uwagi na zasolenie i stężenia biogenów, ponadnormatywny jest również ich stan sanitarny. Wisła przepływa przez tereny zielone gminy – pola i łąki. Jedynym źródłem jej zagrożenia na terenie gminy mogą być środki chemiczne stosowane przy nawożeniu.

Rzeka Drwinia Długa Przepływa częściowo przez teren gminy, w miejscowości Brzegi uchodzi do Wisły. Swoim korytem prowadzi nie oczyszczone ścieki z południowej i wschodniej części Krakowa oraz Wieliczki. Jest najbardziej zanieczyszczona z wszystkich rzek przepływających przez teren gminy. Źródłem zanieczyszczenia jest zrzut z miejskiej oczyszczalni ścieków w Krakowie-Płaszowie oraz ścieków przemysłowych i technologicznych z zakładów i przedsiębiorstw Krakowa. Zanieczyszczenie wody spowodowało zanik życia biologicznego w rzece, praktycznie prowadzi ona korytem ścieki o bardzo dużym stężeniu ładunku zanieczyszczeń. W wypadku klęski żywiołowej (przerwanie wałów) od strony wsi Brzegi może dojść do zalania gospodarstw i skażeń pól oraz łąk Grabi, Brzegów i częściowo Wegrzc

22 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Wielkich. Spowodować to może poważne skażenie terenów z możliwością wystąpienia katastrofy ekologicznej. Ze strony gminy skażenie rzeki Drwini Długiej nie występuje.

Rzeka Serafa Wypływa w pobliżu Wieliczki i przepływa przez teren miasta. Prowadzi wody pozaklasowe. Na wysokości Parku Mickiewicza znajduje się wylot, którym płyną przy deszczach nawalnych z przelewu burzowego kanalizacji ogólnospławnej miasta Wieliczki rozcieńczone ścieki sanitarne z wodami opadowymi. Źródłem skażenia rzeki są nielegalne dopływy ścieków z budynków mieszkalnych oraz jej dopływ, potok Grabówki, do którego odprowadzane są, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, zasolone wody kopalniane z poprzeczni Mina Kopalni Soli, zawierające siarczany i chlorki. Skażenie może wystąpić również w przypadku nielegalnego odprowadzania nie oczyszczonych ścieków przez zakłady. Serafa kontrolowana jest w ramach monitoringu podstawowego. W roku 2002 rzeka prowadziła wody pozaklasowe zarówno pod względem zanieczyszczenia fizykochemicznego (ponadnormatywne stężenia substancji organicznych, biogennych, zawiesin, zanieczyszczeń specyficznych), saprobowości, jak i skażenia bakteriologicznego. Wody Serafy są wodami eutroficznymi, o czym decydują stężenia azotu ogólnego oraz fosforu ogólnego.

Rzeka Wilga Przepływa przez południowe tereny gminy: Koźmice Małe, Pawlikowice, Koźmice Wielkie, Podstolice, Janowice, Golkowice. Ma długość ok. 21 km. Uchodzi do rzeki Wisły w Krakowie. Na całej długości Gminy Wieliczka jest nieuregulowana. Prowadzi wody III klasy, w obrębie Pogórza Wielickiego wody te są jednak jeszcze niezanieczyszczone. Źródłem jej zanieczyszczenia są lokalne zrzuty ścieków z prywatnych budynków mieszkalnych i drobnych zakładów produkcyjnych, jak również środki chemiczne do nawożenia pól. W rzece żyją ryby i raki.

Rzeka Podłężanka Na terenie gminy uchodzi do Wisły. Znajdują się na niej dwie śluzy. Prowadzi wody III klasy. Źródłem zanieczyszczenia mogą być jedynie środki chemiczne do nawożenia pól i łąk.

Potok Zabawka Przepływa przez teren wsi Zabawa, Mała Wieś, Strumiany, Kokotów. Uchodzi do Drwini Długiej, znajdują się na nim dwa jazy. Prowadzi wody III klasy, źródłem zanieczyszczenia są lokalne zrzuty z gospodarstw i zakładów zlokalizowanych w sąsiedztwie potoku.

Potok Węgrzcanka Przepływa przez teren wsi Węgrzce Wielkie, Grabie. Całkowita długość 3,1 km, ujście do rzeki Wisły. Na całej długości potok jest uregulowany. Odprowadzane są do niego ścieki z oczyszczalni w miejscowości Węgrzce. Źródła zanieczyszczenia to lokalne zrzuty z budynków mieszkalnych. Prowadzi wody III klasy.

Potok Świdówka Potok rozpoczyna swój bieg od terenu źródliskowego, który jest rozczłonkowany, składający się z kilku cieków. Zaliczany jest do potoków podgórskich. Przepływa przez Lednicę Górną, uchodzi do potoku Zabawka. Źródłem zanieczyszczenia na całej długości potoku są lokalne zrzuty ścieków z prywatnych budynków mieszkalnych i drobnych zakładów produkcyjnych, jak również środki chemiczne do nawożenia pól. Potok zanieczyszczony jest również przez lokalnie występujące przy nim dzikie wysypiska śmieci.

23 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Potok Pod Gorzków Potok ten na całej długości jest uregulowany, prowadzi wody pochodzące z przelewu zbiorników wody pitnej dla miasta Krakowa Raba I i II. Zbiorniki znajdują się w miejscowości Gorzków. Potok uchodzi do rzeki Wilgi.

Potok Malinówka Potok Malinówka, będący lewobrzeżnym dopływem Serafy, odprowadza wody infiltrujące ze składowiska odpadów komunalnych dla miasta Krakowa w Baryczy oraz wody z okolicznych terenów, skażone w wyniku otworowej eksploatacji soli. W dolinie potoku znajdują się liczne zapadliska pogórnicze wypełnione wodą (są one wykorzystywane jako zbiorniki retencyjne Kopalni Soli Wieliczka).

4.6 Wody podziemne

Według podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych B. Paczyńskiego gmina Wieliczka należy do regionu XIII przedkarpackiego i rejonów: XIIIA bogucickiego (część północna) i XIIIE - gdowsko - wojnickiego (część południowa). W profilu litologiczno - stratygraficznym występujących tu utworów wydziela się trzy piętra wodonośne:

• czwartorzędowe - występuje przede wszystkim w dolinach rzeki Wisły i jej większych dopływów. Zasilanie czwartorzędowego piętra wodonośnego odbywa się głównie przez bezpośrednią infiltrację opadów atmosferycznych oraz infiltrację wód powierzchniowych. Wody tego piętra są mało odporne na zanieczyszczenia z ognisk powierzchniowych i silnie zanieczyszczonych wód rzecznych. Jakość wód pietra czwartorzędowego w dużym stopniu uzależniona jest od jakości wód powierzchniowych. Wpływ Wisły i jej dopływów na jakość wód gruntowych występuje szczególnie przy wysokich stanach wód powierzchniowych, kiedy to ma miejsce zjawisko infiltracji wód powierzchniowych do wód gruntowych, a nie odwrotnie, kiedy występuje drenaż wód gruntowych przez cieki powierzchniowe. • trzeciorzędowe - zakwalifikowane do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) wymagających specjalnej ochrony jako subregion Bogucice. W obszarze gminy Wieliczka czynne są dwa ujęcia eksploatujące wodę z piasków bogucickich: ujęcie w Śledziejowicach i w Węgrzcach Wielkich. Jakość wód piętra trzeciorzędowego jest związana z litologią utworów występujących w otoczeniu. • kredowo - trzeciorzędowe (fliszowe) - występuje na południe od Wieliczki na obszarze Karpat. Występujące tu wody podziemne związane są z mocno zwietrzałą i spękaną strefą przypowierzchniową fliszu składającą się z różnowiekowych odmiennych litologicznie skał. Strefa zawodniona tworzy nieciągły poziom wodonośny o zróżnicowanych parametrach hydrogeologicznych.

W toku wielowiekowej działalności górniczej Kopalni Soli Wieliczka doszło wielokrotnie zarówno do kontrolowanego jak i niekontrolowanego kontaktu wyrobisk z wodami okalającymi złoże. Kopalnia stanowi źródło zakłócenia istniejącego przed jej powstaniem systemu krążenia i wymiany wód podziemnych. Eksploatacja złoża soli powodowała częściowe sczerpywanie naturalnych wód poziomu trzeciorzędowego i powstanie w górotworze sztucznych kawern wypełnionych solanką oraz tworzenie sztucznych kontaktów hydrologicznych pomiędzy trzeciorzędowym i czwartorzędowym piętrem wodonośnym.

24 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Wyrobiska w Kopalni Soli są pośrednią lub bezpośrednią przyczyną pojawiania się wycieków wody (solanki o różnym stopniu nasycenia). Na terenie kopalni istnieje kilka wycieków. Prowadzone geodezyjne obserwacje powierzchni terenu nad rejonem wycieków wskazują na deformacje powierzchni terenu o charakterze nieciągłym powstające pod wpływem odprowadzenia z górotworu znacznych ilości wody i materiału skalnego (sufozja). Naturalny dopływ do wyrobisk Kopalni charakteryzuje się dosyć dużą zmiennością dotyczącą ilości dopływających wód, jak również ich zasolenia. Zagrożenie dla jakości wód podziemnych stanowi działalność rolnicza (nawozy sztuczne i środki ochrony roślin). Zanieczyszczenia wywołane przez rolnictwo zaznaczają się szczególnie na zmeliorowanych terenach nadrzecznych. Dodatkowym zagrożeniem dla jakości wód jest nieprawidłowa gospodarka wodno - ściekowa. Problem ten zaostrza się w związku z uruchamianiem nowych wodociągów wiejskich bez jednoczesnej budowy kanalizacji sanitarnej i skutecznych oczyszczalni ścieków. Zagrożenie dla wód podziemnych stanowi również postępująca urbanizacja w rejonie Wieliczki, której skutkiem jest obniżenie zwierciadła wód gruntowych. Brak dostatecznej infrastruktury komunalnej (sieć kanalizacyjna, oczyszczalnie ścieków) powoduje częstsze zanieczyszczenia wód podziemnych wskutek zrzutu ścieków bezpośrednio do gruntu, co jest szczególnie groźne w dolinach rzecznych, gdzie płytko zalega zwierciadło wód podziemnych. Innym istotnym zagrożeniem dla wód podziemnych jest istnienie na terenie gminy dzikich wysypisk odpadów. Szczególnie niebezpieczne są wysypiska umiejscowione w wyeksploatowanym wyrobisku, dolinie potoku czy jarze, gdzie wody podziemne nie są izolowane warstwą utworów nieprzepuszczalnych o znacznej miąższości. Wszystkie te źródła zanieczyszczeń oddziałują synergistycznie na jakość wód podziemnych.

4.7 Hałas

Hałas pochodzenia antropogenicznego występujący w środowisku na terenie Miasta i Gminy Wieliczka podzielić można na następujące podstawowe kategorie: hałas przemysłowy, komunikacyjny i komunalno-bytowy.

Hałas przemysłowy Hałas emitowany przez podmioty gospodarcze o charakterze przemysłowym, ze względu na wielkość oraz charakter produkcji podmiotów, jest szczególnie uciążliwy dla mieszkańców domów zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów. Na terenie Gminy Wieliczka nie występują duże zakłady przemysłowe mogące być istotnym źródłem hałasu. W przypadku małych zakładów przemysłowych i rzemieślniczych ich oddziaływanie akustyczne na stan środowiska, jeżeli występuję, ma charakter lokalny.

Hałas linii energetycznych Hałas generują pracujące linie WN. Spowodowany jest on mikrowyładowaniami elektrycznymi na powierzchni przewodów (na skutek ulotu). Hałas ulotu linii WN jest silnie uzależniony od warunków pogodowych, stanu środowiska, stanu technicznego powierzchni przewodów, oraz charakteryzuje się dużą zmiennością poziomów w czasie i przestrzeni podczas różnych warunków atmosferycznych.. Linie 110 i 220 kV nie wymagają wyznaczania stref obszaru ograniczonego użytkowania terenu z uwagi na emisję hałasu. Dla linii 400 kV strefa ta osiągać może wielkość 100 m pasa terenu wzdłuż linii (2x45m od skrajnego przewodu + szerokość przęsła).

25 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Przez teren Gminy Wieliczka przebiegają linie 400 kV (Brzegi, Jankówka). Linie te są uciążliwym źródłem hałasu, zwłaszcza podczas złych warunków atmosferycznych (duża wilgoć).

Hałas komunikacyjny Ustalenie oddziaływania dróg pod względem emisji hałasu zależy od wielu czynników, takich jak: zabudowa terenu, przebieg drogi (nasyp, wykop), nachylenie itp. Strefy oddziaływania powinny być weryfikowane okresowymi pomiarami. Gwałtowny rozwój motoryzacji w latach 90. spowodował zmiany klimatu akustycznego, który tak jak w całym województwie małopolskim również na terenie Gminy Wieliczka ulega postępującemu pogorszeniu. Również tu konsekwencją znacznego wzrostu liczby pojazdów samochodowych jest między innymi:

• proces stabilizacji hałasu na wysokim poziomie (poziom równoważny – Leq) w godzinach szczytu komunikacyjnego, co potwierdzają badania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie, • proces rozciągania się godzin szczytu komunikacyjnego: do późnych godzin nocnych (godz. 24.00) i wczesnych godzin porannych (godz. 5.00), • istotny wzrost natężenia ruchu w godzinach nocnych, co powoduje jedynie niewielki spadek rejestrowanych poziomów w stosunku do pory dziennej i skutkuje brakiem możliwości odpoczynku osób mieszkających w otoczeniu głównych szlaków komunikacyjnych.

Wszystko to powoduje wzrost równoważnych poziomów dźwięku tak w dzień jak i w nocy. Tym samym następuje systematyczne rozszerzanie się strefy ponadnormatywnego oddziaływania hałasu komunikacyjnego powodując, że coraz większa ilość mieszkańców terenów położonych wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych narażona jest na uciążliwy hałas. Analiza zagrożenia hałasem drogowym, wykonana na podstawie przeprowadzonych badań (WIOŚ, Instytut Rozwoju Miast) wskazuje, że poziom emisji hałasu w bezpośrednim sąsiedztwie źródła (1 m od krawędzi jezdni) dla większości dróg o znaczeniu ponadregionalnym, przekracza poziom 70 dB w porze dziennej, dochodząc do wartości 80 dB dla arterii najbardziej hałaśliwych. Daje to przekroczenia rzędu 5-25 dB, w zależności od przyjętych wartości dopuszczalnych. Jednakże zasięg przekroczeń dla poszczególnych tras jest trudny do przedstawienia, z uwagi bowiem na powiązanie wartości dopuszczalnej z charakterem zagospodarowania przestrzennego nawet na niewielkim odcinku drogi, progowe wartości poziomu dźwięku mogą zmieniać się kilkakrotnie. Największą uciążliwość akustyczną na terenie Miasta i Gminy Wieliczka wykazuje droga krajowa nr 4. W przyszłości drugim istotnym źródłem tej uciążliwości będzie planowana autostrada A4. W ostatnich latach prowadzono szereg krótkookresowych badań hałasu drogowego w punktach zlokalizowanych przy drodze krajowej nr 4. We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono przekroczenie poziomu wartości progowej hałasu, tj. 75 dB średnio o wartość 2,4 – 3,9 dB. Podobnych przekroczeń wartośc9i progowych należy spodziewać się na terenie Gminy Wieliczka w najbliższym sąsiedztwie drogi krajowej nr. 4, gdzie jest notowane największe natężenie ruchu pojazdów samochodowych. Źródłem poważnej, lecz okresowej, uciążliwości akustycznej na terenie gminy jest również przebiegająca w jej północnej części linia kolejowa Kraków-Tarnów, gdzie podczas

26 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka ruchu pociągów występuje znaczny dyskomfort akustyczny. Dużo mniejszym problemem w tym względzie jest linia z Krakowa do Wieliczki.

Hałas komunalno-bytowy Hałas ten występuje na terenach zabudowy mieszkaniowej. Jego poziom zależy od intensywności i charakteru zabudowy oraz obecności zakładów rzemieślniczych, punktów gastronomiczno-rozrywkowych, urządzeń do produkcji rolnej, środków transportowych itp. Największy poziom osiąga na terenie miasta Wieliczka.

4.8 Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące Źródłem promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy są:

− urządzenia będące w powszechnym użyciu np. kuchenki mikrofalowe, telefony komórkowe, anteny radiowe i telewizyjne, komputery, telewizory, lodówki, instalacje domowe, suszarki - urządzenia te w czasie pracy wytwarzają promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości 50 Hz, a nawet większej; − stacje telekomunikacyjne telefonii komórkowej, − linie wysokiego napięcia i związane z nimi stacje elektroenergetyczne, − Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Kraków/Chorągwica

Intensywność występowania pól elektromagnetycznych w środowisku jest kontrolowana i w niektórych przypadkach podlega ograniczeniom na tyle na ile uzasadnia to obecny stan wiedzy dotyczącej oddziaływania pól elektromagnetycznych na człowieka, a także możliwości techniczne. W wielu krajach. również w Polsce obowiązują w tym względzie szczegółowe przepisy. W tabeli 5 zestawiono obowiązujące dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych.

Tabela 5. Dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych

Zakres częstotliwości Składowa elektryczna Składowa magnetyczna Gęstość mocy promieniowania Pola stałe 16 kV/m 8 kA/m - Pola 50 Hz 1/10 kV/m 80 A/m - 0,001 – 0,1 MHz 100 V/m 10 A/m - 0,1 – 10 MHz 20 V/m 2 A/m - 10-300 MHz 7 V/m - - 0,3 – 300 GHz - - 0,1 W/m2 1/na obszarach zabudowy mieszkalnej, lokalizacji szpitali, żłobków, przedszkoli, internatów – 1 kV/m

Przez teren gminy przebiegają linie 110 kV, 220 kV (Raciborsko) i 400 kV (Brzegi, Jankówka). Spośród nich szczególnie te ostatnie są źródłem promieniowania elektromagnetycznego. Zlokalizowane są również stacje tranformatorowe. Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze Kraków/Choragwica zlokalizowane w miejscowości Mietniów jest własnością TP EmiTel Sp. z o.o. Emituje ono programy radiowe i telewizyjne oraz zajmuje się przesyłaniem sygnałów telekomunikacyjnych na duże odległości z wykorzystaniem fal radiowych. Posiada ono aktualne pozwolenie na emitowanie pól elektromagnetycznych (Decyzja Wojewody Małopolskiego nr ŚR.III.JCh.6612-51-03 z dn. 13.04.2004 r.). Na maszcie o wysokości 270 m n.p.t. znajdują się anteny wyszczególnione w tab. 6.

27 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 6. Anteny Radiowo-Telewizyjnego Centrum Nadawczego Kraków/Chorągwica

Azymut Wysokość Moc Moc Częstotli promienio- środka wyjściowa promieniowania Typ/użytkownik -wość wania elektrycznego nadajnika izotropowo [MHz] [0] [m. n.p.t.] [W] [W] Anteny sektorowe TESLA AHP 458-50/R4 dookólna 275 588800 TV Polsat 727,25 5000 TVP S.A. Pr. 3 Reg 703,25 10000 TVP S.A. Pr. 2 567,25 10000 ZARAT EAP-310 8p4ś Dookólna 239 195000 TVP S.A. Pr. 1 207,25 10000 KATHREIN 523417 10p3ś Dookólna 203 310130 Polskie Radio W-wa Pr.2 89,4 5000 Polskie Radio W-wa Pr.3 99,4 5000 Radio Kraków 101,6 5000 Radio Plus 106,1 1000 Radio Zet 104,1 5000 RMF 96,0 5000 COEL CO-4U4p1ś 320 49 33120 TV Plus 503,25 500 TV4 583,25 500 Anteny linii radiowych 500 NEC APA-6HP-333 6000 313 15,2 1,8 Urządzenia odbiorcze – nie promieniują

Dodatkowo na terenie Radiowo-Telewizyjnego Centrum Nadawczego Kraków/Chorągwica pracują następujący użytkownicy zewnętrzni:

• Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. • Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. • TP TelTech Sp. z o.o. • Polkomtel S.A. • Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie • TP S.A. Pion Sieci Obszar Kraków – SRDA • Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Krakowie • Radiowe Systemy Przywoławcze „METRO BIP” Sp. z o.o. w Gdańsku • Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze” w Warszawie

Pola o wartościach gęstości mocy większych od 0,1 W/m2 dla częstotliwości powyżej 300 MHz przy promieniowaniu dookólnym występują powyżej wysokości 263 m n.p.t. w promieniu maksymalnym do 585 m, dla anteny kierunkowej o azymucie 320 występują powyżej wysokości 41 m n.p.t. i maksymalnie do odległości 162 m. Dla częstotliwości poniżej 300 MHz obszar ten zaczyna się powyżej 170 m n.p.t. i rozciąga się w promieniu maksymalnym do 435 m. W zasięgu pól elektromagnetycznych o poziomach wyższych niż dopuszczalne nie znajdują się żadne budynki przeznaczone na stały pobyt ludzi.

4.9 Środowisko przyrodnicze

Lasy

28 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Najwięcej lasów znajduje się na południu gminy, w okolicach wsi Grajów, Dobranowice, Koźmice. W stanie naturalnym dominującym typem lasu na obszarze gminy Wieliczka powinny być grądy - bogate w gatunki lasy liściaste. Niestety, zachowane fragmenty lasów nie mają charakteru naturalnego. Zostały w większości sztucznie zalesione mieszanką gatunków. Dominuje sosna, gatunek o szerokiej skali ekologicznej, zatem dobrze rosnący na glebach od rędzin po piaski. Sośnie towarzyszą gatunki drzew liściastych: brzoza, dąb, olcha, osika, grab, lipa, rzadziej jesion, buk, jawor, czeremcha. Stosunki ilościowe tych gatunków są bardzo różne: od wyraźnej dominacji sosny po dość zróżnicowany gatunkowo las (po połowie sosna i dąb z domieszkami brzozy, olchy, świerka). W niektórych miejscach stosowano monokultury drzew liściastych, np. w okolicach Sułkowa prawie cały las zalesiony został obcym rodzimej florze dębem czerwonym. Grądy, które obecnie zachowały się na terenie gminy to przeważnie wielogatunkowe lasy liściaste, zajmujące żyzne siedliska. Najlepiej zachowały się na południu gminy, w miejscach trudnych do prowadzenia intensywnej gospodarki leśnej: na bardzo stromych stokach lub na brzegach wąwozów. W miejscach łatwo dostępnych (na łagodnych zboczach lub wierzchowinach) drzewostan jest na ogół bardzo silnie zniekształcony, ze sporym udziałem sosny lub dębu pochodzących z nasadzeń. Na południu gminy, w lasach w okolicach Dobranowic, w szczytowych partiach wzgórz występują płaty buczyny odpowiadające buczynie karpackiej, choć ten rodzaj lasu jest typowo górskim zbiorowiskiem roślinnym występującym w tzw. reglu dolnym (od ok. 550 do ok. 1250 m n.p.m.). Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym lasów na terenie gminy należą:

• Las Krzyszkowicki • Czarny Las, ze względu najbardziej naturalny charakter drzewostanu, • Las Widmo, ze względu najbardziej naturalny charakter drzewostanu, • Las Dobranowicki, ze względu na pozostałe fragmenty naturalnych buczyn, • Las Wolnik, ze względu na zachowane fragmenty ciekawego drzewostanu oraz występowanie licznych gatunków ptaków.

Drzewostany w rejonie stromych zboczy podlegają degradacji przez działanie czynników abiotycznych (wiatrołomy, wiatrowały, erozja). Korzystne dla rolnictwa warunki glebowe stały się przyczyną intensywnych wylesień terenu. Jeden z najrzadszych typów lasów, łęg wierzbowo-topolowy, powinien porastać dolinę Wisły i Wilgi. Jednak żyzne gleby, które las ten zazwyczaj porastał, przyciągają również rolników, stąd prawie że kompletne wylesienie dolin rzecznych. W lasach gminy Wieliczka występują następujące prawnie chronione gatunki roślin:

• skrzyp olbrzymi (Equisetum telmateia) • lilia złotogłów (Lilium martagon) • wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) • goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea) • kopytnik zwyczajny (Asarum europaeum) • konwalia majowa (Covallaria majalis) • kalina koralowa (Viburnum opulus) • parzydło leśne (Aruncus silvester) • widłak goździsty (Lycopodium clavatum)

29 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Spośród żyjących w lasach zwierząt wymienić można gatunki takie jak: jeleń, sarna, dzik, lis, borsuk, łasica, kuna leśna, a z ptaków – zięba, świstunka leśna, rudzik, pokrzewki, myszołowy, sokoły.

Wody płynace Ważnym elementem środowiska przyrodniczego Gminy Wieliczka jest fauna i flora związana z wodami, szczególnie z rzekami Wisłą i Wilgą. Najcenniejszym elementem krajobrazowym obszarów zalewowych rzek są rozlewiska i starorzecza. W dolinie Wisły pozostałościami po niegdysiejszych rozlewiskach sprzed okresu uregulowania biegu tej rzeki są rozległe połacie łąk. Najciekawsze starorzecza znajdują się w dolinie Wisły, np. pod stopniem wodnym „Przewóz” na granicy Gminy Wieliczka i miasta Kraków. Brzegi tego starorzecza porastają pozostałości dawnych lasów łęgowych, wśród których na szczególną uwagę zasługują topola czarna (Populus nigra) oraz topola biała (Populus alba). W toni wodnej starorzecza rosną rozległe pędy włosienicznika (Batrachium sp.), rogatek sztywny, grążele żółte, trzcina pospolita (Phragmites australis), szuwar pałkowy. Tam, gdzie gleba jest tylko nasiąknięta silnie wodą, rozwija się szuwar turzycowy. Świat zwierząt związany ze środowiskiem wód płynących, to m.in.: jętki, ważki, ślimaki, żaby, zaskrońce. Zabagnienia i starorzecza Wisły są jednym z najbogatszych w gatunki ptaków siedlisk, występują tu m.in.: kokoszka wodna, łyska, kaczka cyranka, bąk. Najcenniejszym gatunkiem dużych ssaków występujących w dolnej części biegu Wilgi jest wydra (Lutra lutra), natomiast na starorzeczu Przewóz w dolinie Wisły występuje bóbr (Castor fiber). Obydwa te gatunki ujęte są w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt Ginących i Zagrożonych.

Pola uprawne Pola uprawne stanowią bardzo specyficzny ekosystem, poddany silnemu wpływowi człowieka. Najkorzystniejsze warunki dla flory i fauny panują na niewielkich polach uprawnych, użytkowanych tradycyjnie, najczęściej spotykanych na terenie Gminy Wieliczka. Mimo, ze użytkowanie tych pól jest nastawione na pozyskiwanie plonu określonych gatunków, występują na nich też chwasty: polne: maki, chabry, bławaty, znacznie zwiększające bioróżnorodność. Szczególnie cennym przyrodniczo elementem jest miedza, na której tworzą się stosunkowo trwałe siedliska ruderalne. Spotkać tam można: dziurawiec, centurię, rumianek, szałwię, macierzankę, piołun, poziomki, jeżyny, maliny, brzozy, lipy, dziką różę, tarninę, czarny bez. W środowisku polnym żyją liczne owady, ptaki: skowronek, przepiórka, kuropatwa, bażant, a spośród ssaków spotkać można myszy i chomiki.

Łąki i pastwiska Zbiorowiska roślin trawiastych na terenie Gminy Wieliczka zostały ukształtowane przez wypas oraz regularne koszenie uprzednio odlesionych terenów. Na łąkach występują szlachetne gatunki traw: rajgras wyniosły (Arrenatherum elatius), kupkówka pospolita (Dactylis glomerata), tymotka łąkowa (Phleum pratense), wyczyniec łąkowy (Alopecuns pratensis), a także koniczyna łąkowa (Trifolium pratense) oraz barszcz zwyczajny (Heracleum sphondylium). Bardzo charakterystyczne dla Gminy Wieliczka są łąki występujące na terenie Pogórza Wielickiego, porastające siedliska wilgotne lub mokre, głównie w rejonie źródlisk. Są to wilgotne łąki z kaczeńcem i ostrożeniami. W dolinie Wisły, na równi zalewowej, występują kompleksy mokrych łąk trzęślicowych, obecnie wyjątkowo rzadkich w skali kraju. Kompleksy te noszą nazwy: Grondziki, Niedzielszczyzna, Studzijska. Mimo że są one w większości mocno zniekształcone można

30 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka wśród nich wydzielić wyjątkowo bogate przyrodniczo fragmenty z gatunkami takimi jak: goździk pyszny (Dianthus superbus), krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis). Łąki z tymi gatunkami występują również w dolnym biegu Wilgi. Zabagnienia w dolinie Wisły i innych rzek są miejscem występowania derkacza (Crex crex), gatunku zaliczonego do Czerwonej Listy Zwierząt Ginących i Zagrożonych. Na podmokłych łąkach występuje również czajka, brodziec krwawodzioby, bekas kszyk. Spośród dużych zwierząt spotykanych na terenie łąk wymienić należy przede wszystkim zająca oraz sarnę.

Ciepłe murawy i „kamieńce” W miejscach o stosunkowo dużym nachyleniu terenu, południowej ekspozycji i małej spoistości gleby wykształcają się charakterystyczne ciepłe murawy kserotermiczne. Kształtowane są one przede wszystkim przez niedobór wody oraz silne nagrzewanie przez słońce. Na terenie Pogórza Wielickiego brak typowych siedlisk ciepłolubnych, które wytwarzają się zwykle na podłożu wapiennym lub gipsowym. Jednak można tu znaleźć niewielkie fragmenty bardzo suchych muraw o strukturze gatunkowej zbliżonej do tych zbiorowisk, z reguły na terenie oraz w sąsiedztwie wyrobisk powstałych po dawnej eksploatacji piaskowca. We florze tych terenów można spotkać typowe gatunki ciepłolubne, jak chaber driakiewnik, szałwia okółkowa, macierzanka zwyczajna, koniczyna pagórkowa, dziewięćsił bezłodygowy.

Na terenie gminy pod ochroną prawną znajdują się 34 pomniki przyrody powołane rozporządzeniami Wojewody (tab. 7). Gmina Wieliczka jako druga w województwie małopolskim ze środków przeznaczonych na ochronę środowiska dokonała inwentaryzacji przyrody. Prace nad dokumentacją prowadzone były przez naukowców z Polskiej Akademii Nauk - Pawła Adamskiego oraz Katarzynę i Tadeusza Zająców. Flora i fauna została szczegółowo zinwentaryzowana, a opracowanie zostało wydane w formie książkowej [17].

31 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 7. Pomniki przyrody w Gminie Wieliczka

Nr. Miejscowość Pomnik przyrody 35/1 Gorzków dąb szypułkowy 35/2 Grajów lipa szerokolistna 35/3 Grajów lipa szerokolistna 35/4 Janowice lipa drobnolistna 35/5 Raciborsko głaz narzutowy 35/6 Siercza lipa drobnolistna 35/7 Siercza lipa drobnolistna 35/8 Siercza grusza dzika 35/9 Siercza buk zwyczajny (odm. czerwonolistna) 35/10 Siercza dąb szypułkowy 35/11 Siercza klon polny 35/12 Siercza lipa drobnolistna 35/14 Krzyszkowice wierzba biała 35/15 Wieliczka tulipanowiec amerykański 35/16 Wieliczka buk zwyczajny 35/17 Wieliczka tulipanowiec amerykański 35/18 Wieliczka buk zwyczajny 35/19 Wieliczka wiąz szypułkowy 35/20 Śledziejowice dąb szypułkowy 35/21 Śledziejowice buk czerwonolistny 35/22 Śledziejowice dąb szypułkowy 35/24 Śledziejowice grujecznik japoński 35/25 Śledziejowice miłorząb dwudzielny 35/26 Śledziejowice cyprysik groszkowy 35/27 Śledziejowice dąb szypułkowy 35/28 Śledziejowice magnolia drzewiasta 35/29 Śledziejowice dąb szypułkowy 35/30 Śledziejowice lipa drobnolistna 35/31 Śledziejowice dąb szypułkowy 35/32 Śledziejowice dąb szypułkowy 35/33 Śledziejowice buk zwyczajny 35/34 Śledziejowice jesion wyniosły 35/35 Śledziejowice zadrzewienie w formie małego drzewostanu 35/36 Wieliczka dąb szypułkowy

4.9.1 Przyroda nieożywiona Zgodnie z Rozporządzeniem nr 19 Wojewody Krakowskiego z dnia 6 czerwca 1997 r. w sprawie objęcia ochroną prawną w formie stanowisk dokumentacyjnych obiektów geologicznych w Kopalni Soli Wieliczka utworzono 40 stanowisk dokumentacyjnych. Uznano za nie odsłonięcia geologiczne zlokalizowane w ociosach podziemnych wyrobisk kopalni. Na terenie Kopalni utworzono rezerwat przyrody "Groty Kryształowe". Rezerwat ten jest położony w północno – wschodniej części Kopalni Soli Wieliczka na głębokości 70-114 m pod powierzchnią terenu miasta. Zarządcą rezerwatu jest Kopalnia Soli Wieliczka. Przedmiotem ochrony są naturalne pustki podziemne o ścianach obrosłych kryształami halitu wraz z otoczeniem stanowiącym fragment skomplikowanej budowy geologicznej mioceńskiego złoża. W skład rezerwatu wchodzą Grota Kryształowa Dolna i Grota Kryształowa Górna wraz z otulinami o łącznej powierzchni 1,04 ha.

4.10 Zachowanie różnorodności biologicznej

32 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Na terenie gminy w krajobrazie rolniczym, a także na zalesionych zboczach stoków jak i w dolinkach potoków, występują lokalne mokradła porośnięte często roślinnością bagienną (mchy brunatne, trzcina pospolita, trzcinnik prosty, turzyce, skrzyp błotny, sit skupiony i rozpierzchły, knieć błotna, jaskier rozłogowy, pałka wąskolistna, wierzba uszata, olsza czarna – forma krzaczasta). Tereny takie należy traktować jako użytki ekologiczne, bowiem zachowanie wszelkich mokradeł, zwłaszcza leśnych i śródleśnych jest ważnym ogniwem w sterowaniu wszelkimi funkcjami lasu w kierunku harmonijnego optimum. Wszelkie mokradła zarówno okresowe jak stałe ze swoja specyficzną szatą roślinną stanowią bardzo ważna rolę. Mają one również znaczenie hydrologiczne w tak zwanej „małej" retencji. Wraz z obwałowaniem Wisły, regulacją i obwałowaniem mniejszych cieków a także częściową melioracją łąk zmienił się obraz roślinności. Bujne do tej pory łąki uległy pewnemu zubożeniu. W miejsce wielu cennych roślin łąkowych, przystosowanych do terenów bardzo mokrych, pojawiły się pospolite gatunki typowe dla rosnących w bardziej suchym siedlisku, tak zwanych łąk świeżych. Część terenów łąkowych została przeznaczona pod grunty orne i zabudowę. Obwałowanie rzek spowodowało też odcięcie starorzeczy, do tej pory sporadycznie przemywanych w czasie większych powodzi. Przyspieszyło to ich wypłycanie i, w konsekwencji, powolne zanikanie. Obecnie w wyniku nieopłacalności gospodarki łąkowej zdecydowana większość łąk trzęślicowych nie jest użytkowana lub jest koszona i wypasana jedynie sporadycznie. Ma to katastrofalne skutki dla roślinności. Większość rzadkich i cennych gatunków już wymarła, inne jak na przykład goździk pyszny, można spotkać jedynie sporadycznie. Podczas badań prowadzonych w roku 2000, na terenie Gminy Wieliczka wytypowane zostało 21 ostoi przyrody (tab. 8), w których zachowały się cenne przyrodniczo elementy flory, fauny lub przyrody nieożywionej. Ze względu na niewielkie rozmiary oraz izolację przestrzenną ostoje te nie są w stanie trwale utrzymać samowystarczalnych populacji wielu z występujących w nich roślin oraz zwierząt. Można jednak dążyć do utworzenia sieci, na którą składać się będą tereny o różnej przyrodniczej wartości tworzące bardziej stabilny system utrzymujący wysoką bioróżnorodność całego terenu gminy.

Użytkami ekologicznymi, objętymi ochroną prawną na terenie gminy Wieliczka są:

• Las Krzyszkowicki o powierzchni 33,95 ha Utworzony w celu zachowania wielogatunkowego lasu grądowego z bardzo bogatymi stanowiskami roślin chronionych i reliktowymi stanowiskami gatunków górskich • Obszar lęgowy ptactwa wodnego – duża i mała wyspa o powierzchni 8,99. Położony jest w miejscowości Brzegi na wyrobiskach poeksploatacyjnych całkowicie wypełnionych wodą. Celem ochrony użytku ekologicznego jest zachowanie naturalnych miejsc lęgowych rybitw i ptactwa wodnego oraz ochrona istniejącej flory i fauny.

33 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 8. Ostoje przyrody na terenie Gminy Wieliczka

Motywacja Typ Natura Kraina wyznaczenia ostoi Lp. Ostoja Ranga Kraj- fauna flora ostoi obraz 1. Wiślisko Przewóz 3 + - + W + D 2. Żwirownie Brzegi 2 + - - W - D 3. Starorzecze Grabie 3 + - ± W + D 4. Łąki "Niedzielszczyzna" 2 + + + N ± D 5. Studzijska 3 + + + N + D 6. Purchawica olbrzymia 2 - + + N + P 7. Skrzyp w Zabawie 3 - + + L + P 8. Siercza kamienieć 2 - + + N + P 9. Stawy Salinarne 2 + - - W - P 10. Kamieniec Sygneczów 1 - + + N + P 11. Dolina Wilgi 5! + + + W + P 12. Mietniów - Pod Brzegiem 2 + + + N + P 13. Kamieniec przy Laskowcu 1 + ± + N + P 14. Laskowice w Pawlikowicach 2 - + - L ± P 15. Wilga - Koźmice Małe 3 + + + N + P 16. Młyn pod Koźmicami 2 + + + W - P 17. Doły Raciborskie 2 + + + N - P 18. Czarny Las 4 + + +! L + P 19. Las Dobranowice 2 + + + L + P 20. Las Widmo 2 + + + L + P 21. Las Wolnik 3 + + + L + P Ogółem 2,43 '+'=16 '+'=17 '+'=18 W=6 '+'=9 D=5 N=9 '±'=8 P=16 L=6

Objaśnienia: Typ: W – wodny, N – nieleśny, L – leśny Natura: '+' – zbliżony do naturalnego, '±' – półnaturalny, '-' – antropogeniczny Kraina: D – Dolina Wisły, P – Pogórze Wielickie Motywacja: podstawa wyznaczenia ostoi (ze względu na florę, faunę czy krajobraz)

4.11 Gospodarka złożami

Na terenie Gminy Wieliczka zarejestrowano występowanie następujących kopalin:

• piaskowców • iłów i glin • kruszywa naturalnego : piasków i żwirów • surowców chemicznych: soli kamiennej • torfu

34 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Występujące tu kopaliny z wyjątkiem soli kamiennej, która jest kopaliną podstawową, są zaliczane do pospolitych.

Sól kamienna Najcenniejszym surowcem w omawianej gminie jest sól kamienna, eksploatowana tu od średniowiecza. Kopalnia Soli „Wieliczka" od 1996 roku już nie prowadzi eksploatacji, od 1978 r. jako zabytek wpisana jest na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO. Z uwagi na zagrożenia wodne uznano za pozabilansowe zasoby soli kamiennej występujące w strefie szerokości 150 m i liczone od spągu warstw chodenickich. Do końca czerwca 1996 roku pozyskiwano jeszcze niewielkie ilości soli (13 tys. Mg/rok) z solanki otrzymywanej przez dosalanie wód kopalnianych. Od kwietnia 2003 roku wszystkie wycieki z kopalni Wieliczka dosycane są w ekologicznym Zakładzie Utylizacji Wód Zasolonych (nowej warzelni). Złoże soli kamiennej Wieliczka straciło znaczenie przemysłowe, a istniejąca kopalnia pełni już zupełnie inną rolę. Polega ona głównie na zabezpieczaniu światowej klasy zabytku przed zniszczeniem. Ponadto w części wyrobisk kopalni urządzono sanatorium działające od 1956 roku, w którym leczone są różnego rodzaju alergie. Złoże soli posiada ustalone granice złoża dla poszczególnych poziomów eksploatacyjnych, a ich odwzorowanie na powierzchni analogicznie do złóż powierzchniowych jest niemożliwe. Można jednak przyjąć z dużym przybliżeniem, że granicę tą odzwierciedla obszar górniczy.

Piaskowce Piaskowce występują w południowej części Gminy Wieliczka, zwykle przykryte warstwą glin i lessów. Obecnie jedyne większe odsłonięcie naturalne piaskowców, zanotowano w obrębie warstw istebniańskich. Są to drobnoławicowe piaskowce o znacznym udziale łupka. Pozostałe odsłonięcia i punkty eksploatacji bądź zarosły gęstą roślinnością bądź zostały zabudowane. W obrębie gminy nigdy nie było żadnego udokumentowanego i eksploatowanego złoża piaskowców i w związku z tym brak jest jakichkolwiek badań określających ich jakość. Piaskowce były niegdyś eksploatowane przez mieszkańców gminy na własne potrzeby jako materiał budowlany w rejonie Koźmic, Sygneczowa czy Dobranowic oraz w rejonie Małej Wsi, gdzie w zboczu góry mieszkańcy wydrążyli tzw. „doły” służące do przechowywania płodów rolnych. Piaskowce jako materiał budowlany były pozyskiwane dla potrzeb lokalnych w niewielkich łomikach przez osoby prywatne jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. Obecnie, pomimo różnorodności materiału i szerokiego rozprzestrzenienia powierzchniowego , ich eksploatacja zupełnie została zaniechana.

Kruszywo naturalne Do kruszyw naturalnych występujących na terenie Gminy Wieliczka zalicza się trzeciorzędowe piaski bogucickie oraz czwartorzędowe piaski i żwiry doliny Wisły. Podstawowe znaczenie jako surowiec budowlany mają czwartorzędowe piaski i żwiry związane z doliną Wisły. Kruszywo naturalne o znaczeniu gospodarczym występuje wyłącznie w dolinie Wisły, gdzie udokumentowano osiem złóż w kategorii C1 upoważniającej do podjęcia starań o uzyskanie koncesji na eksploatację. Obecnie eksploatowanych jest pięć z nich. Zasoby piasku i żwiru udokumentowane w kat. C1 na terenie Gminy Wieliczka wynoszą obecnie łącznie 18,695 tys. Mg. Kruszywo naturalne pochodzące z tych złóż to głównie piaski kwarcowe o zmiennej granulacji - drobniejsze w stropie złoża, w spągu z domieszką

35 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

żwiru. Złoża Brzegi II i Brzegi III eksploatowane są przez Krakowskie Zakłady Eksploatacji Kruszywa w Krakowie, a złoże Pod Kopcem, złoża Grabie i Grabie III oraz Grabie IV eksploatowane są przez prywatnych przedsiębiorców. Prawie cała dolina Wisły w granicach gminy została rozpoznana wstępnie i udokumentowana w kat. C2. Są to dwa duże obszary: Brzegi i Węgrzce Wielkie, które obejmują również częściowo tereny sąsiednich gmin: Kraków - Podgórze i Niepołomice. Poza udokumentowanymi szczegółowo złożami pozostało już niewiele terenów gdzie można byłoby podjąć wydobycie. Przeważają obszary bądź znajdujące się w bliskiej odległości od zabudowań gospodarskich, bądź na obszarach gleb i łąk chronionych (cały obszar doliny Wisły w granicach gminy, pokryty jest glebami chronionymi). Eksploatacja kruszywa spowoduje prawdopodobnie bezpowrotne ich utracenie, ponieważ w miejscu jego wyeksploatowania powstają przede wszystkim różnej wielkości akweny. Ze względu na ochronę gleb, wszystkie złoża kruszywa należałoby zaliczyć do konfliktowych - klasy B. Jednak do złóż konfliktowych zaliczono tylko duże: Brzegi, Brzegi II, Brzegi III oraz Węgrzce Wielkie. Pozostałe złoża - Pod Kopcem, Grabie, Grabie III, Grabie IV zakwalifikowano do niekonfliktowych, gdyż zajmowane przez nie tereny są w znacznym stopniu już przekształcone. Część ich powierzchni zajęta jest przez akweny poeksploatacyjne, stare hałdy nadkładu i nieużytki. Piaski bogucickie występują w północnej części gminy, w rejonie miejscowości Wieliczka - Bogucice i Zabawa. Niegdyś były eksploatowane na podsadzkę przez Kopalnię Soli Wieliczka ze złoża Psia Górka w Wieliczce. Teraz w miejscu złoża znajduje się nie zrekultywowane nieczynne wyrobisko. Formalnie nie istniejące złoże posiada jeszcze nie skreślony z rejestru obszar górniczy. Odsłonięcia piasków bogucickich są faktycznie miejscami poboru piasku na potrzeby okolicznych mieszkańców, choć eksploatacja ta odbywa się w minimalnej ilości. Na terenie Gminy Wieliczka brak jest terenów perspektywicznych dla udokumentowania kruszywa naturalnego. Wszystkie obszary występowania czwartorzędowych piasków i żwirów zostały już udokumentowane, a ich zasoby mają znaczenie regionalne. Piaski bogucickie ze względu na znaczenie dla hydrogeologii jako zbiornik wód podziemnych (subregion Bogucice) są objęte zakazem eksploatacji.

Kopaliny ilaste Kopaliny ilaste reprezentowane są przez trzeciorzędowe iły oraz czwartorzędowe gliny i lessy. Podstawowe znaczenie mają tu iły, które stanowiły główną bazę surowcową działających cegielni. Lessy i gliny, pomimo szerokiego rozprzestrzenienia powierzchniowego, nie są aktualnie przedmiotem eksploatacji. Ich eksploatacja prowadzona niegdyś przez okoliczną ludność do produkcji cegły została całkowicie zaniechana. Punkty eksploatacji lessów i glin dziś już uległy samorekultywacji i w terenie nie można ich odnaleźć .Są to obecnie pola lub łąki wysokich klas bonitacyjnych.

Torf Złoże torfu "Podłężanka (kat. C2) jest zlokalizowane w obrębie tarasu niskiego Wisły, w rejonie Węgrzc Wielkich i Podłęża. Na powierzchni około 87 ha występuje torfowisko typu niskiego o miąższości średnio l,7 m (max. 4,5 m). W wyniku badań torfu pod względem przydatności dla leczenia uzdrowiskowego. rejon występowania torfu "Podłężanka" zaliczono do obszarów perspektywicznych.

36 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

4.12 Walory kulturowe

Wielkość zasobów kulturowych gminy ujętych w Rejestrze Zabytków lub ustalonych do wpisu obejmuje:

• w obrębie miasta Wieliczka: zabytkowy układ miasta, Kopalnię Soli Wieliczka, 9 innych zespołów architektury, 5 obiektów użyteczności publicznej, 2 obiekty usług handlowych i 152 budynki mieszkalne • w terenach wiejskich: 16 zespołów zabytkowych (w tym 13 dworskich i 3 kościelne), 35 zagród oraz 126 pojedynczych obiektów (w tym 16 użyteczności publicznej i 114 mieszkalnych)

Spośród łącznej liczby 310 stanowisk archeologicznych 18 dotyczy kategorii I (wpisane do rejestru zabytków), 292 kategorii II (przewidziane do wpisu do rejestru zabytków).

4.13 Walory krajobrazowe Szczególnym walorem krajobrazowym obszaru gminy jest duże zróżnicowanie rzeźby terenu – od równinnego krajobrazu doliny Wisły na północy po pofałdowany obszar Pogórza Wielickiego na południu. Liczne cieki wodne, rzeźbione przez nie doliny oraz rosnąca na ich brzegach bogata roślinność dodatkowo wzbogacają krajobraz. Na obszarze pozamiejskim krajobraz gminy ma charakter rolniczy. Pogórze Wielickie charakteryzuje się występowaniem licznych punktów widokowych.

4.14 Wpływ Kopalni Soli Wieliczka na stan środowiska Na północ od szybów „Kinga” i „Daniłowicz” występuje strefa zagrożenia niecką zapadliskową. W strefie od Grabówek po Przebieczany wyróżniono prognozowaną I - III kategorię deformacji powierzchni terenu. Ponad 700–letnia eksploatacja soli w kopalni Wieliczka pozostawiła po sobie liczne wyrobiska, m.in. 2040 komór o łącznej pojemności około 7,5 mln m3 i około 190 km wyrobisk korytarzowych. Wyrobiska te osłabiły szczelność górotworu i są pośrednią lub bezpośrednią przyczyną pojawiania się wycieków wody w wyrobiskach kopalni. Na ogólną wielkość dopływu wody do kopalni składa się ponad 200 wysięków o różnym natężeniu. Zdecydowana większość wypływów znajduje się przy północnej granicy złoża, tu też znajdują się trzy największe wypływy: wyciek w komorze Z-32, wyciek w komorze Fornalska i wyciek Mina. Dotychczas nie stwierdzono wpływu odwadniania górotworu na zjawiska zwiększonego obniżania się powierzchni terenu w rejonie wycieków. Jedynie w rejonie wycieku z poprzeczni Mina prowadzone obserwacje geodezyjne wykazały deformacje powierzchni terenu o charakterze nieciągłym powstające pod wpływem odprowadzania z górotworu znacznych ilości wody i materiału skalnego (sufozja). Wskutek tego zjawiska w rejonie ogrodu przy klasztorze o.o. Reformatów oraz odcinka torów kolejowych w Wieliczce wystąpiły deformacje całkowite terenu. Maksymalne obniżenie w tym rejonie wyniosło 2,324 m.

37 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

5. UWARUNKOWANIA POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA I GMINY WIELICZKA

5.1 Powiązania z polityką ekologiczną województwa i kraju

Podstawowymi dokumentami, do których należy się odnieść przy opracowywaniu Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Wieliczka są: • Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, która jest polityką krótkookresową, uszczegóławiającą przyjętą przez Sejm RP w 2001 roku II Politykę ekologiczną państwa. • Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010 • Strategia rozwoju województwa małopolskiego • Nasza zielona Małopolska, Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska woj. małopolskiego na lata 2001-2015, Kraków 2000

Dokumentem, do którego należałoby się również odnieść, byłby program ochrony środowiska dla powiatu wielickiego, program taki jednak do chwili obecnej nie został opracowany i uchwalony.

W „Polityce Ekologicznej Państwa” uchwalonej w dniu 8.05.2003 r. przez Sejm RP zaznaczono, że programy ochrony środowiska ukierunkowane mają być na osiągnięcie głównie trzech celów:

 ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody,  zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii,  poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.

Wskazane cele zostały rozwinięte jako cele operacyjne w „Strategii rozwoju województwa małopolskiego” (uchwalonej przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 28.08.2000 r.) oraz w „Programie ochrony środowiska województwa małopolskiego”.

W „Strategii rozwoju województwa małopolskiego” wymienione są takie cele jak:

• poprawa jakości wód, • ograniczenie emisji zanieczyszczeń, • uporządkowanie gospodarki odpadami, • rewaloryzacja obszarów zdegradowanych, • minimalizacja zużycia zasobów naturalnych i racjonalizacja zużycia energii, • zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii, • minimalizacja wytwarzania odpadów, • podnoszenie retencyjności dorzeczy i zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, • zalesianie nieużytków i słabych użytków rolnych, • zwiększenie obszaru objętego różnorodnymi formami ochrony przyrody.

Program ochrony środowiska województwa małopolskiego rozgranicza cele na długoterminowe do roku 2015 oraz w ramach strategii wdrożeniowej – cele do 2005 roku. Cele te mają swoje źródło w II Polityce Ekologicznej Państwa.

38 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Jako cele długoterminowe Program wymienia:

 spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji,  zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów,  kontrolę i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego,  przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych,  rewitalizację pierwszego poziomu wodonośnego do jakości umożliwiającej jego wykorzystanie jako lokalnego źródła zaopatrzenia w wodę pitną,  ochronę jakości wód podziemnych oraz racjonalizację ich wykorzystania,  stworzenie racjonalnego systemu stref ochronnych ujęć wody i zapewnienie w planach zagospodarowania przestrzennego nadrzędności zasad gospodarowania w nich nad innym wykorzystaniem terenów,  ochronę zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie w koordynacji z planami rozwoju regionu,  minimalizację ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów,  ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych,  ścisły nadzór nad jednostkami będącymi potencjalnymi sprawcami NZŚ oraz wyłączenie transportu tranzytowego substancji niebezpiecznych poza obręb miast.

Wymienione powyżej programy i strategie wyższego szczebla są wzajemnie zgodne i stanowią logiczną konsekwencję II Polityki Ekologicznej Państwa. Cele i działania ujęte w powyższych dokumentach mogą być wykorzystane przy opracowywaniu Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Wieliczka jako podstawa wyjściowa do konkretyzacji zadań, jako analog do sformułowania lokalnych wskaźników planowanych do uzyskania na danym terenie, jako inspiracja do wprowadzenia podobnego zadania na szczeblu lokalnym, jako wzór struktury programu.

5.2 Zapisy „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Wieliczka”

Przedmiotowy dokument formułuje następującą politykę w zakresie ochrony środowiska.

1. Jako podstawowe zadanie w planowaniu i realizacji rozwoju miasta określa się przestrzeganie zasad rozwoju zrównoważonego tzn. nie dopuszczenia do sytuacji, w której działalność inwestycyjna, produkcyjna lub inna odbywałaby się kosztem pogorszenia stanu środowiska.

2. W zakresie respektowania obowiązujących norm czystości powietrza, wód i gleb oraz norm dopuszczalnego hałasu w ustaleniach polityki ochrony środowiska (nawiązując do powszechnie obowiązujących aktów prawnych) określa się następujące warunki dotyczące obszaru całej gminy Wieliczka: − stale obniżanie emisji substancji szkodliwych, a następnie całkowitą likwidacje uciążliwości (doprowadzenie do powszechnie obowiązujących norm) w obiektach istniejących, stanowiących zagrożenie dla środowiska poprzez montaż urządzeń i instalacji skutecznie je neutralizujących, względnie zmiany technologii;

39 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

− niedopuszczanie do lokalizacji nowych obiektów i urządzeń uciążliwych dla środowiska, w tym z zakresu przemysłu, wytwórczości, składowania i komercji, co wiąże się z wykorzystaniem w szerokim zakresie wymogu sporządzania oceny skutków wpływu inwestycji na środowisko na etapie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenów (WZ i ZT); − podjecie działań na rzecz ograniczenia emisji z indywidualnych palenisk domowych i lokalnych kotłowni; − podjecie docelowych rozwiązań unieszkodliwiania odpadów komunalnych; − kontynuacje rozbudowy i modernizacji kanalizacji sanitarnej i deszczowej miasta Wieliczka oraz sukcesywne wyposażanie jednostek wiejskich w urządzenia kanalizacyjne; − wprowadzenie zabezpieczeń przed zanieczyszczeniami powietrza związanymi z przebiegiem uciążliwych dróg,.

3. Celem zapewnienia warunków ochrony wód wgłębnych oraz wód powierzchniowych ograniczenia dotyczą znacznej części obszaru gminy, zróżnicowanych pod względem powierzchni i sposobu zaopatrzenia obejmując : a) kontynuację działań na rzecz ochrony studni głębinowych w obszarach stref bezpośredniej i pośredniej ochrony ujęć wody pitnej dla miasta Wieliczka o szczegółowo sprecyzowanych ustaleniach (zakazy, uwarunkowania) w ramach przepisów szczególnych; b) zapewnienie warunków ochrony wysokiej jakości wody pitnej zbiornika wód podziemnych GZWP nr 451 Bogucice, obejmującego zasięgiem znaczną część północnego obszaru gminy; c) zapewnienie warunków ochrony wód powierzchniowych i doprowadzenie ich docelowo do osiągnięcia I klasy czystości, co jest w znacznej mierze związane z rozwiązaniem problemu gospodarki wodno - ściekowej oraz prawidłowo prowadzoną gospodarka. rolną (ograniczenie chemizacji w rolnictwie). Powyższe szczególnie dotyczy terenów Byszyc i Gorzkowa położonych w zlewni i terenach ochrony pośredniej Zbiornika Dobczyckiego (konieczność budowy zbiorczego systemu kanalizacji).

4. W obszarze gminy Wieliczka występują surowce mineralne. Surowce te zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi stanowią przedmiot ochrony, w związku z powyższym w ramach wyznaczania terenów budowlanych w planach miejscowych z obszarów określanych dla zainwestowania należy wyłączyć obszary w granicach udokumentowanych złóż eksploatacji powierzchniowej (dotyczy żwirów oraz surowców ilastych) oraz uwzględniać konsekwencje realizacji zainwestowania kubaturowego w strefach związanych z eksploatacją i występowaniem zasobów soli.

5. Aktualnie gmina Wieliczka poza pomnikami przyrody nie obejmuje w swym zasięgu obszarów objętych ochroną, jednocześnie stosowne akty przygotowawcze dotyczą projektowanych rezerwatów: ,,Kryształowe Groty" w Wieliczce i ornitologicznego w Brzegach, jednocześnie podtrzymuje się generalne zasady ochrony naturalnych wartości przyrodniczych niektórych obszarów przyjęte w obowiązującym miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Wieliczka z 1993 r., a dotyczące : - węzłów ekologicznych dotyczących zbiorowisk leśnych i korytarzy ekologicznych; - obszarów ekotonalnych

40 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Jednocześnie w uzupełnieniu postuluje się obecnie ochronę tzw. obszaru dla funkcji biotycznej Wisty obejmującego pas terenu miedzy linia. kolejową a Wisłą w kierunku Niepołomic, ze szczególnym uwzględnieniem terenów w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki.

6. Dla ograniczenia uciążliwości komunikacyjnej głównych arterii komunikacyjnych o charakterze tranzytowym w obszarze miasta oraz jednostek wiejskich gminy za niezbędne określa się: a) dla arterii szczególnie uciążliwych (droga A4) rezygnacje w strefach ich przebiegu z lokalizacji ustalonych w planie miejscowym funkcji mieszkaniowych oraz w części z terenów rolnych poprzez wprowadzenie innych funkcji pozwalających na efektywne zagospodarowanie pasa wzdłuż ich przebiegu względnie wprowadzenie zieleni izolacyjnej o odpowiedniej szerokości i układzie; b) dla pozostałego obszaru bezpośrednią realizacje inwestycji towarzyszących nowym elementom układu oraz stosowanie w miarę możliwości zabezpieczeń w elementach istniejącego układu poprzez : - nasadzenia zieleni izolacyjnej wysokiej i niskiej (ograniczającej skutki zanieczyszczeń gazami spalin oraz hałas); - montowanie ekranów akustycznych (szczególnie w obszarach przebiegu w sąsiedztwie zabudowy); - dodatkowe zabezpieczenie przed hałasem otworów okiennych w budynkach mieszkalnych w bezpośrednim sąsiedztwie tras (tzw. 3 szyba). Uzupełnieniem powyższych działań winny być działania pośrednie najbardziej skuteczne w warunkach terenów zainwestowanych, wynikające z prawa już obowiązującego w kraju, a dotyczące : - ograniczenie i stopniowa eliminacja użytkowania benzyny ołowiowej; - stosowanie katalizatorów (wymóg podjęty już dla nowych samochodów); - zaostrzenie kontroli technicznej pojazdów. d) Podobnie dla ograniczenia hałasu wywołanego przez linię kolejową, w odniesieniu do teren6w mieszkalnych określa się stosowanie ekranów akustycznych i zieleni izolacyjnej oraz lokalizacji na większych terenach przy kolei usług komercyjnych i urządzeń obsługi zapewniających izolację akustyczną. Wymogi takie winny być precyzowane w ramach planów miejscowych oraz na etapie wydawania decyzji związanych z modernizacją oraz rozbudową programu w sąsiedztwie kolei.

7. Ustala się kontynuowanie działań na rzecz realizacji, uzupełnienia i zabezpieczenia przed podmyciem wałów przeciwpowodziowych na całej długości Wisły oraz działań zabezpieczających przed powodzią (podniesienie obwałowań) na zagrożonych terenach wzdłuż innych głównych cieków wodnych gminy, a do czasu rozwiązania problemu rezygnację z zagospodarowania zainwestowaniem kubaturowym terenów występowania tzw. wody 1% (stuletniej) spełniając wymogi rozporządzenia władz regionalnych.

5.3 Zadania i inwestycje proekologiczne realizowane przez gminę

Gmina Wieliczka jako druga w województwie małopolskim ze środków przeznaczonych na ochronę środowiska dokonała inwentaryzacji przyrody. Prace nad dokumentacją prowadzone były przez naukowców z Polskiej Akademii Nauk - Pawła Adamskiego oraz Katarzynę i Tadeusza Zająców. Na podstawie tej inwentaryzacji wyróżniono na terenie gminy 21 obiektów cennych przyrodniczo, z których 1 został już zagospodarowany. Flora i fauna została szczegółowo zinwentaryzowana, a opracowanie zostało wydane w formie książkowej. Książka „Przyroda gminy Wieliczka” jest kolportowana przez gminę w ramach działalności edukacyjnej.

41 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Utylizacja odpadów zawierających azbest pochodzących z wymiany pokryć dachowych na terenie gminy Wieliczka jest prowadzona od 2003 r. Aktualnie działa tu 11 firm posiadających pozwolenie starosty na prowadzenie takiej działalności. Firmy te wywożą materiały zawierające azbest na składowisko w Knurowie, przy czym są to przeważnie materiały zgromadzone przez właścicieli. Koszt wywozu i unieszkodliwienia (bez kosztów demontażu) 1 Mg tego typu odpadów wynosi ok. 500 zł. 25% kosztów ponosi właściciel, dofinansowanie wynosi 75%, z czego 50% dotacja powiatu a 25% gminy. Skala potrzeb nie jest dokładnie znana, obecnie trwa inwentaryzacja. Szacuje się, że ilość materiałów budowlanych zawierających azbest na terenie gminy podlegająca wymianie i likwidacji wynosi ok. 5000 - 6000 Mg. W 2003 r. zostało wywiezione przez koncesjonowaną firmę zajmującą się utylizacją materiałów zawierających azbest 92 Mg eternitu, na rok 2004 planowane jest unieszkodliwienie ok. 100 Mg azbestowych pokryć dachowych. Gmina prowadzi działalność edukacyjną organizując Sprzątanie Świata i Dzień Ziemi, a także konkursy ekologiczne angażujące zarówno uczniów, jak i nauczycieli, polegające na pracy w terenie i charakteryzowaniu cennych przyrodniczo obiektów.

5.4 Współpraca gminy w zakresie ochrony środowiska

Gmina współpracuje z innymi gminami w zakresie ochrony środowiska w ramach Związku Gmin Dorzecza Górnej Raby (siedziba Myślenice) oraz Związek Gmin Dolnego Dorzecza Rzeki Raby (siedziba Gdów). Wskazane jest nawiązanie kontaktów z sąsiednimi gminami w celu wspólnego realizowania przedsięwzięć, np. z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, ochrony przyrody, edukacji ekologicznej. Tego typu współdziałanie daje lepsze efekty ekologiczno-ekonomiczne, a ponadto ułatwia zdobycie finansów na realizację konkretnych zadań, np. z funduszy unijnych.

42 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

6. DŁUGOTERMINOWA POLITYKA ŚRODOWISKOWA GMINY DO 2014 R

6.1 Priorytety polityki ekologicznej gminy 6.1.1 Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę

Gospodarka wodna jest jednym z priorytetów krajowych i wojewódzkich. Zasoby wodne Polski są niewielkie, szczególnie w zakresie wód najwyższej jakości, wymagają ochrony i starannego gospodarowania. Konieczne jest zachowanie istniejącego systemu wód powierzchniowych oraz prowadzenie działań zmierzających do poprawy klas czystości. Zagadnienie ochrony wód szczególnie dotyczy terenów Byszyc i Gorzkowa , położonych w zlewni i terenach ochrony pośredniej Zbiornika Dobczyckiego. Ochronie wód służyć będzie przede wszystkim rozbudowa systemów kanalizacyjnych i oczyszczania ścieków na terenach wiejskich, a także zapobieganie spływom nadmiernie zanieczyszczonych wód z pól poprzez właściwe prowadzenie zabiegów agrotechnicznych i ograniczenie stosowania pestycydów i nawozów sztucznych. Poniżej przedstawiono strategię działań w odniesieniu do poszczególnych cieków wodnych:

a) Wisła. Rzeka ta na teren gminy dociera już zanieczyszczona przez przemysł i ścieki komunalne, dlatego też poprawa jakości jej wód nie leży w możliwościach Gminy Wieliczka. Ponieważ na obszarze gminy przepływa ona przez obszary łąk i pól, należy zapobiegać jej obszarowemu zanieczyszczaniu np. nawozami sztucznymi. Również poprawa jakości wód w rzekach i potokach wpadających do Wisły na terenie gminy spowoduje zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń niesionych przez rzekę. b) Drwinia Długa. Źródła zanieczyszczenia tej rzeki znajdują się poza terenem Gminy Wieliczka, na obszarze Krakowa. Ze strony gminy skażenie rzeki nie występuje. Należy dbać o szczelność wałów przeciwpowodziowych w celu zapobieżenia przedostaniu się jej bardzo zanieczyszczonych wód na okoliczne pola i łąki. c) Serafa. Poprawę jakości jej wód osiągnąć można poprzez likwidację nielegalnego dopływu ścieków z budynków mieszkalnych i zakładów na terenie Wieliczki. Do poprawy stanu tej rzeki przyczyni się również planowana utylizacja wód z Kopalni Wieliczka, obecnie odprowadzanych do potoku Grabówki, dopływu Serafy. d) Wilga. Poprawie jakości jej wód służyć będzie budowa kanalizacji na obszarach, przez które przepływa, a także ograniczenie spływu zanieczyszczeń, w tym środków chemicznych z okolicznych pól. e) Podłężanka. Należy zapobiegać spływowi zanieczyszczeń, w tym środków chemicznych i nawozów z okolicznych pól i łąk. f) Zabawka. Ochronie jej wód służyć będzie budowa sieci kanalizacyjnej na otaczających obszarach. g) Węgrzcanka. W celu ochrony jej wód należy dbać o stan istniejącego systemu kanalizacyjnego. h) Świdówka. Aby ochronić wody potoku przed zanieczyszczeniem należy rozbudować sieć kanalizacji w jego otoczeniu, zapobiegać spływom zanieczyszczonych przez środki chemiczne wód z pól oraz zlikwidować występujące przy nim dzikie wysypiska śmieci.

43 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

W perspektywie roku 2014 można sformułować jako cel do osiągnięcia podniesienie klasy wód w rzekach i potokach na terenie gminy, poza Wisłą i Drwinią Długą, zanieczyszczanymi głównie poza obszarem gminy:

Wilga z III klasy do II, a w górnym biegu rzeki I Serafa z pozaklasowej do III klasy Zabawka z III klasy do II Podłężanka z III klasy do II Węgrzcanka z III klasy do II

Cel ten można osiągnąć przede wszystkim poprzez:

• skanalizowanie obszarów wiejskich i budowę oczyszczalni ścieków • zapobieganie nielegalnym zrzutom ścieków • edukację w zakresie właściwego prowadzenia gospodarki rolnej • likwidację „dzikich” wysypisk odpadów

W zakresie ochrony wód podziemnych należy powiększać powierzchnię zalesień sprzyjających zwiększeniu naturalnej retencji i procesom samooczyszczania wody. Obszary występowania wód podziemnych wymagają szczególnej kontroli rozwoju osadnictwa, rekreacji, rolnictwa oraz produkcji nierolniczej w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, stosowania chemicznych środków nawożenia i ochrony roślin oraz możliwości wprowadzenia technologii produkcyjnych. Studnie głębinowe powinny być zabezpieczone strefami sanitarnymi. Należy również likwidować dzikie wysypiska odpadów. Szczególną ochroną powinna być otoczona strefa występowania wód w piaskach bogucickich. Należy również prowadzić działania mające na celu zapobieganie i minimalizowanie wycieków z Kopalni Soli Wieliczka oraz przygotować strategię działań na wypadek powstania wycieku o bardzo dużym natężeniu, istotnie zagrażającego środowisku. Należy to do kompetencji Dyrekcji Kopalni.

6.1.2 System kanalizacji i oczyszczania ścieków

II Polityka Ekologiczna Państwa jako jeden z celów stawia „zapewnienie do 2015 r. 75% redukcji ładunku substancji biogennych ze ścieków komunalnych”. Do osiągnięcia tego celu niezbędny jest wzrost stopnia oczyszczania ścieków oraz rozbudowa systemu kanalizacyjnego. Konieczna jest rozbudowa zbiorczej kanalizacji sanitarnej, zwłaszcza na terenach pozamiejskich. Zamierzenia gminy w tym zakresie zostały przedstawione w rozdziale opisującym krótkoterminowy program działań (rozdz. 7.1.1.). W latach 2004-2015 planowana jest realizacja Programu wykonania sieci kanalizacyjnej i wodociągowej na terenie Gminy Wieliczka. Docelowo liczba mieszkańców korzystających z systemów kanalizacji zbiorczej powinna wynosić 38 980, a liczba mieszkańców korzystających z indywidualnych oczyszczalni ścieków – 10 449. Do roku 2015 konieczne jest zbudowanie ok. 215 km sieci kanalizacyjnej. We wszystkich miejscowościach gminy należy przystąpić do budowy lokalnych oczyszczalni ścieków sanitarnych. Do roku 2010 przewiduje się realizację oczyszczalni ścieków w miejscowości Grabie.

44 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

W rejonach gminy o rozproszonym budownictwie mieszkalnym położonych w miejscach trudnodostępnych należy instalować przydomowe szczelne zbiorniki i wysokosprawne oczyszczalnie, a wywóz ścieków i osadów powinien być realizowany samochodem asenizacyjnym do miejscowej lub miejskiej oczyszczalni ścieków w Krakowie. Dla ścieków o charakterze przemysłowym konieczne jest stosowanie odpowiednich technologii oczyszczania lub podczyszczania. Zasady odprowadzania ścieków przemysłowych należy bezwzględnie uzgodnić z Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym oraz Wydziałem Melioracji i Gospodarki Wodnej. Zbiorniki na gnojówkę powinny być szczelne i lokalizowane w bezpiecznej odległości od potoków i wód podziemnych (min. 15 m) oraz sąsiadów i dróg publicznych (min. 7,5 m). Budowę nowych lub modernizację istniejących gnojowic należy bezwzględnie uzgodnić z Inspektorem Sanitarnym oraz Wydziałem Melioracji i Gospodarki Wodnej.

6.1.3 Gospodarka odpadami

Przewiduje się, że do 2007 wzrośnie ilość odpadów komunalnych, zwłaszcza budowlanych, opakowaniowych, szczególnie opakowań wielomateriałowych, opakowań z papieru i tektury oraz szkła, a także odpadów wielkogabarytowych. Za cel ekologiczny ogólny do roku 2014 przyjęto „Minimalizację ilości wytwarzanych odpadów oraz wprowadzenie zgodnego z normami europejskimi systemu ich odzysku i unieszkodliwiania”. Szczegółowe kierunki działań niezbędnych dla osiągnięcia powyższego celu określono w Gminnym Programie Gospodarki Odpadami.

Komunalne osady ściekowe W związku z przewidywaną rozbudową sieci kanalizacyjnej wzrośnie ilość ścieków kierowanych do oczyszczalni. W planach długoterminowych przewiduje się kierowanie części ścieków sanitarnych z północnej części gminy oraz miasta do oczyszczalni w Krakowie, a w pozostałych miejscowościach zakłada się budowę oczyszczalni przydomowych i małych oczyszczalni zbiorczych. Dla pozostałych osadów ściekowych pochodzących z większych instalacji przewiduje się wielokierunkowy sposób postępowania, zależnie od ich składu chemicznego i parametrów mikrobiologicznych.

Odpady z sektora produkcji i usług Na terenie Gminy Wieliczka nie planuje się większych inwestycji przemysłowych, dlatego nie przewiduje się znaczącego wzrostu ilości i charakteru odpadów przemysłowych (szlam z oczyszczania solanki [kod 19 13 06], złom [17.04.01] i żużel [10.01.01]) w stosunku do stanu obecnego, tj. ok. 6500 Mg/r. Wystarczającym elementem ograniczającym uciążliwość odpadów pochodzących z sektora gospodarczego jest zachowanie obecnych procedur w zakresie gospodarki odpadami (zezwolenia, umowy na wywóz odpadów).

6.1.4 Edukacja ekologiczna w gminie

Niezwykle istotnym obowiązkiem gminy jest organizowanie i wspieranie edukacji ekologicznej. Działania z tego zakresu wymagają stosunkowo niewielkich nakładów finansowych w porównaniu np. z inwestycjami związanymi z modernizacją czy budową systemów kanalizacji lub segregacji odpadów. Działania takie mogą jednak przynieść znaczące wyniki poprawy środowiska i bezpieczeństwa środowiskowego w horyzoncie kilku lat.

45 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Edukacja ekologiczna jest to kształcenie i wychowywanie społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z zasadą – myśleć globalnie, a działać lokalnie. Powinna ona obejmować wszystkie grupy społeczeństwa. Ważnym elementem jest łączenie wiedzy przyrodniczej z humanistyczną oraz działaniami praktycznymi. Wiele zaniedbań w stosunku do zasad rozwoju zrównoważonego i ochrony środowiska wynika z niewłaściwych zachowań mieszkańców, panujących w społeczności postaw i przyzwyczajeń oraz dyktatu ze strony producentów i handlowców przy niskim poziomie świadomości konsumenckiej. Zmiany w tym zakresie wymagają długotrwałej, ciągłej i dobrze zaprogramowanej akcji edukacyjnej skierowanej zarówno do dzieci i młodzieży, jak i pozostałej społeczności gminy oraz odwiedzających ją turystów. Edukacja ekologiczna powinna przynieść m.in. dające się zmierzyć, ograniczenie masy odpadów wytwarzanych przez gospodarstwa domowe przy równoczesnym wzroście stopnia ich segregacji. Skutkiem jej powinno być również powstanie grup mieszkańców współpracujących z samorządem lokalnym w zakresie realizowania polityki ekologicznej oraz bardziej sprzyjające nastawienie społeczności lokalnej do ochrony środowiska. Działania edukacyjne można prowadzić w formie:

• szkoleń, lekcji, wykładów, klubów dyskusyjnych, szkolnych kół zainteresowań, • akcji ekologicznych (wystawy, konkursy, „Sprzątanie świata”, „Dzień Ziemi”), • organizacji festynów, koncertów, • publikacji w lokalnych mediach,. • ulotek, plakatów, wydawnictw okolicznościowych, • informacji na stronie internetowej gminy, internetowego forum dyskusyjnego

Istotnym czynnikiem kształtującym świadomość ekologiczną są nauczyciele. Powinni oni czynnie uczestniczyć w kampaniach na rzecz ochrony środowiska, wspierać lokalne inicjatywy na rzecz realizacji celów określonych w programie ochrony środowiska i planie gospodarki odpadami. Działalność nauczycieli w ramach edukacji ekologicznej rozpoczyna się już w przedszkolu, następnie w szkole podstawowej, gimnazjum, a później w szkołach zawodowych czy liceach. Edukacja ekologiczna w zasadzie może być przeprowadzana na wszystkich przedmiotach, stąd wszyscy nauczyciele powinni posiadać wiedzę z zakresu ochrony środowiska. Najczęściej jednak edukacją ekologiczną zajmują się nauczyciele biologii, geografii, chemii. Jednym z najtańszych mediów edukacyjnych jest internet. Jakkolwiek jego dostępność w naszym kraju w dalszym ciągu jest ograniczona, jednak bardzo szybko się zwiększa, stanowiąc ważny element rozwoju kraju. Gmina posiada serwis internetowy. Jego dalsze wzbogacenie poprzez rozbudowanie działu poświęconego informacjom o środowisku oraz akcjom ekologicznym, powinno przynieść wymierne efekty edukacyjne. Gminna strona internetowa stanowi również ważny element promocji gminy. Należy przewidzieć fundusze lub wsparcie organizacyjne i medialne dla akcji ekologicznych prowadzonych przez szkoły, organizacje pozarządowe, oraz inicjatywy lokalne. Jest to również sposób na rozwiązywanie „od dołu” istotnych problemów, za które odpowiedzialna jest gmina (np. segregacja opadów, ochrona różnorodności biologicznej, bezpieczeństwo, ochrona przeciwpożarowa). Przeznaczenie środków na prewencję w tym zakresie (której elementem jest edukacja) ogranicza istotnie przyszłe wydatki na usuwanie szkód i rewitalizację środowiska. Ważna jest aktualność podejmowanych akcji, gwarantująca zainteresowanie i wsparcie społeczne, oraz ciągłość działań, gdyż tylko ona zapewni utrwalenie się postaw w świadomości mieszkańców. Działalność powinna obejmować również promocję efektów

46 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka osiąganych w poszczególnych akcjach – wzmacniającą poczucie wagi podejmowanych wysiłków i możliwości lepszego kształtowania otaczającego środowiska.

6.2 Pozostałe obszary działań 6.2.1 Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej

Ochrona przyrody na terenie Gminy Wieliczka powinna w pierwszym rzędzie dotyczyć obszarów leśnych oraz sąsiedztwa cieków wodnych. W przypadku lasów należy dbać, aby nowe nasadzenia nawiązywały do aktualnego składu gatunkowego lasu. Szczególną ochroną należy otoczyć najcenniejsze przyrodniczo lasy gminy: Czarny Las, Las Widmo, Las Dobranowicki i Las Wolnik. Jednocześnie należy dążyć do powiększenia powierzchni lasów, m.in. poprzez przygotowanie programów dolesień obejmujących tereny o niskiej klasie bonitacji gleb, usytuowane w sąsiedztwie istniejących lasów i zadrzewień. Troska o czystość wód płynących na obszarze gminy stanowić będzie element ochrony przyrody w stosunku do ekosystemów występujących w otoczeniu tych wód. Należy dbać o zachowanie mokradeł, łąk trzęślicowych i innych zespołów roślinności związanych ze środowiskiem wodnym. Szczególną opieką należy otoczyć doliny Wisły i Wilgi. Należy propagować wiedzę o istniejących na terenie gminy roślinach chronionych. Mogą temu służyć przyrodnicze ścieżki edukacyjne, z oznaczonymi stanowiskami tych roślin oraz innych ciekawych obiektów przyrodniczych. Ważnym narzędziem służącym ochronie przyrody na terenie gminy są plany zagospodarowania przestrzennego, umożliwiające zachowanie i ochronę obszarów cennych przyrodniczo: lasów, terenów tradycyjnego rolnictwa. Na terenie miasta Wieliczka należy dbać o zachowanie i powiększenie obszarów zieleni miejskiej oraz stosować odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne. Szczególną ochroną należy objąć zabytkowe zespoły zieleni (np. cmentarze). Ochrona różnorodności biologicznej powinna obejmować utrzymanie jej optymalnego stanu na obszarach rolniczych, zieleni gminnej, oraz działkach prywatnych. Są to tereny o dużym znaczeniu ze względu na zajmowaną powierzchnię oraz rolę w środowisku. W tym zakresie główny obowiązek kształtowania i ochrony różnorodności spada na gminę, jako jednostkę kształtująca politykę przestrzenną i określającą zasady gospodarowania zasobami w planach zagospodarowania przestrzennego i strategii rozwoju. Ochronie różnorodności biologicznej służyć będzie również ochrona korytarzy ekologicznych gminy, takich jak: dolina rzeki Wilgi, doliny potoków i cieków wodnych. Powinny być one chronione przed niewłaściwą polityką inwestycyjną poprzez zakaz zabudowy. Gmina może wspierać również wybrane działania organizacji pozarządowych, zmierzające do zachowania i wzbogacenia różnorodności przyrodniczej. Inwestycje w powyższe akcje mogą zwrócić się pośrednio, w horyzoncie kilku lat, poprzez wzrost atrakcyjności gminy dla ruchu agroturystycznego lub turystyki krajoznawczej. Głównym celem działań wspomaganych lub koordynowanych przez gminę powinno być właściwe zarządzanie przestrzenią i środowiskiem, edukacja ekologiczna oraz tworzenie korzystnej atmosfery dla lokalnych inicjatyw mieszkańców w tym zakresie. Z tego względu przy wyborze wspieranych działań należy kierować się w pierwszym rzędzie efektami edukacyjnymi i statusem ochronnym gatunków. Należy dbać o zachowanie węzłów ekologicznych dotyczących zbiorowisk leśnych i korytarzy ekologicznych oraz obszarów ekotonalnych. Zachowane powinny być dotychczasowe funkcje obszaru obejmującego pas terenu między linią kolejową a Wisłą w

47 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka kierunku Niepołomic ze szczególnym uwzględnieniem terenów w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Do zadań gminy, związanych z jej polityką ekologiczną, należy zachowanie i zapewnienie właściwych działań ingerencyjnych na rzecz populacji zwierząt chronionych. Przykładowo wymaga to odpowiedniego utrzymania terenów podmokłych dla zapewnienia odpowiednich warunków życia dla ptactwa wodnego. Konieczne jest zachowanie w istniejącym stanie starorzeczy oraz występujących na brzegach rzek lasów łęgowych i łąk trzęślicowych, a także lokalnych mokradeł. Zabezpieczenie terenów zieleni wymaga bezwzględnego wykluczenia następujących działań:

− przeznaczania tych terenów na cele nie związane z gospodarowaniem zielenią, − dokonywania zmian stosunków wodnych, głównie przez niewłaściwie prowadzoną regulację rzek i potoków, − zmniejszania istniejącego drzewostanu, − stosowania na terenach leśnych chemicznych środków uprawy i ochrony roślin.

6.2.2 Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki 6.2.2.1 Oszczędność energii

Polityka ekologiczna państwa na lata 2003–2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007–2010 zawiera między innymi wymaganie: „zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych: zmniejszenie zużycia energii o 25% w stosunku do 2000 roku, w przeliczeniu na jednostkę PKB, podwojenie (w odniesieniu do 2000 roku) produkcji energii ze źródeł odnawialnych”. Jest to zapis odnoszący się do całości gospodarki kraju i główny ciężar jego realizacji spoczywa na szczeblu centralnym i regionalnym, jednak zobowiązuje również do, realizowanego w miarę możliwości, ograniczania energochłonności poprzez odpowiednie kształtowanie polityki ekologicznej na szczeblu gminy. Gmina powinna, z wykorzystaniem dostępnych środków administracyjnych i promocyjnych, propagować stosowanie technologii proekologicznych, zachęcać mieszkańców oraz inwestorów do oszczędności energii, wymiany i instalowania nowoczesnych instalacji grzewczych (np. energia odnawialna) oraz termomodernizacji obiektów.

6.2.2.2 Zmniejszenie wodochłonności gospodarki

Zużycie wody i odprowadzenie ścieków jest obecnie regulowane mechanizmami rynkowymi, jednak nie oznacza to braku konieczności promocji oszczędnych technologii i zachowań ze strony administracji. Należy zwrócić szczególną uwagę na unikanie strat podczas transportu wody układem wodociągowym. Konieczne jest racjonalne gospodarowanie zasobami wód podziemnych, szczególnie przy korzystaniu z zasobów Subzbiornika Wód Podziemnych Piasków Bogucickich. Wieloletni program oszczędności wody obejmować powinien:

− minimalizację strat sieciowych, − oszczędność zużycia u odbiorców, − ograniczenie zużycia wód podziemnych najwyższej jakości jako wody pitnej, − wykorzystanie wód niższej jakości lub wód z oczyszczalni do celów gospodarczych,

48 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

− wdrożenie monitoringu jakości i zużycia wód w sieciach wodociągowych.

6.2.3 Zrównoważone rolnictwo, ochrona gleb i powierzchni ziemi,

Do zadań gminy w zakresie rozwoju zrównoważonego rolnictwa zaliczyć można wspieranie modernizacji gospodarstw mającej na celu podniesienie jakości produkcji rolnej przy równoczesnym ograniczeniu negatywnych skutków dla środowiska, rozwój rolnictwa ekologicznego, prowadzenie szerokiej edukacji mającej na celu zoptymalizowane stosowanie nawozów sztucznych i pestycydów, promowanie wykorzystania nawozów naturalnych. Metodą edukacji rolniczej może być propagowanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, opracowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Środowiska. Kodeks ten zawiera zbiór przyjaznych środowisku praktyk rolniczych, których stosowanie zapewni zrównoważony rozwój w sferze produkcji rolnej, m.in. praktyczne rady, jak zmniejszyć ryzyko zanieczyszczenia wody, informuje o praktykach kontroli zanieczyszczeń stosowanych w gospodarstwie, potrzebie podnoszenia walorów krajobrazu. Do podstawowych zadań długoterminowej polityki ekologicznej gminy należy właściwe zarządzanie przestrzenią. Zadanie to obejmuje również ochronę powierzchni ziemi i gleb. Należy skoncentrować środki na następujących kierunkach działań:

• ograniczenie erozji na terenach użytkowanych rolniczo, związanej z działalnością gospodarczą oraz przekształceniami środowiska (m.in. odnowienie zadrzewień śródpolnych i koryt cieków wodnych, ochrona stoków – utrzymywanie na stokach o nachyleniu powyżej 20% użytków zielonych), • kontrola zabudowy na terenach podmokłych (nasypy, zmiana warunków wodnych), • ograniczenie stosowania nawozów sztucznych powodujących zmiany w pokrywie glebowej, • stosowanie, w miarę potrzeby, wapnowania gleb w celu poprawy ich jakości, • stosowanie właściwych i terminowych zabiegów agrotechnicznych

Ochrona powierzchni ziemi na terenie Gminy Wieliczka obejmuje również prace zabezpieczające w Kopalni Soli zapobiegające osiadaniu gruntu oraz stałą kontrolę osiadań na powierzchni ziemi. Zadania te nalezą do kompetencji odpowiednich służb kopalnianych, konieczna jest jednak współpraca z władzami gminnymi polegająca na przepływie informacji celem koordynacji ewentualnych wspólnych działań.

6.2.4 Zwiększanie lesistości gminy

Gospodarka leśna winna być zgodna z ustawą o lasach dotyczącą zasad zachowania, ochrony i powiększania zasobów leśnych, zasad gospodarki leśnej oraz prowadzona w oparciu o plany urządzenia lasów. Należy przestrzegać przepisów ustawy o ochronie przyrody w celu zachowania stabilności systemów, utrzymania procesów ekologicznych oraz zachowania różnorodności gatunkowej, ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, właściwego stanu zasobów i składników przyrody. Należy bezwzględnie chronić istniejące na obszarach leśnych formacje geologiczne, naturalne cieki i zbiorniki wodne, śródleśne „oczka wodne”, bagna, torfowiska, skarpy. Głównym kierunkiem działań w tym zakresie powinno być utrzymanie istniejącego użytkowania, uzupełnianie i poszerzanie kompleksów leśnych na terenach zagrożonych erozją, a także o niewielkiej przydatności dla rolnictwa. Powiększanie obszarów leśnych poprzez zalesienie gruntów rolniczo nieprzydatnych na terenie gminy należy prowadzić w sposób nie stwarzający dysharmonii z przyjętą strukturą funkcjonalno-przestrzenną.

49 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszary leśne oraz ich najbliższe sąsiedztwo powinny być wykorzystane dla realizacji programów wykorzystujących środowisko leśne dla celów rekreacji. Konieczne jest również przeciwdziałanie degradacji środowiska leśnego oraz ochrona przed intensywnym zainwestowaniem terenów położonych w bliskim sąsiedztwie obszarów leśnych i śródleśnych. Zadania z tego obszaru należą do kompetencji odpowiednich służb leśnych, które powinny współpracować z gminą przy realizacji niniejszego programu.

6.2.5 Ochrona powietrza atmosferycznego

W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego należy podjąć następujące działania: 1. ograniczenie oddziaływania emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na mieszkańców, 2. ograniczenie niskiej emisji 3. ograniczenie emisji przemysłowej.

6.2.5.1 Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych Prognozuje się, że dynamiczny rozwój motoryzacji i potrzeb przewozowych wywołają w okresie najbliższych kilkunastu lat duży wzrost ruchu kołowego, szczególnie na drogach niższych kategorii. Duże obciążenie przebiegającej przez Gminę Wieliczka drogi krajowej nr 4 w przypadku opóźniania realizacji autostrady A4 wywoła w okresach szczytowych spiętrzeń ruchu stany jej niedrożności oraz drastyczne pogorszenie stanu środowiska i bezpieczeństwa ruchu. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych może zostać osiągnięte poprzez modernizacje dróg na terenie gminy, odpowiednie zagospodarowanie pasów otaczających tereny komunikacyjne oraz zwiększanie udziału transportu zbiorowego. Zmniejszeniu tej uciążliwości służyć może również kontrola stanu technicznego pojazdów. Przy drogach przebiegających w terenach otwartych należy wprowadzić zadrzewienia i krzewy jako osłonę przed zanieczyszczeniami powietrza dla terenów rolnych. Szczególnie istotnym zagadnieniem jest odpowiednie zagospodarowanie terenu w bezpośrednim sąsiedztwie planowanej autostrady A4, wprowadzenie ochronnych pasów zieleni i w miarę możliwości odsunięcie na dalszą odległość od autostrady zabudowy mieszkalnej i pól uprawnych. Wskazane jest promowanie turystyki rowerowej, jak również wykorzystania roweru przez lokalną ludność poruszającą się po terenie gminy przez wytyczenie odpowiednich szlaków dla rowerów oraz stworzenie stanowisk do bezpiecznego ich parkowania.

6.2.5.2 Niska emisja pozakomunikacyjna Ograniczenie i utrzymanie na niskim poziomie lokalnej emisji z systemów ogrzewania powinno stanowić ważny element polityki ekologicznej gminy. Przechodzenie na ogrzewanie o niższej uciążliwości dla środowiska wiąże się z polityką gminy oraz istnieniem mechanizmów finansowych i administracyjnych promujących pożądane zachowania mieszkańców. Preferowane powinny być kotły gazowe, olejowe, urządzenia elektryczne, kotły mieszane na gaz i elektrykę, piece grzewcze przenośne lub stałe na gaz butlowy, a przede wszystkim niekonwencjonalne źródła energii dla ogrzewania wody (np. systemy solarne). Ograniczeniu niskiej emisji z systemów ogrzewania służyć będzie również oszczędność ciepła związana z wykonywaniem termomodernizacji budynków. Należy wykorzystać mechanizmy preferencyjnego kredytowania inwestycji proekologicznych w tym zakresie, programy dofinansowywane ze środków fundacji i funduszy krajowych i UE. Rolą gminy będzie udzielanie informacji o możliwości pozyskiwania środków z powyższych źródeł, oraz preferowanie pewnych działań i inwestycji na etapie wydawania decyzji.

50 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Wyeliminowanie wypalania traw oraz ograniczenie spalania śmieci (w tym w piecach domowych) powinno być jednym z priorytetów polityki ekologicznej gminy. Pożary traw stanowią bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa i jakości środowiska, a spalanie resztek na polach i w terenach posesji powoduje emisję lokalnie znaczących ilości zanieczyszczeń oraz marnowanie zasobów środowiska. Należy zwrócić uwagę, że spalanie w piecach domowych opakowań (materiały kompozytowe, butelki plastikowe) powoduje znaczącą emisję związków rakotwórczych i toksycznych, działającą na sprawców i najbliższe sąsiedztwo. Edukacja ekologiczna w tym zakresie może być znacznie skuteczniejsza niż działania karno-administracyjne. Również w przypadku procederu wypalania traw, poza ściganiem i karaniem podpalaczy, należy wprowadzić długoterminową kampanię edukacyjną i informacyjną dotyczącą jego szkodliwości dla zdrowia i środowiska. Zgodnie z wytycznymi krajowej i regionalnej polityki ekologicznej należy także prowadzić edukację i promocję w zakresie zwiększenia udziału kompostowania i wykorzystania energetycznego resztek roślinnych w gospodarstwach. Akcja powinna obejmować informację społeczeństwa za pomocą ulotek, prezentacji, promocji i stanowić zachętę w stosunku do inwestorów oferujących urządzenia i instalacje z tego zakresu (reklama w gminnej gazetce i na stronie internetowej, w czasie imprez kulturalnych, informacja o możliwościach dofinansowania inwestycji itp.).

6.2.5.3 Emisja przemysłowa Gmina ma niewielki wpływ na ograniczenie emisji ze źródeł przemysłowych, działania te są w kompetencji starosty lub wojewody wydającego pozwolenie na dopuszczalna emisję. W przypadku nowych emitorów zanieczyszczeń powietrza należy unikać ich lokalizacji w terenach o ograniczonym przewietrzaniu (dna dolin, zagłębienia terenowe).

6.2.6 Rozwój odnawialnych źródeł energii

W krajowej „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” przyjęto jako cel średniookresowy (do roku 2010) osiągnięcie udziału 7,5% energii odnawialnej w bilansie energii pierwotnej. Ustala ona również, że udział ten powinien wynosić 3,2% w roku 2005 i wzrastać o około 0,5% rocznie. Biorąc pod uwagę charakter gminy można zaproponować podjęcie działań promocyjnych i inwestycyjnych w zakresie wykorzystania energii słonecznej w postaci:

• pasywnych systemów ogrzewania, • przydomowych instalacji podgrzewania wody gospodarczej, • hybrydowych systemów ogrzewania centralnego, w których kolektory słoneczne wspomagają pracę kotłów gazowych,

W przypadku obniżenia kosztów ogniw fotowoltaicznych można rozważyć instalację niewielkich baterii w sytuacjach, gdy umożliwiałoby to rezygnację z rozbudowy sieci energetycznych (np. domki letniskowe) oraz wywierałoby znaczący efekt edukacyjny i promocyjny w zakresie nowych technologii. Rozważyć można również możliwość lokalizacji na terenie gminy (zwłaszcza na obszarze Pogórza Wielickiego) siłowni wiatrowych, wymagałoby to jednak konsultacji ze specjalistami w celu określenia, czy warunki meteorologiczne na terenie gminy (prędkość wiatru) rokują szansę uzyskania efektu ekonomicznego z takiej instalacji. Miejsce potencjalnej lokalizacji takiej elektrowni powinno być tak dobrane, aby poza korzystnymi warunkami anemologicznymi zapewniało również ochronę walorów krajobrazowych gminy.

51 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Ewentualne wykorzystanie biomasy jako materiału opałowego należy utrzymywać na ograniczonym poziomie. Większość resztek roślinnych jest zagospodarowanych w gospodarstwach. Rozdrobnienie gospodarstw nie sprzyja pozyskiwaniu materiału opałowego z tego źródła o wysokiej jakości i w dużych ilościach.

6.2.7 Ochrona przed hałasem i oddziaływaniem pól elektromagnetycznych W celu ochrony przed hałasem konieczne są działania zmierzające do przeanalizowania i wprowadzenia koniecznych zmian w budownictwie dróg i inżynierii ruchu drogowego, w tym:

• rygorystyczne przestrzeganie wypełniania zobowiązań inwestorów do budowy infrastruktury przeciwhałasowej (m. in. budowa ekranów), • dążenie do poprawiania organizacji ruchu gwarantującej płynność jazdy, • dążenie do systematycznej poprawy stanu nawierzchni dróg, • promowanie i rozwijanie alternatywnych sposobów poruszania się (intensyfikacja budowy ścieżek rowerowych).

Należy również dążyć do wyeliminowania z produkcji środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada standardom Unii Europejskiej. Zmniejszeniu uciążliwości związanej z istniejącym poziomem hałasu służyć będzie:

• budowa ekranów i przegród akustycznych, • zwiększenie ilości izolacyjnych pasów zadrzewień, • stosowanie dźwiękochłonnych elewacji, • wymiana okien na dźwiękoszczelne w domach mieszkalnych przy trasach o intensywnym ruchu;

Szczególne znaczenie ma włączenie ww. działań w plan realizacji autostrady A4 i modernizacji drogi krajowej nr 4. Odpowiedzialność za to spoczywa na Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad. Istotne znaczenie ma również prowadzenie odpowiedniego planowania przestrzennego, kładącego większy nacisk na problematykę hałasu poprzez:

• wiarygodną ocenę uciążliwości lub zagrożeń hałasem komunikacyjnym, • zakwalifikowanie istniejących obiektów i obszarów położonych wzdłuż ciągów komunikacyjnych do odpowiednich stref akustycznych, co pozwoli na uniknięcie pomyłek lokalizacyjnych przy budowie nowych obiektów, • programowanie przewidywanego poziomu hałasu i innych jego parametrów (w tym metodami numerycznymi), dobór metod i środków zmierzających do ograniczenia i utrzymania hałasu na możliwie niskim poziomie, • analizę trendów zachodzących w klimacie akustycznym,

Konieczne jest również prowadzenie działalności edukacyjnej dotyczącej zagrożenia środowiska i zdrowia ludzkiego hałasem komunikacyjnym. W przypadku hałasu pochodzącego od linii kolejowej zaleca się stosowanie w sąsiedztwie obszarów mieszkalnych ekranów akustycznych i zieleni izolacyjnej oraz lokalizację na terenach przy kolei usług komercyjnych. W związku z dalszym systematycznym rozwojem systemu stacji bazowych telefonii komórkowej, w tym nowej generacji, w ciągu najbliższych lat należy liczyć się ze zwiększoną emisją promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy. Poza tym rozwój

52 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka budownictwa mieszkaniowego wymusza budowę nowych stacji i sieci elektroenergetycznych, mających wpływ na wielkość zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym. Ochrona przed ponadnormatywnym (szkodliwym) oddziaływaniem pól elektromagnetycznych w środowisku, polegać może jedynie na rygorystycznym przestrzeganiu obowiązujących w tym zakresie unormować prawnych. Intensywność występowania pól elektromagnetycznych w środowisku jest kontrolowana i w niektórych przypadkach podlega ograniczeniom na tyle na ile uzasadnia to obecny stan wiedzy dotyczącej oddziaływania pól elektromagnetycznych na człowieka, a także możliwości techniczne. Aby zapobiec szkodliwemu oddziaływaniu pola elektromagnetycznego oraz zapewnić bezpieczeństwo mieszkańcom gminy należy w procesach inwestycyjnych ustalić odpowiednie odległości projektowanej zabudowy od sieci elektroenergetycznych. W strefie 100 m od linii 400 kV przebiegającej przez Brzegi i Jankówkę nie powinna być lokalizowana zabudowa mieszkaniowa. W przypadku Radiowo-Telewizyjnego Centrum Nadawczego na Chorągwicy konieczne jest uniemożliwienie dostępu ludności i osób niepowołanych do obszarów stacji, na których przekroczony jest poziom promieniowania elektromagnetycznego, oznakowanie tabliczkami ostrzegawczymi źródeł promieniowania. W przypadku wystąpienia awarii zasilanie instalacji musi być natychmiast wyłączone. Niezbędne jest również wykonywanie pomiarów elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego wytwarzanego przez stację każdorazowo w razie zmiany warunków pracy mogących wpłynąć na zmianę poziomów promieniowania. Za działania te odpowiedzialny jest właściciel instalacji.

6.2.8 Rozwój turystyki i rekreacji

Rozwój oferty turystycznej i rekreacyjnej w gminie może stać się ważnym narzędziem kształtowania i ochrony środowiska z kilku podstawowych przyczyn:

− stymuluje rozwój świadomości ekologicznej mieszkańców, − generuje zapotrzebowanie na czyste środowisko o wysokiej wartości przyrodniczej i krajobrazowej, uświadamia ograniczoność dostępnych zasobów oraz konieczność poniesienia znacznych nakładów na jego utrzymanie, − generuje dochody możliwe do reinwestowania w ochronę i kształtowanie środowiska, − skłania do świadomego ograniczania (w porozumieniu z innymi użytkownikami) skali korzystania ze środowiska dla zapewnienia trwałego rozwoju, − skłania do samodzielnego ograniczania emisji zanieczyszczeń i poprawy gospodarki odpadami, inwestowania w technologie ekologiczne (w tym odnawialne źródła energii), kanalizację i oczyszczalnie ścieków, ochronę krajobrazu, − uruchamia inicjatywy lokalne, łączy mieszkańców, wzmacnia tożsamość społeczności lokalnych, otwiera je na świat – zwiększa się odpowiedzialność za środowisko oraz mechanizmy kontroli i wsparcia w sytuacjach jego zagrożenia, − stymuluje modernizację infrastruktury i oferty usługowej, co może łączyć się z wykorzystaniem materiałów i technologii przyjaźniejszych środowisku.

Gmina Wieliczka posiada duży potencjał rozwoju w zakresie usług rekreacyjnych dla mieszkańców Krakowa, a także dla turystów z innych regionów Polski i zza granicy – w związku z istnieniem trasy turystycznej w Kopalni Soli. Działalność promocyjna gminy jako obszaru turystyczno-rekreacyjnego obejmować powinna przygotowanie ulotek promocyjnych, reklamujących walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturalne gminy oraz informujących o istniejącej bazie turystycznej.

53 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Ożywieniu ruchu turystyczno-rekreacyjnego na terenie gminy służyć mogłoby utworzenie sieci ścieżek rowerowych, w oparciu o istniejące drogi gruntowe lub mniej uczęszczane trasy komunikacyjne. Rzeźba terenu oraz walory krajobrazowe gminy sprawiają, że może być ona atrakcyjnym celem wypraw rowerowych dla mieszkańców aglomeracji krakowskiej. Z budową tras należy powiązać działalność promocyjną, oraz zachęcić inwestorów do uruchomienia w ich pobliżu usług: gastronomicznych, parkingów strzeżonych (dla osób, które na teren gminy dojeżdżać będą samochodami i dopiero tu rozpoczynać podróż na rowerze). Szansą do rozwoju rekreacji na terenie gminy może być również tworzenie gospodarstw agroturystycznych, oferujących gościom możliwość wypoczynku w warunkach nieskażonego środowiska oraz zapoznania się z tradycyjnymi formami gospodarki rolnej. Zadbać należy także o utworzenie na terenie gminy miejsc i obiektów służących rekreacji, takich jak: kąpieliska, boiska sportowe. Konieczne jest prowadzenie polityki lokalizacyjnej obszarów rekreacji uwzględniającej ochronę lasów przed dewastacją, ochronę otuliny biologicznej rzek i potoków oraz ochronę terenów zagrożonych ekspansją osadnictwa.

54 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

7. STRATEGIA WDROŻENIOWA POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA I GMINY WIELICZKA NA LATA 2004 – 2007

7.1 Obszary priorytetowe 7.1.1 System kanalizacji i oczyszczania ścieków

Gmina obecnie przystępuje do realizacji programu rozbudowy kanalizacji. Projektowana inwestycja nosi nazwę „Kanalizacja sanitarna i deszczowa południowej i wschodniej części Gminy Wieliczka”. Ścieki, zarówno opadowe jak i sanitarne po wcześniejszej obróbce, tj. podczyszczaniu zostaną odprowadzone do naturalnych cieków przepływających przez rozpatrywany teren. Wody opadowe spływające z dróg będą przed wylotem do odbiornika oczyszczone w separatorze poprzedzonym osadnikiem. Parametry podczyszczonych wód opadowych nie będą przekraczać wielkości określonych w odpowiednich rozporządzeniach Ministra Środowiska. jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód lub do ziemi. Ścieki sanitarne zostaną zebrane z grupy domów indywidualnymi kanałami do oczyszczalni lokalnej lub zebrane zbiorczym kanałem sanitarnym do oczyszczalni wiejskiej i oczyszczone zostaną odprowadzone do odbiornika. Koncepcję kanalizacji w południowo-wschodniej części Gminy Wieliczka przedstawiono w tabeli 9. W latach 2004-2006 zrealizowanych ma być 30 km sieci oraz 50 szt. oczyszczalni przydomowych, w tym:

• kanalizacja wsi Strumiany i Kokotów (9,2 km) • kanalizacja wsi Kokotów, Śledziejowice (14,5 km) • kanalizacja wsi Czarnochowice (6,3 km) • przydomowe oczyszczalnie ścieków (zadanie SAPARD) – 50 szt.

Poczynając od roku 2007 rozpocznie się zamierzona do 2015 r. realizacja dalszej części programu, obejmująca budowę 187,7 km sieci oraz 1646 szt. oczyszczalni przydomowych. Ponadto planuje się rozdzielenie ogólnospławnej kanalizacji na terenie Wieliczki (stara część Wieliczki oraz osiedla Sienkiewicza i Asnyka) i na jej miejsce wprowadzenie kanalizacji rozdzielczej. W zakresie działań związanych z oczyszczaniem ścieków planuje się modernizację zespołu oczyszczalni w Węgrzcach Wielkich. Obecnie w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych koordynowanym przez Ministerstwo Środowiska zapisana jest inwestycja polegająca na budowie oczyszczalni ścieków dla miasta Wieliczka, istnieją jednak przesłanki pozwalające stwierdzić, że prawdopodobnie inwestycja ta nie będzie realizowana, a ścieki z terenu Wieliczki w dalszym ciągu odprowadzane będą do oczyszczalni ścieków Kraków-Płaszów.

55 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 9. Kanalizacja w południowo-wschodniej części Gminy Wieliczka

miejscowość kanalizacja deszczowa kanalizacja sanitarna Byszyce wylot skierowany do potoku „Pod wylot skierowany do potoku „Pod Kopaniami”, Kopaniami”, prawobrzeżnego dopływu prawobrzeżnego dopływu rzeki Wolnicy rzeki Wolnicy Chorągwica wylot skierowany do prawobrzeżnego wylot skierowany do prawobrzeżnego dopływu dopływu Niżowskiego potoku należącego Niżowskiego potoku należącego do zlewni do zlewni rzeki Raby rzeki Raby Dobranowice wylot skierowany do potoku Sułówka, wylot skierowany do potoku Sułówka, lewobrzeżnego dopływu Niżowskiego lewobrzeżnego dopływu Niżowskiego potoku potoku należącego do zlewni rzeki Raby należącego do zlewni rzeki Raby Golkowice wylot skierowany do prawobrzeżnego wylot skierowany do prawobrzeżnego dopływu dopływu rzeki Wilgi rzeki Wilgi, drugi – do rzeki Wilgi Gorzków wylot skierowany do lewobrzeżnego wylot skierowany do lewobrzeżnego dopływu dopływu rzeki Wilgi Młynówki należącej do zlewni rzeki Raby Grabówki wylot skierowany do lewobrzeżnego włączona do istniejącej w Wieliczce dopływu rzeki Serafy Grajów wylot skierowany do lewobrzeżnego wylot skierowany jest do prawobrzeżnego dopływu potoku Kamyk należącego do dopływu Niżowskiego potoku należącego do zlewni rzeki Raby, drugi wylot do zlewni rzeki Raby prawobrzeżnego dopływu Niżowskiego potoku należącego do zlewni rzeki Raby Jankówka wylot skierowany do lewobrzeżnego wylot skierowany do lewobrzeżnego dopływu dopływu Młynówki należącej do zlewni Młynówki należącej do zlewni rzeki Raby rzeki Raby Janowice wylot skierowany do rzeki Wilgi i jej wylot skierowany do rzeki Wilgi lewobrzeżnego dopływu Koźmice Małe wylot skierowany do rzeki Wilgi i jej wylot skierowany do rzeki Wilgi prawobrzeżnego dopływu Koźmice Wielkie wylot skierowany do lewobrzeżnego wylot skierowany do lewobrzeżnego dopływu dopływu rzeki Wilgi rzeki Wilgi Lednica Górna wylot skierowany do lewobrzeżnego wylot skierowany do potoku Miodówka i dopływu Miodówki (zlewnia Drwini lewobrzeżnego dopływu Zabawki (zlewnia Długiej) Drwini Długiej) Mietniów wylot skierowany do prawobrzeżnego wylot skierowany do prawobrzeżnego dopływu dopływu rzeki Wilgi rzeki Wilgi Pawlikowice wylot skierowany do prawobrzeżnego wylot skierowany do prawobrzeżnego dopływu dopływu rzeki Wilgi rzeki Wilgi Podstolice wylot skierowany do prawobrzeżnego wylot skierowany do rzeki Wilgi dopływu rzeki Wilgi Raciborsko wylot skierowany do potoku Kamyk i do wylot skierowany do potoku Kamyk (zlewnia jego dopływu (zlewnia rzeki Raby) rzeki Raby) Rożnowa wylot skierowany do prawobrzeżnego wylot skierowany do prawobrzeżnego dopływu dopływu rzeki Wilgi rzeki Wilgi Siercza wylot skierowany do potoku Kamieniec, wylot skierowany do potoku Kamieniec, prawobrzeżnego dopływu rzeki Wilgi prawobrzeżnego dopływu rzeki Wilgi Sułków - wylot skierowany do lewobrzeżnego dopływu potoku Bogusława (zlewnia rz. Podłężanki) Sygneczów wylot skierowany do kanału wylot skierowany do rzeki Wilgi technologicznego odprowadzającego wodę ze zbiorników do rzeki Wilgi Zabawa - wylot skierowany do potoku Zabawka, prawobrzeżnego dopływu rzeki Drwini Długiej

7.1.2 Ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę

56 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Aby uzyskać poprawę obecnego stanu wód płynących i podziemnych na terenie Gminy Wieliczka potrzebne są następujące działania:

• kanalizacja obszarów wiejskich i unieszkodliwianie ścieków • likwidacja dzikich wysypisk zanieczyszczających koryta rzek • nadzór władz gminy nad przestrzeganiem przepisów ochrony wód.

Na gminie spoczywa obowiązek ochrony ujęć wód podziemnych i powierzchniowych Zasady ochrony regulowane są odrębnymi przepisami. Zadaniem gminy jest zapewnienie wymaganego reżimu ochronnego terenów w trakcie sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego. Ważnym aspektem ochrony wód jest zapobieganie ich zanieczyszczaniu przez rolnictwo. W praktyce polega to na odpowiednim przechowywaniu nawozów i środków ochrony roślin, uniemożliwiającym ich przedostanie się do wód oraz stosowaniem ich zgodnie z zasadami bezpieczeństwa, jak również dbaniu o szczelność zbiorników na gnojówkę. W zakresie poprawy zaopatrzenia ludności w wodę w najbliższym czasie przeprowadzona ma być modernizacja ujęcia wody pitnej Bieżanów, połączona z budową stacji uzdatniania wody, a następnie ujęć Węgrzce i Mała Wieś,. W przypadku stacji uzdatniania wody w Węgrzcach i Małej Wsi planuje się rezygnację ze stosowanego do tej pory chlorowania na rzecz ozonowania lub stosowania ultrafioletu. Warunki dotyczące strefy ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych w Węgrzcach wielkich zawiera decyzja Starosty Wielickiego nr ŚR.II.5210-1-4/99 z dnia 31 grudnia 1999 r. Na lata 2004-2006 zaplanowano budowę 10 km sieci wodociągowej w Golkowicach, Podstolicach, Sierczy i Mietniowie, zbiornika wody pitnej wraz z hydrofornią w Janowicach oraz hydroforni w Mietniowie. Planuje się również wykonanie prac mających na celu poprawę stanu technicznego sieci wodociągowej.

7.1.3 Gospodarka odpadami Harmonogram realizacji przedsięwzięć krótkookresowych 2004 – 2007 w zakresie gospodarki odpadami (szczegóły w Gminnym Planie Gospodarki Odpadami) przedstawia się następująco:

1. eliminacja niewłaściwych sposobów pozbywania się odpadów poprzez spalanie oraz porzucanie odpadów na dzikich wysypiskach, 2. wprowadzenie systemu zbiórki i skierowanie do odzysku: odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlanych, odpadów niebezpiecznych (z grupy odpadów komunalnych), 3. promowanie kompostowania odpadów biodegradowalnych we własnym zakresie, 4. przystąpienie do organizacji i udział w kosztach budowy ponadlokalnego Zakładu Zagospodarowania Odpadów w ramach obszaru 15, który obejmuje miasto Kraków oraz gminy powiatu krakowskiego i wielickiego 5. ograniczenie składowania odpadów komunalnych - przeznaczenie do deponowania na składowisku nie więcej niż 80% wytworzonych odpadów komunalnych, 6. bieżąca likwidacja dzikich wysypisk odpadów, 7. zagospodarowanie powstających osadów ściekowych,

57 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

7.2 Zadania o charakterze ciągłym 7.2.1 Ochrona zasobów przyrody 7.2.1.1 Obiekty chronione Na terenie gminy znajdują się 34 pomniki przyrody. Powinny one być otoczone szczególną troską przez stosowanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych oraz ochronę przed uszkodzeniem. W tym zakresie powinna być prowadzona edukacja ekologiczna wśród społeczeństwa. Należy przeprowadzić rozeznanie możliwości ustanowienia na terenie gminy kolejnych obiektów prawnie chronionych. Na obszarze gminy występują również rośliny i zwierzęta objęte ochroną gatunkową.. Należy wprowadzić systematyczną edukację ekologiczną w zakresie ochronnym i poznawczym. Służyć temu celowi mogą np. rozważnie zlokalizowane ścieżki edukacyjne i specjalistyczne wydawnictwa.

7.2.1.2 Zieleń terenów zurbanizowanych i komunikacyjnych Ze względu na uznanie rekreacji za istotny element przyszłej gospodarki gminy, należy uznać spójny plan rewitalizacji zieleni na terenach zurbanizowanych za ważną inwestycję w jej przyszłość, zwiększającą zarówno atrakcyjność gminy jak i jej pojemność turystyczną i rekreacyjną. Należy zachęcać inwestorów do wprowadzania (odpowiedniej gatunkowo) zieleni wysokiej na tereny prywatne, zwłaszcza w przypadku planowania inwestycji z zakresu gastronomii, handlu, usług (szczególnie turystyczno-rekreacyjnych), gdzie otocznie zielenią stwarzać będą większą atrakcyjność pobytu. Wskazane jest również zakładanie terenów zieleni urządzonej oraz prowadzenie nasadzeń drzew i krzewów, szczególnie wzdłuż szlaków komunikacyjnych, gdzie mogą stanowić osłonę sąsiadujących terenów przed zanieczyszczeniami komunikacyjnymi. W akcje nasadzeń należy zaangażować młodzież szkolną. Władze gminy zamierzają w najbliższym czasie przeprowadzić na jej obszarze program konserwacyjny zieleni wysokiej. Projektowana jest również realizacja Programu Rewitalizacji Zieleni Wieliczki. Planowane jest również przeprowadzenie renowacji stawów w parku im. Mickiewicza.

7.2.1.3 Tereny rolne i leśne Podstawowym działaniem z zakresu ochrony terenów rolnych powinno być upowszechnianie wiedzy o prawidłowych, proekologicznych metodach prowadzenia gospodarki rolnej. Służyć temu może rozpowszechnianie przez gminę wśród rolników materiałów informacyjnych, zachęcanie do zapoznania się z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Gmina powinna również wspierać proekologiczną modernizację gospodarstw, ograniczenie stosowania nawozów sztucznych i zastępowanie ich nawozami naturalnymi. Wskazane jest uświadamianie właścicielom gospodarstw rolnych, że prowadzenie przez nich działalności w oparciu o zasady rolnictwa ekologicznego może im ułatwić uzyskanie pomocy finansowej, np. za pośrednictwem Programu Rolnośrodowiskowego. Bardzo istotne jest przeciwdziałanie procederowi wypalania traw poprzez edukację, prowadzoną wspólnie ze Strażą Pożarną oraz stosowanie kar administracyjnych. Na terenach korytarzy ekologicznych należy szczególnie troskliwie dbać o stan roślinności, w miarę konieczności stosując nasadzenia zgodne z aktualnym stanem gatunkowym. Należy również dbać o zachowanie szaty roślinnej na obszarach zagrożonych erozją, szczególnie na stokach o dużym nachyleniu.

58 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Na obszarach leśnych konieczne jest przeprowadzenie programu odbudowy lasów. Zadania związane z właściwą pielęgnacją terenów leśnych powinny być realizowane przez odpowiednie służby leśne. Konieczne jest dalsze prowadzenie nasadzeń i zabiegów pielęgnacyjnych w pasie terenu graniczącym od strony gminy z wysypiskiem odpadów komunalnych dla Krakowa w Baryczy. Zieleń ta pełni ważne funkcje ochronne przed odorami z terenu wysypiska.

7.2.2 Ochrona różnorodności biologicznej

Zaniedbane tereny cenne przyrodniczo powinny być wykupywane przez gminę od dotychczasowych właścicieli i przeznaczane na użytek ekologiczny. W celu ochrony niezwykłych walorów przyrodniczych doliny Wilgi Urząd Miasta i Gminy Wieliczka podjął inicjatywę założenia na najcenniejszym przyrodniczo odcinku rzeki użytku ekologicznego „Dolina Wilgi” jako obszaru, na którym możliwe będzie współistnienie przyrody i człowieka w sposób harmonijny, sprzyjający zachowaniu naturalnego charakteru rzeki oraz związanej z nim ciekawej flory (ostrożeń warzywny, grążel żółty) i fauny (skójka gruboskorupowa, płazy, wydry, czajki, rak rzeczny). Lokalizację planowanego użytku przedstawiono na rys. 5. Działające przy Powiatowym Cechu Rzemieślników i Przedsiębiorców w Wieliczce Koło Polskiego Klubu Ekologicznego wystąpiło z inicjatywą utworzenia użytku ekologicznego w lesie komunalnym na Grabówkach. Las ten, ze znajdującymi się na jego terenie stawami, ciekami wodnymi i elementami okresowo podmokłych bagienek jest ostoją bardzo wielu gatunków zwierząt chronionych prawem: żółwia błotnego, salamandry plamistej, dwóch gatunków traszek, czterech gatunków ropuch, rzekotki drzewnej i innych gatunków żab, a także kilkudziesięciu gatunków chronionych ptaków, ponad trzydziestu gatunków chronionych owadów i ośmiu gatunków chronionych ssaków. Podczas badań prowadzonych w roku 2000, na terenie Gminy Wieliczka wytypowane zostało 21 ostoi przyrody, w których zachowały się cenne przyrodniczo elementy flory, fauny i przyrody nieożywionej. Ze względu na niewielkie rozmiary oraz izolację przestrzenną ostoje te nie są w stanie trwale utrzymać samowystarczalnych populacji wielu z występujących w nich roślin oraz zwierząt. Można jednak dążyć do utworzenia sieci, na którą składać się będą tereny o różnej przyrodniczej wartości tworzące bardziej stabilny system utrzymujący wysoką bioróżnorodność całego terenu gminy.

7.2.3 Ochrona powietrza atmosferycznego

W ramach ograniczenia emisji zanieczyszczeń z systemów ciepłowniczych gmina powinna wykonać prace termomodernizacyjne w budynkach komunalnych. Towarzyszyć im powinna kampania edukacyjna zachęcająca mieszkańców do wykonywania tego typu prac oraz do zmiany systemu ogrzewania w budynkach na proekologiczny (ogrzewanie gazowe, elektryczne, systemy mieszane, alternatywne źródła energii). Gmina może pomagać mieszkańcom w uzyskaniu dofinansowania z funduszy ekologicznych. Zmniejszeniu emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych służyć będzie modernizacja i przebudowa dróg gminnych.

7.2.4 Ochrona złóż surowców mineralnych

Surowce mineralne występujące w obszarze Gminy Wieliczka zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi stanowią przedmiot ochrony. W związku z powyższym w ramach wyznaczania terenów budowlanych w planach miejscowych z obszarów określanych dla zainwestowania należy wyłączyć obszary w granicach

59 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka udokumentowanych złóż eksploatacji powierzchniowej (dotyczy żwirów oraz surowców ilastych) oraz uwzględniać konsekwencje realizacji zainwestowania kubaturowego w strefach związanych z występowaniem zasobów soli.

7.2.5 Rozwój turystyki i rekreacji

Teren gminy dysponuje znaczącym potencjałem rozwoju w zakresie rekreacji. Sąsiedztwo Krakowa oraz walory krajobrazowe i przyrodnicze dają gminie szansę, aby stać się obszarem rekreacyjnym dla mieszkańców aglomeracji. Szczególne możliwości rozwoju kryją się w przejęciu ruchu weekendowego oraz gości „rezydentów” (ogródki działkowe, gospodarstwa agroturystyczne, turystyka rowerowa). W interesie gminy leży, aby potencjalne inwestycje tego rodzaju realizowane były przy zastosowaniu najwyższych standardów w zakresie ograniczania oddziaływania na środowisko. Tworzenie gospodarstw agroturystycznych, rozwój oferty pokoi gościnnych i pensjonatów, oferty gastronomicznej powoduje wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców oraz ich bezpośrednie (również finansowe) zainteresowanie wysoką jakością otaczającego środowiska. Należy zadbać o to, aby oferta turystyczno-rekreacyjna była spójna i dostosowana do potrzeb użytkowników. Ważna jest pełna i aktualna informacja obejmująca całość oferty oraz połączenie usług komunikacyjnych (różnych rodzajów), gastronomii, handlu, noclegów, informacji turystycznej, organizowanych imprez. W pełniejszym wykorzystaniu możliwości jakie stwarza baza i infrastruktura pomocnym będzie system informacji wykorzystujący między innymi internet. Dla dofinansowania inwestycji z zakresu turystyki i rekreacji istnieje możliwość pozyskania środków funduszy Unii Europejskiej. Kluczowe znaczenie w ich wykorzystaniu ma gmina, której podstawowym zadaniem jest określenie planu działania i przygotowanie organizacyjne, a także reprezentowanie mieszkańców w pozyskiwaniu środków na inwestycje w tym zakresie. Podstawową rolą gminy powinno być zapewnienie promocji wartości środowiskowych oraz oferty turystyczno – rekreacyjnej, poprzez:

• uczestnictwo w projektach regionalnych, • budowę aktywnego serwisu internetowego, • wspieranie akcji edukacji ekologicznej, • druk materiałów informacyjnych • kolportaż materiałów i informacji w grupach potencjalnych klientów.

Część z powyższych zadań gmina musi zrealizować własnymi siłami, w części wymagane jest jedynie wsparcie merytoryczne lub nadanie ram organizacyjnych.

7.2.6 Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne

Na obszarze gminy nie występują źródła potencjalnych zagrożeń chemicznych i biologicznych. Czynnikiem zagrożenia chemicznego może być transport samochodowy substancji niebezpiecznych (np. paliw, środków ochrony roślin), zwłaszcza drogą krajową nr 4. Na wypadek wystąpienia takiego zagrożenia konieczne jest opracowanie, przy współpracy ze Strażą Pożarną, programu działania oraz systemu ostrzegania lub ewentualnej ewakuacji mieszkańców.

60 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

7.2.7 Poważne awarie i klęski żywiołowe 7.2.7.1 Poważne awarie przemysłowe Na terenie gminy nie działają zakłady przemysłowe, których charakter wykorzystywanych technologii i zgromadzone na ich terenach materiały stwarzają poważne zagrożenie w związku z wystąpieniem awarii. Obiektem, który może być przyczyną powstania sytuacji zagrażającej otoczeniu jest Kopalnia Soli, na wypadek wystąpienia silnych wycieków lub znacznego osiadania terenu. Na taką okoliczność powinien być przygotowany plan postępowania. Konieczne jest również prowadzenie kontroli geodezyjnej osiadania terenu oraz prac zabezpieczających na terenie kopalni. Zadania te należą do zakresu obowiązków dyrekcji kopalni. Obowiązkiem gminy jest przykładanie szczególnej wagi do zapewnienia sprawnej łączności oraz dostępności terenu w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej.

7.2.7.2 Zagrożenie pożarowe Ważnym zadaniem gminy z tego zakresu jest przeciwdziałanie wypalaniu traw oraz resztek upraw na polach. Zadanie łączy w sobie elementy egzekucji przepisów prawa, jak również edukacji ekologicznej oraz pielęgnacji zieleni. Ochrona przeciwpożarowa lasów wchodzi w zakres obowiązków służb leśnych. Należy kontynuować współpracę w tym zakresie, w celu koordynacji działań planistycznych, organizacyjnych, monitoringu, prewencji oraz wsparcia akcji ratowniczych. Działania powinny obejmować również wypracowanie optymalnych zachowań mieszkańców i turystów w wypadku dostrzeżenia zagrożenia. Wyniki działań edukacyjnych, organizacyjnych i infrastrukturalnych w zakresie ograniczania zagrożeń pożarowych będą widoczne dopiero po kilku latach. Większość działań prewencyjnych ogranicza się do właściwego wykonywania prawa oraz przykładania odpowiedniej wagi do problemu w ramach codziennej pracy. Przy realizacji tego zadania konieczna jest współpraca z Ochotniczymi Strażami Pożarnymi.

7.2.7.3 Ochrona przeciwpowodziowa Przy wyznaczaniu terenów budowlanych należy uwzględnić uwarunkowania wynikające z zagrożenia powodziowego oraz zagrożenia osuwiskami w przypadku długotrwałych deszczów. Należy też prowadzić stały monitoring środowiska pod kątem zjawisk osuwiskowych. Na terenach występowania tzw. wody 1% (stuletniej) należy, do czasu rozwiązania problemu obwałowań, zrezygnować z lokalizacji inwestycji kubaturowych. Zwiększanie retencji, odbudowa lasów, zadrzewienia i uprawy spowalniające odpływ powierzchniowy oraz ochrona terenów podmokłych stanowi obecnie jeden z priorytetów polityki ekologicznej kraju. Należy kontynuować działania na rzecz realizacji, uzupełnienia i zabezpieczenia przed podmyciem wałów przeciwpowodziowych na całej długości Wisły oraz działań zabezpieczających przed powodzią (podniesienie obwałowań) na zagrożonych terenach wzdłuż innych głównych cieków wodnych gminy. Ochronie przeciwpowodziowej służyć będzie również program ochrony i odbudowy systemu małej retencji wodnej, regulacja cieków wodnych oraz uporządkowanie systemów melioracyjnych. Priorytet małej retencji wód wynika z licznych korzyści płynących z tego przedsięwzięcia: rozwój usług turystyczno-rekreacyjnych, zabezpieczenie przed powodzią. Konieczna jest maksymalna rozbudowa małej retencji, która pozwoli na zatrzymywanie możliwie dużej ilości wód, zwłaszcza wiosennych

61 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

7.2.7.4 Ochrona przed powstawaniem osuwisk Na niekorzystne skutki osuwisk są szczególnie narażone obiekty budowlane oraz elementy infrastruktury drogowej i komunalnej, jak gazociągi, rurociągi, kanalizacja, sieci ciepłownicze i energetyczne. Na terenach narażonych na powstawanie osuwisk należy wszelkie planowane inwestycje, zarówno budowlane, jak i w zakresie infrastruktury poprzedzić pracami geologiczno-inżynierskimi dla rozpoznania podłoża gruntowego. W przypadku stwierdzenia zagrożenia należy odstąpić od realizacji inwestycji lub też przewidzieć odpowiednie zabezpieczenia. Przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić tereny zagrożone osuwaniem się mas ziemnych. W wypadku dróg przebiegających przez tereny, na których występują ruchy mas ziemnych, konieczne jest prowadzenie, zgodnie z potrzebami, remontów nawierzchni.

7.2.8 Powiązania z programami regionalnymi 7.2.8.1 Powiatowy program ochrony środowiska W momencie sporządzania niniejszego dokumentu program ochrony środowiska dla powiatu wielickiego jeszcze nie istnieje. Po uchwaleniu programu dla powiatu należy obligatoryjnie zweryfikować zgodność POŚ dla Miasta i Gminy Wieliczka z programem powiatowym i wykonać ewentualne korekty i uzupełnienia.

7.2.8.2 Program „Informatyzacja Województwa Małopolskiego w latach 2004 – 2006”. Część celów i zadań określonych w niniejszym programie ochrony środowiska związana jest z programem informatyzacji województwa małopolskiego. Szczególnie edukacja ekologiczna, zwłaszcza kierowana do młodzieży, może być prowadzona z wykorzystaniem internetu jako platformy medialnej. Program informatyzacji województwa przewiduje zwiększenie dostępności internetu i usług informatycznych oraz powszechną edukację w tym zakresie, co zapewnić może szerszy dostęp społeczeństwa do informacji zawartych na stronach internetowych. Należy również zwrócić uwagę na aspekt promocyjny gminy. Prowadzenie serwisu internetowego na wysokim poziomie merytorycznym i technicznym stwarza wizerunek gminy prężnej, zaawansowanej technologicznie i przyjaznej, zarówno wobec potencjalnych inwestorów jak i turystów. Informacje środowiskowe ulegają stosunkowo powolnej dezaktualizacji i stanowią atrakcję przyciągającą internautów, tak więc są znakomitym elementem wzbogacającym wizerunek gminy. Propagowanie licznych akcji ekologicznych, oraz aktualizowana baza dotycząca oferty turystycznej zwraca uwagę osób poszukujących interesujących miejsc w okolicy Krakowa oraz może wyzwalać inicjatywę i aktywność mieszkańców. Wskazane wydaję się również podjęcie inicjatywy w zakresie promocji drogą internetową technologii i rozwiązań proekologicznych w zakresie np. gospodarki odpadami czy systemów grzewczych.

7.2.9 Działania planowane do realizacji przez Kopalnię Soli Wieliczka

Elementem działań służących poprawie stanu środowiska na obszarze Gminy Wieliczka są również zadania, których realizację w najbliższych latach przewiduje Kopalnia Soli. Zaliczyć do nich można następujące działania:

62 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

1. Przebudowa kanalizacji sanitarnej w kopalni, polegająca na budowie podziemnej kontenerowej oczyszczalni ścieków i doprowadzeniu do niej ścieków komunalnych z turystycznej części kopalni, szacowany koszt 2-4 mln zł, a z instalacją wewnętrzną ok. 10 mln. 2. Rewitalizacja części terenów Kopalni pomiędzy ulicami Dembowskiego, Janińską, Matejki i Daniłowicza – ok. 17 ha (rys. 5). 3. Rewitalizacja terenów pokopalnianych wyrobiska piasku tzw. „Psiej Górki” w Wieliczce, rejon ulic Bogucicka-Narutowicza-Reformacka – ok. 9 ha

Harmonogram rewitalizacji części terenów Kopalni pomiędzy ulicami Dembowskiego, Janińską, Matejki i Daniłowicza Tabela ... Harmonogram rewitalizacji terenów Kopalni Soli Wieliczka

Orientacyjne Termin Obszar Zagospodarowanie aktualne Zagospodarowanie docelowe koszty netto realizacji [tys. zł] Park Bł. Kingi wraz z budynkiem dawnych łazienek salinarnych* 5319,9 obiekty usługowe (handel, składy i magazyny związane z Strefa D gastronomia) związane z 1380,0 działalnością kopalni 2004-2006 turystyką obiekty przemysłowe związane z ekspozycje muzealne i Strefa F procesem wydobycia i utylizacji wystawiennictwo związane z 3360,0 solanki działalnością kopalni obiekty związane z obsługą Strefa C składy i magazyny turystyczną, gastronomiczną i brak danych rozrywkowo-rekreacyjną urządzenia związane z obiekt sanatoryjny z usługami Strefa B brak danych 2006-2008 działalnością kopalni towarzyszącymi kompleks gastronomiczno- budynki biurowo-magazynowe i rozrywkowy, obiekt biurowo- Strefa E brak danych warsztatowe administracyjny, budynek wystawienniczy

*Park Bł. Kingi wraz z budynkiem łazienek salinarnych: Projektuje się uporządkowanie terenu parku Bł. Kingi poprzez dążenie do przywrócenia mu historycznej kompozycji urbanistycznej oraz realizację elementów małej architektury w celu przywrócenia parkowi funkcji rekreacyjnej. Projekt zakłada m.in. odtworzenie układu zieleni, usunięcie drzew i krzewów o złym stanie sanitarno-zdrowotnym, nowe nasadzenia, realizację małej architektury ogrodowej, renowację stawu. Remont i modernizacja dawnych łazienek salinarnych polegać będzie na adaptacji istniejącego obiektu na cele leczniczo-sanatoryjne i lokalizacji w budynku funkcji związanych z wykorzystaniem zdrowotnych właściwości podziemi kopalni. Przewiduje się część sanatoryjną na około 20 pokoi jedno- i dwuosobowych.

Rewitalizacja terenów pokopalnianych wyrobiska piasku tzw. „Psiej Górki” w Wieliczce, rejon ulic Bogucicka-Narutowicza-Reformacka

Obecnie jest to teren wyrobiskowy, pokopalniany o dość dużych spadkach tworzących naturalną nieckę. Istnieje możliwość podłączenia się do lokalnego układu komunikacyjnego oraz do infrastruktury zlokalizowanej w pobliżu terenu.

63 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Projekt rewitalizacji przewiduje w etapie 1 budowę zespołu boisk sportowych wraz z zapleczem oraz infrastrukturą (budynek klubowy, oświetlenie, parking), a w etapie 2 – kompleksu dydaktyczno-rekreacyjnego. Orientacyjne koszty realizacji etapu 1 wyniosą 6 415 000 zł netto, 1 zadania etapu 2 (przygotowanie terenu) – 3 200 000 zł netto.

64 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

8. HARMONOGRAM I NAKŁADY NA REALIZACJĘ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Zakres Programu Ochrony Środowiska powinien odpowiadać, w stopniu dostosowanym do jego skali, polityce ekologicznej państwa. Wymagane jest poza określeniem celów i priorytetów ekologicznych, sporządzenie harmonogramu działań proekologicznych wraz z określeniem środków niezbędne do osiągnięcia celów. Sporządzono harmonogram realizacji programu w okresie 2004 – 2007 określających poszczególne zadania, ich charakter i rok realizacji, źródła finansowania, koszty (w zakresie niezbędnym do uwzględnienia w budżecie gminy).

Harmonogram realizacji programu ochrony środowiska Miasta i Gminy Wieliczka wraz z szacunkiem nakładów finansowych zawiera tabela 10. Program ten nie uwzględnia zadań z zakresu gospodarki odpadami, które zostały przedstawione w Gminnym Planie Gospodarki Odpadami.

65 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 10. Harmonogram zadaniowy POŚ dla Miasta i Gminy Wieliczka na lata 2004-2007, 2008-2011, 2012-2014

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł]

Krótkoterminowa perspektywa czasowa 2004-2007 2004 2005 2006 2007 Realizacja programu rozbudowy długość sieci kanalizacyjnej, % Gmina, fundusze kanalizacji w południowej , północnej i 2007 1152,0 3218,0 2890,0 64000,0 mieszkańców objętych ekologiczne i unijne i inne wschodniej części gminy kanalizacją Zamiana systemu kanalizacji w Wieliczce Gmina, fundusze długość sieci kanalizacji 2007 - 100,0 800,0 900,0 z ogólnospławnego na rozdzielczy ekologiczne i unijne rozdzielczej Modernizacja oczyszczalni ścieków w Gmina, fundusze ilość ścieków oczyszczanych na 2007 109,0 - - 3 000,0 Węgrzcach Wielkich ekologiczne i unijne oczyszczalni w Węgrzcach Wlk. ochrona Modernizacja ujęć wody pitnej Bieżanów, wód Gmina, fundusze Węgrzce, Mała Wieś połączona z 2007 - 55,0 100,0 500,0 rodzaj procesu uzdatniania wody ekologiczne i unijne budową/modernizacją stacji uzdatniania Budowa 10 km sieci wodociągowej w Golkowicach, Podstolicach, Sierczy i Gmina, fundusze 2007 170,0 200,0 300,0 - długość sieci wodociagowe Mietniowie wraz ze zbiornikiem wody ekologiczne i unijne pitnej i hydroforniami Modernizacja istniejącej sieci Gmina, fundusze 2007 - 450,0 800,0 800,0 % strat wody na sieci wodociągowej ekologiczne i unijne ochrona Ograniczane hałasu i emisji Gmina, fundusze długość odcinków dróg przed zanieczyszczeń komunikacyjnych poprzez 2007 1000,0 7127,0 500,0 500,0 ekologiczne zmodernizowanych hałasem naprawy nawierzchni dróg Promocja rozwoju instalacji energetyki Gmina, organizacje ilość obiektów objętych odnawialnej i obiektów o wysokim 2007 - 75,0 70,0 60,0 pozarządowe, fundusze termoizolacją, ilość instalacji ochrona standardzie efektywności energetycznej ekologiczne energetyki odnawialnej powietrza, (termomodernizacha) likwidacja Termomodernizacja budynków Gmina, fundusze 2007 370 650,0 500,0 300,0 bilans zużycia paliw i energiie niskiej komunalnych ekologiczne i unijne emisji Realizacja programu unieszkodliwiania Gmina, Starostwo, środki ilość usuniętych odpadów wyrobów i odpadów konstrukcyjnych 2007 45 45,0 45,0 45,0 własne uczestników azbestowych zawierających azbest programu

66 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł] Wojewoda, Gmina, stan zdrowotny pomników Opieka nad pomnikami przyrody 2007 - - - - fundusze ekologiczne, przyrody, ilość pomników organizacje pozarządowe Gmina, GFOŚiGW, Realizacja Programu Rewitalizacji Zieleni stopień wykonania prac 2007 330,0 - 100,0 100,0 fundusze ekologiczne, Wieliczki rewitalizacyjnych organizacje pozarządowe Gmina, GFOŚiGW Konserwacja zieleni wysokiej na obszarze ilość wykonanych prac 2007 - 10,0 10,0 10,0 fundusze ekologiczne, gminy konserwacyjnych organizacje pozarządowe Gmina, GFOŚiGW Nasadzenia drzew i krzewów 2007 - 5,0 5,0 5,0 fundusze ekologiczne, ilość nasadzeń organizacje pozarządowe ochrona Gmina, fundusze przyrody Renowacja stawów w parku im. 2007 - - - - ekologiczne, organizacje - Mickiewicza pozarządowe Gmina, fundusze Stworzenie edukacyjnych ścieżek 2006 - - - - ekologiczne i unijne, ilość ścieżek przyrodniczych organizacje pozarządowe Wykup zaniedbanych terenów cennych Gmina, fundusze przyrodniczo z przeznaczeniem na użytki 2007 - - - - ekologiczne i unijne, wielkość wykupionego terenu ekologiczne organizacje pozarządowe Utworzenie użytków ekologicznych Gmina, organizacje 2007 - - - - ilość utworzonych użytków „Dolina Wilgi” i „Las na Grabówkach” pozarządowe Gmina, organizacje Utworzenie sieci 21 ostoi przyrody 2007 - - - - ilość utworzonych ostoi pozarządowe Gmina, fundusze ilość przeprowadzonych akcji Edukacja w zakresie proekologicznego 2007 - - - - ekologiczne, organizacje edukacyjnych, wydanych rolnictwa pozarządowe materiałów ochrona Gmina, Starostwo, powierz- Likwidacja zagrożeń osuwiskowych 2007 - - - - fundusze ekologiczne - chni ziemi (PFOŚiGW) Gmina, fundusze Likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów 2007 25,0 40,0 40,0 40,0 ekologiczne, organizacje ilość zlikwidowanych wysypisk pozarządowe

67 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł] Gmina, fundusze Stworzenie sieci ścieżek rowerowych 2007 - 6,0 - - ekologiczne, organizacje długość ścieżek rowerowych pozarządowe Gmina, rozwój fundusze ekologiczne, ilość wydanych materiałów turystyki Promocja turystycznych walorów gminy organizacje pozarządowe, promocyjnych, liczba turystów 2007 45,0 42,0 40,0 40,0 oraz edukacja ekologiczna w tym zakresie podmioty prowadzące odwiedzających gminę, liczba działalność w zakresie gospodarstw agroturystycznych turystyki Uzupełnianie i zabezpieczenie wałów Gmina, RZGW, fundusze powodziowych wzdłuż rzek oraz realizacja 2007 50,0 40,0 - - ekologiczne, Małopolski długość wałów ochrona programu bezpieczny wał ZMiUW przeciwpo- Gmina, RZGW, fundusze wodziowa Rozwój systemu malej retencji wodnej, 2007 30,0 265,0 200,0 200,0 ekologiczne, Małopolski ilość obiektów małej retencji uporządkowanie systemów melioracyjnych ZMiUW Edukacja ekologiczna w formie Gmina, GFOŚiGW wydawnictw, publikacji na stronie 2007 - - - - fundusze ekologiczne, ilość akcji, wydawnictw edukacja internetowej, konkursów, festynów organizacje pozarządowe ekologicz- Działalność edukacyjna i administracyjna Gmina, fundusze na w kierunku zwalczania wypalania traw i 2007 - 5,0 - - ekologiczne, organizacje ilość akcji, wydawnictw ograniczania spalania śmieci w pozarządowe gospodarstwach Kontrola zgodności zainwestowania terenu z zapisami MPZP, prawem ochrony 2007 ------zarządza- środowiska oraz przyjętymi zasadami nie gospodarowania na terenach chronionych środowis- Opracowanie systemu informowania kiem społeczeństwa o wystąpieniu stanów Gmina, fundusze 2007 - 3,0 3,0 3,0 sprawność systemu nadzwyczajnego zagrożenia zdrowia ludzi ekologiczne i środowiska Suma w poszczególnych latach 3326,0 12336,0 6403,0 70503,0 Ogółem zadania krótkoterminowe 92568,0 Średnioterminowa perspektywa czasowa 2008-2011

68 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł] długość sieci kanalizacyjnej, % Realizacja programu rozbudowy Gmina, fundusze 2011 57 840,0 mieszkańców objętych kanalizacji ekologiczne i unijne ochrona kanalizacją wód Budowa oczyszczalni ścieków Grabie 2010 10 000,0 Modernizacja istniejącej sieci Gmina, fundusze 2011 5 000,0 % strat wody na sieci wodociągowej ekologiczne i unijne ochrona Ograniczane hałasu i emisji Gmina, fundusze długość odcinków dróg przed zanieczyszczeń komunikacyjnych poprzez 2011 5 000,0 ekologiczne zmodernizowanych hałasem naprawy nawierzchni dróg Promocja rozwoju instalacji energetyki Gmina, organizacje ilość obiektów objętych odnawialnej i obiektów o wysokim 2011 6,0 pozarządowe, fundusze termoizolacją, ilość instalacji ochrona standardzie efektywności energetycznej ekologiczne energetyki odnawialnej powietrza, (termomodernizacja) likwidacja Termomodernizacja budynków Gmina, fundusze 2011 120,0 bilans zużycia paliw i energiie niskiej komunalnych ekologiczne i unijne emisji Realizacja programu unieszkodliwiania Gmina, Starostwo, środki ilość usuniętych odpadów wyrobów i odpadów konstrukcyjnych 2011 52,0 własne uczestników azbestowych zawierających azbest programu Wojewoda, Gmina, stan zdrowotny pomników Opieka nad pomnikami przyrody 2011 25,0 fundusze ekologiczne, przyrody, ilość pomników organizacje pozarządowe Gmina, GFOŚiGW Konserwacja zieleni wysokiej na obszarze ilość wykonanych prac 2011 500,0 fundusze ekologiczne, gminy konserwacyjnych ochrona organizacje pozarządowe przyrody Gmina, GFOŚiGW Nasadzenia drzew i krzewów 2011 500,0 fundusze ekologiczne, ilość nasadzeń organizacje pozarządowe Wykup zaniedbanych terenów cennych Gmina, fundusze przyrodniczo z przeznaczeniem na użytki 2011 3 000,0 ekologiczne i unijne, wielkość wykupionego terenu ekologiczne organizacje pozarządowe

69 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł] Gmina, Starostwo, Likwidacja zagrożeń osuwiskowych 2011 4 000,0 - fundusze ekologiczne Gmina, fundusze ochrona Likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów 2011 200,0 ekologiczne, organizacje ilość zlikwidowanych wysypisk powierz- pozarządowe chni ziemi Gmina, fundusze ilość przeprowadzonych akcji Edukacja w zakresie proekologicznego 2011 5,0 ekologiczne, organizacje edukacyjnych, wydanych rolnictwa pozarządowe materiałów Gmina, fundusze ekologiczne, ilość wydanych materiałów rozwój Promocja turystycznych walorów gminy organizacje pozarządowe, promocyjnych, liczba turystów 2011 8,0 turystyki oraz edukacja ekologiczna w tym zakresie podmioty prowadzące odwiedzających gminę, liczba działalność w zakresie gospodarstw agroturystycznych turystyki Gmina, RZGW, fundusze Uzupełnianie i zabezpieczenie wałów 2011 5 000,0 ekologiczne, Małopolski długość wałów ochrona powodziowych wzdłuż rzek ZMiUW przeciwpo- Gmina, RZGW, fundusze wodziowa Rozwój systemu malej retencji wodnej, 2011 500,0 ekologiczne, Małopolski ilość obiektów małej retencji uporządkowanie systemów melioracyjnych ZMiUW Edukacja ekologiczna w formie Gmina, GFOŚiGW wydawnictw, publikacji na stronie 2011 20,0 fundusze ekologiczne, ilość akcji, wydawnictw edukacja internetowej, konkursów, festynów organizacje pozarządowe ekologicz- Działalność edukacyjna i administracyjna Gmina, fundusze na w kierunku zwalczania wypalania traw i 2011 20,0 ekologiczne, organizacje ilość akcji, wydawnictw ograniczania spalania śmieci w pozarządowe gospodarstwach zarządza- Kontrola zgodności zainwestowania terenu nie z zapisami MPZP, prawem ochrony 2011 - - - środowis- środowiska oraz przyjętymi zasadami kiem gospodarowania na terenach chronionych Ogółem zadania średnioterminowe 91 796 Długoterminowa perspektywa czasowa 2012-2014

70 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł] długość sieci kanalizacyjnej, % ochrona Realizacja programu rozbudowy Gmina, fundusze 2014 86 760,0 mieszkańców objętych wód kanalizacji ekologiczne i unijne kanalizacją ochrona Ograniczane hałasu i emisji Gmina, fundusze długość odcinków dróg przed zanieczyszczeń komunikacyjnych poprzez 2014 5 000,0 ekologiczne zmodernizowanych hałasem naprawy nawierzchni dróg ochrona Promocja rozwoju instalacji energetyki powietrza, Gmina, organizacje ilość obiektów objętych odnawialnej i obiektów o wysokim likwidacja 2014 6,0 pozarządowe, fundusze termoizolacją, ilość instalacji standardzie efektywności energetycznej niskiej ekologiczne energetyki odnawialnej (termomodernizacja) emisji Wojewoda, Gmina, stan zdrowotny pomników Opieka nad pomnikami przyrody 2014 25,0 fundusze ekologiczne, przyrody, ilość pomników organizacje pozarządowe Gmina, GFOŚiGW Konserwacja zieleni wysokiej na obszarze ilość wykonanych prac 2014 500,0 fundusze ekologiczne, gminy konserwacyjnych ochrona organizacje pozarządowe przyrody Gmina, GFOŚiGW Nasadzenia drzew i krzewów 2014 500,0 fundusze ekologiczne, ilość nasadzeń organizacje pozarządowe Wykup zaniedbanych terenów cennych Gmina, fundusze przyrodniczo z przeznaczeniem na użytki 2014 3 000,0 ekologiczne i unijne, wielkość wykupionego terenu ekologiczne organizacje pozarządowe Gmina, Starostwo, Likwidacja zagrożeń osuwiskowych 2014 4 000,0 - ochrona fundusze ekologiczne powierz- Gmina, fundusze ilość przeprowadzonych akcji Edukacja w zakresie proekologicznego chni ziemi 2014 5,0 ekologiczne, organizacje edukacyjnych, wydanych rolnictwa pozarządowe materiałów Gmina, fundusze ekologiczne, ilość wydanych materiałów rozwój Promocja turystycznych walorów gminy organizacje pozarządowe, promocyjnych, liczba turystów 2014 8,0 turystyki oraz edukacja ekologiczna w tym zakresie podmioty prowadzące odwiedzających gminę, liczba działalność w zakresie gospodarstw agroturystycznych turystyki

71 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Obszar Termin Szacunkowe koszty Zadanie realiza- Źródła finansowania Wskaźniki realizacji działań cji [tys. zł] ochrona Gmina, RZGW, fundusze Uzupełnianie i zabezpieczenie wałów przeciwpo- 2014 5 000,0 ekologiczne, Małopolski długość wałów powodziowych wzdłuż rzek wodziowa ZMiUW edukacja Edukacja ekologiczna w formie Gmina, GFOŚiGW ekologicz- wydawnictw, publikacji na stronie 2014 20,0 fundusze ekologiczne, ilość akcji, wydawnictw na internetowej, konkursów, festynów organizacje pozarządowe zarządza- Kontrola zgodności zainwestowania terenu nie z zapisami MPZP, prawem ochrony 2014 - - - środowis- środowiska oraz przyjętymi zasadami kiem gospodarowania na terenach chronionych Ogółem zadania długoterminowe 104 824,0

72 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

9. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM

Podstawą sprawnej realizacji programu ochrony środowiska jest właściwa organizacja zarządzania programem ze ścisłym określeniem kompetencji i odpowiedzialności poszczególnych uczestników. Wyodrębnić można cztery grupy podmiotów uczestniczących w programie ochrony środowiska z uwagi na rolę, jaką pełnią. Są to:

• podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, • podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, • podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, • społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu.

Głównym wykonawcą programu i podmiotem zarządzającym jego realizacją, jak również pełniącym funkcje kontrolne jest samorząd gminny. Dysponuje on kompetencjami w zakresie ustalania strategii rozwoju gminy, tworzenia polityki przestrzennej w postaci miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, gospodarki zielenią. Bezpośrednie zarządzanie programem realizowane przez odpowiednie służby samorządu gminnego polegać będzie na inicjowaniu, organizowaniu i okresowej weryfikacji elementów programu. Innymi uczestnikami programu (podmiotami realizującymi zadania) są:

• Gminny Fundusz Ochrony Środowiska, a także fundusze wyższego szczebla (powiatowy, wojewódzki, narodowy), posiadające instrumenty i możliwości finansowe na realizację zadań programu • podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program

Poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach, mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach. Wszystkie podmioty uczestniczą w realizacji programu na zasadach dobrowolności i równości. Na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków. Priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podnoszenia świadomości ekologicznej. Wszyscy uczestnicy programu są zobowiązani do współpracy w realizacji programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów. Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej posiada instrumenty finansowe umożliwiające wspieranie realizacji inwestycji ekologicznych, a także działań nieinwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska kierują się głównie efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, a od niedawna liczą się także z głosem opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się poprzez:

- dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa,

73 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

- porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń, - modernizację technologii, - eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska - instalowanie urządzeń ochrony środowiska, - stałą kontrolę emisji zanieczyszczeń.

Poza uczestnikami programu istnieje również szereg instytucji i organizacji, z którymi władze gminne będą współpracować przy realizacji programu, takich jak:

• Samorząd Województwa i Powiatu • Wojewoda Małopolski • Wojewódzki i Powiatowy Komendant Straży Pożarnej • Małopolski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska • Wojewódzki i Powiatowy Inspektor Sanitarny, • Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, • Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych – Okręg Południowo-Wschodni, • Polskie Koleje Państwowe, • Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, • Wojewódzki Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, • Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej, • Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych • Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, • Fundacja Programów Pomocowych dla Rolnictwa, • Stowarzyszenia Kwater Agroturystycznych, • Małopolska Izba Rolnicza, • Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, • Polski Klub Ekologiczny, • Szkoły podstawowe i średnie, • Ochotnicza Straż Pożarna i.in.

W realizacji programu, zwłaszcza w zakresie działań związanych z edukacją, pożądany byłby udział pozarządowych organizacji, takich jak: Polski Klub Ekologiczny, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Polska Fundacja Ochrony Przyrody PRONATURA, Liga Ochrony Przyrody, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, itd. Współpraca z organizacjami ekologicznymi powinna polegać na ich włączeniu w realizację programu ochrony środowiska, przyjmowaniu ich opinii i uwag dotyczących zagadnień ochrony środowiska na obszarze gminy, szczególnie w procedurze ocen oddziaływania na środowisko oraz ustalania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, wspólnym prowadzeniu edukacji ekologicznej, współorganizacji akcji ekologicznych, konkursów, festynów itp. Również mieszkańcy gminy powinni uczestniczyć w działaniach na rzecz realizacji programu, np. poprzez oszczędne korzystanie z wody, energii elektrycznej i cieplnej oraz udział w segregacji odpadów. Dla realizacji niektórych celów, np. inwestycji w gospodarce wodnej, istotną rolę odgrywać będzie współpraca międzygminna.

74 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

10. ŚRODKI NIEZBĘDNE DO OSIĄGNIĘCIA CELÓW PROGRAMU

Dla realizacji programu należy zastosować szereg instrumentów uwzględnionych w polityce ekologicznej kraju, do których należą:

. instrumenty prawne, . instrumenty ekonomiczne (finansowe), . instrumenty organizacyjne, . planowanie przestrzenne i planowanie rozwoju gospodarczego, . system ocen oddziaływania na środowisko i audytów ekologicznych, wchodzący w części w system prawa ochrony środowiska, w system standardów ekologicznych oraz działania z zakresu „dobrej praktyki” zawodowej i gospodarczej, . edukacja ekologiczna . instrumenty realizujące ustawowe prawa społeczeństwa do dostępu do informacji o środowisku, . instrumenty kształtujące świadomość ekologiczną konsumentów, popyt na towary ekologiczne, oraz zasady konkurencji rynkowej z uwzględnieniem oddziaływania firm na środowisko, . negocjacje z podmiotami gospodarczymi, jednostkami administracji państwowej, organizacjami pozarządowymi oraz strukturami administracyjnymi Unii Europejskiej, będącymi partnerami w realizacji poszczególnych zadań programu.

Poniżej przeprowadzono dokładną charakterystykę wybranych spośród wymienionych powyżej rodzajów instrumentów niezbędnych do osiągnięcia celów programu:

10.1 Instrumenty prawne

Władze gminy posiadają stosowne instrumenty prawne umożliwiające prowadzenie polityki ekologicznej w zakresie zgodnym z ich kompetencjami, obejmującym:

• gospodarkę odpadami komunalnymi (w tym tworzenie planów gospodarki odpadami), • zaopatrzenie w wodę dla celów komunalnych, • oczyszczanie ścieków komunalnych, • tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej, • tworzenie niektórych obszarów chronionych, • ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej, • wydawanie decyzji zezwalających na usuwanie drzew i krzewów, • wydawanie decyzji stanowiących ochronę cennych obiektów przyrodniczych, • wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu • prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych, • pobieranie opłat za korzystanie ze środowiska oraz nakładanie administracyjnych kar pieniężnych

Ważnym instrumentem służącym kształtowaniu polityki ekologicznej w gminie są miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Pozwalają one na racjonalną gospodarkę terenami, ochronę obszarów szczególnie cennych przyrodniczo, rewitalizację terenów zdegradowanych, kształtowanie obrazu gminy zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

75 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Równie istotną rolę odgrywają decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Mogą one służyć nie tylko racjonalnemu gospodarowaniu terenem, ale są także instrumentem umożliwiającym narzucanie inwestorom konieczności wprowadzania rozwiązań proekologicznych, ograniczania uciążliwości dla środowiska. W tym aspekcie istotne jest wykorzystanie procedury ocen oddziaływania na środowisko i prognozy skutków środowiskowych niektórych planów i programów, zgodnie z celem jakiemu mają one służyć, tj. pełnieniem funkcji instrumentu pomocniczego w procesach decyzyjnych. Przy realizacji programu ochrony środowiska konieczna jest również współpraca władz gminnych z powiatowymi w obrębie zagadnień należących do kompetencji powiatu, np. wydawanie pozwoleń: zintegrowanych, na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, na emitowanie hałasu do środowiska, na emitowanie pól elektromagnetycznych, na wytwarzanie odpadów, na gospodarowanie odpadami, na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pozwoleń wodnoprawnych. Ponadto w prawie krajowym istnieje wiele mechanizmów i narzędzi wspomagających i kontrolujących realizację zadań rozwoju zrównoważonego oraz poprawnego kształtowania i korzystania ze środowiska. Należą do nich między innymi:

• system certyfikatów ISO 14000 • europejski system audytów ekologicznych EMAS (Eco-Management and Audit Scheme), • programy i centra czystszej produkcji – CP, • narzędzia analizy oddziaływania na środowisko produktów i usług wprowadzanych na rynek: o analiza cyklu życia produktu – LCA, o deklaracja środowiskowa produktu – EDP, o certyfikaty i znaki produktów ekologicznych.

Większość powyższych mechanizmów jest dla podmiotów gospodarczych nieobowiązkowa (nie wynika z ustaw i rozporządzeń prawa ochrony środowiska), jednak coraz częściej ich wdrożenie stanowi jeden z elementów konkurencji rynkowej bądź jest wymagane przez partnerów w oparciu o ich własne systemu zarządzania środowiskowego.

10.2 Instrumenty organizacyjne i polityk ekologicznych

W oparciu o idee zrównoważonego rozwoju, postęp techniczny i naukowy, rozwój społeczeństwa, tworzone są polityki ekorozwoju na szczeblach: ogólnoświatowym, europejskim, krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Postanowienia dokumentów wyższych szczebli są przenoszone, uszczegóławiane i realizowane w dokumentach szczebli niższych. W zakresie kształtowania i ochrony środowiska Europy obowiązują liczne polityki, strategie, dyrektywy UE. Należą do nich m.in.:

• Decyzja nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 lipca 2002 r. Ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego. Określa ona zasady kształtowania środowiska i priorytety jego ochrony. Zapisy powyższej decyzji obowiązują przy określeniu zadań i dysponowaniu funduszami UE przeznaczonymi na ochronę środowiska. • „Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej”.

76 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

W związku z włączeniem się Polski w strukturę Unii Europejskiej na podstawowych jednostkach administracji państwowej - urzędach gmin ciążą znaczące nowe obowiązki w zakresie ochrony i kształtowania środowiska. Krótki przegląd zadań i obowiązków zamieszczono w poradniku „Wymagania Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowisk – Praktyczne informacje dla samorządów” dostępnym na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska (http://www.mos.gov.pl/integracja_europejska/wymagania.pdf).

10.3 Instrumenty ekonomiczne

Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest niezbędnym warunkiem wdrożenia planu polityki środowiskowej. Środki na finansowanie zadań związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami pochodzić mogą z następujących źródeł:

1. własne środki gminy, 2. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 3. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 4. fundusze związane z eko-konwersją (Ekofundusz), 5. unijne Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności 6. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) 7. program Life 8. Program Rolnośrodowiskowy 9. kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach, 10. komercyjne kredyty bankowe 11. emisja obligacji komunalnych, 12. własne środki inwestorów

1) Na realizację części zadań gmina będzie musiała przeznaczyć własne środki. Jest to niezbędne również z tego względu, że do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsięwzięcie własnych środków na wymaganym poziomie.

2) Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przewidują dofinansowanie (poprzez pożyczki – Narodowy FOŚiGW, Wojewódzki FOŚiGW lub dotacje – Powiatowy FOŚiGW) wdrażanie projektów związanych z realizacją programów ochrony poszczególnych elementów środowiska, w tym także gospodarki odpadami. Przedsięwzięcia finansowane przez FOŚiGW muszą spełniać następujące kryteria:

• zgodności z polityką ekologiczną państwa, • efektywności ekologicznej, • efektywności ekonomicznej, • uwarunkowań technicznych i jakościowych, • zasięgu oddziaływania, • wymogów formalnych.

Fundusz Ochrony Środowiska ma za zadanie wspieranie realizacji inwestycji ekologicznych, a także działań nieinwestycyjnych (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska). Samorządy terytorialne mogą uzyskać pożyczki na pokrycie 70% kosztów zadania. Znaczna część pożyczki może zostać umorzona po zrealizowaniu inwestycji w planowanym

77 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka terminie (umorzona kwota musi zostać przeznaczona na inne działanie proekologiczne). Najniższe możliwe do uzyskania oprocentowanie wynosi 0,2 kredytu refinansowego.

3) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest bardzo ważnym podmiotem wspierającym różnego rodzaju inwestycje ekologiczne na terenach wiejskich. Agencja jest właściwa dla gospodarowania funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej przekazywanej na podstawie umów Rządowi RP. Pomoc udzielana przez Agencję jest dotacją nawet do 50 % wartości inwestycji. Agencja może udzielać dotacji np. na budowę oczyszczalni ścieków i kanalizacji. Szczególnego znaczenia nabierze współpraca z Agencją w świetle możliwości skorzystania z funduszy UE.

4) Pozarządową instytucją, której celem jest zarządzanie środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu jest EkoFundusz. Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają przynieść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej, a nawet światowej. W Statucie EkoFunduszu wśród pięciu sektorów ochrony środowiska znajdują się takie dziedziny priorytetowe jak:

• ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu, • ochrona zasobów wody pitnej, • ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu ziemi (ochrona klimatu), • ochrona różnorodności biologicznej, • gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jaką może otrzymać jednostka samorządowa wynosi 30% nakładów na projekt. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 20%. W uzasadnionych przypadkach dofinansowanie inwestycji przez fundusz może osiągnąć wielkość 50% nakładów własnych inwestora. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a Inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu. EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projektowej.

5) Po wstąpieniu do Unii Europejskiej Polska może korzystać z Funduszy Strukturalnych UE, które mogą wspomagać m.in. działania w zakresie podstawowej infrastruktury gospodarczej, gospodarki odpadami, rekultywacji terenów poprzemysłowych, ochrony przyrody. Fundusz Spójności, inaczej nazywany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których Produkt Krajowy Brutto nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich. Fundusz ten nie należy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze względu na określony czas w którym

78 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka działa. Ze względu na charakter i cel Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej. Pomoc, którą te kraje otrzymują w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotyczących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej. Jego działanie określono do roku 2006. Z chwilą wejścia Polski do UE jest on dostępny także dla naszego kraju. Fundusz Kohezji (Spójności) redystrybuowany jest przez Komisję Europejską na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak więc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatrują konkretne projekty, akceptując je, a następnie finansując. Wnioskodawca musi spełniać następujące warunki finansowe:

• posiadać minimalnie 15% środków wkładu własnego na wykonanie inwestycji przy założeniu, że Komisja Europejska zgodzi się na dofinansowanie danej inwestycji w wysokości 85% kosztów kwalifikowanych projektu; jeśli przyszła inwestycja będzie generować zyski dofinansowanie z Funduszu Spójności będzie na pewno niższe niż 80% wtedy na wkład własny należy posiadać około 30% kosztów inwestycji, • utrzymać płynność finansową inwestycji, co oznacza, że muszą być zapewnione środki finansowe na realizację każdego etapu inwestycji albo na wykonanie całej inwestycji aby otrzymać refundację.

Beneficjenci pomocy powinni zapewnić środki na wkład własny w budżecie gminy. W celu zapewnienia prefinansowania i współfinansowania została uchwalona Ustawa o Funduszu Rozwoju Inwestycji Komunalnych, pozwalającym gminom na zaciąganie kredytów na finansowanie kosztów przygotowania dokumentacji niezbędnej do uzyskania finansowania inwestycji ze środków Unii Europejskiej. W projekcie jest Ustawa o Funduszu Poręczeń Unijnych utworzonym ze środków banków, którego zadaniem byłoby poręczanie kredytów gmin zaciąganych na uzupełnianie wkładu własnego dla przedsięwzięć finansowanych z funduszy Unii Europejskiej. W celu efektywnego wykorzystania środków unijnych konieczne jest zarówno zapewnienie wieloletniego współfinansowania krajowego, jak i wypracowanie ewentualnych możliwości finansowania pomostowego. Kredyty pomostowe są to kredyty na realizację konkretnych inwestycji w okresie, kiedy inwestor jest zobowiązany do ponoszenia kosztów inwestowania, a nie posiada jeszcze uprawnień do pobierania środków z Funduszu Spójności. NFOŚIGW będzie udzielał kredytów pomostowych na realizację zadań inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska.

6) Realizowany jest obecnie w kraju szeroko zakrojony Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) określający kierunki i priorytety polityki regionalnej państwa w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Realizacja programu będzie współfinansowana ze środków Funduszy Strukturalnych. Program koncentruje się na 4 priorytetach, które bezpośrednio lub pośrednio uwzględniają zadania z zakresu ochrony i kształtowania środowiska. Dla przedstawienia możliwości włączenia się gminy w powyższy program przedstawiono poniżej wybrane informacje dla Działania 1.2 pn. „Infrastruktura ochrony środowiska”.

Informacje ogólne . Działanie 1.2 „Infrastruktura ochrony środowiska” ma na celu ograniczenie ilości zanieczyszczeń przedostających się do powietrza, wód i gleb, poprawę stanu

79 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, zwiększenie wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, a także poprawę zarządzania środowiskiem. . Działanie 1.2 jest komplementarne do Działań realizowanych w ramach 3 Priorytetu ZPORR „Rozwój lokalny”: 3.1 „Obszary wiejskie” oraz Działanie 3.2. „Obszary podlegające restrukturyzacji”. W ramach Działań 3.1 oraz 3.2. realizowane będą małe inwestycje w zakresie ochrony środowiska, o oddziaływaniu lokalnym. W ramach Działania 1.2 „Infrastruktura ochrony środowiska” realizowana będzie natomiast infrastruktura o znaczeniu regionalnym, służąca wzmacnianiu konkurencyjności regionów. . Inwestycje realizowane w ramach Działania 1.2 będą również komplementarne z inwestycjami w zakresie infrastruktury ochrony środowiska realizowanymi w ramach Funduszu Spójności oraz Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw”.

. Beneficjenci Końcowi/Instytucja Wdrażająca: o jednostki samorządu terytorialnego: gminy, powiaty, województwa o związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego o podmioty wykonujące usługi publiczne na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego, w których 100%: udziałów lub akcji posiada samorząd gminny, powiatowy lub wojewódzki o podmioty wybrane w drodze Ustawy Prawo Zamówień Publicznych - zharmonizowanej z prawem Wspólnot Europejskich – wykonujące usługi publiczne na podstawie obowiązującej umowy zawartej z jednostką samorządu terytorialnego na świadczenie usług z zakresu ochrony środowiska. o jednostki administracji rządowej w województwach o inne instytucje publiczne

. Udział środków UE – 75% lub 50% kwalifikujących się kosztów publicznych w przypadku projektów generujących znaczący zysk netto. . Wsparcie finansowe ogółem dla działania: 401 392 878 EUR . Instytucja pośrednicząca – Urząd Wojewódzki.

Projekty kwalifikowane: Zaopatrzenie w wodę, pobór wody i oczyszczanie ścieków . budowa i modernizacja sieci wodociągowych . budowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnych . budowa i modernizacja sieci kanalizacji deszczowych . budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody . budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków . budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej Gospodarka odpadami . organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu . wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i mechanicznej utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk) . budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych . rekultywacja i likwidacja składowisk odpadów niebezpiecznych Poprawa jakości powietrza

80 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

• modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza • przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów użyteczności publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie "niskiej emisji" Zapobieganie powodziom . regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych, itd.) . tworzenie polderów . budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi . budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. "małej retencji" Wsparcie zarządzania ochroną środowiska . opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza . tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza . utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód . tworzenie map terenów zalewowych . tworzenie systemów monitoringu środowiska, w tym reagowania na zagrożenia . tworzenie systemów informacji przeciwpowodziowej Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii . budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, kolektory słoneczne i ogniwa fotowoltaiczne, biomasa)

Koszty kwalifikowane Prace przygotowawcze, w tym: 1. przygotowanie projektu (przeprowadzenie prac studialnych, ekspertyz, badania geologiczne), 2. przygotowanie dokumentacji technicznej, 3. przygotowanie studium wykonalności, oceny wpływu na środowisko; 4. prace projektantów, architektów, 5. wykup niezabudowanych gruntów (maksymalnie 10% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu) 6. przygotowanie dokumentacji przetargowej, 7. koszty przygotowania przetargu, w tym publikacji ogłoszeń przetargowych Prace inwestycyjne i związane z procesem inwestycyjnym, w tym: . przygotowanie terenu pod budowę, w tym roboty pomiarowe, . prace ziemne, . prace budowlano-montażowe . prace instalacyjne, . prace wykończeniowe, . zakup wyposażenia nierozerwalnie związanego z funkcjonowaniem inwestycji, . nadzór inżynierski . koszty promocji projektu . koszty infrastruktury towarzyszącej niezbędnej dla realizacji projektu

81 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Za koszty niekwalifikowane w ramach Działania uznaje się zakup środków transportu, np. na cele transportu odpadów. Niewielkie inwestycje związane z ochroną środowiska na terenach wiejskich realizowane przez osoby prywatne przewidziane są również w SPO „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” w ramach Działania „Rozwój i ulepszanie infrastruktury związanej z rolnictwem”. W ramach ww. Sektorowego Programu Operacyjnego realizowane będzie również Działanie „Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi”. W ramach SPO WKP wsparcie uzyskają inwestycje w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska.

7) Głównym celem programu LIFE, jest wspieranie Szóstego Programu Działań na rzecz Środowiska, czterech wytyczonych w nim obszarów priorytetowych oraz jego siedmiu strategii tematycznych. W latach 2002 – 2004 podstawowym celem programu jest wspieranie działań mających na celu wdrażanie prawa wspólnotowego oraz wzmocnienie polityki w zakresie ochrony środowiska, jak również wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska. Program LIFE składa się z trzech tematycznych komponentów: LIFE-Nature, LIFE-Środowisko i LIFE-Kraje Trzecie. LIFE-Nature Program dysponuje środkami przeznaczonymi na finansowanie działań w zakresie ochrony przyrody tzn. działań "wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory w stanie sprzyjającym ich ochronie". W praktyce, LIFE-Nature jest zobowiązany uczestniczyć we wdrażaniu Dyrektywy Ptasiej (79/409/EEC) i Siedliskowej (92/43/EEC) Wspólnoty oraz, w szczególności, w tworzeniu Europejskiej Sieci Ekologicznej specjalnych obszarów ochrony - NATURA 2000. W ramach programu LIFE-Nature maksymalny udział wsparcia finansowego Wspólnoty wynosi 50% kosztów kwalifikowanych. W wyjątkowych okolicznościach udział ten może zostać zwiększony do maksymalnie 75%. LIFE-Środowisko Dysponuje środkami na finansowanie innowacyjnych działań o charakterze pilotażowym i demonstracyjnym, których celem jest:

• włączenie zagadnień środowiskowych w rozwój oraz planowanie przestrzenne, w tym obszarach zurbanizowanych, • promowanie zrównoważonego zarządzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych, • zminimalizowanie wpływu działalności gospodarczej na środowisko, • zapobieganie, recykling i racjonalna gospodarka strumieniami odpadów, • zmniejszenie środowiskowego wpływu produktów.

W ramach programu LIFE-Środowisko Komisja Europejska udziela dofinansowania do projektów w wysokości do 30 % dla projektów, które w przyszłości będą uzyskiwać dochód, oraz do 50 % dla pozostałych projektów. Całkowity koszt projektu zgłoszonego do współfinansowania w ramach programu LIFE- Środowisko powinien opiewać na kwotę mieszczącą się w przedziale od 1 000 000 Euro do 5 000 000 Euro, a w ramach programu LIFE-Nature Komisja Europejska preferuje finansowanie projektów, których całkowity budżet jest wyższy niż 500 000 EURO. Więcej informacji o programie dostępna jest w serwisie internetowym Ministerstwa Środowiska - http://www.mos.gov.pl/fundusze_UE/life/index.shtml.

82 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

8) Jednym z instrumentów finansowanych we Wspólnej Polityce Rolnej (WPR) jest Program Rolnośrodowiskowy, który włączony jest do krajowych Planów Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Program Rolnośrodowiskowy jest obowiązkowy dla wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Polska przygotowuje swój własny Krajowy Program Rolnośrodowiskowy dostosowany do specyfiki zarówno polskiego rolnictwa jak i uwarunkowań środowiskowych. Program Rolnośrodowiskowy jest tworzony w oparciu o Rozporządzenie Rady (WE) 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi oraz Rozporządzenie Komisji Europejskiej 445/2002. W przygotowaniu jest też ustawa dotycząca Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich, która będzie stanowić podstawę prawną PROW w polskim ustawodawstwie. Program Rolnośrodowiskowy oznacza dla rolnika możliwość otrzymania płatności za działania podjęte na rzecz ochrony przyrody i zachowania dobrego stanu środowiska we własnym gospodarstwie. Program obejmuje następujące pakiety:

• rolnictwo ekologiczne • zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarczych • rolnictwo zrównoważone • utrzymanie łąk ekstensywnych • utrzymanie pastwisk ekstensywnych • ochrona gleb i wód • strefy buforowe

Do realizacji programu może przystąpić rolnik lub osoba prawna prowadząca działalność rolniczą, jeżeli posiada gospodarstwo o minimalnej powierzchni 1 ha i przestrzega zasad Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej. Pojęcie „Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej” (ZDPR) zostało wprowadzone przez ustawodawstwo Unii Europejskiej. Każdy kraj członkowski opracowuje standardy ZDPR na podstawie obowiązujących w danym kraju wymogów prawa. Przestrzeganie ZDPR jest warunkiem uzyskiwania wsparcia finansowego wynikającego z niektórych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej. ZDRP nie należy mylić z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Wymogi ZDRP dotyczą stosowania i przechowywania nawozów, stosowania i przechowywania środków ochrony roślin, gospodarowania na użytkach zielonych, ochrony siedlisk przyrodniczych, ochrony gleb, ochrony wody, rolniczego wykorzystania ścieków i osadów komunalnych, utrzymania czystości i porządku w gospodarstwie. Przystąpienie do programu wymaga przygotowania 5-letniego planu rolnośrodowiskowego oraz złożenia wniosku o płatność. Realizacja programu w gospodarstwie polega na przestrzeganiu planu przez 5 lat, prowadzenia zapisów dotyczących gospodarowania oraz posiadania dokumentacji niezbędnej do kontroli planu. Więcej informacji o Programie Rolnośrodowiskowym można znaleźć na stronie internetowej http://www.wodr.gda.pl/PROW/prs.htm

9) Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, bez możliwości umorzeń udzielane są przez Bank Ochrony Środowiska S.A.(BOŚ). Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak FOŚiGW. Są to efektywność ekologiczna zadania i jego zgodność z priorytetami dla polityki ekologicznej gminy.

83 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Dla gmin kredyty przyznawane są na poziomie 0,2 stopy kredytu refinansowego. Okres spłaty do 4 lat, możliwa karencja 1,5 roku. Odsetki są płatne od momentu uruchomienia kredytu. Pożyczki i preferencyjne kredyty są zazwyczaj udzielane na krótkie okresy – do kilku lat. Powoduje to znaczne skumulowanie kosztów finansowych obsługi zadłużenia, skutkujące znaczną podwyżką cen usług (jeżeli koszty finansowe są ich elementem) lub dużymi wydatkami z budżetu gminy. Preferencyjnych kredytów na dofinansowanie budowy wiejskich wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków udziela Fundacja Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę. Warunki udzielania kredytów są podobne do tych jakie stosuje FOŚiGW oraz BOŚ. S.A.

10) Komercyjne kredyty bankowe ze względu na duże koszty finansowe związane z oprocentowaniem, nie powinny być brane pod uwagę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako uzupełnienie środków z pożyczek preferencyjnych. Samorządy są obecnie postrzegane przez banki jako interesujący i wiarygodni klienci, stąd dostęp do kredytów jest coraz łatwiejszy.

11) Emisja obligacji komunalnych jako emisja papierów wartościowych jest sposobem zadłużania w celu pozyskania kapitału. Obligacje mogą być emitowane w przypadku, jeżeli dają szansę pozyskania środków taniej niż kredyty bankowe, a pożyczki preferencyjne nie są możliwe do pozyskania. Dają one emitentowi środki na rozwój, a kupującemu obligacje korzystne ulokowanie środków pieniężnych na określony czas. Istnieje możliwość emisji obligacji na inwestycje służące ochronie środowiska. Przez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyż zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na tyle wysoki, aby pokrył związane z obligacją zobowiązania. Można przewidywać, że zainteresowanie obligacjami – dotąd znikome – będzie wzrastać w miarę wykształcenia się myślenia kategoriami majątkowymi (kapitałowymi).

12) Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych, inwestorów prywatnych. Inwestycje przewidywane do realizacji przez podmioty gospodarcze mogą być dofinansowywane z kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe.

W przypadku występowania o dotacje lub preferencyjne kredyty na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki odpadami korzystne jest, aby podejmowane działania miały charakter międzygminny, a nawet żeby stanowiły składową działań prowadzonych na szczeblu powiatu. Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obniży koszty, które będzie musiała ponieść pojedyncza gmina), ale również obniży koszty eksploatacyjne. W przypadku gospodarki odpadami obok wymienionych powyżej źródeł finansowania środki na częściowe pokrycie kosztów realizacji przedsięwzięć można uzyskać od organizacji odzysku, a także ze sprzedaży opakowań i surowców wtórnych. Atrakcyjnym źródłem finansowania może być również włączenie się gminy w zadania i programy koordynowane przez organizacje pozarządowe, fundacje lub podmioty gospodarcze. Włączenie się w takie działania wymaga otwarcia ze strony gminy, jak również pewnego przygotowania prawnego i organizacyjnego, jednak będzie to coraz skuteczniejszy sposób realizacji mniejszych, lokalnych projektów ekologicznych. Projekty tego typu uwzględniają

84 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka często włączenie w ich realizację mieszkańców, wprowadzając dodatkowo elementy edukacji ekologicznej, co w dalszym horyzoncie umożliwi rozwiązanie lub uniknięcie istotnych problemów ekologicznych w gminie.

10.4 Edukacja ekologiczna i dostęp do informacji 10.4.1 Edukacja ekologiczna

Edukacja ekologiczna powinna być formą dialogu pomiędzy samorządem gminnym, który jest odpowiedzialny za realizację programu ochrony środowiska oraz planu gospodarki odpadami, a mieszkańcami gminy w celu zintegrowania obu stron na rzecz ochrony środowiska. W procesie edukacji ekologicznej uwzględnić należy przede wszystkim następujące grupy społeczne:

• pracowników samorządowych gminy, • przedstawicieli środowiska opiniotwórczego (np. nauczycieli), • przedstawicieli firm i przedsiębiorstw, • dzieci i młodzież.

Zakres tematyczny powinien obejmować przede wszystkim: • przekazywanie informacji o realizacji programu ochrony środowiska oraz planu gospodarki odpadami • edukację recyklingową w ramach planu gospodarki odpadami • edukację z zakresu ochrony przyrody • kształtowanie postaw i wyrabianie nawyków proekologicznych

Należy wykorzystać inicjatywy międzygminne oraz akcje i programy prowadzone przez jednostki wyższego szczebla oraz organizacje pozarządowe. W przypadku dużych projektów finansowanych między innymi z funduszy UE istnieje możliwość (lub jest wręcz wymagane) przeznaczenie części środków na informację społeczeństwa i promocję wyników prac oraz wsparcie integracji i tożsamości regionalnej. Więcej informacji na temat edukacji ekologicznej przedstawiono w rozdziale 6.1.4.

10.4.2 Dostęp do informacji o środowisku

Dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie jest gwarantowany art.74 ust.3 Konstytucji RP. Zasady dostępu do informacji regulowane są zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2001.62.627 z zm.). Ustawa powyższa stanowi implementację na grunt prawa krajowego Dyrektywy UE 90/313/EWG w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku oraz Dyrektywy 97/11/WE w sprawie sposobów, zasad i warunków wykonywania ocen oddziaływania publicznych i prywatnych przedsięwzięć na środowisko. Na gminie spoczywa ciężar współtworzenia krajowego sytemu informacji o środowisku. W jej gestii znajduje się obowiązek informowania obywateli o:

• jakości wody dostarczanej wodociągami, • stanie czystości wód powierzchniowych (w szczególności w kąpieliskach), • potencjalnych zagrożeniach związanych z klęskami żywiołowymi i poważnymi awariami w zakładach przemysłowych (również położonych poza terenem gminy), • jakości i skażeniach gleb,

85 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

• przekazywanie danych o środowisku niezbędnych dla kształtowania polityki podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim są one zobowiązane do uzyskania odpowiednich pozwoleń i decyzji wydawanych przez urząd gminy.

Część z powyższych danych musi zostać pozyskana z baz danych szczebla powiatowego i wojewódzkiego. W pierwszym etapie należy bezwzględnie wdrożyć sprawny system informowania społeczeństwa o jakości wody wodociągowej oraz określić zasady dostępu i przekazywania informacji o jakości gleb i zasadach postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń (klęski żywiołowe, poważne awarie). Należy w tym celu wykorzystać: serwis internetowy gminy, wydawnictwa dofinansowywane ze środków gminy oraz tablice ogłoszeniowe w urzędzie gminy. Ponadto, zgodnie z art.61 Konstytucji RP „obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne”. Podstawową regulacją prawną ustawodawstwa wydaną dla realizacji konstytucyjnego prawa z art. 61 jest ustawa z 6 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej. (Dz.U.2001.112.1198 z pz). Realizacja powyższego prawa wymaga udostępnienia informacji o wykonywanych ocenach oddziaływania na środowisko oraz planach, programach i strategiach dotyczących zagadnień kształtowania i ochrony środowiska. Wymagane jest również prowadzenie banku danych decyzji administracyjnych wynikających z kompetencji określonych w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o odpadach. Bazę danych prowadzić będzie Starostwo Powiatowe. Gmina będzie zobowiązana do przekazywania informacji o wydawanych decyzjach. Dodatkowo zapisy prawa ochrony środowiska przewidują utworzenie ogólnie dostępnego (również poprze internet) rejestru dokumentów uchwalonych przez Radę Gminy w zakresie polityki ekologicznej, oddziaływania na środowisko i projektów mogących znacząco wpłynąć na środowisko. Należy pamiętać, że obok lepszego dostępu do informacji oraz skutecznej realizacji zadań edukacyjnych wzrostowi społecznego udziału w działaniach na rzecz środowiska będzie również sprzyjać właściwe wykonywanie przez organa władzy i administracji publicznej nałożonych na nie obowiązków w zakresie zapewniania udziału społeczeństwa w procedurze ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć, planów i programów, wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska. Konieczne jest też zapewnienie możliwości komunikowania się władz lokalnych ze społeczeństwem, udzielania odpowiedzi na uwagi czy zapytania dotyczące zarówno stanu środowiska, jak i stopnia realizacji programu ochrony środowiska. Służyć temu może specjalny „zielony telefon”, adres e-mailowy, internetowe forum dyskusyjne lub organizowane cyklicznie spotkania informacyjne.

86 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

11. KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU

11.1 Kontrola realizacji programu ochrony środowiska

Podstawowym mechanizmem kontroli realizacji programu ochrony środowiska jest, przewidziane ustawowo, sporządzanie i zatwierdzanie przez rady gmin co dwa lata odpowiedniego sprawozdania. Sprawozdanie z realizacji GPOŚ powinno zawierać w szczególności:

• określenia stopnia wykonania przedsięwzięć/działań • określenia stopnia realizacji przyjętych celów • oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem • analizy przyczyn tych rozbieżności.

Dla uzyskania cząstkowych ocen realizacji zadań oraz kierunków zmian zaleca się okresowe (zależne od specyfiki tematu) obliczanie wartości zaproponowanych wskaźników. Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości. Ponieważ zadania ujęte w programie odnoszą się do działalności wielu wydziałów urzędu gminy, wskazane jest wyznaczenie osoby zbierającej odpowiednie sprawozdania i informacje cząstkowe i koordynującej wykonywanie programu (w tym synchronizację poszczególnych projektów np. zadań inwestycyjnych z edukacyjnymi i promocyjnymi).

11.2 Proponowany zestaw wskaźników ekologicznych i realizacji programu

Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest sprawozdawczość oparta na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, a także na wskaźnikach świadomości społecznej. Wskaźniki powinny spełniać następujące zadania:

• mierzyć rozwój, • skupiać uwagę na istotnych problemach, • definiować problem, • ukazywać związki, • edukować, • motywować.

Podstawowe wskaźniki mierzące postęp poszczególnych zadań zostały określone w harmonogramie programu. Poniżej podano zestaw wskaźników uzupełniających, odnoszących się do ogólnej sytuacji środowiska gminy lub do kilku różnorodnych zadań jednocześnie.

87 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Tabela 11. Zestaw wskaźników uzupełniających.

wartość Wskaźnik jednostka 2003 r. Jakość wód, gospodarka wodno ściekowa zwodociągowanie gminy % 95 długość sieci wodociągowej km 318 ludność podłączona do kanalizacji na terenach wiejskich % 10 ilość przydomowych oczyszczalni ściekó szt. 349 klasa czystości wód w rzekach: - Wilga III Serafa pozaklas Zabawka III Podłężanka III Węgrzcanka III Jakość powietrza, odnawialne źródła energii liczba instalacji ogrzewania i podgrzewania wody gospodarczej wykorzystujących szt. 0 odnawialne źródła energii Gospodarka odpadami ilość wytwarzanych odpadów komunalnych ogółem Mg/r 8300 ilość wytwarzanych odpadów komunalnych na 1 mieszkańca kg/M/r 182 odsetek odpadów komunalnych składowanych na wysypiskach % 99,3 poziom odzysku odpadów zbieranych selektywnie w stosunku do całkowitej ilości % 0,7 tych odpadów zawartych w odpadach komunalnych Ochrona przyrody bioróżnorodności i krajobrazu lesistość gminy % 7,6 liczba nasadzeń drzew na terenach gminnych (które przetrwały 2 lata) szt bd liczba pomników przyrody w gminie szt 34 Edukacja ekologiczna liczba osób odwiedzających serwis internetowy poświęcony środowisku gminy os. bd liczba osób biorących udział w akcjach ekologicznych na terenie gminy os. bd Gospodarka i infrastruktura liczba miejsc noclegowych szt 450 liczba miejsc parkingowych na obszarze gminy (w tym sezonowych obsługujących szt bd ruch turystyczny) długość ścieżek rowerowych km bd udział gospodarstw posiadających atesty ekologiczne w ogólnej liczbie gospodarstw % bd ilość gospodarstw agroturystycznych szt. 1 bd – brak danych

11.2.1 Wskaźniki wynikające z II Polityki Ekologicznej Państwa W II Polityce Ekologicznej Państwa zawarte są następujące wskaźniki, określające niezbędne do osiągnięcia poziomy poprawy stanu środowiska:

• ograniczenie energochłonności gospodarki o 25% do roku 2010 w stosunku do roku 2000, • ograniczenie wodochłonności produkcji w 20-leciu od1990 do 2010 r o 10% • podwojenie udziału energii odnawialnej do 2010 r. w stosunku do 2000 r.

88 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

• zapewnienie do 2015 r. 75% redukcji ładunku substancji biogennych ze ścieków komunalnych • zmniejszenie masy odpadów unieszkodliwionych przez składowanie co najmniej o 30% do 2006 r. i o 75% do roku 2010 (w stosunku do roku 2000).

Limity te powinny również stanowić punkt odniesienia przy ocenie realizacji zadań niniejszego programu.

11.3 Kontrola systemu zarządzania środowiskiem

Kontrola systemu zarządzania środowiskiem w gminie jest zadaniem szerszym niż kontrola wykonania Programu Ochrony Środowiska i obejmuje również:

- ocenę sprawności i poprawności w wydawaniu decyzji administracyjnych w zakresie korzystania ze środowiska, - ocenę zgodności polityk, planów, programów, założeń inwestycyjnych z zasadami polityki ekologicznej państwa, - ocenę efektywności włączania wymagań rozwoju zrównoważonego jako celów uzupełniających zadania koordynowane przez poszczególne wydziały urzędu gminy, - ocenę stopnia egzekwowania przepisów w zakresie prawa ochrony środowiska wobec podmiotów gospodarczych i osób prywatnych.

11.4 Kontrola stanu środowiska i jego zagrożeń

Informacja o stanie środowiska jest niezbędna do ustanawiania priorytetów ochrony środowiska, do kontrolowania i egzekwowania przestrzegania przepisów ochrony środowiska, do integrowania polityki. Powinna służyć zarówno podejmującym decyzje jak i społeczeństwu: sektorowi prywatnemu, pozarządowym organizacjom ekologicznym i wszystkim innym zainteresowanym grupom. Celem monitoringu jakości środowiska jest zwiększenie efektywności polityki środowiskowej poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości środowiska i zachodzących w nim zmian. Zgodnie z powyższym celem należy zwrócić uwagę na dwa zagadnienia:

• system monitoringu (metodyka i zakres), • system informacyjny (sposób przekazywania i upowszechniania danych o środowisku).

Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, który jest systemem pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku pozwalającym na ocenę prawidłowości realizowanej polityki ekologicznej oraz stopnia realizacji międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony środowiska wynikających z podpisanych przez Polskę konwencji. Państwowy Monitoring Środowiska z mocy ustawy koordynowany jest przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Sieci krajowe i regionalne koordynowane są przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska zaś sieci lokalne przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska. Skoordynowanie działań pozwala na szerokie i wszechstronne wykorzystanie wyników badań.

89 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Poza monitoringiem państwowym możliwe jest również tworzenie w miarę potrzeb lokalnych sieci monitoringu w celu śledzenia i kontrolowania wpływu najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych na lokalny poziom zanieczyszczeń. Tworzone są one przez organy administracji państwowej, gminy oraz podmioty gospodarcze oddziaływujące na środowisko. Koordynacyjna rola WIOŚ realizowana jest poprzez uzgadnianie programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej, jak również weryfikację uzyskanych danych pomiarowych. Kontrola stanu środowiska i jego zagrożeń nie należy do obowiązków gminy, jednakże dla realizacji swoich zadań z zakresu ochrony środowiska gmina powinna być na bieżąco informowana o zmianach środowiska. Wskazane jest wypracowanie mechanizmów wymiany informacji pomiędzy urzędem gminy a instytucjami powołanymi do monitorowania stanu środowiska. Wyniki monitoringu powinny bezpośrednio kształtować politykę gminy, koncentrując zasoby i środki na obszarach najgorszych (eliminacja zagrożeń) i najlepszych (utrzymanie stanu) pod względem jakości środowiska. Informacje o stanie i zagrożeniach środowiska powinny być ogłaszane publicznie, zarówno dla realizacji ustawowych praw do informacji, jak i w celu osiągnięcia odpowiedniego efektu edukacyjnego i zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców. Zgodnie z odrębnymi zadaniami w zakresie udostępniania informacji o środowisku, gmina zobowiązana jest do ogłaszania wyników monitoringu jakości wody wodociągowej, oraz wód w kąpieliskach.

90 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

12. OKRESOWA AKTUALIZACJA GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Gminny Program Ochrony Środowiska, podobnie jak programy wyższych szczebli, podlega aktualizacji co 4 lata. Ponadto, co dwa lata, gmina zobowiązany jest do sporządzania raportu z jego realizacji. Raport przedstawiany jest Radzie Gminy (art.18 POŚ).

Tabela 12. Harmonogram weryfikacji i aktualizacji GPOŚ Rok Zadania 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Sprawozdanie z realizacji GPOŚ X X X X X X Aktualizacja GPOŚ X X X

Zakresy czasowe GPOŚ

Aktualizacja programu powinna, zdaniem autorów, zawierać:

• weryfikację długo i średniookresowych celów polityki ekologicznej gminy z uwzględnieniem nowych zapisów planów wyższego szczebla, polityki ekologicznej państwa a także aktualnych przepisów systemu prawa ochrony środowiska, • weryfikację informacji o stanie środowiska i gospodarki w gminie, • uszczegółowienie danych o środowisku pod kątem nowych zadań zawartych w programie, • analizę stopnia i trudności wykonania poprzedniego planu, • harmonogram zadań na okres kolejnych czterech lat.

Ponadto, na podstawie wniosków z raportu realizacji POŚ, należy dokonać korekty zadań oraz harmonogramu ich wykonania (w cyklu dwuletnim). Umożliwi to bardziej elastyczne reagowanie na zaistniałe zmiany i nowe wyzwania, oraz dostosowanie terminarza i preliminarza wydatków do aktualnej sytuacji gospodarczej oraz oferty technologicznej. Weryfikacja harmonogramu powinna opierać się na ścisłej współpracy ze społecznością lokalną oraz partnerami realizującymi poszczególne zadania. Dla jej osiągnięcia konieczne jest zapewnienie dostępu do informacji o środowisku oraz zapisów programu.

91 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

13. STRESZCZENIE

Niniejszy Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Wieliczka na lata 2004 – 2007 z perspektywą do roku 2014 został opracowany zgodnie z Umowa nr OS - 7629/I- 1/2004 zawartą 23.02.2004 pomiędzy gminą Wieliczka z siedzibą w Wieliczce ul. Powstania Warszawskiego 1 reprezentowaną przez mgr Krzysztofa Pelca Zastepcę Burmistrza a Małopolskim Biurem Konsultingowo – Marketingowym – Ochrona Środowiska s.c. Program został opracowany przy uwzględnieniu dokumentów i opracowań dostępnych w Urzędzie Gminy oraz dokumentów programowych w zakresie kształtowania i ochrony środowiska na szczeblach: krajowym i wojewódzkim. Program jest zgodny również z kierunkami rozwoju i wytycznymi określonymi w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wieliczka”. W momencie sporządzania niniejszego dokumentu program ochrony środowiska dla powiatu wielickiego jeszcze nie został uchwalony. Po uchwaleniu programu dla powiatu należy obligatoryjnie zweryfikować zgodność POŚ dla Miasta i Gminy Wieliczka z programem powiatowym i wykonać ewentualne korekty i uzupełnienia, jeśli będą uzasadnione.. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska (art. 17) zakres POŚ powinien odpowiadać zagadnieniom ujętym w Polityce Ekologicznej Państwa. Należy jednak uwzględnić charakter gminy, potrzeby i preferencje społeczności lokalnej, cele zawarte w programach regionalnych oraz możliwości finansowe i organizacyjne jednostki. W szczególności program ochrony środowiska każdego szczebla powinien określać:

• cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, • środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe.

Zgodnie z Wojewódzkim POŚ do podstawowych zadań, których wdrożenie wymaga uczestnictwa gminy należą:

• oszczędna gospodarka zasobami naturalnymi takimi jak woda, nośniki energii, • wzrost lesistości województwa, • rozwój obszarów szczególnie chronionych, • lokalizacja przemysłu, • gospodarka wodno-ściekowa, • gospodarka odpadami komunalnymi, • zbiórka odpadów niebezpiecznych, • rozwój zaplecza turystyczno-rekreacyjnego, • usprawnienie ruchu podmiejskiego i optymalizacja transportu publicznego.

Charakterystyka Gminy Gmina Wieliczka leży w województwie małopolskim, w zachodniej części .powiatu wielickiego. Przez teren gminy przepływają rzeki: Wisła, Drwinia Długa, Serafa, Wilga, Podłężanka, Zabawka oraz kilka potoków. Obszar gminy jest urozmaicony krajobrazowo. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski według J. Kondrackiego na obszarze tym znajdują się następujące prowincje: Północne Podkarpacie (Pogórze Bocheńskie, Nizina Nadwiślańska) oraz Zewnętrzne Karpaty Zachodnie (Pogórze Wielickie).

92 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Gmina ma charakter miejsko-wiejski. Powierzchnia gminy wynosi 100 km2, a ludność - 45 795 osób. W skład gminy wchodzi miasto Wieliczka i 29 sołectw: Brzegi, Byszyce, Chorągwica, Czarnochowice, Dobranowice, Golkowice, Gorzków, Grabie, Grabówki, Grajów, Jankówka, Janowice, Kokotów, Koźmice Małe, Koźmice Wielkie, Lednica Górna, Mała Wieś, Mietniów, Pawlikowice, Podstolice, Raciborsko, Rożnowa, Siercza, Strumiany, Sułków, Sygneczów, Śledziejowice, Węgrzce Wielkie, Zabawa. Siedzibą władz gminnych jest miasto Wieliczka. Gmina Wieliczka, z wyłączeniem miasta, ma charakter głównie rolniczy. Na południu gminy gospodarstwa są rozdrobnione; teren północny gminy to większe obszarowo gospodarstwa rolne. Na terenie gminy znajduje się kilka zakładów i przedsiębiorstw produkcyjnych. Wieliczka ze względu na znajdującą się na jej terenie zabytkową kopalnię soli jest miastem turystyczno-uzdrowiskowym. Średniowieczne korzenie miasta, wartości krajobrazowo-architektoniczne oraz sąsiedztwo dużej metropolii dopełniają obrazu Wieliczki, jako miasta stanowiącego znaczną atrakcję turystyczną. Warunki komunikacyjne gminy są stosunkowo dobre. Miasto pełni funkcje lokalnego węzła komunikacji drogowej: krzyżują się tutaj szlaki komunikacyjne łączące Wieliczkę z Krakowem Niepołomicami, Gdowem i Dziekanowicami. Ciągłą łączność z Krakowem zapewniają autobusy podmiejskie, pociąg i prywatne linie minibusów. Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 4, planuje się budowę autostrady A4. Przez obszar gminy przebiegają też 2 linie kolejowe: Kraków-Tarnów i Kraków-Wieliczka. Przez teren gminy przebiegają linie 110 kV, 220 kV (Raciborsko) i 400 kV (Brzegi, Jankówka). Na terenie gminy (Chorągwica) znajduje się stacja przekaźnikowa Radiowo- Telewizyjnego Centrum Nadawczego. Zaopatrzenie miasta w energię cieplną oparte jest o zróżnicowane lokalne źródła ciepła: kotłownie osiedlowe, kotłownie indywidualne, ciepłownię przemysłową Kopalni Soli, ogrzewania indywidualne budynków mieszkalnych (piecowe, gazowe i elektryczne). W obszarach wiejskich gminy system grzewczy oparty jest o indywidualne źródła ciepła. Źródła zaopatrzenia miasta i gminy w wodę to: − ujęcie wód trzeciorzędowych w Krakowie – Bieżanowie − ujęcie wód głębinowych: 2 studnie w Węgrzcach Wielkich i Małej Wsi, − zakup wody z wodociągu Raba,

Ogółem pobór wody z sieci wodociągowej na potrzeby miasta i gminy wynosi ok. 4000 m3/dobę. W gminie woda doprowadzona jest do około 95% odbiorców. Długość sieci wodociągowej na terenie miasta Wieliczka wynosi 108,7 km, a na obszarze wiejskim gminy 209,3 km. Do sieci wodociągowej podłączonych jest ogółem ok. 10 000 budynków mieszkalnych. Miasto Wieliczka posiada mieszany system kanalizacji. Stara część Wieliczki oraz osiedla Sienkiewicza i Asnyka posiadają ogólnospławny system kanalizacji. Ogólna długość sieci kanalizacji ogólnospławnej wynosi 23,1 km. Kanalizacja ta jest w bardzo złym stanie technicznym, do czego przyczyniają się dodatkowo szkody górnicze. Pozostała część miasta (nowo powstające osiedla) posiada rozdzielczy system kanalizacji. Miasto Wieliczka nie posiada własnej oczyszczalni ścieków. Ścieki z Wieliczki i przyległych osiedli odprowadzane są do miejskiej oczyszczalni ścieków w Krakowie- Płaszowie, odbiornikiem jest rzeka Drwinia Długa, należąca do zlewni Wisły. Oczyszczalnia ta warunkuje tylko mechaniczny proces oczyszczania ścieków. W roku 2003 odprowadzono około 1.365 tys.m3 ścieków. Na terenie miasta około 90% ludności jest podłączonych do sieci kanalizacyjnej. Natomiast na obszarze wiejskim tylko około 10%. Zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie miasta Wieliczka odprowadzają ścieki przemysłowe, technologiczne do miejskiej sieci

93 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka kanalizacyjnej poprzez urządzenia podczyszczające, spełniające warunki wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne. Teren gminy, poza wsiami Węgrzce Wielkie, Mała Wieś, Strumiany, część Kokotowa nie posiada infrastruktury kanalizacyjnej. Na obszarze tym znajduje się 349 przydomowych oczyszczalni ścieków, :a także kilka większych oczyszczalni lokalnych. W miejscowości Węgrzce Wielkie funkcjonują 2 oczyszczalnie: jedna o przepustowości 50,0 m3/d, druga o przepustowości 200 m3/d. Oczyszczają one ścieki bytowo-gospodarcze z miejscowości Węgrzce Wielkie. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest potok Węgrzcanka, zlewnia rzeki Wisły. Zagadnienia gospodarki odpadami w gminie wraz z harmonogramem działań określa „Gminny Plan Gospodarki Odpadami” (GPGO) wykonywany równolegle i stanowiący uzupełnienie niniejszego „Programu ...”. Gminę cechują stosunkowo wysokie walory rekreacyjne. Ze względu na zróżnicowanie form krajobrazowych oraz wysoką jakość i różnorodność środowiska jest to doskonały teren wypoczynku dla mieszkańców aglomeracji krakowskiej.

Zmiany i zagrożenia środowiska w gminie Niemal cały teren Pogórza Wielickiego charakteryzuje się podatnością na degradację gleb. Czynnikiem antropogenicznym powodującym niszczenie gleb są procesy erozyjne, niewłaściwe użytkowanie gruntów lub niewłaściwe stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Największe nasilenie procesów erozyjnych występuje na stokach Pogórza Wielickiego ze względu na bogate urzeźbienie oraz duże nachylenie stoków. Zgodnie z klasyfikacją zawartą w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w 2003 roku”, dla kryterium ochrony zdrowia, Powiat Wielicki zaliczony został do klasy C, z uwagi na występowanie stężeń pyłu zawieszonego powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji, z częstością większą od dopuszczalnej. Należy zauważyć, że obszar występowania przekroczeń wartości kryterialnych został ograniczony do miasta Wieliczki. Pozostałe mierzone parametry substancji zanieczyszczających powietrze: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla i ozonu nie przekraczały wartości dopuszczalnych określonych w załączniku nr 1 do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku (Dz.U. Nr. 87, poz. 796). Cały obszar Gminy Wieliczka leży w dorzeczu górnej Wisły. Przez teren gminy przepływają rzeki oraz potoki: Wisła, Drwinia Długa, Serafa, Wilga, Podłężanka, Węgrzcanka, Świdówka, Malinówka, Wolica, Zabawka oraz wiele cieków bez nazwy stanowiących dopływy tych rzek i potoków. Na znacznych odcinkach rzeki są uregulowane i obwałowane. Klasyfikacja jakości wód przepływających przez teren Gminy Wieliczka wygląda następująco:

Wisła pozaklasowa Wilga III klasa Serafa pozaklasowa Drwinia Długa pozaklasowa Zabawka III klasa Podłężanka III klasa Węgrzcanka III klasa

94 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Środowisko przyrodnicze gminy jest bogate, występuje w nim szereg chronionych gatunków roślin i zwierząt. Ważnym elementem środowiska przyrodniczego Gminy Wieliczka jest fauna i flora związana z wodami, szczególnie z rzekami Wisłą i Wilgą. Najcenniejszym elementem krajobrazowym obszarów zalewowych rzek są rozlewiska i starorzecza. W dolinie Wisły, na równi zalewowej, występują kompleksy mokrych łąk trzęślicowych, obecnie wyjątkowo rzadkich w skali kraju. Na terenie gminy pod ochroną prawną znajdują się 10 pomników przyrody. Podczas przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie Gminy Wieliczka wytypowane zostało 21 ostoi przyrody w których zachowały się cenne przyrodniczo elementy flory, fauny lub przyrody nieożywionej W Kopalni Soli Wieliczka znajduje się 40 stanowisk dokumentacyjnych obiektów geologicznych oraz rezerwat przyrody „Groty Kryształowe”. Na terenie Gminy Wieliczka zarejestrowano występowanie kopalin: piaskowców, iłów i glin, kruszywa naturalnego - piasków i żwirów, surowców chemicznych - soli kamiennej, torfu. Pomimo że zaprzestano już eksploatacji złoża soli kamiennej, Kopalnia Soli Wieliczka w dalszym ciągu oddziałuje na środowisko. Ponad 700–letnia eksploatacja soli w kopalni Wieliczka pozostawiła po sobie liczne wyrobiska, m.in. 2040 komór o łącznej pojemności około 7,5 mln m3 i około 190 km wyrobisk korytarzowych. Wyrobiska te osłabiły szczelność górotworu i są pośrednią lub bezpośrednią przyczyną pojawiania się wycieków wody w wyrobiskach kopalni. W rejonie wycieku z poprzeczni Mina prowadzone obserwacje geodezyjne wykazały deformacje powierzchni terenu o charakterze nieciągłym powstające pod wpływem odprowadzania z górotworu znacznych ilości wody i materiału skalnego (sufozja). Wskutek tego zjawiska w rejonie ogrodu przy klasztorze o.o. Reformatów oraz odcinka torów kolejowych w Wieliczce wystąpiły deformacje całkowite terenu. Maksymalne obniżenie w tym rejonie wyniosło 2,324 m.

Zadania w zakresie ochrony środowiska W POŚ dla Miasta i Gminy Wieliczka określono cele strategiczne oraz zadania w horyzoncie 4 lat wraz z harmonogramem realizacji i niezbędnymi środkami. W długoterminowej strategii do roku 2014 jako priorytety przyjęto:

• system kanalizacji i oczyszczania ścieków • ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę • gospodarka odpadami • edukacja ekologiczna

Pozostałe obszary działań to:

• ochrona przyrody i różnorodności biologicznej • zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki • zrównoważone rolnictwo, ochrona gleb i powierzchni ziemi • zwiększenie lesistości gminy • ochrona powietrza atmosferycznego • rozwój odnawialnych źródeł energii • ochrona przed hałasem i oddziaływaniem pól elektromagnetycznych • rozwój turystyki i rekreacji

Szczegółowa lista i charakterystyka celów strategicznych, długookresowych, zamieszczona została w rozdziale 6 niniejszego programu.

95 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

Oceniając stan środowiska i prognozy rozwoju gminy określono następujące zadania w zakresie ochrony środowiska na lata 2004 – 2007. Obszarami priorytetowymi są:

• system kanalizacji i oczyszczania ścieków, • ochrona wód i zaopatrzenie ludności w wodę, • gospodarka odpadami.

Do zadań o charakterze ciągłym należą:

• ochrona zasobów przyrody • ochrona różnorodności biologicznej • ochrona powietrza atmosferycznego • ochrona złóż surowców mineralnych • rozwój turystyki i rekreacji • bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne • ochrona przeciwpowodziowa • ochrona przed powstawaniem osuwisk

Szczegółowy harmonogram znajduje się w rozdziale 8. W niniejszym Programie wyszczególniono również zadania z zakresu rekultywacji i ochrony środowiska planowane do realizacji przez Kopalnię Soli Wieliczka. Scharakteryzowano również system zarządzania realizacją programu, uczestników programu, instrumenty prawne, organizacyjne i ekonomiczne jego realizacji. Określono mechanizmy kontroli realizacji programu ochrony środowiska. Gmina zobowiązana jest do sporządzania co 2 lata raportu z realizacji programu. W rozdziale 11 podano wymagany minimalny zakres sprawozdania. Ponadto dla oceny stopnia realizacji poszczególnych zadań programu zaproponowane zostały zestawy wskaźników ekologicznych i gospodarczych (rozdz. 8 i 11). Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Gminny Program Ochrony Środowiska, podobnie jak programy wyższych szczebli, podlega aktualizacji co 4 lata. W rozdziale 12 określono harmonogram aktualizacji i weryfikacji Programu, oraz ich zakres. Dla bardziej elastycznego reagowania na zaistniałe zmiany i nowe wyzwania oraz dostosowania terminarza i preliminarza wydatków do aktualnej sytuacji gospodarczej i oferty technologicznej, należy (na podstawie wniosków z raportu realizacji POŚ), dokonać korekty zadań oraz harmonogramu ich wykonania w cyklu dwuletnim. Weryfikacja harmonogramu powinna opierać się na ścisłej współpracy ze społecznością lokalną oraz partnerami realizującymi poszczególne zadania.

96 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

14. LITERATURA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

1. Informacja o stanie środowiska w roku 2003. WIOŚ, 2004 2. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, 2002 r. 3. Koncepcja kanalizacji sanitarnej dla Miasta i Gminy Wieliczka 4. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych, Ministerstwo Środowiska 5. Mapy sozologiczne: M-37-77-A (Wieliczka), M-34-65-C (Kraków Wschód), M-34-67-B (Myślenice) w skali 1:50 000 z komentarzem 6. Nasza Zielona Małopolska. Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata 2001-2015, http://www.wrotamalopolski.pl 7. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010,Warszawa, grudzień 2002 r. 8. Program „Informatyzacja Województwa Małopolskiego w latach 2004 –2006”. 9. Program ochrony środowiska województwa małopolskiego 10. Program wykonania sieci kanalizacyjnej i wodociągowej na terenie Gminy Wieliczka na lata 2004-2015 11. Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej państwa na lata 2002-2010, Warszawa, listopad 2002 r. 12. Projekt Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego – Kierunki Zagospodarowania Przestrzennego. Sfera Ekologiczna. http://www.wrotamalopolski.pl 13. Raport o stanie środowiska w Województwie Małopolskim w 2002 roku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Kraków 2003 14. Rocznik statystyczny, Województwo Małopolskie. Urząd Statystyczny w Krakowie. Kraków 2003. 15. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego uchwalona przez Sejmik Województwa Małopolskiego w dniu 28.08.2000 r. 16. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Wieliczka, Biuro Rozwoju Krakowa, Kraków 1999 rok 17. Tadeusz Zając, Paweł Adamski: Przyroda gminy Wieliczka. Wieliczka 2002. 18. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzień 2002.

97 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

98 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

99 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

100 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

101 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

102 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

103 Program Ochrony Środowiska Miasta i Gminy Wieliczka

104