Govedarstvo – Simentalska Rasa / Cattle Breeding - Sim

Glavna odgajivačka organizacija Institut za stočarstvo Beograd - Zemun

STRUČNI IZVEŠTAJ I REZULTATI OBAVLjENIH POSLOVA KONTROLE SPROVOĐENjA ODGAJIVAČKOG PROGRAMA U 2016. GODINI

GOVEDARSTVO

Simentalska rasa

GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

UVOD

Razvoj populacije simentalske rase goveda u velikoj meri oslanja se na kvalitetno i dosledno sprovođenje odgajivačko-selekcijskih mera. Uspešna realizacija ovih mera, pored ostalog, zasnovana je i na kvalitetnoj saradnji odgajivačkih organizacija i odgajivača kao krajnjih korisnika postignutih rezultata.

Sistematski rad na odgajivanju i selekciji goveda je značajan posao koji treba da se sprovodi kvalitetno, kontinuirano i u odgovarajućem obimu, kako bi se postigli maksimalni efekti u govedarskoj proizvodnji.

U toku ovog izveštajnog perioda, relizovane su sledeće mere iz godišnjeg programa odgajivačko-selekcijskih mera: selekcijska smotra krava (n=53.222), linearna ocena prvotelki (n=10.384), kontrola mlečnosti umatičenih krava (n=25.577), kontrola bikovskih majki (n=333), performans test bikova (n=8), biološki test bikova (n=15), progeni test bikova na mlečnost (n=10) i progeni test bikova na telesnu građu (n=5).

Selekcijska smotra krava realizovana je u 131 osnovnoj odgajivačkoj organizaciji, linearna ocena prvotelki u 112, kontrola mlečnosti umatičenih krava u 123, kontrola bikovskih majki u 20, performans test bikova u 1, biološki test bikova u 12, progeni test bikova na mlečnost u 8, i progeni test bikova na telesnu građu u 3 organizacije.

Rezultati kontrole mlečnosti (AT4 metoda), kao najvažnije selekcijske mere, pokazuju da je u 2016. godini ostvarena prosečna proizvodnja mleka krava u standardnoj laktaciji od 4.713 kg sa 187,3 kg ili 3,97 % mlečne masti i 151,2 kg ili 3,21 % mlečnog proteina. Mlečnost prvotelki iznosila je u proseku 4.543 kg sa 179,6 kg ili 3,96 % mlečne masti i 145,5 kg ili 3,21 % mlečnog proteina.

Tokom izveštajnog perioda održano je 7 izložbi goveda simentalske rase i tom prilikom je izloženo 498 grla svih kategorija. Od ukupnog broja izloženih grla bilo je 221 krava, 167 prvotelki i 110 junica.

38 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Institut za stočarstvo kao Glavna odgajivačka organizacija obavio je tokom 2016. godine poslove kontrole realizacije svih odgajivačko-selekcijskih mera za simentalsku rasu goveda u okviru planiranog godišnjeg programa mera kao operativnog sadržaja glavnog odgajivačkog programa. Rezultati svih obavljenih radnih aktivnosti tokom godine detaljno su prikazani u ovom godišnjem izveštaju.

REALIZACIJA GODIŠNJEG PROGRAMA SELEKCIJSKIH MERA

Rezultati realizacije planiranog obima godišnjeg programa odgajivačko-selekcijskih mera kod goveda simentalske rase u 2016. godini prikazani su u sledećoj tabeli: Tabela 1. Rezultati realizacije selekcijskih mera u 2016.godini Table 1. Results of realization of selection measures in 2016.

Realizovano u odnosu na Odobreno ugovoreno Selekcijska mera Dostavljeno Realizovano ugovorima Realized in Selection measure Submitted Realized Contracted relation to contracted (%)

1 3 4 5 5 : 3

Selekcijska smotra krava Selection and evaluation of 56.000 133.926 53.222 95.04 cows Linearna ocena prvotelki Linear score assessment of 12.000 19.367 10.384 86.53 first calving heifers Kontrola mlečnosti 27.400 76.864 25.577 93.35 Milk performance control

Kontrola bikovskih majki 360 365 333 92.50 Control of bull dams Performans test bikova 9 8 8 88.89 Bull performance test Biološki test bikova 15 16 15 100.00 Biological bull testing Progeni test na mlečnost Progeny testing for milk 10 10 10 100.00 performance Progeni test na telesnu građu 5 5 5 100.00 Progeny testing for body development traits

39 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Godišnji program odgajivačko-selekcijskih mera tokom 2016. godine ostvaren je kod selekcijske smotre krava na nivou od 53.222 ili 95,04%, a linearna ocena prvotelki na nivou od 10.384 ili 86,53% u odnosu na broj koji je odobren ugovorima. U okviru kontrole mlečnosti umatičenih krava realizovano je 25.577 laktacija ili 93,35% od ugovorenog obima. Realizacija kontrole bikovskih majki obavljena je kod 333 grla ili 92,50%. Potpuna realizacija (100%) ostvarena je u biološkom i progenom testiranju bikova na mlečnost i telesnu građu. Tokom 2016, kao i prethodnih godina, nije obavljen ni jedan progeni test na tovne osobine.

Grafikon 1. Uporedni prikaz realizovanog obima selekcijskih mera u 2016 u odnosu na 2015 god., % Graph 1. Comparison of the realized scope of selection measures in 2016 and 2015, %

Proteklih godina, stručnjaci Glavne odgajivačke organizacije primenjivali su strožije kriterijume tokom sprovođenja kontrole rada Osnovnih odgajivačlih organizacija, sa ciljem da se unapredi uniformnost, tačnost i ažurnost evidentiranja podataka pri vođenju matične i izveštajne dokumentacije. Zbog toga je prethodnih godina ostvaren nešto niži nivo realizacije selekcijskih mera, ali je iz grafikona 1, evidentno da je tokom 2016. godine došlo do značajnog poboljšanja nivoa realizacije mera pri dostignutom, zadovoljavajućem kvalitetu selekcijskog rada. Posebno je važno istaći uspešniju realizaciju progenih testova na mlečnost i telesnu građu koji su u ovoj godini realizovani u punom obimu (100%), za razliku od prethodne kada je nivo realizacije iznosio 70% odnosno 80%. Situacija sa izvođenjem performans testa je naizgled nepovoljnija, ali realno bolja u odnosu na prethodnu ako se uzme u obzir da je tokom ove godine obavljeno pet testova više u odnosu na predhodnu, kao i da je svih osam testova prijavljenih od strane Centra za VO

40 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

realizovano. Izuzetak od utvrđenog trenda uspešnosti realizacije selekcijskih mera, predstavlja nivo obavljenih linearnih ocena prvotelki, koji je ove godine niži za oko 6% u odnosu na 2015. godinu, a u vezi je i sa smanjenim obimom dostavljenih ocena (-12,63%). Broj dostavljenih selekcijskih smotri veći je za skoro 13.000 sa nešto boljom realizacijom u odnosu na prethodnu godinu, dok su obim i realizacija biološkog testa nepromenjeni i zadovoljavajući (N=15; R=100%). U grafikonima 2 i 3 prikazani su rezultati realizacije odgajivačkog programa u 2016. godini po merama.

Legenda/Legend: Odobreno/granted; Dostavljeno/submitted; Realizovano/realized; Selekcijska smotra krava/Selection and evaluation of cows; Linearna ocena prvotelki/ Linear score assessment of first calving heifers; Kontrola mlečnosti/Milk recording control Grafikon 2. Rezultati realizacije odgajivačkog programa u 2016. godini Graph 2. Results of realization of the Breeding program for 2016

41 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Legenda/Legend: Odobreno/granted; Dostavljeno/submitted; Realizovano/realized; Performans test bikova/Bull performance testing; Biološki test bikova/ Biological bull testing; Progeni test na mlečnost/Progeny testing for milk performance; Progeni test na telesnu građu/Progeny testing for body development traits

Grafikon 3. Rezultati realizacije odgajivačkog programa u 2016. godini Graph 3. Results of realization of Breeding program in 2016

Selekcijske smotre krava

Smotra krava obavlja se sa ciljem da se od raspoloživih priplodnih grla za matični zapat odaberu ona koja najbolje odgovaraju postavljenom odgajivačkom cilju. Na smotrama se utvrđuje t r e n u t n o stanje matičnog zapata koje se iskazuje brojem staroumatičenih i novoumatičenih grla. Pored toga, na smotrama se evidentiraju izlučena grla kao i priplodni podmladak.

U grafikonu 4, prikazana je promena veličine matičnog zapata krava simentalske rase u periodu od 2012-2016 godine. Navedeni podaci ukazuju da se brojno stanje umatičenih krava odlikuje pozitivnim trendom, kao i da je u odnosu na polaznu 2012. godinu, matični zapat uvećan za skoro 50%. Udeo matičnog zapata u celokupnom zapatu krava simentalske rase održava se na zadovoljavajućem nivou od oko 50%, što predstavlja zadovoljavajuću osnovu za kvalitetan odgajivačko-selekcijski rad.

42 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 4. Broj umatičenih (UM) i novoumatičenih krava (NU) u periodu 2012-2016 Graph 4. Number of registered (UM) and newly registered (NU) cows, in the period 2012-2016

Tokom 2016. godine, ukupan broj umatičenih krava na selekcijskim smotrama iznosio je 133.926. Od tog broja novoumatičenih krava bilo je 20.882 ili 15,59%, a staroumatičenih 113.052 ili 84,41%. Udeo novoumatičenih grla je naizgled smanjen u odnosu na prethodnu godinu, kada je iznosio 22,3%, ali je on u stvari približno jednak prošlogodišnjem sa obzirom da je u 2016. godini pomeren termin za dodelu HB brojeva u trećem kvartalu pa je još oko 5.000 grla u proceduri za upis u glavnu matičnu knjigu.

Na osnovu podataka izveštajne dokumentacije može se konstatovati da je u 2016. godini, celokupan matični zapat krava simentalske rase povećan za oko 11 % ili za 13.065 grla, mada je ovo povećanje svakako i veće kada se uključe grla u postupku dodele HB broja.

Kako je prikazano u Tabeli 2 i Grafikonu 5, najveći broj matičnih grla obuhvaćenih selekcijskom smotrom (trećina zapata) je sa područja Raškog (17%), Beogradskog i Rasinskog okruga (9%) dok je najmanji broj smotri obavljen u Borskom i Topličkom okrugu (1%).

43 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 5. Obim obavljenih smotri krava simentalske rase u 2016 - učešće po okruzima, % Graph 5. Scope of performed evaluations of Simmental cows in 2016 – by districts, %

44 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 2. Pregled broja krava na selekcijskim smotrama u 2016 godini Table 2. Review of number of cows - included in selection measure - selection and evaluation of cows in 2016.

Ukupan broj Staroumatičene Novoumatičena Priplodni Okrug umatičenih Izlučena grla krave grla podmladak grla Culled Breeding Total Previously Newly registered cattle progeny number of registered cattle registered cattle District cattle

(grla/heads) (grla/heads) (grla/heads) (grla/heads) (grla/heads)

8 MAČVANSKI 8.461 7.089 1.372 514 3.883 9 KOLUBARSKI 10.404 8.839 1.565 602 2.466 10 PODUNAVSKI 5.725 4.759 966 1.213 1.449 11 BRANIČEVSKI 9.334 8.09 1.244 1.529 3.079 12 ŠUMADIJSKI 8.79 7.524 1.266 766 2.02 13 POMORAVSKI 5.204 4.354 850 261 1.108 14 BORSKI 1.226 1.032 194 146 562 15 ZAJEČARSKI 6.963 5.964 999 939 2.037 16 ZLATIBORSKI 10.319 8.776 1.543 919 3.39 17 MORAVIČKI 6.018 4.816 1.202 551 2.513 18 RAŠKI 22.84 19.089 3.751 2.770 8.95 19 RASINSKI 11.61 9.961 1.649 1.881 3.123 20 NIŠAVSKI 5.919 5.008 911 929 2163 21 TOPLIČKI 2.003 1.709 294 247 529 22 PIROTSKI 2.239 1.876 363 148 756 23 JABLANIČKI 2.281 1.764 517 100 1.959 24 PČINJSKI 2.408 1.873 543 52 2.243 GRAD 30 12.182 10.529 1.653 2.066 3.608 BEOGRAD Ukupno/Total 133.926 113.052 20.882 15.633 45.838

45 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 6. Broj umatičenih (UM) i novoumatičenih (NU) krava na selekcijskim smotrama po okruzima u 2016

Graph 6. Number of registered (UM) and newly registered (NU) cows included in selection measure- selection and evaluation of cows in 2016, by district

Tokom 2016. godine, kao i prethodne, u Braničevskom okrugu utvrđen je najmanji udeo novoumatičenih grla od 13,33%, a približan udeo ostvaren je i na nivou Beogradskog okruga - 13,27%. Najmlađi zapati krava simentalske rase utvrđeni su i ove godine na teritoriji Jablaničkog i Pčinjskog okruga, gde je udeo novoumatičenih grla iznosio 22,6% (Grafikon 7).

46 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 7. Udeo novoumatičenih grla u matičnom zapatu u 2016, % Graph 7. Share of newly registered heads in main population in 2016, %

Na smotrama krava simentalske rase u 2016. godini, ukupno je evidentirano 195.405 grla svih kategorija, od čega grla iz matičnog zapata učestvuju sa skoro 70% (Grafikon 8). Udeo priplodnog podmlatka, koji čine različite kategorije junica i ženske teladi od 23%, je prihvatljiv ali ne i optimalan i ukazuje na potrebu unapređenja reproduktivne efikasnosti zapata, kao i na primenu podsticajnih mera za odgajivače.

47 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Legenda: SU-staroumatičena; NU-novoumatičena; PP-priplodni podmladak; IZ-izlučena grla/Legend: SU – previously registered; NU – newly registered; PP – breeding progeny; IZ –culled heads

Grafikon 8. Zastupljenost kategorija u ukupnom broju grla u smotri, % Graph 8. Share of categories in total number of evaluated cattle, %

Linearna ocena prvotelki

Linearna ocena prvotelki je od velikog značaja u odgajivačko-selekcijskom radu jer ukazuje na nedostatke u osobinama tipa odnosno telesne razvijenosti koji dovode do slabije proizvodnje, lošeg zdravstvenog stanja i preranog isključenja krava iz stada. Odabir grla poželjnih eksterijernih karakteristika za roditelje budućih generacija važan je ne samo da bi se postigla skladna građa potomaka već je ona u direktnoj i pozitivnoj korelaciji sa boljim zdravljem, fertilitetom, iskorišćavanjem hrane i proizvodnim potencijalom.

48 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Da bi ocena telesne razvijenosti bila pouzdana, neophodno je da se krave ocenjuju u optimalno vreme, odnosno od 30.-150. dana po telenju, kako zbog izražene aktivnosti vimena u tom periodu, tako i zbog pretpostavke da je genetska osnova tada pouzdanija za ocenu, a uticaj paragenetskih faktora manji. Od velike važnosti su i obučenost i iskustvo ocenjivača, zbog čega je linearna ocena česta tema seminara Glavne odgajivačke organizacije.

Grafikon 9. Broj linearno ocenjenih prvotelki u periodu 2012-2016 Graph. 9 Number of first calving heifers, with linear scores, in period 2012-2016

Kao što se vidi iz grafikona 9, broj linearno ocenjenih prvotelki u posmatranom petogodišnjem periodu (2012-2016) imao je pozitivan trend, sa izuzetkom 2016. godine, kada je zabeležen pad od oko 13,2% u odnosu na prethodnu godinu. Ovo smanjenje je ranije obrazloženo, kada je komentarisan prividni pad broja novoumatičenih grla u 2016. godini, i u vezi je sa pomeranjem rokova za umatičenje, a obzirom da je linearna ocena prvotelki jedan od uslova za upis u glavnu knjigu.

U toku 2016. godine, linearna ocena prvotelki obavljena je kod 19.367 grla, sa najvećim brojem grla ocenjenih u Raškom okrugu (n=3.498) a najmanji u Borskom i Pirotskom (n=193; n=367). U grafikonu 10 prikazano je učešće regiona u obavljanju ove selekcijske mere.

49 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 10. Obim linearnih ocena prvotelki simentalske rase u 2016 - učešće po okruzima, % Graph 10. Scope of linear scores of first calving Simmental heifers in 2016, by districts, %

Tabela 3. Pregled broja linearno ocenjenih prvotelki Table 3. Number of first calving heifers– linear score assessment

Ocenjeno prvotelki Okrug Total number of scored first calving heifers District (grla/heads) 8 MAČVANSKI 1.304 9 KOLUBARSKI 1.423 10 PODUNAVSKI 863 11 BRANIČEVSKI 862 12 ŠUMADIJSKI 1.223 13 POMORAVSKI 832 14 BORSKI 193 15 ZAJEČARSKI 1.008

50 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Ocenjeno prvotelki Okrug Total number of scored first calving heifers District (grla/heads) 16 ZLATIBORSKI 1.521 17 MORAVIČKI 1.187 18 RAŠKI 3.498 19 RASINSKI 1.300 20 NIŠAVSKI 861 21 TOPLIČKI 367 22 PIROTSKI 347 23 JABLANIČKI 477 24 PČINJSKI 528 30 GRAD BEOGRAD 1.573 Ukupno/Total 19.367

Kontrola mlečnosti krava

Kontrola mlečnosti krava podrazumeva prikupljanje i analizu podataka o proizvedenoj količini mleka, mlečne masti i proteina kod grla iz matične populacije. Podaci o proizvodnji mleka, zajedno sa podacima o poreklu, predstavljaju osnovu za izračunavanje odgajivačke vrednosti grla. Na temelju toga se sprovode odgovarajuće selekcijske mere koje su u saglasnosti sa prihvaćenim odgajivačkim programom. Takođe, rezultati kontrole mlečnosti omogućavaju odgajivačima poboljšavanje tehnološkog procesa u stadu, odnosno sprovođenje racionalnog sistema ishrane koji se zasniva na ostvarenoj proizvodnji mleka u odgovarajućoj fazi laktacije.

Glavna odgajivačka organizacija preporučila je obavljanje kontrole mlečnosti AT4 metodom od jula 2010. Merenje količine mleka kod ove metode vrši samo tokom jutarnje ili samo tokom večernje muže u kontrolnom danu, ali se njenom upotrebom ostvareni rezultati moraju matematički korigovati na referentnu metodu.

Kontrolu mlečnosti sprovode kontrolni asistenti iz osnovnih odgajivačkih organizacija. Njihova je obaveza da prema propisanoj metodologiji uzimaju uzorak, ispituju količinu i sadržaj mlečne masti i proteina, obračunaju i ažuriraju dobijene podatke u odgovarajućim evidencionim obrascima. Za svaku kravu na osnovu mesečne kontrole mlečnosti obavlja se izračunavanje

51 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

proizvodnje mleka u celoj i standardnoj laktaciji. Dobijeni podaci se koriste za procenu odgajivačke vrednosti bikova i krava, kao i za procenu mlečnosti matičnog zapata simentalske rase.

Imajući u vidu značaj ove selekcijske mere selekcioneri Glavne odgajivačke organizacije, zajedno sa regionalnim organizacijama prisustvovali su selekcijskim smotrama, pregledu i odabiru bikovskih majki, jutarnjim, podnevnim i večernjim kontrolama mlečnosti kod poljoprivrednih proizvođača. Pored toga, Regionalne organizacije obavile su superkontrole mlečnosti prema utvrđenom godišnjem i mesečnom planu rada.

Grafikon 11. Obim sprovedenih kontrola mlečnosti u 2016 - učešće po okruzima, % Graph 11. Scope of performed milk performance controls in 2016, by districts, %

52 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

U periodu 2003-2016 godine, broj obavljenih kontrola mlečnosti je gotovo neprekidno rastao pa je danas, u odnosu na polaznu 2003. godinu, pet puta veći i iznosi 76.864 (grafikon 12). Najveći broj kontrola mlečnosti krava obavljen je u Raškom (N=14.800) i Beogradskom okrugu (N=7.857), a najmanji u Jablaničkom (N=847) i Pirotskom okrugu (N=927) (Grafikon 11).

U 2016. godini ostvarena je prosečna proizvodnja mleka krava u standardnoj laktaciji od 4.713 kg sa 187,27 kg ili 3,97 % mlečne masti i 151,16 kg ili 3,21 % mlečnog proteina. Prosečna mlečnost prvotelki iznosila je 4.543 kg sa 179,85 kg ili 3,96 % mlečne masti i 145,84 kg ili 3,21 % mlečnog proteina (tabela 4).

Grafikon 12. Broj zaključenih laktacija po godinama (2003-2016) Graph 12. Number of completed lactations by years (2003-2016)

53 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 4. Prosečna mlečnost u 2016.godini Table 4. Average milk performance in 2016

Broj Laktacija 305 dana Kategorija grla Lactation, 305 days Category No. of Mleka Mlečna mast Mlečna mast Proteini Proteini heads Milk (kg) Milk fat (kg) Milk fat (%) Protein (kg) Protein (%) Krave 76.864 4.713 187.27 3.97 151.16 3.21 Cows Prvotelke 18.075 4.543 179.85 3.96 145.84 3.21 First calving heifers

Iz tabele 5 i grafikona 13, može se videti da mlečnost krava simentalske rase u posmatranom periodu 2003-2016, karakteriše pozitivan trend. Polazeći od 2003. godine, mlečnost krava je gotovo kontinuirano rasla, a nakon značajnijeg povećanja u 2012., poslednjih godina prisutne su manje oscilacije od prosečno ± 54 kg. Tako je, nakon porasta mlečnosti (+32 kg) u 2015., u tekućoj godini došlo do njenog opadanja za prosečno -60 kg.

Prinos mlečne masti u periodu 2003-2016, kretao se u intervalu od 154 do 190 kg, pa je pri nešto manjoj varijabilnosti ove osobine, ostvaren takođe pozitivan trend u proizvodnji (tabela 5, grafikon 14).

Tabela 5. Mlečnost krava u standardnoj laktaciji po godinama Table 5. Milk performance of cows in standard lactation by years

Metoda Broj Mlečna Mleko Mlečna Proteini Godina kontrole mlečnosti Krava mast Proteini Milk mast Protein Year Method of milk Number Milk fat Protein (kg) kg Milk fat kg (%) recording of cows % 2003 А4 14.907 3996 154,0 3,87 - - 2004 А4 18.463 3986 154,9 3,89 - - 2005 А4 15.923 4121 161,4 3,92 - - 2006 А4 23.186 4231 166,9 3,95 - - 2007 А4 29.284 4440 174,0 3,92 - - 2008 А4 33.776 4521 178,1 3,94 - - 2009 А4 34.547 4560 179,8 3,94 - - 2010 А4 35.288 4590 180,7 3,94 - - 2011 А4 + АТ4 34.921 4572 180,3 3,94 - - 2012 АТ4 37.365 4726 187,1 3,96 153,20 3,24 2013. АТ4 45.505 4.688 185,55 3,96 150,60 3,21 2014 АТ4 52.789 4.741 187,84 3,94 153,72 3,22 2015 АТ4 67.619 4.773 189,71 3,97 153,31 3,21 2016 АТ4 76.864 4.713 187,27 3,97 151,16 3,21

54 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 13. Mlečnost krava u standardnoj laktaciji Graph 13. Milk performance of cows in standard lactation

Grafikon 14. Proizvodnja mlečne masti u standardnoj laktaciji Graph 14. Milk fat yield in standard lactation

55 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Najveća mlečnost simentalskih krava od prosečno 5.517 kg mleka, 214,7 kg mlečne masti i 169,2 kg proteina ostvarena je u Jablaničkom okrugu. U Moravičkom okrugu utvrđena je najmanja mlečnost krava od prosečno 4.199 kg mleka 167,9 kg mlečne masti i 131,9 kg proteina (tabela 6, grafikon 15).

Tabela 6. Mlečnost krava simentalske rase po okruzima Table 6. Milk perofrmance of Simental cows by districts

Laktacija 305 dana Lactation, 305 days OKRUG Mlečna Mlečna N Proteini Proteini DISTRICT Mleka mast mast Protein Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat (kg) (%) (kg) (%) 8 Mačvanski 4.787 4.905 194,77 3,97 157,27 3,21

9 Kolubarski 4.080 4.859 195,50 4,02 158,94 3,27

10 Podunavski 3.557 5.311 210,67 3,97 168,87 3,18

11 Braničevski 5.105 4.733 187,82 3,97 153,22 3,24

12 Šumadijski 4.433 4.761 188,42 3,96 155,13 3,26

13 Pomoravski 1.148 5.046 199,11 3,95 157,66 3,12

14 Borski 927 4.324 171,05 3,96 140,30 3,24

15 Zaječarski 4.830 4.397 175,56 3,99 143,87 3,27

16 Zlatiborski 6.347 4.458 176,17 3,95 141,99 3,18

17 Moravički 3.776 4.199 167,89 4,00 131,94 3,14

18 Raški 14.800 4.415 174,27 3,95 140,37 3,18

19 Rasinski 6.991 4.933 196,57 3,99 160,27 3,25

20 Nišavski 3.941 4.752 190,05 4,00 148,75 3,13

21 Toplički 1.366 5.235 208,02 3,97 173,52 3,31

22 Pirotski 776 4.400 178,06 4,05 139,43 3,17

23 Jablanički 847 5.517 214,74 3,89 169,18 3,07

24 Pčinjski 1.296 4.587 181,26 3,95 150,02 3,27

30 Grad Beograd 7.857 5.073 202,59 3,99 162,20 3,20

Prosečno za Srbiju 76.864 4.713 187,27 3,97 151,16 3,21 Average for Serbia

56 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 15. Mlečnost krava simentalske rase po okruzima Graph 15. Milk performance of Simmental cows, by districts

Najveća mlečnost prvotelki od prosečno 5.393 kg mleka, 210,0 kg mlečne masti i 165,9 kg proteina ostvarena je u Jablaničkom okrugu. U Moravičkom okrugu utvrđena je najmanja mlečnost prvotelki od prosečno 3.985 kg mleka, 160,7 kg mlečne masti i 125,2 kg proteina (tabela 7, grafikon 16).

Tabela 7. Mlečnost prvotelki simentalske rase po okruzima Table 7. Milk performance of Simental first calving heifers by districts

Laktacija 305 dana Lactation, 305 days OKRUG Mlečna Mlečna N Proteini Proteini DISTRICT Mleka mast mast Protein Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat (kg) (%) (kg) (%) 8 Mačvanski 1.426 4.665 184,51 3,96 149,21 3.20

9 Kolubarski 1.061 4,644 182,17 3,92 151,56 3,26

10 Podunavski 946 4.923 194,65 3,95 156,75 3,18

11 Braničevski 902 4.685 184,46 3,94 152,44 3,25

57 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Laktacija 305 dana Lactation, 305 days OKRUG Mlečna Mlečna N Proteini Proteini DISTRICT Mleka mast mast Protein Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat (kg) (%) (kg) (%) 12 Šumadijski 1.192 4.681 185.06 3.95 151.45 3.24

13 Pomoravski 236 5.066 200.36 3.96 162.32 3.20

14 Borski 173 4.151 163.66 3.94 134.61 3.24

15 Zaječarski 876 4.420 175.93 3.98 146.50 3.31

16 Zlatiborski 1.410 4.119 163.12 3.96 131.25 3.19

17 Moravički 955 3.985 160.71 4.03 125.19 3.14

18 Raški 3.618 4.258 167.17 3.93 135.41 3.18

19 Rasinski 1.519 4.849 192.51 3.97 157.06 3.24

20 Nišavski 823 4.633 185.84 4.01 145.74 3.15

21 Toplički 370 4.596 182.47 3.97 152.59 3.32

22 Pirotski 217 4.149 168.59 4.06 131.73 3.17

23 Jablanički 270 5.393 209.88 3.89 165.86 3.08

24 Pčinjski 433 4.453 175.43 3.94 144.30 3.24

30 Grad Beograd 1.648 4917 196.09 3.99 158.26 3.22

Prosečno za Srbiju 18.075 4.543 179.85 3.96 145.84 3.21 Average for Serbia

Posmatrano prema organizacijama, najveći broj laktacija krava zaključen je u Osnovnoj odgajivačkoj organizaciji Udruženje stočara Novi Pazar (n=4.370), a najmanji u organizaciji Farmer Konsalting doo, Boljevci (n=1).

58 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 16. Mlečnost prvotelki simentalske rase po okruzima Graph 16. Milk performance of Simmental first calving heifers, by districts

Najveća mlečnost krava od prosečno 6.104 kg mleka, 231,3 kg mlečne masti i 194,7 kg proteina ostvarena je u Osnovnoj odgajivačkoj organizaciji Jablanički simentalac iz Leskovca. Najmanja mlečnost simentalskih krava ostvarena u organizaciji DOO Mlekara Mihailović iz Paraćina, od 3.088 kg mleka, 116,1 kg mlečne masti i 89 kg proteina (tabela 8).

Tabela 8. Mlečnost krava simentalske rase po organizacijama Table 8. Milk performance of Simmental cows by organisations

1 MAT 2012 ŠABAC 1.424 4.871 200.69 4.12 151.49 3.11

2 M.I. FINANCE 314 4.971 194.37 3.91 164.54 3.31

3 VETBOL KLINIKA BOGATIĆ 457 5.257 209.75 3.99 172.43 3.28

4 AGRO-MAT PLUS DOO, ŠABAC 1.380 5.263 203.68 3.87 169.47 3.22

5 LANE IN VRHPOLJE, LJUBOVIJA 435 4.033 157.29 3.90 127.04 3.15 VETERINARSKA STANICA 6 211 3.591 141.84 3.95 118.14 3.29 KRUPANJ 7 VESA MAT, OČAGE 83 5.515 222.81 4.04 179.24 3.25

59 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Prosečno za okrug 4.787 4.905 194.77 3.97 157.27 3.21 District average 9. KOLUBARSKI OKRUG/KOLUBARA DISTRICT

1 PD MED I MLEKO DOO, UB 105 4.317 164.91 3.82 135.12 3.13

2 ZOON VALJEVO 1.689 5.031 196.71 3.91 167.03 3.32 VETERINARSKA STANICA MIĆKO, 3 147 4.727 185.77 3.93 153.15 3.24 MIONICA VETERINARSKA STANICA 4 391 3.721 139.17 3.74 118.33 3.18 OSEČINA DOO PECKA 5 SELEKCIJA-VET DOO VALJEVO 24 4.824 183.79 3.81 154.85 3.21 DIVAL VALJEVO, VS VALJEVSKA 6 21 4.765 182.02 3.82 152.96 3.21 KAMENICA CENTAR ZA POLJOPRIVREDU 7 1.703 4.995 210.29 4.21 162.34 3.25 LAJKOVAC Prosečno za okrug 4.080 4.859 195.50 4.02 158.94 3.27 District average 10. PODUNAVSKI OKRUG/DANUBE DISTRICT

1 PLANDIŠTE VELIKA PLANA 1.608 5.294 210.70 3.98 161.47 3.05 2 STOČARSTVO, SMEDEREVSKA 1.504 5.517 219.02 3.97 181.51 3.29 PALANKA 3 AGROVIK DOO KUSADAK 445 4.675 182.33 3.90 152.87 3.27 Prosečno za okrug 3.557 5.311 210.67 3.97 168.87 3.18 District average 11. BRANIČEVSKI OKRUG/BRANIČEVO DISTRICT

1 STOČARI HOMOLJA SUVI DO 961 4.542 178.95 3.94 144.89 3.19

2 MASTER VETERINA 224 4.407 164.82 3.74 145.87 3.31

3 RANOVČANKA RANOVAC 1.041 5.150 207.03 4.02 166.86 3.24

4 ZZ JEDINSTVO POŽAREVAC 315 5.044 206.30 4.09 167.46 3.32 ZZ KAMENOVAC, KAMENOVO 5 769 4.913 192.10 3.91 162.62 3.31 PETROVAC NA MLAVI 6 OZZ SKIPOVLJANKA POŽAREVAC 320 5.313 213.58 4.02 176.39 3.32

7 MLAVA MILOVANOVIĆ STAMAT 852 4.149 165.55 3.99 130.69 3.15

8 STOČAR DH POŽAREVAC 50 5.770 224.45 3.89 191.56 3.32 MIMA, DRAGI I SLAVIŠA, 9 76 5.345 195.63 3.66 172.11 3.22 BUROVAC

60 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

11 IKS PLUS DOO, POŽAREVAC 20 5.545 221.80 4.00 182.99 3.30 Prosečno za okrug 5.105 4.733 187.82 3.97 153.22 3.24 District average 12. ŠUMADIJSKI OKRUG/ŠUMADIJA DISTRICT

1 UPP LAPOVO 353 4.591 182.72 3.98 150.13 3.27 UDRUŽENJE POLJOPRIVREDNIKA 2 258 4.640 183.28 3.95 149.87 3.23 BATOČINA UDRUŽENJE STOČARA OPŠTINE 3 372 4.882 197.23 4.04 165.01 3.38 TOPOLA 4 DEJAN-VET ARANĐELOVAC 230 4.794 189.84 3.96 156.28 3.26

5 UOGSR ŠUMADIJA KRAGUJEVAC 2.022 4.786 189.05 3.95 156.02 3.26

6 MAT TOPONICA, KNIĆ 1.198 4.750 187.15 3.94 152.95 3.22 Prosečno za okrug 4.433 4.761 188.42 3.96 155.13 3.26 District average 13. POMORAVSKI OKRUG/MORAVA DISTRICT FOND ZA RAZVOJ POLJOPRIVR. 1 711 5.424 212.08 3.91 168.14 3.10 OPŠTINE REKOVAC FOND ZA RAZVOJ POLJOPRIVR. 2 141 5.650 222.61 3.94 179.11 3.17 OPŠTINE SVILAJNAC 3 VS PARAĆIN 133 4.782 206.58 4.32 163.07 3.41 DOO MLEKARA MIHAILOVIĆ, 4 163 3.088 116.11 3.76 88.93 2.88 PARAĆIN Prosečno za okrug 1.148 5.046 199.11 3.95 157.66 3.12 District average 14. BORSKI OKRUG/BOR DISTRICT

1 UOGSR PODRUČJA OPŠTINE BOR 468 4.186 162.42 3.88 137.72 3.29

2 VS BOR, BOR 26 4.619 177.83 3.85 149.19 3.23

3 RAJKOVIĆ-VET SIKOLE 433 4.455 179.98 4.04 142.56 3.20 Prosečno za okrug 927 4.324 171.05 3.96 140.30 3.24 District average 15. ZAJEČARSKI OKRUG/ZAJEČAR DISTRICT

1 Agrobiser Boljevac 617 3.408 135.93 3.99 112.76 3.31

2 ZZ Boljevac 161 4.580 177.70 3.88 151.60 3.31

3 Gen Zaječar 1.784 4.350 177.48 4.08 141.38 3.25 OD za usluge u odgoju živ. 4 548 4.360 169.60 3.89 145.19 3.33 Jovanović Milan i Jovanović

61 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

5 Soko-vet Soko Banja 554 4.649 177.13 3.81 149.23 3.21

6 Zootim Knjaževac 525 4.594 181.00 3.94 157.57 3.43

7 Agroprojekt Timok Zaječar 641 5.088 207.08 4.07 161.80 3.18 Prosečno za okrug 4.830 4.397 175.56 3.99 143.87 3.27 District average 16. ZLATIBORSKI OKRUG/ZLATIBOR DISTRICT

1 AGRO-USLUGE PLUS UŽICE 145 4.004 155.36 3.88 129.73 3.24

2 BIOS TEHNOLOGY KARAN 1.014 4.748 196.09 4.13 149.09 3.14

3 JEZDO ZLATIBOR 2.085 4.450 178.00 4.00 143.29 3.22

4 BAJORS JEŽEVICA 588 4.393 171.33 3.90 143.21 3.26

5 VS STRUJIĆ DOO, PRIBOJ 358 4.206 162.35 3.86 126.18 3.00

6 AGRO CVIJA DOO, POŽEGA 732 4.448 177.92 4.00 146.78 3.30

7 AGRO BORAVA, PRIJEPOLJE 817 4.357 163.39 3.75 137.25 3.15

8 TARA AGRAR INŽENJERING 608 4.474 169.56 3.79 137.35 3.07 Prosečno za okrug 6.347 4.458 176.17 3.95 141.99 3.18 District average 17. MORAVIČKI OKRUG/MORAVICA DISTRICT

1 ZZ GLIJEČA IVANJICA 1.055 3.104 120.75 3.89 103.98 3.35

2 SIMMAT DOO, MRČAJEVCI 240 3.787 148.07 3.91 116.26 3.07

3 SUVOBOR KOP ČAČAK 360 4.761 193.77 4.07 150.45 3.16

4 VS MIJATOVIĆ, KOTRAŽA 426 4.827 197.91 4.10 147.71 3.06 DRAGAČEVSKI SIMENTALAC, 5 416 4.215 166.49 3.95 136.14 3.23 KOTRAŽA 6 VETAL DONJA GOREVNICA 1.279 4.806 193.68 4.03 146.10 3.04 Prosečno za okrug 3.776 4.199 167.89 4.00 131.94 3.14 District average 18. RAŠKI OKRUG/RAŠKA DISTRICT

1 NIKOLJAČA RAŠKA 551 4.249 164.44 3.87 140.64 3.31

2 DOO RADOJEVIĆ N&L 166 4975 199.00 4.00 150.74 3.03

3 UDRUŽENJE STOČARA TUTIN 1.168 4.246 160.07 3.77 139.27 3.28

4 ZOVET OBRVA, KRALJEVO 1.184 4.839 201.79 4.17 152.43 3.15

62 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Laktacija 305 dana Lactation, 305 days ORGANIZACIJA DISTRICT Mlečna Mlečna / N Proteini ORGANISATION Mleka mast mast Proteini Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat Protein (kg) (%) OKRUG (kg) (%) ZAPADNA MORAVA 2008 5 559 4.984 204.84 4.11 156.50 3.14 LAĐEVCI UDRUŽENJE STOČARA NOVI 6 4.370 4.340 167.52 3.86 139.75 3.22 PAZAR 7 VETERINARSKI CENTAR KRALJEVO 418 3.798 148.88 3.92 115.08 3.03

8 AGRODOMESTICA DOO UŠĆE 769 5.551 227.04 4.09 173.19 3.12

9 DRUŠTVO ROŽAJAC, SJENICA 689 3.419 133.68 3.91 110.43 3.23

10 DOO SIMHOL, KRALJEVO 499 5.301 212.57 4.01 170.69 3.22

11 SIMENTAL KRALJEVO 306 5.386 212.75 3.95 173.43 3.22

12 ZZ AGROVET 2015, OPLANIĆI 118 5.036 208.49 4.14 158.63 3.15

13 UNIVET RATINA 674 4.168 167.14 4.01 124.62 2.99

14 HERIĆ DOO, TUTIN 144 3.966 155.47 3.92 129.69 3.27

15 ZZ PLJEVLJANI, NOVI PAZAR 1.717 3.603 140.16 3.89 117.46 3.26

16 HEKSAVET MILOČAJ 558 4.955 198.20 4.00 150.14 3.03

17 SMS PEŠTER, ŠIPČE, TUTIN 65 3.774 147.19 3.90 123.03 3.26

18 AGROLIVADE KRALJEVO 845 4.810 192.40 4.00 145.74 3.03 Prosečno za okrug 14.800 4.415 174.27 3.95 140.37 3.18 District average 19. RASINSKI OKRUG/RASINA DISTRICT

1 EKO-ŽUPA ALEKSANDROVAC 873 4690 187.13 3.99 155.71 3.32 UDRUŽENJE ODGAJIVAČA 2 385 4.632 182.50 3.94 142.67 3.08 GOVEDA MIMS 3 RAJKOVIĆ A. SELEKT, KRUŠEVAC 303 5.762 233.36 4.05 192.45 3.34 VETERINARSKA STANICA 4 350 4.891 188.30 3.85 155.04 3.17 VARVARIN 5 VRBNICA SELEKT, KRUŠEVAC 575 4.815 195.49 4.06 156.97 3.26

7 VS KRUŠEVAC 594 5.079 202.14 3.98 168.62 3.32

8 AGROMS VITANOVAC 1.584 4.663 185.59 3.98 151.08 3.24

9 ZOOMATIK DOO TRSTENIK 742 4.654 186.63 4.01 146.60 3.15

10 ZZ MICA, ALEKSANDROVAC 218 4.506 179.34 3.98 150.50 3.34 EKOS OD EKSPORT IMPORT, 11 142 4.389 178.19 4.06 147.03 3.35 GRAD STALAĆ Prosečno za okrug 6.991 4.933 196.57 3.99 160.27 3.25 District average

63 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

1 KK NONIJUS 42 4.661 181.78 3.90 144.96 3.11 AGRARSERVIS TIM DONJI 2 623 3.839 169.68 4.42 120.54 3.14 MATEJEVAC 3 JEVTIĆ AGRAR RAŽANJ 471 4.761 185.68 3.90 149.97 3.15

4 BUKOVIK RAŽANJ 463 5.288 197.24 3.73 170.27 3.22

5 PROSPERITET PLUS, RAŽANJ 577 5.089 202.54 3.98 156.74 3.08

6 SMZ SKORICA 131 4.841 187.83 3.88 155.40 3.21 KAZNENO POPRAVNI ZAVOD NIŠ, 7 6 5.568 228.29 4.10 179.29 3.22 NIŠ 8 VS SVRLJIG, SVRLJIG 63 3.439 159.91 4.65 109.70 3.19

9 VS NIŠ 459 4.301 180.64 4.20 140.21 3.26

10 AGRONOM KVATRO 1.106 5.111 199.84 3.91 155.89 3.05 Prosečno za okrug 3.941 4.752 190.05 4.00 148.75 3.13 District average 21. TOPLIČKI OKRUG/TOPLICA DISTRICT UDRUŽENJE PROIZVOĐAČA 867 5.272 209.30 3.97 171.87 3.26 1 MLEKA GRGURE 2 LAZAR BLACE 368 5.327 213.08 4.00 181.65 3.41

3 HAMMEUM, PROKUPLJE 131 4.727 185.30 3.92 161.66 3.42 Prosečno za okrug 1.366 5.235 208.02 3.97 173.52 3.31 District average 22. PIROTSKI OKRUG/PIROT DISTRICT

1 DOO STADO, DIMITROVGRAD 365 4.166 167.89 4.03 135.40 3.25 UDRUŽENJE MLADI STOČAR, 2 93 4.071 170.57 4.19 133.53 3.28 BABUŠNICA 3 DEMIVET, BELA PALANKA 79 4.967 194.21 3.91 153.48 3.09

4 VETERINARSKA KLINIKA PIROT 239 4.697 191.17 4.07 143.26 3.05 Prosečno za okrug 776 4.400 178.06 4.05 139.43 3.17 District average 23. JABLANIČKI OKRUG/JABLANICA DISTRICT

1 GORAN-VET GUBEREVAC 373 5.593 219.25 3.92 167.79 3.00

2 DOO ĐURA-VET, MANOJLOVCE 198 4.555 183.11 4.02 136.19 2.99 JABLANIČI SIMENTALAC 3 276 6.104 231.34 3.79 194.72 3.19 LESKOVAC

64 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Laktacija 305 dana Lactation, 305 days ORGANIZACIJA DISTRICT Mlečna Mlečna / N Proteini ORGANISATION Mleka mast mast Proteini Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat Protein (kg) (%) OKRUG (kg) (%) Prosečno za okrug 847 5.517 214.74 3.89 169.18 3.07 District average 24. PČINJSKI OKRUG/PČINJE DISTRICT

1 O-RUK VLADIČIN HAN 188 3.714 150.05 4.04 124.42 3.35

2 VS BUJANOVAC 1108 4.735 186.56 3.94 154.36 3.26 Prosečno za okrug 1296 4.587 181.26 3.95 150.02 3.27 District average 30. GRAD BEOGRAD/CITY OF BELGRADE

1 ZZ PRUŽATOVAC 1.199 4.791 187.33 3.91 162.41 3.39

2 ZZ VLAŠKA 298 5.175 203.90 3.94 172.33 3.33 ZZ PAVLE STEPANOVIĆ VELIKA 3 1.320 5.295 207.56 3.92 164.15 3.10 IVANČA 4 ZZ SLOGA MLADENOVAC 1.752 5.310 214.52 4.04 166.20 3.13 UDRUŽENJE POLJ. UZGAJIVAČA 5 106 4.165 165.35 3.97 137.03 3.29 STOKE I ŽIVINE BARAJEVO UDRUŽENJE ODGAJIVAČA STOKE 6 363 4.822 189.02 3.92 157.20 3.26 I ŽIVINE LAZAREVAC 7 ZZ BARAJEVO 61 4.560 181.49 3.98 136.80 3.00 FARMER KONSALTING DOO, 8 1 5.683 228.46 4.02 190.38 3.35 BOLJEVCI BGD INSTITUT ZA PRIMENU NAUKE U 9 2.757 5.007 202.78 4.05 159.72 3.19 POLJOPRIVREDI Prosečno za okrug 7.857 5.073 202.59 3.99 162.20 3.20 District average Prosečno za republiku srbiju 76.864 4.713 187.27 3.97 151.16 3.21 Average for serbia

Od ukupnog broja osnovnih odgajivačkih organizacija koje su obavljale kontrolu mlečnosti simentalskih krava (N=123) skoro 10% ostvarilo je prosečnu mlečnost iznad 5.500 kg mleka, projektovanu Odgajivačkim programom (2015-2019), što je za oko 2,5% više u odnosu na prethodnu godinu. Distribucija udela organizacija prema intervalima ostvarene mlečnosti prikazana je u grafikonu 17. U najvećem broju organizacija -39 %, prosečna mlečnost kretala se u intervalu 4.500-5.000 kg mleka. Najmanji prosečan prinos mleka, do 3.500 kg, utvrđen je kod 4,1 % organizacija dok je mlečnost iznad 6.000 kg mleka ostvarena kod svega 0,81 % organizacija.

65 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 17. Distribucija udela odgajivačkih organizacija prema intervalima ostvarene mlečnosti Graph 17. Distribution of the Breeding organizations according to average milk production intervals

Najveći broj laktacija prvotelki (n=1.178) zaključen je u Osnovnoj odgajivačkoj organizaciji Udruženje stočara Novi Pazar, a najmanji u organizaciji Farmer Konsalting doo, Boljevci (n=1).

Najveća mlečnost prvotelki ostvarena je u Osnovnoj odgajivačkoj organizaciji Jablanički simentalac iz Leskovca od prosečno 5.932 kg mleka, 224,2 kg mlečne masti i 188,6 kg proteina. Najmanja mlečnost ostvarena u organizaciji Gliječa iz Ivanjice, od 2.682 kg mleka i 104,6 kg mlečne masti i 90,1 kg proteina (tabela 9).

Tabela 9. Mlečnost prvotelki simentalske rase po organizacijama Table 9. Milk performance of Simmental first calving cows by organisations

1 MAT 2012 ŠABAC 467 4.704 192.86 4.10 146.76 3.12

2 M.I. FINANCE 72 4.775 186.70 3.91 158.05 3.31

3 VETBOL KLINIKA BOGATIĆ 111 5.110 203.89 3.99 167.61 3.28

4 AGRO-MAT PLUS DOO, ŠABAC 407 4.899 187.63 3.83 157.26 3.21

66 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

6 VETERINARSKA STANICA KRUPANJ 94 3.541 140.22 3.96 114.73 3.24

7 VESA MAT, OČAGE 23 5.118 208.30 4.07 166.85 3.26 VS NEOVET PLUS DOO MATIJEVAC, 8 143 4.783 187.02 3.91 158.32 3.31 VLADIMIRCI Prosečno za okrug 1.426 4.665 184.51 3.96 149.21 3.20 District average 9. KOLUBARSKI OKRUG/KOLUBARA DISTRICT

1 PD MED I MLEKO DOO, UB 16 4.169 157.17 3.77 129.24 3.10

2 ZOON VALJEVO 494 4.866 191.23 3.93 160.58 3.30 VETERINARSKA STANICA MIĆKO, 3 34 4.504 177.01 3.93 145.93 3.24 MIONICA VETERINARSKA STANICA OSEČINA 4 133 3.630 135.04 3.72 115.07 3.17 DOO PECKA 5 SELEKCIJA-VET DOO VALJEVO 5 4.814 185.34 3.85 155.97 3.24 DIVAL VALJEVO, VS VALJEVSKA 6 12 4.497 169.09 3.76 143.90 3.20 KAMENICA CENTAR ZA POLJOPRIVREDU 7 367 4.749 189.01 3.98 154.34 3.25 LAJKOVAC Prosečno za okrug 1.061 4.644 182.17 3.92 151.56 3.26 District average 10. PODUNAVSKI OKRUG/DANUBE DISTRICT

1 PLANDIŠTE VELIKA PLANA 414 5.059 200.84 3.97 154.81 3.06 STOČARSTVO, SMEDEREVSKA 2 434 4.913 194.06 3.95 161.64 3.29 PALANKA 3 AGROVIK DOO KUSADAK 98 4.397 171.04 3.89 143.34 3.26 Prosečno za okrug 946 4.923 194.65 3.95 156.75 3.18 District average 11. BRANIČEVSKI OKRUG/BRANIČEVO DISTRICT

1 STOČARI HOMOLJA SUVI DO 128 4.313 169.07 3.92 136.72 3.17

2 MASTER VETERINA 53 4.343 160.69 3.70 143.32 3.30

3 RANOVČANKA RANOVAC 241 4.887 196.95 4.03 158.83 3.25

4 ZZ JEDINSTVO POŽAREVAC 68 4.942 195.70 3.96 164.07 3.32 ZZ KAMENOVAC, KAMENOVO 5 193 4.698 181.81 3.87 155.03 3.30 PETROVAC NA MLAVI 6 OZZ SKIPOVLJANKA POŽAREVAC 86 5.156 206.76 4.01 170.66 3.31

7 MLAVA MILOVANOVIĆ STAMAT 74 3.906 156.63 4.01 122.65 3.14

67 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

9 MIMA, DRAGI I SLAVIŠA, BUROVAC 37 5.251 192.71 3.67 169.08 3.22

10 PRAMENKA DOO MAJDANPEK 20 4.200 169.68 4.04 132.30 3.15

11 IKS PLUS DOO, POŽAREVAC 1 5.829 229.66 3.94 187.69 3.22 Prosečno za okrug 902 4.685 184.46 3.94 152.44 3.25 District average 12. ŠUMADIJSKI OKRUG/ŠUMADIJA DISTRICT

1 UPP LAPOVO 87 4528 177.04 3.91 144.90 3.20 UDRUŽENJE POLJOPRIVREDNIKA 2 44 4.731 187.35 3.96 152.81 3.23 BATOČINA UDRUŽENJE STOČARA OPŠTINE 3 114 4.780 193.59 4.05 161.56 3.38 TOPOLA 4 DEJAN-VET ARANĐELOVAC 25 4.680 184.86 3.95 153.04 3.27

5 UOGSR ŠUMADIJA KRAGUJEVAC 472 4.884 192.92 3.95 157.26 3.22

6 MAT TOPONICA, KNIĆ 450 4.467 176.00 3.94 143.84 3.22 Prosečno za okrug 1.192 4.681 185.06 3.95 151.45 3.24 District average 13. POMORAVSKI OKRUG/MORAVA DISTRICT FOND ZA RAZVOJ POLJOPRIVR. 1 127 5.477 214.15 3.91 176.36 3.22 OPŠTINE REKOVAC FOND ZA RAZVOJ POLJOPRIVR. 2 46 5.612 220.55 3.93 177.90 3.17 OPŠTINE SVILAJNAC 3 VS PARAĆIN 29 4.735 204.08 4.31 161.94 3.42 DOO MLEKARA MIHAILOVIĆ, 4 34 3.074 118.35 3.85 89.15 2.90 PARAĆIN Prosečno za okrug 236 5.066 200.36 3.96 162.32 3.20 District average 14. BORSKI OKRUG/BOR DISTRICT

1 UOGSR PODRUČJA OPŠTINE BOR 92 4.047 156.21 3.86 132.34 3.27

2 VS BOR, BOR 8 4.429 171.40 3.87 143.50 3.24

3 RAJKOVIĆ-VET SIKOLE 73 4.252 172.21 4.05 136.49 3.21 Prosečno za okrug 173 4.151 163.66 3.94 134.61 3.24 District average 15. ZAJEČARSKI OKRUG/ZAJEČAR DISTRICT

1 AGROBISER BOLJEVAC 139 4.611 180.72 3.92 162.25 3.52

2 ZZ BOLJEVAC 38 4.361 169.64 3.89 150.89 3.46

68 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Laktacija, 305 dana Lactation, 305 days ORGANIZACIJA DISTRICT Mlečna Mlečna / N Proteini ORGANISATION Mleka mast mast Proteini Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat Protein (%) (kg) OKRUG (kg) (%) 3 GEN ZAJEČAR 300 4.270 173.36 4.06 138.35 3.24 OD ZA USLUGE U ODGOJU ŽIV. 4 JOVANOVIĆ MILAN I JOVANOVIĆ 104 4.260 164.86 3.87 141.43 3.32 ZORICA 5 SOKO-VET SOKO BANJA 68 4.441 168.76 3.80 141.67 3.19

6 ZOOTIM KNJAŽEVAC 102 4.492 177.88 3.96 154.08 3.43

7 AGROPROJEKT TIMOK ZAJEČAR 125 4.651 190.23 4.09 147.90 3.18 Prosečno za okrug 876 4.420 175.93 3.98 146.50 3.31 District average 16. ZLATIBORSKI OKRUG/ZLATIBOR DISTRICT

1 AGRO-USLUGE PLUS UŽICE 37 3.669 142.72 3.89 119.98 3.27

2 BIOS TEHNOLOGY KARAN 201 4.669 194.23 4.16 146.61 3.14

3 JEZDO ZLATIBOR 506 3.908 156.71 4.01 124.67 3.19

4 BAJORS JEŽEVICA 130 4.020 156.78 3.90 130.65 3.25

5 VS STRUJIĆ DOO, PRIBOJ 79 4.024 155.33 3.86 120.32 2.99

6 AGRO CVIJA DOO, POŽEGA 126 3.979 159.56 4.01 131.31 3.30

7 AGRO BORAVA, PRIJEPOLJE 206 4.270 162.26 3.80 135.36 3.17

8 TARA AGRAR INŽENJERING 125 4.276 161.63 3.78 137.26 3.21 Prosečno za okrug 1.410 4.119 163.12 3.96 131.25 3.19 District average 17. MORAVIČKI OKRUG/MORAVICA DISTRICT

1 ZZ GLIJEČA IVANJICA 300 2.682 104.60 3.90 90.12 3.36

2 SIMMAT DOO, MRČAJEVCI 55 3.559 138.09 3.88 108.19 3.04

3 SUVOBOR KOP ČAČAK 83 4.558 185.97 4.08 144.49 3.17

4 VS MIJATOVIĆ, KOTRAŽA 103 4.790 207.89 4.34 148.49 3.10 DRAGAČEVSKI SIMENTALAC, 5 83 4.475 177.21 3.96 144.10 3.22 KOTRAŽA 6 VETAL DONJA GOREVNICA 331 4.719 190.18 4.03 142.99 3.03 Prosečno za okrug 955 3.985 160.71 4.03 125.19 3.14 District average 18. RAŠKI OKRUG/RAŠKA DISTRICT

1 NIKOLJAČA RAŠKA 55 4.187 162.04 3.87 138.59 3.31

2 DOO RADOJEVIĆ N&L 62 4.872 194.88 4.00 147.62 3.03

69 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

4 ZOVET OBRVA, KRALJEVO 245 4.850 201.76 4.16 154.23 3.18

5 ZAPADNA MORAVA 2008 LAĐEVCI 131 4.948 202.87 4.10 155.37 3.14

6 UDRUŽENJE STOČARA NOVI PAZAR 1.178 4.313 166.05 3.85 139.31 3.23

7 VETERINARSKI CENTAR KRALJEVO 115 3.390 131.87 3.89 101.70 3.00

8 AGRODOMESTICA DOO UŠĆE 115 5.471 223.76 4.09 170.70 3.12

9 DRUŠTVO ROŽAJAC, SJENICA 299 3.086 120.35 3.90 99.99 3.24

10 DOO SIMHOL, KRALJEVO 104 5.091 203.64 4.00 163.42 3.21

11 SIMENTAL KRALJEVO 86 5.389 212.87 3.95 173.53 3.22

12 ZZ AGROVET 2015, OPLANIĆI 30 5.113 212.19 4.15 161.06 3.15

13 UNIVET RATINA 153 4.116 165.05 4.01 122.66 2.98

14 HERIĆ DOO, TUTIN 31 3.930 153.27 3.90 128.12 3.26

15 ZZ PLJEVLJANI, NOVI PAZAR 372 3.289 125.31 3.81 105.91 3.22

16 HEKSAVET MILOČAJ 137 4.902 196.08 4.00 148.53 3.03

17 SMS PEŠTER, ŠIPČE, TUTIN 16 3.462 133.98 3.87 112.17 3.24

18 AGROLIVADE KRALJEVO 191 4.855 194.20 4.00 147.11 3.03 Prosečno za okrug 3.618 4.258 167.17 3.93 135.41 3.18 District average 19. RASINSKI OKRUG/RASINA DISTRICT

1 EKO-ŽUPA ALEKSANDROVAC 104 4.584 182.90 3.99 152.19 3.32 UDRUŽENJE ODGAJIVAČA GOVEDA 2 75 4.192 166.42 3.97 130.37 3.11 MIMS 3 RAJKOVIĆ A. SELEKT, KRUŠEVAC 64 5.761 233.32 4.05 192.42 3.34

4 VETERINARSKA STANICA VARVARIN 61 4.803 184.44 3.84 149.85 3.12

5 VRBNICA SELEKT, KRUŠEVAC 162 4.351 171.86 3.95 141.41 3.25

7 VS KRUŠEVAC 134 5.159 204.81 3.97 171.79 3.33

8 AGROMS VITANOVAC 276 4.313 169.50 3.93 139.31 3.23

9 ZOOMATIK DOO TRSTENIK 149 4.682 186.34 3.98 146.55 3.13

10 ZZ MICA, ALEKSANDROVAC 22 4.256 168.96 3.97 141.30 3.32 EKOS OD EKSPORT IMPORT, GRAD 11 11 4.314 173.42 4.02 144.09 3.34 STALAĆ

70 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Laktacija, 305 dana Lactation, 305 days ORGANIZACIJA DISTRICT Mlečna Mlečna / N Proteini ORGANISATION Mleka mast mast Proteini Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat Protein (%) (kg) OKRUG (kg) (%) Prosečno za okrug 1.519 4.849 192.51 3.97 157.06 3.24 District average 20. NIŠAVSKI OKRUG/NIŠAVA DISTRICT

1 KK NONIJUS 7 4.773 186.15 3.90 148.44 3.11 AGRARSERVIS TIM DONJI 2 101 3.885 165.11 4.25 120.05 3.09 MATEJEVAC 3 JEVTIĆ AGRAR RAŽANJ 105 4.554 178.97 3.93 144.36 3.17

4 BUKOVIK RAŽANJ 65 5.806 218.31 3.76 187.53 3.23

5 PROSPERITET PLUS, RAŽANJ 76 4.954 197.17 3.98 153.57 3.10

6 SMZ SKORICA 28 4.803 185.88 3.87 154.18 3.21 KAZNENO POPRAVNI ZAVOD NIŠ, 7 5 4.665 191.73 4.11 148.81 3.19 NIŠ 8 VS SVRLJIG, SVRLJIG 19 3.481 159.43 4.58 112.09 3.22

9 VS NIŠ 174 4.172 175.64 4.21 136.84 3.28

10 AGRONOM KVATRO 243 4.960 194.43 3.92 151.28 3.05 Prosečno za okrug 823 4.633 185.84 4.01 145.74 3.15 District average 21. TOPLIČKI OKRUG/TOPLICA DISTRICT UDRUŽENJE PROIZVOĐAČA MLEKA 1 234 4.458 176.98 3.97 145.33 3.26 GRGURE 2 LAZAR BLACE 96 4.957 197.78 3.99 169.03 3.41

3 HAMMEUM, PROKUPLJE 40 4.537 177.85 3.92 155.62 3.43 Prosečno za okrug 370 4.596 182.47 3.97 152.59 3.32 District average 22. PIROTSKI OKRUG/PIROT DISTRICT

1 DOO STADO, DIMITROVGRAD 91 3.779 151.92 4.02 122.82 3.25 UDRUŽENJE MLADI STOČAR, 2 34 3.784 158.93 4.20 124.87 3.30 BABUŠNICA 3 DEMIVET, BELA PALANKA 26 4.433 178.21 4.02 139.64 3.15

4 VETERINARSKA KLINIKA PIROT 66 4.736 192.76 4.07 144.45 3.05 Prosečno za okrug 217 4.149 168.59 4.06 131.73 3.17 District average 23. JABLANIČKI OKRUG/JABLANICA DISTRICT

1 GORAN-VET GUBEREVAC 120 5.458 214.50 3.93 164.83 3.02

2 DOO ĐURA-VET, MANOJLOVCE 62 4.503 180.57 4.01 135.54 3.01

71 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Laktacija, 305 dana Lactation, 305 days ORGANIZACIJA DISTRICT Mlečna Mlečna / N Proteini ORGANISATION Mleka mast mast Proteini Protein Milk (kg) Milk fat Milk fat Protein (%) (kg) OKRUG (kg) (%) 3 JABLANIČI SIMENTALAC LESKOVAC 88 5.932 224.23 3.78 188.64 3.18 Prosečno za okrug 270 5.393 209.88 3.89 165.86 3.08 District average 24. PČINJSKI OKRUG/PČINJE DISTRICT

1 O-RUK VLADIČIN HAN 47 3.543 143.14 4.04 118.69 3.35

2 VS BUJANOVAC 386 4.564 179.37 3.93 147.42 3.23 Prosečno za okrug 433 4.453 175.43 3.94 144.30 3.24 District average 30. GRAD BEOGRAD/CITY OF BELGRADE

1 ZZ PRUŽATOVAC 284 4.774 185.71 3.89 162.32 3.40

2 ZZ VLAŠKA 75 5.074 199.92 3.94 168.46 3.32 ZZ PAVLE STEPANOVIĆ VELIKA 3 228 5.303 208.41 3.93 164.39 3.10 IVANČA 4 ZZ SLOGA MLADENOVAC 291 4.987 201.47 4.04 156.59 3.14 UDRUŽENJE POLJ. UZGAJIVAČA 5 30 3.960 156.02 3.94 129.49 3.27 STOKE I ŽIVINE BARAJEVO UDRUŽENJE ODGAJIVAČA STOKE I 6 87 4.463 172.72 3.87 143.71 3.22 ŽIVINE LAZAREVAC 7 ZZ BARAJEVO 10 4.205 167.78 3.99 126.99 3.02 FARMER KONSALTING DOO, 8 1 5.683 228.46 4.02 190.38 3.35 BOLJEVCI BGD INSTITUT ZA PRIMENU NAUKE U 9 642 4.910 198.86 4.05 157.61 3.21 POLJOPRIVREDI Prosečno za okrug 1.648 4.917 196.09 3.99 158.26 3.22 District average Prosečno za Republiku Srbiju 18.075 4.543 179.85 3.96 145.84 3.21 Average for Serbia

Bikovske majke

Bikovske majke odabiraju se za potrebe proizvodnje bikova domaće simentalske rase. Iz matičnog zapata odabiraju se najbolje krave koje po pravilu predstavljaju oko 1% populacije pre svega u pogledu proizvodnje mleka i mlečne masti, a zatim i u telesnoj građi, građi vimena, muznim karakteristikama i reproduktivnim svojstvima. Pri izboru krava u kategoriju bikovskih majki

72 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

strogo se vodi računa i o njihovom poreklu, tako da moraju biti zadovoljeni svi standardi definisani Glavnim odgajivačkim programom. Ova grla treba da budu najmanje za dve standardne devijacije iznad proseka matične populacije u proizvodnji mleka. Odabir kvalitetnih priplodnih krava u zapat bikovskih majki obavlja se nakon završene prve odnosno na osnovu sledećih laktacija.

Tabela 10. Brojnost i mlečnost bikovskih majki simentalske rase (2005-2016) Table 10. Number and milk performance of Simmental bull dams (2005-2016)

Mlečnost u prvoj laktaciji Mlečnost u maksimalnoj laktaciji Milk performance in the first lactation Milk performance in the maximum lactation Broj grla Godina Number Mleka Mlečna Mlečna Mleka Mlečna Mlečna Year of heads Dana Milk mast mast Dana Milk mast mast Days kg Milk fat Milk fat Days kg Milk fat Milk fat % kg % kg

2005 192 308 5177 3,89 203,3 312 6450 3,88 252,0

2006 267 304 5318 3,92 208,3 311 6426 3,93 252,4

2007 339 307 5488 3,96 217,5 313 6459 3.97 256,6

2008 447 310 5540 3,97 218,8 316 6503 3,99 257,8

2009 397 305 5578 3,97 224,2 305 6507 3,98 260,7

2010 373 305 5432 3,96 215,1 305 6461 3,96 256,2

2011 402 305 5516 4,00 220,0 305 6584 3,98 262,0

2012 363 305 5483 4,00 219,4 305 6671 3,97 264,7

2013 394 305 5536 3,98 220,4 305 6408 3,99 255,7

2014 413 305 5579 3,98 221,8 305 6383 3,98 254,06

2015 410 305 5679 3,98 226,17 305 6518 4,00 260,21

2016 365 305 5697 3,98 226,96 305 6566 4,01 263,11

U periodu 2005-2016. godine broj bikovskih majki kretao se u rasponu od 192 do 447 grla, a u 2016. godini kontrolom je bilo obuhvaćeno 365 grla (tabela 10).

73 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Mlečnost bikovskih majki (max.lakt.) u periodu 2005-2016 uglavnom je imala pozitivan trend, sa izraženim padom u toku 2013. godine (-263 kg) koji je u nešto blažem obliku nastavljen i u toku 2014. godine (-25kg). Nakon značajnijeg pada i stagnacije maksimalne mlečnosti 2013/2014 godine, u 2015. godini realizovan je ponovni rast mlečnosti (+132 kg), a pozitivan trend je nastavljen i tokom 2016. godine (+48kg). Iz tabele 10 i grafikona 18, uočljivo je da je najveća dostignuta mlečnost bikovskih majki u posmatranom periodu (2005-2016) ostvarena 2012. godine kada je iznosila 6.671 kg

Za razliku od maksimalne proizvodnje, varijabilnost proizvodnje mleka bikovskih majki u prvoj laktaciji u periodu 2005-2016 nije bila značajnije izražena. Pozitivan trend, prisutan od 2012. godine, nastavljen je i u protekloj, 2016. godini kada je ostvarena do sada najveća prosečna mlečnost bikovskih majki u prvoj laktaciji od 5.697 kg mleka (tabela 10; grafikon 19).

Grafikon 18. Mlečnost bikovskih majki u maksimalnoj laktaciji (2005-2016) Graph 18. Milk performance of Simmental bull dams in the maximum lactation (2005-2016)

74 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Važno je napomenuti da je pored sistematskog rada na selekciji, u odgajivanju ovakvih, elitnih grla u populaciji domaće simentalske rase neophodno veliku pažnju obratiti i na ishranu, zdravlje, negu i uslove smeštaja kako bi se njihov genetski potencijal ispoljio u najvećoj meri.

U protekloj godini osnovne i regionalne odgajivačke organizacije u saradnji sa centrima za veštačko osemenjavanje odabrale su ukupno 365 bikovskih majki iz 9 okruga. Najveći broj bikovskih majki odabran je u Rasinskom okrugu (n=119), a najmanji u Borskom okrugu (n=5).

Grafikon 19. Mlečnost bikovskih majki u prvoj laktaciji (2005-2016) Graph 19. Milk performance of Simmental bull dams in the first lactation (2005-2016)

U tabelama 11 i 12 prikazani su rezultati kontrole mlečnosti bikovskih majki po okruzima. Najveća mlečnost od 9.217 kg mleka, 355,7 kg mlečne masti i 298,1 kg proteina u maksimalnoj laktaciji postignuta je u Jablaničkom okrugu. Najmanja mlečnost od 5.888 kg mleka, 226,3 kg mlečne masti i 194,5 kg proteina u maksimalnoj laktaciji, ostvarena je u Borskom okrugu (grafikon 20).

75 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 11. Mlečnost bikovskih majki simentalske rase u prvoj i poslednjoj laktaciji (po okruzima) Table 11. Milk performance of Simmental bull dams in the first and last lactation (by districts)

Okrug Prva laktacija (305 dana) Poslednja laktacija (305 dana) District First lactation (305 days) Last lactation (305 days) Mlečna Mlečna Mlečna Mlečna Mleka Mleka Proteini Protein N mast mast mast mast Milk Milk Milk fat Milk fat Milk Milk fat Protein Protein fat (kg) (%) (kg) (kg) (%) (kg) (%) (kg) Kolubarski 45 5.999 3,98 238,47 6.798 4,00 271,98 3,32 224,66

Podunavski 62 5.556 3,97 220,81 6.299 3,99 251,39 3,22 202,83

Šumadijski 19 5.974 4,02 240,26 6.548 4,06 265,60 3,41 223,43

Borski 5 4.915 3,89 191,03 6.013 3,83 230,02 3,30 198,76

Zaječarski 15 5.147 3,96 204,32 6.610 4,07 268,72 3,24 214,37

Raški 18 5.948 4,18 248,93 5.802 4,20 243,63 3,13 181,78

Rasinski 119 5.538 3,97 219,99 6.308 4,00 252,46 3,28 207,18

Jablanički 12 7.075 3,91 275,60 9.001 3,86 346,30 3,19 288,49

Grad Beograd 70 5.699 3,98 226,65 6.338 4,01 253,87 3,25 205,72 Prosek 365 5.698 3,98 226,96 6.457 4,01 258,65 3,27 210,76 Average

Tabela 12. Mlečnost bikovskih majki simentalske rase u maksimalnoj laktaciji (po okruzima) Table 12. Milk performance of Simmental bull dams in the maximum lactation (by districts)

Maksimalna laktacija (305 dana) Maximum lactation (305 days) Okrug Mlečna Mlečna District N Mleka Proteini Protein mast mast

Milk Milk fat Milk fat Protein Protein (kg) (%) (kg) (%) (kg) Kolubarski 45 6.965 4,00 278,41 3,31 230,71

Podunavski 62 6.406 4,00 255,92 3,21 205,09

Šumadijski 19 6.259 4,06 254,12 3,41 213,22

Borski 5 5.888 3,85 226,32 3,31 194,79

Zaječarski 15 6.278 4,07 273,65 3,21 215,76

Raški 18 5.922 4,19 248,60 3,15 186,57

Rasinski 119 6.507 4,00 260,32 3,28 213,56

Jablanički 12 9.217 3,87 355,77 3,23 298,15

Grad Beograd 70 6.358 4,01 255,05 3,25 205,82 Prosek 365 6.566 4,01 263,11 3,26 214,07 Average

76 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 20. Mlečnost bikovskih majki simentalske rase u maksimalnoj laktaciji (po okruzima) Graph 20. Milk performance of Simmental bull dams in the maximum lactation (by districts)

Tabela 13. Mlečnost bikovskih majki simentalske rase po organizacijama Table 13. Milk performance of Simmental bull dams by organisations

Poslednja laktacija (305 dana) Last lactation (305 days) Organizacija Rb N Mlečna Organization Mlečna Mleka mast Proteini Protein mast Milk Milk Protein Protein Milk fat (kg) fat (%) (kg) (kg) (%) 9. KOLUBARSKI OKRUG/KOLUBARA DISTRICT 1 ZZ ZOON-VALJEVO 9 6.932 3,93 272,45 3,36 232,83 2 CENTAR ZA PP-LAJKOVAC 36 6.764 4,02 271,86 3,30 222,61 P r o s e k 45 6.798 4,00 271,98 3,32 224,66 A v e r a g e 10. PODUNAVSKI OKRUG/DANUBE DISTRICT 1 PSZ ČIKERAC-RAKINAC 7 5.292 4,01 237,64 3,12 185,13 2 PZ PLANDIŠTE-V.PLANA 17 6.275 3,98 249,18 3,06 192,06 3 STOČARSTVO-S.PALANKA 38 6.378 3,99 254,92 3,31 210,91

77 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Poslednja laktacija (305 dana) Last lactation (305 days) Organizacija Rb N Mlečna Organization Mlečna Mleka mast Proteini Protein mast Milk Milk Protein Protein Milk fat (kg) fat (%) (kg) (kg) (%) P r o s e k 62 6.299 3,99 251,39 3,22 202,83 A v e r a g e 12. ŠUMADIJSKI OKRUG/ŠUMADIJA DISRICT 1 UP BATOČINA-BATOČINA 1 6.293 3,99 251,13 3,24 204,12 2 UOG TOPOLA 18 6.562 4,06 266,40 3,42 224,50 P r o s e k 19 6.548 4,06 265,60 3,41 223,43 A v e r a g e 14. BORSKI OKRUG/BOR DISTRICT 1 UOGSR OPŠTINE BOR 5 6.013 3,83 230,02 3,30 198,76 P r o s e k 5 6.013 3,83 230,02 3,30 198,76 A v e r a g e 15. ZAJEČARSKI OKRUG/ZAJEČAR DISTRICT 1 DOO GEN-ZAJEČAR 13 6.685 4,10 273,70 3,26 219,97 2 OD ZA USLUGE U ODGOJU ŽIVOTINJA 2 6.125 3,86 236,37 3,12 190,92 P r o s e k 15 6.610 4,07 268,72 3,24 214,37 A v e r a g e 18. RAŠKI OKRUG/RAŠKA DISTRICT 1 ZOVET-OBRVA 15 5.799 4,22 245,02 3,14 182,13 2 AGROLIVADE-KRALJEVO 3 5.816 4,08 236,67 3,10 180,00 P r o s e k 18 5.802 4,20 243,63 3,13 181,78 A v e r a g e 19. RASINSKI OKRUG/RASINA DSTRICT 1 VRBNICA 25 6.232 3,97 247,21 3,33 207,51 2 JVU KRUŠEVAC 15 5.590 3,97 222,03 3,35 187,65 3 AGROMS-KRUŠEVAC 27 6.295 4,07 256,34 3,29 207,08 4 ZOOMATIC DOO 10 6.011 3,99 239,84 3,13 187,85 5 AGROPROJEKT 10 PLUS 33 6.292 3,99 277,84 3,25 226,50 6 RAJKOVIĆ A.SELEKT 7 5.883 4,05 238,05 3,33 195,72 7 VS PEŠTERAC 2 4.989 3,79 188,66 3,38 168,54 P r o s e k 119 6.308 4,00 252,46 3,28 207,18 A v e r a g e 23. JABLANIČKI OKRUG/JABLANICA DISTRICT 1 GORAN VET - GUBEREVAC 7 7.243 3,90 282,04 3,14 226,54 2 JABLANIČKI SIMENTALAC 5 11.463 3,80 436,26 3,27 375,21 P r o s e k 12 9.001 3,86 346,30 3,19 288,49 A v e r a g e 30. GRAD BEOGRAD/CITY OF BELGRADE 1 ZZ PRUŽATOVAC-PRUŽATOVAC 23 5.987 4,02 240,83 3,42 204,49 2 ZZ PAVLE STEPANOVIĆ-VELIKA IVANČA 22 6.151 3,96 243,54 3,17 194,95

78 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Poslednja laktacija (305 dana) Last lactation (305 days) Organizacija Rb N Mlečna Organization Mlečna Mleka mast Proteini Protein mast Milk Milk Protein Protein Milk fat (kg) fat (%) (kg) (kg) (%) 3 ZZ SLOGA-MLADENOVAC 23 6.817 4,03 274,47 3,16 215,76 4 IPN BEOGRAD 2 6.912 4,07 280,77 3,23 222,99 P r o s e k 70 6.338 4,01 253,87 3,25 205,72 A v e r a g e P r o s e k za S r b i j u 365 6.457 4,01 258,65 3,27 210,76 Average for Serbia

Bikovske majke HB 736 881, HB 772 635 I HB 763 416, u vlasništvu Marinković Radmile iz Navalina (O.O.O. Jablanički simentalac) ostvarila su i ove godine najveću proizvodnju mleka u poslednjoj, odnosno maksimalnoj laktaciji, koja se kretala od 11.784 kg do 13.652 kg mleka u standardnoj laktaciji. Iz istog zapata potiče i nova bikovska majka HB 770 107 koja je u prvoj laktaciji proizvela čak 10.527 kg mleka, 402 kg mlečne masti (3,82%) i 327 kg proteina (3,11%).

Na slici 1 prikazane su telesne mere koje se posmatraju i evidentiraju prilikom linearnog ocenjivanja krava simentalske rase. Telesne mere bikovskih majki simentalske rase (tabela 14) su značajno poželjnije od proseka mera kontrolisanog dela populacije, što potvrđuje činjenicu da su odabrane bikovske majke elitna grla matičnog zapata. Ipak, visoki selekcijski ciljevi utvrđeni odgajivačkim programom ostavljaju prostora za dalje unapređenje rase, posebno kada su u pitanju visina krsta i telesna masa, odnosno osobine okvira.

79 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Slika 1.Telesne mere krava simentalske rase Figure 1. Body measures of Simmental cows

Tabela 14. Telesne mere bikovskih majki Table 14. Body measures of bull dams

Telesne mere Prosečno Stand.devijacija Koef.varijacije Body measures Mean SD CV Visina krsta 145 2,95 2,04 Rump height (cm) Dubina tela 84 6,71 7,98 Body depth (cm) Dužina karlice 58 3,48 6,01 Length of pelvis (cm) Širina karlice 56 3,77 6,69 Width of pelvis (cm) Obim grudi 203 8,85 4,36 Chest circumference (cm) Telesna masa 691 79,66 11,53 Body mass (kg)

80 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 15. Linearna ocena tipa bikovskih majki Table 15. Linear type score of bull dams

Linearna ocena Osobine tipa Linear score Type characteristics Prosečno Stand.devijacija Koef.varijacije Mean SD CV Okvir 7,88 0,58 7,32 Frame Muskuloznost 7,76 0,68 8,83 Muscularity Fundament 7,71 0,63 8,14 Fundament Vime 7,71 0,58 7,56 Udder

Grafikon 21. Linearna ocena bikovskih majki Graph 21. Linear type score of bull dams

Linearna ocena telesne građe omogućava prepoznavanje mlečnih karakteristika krava koje su preliminarni pokazatelji mlečnosti i dugovečnosti. Pored toga, ukazuje na reproduktivne sposobnosti grla koje imaju veliki značaj sa stanovišta ekonomičnosti proizvodnje mleka.

81 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Uključivanje linearne ocene tipa u ocenu priplodne vrednosti krava doprinosi pouzdanosti ocene priplodne vrednosti što se pozitivno odražava na ukupne efekte selekcije i uspešnost proizvodnje. Vrednosti linearnih ocena tipa bikovskih majki u 2016. godini (tabela 15; grafikon 21) znatno su poželjnije od onih u kontrolisanoj populaciji, ali istovremeno ukazuju na neophodnost strožije selekcije u populaciji bikovskih majki, posebno kada su u pitanju osobine fundamenta i vimena.

U tabeli 16 prikazane su telesne mere i linearna ocena bikovskih majki po okruzima. Prosečne izmerene vrednosti telesnih mera bikovskih majki iznosile su 145cm (142-146 cm) za visinu krsta, 84 cm (75-89 cm) za dubinu tela, 58cm (52-60 cm) za dužinu karlice, 56 cm (52-58 cm) za širinu karlice i 203 cm (196-209 cm) za obim grudi. Prosečna vrednost telesne mase bikovskih majki iznosila je 691 kg (620-767 kg). Linearna ocena tipa bikovskih majki u proseku je iznosila za okvir 7,88 (6-8), za muskuloznost 7,76 (6-8), za fundament 7,71 (6-8) i za vime 7,71 (7-8).

Može se zaključiti da se aktuelna generacija bikovskih majki, odlikuje poželjnijim osobinama telesne razvijenosti u odnosu na prethodnu, posebno kada je reč o osobinama okvira i vimena, dok u narednom periodu poseban značaj treba pridavati osobinama fundamenta, skladnom tipu građe i srednje razvijenoj muskuloznosti.

Tabela 16. Telesne mere i linearna ocena bikovskih majki po okruzima Table 16. Body/exterior measures and linear scores of bull dams by districts

Eksterijerne mere Linearne ocene OKRUG Exterior measures Linear scores N DISTRICT VK DT DK SK OG Masa O M F V

KOLUBARSKI 45 146.07 83.33 58.76 58.16 205.96 690.58 7.87 7.82 7.80 7.62

PODUNAVSKI 62 142.29 75.52 57.60 55.52 196.16 661.69 8.13 8.08 7.92 7.82

ŠUMADIJSKI 19 145.53 88.79 59.95 57.00 213.89 766.84 8.00 7.63 7.32 8.00

BORSKI 5 142.20 79.20 52.40 51.80 209.40 752.00 6.20 7.60 6.80 7.00

ZAJEČARSKI 15 144.00 82.53 55.07 54.07 199.27 658.33 7.60 6.60 7.13 7.27

RAŠKI 18 142.28 76.61 54.72 54.44 197.33 620.17 7.28 7.72 7.44 7.39

RASINSKI 119 146.45 87.88 58.30 57.45 204.79 715.10 8.08 7.84 7.92 7.77

JABLANIČKI 12 144.25 78.08 56.17 52.83 203.50 667.50 7.50 7.33 6.67 7.75

GRAD BEOGRAD 70 145.11 87.64 58.66 56.01 201.60 681.43 7.71 7.67 7.66 7.69 Prosek za Srbiju Average for 365 144.95 84.01 57.93 56.39 202.76 691.17 7.88 7.76 7.71 7.71 Serbia Legenda: VK-visina krsta/Rump height; DT-dubina tela/Body depth; DK-dužina karlice/Length of pelvis; ŠK-širina karlice/Width of pelvis; OG-obim grudi/Chest circumference; TM-telesna masa/Body mass; O-okvir/Frame;M-muskuloznost/Muscularity; F- fundament/Fundament; V-vime/Udder

82 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Performans test

Performans test bikova namenjen je praćenju porasta i razvoja priplodnih bikova. Vrši se kod muških potomaka iz planskog parenja elitnih bikova i bikovskih majki. Bikovi u testu imaju mogućnost da postanu priplodnjaci u prirodnom pripustu ili veštačkom osemenjavanju. Osnovni cilj izvođenja performans testa bikova je njihovo međusobno poređenje i rangiranje na osnovu rezultata koje su postigli tokom testiranja obavljenog pod jednakim uslovima ishrane, smeštaja i nege.

U 2016. godini ugovorima je odobreno devet performans testova, od kojih je jedan test prijavljen greškom od strane osnovne odgajivačke organizacije, pa je njegova realizacija opravdano izostala. Ostalih osam testova, kao i prethodnih godina, sprovedeno je uspešno u SVC Krnjača. U tabeli 17 izložen je pregled podataka o poreklu performans testiranih bikova u 2016. godini.

Tabela 17. Pregled podataka o poreklu bikova Table 17. Data on bulls' origin

HB Ime bika Datum HB oca Rb. HB Otac majke Odgajivač rođenja Sire’s No. Sire Dam’s Breeder Bull's name Date of birth HB HB 1 ZODIJAK 2340 03.01.2015. Zanetti 2142 762095 Bojović Ivan,Vrbava

2 HUMLING 2339 09.01.2015. Humlau V061 760052 Rajković Miroslav, Pardik

3 VALDMAN 2353 05.02.2015. Waldbrand V1184 728941 Zoran Ivković,Togočevce

DORIAN 8956 28.07.2015. Disco 2146 768797 Rajković Miroslav, Pardik 4 5 MARJAN 0015 05.08.2015. Manchester 2218 724514 Bojović Ivan, Vrbava

6 ROCKEFELLER 8329 18.08.2015. Rotglut 2214 751772 Zoran Ivković, Togočevce Miodrag Stojanović, 7 SAMPRAS 4998 18.09.2015. Samal 2216 744388 Nemenikuće 8 MARSHAL 0478 05.10.2015. Manton 2235 760765 Zoran Ivković, Togočevce

Pravilna telesna razvijenost predstavlja osnovu za normalnu reprodukciju i proizvodnju kod goveda. Pored osobina porasta, kao najvažnije grupe osobina, precizna procena bikova u

83 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

performans testu može se obaviti na osnovu osobina telesne razvijenosti. Snažna i pravilna građa tela omogućava da životinje provedu više vremena u proizvodnji što direktno doprinosi dugovečnosti grla. Vodeci se tim principom, a nakon završetka performans testa stručnjaci SVC Krnjača isključili su tri bika koja po svojim performansama nisu zadovoljila stroge selekcijske kriterijume. Reč je o bikovima HUMLING, VALDMAN I MARJAN. Preostali bikovi namenjeni su za veštačko osemenjavanje i od njih se u narednom periodu očekuju rezultati biološkog i progenog testiranja.

Rezultati performans testa izloženi u tabeli 18, grafikonima 22 i 23, pokazuju da je najbolje rangirani bik MARSHAL, potomak bika Manton 2235. Njegova relativna priplodna vrednost (RPV) iznosila je 109 % sa ostvarenim prosečnim dnevnim prirastom od 1.654 g i završnom masom od 576 kg.

Tabela 18. Rezultati performans testa bikova Table 18. Results of the bulls' performance testing

Visina Obim Dužina Masa Dnevni Dubina Ime bika Grebena Grudi trupa Rb HB Mass ( kg ) Prirast Grudi RPV Height to Chest Body No. Daily gain Chest depth RBV Ulazna 12 meseci withers circum. lenght Bull’s name (g) (cm) Initial 12 months (cm) (cm) (cm) 1. ZODIJAK 2340 100 529 1.520 132 63 192 157 104

2. HUMLING 2339 160 555 1.540 131 67 198 156 105

3. VALDMAN 2353 215 589 1.552 135 66 205 161 105

4. DORIAN 8956 180 571 1.477 135 65 190 159 102 5. MARJAN 0015 110 520 1.480 134 63 191 155 102 6. ROCKEFELLER 8329 100 496 1.570 136 66 180 158 106

7. SAMPRAS 4998 220 544 1.446 129 65 191 159 101

8. MARSHAL 0478 150 576 1.654 130 63 184 159 109

84 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Grafikon 22. Uporedni prikaz telesnih masa i prirasta testiranih bikova Graph 22. Comparison of body mass and body gain values of tested bulls

Grafikon 23. Uporedni prikaz telesnih dimenzija testiranih bikova Graph 23. Comparison of body dimensions of tested bulls

85 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 19. Varijabilnost osobina bikova u performans testu Table 19. Variability of bulls' traits in performance testing

Visina Dubina Obim Dužina Dnevni grebena grudi grudi trupa Masa prirast RPV Height to Chest Chest Body Mass ( kg ) Daily gain RBV Opis withers depth circum. lenght (g) Descrip. (cm) (cm) (cm) (cm) 12 meseci Ulazna 12 Initial months Prosek 154,38 547,50 1.529,88 132,75 64,75 191,38 158,00 104,25 Average Max 220,00 589,00 1.570,00 136,00 67,00 205,00 161,00 109,00

Min 100,00 496,00 1.446,00 129,00 63,00 180,00 155,00 101,00

SD 48,66 31,41 65,.49 2,60 1,58 7,71 1,93 2,60

CV 31,52 5,74 4,28 1,96 2,44 4,03 1,22 2,50

Biološki test bikova

Biološki test predstavlja prvu informaciju o priplodnoj vrednosti bikova. Ovim testom ocenjuje se odgajivačka vrednost bikova za osobine degenerativnih mana (anomalija) i prenošenja nasledne osnove za pojavu teških teljenja. Rano otkrivanje nepoželjnih naslednih grešaka kod teladi je neophodno u cilju sprečavanja unošenja štetnih gena u široku populaciju, korišćenjem bikova za VO. Pojava teških teljenja kod krava uzrokuje česta oštećenja reproduktivnog trakta majki, a može dovesti i do uginuća teladi.

Tokom 2016. godine biološki test realizovan je kod 15 bikova simentalske rase na uzorku od ukupno 1.533 teladi, prosečno 102 po biku. U tabeli 20 dat je pregled organizacija (N=12) koje su obavile testiranje.

86 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 20. Realizacija biološkog testa bikova po organizacijama Table 20. Realization of biological bull test by organisations

Bik Broj Rb Okrug Osnovna odgajivačka organizacija Bull teladi No District Breeding organisation Ime Number HB Name of calves 1 9 LAJKOVAC Manion 2261 120 2 10 STOČARSTVO DOO Minze B380 163 3 12 USO TOPOLA Humberg B281 82 4 14 UOGSR BOR Hutschen 2118 52 5 18 AGRODOMESTICA DOO Rehagel V1253 98 6 18 ZOVET OBRVA Vink 2201 78 7 18 ZOVET OBRVA Weburg 2131 55 8 19 VRBNICA SELEKT Zashon B324 55 9 19 AGRROMS Manni 2183 114 10 19 AGRROMS Inter V635 125 11 19 AGROPROJEKT 10+ Wido 2137 50 12 19 AGROPROJEKT 10+ Goldrand V1218 217 13 30 ZZ PRUŽATOVAC Magelan 2091 61 14 30 VELIKA IVANČA Weinrom 2041 320 15 30 ZZ SLOGA Wapulus 2070 63 Ukupno teladi/Total calves 1.533

Rezultati biološkog testa predstavljeni su u tabeli 21 i grafikonima 24 i 25. Telesna masa teladi u testu kretala se od minimalnih 23 kg (blizanci) do maksimalnih 60 kg. Najveću prosečnu masu teladi na rođenju od 49 kg, imao je bik REHAGEL V 1253. Isti bik ujedno je imao i najbolju ocenu teladi pri rođenju (5/5), sa visokim udelom lakih telenja (97%).

Najveću stopu bližnjenja od 7,5% ostvario je bik MANION 2261, kod koga je, međutim, utvrđena i najveća stopa smrtnosti teladi od 5%. Najveća učestalost teških telenja od 7% utvrđena je kod bika MAGELAN 2091, dok je kod više od trećine telenja krava, osemenjenih bikom HUTSCHEN-om 2118, bila neophodna manja pomoć. Za razliku od njega, bik VINK 2201 imao je najveći udeo lakih telenja, čak 99%, dok su i njegova telad, prosečne mase 44 kg postigla odličnu ocenu na rođenju -4,99/5. Pri telenju krava osemenjenih bikom WIDO 2137, kod čak 28% partusa bila je neophodna manja pomoć, iako su telad ovog bika ostvarila, u proseku najmanju masu teladi od 39,6 kg. Istu situaciju imali smo u prošlogodišnjem testiranju sa bikom VEDRAN B 277.

87 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

U odnosu na ostale testirane bikove, WEINROM 2041 i MAGELAN 2091 su dali nešto veću učestalost pobačaja od oko 3%, mada ih ostali parametri testa svrstavaju u pet najboljih bikova kada je u pitanju osemenjavanje krava.

Tabela 21. Pregled rezultata biološkog testa po bikovima Table 21. Results of the biological bull testing

Masa teladi Pros. Ocena toka telenja Primedbe Broj Mass of calves, kg ocena Calving score Comments Ime bika HB bika teladi Rb. teladi Bull's name Bull's HB No. of Pros. Max Min Av. calf 5 4 3 2 MRT BL POB calves Av. score 1 Manion 2261 120 45.63 53 31 4.47 108 6 6 6 9 2 Minze B380 163 45.16 52 35 4.48 138 18 7 3 Humberg B281 82 47.22 55 35 4.88 66 16 4 Hutschen 2118 52 43.03 51 30 4.73 31 19 2 3 5 Rehagel V1253 98 48.99 53 31 5 95 1 1 2 1 1 6 Vink 2201 78 43.85 52 30 4.99 77 1 1 2 7 Weburg 2131 55 45.31 55 30 4.89 52 2 1 2 1 8 Zashon B324 55 41.35 48 35 4.76 44 9 2 1 9 Manni 2183 114 42.31 50 35 4.36 95 19 10 Inter V635 125 42 55 31 4.32 117 8 11 Wido 2137 50 39.63 55 24 4.67 35 14 1 1 12 Goldrand V1218 217 39.67 60 23 4.56 169 46 11 2 13 Magelan 2091 61 44.85 50 37 4.77 47 8 4 2 2 14 Weinrom 2041 320 43.45 50 30 4.98 307 2 1 9 5 10 15 Wapulus 2070 63 43.76 52 32 4.56 57 4 2 Legenda: MR-mrtvorođeno/Still born; BL-bližnjenje/Twins; POB-pobačaj/Miscarriage

88 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Legenda: Ocena 5-lako telenje bez asistencije; ocena 4- telenje uz manju asistenciju; Ocena 3-otežano telenje uz veću asistenciju

Grafikon 24. Rezultati ocene toka telenja u biološkom testu Graph 24. Results of the calving score in biological testing

Grafikon 25. Rezultati ocene teladi bikova u biološkom testu Graph 25. Results of the calf score in biological testing

89 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Na osnovu rezultata biološkog testa, za populaciju junica mogu se posebno preporučiti bikovi INTER V635 i MANNI 2183 koji daju telad manjih telesnih masa (42kg), uz zadovoljavajuće ocene teladi na rođenju (4,3) i visok udeo lakih telenja (83-93%), bez evidentiranih slučajeva bližnjenja, pobačaja i mrtvorođenja.

U populaciji krava mogu se primenjivati svi testirani bikovi, a posebno REHAGEL V 1253, VINK 2201 i HUMBERG B281 koji su ostvarili prosečno najbolje rezultate biološkog testa.

Važno je istaći da u generaciji bikova koja je testirana tokom 2016. godine, nijedan bik nije dao telad sa degenerativnim manama, kao i da su stope pobačaja i mortaliteta bile u proseku niže u odnosu na iste parametre registrovane kod bikova prethodne generacije.

Progeni test bikova na telesnu građu

U savremenom odgajivanju goveda genetski napredak u proizvodnji mleka ostvaruje se ne samo selekcijom na direktne proizvodne osobine (prinos mleka, sadržaj i prinos mlečne masti i proteina), već je od izuzetnog značaja uključivanje i funkcionalnih karakteristika i osobina telesne razvijenosti. Uključivanje navedenih osobina u odgajivačke programe omogućava da se selekcija odvija u pravcu dobijanja poželjnih genotipova goveda, prilagođenih savremenim uslovima proizvodnje, ali i zahtevima tržišta u pogledu količine i kvaliteta mleka i mesa. Na taj način izbegavaju se i negativni efekti jednosmerne selekcije na proizvodne osobine i veliki ekonomski gubici. Osobine telesne razvijenosti važne su budući da od njih direktno zavisi produktivna i reproduktivna sposobnost životinja. Linearno ocenjivanje tipa i telesne razvijenosti za simentalsku rasu obavlja se vizuelno, po utvrđenim kriterijuma tzv. „System 97“ koji je razvijen u standard za prikaz ove rase u Evropi.

Progeni test na telesnu građu bazira se na podacima o linearnoj oceni kćeri bikova u testu. Da bi se priznao test bikovi moraju imati podatke o linarnoj oceni najmanje 20 prvotelki. Za utvrđivanje odgajivačke vrednosti koristi se BLUP-ANIMAL MODEL.

90 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 22. Pregled broja kćeri po bikovima i po osnovnim organizacijama u progenom testu Table 22. Number of bull daughtersby organizations in progeny testing

Rb Broj kćeri Osnovna organizacija Ime oca HB oca No. Number of daughters Breeding organization Sire’s name Sire’s HB (grla/heads)

1 Vrbnica RADAN B 386 20 2 Agroms VABENE V 102 20 3 Agroms EILEGO B 373 20 4 Agroprojekt 10+ SAMBA 2076 26 5 Agroprojekt 10+ RORB V 033 34 U k u p n o 117 T o t a l

Progeni test na telesnu građu je po prvi put uvršten u odgajivački program prethodne godine, kada je od pet odobrenih realizovano četiri testa. U 2016. godini, dostavljena je i realizovano pet testova za bikove RADAN B386, VABENE V102, EILEGO B373, SAMBA 2076 i RORB V033. Medjutim, zbog nedovoljnog broja podataka o vršnjakinjama kćerki bikova u testu, u prikazanim tabelama izneti su samo statistički parametri osobina telesne razvijenosti (Tabele 23- 27).

U okviru ocena za okvir, najpoželjnije ocene utvrdjene su kod kćerki bika RORB V033. Kćerke ovog bika odlikuju se većim formatom, što odgovara postavljenom odgajivačkom cilju za simentalsku rasu. Kćerke bika VABENE V102, imale su najmanje prosečne ocene za visinu krsta i dubinu grudi, dok je najmanja širina karlice ocenjena kod kćerki bika RADAN B386. Ugao karlice je ocenjen poželjno kod kćerki svih testiranih bikova, rasponom ocena od 4 do 6.

Najmanje izražena muskuloznost utvrđena je kod kćerki bika VABENE V102, dok su kćerke bikova RORB V033 i SAMBA 2076 imale nešto izraženiju muskuloznost.

Ocena osobina fundamenta pokazala je da su kćeri testiranih bikova imale poželjne ocene za poziciju zadnjih nogu, razvijenost skočnog zgloba, kičične zglobove i visinu papka.

Kada su u pitanju osobine vimena, najpoželjnije ocene za dužinu prednjeg i zadnjeg vimena utvrđene su kod kćerki bika RORB V033 i SAMBA 2076. Prosečne ocene odgovaraju opisnoj ocene srednje dugog vimena i kretale su se u intervalu 4-7.

91 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 23. Parametri linearne ocene kćerki bika RADAN B 386 Table 23. Parameters of linear evaluation – bull RADAN B 386

Broj prvotelki Osobina Prosek No. of first Min Max SD CV, % Trait Average calving heifers Visina krsta 17 5,94 5 7 0,56 9,35 Rump height Dužina karlice 17 6,06 5 7 0,43 7,08 Pelvis length Širina karlice 17 5,59 5 7 0,62 11,07 Pelvis width Ugao karlice 17 5,18 5 6 0,39 7,59 Pelvis angle Dubina tela 17 5,47 5 7 0,62 11,41 Body depth Muskuloznost 17 6,65 6 7 0,49 7,41 Muscularity Položaj zadnjih nogu 17 5,65 5 7 0,70 12,43 Rear legs position Razvijenost skočnog zgloba 17 5,47 4 7 0,72 13,11 Development of joint ankle Kicicni zglob 17 5,47 5 7 0,62 11,41 Pastern ankle Visina papaka 17 5,35 5 6 0,49 9,20 Hoof height Dužina prednjeg vimena 17 5,82 5 7 0,73 12,49 Front udder length Dužina zadnjeg vimena 17 6,00 5 7 0,71 11,79 Rear udder length Visina zadnjeg vimena 17 5,94 5 7 0,66 11,09 Rear udder height Centralni ligament 17 5,35 5 7 0,61 11,33 Central ligament Dubina vimena 17 6,06 5 7 0,66 10,87 Udder depth Položaj sisa prednjeg vimena 17 5,29 5 6 0,47 8,87 Fron teat placement Položaj sisa 17 5,29 5 6 0,47 8,87 Teat placement Dužina sisa 17 5,18 5 6 0,39 7,59 Teat length Debljina sisa 17 5,24 5 6 0,44 8,35 Teat thickness 5.47 5.35 5.82 6.00 5.94 5.35 6.06 5.29 5.29 5.18 5.24

Dubina vimena je osobina od velikog značaja za zdravlje vimena i mikrobiološki kvalitet mleka što se pozitivno odražava i na dužinu proizvodnog veka krava. Kćeri testiranih bikova imale su u proseku poželjne vrednosti za dubinu vimena (5-7) odnosno srednje do visoko vezano vime.

92 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 24. Parametri linearne ocene kćerki bika VABENE V102 Table 24. Parameters of linear evaluation – bull VABENE V102

Broj prvotelki Osobina Prosek No. of first Min Max SD CV, % Trait Average calving heifers Visina krsta 20 6,10 5 7 0,64 10,50 Rump height Dužina karlice 20 6,25 5 7 0,64 10,22 Pelvis length Širina karlice 20 6,40 6 7 0,50 7,85 Pelvis width Ugao karlice 20 4,80 3 5 0,62 12,82 Pelvis angle Dubina tela 20 6,35 6 7 0,49 7,71 Body depth Muskuloznost 20 5,35 5 7 0,75 13,93 Muscularity Položaj zadnjih nogu 20 4,40 3 5 0,94 21,37 Rear legs position Razvijenost skočnog zgloba 20 5,80 5 7 1,01 17,33 Development of joint ankle Kicicni zglob 20 5,00 5 5 0,00 0,00 Pastern ankle Visina papaka 20 6,10 5 7 0,64 10,50 Hoof height Dužina prednjeg vimena 20 4,35 3 7 1,23 28,18 Front udder length Dužina zadnjeg vimena 20 4,00 3 5 1,03 25,65 Rear udder length Visina zadnjeg vimena 20 5,00 5 5 0,00 0,00 Rear udder height Centralni ligament 20 6,10 5 7 1,02 16,74 Central ligament Dubina vimena 20 5,20 5 7 0,62 11,84 Udder depth Položaj sisa prednjeg vimena 20 4,90 3 5 0,45 9,13 Fron teat placement Položaj sisa 20 5,00 5 5 0,00 0,00 Teat placement Dužina sisa 20 4,00 3 5 1,03 25,65 Teat length Debljina sisa 20 4,20 3 5 1,01 23,93 Teat thickness

93 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 25. Parametri linearne ocene kćerki bika EILEGO B373 Table 25. Parameters of linear evaluation – bull EILEGO B373

Broj prvotelki Osobina Prosek No. of first Min Max SD CV, % Trait Average calving heifers Visina krsta 20 6,15 5 7 0,49 7,96 Rump height Dužina karlice 20 6,45 5 7 0,69 10,64 Pelvis length Širina karlice 20 6,55 6 7 0,51 7,79 Pelvis width Ugao karlice 20 5,00 5 5 0,00 0,00 Pelvis angle Dubina tela 20 6,35 6 7 0,49 7,71 Body depth Muskuloznost 20 5,40 5 7 0,82 15,20 Muscularity Položaj zadnjih nogu 20 4,20 3 5 1,01 23,93 Rear legs position Razvijenost skočnog zgloba 20 6,10 5 7 1,02 16,74 Development of joint ankle Kicicni zglob 20 5,00 5 5 0,00 0,00 Pastern ankle Visina papaka 20 6,35 5 7 0,67 10,56 Hoof height Dužina prednjeg vimena 20 4,10 3 5 1,02 24,90 Front udder length Dužina zadnjeg vimena 20 4,60 3 7 1,05 22,75 Rear udder length Visina zadnjeg vimena 20 5,00 3 7 0,65 12,98 Rear udder height Centralni ligament 20 6,60 5 7 0,82 12,44 Central ligament Dubina vimena 20 5,40 5 7 0,82 15,20 Udder depth Položaj sisa prednjeg vimena 20 5,00 5 5 0,00 0,00 Fron teat placement Položaj sisa 20 4,90 3 5 0,45 9,13 Teat placement Dužina sisa 20 3,90 3 5 1,02 26,18 Teat length Debljina sisa 20 4,20 3 5 1,01 23,93 Teat thickness

94 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 26. Parametri linearne ocene kćerki bika SAMBA 2076 Table 26. Parameters of linear evaluation – bull SAMBA 2076

Broj prvotelki Osobina Prosek No. of first Min Max SD CV, % Trait Average calving heifers Visina krsta 26 7,35 6 9 0,69 9,39 Rump height Dužina karlice 26 7,08 6 8 0,56 7,92 Pelvis length Širina karlice 26 6,85 6 8 0,54 7,94 Pelvis width Ugao karlice 26 5,31 4 7 0,97 18,28 Pelvis angle Dubina tela 26 7,31 6 8 0,62 8,45 Body depth Muskuloznost 26 6,96 4 9 1,15 16,49 Muscularity Položaj zadnjih nogu 26 4,85 4 6 0,73 15,10 Rear legs position Razvijenost skočnog zgloba 26 4,88 4 6 0,59 12,04 Development of joint ankle Kicicni zglob 26 4,96 4 6 0,77 15,59 Pastern ankle Visina papaka 26 4,96 4 6 0,66 13,35 Hoof height Dužina prednjeg vimena 26 6,42 4 8 1,06 16,58 Front udder length Dužina zadnjeg vimena 26 6,12 3 8 1,31 21,36 Rear udder length Visina zadnjeg vimena 26 6,35 4 8 0,89 14,05 Rear udder height Centralni ligament 26 5,85 2 8 1,41 24,04 Central ligament Dubina vimena 26 5,96 4 8 1,22 20,40 Udder depth Položaj sisa prednjeg vimena 26 4,58 3 6 1,06 23,27 Fron teat placement Položaj sisa 26 5,65 3 7 0,89 15,77 Teat placement Dužina sisa 26 5,58 4 6 0,58 14,44 Teat length Debljina sisa 26 5,46 5 6 0,51 9,31 Teat thickness

Centralni ligament ocenjen je u nivou srednje izraženosti što je važno sa obzirom da slabljenje centralnog ligamenta povećava njegovu sklonost povredama.

95 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 27. Parametri linearne ocene kćerki bika RORB V033 Table 27. Parameters of linear evaluation – bull RORB V033

Broj prvotelki Osobina Prosek No. of first Min Max SD CV, % Trait Average calving heifers Visina krsta Rump height 34 7,62 6 9 0,78 10,23 Dužina karlice Pelvis length 34 7,29 6 8 0,63 8,62 Širina karlice Pelvis width 34 6,76 5 8 0,70 10,33 Ugao karlice Pelvis angle 34 5,24 4 7 0,89 16,99 Dubina tela Body depth 34 7,35 4 9 0,98 13,34 Muskuloznost Muscularity 34 7,38 5 9 0,92 12,48 Položaj zadnjih nogu Rear legs position 34 5,44 4 6 0,75 13,72 Razvijenost skočnog zgloba Development of joint ankle 34 5,35 4 6 0,81 15,17 Kicicni zglob Pastern ankle 34 5,38 4 6 0,74 13,73 Visina papaka Hoof height 34 5,38 4 6 0,78 14,47 Dužina prednjeg vimena Front udder length 34 6,88 3 8 1,01 14,65 Dužina zadnjeg vimena Rear udder length 34 6,59 3 8 1,10 16,76 Visina zadnjeg vimena Rear udder height 34 6,71 4 8 1,19 17,81 Centralni ligament Central ligament 34 6,24 3 8 1,23 19,76 Dubina vimena Udder depth 34 6,41 2 8 1,33 20,72 Položaj sisa prednjeg vimena Fron teat placement 34 4,35 3 7 1,01 23,24 Položaj sisa Teat placement 34 6,21 4 8 0,95 15,25 Dužina sisa Teat length 34 6,03 5 7 0,30 4,98 Debljina sisa Teat thickness 34 5,76 5 6 0,43 7,47

U odnosu na poziciju sisa prednjeg vimena kod kćerki svih testiranih bikova utvrđena je poželjna centralna pozicija (4-6), dok je položaj zadnjih sisa najpoželjnije ocenjen kod kćerki bika RORB V033 što je od značaja za primenu mašinske muže odnosno kvalitetno izmuzanje.

Ocena dužine i debljine sisa prvotelki bikova u testu pokazala je da prosečne vrednosti odgovaraju poželjnim standardima rase od oko 5 cm i 2,5 cm respektivno.

96 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Tabela 28. Prosečne vrednosti linearnih ocena bikova u testu Table 28. Average values of linear measures of bulls in test

Broj prvotelki Osobina Prosek No. of first Min Max SD CV, % Trait Average calving heifers Visina krsta 23 6,80 5 9 1,00 14,67 Rump height Dužina karlice 23 6,74 5 8 0,78 11,61 Pelvis length Širina karlice 23 6,51 5 8 0,73 11,24 Pelvis width Ugao karlice 23 5,13 3 7 0,77 15,07 Pelvis angle Dubina tela 23 6,73 4 9 1,02 15,17 Body depth Muskuloznost 23 6,50 4 9 1,24 19,13 Muscularity Položaj zadnjih nogu 23 4,95 3 7 0,99 20,10 Rear legs position Razvijenost skočnog zgloba 23 5,47 4 7 0,92 16,90 Development of joint ankle Kicicni zglob 23 5,17 4 7 0,64 12,45 Pastern ankle Visina papaka 23 5,57 4 7 0,85 15,18 Hoof height Dužina prednjeg vimena 23 5,72 3 8 1,53 26,84 Front udder length Dužina zadnjeg vimena 23 5,62 3 8 1,47 26,23 Rear udder length Visina zadnjeg vimena 23 5,93 3 9 1,16 19,52 Rear udder height Centralni ligament 23 6,06 2 8 1,21 20,00 Central ligament Dubina vimena 23 5,88 2 8 1,18 20,08 Udder depth Položaj sisa prednjeg vimena 23 4,74 3 7 0,87 18,38 Fron teat placement Položaj sisa 23 5,52 3 8 0,92 16,58 Teat placement Dužina sisa 23 5,09 3 7 1,12 22,04 Teat length Debljina sisa 23 5,09 3 6 0,96 18,93 Teat thickness

Prosečne vrednosti linearne ocene kćerki testiranih bikova (Tabela 28) ukazuju da je dalji rad na unapređenju osobina telesne razvijenosti potrebno usmeriti ka povećanju formata grla uzimajući pri tome u obzir i konačan izgled grla odnosno celokupnu skladnost građe i harmoničnu povezanost partija trupa.

U pogledu osobina vimena prisutan je značajan prostor za unapredjenje, pre svega u pogledu dužine prednjeg i zadnjeg dela vimena, njegove visine, dubine kao i jačine centralnog 97 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

ligamenta. Uzimajući u obzir da je odgajivačkim ciljem za simentalsku rasu proizvodnja mleka i dalje primarna, ocenjena muskuloznost prvotelki je na zadovoljavajućem nivou i ne bi je trebalo previše forsirati.

Progeni test bikova na mlečnost

Progeni test na mlečne osobine bazira se na podacima o utvrđenoj laktacionoj proizvodnji kćeri bikova u testu. Za test se koriste podaci dobijeni tokom prve i kasnijih laktacija. Za utvrđivanje odgajivačke vrednosti koristi se BLUP-ANIMAL MODEL u čiju jednačinu su uključeni slučajni uticaj bika - oca i fiksni uticaj regiona i sezone telenja.

U tabeli 29 dat je pregled bikova kod kojih je sproveden progeni test na mlečnost u 2016. godini

Tabela 29. Pregled bikova sa završenim progenim testom u 2016. godini Table 29. Review of progeny tested bulls in 2016

Redni Ime bika Broj kćeri Odgajivačka organizacija broj HB Bull’s name Daughters Breeding organization No 1 EROL 2042 47 ZZ SLOGA, MLADENOVAC 2 VOTAN 2064 182 ZZ LAJKOVAC, 3 FANGER B21 159 ZZ PRUŽATOVAC, PRUŽATOVAC 4 HATKE B376 199 STOČARSTVO, S.PALANKA 5 RADAN B386 28 OD VRBNICA-KRUŠEVAC 6 EILEGO B373 176 AGROMS D.O.O-VITANOVAC 7 VABENE V102 83 AGROMS D.O.O-VITANOVAC 8 SAMBA 2076 69 AGROPROJEKT 10+ V.ŠILJEGOVAC 9 RORB V033 31 AGROPROJEKT 10+ V.ŠILJEGOVAC 10 HOCHSTEIG B378 141 SZ STOČAR DH-POŽAREVAC

U tabeli 30 prikazan je rang bikova u odnosu na njihovu nadmoć u prinosu mleka (kg) kao i nadmoć za ostale osobine mlečnosti (% mlečne masti i proteina i kg mlečne masti i proteina). Najbolje rangirani bik je VILLE 2084 čija nadmoć u prinosu mleka, mlečne masti i proteina iznosi +663kg, +30 kg i +23 kg respektivno. Od bikova koji su testirani u 2016. godini najveću nadmoć za

98 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

prinos mleka imao je bik RORB V033 (+180 kg), dok su kćerke bikova FANGER B21, RADAN B386 i EILEGO B373 ostvarile nižu mlečnost od proseka populacije.

Tabela 30. Rang (kg mleka) i nadmoć (PV) bikova za osobine mlečnosti u standardnoj laktaciji ocenjenih na osnovu proizvodnje kćeri Table 30. Rank (milk in kg) and the superiority (BV) of bulls for milk traits in standard lactation estimated on the basis of daughters' production performance

Nadmoć Superiority Rang HB broj Broj kćeri Rank HB Daughters Protein Protein Mleko Mlečna mast Mlečna mast Protein Protein Milk kg Milk fat kg Milk fat % kg % 1 2084 17 662.59 29.92 .0685 23.18 .0252 2 B231 15 305.24 11.70 -.0056 10.64 .0183 3 B306 68 289.93 11.61 -.0014 10.03 .0145 4 2073 25 252.55 10.13 -.0033 7.39 -.0083 5 V61 11 238.96 7.27 -.0409 8.45 .0158 6 B364 17 209.70 8.02 -.0074 7.68 .0155 7 B333 55 194.04 8.33 .0104 6.01 -.0065 8 V033 31 179.87 6.81 -.0048 6.15 .0045 9 2071 27 170.07 6.55 -.0020 5.82 .0077 10 2076 69 161.15 5.98 -.0060 6.14 .0166 11 B304 52 160.40 6.59 .0057 5.34 .0025 12 B432 28 151.55 5.36 -.0143 5.73 .0153 13 B378 141 150.61 5.95 .0018 4.74 -.0055 14 2074 18 128.14 4.64 -.0090 5.11 .0168 15 V59 13 120.87 5.44 .0115 3.71 -.0008 16 1493 32 116.82 4.25 -.0120 5.35 .0366 17 V67 24 116.32 3.65 -.0241 4.21 .0102 18 2040 47 104.77 5.15 .0143 3.69 .0073 19 V37 20 101.89 3.29 -.0123 3.28 -.0036 20 V101 31 98.11 3.86 -.0027 4.51 .0231 21 2091 14 78.05 4.28 .0253 2.58 .0015 22 V63 15 70.63 2.19 -.0160 2.40 .0043 23 1506 14 66.96 4.56 .0494 2.40 .0084 24 2113 19 65.39 2.61 .0023 2.89 .0126 25 V102 83 60.28 1.93 -.0096 2.14 .0043 26 B215 21 56.29 2.07 -.0053 1.24 -.0049 27 V79 58 55.33 1.83 -.0050 1.89 -.0004 28 2038 43 54.98 1.51 -.0121 1.26 -.0073 29 B357 16 43.93 2.60 .0156 0.00 -.0161 30 B387 19 42.61 2.71 .0212 1.63 .0053

99 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Nadmoć Superiority Rang HB broj Broj kćeri Mleko Mlečna mast Mlečna mast Protein Protein Rank HB Daughters Milk Milk fat Milk fat Protein Protein kg kg % kg % 31 1453 81 41.72 1.06 -.0151 1.26 .0020 32 V80 43 41.68 1.59 .0014 1.75 .0090 33 B232 14 36.54 1.59 .0086 2.10 .0126 34 2072 19 34.22 0.00 -.0133 1.34 -.0007 35 2065 45 26.83 0.00 -.0122 1.14 .0067 36 V60 13 25.66 0.00 -.0340 1.18 .0095 37 1491 18 19.16 1.53 .0121 0.00 -.0114 38 B376 199 18.22 0.00 -.0003 0.00 .0075 39 B262 30 17.97 0.00 .0004 0.00 -.0002 40 B233 69 15.92 0.00 -.0123 0.00 .0010 41 B383 29 14.92 0.00 -.0041 1.23 .0204 42 2064 182 14.19 0.00 -.0036 0.00 .0005 43 2042 47 12.30 0.00 -.0123 0.00 -.0016 44 1515 85 11.53 0.00 -.0078 0.00 -.0103 45 V58 68 11.03 0.00 -.0139 0.00 .0136 46 2120 16 8.13 0.00 -.0070 0.00 .0032 47 1421 13 7.42 0.00 -.0014 1.22 .0176 48 B377 79 2.91 0.00 .0057 0.00 .0037 49 B275 20 0.00 0.00 -.0126 0.00 -.0010 50 B250 16 -3.95 0.00 -.0142 1.06 .0262 51 1444 16 -4.07 0.00 -.0142 0.00 .0042 52 1439 39 -4.44 -1.00 -.0192 0.00 .0179 53 V1072 10 -6.02 0.00 .0074 0.00 .0093 54 1423 12 -8.50 1.83 .0432 0.00 .0031 55 B236 218 -10.83 0.00 .0011 0.00 .0052 56 B222 58 -11.99 0.00 -.0111 0.00 .0094 57 1509 25 -15.98 0.00 -.0068 -1.03 -.0076 58 2036 68 -21.25 0.00 .0099 0.00 -.0007 59 B155 65 -25.07 -1.23 -.0056 0.00 .0075 60 B372 89 -26.04 0.00 .0107 -1.04 -.0030 61 B289 44 -28.23 0.00 .0054 -1.08 -.0025 62 B21 159 -37.18 -1.45 .0017 -1.37 -.0032 63 V1108 10 -38.82 0.00 .0146 -1.38 .0063 64 B369 37 -38.89 -1.70 -.0029 -1.40 -.0042 65 1397 31 -40.46 -2.17 -.0126 -1.47 -.0038 66 B246 19 -41.55 -2.20 -.0092 0.00 .0152 67 B259 41 -46.10 -2.26 -.0074 -1.83 -.0088 68 2053 39 -47.26 -1.40 .0109 -1.07 .0097 69 2046 52 -48.89 -1.65 .0077 -1.47 .0008 70 B158 17 -53.02 -2.29 -.0033 -3.24 -.0316

100 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Nadmoć Superiority Rang HB broj Broj kćeri Mleko Mlečna mast Mlečna mast Protein Protein Rank HB Daughters Milk Milk fat Milk fat Protein Protein kg kg % kg % 71 1510 19 -53.79 -2.48 -.0061 -1.87 .0005 72 V624 47 -54.82 -2.09 .0006 -2.06 -.0054 73 B374 162 -55.94 -2.32 -.0028 -2.14 -.0050 74 1492 57 -60.73 -2.92 -.0158 -2.00 .0000 75 1412 16 -63.32 -2.96 -.0091 -1.69 .0054 76 B227 40 -64.51 -2.93 -.0062 -1.54 .0111 77 B143 90 -64.73 -2.34 .0059 -2.09 .0021 78 B382 43 -67.34 -3.32 -.0124 -2.12 .0035 79 2067 87 -68.39 -2.78 -.0013 -2.76 -.0119 80 B10 46 -68.44 -3.52 -.0220 -2.08 .0007 81 1499 26 -69.87 -2.75 -.0027 -2.76 -.0099 82 V1041 130 -69.93 -2.79 .0002 -2.12 .0018 83 1420 38 -70.77 -3.03 -.0037 -2.35 -.0017 84 B113 73 -73.41 -3.60 -.0191 -1.58 .0190 85 1409 42 -78.77 -4.08 -.0197 -2.77 -.0049 86 V77 22 -80.26 -5.16 -.0456 -2.08 .0092 87 V1040 71 -81.37 -3.73 -.0081 -2.90 -.0064 88 1517 40 -81.79 -4.13 -.0200 -2.75 -.0027 89 1507 15 -82.00 -2.77 .0090 -3.22 -.0081 90 V623 74 -83.06 -3.56 -.0059 -3.38 -.0139 91 V78 12 -87.24 -2.29 .0243 -2.84 -.0021 92 921 10 -88.72 -2.65 .0156 -3.20 -.0056 93 B386 28 -89.99 -3.57 .0015 -3.30 -.0086 94 1448 67 -90.59 -3.65 .0006 -3.21 -.0047 95 B276 15 -100.30 -3.41 .0119 -2.94 .0058 96 B302 21 -106.08 -5.25 -.0214 -2.35 .0231 97 2114 14 -113.09 -3.17 .0324 -4.76 -.0296 98 2061 32 -119.60 -4.09 .0126 -4.03 -.0054 99 B373 176 -122.40 -5.24 -.0089 -3.95 .0021 100 2081 47 -123.14 -5.43 -.0121 -4.54 -.0101 101 1500 103 -143.27 -5.41 .0062 -4.57 .0055 102 B375 43 -147.33 -5.84 .0032 -5.52 -.0210 103 V627 32 -152.15 -6.14 -.0012 -5.19 -.0012 104 B337 25 -202.02 -8.20 -.0019 -7.05 -.0102 105 1443 70 -204.72 -9.37 -.0264 -6.45 .0062 106 2109 17 -207.51 -8.41 .0007 -6.95 -.0054 107 B163 15 -218.18 -8.53 .0021 -7.90 -.0187 108 B121 37 -218.43 -8.25 .0101 -6.65 .0073 109 1415 21 -234.15 -9.39 -.0016 -8.03 -.0117 *osenčene kolone odnose se na bikove testirane u 2016. godini/ shaded columns refer to the bulls tested in 2016

101 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Visoka i kvalitetna proizvodnja mleka u najvećoj meri ostvaruje se direktnom i pravilnom selekcijom bikova. Ocenu vrednosti bikova određuju rezultati njihovih potomaka. Zbog toga je potrebno kontinuirano utvrđivanje genetskog napretka u populaciji goveda. U osnovi genetski napredak u velikoj meri zavisi od ocene genetske vrednosti životinje.

Izložbe goveda

Izložbe goveda su važne manifestacije koje imaju centralno mesto u oblasti stočarstva. Na izložbe se izvode najbolja grla sa određenog područja čiji odabir vrši stručna komisija jedan do dva meseca pre održavanja izložbe. Osnovni cilj ovakvih manifestacija je prikazivanje kvalitetnih grla koja su rezultat odgajivačko-selekcijskog rada i primenjenog tehnološkog postupka u proizvodnim uslovima. Pored toga, organizovanje izložbi je važno za unapređenje i popularizaciju govedarstva. Izložbe goveda imaju takmičarski karakter. U okviru svake kategorije, proglašavaju se najbolja grla za koja proizvođači dobijaju odgovarajuće nagrade.

Tabela 31. Pregled ukupnog broja izloženih grla (2006-2016) Table 31. Total number of exhibited cattle (2006-2016)

Indeks Godina Broj grla Index Year Number of heads (2006=100%)

2006 1692 100,00 2007 1925 113,77 2008 1379 81,50 2009 1346 79,55 2010 936 55,32 2011 1172 69,27 2012 977 57,74 2013 695 41,08 2014 695 41,08 2015 657 38,88 2016 498 29.43

102 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Karakter Prvotelke Mesto Datum izložbe Krave First Junice Ukupno Rb. Location Date Type of Cows claving Heifers Total No. exhibition heifers 1 Velika Plana 10.09.16 Opštinska 22 18 30 70

2 Kragujevac 11.09.16. Lokalna 26 10 16 52

3 Bojnik 27.09.16. Opštinska 24 7 9 40

4 Bogatić 01.10.16 Opštinska 54 22 29 105

5 Lajkovac 27.09.16 Regionalna 48 23 39 110

6 Kruševac 01.10.16 Regionalna 22 8 22 52

7 Bujanovac 01.10.16 Opštinska 25 22 22 69 Ukupno 221 110 167 498 Total

Tabela 32. Pregled održanih izložbi po mestima i kategorijama goveda Table 32. Organized livestock exhibitions, by locations and cattle categories

Na području centralnog dela Republike Srbije tokom 2016. godine održano je 7 izložbi priplodnih krava, prvotelki i junica simentalske rase. Ocenu kvaliteta grla na svim izložbama vršila je stručna komisija sastavljena od predstavnika Regionalnih odgajivačkih organizacija i Instituta za stočarstvo kao Glavne odgajivačke organizacije. Pri izboru grla za izložbu, pored poznavanja proizvodnih svojstava, obraća se pažnja na njihov izgled i kondiciju, stanje papaka i dlake. Kod krava posebno se obraća pažnja na izgled vimena (četvrti i građu sisa).

Na osnovu pregleda održavanja izložbi po godinama (tabela 31, grafikon 26) evidentno je da se njihov broj u protekloj deceniji smanjivao. Tako je u 2016. godini, izložena nepuna trećina od broja grla izloženih 2006. godine. Ovakvom, negativnom, trendu u tekućoj godini dodatno je doprinela pojava nodularnog dermatitisa, zbog čega su neke od ovih manisfestacija otkazane.

Organizatori izložbi krava na teritoriji centralne Srbije u 2016. godini, datumi održavanja izložbi, karakter izložbe, kao i broj izloženih grla po kategorijama i ukupno prikazani su u tabeli 32.

Struktura grla na izložbama prikazana u grafikonu 27, pokazuje da je u tekućoj godini izloženo 44,4 % krava, 22,1 % junica i 33,5 % prvotelki simentalske rase. U pogledu karaktera

103 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

održanih izložbi održanih u 2016. godini može se konstatovati da su od ukupnog broja izložbi održane dve regionalne, četiri opštinske kao i jedna izložba lokalnog karaktera.

Grafikon 26. Kretanje broja grla na izložbama (2006-2016) Graph 26. Trend of number of cattle presented on livestock exhibitions (2006-2016)

Legend: Krave/Cows; Prvotelke/Forst calving heifers; Junice/Heifers

Grafikon 27. Struktura izloženih grla, % Graph 27. Structure of exhibited cattle, %

104 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

ZAKLjUČAK

Polazeći od prethodno navedenih rezultata odgajivačko-selekcijskog rada u 2016. godini, a imajući u vidu ciljeve postavljene Glavnim odgajivačkim programom 2015-2019, mogu se ukratko istaći najznačajniji aspekti ovogodišnjeg izveštaja:

o Nastavljen je trend povećavanja veličine matičnog zapata, koji je u odnosu na 2012. godinu, uvećan za skoro 50%. Udeo matičnog u celokupnom zapatu krava simentalske rase održava se na zadovoljavajućem nivou od oko 35%, što uz primenu definisanih selekcijskih kriterijuma predstavlja solidnu osnovu za kvalitetan odgajivačko-selekcijski rad.

o Fluktuacije u ostvarenoj mlečnosti matičnog zapata, ukazuju da pored sistematskog rada na poboljšanju genetskog potencijala, veću pažnju treba usmeriti na optimalizaciju paragenetskih činilaca, u prvom redu ishrane i uslova držanja. Tokom 2016. godine, prinos mleka se u najvećem broju organizacija (39 %) kretao u intervalu 4.500-5.000 kg mleka. Mlečnost iznad 5.500 kg mleka, projektovanu Glavnim odgajivačkim programom (2015- 2019), ostvarilo je skoro 10% organizacija, za oko 2,5% više nego prethodne godine.

o Smanjenje broja bikovskih majki kao rezultat primene oštrijih selekcijskih kriterijuma u pogledu mlečnosti i telesne razvijenosti, omogućava da se unapredi kvalitet priplodnog podmlatka u narednim generacijama. Kao rezultat primenjenih mera, mlečnost bikovskih majki, nakon značajnijeg pada i stagnacije 2013/14 godine, proteklih godina ponovo ima pozitivan trend sa prosečnim prinosom od 6.566 kg mleka u maksimalnoj laktaciji.

o Uporedo, povećanje broja testiranih bikova i veća uspešnost realizacije testova značajno doprinose obezbeđenju kvaliteta nukleus zapata i ostvarenju definisanih odgajivačkih ciljeva u matičnoj populaciji. Važno je istaći da u generaciji bikova koja je testirana tokom 2016. godine, nisu utvrđene degenerativne mane teladi, kao i da su stope pobačaja i mortaliteta bile u proseku niže u odnosu na iste parametre registrovane kod bikova prethodne generacije. Rezultati progenog testa na telesnu građu ukazuju da je dalji rad na

105 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

unapređenju osobina telesne razvijenosti potrebno usmeriti ka povećanju formata grla i harmoničnoj povezanosti telesnih partija- fundamentu. U pogledu osobina vimena prisutan je značajan prostor za unapredjenje, pre svega u pogledu dužine prednjeg i zadnjeg dela vimena, njegove visine, dubine kao i jačine centralnog ligamenta. Uzimajući u obzir da je odgajivačkim ciljem za simentalsku rasu proizvodnja mleka i dalje primarna, ocenjena osrednja muskuloznost prvotelki je na zadovoljavajućem nivou.

o Broj izložbi i brojnost izloženih grla su se tokom protekle decenije neprekidno smanjivali. Uzimajući u obzir njihov tradicionalni karakter, kao i pozitivan efekat na promociju i unapređenje govedarstva i poljoprivrede uopšte, preporuka je da se u narednom periodu definiše finansijski i organizaciono funkcionalan model koji bi omogućio kontinuitet u njihovom održavanju.

Selekcija i reprodukcija stoke su osnovne mere na kojima se zasniva unapređenje govedarske proizvodnje i poboljšanje proizvodnih kapaciteta grla na širem području Republike. Kontrolisano razmnožavanje plotkinja i kontrola produktivnosti krava su preduslov za pouzdan izbor bikovskih majki, performans test mladih bikova i progeni test bikova na proizvodnju mleka i mesa.

Očekivani rezultati unapređenja govedarske proizvodje sprovođenjem Glavnog odgajivačkog programa su:

a) povećanje broja grla po gazdinstvu b) veća proizvodnja mleka, mesa, priplodnog podmladka c) poboljšanje kvaliteta mleka i mesa d) uvođenje novih tehnologija u spremanju i proizvodnji kvalitetne kabaste stočne hrane e) poboljšana ishrana uvođenjem kompletnih obroka f) osnivanje savremenih i specijalizovanih gazdinstava za robnu proizvodnju mleka i mesa g) povećan broj odgajenih kvalitetnih priplodnih junica h) povećan broj osemenjenih plotkinja kvalitetnim priplodnim bikovima visokih genetskih potencijala i) obezbeđivanje kvalitetnih priplodnjaka za kontrolisanu oplodnju plotkinja u lokalitetima gde nije organizovano veštačko osemenjavanje j) obezbeđivanje genetskog napretka u kontrolisanoj i celokupnoj populaciji goveda

106 GOVEDARSTVO – SIMENTALSKA RASA / CATTLE BREEDING - SIM

Na osnovu do sada izloženog, može se zaključiti da ostvareni, pozitivni, rezultati sprovodjenja odgajivačkog programa idu u prilog kontinuiranoj primeni selekcijskih mera koje u narednom periodu treba da imaju progresivniji karakter u skladu sa Uredbom o utvrđivanju dugoročnog programa mera za sprovođenje odgajivačkog programa u Republici Srbiji za period 2015-2019. godina.

Takođe, preporuka je da se u narednom periodu poveća ne samo obim već i iznosi po jedinici mera za sprovođenje odgajivačkog programa. Očekivano je da se, uporedo sa intenzivnijom kontrolom i koordinacijom odgajivačih organizacija, na taj način doprinese unapređenju kvaliteta obavljanja selekcijskih mera kao i stabilizaciji brojnog stanja goveda u Republici Srbiji.

107