1 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

Papur Bro Dyffryn Ogwen

Rhifyn 514 . Tachwedd 2020 . Rhifyn Digidol . Am Ddim Partneriaeth Tirwedd y Carneddau

Ym mis Hydref cyhoeddodd Awdurdod Dyma amcanion y cynllun Carneddau, ond yn dweud ei fod eisiau gwybod Parc Cenedlaethol Eryri bod cynllun • Amddiffyn rhywogaethau a chynefinoedd mwy ynglyn â nifer yr ymwelwyr. Bydd mwy o newydd yn cael ei lansio ar gyfer ardal prin, olion archaeolegol o bwysigrwydd wybodaeth i’w gael mewn cyfarfodydd fydd yn y Carneddau. Sicrhawyd grant o £1.7 cenedlaethol a nodweddion tirwedd cael eu cynnal i drafod y cynllun yn y dyfodol miliwn gan Gronfa Dreftadaeth y Loteri nodweddiadol. agos. Cenedlaethol i gyflawni cynllun gwerth • Cadw traddodiadau, gwybodaeth ac enwau Dyma ymateb Jen Temple Morris o fferm Tan y dros £4 miliwn am y 5 mlynedd nesaf. lleoedd y dirwedd yn fyw. Graig, Gerlan: Mae’r ardal, sy’n ymestyn ar draws o • Annog defnydd tir cynaliadwy. “Fel teulu sy’n ffermio y Carneddau, rydym Fethesda i Ddolgarog, ac i lawr o Gonwy i • Helpu cynulleidfa mor eang â phosib i yn croesawu y prosiect cyffrous hwn fydd yn Gapel Curig, yn 220 km sgwâr. ddarganfod, cofnodi, diogelu a dathlu’r rhoi cyfleoedd i uno ni â’r “Ochr Draw”. Mae Mae newid hinsawdd, patrymau ffermio, Carneddau trwy ddigwyddiadau, cysylltiadau naturiol yn sgil ffermio defaid ar rhywiogaethau ymledol a phwysau gweithgareddau, hyfforddiant, dehongli y mynydd ond efallai ddim mor amlwg o ran ymwelwyr yn effeithio ar dirweddau newydd a gwell mynediad. economi a phrosiectau cymdeithasol ehanach. bregus o bioamrywiaeth gyfoethog y • Cynnal niferoedd yr ymwelwyr i’r ardal o Dyma gyfle gwych i ddatblygu’r rhain a chael ffridd a’r mynydd. fewn ffiniau cynaliadwy. chwistrelliad o arian i’r gymuned. Gobeithio y Mae gwybodaeth draddiodaol, enwau Roedd Kevin Williams, sy’n ffermio Bryn Eithin, bydd yn help i ddiogelu yr hyn sydd yma ac ein lleoedd a straeon sy’n cysylltu pobl â’r Llanllechid yn croesawu’r cynllun, yn enwedig dyfodol ar y Carneddau i’r gehedlaeth sydd i dirwedd mewn perygl o gael eu colli. yr amcan o ddiogelu enwau a hanesion y ddod.”

Nant Ffrancon (Diolch i Nigel Beidas)

www.llaisogwan.com Trydar: @Llais_Ogwan 2 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Panel Golygyddol Derfel Roberts Golygydd y mis Apêl am roddion i  600965 Golygwyd rhifyn y mis hwn gan [email protected] gynnal Llais Ogwan Rhys Llwyd. Ieuan Wyn Mae’r Cyfnod Clo oherwydd y feirws  600297 Y golygydd ym mis Rhagfyr fydd Owain Evans, 5 Rallt Isaf, Gerlan, Covid-19 wedi ein gorfodi i ohirio [email protected] Bethesda, Gwynedd, LL57 3TD. cyhoeddi copïau caled o Llais Ogwan Lowri Roberts 07588 636259 am y tro. Fodd bynnag, ‘rydym wedi  07815 093955 E-bost: [email protected] penderfynu parhau i gyhoeddi rhifynnau [email protected] Pob deunydd i law erbyn digidol o’r papur am ddim ar wefannau Neville Hughes dydd Sadwrn, 28 Tachwedd Llais Ogwan a Bro360. Ond, golyga hyn  600853 os gwelwch yn dda. nad ydym yn derbyn arian o werthiant [email protected] Ni fydd angen casglu a dosbarthu y papur a bydd hyn yn lleihau’r incwm Dewi A Morgan gan mai rhifyn digidol fydd hwn. sydd ar gael i gynnal ein papur bro sydd wedi cael ei gyhoeddi yn ddi-dor ers y  602440 DALIER SYLW: NID OES [email protected] GWARANT Y BYDD UNRHYW cychwyn ym mis Hydref 1974. Trystan Pritchard DDEUNYDD FYDD YN  07402 373444 CYRRAEDD AR ÔL Y DYDDIAD Gobeithiwn bod pawb yn mwynhau [email protected] CAU YN CAEL EI GYNNWYS. derbyn rhifynnau digidol o’r papur i’w darllen pob mis. Byddem yn ddiolchgar Walter a Menai Williams iawn o dderbyn unrhyw roddion gan ein  601167 darllenwyr i’n cynorthwyo gyda’r gwaith [email protected] Archebu trwy’r o gynnal y papur. Gallwch ddanfon eich Rhodri Llŷr Evans post rhoddion at:  07713 865452 Mr Neville Hughes [email protected] 14 Ffordd Pant, Bethesda, Owain Evans Gwledydd Prydain – £22 Gwynedd LL57 3PA  07588 636259 Ewrop – £30 [email protected] Gweddill y Byd – £40 Diolchwn i bawb am eu cymorth a’u Carwyn Meredydd Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, cefnogaeth i Llais Ogwan.  07867 536102 Gwynedd LL57 3NN [email protected] [email protected]  01248 600184 Rhys Llwyd  01248 601606 [email protected] Apêl Arbennig y Llais Clwb Cyfeillion £50.00 Er cof am Caeron a Nancy Swyddogion Llais Ogwan Roberts, Erw Faen, Tregarth. £20.00 Lowri W. Williams, Caernarfon. CADEIRYDD: Yn anffodus, oherwydd cyfyngiadau’r £40.00 Andre a Sylvia Lomozik, Rhos y Dewi A Morgan, Park Villa, Clo Mawr, ni fu’n bosib i ni gyfarfod i coed, Bethesda. Lôn Newydd Coetmor, dynnu gwobrau misoedd Awst, Medi, £10.00 Margaret Fearnley, Helyg, Bethesda, Gwynedd Hydref a Thachwedd. Talybont. LL57 3DT  602440 Gobeithiwn fedru tynnu’r gwobrau a £10.00 Jean Hughes, Bryn Awel, Talybont. chyhoeddi enwau’r enillwyr yn rhifyn [email protected] £20.00 Angharad a Gerallt Williams, mis Rhagfyr. 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth. TREFNYDD HYSBYSEBION: Byddem, wrth gwrs, yn croesawu £10.00 Dilys Parry, Bryn Tirion, Rhiwlas. aelodau newydd i’r Clwb. Os yn awyddus Neville Hughes, 14 Pant, £20.00 Moira Farnworth, Bryn Eglwys, i ymuno cysylltwch a Neville Hughes ar Bethesda LL57 3PA  600853 St. Anne’s, Bethesda. 01248 600853. Diolch yn fawr. [email protected] £5.00 Anna Jones, Caernarfon. £10.00 Barbara Jones, Dolhelyg, Talybont. YSGRIFENNYDD: £10.00 Valerie Jones, Braich Talog, Gareth Llwyd, Talgarnedd, Tregarth. 3 Sgwâr Buddug, Bethesda Rhoddion i’r Llais £30.00 Janet ac Alun Davies, Penrallt, LL57 3AH  601415 Bethesda. £20.00 Llewela O’Brien, John Llewelyn [email protected] £20.00 Daisy Jones, Maes y Garnedd, a’r plant er cof am dad, taid a hen Bethesda. daid annwyl, sef y diweddar Richard TRYSORYDD: £20.00 John Ffrancon Griffith, Abergele. Godfrey Northam, 4 Llwyn Thomas, 22 Maes Ogwen, Tregarth ar £50.00 Ian T. Russell, Pentref Llandygai. Bedw, Rachub, Llanllechid ddiwrnod ei benblwydd, 17 Tachwedd. LL57 3EZ  600872 Diolch yn fawr i bawb ohonoch. [email protected] £6.00 Dr. J. Elwyn Hughes, Bethel.

Y LLAIS DRWY’R POST: £30.00 Er cof annwyl am Eira Wyn Owen G Jones, 1 Erw Las, Hughes gan Joe, Angharad a Joshua. Bethesda, Gwynedd Diolch yn fawr. LL57 3NN  600184 [email protected] 3 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

Adnabod y Gân Beic Trydan Catrin Wager Pan dach chi’n clywed cerddoriaeth ar Radio Cymru mae gennych chi syniad go dda pwy sy’n canu, er enghraifft, Bryn Fôn, Elin Fflur ac os dach chi’n ddigon hen, Edward H Dafis. Ond nid y fath yna o gerddoriaeth yw’r unig fath dach chi’n ei glywed mewn diwrnod. Sut ydach chi efo caneuon yr adar? Os ydach chi fel fi fyddech chi ddim yn rhy dda. Gresyn nad oes DJ yna i gyflwyno fel “A dyma, yn rhad ac am ddim, y robin goch i ganu ‘Cheap, Cheap!’” Rhestr go fyr yw’r caneuon adar dw i’n adnabod sef - ysguthan, pioden, y fwyalchen, sgrech y coed, brain a’r robin goch. Tydi hynny ddim yn ddigon da. Roedd Daniel Jenkins Jones yn arbennig ar y rhaglen Natur a Ni wrth gyflwyno cân aderyn bob wythnos ac esbonio sut i’w gofio. Er i mi drio’n galed doedd hynny ddim yn gweithio i mi, yr unig un alla i gofio yw’r robin goch. Llun: Tom Simone Llun: Tom

Diolch i Ogwen60 am y stori ac i Tom Gaernarfon, i gymharu hefo hanner awr Simone am y llun. mewn car, felly dim llawer mwy. Prynodd Catrin Wager, sy’n gynhorydd “Mae hyn yn golygu ‘mod i’n defnyddio ar Ward Menai, Bangor ei beic trwy’r llai o betrol, felly mae’n dda i’r Cynllun Beicio i’r Gwaith. Mae hi bellach amgylchedd, yn ogystal ag iechyd corfforol yn ei ddefnyddio i gymudo, ac yn dweud ac iechyd meddwl. Ddoe pan oeddwn i wedi mynd am dro bod hyn wedi cael nifer o effeithiau “Mae’na jest pleser hefyd; y bywyd cyn i’r haul godi roeddwn yn clywed y cadarnhaol. gwych mae rhywun yn gweld… ‘dw i wedi robin goch ym mhob man, bron fel petai Dywed Catrin, sy’n byw ym Methesda fod gweld gwiwer goch, bob math o adar… yn fy nilyn. Yn ogystal roedd llawer ei beic trydan yn ‘game changer’ ac mae’n “I mi, ‘dw i’n gweld dyfodol lle dwi’n o ganeuon adar eraill hefyd. Tybed os ei weld fel rhan allweddol o ddyfodol hapus gyda beic trydan a char cymunedol dw i’n troi’r broblem wyneb i waered a hapusach a gwyrddach. i fynd i siopa. chanolbwyntio ar un o’r caneuon eraill a Mae hyn yn cefnogi menter Partneriaeth “Dw i’n meddwl bydd hynna’n fyd llawer thrio ei glywed mewn gwahanol lefydd yn Ogwen i annog mwy o bobl i feicio yn hapusach a brafiach.” ystod y daith? Gwneud yr un peth y tro Nyffryn Ogwen, sy’n cael ei redeg trwy Bydd Tom Simone, sy’n cael ei gyflogi nesaf, a’r nesaf am wythnos gyfan tan i brosiect Dyffryn Gwyrdd. fel Gweithiwr Llesiant a’r Amgylchedd ar mi fod yn hollol gyfarwydd â’r gân wedyn Meddai: “Dwi’n gweithio fel cynghorydd gyfer Dyffryn Gwyrdd, yn cynnal diwrnod chwilio am y canwr. A fydd hynny’n sir, felly dwi’n gwario llawer iawn o amser agored beiciau trydan yn Llys Dafydd, ffordd well? Treulio wythnos neu ddwy i mewn cyfarfodydd. Es i yn segur iawn, Bethesda yn y dyfodol agos. sicrhau mod i’n ddigon gyfarwydd wedyn sydd ddim yn dda o ran iechyd a llesiant. Gallwch ddarganfod mwy am ba feiciau mynd am y nesaf. “Ro’n i ’di meddwl trio mynd ar fy meic trydan a Phartneriaeth Ogwen yn https:// Petaswn i ddim ond yn dysgu pedwar yn fwy aml, ond i rywun sydd ddim yn ffit www.partneriaethogwen.cymru/ a’u newydd bob blwyddyn mi faswn i wrth fy iawn, roedd y syniad o ddechrau allan yn tudalen Facebook. modd! eithaf ‘daunting’. Beth amdanoch chi? Os dach chi eisiau “Roedd jest dod yn ôl o Fangor yn heriol, Llais Ogwan ar CD gwneud yr un peth, ewch allan awr cyn gyda’r allt. iddi wawrio i osgoi a swˆn y drafnidiaeth a “Nes i ffeindio allan bod ‘na ffordd o gael Gellir cael copi trwy gysylltu â Gwyn mwynhewch! beic trwy’r ‘Cycle to Work Scheme’, felly yn swyddfa’r deillion, Bangor Mae teithiau Cymdeithas Edward Llwyd es i amdani a dwi’n meddwl bod o’n deg i 01248 353604 wedi ail ddechrau ond ar y funud mae ddeud bod beic trydan yn ‘game changer’ Os gwyddoch am rywun sy’n cael cyfyngiadau oherwydd amgylchiadau trafferth â’i olwg, ac a hoffai dderbyn copi llwyr yn fy mywyd i. Covid. o’r Llais ar CD bob mis, cysylltwch ag un “Dwi’n cofio pigo’r beic trydan i fyny o o’r canlynol: Edrychwn ymlaen am ddyddiau gwell. Fangor a reidio fo adre. Y bore wedyn, nes Gareth Llwyd  601415 Cadwch yn ddiogel i reidio i Gaernarfon. Neville Hughes  600853 Rob Evans “Mae’n cymryd awr i deithio i 4 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

roedd Georgio Brown Bron y Waun a Samuel Rhiwlas Valentine, Cae Glas. Llongyfarchiadau i chi i gyd. SIOP Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas  01248 355336 Ar y Radio OGWEN Yn ddiweddar bu Cynrig Hughes, Rallt Uchaf 33 Stryd Fawr, Bethesda Llyfr glas Nebo yn westai ar raglen Dei Tomos. Bu’r ddau yn Peidiwch anghofio am Siop Ogwen. Y mae Llyfr Du Caerfyrddin a Llyfr Coch trafod enwau caeau ac y mae Cynrig wedi Galwch draw! Hergest yn lawysgrifau hynaf sydd gennym ymchwilio i’r enwau yma. Mae’n bwysig iawn Anrhegion a chrefftau lleol, Cardiau, yn yr iaith Gymraeg. Bellach mae gennym ein bod yn gwybod am yr enwau yma a ble y Llyfrau, Coffi Poblado, Jam Cartra, CDs, Lyfr Glas Nebo a enillodd y Fedal Ryddiaith maent; mae stori i bob un dwi’n siwr. Testum Lluniau, Gemwaith, Sebon, Canhwyllau, i Manon Steffan Ross yn yr Eisteddfod darlith arall Cynrig? Dillad, Golwg, Y Cymro, Llais Ogwan a Genedlaethol y 2018. Mae’r nofel yn hynod llawer mwy! boblogaidd ac wedi gwerthu yn dda. Bellach Merched y Wawr Cewch archebu llyfrau Cyngor Llyfrau mae’r llyfr wedi ei gyfieithu i’r iaith Bwyleg Rydym yn falch fod y mwyafrif o’r aelodau Cymru trwy’r siop, neu gylchgronau a chlywais si fod poibilrwydd iddo gael ei wedi ymaelodi er gwaethaf y ffaith nad ydym (e.e. Barn, Mellten, Bore Da, wneud yn ffilm yn America. Pob dymuniad da wedi cyfarfod ers Mis Mawrth. Mae nifer Y Traethodydd, O’r Pedwar Gwynt ayyb) iti Manon. ohonom wedi bod yn brysur gyda’r cwis a CDs hefyd. blynyddol. Gyda’r seffyllfa fel y mae ar y funud Ar agor ddydd Mercher (10-2), Dathlu Penblwydd mae’n debyg na fyddwn yn cyfarfod tan y Dydd Iau /Gwener (10-5) Yn ystod Mis Hydref fe ddathlodd Ken Jones, flwyddyn nesaf a dwi’n siwˆr y bydd cryn dipyn a dydd Sadwrn (10-3). Hafod Lon, benblwydd arbennig, gan gyrraedd o sgwrsio bryd hynny, cofion atoch i gyd, oed yr addewid. Gobeithio i chi gael hwyl ar y [email protected] dathlu. Priodas Yn ogystal fe ddathlodd Mrs Nesta Carrigle Ar y 10fed o Hydref yn Eglwys Sant Cedol 01248 208 485 ei phen blwydd yn 100 oed, fe’i magwyd yn priodwyd Catherine Louise Roberts, Rhandir Rhes Uchaf ac yn fodryb i Einir, Ffiolau’r Mwyn, Caeau Gleision â Mark Andrew Grug. Mae’n debyg mai hi yw’r hynaf o’r Williams o Caergeiliog. Y morynion oedd rhai a anwyd ac a fagwyd yn y pentref. Bu’n kim Roberts, Fleur Ellis, Yasmin Wilcox. Ella athrawes am flynyddoedd ac yn byw ym Roberts-Jones a’r ddau was oedd Robyn ap Mhorthaethwy gyda’i diweddar wˆr. Bellach Geraint a Ryan Hughes. Y tywyswyr oedd mae yng nghartref Glan Rhos, Brynsiencyn. Ian Williams a Dyfan Hughes. Modryb y Anfonwn ein cofion ati. briodferch, Y Parchedig Dr Carol Roberts oedd yn gwasanaethu. Roedd y bwyd yng Nghlwb Cydymdeimlo Rygbi, Bethesda ac yn ôl pob sôn cafwyd 0808 164 0123 Brawychwyd y pentref gan farwolaeth Alun amser da iawn yno. Fe fydd Catherine a Mark Owen yn dilyn damwain erchyll. Roedd yn ymgartrefu yng Nhaergeiliog, Ynys Môn. yn enedigol o’r pentref ond wedi symud Pob dymuniad da i’r ddau ohonoch. i Fethesda. Roedd yn wˆr i Ceri a thad i’r efeilliaid, Cêt ac Anni, yn fab i Cathy a’r diweddar Iolo ac yn frawd hwyliog i’w frodyr a’i chwaer ac yn ffrind i lawer. Roeddem yn ei adnabod fel Alun Bronnydd ond i’w gyfoedion Al Bonc ydoedd., cyfeiriad at gartref ei dad yn Y Felinheli. Roedd yn gweithio i Open Reach ac yn ôl ei gydweithwyr yn un cymwynasgar ac yn dynnwr coes. Bu’r angladd yn Eglwys Glan Ogwen a derbynwyd arian er cof tuag at Dîm Achub Mynnydd DyffrynOgwen

Er cof annwyl am ‘Alun Bronnydd’ Bu’n hwyliog ers yn hogyn – haul ei wên Yn oleuni sydyn, Ond daeth braw y glaw’n y glyn, Dagrau’n lle hwyliau Alun. AG Hydref 2020

Noson Wobrwyo rhithiol Ysgol Dyffryn Ogwen Ennill Tlws Cafodd y canlynol wobrau ar y noson, Osian Mae Sammy Jones, Bro Rhiwen yn Rowlands, Gwobr yr Adran Gymraeg, yr Adran hoff iawn o bêl droed ac yn aelod o Mathemateg a Gwobr Ymdrech gorau Cyfnod dîm Bangor Saints a derbyniodd Dlws I hysbysebu yn Allweddol 3.Bu’r ddwy chwaer o Garreg y Rheolwr. Gwelir ef yn y llun gyda’r Llais Ogwan, ym Garth, Megan a Gwen yn llwyddiannus rhelowr, Jacob. Da iawn ti Sammy a hefyd, Derbyniasant Wobr Hyfforddiant a phob hwyl i ti yn y dyfodol. Neville Hughes 600853 Gwobr Bagloriaeth Cymru.Yn fuddugohefyd 5 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

Rydym yn cofio’n arbennig at deulu 13. Talybont Dolhelyg. Mae Keith a Sandra wedi profi Capel Bethlehem amser gwirioneddol anodd yn ddiweddar. Oedfaon Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda Daeth Idris Thomas adref o Ysbyty Gwynedd Llwyddwyd i gynnal oedfa dan arweiniad  600853 Barbara Jones, yr wythnos o’r blaen. Mae yntau’n gwneud ei ein gweinidog, y Parchedig John 1 Dol Helyg, Talybont  353500 orau i ymdopi o ddydd i ddydd ac, efo chryn Pritchard, ar bnawn Sul 11 Hydref, ond dipyn o gymorth, mae’n llwyddo’n rhyfeddol. oherwydd cyfyngiadau’r Clo Mawr bu Anfonwn ein dymuniadau gorau a’n cofion raid i ni ganslo ein trefniadau ar gyfer Wel, dyma fis Tachwedd efo ni’n barod, a cynhesaf at Mrs Sheila Owen (Redfern, gynt), oedfa 8 Tachwedd. Gobeithio bydd ninnau newydd brofi cyfnod arall dan glo! Millbank, Dolhelyg, a gafodd driniaeth yn popeth yn iawn ar gyfer 13 Rhagfyr. Gweddïwn y bydd yn fodd i atal lledaeniad Ysbyty Gwynedd ar ddechrau mis Tachwedd. Diolchwn i’n gweinidog gweithgar, y feirus melltigedig, sydd wedi llwyddo i Brysia wella, Sheila! y Parchedig John Pritchard, nid yn drawsnewid bywyd pob un ohonom mewn I unrhywun yn yr ardal sy’n teimlo’n unig, unig am yr oedfaon a gawn ar sianel rhyw ffordd neu’i gilydd. yn drist, neu o dan y don y dyddiau hyn, “Youtube” Capel Tanycoed bob bore Sul, Unwaith eto, daliodd plant a phobl ifainc cofiwch fod digon o bobl o’ch cwmpas i gael ond hefyd yr oedfaon ar Zoom ar gyfer yr y pentref at ganllawiau’r Llywodraeth yn sgwrs dros y ffens (heb dorri’r un rheol) neu Ofalaeth bob nos Sul am 5 o’r gloch. dda iawn. ‘Fu fawr neb yn y Cae Chwarae, dros y ffôn. Peidiwch â bod ofn gofyn am help. na hyd y strydoedd, gydol yr amser, a rhaid Dydi’r Coronofeirws wedi effeithio dim ar inni gofio bod y cyfnod clo hwn yn cynnwys gymwynasgarwch pobl Talybont. Rydym yn Calangaeaf a Noson Tân Gwyllt. ffodus iawn yn ein cymuned. O ran diddordeb Y bobl hyˆn sydd wedi ‘i chael hi ychydig yn anoddach y tro hwn, gan fod ymweld â Profedigaeth Mae’r llyfr hwn wedi ei gyflwyno i lyfrgell ffrindiau am sgwrs a phanad (neu ambell Anfonwn ein cydymdeimlad dwysaf at deulu’r Bethesda, gan Andre Lomozik, er budd i sleisen o dôst) allan ohoni’n llwyr. Ond diweddar annwyl Dennis Pritchard a fu farw’n i drigolion yr ardal sydd a diddordeb mae’n werth yr aberth, am gyn lleiad o dawel ar Hydref 19eg yn ei gartref, 15 Bro mewn hanes lleol, ac yn enwedig hanes amser, i gadw pawb yn iach. Emrys, yn dilyn cystudd hir a ddioddefodd yn y bechgyn a fu farw yn ystod y Rhyfel Daliwn i gredu y daw pethau’n well ryw ddewr a di-rwgnach. Dot, rydym yn meddwl Byd Cyntaf, 1914 – ddydd. yn arbennig amdanat ti,a’r ddau ohonoch ar 1918. drothwy dathlu‘ch Priodas Aur. Mae’n gysur Bwriad y llyfr yw Dathlu mawr, ‘dw i’n siwr, bod cynifer o’r teulu o’th canoli hanes y Dathlodd Matthew Parry, 17 Dolhelyg, ei gwmpas ar adeg mor drist yn eich hanes chi bechgyn mewn benblwydd yn 18 oed y mis diwethaf, a’r un i gyd. un man er mwyn diwrnod dathlodd Mrs Sandra Davies, 28 Deallwn fod Stephen Roberts, 58 Bro Emrys, hwyluso ymchwil Cae Gwigin, hithau benblwydd arbennig; wedi colli ei dad yn ddiweddar. y sawl fydd a wedi pasio ei deunaw ers dipyn go lew. Estynnwn ein cydymdeimlad at y teulu yn diddordeb yn yr Llongyfarchiadau i’r ddau ohonoch! eu galar. hanes i’r dyfodol. Llongyfarchiadau cynhesaf i Llew ac Enfys Jones, 2. Cae Gwigin, ar ddathlu 72 Calendrau 2021 mlynedd o fywyd priodasol ar Hydref 6ed. R’wyf wedi derbyn nifer o galendrau ‘Llais Mae’r braf gweld y ddau yn dal ati mor dda, Ogwan’ gan Neville. Byddaf yn siwr o alw er gwaetha’r holl anhawsterau a ddaeth i’w heibio pawb, unwaith y cawn ganiatâd i rhan eleni. grwydro, ond pa bryd fydd hynny, deudwch? Efallai mai’r ffordd orau, os ydach chi eisio Ysbyty calendr, fyddai rhoi tonc ar 01248 353500, Treuliodd nifer o drigolion Talybont gyfnod neu anfon nodyn bodyn ar 07765600822. yn yr ysbyty yn ystod mis Hydref. Ymddiheuriadaf am unrhyw anhawster.

Yn yr Ardd

Yn yr ardd flodau Gallwch rannu riwbob wedi iddyn nhw Nid yw’n rhy hwyr i blannu cennin Pedr. gysgu dros y gaeaf. Rwˆan yw’r amser i blannu tiwlip. Dyma’r amser i wasgaru tail dros y Gallwch blannu hyacinth mewn potyn ar gwely llysiau er mwyn iddo bydru’n dda gyfer y gwanwyn. Plannwch goed rhosod. dros y gaeaf. Codwch y dahlia, gladioli a’r begonia. Cuddiwch beth o’r celyn sydd ag aeron Cyffredinol arnyn nhw, rhag i’r adar gael y cyfan cyn y Gallwch blannu mafon rwˆan er mwyn cael Nadolig. cnwd blasus yn yr haf. Edrychwch ar y ffrwythau sydd wedi eu Yn yr ardd lysiau storio, rhag ofn bod rhai drwg yn eu canol. Codwch y pannas, ond bydd eu blas yn well Gallwch dorri ychydig ar y coed afalau ar ôl iddyn nhw gael barrug. a’r gellyg. 6 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Llygad am lun Rachub a Difyr oedd gweld Siwan Haf, Bwthyn Cefn gan fodryb Dilwyn, cafwyd cip ar luniau o Llanllechid Braich gynt, ar y rhaglen ‘Ffilmiau Ddoe’ daid a hen daid Siwan yn chwarae golff ar Emlyn Williams, 13 Hen Barc, ar S4C yn ddiweddar. Sgwrsio roedd hi am gwrs enwog Morfa Nefyn yn ogystal â golwg Llanllechid, Bangor, LL57 3RS. ffilmiau ei thaid, y diweddar Dr. John Glyn ar rai o gymeriadau Môn. A gwelwyd ei mam, 01248 605582 a 07887624459 Jones, Brynsiencyn, sydd bellach i gyd dan yn blentyn dwyflwydd, yn gwirioni ar ôl [email protected] ofal Archif Sgrin a Sain Cymru yn y Llyfrgell derbyn tyˆ dol yn bresant! Genedlaethol yn Aberystwyth. Roedd bod o flaen y camera yn brofiad Llongyfarchiadau i Linda a Dilwyn Un o Nefyn oedd taid Siwan, a magodd reit wahanol i Siwan gan mai y tu ôl iddo Pritchard, Ystad Bron Arfon, sy’n nain ddiddordeb mewn ffilmiau ciné am fod gan ei y bydd fel arfer. Bu’n gweithio i Cwmni Da, a thaid am y tro cyntaf wedi i Huw ac ewyrth, oedd yn fferyllydd yn y pentref, gamera Caernarfon ers iddi raddio yn 2000, gan Angharad gael hogan fach o’r enw Siwan o’r fath. Byddai ei Yncl Robin yn cofnodi hanes dreulio cyfnod yng Nghaerdydd ar dro fel Esyllt yng Nghaerdydd. y pentref a’r ardal, gan gynnwys digwyddiadau cynhyrchydd trêls i S4C, cyn dychwelyd fel ymweliad Lloyd George â Sioe Nefyn a i’r gogledd lle mae wedi ymgartrefu yn Y Cydymdeimlwn â Sheila Hall, Ffordd lansio bad achub newydd ym Mhorthdinllaen, Felinheli, ac yn ôl at Cwmni Da. Mae bellach Tanybwlch am i’w wˆyr Morgan Hughes, ar ffilm. Pan fu farw ei ewyrth, etifeddodd yn gweithio fel cynhyrchydd/cyfarwyddwr Tregarth farw ar ôl cyfnod hir o salwch. John Glyn ei offer tynnu lluniau i gyd a dyna i’r cwmni ac yn gyfrifol am gyfresi fel ‘Ffit ddechrau ar ddiddordeb oes. Cymru’ a ‘Deuawdau Rhys Meirion’. Byddai Estynnwn ein cydymdeimlad dwysaf gyda Yn gwmni i Siwan yn y stiwdio roedd ei thaid yn sicr wrth ei fodd ei bod wedi Mrs Cathy Owen,Hen Barc a’r teulu I gyd Dilwyn Morgan, yntau hefyd â’i wreiddiau yn etifeddu ei ddiddordeb, a’i ddawn, y tu ôl i’r yn eu profedigaeth diweddar. Nefyn. Yn ogystal â ffilmiau difyr o Bwllheli camera!

Am fod y gwaith o wella tai cymdeithasol Maes Bleddyn wedi gorffen, gofynodd rhai o’r trigolion am faes parcio ger rhif 60 ond gwrthododd cymdeithas tai Adra. Am nad oedd modd cynnal Ysgol Sul Capel Carmel, cyflwynodd Helen Williams waith i’r plant am fisoedd Medi a Hydref ac yn hwyrach ymlaen, waith iddynt ei wneud yn ystod misoedd Tachwedd a Rhagfyr. Yn yr un modd sicrhaodd hi fod y grwˆp Dwylo Prysur yn paratoi posteri (un pob wythnos) i’w rhoi yn hysbysfwrdd y capel ar y Stryd Fawr. Diolchwn iddi am hyn.

Dymuna Mrs Glenys Roberts, Hen Barc longyfarch Mr Michael Wigston ar ei urddo yn uwch farchog yn Llundain. Mae Michael wedi cael gyrfa eang gyda’r Llu Awyr [R.A.F.] fel ‘Air Marshall’ yn Whitehall. Mae Glenys mewn cysylltiad gyda mam Michael sef Pam. Mae ei fam yn falch iawn ohono ac yn dymuno hysbysu’r newyddion da i bawb sy’n cofio Michael, yn enwedig ei gyn athrawon yn Ysgol Llanllechid. Da iawn Caffi Seren

Ar ddiwrnod cyntaf yr hanner tymor, roedd mewn cyfnod mor ansicr, dylai neb fod yn John Bullock, perchennog Caffi Seren ym poeni am fwydo eu plant. Methesda wedi cyhoeddi y byddai yn darparu “Os oes yna rywbeth fedrwn ni neud i helpu, pryd am ddim i unrhyw blentyn oedd mewn yn enwedig hefo’r gymuned ym Methesda angen. sydd mor agos beth bynnag, wel pam ddim?” Roedd y cynllun, a gafodd ei gynnal ar Mae’r mentergarwch yn cynnig “rhywfaint y cyd gyda Siôn Thomas o gwmni ‘Just o obaith i deuluoedd sydd yn dioddef,” yn ôl y Mortgages’, yn cychwyn o Hydref 26 ac yn Cynghorydd lleol, Rheinallt Puw. parhau drwy gydol gwyliau’r hanner tymor. Dywedodd John Bullock wrth Llais Ogwan Er bod Llywodraeth Cymru wedi ymroi bod 80 o brydau wedi cael ei rhoi am ddim i ymestyn y ddarpariaeth o brydau bwyd yn ystod wythnos hanner tymor. yn ystod gwyliau’r ysgol, dywedodd Siôn Diolch i John a Siôn. Thomas bod bylchau yn parhau i fodoli ac Gwelwyd y stori ar Golwg360 7 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

wedi arafu cynnydd. Daeth mwy o ddifrod i’r swyddogion canlynol. Rydym yn disgwyl Llandygái amlwg ar y tô, yn y festri ac yn y clochdy. apwyntiad Ficer a Gweinyddwr newydd i Fel canlyniad, ni fydd yn bosib cynnal eglwysi Bro Ogwen ers i’ r Parchedig a Mrs Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, Llandygái, Bangor LL57 4HU unrhyw wasanaeth yn yr eglwys am gyfnod John Matthews symud i blwyf newydd yn  01248 354280 hir ac am y tro cyntaf ers blynyddoedd ni fydd Seland Newydd yn yr Hydref 2019: gwasanaeth traddodiadol o Naw Llith a Charol Ann E. Williams (Warden y Ficer), Llwyn yng ngholau cannwyll ym mis Rhagfyr 2020. Coed, 9 Llwyn Bleddyn, Llanllechid, Bangor, Eglwys Sant Tegai, Llandygai Fel pob elusen, ni chafwyd unrhyw Gwynedd. LL57 3EF (Ffôn 01248 600719) Cyfarchion i ddarllenwyr y Llais oddi wrth weithgaredd codi arian ers 9 mis fel Nerys Jones (Ysgrifennydd yr Eglwys a pawb yn eglwys St Tegai. stondinnau, cyngherddau, nosweithiau Sacristan), 2 Bryn, Pentre Llandygai, Bangor, barddoniaeth ,boreau coffi, Darlith Goffa Gwynedd. LL57 4LD (Ffôn 01248 354369) Cofio’r Aberth Archesgob John Williams, heb sôn am y Edmond Douglas Pennant (Trysorydd a Mewn seremoni syml a phreifat oherwydd Bingo a’r Arddwest Tair Eglwys. Warden y Bobl), Lodge Drws Melyn, Pentre rheolau Cofid gosodwyd torch pabi coch Llandygai, Bangor, Gwynedd LL57 4HU y Lleng Brydeinig wrth borth Eglwys Rhoddion Apêl y Nadolig Llandygai. Bu cyfle i gofio aberth yr holl Derbynnir yn ddiolchgar iawn unrhyw Gwasanaethau Sant Tegai Llandygai blwyfolion a gollodd eu bywydau oherwydd gyfraniad ariannol y Nadolig gan swyddogion Yn ystod cyfnod anodd y coronafirws rhyfel. Gosodwyd torch arall ar y gofeb o yr eglwys cyn Rhagfyr 17eg, os yn bosibl. mae aelodau’r gynulleidfa yn cadw mewn flaen y brif fynedfa i Barc Penrhyn ar sgwâr Sieciau trwy’r post yn daladwy i ‘Eglwys cysylltiad clos drwy ebost ac yn ymuno pob y pentref. Diolch i John Bagnall ac Edmond Llandegai’ neu arian parod mewn amlen dydd Sul am 10.15 mewn cydweddi ddistaw Douglas Pennant am y trefniadau. gyda’ch enw, eich cyfeiriad llawn a chôd yn y tyˆ gydag eglwysi eraill Bro Ogwen. Mae post. Gellir ffonio am fwy o wybodaeth am Warden y Ficer yn gyrru deunydd addoli yn Gwaith Atgyweiro yn parhau daliadau uniongyrchol drwy’r banc neu am wythnosol drwy ebost. Croeso i chi oleuo Ar ôl dros bum mlynedd o weithgareddau unrhyw fater arall. cannwyll, darllen darn o’r Beibl neu fyfyrdod codi arian amrywiol a chefnogaeth y Diolch i bawb yn y gynulleidfa fechan sydd a dweud gweddi gyda ni. gynulleidfa a’r gymuned llwyddwyd i godi yn cyfrannu yn reolaidd ac i fudiadau ac Tra mae eglwysi Bro Ogwen yn disgwyl dros £65,000 i dalu am y rhan gyntaf o unigolion hael eraill yn y gymuned sydd yn am apwyntiad Ficer newydd, rhaid cysylltu waith atgyweiro ein heglwys hanesyddol. cefnogi’r gwaith sylweddol o gynnal a chadw â’r Deon Gwlad, Y Parchedig Lloyd Jones, Dechreuwyd y gwaith ym mis Mawrth 2020 yr eglwys a’r fynwent yn ogystal â’r Prosiect Clynnog 01286660656 neu â’r Archddiacon, Y cyn yr argyfwng iechyd ond mae rheolau Atgyweiro. Hybarch Mary Stallard, Llandudno ynglyˆn ag Cofid, tywydd drwg ac amgylchiadau eraill Gellir gyrru cyfraniadau i unrhyw un o’r unrhyw fater arall.

Mae’r ddwy ohonom wedi bod gyda’n gilydd erioed. Felly rydyn ni wedi dysgu CPR er mwyn ein gilydd. Gwyliwch ein fideo hyfforddi ar llyw.cymru/achubbywydcymru

Dysgwch CPR a sut i ddefnyddio di-ffib, i gyffwrdd â bywyd. 8 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Y Gerlan

Caren Brown, Cilwern, 14 Ffordd Gerlan, Bethesda, LL57 3ST.  01248 602509 / 07789 916166 [email protected] Linda Brown, 1 Gwernydd, Gerlan, Bethesda, LL57 3TY.  01248 601526

Penblwyddi arbennig Bu gwˆr a gwraig yn cael pen-blwydd arbennig yn Stryd y Ffynnon yn ddiweddar felly digon o esgus i ddathlu! Penblwydd hapus iawn i Berwyn a Nia Williams - un yn 60 a’r llall yn 50. Adfer Gwasanaeth Bws Gerlan Gobeithio i chi gael amser da yn dathlu’r Yn dilyn yr erthygl yn y Llais mis diwethaf yn achlysuron arbennig yma er gwaetha pryderu am wasanaeth bws Gerlan, mae’n cyfyngiadau’r cyfnod clo. newyddion da cael gwybod bod cwmni bysiau Un arall fu’n dathlu pen-blwydd 50 oedd Arriva wedi gwrando ar gri trigolion lleol i Menai Morris Gwaen Gwiail - pen-blwydd sicrhau y bydd gwasanaeth bws yn teithio hapus iawn i tithau hefyd. o Fangor i Gerlan o’r cyntaf o Dachwedd Deallwn nad ydi Menai wedi bod yn ymlaen. teimlo’n rhy dda yn ddiweddar felly Mae ein diolch yn fawr i’r Cynghorwyr Paul dymunwn wellhad buan i ti hefyd. Rowlinson a Rheinallt Puw. Gyda chefnogaeth eu cyd aelodau Plaid Cymru, Aelod o Senedd Llongyfarchiadau Cymru, Siân Gwenllian dros Arfon a’r Aelod ‘Roedd ‘na reswm arall i ddathlu yng Seneddol, Hywel Williams, maent wedi gallu nghartref Nia a Berwyn Williams. rhoi pwysau ar gwmni bysiau Arriva i ail Derbyniodd eu mab, Alun Ffrancon gyflwyno’r gwasanaeth. Williams wobr yn rhodd gan Gyngor Ar ôl y cyfnod clo presennol, bydd y bws yn Cymuned Bethesda yn noson wobrwyo teithio i Gerlan bob dwy awr yn ystod y dydd a disgyblion Ysgol Dyffryn Ogwen. fydd yn help garw i bobl yr ardal yma. Diolch i Derbyniodd y wobr er clod am ei waith bawb am y cydweithio. celf arbennig. Mae Alun newydd orffen ym mlwyddyn 11 yn Nyffryn Ogwen ac wedi Cydymdeimlo cychwyn yng Ngholeg Menai Llangefni Mae ein cydymdeimlad dwysaf yn mynd i erbyn hyn. Pob lwc i ti ar y cyfnod newydd deulu Richard a Rhian Ogwen, Yr Ardd Fawr, yma yn dy fywyd Alun. Gerlan ac yn arbennig i’w merch Ceri a’i phlant Ani a Cêt. Mae marwolaeth Alun, gwˆr Dymuno’n dda: Ceri, wedi dychryn y gymuned i gyd. Mae Rydym yn cofio at Dafydd (Dei) Fôn Stryd pawb yn cofio atoch yn fawr fel teulu ac yn y Ffynnon yn fawr iawn wedi iddo dorri gyrru nerth a chofion cynhesaf atoch i gyd. ei goes a’i ffêr ar ôl syrthio yn yr ardd. Cofion hefyd at Cathy, mam Alun, a’r teulu. Mae wedi cael llawdriniaeth yn Ysbyty Gwynedd ond wedi cael dod adref i Gerlan Diolch Jam Cartra’ erbyn hyn. Dymuna Dafydd Fôn ac Ann, Stryd y Ffynnon, ANGHARAD a NEVILLE HUGHES, Mae Dafydd (Dei) Fôn yn adnabyddus i’r ddiolch o waelod calon i bawb am eu 14 Pant, Bethesda. (01248 600853) mwyafrif ohonom yn yr ardal a thu hwnt caredigrwydd, a’u dymuniadau gorau ar wrth iddo gerdded a beicio o amgylch y achlysur damwain Dafydd yn ddiweddar. *Stoc Amrywiol ar gyfer y Nadolig* Dyffryn yn rheolaidd, mae’n cefnogi sawl Diolch arbennig iawn i Meurig Griffith am ei cymdeithas a gwefan ac yn brysur iawn gymorth gwerthfawr ddiwrnod y ddamwain. Mwyar Duon* Mwyar Duon ac Afal* yn y gymuned yn gyffredinol. Diolch yn fawr! Mefus* Mafon ac Afal* Llus a Riwbob* Cyrrens Duon* Riwbob a Sunsur* Er nad yw’n gallu gadael y tyˆ ar hyn Eirin Fictoria ac Oren* Cwsberis* o bryd, mae ganddo ddigon i’w gadw’n Jeli Mwyar Duon ac Afal* brysur meddai o. Dwi’n siwˆr y bydd Ann Jeli Cyrrens Coch yn ddigon prysur hefyd yn gofalu amdano. (Prisiau: £1.30; £2.00; £2.70) hefyd Brysia wella Dei. Owen’s Tregarth Pecynnau Anrheg Nadolig - £5.00 Dymunwn wellhad buan i Gwen a Dewi Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd Griffith Ciltrefnus. Mae’r ddau ohonynt Arbenigo mewn Os nad yw’n bosibl i chi gysylltu â Siop wedi treulio amser yn yr ysbyty ond mae’r meysydd awyr Ogwen neu wefan Cadwyn Ogwen, teulu yn falch iawn o’ch cael adref erbyn Cludiant Preifat ffoniwch y rhif uchod. hyn. Gobeithio y bydd y ddau ohonoch a Bws Mini Gallwn ddanfon yn lleol. yn cryfhau dros yr wythnosau nesaf ac y (Elw at elusennau ac achosion yn byddwn yn eich gweld o gwmpas Gerlan 01248 60 22 60 | 07761 619 475 Nyffryn Ogwen) eto. Cofion cynnes at y ddau ohonoch. w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k 9 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Galw am Fwy Enwau Dyffryn Ogwen 5 o Ofalwyr yng (Diolch i Dafydd Fôn Williams am ei ganiatâd i ddefnyddio cynnwys allan o’r wefan ‘Enwau Dyffryn Ngwynedd Ogwen’. Mae o’n gweithio ar y wefan ac yn cynnwys mwy o’i waith ymchwil i enwau’r fro wrth fynd ymlaen, felly bydd ychwanegiadau a newidiadau i rai o’r nodiadau fel mae’r gwaith yn datblygu. Trafodir enwau sy’n dechrau gyda’r llythrennau P i S y mis hwn.)

P Pandy - adeilad i bannu brethyn Pant y Cyff - pant lle lleolid cyffion? / pant gyda rhyw foncyff arbennig?/ pant ym meddiant rhyw berson dwl iawn? Mae Cabinet Cyngor Gwynedd dwsinau o weithwyr newydd wedi ymrwymo dros £700,000 i i’r maes, yn rhan amser ac yn Pant Ffrydlas - pant yr afon Ffrydlas gyflogi mwy o ofalwyr i gefnogi llawn amser dros yr wythnosau Pant y Gwair - pant lle tyfid gwair Pant Hwfa - pant ym meddiant Hwfa pobl fregus yn y sir dros y nesaf. Parc Moch - cae wedi ei amgau lle cedwid moch Ychwanegodd y Cynghorydd misoedd nesaf. Mae’r Cyngor yn Parc Newydd - o’i gymharu â Hen Barc awyddus i glywed gennych chi Dafydd Meurig: “Bydd yr Pencoed - ym mhen draw’r coed os ydych chi’n teimlo y gallech ymgyrch Galw Gofalwyr yn Penisa’r nant - ceg y nant, gwaelod y nant chi wneud cyfraniad i’r maes yn targedu unigolion sydd yn Penrhyn - trwyn o dir yn ymestyn allan i’r môr, neu i dir lleol. awyddus i wneud gwahaniaeth, gwlyb cefnogi pobl yn eu cymunedau, Pentre - pen draw’r fferm Yn sgil pandemig Covid-19 newid neu ddatblygu gyrfa yn y Pentre’r felin - pen y fferm ble’r oedd y felin mae’r Cyngor yn rhagweld y maes iechyd a gofal, neu gamu Penybronnydd - pen draw/ pen uchaf ochrau’r bryniau bydd llawer mwy o alw am mlaen i helpu mewn cyfnod o Penybryn - ystyr amlwg Plas Ucha - y lle uchaf ( daearyddol ) wasanaethau iechyd a gofal argyfwng. Powls - ansicr ond yr awgrym mai llygriad o St Pauls, yng nghymunedau Gwynedd, “Mae hwn yn gyfnod anodd a Llundain ydyw, a byddai’n derm difrïol. ac am gychwyn ymgyrch Galw chythryblus i lawer, gyda nifer Pwll Budr - y daliad o gwmpas y pwll yn yr hendre Gofalwyr i recriwtio mwy o staff cynyddol o bobl yn wynebu Pen y groes - ble mae dwy ffordd/ dau lwybr yn croesi i’r maes. lleihad yn eu hincwm neu’n cael Penylan - uwchben glan yr afon Yn nghyfarfod diwethaf eu gwneud yn ddi-waith. Perthi Corniog - llwyni ar ffurf cyrn simnai Cabinet Cyngor Gwynedd “Gallai troi at yrfa yn y maes clywodd cynghorwyr fod dros dro, neu’n fwy parhaol R/ Rh darparwyr gofal y sir wedi yn y sector iechyd a gofal, Rachub - tir a achubwyd o’r gwyllt, i’w ddefnyddio Rallt - ar ochr bryn ymdopi’n rhyfeddol hyd yma. fod yn cynnig atebion i ni fel Rhos Uchaf - tir gwael uchaf (o’i gymharu ag un is) Ond gydag ail don ar y gorwel Cyngor, ac i ddynion a merched bydd gwasanaethau gofal yng Ngwynedd sydd mewn S cartref, cartrefi preswyl, a sefyllfa ansicr ar hyn o bryd. Sling - darn bychan o dir, trionglog, fel arfer chefnogaeth i unigolion ag Y cymhwyster pwysicaf ydi Sychnant - ffrwd sy’n sychu’n aml yn yr haf anableddau dysgu yn dod o dan diddordeb mewn pobl ac awydd cryn bwysau dros y misoedd i i helpu a gwneud gwahaniaeth ddod. yn eu hardal leol, ac mi Meddai’r Cynghorydd Dafydd fyddem yn falch iawn o glywed Meurig, Dirprwy Arweinydd gennych.” Cyngor Gwynedd sydd hefyd Mae Cyngor Gwynedd yn yn Aelod Cabinet am faes cynnig hyfforddiant, telerau Gofal: “Rydym fel Cyngor wedi gwaith da ac oriau cyson, a’r penderfynu clustnodi mwy o cyfle i helpu trigolion bregus arian nag arfer ar gyfer y sector y sir i fyw bywydau mor llawn gofal yn y sir er mwyn ymateb i a phosib. Bydd gwaith llawn gynnydd anochel mewn galw am amser a rhan amser ar gael wasanaeth gofal cymdeithasol. gyda chyfleon i gychwyn yn syth. “Ein prif gonsyrn ydi diogelu Gall unrhyw un sydd â pobl Gwynedd, gwarchod ein diddordeb mewn swydd yn staff, a llenwi bylchau staffio y maes gofal gyda Chyngor sy’n ymddangos o ganlyniad i Gwynedd gysylltu â Gill neu Elen Covid-19.” am sgwrs ar 07384876908 neu Mae’r Cyngor yn lansio e-bostio: [email protected]. ymgyrch sy’n anelu i recriwtio cymru 10 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

Tregarth “Rhif Pedwar, os gwelwch yn Mae yna wydr chwarter dda.” modfedd rhwng y cwsmer, sydd Olwen Hills (Anti Olwen), 48 Bro Syr Ifor, Tregarth  600192 “Ga i ddeg o stampiau Cymreig yn gwisgo gorchudd wyneb a’r Angharad Williams, 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth  601544 plis?” stampiau. “Mae’n ddrwg gen i, does dim “Os na wnewch chi stopio Gwellhad fel y gelwid ef gan lawer. Bu gennym ni.” gweiddi, chewch chi ddim Mae amryw byd ohonoch yn farw Mogs yn Ysbyty Plant Mae’n fflapio’r clawr y ffeil gwasanaeth yma.” pentref a’r cyffiniau wedi bod yn Birmingham ar Hydref 24 stampiau sy’n llawn o stampiau “Dwi’n gofyn yn gwrtais am wael yn ddiweddar ac anfonwn ac yntau yn 14 mlwydd oed. Seisnig. stampiau Cymreig mewn swyddfa ein cofion atoch i gyd boed yn Bu’n fachgen dewr iawn a “Dwi ddim yn eich credu chi.” bost yng Nghymru.” eich cartref, mewn Ysbyty neu threuliodd lawer o’i amser Mae hi yn dal tudalen o stampiau “Does neb isio nhw. Does neb Gartref Gofal. Mae yn amser mewn Ysbyty. Anfonwn ein yn portreadu James Bond a’i gar. byth yn eu prynu. Mae’n rhaid i dyrys iawn a’n gobaith ni i gyd cydymdeimlad gyda’i rieni “Dyma’r stampiau dosbarth cyntaf.” chi lyfu nhw.” yw parhau i fod yn amyneddgar, Adrian a Mandy, ei frawd “Dwi isio stampiau dosbarth “Dwi’n hoffi eu llyfu nhw.” gwrando ar gynghorion y Steffan, ei daid a nain yn cyntaf Cymreig.” “Rydach chi’n rhwystro’r ciw.” Senedd yng Nghaerdydd ac aros Rachub sef Elwyn a Sheila “Mae nhw yn y ‘safe’.” “Dwi’n aros i gael stampiau.” adre ac o fewn ein cymuned glos gan gofio am ei ddiweddat “Wel ewch i’w nôl nhw.” Mae’r clerc gwrywaidd yn symud yma yn Nyffryn Ogwen. nain, Margaret. Cofiwn hefyd “Mae o wedi’i gloi.” i safle’r clerc blaenorol sydd i am ei lu ffrindiau gan ei fod “Agorwch y ‘safe’.” mynd o’r golwg. Merched y Wawr yn fachgen mor annwyl a “Fedra i ddim. Mi fyddai’n rhaid “Fedrwn ni ddim eu gwerthu Oes, mae na gangen o Ferched phoblogaidd. Mae’r ardal i gyd nôl y rheolwr.” oherwydd Covid 19.” y Wawr yn y pentref ond ar yn cydymdeimlo hefo chi fel “Ewch i’w nôl.” “‘Dach chi ddim o ddifrif?” hyn o bryd ni allwn ddod at ein teulu yn eich colled fawr. “Bydd rhaid i chi aros am hanner “Dydy o ddim yn iach ichi lyfu gilydd oherwydd y Cofid. Diolch awr iddo ei agor.” nhw.” i Alison, Myfanwy ac Andrea Agor y Clo “Iawn. Mi nai aros.” “Dwi’n hoffi llyfu’r stampiau, am gysylltu hefo pob un aelod Nos Sadwrn, Hydref 24, roedd “Wnewch chi gamu’n ôl o’r dyna’r peth g orau am stampiau lleol ac am sicrhau y byddwn rhaglen Newydd ar S4C, sef cownter?” Cymreig.” yn dod at ein gilydd eto unwaith Agor y Clo. Rhaglen ddifyr dros “Na wnaf. Rwyf am aros yma tra Daw’r clerc cyntaf i’r golwg efo pan fydd yn saff i wneud hynny. ben yn ymwneud â hanes mewn fyddwch yn nôl y rheolwr i agos y tudalen o stampiau Cymreig Diolch hefyd am ddosbarthu gwahanol rannau o Gymru ‘safe’.” dosbarth cyntaf. y Cardiau Nadolig oedd wedi’i gyda Manon Ellis yn cyflwyno. Mae gan y cwsmer “Ro’n i’n meddwl bod rhaid cael harchebu ac am y llyfr lliwgar Braf iawn oedd gweld Eirwen gydymdeimlad â rhywun rheolwr ac aros am hanner awr.” a deniadol o risetiau, sef a Wynne, Tyddyn Dicwm, yn sydd wedi gweithio yn W H “Roedd rhain yn yr ystafell stoc.” Curo’r Corona’n Coginio. Os na sôn am y grât lechen gerfiedig Smiths drwy’r dydd, ond mae’n Mae’r cwsmer yn cymharu chawsoch chi eich copi mae rhai hynafol sydd yn eu cartref. Yn benderfynol o ddal ei thir. Mae stampiau mawr Saesnig James ar werth yn ein siopa llyfrau wreiddiol roedd y grât yn yr hen nhw’n syllu ar eu gilydd nes i’r Bond a’i gar, â stampiau Cymreig lleol ac yn werth chweil. gartref teuluol yn Bryn Twrw, clerc godi ac mae arolygydd hardd ac urdddasol, ac yn dyblu’r Tregarth ond pan symudodd y benywaidd yn dod at ochr y archeb. Profedigaeth teulu i Dyddyn Dicwm daethant cwsmer a chlerc gwrywaidd yn “Ugain stamp plis” Trist iawn oedd y newyddion â’r grât lechen hefo nhw. Mae’n ymddangos y tu ôl i’r sgrîn. am farwolaeth bachgen ifanc arbennig iawn gan fod arni “Peidiwch â gwediddi.” Lindsay Hutchinson o Felin Fawr, o’r pentref sef Morgan Wynne gerfiadau o’r planedau a hynny “Dwi ddim yn gweiddi.” Coed y Parc,Bethesda Hughes, Garw Ganol, neu Mogs yn gywrain ac yn fanwl iawn.

Capel Shiloh, Tregarth a cheisiwn gysylltu hefo chi Buom yn lwcus iawn medru i gyd. ailagor drysau Capel Shiloh Bu farw un o’n haelodau am bum Sul yn olynol cyn ffyddlonaf yn frawychus o cau am gyfnod eto oherwydd sydyn, sef Helen Matilda y Clo Mawr Cenedlaethol. Jones, yn ei chartref 28 Diolch o galon i Eric Jones, Ffordd Ffrydlas, Bethesda, ar Bangor, Ellie Jones, Coed Hydref 13. Roedd Helen yn un y Parc, Richard Gillion, o hen deulu Cerrig Llwydion Ffion Rowlinson am drefnu oedd gyda chysylltiad teuluol gwasanaethau byr ar gyfer agos ers blynyddoedd lawer y gynulleidfa ac i amryw gyda ChapelShiloh. Roedd yn o’r aelodau am baratoi briod gyda’r diweddar Elfed Gwasanaeth Diolchgarwch ac yn fam i Bethan. Anfonwn ar Hydref 18. Ni wyddom eto ein cydymdeimlad gyda pryd y bydd cyfle i ddod at ein Bethan a’r teulu a ffrindiau. gilydd ond bydd arwydd ar yr Bu’r angladd yn Amlosgfa hysbysfwrdd o flaen y capel Bangor ar Hydref 23. 11 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

Elfed Jackson a’r teulu, Braich Tyˆ Du, Nant yr holl gardiau, llythyrau ac ymweliadau, ac Bethesda Ffrancon. Wedi colli ewythr yn Llanrwst, sef y am y rhoddion hael er cof amdani sydd wedi diweddar Mr. Robert Emlyn Jackson. eu rhannu rhwng Marie Curie a’r “Special Mary Jones, Palliative Care Nurses”. Diolch hefyd i’r [email protected]  07443 047642 Marwolaethau Parchedig Ddr. Hugh John Hughes am ei Alun Glyn Owen wasanaeth ddydd yr angladd. Yn olaf, diolch i Joe Hughes, Awel y Nant, Ffordd Yn sydyn, trwy ddamwain, bu farw Mr. Alun Mr. Iolo Owen yr ymgymerwr, o gwmni Roberts Ffrydlas, Bethesda  601902 Glyn Owen (Al Bonc) o 7 Glanogwen yn 32 & Owen, Penygroes, am ei ofal caredig ac am yr mlwydd oed. Priod annwyl a chariadus Ceri, holl drefniadau trylwyr a pharchus. a thad hoffus a gofalus Anni a Cêt. Mab Mrs. Ysbyty Cathy Owen a’r diweddar Mr. Iolo Owen, brawd Diolchiadau Eto bu sawl un yn derbyn triniaeth yn yr annwyl i Gethyn, Mei, Robin a Lowri, a mab Yn dilyn marwolaeth sydyn Eira Hughes, 29 ysbyty. Da deall eich bod yn gwella, ac yng nghyfraith i Richard Ogwen a Rhian Jones. Ffordd Ffrydlas, ar 22 Chwefror eleni, dymuna anfonwn ein cofion cynnes atoch i gyd. Cofiwch ‘Roedd Al yn berson poblogaidd iawn ac yn Joe, Angharad a Joshua ddiolch yn fawr iawn i’r adael i’r Llais wybod am rai sydd wedi gorfod uchel ei barch gan ei gyd-weithwyr. ‘Roedd yn teulu, cyfeillion a chymdogion am bob cymorth mynd i ysbyty. Dyma’r rhai a ddaeth i’n sylw aelod gweithgar o Glwb Rygbi Bethesda. a charedigrwydd yn ystod eu profedigaeth o yn ddiweddar: Eirian Owen, Stryd Ogwen; Cynhaliwyd ei angladd ddydd Mercher, golli Eira. Diolch am yr holl gardiau, llythyrau, Janet Jones, Erw Las; Glenys Rowlands, 21 Hydref, gyda gwasanaeth yn Eglwys ymweliadau personol a galwadau ffôn,ac am Adwy’r Nant. Crist Glanogwen a Mynwent Coetmor. yr holl roddion hael er cof amdani tuag at Cydymdeimlwn â’r teulu i gyd yn eu hiraeth. waith Cyfeillion Ysbyty Gwynedd. Cyfanswm Priodas Aur anrhydeddus iawn o £3,953.00. Ar 10 Hydref dathlodd Dennis a Ceri Dart, Llewelyn Davies Diolch i’n gweinidog, y Parchedig D. John Rhos y Nant, 50 mlynedd o fywyd priodasol. Yn Ysbyty Gwynedd ar 8 Hydref, bu farw Mr. Pritchard, y Parchedig Geraint Hughes, y Llongyfarchiadau a phob dymuniad da i chi. Llewelyn Davies, Tryfan, Ffordd Coetmor, yn 77 Parchedig Dafydd Coetmor Williams a’r mlwydd oed. Priod annwyl y ddiweddar Mrs. Parchedig Geraint Roberts am eu gwasanaeth Taid a Nain Marianne Davies, tad hoffus Paula a Vince, llys yn Amlosgfa Bangor a Mynwent Pentir. Diolch Llongyfarchiadau i Emyr a Heulwen Roberts, dad Dafydd a thaid i Gareth a Mathew. Bu ei hefyd i’r organyddes, Mrs. Christine Edwards. Ffordd Bangor, ar yr achlysur hapus o ddod yn angladd yn Amlosgfa Bangor ddydd Gwener, Diolch i Glwb Rygbi Bethesda am y croeso ac daid a nain unwaith eto. 16 Hydref, gyda’r Parchedig Ddr. Hugh John i Gaffi Coed y Brenin am y lluniaeth ardderchog. Hughes yn gwasanaethu. Cydymdeimlwn a’r Diolch hefyd i Mr. Gareth Williams a Gwenan Cydymdeimlo teulu oll yn eu profedigaeth. am drefnu’r angladd mor dawel a pharchus. Unwaith eto ‘rydym yn anfon ein cydymdeimlad at sawl teulu a fu mewn Helen Matilda Jones Cyfarchion Nadolig profedigaeth yn ddiweddar:- Yn dawel yn ei chartref, 28 Ffordd Ffrydlas, Ni fydd John a Gwen, Tanysgrafell, yn anfon bu farw Mrs. Helen Matilda Jones yn 81 oed. cardiau Nadolig eleni, ond maent yn dymuno Sioned Llewelyn a’r teulu, Pant Glas, Wedi Priod annwyl y diweddar Mr. Elfed Jones, a Nadolig Llawen a Blwyddyn Newydd Dda i colli ei thad, Mr. Robert Emlyn Jones, mam annwyl a gofalus Bethan. bawb. Bontnewydd, ar 1 Hydref. Bu’r angladd yn Amlosgfa Bangor, ddydd Gwener, 23 Hydref, gyda’r Parchedig Ddr. Diolch Teulu y diweddar Mr. Alaw Williams, Bangor, Hugh John Hughes yn gwasanaethu. Anfonwn Diolch o galon i’r teulu, ffrindiau a chymdogion a fu farw ar 4 Hydref, sef Geraint a Cai, ein cydymdeimlad dwys at Bethan. am eu caredigrwydd yn ystod fy arhosiad Abercaseg. yn Ysbyty Gwynedd. Bu’n gyfnod pryderus Gair o ddiolch ar y dechrau ond mae fy niolch yn fawr i’r Teulu y diweddar Anwen Roberts, Dymuna Gavin, Sophie a Thomas, priod a meddygon a’r nyrsus – yn enwedig Ward Braichmelyn, a fu farw yn 45 oed. phlant y ddiweddar Mrs. Vivien Parry, 10 Moelwyn – am eu gofal arbennig. Jan Jones, Rhos y Coed, ddiolch yn fawr iawn i aelodau’r Erw Las. Mrs. Cathy Owen a’r teulu, Lôn Newydd. Wedi teulu, cyfeillion a chymdogion am bob arwydd colli mab a brawd annwyl yn 32 oed, sef Alun o gydymdeimlad a ddangoswyd tuag atynt Eglwys Crist, Glanogwen Glyn Owen. yn eu profedigaeth o golli Vivien. Diolch am Braf oedd cael cynnal gwasanaeth Diolchgarwch yn ystod mis Hydref, a phleser oedd croesawu aelodau eglwysi eraill y dyffryn. Mae’r Clo diweddaraf yn ein Yr Eglwys Unedig gwahardd rhag cynnal y gwasanaeth oeddem wedi gobeithio ei gynnal ar Sul y Cofio, Cyfarchion agor yr ydym, ond yn hytrach dilyn ond os y bydd y rheolau’n caniatau, bydd y Unwaith eto, anfonwn ein cofion gorau at rheolau llym y Cyfundeb ynglyˆn â iechyd gwasanaeth nesaf ar Sul Adfent, sef Tachwedd y rhai sydd mewn gwendid, yn unig, mewn a diogelwch ein haelodau a’r gymuned 29, am 11 y bore, ac eto, mae croeso cynnes i profedigaeth ac yn galaru ar ôl anwyliaid. yn gyffredinol. Mae trefniadau ar droed bawb i ymuno â ni. ’Rydym yn meddwl amdanoch i gyd, ac yn gennym i sicrhau bod asesiad risg llawn Mae sawl teulu yn y gymuned wedi colli gobeithio y daw ‘haul ar fryn’ i chwi cyn hir. a glanhau proffesiynol trylwyr yn cael anwyliaid dros y misoedd diwethaf, ac rydym ei gwblhau yn ystod yr wythnosau nesaf fel eglwys yn anfon ein cydymdeimlad diffuant Ail-agor y Capel yma, ynghyd â gwaith cynnal a chadw a’n cofion cynhesaf atoch oll. Testun gofid, siom a phryder mawr i angenrheidiol. Ein gobaith yw cael ail-agor Fel arfer, cadwch yn iach, a chofiwch os ni yw nad yw’r Capel ar agor ar hyn o yn fuan ac yn ddiogel wedyn ar gyfer ein oes rhywun yn unig neu am gael sgwrs, mae bryd. Hoffem bwysleisio mai nid gwrthod gweithgareddau. croeso i chwi roi caniad i Glenys ar 600371 neu Barbara ar 600530. 12 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

i gael sawl sgwrs efo Dafydd tynnodd Miss Evans fy sylw at Ifans (fel y gelwid ef yn lleol) fag wrth ymyl y drws. ‘Dyna Pwy Sy’n Cofio yn ystod y cyfnod pan oeddwn sy’n ddigalon,’ meddai, ‘nad oes yn ddisgybl yn Ysgol Dyffryn digon o le yn y Cartref i mi fynd Ddoe? Ogwen ac yn treulio fy Sadyrnau â phopeth efo fi ac mi fydd yn a’m gwyliau yn danfon bara a rhai i mi ga’l gwared ag ambell © Dr J. Elwyn Hughes chacennau i gartrefi’r ardal a’r beth, fel y petha’ sydd yn y tu hwnt efo Wili Eric o’i fecws bag ‘na.’ ‘Gobeithio na fyddwch yn y Gerlan. Roedd Dafydd Ifans yn gorfod gwared â dim byd yn un o’r cwsmeriaid a phrin y o bwys,’ meddwn inna’. ‘Wel, gallwn anghofio ei fod yn cael hen ddyddiaduron fy nhad ydi’r Cymdeithas dda – 2 chwech o fara bach ar ddyddiau rhan fwyaf o’r petha’ yn’o fo, Mercher a Sadwrn ac roedd yn nad ydyn nhw’n dda i ddim i mi Yn ystod y misoedd diwethaf, phwysig. rhaid i’r rheini fod wedi eu crasu bellach ...’ ac ar hynny, dyma hi’n fel sawl un arall mae’n debyg, Dechreuaf yn y dechrau ac nes yr oedd y crystyn dros bob ychwanegu: ‘Ylwch, os ydyn nhw treuliais beth amser yn rhoi trefn mae hynny’n mynd â fi’n ôl torth yn frown tywyll a chaled o ddiddordeb i chi, cerwch â nhw ar domennydd o bapurau o bob rai blynyddoedd pan gefais fel concrit. Gan amlaf, byddai’r efo chi.’ Ac felly y bu. Gadewais math ynghyd ag ugeiniau o lyfrau wahoddiad i fynd i weld Miss bara ‘duon’ yn ei blesio i’r dim gyda dyddiaduron yr hen Dafydd oedd yn bentyrrau anhrefnus Margaret Jane Evans a oedd ac ar adegau felly, caem sgwrs Ifans, yn cynnwys manylion yn ei ar draws y lle. Wrth gwrs, fel y ar fin symud o’i chartref yn ddifyr a hynny fel arfer yn codi lawysgrifen glir s dealladwy, am gwˆyr sawl un ohonoch sydd wedi Nglanrafon, Y Gerlan, i Gartref o’i ddiddordeb mewn hanes lleol eni, priodi a marw nifer helaeth o’i cael y clwy ‘clirio’, mae’r cyfan Preswyl yn yr ardal. Ei thad a minnau’n dechrau ymddiddori gydnabod yn Nyffryn Ogwen, yn yn dod i ben – dros dro, beth hi a’i diweddar chwaer, Sarah yn yr un maes yr adeg honno. ogystal â deunydd a daflai oleuni bynnag – pan ddaw rhywbeth (Sally) Mary, oedd David D. Ac roedd Miss Margaret Evans ar ddigwyddiadau diddorol yn yr diddorol i’r golwg nad yw wedi Evans (a’r D. yn canol hefyd yn yn cofio hynny ac roedd am i mi ardal am gyfnod yn ymestyn dros gweld golau dydd ers tro byd. fyr am ‘David’!). Ar y gwˆr hwn gael rhai o’r deunyddiau yr oedd hanner can mlynedd. A dyna a ddigwyddodd i mi tua y seiliodd Caradog Prichard y ei thad wedi eu casglu dros y Yn rhifyn nesaf Llais diwedd mis Hydref. Doedd y cymeriad ‘Defi Difas Snowdon blynyddoedd a hithau wedi eu Ogwan, byddaf yn cynnwys deunydd ddim yn hen o gwbl ond View’ yn ei nofel fawr, Un Nos cadw’n ofalus ar ôl colli’i thad. rhai o’r cofnodion a godais o roedd y cynnwys yn ddadlennol a Ola Leuad. Bûm yn ddigon ffodus Pan oeddwn ar fin gadael, ddyddiaduron Dafydd Ifans.

unrhyw gyfraniad, bach neu Gwynedd LL23 7ST Urdd Gobaith Cymru fawr, yn hynod bwysig i ni ac yn Am bob cyfraniad o fwy nag cael ei werthfawrogi’n fawr. £20, byddwn yn anfon bathodyn Annwyl ddarllenwyr, toriadau incwm o £14 miliwn Felly hoffem rannu gyda’ch arbennig aelodaeth yr Urdd Fel y gwyddoch, mae Urdd dros y ddwy flynedd nesaf darllenwyr yr amrywiol ffyrdd o 20-21 fel cydnabyddiaeth, felly Gobaith Cymru yn wynebu a dyled sylweddol, o leiaf gefnogi: cofiwch gynnwys eich cyfeiriad. sefyllfa argyfyngus o ganlyniad £3.5miliwn. Mae’n wir i ddweud Ein haelodau yw ein i bandemig Covid-19 ac mae y gall y ffigyrau yma gynyddu · I blant a phobl Ifanc - Os blaenoriaeth bob amser a dyfodol y mudiad yn un bregus. wrth i sefyllfa Covid barhau. ydych o dan 26, yna ymaelodi byddwn yn parhau i weithredu Mae’r Urdd yn fudiad Mae’r mudiad hefyd wedi colli yw’r ffordd orau o gefnogi. o fewn ein gallu i sicrhau unigryw ac, ers 1922, rydym hanner ei weithlu o 320 o bobl o Dim ond £9 am flwyddyn, cyfleoedd amrywiol, cyfoethog wedi cyflawni llawer wrth ganlyniad i’r toriadau, ac mae’r neu £25 am aelodaeth a chyfoes i blant a phobl ifanc gynnig profiadau Chwaraeon, her yn un na wynebodd y mudiad teulu a chewch fanteisio ar Cymru. Mewn dwy flynedd, Ieuenctid, Celfyddydol, Preswyl, ei thebyg o’r blaen. yr ystod o weithgareddau bydd yr Urdd yn dathlu ei ben- Prentisiaethau, Dyngarol a Rydym wedi bod yn agored sydd ar gael, gan gynnwys blwydd yn gant oed. Rydym yn Gwirfoddoli i fwy na phedair a gonest ers y dechrau am yr arlwy digidol amrywiol a hyderus y gallwn, gyda help ein miliwn o blant a phobl ifanc yng effaith ar y mudiad a’n pryderon chynhwysfawr. cefnogwyr a’r holl ewyllys da Nghymru. Mae hyn yn ei dro am y dyfodol. Rydym hefyd sydd tuag at y mudiad arbennig wedi eu galluogi i gyfrannu’n yn trafod yn gyson gyda’n · I Oedolion - Mae ffordd yma, oroesi’r cyfnod anodd bositif i’w cymunedau, ymestyn rhanddeiliaid a Llywodraeth hawdd o gyfrannu trwy’r hwn ac ail-adeiladu’r mudiad ar eu gorwelion a chynyddu eu Cymru, ac yn ddiolchgar am wefan (urdd.cymru), neu gyfer y cenedlaethau i ddod. hunan hyder. Rydym wedi y cyllid argyfwng tymor byr a gallwch anfon cyfraniad Gan ddiolch o waelod calon meithrin cenedlaethau o ferched dderbyniom hyd yn hyn. trwy siec. Byddem yn hynod am yr holl gefnogaeth. a dynion ifanc i ymfalchïo yn eu Ond, mae’r her ariannol yn ddiolchgar petaech yn ei Cofion gorau, Sian Lewis gwlad, eu hiaith a’u diwylliant ac un enfawr, fel yr ydym wedi gwneud yn daladwy i Urdd yn agored i’r byd a’i werthoedd. bod yn ategu mewn sgyrsiau Gobaith Cymru a’i hanfon at: Prif Weithredwr Urdd Gobaith Ond, wrth i brif ffynonellau a chyfweliadau ar y cyfryngau. Cymru incwm y mudiad wynebu O ganlyniad, daeth llawer o Iwan Tudur Jones colledion, sef ein gwersylloedd ar geisiadau am sut y gall pobl ein Adran Gyllid Urdd Gobaith Mari Williams gau i breswylwyr a chyfyngiadau helpu trwy’r cyfnod anodd hwn, Cymru Rheolwr Cyfathrebu enfawr ar ein gwasanaethau i sicrhau dyfodol i brif fudiad Gwersyll yr Urdd Glan-llyn Communications Manager cymunedol, rydym yn rhagweld plant a phobl ifanc Cymru. Mae Llanuwchllyn, Y Bala Urdd Gobaith Cymru 13 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Ysgol Llandygai

Croeso’n ôl Yn dilyn cyfnod heriol iawn dros y misoedd diwethaf, braf oedd croesawu ein disgyblion yn ôl i’r ysgol yn ogystal â’r 10 disgybl newydd sydd wedi ymuno a ni yn y Meithrin a disgyblion eraill sydd wedi trosglwyddo atom. Rydym yn hynod o falch o’ch gweld ac yn edrych ymlaen yn arw at flwyddyn arall o gydweithio hapus. Hoffwn estyn ein diolch hefyd i’n rhieni a theulu ehangach yr ysgol am eich cydweithrediad parhaus a’ch cefnogaeth yn ystod y cyfnod yma.

Prif Ddisgyblion Daeth yr amser unwaith eto ‘leni i bennu prif ddisgyblion yr ysgol ar gyfer y flwyddyn. Yn dilyn y gwaith caled o baratoi eu maniffestos, cafodd pob dosbarth gyfle i wylio fideos o’r disgyblion yn cyflwyno cyn mynd ati i bleidleisio. Hoffwn longyfarch y disgyblion canlynol am eu llwyddiant; Hari a Freddy fel ein Prif Fechgyn a Rebecca, Romilly a Lauren fel ein Prif enethod. Rydym yn falch iawn ohonoch ac yn edrych ymlaen i weld eich syniadau am ddatblygu’r ysgol yn dod yn fyw.

Ymweliad Castell Penrhyn ngerddi’r Castell yn ogystal â Bu disgyblion dosbarth Gwawr, thaith o amgylch tir y Castell Awel, Hedd a Tirion yn ffodus yn archwilio. iawn cyn yr hanner tymor i Aeth dosbarthiadau fanteisio ar y cyfle i fynd am amrywiol ati wedyn i dro Hydrefol i Gastell Penrhyn. ddefnyddio’i sbardun o’u taith Buom yn lwcus hefo’r i ysgrifennu cerddi natur a Penodiadau tywydd a chafodd y disgyblion gwrando ar gerddoriaeth Hoffwn fel ysgol estyn croeso i Mr Rhys ab Elwyn sydd yn ymuno â foreau bendigedig yn edrych Vivaldi ac ymateb drwy ni fel athro yn yr adran Iau am gyfnod estynedig ac i Miss Ffion Eaton ar liwiau Hydrefol yng ddawns i’r Tymhorau. sydd hefyd yn ymuno gyda ni fel athrawes Mamolaeth yn yr adran Iau. Maent wedi setlo mewn i fywyd yr ysgol ac yn gaffaeliad mawr i’r tîm. Croeso cynnes atom! Hefyd estynnwn groeso cynnes i Miss Jenny Alty sydd newydd Smwddis dosbarth Tirion ymuno â ni yn ddiweddar fel cymhorthydd i gefnogi disgyblion o Cafodd disgyblion dosbarth Tirion fwynhad mawr o greu smwddis eu ddosbarthiadau amrywiol. Gobeithio y byddwch yn hapus iawn yn ein hunain. Roeddent yn flasus iawn. plith. Dosbarth Gwawr - Bwyd i’r adar Ffarwelio Roedd adar ym mherllan yr ysgol yn ddiolchgar iawn i ddisgyblion Cyn y gwyliau Haf bu i ni ffarwelio a Miss Lois Morris sydd wedi bod dosbarth Gwawr. Buont yn brysur yn paratoi peli bwyd ar gyfer yr yn aelod gwerthfawr o’r staff acw ers nifer o flynyddoedd bellach. adar. Roedd y bwyd i gyd wedi mynd yn dilyn dychwelyd ar ôl hanner Rydym yn diolch iddi am ei gwaith caled wrth gefnogi’r disgyblion ac tymor. yn dymuno pob lwc iddi yn ei swydd newydd. Yn ogystal â ffarwelio a Miss Lois rydym hefyd yn ffarwelio â Miss Dosbarth Enfys Mair Bebb, ysgrifenyddes yr ysgol gan ddiolch o galon iddi am ei Ar ddechrau’r wythnos lles, aeth disgyblion Derbyn dosbarth Enfys hymroddiad i’r ysgol. Pob dymuniad da iddi yn ei menter nesaf. Bydd am dro o amgylch pentref Llandygai i ddod o hyd i gliwiau’r Hydref. colled fawr ar eich olau. Dymuniadau gorau i chi’ch dwy. Mae gerddi a byd natur bendigedig o’n cwmpas a chafodd y disgyblion gyfleoedd i weld blodau, dail, adar a chlywed y gwynt a’r adar yn y coed. Wythnos Lles ‘Bake-off’ Llandygai Dosbarth Awel Criced Bu disgyblion dosbarth Awel yn brysur cyn yr hanner tymor fel rhan Mae disgyblion yr adran Iau wedi bod yn ffodus yn ystod tymor yr o’n weithgareddau wythnos lles yn pobi bisgedi. Cawsant gyfle i Hydref wrth iddynt dderbyn gwersi Criced gan ‘Criced Cymru’. ddysgu’r cyfarwyddiadau ar ffurf Pie Corbett yn ogystal ag actio’r Hoffwn gymryd y cyfle i ddiolch i Steve am ei broffesiynoldeb wrth cyflwyniad allan o flaen green screen. arwain y disgyblion yn y gwersi hwyliog o dan amgylchiadau heriol. Roedd y bisgedi yn hynod o flasus a llwyddiannus! Da iawn chi Mae’r disgyblion oll yn eu mwynhau ac wedi datblygu sgiliau taflu, pobwyr ddosbarth Awel! batio a bowlio. 14 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Ysgol Llanllechid

Taith Moel Faban o Abergwyngregyn di-ystwr`; y darn barddoniaeth sydd wedi Jones am eu rhodd garedig i Ysgol Llanllechid Yng nghanol y cyfnod Covid, sy`n llusgo`n ei hoelio ar gôf a chadw`r disgyblion. Dyma i gofio am wraig arbennig iawn. Mae gennym ddi-ildio yn ei flaen, beth allai fod yn well i`r beth yw addysg; dysgu am yr holl enwau a`r i gyd atgofion melys am Caryl, ac anfonwn ein enaid, na cherdded gyda disgyblion hynaf, cyfoeth sydd wrth eu traed…‘fel y cedwir i`r cofion a`n cydymdeimlad dwys at y teulu a`r aeddfed ein hysgol, ar hyd hen lwybr y oesoedd a ddel y glendid a fu’! ffrindiau i gyd. Mawr ddiolch. pererinion, uwchben Traeth Lafan, a rhyfeddu Braint yn wir! Pawb ohonom yn teimlo`n at y golygfeydd godidog! Dyma brofi bryniau ddiogel o dan arweiniad Mr Stephen Jones, Cofion melynion y Carneddau ar eu gorau, ac er fod cwmni Anelu, a oedd yn llawn gwybodaeth a Anfonwn ein cofion at Mr Alick Macdonald a y tywydd yn anwadal, roedd hi`n wefr cael ffeithiau diddorol. Diwrnod i`w gofio! dymunwn wellhad buan iddo, Cofio at Mrs troedio`r llechweddau, a chyrraedd copa Braf hefyd yw dysgu am y Carneddau Macdonald hefyd. Moel Faban! Erbyn hynny, roedd yr wybren yn drwy`r fideo gan Partneriaeth Tirwedd y ddi-gwmwl, a Mynydd Twr Caergybi i`w weld Carneddau, a`n Lloer Prysor ni yn serenu Croeso`n ôl yn glir yn y pellter. Yn gefndir mawreddog ynddo! Croeso cynnes yn ôl i Anti Gillian ac i Mr i`r cyfan oll, oedd cadernid yr Elen, Carnedd Ady i`r tîm glanhau. Braf eich cael yn ol yma Llywelyn, yr Ysgolion Duon a Charnedd Diolch hefo ni! Diolch I mr Gavin am ei holl waith da Dafydd. Gwelsom Gwmpenllafar a`i `heddwch Llawer iawn o ddioch i deulu`r diweddar Caryl diweddar.

Diolch am y Pecynau Prysur Llawer o ddiolch i Huw o Bartneriaeth Ogwen a ddaeth draw i`n gweld yn cludo rhoddion i rai o`n disgyblion. Fe`u dosbarthwyd i ddisgyblion dosbarth Ms Gwenlli Haf ac roeddent wrth eu boddau – a`r Nadolig wedi cyrraedd yn fuan! Diolch o galon!

www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 15 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Pentir Calendr Llais Ogwan 2021 Cynrig a Carys Hughes Rallt Uchaf, Pentir, LL57 4YB Mae’n bleser gennym mai ef sy’n gyfrifol am  01248 601318 gyhoeddi bod Calendr ddosbarthu a gwerthu’r [email protected] Llais Ogwan 2021 wedi Calendr. ei ryddhau er gwaethaf Gallwch gysylltu yr anawsterau oherwydd gyda Walter ar 01248 Ffenestri Adfent Covid-19. Mae’r Calendr 601167 neu trwy e-bost: Mae criw o ardalwyr wedi penderfynu yn cynnwys lluniau lliw [email protected]. trefnu ‘Calendr Adfent Byw’ yn y hardd o ardal Dyffryn Bydd y Calendr Ar werth dyddiau sy’n arwain i’r Nadolig. Golyga Ogwen gan gyfranwyr am £4 eto eleni yn y siopau hyn bod tai yn Rhyd-y-Groes a Phentir lleol unwaith eto eleni. canlynol: wedi cytuno i addurno eu ffenestri, Hoffem ddiolch eto eleni gyda’r ffenestr gyntaf yn cael ei goleuo am gymorth gan Glwb · Siop Ogwen, Bethesda, a’i harddangos ar 1af Rhagfyr. Camera Dyffryn Ogwen i a thrwy archeb gyda Bydd ffenestr newydd yn ymuno â’r ddenu a ddewis y lluniau Cadwyn Ogwen cynllun pob noson, fel yn y diwedd ar gyfer y Calendr a · Londis, Bethesda bydd pob ffenestr wedi ei goleuo diolchwn hefyd i Richard · Barbwr Ogwen, Stryd erbyn noswyl Nadolig. Dewch am dro Alwyn Jones a Gwasg Fawr, Bethesda i weld yr arddangosfa Nadoligaidd a Ffrancon am eu gwaith · Caffi Coed Y Brenin, disglair yma! wrth gysodi ac argraffu’r Rhes Buddug, Bethesda Calendr. · Post Rachub Tafarn y Faenol Bydd y Calendr yn cael · Caffi Moelyci Mae criw bychan o’r pentrefwyr yn ei werthu trwy’r siopau · Llys Y Gwynt (Siop ymchwilio mewn i’r posibilrwydd yn bennaf, ond, os oes SPAR) o geisio cadw’r dafarn ar agor fel rhywun yn fodlon i werthu · Siop Na-nog, Y Maes, menter gymunedol. Mae holiadur cyflenwad, mae croeso Caernarfon wedi ei ddosbarthu er mwyn cael barn iddynt gysylltu gyda Mr · Awen Menai, y cyhoedd. Walter Williams gan Porthaethwy

Dathlu cariad sy’n adeiladu gobaith yn ystod yr Adfent

Apêl Nadolig Cymorth cefnogaeth i adeiladu pyllau Cristnogol cymunedol yn eu pentrefi. Wel am flwyddyn a hanner! Golyga’r pyllau hyn nad oes raid Rydach chi fel finnau’n ysu am i’r trigolion gerdded am oriau weld cefn 2020 rwy’n siwˆr. Ond i nôl dwˆr. Mae hyn yn gwneud er mor anodd y bu’r flwyddyn gwahaniaeth mawr i fywyd pobl. hon, mae gennym le i ddiolch a Trwy eich cefnogaeth chi, dathlu hefyd. Dathlwn y ffaith gallwn greu mwy o’r pyllau fod cymunedau Cymru wedi bod hyn a helpu cymunedau eraill yn gefn i sawl aelod bregus wrth i oroesi yn wyneb her fawr yr iddynt orfod hunan ynysu dros argyfwng hinsawdd. Ewch draw gyfnod y clo mawr. Dathlwn fod i’n gwefan i weld sut y gallech cariad cymdogol wedi bod yn chi helpu: www.christianaid. fendith ddigymar mewn cyfnod org.uk/appeals/key-appeals/ o ofn. christmas-appeal Yn Apêl Nadolig Cymorth Carol Adfent newydd Mekonnen a’i wartheg. Hawlfraint: Cymorth Cristnogol/ Elizabeth Dalziel. Cristnogol eleni, rydym am Ymunwch gyda ni i ganu carol bwysleisio’r cariad hwn sy’n Yr argyfwng hinsawdd yn maith i chwilio am ddwˆr i’w newydd ar Sul Cyntaf yr Adfent adeiladu gobaith yng nghanol Ethiopia wartheg. Pan gyrhaedda afon a – 29 Tachwedd – ‘Pan aned gynt byd o dywyllwch. Cofiwn am I gymunedau eraill yn ein byd, arferai lifo’n gryf, yr hyn a wêl mewn tlodi’ – a dilynwch ein un a ddaeth i droi’r byd a’i ben her ar ben sawl her arall a fu’r yw gwely sych. Rhaid cloddio, cadwyn weddi pob dydd trwy’r i waered – nid trwy fygwth na Coronafirws. Dyna gymunedau felly, er mwyn cyrraedd y dwˆr, a cyfnod. chodi ofn, ond trwy garu heb yn Ethiopia, er enghraifft, sy’n gall hynny fod yn fenter hynod Er bod eleni wedi bod yn llawn gyfrif y gost iddo’i hun. A dyna’n dioddef yn enbyd gan effeithiau’r beryglus. braw ac ofn, ni fu heb resymau union y cariad sy wedi ei amlygu argyfwng hinsawdd. Mae Gyda help partner Cymorth i’w dathlu. Unwn i ddiolch am yn ein plith ni eleni! Diolch i bugeiliaid teithiol fel Mekonnen Cristnogol, fodd bynnag, mae y cariad sy’n adeiladu gobaith, Dduw amdano. yn gorfod cerdded milltiroedd cymunedau wedi derbyn eleni fel ag erioed. 16 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 CHWILA R

LLEFYDD YN NYFFRYN OGWEN

G E R L A N A A W F H R I E J L C M B V B G L A N F F R Y D L A S H X J U I C S Yn y chwilair mis yma V S H E I M G V H M D W H U Z M X V A A mae enw DEUDDEG LLE YN NYFFRYN OGWEN i’w D D N A P L L A N L L E C H I D A U R Q darganfod, Mae un cliw U S O D F A R P Y Q Z G R H C U M W N N wedi ei ddangos yn barod. O Y R I I B A S Z U T F D X U P W R E H A oes modd i chwi ddod C Q H N W E E H O Y E E G E O M H E D P o hyd i’r gweddill? (Mae T T C A B R B C U U J P L T M I T V D V LL, CH, DD, TH, acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, D C B S B C F R F O G J V I I N R O I R ond i bwrpas y Chwilair X I M H T A T N O S K O P W A R C R M K dangosir hwynt fel dwy C B O R C S R X V R Y H S N T M R M E F lythyren ar wahân). Y J D Z H E B C W O S C Y R A I X Y N I NID OES ANGEN ANFON L X J J W G M B B W T N E X M D X G K F ATEBION AR GYFER Y CHWILAIR YMA, I’CH U P C R Q Y O U I L E F E R Z Q R N O C DIDDORI YN UNIG YW. T D E G W S H L Z A E B E A J K J A C L Dyma atebion Hydref:- N A L R V C O G L J B R O N Y D D F P W Amana; Bethel Tyˆ’n y C P G S A O W B J J Q U L F S V T I X E Maes; Bethesda; Brynteg; Carneddi; Gerlan; Hermon; U G B R A I C H M E L Y N H S L Z E E A Jerusalem; Nant y Benglog; F X I W T Z H K V A G B N K A D S A I K Peniel; Saron; Siloam. O G D H B S I U R O X A G X R A E C E K

Yn ystod yr Hydref i gael profiad gwaith. gwelwyd Gerallt Jones Mae hefyd yn cynnal Ar y teledu o Fethesda, ddwywaith dosbarthiadau “Martial ar S4C. Y tro cyntaf ar y Arts” yn y pentre ac rhaglen Am Dro, lle roedd yn arwain grwpiau ar yn arwain tri o gerddwyr weithgareddau yn yr eraill yn ardal Bethesda. awyr agored. Yna yr ail dro ar y rhaglen Mae yn fab i Olwen Chwedloni lle roedd yn Jones a’r diweddar rhan o ddathlu Mis Hanes Rolant Wyn Jones, cyn- Pobl Dduon. darlithwyr yn y Coleg Darlithydd yw Gerallt Normal. Bu Rolant yn yng Ngoleg Menai, lle arwain Côr y Penrhyn am mae’n helpu’r myfyrwyr gyfnod. 17 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

gan Derfel Roberts Côr y Penrhyn Ar ôl darllen am benodiad Mrs yn organydd cynorthwyol yn Hydref 18, 1970. Corau o Ogledd doniol ond gwell yw peidio sôn Menai Williams yn arweinydd y y Gadeirlan ym Mangor. Fel Cymru oedd yn cymryd rhan yn dim ond am un digwyddiad. côr yn 1970, yn dilyn ymddeoliad y dywedir yn y cyflwyniad i’r yr wˆyl honno ac roedd llawer Yr hogiau’n cyrraedd yn ôl Mr Ffrancon Thomas, trown rwˆan erthygl gan y diweddar Caeron o waith dysgu ar y darnau ond i’r gwesty ar y nos Sadwrn at y rhifyn sy’n rhoi hanes penodi Roberts, “Ef hefyd yw’r Dirprwy llwyddwyd i’w meistroli. Profiad a phawb yn hwylio am eu Mr James Griffiths o Waen Wen, Arweinydd gyda Miss Alwena bythgofiadwy oedd canu dan gwelyau ac yn eu pyjamas. Glasinfryn yn gyfeilydd newydd Hughes, Bangor yn ddirprwy arweiniad Roy Bohana o flaen Aeth un aelod i roi ei ddillad yn i’r côr yn yr un flwyddyn. Roedd gyfeilydd.” torf enfawr o wyth mil fel y drefnus wrth ochr ei wely ond Mr Griffiths yn athro yn Ysgol cytuna’r holl aelodau dwi’n siwˆr. yn methu’n glir a chael hyd Llanfairfechan ar y pryd ac Llundain Y cyngerdd cyntaf i’r Cafwyd gwledd o ganu ac ar i’w drôns bach. Troi pob man côr gyda Mrs Menai Williams ddiwedd y cyngerdd cyflwynwyd drosodd a chanfod yn y diwedd oedd i gynrychiolwyr yr Undeb holl arweinyddion y corau i’r ei fod wedi ei adael amdano o Siarad Saesneg a’r rheiny gynulleidfa. Cytganau o’r operâu dan ei byjamas. yn dod o bob rhan o Brydain. oedd amryw o’r darnau – O Isis Rhoddwyd datganiad gan y côr and Osiris, Speed your Journey, Canmoliaeth Cystadlwyd yn a’r unawdwyr, a hefyd gan Mrs The Anvil Chorus a darnau fel Eisteddfod Genedlaethol Bangor Williams ar y delyn. Cododd Battle Hymn of the Republic ac yn 1971 a daeth y côr yn drydydd llywydd yr Undeb, Lady Heald, ar yn y Gymraeg canwyd Llanfair, allan o chwech o gorau. Roedd y diwedd a rhoi gwahoddiad i’r Tydi a Roddaist, Ar Hyd y Nos, yn bleser gweld Mr Ffrancon côr gael byrbryd ym mhencadlys Llef a Myfanwy. Thomas a Mrs Ceridwen Lloyd yr Undeb yn Dartmouth House, Arhosodd y côr yn Llundain Davies yn eistedd yn y seddau Llundain pan fyddem yn y dros y penwythnos a chafwyd blaen yn gwrando’n eiddgar a brifddinas ar gyfer Gwˆyl y Mil amser difyr a phleserus. mawr oedd eu canmoliaeth i’r o Leisiau yn Neuadd Albert ar Digwyddodd amryw o bethau côr ar ôl y gystadleuaeth.

Cymeriadau’r Côr Cyfres yw hon sy’n rhoi ychydig o uchel ar fy rhestr. fanylion am aelodau Côr y Penrhyn. Yr 11. Pwy ydy dy hoff ganwr/gantores? aelod y mis hwn yw Barri Davies sy’n Does gen i ddim ffefryn ond dwi’n byw yn Rachub. hoff iawn o AndyWilliams a Shirley 1. Be’ ydy dy enw llawn? Bassey. Barri Wyn Davies 12. Beth ydy dy farn di am ganu pop? 2 Oed? 49 Dwi’n hoffi cerddoriaeth pop. 3. Gwaith Cerddor hunangyflogedig. 13. Oes gen ti atgof am ryw ymweliad 4. Lle wyt ti’n byw? Rachub. efo’r côr? Roedd y teithiau i America 5. Un o le wyt ti’n wreiddiol? a Norwy yn wych ynghyd â’r cyfle i Maesgeirchen. allu perfformio yn Glastonbury. 6. Pa dri pheth fasai’n dy ddisgrifio 14. Pa ddiddordebau eraill sy gen ti y tu orau? Hoffi cael hwyl a jôc, dwi’n allan i’r côr? Dwi’n hoffi ysgrifennu gyfeillgar a hefyd dwi’n gerddorol. a recordio caneuon fy hun, rydw i 7. Ers faint wyt ti’n aelod o’r côr? hefyd yn hoffi darllen ac mae gen i Tua un mlynedd ar ddeg. angerdd am wersyllfa hefyd. 8. Pa lais wyt ti? Ail denor. 15. Oes yna rywbeth faset ti’n hoffi 9. Pam wnest ti ymuno â Chôr y gweld y côr yn ei wneud? Mae’r Côr Penrhyn? I helpu i gadw’r traddodiad yn iawn fel y mae ac yn ymdrin ag i fynd ac er mwyn y pleser o ganu amrywiaeth o genres cerddorol. hefo grwˆp anhygoel. 16. Unrhyw sylw arall yn ymwneud â’r 10. Pa un ydy dy hoff gân yn rhaglen y côr? Gobeithio bod pawb yn cadw’n côr? Mae hynny’n anodd i’w ateb gan ddiogel yn ystod yr amser anffodus fod yna gymaint ohonyn nhw ond hwn ac yn gobeithio y bydd y Côr yn mae “Anfonaf Angel” yn bendant yn ailddechrau cyn gynted â phosibl. 18 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Geiriau Hapus Trysorau Coll Wrth wrando ar y newyddion ar lawenydd. y teledu neu’r radio, neu ddarllen Rwy’n gobeithio eich bod yn Caradog Prichard y papurau newydd, yr ydym yn darllen hwn ar wiwdymp, sef ddyddiol yn dod ar draws geiriau ar adeg ffafriol, a’i fod yn rhoi - cyfrol newydd J. Elwyn Hughes sy’n disgrifio’r pethau negatif heulfodd (pleser gwych) i chi mewn bywyd. Clywir llawer yn ddarganfod y geiriau. Rhaid Dyma gyfrol ardderchog rhy aml geiriau megis damwain, dweud mai hapuswaith oedd sy’n goron ddiamheuol ar llofruddiaeth, ymosodiad, chwilio’r fath eiriau, yn peri i mi lafur Dr J. Elwyn Hughes terfysgaeth, ffrwydrad, hiliaeth, ganu llwyddwawd (cân hapus) ar fywyd a gwaith Caradog difrod, ac yn y blaen. Rhaid wrth weithio. Rydych yn hyffawd Prichard. Fel y gwˆyr llawer wrth eiriau o’r fath i ddisgrifio a (ffodus) nad oedd modd i chi yn barod, roedd Caradog chofnodi beth sy’n digwydd yn fy nghlywed! Gobeithio cewch Prichard wedi’i eni a’i fagu y byd – dyna yw swyddogaeth fwynhau hydref diaele (diofal) ym Methesda. Enillodd iaith, sef bod yn gyfrwng i ni a chynedwydd (dedwydd) yng dair Coron a Chadair yn yr gyfathrebu’n effeithiol – ac i nghwmni cyfeillion breulon Eisteddfod Genedlaethol, wneud hynny rhaid adrodd y da (hynaws). Byddwch wastadwyn yn ogystal ag ysgrifennu a’r drwg. (hapus yn barhaus) a ffriwlon nofel bwysig, sef Un Nos Yr oedd hoff grys t gan fy (llon eich gwedd). Ac os oes Ola Leuad, a ddyfarnwyd merch pan yn blentyn bach – un gennych gi, gobeithio ei fod yn ‘y nofel Gymraeg orau a glas ydoedd a llun gwên fawr gynffonlon! ysgrifennwyd erioed’ ac sy’n ar y tu blaen, ac ar y cefn ‘roedd Mae Geiriadur Prifysgol dal i fod ar faes llafur Safon aralleiriad lliwgar o gofnod Cymru yn drysordy o eiriau A ysgolion Cymru. mewn geiriadur (er nid GPC!): – o’r fath – porwch ynddo i Mae Trysorau Coll Hapus: bodlon, dedwydd, llon, ddarganfod y perlau. Rhowch Caradog Prichard wedi’i hysgrifennu’n llithrig drwyddi bendigedig, wrth fy modd. wybod os oes gennych ar draw a’r arddull yn lân a chyhyrog yn ôl teithi puraf yr iaith Roedd y crys t yn drawiadol ac lafar unrhyw air diddorol am Gymraeg. yn tynnu sylw. Mi fyddai pobl yn lawenydd neu hapusrwydd sydd Rhennir y gyfrol yn dair rhan; yn y rhan gyntaf, cynhwysir yr ymateb iddo gan ddweud ei fod heb ei gofnodi yno. Medrwch ohebiaeth at Garadog oddi wrth ei ddau frawd, Howell a Glyn, yn hyfryd, ac wedi rhoi gwên ar gysylltu â ni drwy ein gwefan, ac oddi wrth ei fam o’r Seilam yn Ninbych. Pennod ddiddorol eu hwynebau. Disgrifiad y gair ar e-bost ([email protected]), yw’r ail yn yr adran hon, sef ‘Caradog y Bardd’. Dyddiadur yn meithrin y teimlad. Mae gan neu wrth ysgrifennu i’r cyfeiriad Caradog rhwng 1963 a Chwefror 1980 yw’r deunydd yn y eiriau bwˆer. canlynol: bedwaredd bennod lle ceir golwg ar fywyd mewnol y bardd a’r Felly gyda’r bwriad o godi Geiriadur Prifysgol Cymru, llenor. calon, dyma gip olwg ysgafala Canolfan Uwchefrydiau Yn yr ail ran, y fwyaf a’r bwysicaf, cynhwysir yr ohebiaeth (ysgafn) ar rai o’r geiriau Cymreig a Cheltaidd, Llyfrgell at Garadog oddi wrth ei gyfeillion a’i gydnabod rhwng 1926 mwy anarferol yng Ngeiriadur Genedlaethol Cymru, a 1946. Ceir ynddynt gip ar y bywyd creadigol dros gyfnod Prifysgol Cymru sy’n cyfleu Aberystwyth, Ceredigion, o bron ugain mlynedd. Ceir yma lythyrau oddi wrth W. J. neu ddisgrifio hapusrwydd neu SY23 3HH Gruffydd, John Eilian, Thomas Parry, E. Prosser Rhys, a Kate Roberts, ymhlith eraill. Yr hyn a’m trawodd yng ngohebiaeth Thomas Parry yw’r modd yr oedd o a Charadog yn ymarfer eu dawn fel beirdd drwy sgwennu cywyddau at ei gilydd. Plaid Lafur Dyffryn Ogwen Yn y drydedd ran, a’r olaf, ceir llythyrau Caradog at ei wraig, Mattie, rhwng 1944 a 1946, pan oedd Caradog yn yr India. Cynhaliwyd cyfarfod o bwyllgor Blaid Lafur ar gyfer pedair Mae 50 o luniau yn y gyfrol sy’n cyfoethogi’r cyfanwaith. Ar y gwaith Plaid Lafur Arfon ar sedd rhanbarthol Gogledd diwedd, ceir Nodiadau, Llyfryddiaeth a Mynegai. ddechrau mis Hydref (gyda Cymru. Mae yn y gyfrol gyfoethog hon saig bleserus yn aros chynrychiolaeth o Ddyffryn Da hefyd oedd clywed bod llengarwyr y fro hon a’r tu hwnt. Rydym yn ddyledus iawn i Ogwen), yn bennaf i ddechrau’r Llywodraeth Lafur Senedd Elwyn am ei lafur yn casglu at ei gilydd bopeth sy’n wreiddiol broses o o ddewis ymgeisydd Cymru’n dal i roi sylw i bethau ar Garadog Prichard ac y mae’r gyfrol yn ychwanegiad Arfon ar gyfer etholiadau ar wahân i Covid-19 e.e. bod dadlennol at yr ymdriniaethau sydd gennym yn barod ar y Senedd Cymru fis Mai nesaf- nifer y bobl sy’n dioddef o dlodi llenor a’r bardd. gyda’r cyfarfod dewis ar tanwydd wedi haneru ers 2008, Dyma englyn i Garadog Prichard a ysbrydolwyd wrth i mi ddechrau mis Rhagfyr. Da bydd cynghorau sirol yn cael ddarllen y gyfrol: oedd clywed taw Andy Short defnyddio pryniant gorfodol (Cadeirydd Plaid Lafur Ynys ar gyfer tai gwag ac y bydd Caradog Prichard Môn), sy’n gefnogol iawn i’r gwaharddiad ar ysmygu mewn O’i ing y dôi ei angerdd – y teimlad Gymraeg, yw’r ail ar restr Y caeau chwarae a chaeau ysgol. Oedd teml ei alargerdd; O ddwys awen y pencerdd A gwae’i gur ganed y gerdd. Goronwy Wyn Owen

www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan J. Elwyn Hughes, Trysorau Coll Caradog Prichard (Y Lolfa, 2020), 342 tud. Copïau ar gael yn Siop Ogwen. 19 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Ysgol Abercaseg a Penybryn

Gardd yr ysgol Disco diwedd hanner tymor Mae ychydig o blant blwyddyn 2 wedi bod yn Yn dilyn cyfnod mor hir adref a hanner andros o brysur yn ddiweddar yn gweithio tymor cyntaf prysur yn ôl yn yr ysgol, ar wella gardd ysgol Abercaseg. Roedd Mr yn sicr roedd pob plentyn yn haeddu Mike Goldthorp (neu Mr Meic fel y gelwid gan ychydig o hwyl. Felly ar ddydd Iau olaf y plant!) wedi dod i helpu a’u dysgu ychydig yr hanner tymor cafodd pob dosbarth eu am arddio. Cafodd y plant y cyfle i ddefnyddio disco eu hunain ac ychydig o gemau a offer garddio ar gyfer chwynnu, plannu ffa a chystadlaethau. Roedd yr ysgol yn gynnwrf hefyd wedi cael cychwyn dysgu ychydig am i gyd a phawb wedi bod wrth eu boddau gompostio. Mi fydd Mr Meic yn ôl yn rheolaidd yn dawnsio, chwerthin a chystadlu. Da ar ôl yr hanner tymor fel bod gweddill plant iawn pawb am weithio mor galed yn eich blwyddyn 2 yn cael cyfle i weithio ar yr dosbarthiadau newydd. ardd. Rydym yn edrych ymlaen at weld y datblygiadau fel mae’r flwyddyn yn mynd yn Babi newydd ei flaen. Llongyfarchiadau mawr iawn i Miss Hannah Bydd disgyblion Pen-y-bryn yn dathlu Burton ar enedigaeth ei mab. Mae pawb Wythnos Eco yn fuan wedi hanner tymor ac yn yr ysgol yn dymuno’n dda iddi yn ystod yn gweithio gyda Mr Meic ar gyfer creu ‘fferm y cyfnod arbennig hwn ac yn gobeithio y lysiau’ ar dir Abercaseg – enghraifft arall o’r gwneith hi fwynhau pob eiliad adref hefo ddau safle yn gweithio’n agos ac effeithiol fel Elis bach. un sefydliad addysgol er lles plant Bethesda. Adeilad Pen-y-bryn Wel wir, mae’r adeilad yn ddigon o sioe yn dilyn gwariant sylweddol gan yr Awdurdod Lleol, yr ysgol a chyfraniad hael gan Diolch Gyfeillion yr ysgol yn ogystal! Hoffwn ddiolch yn fawr iawn i Tesco am Mae’r gwaith yn cynnwys iard tarmac gyfraniad arbennig o lwyth o wahanol newydd, ail-rendro tu allan i’r adeilad mewn adnoddau diddorol i’r ysgol, sticeri, lliwiau arbennig, ffenestri newydd, addurno paent, dillad gwisg ffansi a llawer iawn a pheintio tu mewn yr ysgol a bleinds mwy i gadw’r holl blant yn brysur. modern a phwrpasol yn y dosbarthiadau. Gwych! Bydd gwaith pellach i adnewyddu nenfwd y llawr cyntaf yn mynd rhagddi yn ystod i elusennau lleol drwy warchod a cherdded y flwyddyn ariannol nesaf. Rydym oll yn cwn i ffrindiau a theulu. Cafwyd y tair hefyd credu bod plant Pen-y-bryn ac Abercaseg yn eu gweld yn tacluso’r parc. haeddu cael addysg mewn awyrgylch braf Da iawn wir genod am ddangos parch at a phwrpasol, ac yn wir rydym yn llwyddo i ein cymuned. gyrraedd ein nod. Mae staff a llywodraethwyr Pen-y-bryn ac Abercaseg am weld ysgol liwgar a modern sy’n parchu ei hanes a’i diwylliant, ond sydd yn symud ymlaen yn bwyllog ond penderfynol tuag at ragoriaeth, i baratoi’r disgyblion ar gyfer eu dyfodol fel dinasyddion.

Colled Anfonwn ein cydymdeimlad dwysaf at Ceri, Anni a Cwˆt a’r teulu estynedig yn eu profedigaeth o golli un mor annwyl ag Alun. Bydd staff a holl gymuned yr ysgol yn gefn i’r ddwy fach a’r teulu yn ystod y cyfnod anodd sydd i ddod.

Ac yn olaf…neges fach hapus! Braf oedd darllen ar dudalen ‘Pesda Positif’ ar y cyfryngau cymdeithasol yn ddiweddar, hanes un o drigolion Pesda yn adrodd sgwrs roedd hi’n ei gael gyda thair merch dosbarth Elidir yn y parc. Roeddynt yn sgwrsio’n llawn brwdfrydedd am ei syniadau mentergarwch er mwyn codi arian 20 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

AR DRAWS Croesair Tachwedd 2020 1 Troedio (4) 3 Pum cant, un a mil yn swm go dda i’r hen Rufeiniaid, ond yn llai nag ychydig i’r hen Gymry (3) 8 Y môr ar ei anterth (7) 9 Cyff neu frigyn trwchus (5) 10 William Morgan, ond nid yr un efo’r defaid barus (5) 11 Yn agos ond yn flêr mae’r fro, ac yn drwsgl iawn (7) 12 Un deg pump o gwˆn Cymreig (6,5) 17 Cyfarfod i drafod (7) 19 Mae y gwas yn cymysgu dwˆr ac aeron bach duon i wneud gwin (5) 21 Athletwraig a chyflwynydd rhaglenni ar S4C yw Ms Morgan (5) 22 Pig i mewn yn fusneslyd (7) 23 Tymheredd canol lloeren efallai (3) 24 Mewn cam i’r iawn gyfeiriad mae hwyl a sbort i’w gael (4)

I LAWR 1 Dwy linell o farddoniaeth (6) 2 Hon sy’n amgen gyfforddus i law oer (5) 3 Er mor fregus, rhown esgid i’n brawd o Fangor (7) 4 Tafod, meddwl neu gyllell i mi gnoi cil arno (6) 5 Rhywbeth sy’n atgas gennych (6) 6 Rhai sy’n driw a ffyddlon i’w cenedl yn ôl ein hanthem (11) 7 Mae’n gwneud afon yn gegog! (4) 13 Monwysion (7) Gair o Eglurhad lles a thegwch â phawb yn yr amser dyrys 14 Chwilio yn y ddôl gam am rywun i’w Mae’r misoedd wedi hedfan heibio ers i’r yma gofynnir i chi’ngaredig i beidio ag anfon ddilyn yn ei swydd (6) Croesair diwethaf ymddangos yn y ‘Llais’,ac atebion fel arfer mewn e-bost na thrwy’r 15 Ymbil yn daer (6) un neu ddau yn gweld ei golli. Felly fe post na thrwy’r twll llythyrau. Diolch am eich 16 Dangos fod bwyd yn wydn a hen benderfynwyd ailafael ynddi, Ond yn anffodus cydweithrediad. Cynhwysir y Croesair uchod yn ynghanol lli (6) mae pryderon ac ansicrwydd y cyfnod unig er mwyn i chi gael rhywbeth i’ch diddori 18 Coch, gwyn neu binc lliw rhosyn. presennol yn dal i fodoli, felly ni fyddwn yn mewn cyfnod mor ddiflas !! Cewch yr atebion Iechyd da! (4) ystyried y Croesair fel cystadleuaeth nes yn rhifyn y mis nesaf. Hysbyswn chi pan 20 Eden a Gethsemane (5) y daw diogelwch a threfn arferol yn ôl. Er fyddwn yn ailafael ynddi o ddifri unwaith eto. 21 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

gair neu ddau Nyth y Gân John Pritchard Y Lloer Mae lleuad dros y wlad lom, – a’i golwg Yn gwylio’n syn arnom, CYD-DESTUN A boed ei llewyrch tra bôm Term da ydi ffôn clyfar’. Mae’n dweud y cyfan am Yn rasol ofal drosom. y ddyfais fach ryfeddol sydd ym meddiant cynifer ohonom erbyn hyn. Ymhlith llu o bethau eraill mae’n anfon penawdau newyddion ataf bob hyn a hyn. Ran amlaf, eu hanwybyddu a wnaf, ond mi sylwais ar un neges y dydd o’r blaen. Roedd y pennawd mor drawiadol: ‘People will blame Boris Johnson, God of Chaos’. Roedd hwn yn ddisgrifiad o Brif Weinidog San Steffan nas gwelais cyn hynny! Ond yna mi sylwais mai penawdau dwy stori wedi eu gwasgu at ei gilydd ar sgrin y ffôn Moel Faban Yr Hydref oedd y geiriau: y naill yn dweud y bydd pobl yn Dacw hi’n las fel palas pur, – y gaer Syrth ei fes o gynnes gôl, – a’i liwiau beio Mr Johnson os na sicrheir cytundeb masnach Ar y gorwel eglur; Sy’n loyw a hudol; rhwng y Deyrnas Unedig a’r Undeb Ewropeaidd, Draw ymhell wrth odre’i mur Ar aden muda’r wennol, a’r llall yn awgrymu y gallai asteroid (a enwyd Gwŷdd a meysydd cymesur. Ond yn ei nwyf daw hi’n ôl. ‘Apophis’ ar ôl duw Anrhefn yr hen Eifftiaid) daro’r Ddaear yn y flwyddyn 2068. Y Dderwen Pïod Mor rhwydd oedd camddeall trwy dynnu Di-bryder ydyw’r dderwen, – ac erys Adar anfri yw’r pïod, – y bradwyr Yn gawraidd ei changen; Â’u bryd ar ymosod; darnau o benawdau’r ddwy stori allan o’u cyd- O ddawn praff gwreiddyn y pren, Yn daer mae’r lleiddiaid yn dod destun. Mae bob amser yn beryg dyfynnu geiriau Angor mewn stormydd angen. A thrannoeth noeth yw’r nythod. pobl o’u cyd-destun. Mae’n rhwydd gwneud cam â phobl trwy wneud hynny gan fod modd Gardd Goronwy Wyn Owen camliwio’r geiriau a rhoi iddynt ystyr wahanol i’r Mae mwy i ardd na harddwch, – dihafal hyn sydd ynddynt yn eu cyd-destun gwreiddiol. Dyfiant a thynerwch; Nid gwleidyddion yn unig sy’n dioddef yr Y gwerth yn ei phrydferthwch annhegwch hwnnw; gall geiriau pawb ohonom Yw’r lliw a gyfyd o’r llwch. fagu ystyr wahanol o’u cymryd allan o’u cyd- destun cywir. O glywed fod hwn a hwn neu hon a hon wedi dweud rhywbeth, doeth bob amser yw sicrhau ein bod yn deall pryd a pham, neu ym mha gyd-destun y dywedwyd y geiriau. Mi allwn gamddeall neges y Beibl os na ddarllenwn y cyfan yn ei gyd-destun. Y mae i’r Beibl ei gyd-destun hanesyddol a diwylliannol a llenyddol, ac mae’n rhaid cofio hynny wrth geisio deall ei neges. Mae yna bob math o lyfrau ac adnoddau i’n helpu i wneud hynny: mwy nag erioed o’r blaen wrth reswm. A diolch am hynny. Ond mae yna rywbeth mwy sylfaenol fyth nad oes raid i ni wrth yr un llyfr nac adnodd Cwymp y Dail Ymochel i’n helpu i’w wneud. Un o’r pethau symlaf a Y goeden farwaidd fwriodd Oer gysur am hir gawsom o glywed Ei dail yn araf bach, Y glaw’n cau amdanom; phwysicaf y medrwn ei wneud yw darllen pob Ar ôl i’r erwau oeri Yno’n drist, a’r awr yn drom, adnod a darn o’r Beibl o fewn eu cyd-destun yn Nid oedd yr un yn iach. Rhyw angen deimlwyd rhyngom. y bennod y maent ynddi. Nid oes o reidrwydd angen gwybodaeth arbenigol o gefndir gwahanol Am hir rhyw hiraeth heriol Y Gân lyfrau’r Beibl er mwyn gwneud hynny. Mater Ddaeth drosom wrth ei throed Sawl cerdd a ddaw o’n gerddi, a gwrandawn syml ydyw o ddarllen y geiriau fel y bwriadwyd i Wrth wylio cwympiad campus Cans llawn fydd y llwyni ni eu gweld a’u clywed, yng nghyd-destun rhyw Yr hydref fel erioed. O loniant eto ’leni ddigwyddiad neu rywbeth arall a ddywedir. Y A gawsom ’nôl atom ni. mae gwerth i ddyfynnu adnodau o’r Beibl, a Gwyntoedd â’u drysu dreisiodd thros y blynyddoedd rhoddwyd gwerth ar ddysgu Y rhelyw oedd ar ôl, Cardotyn A swrth a chlaf o’r syrthio Y dyn hynod ei hanes, yn edrych adnodau ar y cof. Mae llawer o’r adnodau a Fu’r llu ar lawr y ddôl. Gan adrodd ei neges ddysgwyd yn gymorth mawr wrth eu dwyn i gof. O’i encil gyda’i hances Ond buddiol bob amser ydi gweld yr adnodau Y dail ddaw atom eto Ar lawr yn begera’i les. hynny yn eu cyd-destun priodol, rhag i ni eu Gan ddilyn tywydd mwyn; camddeall a’u cam-gymhwyso. Y gwanwyn ddaw â’r geni Dafydd Morris A llenwi llawer llwyn. 22 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020 Pum Croes Filwrol gan Andre Lomozik

Dyma fel mae’r Groes Filwrol yn wrhydri ysblennydd a’i ddewrder. Bethesda yn y 45 mlynedd cael ei disgrifio:- Da gennym ddeall fod Capt. yr oedd y teulu wedi treulio Hughes yn gwella o’i glwyfau yn yma, ond fod caredigrwydd ei “The Military Cross is the third- rhagorol. W.H.R. thrigolion yn parhau yr un a level military decoration awarded A’r llall yn y North Wales phan ddaeth i’r ardal gyntaf. to officers and other ranks of Chronicle & Advertiser for the Diolchwyd hefyd i’r Ysgrifenydd, the British Armed Forces, and Principality, Ebrill, 19, 1918, t.4:- Mr. W. Thomas, Elfed Terrace, a’r formally awarded to officers of MILITARY NEWS – Captain Trysorydd, Mr Richard Hughes, the Commonwealth countries”. Oscar Stanley Hughes, son of Gwynfa, am drefnu cyfarfod mor Dyfarnwyd y fedal am y tro cyntaf Mr. & Mrs. T Herbert Hughes, lwyddiannus. yn 1915. Glanogwen School House, Mae Robert Parry (Trebor Yn Llyfr Llenyddiaeth ac was among those who were Llechid) yn enwi Alfred Williams Enwogion Llanllechid a Llandegai presented with the Military Cross fel un arall a enillodd y Groes gan William Parry (Llechidon) a on Saturday last, by the King at Filwrol, ond mae’n ymddangos Robert Parry (Trebor Llechid), Buckingham Palace. His Majesty mai camgymeriad yw hyn, gan mae Robert Parry yn ‘Pennod y shook hands with him, and ei fod wedi ysgrifennu erthygl Milwyr’ yn nodi enwau’r bechgyn warmly congratulated him. yn Y Drych dyddiedig Tachwedd a laddwyd o ardal Dyffryn Mewn adroddiad arall mae yn 14, 1918, t.7 yn enwi Arthur L. Ogwen yn ystod y Rhyfel Byd sôn ei fod wedi ei gladdu dan Parry, fel y bachgen a enillodd Cyntaf, yn ogystal a rhai a fu bridd ddwywaith yn ystod yr y fedal. yn gwasanaethu yn y Rhyfel, ymosodiad. o wahanol enwadau’r capeli Ar yr 28ain o Rhagfyr 1917, ARTHUR L. PARRY ac eglwysi’r cylch. Yn eu plith cynhaliwyd cyfarfod yn Mae hyn yn cyd-fynd a chyfrifiad mae’n enwi tri a dderbyniodd Glanogwen Church House, 1911, gan mai Arthur L. Parry y Groes Filwrol, sef Oscar gan gymdeithas y C.E.M.S. oedd yn byw yn Glanogwen Stanley Hughes, Glanogwen Mae’r adroddiad yma yn sôn Cottage, gyda’i deulu, sef John School House, Alfred Williams, am gyflwyno Capten O. S. W. Parry, y tad yn 61 oed, ei fam Glanogwen Cottage, (Arthur Hughes gydag anrheg fel Charlotte yn 60 oed, a’i frawd L. Parry) a’r Parchedig Arthur gwerthfawrogiad y gymdeithas William Parry yn 23 oed. ‘Roedd William Davies, gweinidog o’i anrhydeddu gyda’r Groes Arthur yn 17 ml. oed. Dyma’r Wesleaidd yn eglwys Siloam, Filwrol, am ei ddewrder yn adroddiad o’r Drych:- NODION O Bethesda. ystod y rhyfel yn Ffrainc ym BETHESDA, ARFON, gan TREBOR mis Mehefin. Yn absenoldeb LLECHID. Anrhegu Milwr, sef OSCAR STANLEY HUGHES y cadeirydd, y Parch. R. Arthur L. Parry, Glanogwen Ganwyd Oscar Stanley Hughes, yn ‘Roeddynt i gyd yn ddwyieithog yn Rhys Hughes, fe gymerodd Cottages, ar ôl treulio tua fab i Thomas Herbert a Charlotte ôl y cyfrifiad. Benjamin Thomas, y gadair. blwyddyn a hanner yn Ffrainc. Y Hughes, yn y flwyddyn 1886. Mae nifer o adroddiadau am Fe siaradodd yn uchel am mae efe yn un o’r ychydig filwyr ‘Roedd ei dad yn ysgolfeistr ar Oscar yn y papurau, a chawn y wasanaeth cyffredinol a milwrol yn yr ardal sydd wedi ennill y ysgol bechgyn Glanogwen, ac yng ddau adroddiad yma amdano, un y Capten. Anerchodd y Parch. Fedal Filwrol am wrhydri ar faes nghyfrifiad 1901 ‘roedd y teulu yn ymddangos yn Y Llan, Medi 28, D. Thomas, B.A., y gynulleidfa y frwydr, ac mae yn ddiamau fod yn byw yn Glanogwen School 1917, t.2 :- gydag adroddiad swyddogol am pawb yn barod i’w longyfarch House. ‘Roedd Thomas Herbert yn GWROLDEB MILWR – Da wobrwyo’r Capten. Yna ar ran am ei wroldeb. Yn Ysgol Sul enedigol o Lanfairfechan, a’i wraig gennym ddeall fod Cadben Oscar y gymdeithas daeth Mrs. W. R. Glanogwen cyflwynwyd iddo o Birmingham. Stanley Hughes, mab Mr a Mrs Lloyd ymlaen i gyflwyno’r Capten logell llyfr hardd, a fountain pen Yng nghyfrifiad 1891 ‘roedd y T. H. Hughes, School House gydag anrheg o ‘silver cigarette gostus gan nifer o’i gyfeillion teulu yn cynnwys pump o blant, wedi ennill y groes filwrol am ei case and cigar holder’. Diolchodd yn yr Ysgol Sul. Cyflwynwyd yr sef Mary Jane, yn 19 ml. oed, wroldeb amlwg ac ymroddiad Capten Hughes i’r gymdeithas, anrhegion iddo gan y Parch. R. R. ac wedi ei geni yng Nghaergybi. i ddyledswydd yn ystod gwrth- a dywedodd ei fod wedi ceisio Hughes, a siaradwyd gan Mr. T. ‘Roedd hi wedi ei nodi fel “pupil ymosodiad y gelyn. Er bod dan cynnal ei ddyletswyddau gore y Herbert Hughes, cyn ysgolfeistr y teacher” ar y cyfrifiad. Yna daeth “shells” ddwywaith a’i glwyfo gallai, a gobeithiai y gallai ddal lle, yn ogystal a W. Thomas, Elfet Thomas H. yn 15 ml. oed ac yn yn dost yn ystod tân-beleniad ymlaen i wneud hynny. Terrace, a Benjamin Thomas, Llys yr ysgol. Charlotte oedd nesaf yn ofnadwy, gwrthododd adael ei Ar ran y teulu diolchodd ei dad Meurig. 13 oed, ac yna ddau o fechgyn, adran, ond glynodd yn ddewr T. Herbert Hughes i’r gymdeithas, Bevan Waterton yn 9 oed ac wrthynt, gan eu calonogi o dan a dywedodd ei fod wedi gweld Oscar Stanley Hughes yn 5 oed. amgylchiadau dychrynllyd, trwy ei llawer o newidiadau yn hanes Parhad ar t23 23 Llais Ogwan | Tachwedd | 2020

Parhad o t22 mawr ar y gylchdaith am yn agos i ddwy flynedd, a theimlir chwithdod Y TRYDYDD PERSON A ENWYD yn yn y pulpud ar ei ôl. Cychwynnodd Llyfr Llenyddiaeth ac Enwogion am Mesopotamia ddydd Mawrth, Llanllechid a Llandegai gan ac fe gymer iddo o fis i bum William Parry (Llechidon) a Robert wythnos cyn cyrraedd ohono ei Parry (Trebor Llechid) oedd:- gatrawd ym Mesopotamia. Bu yn gweini ar y gatrawd hon, hynny A. W. DAVIES yw, lawer ohoni, pan yr oedd yn Y Parch A. W. Davies (Arthur gweinidogaethu yn y Rhyl, ac aeth William Davies). Ganwyd yn ddwfn i’w serchiadau. Caria ef yn 1871 yn Chesterton, ddymuniadau goreu a gweddïau yr Staffordshire. Dora Catherine ardal oll gydag ef. Bydded i nawdd (Owen) oedd ei wraig ac ‘roedd y nef fod drosto, a’i ddwyn yn ôl yn Cadwyn Ogwen hi yn 29 mlwydd oed yng fuan, fuan. nghyfrifiad 1911. ‘Roedd pedwar Cawn adroddiad arall amdano Bydd rhai ohonoch sy’n defnyddio yn mynd o nerth i nerth gyda o blant ganddynt, ond dim ond yn Yr Herald Cymraeg, Mehefin gwasanaeth siopa arlein Cadwyn danfoniadau i dros 1000 o tri sydd yn cael eu henwi yn y 19, 1917, t. 2:- Ogwen yn gyfarwydd iawn a aelwydydd wedi eu gwneud cyfrifiad, sef Hugh Owen yn 7 Ennill Y Groes Filwrol – Am wynebau Jan ac Alun wrth ers lawnsio’r cynllun ym Mis oed, wedi ei eni yng Nghonwy, wrhydri ar faes y gwaed yr iddynt gludo neges i’ch drysau ar Ebrill 2020. Mae gwerth dros Arthur Francis yn 5 oed, Brymbo, enilliodd y Caplan Arthur W. ddyddiau Iau. Mae’r ddau wedi £25,000 o werthiannau wedi eu a Mary Gwendoline yn 5 mis Davies, cyn-weinidog y Wesleaid, bod yn cynorthwyo gyda chynllun gwneud ers sefydlu’r cynllun oed, Llangollen. Daeth y teulu y Groes Filwrol a’r anrhydedd Cadwyn Ogwen ers y cychwyn a a’r arian hwnnw i gyd yn aros a i fyw i Fethesda yn 1914, pan sy’n perthyn iddi. Gyda’r hoffai staff Partneriaeth Ogwen chylchdroi yn yr economi leol. sefydlwyd y Parch A. W. Davies, fyddin sydd yn ceisio ymlid a ddiolch iddynt am eu cyfraniad Rydym yn gweld y cynllun fel yng nghylchdaith Gogledd Cymru gorchfygu’r Tyrciaid rhyfelgar o pwysig i lwyddiant y cynllun ffordd o gefnogi busnesau lleol (Bangor, Bethesda) gyda’r wlad Canaan y mae Mr. Davies ers ei sefydlu yn ol ym mis ac yn ddiweddar, rydym wedi Wesleaid. Fe ymunodd a’r fyddin ers rhagor na blwyddyn, a diau y Ebrill. Er na fydd Alun a Jan yn cael cefnogaeth Zip World i’r fel caplan yn 1916, a dyma fel bydd yn dda gan yr ardalwyr a’i gwneud y danfoniadau wythnosol gweithgareddau gyda’r cwmni mae Y Dinesydd Cymreig, Mawrth gyfeillion glywed am ei lwyddiant o hyn allan, mae nhw’n dal yn menthyg fan drydan i’r fenter 15, 1916, t.5 yn adrodd ei hanes:- a’i aberth gyda’r bechgyn ymhell i gynorthwyo Lucinda gyda wneud danfoniadau bob dydd YMADAWIAD Y PARCH A. W. o’u broydd genedigol. chynllunio danfoniadau a mae’n Iau. Mae ysbryd gydweithredol y DAVIES, BETHESDA Yn y London Gazette Awst diolch yn fawr iddynt am bopeth cynllun yn mynd o nerth i nerth Fel y datganwyd yn ein nodion 14, 1917, cawn y canlynol:- Rev. mae nhw wedi ac yn parhau i’w a mae hynny wedi ei gydnabod o Fethesda yr wythnos ddiweddaf, Arthur William Davies, Temp. C.F. wneud. gan fudiadau cenedlaethol fel y y mae’r Parch. Arthur William (Chaplin to the Forces) 4th Class Er fod y cynllun yn cael ei DTA a Chanolfan Gydweithredol Davies, gweinidog Wesleaidd attd. Welsh R. For conspicuous arwain gan staff cyflogedig Cymru - gyda’r ddau fudiad yn Siloam, Bethesda, wedi cael ei gallantry and devotion to duty. He Partneriaeth Ogwen, ni fyddai enwebu Partneriaeth Ogwen benodi yn gaplan i’r Gatrawd displayed the greatest courage Cadwyn Ogwen yn llwyddo am ‘Restr Anrhydedd’ Social Gymreig, ac i fyned i Mesopotamia. and devotion in organising the heb gyfraniad gwirfoddolwyr Enterprise Futures 2020. Nos Iau cynhaliwyd cyfarfod stretcher-bearers, and collecting a hoffem ddiolch hefyd i Elin I brynu nwyddau gan ymadawol iddo yn Siloam, and attending to the wounded at Doyle, Beca Roberts a Lleucu gynhyrchwyr lleol a chefnogi’ch dan nawdd Cyngor yr Eglwysi great personal risk under heavy Bryn sydd wedi bod yn helpu economi leol, ewch i www. Rhyddion, ac fel cydnabyddiaeth shell and machine-gun fire. gyda gwaith pecynnu nwyddau ogwen.cymru/Cadwyn-Ogwen iddo am ei wasanaeth gwerthfawr Mae adroddiad am ei dychweliad yn achlysurol. Diolch i bawb sydd wedi ein i’r ardal cyflwynwyd iddo bwrs i’r ardal yn ymddangos yn Yr Mae cynllun Cadwyn Ogwen helpu ar hyd y daith. o aur. Daeth amryw o eglwysi Herald Gymraeg, Gorffennaf 22, Wesleaidd y gylchdaith â rhoddion 1919, t.6:- teilwng i’w rhoddi yn y pwrs. CYRRAEDD GARTREF – Wedi Teimlir colled anarferol ar ôl gwasanaethu fel caplan am Mr. Davies yn y cylch hwn, gan dros dair blynedd gyda’r fyddin mor ymarferol ac eang oedd ei cyrhaeddodd y Parch Arthur W. wasanaeth iddo. Yr oedd ei dyˆ fel Davies, Siloam gartref ddydd Iau. swyddfa gyhoeddus yn cael ei Ym Mhalestina gyda’r milwyr lanw gan bobl yn dyfod i ofyn am y bu Mr. Davies, ac enillodd help ac i lanw “Forms” ynglyˆn â’r y Groes Filwrol. Drwg gan yr rhyfel. Ysgrifennodd gannoedd oll o’r ardalwyr fod ei dymor o lythyrau dros bobl, a helpodd gweinidogaethu yn terfynu yma gannoedd o deuluoedd mewn y mis nesaf ac na cheir llawer o’i argyfyngau pwysig. Yr oedd yn wasanaeth yma fel gweinidog. wˆr cymdeithasgar heb ei ail, a’i Diolch i Idris Lewis, Ffordd galon garedig yn agored a pharod Bangor am gymorth i ddarganfod bob amser i gynorthwyo a rhoddi hanes Arthur W. Davies. help llaw i’r rhai fo’n galw arno. (I’w barhau yn rhifyn mis Pregethodd gyda chymeradwyaeth Rhagfyr)