Team LottoNL-Jumbo was de succesvolste schaatsploeg van INTERVIEW het pre-olympische jaar. Reden te meer om trainer Jac Orie, die al langer op ons lijstje stond, aan de vooravond van het Olympi- sche jaar 2018 uitgebreid te interviewen. Hij staat bekend om zijn wetenschappelijke aanpak. Maar wat is zijn achtergrond, wat drijft hem en hoe ontwikkelde hij zich als trainer?

Jac Orie: trainer, wetenschapper, ver­ nieuwer Deel 4 (slot): Het geheim van de firma

Hanno van der Loo ‘Ik geloof niet in details, ik werk er niet dat disbalans brengen. Nee, met die & Dick Leseman aan’ was een van de eerste uitspraken arm heeft hij juist balans. Er zijn zoveel van Jac Orie in dit interview. Waar plusjes en minnetjes, kom op, hoe kan andere coaches, ook buiten de schaats- ik die nou allemaal besturen? Daaron- sport, wellicht heel gedetailleerd wer- der zit een laag met de grote factoren, ken aan techniek, bijvoorbeeld de start de grote ‘plussen’. Alleen als een detail of een specifieke houding, houdt Orie zo belangrijk is als bij Ids Postma met zich naar eigen zeggen alleen maar be- zijn enkel (zie kader), dan is het geen zig met de grote lijnen. Ook in eerdere detail meer. Verder zijn details de ruis interviews geeft hij dit al aan: ‘Een van het systeem, of alleen symptomen detail is bijvoorbeeld de manier van van de onderliggende basisvoorwaar- schaatsen. Zo wordt er wel gezegd dat den. Kijk, als ik een 3 cilinder autootje je de romp stil moet houden. Hoezo? heb en jij hebt een 6 cilinder, dan kan Hoe kun jij dat nou bepalen? Ja, het ik er bij mij brede wielen onder zetten, ziet er mooier uit. Als iemand zijn de antenne eraf halen, een snel uit- arm een beetje laat hangen, dan zou laatje monteren, beetje aan de ontste-

Compromisassen Ids Postma had problemen met de klapschaats. In de bochten kon hij niet goed op zijn linkerbeen staan. ‘Door de klapschaats krijg je wat meer plantairflexie en druk je de voet weg met een dwingende slotrotatie in de knie’ legt Orie uit. Toen tijdens zijn studie Bewegingstechnologie het onderwerp compromisassen van het bovenste en onderste sponggewricht werd behandeld, moest hij meteen aan Postma denken. Als afstudeeropdracht ontwikkelde hij vervolgens een klapschaats met een sche- ve as, om het probleem van de linkervoet van Postma op te lossen.

2 Sportgericht nr. 6 / 2017 – jaargang 71 king rommelen, de in- en uitlaatpoor- nodig. De sporters zetten alles opzij merkelijke vooruitgang van ten wat uitvijlen, hem ietsje verlagen om de beste van de wereld te worden. ter sprake. In 2011 en 2012 haalde hij … Op zich misschien allemaal kleine Dan kunnen wij niet meer doen dan zilver op de 1000 meter tijdens de WK plusjes, maar het koppel dat ik nodig alles wat in ons beste vermogen ligt afstanden. In de jaren erna was hij heb om jou te verslaan (vertaald naar om dat rendabel voor ze te maken.’ En vaak een van de favorieten, maar won schaatsen: het vermogen per slag), dat dus worden de geheimen niet zomaar hij niet. Totdat hij in 2017 zowel op de haal ik er natuurlijk nooit en te nim- prijsgeven, om te voorkomen dat de 1000 als de 1500 meter goud haalde. mer mee. Als je bepaalde fysiologische concurrentie aan de haal gaat met Op de vraag waarom ‘het’ er nu wel voorwaarden niet hebt, dan red je het de verworvenheden van Orie en zijn uitkomt, zegt Orie: ‘We zijn veel aero- gewoon niet in het schaatsen.’ team. ber gaan trainen en dat heeft effect ge- Toch licht hij af en toe, tussen de regels had. Dat meet je natuurlijk niet alleen

Basisvoorwaarden door, wel wat tipjes van de sluier op. af aan VO2max. Als je naar zijn lac- Orie onderscheidt een vijf- of zestal In deel 2 van dit interview (Sportgericht taatwaarden kijkt, dan zie je duidelijk: basisvoorwaarden. Als zijn schaat- 4-2017) bespraken we zijn ideeën over aerober. Verder is hij efficiënter gewor- sers aan die voorwaarden voldoen, dan presteren ze vrijwel altijd ook naar behoren. ‘Wat ik heb geleerd is: als een sporter niet presteert, ga dan terug naar de basisvoorwaarden. Ga kijken aan welke voorwaarde niet in voldoende mate is voldaan. Vind je het niet direct, blijf dan toch kijken. Op een gegeven moment, in een bepaalde context, zie je dan bijvoorbeeld toch ineens dat er één voorwaarde is die eigenlijk niet zo goed voor elkaar is en dat twee andere voorwaarden dat een beetje compenseren. Als je het pro- bleem zo weet te lokaliseren en daar aan gaat werken, dan gaat het weer lo- pen. Dan gaan de factoren elkaar weer Figuur 1. Verdeling van trainingsarbeid over de intensiteitszones 1 (lactaat < 2mmol/l), 2 (lactaat 2-4 versterken. Als iemand niet goed rijdt, mmol/l) en 3 (lactaat > 4mmol/l) in het Nederlandse topschaatsen in de periode 1972-2010. Data ontleend aan Orie et al.1 (figuren 1 en 2). NB: Het gaat hier om de netto trainingstijd per zone, dus zit het altijd ergens in die basisvoor- alle rustcomponenten van de training zijn niet meegerekend. waarden en nooit in de details. Dat is wat ik geloof.’ Dus werken Orie en zijn team het hele jaar aan die vijf of zes ba- teamsamenstelling en dat er een balans den.’ ‘Is dat niet ten koste gegaan van sisvoorwaarden. ‘De beste sporters, de moet zijn tussen egoïsme en altruïsme: zijn explosiviteit?’ is onze volgende grote kampioenen, die hebben alle ba- ‘Een basisvoorwaarde is hoe ik het team vraag. Orie: ‘Nee, hij is qua explosivi- sisvoorwaarden niet gewoon goed voor samenstel. Het spanningsveld tussen teit hetzelfde gebleven. Je ziet wel dat elkaar, maar extreem goed. Hoe beter ik aan de ene kant egoïsme en aan de zijn 500 meter wat minder stabiel is die basisvoorwaarde voor elkaar heb, andere kant altruïsme, dat is gewoon geworden. Hij kan hem harder rijden des te beter ik ga presteren, des te va- een biologische evolutionaire wet. Die dan ooit, maar hij is minder stabiel. ker ik goed ga presteren en des te beter heb ik een beetje naar mijn hand gezet. Tsja, als je iets wint, lever je ook altijd alles stuurbaar wordt.’ Ik heb het altruïsme niet bedacht, maar iets in, daar kom je niet onderuit.’ ik heb geprobeerd het terug te redene- Vertrouwelijke bedrijfsfilosofie ren naar een team, heb daar een aantal Niemand meer ziek Welke die basisvoorwaarden precies dingen bij bedacht en dat werkt. Ik Dat aerobe vermogen is dus ook één zijn? ‘De bedrijfsfilosofie van de firma geloof in een team dat aan de kant van van de basisvoorwaarden, zo con- Orie is vertrouwelijk, want we zitten het altruïsme ligt en niet aan de kant cluderen we. Orie bevestigt het en in een commercieel model. Als wij van het egoïsme’. vervolgt: ‘We hebben in het schaat- niet winnen, heeft niemand ons meer Verder komt in het interview de op- sen een periode gehad dat ze in de

Sportgericht nr. 6 / 2017 – jaargang 71 3 training allemaal 1:10 der dan wij denken. Ik reden op de 1000 me- denk dat het een golf ter. Toen hebben we in een golf is, dat het één basisvoorwaarde ene model bestaans- meer benadrukt en recht heeft tegen de lukte het ineens om achtergrond van het 1:09 laag te rijden. andere, en andersom. Stephan Groothuis Dus als we allemaal reeds zelfs 1:08 hoog. heel lang ‘threshold’ (= Kun je nagaan waar accent op zone 2) heb- we staan, wat we nog ben getraind, dan heb- te gaan hebben. Want ben we behoefte aan die voorwaarden in- ‘polarized’ en als we teracteren met elkaar, dat dan weer een tijd het zijn communice- hebben gedaan, dan rende vaten. Als je de werkt threshold weer. ene “oppompt”, gaan Ik vraag me af wat we er andere naar bene- hiervan kunnen leren. den. Je krijgt niks voor niks. Dus ze ‘Polarized’ versus ‘threshold’ Als het ene model kan werken en het reden harder, maar ze vielen wel bijna Het sterker benadrukken van de ae- andere ook, hoe zit die combinatie dan allemaal kotsmisselijk van de Win- robe component in de trainingen past in elkaar?’ gate1 fiets af. Toen moesten we daar in het ‘polarized’ trainingsmodel. Niet weer iets aan doen. Min of meer bij alleen bij Orie, maar in de hele Ne- Mengsmering toeval kwamen we er achter hoe: door derlandse schaatswereld vond er het Volgens figuur 1 traint Orie met zijn de vetverbranding wat op te krikken. laatste decennium een sterke verschui- schaatsers gemiddeld dus slechts een Omdat ik de intensiteitverdeling weer ving plaats van zone 2 naar zone 1. Dat minuut of 30 per week hoogintensief eens iets wilde veranderen gingen we is ook te lezen in zijn publicatie2 uit (zone 3). Het trainen op wedstrijd- wat meer in zone 1 trainen en toen, 2014. De data uit de eerste twee figu- snelheid (of dicht daar tegenaan), dat zonder dat we dat vooraf voor ogen ren uit dat artikel combineerden wij tot technisch gezien de hoogste eisen stelt, hadden, werd niemand meer ziek van figuur 1. Het is duidelijk zichtbaar dat valt in die zone. Is de schaatstechniek die test.’ men verhoudingsgewijs meer is gaan dan misschien toch niet zo lastig? Zijn Over de basisvoorwaarden zegt hij trainen in zone 1 en minder in zone 2. die 30 minuten per week voldoende verder nog: ‘Je hebt een aantal facto- Klopt het – enigszins in tegenspraak om hem te perfectioneren? ‘Het is am- ren, daarvan moet je de ondergrens met het polarized principe – dat de per wat en toch werkt het’, analyseert halen. Anders hoef je niets te verwach- omvang in zone 3 niet is gestegen, Orie. ‘Hoe dat kan? Het eerste dat je ten. Je moet je hoeken kunnen maken, maar juist een licht dalende tendens moet concluderen is, dat schaatsen je moet een bepaalde hoeveelheid ver- vertoont? Orie: ‘Waar het vooral om niets met de natuur te maken heeft. mogen vrij kunnen raken, je moet dat gaat is dat je uit het midden (zone 2) Je zet opzij af en je gaat naar voren. een bepaalde tijd kunnen volhouden, je wegblijft. Maar inderdaad is ook het Schaatsen is dus zeker een trainings- moet een bepaald acceleratievermogen trainen in zone 3 een klein beetje te- sport, want niemand kan voor schaat- hebben en je moet een bepaald herstel- ruggelopen.’ De figuur loopt t/m 2010, sen geboren zijn. Dus het zou logisch vermogen hebben. Dit zijn een aantal inmiddels al weer zeven jaar geleden. zijn om veel uren te maken. Daar zit van de factoren die ik gebruik. Hier Hoe ziet het plaatje er vandaag de dag echter een nadeel aan en dat is, dat kom ik niet onderuit.’ Met deze laatste uit? Orie: ‘2017 is wat dat betreft goed je er kapot van gaat. Schaatsen is een opsomming lijken we de basisvoor- te vergelijken met 2010.’ beetje eng, omdat het de bloedsomloop waarden toch aardig op een rijtje te Orie zou Orie niet zijn, als hij het beeld afknelt. Je zou denken: we rijden in hebben. Maar hoe hij deze voorwaar- niet gelijk zou nuanceren: ‘Polarized deze week een uur rondjes 29, dus als den hanteert, in welke verhouding, trainen is leuk bedacht, maar we weten ik volgende week anderhalf uur zulke hoe hij dat meet en bijstelt, dat blijft allemaal dat trainen tot 2 mmol lactaat rondjes ga rijden, dan moet ik wel geheim. Want de ‘bedrijfsfilosofie’ van niet echt zomaar wat oplevert … Dus adaptatie krijgen. Dat heb ik ook zeker de firma Orie is vertrouwelijk. dat polarized trainen ligt genuanceer- een aantal keren geprobeerd, maar

4 Sportgericht nr. 6 / 2017 – jaargang 71 elke keer stuitte ik op een grens. Dan fietscultuur, meer dan andere landen. derland. Ik wil ze wel zo sterk moge- probeer ik voorwaarden te veranderen, We hebben de trainingen vanuit het lijk hebben, maar met zo min mogelijk maar ik kom niet verder. Coördinatief fietsen benaderd en zijn wat milder spieren, zo min mogelijk volume, want is het net zo. Je denkt: als ik langer op met al dat lopen en springen. Jarenlang daar kun je minder snel van worden. een bepaalde snelheid kan acteren, dan hebben we heel veel met loopspron- Ik werk al jaren met Ton Leenders zal de efficiëntie wel vooruitgaan, krijg gen gedaan, maar dat is bij ons wel samen. Wij zijn er voorzichtig mee. Ei- ik een verbeterde intermusculaire of veranderd.’ genlijk doen we de krachttraining ook misschien wel intramusculaire coördi- ‘polarized’. Natuurlijk gelden voor natie. Als je het maar veel doet, dan zal Kracht een sprinter andere normen dan voor het wel komen. Nou ja, niet dus. De Hoe zit dat met de krachttraining? stayer en is de een gevoeliger voor balans tussen wat je in theorie zou wil- Hoeveel waarde hecht Orie bijvoor- hypertrofie dan de ander. Er zijn ploe- len en wat praktisch kan, daar zijn we beeld aan maximale kracht? ‘We zijn gen die met de stayers helemaal geen continu naar op zoek, dat is echt heel weg bij al die kilo’s in de krachttrai- kracht meer doen, maar daar geloof ik lastig. Het zit altijd in de mengsme- ning, jagen niet op een steeds hoger ook niet in. ring. We proberen de trainingen te ont- 1RM, staan ook niet meer met 240 kg Kracht kan veel betekenen, maar het leden in de hoop een factor te vinden te kniebuigen. Tot 2002 was dat vrij ex- kan ook heel erg tegen je werken. Dat die de doorslag kan geven. Maar dat is treem. Als je te veel in de kilo’s duikt, weten we natuurlijk al heel lang. Jonge natuurlijk precies het gevaar, want je dan zie je dat hele schaatspatroon, de bewegingswetenschappers lijken soms haalt de interactie weg. Die spanning timing, onderuit gaan. Dan denk je: wel eens te denken dat kennis van tien tussen reductionisme en holisme blijft dat komt wel terug na het supercom- jaar geleden of ouder er al niet meer me continu bezig houden.’ penseren, maar het komt gewoon niet toe doet. Maar dat is onzin! Heel veel terug. De Noren jagen op meer kilo’s. belangrijke principes zijn al heel lang Overload Dat doen wij dus niet meer zo in Ne- bekend. We kijken er op een andere Hij kan dus niet te lang trainen en al helemaal niet veel hooginten- sief werk doen. Hoe creëert hij dan overload? ‘We kunnen die inderdaad lastig vinden. Als je het bijvoorbeeld over pure snelheid hebt, hoe wil je die overload creëren? Als iemand 55 km/u kan schaatsen, hoe laat ik hem dan 60 km/u per uur halen.?’ Er zijn wel systemen bedacht waarmee de schaatser door een kabel aangetrokken wordt om zo supramaximaal te kun- nen trainen, maar Orie concludeert dat dat systeem niet veilig is. ‘Ik heb het bij de Noren lelijk mis zien gaan met zo’n towing systeem.’ Met hardlopen kan hij ook geen overload creëren: ‘Hardlopen is allemaal reactiviteit, dat is in het schaatsen amper het geval. De contacttijd is zo anders. Ik doe de sprints niet langer dan 20 meter. Als het reactief wordt, dan wordt het voor ons gevaarlijk. Als ik ze wel langer laat lopen, dan is dat heuvel op. Dan heb je ook geen reactiviteit, want daar wil ik bij wegblijven’, verklaart hij. Fietsen doet hij wel meer dan bijvoorbeeld andere landen. ‘Wij komen uit een Programma langebaanschaatsen Olympische Winterspelen 2018 Pyeongchang.

Sportgericht nr. 6 / 2017 – jaargang 71 5 manier naar, soms verfijnder, maar Toekomst de principes zijn niet nieuw. Neem Gevraagd naar toekomstige ontwik- de spanning tussen kracht- en duur- kelingen weet Orie ons nog een laatste training. Het is natuurlijk al langer keer te verrassen door te pleiten voor bekend dat die elkaar kunnen bijten. a-specifieke training: ‘De schaatstrai- Vroeger probeerden ze dat op te los- ning zal veel subtieler worden. De ma- sen door in de winter te stoppen met nier waarop we nu overload creëren krachttraining, wat niet echt handig is. is veel te ongenuanceerd. Het klinkt Nu gaan we ermee door, maar hoe we misschien tegenstrijdig, maar we

terwijl de Nederlandse Canadees Ted- Jan Bloemen (foto) zojuist het 10 jaar oude wereldrecord van op de 5 km heeft verbeterd. Hiermee heeft Nederland geen enkel wereldre- cord op de klassieke afstanden meer in handen. Er is dus werk aan de winkel. Over twee maanden zijn de Olympi- sche Winterspelen van Pyeongchang net begonnen en zullen we gaan zien waar het doorlopende experiment van Jac Orie en zijn team toe heeft geleid.

De slotzinnen van dit artikel werden getypt terwijl Ted-Jan Bloemen zojuist het 10 jaar oude wereld­ record van Sven Kramer op de 5 km had verbeterd. (Bron: NOS) dat doen is vrij individueel, gebaseerd moeten het volgens mij zoeken in heel Referenties op onze testresultaten. Jan Smeekens genuanceerde a-specifieke prikkels. 1. Hofman N et al (2017). Wingate test is a strong predictor of 1500m performance in elite heeft bijvoorbeeld een totaal ander Want iets dat a-specifiek is, prikkelt speed skaters. International Journal of Sports Phy- traject dan Kjeld Nuis. Met Jan kan ik beter. Ik weet ook nog niet precies hoe siology and Performance, 1-17 (Epub ahead of bijvoorbeeld veel meer krachttraining het moet, maar het moet veel genu- print), doi: 10.1123/ijspp.2016-0427. 2. Orie J et al. (2014). Thirty-eight years of doen zonder dat het de andere training anceerder dan hoe we het nu doen. training distribution in Olympic speed skaters. bijt, maar met Kjeld kan ik er weer veel Waarom we dan toch trainen zoals we International Journal of Sports Physiology and Per- langer mee door gaan richting wed- trainen? Omdat we het alternatief nog formance, 9 (1), 93-99. strijden.’ niet kennen en omdat je ook te maken hebt met de sociale druk van wat spor- Actueel ters geloven. Als je te grote stappen Waar zitten momenteel de vernieu- wilt maken, dan krijg je ze niet mee en wingen in de aanpak van Jac Orie? ‘Ik gaat het dus ook niet werken. Het is en ben de laatste anderhalf jaar veel be- blijft een proces van steeds hele kleine zig met de ideeën van Gabriele Wulf stapjes.’ en anderen over motorisch leren met Over de auteurs een interne versus externe focus en Pyeongchang 2018 Hanno van der Loo is sportweten- schappelijk adviseur (www.adphys- impliciet versus expliciet leren. Ook Dit interview vond plaats op 20 april bureau.nl) en hoofdredacteur van die reeks van Peter Beek in Sportge- 2017. Als u dit leest, zijn we ruim acht Sportgericht. richt, super interessant! Ik heb er zelf maanden verder en staat het Olym- Dick Leseman is freelance journalist ook speciale oefenstof op ontwikkeld, pisch kwalificatietoernooi voor de en hardlooptrainer (MiLa). Hij traint zowel recreanten als wedstrijdatleten, ben op zoek geweest naar de juiste Nederlandse schaatsers (, 26 t/m onder meer de talenten van RTC Gel- metaforen. Echt heel leuk om mee 30 december) op het punt van begin- derland Team Sotra in Apeldoorn. bezig te zijn. nen . Deze slotzinnen worden getypt

6 Sportgericht nr. 6 / 2017 – jaargang 71