Nr 6 / 2015 PRZEGLĄD Listopad–Grudzień

Perspektywy Nowoczesne Wsparcie systemu Link 16 pojazdy dowodzenia informacyjne artylerii

Cena 10 zł (w tym 5% VAT) nr 6 / 2015 PRZEGLĄD listopad–grudzień

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975 POLSKA ZBROJNA

PRENU- MERATA ROCZNA: 12 WYDAŃ W CENIE 10

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2016 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +48 261 840 400

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 65 zł do 15 stycznia 2016 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 Szanowni

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 Czytelnicy! 00-909 Warszawa e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego: PŁK DARIUSZ KACPERCZYK e-mail: [email protected] tel.: 261 845 365, 261 845 685 Norbert Bączyk faks: 261 845 503

Redaktor naczelny: Łączność w wojsku podczas wojennych wypadków jest taką samą bronią jak armata, ka- WOJCIECH KISS-ORSKI rabin maszynowy, jak kuchnia polowa, jak wóz amunicyjny kompanii – napisał prawie sto tel.: 261 840 222 lat temu marszałek Józef Piłsudski. I dodał: bez łączności bowiem nie ma i być nie może e-mail: [email protected] skoordynowanej pracy wojska, nie ma złączenia wysiłków krwawych żołnierza dla odnie- Redaktor wydawniczy: sienia zwycięstwa i krew ludzka leje się darmo, leje się niepotrzebnie. Jakby wpisując się NORBERT BĄCZYK w tezy o odległej dopiero o dekady przyszłej cyfryzacji systemu dowodzenia i nadrzędnej tel.: 261 84 51 86 jego roli w procesie modernizacji technicznej, wyjaśnił przy tym z charakterystyczną dla Redaktor prowadzący: siebie swadą i alegorycznie, że wojsko bez pracy nad łącznością staje się zwyczajną dziew- płk rez. dr JAN BRZOZOWSKI ką publiczną, szukającą awantur miłosnych po różnych lasach i pagórkach, bez żadnej ko- tel.: 261 84 5 186 rzyści dla wojny. Piłsudski trafnie, choć językiem mało fachowym, wskazywał, że kluczo- Opracowanie redakcyjne: wą rolę na polu walki odgrywa sprawny system wymiany danych, od którego efektywności MARYLA JANOWSKA zależy zarówno praca sztabów – koordynujących działania wojsk i wydających im rozkazy, KATARZYNA KOCOŃ jak i funkcjonowanie pododdziałów liniowych, nie tylko wykonujących te rozkazy, lecz tak- Opracowanie graficzne: że przekazujących sztabom obraz sytuacji taktycznej. W systemie tym wzajemna wymiana WYDZIAŁ SKŁADU informacji i jej płynny obieg mają znaczenie kluczowe. KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW Tematem wiodącym tego numeru uczyniliśmy zatem łączność, choć tak naprawdę to sło- Kolportaż i reklamacje: wo, w potocznym jego rozumieniu, wydaje się dziś być pewnym anachronizmem. Dzisiej- TOPLOGISTIC sze wojska łączności i informatyki stają się bowiem w coraz większym stop- tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 niu informatyczne, a symbolem zmian zachodzących w procesie zdobywa- faks: 22 301 86 61 nia i przetwarzania informacji jest angielski skrót C4ISR – Command, e-mail: [email protected] Control, Communications, Computers, Intelligence, Surveillance and www.toplogistic.pl Reconnaissance, będący odzwierciedleniem idei joint, czyli połączono- Druk: ARTDRUK ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka ści systemów rozpoznawczych, dowodzenia i informatycznych – tradycyjnie www.artdruk.com rozumianej właśnie łączności. Nie możemy więc postrzegać jej tylko przez Nakład: 5000 egz. pryzmat jednego elementu – systemów radiowych, satelitarnych, interneto- wych i kablowych. Musimy też zdawać sobie sprawę, że sfera łączności stała Zdjęcie na okładce: się już nowym, równoległym polem walki, równorzędnym z lądowym, po- BANKU PATCHARA/STREETWILL.CO wietrznym czy morskim.

Życzę miłej lektury! Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. nr 6 / 2015

Spis TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ płk Piotr Wojton 28 WSPÓŁCZESNE OBLICZA ŁĄCZNOŚCI

ppłk Arkadiusz Kruk treści 11 SYSTEM LOTNICZEJ ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ

ppłk Marcin Ząbek 14 PERSPEKTYWY SYSTEMU LINK 16

mjr Ryszard Chudoba 18 MONITOROWANIE 34 POŁOŻENIA WOJSK WŁASNYCH

ppłk dr inż. Mariusz Frączek 22 NOWOCZESNE POJAZDY DOWODZENIA

płk Robert Drozd 34 ODCZAROWAĆ CYBERPRZESTRZEŃ

ppłk Maciej Remkowski 40 HISTORIA NAJNOWOCZEŚNIEJSZEGO SYSTEMU

ppłk Sebastian Trojanowski 44 SZKOLENIE W ŁĄCZNOŚCI

SZKOLENIE

płk rez. dr hab. inż. Tadeusz Compa 48 NAWIGACJA OBSZAROWA – PODSTAWOWE WYMAGANIA

płk rez. dr inż. Aleksander Wrona 55 BEZPIECZEŃSTWO W SZKOLENIU – SYSTEM CZY ASEKURACJA?

kpt. lek. Grzegorz Lewandowski 58 58 DO SZPIKU KOŚCI

płk dr Jarosław Kraszewski 62 WSPARCIE INFORMACYJNE ARTYLERII płk rez. Tomasz Lewczak 65 SPECYFICZNE ŚRODOWISKO WALKI

DOŚWIADCZENIA

płk dr Robert Krzysztof Łukawski 72 LOTNICTWO W OPERACJACH 72 UNII EUROPEJSKIEJ

płk dypl. Grzegorz Wasielewski 85 CENTRUM EKSPERCKIE POLICJI WOJSKOWYCH NATO

ppłk dr Przemysław Paździorek 88 ROLA WOJSK SPECJALNYCH W KONFLIKTACH

PRAWO 88

Wioletta Ostrowska 100 WYWIĄZYWANIE SIĘ ZE ZOBOWIĄZAŃ

LOGISTYKA

płk dr Maciej Kaźmierczak 104 LOGISTYKA NA STANOWISKU DOWODZENIA

ppłk dr Witold Słomiany 112 PODSTAWOWE KALKULACJE MATERIAŁOWE

st. chor. sztab. Dariusz Woźniak 120 MOTOCYKLE – WYBRANE ASPEKTY EKSPLOATACJI

MILITARIA

Michał Nita 130 KOREAŃSKA OFERTA

kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz 139 TORPEDY – BROŃ OKRĘTÓW PODWODNYCH

RECENZJE

145 PODSTAWOWY MODUŁ BOJOWY W OBIEKTYWIE

PZL M28

DAMIAN FIGAJDAMIAN BRYZA 6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 W OBIEKTYWIE

MASZYNA JEST GÓRNOPŁATEM ZASTRZAŁOWYM Z PODWÓJNYM USTERZENIEM PIONOWYM. TO SAMOLOT WIELOZADANIOWY KRÓTKIEGO STARTU I LĄDOWANIA (STOL).

MOŻE PRZEWOZIĆ 17 SKOCZKÓW Z WYPOSAŻENIEM, W WERSJI SANITARNEJ – SZEŚCIU RANNYCH LE- ŻĄCYCH LUB OŚMIU SIEDZĄCYCH ORAZ DWIE – TRZY OSOBY PERSONELU MEDYCZNEGO. DŁUGOŚĆ LĄDOWANIA: 490 M (1608 FT), PRĘDKOŚĆ: 365 KM/H, MAKSYMALNY PUŁAP: 6 TYS. M, ZASIĘG: 1400–1500 KM (760– 810 NM)

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 7 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Współczesne oblicza łączności

POJĘCIE C4ISR KRYJE NOWOCZESNE, SYSTEMOWE PODEJŚCIE DO MODELOWANIA ZDOLNOŚCI WSPARCIA DOWODZENIA.

płk Piotr Wojton raz z przeobrażeniami następującymi w SZRP których celem jest sprostanie współczesnym i przy- Wistotnie zmieniły się zadania jednostek wsparcia szłym wymaganiom pola walki. dowodzenia. Symbolem tych zmian jest sieciocentrycz- ny system wsparcia dowodzenia (Command, Control, ISTOTA PROGRAMU Communications, Computers, Intelligence, Surveillan- Zgodnie z istotą sieciocentryczności opiera się on ce and Reconnaissance – C4ISR), który, zgodnie na efektywnym teleinformatycznym zintegrowaniu z osiąganiem kolejnych zdolności obronnych, kształtu- wszystkich elementów ugrupowania bojowego. Sku- je nowy potencjał wojsk łączności i informatyki. teczna implementacja w jego ramach wewnętrznych Autor jest szefem Historia wojsk łączności to nie tylko tradycja bu- projektów zapewni połączenie w jeden nadrzędny sys- Zarządu Wsparcia dowy czy usprawniania środków komunikacji na od- tem sensorów specjalistycznych systemów walki oraz Dowodzenia ległość. Jednostki te wraz ze zmieniającymi się wy- organów dowodzenia w celu uzyskania wspólnej i Łączności IRW mogami pola walki wrosły na stałe w sferę wsparcia świadomości operacyjnej, zwiększenia tempa prowa- Dowództwa dowodzenia, integrując nie tylko technologie komu- dzenia operacji, wzrostu odporności na uderzenia Generalnego RSZ. nikacyjne, lecz także informatyczne. Wprowadzały przeciwnika, a także podniesienia stopnia synchroni- one nowe, istotne wartości w obszarze kształtowania zacji wykonywanych zadań. i budowy świadomości operacyjnej. Konflikty XX Strukturę wewnętrzną programu, złożoną z kilku wieku obrazują zależności między rosnącym zapo- wiodących projektów, wciąż uaktualnia komitet sterują- trzebowaniem na informację a postępem technicz- cy pod kierownictwem dyrektora programu operacyjne- nym urządzeń łączności i standardów przesyłania go C4ISR, którym jest szef Zarządu Wsparcia Dowo- danych (rys. 1). dzenia i Łączności IRW DGRSZ. Projekty te są ukie- Wraz z kolejnymi etapami rozwoju SZRP w Sztabie runkowane na dostarczenie usług stanowiskom Generalnym Wojska Polskiego, a teraz także w Do- dowodzenia pododdziałów oraz przygotowanie rozwią- wództwie Generalnym Rodzajów Sił Zbrojnych, roz- zań w dziedzinie zabezpieczenia działań przyszłych poczęto prace nad systemowym budowaniem zdolno- platform bojowych. ści wsparcia dowodzenia i łączności. W tym celu de- Prace modernizacyjne prowadzi się w ramach siedmiu cyzją MON wprowadzono program operacyjny projektów podstawowych. Obejmują one m.in. rozbudo- C4ISR, który jednocześnie jest integralną częścią wę infrastruktury, opracowywanie nowych mechani- większego procesu modernizacyjnego, ujętego w po- zmów bezpieczeństwa teleinformatycznego, rozwój sys- zostałych 13 wieloletnich programach modernizacyj- temów identyfikacji i ubezpieczenia lotów oraz modelo- nych naszej armii. Program ten jest nowoczesną odpo- wanie usług wsparcia teleinformatycznego. Za środek wiedzią na wyzwania zmieniającej się rzeczywistości. ciężkości programu powszechnie uważa się projekt bu- Podejmuje się w nim przedsięwzięcia i inicjatywy, dowy i integracji systemów automatyzacji dowodzenia.

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 1. ROZWÓJ STANDARDÓW PRZESYŁANIA DANYCH

I wojna II wojna światowa światowa Zatoka Perska Kosowo Irak Afganistan

Prędkość 32 b/s 71 b/s 256 Kb/s 154 Mb/s 783 Mb/s 1 Gb/s transmisji

Liczba żołnierzy 4,040 300 24 3 < 3 < 3 na 10 km2

Rok 1914 1945 1991 1999 2003 2006 telefon, dalekopis VTC/ narzędzia sieci tele- systemy telegraf komputer internetowe informatyczne funkcjonalne NATO FAS

Źródło: Sieci teleinformatyczne w działaniach siecicentrycznych (materiały z międzynarodowej konferencji naukowej). Warszawa, AON 2006.

USŁUGI: RYS. 2. Convoy iGeoSIT NITB email www tracking VTC ELEMENTY VolP FAS: SYSTEMU NIRIS ICC NCOP JOC ICC Watch iGeoSIT NCOP JCHAT JOCWatch EVE CORSOM NIRIS Geogra- JCHAT NITIB phy WEN

AMN

LEGENDA:

NCOP (NATO Common Operational Picture) – macji o położeniu obiektów, w tym o sytuacji po- formacyjnych opracowywanych przez różne piony wspólny widok operacyjny, daje możliwość wizu- wietrznej, lądowej i morskiej; funkcjonalne; alizacji różnych kategorii informacji, natowski system zobrazowania pola walki; FAS (Functional Area Subsystem) – usługi funk- ICC (Integrated Comand and Control) – system cjonalne; wsparcia operacji powietrznych; Convoy tracking – umożliwia śledzenie pozycji oraz identyfikację wojsk własnych i sprzymierzo- JChat (Joint Tactical Chat) – aplikacja przezna- JOCWatch (Joint Operations Centre Watch) – apli- nych w czasie zbliżonym do rzeczywistego oraz czona do szybkiej wymiany wiadomości teksto- kacja do rejestrowania wydarzeń w rejonie odpo- automatycznie przesyła ich pozycję i status do wych lub sformatowanych meldunków; wiedzialności; przełożonego; iGeoSIT (Interium Geo-Spatial Intelligence Tool) – NITB (NATO INTELEIGENCE TOOLBOX) – system NIRIS (Network Interoperability Real Time Infor- aplikacja zapewniająca dostęp do różnych kate- baz danych (zdjęcia i różnego rodzaju raporty); mation Service Serwer) – system przeznaczony gorii informacji operacyjnych oraz ich wizualizacji do dystrybucji i przetwarzania w sieciach infor- w postaci statycznych i dynamicznych warstw in- GEOGRAPHY – geografia.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 9 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

Doświadczenia sojusznicze oraz koalicyjne z operacji Te i inne rozwiązania w ramach programu C4ISR ma- w Iraku i Afganistanie wniosły ogromną zmianę w po- ją na celu budowanie przewagi technologicznej w sto- strzeganie, filozofię działania oraz zasady użycia syste- sunku do potencjalnego przeciwnika oraz zwiększanie mów automatyzacji dowodzenia. Wypracowany świadomości sytuacyjnej na przyszłym polu walki. i sprawdzony w warunkach bojowych model wsparcia Dotychczasowa realizacja programu pozwoliła na do- procesów automatyzacji dowodzenia skupia zbiór zin- posażenie platform bojowych w wojskowe systemy GPS, tegrowanych usług, które funkcjonują w uporządkowa- wprowadzenie nowoczesnego systemu identyfikacji nym środowisku teleinformatycznym, i świadczone są „swój–obcy”, budowę sieci na rzecz polskich kontyn- nieprzerwanie na rzecz dowództw, sztabów i wojsk. gentów wojskowych (Polish Mission Network – PMN), Środowisko to, funkcjonujące pod nazwą Afgańskiej utworzenie centrum satelitarnego czy wprowadzenie Sieci Misyjnej, jest obecnie przenoszone na grunt naro- urządzeń ochrony kryptograficznej typu SCIP (Secure dowy, z położeniem szczególnego nacisku na zachowa- Communication Interoperability Protocol). Rozwiązania nie jego bojowej wartości. Powstający w ten sposób te zmieniają oblicze wojska dzięki poprawie jakości ana- system zobrazowania sytuacji operacyjnej NATO lizy i przetwarzania danych, zwiększeniu dokładności (NATO Common Operational Picture – NCOP) oraz zastosowaniu kompleksowego systemu wsparcia w przyszłości będzie zasadniczym narzędziem kształ- eksploatacji. Wymiana parku technologicznego przy- tującym świadomość operacyjną wojsk (rys. 2). czynia się do poprawy zdolności bojowej wojsk oraz Usługowe podejście do wsparcia działań bojowych zwiększa ich interoperacyjność i zdolność współdziała- ma również inne zalety. Zalicza się do nich: moduło- nia w ramach operacji sojuszniczych i koalicyjnych. PROGRAM C4ISR TO PRZYSZŁOŚĆ WOJSK ŁĄCZNOŚCI I INFORMATYKI. POZWOLI ON NA ZWIĘKSZANIE ŚWIADOMOŚCI SYTUACYJNEJ NA PRZYSZŁYM POLU WALKI

wość i skalowalność planowania, intuicyjność i szyb- Podejście usługowe do budowanych zdolności kość obsługi oraz możliwość optymalnego doboru upraszcza planowanie oraz pozwala na indywidualne środków dowodzenia odpowiednio do charakteru pro- kształtowanie obszaru wsparcia działań według zało- wadzonych działań bojowych. żeń dowódcy i uwarunkowań poszczególnych operacji. Koordynacja i zarządzanie programem operacyj- NOWE ROZWIĄZANIA nym wymaga profesjonalnego podejścia w aspekcie Program C4ISR to również przyszłość wojsk łącz- wiedzy technicznej, umiejętności sterowania i zarzą- ności i informatyki. W jego kolejnych edycjach poja- dzania pracą grupową oraz integracji wysiłków po- wiają się nowe technologie, które mają przygotować wstających w ramach poszczególnych projektów skła- obszar wsparcia dowodzenia do zmian uwarunkowa- dowych. Program ten to także ogromna odpowiedzialnych wdrażaniem nowych platform bojowych i stoso- ność za przyszłość wojsk łączności i informatyki. waniem innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych. Zmieniające się uwarunkowania środowiska bez- Program obejmuje m.in.: pieczeństwa państwa, wpływające na kształt i prze- – budowę systemu zobrazowania pola walki (NATO bieg modernizacji SZRP, dotyczą również programu Common Operational Picture – NCOP) oraz systemu C4ISR. Skutkiem tego są i będą dalsze przeobraże- wsparcia dowodzenia wojsk lądowych Wierzba; nia jego struktury wewnętrznej. Na szczęście regula- – system zarządzania polem walki (Battlefield Ma- cje prawne, uwarunkowania organizacyjne oraz nagement System – BMS) wraz z nowoczesnymi ra- kompetencje techniczne zostały równomiernie po- diostacjami szerokopasmowymi pracującymi w pro- dzielone na zespoły zadaniowe funkcjonujące na tokole IP; wszystkich poziomach dowodzenia, tworząc opty- – taktyczny system transmisji danych nowej genera- malne środowisko pracy, które ma szansę na uzyska- cji Link-22; nie wymiernych efektów w rozsądnym horyzoncie – pozyskanie zdolności militarnego oddziaływania czasowym w procesie budowania zdolności obron- w cyberprzestrzeni. nych naszego kraju. n

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

System lotniczej łączności radiowej

ISTOTNYM CELEM SIŁ ZBROJNYCH RP JEST INTEGRACJA NARODOWEGO SYSTEMU OBRONY POWIETRZNEJ Z SYSTEMEM NATOWSKIM.

ppłk Arkadiusz Kruk ączność nawiązywana w relacji ziemia – powie- wynośnych radiostacji lotniczych VHF/UHF. Pod- Łtrze – ziemia (określana często skrótem GAG – stawową wadą takiego rozwiązania było terytorialne Ground-Air-Ground) odgrywa istotną rolę we przyporządkowanie środków radiowych do danego współczesnych systemach dowodzenia i kierowania organu dowodzenia. Między innymi z tego powodu działaniami lotnictwa, umożliwiając załogom stat- system ten cechował się małą żywotnością, a przy ków powietrznych bezpieczne i efektywne wykony- tym dodatkowo angażował znaczną ilość sił (obsad wanie zadań. W relacjach radiowych, oprócz wy- radiostacji) i środków niezbędnych do zabezpiecze- miany korespondencji związanej z kontrolą ruchu nia jego funkcjonowania. Milowym krokiem na po- Autor jest starszym lotniczego, jest realizowane bowiem dowodzenie czątku obecnego stulecia było uruchomienie w si- specjalistą w Zarządzie i naprowadzanie statków powietrznych na cele (po- łach powietrznych systemu sieciowego komunikacji Wsparcia Dowodzenia wietrzne, naziemne oraz nawodne) przez osoby głosowej (Voice Communications System – VCS), i Łączności IRW DGRSZ. funkcyjne stanowisk dowodzenia. wprowadzającego niezależność geograficznego Zgodnie z obowiązującym podziałem widma czę- miejsca pracy operatorów od lokalizacji środków stotliwości do organizowania łączności lotniczej są nadawczo-odbiorczych. wykorzystywane fale radiowe z zakresu VHF oraz System ten poddano modernizacji w związku UHF, których charakterystyczną cechą jest „prawie” z wprowadzeniem podstawowego protokołu stosowa- prostoliniowa propagacja oraz konieczność zapew- nego w Internecie (Internet Protocol – IP). Mimo nie- nienia optycznej widoczności anten (tzw. łączność wątpliwych korzyści z jego funkcjonowania (zdalna Line of Site – LOS). Dlatego, aby uzyskać wymaga- kontrola radiostacji oraz zdalne zarządzanie i admini- ny zasięg łączności (pokrycia radiowego), niezmier- strowanie elementami, mniejsza liczba personelu zanie ważny jest dobór odpowiedniej wysokości zawie- angażowanego w obsługę) nadal był „bezbronny” pod szenia anteny na maszcie w stosunku do wysokości względem odporności na zakłócenia oraz dedykowa- lotu statku powietrznego oraz mocy radiostacji. ny jedynie do przetwarzania informacji jawnych. Wstąpienie Polski do NATO z jednej strony wy- NIECO HISTORII musiło konieczność włączenia systemu obrony po- W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wietrznej RP do systemu zintegrowanej obrony po- XX wieku system lotniczej łączności radiowej Sił wietrznej NATO (NATO Integrated Air Defen- Zbrojnych RP opierał się na wykorzystaniu przez ce System – NATINADS), z drugiej zaś stworzyło osoby funkcyjne stanowisk dowodzenia urządzeń okazję do uzupełnienia brakujących zdolności

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 11 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 1. SCHEMAT ROZMIESZCZENIA ELEMENTÓW SYSTEMU UHF GAG

posterunki radiowe obiekty odpowiedzialne za kierowanie

PORÓWNANIE SYSTEMÓW LOTNICZEJ ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ STOSOWANYCH W SIŁACH POWIETRZNYCH System lotniczej Sterowanie Bezpieczeństwo Odporność Zasięg łączności łączności radiowej i zarządzanie korespondencji na zakłócenia System radiostacji VHF/UHF ograniczony lokalne brak brak System VCS terytorium RP zdalne (IP) brak brak System UHF GAG terytorium RP zdalne (IP) NATO Secret HQ II/ SATURN

obronnych (również w dziedzinie infrastruktury) rozmieszczenia posterunków radiowych, ich liczby w ramach wspólnych inwestycji obronnych Sojuszu oraz parametrów technicznych uwzględniono ko- dzięki udziałowi w Programie inwestycji NATO nieczność zabezpieczenia odpowiedniego pokrycia w dziedzinie bezpieczeństwa (NATO Security Inve- radiowego (zasięgu łączności) na obszarze kraju stment Programme – NSIP). (rys. 1). Zgodnie z zapisami kontraktu budowany Efektem tych działań jest między innymi budowa system spełni wszystkie niezbędne wymagania do- na terytorium RP, w ramach pakietu inwestycyjnego puszczające go do przetwarzania informacji niejaw- NATO, bezpiecznego i odpornego na zakłócenia nych do klauzuli NATO Secret włącznie. systemu lotniczej łączności radiowej UHF GAG, po- Przyjęte założenia systemu lotniczej łączności ra- zbawionego wad swoich poprzedników oraz zgod- diowej UHF GAG zapewnią osobom funkcyjnym nego z wymaganiami Sojuszu (tab.). stanowisk dowodzenia i kierowania obroną po- wietrzną możliwość prowadzenia jawnej lub utaj- NOWY SYSTEM nionej korespondencji radiowej z załogami różnych Zaprojektowany dla naszego kraju system lotni- platform powietrznych znajdujących się w polskiej czej łączności radiowej UHF GAG będzie się skła- przestrzeni powietrznej. Dzięki zastosowaniu środ- dać z czterech obiektów odpowiedzialnych za kiero- ków radiowych wyposażonych w tryb Have Quick II wanie (tzw. Control Entity Site) oraz siedmiu poste- (według STANAG-u 4246) oraz SATURN (Second runków radiowych (tzw. Radio Site). Obiekty typu Generation Ant-Jam Tactical UHF Radio for Control Entity Site będą realizować funkcję usługo- NATO) (według STANAG-u 4372) system będzie wą (dostępu do systemu) dla osób funkcyjnych or- gwarantował wymaganą w ramach NATO odpor- ganów dowodzenia i naprowadzania. Dodatkowo ność emisji na zakłócenia. Do przekazywania infor- skupią w sobie zadania administracyjne i zarządza- macji między poszczególnymi jego elementami bę- jące na rzecz personelu zabezpieczającego jego dzie służył system teletransmisyjny resortu obrony funkcjonowanie. Natomiast posterunki radiowe bę- narodowej z wykorzystaniem technologii IP (rys. 2). dą odpowiedzialne za nadawanie i odbiór sygnałów Każda osoba eksploatująca UHF GAG, w zależno- do i z platform powietrznych. W wyborze miejsca ści od pełnionej funkcji i wykonywanych zadań, bę-

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 2. OGÓLNA ARCHITEKTURA Posterunek Radiostacja SYSTEMU radiowy Sieć UHF GAG telekomunikacyjna (Sieć IP) resortu obrony narodowej

Obiekty czarny czerwony odpowiedzialne za kierowanie głos dane

operatorzy supervisor

Opracowanie własne (3).

dzie przyporządkowana do jednej z kategorii użyt- – monitorowanie statusów pracy radiostacji; kowników (operator, supervisor, administrator). – sprawdzenie radiostacji przez zainicjowanie Przynależność do danej grupy będzie skutkowała testu BIT (built in test). określonym poziomem uprawnień do korzystania Każdy operator ma także możliwość spersonali- z funkcji dostępnych w systemie. zowania ustawień panelu roboczego pod kątem in- Zasadniczym wyposażeniem operatora systemu dywidualnych wymagań, np. dotyczących głośności UHF GAG jest terminal komputerowy z panelem czy jasności ekranu. roboczym w postaci ekranu dotykowego oraz ze- Dodatkowe funkcje są dostępne dla uprawnionych staw mikofonowo-słuchawkowy. Ukompletowanie użytkowników zakwalifikowanych do wyższych ka- wraz z zainstalowanym odpowiednim oprogramo- tegorii i wiążą się przede wszystkim z pełnym do- waniem daje możliwość zdalnego sterowania stępem do zasobów sprzętowych i programowych wszystkimi radiostacjami rozmieszczonymi na po- systemu, monitorowaniem jego pracy oraz ustawień sterunkach GAG i ich kontroli. Ponadto zapewnia: sieciowych urządzeń aktywnych, alarmów i zdarzeń – wybór trybu pracy radiostacji (SATURN, Have systemowych. Quick II, częstotliwość), sieci radiowej oraz trybu pracy (utajniony/jawny); KORZYŚCI – zmianę częstotliwości stałej/ustalonej na zapa- Uruchomienie systemu UHF GAG i przekazanie sową; go do użytkowania operacyjnego będzie kolejnym – wybór dowolnej radiostacji i dowolnego poste- niezwykle ważnym krokiem w dziedzinie integracji runku radiowego; systemu obrony powietrznej RP z natowskim w je- – regulację poziomu wyjściowego sygnału audio- den wspólny system obrony powietrznej. Bezpieczny mikrotelefonu; i odporny na zakłócenia system wymiany informacji – włączenie/wyłączenie blokady szumów (funk- w relacji powietrze – ziemia – powietrze powinien cja squelch); znacząco poprawić efektywność funkcjonowania na- – odtworzenie korespondencji zapisanej na reje- szych sił powietrznych w operacji połączonej prowa- stratorze rozmów; dzonej na obszarze kraju. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 13 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Perspektywy systemu Link 16

ERA ODRĘBNYCH SYSTEMÓW DOWODZENIA, ROZPOZNANIA, OBSERWACJI I KIEROWANIA UZBROJENIEM ODESZŁA JUŻ DO HISTORII, USTĘPUJĄC MIEJSCA ZINTEGROWANEMU SYSTEMOWI GWARANTUJĄCEMU JEDNOCZESNE POZYSKIWANIE I ZOBRAZOWANIE INFORMACJI W CZASIE RZECZYWISTYM.

ppłk Marcin Ząbek ystem dowodzenia przyszłości to system siecio- w terminale MIDS LVT (Low Volume Terminal) Scentryczny. W siłach zbrojnych dąży się do pozwalające na pracę w sieciach Link 16. Kontrakt utworzenia w pełni zintegrowanego systemu C4ISR na dostawę tych samolotów nie obejmował jednak (Command, Control, Communications, Computers, wszystkich kluczowych elementów niezbędnych do Intelligence, Surveillance and Reconnaissance). budowy całościowego systemu, tym samym zapew- Będzie on służyć zobrazowaniu bieżącej sytuacji niających funkcjonowanie systemów dystrybucji operacyjnej dzięki obudowaniu różnego rodzaju danych, oraz do pełnego wykorzystania ich możli- Autor jest szefem sensorami montowanymi na wielu platformach bo- wości w istniejącej narodowej strukturze dowodze- Wydziału Taktycznych jowych. W koncepcję tę doskonale wpisuje się nia i kierowania aktywnymi środkami walki. Systemów Transmisji Multifunctional Information Distribution System W kolejnych latach powstały stacje szkolno-te- Danych w Oddziale (MIDS) – Link 16. stowe GSS (Ground Support System) AGILE (Ae- Taktycznych Systemów rosystems Ground Integrated Link Environment), Transmisji Danych ZASTOSOWANIE stacjonarne i przewoźne posterunki radiowe i NAVSTAR GPS Jest to system czasu rzeczywistego, zapewniający Link 16 oraz rozległa sieć WAN łącząca elementy w ZWDiŁ IRW DGRSZ. wysoką przepustowość, bezpieczeństwo wymiany infrastruktury naziemnej systemu. Dzisiaj w jego informacji, elastyczność i odporność na zakłócenia elementy są wyposażone także stanowiska dowo- radioelektroniczne. Wykorzystuje się go do przeka- dzenia i kierowania sił powietrznych oraz mary- zywania danych o sytuacji taktycznej (powietrznej, narki wojennej. W fazie realizacji znajdują się pro- kosmicznej, naziemnej, nawodnej i podwodnej) oraz jekty wyposażenia w system Link 16 okrętów ma- kierowania uzbrojeniem w obszarach wzmożonych rynarki wojennej oraz jednostek wojsk lądowych. działań prowadzonych przez wszystkie rodzaje sił W planach jest implementacja systemu w jednost- zbrojnych, przede wszystkim jednak przez siły po- kach i na platformach bojowych sił powietrznych, wietrzne i marynarkę wojenną. marynarki wojennej oraz wojsk lądowych. Satys- Taktyczny system transmisji danych Link 16 jest fakcją napawa fakt, że tak długo oczekiwany sys- obecny w Siłach Zbrojnych RP od 2006 roku. tem nabiera coraz bardziej realnych kształtów Wszystkie zakupione przez Polskę samoloty F-16 i Polska, jako pierwsza z grupy państw, które wstą- C/D Blok 52+ zostały standardowo wyposażone piły do NATO w 1999 roku i później, dołączyła do

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 1. SIEĆ LINK 16 SYSTEMU LINK 16 Źródło: www.viasat.com. RYS. 2. OGÓLNA IDEA DZIAŁANIA MIDS JTRS

sieci i węzły łączności załogowe i bezzałogowe obrony cywilnej, statki powietrzne/amunicja IBS – Integrated GPS – Global ministerstwa infrastruktury, z lotniczym zestawem JTR Broadcast Positioning agencji rządowych, o zmniejszonych rozmiarach, Service System agencji pozarządowych tzw. SFF (Small Form Fit) oraz komercyjne

systemy satelitarne systemy satelitarne

sfery informacyjne bezzałogowe C4ISR statki powietrzne bezzałogowy statek węzeł wykorzystujące z JTRS powietrzny pracujący dostępowy system JTRS o zmniejszonych jako retranslator rozmiarach

sieć JTRS naziemne stanowiska węzeł systemu kontroli z zestawem JTRS morski zestaw JTRS zarządzania siecią

zestaw JTRS połączone, sojusznicze, koalicyjne koalicyjny połączony i inne węzły radiowe i sojuszniczy obszar Electronic Key obszar informacyjny Management sieć systemu Single informacyjny System ręczny zestaw JTRS Channel Ground zestaw JTRS sieć and Airborne Radio System JTRS zestaw JTRS SFF zestaw JTRS sieć zestaw JTRS dla zestawów węzeł JTRS naziemnych sieć systemu ręczny dostępowy zestaw JTRS i amunicji Enhanced zestaw JTRS Position zestaw JTRS JTRS Location stanowisko Reporting zestaw JTRS dowodzenia System zestaw JTRS SFF dla zestawów naziemnych i amunicji

Źródło: Restructured JTRS Program Reduces Risk, but Significant Challenges Remain, Report to Congressional Committees. United States Government Accounability Office, 2006.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 15 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 3. WSPÓŁPRACA MIDS JTRS Z INNYMI SYSTEMAMI

MIDS JTRS: l czterokanałowa radiostacja definiowana programowo (SDR), wspierająca wielorakie poziomy bezpieczeństwa l w pełni kompatybilny Link 16 z jednoczesnym odbio- rem czterech sieci Link 16 (CMN-4) oraz TACAN-em l trzy dodatkowe kanały dla modulacji wspierających JALN (Joint Aerial Layered Network) i inne funkcje: – dostęp do IFDL (Intra-Flight Data-Link) oraz MADL (Multifunction Advanced Data Link) – systemy satelitarne MUOS (Mobile User Objective Sys- tem), IBS (Integrated Broadcast Services) oraz SATCOM – połączenia szkieletowe o dużej pojemności dla szero- kopasmowych sieci lotniczych

LINK 16 Źródło: materiały Data Link Solutions.

Warto zaznaczyć, że IFDL jest systemem wykorzystywanym przez samoloty piątej generacji F-22 Raptor, natomiast MADL został zaprojektowany do wymiany informacji pomiędzy niewykrywalnymi samolotami F-35 oraz B-2 i F-22.

elitarnej „linkowej” rodziny skupiającej obecnie we będą uwarunkowane zdolnościami do działania 47 krajów. w środowisku sieciocentrycznym, w Zarządzie Terminale MIDS LVT nie są dzisiaj jedynymi Wsparcia Dowodzenia i Łączności Inspektoratu Ro- urządzeniami, które zapewniają wymianę informacji dzajów Wojsk DGRSZ trwają już prace nad pozy- w standardzie Link 16 (rys. 1). skaniem w przyszłości terminali, które umożliwią jednoczesną pracę w kilku sieciach Link 16. Roz- NOWA JAKOŚĆ wiązaniem, które wychodzi naprzeciw tym oczeki- W związku z planami wprowadzenia do Sił Zbroj- waniom, jest MIDS JTRS (rys. 2), czyli Joint Tacti- nych RP nowych platform, których możliwości bojo- cal Radio System, będący przedstawicielem prężnie

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

rozwijającej się rodziny radiostacji definiowanych Terminale MIDS JTRS zaprojektowano w sposób, programowo (Software-Defined Radio – SDR), któ- który do minimum ogranicza prace związane z po- rego z kolei następcą będzie MIDS JTRS CMN-4/ zyskiwaniem ich w miejsce obecnie eksploatowa- Advanced WF (MIDS JTRS Concurrent Multi-Net nych terminali MIDS LVT. Wymiary nowych termi- 4/Advanced Waveform). nali oraz rozmieszczenie złączy są kompatybilne Technologia SDR, w połączeniu z zastosowaną ar- z poprzednimi wersjami urządzeń. Ponadto termina- chitekturą łączności programowalnej SCA (Software le JTRS mają zmodernizowane układy ochrony Communications Architecture), umożliwiła projek- kryptograficznej oraz nowe zakresy częstotliwości tantom stworzenie urządzenia, w którym harmonij- pracy Link 16, które będą wykorzystywane po 2020 nie współpracują rozwiązania sprzętowe oraz pro- roku. Nasze siły zbrojne również będą musiały do- gramowe. Taka otwarta architektura pozwoliła na stosować swoje urządzenia do nowych wymagań te- połączenie jednego kanału Link 16 z trzema kanała- go systemu. mi programowalnymi. Dzięki temu terminal JTRS, Podczas tworzenia założeń programu MIDS JTRS poza wymianą danych Link 16, J-voice i TACAN, w Stanach Zjednoczonych planowano zastąpienie może pracować jednocześnie w trzech innych radio- nowymi terminalami 750 tys. radiostacji taktycz- wych systemach transmisji danych. Do wyboru jest nych. W obecnym budżecie programu, który wynosi SYSTEM TRANSMISJI DANYCH LINK 16 ZMIENIŁ JUŻ DZISIAJ CHARAKTER PROWADZONYCH DZIAŁAŃ – Z WYMIANY INFORMACJI MIĘDZY PLATFORMAMI NA DZIAŁANIA SIECIOCENTRYCZNE NA PRZYSZŁYM POLU WALKI

szeroki wachlarz możliwości obejmujący 14 cywil- 6,8 mld dolarów, założono produkcję 180 tys. tych nych i wojskowych systemów. Spośród nich na uwa- urządzeń na zlecenie amerykańskiego Departamentu gę zasługują takie, jak: Have Quick II, SATURN Obrony. Nasz kraj prowadzi dialog ze Stanami Zjed- (Second Generation Anti-Jam Tactical UHF Radio noczonymi dotyczący możliwości pozyskania termi- for NATO), EPLRS (Enhanced Position Location nali MIDS JTRS oraz wyposażenia w nie nowych Reporting System), SINCGARS (Single Channel platform bojowych. Ground and Airborne Radio System), SRW (Soldier Radio Waveform), radiostacje UHF, VHF i HF WIELE DO ZROBIENIA (w tym także z procesorem ALE) czy SATCOM. System transmisji danych Link 16 zmienił już dzi- Mimo że rozwiązanie to jest już wykorzystywane siaj charakter prowadzonych działań – z wymiany przez siły zbrojne USA na pokładach samolotów informacji między platformami na działania siecio- F/A-18E/F oraz J-STARS, przed konstruktorami centryczne. Usłyszymy o nim jeszcze nieraz, bo dziś wciąż pozostaje wiele wyzwań. Wynikają one nie ma dla niego alternatywy, a zgodnie z założenia- przede wszystkim z przyjętego niezwykle ambitnego mi NATO Link 16 pozostanie jeszcze przez wiele lat i trudnego do osiągnięcia założenia – JTRS ma być podstawowym systemem wymiany danych w czasie telefonem, komputerem i ruterem zamkniętym rzeczywistym na poziomie taktycznym (rys. 3). w jednym urządzeniu, które jednocześnie ma trans- Zwiększająca się dynamika prowadzenia działań mitować w zakresie częstotliwości od 2 MHz do bojowych oraz wzrastające zapotrzebowanie na in- 2 GHz. Polscy specjaliści uważnie śledzą rozwój formację, w tym przede wszystkim przekazywaną programu, aktywnie uczestnicząc w pracach m.in. w czasie rzeczywistym, wymuszają stosowanie no- Amerykańsko-Polskiego Komitetu Koordynującego wych technologii i rozwiązań w dziedzinie architek- Wdrażanie Taktycznych Systemów Transmisji Da- tury systemów. Trudno dzisiaj przecenić rolę infor- nych w Siłach Zbrojnych RP oraz Międzynarodowej macji jako czynnika operacyjnego. System MIDS Rady Użytkowników Systemu MIDS/Link 16 JTRS zdaje się zatem doskonale odpowiadać wyma- (MIDS International Review Board – MIRB). ganiom współczesnego i przyszłego pola walki. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 17 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Monitorowanie położenia wojsk własnych

W PROGRAMIE MODERNIZACJI TECHNICZNEJ NA LATA 2013–2022 USTALONO, ŻE DO WOJSKA ZOSTANĄ WPROWADZONE MIĘDZY INNYMI ZINTEGROWANE SYSTEMY WSPARCIA DOWODZENIA ORAZ ZOBRAZOWANIA POLA WALKI C4ISR. JEDNYM Z JEGO ELEMENTÓW JEST SYSTEM BMS.

mjr Ryszard Chudoba

godnie z postanowieniami ustawy z 25 maja 2001 nia przez nasze siły zbrojne system zarządzania Zroku z kolejnymi nowelizacjami, dotyczącej walką na szczeblu batalionu jest jednym z elemen- przebudowy i modernizacji technicznej oraz finanso- tów służących integracji komponentów wspólnego wania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej1 Mi- systemu zarządzania polem walki. nisterstwo Obrony Narodowej opracowało Program rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach 2013–2022. Za- SPEŁNIANIE WYMAGAŃ łożono w nim między innymi osiągnięcie zdolności Przeprowadzone analizy, spotkania robocze i uzy- Autor jest specjalistą operacyjnej do skutecznego dowodzenia i kierowania skana zgoda gestora prowadzą do sfinalizowania w Wydziale Systemów siłami zbrojnymi naszego kraju. Wdrażany program przedsięwzięcia określonego jako system zarządza- Kryptograficznych zintegruje wszystkie narodowe zautomatyzowane sys- nia walką szczebla batalionu Rosomak BMS. Roz- Oddziału temy dowodzenia i kierowania środkami walki oraz wiązanie to nie będzie jedynym zautomatyzowanym Bezpieczeństwa informatyczne systemy funkcjonalne2. systemem zarządzania polem walki. Dlatego też Systemów Łączności Program zakłada pozyskanie systemu zarządza- szczególną uwagę należy poświęcić jego integracji i Informatyki Zarządu nia walką szczebla batalionu (SZWSB) Rosomak z systemami stosowanymi w Siłach Zbrojnych RP Wsparcia Dowodzenia BMS/BFT (Battlefield Management System/Blue i NATO. i Łączności IRW DGRSZ. Force Tracker). Na podstawie wieloletnich do- Zaimplementowany BMS udostępni nowoczesne świadczeń w ramach interoperacyjności systemów i przydatne funkcje na polu walki. Do zasadniczych wsparcia dowodzenia państwa członkowskie NATO można zaliczyć zarządzanie polem walki oraz moni- współpracują ze sobą, by uzyskać kompatybilność torowanie położenia wojsk własnych (BMS\BFT), interfejsów i ich standardów przyjętych przez które będą wspierały procesy dowodzenia na najniż- Sojusz (STANAG 55253). Planowany do pozyska- szych szczeblach dowodzenia.

1 DzU 2009 nr 67 poz. 570, z późn. zm. 2 Monitor Polski Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 4.10. 2013 r., poz. 796, uchwała nr 164 Rady Ministrów z 17.09. 2013 r. 3 STANAG 5525. Utrzymywanie bazy danych zawierającej informacje o: bieżącej i planowanej sytuacji taktycznej, wojskach własnych i sąsiadach, przeciwniku oraz warunkach prowadzenia działań (informacje o terenie, pogodzie itp.), zgodnej z wymaganiami MIP – JC3IEDM.

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

+ ADAM ROIK ADAM DORSZ CAMERA /COMBAT

TERMINAL BFT MOŻE BYĆ RÓWNIEŻ WYKORZYSTYWANY JAKO PODSTAWOWY MODUŁ INFORMACYJNO-ROZPOZNAWCZY

System zarządzania walką szczebla batalionu Roso- plementowanie funkcji Friendly Force Information4, mak BMS zapewni wsparcie planowania, dowodzenia zgodnej z modelem NATO (STANAG 55275), która oraz wspomaganie wsparcia bojowego i zabezpiecze- zapewnia osiągnięcie zdolności monitorowania poło- nia działań dzięki automatycznemu zbieraniu, prze- żenia wojsk własnych (np. platform lądowych, chowywaniu, przekazywaniu oraz zobrazowaniu in- powietrznych, pływających). Zastosowane znormali- formacji o możliwościach, położeniu oraz kierunku zowane mechanizmy deklarują integralność funkcjo- przemieszczania własnych sił i środków. Zobrazowa- nowania BFT w ramach BMS w działaniach koalicyj- nie przekazywanych danych zwiększy świadomość nych i narodowych. taktyczną w rejonie prowadzonych działań i będzie Istota zobrazowania położenia sił i środków przez miało decydujący wpływ na podniesienie poziomu BMS/BFT opiera się na sensorach śledzących, które świadomości operacyjnej dowódcy oddziału, batalio- zapewnią świadomość sytuacyjną dowódcy w czasie nu i kompanii. Precyzyjne określenie położenia wojsk zbliżonym do rzeczywistego. Dane wprowadza się do własnych umożliwi dokładne monitorowanie jego systemu automatycznie, następnie są one dystrybu- zmiany w czasie zbliżonym do rzeczywistego oraz owane w czasie zbliżonym do rzeczywistego (Real uchroni pododdziały od bratobójczego ognia. Time Enough). Wspomaga to dowódcę w podjęciu Automatyzacja przetwarzania danych BMS/BFT decyzji dotyczącej na przykład wsparcia ogniowego, jest podstawową cechą systemu, który generuje pozy- ewakuacji, przerwania natarcia i zorganizowania cje i automatycznie przesyła je dalej (Friendly Force obrony na uchwyconej rubieży. Tracking System – FFTS). Urządzenia BMS/BFT au- Wykorzystywane standardy i formaty przekazywania tomatycznie wytwarzają i przekazują dane. Ogranicza danych muszą być zgodne ze stosowanymi to udział żołnierzy w składaniu meldunków o położe- w NATO standardami pozycjonowania wojsk własnych niu, a zatem zapewnia szybszy obieg informacji, któ- (NFFI – NATO). Terminal systemu BMS/BFT w kon- ry ma kolosalne znaczenie na polu walki (rys. 1). Aby figuracji BFT będzie w Siłach Zbrojnych RP jednym uzyskać wspomniane zdolności, niezbędne jest zaim- z elementów systemu monitorowania położenia wojsk

4 NFFI (NATO Friendly Force Information) jest standardem umożliwiającym współpracę wojsk sprzymierzonych w systemach typu FFT (Friendly For- ce Tracking), działających na poziomie taktycznym. 5 STANAG 5527. Lokalizacja obiektów pola walki (własnych i sojuszniczych) – GPS, BFT/FFT, NFFI.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 19 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 1. meldunki ZASADNICZE

zdarzenia x FUNKCJE SD połączony obraz SYSTEMU sytuacyjny ZARZĄDZANIA sytuacje WALKĄ położenie BMS/BFT

własnych, a koncepcja operacyjnego wykorzystania go Zebrane informacje, dotyczące pozycjonowania, żoł- będzie uzależniona od specyfiki działań6. nierza, drużyny, stanu technicznego platformy bojo- Wizualizacja wspólnego widoku obiektów oraz wej, załogi, amunicji, paliwa i innych środków nie- pododdziałów w rejonie działań zostanie osiągnięta zbędnych do walki, zwiększą świadomość sytuacyj- zgodnie ze standardami APP-6A, MIL-STD-2525B7 ną dowódcy w czasie zbliżonym do rzeczywistego. oraz z bazą danych opartą na wymianie informacji Terminal BFT może być również wykorzystywany dotyczących sytuacji operacyjnej z wykorzystaniem jako podstawowy moduł informacyjno-rozpoznaw- mechanizmów informatycznych programu MIP. Sys- czy. Żołnierz wprowadza dane o przeciwniku, które tem pozwoli na interaktywne kreowanie i zobrazo- następnie są automatycznie wysyłane do innych wanie graficzne sytuacji taktycznej w postaci linii członków drużyny oraz przełożonego. Uzyskana oraz punktów na podkładach map cyfrowych wekto- w ten sposób informacja zwiększy świadomość sytu- rowych lub rastrowych. Osiągnięcie wymaganego acyjną pozostałych żołnierzy. Monitorowanie sytu- poziomu interoperacyjności podczas wspólnie wy- acji pozwoli na lokalizację wojsk własnych w ra- konywanych zadań zapewni między innymi standa- mach narodowego i sojuszniczego systemu dowo- ryzacja sprzętu. Pozwoli ona również na jego za- dzenia klasy C2. Zobrazowanie (odświeżanie) mienność. Dane będą przesyłane z wykorzystaniem położenia wojsk własnych zostanie przesłane z wy- automatycznego i bezpiecznego przepływu informa- korzystaniem środków transmisji dostępnych na cji zgodnie z obowiązującymi standardami między określonym szczeblu dowodzenia. komponentami narodowymi i sojuszniczymi okre- BMS/BFT będzie autorskim rozwiązaniem firmy ślonych szczebli dowodzenia. Zaimplementowane wdrażającej. Zapewni optymalizację procesu wy- standardy wymiany informacji umożliwią współpra- miany danych, a oprogramowanie zainstalowane na cę z innymi systemami sojuszniczymi. serwerach, zestawach komputerowych, terminalach pokładowych i przenośnych będzie wykorzystywa- FUNKCJONOWANIE SYSTEMU ne na różnych szczeblach dowodzenia (rys. 2). Aby zapewnić zintegrowany obraz sytuacji od naj- Możliwość rozbudowy o kolejne moduły oraz osią- niższego szczebla, żołnierza na polu walki wyposa- gnięta w ten sposób elastyczność aplikacji umożli- ży się w przenośny terminal BFT8, który, zintegro- wi rozszerzanie i zmiany funkcjonalności urządzeń wany z systemem pokładowym (platformy), zbierze systemu i oprogramowania przez wiele lat oraz informacje, następnie prześle je do systemu nadrzęd- przyniesie wymierne oszczędności w skali całych nego, dając połączony obraz sytuacji (operacyjnej). sił zbrojnych.

6 Zasady operacyjnego wykorzystania powinny być określone przez właściwego dowódcę. 7 Zobrazowanie sytuacji operacyjnej zgodnie z APP-6 A i B, MIL-STD-2525B oraz regułami MIP (MIP Implementation Rules, MIP Implementation Guidance) i AdatP-3. 8 Program indywidualnego wyposażenia i uzbrojenia żołnierza Tytan.

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

Szerokopasmowe radiostacje osobiste IP RYS. 2. Wąskopasmowe Oprogramowanie radiostacje systemu pokładowe zarządzania walką ZASADNICZE KF i UKF szczebla Zestawy komputerowe System batalionu stanowiska nawigacji pracy ELEMENTY pokładowej z możliwością Szerokopasmowe wyniesienia SKŁADOWE radiostacje SZWSB osobiste IP

ROSOMAK Zestawy komputerowe stanowiska BMS pracy

Opracowanie własne (2).

Aby zwiększyć żywotność, niezawodność cjonalnego, a także zmniejszenia objętości przesyła- i funkcjonalność BFT, może on być przeznaczony nych danych, zwłaszcza dla łączy o ograniczonej do pracy pod kontrolą różnych systemów operacyj- przepustowości. W systemie Rosomak BMS istotne nych (systemy rodziny Windows, klasy UNIX oraz są również technologie bezpieczeństwa teleinforma- Android). tycznego, umożliwiające dwukierunkową wymianę Funkcjonowanie BMS/BFT determinują dwie danych o wymaganej klauzuli tajności między róż- warstwy: sprzętowa i programowa. Ta pierwsza nymi szczeblami dowodzenia SZRP i NATO. umożliwi wymianę danych z wykorzystaniem Przykłady działań w takich krajach, jak: Irak, wszystkich dostępnych środków łączności, w które Afganistan lub w sytuacjach kryzysowych pokazują, jest wyposażona platforma. Jej pokładowy system że mimo destabilizacji prywatni operatorzy są w sta- zarządzania w ramach wspólnego interfejsu nawiąże nie dostarczyć usługi telefonii GSM. Skorzystanie łączność i przekaże dane przez dostępne w danej z tej sieci jako warstwy transmisyjnej, na przykład chwili łącza (KF, UKF, SAT, GSM). Warstwa ta jest w ramach współdziałania z cywilnymi organizacja- nie mniej ważnym elementem od warstwy programi, jest alternatywą w sytuacjach kryzysowych. mowej, ponieważ wyjście z zasięgu danego środka Możliwości wykorzystywania sieci GSM operato- łączności ograniczy odświeżanie aktualnej sytuacji rów cywilnych jako warstwy transmisyjnej dla BMS/ taktycznej. Pokładowy system zarządzania transmi- BFT, na przykład lokalnego operatora, jest alternaty- sją danych automatycznie wybierze dostępny środek wą dla wojskowych systemów łączności. Nie mając łączności, który zagwarantuje ich przesłanie. Jeśli zgody na wykorzystanie częstotliwości przez woj- łączność, na przykład między dowódcą plutonu a do- skowe systemy łączności jako warstwy transmisyj- wódcą drużyny, zostanie zerwana, zobrazowanie sy- nej, można użyć lokalnej telefonii GSM. tuacji u dowódcy plutonu jest realizowane przez re- Zgodnie z założeniami programu przyszłościowych plikacje danych między platformami pozostałych systemów pola walki (Future Combat Systems – dowódców drużyn, którzy mają z nim łączność. FCS), realizowanego w USA, systemy BMS/BFT bę- Przedstawiony przykład obliguje do zaprezento- dą determinować rozwój łączności. Wszystkie ele- wania, jak istotnym elementem BFT jest warstwa menty staną się składnikami zintegrowanego systemu programowa, która zarządza całym systemem. walki opartego na zaawansowanej obróbce informacji W trakcie działań, na przykład grupy bojowej Unii i ich wymianie, ułatwiającej planowanie i prowadze- Europejskiej, zobrazowanie sytuacji z sojuszniczego nie działań taktycznych. Istotną cechą BMS/BFT bę- plutonu zmechanizowanego będzie widoczne u do- dzie ich podatność na dalszą modyfikację i rozbudo- wódcy kompanii innej narodowości. Taką interope- wę, co jest bardzo istotne w ramach osiągania zdolno- racyjność zapewnia właśnie protokół NATO Friend- ści sieciocentrycznych. Niemniej już na obecnym ly Forces Information (NFFI). Przedstawiona archi- poziomie zaawansowania technologicznego wprowa- tektura obiegu informacji zapewni funkcjonowanie dzenie tego systemu skróci czas oceny sytuacji, podję- systemu w razie awarii pojedynczego elementu funk- cia decyzji i dystrybucji rozkazów bojowych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 21 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Nowoczesne pojazdy dowodzenia

MODERNIZACJA SPRZĘTU WOJSKOWEGO WYMUSZA DYSKUSJĘ NA TEMAT CHARAKTERYSTYK NOWOCZESNYCH POJAZDÓW DOWODZENIA ORAZ KIEROWANIA ŚRODKAMI WALKI.

ppłk dr inż. Mariusz Frączek ataliony zmechanizowane (bz) oraz zmotoryzowa- w czasie pokoju oraz kryzysu i wojny – łączności (ina- Bne (bzmot) to obecnie, oprócz batalionów czołgów czej przekazywania na odległość wiadomości w różno- (bcz), zasadnicze pododdziały, na których spoczywa rodnej postaci i rozmaitymi sposobami) tym żołnierzom główny ciężar realizacji zadań na polu walki. Są one oraz wspomagającym bądź zastępującym ich urządze- fundamentem struktury brygad zmechanizowanych niom, którzy przede wszystkim zajmują się dowodzeniem (BZ), a także występują w brygadach pancernych lub kierowaniem środkami walki (uzbrojeniem)1. (BPanc) oraz w brygadach kawalerii pancernej System łączności jest definiowany jakoorganizacyj - (BKPanc). Jednostkami równorzędnymi dla bz (bzmot) no-techniczny zespół sił i środków łączności i informa- Autor jest adiunktem są bataliony wchodzące w skład brygady kawalerii po- tyki, odpowiadający potrzebom dowodzenia i sterowa- w Zakładzie wietrznej (BKPow), powietrznodesantowej (BPD) oraz nia środkami rażenia, charakterowi prowadzonych Teleinformatyki 2 i Bezpieczeństwa piechoty górskiej (BPG), jak również bataliony innych działań i wykonywanym zadaniom . Przy czym należy Cyberprzestrzeni rodzajów wojsk (np. batalion saperów, logistyczny, do- podkreślić, że ma on szersze znaczenie niż „sieć łączno- 3 w Instytucie Dowodzenia wodzenia). Ich odpowiednikiem są ponadto dywizjony ści” . W potocznym ujęciu oba terminy są często ze so- Wydziału Zarządzania artylerii oraz dywizjony przeciwlotnicze. bą utożsamiane. i Dowodzenia AON. Utworzenie systemu dowodzenia w bz (bzmot) jest OGÓLNE ZAŁOŻENIA związane z zadaniami stawianymi systemowi łączności. Istotnym wyznacznikiem skutecznego prowadzenia Obejmują one organizowanie oraz zapewnienie termi- poszczególnych rodzajów działań taktycznych staje się nowej, wiernej i skrytej łączności dla potrzeb dowodze- sposób zorganizowania wymiany informacji. Działania nia wojskami i sterowania środkami rażenia, współdzia- bz (bzmot) coraz częściej zależą bowiem od zapewnie- łania i powiadamiania, ostrzegania i alarmowania4. Po- nia trwałości systemu wymiany informacji ze wszystki- nadto powinny pozwolić na realizację następujących mi elementami tworzącymi jego ugrupowanie bojowe, przedsięwzięć w dziedzinie: przełożonym oraz sąsiadami, jak również między bata- l dowodzenia – przekazywanie w ustalonych termi- lionem i siłami wspierającymi jego działanie z innych nach rozkazów i zarządzeń własnym elementom ugru- rodzajów sił zbrojnych. Dlatego też organizuje się sys- powania bojowego i otrzymywanie od nich meldunków tem łączności (SŁ), którego celem jest zapewnienie – o realizacji postawionych im zadań;

1. J. Janczak, A. Wisz: System łączności brygady. AON, Warszawa 2004, s. 8. 2 Por. Regulamin działań wojsk lądowych. Sygn. DWLąd 115/2008, Warszawa 2008, podrozdz. 14.4, pkt 14001, s. 295; J. Janczak, A. Wisz: Sys- tem..., op.cit., s. 20. 3 Sieć łączności – rozwinięte (rozmieszczone i pracujące) według jednolitego planu na określonym obszarze zespoły ściśle powiązanych ze sobą sił i środków łączności w celu zapewnienia wymiany informacji w systemie dowodzenia i kierowania środkami walki. J. Mazurkiewicz: Leksykon łączności wojskowej. AON, Warszawa 1996, s. 176. Warto zauważyć, że nie ma w tej definicji odniesienia do sieci komputerowych. 4 Por. J. Janczak, A. Wisz: System..., op.cit., s. 10; J. Michniak: Dowodzenie i łączność. AON, Warszawa 2005, s. 174.

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

l sterowania środkami rażenia – natychmiastowe RYS. 1. System łączności przekazywanie komend i umówionych sygnałów oraz STRUKTURA batalionu współrzędnych celów do niszczenia, a także sygnałów wzajemnego identyfikowania wojsk; SYSTEMU l współdziałania wojsk – ciągła wymiana informacji ŁĄCZNOŚCI Kryterium funkcjonalne między wszystkimi elementami ugrupowania bojowego BATALIONU z elementami wsparcia, sąsiadami i administracją w rejonie prowadzonych działań (na terenie własnego lub sojuszniczego państwa); Podsystem Podsystem wymiany Podsystem l powiadamiania (ostrzegania i alarmowania) – kierowania informacji zasilania natychmiastowe przekazywanie i otrzymywanie sy- (sieć łączności) gnałów o zagrożeniu z powietrza i morza oraz bronią masowego rażenia lub skażeniami powstałymi w wyniku celowego niszczenia infrastruktury w rejonie działań (np. na skutek uwolnienia toksycznych środ- ków przemysłowych). Z zaprezentowanego systemu wynika, że przekazy- Źródło: J. Janczak, W literaturze przedmiotu5 wskazuje się, że system wanie informacji w możliwie najkrótszym czasie (zbli- A. Wisz: System łączności łączności batalionu jest podsystemem w systemie obie- żonym do rzeczywistego) pozwala na szybkie podejmo- brygady. AON, Warszawa 2004, s. 21. gu informacji przełożonego i musi umożliwiać spełnie- wanie decyzji, które mogą wpłynąć na osiągnięcie wy- nie wymagań, które wynikają z przyjętych na poziomie znaczonych celów walki. Warto jednak mieć na uwadze, taktycznym zasad dowodzenia6. Do stawianych mu wy- że najważniejsze procesy decyzyjne są realizowane na magań zalicza się: stanowiskach dowodzenia i uzależnione od organizacji l operacyjno-taktyczne, będące warunkami realizacji i funkcjonowania pododdziału dowodzenia danego zadań dowodzenia w ujęciu operacyjno-taktycznym. szczebla. W tym przypadku pododdziałem wykonują- Składają się na nie: terminowość, wierność oraz skry- cym zadania związane z organizacją systemu łączności tość wymiany informacji; w batalionie (bz/bzmot) jest kompania dowodzenia. Jej l techniczno-eksploatacyjne, związane z organizacją przeznaczeniem jest zapewnienie sprawnej organizacji i strukturą systemu łączności, jak również z eksploato- i ciągłości funkcjonowania systemu dowodzenia C2 wanymi środkami technicznymi zgodnie z ich przezna- (command and control) oraz systemu łączności CIS czeniem oraz instrukcjami obsługi. Odzwierciedlają (communication and information system) batalionu we sprawność (zdolność do wykonywania określonych wszystkich warunkach wykonywania zadań oraz rozwi- czynności, dobrze opanowanych oraz wyćwiczonych) nięcie i zabezpieczenie pracy stanowiska dowodzenia i funkcjonowanie (wykonywanie właściwych im czyn- (SD) batalionu lub/oraz doraźnie organizowanego ności) systemu łączności wraz ze wszystkimi jego kom- punktu dowódczo-obserwacyjnego (PD-O)8. ponentami. Przedstawiony na rysunku 2 skład oraz wyposażenie Wyznacznikiem wymagań techniczno-eksploatacyj- kompanii dowodzenia wynikają z wniosków uzyska- nych są takie elementy, jak7: gotowość bojowa, zdolność nych podczas prowadzonych badań. przepustowa (przepustowość), trwałość, mobilność i bezpieczeństwo. System łączności każdego szczebla, ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI KOMPANII w tym batalionu zmechanizowanego (zmotoryzowane- DOWODZENIA bz/bzmot go), jest złożony z następujących podsystemów (rys. 1): Do zasadniczych jej zadań, poza przygotowaniem – kierowania, który obejmuje punkty kierowania i za- miejsc pracy na stanowisku dowodzenia (SD) oraz rządzania systemem łączności oraz jego węzłami, jak w punkcie dowódczo-obserwacyjnym (PD-O) batalio- również elementy sieci do tego służące; nu, należy ich obrona i ochrona, przede wszystkim – wymiany informacji (sieć łączności), dzięki które- jednak zorganizowanie i zapewnienie organom dowo- mu jest możliwe wykonanie tej czynności; dzenia wymiany informacji z przełożonym (jako pod- – zasilania, w skład którego wchodzą: zabezpieczenie systemu łączności i informatyki BZ/BPanc/BKPanc), bojowe i ochrona wojsk, zabezpieczenia logistyczne podwładnymi oraz współdziałającymi (wspierającymi) oraz odwód łączności. siłami. Polega to na:

5 Por. m.in.: Cyfrowa sieć telekomunikacyjna związku taktycznego wojsk lądowych „Storczyk”. MON, Warszawa 2002; J. Janczak, M. Frączek: Mo- bilne węzły łączności związku taktycznego. AON, Warszawa 2007; J. Janczak: Organizacja sieci radioliniowo-kablowej nowej generacji w obronie związku taktycznego. Praca naukowo-badawcza pk. „SRLKNGZT”. AON, Warszawa 2008; J. Janczak, M. Frączek: Sieci teleinformatyczne w dzia- łaniach sieciocentrycznych. Warszawa 2007; J. Janczak, A. Wisz: System..., op.cit.; J. Michniak: Dowodzenie i łączność. AON, Warszawa 2005; J. Michniak: Kierowanie mobilnymi systemami łączności wojsk lądowych. Cz. I. Główne problemy. AON, Warszawa 2002. 6 Por. Regulamin działań wojsk lądowych. Sygn. DWLąd 115/2008, Warszawa 2008, s. 271–273. 7 Por. J. Michniak: Kierowanie..., op.cit.; P. Daniluk: Ocena efektywności systemów łączności wojskowej. AON, Warszawa 2002; J. Janczak, A. Wisz: System..., op.cit.; J. Mazurkiewicz: Leksykon..., op.cit.; M. Frączek: Bezpieczeństwo wymiany informacji w sieci teleinformatycznej brygady zmechanizowanej. AON, Warszawa 2009, s. 35–62. 8 M. Frączek, M. Marczyk: System łączności batalionu. AON, Warszawa 2010, s. 32.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 23 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 2. Dowódca WARIANT kompanii

MODELOWEJ Zastępca STRUKTURY dowódcy kompanii KOMPANII

DOWODZENIA Pluton Pluton Pluton bz/bzmot dowodzenia rozpoznawczy ochrony i regulacji ruchu

WD 8z Drużyna Drużyna rozpoznawcza ochrony

ZWD-3 Drużyna Drużyna bezzałogowych pojazdów regulacji rozpoznawczych ruchu

WWK-10C Drużyna Drużyna strzelców zabezpieczenia wyborowych

Drużyna Drużyna radiotelefoniczna strzelców wyborowych

TABELA 1. PORÓWNANIE WYPOSAŻENIA PODSTAWOWYCH WOZÓW DOWODZENIA BATALIONÓW ZMECHANIZOWANYCH (ZMOTORYZOWANYCH)

ZWD-1 Wyszczególnienie Wyposażenie WDSz-1 ZWD-3 Irys Irys radiostacje UKF RRC 9500 2 3 2 radiostacja KF RF-5200 1 1 1 blok sprzężenia radiowego (BSR) 1 1 1 łącznico-krotnica ŁK-24A 1 1 1 regenerator kablowy RK-128/2 1 1 1 mikrokomputer TDR-20K (serwer komunikacyjny) 1 1 1 terminal osobisty PC 9600 lub 9601 1 1 1 Sprzęt łączności moduł komputerowy MK 16A 1 1 1 i informatyki przełącznica linii abonenckich PLA 0 0 1 system łączności wewnętrznej SOTAS PL 1 1 0 pulpit operatora PO 240 1 – 1 grupowe urządzenie utajniające GUU opcja opcja opcja aparaty telefoniczne AP-82 i AP-92 4 4 4 kolimator optyczny KO-2 0 0 1 przełącznica linii abonenckich PLA 0 0 1 Liczba miejsc pracy 3 3 2 Zespół spalinowo- brak zespół spalinowo-elektryczny ZPD 220/2 tak tak -elektryczny w wyposażeniu Ochrona balistyczna nie tak tak obsług i osób funkcyjnych zapewnia

Opracowanie własne (2).

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

– zorganizowaniu systemu łączności batalionu i eks- kompanii dowodzenia batalionów oraz komórek organi- ploatacji sieci łączności; zacyjnych ich sztabów odpowiedzialnych za planowanie – rozwinięciu węzła łączności stanowiska dowodze- systemu łączności. Punktem wyjścia zmian stało się dą- nia batalionu (sieć wewnętrzna SD) oraz linii łączności; żenie do zapewnienia sprawnego funkcjonowania syste- – dowiązaniu systemu łączności batalionu do sieci mu dowodzenia batalionu oraz zwiększenia zdolności przełożonego (współdziałającego); do wykonywania przez niego zadań, które są uwarunko- – kierowaniu systemem łączności batalionu. wane stosownym do potrzeb zorganizowaniem systemu Ponadto kompania dowodzenia batalionu powinna łączności, a w nim podsystemu wymiany informacji. umożliwić prawidłową pracę jego stanowiska dowodze- Dotyczy to również właściwego użycia dostępnych nia w trakcie działań, zapewniając: środków dowodzenia. Uwzględniane są również do- a) szczególną ochronę głównych osób funkcyjnych świadczenia zdobyte podczas wykonywania zadań batalionu, a także miejsc przetwarzania i przechowywa- w operacjach prowadzonych poza granicami kraju. nia dokumentacji niejawnej; b) przemieszczanie stanowiska dowodzenia; KONCEPCJA WYPOSAŻENIA W WOZY c) gotowość do doraźnego rozwinięcia (zgodnie DOWODZENIA z umówionym sygnałem) PD-O9. Wojska lądowe są zasadniczym rodzajem Sił Zbroj- Pluton dowodzenia tej kompanii odpowiada za: nych Rzeczypospolitej Polskiej (SZRP), który realizuje – rozwinięcie i eksploatację węzła łączności (WŁ) zadania w okresie pokoju, kryzysu i wojny. To jest przy- stanowiska dowodzenia oraz doraźnie WŁ PD-O; czynkiem, by w ich wyposażeniu znalazły się między – rozwinięcie i eksploatację relacji łączności z uży- innymi nowoczesne środki teleinformatyczne, czyli wo- ciem środków radiowych oraz kablowych; zy dowodzenia (WD), dowódczo-sztabowe (WDSz) lub – wydzielenie sił i środków łączności do zorganizo- dowódczo-bojowe (WD-B). Pełnią one dwie podstawo- wania grupy rekonesansowo-przygotowawczej (GR-P) we funkcje10: SD. – przekazywania informacji między elementami Drugim istotnym składnikiem kompanii dowodzenia (osobami funkcyjnymi lub komórkami funkcjonalnymi) jest pluton ochrony i regulacji ruchu (ploirr), którego za- systemu dowodzenia; daniem jest: – wspomagania przetwarzania informacji w procesie – przygotowanie stanowiska pracy osobom funkcyj- dowodzenia. nym SD; Dodatkowo wymaga się, by pojazdy te zapewniały – zorganizowanie systemu ochrony i obrony stanowi- zdolność do kierowania środkami walki. Powinny także ska dowodzenia; chronić swoje obsługi oraz pracujące osoby funkcyjne – wydzielenie sił i środków do utworzenia GR-P SD. przed skutkami rażenia ogniem przez przeciwnika. Według autora, jednym z gwarantów odniesienia suk- W odniesieniu do oczekiwań systemu łączności wy- cesu przez bataliony jest nieustanne dostosowywanie brana platforma WD powinna być wyposażona w no- struktur pododdziałów do zmieniających się wyzwań woczesne technologie, które pozwalają m.in. na: stojących przed jednostkami ogólnowojskowymi. Dziś a) projektowanie, konstruowanie i budowanie no- bowiem bataliony zmechanizowane oraz zmotoryzowa- wych środków zapewniających bezpieczeństwo obsług ne wykonują zadania nie tylko na polu walki w układzie zgodnie z potrzebami; narodowym lub sojuszniczym (koalicyjnym), lecz także b) zautomatyzowanie procesów rozpoznania i dowo- w czasie pokoju. Wynikają one z wyzwań związanych dzenia, głównie przez analizę danych we wskazanych z zarządzaniem kryzysowym (np. zapobieganie klę- rejonach działań w czasie rzeczywistym i w każdych wa- skom żywiołowym lub usuwanie ich skutków) i są od- runkach atmosferycznych; mienne od bojowych. Ponadto oczekuje się od nich c) zwiększenie mobilności, a także skuteczności dzia- zdolności do samodzielnego prowadzenia działań w he- łania pododdziałów; terogenicznych środowiskach walki. Nie pozostaje to d) zapewnienie szybkości oraz trwałości wymiany in- bez wpływu na wcześniej pobieżnie scharakteryzowany formacji pomiędzy różnymi poziomami dowodzenia system łączności. Nie bez znaczenia są też zmiany spo- w trakcie wykonywania zadań; wodowane wprowadzeniem nowych jakościowo środ- e) skrócenie czasu niezbędnego na podjęcie decyzji ków łączności oraz informatyki do wyposażenia wojsk. stosownie do zaistniałych potrzeb, co staje się warun- Obserwacje autora wskazują, że problematyka wy- kiem koniecznym do wykonania zadania, a tym samym miany informacji zaczyna być dostrzegana przez prze- właściwego użycia posiadanych sił i środków; łożonych różnych szczebli, którzy stopniowo reorgani- f) w razie konieczności na prowadzenie walki (wozy zują pododdziały dowodzenia (łączności) w ramach dowódczo-bojowe – WD-B)11.

9 Ibidem, s. 33. 10 J. Janczak, P. Daniluk: Środki dowodzenia. AON, Warszawa 2003, s. 5. 11 M. Frączek: Możliwości budowy wielozadaniowego wozu dowodzenia na platformie lekkiego opancerzonego samochodu pancernego. W: Ewo- lucja wojskowych systemów teleinformatycznych oraz Lessons Learned w świetle misji pokojowych i stabilizacyjnych. Materiały z IV Konferencji Łączności i Informatyki. Sieradz 2013, s. 23–37.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 25 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

TABELA 2. PORÓWNANIE LICZBY CZŁONKÓW OBSŁUGI ORAZ OSÓB FUNKCYJNYCH W PERSPEKTYWICZNYCH WD DLA BATALIONÓW ZMECHANIZOWANYCH (ZMOTORYZOWANYCH)

Wyszczególnienie Rodzaj wozu dowodzenia Osoba funkcyjna WD WDSz WD-B (odpowiednik) Dowódca WD tak tak nie Radiooperator tak tak nie Kierowca-mechanik tak tak tak Po uwzględnieniu osób funkcyjnych w bz/bzmot Dowódca tak tak tak batalionu (miejsce pracy) (miejsce pracy) Dowódca kompanii nie nie tak Dowódca plutonu nie nie tak Dowódca drużyny nie nie tak zmechanizowanej (zmotoryzowanej) Działonowy nie nie tak Oficer sztabu batalionu 3 (miejsce pracy) 2–4 (miejsce pracy) nie Drużyna piechoty nie nie tak Uwagi tylko w konfiguracji WD tylko w konfiguracji WDSz zdolny do prowadzenia walki Opracowanie własne.

Autor jest zdania, że w najbliższym czasie wojska lą- wozy dowódczo-sztabowe to pojazdy, w których jest dowe będą musiały podjąć stosowne decyzje dotyczące więcej miejsc pracy dla osób funkcyjnych (tab. 2). Mo- wyboru dwóch lub większej liczby uniwersalnych plat- gą one, w zależności od potrzeb, planować i organizo- form kołowych oraz gąsienicowych, na których bazie wać działania lub dowodzić podległymi im elementami zostaną zbudowane wozy dowodzenia wspierające pra- ugrupowania bojowego. Z kolei wozy dowódczo-bojo- cę dowódców oraz ich sztabów. Konieczność transfor- we łączą w sobie cechy wozu dowodzenia oraz pojazdu macji w tej dziedzinie wynika chociażby z faktu, że pozwalającego na walkę z przeciwnikiem z użyciem stopniowo kończą się resursy techniczne eksploatowa- broni pokładowej. nych wozów dowodzenia na podwoziach BRDM, UAZ, W wojskach lądowych do najbardziej rozpowszech- BWP-1 czy też ZWD-3 na pojeździe Honker. Nowa nionych wozów dowodzenia, na bazie których organizu- platforma transportowa mogłaby także zastąpić całą ga- je się sieci teleinformatyczne na szczeblu batalionu, za- mę już eksploatowanych pojazdów pełniących różne licza się: funkcje w brygadach. Słuszne wydaje się bowiem zało- – zautomatyzowany wóz dowodzenia ZWD-1 Irys żenie, że wszystkie pojazdy powinny zapewniać ochro- (fot. 1), nę żołnierzom (tab. 1). Za wprowadzeniem zmian, – wóz dowódczo-sztabowy WDSz-1 (fot. 2), w ocenie autora, przemawiają również doświadczenia – zautomatyzowany wóz dowodzenia ZWD-3 Irys wojsk z operacji prowadzonych poza granicami kraju (fot. 3). (Bałkany, Republika Iraku, Afganistan), jak również Pozostałe konstrukcje, takie jak chociażby WD na udział komponentów wojsk lądowych w likwidacji skut- HMMWV (fot. 4), są zazwyczaj eksploatowane w spe- ków klęsk żywiołowych. cjalistycznych jednostkach rodzajów wojsk. Z kolei WD Poszczególne rodzaje wojsk także generują swoje (WD-B) na podwoziu kołowego transportera opance- oczekiwania z nadzieją na pozytywne rozpatrzenie wy- rzonego (KTO) Rosomak w niewielkiej liczbie są prze- biegające naprzeciw ich zapotrzebowaniu (przede kazywane batalionom zmotoryzowanym i jest ich zde- wszystkim rozpoznanie, wojska inżynieryjne oraz woj- cydowanie za mało w stosunku do oczekiwań. Będą one ska obrony przeciwlotniczej). Zasadne zatem wydaje przedmiotem rozważań w dalszej części publikacji, po- się podjęcie rozważań na ten temat, ponieważ dotych- nieważ niedobory zastępuje się często zautomatyzowa- czasowe próby rozwiązania tego problemu nie skutko- nymi wozami dowodzenia ZWD-3 Irys. wały rezultatami, które z satysfakcją przyjęto by w jed- Prezentowane w tabeli 1 wyposażenie wozów dowo- nostkach. dzenia w dziedzinie łączności radiowej umożliwia: Obecnie wozy dowodzenia lub też zautomatyzowane – pracę w dwóch (trzech dla WDSz-1) sieciach radio- wozy dowodzenia są w wyposażeniu wszystkich podod- wych UKF; działów ogólnowojskowych wojsk lądowych. Natomiast – pracę w jednej sieci radiowej KF;

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

2. 2 WD-1 Irys WDSz-1 TOMASZ MROCZKOWSKI TOMASZ

3. 2 WD-3 Irys HMMWV

Źródło: materiały z ćwiczeń: fot. 1 – „Pierścień '07”, fot. 3 – „Pierścień '11”, fot. 4 – „Pierścień '08”.

– świadczenie usług radiodostępowych dla korespon- Uczestniczyły one w 2008 roku w ćwiczeniach dowód- dentów dysponujących radiostacjami systemu PR4G czo-sztabowych Akademii Obrony Narodowej „Pier- oraz dla abonentów telefonicznych systemu Storczyk ścień”, a ich możliwości techniczne w dziedzinie łączno- 2000; ści i informatyki były przedmiotem rozważań oficerów – zautomatyzowaną pracę i transmisję danych różny- o specjalności łączność. Niestety, były to pojazdy eksplo- mi drogami przesyłowymi z użyciem serwera komuni- atowane wówczas wyłącznie w 18 Bielskim Batalionie kacyjnego TDR-20K i wykorzystaniem radiostacji RRC Powietrznodesantowym, a obecnie są wykorzystywane 9500 (RRC 9310/9311); w jednym z pułków rozpoznawczych. Zatem nadal stano- – transmisję danych z szybkością do 16 kbit/s dla ra- wią obiekt zainteresowania, chociaż nic nie wskazuje na diostacji RRC 9500; to, by na stałe weszły do jednostek ogólnowojskowych. – współpracę radiostacji RRC 9500 (9310) i RF-5200 Zasadnicze wyposażenie wozu dowodzenia na pod- z różnymi radiostacjami w trybie analogowym; woziu HMMWV: – cyfrową pracę foniczną radiostacji RF-5200 w try- l radiostacje: KF/UKF Harris typu RF 5800H (M), bie jawnym i utajnionym; UKF-RRC 9500 oraz szerokopasmowa HCDR; – transmisję danych w zakresie KF przez radiostację l łącznico-krotnica: cyfrowe urządzenie telekomuta- RF-5200 z szybkością do 4,8 kbit/s. cyjne CUT-1M; W odniesieniu do łączności przewodowej wozy do- l zautomatyzowane stanowiska pracy Szafran ZT; wodzenia są zdolne do: l urządzenia komputerowe; – automatycznej obsługi do 24 abonentów podłączo- l sensory: opromieniowania laserowego i radioloka- nych do łącznico-krotnicy; cyjnego, stężenia dwutlenku węgla w WD, skażenia te- – tworzenia traktów cyfrowych i łączenia z innymi renu, pożaru; łącznicami lub systemem Storczyk 2000; l inne urządzenia: GUU 3/4 SE, BSR UKF/KF, apa- – prowadzenia utajnionej łączności fonicznej i trans- raty telefoniczne, zespół spalinowo-elektryczny. misji danych z szybkością 16 kbit/s dla abonentów cy- Warto podkreślić, że znajdujące się w wozie radiosta- frowych łącznico-krotnicy; cje szerokozakresowe umożliwiły utworzenie oraz prze- – nawiązywania łączności fonicznej i transmisji da- testowanie taktycznego Internetu oraz zastosowanie go nych; na potrzeby stanowiska dowodzenia. – świadczenia usług jednokanałowego radiodostępu Wskazane czynniki i uwarunkowania stworzyły sytu- simpleksowego dla abonentów systemu łączności prze- ację problemową oraz były podstawą określenia celu wodowej łącznico-krotnicy ŁK-24A. rozważań (poznawczego i pragmatycznego) na sformu- Ciekawym rozwiązaniem było wprowadzenie do łowany temat. Uwzględniono przy tym, że nowoczesne wojsk wozów dowodzenia na podwoziu HMMWV. środki łączności i informatyki stopniowo zastępują urzą-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 27 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

dzenia starszej generacji oraz że wzrost ich wydajności Uznano przy tym, że zasadne wydaje się zastosowanie pozwala na zwiększenie zdolności przepustowych w pełni mobilnych środków technicznych. i liczby usług. Przyjęte założenia spowodowały koniecz- W niniejszym opracowaniu można jedynie wskazać ność poszukiwania odpowiedzi na pytania: ogólne możliwości budowy wielozadaniowego wozu l Jaka platforma kołowa oraz gąsienicowa do trans- dowodzenia na wybranych platformach transportowych. portu środków łączności i informatyki, na bazie której Rozwiązania docelowe, uwzględniające zaprezentowa- powstałby wóz dowodzenia (WDSz lub WD-B), mogła- ne założenia będące odzwierciedleniem oczekiwań doby spełnić nowe kryteria określone przez wojska lądo- wódców pododdziałów w odniesieniu do wyposażenia we? WD (WDSz, WD-B) w urządzenia i środki teleinfor- l W jakie środki teleinformatyczne powinien być matyczne, odpowiadające najwyższym standardom wyposażony wybrany pojazd, by zapewnić dowodzenie zdolności do przekazywania informacji, powinny być (rozpoznanie) oraz kierowanie środkami walki podczas rozstrzygnięte możliwie szybko. Należy mieć także na wykonywania zadań, a także czy wszystkie tego typu uwadze, że do dowodzenia na szczeblu batalionu oraz pojazdy powinny mieć uzbrojenie? dla poszczególnych osób funkcyjnych sztabu są po- By na nie odpowiedzieć, należało postawić pytania trzebne inne środki dowodzenia niż dla dowódców kom- szczegółowe: panii oraz plutonów. Jedna cecha wszystkich wozów do- l Jakie funkcje związane z wymianą informacji powodzenia powinna być wspólna – modułowość kon- winien zapewniać wielozadaniowy wóz dowodzenia? strukcji pozwalająca na dowolne dostosowywanie ich l Jaki ma być skład obsługi i jakie stanowiska dla wyposażenia w środki łączności i informatyki. osób funkcyjnych w nowym WD (dla kogo jest dedyko- Determinantem warunkującym określenie zadań oraz wany)? przeznaczenie WD jest ustalenie składu załogi, a także l Jakie będzie zasilanie urządzeń i aparatury pojaz- osób funkcyjnych, które będą w nim pracowały. Powin- du? no to znaleźć odzwierciedlenie w liczbie stanowisk ro- l Jaka informacja powinna być zobrazowywana boczych (patrz tab. 2). w postaci wizualnej? Należy założyć, że WD (WDSz, WD-B), niezależnie l Jaki sprzęt i urządzenia należy przewidzieć jako od pojazdu bazowego, będzie musiał odpowiadać zało- wyposażenie zasadnicze, a jaki jako dodatkowe? żeniom, które spełnią uwarunkowania współczesnego Nie ulega wątpliwości, że potrzeba realizacji zadań i przyszłego pola walki. Efektem końcowym powinno o różnym charakterze wymaga zastosowania nowych być zbudowanie tzw. elementów gotowych, na przykład rozwiązań, a rezultaty działań wojsk są uzależnione od mobilnych SD, które będą zdolne do realizacji otrzyma- skrytości i terminowej wymiany informacji. Niezbędna nego zadania. W zależności od potrzeb wielozadaniowy jest również automatyzacja przekazywania wiadomości wóz dowodzenia wyposażony w najnowsze środki tele- o zagrożeniach. Ponadto generowanie nowych potrzeb informatyczne powinien mieć możliwość13: informacyjnych przez osoby funkcyjne stanowisk dowo- – prowadzenia działań w każdym środowisku oraz dzenia przy ograniczonym czasie ich przetwarzania wy- w różnych warunkach meteorologicznych; maga użycia najnowszych technologii. – wymiany informacji z przełożonym oraz z innymi Kluczową zatem rolę, determinującą sprawne funk- WD w rejonie (pasie) odpowiedzialności, a także z in- cjonowanie nowoczesnego wozu dowodzenia (WDSz, nymi osobami funkcyjnymi wewnątrz pojazdu; WD-B), zbudowanego na nowej platformie, odgrywa – współdziałania z siłami przydzielonymi, jak rów- niezawodnie działająca sieć łączności (podsystem wy- nież z terenowymi organami administracji państwowej miany informacji), będąca częścią podsystemu łączno- (np. w sytuacjach kryzysowych); ści. Podstawowe wymagania, które powinna spełniać, – wizualizacji na tle mapy cyfrowej miejsca działań dotyczą: oraz wciąż uaktualnianej sytuacji bieżącej ułatwiającej – eksploatacji sprzętu nowej generacji, umożliwiają- dowódcy wykonywanie zadań; cego szybkie nawiązywanie łączności oraz zapewnienie – korzystania z dostępnych usług sieciowych (sieć dużej odporności na zakłócenia, a także wysoką pouf- wewnętrzna SD, Internet); ność przekazywania danych; – monitoringu sytuacji na zewnątrz pojazdu (głównie – integracji z istniejącymi systemami dowodzenia kamery); i kierowania środkami walki (rozpoznania)12. – bieżącej archiwizacji informacji w postaci elektro- Rozważania prowadzono na kilku płaszczyznach, nicznego dziennika działań bojowych (WD, WDSz). rozpatrując czynniki determinujące organizację sieci Ponadto wóz dowodzenia powinien być wyposażony: łączności na poziomie taktycznym oraz identyfikując – w nowoczesne środki łączności, w tym mobilne, środki teleinformatyczne niezbędne do utworzenia sieci jeżeli dana osoba funkcyjna będzie musiała pracować wymiany informacji, a także wypracowując koncepcję poza nim; wyposażenia WD (WDSz, WD-B) z uwzględnieniem – w niezależne źródło zasilania przez zespół spalino- najnowszych rozwiązań w dziedzinie teleinformatyki. wo-elektryczny (system odbioru mocy – SOM) oraz aku-

12 Ibidem. 13 Autor w poprzednich publikacjach oraz podczas konferencji i sympozjów naukowych wskazywał wstępnie na potrzeby w tej dziedzinie.

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Wóz dowodzenia zbudowany na podwoziu transportera TUR-2 firmy AMZ Kutno noszący na- zwę zintegrowany węzeł łączności (ZWŁ) Turkus Wóz dowodzenia na podwoziu gąsienicowym

5. PROPOZYCJE WOZÓW DOWÓDCZO- -SZTABOWYCH ORAZ MOBILNYCH Mobilny moduł STANOWISK PRACY stanowiska dowodzenia (MMSD) w wersji 4

mulatory dla urządzeń łączności (WD, WDSz), a także – system przeciwpożarowy, czujnik skażenia środka- mieć możliwość zasilania z sieci zewnętrznej 220V; mi chemicznymi i urządzenie filtrowentylacyjne oraz – w komputery typu laptop, w przypadku których nie czujnik skażenia środkami radiacyjnymi; ma konieczności stosowania urządzeń podtrzymujących – urządzenie do detekcji kierunku, z którego padły system (UPS) oraz niebezpieczeństwa utraty zasilania. strzały, a także systemy detekcji oraz ochrony przed Nowoczesny wóz dowodzenia powinien również opromieniowaniem laserowym; umożliwiać wspomaganie planowania działań i ich wi- – system ochrony przed zdalnym detonowaniem zualizację oraz dostęp do baz danych (WD, WDSz), (IED), identyfikacji położenia (GPS), centralnego pom- a także komunikację głosową w technologii VoIP (WD, powania kół (CPK) oraz kontroli stanu pojazdu; WDSz). Nie bez znaczenia są także: – kasetę (sejf) do przechowywania dokumentów nie- – mobilność gwarantująca częste zmiany położenia; jawnych oraz zabezpieczenie nośników informacji – wielofunkcyjność i modułowość środków łączności (WD, WDSz); oraz informatyki, co wiąże się z doposażeniem w do- – uchwyty na broń długą, w którą może być wyposa- datkowe (zawczasu przygotowane) urządzenia oraz oka- żona obsługa; blowaniem lub też wymontowaniem niepotrzebnego – inne, wynikające z potrzeb. środka; W tym miejscu można się pokusić o wskazanie zasad- – tablice przyłączy zewnętrznych (do kabli optycz- niczego wyposażenia, które wydaje się optymalne i do- nych i miedzianych) – tylko w WD, WDSz; stosowane do rodzaju oraz przeznaczenia danego wozu – zdolność do przerzutu, pozwalająca na udział dowodzenia na szczeblu batalionu. Jak już wspomniano, w operacjach poza granicami kraju; modułowość platformy pozwalałaby na jej rekonfigura- – jednolity wygląd zewnętrzny zbliżony do wizerun- cję odpowiadającą wykonywanym zadaniom (tab. 3). ku pojazdów bojowych, co utrudniałoby ich identyfika- cję w ugrupowaniu wojsk własnych; PROPOZYCJA WYPOSAŻENIA W ŚRODKI – ergonomiczne miejsca pracy (fotele, swobodny do- ŁĄCZNOŚCI stęp do urządzeń itp.). Obecnie dowódca batalionu zmechanizowanego Warto również zwrócić uwagę na wyposażenie do- (zmotoryzowanego) i osoby funkcyjne sztabu pracujące datkowe, które powinno obowiązkowo znajdować się na SD (PD-O) mają ograniczone możliwości wykorzy- w WD (WDSz, WD-B), czyli14: stania przydzielonych im autobusów lub kontenerów – klimatyzację oraz nagrzewnicę (webasto); sztabowych. Najczęściej planowanie działań odbywa się – dodatkowe wysuwane (rozwijane) maszty (WD, w zaadaptowanych do tego celu pomieszczeniach lub WDSz); namiotach. Marzeniem większości dowódców są mo-

14 M. Frączek: Możliwość budowy..., op.cit., s. 23-37.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 29 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

TABELA 3. PROPOZYCJA WYPOSAŻENIA W PODSTAWOWE ŚRODKI TELEINFORMATYCZNE PERSPEKTYWICZNYCH WD (WDSZ,WD-B) DLA BATALIONÓW ZMECHANIZOWANYCH (ZMOTORYZOWANYCH) Rodzaj wozu dowodzenia Rodzaj wyposażenia Uwagi WD WDSz WD-B Radiostacje UKF 2 x RRC-9311 3 x RRC-9311 2 x RRC-9311 RRC-9310 Radiostacje KF 1 x RF 5200 1 x RF 5200 – inna polskiej konstrukcji 1 x RKP-8100* Radiostacja 1 x RKP-8100 zapewnia łączność (zamiennie z – szerokozakresowa UKF (zamiennie z radiostacją UKF) w zakresie 1,5–512 MHz radiostacją UKF) Radiostacja osobista 1 x 3501 1 x 3501 9 inna polskiej konstrukcji (doręczna) Radiolinia alternatywnie radiolinia typu 1 x R-450 1 x R-450** – (radiostacja IP) „minilink”*** Terminal satelitarny 1 1 – opcja wyposażenia PC osobisty/laptop 6 6 1 Zespół spalinowo- 1 1 – w WD-B nie jest potrzebny -elektryczny Łączność 1 1 1 np. system FONET**** wewnętrzna WD Urządzenie 1 1 0 kryptograficzne

*Radiostacja RKP-8100 jest polskiej konstrukcji. o charakterze stacjonarnym, maksymalnie do 32 obiek- – możliwość komunikacji głosowej oraz wymiany danych cy- Umożliwia pracę w następujących zakresach: tów; frowych między załogami wielu pojazdów, stanowiąca ba- – 30–88 MHz (sporadycznie 30–108 MHz) (łączność – wielopunkt–wielopunkt – radiowy system pakietowy, zę do budowy złożonych systemów zarządzania (wtym C4I); wojskowa – lądowa NATO); maksymalnie 64 obiekty o łącznej przepustowości – cyfrowe przetwarzanie sygnału mowy z redukcją szu- – 118–136 MHz (łączność cywilna i wojskowa –lotni- 4096 kbit/s; mów; cza); – punkt–punkt – tworzenie linii radiowych małej i śred- – adaptacyjna funkcja tłumienia hałasu w każdym kana- – 136–174 MHz (łączność cywilna i wojskowa – lądowa niej pojemności (do 2048 kbit/s), zarówno między obiek- le fonicznym; i morska); tami znajdującymi się w ruchu, jak i podczas postoju. – komunikaty głosowe w różnych językach. – 225–400 MHz (łączność wojskowa – lotnicza); l Funkcje i przeznaczenie: – 220–450 (łączność wojskowa –satelitarna); *** Nazwa ta jest traktowana jako synonim terminu – wymiana danych cyfrowych oraz komunikacja głosowa – 400–512 MHz (łączność cywilna i wojskowa – lądo- „mikrofalowa linia radiowa”, która jest systemem mi- na poziomie pojazdu oraz między pojazdami; wa). krofalowym w relacjach punkt–punkt. Może pracować – transmisja danych dostępna na każdym pulpicie; w zakresie 6–38 GHz. System oferuje przepustowość – obsługa protokołu pakietowej transmisji danych; **Radiolinia (radiostacja IP typu R-450C) tworzy uni- łącza radiowego od 2 x 2 Mbit/s do 75 x 2 Mbit/s. – monitorowanie sygnałów alarmowych powiązane z wy- wersalny system dostępowy do pracy w różnych zwalaniem komunikatów głosowych; pasmach EUROCOM (220–450 MHz) i umożliwia trzy **** FONET – integracja urządzeń o różnych interfejsach; zasadnicze jej rodzaje: l Charakterystyka: – obsługa wielu urządzeń radiowych w trybach analogo- –punkt–wielopunkt – szerokopasmowy dostęp obiektów – możliwość programowej konfiguracji po zainstalowa- wym i cyfrowym, automatyczne budowanie sieci łączno- ruchomych (WD, WDSz, przemieszczających się aparatow- niu na pojeździe; ści, co pozwala na współpracę różnego rodzaju środków ni RWŁC-10/T) do sieci radioliniowo-kablowej lub innej – łatwość i intuicyjność obsługi; fonicznych

Opracowanie własne.

bilne stanowiska pracy (takie jak MMSD w wersji 415 – Kołowy transporter opancerzony (KTO) Rosomak fot. 5), które powoli są wprowadzane do wyposażenia jest jednym z pojazdów, którego konstrukcję bierze się pododdziałów ogólnowojskowych. Ze względu na ko- pod uwagę w aspekcie budowy oraz wdrożenia WD nieczność zapewnienia mobilności coraz częściej mówi (WD-B) mogącego spełniać oczekiwania dowódców się o stworzeniu warunków do pracy sztabu bz (bzmot) batalionów zmotoryzowanych. Pojawiały się różne po- wyłącznie z wykorzystaniem wozów dowodzenia mysły dotyczące wyposażenia wozu specjalistycznego (WDSz, WD-B) będących w ich wyposażeniu. Warto na podwoziu KTO. Przyjęto założenie, że platforma te- zatem przyjrzeć się zasadniczym pojazdom na podwo- leinformatyczna dla wszystkich wozów dowodzenia ziu kołowym oraz gąsienicowym, które mogłyby być musi zapewniać pełną kompatybilność w dziedzinie bazą wielozadaniowego wozu dowodzenia. wymiany informacji w zautomatyzowanych systemach

15 Mobilny moduł stanowiska dowodzenia (MMSD) w wersji 4 jest modułem dedykowanym głównie na potrzeby dowódców pododdziałów. Jego szczegółową charakterystykę można znaleźć w literaturze przedmiotu, w tym w opracowaniach autora.

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 3. SCHEMAT WARIANTU WYPOSAŻENIA WD NA KTO ROSOMAK

1 km radiostacja osobista GPS UKF UKF KF HCDR Radiodostęp/ minilink Terminal dowódcy Terminal oficera ZD Urządzenie Integrator/WAN System Acces Box kierowca identyfikacji położenia

Tablica przyłączy optycznych, LAN/ WAN i liniowych

Terminal oficera ZD Dodatkowo: Możliwość montażu według potrzeb 1. System zasilania środków Źródło: J. Janczak: 1. Ujednolicenie platformy systemu teleinformatycznych. Organizacja sieci teleinformatycznego w każdym wozie 2. System ochrony przed zdalnym radioliniowo-kablowej dowodzenia zgodnie ze standardami. odpaleniem IED. nowej generacji 2. Zintegrowanie systemu dowodzenia w obronie związku i łączności w rodzajach wojsk na jednolitej Ponadto odbiór platformie teleinformatycznej. i zobrazowanie informacji z: taktycznego. Praca 3. Wykorzystanie w charakterze terminali komputerów 1. Systemów kontroli stanu pojazdu. naukowo-badawcza osobistych oficerów zespołu przez podłączenie ich 2. Systemu detekcji i ochrony pk. „SRLKNGZT”. do sieci wewnętrznej WD. przed opromieniowaniem. AON, Warszawa 2008, s. 97.

Radiostacja KF RF RYS. 4. 5800H-MP 038 Radiostacja RRC- Stacja dokująca AN/VRC OGÓLNY -8311/9500 110 oraz 2 sztuki WIDOK radiostacji AN/PRC-152 PROPOZYCJI WDSZ NA KTO

Radiostacje ROSOMAK indywidualne GPS typu HGP ST dla żołnierzy NA OBECNEJ opcjonalnie Radiolinia R-450 BAZIE WOZU system BFT lub radiostacja szerokopasmowa R-450C EWAKUACJI MEDYCZNEJ

dowodzenia (ZSyD) i kierowania środkami walki fiły dwa rodzaje pojazdów, które różnią się sylwetkami. (KŚW). Oznacza to, że bez względu na rodzaj wojsk, do Warto zauważyć, że nadal trwają intensywne prace którego zostanie wprowadzony, będzie umożliwiał wy- związane z dostosowaniem Rosomaka do wersji dowód- mianę informacji ze wszystkimi elementami ugrupowa- czo-sztabowej, z uwzględnieniem propozycji przedsta- nia bojowego brygady zmechanizowanej (BZ) dzięki wionych przez wojska (rys. 4). modułowości na zasadzie doposażenia wozu w dodat- Obserwacje prowadzone w jednostkach wojskowych kowy środek łączności w miejsce zawczasu przygoto- oraz podczas ćwiczeń jednoznacznie wskazują, że gdy- wane i okablowane lub też wymontowanie niepotrzeb- by pokusić się o specyfikację WD na KTO, mogłyby nego środka. Zasadnicze wyposażenie zautomatyzowa- one mieć w swoim wyposażeniu sprzęt łączności i innego wozu dowodzenia na KTO (zaproponowane przez formatyki ujęty w tabeli 4. Jednocześnie wypada za- J. Janczaka) zobrazowano na rysunku 3. uważyć, że dokładna specyfikacja poszczególnych ty- Konfiguracja KTO Rosomak w wersji wozu dowo- pów WD-B jest niejawna i ze zrozumiałych względów dzenia (WDSz i WD-B) spowodowała, że do wojsk tra- nie będzie przedmiotem dalszych rozważań.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 31 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

TABELA 4. PROPOZYCJA Rodzaj środka dowodzenia (potrzeby) ZWDSz ZWD WYPOSAŻENIA W ŚRODKI Liczba stanowisk pracy dla osób funkcyjnych 4 3 ŁĄCZNOŚCI I INFORMATYKI Radiostacja szerokopasmowa HCDR 1 1 Radiostacja pokładowa UKF RRC-9310 3 2 ZWDSZ I ZWD NA KTO Radiostacja pokładowa KF-RF 5000 lub RF 5200 (RKS 8000) 1 1 ROSOMAK – WARIANT Blok sprzężenia radiowego BSR 1 1 Łącznico-krotnica ŁK-24A 1 1 Regenerator kablowy RK-128/2 1 1 Integrator IP 1 1 Terminal dowódcy wozu dowodzenia 1 1 Grupowe urządzenie utajniające (GUU) 1 1 Radiowy moduł kryptograficzny 4 3 Urządzenie utajniające IP 3 3 Odbiornik GPS (np. HGPST model T) 1 1 Kabel PKL-2 [m] 2 x 750 2 x 750 Źródło: M. Frączek: Możliwości zastosowania Kabel PKM 5 x 2 [kpl] 1 1 nowoczesnych rozwiązań technicznych na Kabel skrętkowy PKS 2 x 2 [m] 2 x 100 2 x 100 stanowiskach dowodzenia poziomu taktycznego. Kabel światłowodowy CTOS 2 x 2 [m] 1 x 100 1 x 100 W: Safety and reliability systems. Materiały System łączności wewnętrznej FONET [kpl] 1 1 z konferencji nt.: Automatyzacja dowodzenia. „Journal of KONBiN” 2011 nr 3(19), s. 185–202. Cyfrowe aparaty telefoniczne 4 3

TABELA 5. PORÓWNANIE WYBRANYCH LOSP Nazwa Cechy konstrukcji Pojawił się w 2008 roku. Ma stały napęd na 4 koła. Opancerzenie pojazdu spełnia wymagania poziomu 2 według STANAG-u Tur II 4569 (w opcji poziomu 3). Ochrona przeciwminowa to poziom 2A/2B według STANAG-u 4569. Został wybrany jako platforma nośna dla zintegrowanego węzła łączności Turkus, który jest propozycją WIŁ Tur III Jest zmodernizowaną wersją pojazdu Tur II. Dokładna specyfikacja pojazdu jest niejawna Jest silnie opancerzonym, odpornym na miny pojazdem zaprojektowanym pierwotnie jako wóz piechoty mieszczący od 8 do 10 żołnierzy. Jego ładowność to 2000 kg. Może ciągnąć przyczepę o maksymalnej masie 1500 kg. Kabina załogi w wersji P jest osłonięta pancerzem zapewniającym ochronę na poziomie 4 według STANAG-u 4569 (chroni przed pociskiem przeciwpancernym 14,5 x 114 mm, wystrzelonym w odległości 200 m). Skrzynię ładunkową chroni pancerz na poziomie B6 (przed rażącym działaniem NATO Ball 7,62 x 51 mm), ze wskazaniem na poziom 1 lub nawet 2 według STANAG-u 4569 Żubr (ochrona przed pociskiem przeciwpancerno-zapalającym 7,62 x 39 mm, wystrzelonym w odległości 30 m). W odniesieniu do odłamkoodporności Żubr spełnia wymagania na poziomie 4 (pocisk kalibru 155 mm lub 152 mm, detonowany w odległości 25 m). Jest odporny na wybuch min na poziomie nie niższym niż 3A (wybuch miny odpowiadającej 8 kg TNT pod kołami) lub 3B (wybuch miny odpowiadającej 8 kg TNT pod dnem). Z kolei kadłub zapewnia ochronę balistyczną na poziomie 4 według STANAG-u 4569 i przeciwminową na poziomie 3a/3b

Źródło: M. Frączek: Lekki opancerzony wóz pancerny (LOSP) jest kolej- potrzeby wojsk lądowych. Punktem wyjścia do rozwa- Możliwości budowy nym rozwiązaniem, które jest brane pod uwagę w pla- żań jest jednak przyjęcie wspólnych parametrów, które wielozadaniowego wozu nowaniu budowy wielozadaniowego wozu dowodzenia powinny być niezmienne bez względu na rodzaj kon- dowodzenia na platformie zarówno dla batalionu zmechanizowanego (zmotoryzo- strukcji oraz markę i kraj produkcji wybranego pojazdu. lekkiego opancerzonego wanego), jak i pododdziałów specjalistycznych. Wynika Do najważniejszych należy zaliczyć: wszechstronność samochodu pancernego. W: Ewolucja to oczywiście z potrzeb wojsk, jednakże z jednym za- zabudowy; zdolność do pokonywania trudnego terenu; wojskowych systemów strzeżeniem. Wszystkie takie pojazdy bez względu na możliwość przewożenia 2–3 członków załogi oraz 2–4 teleinformatycznych oraz ich markę i wyposażenie będą miały charakterystyczną członków desantu; opancerzenie chroniące przed ostrza- Lessons Learned sylwetkę na tle innych pojazdów bojowych batalionu. łem z broni strzeleckiej; odporność na wybuch ładun- w świetle misji pokojowych Natomiast inaczej będzie to wyglądało w przypadku ich ków do 7 kg TNT (koło) i do 14 kg pod podłogą; mak- i stabilizacyjnych. zakupu jako WD dla innych rodzajów wojsk. Zatem symalną prędkość ponad 100 km/h; zasięg od 600 do Materiały z IV Konferencji słuszne wydaje się zaprezentowanie wybranych kon- 800 km; możliwość zamontowania uzbrojenia. Łączności i Informatyki. strukcji LOSP, których podwozie mogłoby stanowić ba- Przykładami wybranych konstrukcji LOSP eksplo- Sieradz 2013, s. 23–37. zę do budowy wielozadaniowego wozu dowodzenia na atowanych na świecie są między innymi16:

16 Por. M. Frączek: Możliwości budowy…, op.cit., s. 23–37.

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

– HMMWV (High Mobility Multipurpose Wheeled WD-B) także dla pododdziałów czołgów, artylerii, in- Vehicle), Hummer, firma GM Defence, USA; żynieryjnych oraz przeciwlotniczych i rozpoznawczych. – IVECO M65 LMV, Włochy (użytkowany we Wło- Prace są już prowadzone. Ogólne założenia konstruk- szech i Wielkiej Brytanii); cyjne oraz wyposażenie wozów dowodzenia dla batalio- – Force Protection Cougar H 4x4, USA; nów zmechanizowanych są zbliżone do KTO i LOSP, – Mowag Eagle IV, Szwajcaria; więc nie będą powielane. Obecnie odpowiedź, który po- – pojazdy typu OMC RG-32M, Republika Południo- jazd gąsienicowy może spełnić wymagania wszech- wej Afryki; stronności, jest trudna. Wydaje się, że wszystkie prace – Dingo 2, RFN; powinny zmierzać do skonstruowania wozu dowodzenia – M1117 Armored Security Vehicle (ASV), USA; podobnego do pojazdu zaproponowanego dla modułu –Thales Hawkei, Australia (prezentowany na MSPO ogniowego Regina na potrzeby pododdziałów wojsk w Kielcach w 2015 roku); rakietowych i artylerii. Jest on opancerzony oraz ma – Otokar Cobra, Turcja; własne uzbrojenie, a ponadto chroni balistycznie zarów- – Supacat SPV400, Wielka Brytania. no załogę, jak i urządzenia teleinformatyczne. Coraz więcej państw rozwija produkcję nowej gene- Ogólne wyposażenie WD (WDSz) w wariancie dla racji uniwersalnych pojazdów terenowych bardzo wyso- batalionu zmechanizowanego mogłoby być następują- kiej mobilności. Warto zauważyć, że prekursorem był ce: dwie radiostacje UKF, dwie radiostacje KF, radio- amerykański HMMWV. Nie dotyczy to wyłącznie stacja szerokopasmowa, terminal satelitarny (opcjonal- państw NATO. Także Rosjanie skonstruowali taki po- nie), pięć komputerów pokładowych (z tego trzy dla jazd – GAZ Tiger, zamawiany przez tamtejsze MSW. osób funkcyjnych), kosz akumulatorów AC 24V, system Polscy konstruktorzy również mają swój udział w pra- FONET, pokładowy system zasilania, pulpit głośniko- cach nad pojazdem terenowym – pierwszym produktem wy i zespół spalinowo-elektryczny (agregat). był pojazd AMZ Tur. Najciekawsze rozwiązania zaprezentowano w tabeli 5. PODSUMOWANIE Wybierając dla SZRP ewentualnie wóz dowodzenia Zasadniczą funkcją systemu łączności batalionu jest na platformie LOSP, należy rozpatrzyć wszystkie moż- zapewnienie ciągłości wymiany informacji na potrzeby liwości. Dobrym wzorcem byłby WD Żubr dla Policji, procesu dowodzenia. Można to osiągnąć w wyniku roz- skonstruowany przez AMZ Kutno przed EURO 2012. winięcia i eksploatacji nowoczesnych sieci łączności, Kolejnym rozwiązaniem, mogącym świadczyć usługi które zawsze i w każdych warunkach terenowych oraz teleinformatyczne na potrzeby wojsk lądowych, jest wóz atmosferycznych mają możliwość przekazywania infor- dowodzenia zbudowany na podwoziu transportera macji niezbędnych dowódcy i jego sztabowi. Zakłada Tur II, również przez firmę AMZ Kutno, noszący na- się, że sieć teleinformatyczna batalionu powinna być sie- zwę zintegrowany węzeł łączności (ZWŁ) Turkus. Do cią cyfrową, wyposażoną w najnowsze urządzenia oraz najważniejszych jego cech należą: środki. Autor jest zwolennikiem rozwiązania, w którym – własny środek transportu umożliwiający samodziel- system łączności batalionu powinien być ujednolicony, ne przemieszczanie się ZWŁ, gdyż spotykane różnice w wyposażeniu i sposobie jego – możliwość pracy w ruchu w zakresie sieci radio- organizowania są powodem licznych dyskusji. Pozytyw- wych, nym trendem rozwoju jest dążenie do transformacji – opancerzenie chroniące przed atakami załogę oraz obecnej struktury sieci teleinformatycznej w kierunku sprzęt łączności podczas przemieszczania się węzła17. wskazanym w artykule. Tak nakreślony obraz przy- Wyposażenie ZWŁ Turkus obejmuje: radiostację szłych rozwiązań stosowanych na stanowisku dowodze- UKF RRC-9310AP Radmor (2 egz.) wraz z radiowym nia wymaga wielu nakładów finansowych oraz stopnio- punktem dostępowym (RPD) UKF, radiostację KF Har- wego, przemyślanego zaopatrywania jednostek, a także ris oraz RPD KF, radiolinię R-450A, grupowe urządze- czasu na jego wdrożenie. Jednocześnie należy mieć na nie utajniające, urządzenie kryptograficzne IP-KRYPTO, uwadze konieczność doskonalenia obsług tego nowocze- Switch Ethernet MOXA, abonencki terminal kablowy snego sprzętu. Przykładem niewykorzystanych szans na ATK 7410 DGT, router ZZO-12R1, telefon analogowy zmiany są wnioski wynikające z ćwiczeń „Borsuk ’10”, AP-82, wielozadaniowy komputer pokładowy WKP-T, w czasie których zaprezentowano modelową strukturę modem DMD20 LBST oraz cyfrowe urządzenie teleko- oraz wyposażenie batalionu ogólnowojskowego. mutacyjne CUT-2I. Omówione pojazdy stanowią ciekawą alternatywę Dziś jednym z największych wyzwań jest określenie przede wszystkim dla ZWD-3. Warto bowiem wzmóc platformy gąsienicowej, na bazie której będzie można wysiłki, by zapewnić ochronę balistyczną obsługom zbudować nowy wielozadaniowy wóz dowodzenia na oraz pracującym osobom funkcyjnym. Natomiast zapre- potrzeby pododdziałów zmechanizowanych. Jest to tak zentowane treści mogą być przyczynkiem do podjęcia zwana uniwersalna platforma gąsienicowa, która – po- konstruktywnej dyskusji podczas konferencji oraz semi- dobnie jak KTO Rosomak – ma stanowić fundament nariów naukowych na temat wozów dowodzenia dla ba- umożliwiający modułową konstrukcję WD (WDSz, talionu zmechanizowanego (zmotoryzowanego). n

17 M. Michalski: ZWŁ TURKUS w wykonaniu na transporterze opancerzonym. Opis techniczny. WIŁ 2010, s. 7.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 33 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

Odczarować cyberprzestrzeń

W REAGOWANIU NA INCYDENTY KOMPUTEROWE ORAZ W ZARZĄDZANIU BEZPIECZEŃSTWEM TELEINFORMATYCZNYM W CZASIE POKOJU, KRYZYSU I WOJNY MOŻNA SIĘ POSIŁKOWAĆ STOSUNKOWO NIEWIELKIM ZASOBEM OPRACOWAŃ DOTYCZĄCYCH TECHNIK I ZAPLECZA OPERACJI MILITARNYCH PROWADZONYCH W CYBERPRZESTRZENI.

płk Robert Drozd ytuacja geopolityczna w Europie Środkowo- Kwestia bezpieczeństwa naszego kraju w cyber- S-Wschodniej od kryzysu w Estonii, przez wojnę przestrzeni zagościła w ostatnich latach na stałe w Gruzji oraz wydarzenia na Ukrainie, nieustannie w publikacjach zarówno cywilnych, jak i tych kreu- przypomina strategom i planistom wojskowym, że jących podejście militarne. Prace w tej dziedzinie cyberprzestrzeń wymaga, aby uważnie ją śledzić. prowadzone w Unii Europejskiej oraz NATO stano- Jak inne bowiem środowiska walki podlega ewolu- wią ważną siłę napędową w normowaniu tych zacji i rozwojowi. Każdy z wymienionych konfliktów gadnień w naszym kraju oraz pozostałych państwach Autor jest oficerem miał wyraźne epizody oddziaływania w cyberprze- członkowskich. Zarządu Wsparcia strzeni, charakterystyczne dla konfliktów asyme- Siły Zbrojne RP w procesie budowy zdolności Dowodzenia i Łączności trycznych. Dlatego też ważność tej tematyki warto cyber, oprócz własnej wiedzy i doświadczeń wyni- IRW DGRSZ. zaakcentować w dobie sieciocentrycznego pola kających między innymi z dotychczasowych prac walki. pionów bezpieczeństwa teleinformatycznego czy

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ KTSDESIGN/FOTOLIA

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 35 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

pionów ochrony informacji niejawnych, mogą korzy- na szczególną rolę porozumień i uzgodnień między- stać również z różnorodnych analiz i publikacji do- narodowych. Uwypukla się wiodącą rolę cyberprze- stępnych w NATO oraz rozwiązań wewnętrznych, strzeni w budowaniu zdolności bojowych (wyposa- które funkcjonują w wybranych krajach członkow- żenie platform bojowych w nowoczesne technolo- skich. Warto się przyjrzeć, jak sobie z tym radzą kraje gie), jej niekwestionowane znaczenie w integracji należące do Sojuszu i wiodące prym w tej dziedzinie. poszczególnych uczestników działań zbrojnych Departament Obrony Stanów Zjednoczonych (wojska lądowe, siły powietrzne, marynarka wojenna w doktrynie Joint Publication 3-12 ® Cyberspace i wojska specjalne) oraz w budowaniu międzynaro- Operations przedstawił zasady planowania, przygo- dowych relacji wojskowych i koalicji (NATO, soju- towania, przeprowadzenia i oceny operacji w cyber- sze dwustronne, koalicje regionalne). przestrzeni1. W dokumencie tym zaprezentowano W wizualizacji cyberprzestrzeni (rys. 2) zaprezen- działalność operacyjną w cyberprzestrzeni na towano jej podstawowy podział na część fizyczną, wszystkich poziomach dowodzenia i kierowania. logiczną oraz role (funkcje). Część fizyczna to geo- Zdefiniowano pojęcia, określono obszary zadaniowe graficzny zbiór elementów infrastruktury teleinfor- oraz wskazano relacje i powiązania w operacjach po- matycznej (sieci fizyczne i węzły telekomunikacyj- łączonych prowadzonych z użyciem elementów wal- ne). Logiczna obejmuje elementy sieci i ich relacje ki w cyberprzestrzeni. systemowe (oderwane od lokalizacji geograficznych, Pomijając wątki, które odnoszą się bezpośrednio na przykład wirtualne serwery danych czy podsieci do struktury systemu dowodzenia sił zbrojnych Sta- WAN/LAN). Role i funkcje to element nadrzędny nów Zjednoczonych, specyfiki ich działań oraz wobec części logicznej, określający tzw. cyberoso- uprawnień i roli poszczególnych poziomów dowo- bowości oddziałujące w środowisku (operatorzy dzenia, warto przytoczyć kilka zagadnień zaprezen- platform sterujący dedykowanym oprogramowaniem towanych we wspomnianej Doktrynie… Będą to ta- i pełniący konkretne funkcje systemowe). kie dziedziny wiedzy, jak: definiowanie cyberprze- W Doktrynie… dopuszcza się możliwość plano- strzeni, operacje w cyberprzestrzeni i ich powiązanie wania samodzielnych operacji w cyberprzestrzeni z operacjami klasycznymi prowadzonymi na lądzie, i ich realizacji, jednak działania te powinny być powodzie, w powietrzu i kosmosie (rys. 1), planowanie strzegane głównie jako dopełnienie operacji połą- i koordynacja działań oraz świadomość operacyjna. czonych w pełni zsynchronizowanych z operacyjny- mi i strategicznymi celami określonymi przez kon- POJMOWANIE CYBERPRZESTRZENI kretnych dowódców. Podkreśla się ogromną rolę W literaturze przedstawiono wiele definicji cyber- wojskowej infrastruktury teleinformatycznej, która przestrzeni, włączając te, które wynikają z funkcjo- stanowi zasadnicze zaplecze techniczne działań nujących regulacji prawnych. Autorzy doktryny w cyberprzestrzeni. amerykańskiej w swojej wersji zaproponowali dość ogólne, ale jednoznaczne podejście do tego zagad- GŁÓWNE ZAŁOŻENIA nienia, uwzględniając charakterystyczną odmien- Mając na uwadze charakterystykę cyberprzestrze- ność tego obszaru działań. ni oraz jej powszechne wykorzystanie w środowi- Cyberprzestrzeń zdefiniowano jako globalną do- skach wojskowych, dokonano analizy możliwych menę w środowisku informacyjnym, składającą się oddziaływań, definiując zbiór możliwych operacji. z niezależnych sieci teleinformatycznych funkcjonu- Zalicza się do nich działania militarne, rozpoznanie jących na bazie infrastruktury technicznej oraz zaso- oraz bieżące działania biznesowe (działalność co- bów danych cyfrowych (globalna sieć Internet, sieci dzienna) Departamentu Obrony (rys. 3). W Doktry- telekomunikacyjne, systemy komputerowe oraz pro- nie… skupiono się głównie na operacjach militar- cesy zachodzące wewnątrz tego środowiska). Publi- nych, poświęcając obu pozostałym typom operacji kując w roku 2011 Strategię działań w cyberprze- oddzielne opracowania. strzeni, Departament Obrony już wówczas uznał ten Wyróżniono w niej trzy zasadnicze typy cybero- obszar za pełnoprawną domenę (środowisko walki)2. peracji militarnych: ofensywne (Offensive Cyber- W Doktrynie… podkreśla się, że cyberprzestrzeń space Operations – OCO), defensywne (Defensive stanowi motor postępu nowoczesnych państw i spo- Cyberspace Operations – DCO) oraz rutynowe łeczeństw, będąc jednocześnie poważnym źródłem użycie cyberprzestrzeni (niemilitarne, np. komu- zagrożeń i ryzyka. Wymaga zatem szczególnej nikacja). W Doktrynie… zdefiniowano również, ochrony i regulacji. Ze względu na to, że nie ma w czyich kompetencjach leży tworzenie i utrzyma- możliwości jednoznacznego określenia obszarów nie potencjału militarnego w cyberprzestrzeni, a kto odpowiedzialności poszczególnych państw w cyber- jest odbiorcą tych zdolności na teatrze działań. Sys- przestrzeni (granic, enklaw, obszarów), wskazuje się tematyzacja operacji w niej prowadzonych pozwala

1 Doktryna Joint Publication 3-12 ® Cyberspace Operations. 5.02.2013 r. 2 Department of Defense Strategy for Operating in Cyberspace. Czerwiec 2011.

36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

na to, aby dowódcy i oficerowie sztabu lepiej rozu- mieli, jaki tkwi w niej potencjał militarny, a także RYS. 1. jak ułatwia planowanie i koordynację działań. Wbrew pozorom planowanie działań w cyberprzestrzeni nie jest zbiorem dynamicznych akcji wyko- CYBERPRZESTRZEŃ nywanych na klawiaturze komputerowej, jak prezen- tują to twórcy współczesnego kina akcji, lecz upo- W RELACJI Z INNYMI rządkowanym procesem, który opiera się na konkretnych dokumentach dowodzenia (Operational Art, Operational Design). Na poziomie doktrynal- OPERACJAMI nym przyjęto, że zdolności militarne w tym środowi- sku powinny być zintegrowane z operacjami kla- PROWADZONYMI sycznymi na wszystkich poziomach dowodzenia. Wskazuje się, że już od pierwszego etapu planowania operacji (Joint Operation Planning Process – W PODSTAWOWYCH JOPP) należy uwzględnić użycie elementów cyberprzestrzeni, przeanalizować zagrożenia, zabezpie- ŚRODOWISKACH WALKI czyć sieci i systemy krytyczne dla planowanych działań oraz zsynchronizować ich przebieg z włas- nym potencjałem oddziaływania. W Doktrynie… przedstawiono zasady planowania operacji w cyberprzestrzeni, realizowane według klasycznego mode- lu planowania operacyjnego (rys. 4). Jednocześnie podkreślono odmienność środowiska, wskazując POWIETRZE LĄD MORZA KOSMOS CYBERPRZESTRZEŃ wiele elementów, które wymagają szczególnego nadzoru (np. zapotrzebowanie na rozpoznanie i zobrazowanie sytuacji w cyberprzestrzeni, targeting oraz synchronizacja z operacjami rutynowymi).

ŚWIADOMOŚĆ OPERACYJNA Na specjalną uwagę w planowaniu operacji zasłu- guje problem budowy świadomości sytuacyjnej w cyberprzestrzeni. Specjaliści od działań operacyj- RYS. 2. ARCHITEKTURA nych oraz inżynierowie informatycy rozumieją, że przy tak wymagającym i złożonym technicznie śro- dowisku możliwość bieżącego podglądu i monitoro- CYBERPRZESTRZENI wania działań będzie mieć kluczowe znaczenie w walce. Niestety, kwestie te są dużo bardziej złożo- ne niż w wypadku klasycznego rozpoznania radio- elektronicznego (radar, sensor) czy też obrazowego (zdjęcie, wideo). I choć w Doktrynie… za główne źródło budowy świadomości sytuacyjnej podaje się rozpoznanie sygnałów (Signals Intelligence – role / funkcje SIGINT), to podkreśla się, że świadomość sytuacyjna musi być kształtowana z wykorzystaniem wszelkich dostępnych źródeł informacji. Charakterystyka operacji w cyberprzestrzeni cechuje się ogromną dynamiką. Jednocześnie proces podejmowania decyzji zależy od specyfiki działania urządzeń, a nie ludzi, co dodatkowo zaostrza wymagania odnoszące się do szybkości jego realizacji. część logiczna Warto zwrócić uwagę na wybrane prace prowadzone w tej dziedzinie w Stanach Zjednoczonych. Dość in- teresująco wygląda projekt Plan X uruchomiony przez Agencję Zaawansowanych Projektów Badaw- czych w Obszarze Obronności (Defense Advance Research Project Agency – DARPA) w 2012 roku oraz niektóre prace prowadzone w wojskowych śro- część fizyczna dowiskach akademickich. Opracowanie własne (2). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 37 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 3. OPERACJE W CYBERPRZESTRZENI

Projektowanie

Ofensywne Budowa

Defensywne Konfiguracja

Operacje Cyberoperacje wewnętrzne Zabezpieczenie

Utrzymanie Bezpieczeństwo sieci Wsparcie i systemów systemów C2, niemilitarnych logistyki itp. Zarządzanie

Operacje Rutynowe użycie Przestrzeń Wsparcie militarne cyberprzestrzeni komunikacyjna w cyberprzestrzeni wojskowej (e-mail, VTC) Operacje w cyberprzestrzeni Narodowe operacje Wywiad Ochrona nadzorowane przez rozpoznawcze wojskowy cyberprzestrzeni Departament Obrony w cyberprzestrzeni

Rutynowa Działania Rozpoznanie działalność w cyberprzestrzeni sygnałowe – SIGINT

Finanse, Operacyjne księgowość, zakupy przygotowanie Degradacja (niemilitarne) środowiska Blokada Dezintegracja Atak w cyberprzestrzeni Manipulacja Zniszczenie

Opracowanie własne (2).

Celem Planu X jest budowa systemu zarządzania CYCON (Cyber Conflict) w CCD COE (Cooperative polem walki w cyberprzestrzeni, w którego skład Cyber Defence Centre of Excellance) w Tallinie wejdzie również podsystem wizualizacji oraz pod- w Estonii również zaprezentowano prace prowadzo- systemy analizy i wsparcia procesów decyzyjnych. ne w tej dziedzinie w USA (West Point)4. Na uwagę Praca nad projektem przedłuża się, ale cyklicznie zasługują spójnie przedstawione wymagania, które pojawiające się w prasie informacje na ten temat da- odnoszą się do zintegrowanego zobrazowania sytu- ją wyobrażenie o rozmiarze przedsięwzięcia3. Sys- acji operacyjnej w cyberprzestrzeni (Cyber Com- tem docelowo ma zapewnić wojsku pełną funkcjo- mon Operational Picture – CCOP). Wśród nich moż- nalność działań w cyberprzestrzeni. na odnaleźć takie obszary, jak: W 2013 roku podczas corocznej konferencji – analiza i utrzymanie sieci i systemów teleinfor- NATO w sprawie bezpieczeństwa cyberprzestrzeni matycznych,

3 C. Pellerin: DARPA’s Plan X Uses New Technologies to ‘See’ Cyber Effects.http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=122455). Wa- szyngton, czerwiec 2014. 4 G. Conti, J. Nelson, D. Raymond: NATO CCD COE – NATO Cooperative Cyber Defense Centre of Excellence. Wykład nt. Towards a Cyber Com- mon Operating Picture.

38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

sytuacji operacyjnej w cyberprzestrzeni, które dia- RYS. 4. metralnie zmienią podejście dowódców i wojsk do tego typu działań. W pracach prowadzonych w naszym kraju, zwią- PLANOWANIE zanych z rozbudową katalogu zdolności do działań w tym środowisku, warto analizować to, co robią na- OPERACJI si sojusznicy. W Siłach Zbrojnych RP podjęto już kroki w celu tworzenia potencjału militarnego w cyberprzestrzeni, między innymi powołano Narodowe W CYBER- Centrum Kryptologii (NCK), utworzono system reagowania na incydenty komputerowe (SRnIK) czy PRZESTRZENI opracowano wewnętrzne regulacje prawne. Funkcję specjalną w tej sferze pełnią wojska łączności i informatyki odpowiedzialne za teleinformatyczne FAZA 0 ELEMENTY wsparcie dowodzenia oraz zabezpieczenie funkcjo- analiza WYMAGAJĄCE i kształtowanie SZCZEGÓLNEGO nowania mobilnych i stacjonarnych systemów telein- środowiska NADZORU: formatycznych. To one odpowiadają za organizację i utrzymanie technicznego zaplecza do prowadzenia działań w cyberprzestrzeni. l uwarunkowania FAZA 1 Analizując zapisy doktryny Cyberspace Opera- powstrzymanie l charakterystyka tions oraz korzystając z doświadczeń sojuszników, przeciwnika celów warto uwzględnić, aby: – budowę zdolności do działań w tej przestrzeni l manewr prowadzić równocześnie na wszystkich szczeblach FAZA 2 l świadomość dowodzenia, zwłaszcza w obszarach wspólnych przejęcie sytuacyjna inicjatywy typu: edukacja, ochrona teleinformatyczna lokalnych systemów i sieci komputerowych, współpraca l kumulacja metod ze środowiskami akademickimi (naukowymi), wy- FAZA 3 oddziaływania miana doświadczeń; dominacja – katalog zdolności do oddziaływania w cyber- l targeting przestrzeni budować z wykorzystaniem dostępnych Planowanie operacji połączonych operacji Planowanie możliwości, na przykład w ramach współpracy mię- Planowanie operacji w cyberprzestrzeni operacji Planowanie l środki FAZA 4 dowodzenia dzynarodowej czy NATO, oraz doświadczeń krajo- stabilizacja wych (zwłaszcza wniosków z ćwiczeń i treningów l zabezpieczenie wzbogaconych o epizody działań w cyberprzestrze- działań ni), a także współpracy ze środowiskami cywilnymi; – na poziomie doktrynalnym operacje w cyber- FAZA 5 l ocena kontrola skutków przestrzeni traktować głównie jako zestaw przedsię- cywilna działań wzięć wspomagających proces dowodzenia. W najbliższych latach czeka nas prawdopodobnie wiele zmian organizacyjnych i systemowych związa- nych z budową nowych zdolności do działań w tym środowisku. Podpisana przez prezydenta w styczniu – funkcje rozpoznania i walki elektronicznej, 2015 roku Doktryna cyberbezpieczeństwa RP daje – funkcje koordynacji operacji w cyberprzestrzeni solidne podstawy do działania w tej dziedzinie i sta- z operacjami kinetycznymi, wia konkretne oczekiwania przed środowiskiem – targeting, wojskowym (koncepcje działań operacyjnych i kon- – analiza prowadzonych działań, cepcja działań preparacyjnych). Prawdopodobnie – wizualizacja pola walki w cyberprzestrzeni, będziemy świadkami wielu debat i dyskusji, zarów- – identyfikacja „swój–obcy”, no w środowisku wojskowym, jak i cywilnym na te- – ocena skutków działań w cyberprzestrzeni, mat struktury, wyszkolenia i wyposażenia wojska – monitorowanie położenia środków oraz wojsk do walki w cyberprzestrzeni. Powstałe nowe struk- własnych i przeciwnika, tury, podobnie jak poszczególne rodzaje sił zbroj- – identyfikacja elementów krytycznej infrastruktu- nych, muszą być powiązane czytelnymi relacjami ze ry teleinformatycznej, środowiskiem cywilnym na wypadek kryzysu czy – monitoring statusu środków walki, wojny. Warto obserwować światowe mocarstwa, któ- – zarządzanie sensorami. re mają większe doświadczenie, choć informacje Być może w najbliższych latach zostaną zaprezen- z tej dziedziny nie zawsze są chętnie przekazywane, towane cybersensory oraz podsystem zobrazowania nawet najbliższym sojusznikom. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 39 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Historia najnowocześniejszego systemu

INFORMATYZACJA PROCESÓW WSPIERAJĄCYCH DOWODZENIE OPERACJAMI POWIETRZNYMI WPROWADZA DODATKOWE RYZYKO ZWIĄZANE Z DECYZJAMI, OD KTÓRYCH NIERZADKO ZALEŻY LUDZKIE ŻYCIE. DLATEGO ZE ZDWOJONĄ UWAGĄ NALEŻY PROJEKTOWAĆ, INSTALOWAĆ, A NASTĘPNIE TESTOWAĆ WDRAŻANE SYSTEMY, ZANIM OGŁOSI SIĘ ICH GOTOWOŚĆ.

ppłk Maciej Remkowski

rzełom lat 2014/2015 dla międzynarodowej spo- inaczej. Oprogramowanie pisano dla przeróżnych plat- Płeczności zaangażowanej w projekt instalacji naj- form sprzętowych z odmiennymi rozwiązaniami tech- nowszego systemu wsparcia dowodzenia (Air Com- nologicznymi. W związku z tym, że systemy te tworzy- mand and Control System – ACCS) był bardzo ważny. li różni wykonawcy dla rozmaitych odbiorców, miały Otóż 19 grudnia 2014 roku NATO Communications one funkcje oraz interfejsy, w przypadku których trud- and Information Agency (NCIA) ogłosiła wstępną go- no było o jakąkolwiek unifikację. Mnogość wykonaw- towość oprogramowania ACCS do instalacji, czyli ców wpływała negatywnie na organizację serwisowa- Autor jest szefem uzyskało ono PSWA (Provisional Software Acceptan- nia i zarządzanie częściami zamiennymi. Wydziału Systemów ce), a w kwietniu 2015 roku włoskie stanowisko do- W dziedzinie dowodzenia obroną powietrzną zauto- Informatycznych i Sieci wodzenia wyposażone w ten system jako pierwsze matyzowane systemy dowodzenia, mimo swej nazwy, Komputerowych osiągnęło wstępną gotowość operacyjną (Initial Ope- były wykorzystywane głównie do zobrazowania sytu- w ZWDiŁ IRW DGRSZ. rational Capability – IOC). Oba te wydarzenia kończą acji powietrznej. Innych systemów używano do plano- wieloletni okres wyczekiwania na finalizację prac nad wania, innych do kierowania środkami walki. Infor- systemem, których termin wciąż przesuwano. Aby macje dotyczące planów lotów czy też dane meteoro- w pełni zrozumieć wagę tych wydarzeń, należy cof- logiczne także zobrazowywano na monitorach nąć się do początku powstania idei, która w istnieją- osobnych systemów. Narzekano tym samym na nad- cym chaosie natowskich systemów wspierających do- mierną różnorodność sprzętu rozstawianego na stano- wodzenie zintegrowaną obroną powietrzną miała za- wiskach operatorskich, gdyż systemy te nie były zin- prowadzić interoperacyjny porządek. tegrowane. Przyczyną tego były nie tylko ograniczenia sprzętowe, lecz także przepustowość ówczesnych GENEZA SYSTEMU łączy, czyli – co się z tym wiąże – możliwa do prze- W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych słania ilość danych oraz czas ich zobrazowania, co XX wieku w większości krajów NATO procesy decy- w systemach wspierających obronę powietrzną jest zyjne były wspierane systemami komputerowymi niezmiernie istotne. Dlatego też stosowano najróżniej- i oprogramowaniem najrozmaitszego rodzaju. Był to sze protokoły kompresji i wymiany danych. Zróżnico- okres, w którym informatyzacja zaczynała wypełniać wanie platform sprzętowych oraz rozmaitość forma- luki w dziedzinie wsparcia dowodzenia, dlatego w róż- tów wymiany danych zdecydowanie utrudniały ich innych krajach ucyfrowienie tych procesów przebiegało tegrację. W takim środowisku kompatybilność na

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

poziomie informatycznym oraz interoperacyjność na wanie wszystkich wymagań dotyczących systemu, poziomie dowodzenia były bardzo trudne do osią- ogłoszenie i przeprowadzenie przetargu, a następnie gnięcia. nadzór nad jego prawidłową realizacją. Szybko zo- Aby zniwelować omawianą ułomność, narodziła się rientowano się, że przy tak wysoko postawionej po- idea utworzenia jednego, integralnego systemu, który przeczce sprawa nie będzie prosta. Dlatego w pierw- mógłby być instalowany we wszystkich krajach szej kolejności dokonano priorytetyzacji zebranych NATO i na wszystkich szczeblach dowodzenia obro- wymagań, które podzielono na poziomy ich spełnie- ną powietrzną – od poziomu połączonego centrum nia. 11 maja 1994 roku Rada Północnoatlantycka au- operacji powietrznych (Combined Air Operations toryzowała pakiet możliwości implementacji (Imple- Centre – CAOC) przez wszystkie stanowiska typu: mentation Capability Package – ICP) dotyczących re- ośrodek dowodzenia i naprowadzania (Control and alizacji systemu, który obejmował pierwszy poziom Reporting Centre – CRC), centrum koordynacji ope- wymagań nazwany ACCS First Level of Operational racji powietrznych (Air Operations Coordination Capability (ACCS Loc1). W ramach podjętych prac Centre – AOCC), stanowisko dowodzenia skrzydłem zdecydowano, że w pierwszej kolejności powstaną (Wing Operations Centre – WOC), stanowisko dowo- systemy dedykowane dla stanowisk dowodzenia typu: dzenia eskadrą (Squadron Operations Centre – CAOC i CRC w wersjach stacjonarnych i przewoź- SQOC) i system dowodzenia obroną przeciwlotniczą nych (deployable). Jednocześnie, aby usystematyzo- (Surface to Air Missile Operations Centre – wać nazwy stanowisk wyposażonych w ACCS, pod- SAMOC), nie zapominając oczywiście o ich mobil- kreślające modułową budowę systemu, ustalono, że nych odpowiednikach. Takiego, który nie tylko od- stanowiska typu CRC będą nazywane ARS od połą- grywałby rolę typowego systemu zobrazowania sytu- czenia pierwszych liter występujących w nim modu- acji powietrznej, lecz także miał funkcje wsparcia pro- łów: ACC (Air Command Centre), RPC (RAP Pro- cesów planistycznych, stawiania zadań, kierowania duction Centre) oraz SFP (Sensor Fusion Post). Prze- środkami walki oraz wspierania realizacji wszystkich woźna wersja stanowiska CAOC przyjmie nazwę rodzajów operacji powietrznych. Zakładano, że sys- DCAOC (Deployable CAOC), a „mobilny” ARS – tem ten mógłby integrować wszystkie funkcje wspie- DARS (Deployable ARS). Przewidziano także możli- rające proces dowodzenia operacjami powietrznymi, wość wyposażenia w system ACCS połączonego sta- zastępując tym samym dotychczasowe systemy uży- nowiska CAOC z ARS, nazwanego CARS. wane na wymienionych stanowiskach dowodzenia. Aby ułatwić proces potwierdzania zdolności syste- Pomysł ten zyskiwał wielu zwolenników, zatem mu do pracy operacyjnej, ustalono, że najpierw zosta- koncepcję jednego systemu zaczęto rozbudowywać. nie on zainstalowany w natowskich stanowiskach do- Ustalono, że powinien on być zintegrowany z syste- wodzenia w Belgii (ARS), Francji (CARS), RFN mami łączności głosowej, zarówno naziemnej, jak (CAOC i DCAOC), Holandii (DARS) i Włoszech i lotniczej, a także mieć możliwości wymiany infor- (CARS). Przewidziano też instalację wersji szkolenio- macji z platformami lotniczego systemu ostrzegania wo-testowej w Centrum Programistycznym NPC i kontroli (Airborne Warninig and Control System – (NATO Programming Centre) w Belgii. Wymienione AWACS) oraz rakietowymi pociskami ziemia– państwa nazwano roboczo krajami walidacji, gdyż na –powietrze (Surface-to-Air Missile – SAM). Ponad- nich miał spoczywać obowiązek przetestowania funk- to powinien współpracować z systemami innych ro- cjonalności systemu i potwierdzenia jego gotowości dzajów sił zbrojnych. Tak zbudowany system zapew- do dalszych instalacji (rys. 2). Dopiero po uzyskaniu niłby ogromne możliwości pod względem operacyj- potwierdzenia system byłby replikowany w kolejnych, nym i szkoleniowym, jak również technicznym. które nazwano krajami replikacji. Osiągnięto by tym sposobem niespotykany dotąd Od początku zdawano sobie sprawę, że wykonanie poziom integracji (rys. 1). tak skomplikowanego systemu systemów z tak wielo- Jedynym ograniczeniem, z którego nie chciano re- ma interfejsami będzie wymagało wiedzy, czasu, zygnować, było dedykowanie systemu dla operacji a przede wszystkim potężnych nakładów finanso- związanych z obroną powietrzną. Dlatego postano- wych. Z tego względu starano się zainteresować pro- wiono, że będzie się nazywał Air Command and Con- jektem jak najwięcej państw. W 1995 roku jako kraje trol System (ACCS). Powszechnie mówi się na niego replikacji przystąpiły do niego: Dania, Grecja, Holan- po prostu „Aks”. dia, Norwegia, Hiszpania i Turcja. Dokładnie dziesięć lat po utworzeniu grupy replikacyjnej, w październiku ROZWÓJ PROJEKTU 2005 roku w imieniu ministra obrony narodowej wi- Aby system planowany z rozmachem porównywal- ceminister Janusz Zemke swoim podpisem pod spe- nym do przygotowania lotu kosmicznego, a mający cjalnym aneksem do porozumienia (Memorandum Of tak prostą nazwę, był traktowany z należytą estymą, Understanding – MoU) sformalizował wejście nasze- do jego realizacji 7 stycznia 1991 roku powołano spe- go kraju do tego programu. Tym samym wraz z Cze- cjalną natowską agencję (NATO ACCS Management chami, Węgrami, Portugalią i Wielką Brytanią Polska Agency – NACMA). W chwili powstania liczyła ona dołączyła do grupy krajów replikacji. W 2012 roku 38 osób i miała odpowiadać za zebranie oraz opraco- kolejnych dziewięciu nowych członków NATO stwo-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 41 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 1. KONCEPCJA ZASTĄPIENIA UKADGE MASE JEDEN ACCS WIELU SYSTEM LOC1 SYSTEMÓW JEDNYM SCCO AEGIS/NADGE

NEC CCIS GEADG

POACCS

SADA

ICC

Opracowanie NCIA.

rzyło tzw. drugą replikację. W jej skład weszły: Alba- częto fazę testów fabrycznych (Factory Acceptance nia, Estonia, Chorwacja, Islandia, Litwa, Łotwa, Test – FAT). Rumunia, Słowacja i Słowenia. Praktycznie od samego początku realizacji projektu Pod koniec 1996 roku ogłoszono przetarg i rozpo- ustalono, że instalacja systemu w poszczególnych kra- częto intensywne negocjacje kontraktowe, w wyniku jach replikacji będzie finansowana z użyciem natow- których w 1999 roku NACMA podpisała kontrakt skiego programu NSIP (NATO Security Investment z Air Command Systems International (ACSI), spe- Programme) w proporcji 75% – środki NATO oraz cjalnie do tego celu utworzonym przez Raytheon 25% – środki narodowe. Przy czym wszelkie dodatko- i Thompson CSF konsorcjum, które do realizacji sys- we, narodowe wymagania dotyczące systemu będą temu zaangażowało dodatkowo prawie 240 podwyko- opłacane także ze środków narodowych. Na tak usta- nawców. Ze strony polskiej w opracowaniu elektro- nowionej bazie rozpoczęto uszczegóławianie osta- nicznej części projektu bierze udział firma PIT- tecznego kształtu poszczególnych systemów, zgodne- -RADWAR. go zarówno z wymaganiami SHAPE, NACMA, jak W celu zapewnienia odpowiedniego nadzoru oraz i krajów będących jego docelowymi użytkownikami. koordynacji prac wykonywanych przez agencję Za konfigurację jądra ACCS oraz specyfikację listy NACMA powołano NATO ACCS Management Or- interfejsów do natowskich systemów odpowiadała ganisation (NACMO) – organizację, w której skład NACMA. Uzupełnienie przedmiotowej listy o naro- weszła Agencja oraz kraje uczestniczące w progra- dowe połączenia leżało po stronie poszczególnych mie, zorganizowane w odpowiednich komitetach krajów. Prace z tym związane zakończono w 2009 ro- i grupach roboczych (rys. 3). Na czele NACMO usta- ku, po czym wszystkie kraje replikacji zaakceptowały nowiono Radę Dyrektorów (Board of Directors – ostateczną konfigurację systemów dla nich dedykowa- BOD), której podlegały komitety: doradczy (ACCS nych. Wyjątkiem była Wielka Brytania, która dopa- Advisory Committee – AAC), do spraw sprzętu trzyła się niezgodności związanych z ich narodowymi (ACCS Hardware Committee – AHC) i oprogramo- regulacjami bezpieczeństwa w sposobie realizacji wania (ACCS Software Committee – ASC). nadzoru lotniczego w systemie, tym samym zawie- W 2006 roku w natowskim centrum programistycz- szając swój udział w programie. nym NPC w Belgii zainstalowano pierwszą wersję W połowie 2011 roku powodzeniem zakończyły się systemu, a w siedzibie producenta we Francji rozpo- fabryczne testy systemu. Dało to zielone światło do

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 2. PLAN INSTALACJI SYSTEMU ACCS

Projekt systemu Testy Instalacja ACCS Loc1 fabryczne w krajach walidacji

Instalacja w krajach Instalacja w krajach pierwszej replikacji drugiej replikacji

RYS. 3. SCHEMAT NATO COUNCIL BOD obecnie AirC2SC NACMA Wszystkie ORGANIZACYJNY obecnie kraje NCIA NATO KOMITETÓW ACC DS. SYSTEMU ACCS AHC ASC PODKOMITETY

Opracowanie własne (2). rozpoczęcia instalacji oprogramowania i testów wie ćwierć wieku, to instalację systemu dopiero w pierwszych lokalizacjach krajów walidacji. rozpoczęto i z pewnością nie uda się uniknąć wszel- 1 lipca 2012 roku w wyniku przeprowadzonej re- kich chorób wieku niemowlęcego. formy NATO NACMA stała się częścią nowo utwo- Podczas jego tworzenia wypełniono 3900 różne- rzonej NCIA, tworząc osobny pion AirC2PO&S (Air go typu wymagań na jądro systemu, przy czym na Command and Control Programme Office and Se- całe oprogramowanie wypełniono ich aż 12 600. rvices). Reforma znacznie poszerzyła zakres odpo- Programiści napisali 13 mln linii kodu, a bazy da- wiedzialności Agencji, między innymi za budowę nych zawierają kilkadziesiąt milionów rekordów. odpowiedniego systemu wsparcia technicznego dla Śmiało można zaryzykować stwierdzenie, że ACCS przyszłych instalacji ACCS. W listopadzie 2014 ro- jest pierwszym na świecie w pełni zintegrowanym ku sukcesem zakończyły się testy potwierdzające systemem C2, służącym do kompleksowego wspar- zdolność systemu do pracy w środowisku siecio- cia dowodzenia operacjami powietrznymi. O jego wym. Przeprowadzono je z wykorzystaniem stano- wadze świadczą chociażby postanowienia, które za- wisk dowodzenia w Lyon Mont Verdun we Francji, padły na szczycie NATO w Lizbonie, podczas któ- Glons w Belgii, Uedem w RFN oraz Poggio Renati- rego Rada Północnoatlantycka uznała dalszy jego co we Włoszech, dokąd przemieszczono holender- rozwój za jeden z dziesięciu najbardziej prioryteto- ski DARS. Uzyskane pozytywne wyniki pomogły wych zadań. Dlatego już teraz trwają intensywne Agencji w podjęciu decyzji o gotowości oprogramo- prace nad uzupełnieniem systemu o funkcje związa- wania systemu do jego dalszej replikacji, a tym sa- ne z obroną przeciwrakietową. Bez wątpienia bę- mym do instalacji w pozostałych lokalizacjach. dzie się on rozwijał, stanowiąc podstawowy system wsparcia dowodzenia zarówno w zintegrowanym DALSZE PLANY systemie obrony powietrznej i przeciwrakietowej Niestety, nie można jeszcze ogłosić pełnego suk- NATO (NATO Integrated Air and Missile Defence cesu funkcjonującego systemu. Proces jego instala- System – NATINAMDS), jak i w narodowych sys- cji, podłączania licznych interfejsów, przeprowadza- temach obrony powietrznej. Dlatego wiele krajów, nia testów technicznych i operacyjnego współdzia- w tym Polska, planuje realizację jego instalacji na łania musi jeszcze potrwać. Należy pamiętać, że kolejnych stanowiskach dowodzenia obroną po- choć od momentu powołania NACMA minęło pra- wietrzną. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 43 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ Szkolenie w łączności

CENTRUM SZKOLENIA ŁĄCZNOŚCI I INFORMATYKI, KTÓRE DYSPONUJE ROZWINIĘTĄ I NOWOCZESNĄ SPECJALISTYCZNĄ BAZĄ SZKOLENIOWĄ, JEST GŁÓWNYM ELEMENTEM SYSTEMU PRZYGOTOWANIA ŻOŁNIERZY DO SŁUŻBY W TYCH SPECJALNOŚCIACH.

ppłk Sebastian Trojanowski zybki postęp technologiczny, jak również po- tów wojskowych. Prowadzone są w nim także zajęcia Strzeba interoperacyjności w ramach zgrupowań ukierunkowane na rozwijanie zdolności do wyszkole- zadaniowych NATO oraz Unii Europejskiej, a także nia specjalistycznego w obszarze zautomatyzowanych nowy podział odpowiedzialności za realizację za- systemów dowodzenia oraz nowoczesnych systemów dań, wynikający z funkcjonującego systemu dowo- teleinformatycznych. Aby sprostać tym zadaniom, dzenia Siłami Zbrojnymi RP, determinują potrzebę w Centrum organizuje się wiele szkoleń, które odpo- nowatorskiego i otwartego podejścia dowódców do wiadają potrzebom modernizacji Sił Zbrojnych RP Autor jest starszym zapewnienia żołnierzom korpusu osobowego wojsk (rys. 2). Najistotniejsze z nich to kursy: specjalistą w Zarządzie łączności i informatyki wysokiego poziomu wy- – przybliżające tematykę bezpieczeństwa informa- Wsparcia Dowodzenia szkolenia. tycznego i obrony przed cyberterroryzmem; i Łączności IRW DGRSZ. Nieodzownym aspektem wdrażania nowoczesnego, – dla personelu technicznego systemu Link 16 i syste- zaawansowanego technologicznie sprzętu jest przygo- mu interfejsu ośrodka kontrolno-meldunkowego (Com- towanie odpowiednio wykwalifikowanego personelu mand and Reporting Center System Interface – CSI); do jego obsługi. Systemy łączności wprowadzane do – dla personelu technicznego przewoźnego poste- użytku w siłach zbrojnych wymagają starannego do- runku radiowego systemu Link 16; boru personelu, który sprosta potrzebie ciągłego pod- – podstawowy administrowania pakietem oprogra- noszenia kwalifikacji, by nie zawieść w trakcie ich mowania dla zintegrowanego systemu dowodzenia sił eksploatacji. Wyszkolenie specjalistów jest dużym powietrznych NATO (Wide Integrated Command & wyzwaniem, oczekuje się bowiem nie tylko odpo- Control Software for Air Operations – ICC NATO) wiedniego doboru kandydatów oraz utworzenia wła- oraz standardów i profili interoperacyjności (NATO ściwego systemu kształcenia i szkolenia, lecz także Interoperability Standards and Profiles – NISP); czasu i nakładów finansowych (rys. 1). – zaawansowany administrowania systemem ICC i NIRIS (Networked Interoperable Real-time Informa- JĄDRO SYSTEMU tion Service); Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki – administratorów morskiego informatycznego sys- (CSŁiI) nie tylko wpisuje się w proces doskonalenia temu wspomagania dowodzeniem (Maritime Com- zawodowego, lecz także stanowi bazę wykorzystywa- mand and Control Information System – MCCIS); ną do realizacji innych przedsięwzięć, na przykład – szkolenia administratorów i operatorów zautoma- warsztatów interoperacyjności, ćwiczeń czy szkolenia tyzowanych systemów dowodzenia i systemów funk- i certyfikacji zespołów łączności polskich kontyngen- cjonalnych Functional Area Systems (FAS) w ramach

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

RYS. 1. PRZYGOTOWANIE ŻOŁNIERZA SPECJALISTY W KORPUSIE OSOBOWYM ŁĄCZNOŚCI I INFORMATYKI

Udział w ćwiczeniach i testach interoperacyjności

Szkolenie specjalistyczne (kursy)

ŻOŁNIERZ SAMODOSKONALENIE Szkolenie podstawowe SPECJALISTA

RYS. 2. Kursy KURSY FAS Kursy Szkolenie specjalistyczne ORGANIZOWANE podstawowe z obsługi urządzeń W CSŁiI żołnierzy łączności

Kursy Kursy z zakresu CSŁiI z zakresu obsługi systemu Zegrze technologii IT Link 16, ICC, IFF w ramach Akademii Cisco

RYS. 3.

Ćwiczenia z wojskami FORMY WERYFIKACJI Testy interoperacyjności WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI Ćwiczenia taktyczno-specjalne NABYTYCH PRZEZ Warsztaty łączności Zajęcia zgrywające i doskonalące na szczeblu pododdziału ŻOŁNIERZY W CZASIE PROCESU SZKOLENIA

Opracowanie własne (3). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 45 TEMAT NUMERU – ŁĄCZNOŚĆ

utworzonego cyklu zautomatyzowanych systemów do- działań są ćwiczenia, w ramach których buduje się wodzenia. węzły łączności, stanowiące nierozerwalny element Na uwagę zasługuje również prowadzenie w CSŁiI rozwijanych stanowisk dowodzenia. Zapewniają one kursów z zakresu projektowania i utrzymania rozle- wymianę informacji w relacjach zewnętrznych oraz głych sieci komputerowych – zgodnie z programem wyposażenie miejsca pracy osób funkcyjnych stano- Cisco Network Academy (znany na całym świecie sys- wisk dowodzenia w sprzęt teleinformatyczny i dostęp tem kształcenia informatyków z zastosowaniem tech- do usług, w tym do systemów wsparcia dowodzenia. nologii firmy Cisco). Wdrażanie technologii IT w si- Przygotowanie wymienionych systemów pod wzglę- łach zbrojnych wymusiło potrzebę stworzenia bazy dem ich zastosowania w zabezpieczeniu funkcjono- szkoleniowej dla inżynierów sieci komputerowych, co wania stanowisk dowodzenia oraz umożliwienia wy- w przyszłości przyniesie zapewne wymierne korzyści miany informacji, a także rozwijania umiejętności w postaci dobrze przygotowanych specjalistów do ob- personelu technicznego i użytkowników operacyj- sługi nowoczesnego sprzętu. Szkolenie żołnierzy w od- nych, jest realizowane w formie cyklicznie prowadzo- powiednio przystosowanych ośrodkach i centrach to nych warsztatów i ćwiczeń taktyczno-specjalnych. jednak nie wszystko. Muszą oni bowiem nie tylko pod- Na szczeblu Dowództwa Generalnego RSZ organi- nosić swoje kwalifikacje, lecz przede wszystkim utrwa- zuje się warsztaty interoperacyjności, których istotą jest lać zdobytą wiedzę i doskonalić umiejętności opanowa- budowa systemu integrującego różne systemy telein- ne w jednostce wojskowej z wykorzystaniem sprzętu, formatyczne, eksploatowane w jednostkach wojsko- który został im przydzielony do obsługi. wych, oraz rozwijanie zdolności do wymiany informa- Istotną rolę, oprócz szkolenia w ośrodkach specjali- cji z ich użyciem. Celem tych warsztatów jest między stycznych, odgrywa szkolenie zgrywająco-doskonalące innymi przygotowanie systemu wsparcia dowodzenia prowadzone w jednostkach wojskowych, w których żoł- do zabezpieczenia zasadniczych przedsięwzięć szkole- nierze pełnią służbę. Jego celem jest doskonale- niowych organizowanych w siłach zbrojnych nie umiejętności specjalistycznych oraz (ćwiczenia „Dragon”, „Anakonda”). Po- przygotowanie żołnierzy, załóg nadto już od kilku lat specjalistom i pododdziałów do wykonywania łączności i informatyki oraz wy- zadań w czasie kryzysu i wojny. branym pododdziałom dowo- W tym kontekście dużego dzenia i łączności umożliwia znaczenia nabiera program się uczestniczenie w między- szkolenia pododdziałów narodowych testach intero- łączności, który do czasu peracyjności, przeprowa- dzanych w ramach ćwi- czeń CWIX i „Steadfast transformacji systemu do- Cobalt”. Udział w nich jest wodzenia siłami zbrojnymi niepowtarzalną okazją do był inny dla wojsk lądo- zdobycia nowych doświad- wych, sił powietrznych czy czeń z zakresu łączności i in- wojsk specjalnych. Obecnie formatyki czy ich wymiany Centrum Szkolenia trwają zaawansowane prace nad oraz doskonalenia umiejętności Łączności i Informatyki (CSŁiI) nie tylko wpisuje opracowaniem ujednoliconego między innymi stosowania proce- się w proces programu szkolenia z określeniem dur operacyjnych i posługiwania się doskonalenia wymagań, które muszą spełnić specjaliści językiem angielskim. zawodowego, lecz łączności i informatyki. Przyjęto założenie, że nowy Szkolenie specjalistyczne w jednostkach szkolnic- także stanowi bazę program będzie tak elastyczny, by zapewnić dowódcy twa wojskowego oraz szkolenie zgrywająco-doskonalą- wykorzystywaną do realizacji innych pododdziału pewną swobodę w doborze tematyki szko- ce prowadzone w pododdziale to dwa elementy, które przedsięwzięć, leniowej. Uwzględnione zostaną w ten sposób specy- wpływają bezpośrednio na przygotowanie specjalisty na przykład warsztatów ficzne aspekty działania, do jakich powinien być przy- łączności. Jedynie połączenie nabytych umiejętności interoperacyjności, gotowany dany pododdział w ramach szeroko pojętego i wiedzy teoretycznej z doświadczeniem praktycznym ćwiczeń czy szkolenia i certyfikacji zespołów systemu wsparcia dowodzenia. gwarantuje osiągnięcie zamierzonego celu, jakim jest łączności polskich Szczególnie istotna w realizacji szkolenia pozostaje dobre przygotowanie fachowca – żołnierza (rys. 3). kontyngentów rola dowódcy pododdziału jako jego organizatora. To na Trwający obecnie proces ewaluacji nowego systemu wojskowych. nim w dalszym ciągu spoczywa bezpośrednia odpowie- kierowania i dowodzenia SZRP powinien stworzyć dzialność za wyszkolenie żołnierzy i przygotowanie ich podstawy do wzrostu świadomości dowództw i szta- do wykonywania zadań. Nadal jest także odpowiedzial- bów w odniesieniu do mechanizmów funkcjonowania ny za sprawdzanie wiedzy i umiejętności żołnierzy. systemu wsparcia dowodzenia. Daje to nadzieję na potraktowanie tej sfery funkcjonowania sił zbrojnych INNE FORMY SZKOLENIA z odpowiednią powagą i pozwoli wykonywać skom- W czasie pokoju praktycznym sprawdzianem wy- plikowane zadania w dziedzinie interoperacyjności szkolenia żołnierzy oraz zdolności pododdziałów do systemów dowodzenia i łączności. n

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 PATRONAT POLSKI ZBROJNEJ SZKOLENIE Nawigacja obszarowa – podstawowe wymagania

TĘ METODĘ NAWIGACJI WPROWADZONO ZE WZGLĘDU NA POTRZEBY LOTNICTWA KOMUNIKACYJNEGO, CO NIE ZNACZY, ŻE NIE KORZYSTAJĄ Z NIEJ WOJSKOWE STATKI POWIETRZNE.

płk rez. dr hab. inż. Tadeusz Compa

ojęcie to pojawiło się w naszym kraju na początku kich państw członkowskich ECAC, w tym w polskim Plat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku i budziło rejonie informacji powietrznej – FIR Warszawa (Flight duże zainteresowanie wśród pilotów lotnictwa wojsko- Information Region). Koncepcja B-RNAV jest zgodna wego, ponieważ wiedza, co to jest, była – zwłaszcza ze specyfikacją Organizacji Międzynarodowego Lot- wśród załóg samolotów bojowych – raczej skromna. nictwa Cywilnego (International Civil Aviation Orga- W podręcznikach nawigacji lotniczej brakowało na ten nization – ICAO), określaną jako RNAV 5. temat jakichkolwiek informacji. Niełatwo też było zna- Metodę nawigacji obszarowej, znaną już od ponad Autor jest profesorem leźć artykuły w specjalistycznych periodykach wyda- 50 lat, opracowano w Stanach Zjednoczonych w 1960 nadzwyczajnym WSOSP. wanych w naszym kraju. W Zbiorze informacji lotni- roku. Pierwsze trasy dla niej wyznaczono i opubliko- czych (AIP) Polska w roku 1996 opublikowano „Biule- wano dziesięć lat później. Po kilkunastu latach odstą- tyn Informacji Lotniczej” (Aeronautical Information piono od jej stosowania ze względu na małą gęstość Circular – AIC), zawierający harmonogram wdrażania rozmieszczenia naziemnych pomocy radionawigacyj- nawigacji obszarowej (Area Navigation – RNAV) nych, które były podstawowym źródłem danych dla w państwach zrzeszonych w Europejskiej Konferencji systemu pokładowego i spełniały wymagania dotyczą- Lotnictwa Cywilnego (European Civil Aviation Confe- ce dokładności. W tym czasie w dalekodystansowej na- rence – ECAC). wigacji trasowej wykorzystywano dwa podstawowe Czym jest nawigacja obszarowa i w jakim celu ją systemy: dalekosiężny system hiperboliczny Omega wprowadzono? Na to pytanie chciałbym udzielić wy- (o którym dziś już mało kto pamięta) oraz systemy bez- czerpującej odpowiedzi, a zarazem zapoczątkować władnościowe (Inertial Navigation System – INS). cykl artykułów i dyskusji na ten temat. Pierwszy z nich nie zapewniał odpowiedniej dokładno- ści, i nie tylko, a więc nie mógł był wykorzystywany ja- EUROPEJSKIE POCZĄTKI ko źródło informacji (sensor) w nawigacji obszarowej. Zgodnie z ustaleniami ECAC w europejskim regio- Z kolei INS spełniał ten wymóg pod warunkiem, że był nie żeglugowym wprowadzono dwa rodzaje nawigacji często uzgadniany z innymi systemami nawigacyjnymi. obszarowej: podstawową, określaną jako B-RNAV (Ba- Wykorzystywane w nim żyroskopy podlegały precesji, sic), oraz precyzyjną, czyli P-RNAV (Precision). Ta tym samym w czasie lotu pojawiało się coraz więcej pierwsza z dniem 23 kwietnia 1998 roku jest obowiąz- błędów w określaniu pozycji. kową metodą nawigacji w przestrzeni powietrznej po- Europa długo nie była zainteresowana metodami na- wyżej poziomu lotu FL095 (Flight Level) dla wszyst- wigacji obszarowej, gdyż naziemna infrastruktura ra-

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

+ MAREK KOZYRA WPROWADZAJĄC NAWIGACJĘ OBSZAROWĄ W EUROPIE, ZDEFINIOWANO DLA NIEJ TZW. WYMAGANĄ CHARAKTERYSTYKĘ NAWIGACYJNĄ

dionawigacyjna była dość gęsta i na jej podstawie wy- wietrznych, służby kontroli ruchu lotniczego (Air Traf- znaczano sieć dróg lotniczych. Sytuacja uległa zmia- fic Control – ATC) miały ułatwione zadanie w zapewnie, gdy Stany Zjednoczone uruchomiły system nianiu bezpieczeństwa. Łatwiej jest bowiem separować nawigacji satelitarnej GPS NAVSTAR (Global Positio- statki powietrzne poruszające się po stałych trasach lot- ning System – NAVigation Signal Timing And Ran- niczych niż po doraźnie wyznaczonych. Ponadto po- ging), który pozwalał na bardzo dokładne określanie moce nawigacyjne stanowiące oprzyrządowanie dróg pozycji. W 1984 roku w USA powrócono do nawigacji (tras) lotniczych były dla pilotów obowiązkowymi obszarowej. Gdy GPS NAVSTAR osiągnął pełną zdol- punktami meldowania. Samo wykonanie lotu od punk- ność operacyjną, rząd Stanów Zjednoczonych zdecydo- tu do punktu było łatwe, pilot mógł bowiem korzystać wał się udostępnić go bezpłatnie dla celów cywilnych. z pomocy radionawigacyjnej znajdującej się zarówno Należy zaznaczyć, że jest to system militarny, zbudo- przed statkiem powietrznym, jak i za nim, a więc tej, wany przez Departament Obrony USA i nie ma certyfi- którą już minął. Był tylko jeden warunek – pomoce te kacji ICAO. Wkrótce Rosja również udostępniła swój musiały być usytuowane w odpowiedniej odległości od system nawigacji satelitarnej (Global Navigation siebie oraz zapewniać ciągłość odbioru sygnałów ra- Satellite System – GLONASS) do celów cywilnych. diowych. Problem z jego wykorzystaniem polegał na tym, że Pierwszymi pomocami radionawigacyjnymi, stano- trzeba było mieć specjalne odbiorniki do odbioru sy- wiącymi oprzyrządowanie dróg lotniczych (AWY’s – gnałów, gdyż rosyjskie satelity pracowały na innych Airways) były radiolatarnie bezkierunkowe (Non- częstotliwościach niż amerykańskie. -Directional Radio Beacon – NDB), których zasięg wynosił do 350 km (radiolatarnie trasowe). Praktycznie POTRZEBA WPROWADZENIA nie wykorzystywano ich maksymalnego zasięgu ze Lotnictwo komunikacyjne korzystało z systemu dróg względu na duży błąd wskazań, który mógł dochodzić lotniczych, których przebieg był związany z usytuowa- nawet do 30o na dużych odległościach. Normalnie niem naziemnych pomocy nawigacyjnych. Można przyjęty błąd wskazań wynosi ±6,9o. Tak duży błąd eli- uznać, że loty odbywały się od punktu do punktu. Sys- minował NDB jako źródło sygnałów radionawigacyj- tem miał na celu „skanalizowanie” i uporządkowanie nych dla systemu nawigacji obszarowej. przepływu ruchu lotniczego oraz ułatwienie prowadze- Z czasem radiolatarnie bezkierunkowe zostały zastą- nia nawigacji po oprzyrządowanych trasach lotniczych pione radiolatarniami ogólnokierunkowymi bardzo (drogach lotniczych). „Kanalizując” ruch statków po- wielkiej częstotliwości (VHF Omni-Directional Radio

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 49 SZKOLENIE

RYS. 1. WYMAGANA CHARAKTERYSTYKA NAWIGACYJNA RNP 5

boczna granica drogi lotniczej

maksymalne odchylenie od osi drogi lotniczej 5 NM (RNP 5)

oś drogi lotniczej

maksymalne odchylenie od osi drogi lotniczej 5 NM (RNP 5) WPT

boczna granica drogi lotniczej

Opracowanie własne.

Range – VOR), których maksymalny zasięg dochodzi mysły, które w przyszłości mogą się okazać pomocne do 370 km (uzależniony od wysokości lotu). Ich zaletą w doskonaleniu metod nawigacji, co bezpośrednio jest mniejszy błąd wskazań, który nie przekracza ±2,5o, przekłada się na rozwój lotnictwa zarówno cywil- a dokładność prowadzenia po linii drogi wynosi około nego, jak i wojskowego. Komitet FANS uznał, że ±5,2o. Wraz z radiolatarniami VOR są instalowane dal- zamiast zalecać operatorom statków powietrznych mierze elektroniczne (Distance Measuring Equip- wprowadzanie coraz to nowszych systemów radio- ment – DME), tworząc system kątowo-odległościowy nawigacyjnych, należy zdefiniować wymagania, VOR/DME. Jego odpowiednikiem, użytkowanym przede wszystkim dotyczące dokładności, które po- przede wszystkim w lotnictwie wojskowym, jest winny spełniać statki powietrzne operujące w danej TACAN (UHF Tactical Air Navigation Aid). Ma on przestrzeni powietrznej. Inaczej mówiąc, samoloty jednak podstawową wadę – nie można go wykorzysty- znajdujące się w niej powinny mieć określoną zdol- wać w samolotach cywilnych, gdyż pracuje na innych ność nawigacyjną, nie wnikając przy tym, jakimi częstotliwościach niż VOR/DME i odwrotnie – samo- metodami i z użyciem jakich urządzeń zostanie ona loty wojskowe wyposażone w ten system nie mogą ko- osiągnięta. rzystać z VOR/DME. Aby pokonać powstałe problemy, wypracował roz- Trasowe pomoce radionawigacyjne są zlokalizowane wiązanie w postaci zdolności do osiągnięcia wymagana skrzyżowaniach i złamaniach dróg lotniczych oraz nej charakterystyki nawigacyjnej (Required Navigation na granicach rejonów informacji powietrznej. ICAO za- Performance Capability – RNPC). Koncepcję RNPC leca także, by odległość między nawigacyjnymi pomo- zaakceptowała Rada ICAO i przekazała ją Zespołowi cami trasowymi nie przekraczała 110 NM (nautical mi- do Oceny Głównych Założeń Separacji (Review of the le) (203 km) ze względu na konieczność zapewnienia General Concept of Separation Panel – RGCSP) do ciągłości odbioru sygnałów radiowych oraz zwiększa- dalszego opracowania. Ten uznał za celowe zdefinio- jący się wraz z odległością błąd wskazań. wanie wymaganej charakterystyki nawigacyjnej stat- Katastrofy lotnicze, do których doszło na skutek nie- ków powietrznych. W konsekwencji RNPC zmieniono precyzyjnego nawigowania, zmniejszenie przepusto- na RNP (Required Navigation Performance). wości systemu dróg lotniczych, powodujące wielogo- dzinne opóźnienia lotów, oraz niebezpiecznie małe od- WYMAGANIA ległości między samolotami zdeterminowały Radę Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego ICAO do powołania Komitetu do spraw Przyszłościo- pojęcie „area navigation”, czyli nawigację obszarową, wych Systemów Nawigacyjnych. Przyjął on nazwę definiuje jako:metodę nawigacji, która pozwala na lo- FANS (Future Air Navigaton System) i miał za zadanie ty statków powietrznych po dowolnie określonym torze opracować długoterminowe prognozy ewolucyjnych lotu w zasięgu naziemnych urządzeń nawigacyjnych zmian w nawigacji oraz oceniać nowe technologie i po- lub w granicach możliwości urządzeń autonomicznych

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

albo przy stosowaniu kombinacji tych urządzeń1. telitarne GPS, obowiązkiem operatora jest potwier- Umożliwia ona lot po dowolnie zaprogramowanym to- dzenie, że system ten zapewnia pokrycie obszaru rze, byleby statek powietrzny mógł odbierać sygnały przez cały czas trwania operacji. Wymaganie to z naziemnych lub kosmicznych systemów radionawiga- w polskiej przestrzeni powietrznej zostało zawieszone cyjnych lub miał autonomiczne wyposażenie nawiga- na czas nieokreślony. cyjne spełniające określone wymagania pod względem Dokładność nawigowania nie jest jedynym kryte- dokładności. Nieodzownym elementem wyposażenia rium klasyfikacji nawigacji obszarowej. Pod uwagę są samolotu jest komputer pokładowy przetwarzający brane także takie czynniki, jak: system monitorowania odebrane sygnały radiowe i określający na bieżąco po- i alarmowania, rodzaje operacji lotniczych oraz za- zycję samolotu oraz zapewniający jego prowadzenie twierdzone wyposażenie pokładowe niezbędne do wzdłuż linii drogi z określoną dokładnością, wynikają- prowadzenia określonego rodzaju operacji. cą z rodzaju nawigacji obszarowej lub wymaganej cha- Specyfikacje nawigacyjne dla nawigacji obszarowej rakterystyki nawigacyjnej. dzielą się na dwa rodzaje: Cechą charakterystyczną tej metody jest wykorzy- – RNAV, gdy nie wymaga się pokładowego systemu stanie wszystkich dostępnych źródeł sygnałów nawi- monitorowania i alarmowania; gacyjnych, które pozwalają na wykonanie lotu w gra- – RNP, gdy taki system jest niezbędny. nicach dopuszczalnej (wymaganej) charakterystyki Specyfikacja dla RNP bazuje na nawigacji obszaro- nawigacyjnej. Pokładowy system nawigacji obszarowej, która zawiera wymagania dotyczące monitorowa- wej przyjmuje sygnały pochodzące z różnych senso- nia charakterystyk i ostrzegania. Natomiast RNP rów, eliminując te, których sygnały są najsłabsze RNAV to nawigacja obszarowa spełniająca kryterium i obarczone błędami. utrzymania linii drogi na poziomie dokładności RNP Sygnały z naziemnych, kosmicznych lub autono- z uwzględnieniem dostępności, integralności i ciągło- micznych systemów nawigacyjnych są źródłami infor- ści systemu. macji dla pokładowego komputera nawigacyjnego, któ- W celu zapewnienia globalnej standaryzacji obu spe- ry przetwarza je i umożliwia wykonanie lotu wzdłuż cyfikacji wprowadzono pojęcie nawigacji opartej na trasy wyznaczonej przez punkty drogi RNAV, nazywa- charakterystyce systemu (Performance Based Naviga- ne way points (WPT), oraz zapewnia wymaganą do- tion – PBN). PBN nie jest powiązana z konkretnymi kładność nawigowania. Punkty drogi RNAV są pozy- pomocami nawigacyjnymi dzięki temu, że określa je- cjami geograficznymi ustalonymi na danej trasie, w ob- dynie wymagania w stosunku do danej przestrzeni po- szarze albo w ramach procedury. Wprowadzając wietrznej. Umożliwia rozwój i stosowanie coraz to nawigację obszarową w regionie europejskim, zdefi- nowszych urządzeń nawigacyjnych bez konieczności niowano dla niej tzw. wymaganą charakterystykę na- ciągłego dostosowywania przepisów i procedur. Sys- wigacyjną, określaną akronimem RNP. Dla podsta- tem PBN zawiera trzy elementy składowe. Są to2: wowej nawigacji obszarowej (B-RNAV) przyjęto – Specyfikacja nawigacyjna (Navigation Specifica- RNP 5, co oznacza, że statek powietrzny wykonujący tion) – określa wymagane charakterystyki odnoszące lot musi spełniać na drodze lotniczej wymagania do- się do dokładności, integralności, ciągłości i dostępno- kładności nawigacyjnej ±5 NM przez 95% czasu lotu. ści dla planowanych operacji w danej przestrzeni po- Mówiąc prościej, samolot nie może odchylić się wię- wietrznej. Opisuje także, w jaki sposób mają one być cej niż o 5 NM od założonej trasy lotu lub osi drogi osiągnięte, np. jakie są wymagane funkcje nawigacyj- lotniczej (rys. 1). Dla precyzyjnej nawigacji obszaro- ne. Ustala zarówno specyfikacje RNAV, jak i RNP, a je- wej (P-RNAV) wymagana charakterystyka nawiga- dyną różnicą między nimi jest to, że specyfikacja RNP cyjna wynosi ±1 NM przez 95% czasu lotu. zawiera dodatkowo wymagania dotyczące pokładowe- Aby statek powietrzny mógł operować w przestrze- go systemu monitorowania i alarmowania. ni, w której obowiązują zasady nawigacji obszarowej, – Infrastruktura nawigacyjna (Navaid Infrastructu- musi posiadać, oprócz wyposażenia RNAV, stosowny re) – odnosi się do pomocy nawigacyjnych wykorzy- certyfikat. W celu jego uzyskania [o określonym stywanych jako sensory. współczynniku dokładności nawigacji, np. dla RNP 5 – Zastosowanie nawigacji (Navigation Application) – (RNAV 5)], wymagane jest, aby jego pokładowe wy- dotyczy stosowania dwóch wymienionych elementów posażenie nawigacyjne zapewniało dokładność pozio- w koncepcji przestrzeni powietrznej (dróg lotniczych mą nawigacji nie gorszą niż ±5 NM przez co najmniej i procedur wykonywania lotów według przyrządów). 95% czasu lotu. Dokładność, którą da się uzyskać PBN zastąpiła opracowywaną w latach dziewięć- w RNAV, zależy od infrastruktury nawigacyjnej oraz dziesiątych ubiegłego wieku koncepcję RNP. W związ- wyposażenia statku powietrznego. Zgodnie z ustale- ku z tym wiele pojęć i definicji z nią związanych prze- niami państw zrzeszonych w ECAC, jeśli na danym stało funkcjonować, m.in. „typ RNP” i „wartość RNP”. obszarze jedynym systemem umożliwiającym prowa- W porównaniu do metod opracowywania kryteriów dzenie nawigacji obszarowej jest pozycjonowanie sa- podziału przestrzeni powietrznej i przewyższenia nad

1 Doc. 4444. Zarządzanie ruchem lotniczym. ICAO 2008, s. 1–5. 2 http://www.ecacnav.com/pbn/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 51 SZKOLENIE

RYS. 2. WYZNACZANIE POZYCJI Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU VOR/DME

trasa lotu

WPT

radial R 075 VOR 1 112,5 ABE trasa lotu odległość 70 NM

przeszkodami z użyciem konkretnych typów pomocy kładności poprzecznej, wyrażonej w milach morskich, nawigacyjnych PBN przynosi następujące korzyści: jaka powinna być osiągnięta przez 95% czasu trwania – ogranicza potrzebę utrzymywania dróg i procedur operacji lotniczej statków powietrznych operujących opartych na wykorzystaniu naziemnych pomocy nawi- w danej przestrzeni powietrznej, na drodze lotniczej lub gacyjnych, a tym samym redukuje koszty z tym zwią- stosujących określoną procedurę. Dokładność nie jest zane; jednak jedynym kryterium odróżniającym konkretne – eliminuje konieczność opracowywania dodatko- specyfikacje. Wymagania w stosunku do statków powych procedur w razie pojawienia się nowego rodzaju wietrznych i załóg są odrębnie określone dla każdej pomocy nawigacyjnych; specyfikacji, przy czym statek powietrzny certyfikowa- – umożliwia efektywniejsze wykorzystanie prze- ny do wykonywania operacji o większej dokładności strzeni powietrznej; (np. RNAV 1) nie jest automatycznie dopuszczony do – wyjaśnia, w jaki sposób mają być zastosowane sys- lotów w przestrzeni o wymaganej mniejszej dokładno- temy RNAV; ści (np. RNAV 5). Wynika to z faktu, że poziom do- – ułatwia operatorom statków powietrznych proces kładności nie jest jedynym kryterium, jakie musi być zatwierdzania operacyjnego dzięki ograniczeniu liczby spełnione. Specyfikacje nawigacyjne dla podejść odno- specyfikacji przeznaczonych do użytku globalnego. szą się do wszystkich segmentów podejścia instrumen- Wprowadzoną w Europie w latach dziewięćdzie- talnego. W przypadku instrumentalnych podejść do lą- siątych ubiegłego wieku podstawową nawigację ob- dowania RNAV koncepcja PBN określa trzy specyfika- szarową, określaną akronimem B-RNAV, zastąpiono cje nawigacyjne: nawigacją RNAV 5, która jest zgodna ze specyfika- – RNP APCH – RNP Approach, cją ICAO. Dokładność nawigowania nie zmienia się, – RNP AR APCH – RNP Approval Required ale musimy pamiętać, że w przypadku specyfikacji Approach, RNAV 5 nie wymaga się pokładowego systemu mo- – A RNP – Advanced RNP Approach. nitorowania i alarmowania, który jest konieczny dla Podejścia do lądowania według przyrządów zgodne RNP 5. z PBN mogą być wykonywane tylko wtedy, gdy są Nawigacja obszarowa ma zastosowanie zarówno spełnione wymagania specyfikacji nawigacyjnej RNP. w operacjach oceanicznych, trasowych dalekodystanso- Oznacza to, że na pokładzie statku powietrznego musi wych, trasowych krótkodystansowych, jak i terminalo- się znajdować monitoring dokładności nawigacji w ra- wych. Specyfikację RNP oznaczano jako RNP X (np. zie utraty wymaganej jej dokładności w danej fazie lo- RNP 5), natomiast RNAV jako RNAV X (np. RNAV tu oraz system alarmowania. 5). Jeśli dwie różne specyfikacje mają tę samą wartość Należy podkreślić, że metodę nawigacji obszarowej „X”, oznaczenie poprzedza się słowem, np. Advanced stosuje się na podstawie przepisów i koncepcji PBN, RNP 4 i Basic RNP 4. Zarówno dla oznaczenia RNAV, która stanowi rozwinięcie wcześniejszej koncepcji jak i RNP wyrażenie „X” odnosi się do poziomu do- RNP, definiującej wyłącznie wymaganą dokładność

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

RYS. 3. DME-118 GHI (117.15) WYZNACZANIE odległość od stacji GHI POZYCJI WPT NA PODSTAWIE

DANYCH odległość od stacji DEF Z TRZECH odległość od stacji ABC DME-51 DEF STACJI (111.4) DME-102 ABC DME (115.5)

Opracowanie własne (2). nawigowania przez 95% czasu lotu. Zapewnia ona glo- – dwóch dalmierzy elektronicznych DME/DME; balną standaryzację RNAV dzięki określeniu stosowa- – bezwładnościowego systemu inercyjnego (Inertial nych specyfikacji i aplikacji nawigacyjnych oraz roz- Navigation System – INS) lub bezwładnościowego sys- szerza znacząco zakres wymagań, obejmując nimi: temu odniesienia (Inertial Reference System – IRS); – system radionawigacyjny (parametry dokładności, – systemu hiperbolicznego (Long Range Air Naviga- integralności, ciągłości i dostępności systemu); tion System – LORAN-C) z ograniczeniami; – wyposażenie i funkcjonalność nawigacyjną statku – systemu TACAN (UHF Tactical Air Navigation powietrznego; Aid). – wyszkolenie i kryteria certyfikacyjne odnoszące Te źródła odniesienia mogą być wykorzystywane za- się do załóg. równo oddzielnie, jak również w połączeniu w celu wyznaczenia jak najdokładniejszej pozycji statku po- WYZNACZANIE POZYCJI wietrznego. Wyposażenie pokładowe automatycznie wyznacza W ostatnich latach nastąpił rozwój technologii cyfro- pozycję statku powietrznego, wykorzystując do tego wych – wprowadzono komputery zarządzania lotem dane z dostępnych źródeł. Pozwala ono także prowa- i upowszechniono nawigację satelitarną. W rezultacie dzić go wzdłuż wymaganej linii drogi i zapewnia infor- coraz powszechniejsze jest korzystanie z dwóch głów- macje dodatkowe, takie jak kierunek i odległość od po- nych źródeł informacji nawigacyjnej pochodzących danego punktu trasy. W przestrzeni nawigacji obszaro- z systemów DME/DME oraz GNSS. wej są budowane drogi z zastosowaniem fixów (punkty Różnorodność systemów nawigacyjnych stoso- określone współrzędnymi geograficznymi). Nie są one wanych w nawigacji obszarowej jest pożądana, ale związane z pomocami radionawigacyjnymi. Wykona- stwarza też pewne problemy. Jeden z nich, który nie lotu w takiej przestrzeni (w drodze RNAV) staje się pojawił się podczas integracji wielu różnych źródeł niemożliwe z użyciem klasycznych przyrządów radio- informacji nawigacyjnej, polegał na różnicy okre- nawigacyjnych. ślanej przez nie pozycji, a ściślej na rozbieżności Aby określić aktualną pozycję metodą nawigacji ob- dotyczącej układów odniesienia. ICAO rozwiązało szarowej, możliwe jest korzystanie z następujących źró- tę kwestię, zalecając w 1994 roku stosowanie we deł odniesienia3: wszystkich publikacjach lotniczych współrzędnych – dwóch stacji VOR; zgodnych z układem odniesienia WGS 84. Jest to – globalnego satelitarnego systemu nawigacyjnego układ dla GPS oraz pozostałych systemów używa- (Global Navigation Satelite System – GNSS); nych w nawigacji obszarowej. – kątowo-odległościowego systemu nawigacyjnego Na pokładzie samolotu mogą pracować zarówno VOR/DME; proste systemy przetwarzające sygnały odbierane tylko

3 Doc 003-93. Area Navigation Equipment Operational Requirements and Functional Requirements. Edition 2.2, Eurocontrol 1998, s. 13.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 53 SZKOLENIE

ze stacji VOR i DME, jak również wieloczujnikowe – pozycja geograficzna statku powietrznego, komputery nawigacyjne zdolne do odbierania informa- – kąt znoszenia oraz linia drogi, cji z większości dostępnych pomocy i współpracujące – przyspieszenia i prędkości kątowe w kartezjańskim z autonomicznymi systemami samolotu. W tym dru- układzie odniesienia, gim przypadku możliwe jest porównanie danych po- – kurs geograficzny i magnetyczny, chodzących z kilku źródeł i wybranie najdokładniej- – prędkość podróżna, szych. Dodatkowo systemy te mają rozbudowaną bazę – kierunek i prędkość wiatru (pod warunkiem wpro- danych nawigacyjnych, zawierającą między innymi in- wadzenia do systemu informacji o prędkości TAS). formacje o pomocach nawigacyjnych, podziale prze- Aby system prawidłowo obliczał pozycję, konieczne strzeni powietrznej czy dostępnych procedurach. Dzię- jest jego wstępne zorientowanie (uzgodnienie) wzglę- ki temu możliwe jest automatyczne dostrajanie się od- dem punktu odniesienia. W tym celu wykorzystuje się biorników do pomocy nawigacyjnych znajdujących się inne systemy nawigacyjne, takie jak: GPS, VOR/DME, w zasięgu statku powietrznego oraz samoczynne kon- DME/DME. INS charakteryzuje się dużą dokładno- trolowanie pozycji. ścią, która jednak ulega degradacji wraz z upływem Od czasu wprowadzenia do użytku systemów nawi- czasu. W związku z tym stosuje się zintegrowane syste- gacji obszarowej możliwe jest precyzyjniejsze defi- my nawigacyjne, takie jak: INS/GPS (pozycja jest niowanie punktów WPT, a tym samym dokładniejsze okresowo korygowana sygnałami GPS) czy też INS ja- nawigowanie na trasie przelotu. Eliminuje to potrzebę ko jeden z elementów systemu zarządzania lotem (Fli- lotu drogami lotniczymi wytyczonymi między pomo- ght Management System – FMS). cami radionawigacyjnymi oraz umożliwia lot po naj- Obecnie w nawigacji obszarowej jest używany sys- krótszej możliwej trasie. Wystarczy, że samolot jest tem GNSS-1. Bazuje on na amerykańskim systemie wyposażony w odbiorniki VOR/DME, komputer ob- GPS i rosyjskim GLONASS. Integralną częścią liczający pozycję i prosty interfejs. Na rysunku 2 po- GNSS jest system danych różnicowych (Differential kazano sposób określania pozycji z wykorzystaniem Global Positioning System – DGPS). W DGPS są systemu kątowo-odległościowego VOR/DME. Tę for- przesyłane korekty dotyczące pseudoodległości do sa- mę określania pozycji i wyznaczania WPT zalicza się telitów systemu GPS. Podstawą pracy DGPS jest pre- do mniej dokładnych. cyzyjne określenie współrzędnych anten odbiorników System DME/DME umożliwia wyznaczenie pozycji GPS stacji referencyjnej, dzięki czemu odbiornik sta- przez pomiar co najmniej dwóch odległości od radiola- cji może wyznaczyć różnice między zamierzoną tarni będących w zasięgu urządzeń pokładowych sa- pseudoodległością a odległością rzeczywistą. System molotu. Co prawda dostarcza informacji o odległości może być stosowany do precyzyjnej nawigacji obsza- skośnej, ale komputer nawigacyjny w trakcie obliczeń rowej, głównie w operacjach terminalowych (sektory uwzględnia wysokość barometryczną statku powietrz- podejścia i odlotu). nego oraz informacje dotyczące elewacji i współrzęd- nych geograficznych miejsca usytuowania stacji. Czer- POZYTYWY pie je z bazy danych nawigacyjnych. Poza technikami Nawigacja obszarowa oferuje nowe możliwości za- satelitarnymi system DME pozwala na dokładniejsze równo w segmentach trasowych, jak i standardowych wyznaczanie pozycji i jest wykorzystywany podczas trasach dolotu (Standard Instrument Arrival – STAR) precyzyjnej nawigacji obszarowej RNAV 1 (RNP 1). i odlotu (Standard Instrument Departute – SID). Korzy- Planuje się stopniowe wycofywanie VOR z jednocze- ści wynikające z jej wdrożenia to: snym zwiększaniem liczby stacji DME. Mają one być – wykonywanie lotów krótszymi trasami, co przekła- podstawowymi naziemnymi sensorami dla nawigacji da się na oszczędność paliwa; obszarowej (rys. 3). – dowolne konfigurowanie dróg lotniczych; Źródłem danych jest również hiperboliczny system – zmniejszenie liczby naziemnych pomocy radiona- radionawigacji (LOng RAnge Navigation – LORAN- wigacyjnych, tym samym ograniczenie kosztów ich -C), który spełnia wymagania dotyczące dokładności. utrzymania; Stanowi on sieć stacji: głównej (master) i pomocni- – dostosowanie struktury tras dolotowych na lotniska czych. Pracują one w tzw. łańcuszku, dzięki czemu ich i odlotowych z nich do istniejącej infrastruktury nawi- zasięg znacznie się zwiększa i może wynosić nawet do gacyjnej; 2500 km. Większość stacji tego systemu jest zlokalizo- – ograniczenie hałasu w pobliżu lotnisk; wana na terytorium USA, Kandy i w okolicach około- – zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery; biegunowych, gdyż w tych rejonach zastosowanie sys- – zwiększenie dokładności nawigacji, co wpływa temów satelitarnych jest ograniczone. Należy zazna- na powtarzalność trajektorii lotu i pozwala, na przy- czyć jednak, że znajdują się one nie tylko na terytorium kład, unikać przelotów nad obszarami wrażliwymi Ameryki Północnej. akustycznie; Bezwładnościowy system nawigacyjny INS jest jed- – racjonalizacja naziemnej infrastruktury (nakładów nym z podstawowych środków nawigacji dalekiego za- inwestycyjnych, kosztów utrzymania); sięgu. Jest w pełni autonomiczny i pozwala wyznaczyć – możliwość automatycznego wykonania standardo- takie parametry, jak: wej procedury SID/STAR. n

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE Bezpieczeństwo w szkoleniu – system czy asekuracja?

JAK WYNIKA Z WIELOLETNICH OBSERWACJI, KIEROWNICY ZAJĘĆ KWESTIĘ BEZPIECZEŃSTWA PRÓBUJĄ ROZWIĄZAĆ PRZEZ ZAPOZNAWANIE, A RACZEJ ODCZYTYWANIE SZKOLONYM RÓŻNORODNYCH ZAKAZÓW I NAKAZÓW, CZĘSTO NIEZWIĄZANYCH BEZPOŚREDNIO Z SAMYMI ZAJĘCIAMI.

płk rez. dr inż. Aleksander Wrona roces szkolenia bojowego ze względu na wyko- przynajmniej tak jest ono często określane. W mojej Przystywane środki, głównie broń, amunicję i róż- ocenie samo przejście na zawodowstwo nie czyni norodny sprzęt, jest nierozerwalnie związany z ko- z człowieka profesjonalisty. Nikt nie zostaje nim z dnia niecznością zapewniania bezpieczeństwa. Wiele się na dzień. Profesjonalista to m.in. ktoś, kto ma duże o tym mówi i pisze, lecz – w mojej ocenie – szkolenie umiejętności w jakiejś dziedzinie i doskonale wykonuje na ten temat ma charakter bardziej teoretyczny niż swoją pracę1. Skoro więc nazywamy żołnierza profe- praktyczny, a stosowane formy i sposoby zapobiega- sjonalistą, to dlaczego nie traktujemy go jako takiego? nia nieszczęśliwym zdarzeniom nie przystają do rze- W dalszym ciągu, jak w okresie służby z poboru, każ- Autor jest specjalistą czywistości. dego dnia tracimy wiele cennego czasu, by odczytywać Sekcji Metodyki żołnierzom wiele różnorodnych przepisów przed każ- Nauczania Centrum REALIA dymi zajęciami praktycznymi. Szkolenia Wojsk Zapoznawanie szkolonych z warunkami bezpieczeń- Kierownicy zajęć oraz instruktorzy, opracowując Inżynieryjnych stwa jest traktowane często jako próba samousprawie- plany-konspekty bądź plany pracy, korzystają z techni- i Chemicznych. dliwienia się na wypadek, gdyby miało się wydarzyć ki komputerowej i wpisują do nich wszelkie dostępne coś nieoczekiwanego. Niekiedy po wypełnieniu tego przepisy bezpieczeństwa związane z danym tematem. obowiązku osoby funkcyjne czują się wewnętrznie Bywa niekiedy i tak, że zawartość merytoryczna planu- zwolnione z konieczności reagowania na nieprzestrze- -konspektu zajmuje dwie strony, a same warunki bez- ganie tych warunków w dalszej części zajęć. I na tym pieczeństwa – nawet do 17 kartek. Jedynym wytłuma- właśnie polega błąd, ponieważ bezpieczeństwo to nie czalnym powodem takiego podejścia jest obawa osób tylko odczytanie zbioru przepisów, lecz przede wszyst- funkcyjnych przed organami ścigania na wypadek, kim egzekwowanie perfekcyjnego wykonywania gdyby podczas zajęć doszło do nieszczęśliwego zda- wszystkich czynności w każdej godzinie i minucie rzenia. Ona właśnie sprawia, że warunki bezpieczeń- szkolenia. Pamiętajmy, że w zdecydowanej większości stwa do zajęć rozbudowuje się do absurdalnych granic. nieszczęśliwe wypadki, głównie z bronią, to wynik nie- Stosuje się przy tym prostą zasadę: „najważniejsze, że- właściwego wyszkolenia. by było napisane w konspekcie”. Problem jednak tkwi Od kilku lat funkcjonujemy jako armia zawodowa. w tym, że nie jest to metoda szkolenia profesjonalnej Mamy więc do czynienia z profesjonalnym wojskiem, armii, bo tak naprawdę nie o szkolenie tu chodzi, lecz

1 http://sjp.pwn.pl/slownik/2572535/profesjonalista/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 55 SZKOLENIE

o asekurację osób funkcyjnych. Znaczna liczba przepi- mi wybuchowymi, ich magazynowaniem czy trans- sów wynotowanych w konspekcie powoduje, że sam portem. W ten sposób bezpieczeństwa nie zapewni- kierownik zajęć nie jest w stanie ich zapamiętać, więc my, tylko niepotrzebnie dekoncentrujemy szkolonych zazwyczaj je czyta, a czynność ta zabiera nawet do kil- i rozpraszamy ich uwagę. kunastu minut. Można więc sobie wyobrazić, ile czasu Przykładem błędnego interpretowania i omawiania żołnierz traci, jeżeli w ciągu dnia ma trzy różne zajęcia warunków bezpieczeństwa są wszystkie zajęcia ze praktyczne. Nie oceniam tego w skali tygodnia czy szkolenia ogniowego z użyciem amunicji bojowej. Nie- miesiąca. Pomijam też stosowanie zasady „koszt – zależnie od tego, z jakiego rodzaju broni i amunicji efekt”, jeżeli chodzi o druk dokumentów. przewiduje się strzelanie, kierownicy zajęć przepisują Owo odczytywanie nie ma nic wspólnego z bezpie- do planów-konspektów, a następnie przekazują wszyst- czeństwem. Żołnierz zamiast intensywnie szkolić się ko, co w kwestii bezpieczeństwa zapisano w programie przez osiem godzin dziennie, albo stoi w kolejce po strzelań z broni strzeleckiej. Zawarte w tym dokumen- broń lub czeka aż dowiozą środki pozorowania pola cie zapisy są istotne, ale ich charakter jest ogólny, doty- walki, albo wysłuchuje monologu kierownika zajęć na czą bowiem całokształtu działalności szkoleniowej ten temat. Swoją drogą, nie ma chyba nic bardziej nie- związanej ze szkoleniem ogniowym, a każdy żołnierz metodycznego niż takie postępowanie, gdy osoba pro- powinien je znać i przestrzegać ich jak porządku dnia wadząca szkolenie czyta z konspektu zapisy dotyczące w jednostce wojskowej. przestrzegania zasad bezpieczeństwa podczas zajęć. Jeżeli więc w programie zapisano: zabrania się Może to oznaczać tylko jedno – kierownik zajęć bądź strzelać z broni technicznie niesprawnej2, oznacza to, instruktor nie jest do nich przygotowany i nie uświado- że jest to informacja dla wszystkich osób noszących mił sobie, z jakimi zagrożeniami w danych etapach żołnierski mundur i nie odnosi się tylko do zajęć, lecz szkolenia powinien się liczyć i co w związku z tym na- również innych sytuacji. Jeśli dowódca pododdziału ja- leżałoby zrobić. ko kierownik strzelania zakazuje swoim żołnierzom Nadmierna ilość przekazywanych zaleceń doprowa- strzelania z broni technicznie niesprawnej, świadczy to dza tylko do znudzenia żołnierzy, którzy i tak wszyst- o tym, że nie wie, co się dzieje z bronią jego podwład- kiego nie zapamiętają. nych. Niesprawna broń nie powinna się znaleźć na strzelnicy, a jeżeli już tak się stało, ktoś nie dopełnił NIEKONSEKWENCJE swoich obowiązków służbowych. W magazynie pod- Podejmując zagadnienie warunków bezpieczeń- oddziału nie ma przecież miejsca dla broni niespraw- stwa, kierownik zajęć nie musi o wszystkim mówić nej. Każdy żołnierz powinien wiedzieć, w jakim stanie osobiście. Zasadniczą wiedzę powinien wyegzekwo- technicznym jest jego broń. W zależności od sytuacji wać od szkolonych w formie pytań kontrolnych lub przed strzelaniem kierownik może zapytać, na przy- nakazując wykonanie określonej czynności z ich za- kład, czy ktoś ma niesprawną broń? Pomijam, że przed chowaniem. przystąpieniem do tej czynności żołnierz powinien oce- Z chwilą zakończenia części wstępnej zajęć szkoleni nić stan swojej broni i przygotować ją do strzelania. często wysłuchują ponownie tych samych warunków W tym miejscu warto zapytać, czy, przykładowo, za- bezpieczeństwa, tyle tylko że w wykonaniu instrukto- wodowemu kierowcy, a nawet amatorowi powtarza rów. I tak niekiedy kilka razy w ciągu każdego dnia. ktoś codziennie: „zabraniam jeździć niesprawnym sa- Takie podejście nie prowadzi jednak do celu. Naucza- mochodem”. Otóż nie. On powinien o tym wiedzieć, nie tego zagadnienia bowiem to nic innego jak stoso- zanim wydano mu stosowne uprawnienia. Od tej chwi- wanie zasady – najpierw nauczyć i wyrobić nawyki, li ponosi odpowiedzialność za swoje czyny. Tak jest później sprawdzić i ocenić, a następnie wymagać i bez- w każdej innej dziedzinie życia w cywilu. Przecież gór- względnie rozliczać z wszelkich odstępstw. nika strzałowego, który codziennie wykorzystuje Na marginesie wspomnę, że nasze pododdziały, któ- w pracy materiał wybuchowy, nikt każdego dnia przed re w ramach przygotowania do działań w Afganistanie wejściem do windy nie poucza, co i jak ma robić, aby wyjeżdżały na miesięczne ćwiczenia do Wielkiej Bry- pod ziemią było bezpiecznie. Czym więc się różni od tanii, tylko w pierwszym dniu pobytu uczestniczyły niego żołnierz? Czy rzeczywiście jest tak mało inteli- w zajęciach poświęconych zapoznawaniu ze sprzętem gentny? Swoją drogą, każdy żołnierz powinien mieć i wszelkimi zagadnieniami dotyczącymi bezpieczeń- stosowne uprawnienia – certyfikat dopuszczający do stwa. Od tego dnia nikt nigdy do tego nie wracał, aż do bezpiecznego posługiwania się bronią, czyli swoim na- ostatniego dnia szkolenia. Każdy żołnierz świadomie rzędziem pracy. Należałoby również prawnie usankcjo- brał za siebie odpowiedzialność. nować przypadek, gdy posiadacz takiego uprawnienia Udzielając wskazówek o bezpieczeństwie, należy dopuszcza się łamania zasad bezpieczeństwa. Wów- się koncentrować na tym, co rzeczywiście będzie czas powinien być zawieszony jego kontakt z bronią, wykonywane. Jeżeli treścią zajęć jest, na przykład, a to z kolei musi się wiązać z utratą części uposażenia sporządzenie zapalnika lontowego, nie widzę potrze- do chwili ponownego zaliczenia egzaminu. Uczmy by, by mówić o wszystkim, co wiąże się z materiała- żołnierzy odpowiedzialności. Po to między innymi

2 Por. Program strzelań z broni strzeleckiej. Sygn. Szkol. 857/2012, Warszawa 2012, s. 30.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

w cytowanym programie zapisano: Każdy żołnierz od- mu więc służy wygłaszanie takich tekstów na każdej powiada za swoje postępowanie w zakresie przestrze- strzelnicy, w każdych warunkach i w każdej sytuacji, gania warunków bezpieczeństwa3. Nikt nie powinien nawet podczas strzelania z karabinka sportowego? Za- mieć wątpliwości, że zapisy programu strzelań dotyczą pominamy niekiedy, że w każdym obiekcie szkolenio- prowadzenia ognia w różnych warunkach i sytuacjach wym, w tym także na strzelnicy, żołnierz powinien oraz na wszystkich możliwych strzelnicach, głównie po- przygotowywać się do samodzielnego i odpowiedzial- ligonowych. Czy nie jest więc kompromitacją dla kie- nego wykonywania zadań w najbardziej złożonych sy- rownika strzelania, który głosi strzelającym, że zabrania tuacjach. im prowadzenia ognia do schronów, w sytuacji gdy strzelanie odbywa się na strzelnicy pistoletowej bądź ka- UCZYĆ ODPOWIEDZIALNOŚCI rabinowej, na której w strefie strzelań nie ma żadnego Na zakończenie chciałbym podkreślić, że przysło- schronu? Przecież żołnierz to też człowiek, który potra- wiowym gadaniem i czystym asekuranctwem bezpie- fi wyciągać wnioski. czeństwa podczas używania broni i sprzętu wojskowe- Co ma zrobić szkolony, któremu zakazuje się strzela- go nie poprawimy w profesjonalnej armii. Bezpieczeń- nia niesprawną amunicją lub niezgodną z typem broni, stwo to wyszkolenie! Dotyczy to każdego żołnierskiego jeżeli w punkcie amunicyjnym otrzymał naboje załado- działania, nie tylko kontaktu z bronią. Żołnierzowi nic wane do magazynka? Ma go rozładować i sprawdzić nie pomoże codzienne przypominanie: „pokonując te- amunicję? Jaka jest w takim razie rola kierownika ren, trzeba uważać na nierówności” albo „czołgając się, punktu amunicyjnego? To przecież jego obowiązek, by uważać na kamyczki w trawie”. On tego musi się na- przed wydaniem sprawdzić stan amunicji i czy jest uczyć i robić to dobrze bez przypominania. Jest prze- zgodna z warunkami danego strzelania. Jeżeli podczas cież zawodowcem i nikt tego nie powinien robić lepiej strzelania wykorzystuje się tylko jeden rodzaj amunicji, niż on. Szkoda tylko, że żaden z dokumentów normują- to raczej trudno się pomylić lub wydać amunicję nie- cych szkolenie zawodowej armii nie precyzuje jedno- zgodną z typem uzbrojenia. Mimo to kierownicy strze- znacznie drogi do zapewnienia bezpieczeństwa w szko- lań twardo recytują wirtualne zakazy. Ale gdzie się ma- leniu oraz roli osób funkcyjnych, ponieważ bezpieczeń- ją nauczyć właściwego postępowania i z czego czerpać stwo staje się problemem dowódców i kierowników wzorce, skoro tego właśnie uczą się jako kandydaci na zajęć, nie zaś samych żołnierzy – profesjonalistów. Ofi- oficerów i podoficerów w wyższych uczelniach woj- cerowie i podoficerowie kultywują tradycje wyniesione skowych i szkołach podoficerskich. z uczelni wojskowych i szkół podoficerskich, polegają- Poza zakazami, o których była mowa, program strze- ce na codziennym powtarzaniu tych samych przepisów lań definiuje również sytuacje, w których należy prze- ogólnych, co z jednej strony służy maskowaniu luk rwać strzelanie. W całości są one przepisywane do każ- w wyszkoleniu, z drugiej zapewnia psychiczny spokój dego planu-konspektu zajęć i równie ochoczo wygła- i parasol ochronny prowadzącym zajęcia. W profesjo- szane przez kierowników strzelań niezależnie od tego, nalnej armii jest to droga donikąd. w jakim obiekcie zajęcia są prowadzone i z użyciem ja- W dziedzinie bezpiecznego posługiwania się bronią kich środków ogniowych. Zgodnie z treścią tych zapi- pewną alternatywę stanowi system szkolenia opierają- sów strzelanie przerywa się w przypadku utraty: łącz- cy się na praktycznym stosowaniu czterech zasad, nazy- ności z kierownikiem strzelania, orientacji w terenie wanych w skrócie BLOS, co w rozwinięciu odczytuje przez strzelającego, łączności ze schronami, w których się jako: broń, lufa, otoczenie, spust. Te cztery słowa za- znajdują się ludzie itd.4. Każda z tych sytuacji może stępują całe strony wszelkich zakazów i nakazów. Jest to wystąpić jedynie w określonych okolicznościach i wa- system prosty, skuteczny i rozpowszechniony w wielu runkach poligonowych. Strzelający może utracić orien- armiach. W naszym środowisku mamy również kilku tację, gdy na przykład się przemieszcza czy znajduje instruktorów wyszkolonych w tym systemie, wśród nich w wozie bojowym, a zadanie wykonuje w warunkach kpt. Włodzimierza Kopcia z poznańskiego centrum ograniczonej widoczności. Czy może ją natomiast utra- szkolenia. Pierwsze próby jego upowszechnienia na cić w środku dnia na strzelnicy pistoletowej, kiedy cele szczeblu wojsk lądowych podjęto w 2009 roku. Rok są w odległości 10–15 m, głębokość strefy ognia wyno- później rozkazem ówczesnego dowódcy wojsk lądo- si 25 m, a kierownik strzelania znajduje się kilka kro- wych rozpoczęto szkolenie instruktorów na potrzeby ków obok? Jeżeli tak, to raczej błąd psychologa do- jednostek wojskowych. Szybko jednak o nim zapomnia- puszczającego kandydata do służby wojskowej. To sa- no. Tak długo więc, jak długo problematyka ta nie znaj- mo dotyczy strzelania choćby z karabinka, kiedy dzie się w centrum zainteresowania instytucji odpowie- żołnierz leży na stanowisku ogniowym, mając określo- dzialnej za wytyczanie kierunków szkolenia wojsk, isto- ny kierunek strzelania. Trudno wówczas mówić o utra- ta bezpieczeństwa będzie się zamykać w przepisywaniu cie łączności strzelającego z kierownikiem strzelania, i odczytywaniu postanowień instrukcyjnych, zamiast która polega na utrzymywaniu kontaktu wzrokowego w udokumentowanym wyszkoleniu i świadomej odpo- oraz wykonywaniu komend wydawanych głosem. Cze- wiedzialności każdego żołnierza. n

3 Ibidem, s. 29. 4 Ibidem, s. 31.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 57 SZKOLENIE Do szpiku kości

W MEDYCYNIE RATUNKOWEJ, A TAKŻE MEDYCYNIE POLA WALKI OD KILKUNASTU LAT DUŻE ZAINTERESOWANIE BUDZI INFUZJA DOSZPIKOWA. UWAŻA SIĘ, ŻE MOŻE ONA BYĆ ALTERNATYWĄ DLA DOSTĘPU NACZYNIOWEGO (ŻYLNEGO).

kpt. lek. Grzegorz Lewandowski ierwsze próby wykorzystania jamy szpikowej ko- niego zagrożenia życia, gdy nie jest możliwy dostęp Pści do podania leku przeprowadzono w 1834 ro- dożylny. ku. Jako miejsce przetoczenia krwi zaproponowano Badania przeprowadzone w wielu ośrodkach ją w 1922 roku. Diagnostycznego nakłucia jamy do- wskazują, że czas uzyskania stężenia terapeutyczne- konał w 1927 roku rosyjski lekarz wojskowy Arinkin go leku w osoczu po podaniu go przez jamę szpiko- Michaił Innokientjewicz. W tym samym czasie pre- wą jest porównywalny z tym po wprowadzeniu go kursorem tego zabiegu w Polsce był wybitny le- przez żyłę centralną. Oczywiście ta druga metoda Autor jest wykładowcą karz – profesor Tadeusz Tempka. Pierwsze jednak jest stosowana wyłącznie w wyspecjalizowanych od- Cyklu Interny Polowej przetoczenie krwi przez jamę szpikową mostka prze- działach, przy czym kaniulację (cewnikowanie) na- Wydziału Dydaktycznego prowadzono dopiero w roku 1940. czyń wykonuje się codziennie w każdym szpitalnym w Wojskowym Centrum W czasie II wojny światowej infuzję doszpikową oddziale. Kształcenia wykorzystywano w medycynie wojskowej jako alter- W sytuacji zagrożenia życia na polu walki, a także Medycznego. natywę dla dostępu naczyniowego. Dziś, gdy wciąż w środowisku cywilnym, w razie utrudnionej kaniu- towarzyszy nam groźba zamachu terrorystycznego, lacji naczyń, infuzja doszpikowa zyskuje na znacze- w wyniku którego w jednym miejscu i czasie zarów- niu i może decydować o przeżyciu rannego żołnierza no liczba poszkodowanych, jak i charakter stwier- lub cywila. Zabieg wykonuje się według ściśle okre- dzonych obrażeń będą porównywalne z występują- ślonych wskazań przedstawionych na rysunku. cymi do tej pory w działaniach wojennych, znajo- mość tej techniki ratującej życie może mieć ogromne ZESTAWY znaczenie. DO WKŁUĆ DOSZPIKOWYCH Współczesna medycyna pola walki zwraca szcze- WKŁUCIE DOSZPIKOWE gólną uwagę na krwawienia oraz zaburzenia czynno- Dostęp śródkostny (intraosseous) jest zabiegiem ści oddechowych jako podstawowe zagrożenia utraty ratującym życie, rekomendowanym przez Amery- zdrowia, a także przyczyny ewentualnych zgonów. kańskie Towarzystwo Kardiologiczne (American Czasy II wojny światowej udowodniły, że krwotok Council of Learned Societies – ACLS), Polską Radę z ran jest głównym powodem śmierci żołnierzy. Dla- Resuscytacji (Polish Resuscitation Council – PRC) tego też zastosowanie znalazła staza taktyczna – tor- oraz Europejską Radę Resuscytacji (European Resu- niquet. Wykorzystując ją, można skutecznie po- scitation Council – ERC). Zastosowanie wkłucia do- wstrzymać krwawienie. Zranienia klatki piersiowej, szpikowego jest uzasadnione w sytuacji bezpośred- oprócz krwotoków, prowadzą jednak do zaburzeń

58 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

W działaniach wojennych znajomość technik ratujących życie może mieć ogromne znaczenie. ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 59 SZKOLENIE

Niepowodzenie Wstrząs kaniulacji hipowolemiczny naczyń względny obwodowych i bezwzględny

Stan Utrudniona po rozległych kaniulacja oparzeniach naczyń obwodowych WSKAZANIA DO ZASTOSOWANIA Zatrzymanie czynności serca i resuscytacja dorosłych, jeśli w ciągu 2 pierwszych INFUZJI minut od rozpoczęcia resuscytacji nie można Wstrząs uzyskać dostępu DOSZPIKOWEJ anafilaktyczny donaczyniowego – dożylnego

Opracowanie własne. ZESTAWY DO WKŁUĆ DOSZPIKOWYCH

Zestaw igieł doszpikowych Zestaw typu B.I.G. F.A.S.T.1.

(Bone Iniection Gun) ma we- (First Access for Shockand Trauma 1) został specjalnie wnętrzny system mechanicz- zaprojektowany do wykonania zabiegu infuzji donaczy- ny wykorzystujący spręży- niowej przez jamę szpikową rękojeści mostka. Jest nę, której zadaniem jest wyposażony w samoprzylepną płytkę ze specjalnym „wystrzelenie” otworem na wkłucie igły oraz charakterystyczną prowadnicę, na końcu której znajduje się wieniec igieł pozwalający ufiksować igłę w skórze z central- ną igłą biopsyjną. Igła biopsyjna w tym zestawie jest plastikową rurką z metalową końcówką przypomina- jącą wkład do długopisu. Po jej wystrzeleniu to wła- śnie ta metalowa końcówka, czyli portal kostny, zagłę- igły z dużą siłą. Gdy przysta- bia się w rękojeść mostka na głębokość 0,5–0,6 cm wi się zestaw do określonego przy grubości rękojeści w granicach 1,2 cm. Portal punktu ludzkiego ciała, igła zo- kostny chroni specjalna kopuła z rzepem. staje wystrzelona i ufiksowana w tkance kostnej w jamie szpikowej. W zależności od lokalizacji wkłucia (kość piszczelowa – okolica guzowatości kości piszczelowej i nad kostką przyśrodko- wą, kość promieniowa – koniec dalszy, głowa kości ramiennej) głębokość, na którą ma zostać wbita igła, reguluje specjalna na- sadka. Zalety użycia igły tego typu to największa liczba możli- wych lokalizacji wkłucia: kończyny górne – kość promieniowa i głowa kości ramiennej; kończyny dolne – okolica guzowatości i kostki przyśrodkowej oraz czas wykonania wkłucia – poniżej kilku sekund. Dodatkowym atutem jest wielkość igły i prosty mechanizm działania. Mankamentem jest natomiast słabe jej zabezpieczenie przed przypadkowym wystrzeleniem.

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

Zestaw igieł doszpikowych oddychania i choć mają skomplikowaną etiologię, najczęściej udaje się je zaopatrzyć z użyciem igieł de- EZiO G3 kompresyjnych lub typowych opatrunków przezna- jest zestawem półautomatycznym. Budową przypomina czonych do użycia tylko w przypadku tych urazów. wiertarkę, która ma napęd akumulatorowy wielokrotnego W sytuacji wstrząsu krwotocznego (hipowole- użycia (akumulator pozwala wykonać od 1000 do 3000 micznego), gdy uzyskanie dostępu naczyniowego wkłuć). Napęd o budowie wiertarki jest niezbyt wygodny nie jest możliwe, jedyną procedurą, którą należy za- i poręczny, a przy tym ma znaczne rozmiary i masę własną. O ile igłę typu B.I.G. lub N.I.O. możemy umieścić w bocznej stosować, jest wkłucie doszpikowe z jednoczesną ra- kieszeni munduru lub nawet kilka sztuk przechowywać tunkową płynoterapią dawkami o małej objętości. w plecaku, o tyle zestawu EZiO G3 już nie. Ale to nie Aby uzyskać dostęp doszpikowy, należy zastoso- wszystkie mankamenty. EZiO wać igły infuzyjne specjalnego przeznaczenia. nie ma igieł zintegrowanych z napędem. Producent W zależności od urazu i miejsca obrażenia są uży- przewiduje w zestawach wane następujące zestawy igieł doszpikowych: trzy rozmiary igieł – dla B.I.G., N.I.O., FAST1. oraz EZiO G3. dzieci, dorosłych i dla po- Podczas działań bojowych najczęściej dochodzi szkodowanych szczególnie do obrażeń kończyn dolnych, a krwotoki z nich są umięśnionych. Specjalnie wyprofilowana końcówka zaopatrywane między innymi z użyciem torniquetu. pasuje idealnie do na- Zwykle prowadzą one do wstrząsu hipowolemiczne- magnesowanego koń- go, który zagraża bezpośrednio życiu. W sytuacji cowego odcinka napę- obrażeń w obrębie kończyn dolnych wykorzystanie du wiertarki. Aby doko- nać wkłucia, należy igłę zestawu B.I.G. lub N.I.O. nie jest możliwe, dlatego wyjąć z jałowego opako- często jedynym miejscem ewentualnej infuzji śród- wania i nałożyć na koń- kostnej jest mostek klatki piersiowej, którą w miarę cówkę napędu. Używając dobrze chroni kamizelka kuloodporna. igły B.I.G. lub N.I.O., nie wyko- Zestawy typu B.I.G., N.I.O., EZiO G3 oraz nuje się tylu czynności. Trzeba tylko się skupić na wyjęciu zestawu z ja- F.A.S.T.1 są prostymi i łatwymi w obsłudze igłami, łowego opakowania, przystawieniu igły do okolicy anato- które zapewniają w czasie od kilku do kilkudziesię- micznej i jej wstrzeleniu. Dodatkowym wyposażeniem EZiO ciu sekund dostęp donaczyniowy przez jamę szpiko- G3 są: stabilizator igły, który zapobiega jej przemieszcze- wą. O ich zaletach stanowią sterylne igły jednorazo- niu, łącznik z zaworem zwrotnym i przyłączem luer lock oraz charakterystyczne opaski, którymi oznakowuje się po- wego użytku, wyposażenie dodatkowe, czyli bagnet szkodowanych (pacjentów po wkłuciu). Opaski te mają in- do usunięcia igły infuzyjnej (w F.A.S.T.1.), oraz stany kolor niż służące do segregacji poszkodowanych. Wkłu- bilizator i łącznik w zestawie EZiO G3. Stosuje je cie doszpikowe z wykorzystaniem tego zestawu wykonuje wykwalifikowany personel medyczny w wojsku, się w tym samych anatomicznych miejscach, które wymie- a także pracownicy Państwowego Ratownictwa Me- niono w odniesieniu do zestawów B.I.G. i N.I.O. dycznego. Są one przykładem wykorzystania zaawansowanych technik ratujących życie we współ- czesnej medycynie pola walki.

NA CO DZIEŃ Zestaw igieł Wojskowe Centrum Kształcenia Medycznego od doszpikowych N.I.O. kilku lat szkoli lekarzy i ratowników medycznych w zaawansowanych technikach ratujących życie, (New Intraosseous Device) ma wewnętrzną sprę- żynę wystrzeliwującą igłę. Dzięki temu mechani- w tym w infuzji śródkostnej. Kurs na temat wkłucia zmowi jest podobny do zestawu B.I.G. Istotną doszpikowego jest prowadzony w Cyklu Interny Po- różnicą, wpływającą na walory użytkowe, lowej WCKMed. Jest to przykład oferty szkolenio- jest lepsza stabilizacja igły przed wej o tematyce nawiązującej bezpośrednio do po- wkłuciem w okolicy anatomicz- ważnych problemów medycznych dotyczących nej ludzkiego ciała oraz po- dwójny system zabezpiecza- poszkodowanych żołnierzy. jący przed niekontrolowa- Infuzja śródkostna, rekomendowana przez nym wystrzeleniem igły. takie ośrodki medyczne, jak: ACLS, PRC i ERC, pozwala na dostęp doszpikowy w stanie zagrożenia życia, gdy dostęp naczyniowy jest znacznie utrudniony lub niemożliwy. Jest to bezpieczna procedura zabiegowa – za- awansowana technika ratująca życie. Wkłucie doszpikowe może być wykonane zgodnie z zasadami aseptyki i antyseptyki w określonych warunkach pola walki i na niższych poziomach ewakuacji medycznej. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 61 SZKOLENIE Wsparcie informacyjne artylerii

NOWE ZDOLNOŚCI RAŻENIA WOJSK RAKIETOWYCH I ARTYLERII SĄ POWIĄZANE Z MOŻLIWOŚCIAMI ROZPOZNANIA OBIEKTÓW W GŁĘBI UGRUPOWANIA PRZECIWNIKA. DOKŁADNOŚĆ I TERMINOWOŚĆ POZYSKANIA INFORMACJI O CELACH PRZEZNACZONYCH DO RAŻENIA TO JEDNO Z NAJWAŻNIEJSZYCH ZADAŃ NIE TYLKO ARTYLERZYSTÓW.

płk dr Jarosław Kraszewski ojska rakietowe i artyleria (WRiA) wkraczają doskonalenia rzemiosła przez zwiadowców, artylerzy- Ww etap wdrażania nowego sprzętu wojskowego stów i łącznościowców2. Czynią to każdego roku. (SpW), który poprawi ich zdolności do oddziaływania ogniowego na ważne obiekty w głębi ugrupowania ROZPOZNANIE I OGIEŃ przeciwnika. Pojawienie się w strukturach organizacyj- Główne przedsięwzięcie szkoleniowe, przybliżające nych pułków artylerii i dywizjonów brygad ogólnowoj- tę tematykę, to coroczne zgrupowanie pododdziałów skowych nowych haubic samobieżnych (typu ciężkiego dowodzenia i rozpoznania pułków artylerii organizo- Autor jest szefem – gąsienicowych oraz lekkiego – kołowych), mogących wane przez Zarząd WRiA (ZWRiA) Inspektoratu Zarządu Wojsk oddziaływać na cele oddalone nawet o 40 km od stano- Wojsk Lądowych Dowództwa Generalnego Rodzajów 1 Rakietowych i Artylerii wisk ogniowych , daje nowe możliwości podczas orga- Sił Zbrojnych (DGRSZ). Od 2014 roku oprócz artyle- w Inspektoracie Wojsk nizowania systemu rażenia w działaniach bojowych na rzystów biorą w nim udział wysunięci nawigatorzy na- Lądowych DGRSZ. współczesnym polu walki. prowadzania lotnictwa z wojsk lądowych i wojsk spe- W środowisku działań połączonych pozyskiwanie cjalnych (Joint Terminal Attack Controller – JTAC), i analizowanie informacji oraz ich dystrybucja to dome- zwiadowcy z 18 Pułku Rozpoznawczego, obsługa stacji na nie tylko pododdziałów rozpoznania ogólnowojsko- radarowej z Morskiej Jednostki Rakietowej (MJR) wego. Wprowadzenie nowych sensorów rozpoznaw- 3 Flotylli Okrętów, dwa samoloty F-16 z 3 Skrzydła czych (przede wszystkim systemów rozpoznania obra- Lotnictwa Taktycznego, Centralna Grupa Taktycznego zowego), digitalizacja procesu dzielenia się informacją Zespołu Kontroli Obszaru Powietrznego (CG TZKOP) rozpoznawczą (odbiór jej w czasie zbliżonym do rze- z 1 Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych, Zespół Zada- czywistego) oraz perfekcyjne przygotowanie podod- niowy z Centrum Doktryn i Szkolenia (CDiSz)3 oraz działów średniego i dalekiego rozpoznania to elementy słuchacze kursów prowadzonych w Akademii Obrony środowiska operacyjnego, które wpływają na potrzebę Narodowej (AON) i podchorążowie artylerzyści z Wyż-

1 Obecnie możliwe jest już strzelanie z haubic kalibru 155 mm z lufą długości 52 kalibrów na odległość nawet 82 km. Zdolność taką mają pociski Vulcano GLR. 2 W zgrupowaniu takim bierze udział średnio około 1600 żołnierzy i 500 jednostek sprzętu różnego typu (z 5, 11 i 23 Pułku Artylerii). 3 Do przeprowadzenia eksperymentu z dywizjonowym modułem ogniowym Regina (haubice Krab kalibru 155 mm), którego celem była weryfikacja założeń teoretycznych zawartych w nowo opracowanym podręczniku użycia pododdziałów artylerii samobieżnej wyposażonych w haubice Krab i Kryl.

62 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

szej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych (WSOWLąd). czonych do rażenia oraz podczas wykonywania zadań W 2015 roku w przedsięwzięciu tym uczestniczyli tak- ogniowych; analizowania obrazu z BSP transmitowa- że artylerzyści z USA, Litwy, Słowenii i Korei Połu- nego w czasie rzeczywistym, w kontekście wyboru dniowej. obiektów do rażenia przez dywizjon artylerii; współ- Głównym założeniem tegorocznego zgrupowania działania z JTAC wojsk lądowych i wojsk specjalnych było zasilanie informacyjne stanowiska dowodzenia w przypadku wzywania ognia z pola walki (Call For dywizji, pułku i dywizjonu artylerii w ramach połą- Fire – CFF); współdziałania systemu rozpoznania obra- czonego wsparcia ogniowego dzięki integracji tech- zowego oraz radiolokacyjnego pododdziałów WRiA nicznych środków rozpoznania, w tym bezzałogo- z wykorzystaniem stacji radarowej Morskiej Jednostki wych statków powietrznych (BSP), radiolokacyjnego Rakietowej. zestawu rozpoznania artyleryjskiego (RZRA) Liwiec l Doskonalić: zastosowanie radiolokacyjnego zesta- oraz artyleryjskich przyrządów dalmierczo-rozpo- wu rozpoznania artyleryjskiego Liwiec w systemie roz- znawczych (APDR), pracujących w systemie łączno- poznania dywizjonu artylerii podczas oddziaływania ści cyfrowej (dystrybucja informacji rozpoznawczych na środki ogniowe (artyleryjskie) przeciwnika; współ- w czasie maksymalnie zbliżonym do rzeczywistego) – działanie ze śmigłowcami w czasie rozpoznania po- rysunek. wietrznego prowadzonego na korzyść dywizjonów ar- Przyjęte założenie wynika z wymogów operacji po- tylerii podczas zwalczania obiektów w oddaleniu od li- łączonej, podczas której poszczególne jej komponenty nii styczności wojsk. (rodzaje sił zbrojnych), mające zróżnicowane zdolności l Zgrywać: relacje dowodzenia i kierowania ogniem i możliwości4, łączą się na zasadzie wzajemnego wspo- między stanowiskami dowodzenia pułku i dywizjonów magania prowadzącego do osiągnięcia celu operacji. w czasie zintegrowanego wsparcia ogniowego działań Potwierdzają to również rozważania prof. T. Kotarbiń- bojowych dywizji. skiego, który uważał, że działając trzeba umieć scalać l Sprawdzać: funkcjonowanie zautomatyzowanego czynności składowe w całość jak najprzydatniejszą do zestawu kierowania ogniem (ZZKO) Topaz podczas celu, a integracja działań to jest właśnie takie scalanie. zasilania informacyjnego realizowanego przez różne Winno się przede wszystkim włączyć do całości wszyst- sensory mające możliwość transmisji danych w czasie kie elementy niezbędne […]5. zbliżonym do rzeczywistego. Trzeba również stwierdzić, że współczesne i przyszłe Osiągnięcie przedstawionych celów pozwalało uzy- operacje mają wiele cech charakterystycznych. Do naj- skać efekt końcowy szkolenia. Opracowano procedury ważniejszych należy zaliczyć: integrację działań, sie- planowania, wykonywania i oceny skutków zadań tak- ciocentryzm, wielowymiarowość, równoczesność, nie- tycznych i ogniowych na stanowisku dowodzenia (SD) liniowość, malejącą liczbę sił w stosunku do wzrastają- dywizji ogólnowojskowej oraz pułku i dywizjonu arty- cego obszaru działania, ogniskowość, precyzję lerii. Natomiast SD pułku artylerii przygotowano do re- i asymetrię6. Na szczególną uwagę zasługuje sieciocen- alizacji przedsięwzięć związanych z zarządzaniem tryzm7, który jako idea działania, dzięki zastosowaniu środkami rozpoznania i ogniowymi w działaniach bo- na dużą skalę nowoczesnych systemów zdobywania jowych dywizji. i przesyłania informacji oraz zarządzania nią stał się wyznacznikiem efektywnego osiągania celów działań EKSPERYMENT zbrojnych. Sieciocentryzm umożliwia orientowanie się Ważnym przedsięwzięciem tegorocznego zgrupowa- w sytuacji na bieżąco podczas występujących zmian nia było przeprowadzenie, wspólnie z Centrum Dok- w jej rozwoju, a ponadto pozwala racjonalnie zarządzać tryn i Szkolenia (CDiSz) oraz AON, eksperymentu nt.: posiadanym potencjałem w osiąganiu celu działań Zasady prowadzenia działań taktycznych przez dywi- zbrojnych8. zjon artylerii samobieżnej na bazie dywizjonowego Do tak sformułowanego założenia przyjęto następu- modułu ogniowego REGINA. Jego celem była weryfi- jące cele: kacja założeń teoretycznych zawartych w nowo opraco- l Uczyć zasad: wykorzystania bezzałogowych stat- wanym Podręczniku działań taktycznych pododdziałów ków powietrznych FlyEye w różnych warunkach tere- artylerii (KRAB, KRYL, REGINA). Do praktycznej we- nowych do rozpoznania obiektów przeciwnika wyzna- ryfikacji przedstawionych hipotez powołano Zespół

4 W terminologii sojuszniczej funkcjonuje pojęcie plug-in, które oznacza, że poszczególne RSZ przygotowują swoje jednostki do operacji połączo- nej w zależności od jej charakteru i rozmachu. Suma zdolności i możliwości tak przygotowanych jednostek (funkcjonujących w strukturze sił po- łączonych) przyczynia się do osiągnięcia efektu synergii. Należy podkreślić, że nabiera to szczególnego znaczenia podczas rozpatrywania operacji połączonej w ujęciu: strukturalnym, funkcjonalnym i mentalnym. T. Rubaj: Artyleria we współczesnym środowisku operacyjnym. Rozprawa habilitacyjna. AON, Warszawa 2013, s. 35. 5 T. Kotarbiński: Traktat o dobrej robocie. Wrocław 1975, s. 186. 6 T. Rubaj: Artyleria we…, op.cit., s. 47. 7 Sieciocentryzm – to wyznacznik, którego ideą jest zespalanie możliwości i efektów działania wszystkich uczestników, by osiągnąć zakładany cel główny. 8 J. Wołejszo: Operacje w środowisku sieciocentrycznym. www.mw.mil.pl/zasoby/.../XVII%20Automatyzacja%20Dowodzenia.doc/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 63 SZKOLENIE

WIĘZI INFORMACYJNE W UJĘCIU AUTONOMICZNYM I SIECIOCENTRYCZNYM

Użycie sił i środków RSZ oddzielnie Integracja RSZ jako całości pełna samowystarczalność połączona współzależność

Element rozpoznawczy

Element decyzyjny

Platforma Źródło: Net-Centric rażąca Environment, Joint Functional Concept. Viersion 1.0, April 2005, Department of Defense USA, s. 19. SYNERGIA SYNERGIA

Ekspercki9, który wraz z Grupą Eksperymentowania10 Wspólne dwutygodniowe szkolenie pozwoliło na przeprowadził wiele warsztatów roboczych, by doko- dopracowanie procedur związanych z zasilaniem in- nać korekty podręcznika i wprowadzić poprawki mery- formacyjnym stanowisk dowodzenia szczebla dywizja toryczne oraz opracować ostateczny projekt struktury – brygada ogólnowojskowa. Obecna architektura roz- organizacyjno-etatowej wraz z tabelą należności, mieszczenia różnych sensorów umożliwia realizację z uwzględnieniem zadań i przeznaczenia dywizjonowe- wsparcia ogniowego w wymiarze połączonym, w któ- go modułu ogniowego (dmo) Regina. rym WRiA odgrywają kluczową rolę. Podkreślić trze- Dodatkowo zweryfikowano potrzeby odnoszące się ba także, że takie przedsięwzięcia szkoleniowe są do nowelizacji specjalistycznych regulaminów, instruk- okazją do wymiany doświadczeń między różnymi ro- cji i poradników WRiA, wynikające z wprowadzenia do dzajami wojsk. Skutkuje to wzajemnym zrozumie- wyposażenia pododdziałów nowoczesnego artyleryj- niem funkcji rozpoznania artyleryjskiego i ogólno- skiego sprzętu wojskowego. wojskowego, co stanowi podstawę osiągania synergii Ważnym punktem dyskusji toczących się w trakcie w działaniach bojowych. warsztatów były propozycje sposobów wykorzystania Wyniki eksperymentu natomiast będą przedmiotem możliwości taktycznego działania, jak również sposo- dalszych dociekań. Ponadto artylerzyści mogli się za- bów realizacji zadań ogniowych. Jednym z istotnych poznać z nowym podejściem do wykorzystania bojo- efektów omawianego eksperymentu jest potwierdzenie wego takiego środka walki, jakim jest haubica Krab. konieczności włączenia systemu kierowania ogniem dy- Jej możliwości, w połączeniu z systemem kierowania wizjonu/pułku/brygady w system dowodzenia i zarzą- ogniem zasilanym informacjami z nowoczesnych sen- dzania informacją na szczeblu ZT/ZO, który pozwoli na sorów rozpoznawczych, mogą zrewolucjonizować po- błyskawiczny transfer danych o celach do komórki S2 dejście do sposobów użycia WRiA w przyszłych dzia- dywizjonu w czasie rzeczywistym. Spowoduje to na- łaniach bojowych, szczególnie w kontekście połączo- tychmiastową reakcję ogniową oraz obserwację i ocenę nego wsparcia ogniowego podczas działań o wysokim skutków ognia (Battle Damage Assessment – BDA). poziomie intensywności. n

9 W skład Zespołu Autorskiego wchodzą przedstawiciele: ZWRiA, CDiSz, AON, WSOWLąd, CSAiU oraz wszystkich pułków artylerii, a także szefostw WRiA dywizji i brygad. 10 Utworzona na bazie 11 Pułku Artylerii. Obecnie prowadzi badania eksploatacyjno-wojskowe z dywizjonowym modułem ogniowym Regina.

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE Specyficzne środowisko walki

OSTATNIO OBSERWUJE SIĘ ZWIĘKSZONE ZAINTERESOWANIE ŚWIATOWYCH POTĘG MILITARNYCH REJONAMI PODBIEGUNOWYMI, ZWŁASZCZA ZNAJDUJĄCYMI SIĘ TAM BOGACTWAMI NATURALNYMI. Z TEGO TEŻ WZGLĘDU JEST WIELCE PRAWDOPODOBNE, ŻE W PRZYSZŁOŚCI MOGĄ ONE STAĆ SIĘ TEATREM DZIAŁAŃ ZBROJNYCH.

płk rez. Tomasz Lewczak

iedzę o nim powinno się zdobywać, wykorzy- Response ’16”, które odbędą się w lutym i marcu Wstując doświadczenia żołnierzy z państw leżą- 2016 roku w Norwegii i Szwecji. cych w rejonach podbiegunowych. Przykładem jednego z nich, położonego w znacznej części za kręgiem ZNAMIONA SPECYFICZNOŚCI polarnym, jest Norwegia. W tych krajach należałoby Norweska kompania zmechanizowana składa się także prowadzić jak najwięcej szkoleń oraz kursów z plutonu dowodzenia, plutonu czołgów (Leopard i ćwiczeń (taktycznych z wojskami, dowódczo-sztabo- 2A5) oraz dwóch plutonów zmechanizowanych wych wspomaganych komputerowo, reagowania kry- (CV90). Norwegowie uważają, że taka struktura po- Autor jest starszym zysowego itp.). zwala na tworzenie mieszanego ugrupowania bojowe- specjalistą Przebieg szkolenia pododdziałów sił zbrojnych tego. Poza tym jest to rozwiązanie korzystniejsze niż w Oddziale Szkolenia go państwa, prowadzonego w ekstremalnie niskich ugrupowanie jednorodne, gdyż nie wymaga przydzie- Międzynarodowego temperaturach z takich dziedzin, jak: taktyka, wspar- lania dodatkowych pododdziałów. Zapewnia także Inspektoratu Szkolenia DGRSZ. cie bojowe, zabezpieczenie logistyczne i medyczne, zorganizowanie skuteczniejszego systemu ognia oraz łączność, nawigacja, zagrożenia lawinowe itp., jest bardziej manewrowy charakter działań. Na wykony- na tyle interesujący, że wymaga rozpowszechnienia. wanie zadań taktycznych w zimie wpływają warunki Arktyczny klimat wcale nie przeszkadza Norwegom meteorologiczne oraz ukształtowanie terenu. Sprawia w tego typu działaniach – wprost przeciwnie, zajęcia to, na przykład, że niezbędnym elementem wyposaże- prowadzi się tam w urozmaicony sposób. nia dowódców na wszystkich szczeblach dowodzenia, Zdobyta na ten temat wiedza będzie użyteczna oprócz zwykłych map, są tzw. mapy lawinowe. Wa- zwłaszcza dla żołnierzy naszych jednostek, które wy- runki zimowe narzucają też określone ograniczenia znaczono do osiągnięcia zdolności w ramach celu związane z wykorzystaniem czołgów i bojowych wo- NATO edycji 2013 L1105 Zdolność do prowadzenia zów piechoty. Należy do nich zaliczyć: działań w ekstremalnych warunkach klimatycznych, – niską temperaturę powietrza, która wpływa na a także posłuży do przygotowania wyznaczonych zmniejszenie prędkości początkowej pocisku oraz cel- pododdziałów do udziału w ćwiczeniach „Cold ność prowadzonego ognia;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 65 SZKOLENIE FORVARETS MEDIEARKIV FORVARETS

W natarciu śnieg maskuje przeszkody naturalne i zapory inżynieryjne, co utrudnia ich przekraczanie oraz orientowanie się w terenie.

– parę wodną, padający śnieg lub zawieję śnieżną, marznięte kałuże, to w trakcie ich pokonywania lód utrudniające obserwowanie celów. Para wodna może będzie się kruszył i jego połamane tafle będą znacznie powstawać także po wystrzale, a ciepło wydzielające utrudniać przemieszczanie się kolejnych pojazdów się z silnika powodować zamianę śladu termicznego; oraz uszkadzać ich wyposażenie zewnętrzne. – „zaparowanie” amunicji w wozie; jeśli temperatu-  Maskowanie wozów bojowych będzie wymagać ra spadnie w nim poniżej zera, to amunicja pokryje szczególnych umiejętności, przede wszystkim zwią- się lodem, co może utrudnić lub nawet uniemożliwić zanych z dyscypliną jazdy (pozostawianie śladów gą- załadowanie jej do komory nabojowej. Najlepszym sienic na śniegu). Całkowite ich zamaskowanie będzie rozwiązaniem jest ładowanie amunicji do czołgu (bo- dość trudne, przy czym taka sytuacja może być zara- jowego wozu piechoty), kiedy ma ona temperaturę zem pomocna we wprowadzaniu przeciwnika w błąd, zbliżoną do tej, która panuje we wnętrzu pojazdu. gdyż można na przykład zorganizować wiele pozycji Podczas prowadzenia działań z użyciem czołgów pozornych. Ważną rolę odgrywa również maskowanie Leopard 2A5 i bojowych wozów piechoty CV90 nale- sygnatur cieplnych, zwłaszcza w kontekście zagroże- ży uwzględnić następujące uwarunkowania: nia uderzeniami z powietrza.  Jazda po świeżym śniegu jest dużo trudniejsza,  Niska temperatura utrudnia eksploatację czołgów zatem tempo działań jest mniejsze niż w terenie bez- i bojowych wozów piechoty, zwiększając jednocześnie śnieżnym. Przykładowo, przy pokrywie śnieżnej prawdopodobieństwo ich awarii. Dlatego silniki po- grubości 20 cm czołg porusza się z prędkością około winny być co jakiś czas uruchamiane, ponieważ ich 25–30 km/h, przy 50 cm – z prędkością 12–5 km/h. rozruch metodą tzw. zaciągu jest dość kłopotliwy, Jeśli warstwa śniegu ma 80 cm, już tylko z prędkością a przy tym szkodliwy. Najważniejszym parametrem 5–6 km/h. Przyjmuje się, że Leopard 2A5 może się eksploatacyjnym wozów bojowych jest utrzymanie poruszać w trenie pokrytym świeżym śniegiem, gdy odpowiedniego poziomu napięcia w akumulatorach, grubość pokrywy wynosi około 120–150 cm. Trzeba gdyż od tego zależy praca wielu urządzeń, na przy- jednak mieć świadomość, że przejazd kilku czołgów kład radiostacji pokładowych, czy stabilizacja armaty. (po tych samych śladach) sprawia, że śnieg staje się Stanowisko ogniowe dla czołgu lub bojowego wozu dość ubity i wtedy ich prędkość wzrasta. Należy także piechoty, o ile to możliwe, wybiera się za przeszkoda- pamiętać, że w czasie odwilży czołgi nie mogą jechać mi naturalnymi, trudno dostępnymi dla piechoty jeden za drugim, gdyż będą się tworzyć głębokie ko- i czołgów przeciwnika. Musi ono być starannie zama- leiny i wozy mogą się po prostu „zawieszać”. Jeśli po- skowane. Wymaga to stosowania specjalnych siatek ruszają się w terenie, w którym występują duże, za- maskujących oraz malowania pojazdów (całkowitego

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

lub częściowego) na biało, aby maksymalnie upodob- żynieryjnym wsparciu wojsk własnych, w tym w bu- nić je do otoczenia. Trzeba też zwrócić uwagę na wy- dowie obiektów fortyfikacyjnych i ukryć na sprzęt bór dróg przemieszczania, by były jak najkrótsze. w punktach oporu, wykorzystuje się ciężkie maszyny Wiąże się to z utrzymaniem ich przejezdności (od- oraz ładunki wybuchowe. śnieżaniem) między stanowiskami ogniowymi. Z powodu niekorzystnych warunków meteorolo- Podczas odwilży (roztopów) załoga na stanowisku gicznych śmigłowce często nie będą mogły wspierać ogniowym wykonuje kanały do odpływu wody oraz walczących pododdziałów. Dodatkowa trudność wią- wzmacnia jego ściany, aby ochronić je przed osuwa- że się z określeniem linii horyzontu na płaszczyźnie niem się. Natomiast czołg (bojowy wóz piechoty) śniegu. Lądowanie w przygodnym terenie może być ustawia (w miarę możliwości) na drewnianych lub be- niewykonalne ze względu na grubość pokrywy śnież- tonowych belkach. nej, a desantowanie żołnierzy możliwe tylko w zawi- Natarcie w zimie jest prowadzone przeważnie sie. Ponadto występuje problem oblodzenia maszyn, wzdłuż dróg i na innych dogodnych dla tych pojazdów co jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym i zagraża- kierunkach. Przemieszczając się drogami, należy uni- jącym bezpieczeństwu załogi. kać zjeżdżania na pobocza i do rowów, gdzie zazwy- Planując zabezpieczenie logistyczne (Combat Servi- czaj występuje dużo grubsza warstwa pokrywy śnież- ce Support – CSS) w zimie, należy uwzględnić: nej. Ponadto w natarciu śnieg maskuje przeszkody na- – czas uzupełniania zapasów. Z reguły działania są turalne i zapory inżynieryjne ustawione przez prowadzone na terenach oddalonych od tzw. cywiliza- przeciwnika, co utrudnia ich przekraczanie oraz cji, z ograniczoną liczbą dróg, co powoduje trudności orientowanie się w terenie. Bardzo niska temperatura w przemieszczaniu się. Dlatego też terminy dostaw ułatwia natomiast przekraczanie terenów podmo- zapasów powinny być podawane nie w odległościach kłych, bagien i przeszkód wodnych na skutek ich za- (w kilometrach), lecz w czasie, w którym można je marznięcia, co pozwala na wykonanie manewru. zrealizować. Trzeba zdawać sobie przy tym sprawę, W czasie działań prowadzonych zimą pododdziały że uzupełnianie zapasów zimą będzie wymagało wię- rozpoznawcze wykonują takie zadania, jak: cej czasu; – rozpoznanie dróg i dróg na przełaj w celu ustalenia – konieczność położenia większego nacisku na możliwości ich wykorzystania przez wojska własne przetrwanie żołnierzy i zapewnienie im odpowiednich i przeciwnika; ilości środków materiałowo-technicznego zabezpie- – określanie głębokości pokrywy śnieżnej na dro- czenia w pierwszorzutowych punktach oporu; gach i poza nimi; – większe niż podczas prowadzenia działań w in- – ustalanie grubości lodu na przeszkodach wodnych nych porach roku wskaźniki zużycia zapasów środków oraz stopnia zamarznięcia obszarów podmokłych pod materiałowo-technicznego zabezpieczenia. Przykła- kątem zdolności ich przekraczania; dem skuteczność amunicji odłamkowo-burzącej, któ- – wyznaczanie miejsc dogodnych do organizowania ra może być dużo mniejsza, jeśli ziemia jest głęboko postojów i odpoczynków dla przemieszczających się zamarznięta. Dlatego też, aby osiągnąć ten sam efekt, wojsk; trzeba będzie wystrzelić większą liczbę pocisków. – wybieranie charakterystycznych punktów tereno- W czasie II wojny światowej w działaniach wojennych wych (punktów orientacyjnych) ułatwiających odna- prowadzonych zimą w Norwegii zużywano więcej lezienie drogi we mgle i w czasie zamieci śnieżnej. amunicji odłamkowo-burzącej niż przeciwpancernej, Główny wysiłek pododdziałów artylerii jest skiero- ponieważ tę pierwszą wykorzystywano do sztucznego wany na wsparcie pododdziałów utrzymujących rejo- „spuszczania lawin”, by zapewnić żołnierzom bez- ny kluczowe (węzły dróg, miejscowości i inne obiek- pieczne przemieszczanie się; ty). Ogień należy również zaplanować do dozorowa- – prognozy pogody oraz wykorzystanie możliwości, nia trudno dostępnych odcinków terenu (rzeki, jeziora, jakie stwarzają warunki meteorologiczne. Może to bagna), które w wyniku zamarznięcia są możliwe do mieć kluczowe znaczenie dla odniesienia sukcesu pokonania przez przeciwnika. w walce. Zasadniczy wysiłek wojsk inżynieryjnych skupia się Zabezpieczenie logistyczne pododdziałów zmecha- na zapewnieniu zdolności przetrwania oraz mobilno- nizowanych i czołgów pozwala przetrwać im do ści. Inżynieryjne wsparcie mobilności polega na od- 24 godzin poza pojazdami oraz do 48 w pojazdach – śnieżaniu dróg dowozu i ewakuacji w czasie inten- bez konieczności dodatkowego zaopatrywania. Nale- sywnych opadów śniegu, a także na rozminowaniu te- ży brać pod uwagę również niestabilność pokrywy renu. Wykonanie tych zadań może być utrudnione ze śnieżnej na skutek opadów śniegu lub deszczu. Jest to względu na zamarznięte zapalniki oraz ograniczone jedna z najczęstszych przyczyn zejścia lawiny (zwy- możliwości wykorzystania wykrywaczy min. Aby kle sprawcy sztucznego zejścia lawin to nieostrożni przeciwdziałać ruchowi wojsk przeciwnika (kontrmo- i niedoświadczeni ludzie). Na stabilność pokrywy bilność), realizuje się przedsięwzięcia, które spowo- śnieżnej wpływa także wiatr (o prędkości powyżej dują, że nie będzie mógł pokonać przeszkód wodnych 5 m/s), który powoduje powstawanie zasp, oraz nagły po lodzie, na przykład niszczy się pokrywę lodową wzrost temperatury powietrza. Porywiste wiatry mo- ogniem artylerii lub ładunkami wybuchowymi. W in- gą tworzyć śnieżne zaspy do dziesięciu razy szybciej

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 67 SZKOLENIE

niż same opady śniegu. Wraz z ich „zerwaniem się” – T – ciasne (Tight) buty są niedopuszczalne, gdyż należy automatycznie spodziewać się wystąpienia utrudniają przepływ krwi, co powoduje odmrożenia. niestabilności pokrywy śnieżnej. Trzeba też mieć Buty powinny być wodoodporne. świadomość, że nawietrzna strona stoku może znacz- Zimny klimat, wbrew niektórym opiniom, jest nie się różnić (na niekorzyść) od zawietrznej. W ob- zdrowym środowiskiem dla człowieka. Infekcje i cho- szarach przybrzeżnych można się spodziewać wystą- roby zakaźne występują w nim dość rzadko. Jednakże pienia tzw. wiatru katabarycznego (wiatr, który niesie niska temperatura powoduje fizyczne uszkodzenie powietrze o dużej gęstości z dużej wysokości w dół ciała (odmrożenia) i znacznie komplikuje proces pod wpływem siły grawitacji). W niesprzyjających cieplny człowieka. okolicznościach może on przybrać postać huraganu, Szkolenie w niskiej temperaturze, przy porywistym podobnego do halnego, który występuje w naszych wietrze lub opadach marznącego deszczu, wymaga górach. szczególnej uwagi ze względu na duże zagrożenie powstaniem urazów. Ich wystąpienie jest uzależnione od BEZPIECZEŃSTWO ŻOŁNIERZY predyspozycji każdego żołnierza, szczególnie od je- Zdolność do efektywnego prowadzenia działań go: fizjologii, metabolizmu, cech psychofizycznych, zależy w dużej mierze od samodyscypliny żołnierzy odżywiania itp., a także od otoczenia, w którym się oraz wymagań, które stawiają im dowódcy, a także znalazł. Przetrwanie w tych warunkach wiąże się od kaloryczności pożywienia oraz warunków do od- przede wszystkim z tolerancją chłodu przez organizm poczynku i odzieży. Ciekawostką jest to, że Norwe- ludzki. Według naukowców norweskich największą gowie uważają, iż przy silnych mrozach niezasadne mają mężczyźni w wieku 22–27 lat. jest golenie się, gdyż zarost zapewnia dodatkową Czynniki, które zapobiegają wystąpieniu urazów ochronę cieplną. Jeżeli jednak ktoś chce się ogolić, spowodowanych warunkami zimowymi, to głównie: powinien to zrobić przed pójściem spać, by nie czy- zdrowy organizm, sprawność fizyczna, odpowiedni nić tego rano i wystawiać twarzy na mróz (odmroże- ubiór, właściwe odżywianie się (co najmniej jeden nia). ciepły posiłek na dobę), spożywanie płynów (mini- W warunkach szczególnego zimna nie można spo- mum cztery litry na dobę), sen (co najmniej cztery żywać alkoholu. Mimo że może on zapewniać tym- godziny na dobę), krótkie przerwy (odpoczynek) czasowe uczucie ciepła, długoterminowy efekt będzie podczas szkolenia, ciągła kontrola stanu stóp i dłoni odwrotny. Alkohol zwiększa bowiem przepływ krwi oraz natychmiastowe zgłaszanie doznanych urazów do skóry, co powoduje większą utratę ciepła. – odmrożeń w celu udzielenia pomocy medycznej. W NATO obowiązuje przestrzeganie określonego Bardzo istotna jest również znajomość objawów hi- zbioru zasad w warunkach zimowych. Zawarty jest on potermii oraz odmrożeń, jak również sposobów w literowym układzie COLDFEET (zimne stopy), udzielania pomocy medycznej w razie ich wystąpie- które oznaczają: nia. Szczególną uwagę należy zwracać na zagrożenia – C – utrzymuj swoją odzież w czystości (Clean); związane z utratą ciepła przez organizm. Jednym ze brudne ubranie nie ma odpowiednich właściwości sposobów zapobiegania temu zjawisku jest używanie izolacyjnych; odzieży specjalistycznej. – O – unikaj przegrzania (Overheating); pot nawil- Ważnym elementem, który zapewnia przetrwanie ża odzież i oziębia ciało; w trudnych warunkach meteorologicznych, jest do- – L – wkładaj luźne (Loose) ubrania warstwowo bór odpowiedniego sprzętu i wyposażenia oraz jego (Layers), na tzw. cebulę; sposób ten umożliwia po- kontrola w czasie szkolenia (czy nie został uszko- wietrzną izolację. Pamiętaj, że kiedy pracujesz ciężko, dzony). W Norwegii ostatnim hitem są suche (bar- zdejmij wierzchnie warstwy ubioru, by zapobiec po- dzo lekkie) racje żywnościowe konserwowane meto- ceniu się; dą liofizacji. – D – utrzymuj ubranie w stanie suchym (Dry); skarpetki, buty i bielizna powinny być suche, dlatego PRZEMIESZCZANIE dobrze jest trzymać je w śpiworze, kiedy w nim śpisz; Umiejętność wyboru najbezpieczniejszej drogi to – F – dopasuj (Fit) ubranie jak najstaranniej pod połączenie wiedzy, doświadczenia oraz praktyczne- względem asortymentu i rozmiaru (aby nie było zbyt go wyszkolenia. Podczas planowania dróg marszu duże lub małe); koniecznie używaj ciepłych, tzw. fo- należy brać pod uwagę: teren, w którym występuje kowych, butów, odpowiednich skarpet, rękawic, sza- niebezpieczeństwo zejścia lawiny, zamarznięte je- lokominiarki, czapki i maski na twarz; ziora i rzeki oraz potencjalne występowanie puła- – E – wykonuj „ćwiczenia” (Exercise) palcami rąk pek terenowych. Trzeba również uwzględniać wa- i nóg oraz w miarę możliwości twarzą; regularne ru- runki meteorologiczne – panujące obecnie i pro- chy tych części ciała pozwolą utrzymać w nich wła- gnozowane. ściwe krążenie krwi; Czynniki, które negatywnie wpływają na orienta- – E – zjadaj (Eat) całą swoją rację żywnościową cję w terenie, to niewidoczne rzeczywiste ukształto- i pij dużo płynów; żywność zawiera dużo kalorii, któ- wanie i pokrycie terenu (rzeki, jeziora, wąwozy, re organizm zamienia m.in. w energię cieplną; drogi, szlaki, roślinność itp.) oraz występowanie

68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

PROGNOZY LAWINOWE Stopień ryzyka Stabilność Prawdopodobieństwo zejścia Wojskowe przepisy zejścia lawiny pokrywy śnieżnej lawiny poruszanie się w strefie nr 1 (teren zejście lawiny jest możliwe tylko położony najbliżej schodzenia lawin) z dużą zewnętrzną „pomocą”; pokrywa śnieżna jest dobrze jest nierekomendowane; strefa nr Poziom I – niski z ekstremalnie nachylonych wewnętrznie związana i stabilna 2, przy zachowaniu odpowiednich zboczy mogą zejść tylko małe warunków bezpieczeństwa, może lawiny być traktowana jako bezpieczna poruszanie się w strefie nr 1 jest pokrywa śnieżna jest dobrze spowodowanie zejścia lawiny jest zabronione; przemieszczanie się wewnętrznie związana i stabilna, Poziom II – możliwe; w razie wystąpienia dużej w strefie nr 2 jest dozwolone, ale z wyjątkiem stromych zboczy, zewnętrznej siły mogą zejść biwakowanie lub dłuższe umiarkowany gdzie stabilność jest średnie i duże lawiny zatrzymywanie możliwe tylko umiarkowana w drugiej połowie strefy nr 2 poruszanie się w strefie nr 1 jest pokrywa śnieżna kształtuje się na spowodowanie zejścia lawiny jest niedozwolone; przemieszczanie się poziomie: od umiarkowanej na możliwe nawet z niewielką w strefie nr 2 jest dozwolone, ale Poziom III – znaczny zboczach o średniej pochyłości pomocą zewnętrzną; wystąpienie tylko w końcowej jej części; dłuższe do mało stabilnej na stromych naturalnych średnich i dużych zatrzymywanie się w tej strefie jest zboczach lawin jest prawdopodobne zabronione zejście lawiny jest prawdopodobne, nawet pokrywa śnieżna jest mało z niewielką zewnętrzną „pomocą”, poruszanie się w strefie nr 1 i 2 jest Poziom IV – wysoki stabilna na większości stromych na stromych zboczach; zabronione pochyłości w naturalnych warunkach zejście średnich i dużych lawin jest prawdopodobne poruszanie się w strefie nr 1 i 2 jest pokrywa śnieżna jest słabo duże, naturalne lawiny są niedozwolone; uwaga: lawiny mogą Poziom V – bardzo związana wewnętrznie i bardzo spodziewane nawet mieć nawet dłuższy „bieg” niż jest wysoki niestabilna w umiarkowanie stromym terenie to oznaczone na lawinowych mapach Źródło: materiały z Cold Weather Seminarium, Norwegia, luty 2015.

różnego rodzaju przeszkód, na przykład dużej wy- – stabilność pokrywy śnieżnej; sokości zasp śnieżnych czy „dziur” w pokrywie – zarządzanie ryzykiem – dodatkowe minimalizo- śnieżnej. Trzeba mieć również na względzie, że czę- wanie możliwych konsekwencji, jeżeli ocena stabil- sto teren, który latem można łatwo pokonać, zimą ności pokrywy śnieżnej była poprawna; jest praktycznie nieprzekraczalny. Dotyczy to na – ratowanie ludzi zasypanych lawiną, jeśli zarzą- przykład lasu. dzanie ryzykiem zawiodło (tab.). Musimy być przy- Podczas przemieszczania się zimą należy uważnie gotowani (wyszkoleni i wyposażeni) do przeprowa- obserwować otaczający teren, pamiętając, że: dzenia natychmiastowej akcji ratowniczej zaraz po – grunt i zbiorniki wodne na bagnach (mokradłach) zejściu lawiny, by jak najszybciej dotrzeć do znajdują- są zazwyczaj słabiej zamarznięte niż w innym rejonie; cych się pod śniegiem ludzi. Czas wydostania ich na – na jeziorach mogą występować tzw. wodne dziu- powierzchnię będzie bowiem decydować o uratowa- ry, szczególnie tam, gdzie znajdują się źródła „wybi- niu im życia. Największą szansę na przeżycie mają jającej” wody, utrzymują silne prądy wodne lub wiry; osoby zasypane lawiną przed upływem 18 minut od – w miejscach, gdzie rzeki wpływają do jezior lub jej zejścia – 90% szansy na uratowanie im życia. Na- większych rzek, lód może być dużo cieńszy niż na ca- tomiast z każdą upływającą chwilą zmniejsza się ona łym ich biegu; i po upływie 120 minut wynosi tylko około 8–10%. – wokół cypli (przylądków) lód również może być Trzeba pamiętać, że wszyscy, którzy poruszają się znacznie cieńszy niż w innych punktach terenowych. w terenie zagrożonym zejściem lawiny, powinni być Planując marsz przez odcinki terenu, w których ist- bezwzględnie wyposażeni w urządzenia emitujące sy- nieje zagrożenie lawinowe, należy rozważyć następu- gnały, które umożliwiają umiejscowienie ich położe- jące aspekty: nia pod śniegiem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 69 SZKOLENIE

Oznaki, które informują o możliwości zejścia lawi- – walki w zimie dla oficerów Sojuszu (Allied Offi- ny: cers Winter Warfare Course – AOWWC) – trwa czte- – duże nachylenie zboczy oraz zjeżdżanie w tym ry tygodnie; rejonie na nartach narciarzy, którzy mogą „podciąć” – ostrzegania przed lawinami (Avalanche War- lawinę; ming) – dwa tygodnie; – odgłosy pękającej pokrywy śnieżnej oraz poja- – walki w zimie dla dowódców (Commanders Win- wianie się widocznych rys na śniegu; ter Warfare Course – CWWC) – dwa tygodnie. – świeże oznaki schodzenia lawin; Centrum Eksperckie Działań w Warunkach Zimo- – ślady zejścia „starych” lawin, w tym połamana wych (COE-CWO): roślinność. – szkoli dowódców i specjalistów z państw NATO oraz państw partnerskich z prowadzenia działań mili- NORWESKA OFERTA tarnych w niskiej temperaturze; uczy, jak unikać za- Norwegowie, mimo że w ich kraju jest zimno, grożeń w tych warunkach podczas walki; ciemno, mokro i rzadko świeci słońce, potrafili stwo- – identyfikuje i implementuje wnioski i doświad- rzyć całkiem dobrze prosperujący międzynarodowy czenia z prowadzonych działań w warunkach ekstre- biznes szkoleniowy. Stali się potentatem w organizo- malnie niskich temperatur; waniu wszelkiego rodzaju szkoleń, kursów i ćwiczeń – zwiększa interoperacyjność jednostek wojsko- w ekstremalnie niskiej temperaturze. Produkują także wych oraz pomaga w osiąganiu określonych zdolno- i sprzedają uzbrojenie i wyposażenie, które sprawdza ści militarnych; się w tych warunkach klimatycznych. Z profesjonal- – wspiera NATO w dziedzinie rozwoju doktryn od- nej, dobrze wyposażonej bazy szkoleniowej oraz noszących się do prowadzenia działań w warunkach świetnie wyszkolonych instruktorów korzystają co- ekstremalnie niskich temperatur; rocznie żołnierze z kilkudziesięciu państw świata, – uczestniczy w badaniach naukowych nad funk- w tym z Polski. Długoletnie tradycje szkolenia w Nor- cjonowaniem żołnierzy w tych warunkach podczas wegii oraz współdziałania z jednostkami norweskimi walki. ma brytyjska piechota morska (Royal Marines). COE-CWO oferuje ponadto różnorodne szkolenia Do centrów i ośrodków szkolenia można zaliczyć: indywidualne i zespołowe w warunkach zimowych, Sojusznicze Centrum Szkolenia (Allied Training Cen- prowadzone przez odpowiednio przygotowanych in- tre – ATC), Norweską Szkołę Zimowej Walki (Nor- struktorów i doradców. Biorą w nich udział także wegian School of Winter Warfare – NSWW) oraz norweskie pododdziały (oddziały) o różnym skła- Centrum Eksperckie Działań w Warunkach Zimo- dzie, gotowe do występowania jako siły przeciwnika wych (Centre of Excellence for Cold Weather Opera- (Opposing Foeces – OPFOR). Sprawdzianem wy- tions – COE-CWO). szkolenia żołnierzy są najczęściej ćwiczenia, z któ- Sojusznicze Centrum Szkolenia, dyslokowane rych najbardziej znane to organizowane co dwa lata w miejscowościach Porsanger, Aasegarden, Evenes w Norwegii (od 2004 roku) „Cold Response”. i Harstad, powstało w 2009 roku. Można w nim pro- wadzić zróżnicowane szkolenia – od podstawowego PRZYSZŁE ĆWICZENIA do ofensywnych działań militarnych. Baza szkolenio- Od 29 lutego do 9 marca 2016 roku w Norwegii wa Centrum obejmuje porty, lotniska, lądowiska dla i Szwecji odbędą się ćwiczenia taktyczne z wojskami śmigłowców, narciarskie trasy biegowe i zjazdowe (Field Training Exercise – FTX) „Cold Response ’16” oraz różnego rodzaju strzelnice. Dysponuje ono sala- (CR16). Ich tematem będzie prowadzenie między- mi wykładowymi, halą sportową, kinem, kantyną, narodowej połączonej sojuszniczej morsko-lądowo- messą oficerską, magazynami, halami remontowymi -powietrznej operacji reagowania kryzysowego do naprawy pojazdów, a nawet basenem i sauną. Ofe- (Crisis Response Operation – CRO) na podstawie ruje kursy przygotowujące do prowadzenia działań mandatu Organizacji Narodów Zjednoczonych w warunkach zimowych, m.in. narciarskie oraz z wy- (ONZ), a celem – zwiększenie interoperacyjności korzystaniem skuterów śnieżnych i specjalistycznych oddziałów (pododdziałów) państw w nich uczestni- pojazdów Bandvagn (Bv) do poruszania się po głębo- czących. kim śniegu. Oficerem programującym ćwiczenia (Officer Norweska Szkoła Walki Zimowej jest częścią Nor- Scheduling Exercise – OSE) będzie szef obrony wegian Army Land Warfare Center (NoALWC). Pro- (Chief of Defence – CHOD) Norwegii, a przeprowadzi wiele interesujących kursów, dostępnych rów- wadzi je dowódca Norwegian Joint Headquarters nież dla żołnierzy państw NATO. Można do nich zali- (NJHQ). Weźmie w nich udział około 16 tys. żoł- czyć następujące: nierzy z następujących państw: Belgii, Danii, – SERE (Survival, Escape/Evasion, Resistance and Finlandii, Francji, Holandii, Kanady, Łotwy, RFN, Extraction – przetrwanie, unikanie wzięcia do niewo- Norwegii, Polski, Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii li, opór, wydostanie się). Część I (jesienna) przezna- oraz oficerowie z dowództw NATO. czona dla kandydatów na instruktorów trwa trzy tygo- Ćwiczenia „Cold Response” są realizowane pod au- dnie, część II (zimowa) – dwa tygodnie; spicjami NATO i ONZ. Ta edycja będzie siódmą z ko-

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 SZKOLENIE

lei. Zgodnie z założeniami będą one prowadzone dycznym w celu opanowania umiejętności samopo- głównie poza obiektami wojskowymi i poligonowy- mocy oraz udzielania pomocy innym żołnierzom mi, co w opinii organizatorów wpłynie na ich ureal- w razie wystąpienia urazów spowodowanych oddzia- nienie. ływaniem niskiej temperatury. Przewidziano dwie fazy: W Planie doskonalenia zawodowego na 2016 rok – pierwsza (29 lutego – 1 marca) obejmie szkolenie i na kolejne lata właściwe jest uwzględnienie udzia- z tzw. bojowego wzmocnienia (Combat Enhancement łu polskich żołnierzy w kursach realizowanych przez Training – CET) oraz zintegrowanych sił (Force Inte- Norwegów (COE-CWO, NSWW, ATC). Należy gration Training – FIT); analizować ich oferty, także zgłaszane na kolejny rok – druga (2 – 9 marca) będzie poświęcona szkoleniu kalendarzowy, i przesyłać informacje o naszych po- bojowemu (Live Exercise – LIVEX). trzebach szkoleniowych w dziedzinie, w której się Ze strony polskiej zaplanowano udział komponen- specjalizują. tów wojsk specjalnych [Zadaniowa Jednostka Bojowa Strona polska uczestniczy w planowaniu ćwiczeń – ZJB (Special Operation Task Unit – SOTU)], mary- „Cold Response ‘16”. Ostateczna decyzja o udziale narki wojennej (fregata rakietowa oraz śmigłowiec w nich polskich żołnierzy zostanie podjęta na końco- pokładowy SH-2G) oraz wojsk lądowych (grupa ope- wej konferencji planistycznej, gdy strona norweska racyjna wydzielona ze składu jednej z brygad zme- prześle informacje o szczegółowych kosztach udzia- chanizowanych). łu w tym przedsięwzięciu. Zgodnie z doświadczeniami krajów skandynaw- PROPOZYCJE skich należy odchodzić od używania przez żołnierzy Nadal powinniśmy wysyłać na kursy organizowane specjalistycznego sprzętu dostępnego na rynku cy- w Norwegii naszych żołnierzy, a nawet zwiększać ich wilnym na korzyść sprzętu wojskowego przeznaczo- liczbę, gdyż zakres szkolenia oraz warunki finansowe nego do działania w warunkach zimowych (nakrycia udziału w nich są korzystne. Strona polska ponosi głowy; specjalistyczna, wielowarstwowa odzież zi- tylko koszty przejazdu, natomiast pozostałe pokrywa mowa; zimowe buty trekkingowe; buty zewnętrzne; strona norweska (zakwaterowanie, wyżywienie, baza narty z systemem zapięć umożliwiających korzysta- szkoleniowa, instruktorzy itp.). Koszty te zwraca nie z tego samego obuwia; odpowiednie rękawice zi- Norwegom NATO. mowe, co najmniej trzy pary, oraz zestawy medycz- Szczególnie rekomendowane kursy to: ne dla każdego żołnierza). – instruktorów SERE – zalecany przede wszystkim Trzeba także rozważyć doposażenie pododdzia- dla podoficerów (oficerów) z Centrum Szkolenia łów rozpoznawczych (specjalnych) w racje żywno- Wojsk Lądowych i jednostek wojsk specjalnych; ściowe konserwowane metodą liofilizacji (suszenie – ostrzegania przed lawinami i ratowania ludzi sublimacyjne zamrożonych substancji, polegające na przez nie zasypanych – przydatny zwłaszcza żołnie- bezpośrednim przejściu ze stanu stałego w stan ga- rzom z 21 Brygady Strzelców Podhalańskich i jedno- zowy, z pominięciem stanu ciekłego), co z jednej stek wojsk specjalnych; strony zmniejszy obciążenie żołnierzy, z drugiej zaś – prowadzenia walki w warunkach zimowych – zwiększy przestrzeń ładunkową (mniejsza objętość wskazany głównie dla żołnierzy z jednostek wojsko- racji żywnościowych niż dotychczas stosowanych). wych realizujących cel L1105. Jednocześnie z przygotowywaniem dowódców Szkolenie w warunkach zimowych powinno być pododdziałów do prowadzenia działań w klimacie poprzedzone specjalistycznymi badaniami medycz- subarktycznym należy doskonalić umiejętności per- nymi żołnierzy biorących w nim udział. Konieczne sonelu medycznego związane z postępowaniem jest bowiem określenie ich odporności na niską tem- w razie wystąpienia hipotermii oraz z profilaktyką peraturę. Kierowani na to szkolenie powinni być i leczeniem odmrożeń. zdrowi i sprawni fizycznie (po pozytywnym zalicze- W doborze żołnierzy, którzy mają wykonywać zaniu sprawdzianu z wychowania fizycznego). dania w klimacie subarktycznym, zasadne jest wy- Pododdziały rozpoznawcze (kompanie rozpo- korzystywanie doświadczenia Skandynawów w dzie- znawcze brygad ogólnowojskowych, pułki rozpo- dzinie termografii (proces obrazowania w paśmie znawcze) powinny okresowo przechodzić intensyw- średniej podczerwieni, pozwalający na rejestrację ne szkolenie w krajach skandynawskich. Zasadne promieniowania cieplnego emitowanego przez ciało jest rozwijanie współpracy z nimi, na przykład dzię- człowieka) oraz indywidualnych cech osobowych – ki wymianie pododdziałów oraz instruktorów. tolerancji i reakcji organizmu na zimno. Sugeruje się, aby stosowane przez siły zbrojne Należy też na nowo spojrzeć na problem zaku- Norwegii systemy maskowania sygnatur termicz- pów sprzętu wojskowego. Powinno się rozróżniać nych znalazły się w wyposażeniu naszych podod- sprzęt wykorzystywany w ramach zgrupowań kon- działów, zwłaszcza te do obrony przed środkami na- dycyjnych i do szkolenia z wychowania fizycznego padu powietrznego (ŚNP) przeciwnika. Szkolenie (obuwie, odzież, sprzęt narciarski) oraz sprzęt bo- w trudnych warunkach meteorologicznych powinno jowy do wykonywania zadań w klimacie subark- być poprzedzone specjalistycznym szkoleniem me- tycznym. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 71 DOŚWIADCZENIA Lotnictwo w operacjach Unii Europejskiej

ZWIĘKSZAJĄCA SIĘ AKTYWNOŚĆ UNII EUROPEJSKIEJ NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ JUŻ DZIŚ PRZEKŁADA SIĘ NA KONKRETNE DZIAŁANIA W SFERZE BEZPIECZEŃSTWA. W SIŁACH UNIJNYCH WYSTĘPUJĄ TAKŻE KOMPONENTY LOTNICZE.

płk dr Robert Krzysztof Łukawski ealizację założeń wspólnej polityki bezpieczeń- podstaw jest wzmocnienie potencjału Unii w dzie- Rstwa i obrony Unii Europejskiej oparto na dwóch dzinie zarządzania kryzysowego w sytuacji, gdy filarach: formalnoprawnym (dokumenty strategiczne) NATO jako całość nie jest zaangażowane. Dlatego i strukturalnym (organy kierowania i agencje1). Decy- też dzięki rozwojowi wspólnej polityki zagranicznej zja państw członkowskich o wyposażeniu Unii i bezpieczeństwa zyskuje ona większą zdolność do w środki i mechanizmy, które umożliwią skuteczne autonomicznego działania, opartą na odpowiednich Autor jest szefem działanie poza jej granicami, wynikała z przekonania, jej strukturach organizacyjnych oraz siłach i zdolno- Oddziału Rozwoju że tylko dzięki prowadzeniu operacji wojskowych ściach obronnych dostarczanych przez państwa i Implementacji i misji cywilnych będzie ona zdolna wpływać na członkowskie. w Inspektoracie kształt stosunków międzynarodowych, odpowiadają- W praktyce działania Unii są uzależnione od jej Implementacji cy jej potencjałowi gospodarczemu. możliwości prowadzenia operacji oraz każdorazowo Innowacyjnych Zasadniczym dokumentem, na podstawie którego od konieczności uzyskania poparcia państw człon- Technologii Obronnych. są podejmowane decyzje o udziale UE w rozwiązy- kowskich2. Dodatkowym aspektem jest zależność od waniu sytuacji kryzysowych w sferze bezpieczeń- potencjału sił NATO. Odnosi się to szczególnie do za- stwa światowego, jest European Security and Defen- bezpieczenia operacji wojskowych, gdy niezbędne ce Policy (ESDP). Główną przesłanką leżącą u jego jest opieranie się na zasobach Sojuszu.

1 W ramach UE działają następujące stałe struktury polityczno-wojskowe odpowiedzialne za realizację ESDP [na podstawie: Brief guide to the European Security and Defence Policy (ESDP). Permanent Representation of France to EU, Paris 2005, s. 21–28]: – Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (Political and Security Committee – PSC). Jest to podstawowe ciało decyzyjne w sprawach bieżących doty- czących ESDP. PSC wypracowuje decyzje Rady UE, będącej najwyższym ciałem decyzyjnym w odniesieniu do ESDP, oraz sprawuje polityczny nad- zór nad ich wdrażaniem; – Komitet Wojskowy UE (EU Military Committee – EUMC). To najwyższe ciało wojskowe UE stanowiące forum konsultacji krajów członkowskich w sprawach wojskowych. Komitet dostarcza rekomendacji wojskowych dla Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa UE. Jego prace wspiera Gru- pa Robocza Komitetu Wojskowego (EUMCWG); – Sztab Wojskowy UE (EU Military Staff – EUMS). Jest to ciało odpowiedzialne za planowanie strategiczne na szczeblu politycznym, podległe Komitetowi Wojskowemu UE. W skład Sztabu wchodzi Komórka Cywilno-Wojskowa, której zadaniem jest pomoc w planowaniu i prowadzeniu operacji reagowania kryzysowego UE, zwłaszcza tych wymagających koordynacji zdolności wojskowych i cywilnych; – Grupa Polityczno-Wojskowa (Political-Military Group – PMG). To grupa robocza Rady UE, której główną funkcją jest szczegółowe opracowywanie dokumentów przedstawianych do zatwierdzenia przez Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa; – Europejska Agencja Obrony (European Defence Agency – EDA). Jej zasadnicze zadania to: rozwój zdolności obronnych państw europejskich, wzmocnienie współpracy w sferze zakupów uzbrojenia, wzmacnianie europejskiego przemysłu obronnego oraz budowa europejskiego rynku uzbrojenia, a także promocja wielonarodowych programów badawczo-rozwojowych w dziedzinie obrony. Szefem Agencji był były sekretarz generalny – wysoki przedstawiciel UE ds. CFSP Javier Solana. 2 Ł. Kulesza: Operacje Unii Europejskiej w ramach europejskiej polityki bezpieczeństwa i obrony. „Biuletyn nr 42” Polskiego Instytutu Spraw Mię- dzynarodowych, s. 1209.

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

+ Powietrzne wsparcie Transport na teatrze działań (ITAS) zapewniły między innymi samoloty C-130 Hercules. BUNDESHEER.AT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 73 DOŚWIADCZENIA

Wyrazem aktywności Unii Europejskiej w działa- dań kontyngentu należało: wsparcie wdrażania posta- niach na rzecz budowy środowiska bezpieczeństwa nowień pokojowych, wkład w proces budowania światowego są jej misje oraz operacje pokojowe i re- bezpiecznego i stabilnego środowiska oraz zapewnie- agowania kryzysowego, które można połączyć w trzy nie bezpieczeństwa obserwatorom OSCE (Organiza- grupy kategorii: operacje wojskowe, misje (operacje) tion for Security and Cooperation in Europe7). cywilno-wojskowe oraz misje cywilne (rys.). EUFOR Concordia to pierwsza operacja wojskowa Do lata 2015 roku pod egidą Unii Europejskiej Unii, w której wykorzystano zdolności i zasoby Soju- przeprowadzono, lub w dalszym ciągu się prowadzi, szu, czyli praktycznie zastosowano mechanizm poro- 34 operacje bądź misje (tab. 1 i 2). zumienia Berlin Plus, ratyfikowanego dwa tygodnie wcześniej. Dzięki temu prace związane z jej planowa- OPERACJE WOJSKOWE niem i uruchomieniem trwały zaledwie trzy miesią- Działania o tym charakterze podejmowane przez ce. W przygotowaniach opierano się na dokumentach Unię Europejską zawierają się w ramach przyjętej wypracowanych przez NATO w operacjach „Essen- wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Zdając so- tial Harvest”, „Amber Fox” oraz „Allied Harmony”. bie sprawę z ograniczeń w dostępie do sił i środków Wynikiem prac dowództwa i sztabu operacji było po- niezbędnych do prowadzenia operacji, zawężyła swo- wstanie trzech kluczowych dokumentów: Koncepcji ją aktywność do operacji o charakterze stabilizacyj- zarządzania kryzysowego, Dyrektywy inicjującej oraz nym jako operacji wsparcia pokoju lub wyjątkowo Planu operacji8. utrzymania pokoju. Wymagające większych sił i środ- Dowództwo Strategiczne EUFOR (EU OHQ) ulo- ków operacje wymuszania pokoju pozostały w gestii kowano przy Dowództwie Sił Sojuszniczych NATO NATO. ds. Operacji (Supreme Headquarters Allied Powers W większości operacji unijnych swój udział miały Europe – SHAPE) w Mons, a na głównodowodzące- różnej wielkości komponenty lotnicze. Poziom zaan- go wyznaczono admirała R. Feista. Siłami kierowało gażowania oraz zakres realizowanych zadań zawsze Dowództwo Operacyjne (EUFOR HQ) rozmieszczo- zależały od głównego celu oraz potrzeb operacyjnych. ne w Skopje. Utworzono również element pośredni Poniżej przybliżono te operacje Unii Europejskiej, między Dowództwem Strategicznym a Operacyjnym, w których były wykorzystywane siły lotnictwa. to znaczy Element Dowodzenia (European Command European Union Military Mission in Former Yugo- Element – EUCE) dyslokowany przy Sojuszniczym slav Republic of Macedonia (EUFOR Concordia). Dowództwie Sił Połączonych w Neapolu (Joint Force Operacja zgodnie z ustaleniami miała się rozpocząć Command – JFC Neapol). Dowództwu Operacyjne- 1 lutego 2003 roku, ale nastąpiło to dopiero 31 marca mu podlegały trzy dowództwa regionalne (RHQ), od- 2003 roku na podstawie decyzji3 Rady Europy CJA powiadające podziałowi obszaru operacji na sektory: 2003/92/CFSP z 27 stycznia 2003 roku. Działania sił Skopje, Kumanovo oraz Tetovo9. Unii w Macedonii zostały potwierdzone również Siły pokojowe składały się z: 22 lekkich zespołów mandatem ONZ w rezolucji Rady Bezpieczeństwa łącznikowych, ośmiu ciężkich zespołów łączniko- nr 1371 (2001)4. Początkowo założono w nim, że bę- wych oraz elementów wsparcia obejmujących: kom- dą one trwały pół roku, ale zostały przedłużone o trzy ponent lotniczy, zespół ewakuacji medycznej i zespół miesiące5 i operacja ta zakończyła się 15 grudnia saperski. Zespoły lekkie były wyposażone w broń 2003 roku. osobistą i działały w terenie z wykorzystaniem zwy- Była to operacja o małej skali i intensywności. kłych samochodów terenowych. Zespoły ciężkie dys- Komponent liczył zaledwie 400 żołnierzy wystawio- ponowały pojazdami opancerzonymi i dodatkowo nych przez 26 państw, z których tylko 13 było ów- wspierały je śmigłowcowy komponent lotniczy oraz czesnymi członkami Unii Europejskiej. Jej głównym pozostałe elementy wsparcia10. celem było utrzymanie bezpiecznego i stabilnego śro- Element lotniczy w operacji EUFOR Concordia zo- dowiska umożliwiającego wprowadzanie w życie po- stał utworzony na bazie śmigłowców lekkich wydzie- stanowień porozumień pokojowych z Ohrid6. Do za- lonych przez belgijskie siły powietrzne. Na podstawie

3 Council Joint Action 2003/92/CFSP of 27 January 2003 on the European Union military mission in Former Yugoslav Republic of Macedonia. Brussels 2003. 4 A.P. Rodt: Success? ESDP military conflict management operations: 2003–2009. University of Nottingham, August 2009, s. 80. 5 Council Joint Action 2003/563/CFSP of 29 July 2003 on the extension of the European Union military mission in Former Yugoslav Republic of Macedonia. Brussels 2003. 6 Porozumienie podpisane przez rząd Macedonii oraz przedstawicieli Albańskiej Narodowej Armii Wyzwoleńczej (Albanian National Liberation Army) – ugrupowania albańskiej mniejszości etnicznej w Macedonii – które położyło kres wojnie domowej toczonej od lutego do lipca 2001 roku. 7A.P. Rodt: Success? ESDP military..., op.cit., s. 80–81. 8 P. Petrov: Early Institutionalisation of the ESDP Governance Arrangements: Insights from operations Concordia and Artemis. European Integra- tion online Papers ISSN 1027-5193, Maastricht University 2010, s. 7–8. 9 F. Meeske: Baptism of fire for the European Security and Defense Policy: Will the European Forces successfully implement the Dayton Accords? NPS Monterey 2007, s. 29–33. 10 Review of European Union field operations. The Henry L. Stimson Center, Washington 2004, s. 3.

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

MISJE EULEX Kosowo ZAGRANICZNE 2008 EUAM UNII Ukraina 2014 EUMM EUFOR EUROPEJSKIEJ ALTHEA Gruzja 2008 Bośnia i Hercegowina 2004 EUPOL EUBAM Afganistan Libia 2007 2013 EUPOL dostępnej literatury nie można określić EUNAVFOR COPPS ich dokładnej liczby, ale analiza zadań Morze Terytoria oraz wielkość komponentu wskazują, że Śródziemna palestyńskie 2015 było to około 4–5 maszyn. Głównym 2006 ich zadaniem było prowadzenie rozpoznania w wyznaczonych rejonach i wzdłuż dróg marszu11. Kontyn- EUBAM gent belgijski uzupełniały siły RAFAH oddane przez Grecję do dyspo- Terytoria EUTM palestyńskie zycji Dowództwa Operacyj- 2005 nego. Siły powietrzne Grecji Mali 2013 wydzieliły do wsparcia dzia- łań samolot C-130 (do zadań ewakuacji medycznej po EUMAM RCA ustalonej trasie: Eleusis Republika – Skopje – Pristina – Eleusis) EUCAP Środkowo- oraz zespół śmigłowcowy (je- SAHEL -afrykańska EU NAVFOR Atalanta den CH-47 i cztery UH-1H) Mali 2008 2014 EUCAP 2008 przewidziany do transportu po- SAHEL wietrznego. Całość stacjonowała Niger na lotniskach w Grecji w ustalonej 2012 gotowości do działań12. EUTM Po zakończeniu operacji EUFOR Concordia Somalia odpowiedzialność za dalsze zadania przejęła misja 2010 cywilna EUPOL Proxima. European Union Military Operation in the Demo- cratic Republic of Congo (EUFOR Artemis). Opera- EUSEC cja w Demokratycznej Republice Konga rozpoczęła DR Konga się 12 czerwca i trwała do 1 września 2003 roku. By- 2005 ła drugą operacją wojskową, ale pierwszą prowadzoną samodzielnie, poza Europą, zgodnie z koncepcją sił szybkiego reagowania. Decyzja13 Rady Europy, sank- operacje EUCAP militarne NESTOR 11 P. Augustin: Operation CONCORDIA/ALTAIR in Macedonia. Doctrine Dżibuti, Somalia, misje Tactique no 6, Centre de Doctrine d’Emploi des Forces (CDEF), Paris Seszele, Tanzania cywilne 2005, s. 58. 2012 12 I. K. Sipsas: Participation of the Hellenic Army in peace-support ope- Źródło: http://www.eeas. rations, s. 15. www.dis.army.gr/pdf/dis_155_arura_eirhneyt.pdf/. europa.eu /csdp/missions- 13 Council Joint Action 2003/423/CFSP of 5 June 2003 on the Euro- -and-operations/. pean Union military operation in the Democratic Republic of Congo (EUFOR ARTEMIS). Brussels 2003.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 75 DOŚWIADCZENIA

TABELA 1. OPERACJE WOJSKOWE I CYWILNO-WOJSKOWE Nazwa Czas trwania Miejsce Operacje wojskowe EUFOR Concordia 31.03–15.12.2003 Macedonia EUFOR Artemis 12.06 – 1.09.2003 Kongo EUFOR Althea 2.12.2004 – trwa Bośnia i Hercegowina EUFOR RD Congo 12.06 – 30.11.2006 Kongo EUFOR Tchad/RCA 28.01.2008 – 15.03.2009 Czad EUTM Somalia 7.04.2010 – trwa Somalia EUNAVFOR Somalia – Operation Atalanta 8.12.2010 – trwa Somalia, Ocean Indyjski EUFOR Libya 1.04. – 10.11.2011 Libia EUTM Mali 17.02.2013 – trwa Republika Mali EUFOR RCA 10.02.2014 – 15.03.2015 Republika Środkowej Afryki EUNAVFOR MED 22.06.2015 – trwa Morze Śródziemne EUMAM RCA 16.03.2015 – trwa Republika Środkowej Afryki Operacje cywilno-wojskowe AMIS EU Supporting Action 18.07.2005 – 31.12.2008 Sudan, Darfur Opracowanie własne.

cjonująca jej rozpoczęcie, wspierała działania ONZ go Entebbe w Ugandzie (około 300 km od Bunii) i Unii Afrykańskiej (UA) i była związana z pogorsze- wraz z główną bazą logistyczną i dwiema grupami sił niem się sytuacji w północnym rejonie Konga specjalnych (francuską i szwedzką) oraz grupą dzia- i w mieście Bunia. Mandat operacji obejmował wspar- łań taktycznych, składającą się z pododdziałów pie- cie procesu stabilizacji oraz wprowadzenie bezpiecz- choty zmechanizowanej (francuskich) rozlokowanych nych warunków do niesienia pomocy humanitarnej na w Bunii i Iturii. tym terenie. Do kluczowych jej zadań należało14: Dużym wyzwaniem organizacyjno-operacyjnym – zapewnienie ochrony uchodźcom przebywającym było przemieszczenie sił do obszaru operacji w krót- w obozach w Bunii i w okolicy miasta, a także w ra- kim czasie. Zadanie to wykonano głównie z wykorzy- zie potrzeby obrona funkcjonariuszy misji ONZ oraz staniem strategicznego transportu powietrznego organizacji humanitarnych; (SAT). Użyto do tego ciężkich i średnich samolotów – obrona portu lotniczego; transportowych wydzielonych przez Francję, Belgię, – współudział we wsparciu i przyspieszeniu proce- Wielką Brytanię, Szwecję, RFN, Kanadę i Brazylię. su stabilizacji i budowy bezpiecznego środowiska Znaczący w tym udział miał czarter samolotów w całym Kongu i w regionie Wielkich Jezior. An-124. Wykonały one 44 loty, przewożąc ponad Główny wysiłek związany z przygotowaniem opera- 3400 t ładunków15. Transport powietrzny na teatrze cji oraz zapewnieniem wkładu sił i środków zdecydo- działań (ITAS) zapewniły samoloty C-130 i C-160, wała się podjąć Francja. Ona również przyjęła na siebie kursujące między Entebbe a Iturii. W sumie siły ko- rolę państwa ramowego (Framework Nation). Kontyn- alicji wykonały 526 loty. gent francuski liczył 1679 osób wśród około 2060– Biorąc pod uwagę średnie natężenie działań przyj- –2200 całości sił EUFOR utworzonych przez 18 państw. mowane do celów planistycznych, zgodnie z założe- Spoza Europy w operacji udział wzięły: Republika niami NATO, można szacować, że w operacji brało Południowej Afryki (RPA), Kanada oraz Brazylia. udział około 8–10 samolotów. Grupy bojowe były Dowództwo Strategiczne rozmieszczono w Paryżu, wspierane przez wielozadaniowe śmigłowce Oryx Dowództwo Operacyjne zaś na terenie portu lotnicze- przekazane przez RPA. Dodatkowo Francja zapewni-

14 A.P. Rodt: Success? ESDP military..., op.cit., s. 88. 15 Peacekeeping in sub-Saharan Africa: a practical approach. Report, Document A/1913 European Security and Defence Assembly, Brussels 2005, s. 23.

76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

ła samoloty Mirage F1 oraz Mirage 2000, które pro- pejskiej. Średnioterminowe obejmuje wsparcie orga- wadziły głównie rozpoznanie wyznaczonych rejonów, nów administracji rządowej Bośni i Hercegowiny a także pozostawały w gotowości do wykonywania w dążeniu do integracji w ramach UE dzięki wspiera- zadań bezpośredniego wsparcia lotniczego16. niu budowy bezpiecznego i stabilnego środowiska Działania EUFOR Artemis, choć krótkotrwałe, bezpieczeństwa w państwie zgodnie z założeniami przyniosły zakładane efekty i pozwoliły na ustabilizo- planu stabilizacyjnego. Krótkoterminowe natomiast wanie sytuacji w regionie północnego Konga. Roz- polegało na płynnym przejęciu zadań od sił NATO brojono siły rebelianckie i zaprowadzono spokój, co i utrzymaniu warunków zapewniających implementa- umożliwiło przekazanie regionu siłom Misji Organi- cję postanowień pokojowych, a ponadto na wzmoc- zacji Narodów Zjednoczonych w Demokratycznej Re- nieniu państwowych sił bezpieczeństwa i stopniowym publice Konga (MONUC). przekazywaniu im odpowiedzialności za kraj. European Union Military Operations in Bosnia Dodatkowym zadaniem było wspieranie działań and Herzegovina (EUFOR Althea) to kontynuacja na- Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, któ- towskiej operacji SFOR (Stabilization Force Opera- re wyrażało się aktywnym poszukiwaniem i zatrzy- tion), w której działania zaangażowano około 6,5 tys. mywaniem zbrodniarzy wojennych. żołnierzy i osób cywilnych z 22 krajów, w tym 11 spo- Struktura EUFOR Althea obejmuje Dowództwo za Unii Europejskiej. Mandat operacji, potwierdzony i Sztab operacji, który liczy 19 osób (14 wojskowych decyzją Rady Europy nr 2004/570/CFSP z 12 lipca i pięciu cywili), dyslokowany przy SHAPE w Mons 2004 roku, zakładał obecność międzynarodowych sił (Belgia), oraz dowództwa międzynarodowego batalio- wojskowych na ternie Bośni i Hercegowiny od 2 grud- nu manewrowego (pełniącego funkcję dowództwa nia 2004 roku i zezwalał na podejmowanie walki operacyjnego) z siedzibą w Sarajewie i trzech między- z przestępczością zorganizowaną oraz niesienie po- narodowych grup zadaniowych (Multinational Task mocy strukturom lokalnym w zapewnianiu bezpie- Force – MNTF: North w Tuzli, South-East w Mosta- czeństwa. Celem operacji było stworzenie odpowied- rze oraz North-West w Banja Luce), a także zintegro- niego środowiska dla implementacji porozumień po- wanej jednostki policyjnej (Integrated Police Unit) sta- kojowych z Dayton oraz Paryża. Poprawa sytuacji cjonującej w Sarajewie w sile 530 policjantów. bezpieczeństwa w regionie zaowocowała zmianą jej W każdej międzynarodowej grupie zadaniowej organizacji oraz przedefiniowaniem kluczowych za- działa od 1600 do 1800 żołnierzy, którzy wykonują dań z działań stabilizacyjnych – oddziedziczonych po zadania w doraźnie organizowanych zespołach obser- operacji NATO – na zadania o charakterze wymusza- wacyjno-łącznikowych (Liaison and Observation nia pokoju17. Zmniejszone wymagania przełożyły się Team – LOTs). W pierwszej fazie operacji, do 2009 na decyzję o redukcji w 2009 roku wielkości kontyn- roku, każda z grup miała do swojej dyspozycji nie- gentu wojskowego. Dzisiaj siły, które biorą udział wielki komponent lotniczy złożony ze śmigłowców19. w operacji, liczą około 2 tys. żołnierzy. MNTF South-East dysponowała trzema śmigłowcami Podstawowe jej zamierzenia skupiają się na: A-109 z belgijskich sił powietrznych oraz dwoma – utrzymaniu bezpieczeństwa na jej obszarze oraz Mi-17 z macedońskich. Do MNTF North-West przy- zapewnieniu przestrzegania przez strony postanowień dzielono cztery śmigłowce IAR-330 SOCAT z ru- porozumień pokojowych z Dayton i Paryża; muńskich sił powietrznych. Wsparcie lotnicze zgru- – wsparciu działań wysokiego przedstawiciela Unii powania zadaniowego MNTF North zapewniały Europejskiej w Bośni i Hercegowinie we wdrażaniu śmigłowce włoskie oraz austriacki Sikorsky S-70A. planu stabilizacyjnego (Mission Implementation Plan Komponenty lotnicze służyły do: transportu ludzi and the Stabilisation and Association Process). i materiałów, prowadzenia rozpoznania dróg i obiek- Już w trakcie formułowania celów operacji przewi- tów oraz monitorowania sytuacji na głównych szla- dziano, że ich osiągnięcie będzie procesem długo- kach komunikacyjnych, wsparcia zabezpieczenia me- trwałym. Dlatego też uszczegółowiono cel główny dycznego, a także działań związanych z poszukiwa- i określono zadania nakierowane na jego osiągnięcie niem i ratownictwem. Natężenie lotów nie było duże w perspektywie krótko-, średnio- i długoterminowej18. i – jak wynika z danych rumuńskich sił powietrznych Zadanie długoterminowe ma zapewnić stabilną, re- – po półrocznym dyżurze pierwszego ich kontyngen- alną, pokojową i wieloetniczną współpracę między tu załogi wykonały 250 wylotów w czasie 600 h20. społecznościami zamieszkującymi Bośnię i Hercego- Daje to średnio 1–2 wyloty dziennie o długotrwałości winę jako wyraz chęci wejścia w struktury Unii Euro- lotu około 2,5 godziny.

16 The EU and peacekeeping in Africa. Report, Document A/1880 European Security and Defence Assembly, Brussels 2004, s. 17–19. 17 EU military operation in Bosnia and Herzegovina (Operation EUFOR ALTHEA). Facts Sheet, Press – EU Council Secretariat, Brussels 2010. 18 The European Union mission in Balkans: Althea and other operations. Report, Document A/1919 European Security and Defence Assembly, Brussels 2005, s. 5. 19 F. Meeske: Baptism of fire for the European Security and Defense Policy: Will the European Forces successfully implement the Dayton Accords? NPS Monterey 2007, s. 77–81. 20 Althea Mission. Dane z oficjalnej strony internetowej rumuńskich sił powietrznych. www.roaf.ro/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 77 DOŚWIADCZENIA

European Union Military Operation in the Demo- francuskich, kompanii szwedzkiej oraz elementu lot- cratic Republic of Congo (EUFOR RD Congo). Była niczego złożonego z portugalskiego C-130 plus oraz to druga interwencja wojskowa Unii Europejskiej C-130 z Grecji, oba z 25–27 żołnierzami wsparcia w Demokratycznej Republice Konga. Co ważniejsze, i załogami. pierwsza, w której sprawdzono w praktyce funkcjono- Takie rozmieszenie sił wymagało znacznego kon- wanie i skuteczność koncepcji grup bojowych (Battle tyngentu lotniczego, zwłaszcza środków transportu Group). Operacja, rozpoczęta 12 czerwca i zakończo- powietrznego. Na lotnisku w Liberville zgromadzo- na 30 listopada 2006 roku, miała na celu stworzenie no osiem samolotów transportowych C-130 oraz bezpiecznych i stabilnych warunków do przeprowa- trzy śmigłowce transportowe CH-53, a także Gazel- dzenia powszechnych wyborów. Była konsekwencją le, które dodatkowo uzbrojono. Grupy bojowe mogły działań wcześniejszych misji cywilnych Unii Europej- również liczyć na wsparcie lotnicze zapewniane skiej – EUSEC RD Congo oraz EUPOL Kinshasa. przez francuskie Mirage 2000 stacjonujące w Gabo- Mandat operacji został uznany również przez ONZ. nie. Do działań wprowadzono także cztery bezzało- Potwierdziła go rezolucja Rady Bezpieczeństwa nr gowe statki powietrzne (BSP) typu B-Hunter wraz 1671 z 25 kwietnia 2006 roku. z 49-osobowym belgijskim personelem obsługi Do szczegółowych zadań EUFOR RD Congo nale- i kierowania. żało: Dużym wyzwaniem było zorganizowanie strate- – zapewnienie wsparcia dla MONUC w celu usta- gicznego transportu powietrznego, który – oprócz bilizowania sytuacji w razie wystąpienia poważnych przemieszczania w krótkim czasie sił grupy czołowej utrudnień w wykonywaniu mandatu ONZ; (Initial Entry Force) w rejon działania – musiał za- – udział, bez wkraczania w kompetencje rządu pewnić przemieszczanie na wezwanie sił odwodo- DRK, w ochronie ludności cywilnej narażonej na bez- wych pozostających w Europie. Realizacja tych zadań pośrednie zagrożenie przemocą fizyczną na obszarze opierała się na porozumieniu Strategic Airlift Interim operacji; Solution (SALIS), ratyfikowanym przez 15 państw – udział w ochronie portu lotniczego w Kinszasie; należących do Unii Europejskiej 28 czerwca 2004 ro- – zapewnianie bezpieczeństwa i swobody prze- ku w Istambule. Koordynacją działań sił strategiczne- mieszczania się personelu oraz ochrona infrastruktury go transportu powietrznego zajęła się specjalna ko- EUFOR RD Congo; mórka – Strategic Airlift Coordination Center (SACC) – przeprowadzanie działań o ograniczonym zasięgu z Eindhoven. Dodatkowo wydzielone siły SALIS w celu niesienia pomocy osobom będącym w niebez- wzmocnił turecki C-130. Przerzut sił odbywał się pieczeństwie. z lotnisk w Lipsku i Poczdamie21. W operację tę zaangażowało się 21 państw człon- Operację przemieszczenia sił na teatr działań orga- kowskich Unii Europejskiej oraz krajów aplikujących. nizowały i finansowały agencje Unii Europejskiej. Jej Dowództwo Strategiczne ulokowano w Poczda- Gdy się zakończyła, każde z państw uczestniczących mie, natomiast Operacyjne rozwinięto na terenie lot- w działaniach EUFOR miało obowiązek zapewnienia niska w N’Dolo w Kinszasie. Kontyngent wojskowy przerzutu swoich wojsk we własnym zakresie. Skut- liczył około 2,3 tys. żołnierzy. Zostali oni podzieleni kowało to tym, że od chwili wycofania pierwszych na trzy elementy i rozlokowani na terenie Konga i Ga- jednostek do ostatnich minęło niemal pięć miesięcy. bonu. Pierwszy element bojowy stanowili żołnierze European Union Military Operation in the Repu- grupy czołowej (około 1,4 tys.) rozmieszczeni w Kin- blic of Chad and in the Central African Republic szasie. Drugi tworzyły jednostki szybkiego reagowa- (EUFOR Tchad/RCA). Decyzją22 Rady Europy, ogło- nia dyslokowane w Libervielle w Gabonie. Ostatnią szoną 8 lutego 2008 roku, Unia Europejska rozpoczę- grupą były siły wzmocnienia strategicznego złożone ła 28 stycznia 2008 roku operację wojskową – naj- z wojsk francuskich i niemieckich stacjonujących większą w dotychczasowej jej historii angażowania w MSD w Europie. Siły zasadnicze składały się z 220 się w rozwiązywanie problemów bezpieczeństwa żołnierzy hiszpańskich pełniących funkcję sił szyb- światowego. Mandat operacji, udzielony w rezolucji kiego reagowania. Kompania polskich żandarmów Rady Bezpieczeństwa nr 1778 z 2007 roku, zakładał (130 żołnierzy) zajmowała się ochroną dowództwa roczną obecność w regionie, ale oficjalnie EUFOR EUFOR oraz portu lotniczego. Pozostałe siły, głównie Tchad/RCA zakończyła swoją działalność 15 marca niemieckie (730 żołnierzy) i francuskie (1090 żołnie- 2009 roku. rzy), patrolowały rejon miasta i okolice oraz zapew- Bezpieczeństwo w Czadzie w tym czasie zależało niały wsparcie głównych zadań. Siły szybkiego reago- od rozwoju konfliktu w sudańskiej prowincji Darfur wania zgrupowane w Gabonie utworzono na bazie oraz działalności zbrojnych bojówek mających swoje jednostek sił specjalnych w składzie: dwóch kompanii siedziby w Zachodnim Darfurze. W rejonie docho-

21 European Union operations in Democratic Republic of the Congo (DRC) – reply to the annual report of the council. Report, Document A/1954 European Security and Defence Assembly, Brussels 2006, s. 19–22. 22 Council Joint Action 2008/101/CFSP of 28 January 2008 on the launching of the European Union military operations in the Republic of Chad and in the Central African Republic (EUFOR Tchad/RCA). Brussels 2008.

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

TABELA 2. MISJE CYWILNE

Nazwa Czas trwania Miejsce

Misje cywilne

European Union Police Mission (EUPM) in Bosnia i Hercegowne (BiH) 1.01.2003 – 30.06.2012 Bośnia i Hercegowina European Union Police Mission in the former Yugoslav Republic 15.12.2003 – 14.12.2005 Albania/Macedonia of Macedonia (EUPOL PROXIMA) European Union Police Advisory Team (EUPAT) in the Former Yugoslav 15.12.2005 – 14.06.2006 Macedonia Republic of Macedonia European Union Border Assistance Mission (EUBAM) to the Republic of 1.12.2005 – trwa Mołdawia, Ukraina Moldova and Ukraine European Union Rule of Law Mission to Georgia (EUJUST THEMIS) 16.07.2004 – 14.07.2005 Gruzja European Union Police Mission in Kinshasa (DRC) for the Integrated 12.04.2005 – 31.12.2006 Kongo Police Unit (EUPOL KINSHASA) European Union Monitoring Mission in Aceh (Aceh Monitoring Mission 15.09.2005 – 15.12.2006 Indonezja – AMM) European Union Advisory and Assistance Mission for security reform in 8.06.2005 – trwa Kongo the Democratic Republic of Congo (DRC) (EUSEC RD CONGO) European Union Integrated Rule of Law Mission for Iraq (EUJUST LEX) 9.03.2005 – 31.12.2013 Irak European Union Border Assistance Mission at Rafah Crossing Point (EU 25.11.2005 – trwa Izrael, Palestyna BAM RAFAH) European Union Police Mission in the Palestinian Territories (EUPOL 1.01.2006 – trwa Izrael, Palestyna COPPS) European Union Police Mission for DRC (EUPOL RD CONGO) 30.07.2007 – 30.09.2014 Kongo

European Union Police Mission in Afghanistan (EUPOL AFGHANISTAN) 15.06.2007 – trwa Afganistan

European Union Monitoring Mission in Georgia (EUMM Georgia) 1.10.2008 – trwa Gruzja European Union mission in support of the Security Sector Reform (SSR) Republika Gwinei Bissau (Afryka 30.06.2008 – 30.09.2010 in Guinea-Bissau (EU SSR Guinea-Bissau) Zachodnia) European Union Rule of Law Mission in Kosovo (EULEX Kosovo) 1.04.2009 – trwa Kosowo

European Union Aviation Security Mission (EUAVSEC) 18.06.2012 – 17.01.2014 Sudan Południowy European Union Capacity Building Mission in the Horn of Africa and the Róg Afryki (Dżibuti, Kenia, 16.07.2012 – trwa Western Indian Ocean (EUCAP Nestor) Seszele, Somalia, Tanzania) European Union Capacity Building Mission in SAHEL Niger (EUCAP 26.06.2012 – trwa Niger SAHEL Niger) European Union Integrated Border Management Assistance Mission in 22.05.2013 – trwa Libia Libya (EUBAM Libya) European Union Capacity Building Mission in SAHEL Mali (EUCAP 15.01.2015 – trwa Mali SAHEL Mali) Opracowanie własne. dziło do regularnych walk między rebeliantami ponad 2 mln uchodźców. W ocenie sytuacji, prze- a czadyjskimi siłami rządowymi. Nie byli to jedyni prowadzonej w fazie planowania (rozpoczęta 15 paź- aktorzy stymulujący napięcia i niestabilność. We dziernika 2007 roku), stwierdzono jednoznacznie, że wschodnim Czadzie również działały bojówki arab- jest to środowisko niebezpieczne i niestabilne, mo- skiej milicji Dżandżawidów rekrutujących się z su- gące stanowić zagrożenie dla sił stabilizacyjnych. dańskich i czadzkich plemion koczowniczych. Do- Dodatkowe utrudnienia w prowadzeniu operacji niesienia z regionu Darfuru były przerażające i in- stwarzał jej obszar, szczególnie w aspekcie zabez- formowały o około 200 tys. ofiar przemocy oraz pieczenia logistycznego i transportu, gdyż obejmo-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 79 DOŚWIADCZENIA

TABELA 3. ZESTAWIENIE SIŁ I ZADAŃ KOMPONENTU LOTNICZEGO W RAMACH OPERACJI (MISJI) WOJSKOWYCH ORAZ CYWILNO-WOJSKOWYCH Zadania komponentu Misja (operacja) Potencjał komponentu lotniczego Uwagi lotniczego 5 śmigłowców oraz jeden – śmigłowce lekkie (10 szt.) – transport, rozpoznanie C-130 stanowiły rezerwę na EUFOR Concordia – C-130 – MEDEVAC wezwanie poza rejonem operacyjnym – An-124 (liczba nieznana) – transport strategiczny – C-130 (8–10 szt.) i C-160 – transport taktyczny SAT – charter w ramach EUFOR Artemis – Mirage F1 i Mirage 2000 (liczba – bezpośrednie wsparcie lotnicze programu SALIS nieznana) oraz rozpoznanie – transport, rozpoznanie, wsparcie EUFOR Althea – śmigłowce lekkie i średnie (około 15) MEDEVEC oraz SAR – śmigłowce lekkie i średnie (około 5–6) – transport, rozpoznanie – C-130 (10 szt.) – transport, zrzut ładunków SAT – charter w ramach EUFOR RD Congo – Mirage 2000 – bezpośrednie wsparcie lotnicze programu SALIS – B-Hunter (4 szt.) – rozpoznanie – ciężki samolot transportowy (liczba – transport strategiczny nieznana) – transport, rozpoznanie, wsparcie – śmigłowce lekkie i średnie (około 20) ogniowe, MEDEVAC, SAR – C-130 (3 szt.) i C-295 (2 szt.) – transport, MEDEVAC SAT – charter w ramach EUFOR Tchad/RCA – Mirage 2000 – bezpośrednie wsparcie lotnicze programu SALIS oraz SAC – UAV (2 szt.) – rozpoznanie – An-124 oraz Ił-76 (liczba nieznana) – transport strategiczny – ciężki samolot transportowy (liczba SAT – charter w ramach EUTM Somalia – transport strategiczny nieznana) programu SALIS EUNAVFOR Somalia – samoloty MPA (3 szt.) – rozpoznanie obiektów nawodnych – ciężki samolot transportowy (liczba SAT – charter w ramach AMIS II EU – transport strategiczny nieznana) programu SALIS EUFOR RCA – C-130 – transport ładunków i ludzi zabezpieczała Polska – samoloty MPA (2 szt.) – rozpoznanie obiektów na morzu docelowo około 12 EUNAVFOR MED – śmigłowce (3 szt.) – transport powietrzny samolotów i śmigłowców

Opracowanie własne.

wał on około 280 tys. km2 (odpowiednik terytorium Nation Mission in Sudan), FOMUC (Central African Francji23). Multinational Force) oraz BOUNCA (United Nations Operacja EUFOR Tchad/RCA była również koor- Peace-building Office in the Central African Repu- dynowana z działaniami innych misji na tym obsza- blic)24. Istotne było współdziałanie z żołnierzami fran- rze, czyli: UNAMID (United Nations – African Union cuskimi prowadzącymi „Operation Epervier” w Cza- Mission in Darfur), MINURCAT (UN Mission in the dzie od 1986 roku25. Podstawowym celem operacji Central African Republic and Chad), UNMIS (United było stworzenie bezpiecznych i stabilnych warunków

23 W. Kuehne: How the EU Organizes and Conducts Peace Operations In Africa EUFOR/MINURCAT. Report 03/09, Center for International Peace Operations, Berlin 2009, s. 26. 24 The European Union mission in Chad: EUFOR Tchad/RCA. Report, Document A/2007 European Security and Defence Assembly, Brussels 2008, s. 7. 25 Ibidem, s. 9.

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

w wyznaczonym obszarze, które umożliwiały innym – Austria wsparła operację 160 żołnierzami oraz jej uczestnikom niesienie niezbędnej pomocy huma- rozwinęła szpital polowy; nitarnej, wprowadzanie porządku publicznego oraz – Hiszpania zapewniła 80 żołnierzy oraz dwa sa- budowanie stabilności państwowej w regionie. Głów- moloty transportowe CASA C-295; ne jej zadania to26: – Szwecja skierowała 200 żołnierzy, Rumunia – – ochrona osób cywilnych oraz poprawa bezpie- 120, Belgia – 70, Holandia – 60, Finlandia – 40, Sło- czeństwa w regionie; wenia – 15. – zapewnienie bezpieczeństwa dostaw pomocy hu- Pozostałe państwa: Włochy, Grecja, Portugalia manitarnej dzięki umożliwieniu przemieszczania się i Luksemburg wydzieliły personel do składu do- organizacjom humanitarnym; wództw. Ponadto Grecja i Portugalia zapewniły po – ochrona członków misji ONZ i osób im towarzy- jednym samolocie transportowym C-130 wraz z ob- szących podczas wykonywania zadań; sługą29. Dodatkowe wsparcie stanowił kontyngent – ułatwienie przesiedleńcom i uciekinierom powro- francuskich sił operacyjnych w Czadzie, który zade- tu do stałych miejsc pobytu. klarował bezpośrednie wsparcie lotnicze (CAS) z wy- Za planowanie i przebieg operacji odpowiedzialne siłkiem dwóch wylotów na dobę dwóch samolotów było Dowództwo Operacyjne (Operational HQ) dyslo- Mirage F1. kowane w Mont Walerien w Paryżu. Siłami EUFOR W czasie trwania operacji do EUFOR Tchad/RCA dowodziło na teatrze Dowództwo Sił (Force HQ) roz- przyłączyła się Rosja, wydzielając 150 żołnierzy oraz mieszczone w miejscowości Abeche, natomiast zada- sześć śmigłowców Mi-8. W razie potrzeby Francja zania operacyjne (komponent w sile batalionu) wykony- pewniała odwód strategiczny w sile 600 żołnierzy30, wano w czterech strefach odpowiedzialności: północ- który oczekiwał na sygnał do działania na terenie kra- nej z dowództwem w Iribie (kierowanej przez naszych ju. Łącznie w działaniach bezpośrednich uczestniczy- żołnierzy), centralnej z dowództwem w Forchanie (za ło 3,7 tys. żołnierzy (4,3 tys. z odwodem), co stanowi- którą odpowiadali Francuzi), południowej z dowódz- ło największy wysiłek Unii Europejskiej w dotych- twem w Dar Sila (pod dowództwem Irlandczyków) czasowych operacjach. Należy także podkreślić, że oraz w strefie Birao w północnej części Republiki była ona realizowana bez wsparcia NATO. Środkowoafrykańskiej (kierowanej przez Francuzów). Największym wyzwaniem była faza przemieszcze- W strukturze sił jako oddzielne elementy zorganizowania sił do obszaru operacji, która trwała prawie sześć no: lotniczą jednostkę wsparcia (Tactical Air Support miesięcy. Pierwsze jednostki, które miały tworzyć Unit) na lotnisku w Abeche oraz jednostkę ochrony, sił warunki dla pozostałych sił, przy wsparciu francu- szybkiego reagowania i rozpoznania powietrznego skim – misja „Epervier”, zajęły nakazane rejony 28 (UAV) w Abeche i N’Djamena27. Proces planowania stycznia 2008 roku. Oprócz niedużego wsparcia ze i generacji sił zakończono 11 stycznia 2008 roku. strony państwa gospodarza trudności sprawiała przede Kontrybucja sił do działań w ramach EUFOR wszystkim ograniczona liczba portów morskich i lot- Tchad/RCA przedstawiała się następująco28: niczych (dwa porty lotnicze zdolne do przyjęcia sa- – Francja (państwo wiodące) wydzieliła kontyngent molotów transportowych z niewystarczającą infra- liczący 2 tys. żołnierzy oraz dwa BSP, dziewięć śmi- strukturą przeładunkową i jeden port morski) oraz głowców Aérospatiale SA 330 Puma i Aérospatiale znaczne odległości między bazami. Z wykorzysta- SA 341/342 Gazelle (jeden do zadań MEDEVAC, niem strategicznego transportu powietrznego przerzu- dwa bojowe, cztery transportowe oraz dwa rozpo- cono z Europy do N’Djameny blisko 12 tys. t ładun- znawcze), a także stację radiolokacyjną; ków, wykonując ponad 300 lotów, głównie czartero- – Polska skierowała w rejon operacji 400 żołnierzy wanymi samolotami An-124 oraz Ił-76. Część zadań (z piechoty górskiej, żandarmerii, wojsk inżynieryj- SAT wykonywały C-130. Ponadto na teatr działań nych, rozpoznania i logistyki) oraz trzy śmigłowce przerzucono drogą powietrzną niemal 35 tys. żołnie- Mi-17, 16 kołowych transporterów opancerzonych rzy w ramach 50 lotów. Dalszy transport w ramach Rosomak, 17 samochodów Land-Rover, moździerze przerzutu na teatr działań (intra-theatre air transport – oraz armaty przeciwlotnicze ZU-23-2; ITAS) zapewniły siły lotnicze EUFOR, wykonując – Irlandia zapewniła 400 żołnierzy wraz z bojowy- ponad 400 lotów31. mi wozami piechoty Pirania III oraz dwoma cywilny- Zgodnie z koncepcją operacji (CONOPS) kompo- mi śmigłowcami transportowymi; nent lotniczy przewidziano do32:

26 B. Pacek: Operacje wojskowe Unii Europejskiej na przykładzie misji EUFOR Tchad/RCA. Warszawa 2010, s. 29. 27 Ibidem, s. 29–32. 28 The European Union mission in Chad…, op.cit., s. 10–11. 29 H. de Melo Palma: European by force and by will: Portugal and European Security and Defence Policy. College of Europe, Bruges 2009, s. 14; I.K. Sipsas: Participation of the Hellenic Army in peace-support operations, s. 3. www.dis.army.gr/pdf/dis_155_arura_eirhneyt.pdf/. 30 W. Kuehne: How the EU Organizes and Conducts Peace…, op.cit., s. 21. 31 B. Pacek: Operacje wojskowe Unii Europejskiej…, op.cit., s. 72. 32 Ibidem, s. 94–95.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 81 DOŚWIADCZENIA

– wsparcia systemu dowodzenia (Suport to C2). środki strategicznego transportu powietrznego do Wykorzystywano do tego celu stację radiolokacyjną przerzutu sił w obszar działania. Można przypusz- oraz śmigłowce rozpoznawcze, które jednocześnie czać, że użyto do tego celu samolotów czarterowa- pełniły funkcję powietrznych punktów dowodzenia nych w ramach programu SALIS. i naprowadzania lotnictwa; European Union Naval Operations Against Piracy – bezpośredniego wsparcia lotniczego (CAS). Za- (EUNAVFOR Somalia – Operation Atalanta). Ta dania te realizowały tylko siły francuskie niepodle- pierwsza unijna operacja na morzu rozpoczęła się gające dowództwu EUFOR; 8 grudnia 2008 roku u wybrzeży Somalii, wspierając – zapewnienia zdolności odzyskiwania personelu realizację rezolucji ONZ 1814, 1816, 1836, 1846 (Personnel Recovery – PR); (2008) oraz 1897 (2009). Pogarszająca się sytuacja – zdobywania informacji rozpoznawczych dzięki floty handlowej przechodzącej przez Kanał Sueski wykorzystaniu środków ISTAR; i Morze Czerwone w drodze do i z państw Azji – wsparcia systemu zabezpieczenia medycznego Wschodniej oraz coraz częściej powtarzające się przez wydzielenie środków do ewakuacji medycznej przypadki zatrzymania statków zmusiły Unię Euro- drogą powietrzną (MEDEVAC); pejską do rozpoczęcia zdecydowanych działań w ce- DOŚWIADCZENIA Z REALIZACJI ZADAŃ W RAMACH REAGOWANIA KRYZYSOWEGO UNAOCZNIŁY MNÓSTWO MANKAMENTÓW IBRAKÓW W ZDOLNOŚCIACH UE

– wsparcia działań pozwalającego na swobodne lu normalizacji sytuacji. Włączając się w działania przemieszczanie i działanie sił EUFOR na liniach podjęte również przez NATO oraz inne państwa (Ja- komunikacyjnych, realizowanego głównie przez ponię, Chiny, Rosję, Indie, USA w ramach zgrupo- śmigłowce bojowe oraz wielozadaniowe; wania CTF-151), Rada Europy zaaprobowała decy- – wykonywania zrzutów ładunków i wojsk; zję34 o wysłaniu w zachodni rejon Oceanu Indyjskie- – wsparcia strategicznego transportu powietrznego okrętowej grupy zadaniowej. Mandat operacji go (wydzielone C-130); zakładał dwuletnią aktywność sił Unii, których prio- – zadań ITAS, w tym air ambulanse. rytetem była ochrona statków przechodzących przez European Union Military Mission to Contribute to wody Zatoki Adeńskiej przed działaniami somalij- the Training of the Somali Security Forces (EUTM skich piratów. Somalia). Operację tę zainicjowano w odpowiedzi Do zadań szczegółowych należały ochrona na rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1872 (przede wszystkim konwojowanie) statków niosą- (2009). Zgodnie z przyjętym przez Radę Europy cych pomoc dla Somalii w ramach programu WFP harmonogramem rozpoczęła się 7 kwietnia 2010 ro- (World Food Programme) oraz statków handlowych ku. Jej mandat obowiązywał do końca marca 2015 przechodzących przez rejon morski u wybrzeży So- roku i obejmował doradztwo szkoleniowe dla sił malii, a także przeciwdziałanie, z możliwością uży- bezpieczeństwa Somalii w dwóch sześciomiesięcz- cia siły, aktom przemocy na morzu oraz rabunkowi nych cyklach treningowych33. Celem operacji było mienia i statków w wyznaczonym obszarze. wsparcie procesu umacniania bezpieczeństwa i sta- Działania operacyjne Atalanty zostały przedłużone bilizacji w Somalii we współpracy z innymi podmio- o kolejne dwa lata na podstawie decyzji Rady tami prowadzącymi działalność, to znaczy z misją Europy z 14 czerwca 2010 roku z terminem zakoń- Unii Afrykańskiej (AMISOM), ONZ oraz organiza- czenia określonym na 12 grudnia 2012 roku. Kolejne cjami pozarządowymi i humanitarnymi. Uczestni- decyzje wydłużyły ważność mandatu, który zakłada czyło w niej 141 wojskowych z 14 państw Unii Eu- prowadzenie działań do końca grudnia 2016 roku. ropejskiej. Dowództwo EUTM znajdowało się Siły uczestniczące w operacji składały się w Kampali, a szkolenie odbywało się głównie w ba- z 14 okrętów wojennych (siedem fregat, cztery kor- zie Bihanga. Dostępne źródła nie pozwalają na okre- wety i trzy zbiornikowce) oraz trzech samolotów ślenie udziału elementów sił powietrznych w opera- (dwa P3 Orion i jeden Falcon 50) z dziewięciu kra- cji. Jednak zakres działań oraz wielkość kontyngen- jów Unii: Holandii, Belgii, Luksemburga, Hiszpanii, tu Unii mogą wskazywać, że wykorzystano jedynie Francji, RFN, Grecji, Szwecji oraz Włoch. Dowódz-

33 Council Decision 2010/96/CFSP of 15 February 2010 on a European Union military mission to contribute to the training of Somali security forces. Brussels 2010. 34 Council Joint Action 2008/851/CFSP of 10 November 2008 on the European Union military operation to contribute to the deterrence, preven- tion and repression of acts of piracy and armed robbery off the Somali coast. Brussels 2008.

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

two operacji znajdowało się w Northwood przy Do- przez Morze Śródziemne. Jej głównym celem jest wództwie Komponentu Morskiego NATO (CCMar – prowadzenie działań ukierunkowanych na wykrywa- Northwood). Od sierpnia 2009 roku działania kom- nie, identyfikację i przechwytywanie łodzi i innych ponentu morskiego wspierały okręty z Norwegii, obiektów pływających, używanych przez przemytni- Ukrainy, Chorwacji i Czarnogóry. Wystawiony nie- ków oraz nielegalnych przewoźników, oraz uniemoż- wielki komponent samolotów rozpoznania morskie- liwienie przenikania imigrantów na teren Unii Euro- go (Maritime Patrol Aicraft – MPA) miał za zadanie pejskiej. Rolę wiodącą w działaniach przyjęły Wło- zbieranie informacji o ruchu statków w wyznaczo- chy, a pierwszym dowódcą został Rear Admiral nym korytarzu konwojowym oraz rozpoznanie Enrico Credendino. Oficjalne działania rozpoczęto i identyfikację podejrzanych jednostek, które mogły- 22 czerwca 2015 roku. by okazać się jednostkami pirackimi. W założeniach operacji przyjęto, że wielkość za- European Union Forces in Central African Repu- angażowanych sił i ich skład będą zależne od rozwo- blic (EUFOR RCA). Została podjęta przez Radę ju sytuacji i oceny potrzeb, chociażby związanych Europy w celu wsparcia działań sił stabilizacyjnych z rotacją sił na morzu. Trzon sił stanowią różnego Unii Afrykańskiej w Republice Środkowej Afryki rodzaju okręty. Okrętem flagowym jest włoski lotni- DOŚWIADCZENIA Z REALIZACJI ZADAŃ W RAMACH REAGOWANIA KRYZYSOWEGO UNAOCZNIŁY MNÓSTWO MANKAMENTÓW IBRAKÓW W ZDOLNOŚCIACH UE

(Operacja MISCA – International Support Mission skowiec Cavour, wspierany przez dwie jednostki nie- in the Central African Republic) na podstawie man- mieckie i jedną brytyjską. Uzupełnieniem potencjału datu Rady Bezpieczeństwa nr 2127 z 5 grudnia 2013 marynarki wojennej będzie osiem innych okrętów, roku. Operacja EUFOR RCA, zatwierdzona decyzją łącznie z okrętami podwodnymi. Działania jej bę- z 10 lutego 2014 roku, obejmowała początkowo sze- dzie także wspierał komponent lotniczy. Początkowo ściomiesięczny mandat czasowego wsparcia wysił- składał się on z dwóch samolotów patrolowych ków stabilizacyjnych podejmowanych przez środo- i trzech śmigłowców, wydzielanych odpowiednio wisko międzynarodowe w tym regionie Afryki. przez: Francję, Luksemburg, Włochy i Wielką Bry- W czasie jego obowiązywania Rada przedłużyła mi- tanię. Docelowo ma liczyć 12 maszyn. Gotowość sję, która ostatecznie zakończyła się 15 marca 2015 operacyjną siły EUNAVFOR Med osiągnęły 27 lip- roku. Siły Unii Europejskiej działały w rejonie Ban- ca 2015 roku36. gui, a ich główne zadania odnosiły się do wsparcia działań humanitarnych oraz zapewnienia bezpie- OPERACJE czeństwa w wyznaczonym rejonie. CYWILNO-WOJSKOWE Kontyngent europejski liczył około 400 żołnierzy, W tej kategorii zrealizowano jedną na rzecz opera- przede wszystkim z Francji. Nasz kraj wydzielił cji Unii Afrykańskiej AMIS II w Darfurze. Jej ofi- 20-osobowy kontyngent, na który składała się cjalna nazwa to AMIS EU Supporting Action37. Ope- przede wszystkim załoga i technicy samolotu C-130 racja, rozpoczęta 18 lipca 2005 roku i zakończona Hercules. Głównym jego zadaniem było zapewnie- 31 grudnia 2008 roku, składała się z dwóch podsta- nie transportu lotniczego na rzecz wojsk biorących wowych elementów: komponentu wojskowego, li- udział w operacji. Loty wykonywano z bazy lotni- czącego około 15–17 obserwatorów i instruktorów, czej w Bricy (Francja)35. Misje lotnicze polskiego oraz komponentu policyjnego, skupiającego około samolotu zwykle łączono z innymi zadaniami, na 30 funkcjonariuszy – ekspertów i instruktorów. Man- przykład przerzutem ładunku na potrzeby misji dat misji precyzował jej zadania szczegółowe w po- Unii Europejskiej w Mali. szczególnych dziedzinach wsparcia proponowanych European Union Naval Force Mediterranean dla Sudanu. Obejmowały one: (EUNAVFOR MED) rozpoczęta 18 maja 2015 roku  W odniesieniu do działalności policyjnej: na podstawie decyzji Rady Europy nr 2015/778 – zorganizowanie jednostki CIVPOL pełniącej w odpowiedzi państw europejskich na problem afry- funkcje doradcze dla kierowników jednostek policyj- kańskich uchodźców przedostających się do Europy nych misji AMIS rozlokowanych w Addis Abebie,

35 M. Tomaszycki: Polski Hercules w sercu Afryki. „Raport WTO” 2014 nr 3, s. 66–67. 36 European Union Naval Force – Mediterranean. EUNAVFOR Med, Media and Public Information Office, Roma, August 2015. 37 Council Joint Action 2005/557/CFSP of 18 July 2005 on the European Union civilian-military supporting action to the African Union mission in the Darfur region in Sudan. Brussels 2005.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 83 DOŚWIADCZENIA

Hartumie, El-Faszer oraz komendach regionalnych niczna w przeważającej mierze opierała się na roz- i sektorowych; wiązaniach zaczerpniętych wprost z NATO. Niema- – prowadzenie przez CIVPOL szkoleń i treningów łym wyzwaniem stało się skoordynowanie działań dla starszej kadry kierowniczej policji oraz szkoleń w ramach wielonarodowych kontyngentów, a także dla instruktorów; współdziałanie z innymi uczestnikami działającymi – udzielanie pomocy specjalistom Unii Afrykań- w obszarze operacji – organizacjami pozarządowy- skiej w opracowaniu długofalowego działania sił pomi, humanitarnymi czy innymi misjami oraz opera- licyjnych w Darfurze. cjami, na przykład NATO, ONZ, UA.  Wsparcie eksperckie w planowaniu: W wypadku większego zaangażowania sił – współpracy z przedstawicielami rządów państw szczególnym wyzwaniem stał się strategiczny UA wydzielających żołnierzy do misji AMIS pod transport powietrzny (Strategic Air Transport – kątem selekcji i wyboru kadry dowódczej; SAT) i sposoby zaspokojenia potrzeb z tym zwią- – pomocy ekspertów z UE w dziedzinie planowa- zanych. Zauważono też, że w odniesieniu do ope- nia operacyjnego i logistycznego. racji na kontynencie afrykańskim, ze względu na  W obszarze transportu powietrznego: ograniczoną sieć komunikacyjną, kluczowym – zapewnienie strategicznego transportu powietrz- środkiem zapewniającym mobilność oraz zabez- nego oraz koordynację jego wykorzystania w proce- pieczenie logistyczne wojsk są śmigłowce trans- sie wzmocnienia sił misji AMIS oraz rotacji zmian; portowe lub średnie samoloty transportowe – przerzut siedmiu batalionów UA oraz 150 osób (z ograniczeniami wynikającymi ze stanu lotnisk). CIVPOL-u w rejon działania AMIS; Problemów organizacyjno-realizacyjnych jest – koordynację użycia środków strategicznego znacznie więcej, a ich przezwyciężenie jest klu- transportu powietrznego z komórkami europejskimi: czowym zadaniem EDA podczas planowania za- EAC (European Airlift Center) w Eindhoven oraz angażowania się Unii w kolejne operacje. AMCC (Allied Movement Co-ordination Center) Rozwój sytuacji bezpieczeństwa europejskiego w SHAPE. i światowego wyraźnie wskazuje, że w razie ko-  Wsparcie materiałowe, czyli dostawy sprzętu nieczności prowadzenia operacji wymuszania czy i uzbrojenia, na przykład samochodów terenowych, przywracania pokoju zostaną zaangażowane siły 28 śmigłowców podarowanych przez Kanadę i Holan- NATO lub koalicji. Natomiast w kolejnym etapie dię, 105 transporterów opancerzonych podarowanych działań stabilizacyjnych odpowiedzialność przejmą przez Kanadę38, środków medycznych oraz wyposa- siły Unii Europejskiej, wykonując mniej wymagają- żenia indywidualnego policji i żołnierzy. ce zadania. Wyrazem przygotowań do takiego scena-  Wsparcie finansowe – kwota 162 mln euro; riusza są między innymi tworzone europejskie grupy  Wsparcie eksperckie pod względem: bojowe, które mają stanowić stały zasób sił zadanio- – przygotowania i przeprowadzenia ćwiczeń wych Unii. W operacjach wojskowych bardzo często MAPEX organizowanych pod auspicjami ONZ; wykorzystuje się środki rozpoznania powietrznego. – zapewnienia ekspertów ze składu Sztabu Woj- Używane są one do poszukiwania i identyfikacji skowego UE wspomagających specjalistów UA obiektów na morzu, a także monitorowania ruchu na w procesie oceny przebiegu misji AMIS. ziemi. Rozwój techniki wojskowej oraz coraz więk-  Zapewnienie obserwatorów w procesie rozbro- sze nasycenie wojsk różnej klasy bezzałogowymi jenia i zawieszenia broni. statkami powietrznymi daje podstawy do stwierdzenia, że w najbliższej przyszłości również środki tego UŁOMNOŚCI typu będą używane w operacjach prowadzonych Na przestrzeni ponad dziesięciu lat zaangażowa- przez Unię Europejską. nie struktur Unii Europejskiej w działania na rzecz Doświadczenia zdobyte podczas realizacji zadań bezpieczeństwa europejskiego i światowego napoty- w ramach reagowania kryzysowego unaoczniły wie- kało wiele trudności zarówno natury organizacyjnej, le mankamentów i braków w zdolnościach Unii jak i realizacyjnej. Szczególne problemy UE unaocz- Europejskiej. Wśród nich można wymienić chociaż- niły się w pierwszych latach aktywności na tym poby brak systemu dowodzenia czy wypracowanych lu, gdy brakowało sił i środków oraz nie było odpo- spójnych procedur działania w różnych typach misji wiedniej struktury kierowniczej i konceptualnej. i operacji. Aby zapewnić skuteczne osiąganie zało- Pokłosiem tego było między innymi powstanie agen- żonych celów, muszą one zostać jak najszybciej wy- dy Unii, która w sposób ciągły zajmuje się proble- eliminowane. To najpilniejsze zadania, które stoją matyką bezpieczeństwa europejskiego, a mianowicie nie tylko przed agendami bezpieczeństwa i obronno- Europejskiej Agencji Obrony (European Defece ści Unii Europejskiej, lecz także przed każdym Agency – EDA). Również sfera proceduralna i tech- z członków Unii. n

38 Peacekeeping in sub-Saharan Africa: a practical approach. Report, Document A/1913 European Security and Defence Assembly, Brussels 2005, s. 27.

84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA Centrum Eksperckie Policji Wojskowych NATO

BYDGOSKA JEDNOSTKA O STATUSIE MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ PROWADZI DZIAŁALNOŚĆ JAKO DZIEWIĘTNASTY OŚRODEK WSPIERAJĄCY PROCESY TRANSFORMACYJNE SOJUSZU.

płk dypl. Grzegorz Wasielewski ada Północnoatlantycka 28 maja 2014 roku doko- (NATO Military Body) po przedłożeniu Radzie Pół- Rnała oficjalnej akredytacji Centrum (NATO Milita- nocnoatlantyckiej wniosku przez państwo ramowe ry Police Centre of Excellence – NATO MP COE) w imieniu państw sponsorujących i we współpracy i jednocześnie nadała mu status międzynarodowej or- z HQ SACT. ganizacji wojskowej (International Military Organisa- Zasadnicze dziedziny działania centrów eksperckich tion – IMO) zgodnie z artykułem 14 Protokołu pary- odnoszą się do: edukacji i szkolenia na szczeblu strate- skiego. Jest ono jedyną w Polsce jednostką o tym cha- gicznym i operacyjnym, podnoszenia poziomu intero- rakterze, akredytowaną przez NATO, ale niewchodzącą peracyjności, oceny i testowania koncepcji przez ekspe- Autor jest dyrektorem bezpośrednio w struktury dowodzenia Sojuszu i naro- rymentowanie oraz współudział w opracowywaniu NATO Military Police dowe struktury dowodzenia. doktryn, a także do wspierania procesów analizy wnio- Centre of Excellence. Centra są niezależnymi międzynarodowymi organi- sków i doświadczeń z operacji prowadzonych przez zacjami wojskowymi, realizującymi zadania koordyno- NATO. Obecnie w Sojuszu funkcjonują 24 centra, wane przez Sojusznicze Dowództwo Transformacyjne 21 uzyskało akredytację, pozostałe są w różnych fazach (HQ SACT), a w jego strukturze przez Oddział ds. tworzenia. Tylko jedno znajduje się poza Europą – Współpracy w zakresie Transformacji (Transformation Combined Joint Operations from the Sea Centre of Network Branch). Zadania zlecają im sojusznicze i na- Excellence w Norfolk (USA). rodowe dowództwa oraz instytucje, zarówno wojskowe, jak i cywilne. Każde centrum jest organizacyjnie nieza- BYDGOSKIE CENTRUM leżne od państwa ramowego i NATO, ponieważ nie Celem jego powołania było utworzenie ośrodka eks- znajduje się w ich łańcuchu dowodzenia. Osiągnięcie perckiego na potrzeby wsparcia Sojuszu w dziedzinie statusu IMO trwa zwykle około dwóch lat i obejmuje rozwijania standardów interoperacyjnych i zdolności następujące etapy: policji wojskowych NATO. Funkcja niełatwa do wypeł- – utworzenie COE na podstawie postanowienia me- nienia, kiedy ma się świadomość, że de facto nie istnie- morandum operacyjnego (Operational Memorandum je jednolita formacja, którą można definiować jako po- of Understanding – MOU); licję wojskową Sojuszu. Każde państwo członkowskie – nawiązanie więzi funkcjonalnej z HQ SACT zgod- ma bowiem odmienną, często będącą w podporządko- nie z memorandum funkcjonalnym (Functional Memo- waniu i strukturach innych niż wojskowe, wykonującą randum of Understanding); różne zadania, o zróżnicowanym wyposażeniu i zdol- – kontrolę akredytacyjną prowadzoną przez HQ nościach operacyjnych. Dlatego jako istotę przyszłych SACT; działań Centrum wskazywano poszukiwanie wspól- – aktywację (akredytację) centrum jako IMO oraz nych zdolności, obszarów możliwych do standaryzacji nadanie statusu sojuszniczej organizacji wojskowej oraz dążenie do ujednolicenia szkolenia przygotowują-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 85 DOŚWIADCZENIA

STRUKTURA CENTRUM DIRECTOR EKSPERCKIEGO POLICJI DIR’s Group DEPUTY WOJSKOWYCH NATO DIRECTOR/ CHEF OF STAFF

DOCTRINE AND EDUCATION LESSONS SECURITY STANDARIZATION AND TRAINING LEARNED SUPPORT AND BRANCH BRANCH BRANCH ADMIN BRANCH

CAPABILITY BRANCHES SUPPORT BRANCH

Opracowanie własne.

cego do użycia sił policji wojskowych w sojuszniczych Zdefiniowane cele i zadania są realizowane w ra- operacjach. Przewidywano również zdolność do wspar- mach struktury liczącej 45 stanowisk, przeznaczonych cia eksperckiego podczas ćwiczeń organizowanych dla dla kadry kierowniczej i dydaktycznej oraz administra- szefów policji oraz personelu odpowiedzialnego za pla- cji i wsparcia bezpieczeństwa (rys.). Przewidziano tak- nowanie operacji w odniesieniu do sposobu użycia po- że 15 stanowisk dla państwa ramowego, które nie są licji wojskowych. Centrum, oferujące kursy stacjonarne oferowane partnerom zagranicznym. Pozostałe są suk- oraz w systemie szkolenia na odległość, nie jest typo- cesywnie obsadzane zarówno przez stronę polską, jak wym ośrodkiem szkoleniowym. Realizuje zadania i państwa sponsorujące, tj. przedstawicieli policji woj- w czterech sferach zainteresowania: rozwoju koncepcji skowych NATO. Kadrę Centrum stanowią żołnierze i doktryn; edukacji i szkolenia; badań i konsultacji oraz z Bułgarii, Chorwacji, Czech, Holandii, RFN, Rumu- analizowania, przechowywania i rozpowszechniania nii, Włoch i Polski. W kolejnych latach przewiduje się doświadczeń. Jego celem jest m.in.: zwiększenie międzynarodowego zaangażowania dzięki – analizowanie i opracowywanie wniosków oraz re- włączeniu w charakterze państw sponsorujących Gre- komendacji z prowadzonych operacji, w tym z działań cji, Kanady, Słowacji, Turcji i USA. Otwarta formuła policji wojskowych, które będą dalej przetwarzane Centrum pozwala na uwzględnienie w jego strukturze i ewentualnie uwzględniane w dokumentach doktry- personelu z państw partnerskich. Wstępną ofertę – na nalnych; razie nieoficjalną – złożyły Gruzja i Irlandia. Warto za- – wspieranie edukacji i szkolenia na poziomie strate- znaczyć, że państwa zainteresowane przystąpieniem do gicznym, operacyjnym i taktycznym przez określanie NATO MP COE aktywnie włączają się w jego działal- wymagań, standardów i zakresu wiedzy niezbędnej do ność, uczestnicząc w oferowanych przedsięwzięciach, podnoszenia efektywności działań policji wojskowej jak również zapewniając wsparcie merytoryczne i in- w odniesieniu do jednostek narodowych, jak i podod- struktorskie podczas kursów stacjonarnych1. Językiem działów wielonarodowych; urzędowym tej międzynarodowej instytucji jest język – zwiększanie interoperacyjności i zdolności policji angielski. wojskowych dzięki rozwiązywaniu problemów natury proceduralnej oraz wskazywaniu obszarów, których PIERWSZY ROK DZIAŁALNOŚCI zmiana wpłynie na usprawnienie ich działania; Zadania Centrum nie ograniczają się do poziomu – udział w opracowywaniu doktryn i dokumentów strategicznego (głównie HQ SACT). Dotyczą również proceduralnych oraz w przeglądzie i adaptacji istnieją- operacyjnego (dowództwa korpusów NATO) oraz tak- cych opracowań jako wsparcie procesów przystosowa- tycznego (opracowanie i realizacja długoterminowego nia policji wojskowych NATO do zmieniających się planu kompleksowego wsparcia eksperckiego Wielo- uwarunkowań środowiska podejmowanych działań; narodowego Batalionu Policji Wojskowej NATO). – testowanie i ocena nowych koncepcji użycia policji W odniesieniu do przedsięwzięć długoterminowych wojskowych w formie eksperymentów. Centrum podejmuje zadania związane z rozwojem

1 Centrum eksperckie w Bydgoszczy oferuje możliwość przeszkolenia personelu w ramach kursów metodycznych dla instruktorów na potrzeby międzynarodowych kursów MP. Zgodnie z sugestią narodowych przedstawicieli policji wojskowych zasiadających w NATO Military Police Panel część instruktorów spoza Centrum bierze udział w kursach stacjonarnych w roli moderatorów prac w syndykatach szkoleniowych.

86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

doktryn i koncepcji na rzecz HQ SACT (SACT Urba- zbrodni wojennych oraz kurs przeznaczony dla tych, nization Project, Strategic Foresight Analysis 2017, którzy zajmują się zbieraniem doświadczeń (MP Les- Framework for Future Allied Operations), wsparciem sons Learned Staff Officer Course). eksperckim opracowywanych lub uaktualnianych do- W 2014 roku, tuż po uzyskaniu akredytacji, Centrum kumentów doktrynalnych, standaryzacyjnych i kon- podjęło działania mające na celu zatwierdzenie przez cepcyjnych Sojuszu (w szczególności AJP-3.2.3.3 – Al- Radę Północnoatlantycką przyjęcia przez nie roli De- lied Joint Doctrine for Military Police), a także aktyw- partment Head2, czyli instytucji wiodącej w koordyna- nie uczestniczy w pracach sojuszniczych grup cji wszystkich procesów edukacji i szkolenia policji roboczych (Land Operations Working Group, NATO wojskowych Sojuszu, jak również państw partnerskich & PfP MP Panel, NATO Biometrics Working Group, z udziałem podmiotów militarnych i cywilnych3. W ra- Force Protection Working Group). Mimo że okres dzia- mach współdziałania z HQ SACT oraz SHAPE opraco- łalności NATO MP COE nie jest długi, to powierzono wano Strategiczny plan szkolenia Policji Wojskowych mu przewodniczenie pracom międzynarodowego ze- NATO (NATO MP Strategic Training Plan). Kolejnym społu ds. opracowania terminologii policji wojskowych krokiem będzie stworzenie katalogu szczegółowych NATO oraz utworzonego z inicjatywy Centrum w ra- potrzeb w dziedzinie edukacji. Rozpoczęto również mach Panelu Policji Wojskowych – NATO MP Lessons wdrażanie standardów szkoleniowych w procesie przy- Learned Capability Team. Podjęto się również wydania gotowania do certyfikacji szkoleniowej przez oficjalnego Kompendium policji wojskowych NATO. HQ SACT (tzw. Quality Assurance – QA). Uzyskanie Opracowano stały kalendarz przedsięwzięć szkole- certyfikatu QA4 pozwoli rozwinąć ofertę szkoleniową, niowych, konferencji i forów naukowych oraz działań a opracowane w przyszłości kursy i szkolenia specjali- związanych ze zbieraniem doświadczeń. Przykładowo, styczne będą automatycznie zaliczone do katalogu kur- Centrum jest organizatorem i gospodarzem dedykowa- sów NATO (obecnie jest wymagane zachowanie cza- nych dla formacji policji wojskowych kursów dla ofice- sochłonnej procedury). rów i podoficerów MP (NATO MP Senior Officer Co- W pierwszym roku działalności Centrum podpisa- urse, NATO MP Junior Officer Course, NATO MP Se- ło umowy o współpracy i wymianie szkoleniowej nior Non-Commisioned Officer Course) oraz jedynego z Akademią Obrony Narodowej, Wydziałem Dzien- w NATO forum szefów MP poziomu strategiczno-ope- nikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu War- racyjnego (Annual Force Provost Marshal Forum). Jest szawskiego, a także z Europejskimi Siłami Żandar- także pomysłodawcą projektów realizowanych w ra- merii (EUROGENDFOR). mach budowanego systemu wykorzystania doświad- Ideę utworzenia Centrum Eksperckiego Policji Woj- czeń policji wojskowych NATO (Annual NATO MP skowych NATO przyjęto w środowisku policji wojsko- Tactical Lessons Learned Forum, Annual MP Lessons wych z dużą ostrożnością, ale i życzliwością. Polska ini- Learned Conference). cjatywa przyciągnęła do Bydgoszczy sześć państw spon- Wymienione przedsięwzięcia są autorskimi projekta- sorujących, a pierwszy rok działalności zaowocował mi Centrum, wdrażanymi po akceptacji narodowych kolejnymi międzynarodowymi kontrybucjami. Do grona przedstawicieli szefów policji wojskowych Sojuszu, za- krajów współpracujących dołączyły takie państwa part- siadających w Panelu Policji Wojskowych NATO. Na nerskie, jak Austria, Gruzja, Irlandia i Ukraina. Aktyw- szczególną uwagę zasługują inicjatywy dotyczące sys- ność tego ośrodka szkoleniowego, związana z opraco- temu wykorzystania doświadczeń (lessons learned), wywaniem doktryn i koncepcji edukacji oraz wykorzy- który jest tworzony w Centrum od podstaw. Poza tym staniem doświadczeń, będzie przynosiła pozytywne NATO MP COE oferuje autorski portal (Military Poli- efekty w długofalowym budowaniu interoperacyjności ce Lessons Learned Portal), stanowiący jedyną platfor- w ramach wspólnych zdolności policji wojskowych mę wymiany doświadczeń oraz będący zalążkiem bu- NATO i państw partnerskich. Powinna stanowić także dowania bazy danych odnoszących się do policji woj- bazę do pogłębiania wiedzy i uświadamiania możliwości skowych Sojuszu i państw partnerskich. W 2016 roku użycia policji wojskowych w narodowych i sojuszni- przekształci się on w platformę niejawną. czych operacjach, zwłaszcza tych prowadzonych na pod- Dążąc do wzbogacenia oferty szkoleniowej, opraco- stawie artykułu 5 Traktatu waszyngtońskiego. wano kurs w sojuszniczym systemie kształcenia i szko- Wzrastające zapotrzebowanie na włączenie NATO lenia na odległość (e-learning). Pierwszy „e-kurs” jest MP COE w strategiczne projekty Sojuszu, obejmujące dedykowany nie tylko dla specjalistów policji wojsko- procesy rozwoju koncepcji i eksperymentowania oraz wych. Dotyczy bowiem doktrynalnych zapisów sposo- potrzebę wsparcia eksperckiego podczas ćwiczeń róż- bu użycia i działania tych formacji. Jest już dostępny na nego szczebla, jak również zainteresowanie policji woj- platformie e-lerningowej NATO, na której do końca skowych udziałem w przedsięwzięciach realizowanych 2015 roku pojawią się opracowywane w Centrum kur- przez Centrum, stwarza dobrą perspektywę dla dalszej sy odnoszące się do prowadzenia dochodzeń w sprawie jego działalności. n

2 Pojęcie Department Head wprowadza dokument MC 0458/2 (Final). NATO Education, Training, Exercise and Evaluation (ETEE) Policy. 12 October 2009. 3 Nowe ujęcie procesu programowania edukacji i szkolenia w NATO opisano w Bi-SC 75-2. Education and Training Directive (E&TD). October 2013. 4 Kontrola certyfikacyjna Quality Assurance jest planowana w 2016 roku.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 87 DOŚWIADCZENIA Rola wojsk specjalnych w konfliktach

MOŻLIWOŚCI WOJSK SPECJALNYCH SĄ PODSTAWĄ ZMIAN W SPOSOBIE POSTRZEGANIA I PROWADZENIA WSPÓŁCZESNYCH OPERACJI WOJSKOWYCH.

ppłk dr Przemysław Paździorek peracje wielonarodowych sił zadaniowych są interesów państw biorących w niej udział. Wdrażane są Ojednym z zasadniczych elementów reagowania programy oraz podejmowane sojusznicze inicjatywy, kryzysowego państw NATO. Coraz większą rolę od- które umożliwiają osiągnięcie interoperacyjności grywają w nich wojska specjalne jako komponent przez w pełni zintegrowaną strukturę dowodzenia. wspierany bądź wspierający. Analiza operacji prowadzonych w ramach koalicji wojsk specjalnych (Coali- WYZWANIA tion Special Operations Forces – CSOF) w Bośni, Ko- Wojska specjalne państw zachodnich operują Autor jest adiunktem sowie, Somalii, Afganistanie i Iraku wskazuje na po- w wielu regionach świata, oprócz Afganistanu, Iraku Wydziału Zarządzania trzebę rozwijania tego rodzaju działań. Skierowanie czy Syrii. Przeciwdziałają zagrożeniom terrorystycz- i Dowodzenia AON. tych sił do danej operacji stanowi wyraz strategicznych nym m.in. w krajach w rejonie Pacyfiku i Ameryki

88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

TEMAT NUMERU – OBRONA – NUMERU TEMAT Rola wojsk specjalnych Wojska specjalne to odrębny instrument siły militarnej, mający zdolność do realizowania specjalistycznych operacji militarnych i paramilitarnych w celu sprostania określonemu spektrum wyzwań, które z różnych powodów nie są rozważane w razie użycia wojsk konwencjonalnych lub in- w konfliktach nych elementów sił narodowych. USMC

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 89 DOŚWIADCZENIA

Południowej, w afrykańskim regionie Sahel (Czad, Przyjęta przez Pentagon na najbliższe 20 lat strate- Mali, Mauretania, Nigeria), wreszcie na Bliskim gia długiej wojny wymusiła zwiększenie personelu Wschodzie. Współpracują z lokalną policją, władza- wojsk specjalnych o 25% oraz potwierdziła zasadność mi wojskowymi i cywilnymi. Jak powiedział swego prowadzenia działań na całym świecie9. Założono czasu generał Gary L. Harrell, były dowódca Kompo- w niej, że wojska specjalne będą odgrywały główną nentu Operacji Specjalnych Centralnego Dowództwa rolę i miały zdolność do operowania w kilkunastu USA (Combined Special Operations Component państwach jednocześnie10. W strategii tej wykazano Commander, United States US Central Command): także, że siły zbrojne Stanów Zjednoczonych nie są koalicyjne siły specjalne są wartościowym wkładem w stanie samodzielnie osiągnąć zwycięstwa, dlatego w walkę z terroryzmem nieproporcjonalnie do ilości też istotne jest współdziałanie z sojusznikami i part- użytych sił1. Słowo „koalicyjne” ma tu szczególne nerami koalicyjnymi. Potwierdziły to słowa Ragana znaczenie. Rząd Stanów Zjednoczonych oraz do- Henrego, głównego zastępcy podsekretarza do spraw wództwo NATO potwierdzają bowiem konieczność polityki obronnej, który stwierdził, że: nie możemy zwiększania udziału w operacjach antyterrorystycz- wygrać tej długiej wojny samodzielnie […] pojawia- nych tego rodzaju sił z różnych krajów. Wynika to jące się kryzysy wymagają zwiększonej siły militarnej z faktu, że wojska specjalne USA w okresie szczyto- i Stany Zjednoczone mogą potrzebować większego wego zaangażowania jednocześnie w Iraku i Afgani- udziału militarnego ze strony partnerów11. Już w 2005 stanie wyraźnie były przeciążone na skutek szybkiego roku dyrektor studiów strategicznych w Centrum tempa działań2. Dlatego już od lat Amerykanie, dzia- Ocen Strategicznych Michael Vickers na spotkaniu łając zgodnie ze swoją strategią, wysuwają określone poświęconym tematyce sił zbrojnych oraz terrory- inicjatywy wykorzystania sił sojuszniczych i koalicyj- zmowi i radykalnemu islamowi stwierdził, że główny- nych w walce z zagrożeniami terrorystycznymi. Pole- mi zadaniami wojsk specjalnych w długiej wojnie bę- gają one na3: zapobieganiu nowym zagrożeniom, izo- dą: budowanie zdolności partnerskich oraz zapewnie- lowaniu pojawiających się, likwidowaniu odizolowa- nie trwałej, mało widocznej obecności na lądzie; stałe nych i przeciwdziałaniu ponownemu ich pojawianiu4. inwigilowanie z powietrza, morza i lądu rejonów nie- Już dekadę temu politycy, również dowódcy woj- kontrolowanych przez rządy państw; prowadzenie taj- skowi w USA, zdali sobie sprawę, że tzw. długiej woj- nych i ukrytych operacji oraz działań zapobiegających ny, z jaką mamy do czynienia dzisiaj5, nie można wy- proliferacji i w zakazanych obszarach12. grać bez udziału koalicjantów i sojuszników. Zaadap- W zależności od poziomu ryzyka oraz politycznego towanie strategii pośredniego podejścia Liddella wsparcia sojusznicy lub partnerzy koalicyjni mogą Harta wiąże się z wykorzystaniem wielonarodowych uczestniczyć w każdym z wymienionych zadań. sił zadaniowych i uzyskaniem przez nie interoperacyj- W tym celu Stany Zjednoczone już w 2006 roku prze- ności na wszystkich poziomach działań6. widziały w swoim budżecie obronnym wydatki na Operacje „Iraqi Freedom” oraz „Enduring Fre- budowanie takich zdolności – Dowództwo Sił Spe- edom” wspierało ponad 80 państw, z których 64 wy- cjalnych USA otrzymało 4,1 mld dolarów, głównie na słały swoje siły konwencjonalne, a 12 działało w ra- szkolenie sił innych państw. W programie tym znala- mach koalicji wojsk specjalnych7. Zadania koalicji zły się również polskie wojska specjalne. obejmowały: akcje bezpośrednie (Direct Action), wy- Wspomniany już generał G. Harrell podkreślił wiad i rozpoznanie specjalne (Special Reconnaissan- wkład sił koalicyjnych w całe spektrum działań. ce), walkę niekonwencjonalną (Unconventional War- Wskazał również, że dzięki właściwej pomocy oraz fare), sprawy cywilne (Civil Affairs) oraz działania odpowiedniemu inwestowaniu przyszłe działania ko- psychologiczne (Psychological Operations)8. alicyjnych wojsk specjalnych mogą zostać rozbudo-

1 G. Harrell: Coalition SOF Support to the War on Terrorism. http://www.dtic.mil/ndia /2005solic /harrell .ppt/. 2 A. Russell: Overstretched American Special Forces Hit the Language Barrier. „Daily Telegraph”, 4.05.2006, s. 35. 3 T. Shanker: Elite Troops Get Expanded Role on Intelligence. „New York Times”, 8.03.2006; zob. R. Scarborough: Special Operations Forces Eye Terrorists. „Washington Times”, 12.08. 2005. 4 D. Dailey: US Special Operations Command and the War on Terror. JFQ 40, I kw. 2006, s. 45. 5 Początkowo „długą wojnę” nazywano globalną wojną z terroryzmem lub wojną z terroryzmem albo wojną z terrorem. 6 W ostatnim czasie zasadniczy wysiłek skupiono na zadaniach wykonywanych w bezpośrednich akcjach wojsk specjalnych (Direct Action). Są one „atrakcyjnymi” działaniami, gdyż można je łatwo obserwować i oceniać, a przy tym przynoszą natychmiastowy skutek. Nie docenia się natomiast znaczenia strategii pośredniego podejścia, związanego z długoterminowymi skutkami, takimi jak: wewnętrzna obrona innych państw, osiągnięcie zdolności do budowania państwowości oraz uzupełniające je działania wojsk specjalnych i konwencjonalnych. 7 G. Harrell: Coalition SOF Support…, op.cit. 8 Ibidem. 9 A.S. Tyson: Ability to Wage ‘Long War’ Is Key to Pentagon Plan. „Washington Post”, 4.02.2006; J. White: Rumsfeld Offers Strategies for Current War: Pentagon to Release 20-Year Plan Today. „Washington Post”, 3.02.2006. 10 Ibidem. 11 Ibidem. 12 M.Vickers: Transforming US Special Operations Forces. Center for Strategic and Budgetary Assessments, sierpień 2005, s. 8.

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

wane, opierając się oczywiście na odpowiednim celów wojskowych, politycznych ekonomicznych bądź wsparciu politycznym oraz wytycznych koalicyj- psychologicznych. Mogą one wspierać operacje wojsk nych13. konwencjonalnych, bądź być prowadzone niezależnie, Obecne koalicje stosunkowo dobrze funkcjonują gdy użycie sił konwencjonalnych jest albo nieodpo- w różnych obszarach operacyjnych, w tym ze znacz- wiednie, albo niemożliwe. Poufne oraz politycznie nym udziałem wojsk specjalnych z państw Europy drażliwe i delikatne w czasie pokoju z wyjątkiem dzia- Wschodniej (potwierdzeniem uczestnictwo w misji łań szkoleniowych. Zwykle zatwierdzane przez dowódz- w Afganistanie polskich żołnierzy), które mają przy- two narodowe i prowadzone pod jego kierownictwem bliżone standardy szkolenia, podobne wyposażenie lub specjalnie do tego wyznaczonego dowódcę. Opera- oraz zasady działania określone przez NATO. Mimo cje/działania specjalne swym zakresem mogą obejmo- to wciąż jest wiele do zrobienia w dziedzinie intero- wać: działania niekonwencjonalne, antyterrorystyczne, peracyjności oraz integracji sztabów koalicyjnych bezpieczeństwo zbiorowe, psychologiczne oraz kwestie wojsk specjalnych w połączonych operacjach wielo- spraw obywatelskich16. narodowych. Zdaniem ekspertów, przyjęta definicja spłycała problem dotyczący podmiotu realizującego operacje (dzia- PODSTAWY TEORETYCZNE łania) specjalne. Celowe uniknięcie terminu „wojska W odróżnieniu od współczesnych teorii wojsk lądo- specjalne” pozwalało dowódcom odpowiednio wy- wych, sił powietrznych i marynarki wojennej, które szkolonych sił konwencjonalnych prowadzić działania pojawiły się na początku XX wieku pod wpływem ta- specjalne z ich wykorzystaniem. W 1983 roku dr David kich teoretyków, jak Alfred Thayer Mahan, Julian Maurice Tugwell oraz dr David Charters zaproponowa- Corbett, Giulio Douhet, William „Billy” Mitchell, li szersze ujęcie operacji specjalnych jako małej skali, Liddel Hart, L. Fuller i inni, teoria operacji specjalnych tajne, skryte lub jawne operacje/działania niekonwen- powstała w powolnym procesie. Widoczne jest to cjonalne, często o charakterze dużego ryzyka, podej- zwłaszcza w ewolucji jej definicji. Przy tym wśród de- mowane dla osiągnięcia znaczących celów politycz- cydentów politycznych oraz dowódców wojsk konwen- nych lub wojskowych w celu wsparcia polityki zagra- cjonalnych i specjalnych nadal trwają dyskusje nad nicznej. Operacje/działania specjalne odznaczają się określeniem jej miejsca i roli. zarówno prostotą, jak też złożonością. Charakteryzuje Wielu ekspertów twierdzi, że teoria operacji specjal- je subtelność i duża wyobraźnia w wyrafinowanym uży- nych jest potrzebna z co najmniej dwóch powodów. ciu przemocy oraz nadzór najwyższego szczebla. Jed- W związku z rosnącą rolą wojsk specjalnych nie mogą nocześnie można zastosować środki militarne i niemili- być one definiowane tylko w kontekście działań wojsk tarne, w tym środki wywiadowcze17. konwencjonalnych w czasie wojny, gdyż z dużym Aktualna definicja zawarta w słowniku Departamen- prawdopodobieństwem przyszła wojna może mieć zgo- tu Obrony tłumaczy je jako operacje/działania wyma- ła niekonwencjonalny charakter. Wobec przyszłych wy- gające wyjątkowego wykorzystania technik taktycz- zwań w dziedzinie bezpieczeństwa (nieregularność, ka- nych, wyposażenia i szkolenia, często realizowane we tastrofalność i destrukcyjność) wojska konwencjonalne wrogim, nieprzychylnym lub politycznie wrażliwym nie są najlepszym antidotum, co wymaga większego środowisku. Cechują je wymagania czasowe, tajność, zaangażowania wojsk specjalnych. mała widoczność, działanie z miejscowymi siłami, po- W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku termin trzeba regionalnych ekspertyz, wysoki stopień ryzyka18. „operacje specjalne” definiowano jako: Wtórne lub Harry Yarger tak je definiuje:prowadzone przez si- wspierające działania/operacje, które mogą stanowić ły specjalne jawne bądź skryte i tajne działania nie- uzupełnienie innych działań/operacji, do prowadzenia konwencjonalne często wysokiego ryzyka, podejmo- których nie został wyznaczony żaden z rodzajów sił wane w celu osiągnięcia istotnych celów politycznych zbrojnych jako główny wykonawca czy odpowiedzial- lub militarnych, wpływających na bezpieczeństwo na- ny14. W 1979 roku Departament Obrony Stanów Zjed- rodowe i politykę zagraniczną. Prowadzone w całym noczonych przedstawił oficjalną definicję operacji spe- spektrum konfliktu od pokoju do wojny, dotyczą wy- cjalnych: Operacje/działania militarne prowadzone jątkowych sposobów wykorzystania technik taktycz- przez specjalnie wyszkolone, wyposażone i zorganizo- nych, sprzętu i szkolenia. Często prowadzone we wro- wane siły skierowane przeciwko celom strategicznym gim, przeciwstawnym lub politycznie wrażliwym śro- lub taktycznym15, dążące do osiągnięcia narodowych dowisku, w którym użycie sił konwencjonalnych jest

13 Ibidem, s. 9. 14 J. Lutz, F. Barnett: Special Operations in US Strategy. Washington DC, National Defense University Press, 1984, s. 47. 15 W tym czasie w doktrynach USA nie funkcjonował poziom operacyjny. Obecnie wskazuje się na cele polityczne, strategiczne i operacyjne. 16 US Department of Defense, Joint Chiefs of Staff, Publication I, Department of Defense Dictionary of Military and Associated Terms. Washing- ton DC, czerwiec 1979. 17 M. Tugwell, D. Charters: Special Operations and the Threats to United States Interests in the 1980s. [W:] F. Barnett, B. Tovar: Special Opera- tions in US Strategy. Washington DC, National Defense University Press, 1984, s. 5. 18 DOD. Dictionary of Military Terms. http://www.dtic.mil/doctrine/dod_dictionary/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 91 DOŚWIADCZENIA

niewłaściwe bądź niemożliwe. Charakteryzują je na- Ewolucja operacji oraz wojsk specjalnych w ciągu stępujące cechy: subtelność i wyobraźnia w zakresie ostatnich trzech dekad potwierdza ogólne przeobraże- planowania i realizacji, wrażliwość polityczna i czania w siłach zbrojnych oraz w teorii walki. Towarzy- sowa, wsparcie miejscowych sił, wyrafinowane zasto- szył im wzrost świadomości, iż w wyniku zmian sowanie przemocy, potrzeba ekspertyz regionalnych, w politycznych, gospodarczych, wojskowych i spo- nadzór najwyższego szczebla, wysoki stopień ryzyka. łecznych zależnościach środowiska bezpieczeństwa Operacje specjalne wspierają lub są wspierane przez wojska specjalne stały się użyteczną siłą militarną. działania konwencjonalne bądź realizowane są nieza- Ross Kelly oddaje to w następujących słowach: Ope- leżnie. Dla ich wsparcia wykorzystuje się środki mili- racje specjalne w sensie ogólnym dotyczą całego tarne i niemilitarne, w tym wywiad. Doktrynalne za- ukierunkowanego spektrum wyzwań, które normalnie dania operacji specjalnych ewoluują wraz ze zmienia- nie jest rozważane jako odpowiednie dla regularnych jącym się środowiskiem strategicznym, potrzebami (konwencjonalnych) sił zbrojnych20. Wojska specjalne bezpieczeństwa narodowego oraz rolą i zadaniami sił mogą być używane w sytuacjach, gdy nie jest pożąda- konwencjonalnych19. ne deklarowanie wojny lub gdy istnieje obawa, że zastosowanie działań o konwencjonalnym charakterze pogorszy sytuację i nasili kryzys21. Z tych względów OD 11 WRZEŚNIA są one tworzone i utrzymywane przez państwa, które mają określoną potrzebę prowadzenia wyspecjalizo- 2001 ROKU DO DZIŚ wanych operacji bez uciekania się do stosowania jed- SIŁY SPECJALNE nostek wojsk konwencjonalnych22. STANÓW Zasadne jest zatem przedstawienie teorii operacji specjalnych w odniesieniu do ograniczeń wojsk kon- ZJEDNOCZONYCH wencjonalnych, wynikających z niezmiennej natury PRAWDOPODOBNIE wojny. Dlaczego wojny? Wojska specjalne przecież PROWADZIŁY OKOŁO pełnią wiele odpowiedzialnych funkcji i wykonują ważne zadania w operacjach innych niż wojna23. Jed- nakże określenie ich roli w działaniach wojennych 4000 jest niezwykle istotne dla ich zdolności, które muszą być zdefiniowane, osiągnięte i utrzymywane. RÓŻNEGO RODZAJU Można więc stwierdzić, że wartość wojsk spe- DZIAŁAŃ W PONAD cjalnych w czasie pokoju wynika z ich uni- kalnej roli w czasie wojny. Generał Peter Schoomaker, dowódca amerykań- 100 skiego Dowództwa Operacji PAŃSTWACH. Specjalnych (USSOCOM), napisał przed 11 września 2001 roku: W związku z coraz większym zaanga- żowaniem wojsk specjalnych w prowadzenie operacji pokojowych, ważnym jest, by pamiętać, że jesteśmy – przede wszystkim – wojownikami24.

WE WSPÓŁCZESNYCH KONFLIKTACH Pod koniec XX wieku siły zbrojne więk- szości państw przystąpiły do tworzenia elitar- nych jednostek bojowych, które wchodziły

19 Ibidem, s. 22. Ofensywne zadania w walce 20 Ibidem, s. 161–162. z terroryzmem podejmują nie tylko 21 R. Kelly: Special Operations and National Purpose. Lexington, Mas- siły zbrojne Stanów Zjednoczonych, sachusetts DC, Heath and Company, 1983, s. XVI–XVII. lecz także ich partnerzy koalicyjni 22 Ibidem, s. XVIII. oraz państwa partnerskie. Charakter 23 Admirał Eric Olson wprowadził termin „SOF Activities” zgodnie z USC, tych sił i ich wysiłek pozostają sprawą ściśle tajną z powodów podsekcją A, część I, rozdział 6, s. 167. Zob. USSOCOM Fact Sheet operacyjnego bezpieczeństwa, 2007, s. 2. jednakże pewne oznaki świadczą 24 P. Schoomaker: The Special Operations Team. „Armed Forces Jour- o ich szybkim tempie. nal International”, luty 1998, s. 32–34.

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

w skład wojsk lądowych. Ich głównym zadaniem było funkcjonowania państwa oraz na środowiska regional- wspieranie osiągania celów operacyjnych i strategiczne i globalne. Działania specjalne znajdują zastosowa- nych oraz uzupełnianie działań wojsk konwencjonal- nie w całym spektrum konfliktów i są prowadzone nych25. Jednakże w ciągu ostatnich dwóch dekad przez odpowiednio dobrane i przygotowane jednostki. w ich rozwoju nastąpił wyraźny zwrot – stały się one Mogą one być użyte wyjątkowo albo wyłącznie. Będą ważnym, sprawnie działającym i oddzielnym kompo- przy tym skuteczniejsze, jeśli połączy się ich wysiłek nentem nowoczesnych sił zbrojnych, mającym własne z innymi instrumentami siłowymi państwa. Te instru- struktury i doktryny. W coraz większym stopniu woj- menty, czyli dyplomacja, działania wywiadowcze, po- ska specjalne nabierają charakteru połączoności (jo- moc gospodarcza lub siły konwencjonalne, mogą być int), udowadniając swoją przydatność w całym spek- wspierane, działać wspólnie lub bezpośrednio wspie- trum współczesnych konfliktów. Tym samym wywie- rać wojska specjalne. Zasadnicze zdania realizowane rają bezpośredni wpływ na kształtowanie sztuki przez nie to: działania antyterrorystyczne, przeciw- operacyjnej, strategii oraz sposobu prowadzenia dzia- działanie rozprzestrzenianiu się broni masowego raże- łań militarnych. nia, rozpoznanie specjalne i monitorowanie, akcje By przystąpić do dokładnej ich analizy, podobnie bezpośrednie, działania niekonwencjonalne, psycho- jak w odniesieniu do operacji specjalnych, należy logiczne i informacyjne, obecność wojskowa oraz po- wyjść od podstaw teoretycznych, choć w tym przy- dejmowanie spraw cywilnych. padku praktyka i doświadczenia są z pewnością bo- Z perspektywy teorii sztuki wojennej najbardziej gatsze aniżeli dość słabo opisana teoria26. Wojska spe- znaczącym aspektem jest uznanie użyteczności ope- cjalne, mimo że często działają za zamkniętymi racyjnej sił specjalnych. Koncepcja dotycząca tego za- drzwiami polityki bezpieczeństwa w aurze tajemnicy, gadnienia próbuje ocenić skuteczność określonych ro- są bez wątpienia najbardziej gloryfikowanym przez dzajów działań militarnych z uwzględnieniem prze- media rodzajem sił zbrojnych. Charakteryzują się biegu i wyniku konfliktu27. Eksperci wskazują, że określonymi zdolnościami i możliwościami. Biorąc wojska specjalne mogą wpływać na jego wynik na po- pod uwagę takie, a nie inne uwarunkowania, jakakol- ziomie taktycznym w sposób bezpośredni, natomiast wiek próba ich zdefiniowania kończy się zwykle ich na poziomie operacyjnym i strategicznym zarówno porównaniem z siłami konwencjonalnymi. Takie tau- pośredni, jak i bezpośredni. tologiczne podejście jest jednak, w swojej istocie, ma- Colin Gray wskazuje, że coraz częściej państwa de- ło precyzyjne, gdyż powinno obejmować szerszy cydują się na prowadzenie operacji specjalnych, zbiór wojskowych organizacji z ich różnymi zadania- a związany z tym zauważalny rozwój wojsk specjal- mi i zdolnościami. Dla przykładu: określone jednost- nych w dużej mierze wynika z ich operacyjnej uży- ki wojsk specjalnych mogą odgrywać rolę wewnętrz- teczności, czyli przydatności do zapewniania „ekono- nego policingu (patrolowanie, pilnowanie porządku) mii sił” oraz „zwiększania operacyjnych możliwo- lub wywiadowczo-rozpoznawczą, a inne wykonywać ści”28. Są to, jego zdaniem, dwie zasadnicze kwestie, zadania desantu powietrznego. Alternatywnym i chy- które stanowią o ich wykorzystywaniu, dzięki nim bo- ba właściwszym podejściem wydaje się zdefiniowanie wiem można uzyskać znaczące rezultaty przy ograni- tego, co stanowi, że działania (operacje) można na- czonych środkach. Pełnią one funkcję tzw. mnożnika zwać specjalnymi, oraz wskazanie, jakiego rodzaju si- sił w stosunku do innych komponentów funkcjonują- ły są wyznaczane do ich prowadzenia. cych w obszarze operacji i wpływają na prowadzenie Obecnie można mówić o wojskach specjalnych jako działań 29. Po drugie, to wojska specjalne pozwalają o odrębnym instrumencie siły militarnej, mającym na sięganie po inne dostępne opcje w osiąganiu celów zdolność do realizowania specjalistycznych operacji politycznych i militarnych. Zauważa jednakże, że militarnych i paramilitarnych w celu sprostania okre- w praktyce występują pewne sytuacje, których nie ślonemu spektrum wyzwań, które z różnych powo- można rozwiązać bez uciekania się do fizycznego dów nie są rozważane w razie użycia wojsk konwen- przymusu. Dostępność wojsk specjalnych oraz ich cjonalnych lub innych elementów narodowych sił. zdolności oznaczają, że państwo może użyć siły mili- Wspierają one bezpieczeństwo narodowe i politykę tarnej w sposób elastyczny, ograniczony i precyzyj- zagraniczną przez odpowiednie operacje (działania) ny30. C. Gray w swoim studium omawia także siedem militarne, które mają wpływ na polityczne, militarne, cech użyteczności operacyjnej sił specjalnych, do któ- gospodarcze i społeczno-psychologiczne aspekty rych zalicza: innowacyjne działanie, wpływ na popra-

25A. Beaumont: Special Operations and Elite Units: 1939–1988. Greenwood, Westport CT, 1988, s. 7. 26W literaturze anglojęzycznej często są powołania na prace: W.H. McRaven: Spec Ops, Case Studies of Special Operations Warfare: Theory and Practice. Presidio, Novato, CA, 1995. Mniej znaną, choć bardziej użyteczną wydaje się praca C.S. Gray: Explorations in Strategy. Greenwood Press, Westport CT, 1996. 27P. Paździorek: Udział komponentu sił specjalnych w wielonarodowych siłach zadaniowych. AON, Warszawa 2009, s. 71. 28C. Gray: Handfuls of Heroes on Desperate Ventures: When do Special Operations Succeed? „Parameters” 1999 nr 2, s. 163. 29Ibidem, s. 168–174. Gray podaje siedemnaście powodów, dla których operacje specjalne zapewniają ekonomię sił. 30 Ibidem, s. 174.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 93 DOŚWIADCZENIA

wę morale, bycie wizytówką kompetencji sił zbroj- przeprowadziły prawdopodobnie około 4 tys. różnego nych, zapewnianie wsparcia moralnego i mentalnego, rodzaju działań w ponad 100 państwach. W ostatnich poniżanie przeciwnika oraz umożliwianie kontroli latach do kluczowych operacji można zaliczyć m.in. eskalacji i kształtowania przyszłości31. akcje w Libii, Syrii czy Pakistanie. Biorąc pod uwagę złożoność współczesnego środo- Od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wie- wiska bezpieczeństwa, Mark Mitchell zauważa inne ku wojska specjalne coraz częściej wykonywały róż- kwestie, które – według niego – są istotne w kontek- nego typu „nietradycyjne” zadania militarne. Wykra- ście operacyjnej użyteczności sił specjalnych, między czały one poza dotychczasowe działania wojenne innymi „zdolność dostosowywania się do zadań”32. i dotyczyły wspierania celów szeroko rozumianej na- Przykład Afganistanu i Iraku potwierdza, że wojska te rodowej polityki bezpieczeństwa lub międzynarodo- cechują się zdolnością adaptacji do wciąż zmieniają- wych wysiłków w utrzymaniu pokoju35. Jednym cych się sytuacji i warunków oraz umiejętnościami, z ważniejszych było lokalizowanie i chwytanie klu- doświadczeniem i dojrzałością operacyjną, pozwala- czowych osób, tzw. kluczowych celów. jącymi użyć je do realizacji zróżnicowanych zadań. Obecnie ich działania są ukierunkowane na mię- Coraz częściej uczestniczą one w operacjach pro- dzynarodowych przestępców wojennych oraz liderów wadzonych na globalną skalę w różnych regionach międzynarodowych grup terrorystycznych. Wspo- świata w ramach działań wyprzedzających – ekspedy- mniane zadania mają kilka cech wpływających na ich WOJSKA SPECJALNE CORAZ CZĘŚCIEJ SĄ WYKORZYSTYWANE DO PROWADZENIA OPERACJI NA SKALĘ GLOBALNĄ W RÓŻNYCH REGIONACH ŚWIATA

cyjnych. Niewątpliwie ma to związek z atakami z 11 wyjątkowość. Po pierwsze, najczęściej nie jest do- września 2001 roku, które unaoczniły potrzebę podej- kładnie zdefiniowany obszar operacji lub nawet okre- mowania takich działań lub przynajmniej tworzenia ślony rejon geograficzny, w którym należy szukać ce- militarnych możliwości przeciwdziałania dwóm klu- lów. Po drugie, niezbędne informacje wywiadowcze czowym zagrożeniom: międzynarodowemu terrory- mają charakter międzyagencyjny i międzynarodowy, zmowi oraz proliferacji broni masowego rażenia. wymagają więc koordynacji i współpracy na wyso- Ofensywne działania w walce z terroryzmem po- kich szczeblach. Po trzecie, wojska specjalne są zmu- dejmują nie tylko siły zbrojne Stanów Zjednoczonych, szone działać wbrew przyjętym normom i konwen- lecz także ich partnerzy koalicyjni oraz państwa part- cjom dotyczącym wojny i to często wobec przeciwnej nerskie. Ich charakter oraz nasilenie pozostają sprawą retoryki publicznej i politycznej36. ściśle tajną z powodów bezpieczeństwa, jednakże Godne uwagi są działania wojsk specjalnych w Bo- pewne oznaki świadczą o ich szybkim tempie. Tho- śni i Hercegowinie, gdy Międzynarodowy Trybunał mas O’Conell, asystent sekretarza obrony do spraw Kryminalny ds. byłej Jugosławii po podpisaniu poko- wojsk specjalnych i konfliktów o małej intensywności, jowego porozumienia w Dayton w 1995 roku postawił wskazał swego czasu, że w przypadku Stanów Zjed- w stan oskarżenia wielu zbrodniarzy wojennych. noczonych siły te realizują zadania bojowe, wywiadu W typowy dla siebie sposób wojska te działały poza strategicznego oraz szkoleniowe na całym świecie33. mandatem NATO, prowadząc bezpośrednie akcje na Oprócz widocznych działań prowadzonych w Iraku poziomie narodowym lub wykonując specjalne zada- i Afganistanie, już w 2003 roku były zaangażowane nia w ramach działań ratowniczych. W czasie wojny w ofensywne walki z terroryzmem na Filipinach, w Iraku w 2003 roku użycie sił specjalnych do poszu- w Dżibuti, Jemenie, Somalii, Pakistanie, Gruzji, kiwania przywódców tego państwa oraz głównych Uzbekistanie i Kolumbii34. Szacuje się, że od terrorystów działających w regionie było już bardziej 11 września 2001 roku do dziś siły specjalne USA skoordynowane i zsynchronizowane. Powołano do te-

31 Ibidem, s. 175–185. 32 M. Mitchell: Strategic Leverage: Information Operations and Special Operations Forces. Naval Postgraduate School, Monterey CA, 1999, s. 84. 33 G. Gilmore: Special Operations: Force Multiplier in Anti-terror War. American Forces Information Service, październik 2003. www.defenselink. mil/news/Nov2003/. 34 G. Corera: Special Operations Forces Take Care of War on Terror. „Jane’s Intelligence Review”, 2003 nr 1, s. 73. 35 L. Fuller: Role of United States Special Operations Forces in Peace Operations. Strategy Research Project. US Army War College, Carlisle PA, 1996, s. 124. 36 W. Ferrell: No Shirt, No Shoes, No Status: Uniforms, Distinction, and Special Operations in International Armed Conflict. „Military Law Review” 2003 vol. 178, s. 94–141.

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

go celu siły zadaniowe, zwane Task Force 121, przy- w Syrii i Iraku (np. wsparcie Kurdów w walkach gotowane do likwidacji wysoko wartościowych celów. z bojownikami Państwa Islamskiego), choć już nie To operatorzy (żołnierze) tej jednostki odnaleźli i poj- tak otwarcie i nie z takim natężeniem oraz gamą mali Saddama Husajna. użytych środków. Poważnym wyzwaniem są tzw. działania niekonwencjonalne. Obejmują one różnorodne działania mi- W OPERACJI POŁĄCZONEJ litarne i paramilitarne prowadzone przez miejscowe Ważną sferą transformacji wojsk specjalnych jest siły lub siły zastępcze, organizowane, szkolone, wy- ich struktura organizacyjna oraz zasady szkolenia posażane, wspierane i kierowane przez tzw. źródło ze- i sposób działania. Charakter operacji specjalnych wnętrzne37. To one przyczyniły się do powstania sta- prowadzonych po II wojnie światowej wymagał połą- łych jednostek wojsk specjalnych we współczesnych czenia wysiłku środków lądowych i powietrznych, siłach zbrojnych. Podstawą ich przygotowania były działających równocześnie i wielowymiarowo. doświadczenia zdobyte podczas II wojny światowej, Wstępna analiza konwencjonalnych rodzajów sił związane ze szkoleniem i wyposażaniem sił party- zbrojnych wybranych państw członkowskich Sojuszu zanckich, począwszy od Francji, Jugosławii, Rosji wskazuje, że w większości kurczowo trzymają się one i Polski w Europie, skończywszy na Birmie i Timorze własnych doktryn. Natomiast z analizy wojsk specjal- w Azji38. nych wynika, że w wielu państwach przekształciły się WOJSKA SPECJALNE CORAZ CZĘŚCIEJ SĄ WYKORZYSTYWANE DO PROWADZENIA OPERACJI NA SKALĘ GLOBALNĄ W RÓŻNYCH REGIONACH ŚWIATA

Prawdopodobnie powodem powrotu do działań one w prawdziwą organizację sił połączonych. Nacisk o tym charakterze były spektakularne sukcesy sił spe- na połączoność oznacza, że pod względem dowodze- cjalnych Stanów Zjednoczonych odnoszone w Afga- nia i kierowania (a nawet taktycznego współdziałania) nistanie pod koniec 2001 i na początku 2002 roku wykorzystują one siły i grupy zadaniowe, a nie jed- w ramach operacji „Enduring Freedom”. nostki jednego rodzaju sił zbrojnych. Dużą wagę W czasie wspomnianej operacji najbardziej zna- przywiązuje się do rozwijania interoperacyjności nym sukcesem wojsk specjalnych w działaniach nie- z międzynarodowymi wojskami specjalnymi oraz konwencjonalnych było niewątpliwie wyzwolenie w coraz większym stopniu z organizacjami pozarzą- miasta Mazar-e Sharif 10 listopada 2001 roku. Woj- dowymi, co było widoczne już w operacjach pokojo- ska 5 Grupy Sił Specjalnych Stanów Zjednoczonych wych z lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. pomogły Sojuszowi pobić przeważające zgrupowa- W wyniku tych zmian współczesne wojska spe- nia talibów39. Żołnierze pełniący funkcje doradców cjalne stoją na czele wielu koalicyjnych i połączo- wojskowych wspomagali natowskie oddziały prawie nych operacji, prowadzonych w ramach globalnej we wszystkich walkach o większe miasta Afganista- wojny z terroryzmem oraz międzynarodowego pe- nu, to jest Kabul, Jalalabad, Kunduz oraz Kanda- acekeepingu. Z kolei analiza sposobów działania har40. Grupa prowadziła podobne działania w jed- świadczy o ich rozwoju, wysokiej specjalizacji oraz nym z państw Azji Centralnej sześć tygodni przed zróżnicowaniu stosowanych procedur taktycznych ze atakiem z 11 września 2001 roku. Została przerzu- względu na bardzo duży stopień ryzyka. Na uwagę cona do Afganistanu w połowie października i połą- zasługują dwie nowe koncepcje odnoszące się do po- czyła się z siłami Hammida Karzaja i Sojuszu41. Ten ziomu taktycznego. Jedna dotyczy połączenia wysił- sam mechanizm wsparcia jednostek opozycyjnych ków lądowych elementów wojsk specjalnych kierują- walczących z wrogimi siłami rządowymi lub organi- cych bronią precyzyjną z dostarczającymi tę broń si- zacjami terrorystycznymi zastosowano w czasie łami powietrznymi, druga – wykorzystania Arabskiej Wiosny w 2011 roku w Libii, następnie sieciocentryzmu w operacjach specjalnych. Obie

37 US Department of Defense Joint Publication 1-02. [W:] K. Dickson: The New Asymmetry: Unconventional Warfare and Army Special Forces. „Special Warfare”, jesień 2001, s. 16–17. 38 G. Jones: Unconventional Warfare: Core Purpose of Special Forces. „Special Warfare”, lato 1999, s. 5–6. 39 S. Biddle: Afghanistan and Future of Warfare: Implications for Army and Defense Policy. US Army War College Strategic Studies Institute, Carlise PA, 2012, s. 8–10. 40 H. Kennedy: Will Special Ops Success Change the Face of War? „National Defense Magazine”. www.nationaldefensemagazine.org/article. cfm?Id=721/.12.02.2012. Podobne zadania w ramach działań niekonwencjonalnych były realizowane w operacji „Iraqi Freedom” w 2003 roku. 41 A. Finaln: Warfare by Other Means: Special Forces, Terrorism and Grand Strategy. „Small Wars and Insurgencies” 2003 nr 1, s. 92–108.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 95 DOŚWIADCZENIA USMC

wskazują na wzrastającą rolę informacji oraz za- współpracy i synchronizacji elementów wojsk lądo- awansowanego wyposażenia każdego żołnierza. wych, sił morskich i powietrznych, które są w coraz Teoria i praktyka działań połączonych odnosi się do większym stopniu interoperacyjne i to w dosłownym synergicznego zastosowania wyjątkowych zdolności tego słowa znaczeniu, tzn. zapewniają usługi w spo- i możliwości każdego z rodzajów sił w taki sposób, że sób umożliwiający im skuteczne, wspólne działanie45. w ostatecznym wyniku otrzymujemy zdolności, które Interoperacyjność uzyskano dzięki odpowiedniemu są większe aniżeli suma ich części42. Dążenie do ope- systemowi szkolenia pod kątem wspólnego działania, racji połączonych jest wynikiem zróżnicowanych co sprawiło, że zdobyto doświadczenie w planowaniu zdolności poszczególnych rodzajów sił zbrojnych oraz i realizowaniu operacji połączonych w szerokim spek- zmian w globalnym kontekście strategicznym. Nieba- trum konfliktów. Co więcej, podjęto współdziałanie gatelny wpływ mają również wymagania cywilno-po- z innymi służbami rządowymi (straż graniczna, służ- lityczne, które wymuszają precyzyjniejsze stosowanie by celne, policja oraz służby wywiadu), organizacja- siły bojowej43. Operacje te wiążą się jednak z proble- mi międzynarodowymi (ONZ lub NATO) i pozarzą- mami odnoszącymi się do interoperacyjności w czte- dowymi oraz prywatnymi firmami paramilitarnymi. rech kluczowych obszarach: kultury (sposobu działa- Najlepszym przykładem połączonych działań wojsk nia), techniki (różnic technologicznych), podziału specjalnych z innymi siłami oraz ich roli w tych działa- funkcji oraz struktur organizacyjnych44. Zdaniem eks- niach jest operacja „Iraqi Freedom” z 2003 roku. Zda- pertów, wojska konwencjonalne zawsze borykały się niem większości ekspertów, to właśnie te wojska ode- z nimi, natomiast wojska specjalne czerpią korzyści grały w niej główną rolę. Anthony Cordesman przed- z tego, że są już z natury siłami połączonymi na kilku stawił analizy, z których wynika, że generał Tommy poziomach. Operacje specjalne bowiem są zwykle Franks rozmieścił w Iraku od 9 do 10 tys. żołnierzy sił wieloaspektowe, dlatego wymagają zaangażowania, specjalnych, co stanowiło około 8% całkowitej liczby

42 M. Noonan, M.R. Lewis: Conquering the Elements: Thoughts on Joint Force Organization. „Parameters”, jesień 2003, s. 31. 43 Ibidem, s. 33. 44 C. Call: US Army Special Forces Operational Interoperability with the US Army’s Objective Force – the Future of Special Forces Liaison and Co- ordination Elements. School of Advanced Military Studies, US Army Command and General Staff College, Ft Leavenworth KS, 2003, s. 8. 45Ibidem, s. 7.

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

Najlepszym przykładem połączonych działań wojsk specjalnych z innymi siłami oraz ich roli w tych działaniach jest operacja „Iraqi Freedom” z 2003 roku.

walczących46. Były tu obecne elementy wojsk specjal- działań i wskazał, że wojska specjalne, mimo że małe nych wszystkich trzech rodzajów sił zbrojnych USA, liczebnie, uzyskują nieproporcjonalnie dobre rezultaty łącznie z jednostkami do zadań specjalnych, jak rów- w osiąganiu założonego celu. Są tego trzy powody: nież znaczne siły z Australii oraz Wielkiej Brytanii. Te wysoki standard realizacji zadań, doświadczenie oraz wielonarodowe siły były podporządkowane Dowódz- swoboda w ich wykonywaniu47. Po trzecie, coraz czę- twu Komponentu Wielonarodowych Sił Operacji Spe- ściej odgrywają rolę kluczowego komponentu na ob- cjalnych (Combined Forces Special Operations Com- szarze operacji, współdziałając z elementami lądowy- ponent Command), które podlegało bezpośrednio mi i powietrznymi oraz współpracując z organizacjami amerykańskiemu Dowództwu Centralnemu (US Cen- niemilitarnymi. tral Command) jako Geograficznemu Dowództwu Bo- Działania bojowe w Iraku udowodniły dojrzałość jowemu (Geographic Combatant Command). Jednost- sił połączonych. Po raz pierwszy integracja pozwoliła ki wojsk specjalnych operowały w Iraku według dok- siłom konwencjonalnym (powietrznym, lądowym, tryny oraz zasad działań połączonych na kilku morskim) na wykorzystanie w pełni zdolności wojsk poziomach. Po pierwsze, była to z natury organizacja specjalnych oraz skuteczne przeciwdziałanie zagroże- o charakterze combined and joint, w ramach której niom asymetrycznym, z jednoczesnym prowadzeniem partnerzy z różnych państw zostali zintegrowani w jed- precyzyjnego targetingu w tej samej przestrzeni wal- ną strukturę dowodzenia, aczkolwiek z ich narodowy- ki. Podobnie w odniesieniu do wojsk specjalnych, któ- mi elementami. Po drugie, prowadzili niezależne, au- re wykorzystywały siły konwencjonalne do zwiększe- tonomiczne działania w małej skali, np.: uchwycenie nia zakresu zadań specjalnych oraz umożliwienia ich lotnisk, ochrona nadbrzeżnych terminali dostarczają- realizacji. Pełniły przy tym jednocześnie funkcję cych ropę naftową oraz wspomniane wcześniej poszu- komponentu wspieranego oraz wspierającego, co wy- kiwanie przywódców irackich. W jednej ze swych prac magało zupełnie nowego podejścia do integracji dzia- Michael Noonan przedstawił te „autonomiczne” ope- łań sił połączonych. W ocenie ekspertów i analityków racje jako charakterystyczną cechę współczesnych takie ujęcie zapewniło sukces.

46A. Cordesman: The Iraq War: Strategy, Tactics and Military Lessons. CSIS Press, Center of Strategic and International Studies, Washington DC, 2003, s. 362. 47M. Noonan, M. Lewis: Conquering the Elements: Thoughts on Joint Force Organization. „Parameters”, jesień 2003, s. 37.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 97 DOŚWIADCZENIA

Zdolności wojsk specjalnych do prowadzenia ope- równo w czasie wojny w Wietnamie, jak i nad Zatoką racji połączonych spowodowały również konkretne Perską ich działania polegały na poszukiwaniu zmiany w ich taktyce. Prawdopodobnie najważniej- szczególnie ważnych obiektów oraz wzywaniu ude- szą, a jednocześnie najbardziej udaną była integracja rzeń z powietrza51. W. Rosenan podkreślił, że w obu sił powietrznych z wojskami działającymi w terenie. tych sytuacjach wyniki działań okazały się mniej po- Polegała ona na zastosowaniu licznych technik i pro- myślne niż uznano to oficjalnie. Główna przyczyna cedur taktycznych rozwijanych w celu usprawnienia niepowodzenia wynikała ze stosowania przez stronę działań wojsk specjalnych jako tzw. czujników ludz- przeciwną skutecznych środków zapobiegawczych. kich (human sensors) na rzecz zadań wykonywanych Dodatkowym problemem było słabe wyposażenie przez lotnictwo strategiczne. Tego rodzaju powiązania w sprzęt techniczny jednostek wojsk specjalnych „czujnika ze strzelającym” dotyczyły również wyko- oraz braki w tzw. świadomości sytuacyjnej środowi- rzystania sił powietrznych do zapewniania połączone- ska operacyjnego. Należy przy tym dodać, że waga go wsparcia ogniowego (joint fire support) wojskom tych zagadnień wzrasta, gdy weźmie się pod uwagę specjalnym, działającym jako siły manewrowe48. rozległy i trudny obszar działań52. Amerykańskie doktryny odnoszące się do połączo- Potrzeba posiadania większej liczby tzw. ludzkich nych operacji specjalnych wskazują dwa zadania (mis- sensorów w terenie pojawiła się ponownie w czasie sions), które definiują zakres wsparcia sił powietrz- operacji „Allied Force” (operacji powietrznej), skiero- nych przez wojska specjalne, to jest działania bezpo- wanej przeciwko Serbii pod koniec lat dziewięćdzie- średnie i rozpoznanie specjalne. W tych pierwszych siątych ubiegłego wieku. Cele statyczne, takie jak wskazują one ustalone w procesie targetingu cele po- mosty lub fabryki, były niszczone pociskami rakieto- ziomu strategicznego i operacyjnego, po czym są one wymi Tomahawk. Natomiast ataki środków powietrz- niszczone precyzyjnymi pociskami kierowanymi wy- nych na mobilne lub ukrywające się wojska serbskie, strzeliwanymi ze statków powietrznych. Wykonując na- zwłaszcza w Kosowie, stanowiły już poważny pro- tomiast zadania rozpoznania specjalnego, umożliwiają blem. Skryte wsparcie dla Kosowarskiej Armii Wy- określenie charakteru i specyfiki celów, a także ocenę zwoleńczej (Kosovar Liberation Army) zapewniały rejonu oraz jego rozpoznanie po uderzeniu lub podaniu wojska specjalne Stanów Zjednoczonych i Wielkiej skutków bombardowania49. Johny Huster proponuje in- Brytanii. Niektóre źródła podają, że amerykańskie si- ne możliwe, innowacyjne sposoby wykorzystania ły powietrzne, dla których lądowe działania w dzie- wojsk specjalnych. Twierdzi mianowicie, że dowódca dzinie targetingu były znaczącą częścią tego skrytego sił połączonych może rozmieścić ich elementy tak, by wsparcia, uzyskały stosunkowo małe powodzenie53. odgrywały rolę systemu walki (combat weapons sys- Należy podkreślić, że od czasu Kosowa taktyka potem). Sugeruje też, aby w procesie targetingu brać pod łączonych operacji wojsk specjalnych i sił powietrz- uwagę ich zdolności bojowe i rozważać je jako tzw. nych znacząco się rozwinęła. Znalazło to potwierdze- opcję alternatywną w neutralizowaniu celów przez nie w operacjach „Enduring Freedom” oraz „Iraqi środki powietrzne lub rakiety Tomahawk50. Jednak za- Freedom”. stosowanie tej koncepcji, co podkreśla wielu ekspertów, David Sullivan ocenił sposób prowadzenia działań jest ograniczone rzeczywistymi możliwościami obu w Afganistanie i skomentował to tak: połączenie komponentów. O ile precyzyjne uderzenia na cele sta- wojsk specjalnych i sił powietrznych w walce jest cjonarne są w przypadku sił powietrznych do zrealizo- transformacją w operacyjnej sztuce wykorzystania wania, o tyle lokalizowanie celów mobilnych i ich ata- sił54. Nowe podejście do działań polega głównie na za- kowanie w czasie krytycznym wciąż stanowi trudne stosowaniu środków precyzyjnego rażenia, zapewnia- wyzwanie. Oczywiście użycie wojsk specjalnych do nych przez statki powietrzne wspierane przez zespoły znalezienia i eliminowania celów poziomu operacyjne- sił specjalnych, które obserwują i wskazują cele na go i strategicznego jako części operacji powietrznej nie ziemi. Zespoły te są wyposażone w nowoczesny jest czymś nowym. Wiele na ten temat można znaleźć sprzęt optyczny i laserowy, systemy wskazujące poło- w pracach Williama Rosenana, który pisał o użyciu żenie, komputery przenośne i różnego rodzaju środki amerykańskich wojsk specjalnych „za linią wroga”. Za- łączności. Dzięki temu mogą zidentyfikować cele nie-

48 M. Findlay, R. Green, E. Braganca: SOF on the Contemporary Battlefield. „Military Review”, maj – czerwiec 2003, s. 10. 49 US Department of Defense Joint Publication 3-05.5. Joint Special Operations Targeting and Mission Planning Procedures. 10.08.1993, s. II-1. 50 J. Hester: Integration of Special Operations Forces into the Joint Targeting Process. US Army Command and General Staff College, Ft. Leaven- worth KA, 2003, s. 3. 51 W. Rosenau: Special Operations Forces and Elusive Enemy Ground Targets: Lessons from Vietnam and the Persian Gulf War. RAND Publica- tion MR-1408-AF, RAND Corporation, Arlington VA, 2001. 52 Ibidem, s. 2. 53 A. Cordesman: The Lessons and Non-lessons of the Air and Missile Campaign in Kosovo. Center for Strategic and International Studies, Wash- ington D.C., 1999, s. 250–256. 54 D. Sullivan: Transforming America’s Military: Integrating Unconventional Ground Forces into Combat Air Operations. US Naval War College, Joint Maritime Operations Department, Newport, RI, 4.02.2002, s. IV.

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 DOŚWIADCZENIA

widoczne lub niewykryte przez bezzałogowe systemy z nimi instalacji w zachodnim Iraku. Były to często rozpoznawcze. Fakt ten przyczynia się do poprawie- cele mobilne i dobrze ukryte. Ich zniszczenie według nia skuteczności bombardowań i uderzeń lotniczych koordynat wcześniej podanych koalicyjnym statkom w Afganistanie. powietrznym było możliwe tylko wtedy, gdy lokaliza- Również innowacyjna w wykonaniu wojsk spe- cję celów potwierdziły elementy rozpoznawcze wojsk cjalnych i sił powietrznych były koordynacja tak- specjalnych działających w terenie57. Możliwość wzy- tyczna oraz dowodzenie i kierowanie. Zarówno tar- wania bezpośredniego wsparcia lotniczego oznaczała, geting, jak i wsparcie ogniowe w działaniach połą- że jednostki sił specjalnych mogły działać w odle- czonych są procesem złożonym. W opinii praktyków głych rejonach bez potrzeby wsparcia przez ciężką ar- oraz ekspertów stanowią jeszcze większe wyzwanie tylerię lub inne lądowe elementy58. Ich zdolność do w wyniku rozproszonego (bez styczności działają- identyfikowania i niszczenia elementów dowodzenia cych jednostek, tzw. non-contiguous) charakteru i kierowania C2 przeciwnika oraz wyrzutni pocisków współczesnego pola walki, zwłaszcza tego, z jakim Scud zwiększyło wykorzystanie innych połączonych wojska miały (a właściwie nadal mają) do czynienia środków rozpoznawczych, takich jak bezzałogowe w Afganistanie. W operacji „Enduring Freedom” ze- statki powietrzne (unmanned aerail vehicles). Środki społy sił specjalnych oraz elementy dowództw nie te będące w dyspozycji dowódcy Komponentu Połą- były w stanie dokładnie przewidzieć rozmieszczenia czonych Sił Powietrznych (Combined Forces Air grup przeciwnika oraz lokalizacji mobilnych celów. Component Commander) rutynowo współdziałały Taka sytuacja oznaczała, że działania nie mogły być z wojskami specjalnymi. Wykorzystywano je do po- planowane z wyprzedzeniem oraz nie istniał jasno szukiwania, identyfikowania, śledzenia oraz niszcze- zdefiniowany obszar operacji. W celu rozwiązania nia celów. Nagrania wideo były następnie przesyłane tych problemów już w jej trakcie siły koalicyjne do innych platform powietrznych, takich jak samoloty opracowały i wdrożyły kilka ciekawych metod, AC-130, co zapewniało informacje dotyczące targe- o których warto wspomnieć. tingu już na etapie samego oddziaływania59. Po pierwsze, opracowany projekt operacyjny zawsze zawierał dwa fundamentalne składniki, to jest ISTOTNY ELEMENT zadanie oraz wyznaczony obszar operacji. Inna, niż Podsumowując rozważania na temat wojsk specjal- dotychczasowa, była tzw. geometria przestrzeni walki, nych, można stwierdzić, że powinny być przygotowa- gdyż działające jednostki nie sąsiadowały ze sobą ne, podobnie jak całe siły zbrojne, do prowadzenia bezpośrednio, nie było więc wyznaczonych linii roz- działań w wymiarze narodowym i wielonarodowym, graniczenia. W celu koordynacji wsparcia ogniowego we wszystkich możliwych formach i z użyciem różno- wykorzystywano rejony, w których nie prowadzono rodnych środków walki. Z założeń operacji połączo- ognia, a także rejony zakazu prowadzenia ognia i rejo- nych wynika także, że muszą mieć zdolność do ny ostrzału, tzw. kill-boxes55. Po drugie, w większości współdziałania z innymi elementami ugrupowania przypadków zamiast wstępnego planowania wsparcia wykonującymi zadania w jej ramach. Prowadzenie ogniowego w większym stopniu stosowano zasadę skutecznych działań wiąże się z ich zdolnością do kierowania ogniem bezpośrednim oraz wskazywania szybkiego koncentrowania i rozpraszania sił, a także celów przez wojska specjalne. Jeżeli zespoły weszły walki całodobowej niezależnie od warunków klima- w niespodziewany kontakt z przeciwnikiem, mogły tycznych i terenowych60. Kolejnym ważnym czynni- się spodziewać natychmiastowego bezpośredniego kiem wpływającym na realizację zadań jest zdolność wsparcia lotniczego lub otrzymać wsparcie ogniem do wzajemnego wsparcia wszystkich jej komponen- kierowanym, który obserwowały i odpowiednio kory- tów. Przy czym wsparcie ze strony sił powietrznych, gowały. W zasadzie samoloty bojowe, lecąc do obsza- marynarki wojennej i wojsk specjalnych musi być po- ru działań, otrzymywały dane dotyczące położenia ce- strzegane jako integralna część wspólnej operacji, za- lów dopiero w momencie, gdy zespoły działające planowanej przez dowódcę połączonych sił zadanio- w terenie składały meldunki o położeniu przeciwnika wych. Przedstawione założenia z jednej strony powin- w czasie rzeczywistym56. Tę formę walki stosowano ny uniemożliwić przeciwnikowi skuteczne, w operacji „Iraqi Freedom”, w której jednym z zadań skoordynowane użycie posiadanych sił na obszarze wojsk specjalnych o znaczeniu strategicznym było po- operacji, z drugiej zaś zapewnić osiągnięcie powodze- szukiwanie wyrzutni pocisków Scud i związanych nia wojskom własnym. n

55 S. Jackson: Tactical Integration of Special Operations and Conventional Forces Command and Control Functions. School of Advanced Military Studies, US Army Command and General Staff College, Ft Leavenworth KS, 2003. 56 Ibidem, s. 11. 57 I. Bostock: Australian Forces go SCUD Hunting in Western Iraq. „Jane’s Intelligence Review”, 1.07.2003, s. 87. 58 T. Ripley: Iraq’s Western Desert a Special Forces Playground. „Jane’s Defence Weekly”, 9.04.2003, s. 35. 59 C. Bradley: Intelligence, Surveillance and Reconnaissance in Support of Operation Iraqi Freedom: Challenges for Rapid Maneuvers and Joint C4ISR Integration and Interoperability. Joint Military Operation Department, Naval War College, Newport RI, 9.02.2004. 60 AJP-3 Allied Joint Operations, Ratification Draft 1, Brussels, November 2000, s. 6.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 99 PRAWO Wywiązywanie się ze zobowiązań

ADMINISTRACJA PUBLICZNA PAŃSTWA GOSPODARZA TAKŻE PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZYGOTOWANIE I REALIZACJĘ ZADAŃ UŁATWIAJĄCYCH FUNKCJONOWANIE ZGRUPOWAŃ ZADANIOWYCH PRZYBYWAJĄCYCH Z INNYCH PAŃSTW NATO.

Wioletta Ostrowska ryzys na Ukrainie sprawił, że w dyskusjach spo- również zarządzanie i kierowanie. Kłecznych często podnosi się kwestie dotyczące sta- Wszystkie te działania muszą nu bezpieczeństwa naszego państwa. Pojawiają się wąt- być podejmowane w sposób pliwości, czy w wypadku konfliktu zbrojnego jest ono ciągły. dostatecznie przygotowane do obrony, a także pytania, Administrację można ro- w jaki sposób będą wykonywane zobowiązania sojusz- zumieć na trzy sposoby. nicze, wynikające między innymi z artykułu V Traktatu Pierwszy odnosi się do Północnoatlantyckiego. struktur organizacyjnych, Autorka jest Czy armia będzie w stanie wykonywać swoje zada- wydzielonych w pań- absolwentką Akademii nia, biorąc pod uwagę restrukturyzację głównych jej or- stwie w celu wykony- Obrony Narodowej, ganów dowodzenia? Czy sojusznicy przyjdą nam z powania ustalonych zadań kierunku administracja mocą? Nie zamierzając podejmować bezpośredniej pró- publicznych (rys.). Ad- ze specjalnością by odpowiedzi na te pytania, chciałabym przedstawić ministracja oznacza administracja wojskowa. zadania, które są i będą realizowane przez ogniwa szero- również osiąganie celów ko rozumianej administracji publicznej (cywilnej) w na- publicznych. W ostatnim szym kraju, jeśli sojusznicze wojska będą udzielały nam ujęciu należy ją postrzegać pomocy. jako zespół ludzi zatrudnio- nych w strukturach organiza- ROLA ADMINISTRACJI cyjnych. Niezwykle ważne Zagadnienia dotyczące wsparcia przez państwo go- jest też wskazanie na obowią- spodarza wojsk sojuszniczych przybywających na jego zujący w niej podział na admi- terytorium (Host Nation Suport – HNS) poza struktura- nistrację zespoloną oraz nieze- mi samych sił zbrojnych wydają się mało znane. Także spoloną, który dotyczy admini- literatura przedmiotu jest uboga i ograniczona najczę- stracji rządowej w województwie. ściej do zapisów odpowiednich ustaw, zarządzeń czy Istotą tej pierwszej jest zespolenie rozporządzeń. Dlatego też warto pogłębić wiedzę na ten osobowe, organizacyjne, kompeten- temat i wiedzieć, jak są zorganizowane zespoły do cyjne oraz finansowe pod zwierzch- spraw HNS zarówno w administracji publicznej, jak nictwem jednej osoby – wojewody – i w samorządzie terytorialnym. organów administracji rządowej, ta- „Administracja” to szerokie pojęcie trudne do ujęcia kich jak: komendant wojewódzki w jednej uniwersalnej definicji. Etymologia słowa wska- Państwowej Straży Pożarnej; komen- zuje na takie jej funkcje, jak: służenie, pomaganie, ale dant wojewódzki Policji; kurator

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 PRAWO

oświaty; wojewódzki inspektor: farmaceutyczny, ochrony roślin i nasiennictwa, nadzoru budowlanego, geode- zji i kartografii, ochrony środowiska i inspekcji handlowej oraz jakości handlowej artykułów rolno-spożyw- czych, a także wojewódzki lekarz weterynarii. Organy rządowej administracji zespolonej mają do dyspozycji aparat pomocniczy, czyli komendy, inspek- toraty, oddziały i kuratoria. Wojewoda ze względu na swoją rolę ma prawo do wglądu w sprawy związane z działaniami prowadzonymi na terenie województwa przez organy administracji państwowej. Głównym zało- żeniem zespolenia jest nie tylko skuteczniejsze i sprawniejsze wykonywanie zadań, lecz także zmniejszenie kosztów administracyjnych oraz efektywniejsze zarzą- dzanie wspólnym budżetem. Administrację niezespoloną tworzą natomiast terenowe organy administracji, które są podporządkowane między innymi właściwym ministrom, kierownikom państwowych osób prawnych lub państwowych jednostek organizacyjnych, jeżeli wykonują one zadania z zakresu administracji rządowej w województwie. Organy administracji niezespolonej to na przykład dyrektorzy urzędów statystycznych, państwowi inspektorzy sanitar- ni lub też dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych. Funkcjonowanie ich szczegółowo omówiono w załączniku do ustawy o administracji rządowej w wo- jewództwie z 5 czerwca 1998 roku. Aby ograniczyć powstawanie nowych organów tego typu, wskazano, iż ustanowienie organu administracji niezespolonej może mieć miejsce tylko w drodze ustawy. Istotne jest również to, że dużą rolę w tworzeniu organu administracji niezespolonej odgrywa wojewoda, gdyż to właśnie na jego wniosek jest on powoływany i odwoływany. Zaznaczyć jednak należy, że mimo braku zwierzchnictwa wojewody nad organami administracji niezespolonej są one zobowiązane do informowania go o działaniach podejmowanych na terenie wojewódz- twa. Konieczne jest też powiadamianie wojewody o pro- jektach aktów prawa miejscowego, a działania organów powinny być tożsame z zadaniami postawionymi przez niego. Inaczej niż w organach administracji zespolonej, + wojewoda nie jest tutaj zwierzchnikiem, przysługują mu jedynie kompetencje w sferze koordynacji i kontroli.

ISTOTA ZAGADNIENIA Wsparcie przez państwo gospodarza (HNS) to cywilna i wojskowa pomoc świadczona w czasie pokoju, kryzysu i wojny sojuszniczym siłom zbrojnym oraz organizacjom NATO, które są rozmieszczone na jego Wsparcie przez państwo terytorium, wykonują tu zadania lub przez nie się gospodarza (HNS) to przemieszczają. Zakres realizowanych przedsięwzięć cywilna i wojskowa wynika z porozumień zawieranych w ramach Sojuszu pomoc świadczona w czasie pokoju, kryzysu oraz z umów między państwem gospodarzem, NATO i wojny sojuszniczym i państwem wysyłającym. Podstawowe dokumenty, siłom zbrojnym oraz w których uregulowano tę tematykę, to ustawa z 21 li- organizacjom NATO, które stopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obro- są rozmieszczone na jego terytorium, wykonują ny RP z późniejszymi zmianami, ustawa z 17 grudnia tu zadania lub przez nie 1998 roku o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbroj-

się przemieszczają. DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT nych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami pań-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 101 PRAWO

ORGANY Organy administracji publicznej

ADMINISTRACJI Organy administracji Organy administracji PAŃSTWOWEJ rządowej samorządowej Naczelne organy Wójt, burmistrz, UCZESTNICZĄCE administracji prezydent miasta W HNS rządowej

Centralne organy Zarząd powiatu administracji rządowej

Terenowe organy Zarząd administracji województwa rządowej

stwa oraz ustawa z 23 października 1999 roku o zasa- dwie grupy: militarne i cywilne, czyli realizowane przez dach przemieszczania i pobytu wojsk obcych na tery- jednostki sił zbrojnych oraz firmy i instytucje państwo- torium Rzeczypospolitej Polskiej. we. Część usług jest wykonywana bezpłatnie, a część Logistyczne zabezpieczenie sił zbrojnych jest naj- refundowana przez państwo wysyłające. istotniejszym czynnikiem ze względu na malejące zaso- Wsparcie militarne należy do sił zbrojnych, które ma- by oraz nieproporcjonalne możliwości związane z prze- ją własny system wykonywania zadań HNS. Odpowied- mieszczaniem wojsk z wyposażeniem na dużą odle- nie funkcjonowanie tego systemu wymaga zagwaranto- głość. HNS to mechanizm utrzymywania sił zbrojnych wania udziału w nim, oprócz sił zbrojnych państwa go- oraz uchronienia ich przed brakami, które mogłyby spodarza, także organów administracji publicznej istotnie wpłynąć na realizację przez nie zadań lub spo- i niektórych innych podmiotów oraz instytucji. Dlatego wodować nawet całkowite ich zaniechanie. też konieczne jest wcześniejsze przygotowanie upoważ- Pomoc udzielana przez państwo gospodarza jest uzu- nionych przedstawicieli do reprezentowania organów pełnieniem działań państwa wysyłającego (Send Na- administracji publicznej, aby w danej sytuacji organizo- tion – SN). Jej zakres jest uzależniony nie tylko od jego wane i udzielane wsparcie jak najmniej absorbowało potrzeb, lecz przede wszystkim od wcześniejszych usta- właściwy organ administracji publicznej (tab.) leń oraz od możliwości państwa przyjmującego. Za koordynację HNS w państwie odpowiada mini- W pierwszej kolejności bowiem muszą zostać zaspoko- ster obrony narodowej. W jego imieniu działa pełno- jone potrzeby własnych sił zbrojnych, następnie zaś po- mocnik do spraw tego wsparcia, w którego kompeten- zostałe środki, jakimi dysponują siły zbrojne państwa cjach leży zorganizowanie centralnego punktu kontak- gospodarza, mogą zostać przeznaczone na pomoc w ra- towego. Za wykonywanie zadań HNS w terenie mach HNS dla sił zbrojnych innych państw. Do obo- odpowiada wojewoda. Jest on zwierzchnikiem admini- wiązków państwa wysyłającego należy między innymi stracji rządowej i organem nadzoru nad jednostkami sa- przerzut wojsk, zapewnienie im zaopatrzenia, a także morządu terytorialnego. Zakres jego zadań oraz innych zasilanie. Państwo gospodarz ma ich znacznie więcej. organów administracji, które także mają wyznaczoną W ramach zabezpieczenia logistycznego konieczne jest rolę w tej dziedzinie, zależy od typu zgłoszonego zapo- pozyskanie, magazynowanie oraz transport środków za- trzebowania, co wiąże się bezpośrednio z charakterem opatrzenia, zapewnienie transportu osobowego, kiero- działań prowadzonych przez siły państwa wysyłające- wanie ruchem, udostępnianie urządzeń infrastruktury go, jak też NATO. oraz świadczenie usług socjalno-bytowych, jak również Wojewoda odgrywa raczej rolę organizatora oraz ko- zagwarantowanie zabezpieczenia medycznego. ordynatora. Poza tym reprezentuje nasz kraj w kontak- tach z przedstawicielami Sojuszu, a także dopasowuje ZAKRES WSPARCIA zadania HNS do lokalnych warunków. Obowiązuje za- Osiem zasad HNS w NATO zawarto w dokumentach sada, że to właśnie administracja odpowiada za spełnie- MC 334/1 i MC 319/2. Sprecyzowano w nich zagadnienie wymagań zgrupowań zadaniowych państwa wysy- nia odpowiedzialności (kolektywnej), pozyskiwania za- łającego. Natomiast wszelkie środki przeznaczone na sobów logistycznych, kompetencji, współdziałania, ko- ten cel wynikają z działania jednostek cywilnych. Taki ordynacji, ekonomiczności, jasności sytuacji oraz zwro- rozkład obowiązków pozwala jednocześnie na zaspoko- tu kosztów. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje jenie potrzeb sojuszników oraz zachowanie nieuszczu- ostatnie z wymienionych. Wsparcie można podzielić na plonych zasobów własnych sił zbrojnych.

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 PRAWO

ZADANIA WYBRANYCH Ministerstwo Infrastruktury MINISTERSTW Zbiera informacje o stanie oraz możliwościach poszczególnych rodzajów transportu, gromadzi dane o możliwościach analogowych i cyfrowych NA RZECZ HNS systemów transmisyjnych operatorów publicznych

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ministerstwo Gospodarki Zbiera informacje o zasobach przechowywanej Zajmuje się zestawieniem informacji na temat rodzajów żywności, rozmieszczeniu magazynów oraz przechowywanych paliw, możliwości produkcyjnych rafinerii, o możliwościach produkcyjnych asortymentu wytwarzanych produktów i parametrów rurociągów

Ministerstwo Środowiska Ministerstwo Zdrowia Opracowuje dane odnoszące się do infrastruktury Zbiera dane dotyczące aptek, przychodni, ośrodków zdrowia sieci śródlądowych dróg wodnych oraz innych i szpitali oraz rezerw środków utrzymywanych przy szpitalach zasobów oraz w przemyśle

Opracowanie własne (2).

Również przed samorządami województwa, powiatu – umożliwić wykorzystanie obiektów użyteczności oraz gminy stoją konkretne zadania. Są one dostosowa- publicznej; ne do potrzeb, a także możliwości danego samorządu. – stać na straży przestrzegania przez sojuszników Wójt w celu właściwego wykonania tych wynikających przepisów dotyczących ochrony środowiska. z obowiązków państwa gospodarza, związanych z poby- Obowiązki samorządu województwa skupiają się na- tem i przemieszczaniem się wojsk sojuszniczych na te- tomiast na udostępnieniu dróg wojewódzkich oraz uła- renie danej gminy, wydaje odpowiednie akty. To w jego twieniu ruchu po nich, a także na czerpaniu informacji zarządzeniu oraz w załącznikach do niego są wymie- o terenie z danych systemu krajowego. nione działania, które w danej sytuacji powinny być po- Z analizy dokumentów w sprawie powołania punk- dejmowane na rzecz tych sił. tów kontaktowych HNS wynika, że często funkcję jego Samorząd gminny wykonuje zadania wyznaczone dla kierownika pełni dyrektor wydziału bezpieczeństwa administracji świadczącej. Jest to jeden z rodzajów ad- i zarządzania kryzysowego lub też dyrektor wydziału ministracji wyszczególniony ze względu na funkcje (in- spraw obywatelskich, funkcję zastępcy natomiast kie- nym jest administracja władcza). W uproszczeniu czę- rownik oddziału spraw obronnych i obrony cywilnej sto ta forma administracji jest rozumiana jako forma wydziału bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego sprawowania opieki przez państwo nad obywatelami. Jej lub inspektor ds. zarządzania kryzysowego. celem jest zarówno pomoc społeczna, która obejmuje Oprócz zarządzenia w sprawie powołania punktu między innymi edukację i podstawową opiekę medycz- kontaktowego HNS wydawane są również instrukcje ną, jak i podejmowanie działań w sferze kultury. mające na celu sprawne jego uruchomienie. Wskazuje Zadania administracji świadczącej obejmują: się w nich podstawy prawne pobytu i przemieszczania – zagwarantowanie wyżywienia oraz innych artyku- wojsk sojuszniczych, a także określa cele i zadania łów codziennego użytku; punktu. Właściwe jego działanie wymaga również – dostarczenie wody i energii; ustalenia osób upoważnionych do pracy w nim i ich – zapewnienie podstawowej opieki medycznej; zastępców oraz sporządzenia grafiku pracy jego obsa- – świadczenie usług sanitarnych oraz wywóz śmieci. dy. Wsparcia udzielanego wojskom sojuszniczym w ramach HNS nie należy jednak postrzegać tylko i wyłącz- JEDNOŚĆ W RÓŻNORODNOŚCI nie jako pomocy w ich rozmieszczeniu się na danym te- W organach administracji samorządowej nie ma wy- renie i w prowadzeniu działań, lecz przede wszystkim znaczonych zespołów, które w swoich obowiązkach w fazie planowania, czyli w momencie poprzedzającym mają jedynie zajmowanie się pracami związanymi ich przybycie. z HNS. Najczęściej zadania te są dodatkowe i zostały Samorząd powiatowy podejmuje zadania na większą nałożone na te właśnie osoby ze względu na to, iż mają skalę niż gminny. Może on: one niezbędną wiedzę oraz kwalifikacje, by im sprostać. – zajmować się udostępnianiem terenów lub nieru- Poszczególni wójtowie, burmistrzowie i prezydenci chomości na pewien czas, czyli do chwili, gdy stacjonu- miast ustanawiają odpowiednie komórki, które są odpo- ją tam jednostki wojskowe; wiedzialne za realizację zadań wynikających z obo- – magazynować uzbrojenie; wiązków państwa gospodarza w dziedzinie HNS. – wspomagać siły sojusznicze w konserwacji sprzętu; W każdej gminie czy mieście stanowisko do spraw – ewakuować chorych i rannych; HNS może się nazywać inaczej. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 103 LOGISTYKA Logistyka na stanowisku dowodzenia

WŁAŚCIWE ZABEZPIECZENIE PRACY ORGANÓW DOWODZENIA MA KLUCZOWE ZNACZENIE NIE TYLKO DLA ICH DZIAŁALNOŚCI, LECZ TAKŻE DLA PODLEGŁYCH IM ODDZIAŁÓW CZY PODODDZIAŁÓW. ODPOWIEDNIO ZORGANIZOWANA LOGISTYKA ODGRYWA TU ZATEM OLBRZYMIĄ ROLĘ.

płk dr Maciej Kaźmierczak ojawienie się nowej generacji sprzętu, nowoczes- rakterze innym niż wojna, stosowania nowoczesnych Pnych środków łączności i informatyki oraz auto- systemów walki, szybko zmieniającej się sytuacji, matyzacja procesów dowodzenia i kierowania na sta- w otoczeniu informacyjnym o dużej dynamice nowiskach dowodzenia wymusiły wprowadzenie wie- i ogromnej wprost ilości zmiennych parametrów ma- lu zmian w sferze organizacji i wyposażenia jących wpływ na podjęcie decyzji, determinuje zmia- elementów logistycznych w strukturach pododdzia- ny w strukturach i procedurach systemu dowodzenia łów zapewniających ich sprawne funkcjonowanie (ba- wojskami. Zmiany są wprowadzane na wszystkich Autor jest kierownikiem talion dowodzenia). Doświadczenia zdobyte podczas szczeblach dowodzenia, w tym również brygady jako Zakładu Logistyki Sił ćwiczeń wskazują na pewne różnice w stosowaniu jednostki przewidzianej do samodzielnego prowadze- Zbrojnych w Instytucie procedur zabezpieczenia logistycznego na rzecz stania działań w różnych środowiskach walki1. Logistyki WZiD AON. nowiska dowodzenia oddziału w stosunku do podod- Zapewnienie ciągłości i operatywności dowodzenia działów bojowych. to jedno z podstawowych wymagań. Duża manewro- wość sił i środków dowodzenia, zwłaszcza na pozio- WYMAGANIA mie taktycznym, powoduje ich zwiększenie w stosun- Współczesne konflikty zbrojne potwierdzają, że ku do pododdziałów, które odpowiadają za organiza- o powodzeniu w walce w dużej mierze decyduje cję systemu dowodzenia. sprawnie funkcjonujący system dowodzenia. Dlatego Również złożona struktura Sił Zbrojnych RP oraz też na pierwszy plan wysuwa się zagadnienie organi- różnorodność sposobów prowadzenia przez nie dzia- zacji dowództw oraz procedur ich działania bezpo- łań stawiają szczególne wymagania odnoszące się do średnio wpływających na wykonywanie zadań przez systemu dowodzenia. Pod względem organizacyjnym podległe wojska. Dostosowanie struktur poszczegól- stanowi on, tak jak każdy system kierowania, zbiór nych szczebli dowodzenia do ich funkcji oraz stoją- określonych elementów, powiązanych odpowiednio cych przed nimi zadań jest warunkiem odniesienia relacjami dowodzenia, współdziałania i alarmowania, sukcesu. Zapewnienie właściwego funkcjonowania sprzężonych ze sobą informatycznie i technicznie, dowództw, także podczas prowadzenia działań o cha- niezależnie od hierarchicznego poziomu (szczebla)

1 M. Liberacki: Praca sekcji łączności i informatyki na stanowisku dowodzenia BZ. Wrocław 2006, s. 6.

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

dowodzenia. Jest on więc zbiorem określonych środ- do zabezpieczenia funkcjonowania SD wraz ze zgro- ków dowodzenia oraz zabezpieczających (obsługują- madzonymi zapasami środków bojowych i materiało- cych) je ludzi (personelu), połączonych ze sobą ade- wych (ŚBiM). Grupa ta to siły i środki zabezpieczające kwatnie do struktury organizacyjnej oraz decyzji do- realizację całokształtu przedsięwzięć pozostałych ele- wódców podejmowanych w ramach pełnienia funkcji mentów. Reaguje ona elastycznie na ich potrzeby oraz dowodzenia2. osób funkcyjnych SD. Nie ma określonego składu Strukturę organizacyjno-funkcjonalną stanowiska i struktury organizacyjnej. Działania jej polegają na dowodzenia tworzy się na bazie dowództw czasu „P” obronie i ochronie wszystkich elementów SD (warta, oraz pododdziałów dowodzenia i łączności stosownie patrole, posterunki porządkowo-ochronne), na regulacji do potrzeb. ruchu, utrzymaniu dróg wewnętrznych, przygotowaniu Stanowisko dowodzenia3 to przygotowane i wypo- i utrzymaniu w gotowości stanowisk pracy i odpoczyn- sażone zgodnie z wykonywanym zadaniem miejsca ku personelu, na zabezpieczeniu materiałowym we (obiekty, rejony), w których rozmieszcza się organy wszystkich klasach oraz technicznym, a także na orga- dowodzenia oraz elementy zabezpieczenia. W czasie nizacji przemieszczania, rozwijania i zwijania SD5; działań bojowych dowództwa są podzielone na organy – lądowisko – organizuje się je w pobliżu stanowisk dowodzenia i mogą być rozmieszczone w kilku miej- dowodzenia. Zapewnia ono warunki do lądowania scach. To, z którego dowodzi dowódca, nazywa się i obsługi śmigłowców łącznikowych. Za jego przygo- stanowiskiem dowodzenia (SD). towanie odpowiada pododdział dowodzenia organizu- Specyfika organizacji jego elementów wynika rów- jący stanowisko dowodzenia6 (rys. 2). nież ze składu sił wykonujących zadanie, tzn. zależy od tego, czy działania są prowadzone przez siły naro- SPECYFIKA dowe w ramach NATO lub innych struktur wielonaro- Zabezpieczenie logistyczne stanowiska dowodzenia dowych. Wpływ na elementy dowodzenia ma także w działaniach taktycznych jest procesem realizowa- rodzaj operacji, dlatego też organizacja i obsada SD nym w systemie zabezpieczenia logistycznego od- będzie różna w operacjach wojennych, pokojowych działu. Wynika z tego, że procesy logistyczne oraz czy też reagowania kryzysowego. Zgodnie z podsta- funkcjonowanie elementów i urządzeń logistycznych wową zasadą elementy strukturalne SD muszą być stanowiska dowodzenia będą uwarunkowane działa- elastyczne i gotowe do przystosowania się do bieżą- niami podejmowanymi przez przełożonego i przez cych wymagań operacji, a siły i środki zabezpieczają- niego świadczonymi. ce powinny zapewnić ich powiązanie funkcjonalne Batalion dowodzenia (bdow) oddziału, organizując i informacyjne w określonym układzie poziomym struktury SD, konsoliduje potencjał pododdziałów ze i pionowym systemu dowodzenia. swego składu oraz tworzy elementy całkowicie od- Strukturę organizacyjno-funkcjonalną stanowiska mienne od swoich struktur czasu „P”. Właściwa reali- dowodzenia oddziału tworzą4 (rys. 1): zacja tego przedsięwzięcia jest jednym z czynników, – organ dowodzenia (część operacyjna) – zasadni- który rzutuje na skuteczność zabezpieczenia logi- czy element odpowiedzialny za planowanie, organiza- stycznego rozwijanego stanowiska dowodzenia. Jed- cję działań i dowodzenie wojskami w toku walki, nocześnie określa specyfikę logistycznego zabezpie- wspierający dowódcę w cyklu decyzyjnym procesu czenia SD w odniesieniu do innych pododdziałów dowodzenia. Powstają w jego ramach zespoły funk- (batalionów), w których są podejmowane podobne cjonalne, które odpowiadają obszarom problemowym działania7. dowodzenia, przeznaczone bezpośrednio do pracy Dodatkowo należy zgromadzić normatywne zapasy operacyjnej (sztabowej); środków bojowych i materiałowych oraz przygotować – węzeł łączności (WŁ) – element systemu łączno- sprzęt i wyposażenie stosownie do przewidywanych ści stanowiący organizacyjno-techniczne połączenie warunków walki. Właściwy podział sił i środków lo- sił i środków łączności i informatyki. Służy do zapew- gistycznych (własnych i przydzielonych) przeznaczo- nienia wymiany wszelkich rodzajów informacji nych dla SD i ZSD będzie miał wpływ na podejmo- w procesie dowodzenia wojskami i kierowania środ- wanie decyzji związanych z ich zabezpieczeniem kami walki; logistycznym8. – grupa zabezpieczenia – obejmuje pododdziały ma- Elementy logistyczne do zabezpieczenia stanowi- cierzystych batalionów dowodzenia oraz przydzielone ska dowodzenia oddziału to wydzielone siły i środki

2 System dowodzenia. Red. J. Wołejszo. AON, Warszawa 2013, s. 53–55. 3 Z. Leśniewski, N. Prusiński: Organizacja, przemieszczanie i rozmieszczanie stanowisk dowodzenia wojsk lądowych. AON, Warszawa 2009, s. 7. 4 Ibidem, s.11–13. 5 Podręcznik dowódcy batalionu. Red. J. Kręcikij, J. Wołejszo. AON, Warszawa 2007, s. 54. 6 System dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej. DD/6.1.(B). SGWP, Warszawa 2014, s. 84–86. 7 A. Hankus, M. Marczyk, A. Wisz: Miejsce i rola dowództwa batalionu dowodzenia w systemie dowodzenia przełożonego. AON, Warszawa 2010, s. 135. 8 Ibidem, s. 136.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 105 LOGISTYKA

RYS. 1. STRUKTURA ORGANIZACYJNA STANOWISKA DOWODZENIA ODDZIAŁU (WARIANT)

Przeznaczona do planowania i organizowania wszechstronnego zabezpieczenia funkcjonowania SD W pobliżu SD organizuje się lądowiska dla śmigłowców łącznikowych

ORGAN KOMENDA SD DOWODZENIA Zasadniczy element SD odpowiedzialny za realizację funkcji dowodzenia w toku walki, wspierający dowódcę w cyklu decyzyjnym procesu dowodzenia

GRUPA WĘZEŁ ZABEZPIECZENIA ŁĄCZNOŚCI

Przeznaczony do zapewnienia wymiany informacji z innymi SD (własnymi, przełożonego, podwładnych, Część SD, w której zgrupowane są jednostki współdziałających), zapewnia też zabezpieczające całokształt funkcjonowania SD łączność wewnątrz własnego SD

RYS. 2. PION STRUKTURA WSPARCIA ORGANU DZIAŁAŃ PION DOWODZENIA SD OPERACYJNY PION (WARIANT) WSPARCIA BOJOWEGO KOMENDA SD

Opracowanie własne na podstawie materiałów Instytutu Dowodzenia WZiD AON (2).

106 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

z przydzielonych i własnych pododdziałów batalionu przygotowanie sprzętu wojskowego (SpW) do eksplo- dowodzenia (kompania logistyczna), zorganizowane atacji w różnych warunkach. w grupy do realizacji zadań zabezpieczenia materiało- Ugrupowanie sił i środków logistycznych zabez- wego, technicznego i medycznego. Wielkość i inten- pieczających SD powinno umożliwiać ich maksy- sywność procesów logistycznych oraz sposób działa- malne wykorzystanie w zmieniającej się sytuacji nia urządzeń logistycznych będą zależne od natężenia taktycznej (bojowej). Elementy i urządzenia logi- działań taktycznych. styczne należy dostosować do skali rozwinięcia i ro- Specyfika zadań logistycznych wykonywanych na dzaju działań elementów dowodzenia SD. Jest to rzecz stanowiska dowodzenia wyraża się w realizacji uzależnione od częstotliwości jego przemieszczeń, wybranych przedsięwzięć oraz świadczeniu specjali- które wynikają z dynamiki działań oddziału (np. ko- stycznych usług, które pozwolą na utrzymanie nie- nieczność wykonywania zadań logistycznych bez zbędnych zapasów oraz odpowiedniego potencjału pełnego rozwinięcia urządzeń i elementów logi- materiałowego, technicznego, medycznego i transpor- stycznych). towego. Dlatego też w strukturze organizacyjnej logi- Rozmieszczenie pododdziałów i urządzeń logistycz- styki stanowiska dowodzenia oddziału powinny wy- nych powinno zapewnić realizację zadań zabezpiecze- stępować elementy zaopatrzenia, ewakuacji sprzętu, nia logistycznego na rzecz SD przy zachowaniu peł- remontowe, medyczne oraz transportowe. nej mobilności. Trzeba przy tym położyć nacisk na Istotą zabezpieczenia logistycznego SD jest przygo- wykorzystanie obiektów stałych oraz rejonów znajdu- towanie, racjonalne wykorzystanie i utrzymanie w go- jących się w pobliżu dróg dowozu i ewakuacji. Głów- towości do użycia odpowiednio urzutowanego i roz- nym czynnikiem decydującym o rozmieszczeniu mieszczonego w terenie potencjału logistycznego urządzeń logistycznych SD będzie ich użyteczność (materiałowego i technicznego) oraz sił i środków za- i efektywność świadczonych usług w stosunku do je- bezpieczenia medycznego9. W praktyce sprowadza go kluczowych elementów. się to do organizowania i rozwijania w ramach SD Rozmieszczenie sił i środków logistycznych jest elementów i urządzeń stanowiących struktury wyko- uwarunkowane: nawcze logistyki. Struktury te muszą być tak usytu- – zapewnieniem skuteczności wykonywania zadań owane i rozwinięte, by terminowo dostarczać zaopa- zabezpieczenia logistycznego w każdych warunkach trzenie i zapewniać usługi specjalistyczne. Wykonaw- pola walki; cą tych zadań jest kompania logistyczna (klog) – utrzymaniem żywotności11 rozwiniętych elemen- batalionu dowodzenia oraz zespół zabezpieczenia me- tów i urządzeń logistycznych; dycznego (ZZMed). – dostosowaniem do warunków terenowych i mete- Zasady zabezpieczenia logistycznego oraz świad- orologicznych; czenia usług logistycznych dla stanu osobowego SD – zagrożeniami związanymi zarówno z bezpośred- wynikają w dużej mierze z możliwości i poziomu nim oddziaływaniem środków rażenia przeciwnika, utrzymania infrastruktury terenowej rejonu działań jak i grup dywersyjnych oraz innymi, na przykład po- oraz rozwinięcia elementów stanowiska dowodzenia. żarami, czynnikami atmosferycznymi (opady, niska Jest to czynnik, który może istotnie ułatwić realizację temperatura, powodzie, skażenia przemysłowe itp.). zadań pododdziałom dowodzenia. Przemieszczenie pododdziałów i urządzeń logi- Specyfika organizowania zabezpieczenia logistycz- stycznych stanowiska dowodzenia nie może w żaden nego SD obejmuje kompleks wzajemnie powiązanych sposób zakłócić dostarczania zaopatrzenia i świad- przedsięwzięć. Polegają one na10: czenia usług specjalistycznych jego elementom (urzą- – przygotowaniu sił i środków logistycznych do dzeniom). Dopuszcza się możliwość, w sytuacji czę- pracy; stej zmiany rejonów rozmieszczenia SD, nierozwija- – odpowiednim ugrupowaniu, rozmieszczeniu nia w pełnym stopniu urządzeń i elementów i przemieszczeniu pododdziałów i urządzeń (elemen- logistycznych. Część sił i środków będzie pozostawać tów) logistycznych w terenie; w kolumnach, uzupełniając zapasy i wykonując ob- – właściwym wyznaczeniu i utrzymaniu wewnętrz- sługę sprzętu. nych dróg dowozu i ewakuacji; Wewnętrzne drogi dowozu i ewakuacji w rejonie – organizowaniu ochrony i obrony elementów sta- rozwinięcia SD powinno się wybierać, wykorzystując nowiska dowodzenia. istniejącą sieć drogową. Należy je do tego odpowied- Przygotowanie personelu i wyposażenia podod- nio przygotować, a potem utrzymywać. działów logistycznych batalionu dowodzenia do wy- Obronę i ochronę pododdziałów i urządzeń logi- konywania zadań będzie obejmowało: uzupełnienie stycznych stanowiska dowodzenia organizuje się, aby stanów osobowych, usprawnienie i ukompletowanie uniknąć zaskakującego ataku przeciwnika oraz zmini- sprzętu i urządzeń, zgromadzenie zapasów ŚBiM oraz malizować skutki jego ewentualnych uderzeń na urzą-

9 M. Kaźmierczak, S. Kurek, S. Smyk: Postulatywny model pozyskiwania zasobów logistycznych spoza SZ RP. AON, Warszawa 2014, s. 10. 10 E. Nowak: Problemy zabezpieczenia logistycznego wojsk w walce i operacji. Cz. I. AON, Warszawa 1994, s. 17. 11 Żywotność oznacza zarówno odporność na uderzenia przeciwnika, jak i możliwość odtwarzania elementów systemu logistycznego SD.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 107 LOGISTYKA

dzenia logistyczne. Zadania z tym związane to: ubez- – sposobu dostarczania zaopatrzenia. Wymagane pieczenie, maskowanie, powszechna OPL, zabezpie- jest zorganizowanie sprawnego systemu dystrybucji czenie inżynieryjne, OPBMR, zabezpieczenie zapasów i dowozu z wykorzystaniem głównie trans- (ochrona) przeciwpożarowe. Pododdziały i urządze- portu samochodowego oraz systemu przechowywania nia logistyczne SD będą wykonywały czynności zapasów zgodnie z przyjętymi normatywami. Wynika ochrony biernej, a do działania będą wykorzystywane to przede wszystkim z dążenia do samowystarczalno- pododdziały specjalistyczne przydzielone do osłony ści elementów i urządzeń logistycznych SD. Nie wy- SD. Wzmocnienie takie może być realizowane siłami klucza to ułatwiającego jego funkcjonowanie dostar- pododdziałów ogólnowojskowych sił odwodowych czania zapasów i świadczenia usług logistycznych przełożonego, które otrzymają zadanie włączenia się przez szczebel nadrzędny; do organizowanego przez komendanta stanowiska do- – źródeł zaopatrzenia elementów SD w ŚBiM. Pod- wodzenia systemu ochrony i obrony SD/ZSD. Pomo- stawowy to grupa zabezpieczenia, w skład której cy mogą udzielić Żandarmeria Wojskowa, kompanie wchodzi pluton zaopatrzenia (plzaop) kompanii logi- obrony terytorialnej i inne siły znajdujące się w rejo- stycznej batalionu dowodzenia. Będą go zasilać skła- nie odpowiedzialności stanowisk dowodzenia12. dy polowe rozwijane przez kompanię zaopatrzenia Zabezpieczenie materiałowe SD to zespół działań, (kzaop) batalionu logistycznego oddziału. Nie można którego celem jest zaspokojenie potrzeb – dostarcze- jednak zapominać o możliwości uzupełnienia zapa- nie wymaganych ilości środków zaopatrzenia odpo- sów oraz korzystania z zasobów miejscowych14 i zdo- wiedniego asortymentu (klasy zaopatrzenia) oraz byczy wojennych. świadczenie specjalistycznych usług materiałowych Zabezpieczenie techniczne stanowiska dowodzenia w odpowiednim czasie i miejscu. Ma to umożliwić to utrzymanie sprzętu wojskowego w gotowości do UGRUPOWANIE SIŁ I ŚRODKÓW LOGISTYCZNYCH ZABEZPIECZAJĄCYCH STANOWISKO DOWODZENIA POWINNO UMOŻLIWIAĆ ICH MAKSYMALNE WYKORZYSTANIE

personelowi i urządzeniom rozwiniętego SD właści- użycia oraz odtwarzanie jego zdatności w razie uszko- we funkcjonowanie w okresie pokoju, kryzysu i woj- dzenia, a także zaopatrywanie pododdziałów i urzą- ny. Obejmuje ono: gromadzenie, przechowywanie, dzeń remontowych w SpW i techniczne środki mate- wydawanie i dostarczanie środków zaopatrzenia, riałowe (tśm) niezbędne w procesie obsługowo-re- a ponadto eksploatację zasobów miejscowych i zdo- montowym15. Zasadniczym czynnikiem, który byczy wojennych, ewakuację materiałową oraz dzia- decyduje o charakterze i przebiegu zabezpieczenia łalność gospodarczo-bytową13. technicznego SD, będzie wielkość strat ponoszonych Istotą zabezpieczenia materiałowego SD w działa- przez jego elementy składowe. Od nich oraz od po- niach taktycznych jest pełne i terminowe zasilanie jego ziomu usterek technicznych i konieczności wykony- elementów w ŚBiM niezbędne do ich funkcjonowania. wania usług obsługiwania sprzętu, to znaczy serwiso- W odróżnieniu od batalionów zmechanizowanych wania, badań technicznych i metrologicznych, obsług (czołgów) i innych rodzajów wojsk zabezpieczenie ma- okresowych i bieżących, będzie zależeć skala działań teriałowe SD będzie się charakteryzowało specyfiką plutonu remontowego (plrem) kompanii logistycznej odnoszącą się do: batalionu dowodzenia, wspartego personelem tech- – potrzeb materiałowych. Będą one wynikać przede nicznym jego pododdziałów oraz urządzeniami za- wszystkim ze stanu zapasów w chwili otrzymania zada- bezpieczenia technicznego przełożonego. nia (uwzględniając środki zużyte w procesie osiągania Zabezpieczenie medyczne ma na celu: utrzymanie gotowości SD), przewidywanego ich zużycia oraz pro- właściwego stanu zdrowia personelu SD, zapewnia- gnozowanych strat w toku działań zgodnie z należno- jącego zachowanie jego zdolności bojowej; objęcie ściami. Właściwości zabezpieczenia materiałowego SD opieką rannych i chorych oraz ich leczenie, również dotyczą przede wszystkim dostarczanego asortymentu w warunkach użycia broni masowego rażenia w ra- ŚBiM: amunicji, paliwa, części zamiennych i zestawów mach medycznej ochrony przed BMR; zapobiega- eksploatacyjnych do sprzętu łączności i informatyki, nie powstawaniu i rozpowszechnianiu się chorób. umundurowania, materiałów eksploatacyjnych do urzą- Obejmuje przedsięwzięcia leczniczo-ewakuacyjne, dzeń poligraficznych obrazujących pole walki itp.; profilaktyki zdrowotnej, sanitarnohigieniczne

12 A. Hankus, M. Marczyk, A. Wisz: Miejsce i rola dowództwa..., op.cit., s. 139. 13 Zabezpieczenie materiałowe Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady funkcjonowania. DD/4.21. IWspSZ, Bydgoszcz 2013, s. 7–8. 14 S. Smyk: Terenowa infrastruktura a zabezpieczenie logistyczne. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2004 nr 3, s. 33. 15 Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady funkcjonowania. DD/4.22. IWspSZ, Bydgoszcz 2012, s. 7.

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

i przeciwepidemiczne oraz zaopatrywanie w mate- Zadania zabezpieczenia materiałowego wykonuje riały medyczne16. Zabezpieczenie medyczne SD pluton zaopatrzenia kompanii logistycznej. Odpowiada w działaniach taktycznych planuje się proporcjonal- on za zaspokojenie potrzeb gospodarczo-bytowych stanie do ilości użytych sił, rodzaju działań (zadania) nu osobowego oraz utrzymanie właściwego poziomu oraz prognozowanych strat. ŚBiM w strukturach stanowiska dowodzenia. Swoje zadania wykonuje, organizując punkt zaopatrzenia SD REALIZACJA ZADAŃ (odpowiednik batalionowego punktu zaopatrzenia Na szczeblu oddziału za zabezpieczenie logi- (bpz) w batalionie zmechanizowanym), który w czasie styczne stanowiska dowodzenia odpowiada bata- działań zaspokaja potrzeby materiałowe elementów lion dowodzenia. Zasadniczo jest on przeznaczony SD wszystkich klasach zaopatrzenia19. do wykonywania zadań związanych z organizowa- Punkt zaopatrzenia SD składa się z: niem i funkcjonowaniem rozwiniętego stanowiska – punktu żywnościowego (odpowiednik bataliono- dowodzenia oraz tworzeniem właściwych warun- wego punktu żywnościowego – bpż) – rozwija go ków organizacyjno-technicznych zapewniających drużyna gospodarcza, a jego zadaniem jest zaopatry- ciągłość funkcjonowania systemu dowodzenia wanie w środki żywnościowe stanu osobowego SD i łączności, zabezpieczenia logistycznego stanu oraz przygotowywanie posiłków. Zaopatrywanie osobowego oraz sprzętu i urządzeń stanowiących w produkty żywnościowe odbywa się w sposób cią- integralną jego część, a także innych, które w toku gły, dostosowany do zmianowego (24-godzinnego) prowadzonych działań znajdą się w rejonie roz- systemu pracy; mieszczenia jego elementów17.Podstawowe zadania – punktu amunicyjnego (odpowiednik batalionowe- batalionu dowodzenia to18: go punktu amunicyjnego – bpa) – jest przeznaczony UGRUPOWANIE SIŁ I ŚRODKÓW LOGISTYCZNYCH ZABEZPIECZAJĄCYCH STANOWISKO DOWODZENIA POWINNO UMOŻLIWIAĆ ICH MAKSYMALNE WYKORZYSTANIE

– przemieszczenie, rozwinięcie, przygotowanie do utrzymania odpowiedniej do potrzeb ilości środ- i wyposażenie SD i ZSD oraz doraźnie rozwijanego ków bojowych i amunicji. Środki bojowe dostarcza się punktu dowódczo-obserwacyjnego (PDO); na SD zazwyczaj transportem kzaop blog lub w sprzy- – ochrona i obrona elementów rozwiniętego SD; jających okolicznościach transportem własnym dru- – zapewnienie organom dowodzenia łączności we żyny zaopatrzenia. Następnie z punktu amunicyjnego, wszystkich wymaganych relacjach; za pośrednictwem podoficerów zaopatrzenia, trafiają – zabezpieczenie logistyczne. one do personelu SD; W skład batalionu dowodzenia wchodzą podod- – punktu tankowania (odpowiednik batalionowego działy: łączności, ochrony i regulacji ruchu, specjali- punktu tankowania – bpt) – organizuje go drużyna za- styczne rodzajów służb oraz logistyczne. Jego struktu- opatrzenia z zadaniem zaspokojenia potrzeb SD pod rę organizacyjną przedstawiono na rysunku 3. względem paliw i smarów oraz innych produktów mps; Sekcja S-4 batalionu dowodzenia oddziału planuje – punktu wydawania wody (odpowiednik batalio- zadania zabezpieczenia logistycznego SD przede nowego punktu wydawania wody – bpww) – zaopa- wszystkim pod względem potrzeb gospodarczo-byto- truje stany osobowe i urządzenia SD oddziału w wodę wych stanu osobowego, ŚBiM oraz utrzymania odpo- pitną i przemysłową. Pozyskuje się ją z miejscowych wiedniego poziomu sprawności sprzętu wojskowego źródeł, które znajdują się w rejonie rozmieszczenia nie tylko własnego, lecz także przydzielonego w celu SD, to znaczy z ujęć, studni, zbiorników wodnych itp., wzmocnienia potencjału systemu dowodzenia oraz po wcześniejszym określeniu jej przydatności. Wodę zabezpieczenia bojowego (np. pluton zmechanizowa- pitną można także uzyskać, wykorzystując indywidu- ny, środki wzmacniające organy dowodzenia wydzie- alny filtr do jej oczyszczania, który umożliwia żołnie- lone z pododdziałów specjalistycznych). rzom zaspokajanie potrzeb na wodę pitną w sytu- Zasadniczo zadania logistyczne wykonuje kompa- acjach szczególnych. nia logistyczna batalionu dowodzenia (rys. 4), nato- Przedsięwzięcia zabezpieczenia technicznego realizu- miast za zabezpieczenie medyczne odpowiada zespół je pluton remontowy (plrem) kompanii logistycznej. Od- zabezpieczenia medycznego. noszą się one do elementów stanowiska dowodzenia,

16 Zabezpieczenie medyczne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. DD/4.10(A). CDiSzSZ, Bydgoszcz 2014, s. 117. 17 J. Słowik, A. Wisz: Oddziały i pododdziały dowodzenia Wojsk Lądowych. AON, Warszawa 2005, s. 25. 18 System łączności poziomu operacyjnego. Red. M. Marczyk. AON, Warszawa 2010, s. 159–160. 19 Logistyka wojskowa w działaniach taktycznych. Red. K. Kowalski. WSOWLąd, Wrocław 2014, s. 120–121.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 109 LOGISTYKA

RYS. 3. STRUKTURA BATALIONU DOWODZENIA ODDZIAŁU (WARIANT)

DOWÓDZTWO

1 kompania 2 kompania Pluton SZTAB dowodzenia dowodzenia chemiczny

Pluton Pluton Pluton Pluton Pluton Pluton S-1 radiowy łączności OIRR radiowy łączności OIRR

Drużyna Drużyna zabezpiecz. zabezpiecz. S-2 Kompania Grupa Grupa logistyczna ewak. med. ewak. med. Zespół wsparcia S-3 teleinformatycznego Drużyna Pluton Pluton Zespół zabezpieczenia zabezpiecz. zabezpiecz. zabezpiecz. medycznego

Opracowanie własne na podstawie materiałów Instytutu Dowodzenia WZiD AON.

a także do organizacji ewakuacji technicznej. Personel – organizuje remont pojazdów i urządzeń z wyko- techniczny plrem, wyposażony w polowe warsztaty spe- rzystaniem warsztatów polowych; cjalistyczne, na stanowisku dowodzenia oddziału20: – zaopatruje w techniczne środki materiałowe. – organizuje obsługiwania techniczne SpW wyko- Dodatkowo, aby realizować przedsięwzięcia zabez- nywane przez cały personel (załogi, obsługi, drużyny) pieczenia technicznego, na stanowisku dowodzenia oraz indywidualnie przez wszystkie osoby funkcyjne tworzy się urządzenia i elementy zabezpieczenia w celu utrzymania właściwej, zgodnej z wymogami technicznego, to znaczy patrol rozpoznania i pomocy eksploatacji, sprawności przydzielonego sprzętu; technicznej (PRiPT) oraz techniczne zabezpieczenie – prowadzi rozpoznanie techniczne (zbiera infor- kolumny marszowej (TZKMb) – szczebel batalionu. macje o sytuacji technicznej); Patrol może prowadzić ciągłą obserwację sprzętu – organizuje ewakuację techniczną, która ma szcze- wojskowego (rozwijanego, zwijanego) oraz pracują- gólne znaczenie, gdyż wiele elementów i urządzeń, cych elementów stanowiska dowodzenia, ewakuację nawet w sytuacji porażenia i uszkodzenia trakcji bież- porażonego lub uszkodzonego SpW, a także ratownic- nej (podwozia), może wykonywać swoje zadania (wo- two techniczne unieruchomionego i uszkodzonego zy dowodzenia, aparatownie, warsztaty itp.). Zmusza sprzętu. Może również udzielać pierwszej pomocy to do ustalenia wewnętrznych zasad, zgodnie z który- medycznej poszkodowanym oraz pomocy technicznej mi w sytuacjach zagrożenia (atak przeciwnika, pożar, w zakresie porad technicznych oraz wydawania części minowanie narzutowe) ewakuacja techniczna będzie zamiennych, które umożliwią załodze (obsłudze) usu- prowadzona według ważności określonego środka nięcie uszkodzeń własnymi siłami. Właściwe rozpo- (wóz dowodzenia, aparatownie, stacje zasilania), znanie techniczne na stanowisku dowodzenia wpływa a każdy pojazd, na podstawie zasad eksploatacji, na sposób wykorzystania własnych i przydzielonych przystąpi do ewakuacji najbliższego porażonego urzą- sił i środków ewakuacyjno-remontowych, a także na dzenia w bezpieczne miejsce; wielkość odzysku sprzętu wojskowego21.

20 Ibidem, s.188–192. 21 Zasady i organizacja obsługiwania i napraw sprzętu technicznego w warunkach polowych. DD/4.22.10. IWspSZ, Bydgoszcz 2013, s. 28.

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

RYS. 4. STRUKTURA KOMPANII LOGISTYCZNEJ BATALIONU DOWODZENIA ODDZIAŁU (WARIANT)

Kompania logistyczna

Załoga WD Pluton remontowy Pluton zaopatrzenia

Drużyna Drużyna zaopatrzenia zaopatrzenia

Drużyna Drużyna gospodarcza gospodarcza

Warsztat rem. Drużyna poj. koł. transportowa

Warsztat sprzętu łączn.

Drużyna transportowa

Opracowanie własne na podstawie materiałów Instytutu Dowodzenia WZiD AON.

Techniczne zabezpieczenie kolumny marszowej or- – rutynowe leczenie mniej poważnych schorzeń ganizuje się, aby ułatwić przemieszczanie się kolumn i nadzór nad powrotem żołnierza do służby. stanowisk dowodzenia. Działanie tej grupy sprowadza się do tego, aby zapobiegać utracie urządzeń szcze- WAŻNY ELEMENT gólnie ważnych dla funkcjonowania elementów stano- Przedstawiona problematyka zabezpieczenia logi- wiska dowodzenia oraz na udzielaniu pomocy me- stycznego stanowiska dowodzenia oddziału wskazuje, dycznej22. że podstawowym warunkiem zapewnienia skutecznej Za przedsięwzięcia zabezpieczenia medycznego realizacji zadań i przedsięwzięć logistycznych na jego pierwszego poziomu odpowiada batalionowy punkt rzecz jest stosowanie specyficznych i elastycznych opatrunkowy (bpo) organizowany przez zespół zabez- procedur. Nie można jednak interpretować tej specyfi- pieczenia medycznego batalionu dowodzenia. Jego ki jako negowania czy odejścia od generalnych zasad główne zadania to23: i metod zabezpieczenia logistycznego określonych – wstępna segregacja rannych i chorych; w dokumentach normatywnych. Ponadto, analizując – udzielanie pierwszej pomocy lekarskiej według struktury organizacyjne, sposoby i procedury zabez- wskazań; pieczenia logistycznego, należy stwierdzić, że są one – działania profilaktyczne, w tym zapobieganie związane z charakterem działań taktycznych prowa- stresowi pola walki; dzonych przez oddział. – izolacja chorych zakaźnie oraz ich leczenie do Autor zdaje sobie sprawę z możliwości innej inter- czasu ewakuacji do szpitali (oddziałów) chorób za- pretacji i odmiennego podejścia do zagadnień ujętych kaźnych; w artykule. Próba zaprezentowania zjawisk i proce- – ewakuacja chorych do brygadowych punktów sów zabezpieczenia logistycznego SD oddziału może opatrunkowych (BPO) lub wydzielonych szpitali (sta- jednak ułatwić ich zrozumienie, co znajdzie odzwier- cjonarnych i polowych); ciedlenie także w praktycznym działaniu. n

22 Ibidem, s. 29. 23 A. Hankus, M. Marczyk, A. Wisz: Miejsce i rola dowództwa..., op.cit., s. 138.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 111 LOGISTYKA Podstawowe kalkulacje materiałowe

ZASPOKOJENIE POTRZEB MATERIAŁOWYCH ODDZIAŁÓW I PODDZIAŁÓW TO KLUCZOWY ELEMENT DECYDUJĄCY O ICH ZDOLNOŚCI BOJOWEJ. ZREALIZOWANIE TEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA JEST WAŻNE ZARÓWNO PODCZAS PLANOWANIA DZIAŁAŃ, JAK I PROWADZENIA WALKI.

ppłk dr Witold Słomiany odsystem materiałowy jest częścią struktury or- skupiony na zasilaniu środkami materiałowymi Pganizacyjnej oraz funkcjonalnej systemu logi- wojsk prowadzących działania bojowe, co umożliwi stycznego SZRP. Obejmuje uporządkowany zbiór im wykonywanie zadań. organów i jednostek realizujących dostawy środ- ków zaopatrzenia oraz świadczących usługi gospo- SEKCJA I JEJ OBOWIĄZKI darczo-bytowe. Wzajemne ich powiązania i relacje Brak takich środków, jak paliwa płynne, amunicja, zapewniają sprawne funkcjonowanie sił zbrojnych materiały wybuchowe czy żywność, jest w stanie w czasie pokoju, kryzysu i wojny. W ujęciu funk- skutecznie zdezorganizować lub wręcz uniemożli- Autor jest starszym cjonalnym stanowi on celowe działanie służb: żyw- wić działania nawet najzdolniejszego dowódcy, któ- wykładowcą w Zakładzie nościowej, mundurowej, materiałów pędnych ry dowodzi świetnie wyszkolonym pododdziałem Systemów Logistyki Sił i smarów (MPS) oraz środków bojowych, które za- (oddziałem). Istotne jest zatem nie tylko zapewnie- Zbrojnych Instytutu Logistyki WZiD AON. pewniają ciągłość zaopatrywania w środki zaopa- nie źródeł zaspokajania potrzeb materiałowych, lecz trzenia, sprzęt wojskowy (SpW), a także świadcze- także określenie wielkości zużycia ŚBiM, czyli pro- nie usług specjalistycznych na rzecz wojsk w czasie gnozowanie (przewidywanie). Ważną rolę w tej dzie- szkolenia i realizacji zadań bojowych zgodnie z ich dzinie odgrywają oficerowie sztabu i jego poszcze- przeznaczeniem1. gólnych komórek organizacyjnych, w tym komórki Zasadniczy cel zabezpieczenia materiałowego to logistycznej. Szczególna odpowiedzialność przypa- zaspokojenie potrzeb wojsk – dostarczenie wyma- da osobom funkcyjnym zespołu materiałowego, któ- ganych ilości odpowiedniego asortymentu i środ- ry zbiera, gromadzi, przetwarza oraz tworzy infor- ków bojowych i materiałowych (ŚBiM) oraz spe- macje konieczne do realizacji zadań związanych cjalistycznych usług materiałowych w miejscu z zagwarantowaniem wojskom niezbędnych środków i czasie umożliwiającym oddziałom i pododdzia- bojowych i materiałowych. Działalność ich jest zde- łom właściwe funkcjonowanie. W czasie wojny terminowana współpracą z komórkami planowania główny wysiłek podsystemu materiałowego jest i wsparcia działań. Struktura organizacyjna oraz roz-

1 Zabezpieczenie materiałowe Sił Zbrojnych RP. Zasady funkcjonowania. DD/4.21. MON, Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2013, s. 7.

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

MIEJSCE I SKŁAD SEKCJI ZABEZPIECZENIA DOWÓDCA

LOGISTYCZNEGO Sekcja NA STANOWISKU dowódcy

DOWODZENIA BRYGADY Szef (WARIANT) sztabu

PION PION PION I II III ...... wsparcia działań

Sekcja zabezpieczenia logistycznego Sekcja wsparcia dowodzenia i łączności Szef sekcji – oficer ds. planowania Szef sekcji – oficer ds. transportu i ruchu wojsk Sekcja Podoficer sztabowy uzupełnieniowo- Oficer ds. materiałowych -personalna Podoficer ds. materiałowych zespół materiałowy Podoficer ds. materiałowych Sekcja ochrony informacji Podoficer ds. materiałowych niejawnych Oficer ds. technicznych Oficer ds. technicznych Sekcja Oficer ds. technicznych wychowawcza Opracowanie Podoficer ds. technicznych własne. wiązania formalnoprawne umożliwiają sekcji S-4 na nowanie zabezpieczenia materiałowego pododdzia- szczeblu oddziału i pododdziału – po przejściu jej łów brygady; w struktury organu dowodzenia stanowiska dowo- – planowanie rozdziału ŚBiM na podstawie propo- dzenia (SD) – zmianę wewnętrznej organizacji. Sta- zycji osób funkcyjnych pionu wsparcia bojowego je się ona sekcją zabezpieczenia logistycznego pionu zgodnie z normami i priorytetami lub limitami ustalo- wsparcia działań (SZLog PWDz), zwaną dalej sekcją nymi przez dowódcę; (rys.). Jej miejsce w organie dowodzenia oddziału – zbieranie informacji o rozmieszczeniu i ukomple- (pododdziału) ma kluczowe znaczenie przede towaniu urządzeń i elementów logistycznych brygady wszystkim dla sprawności działania systemu obiegu [brygadowy punkt zaopatrywania (BPZ), czołówki informacji, współdziałania z pozostałymi komórka- materiałowe]; mi sztabu w sposób zgrany w czasie, a także dla – monitorowanie sytuacji materiałowej w podod- efektywności działania podsystemu kierowania za- działach brygady; bezpieczeniem logistycznym. – sporządzanie zapotrzebowań na wszystkie rodza- W składzie sekcji zabezpieczenia logistycznego je ŚBiM niezbędne pododdziałom brygady do prowa- funkcjonują osoby odpowiedzialne za problematykę dzenia walki2. zabezpieczenia materiałowego. W zaprezentowanym Wysoki poziom utechnicznienia oddziałów oraz wariancie są to oficer i trzech podoficerów do spraw charakter współczesnego pola walki powodują, że materiałowych. Główne zadania zespołu to: działania bojowe są materiałochłonne. Oznacza to in- – opracowywanie informacji na temat zabezpiecze- tensywne zużywanie ŚBiM warunkujących wykonania materiałowego, niezbędnych do realizacji procesu nie postawionych zadań. Potrzeby materiałowe zgru- decyzyjnego oraz kierowania tym zabezpieczeniem; powań taktycznych są zdeterminowane wieloma – prognozowanie zużycia środków materiałowych czynnikami, do których zalicza się m.in.: oraz współdziałanie w tym celu z pionem operacyj- – zamiar i decyzję dowódcy, nym w odniesieniu do środków bojowych, a także pla- – miejsce w ugrupowaniu bojowym i zadanie,

2 Kompendium logistyka wojskowego. WAT, Warszawa 2014, s. 209–210; materiały własne z ćwiczeń.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 113 LOGISTYKA

– stosunek sił walczących stron, nym kierunku. Współpraca cywilno-wojskowa i możli- – aktualną sytuację logistyczną, czyli stan posiada- wości wykorzystania zasobów infrastruktury terenowej nych zapasów, określają prawdopodobieństwo pozyskania zasobów – awizowane dostawy ŚBiM przez przełożonego, materiałowych, zwłaszcza klasy I (żywność i woda) – współpracę wojskowo-cywilną oraz możliwości oraz klasy III (paliwa płynne), od dysponentów z admi- wykorzystania zasobów infrastruktury terenowej, nistracji państwowej i prywatnych przedsiębiorców. – środowisko działań i warunki meteorologiczne3. W takim przypadku łatwiejsze jest zaspokojenie po- Stosunek sił walczących stron określa wielkość trzeb materiałowych w sytuacji ich deficytu. przewagi przeciwnika w porównaniu do wojsk Istotne znaczenie w kalkulowaniu potrzeb materia- własnych. Przewaga liczebna i jakościowa oznacza, łowych w odniesieniu do oddziałów i pododdziałów że w czasie prowadzenia działań obronnych bądź za- prowadzących działania mają warunki terenowe (śro- czepnych będziemy musieli przewidywać zwiększo- dowisko, ukształtowanie, rzeźba) oraz meteorologiczne zużycie zasadniczych (wybranych) rodzajów ne. Jeżeli odbiegają one od normalnych4, sekcja logi- środków bojowych. Miejsce w ugrupowaniu bojo- styczna SD może być zmuszona do zaplanowania zu- wym i zadanie również skutkują tym, że ilość zużyt- życia większych ilości ŚBiM czy też stosowania kowanych w czasie działań bojowych ŚBiM może zwiększonych współczynników zużycia określonych się znacznie różnić nawet w pododdziałach tego sa- środków zaopatrzenia. mego rodzaju wojsk i na tym samym szczeblu orga- Wyszczególnione czynniki są uwzględniane w pro- nizacyjnym (pierwszy rzut, odwód). Kluczowe zna- cesie dowodzenia, zwłaszcza w fazie planowania. Sta- czenie odgrywa zatem zamiar i decyzja dowódcy, nowią podstawę do przeprowadzenia kalkulacji oraz który – mając na uwadze realizację otrzymanego za- prognozowania potrzeb dla oddziałów i pododdzia- dania oraz uwzględniając przedstawione czynniki – łów. Wykorzystywane są w różnych zestawieniach może określić w granicach swoich kompetencji i konfiguracjach. Ponadto na podstawie doświadczeń i uprawnień poziom przewidywanego zużycia środ- w procesie kalkulowania potrzeb materiałowych dla ków materiałowych przez pododdziały. Czynniki te oddziałów (pododdziałów) są stosowane współczyn- należy zaliczyć do grupy uwarunkowań taktycznych niki syntetyczne (wartościowe), np. intensywności (operacyjnych), które wiążą się z charakterem i in- działań czy zużycia MPS. tensywnością prowadzonych działań. Metodyka5 określania przewidywanych wielkości Kolejną grupę stanowią uwarunkowania o charak- zużycia ŚBiM w procesie dowodzenia w fazie plano- terze logistycznym, do których zalicza się: ilość powania działań stanowi istotny element w pracy pio- siadanych środków zaopatrzenia, awizowane ich do- nów funkcjonalnych sztabów i SD. Najważniejszą ro- stawy oraz zakres współpracy i możliwości wykorzy- lę będzie odgrywać pion operacyjny stanowiska do- stania miejscowych ich źródeł. Niezmiennym wodzenia, który we współdziałaniu z innymi jego oczekiwaniem organów dowodzenia oraz dążeniem komórkami, na podstawie dostępnych informacji komórek logistycznych jest posiadanie jak najwięk- i ustaleń, określa wielkość norm zużycia środków bo- szych zapasów. W rzeczywistości upływający czas jowych (ŚB) – klasa V. Informacje te są niezbędne do oraz dezorganizacja systemu zaopatrywania przez planowania działań na niższych szczeblach dowodze- przeciwnika czy niewielka zasobność źródeł zaopa- nia, organizowania procesu zaopatrywania ich trzenia powodują, że poziom zapasów może być niski. w ŚBiM oraz utrzymania jego ciągłości. Prognozowa- Zatem w kalkulacjach trzeba uwzględniać przewidy- nie norm zużycia pozostałych środków materiałowych wane potrzeby pod kątem wykonania zadań, jak rów- (klasa I, II i III) leży w gestii pionu wsparcia działań nież różnicę spowodowaną niepełnymi zapasami. stanowiska dowodzenia. Awizowane dostawy ŚBiM oznaczają, że przełożony, Zgodnie z zapisami doktrynalnymi i rozwiązaniami wykorzystując własny bądź przydzielony transport, stosowanymi w NATO duże znaczenie w prognozo- zaspokoi potrzeby wynikające z realizacji zadań, jed- waniu wielkości zużycia środków zaopatrzenia ma nocześnie na minimalnym poziomie zapewni ich od- wielkość określana mianem dobowej normy zaopa- tworzenie i pośrednio określi wielkość zużycia środ- trzenia (Day of Suply – DOS). Jest to jednostka kal- ków zaopatrzenia. Osiągnięcie tego celu zależy kulacyjna służąca do ustalenia średniodobowego zu- przede wszystkim od treści otrzymanego zadania oraz życia środków zaopatrzenia [podczas standardowego miejsca w ugrupowaniu bojowym. Pozwala równo- działania pododdziału (oddziału) naliczana na dany cześnie na potęgowanie wysiłku logistycznego na da- egzemplarz uzbrojenia i sprzętu wojskowego na dobę

3 Zabezpieczenie logistyczne brygady zmechanizowanej w obronie i natarciu. Red. E. Nowak. AON, Warszawa 1998, s. 12–15. 4 Warunki normalne – teren równinny, wysokość względna nie przekracza 50 m; możliwość poruszania się czołgów, BWP i KTO; pokrycie terenu stanowią: lasy, bagna, rzeki, jeziora lub zabudowa nie przekracza 50%; widoczność nie mniejsza niż 4 km; temperatura od -5 do +30oC. W SZRP wyszczególnia się następujące specyficzne rodzaje środowiska walki: teren lesisto-jeziorny, górski i zurbanizowany oraz wybrzeże morskie. Uwzględ- niając natomiast porę roku i doby – zimę i noc. 5 Zbiór zasad dotyczących sposobów wykonywania jakiejś pracy lub trybu postępowania prowadzącego do określonego celu. Komputerowy słow- nik języka polskiego. Warszawa 2000.

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

walki bez względu na rodzaj prowadzonych działań] Przykład zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami6. Pododdział w składzie 450 żołnierzy otrzymał zada- Wielkość ta, w zależności od szczebla dowodzenia, nie wykonania marszu z punktu X do punktu Y. Prze- może być podawana w sztukach lub w jednostkach widywany czas działania zgrupowania poza macie- wagowych (kg, t). rzystą jednostką wynosi dwa dni. W związku z tym na- Przykłady kalkulacji materiałowych zostaną przed- leży przyjąć do kalkulacji wykorzystanie racji stawione w kolejności poszczególnych klas materiało- żywnościowej „S” (masa 1,38 kg), ponieważ podod- wych, czyli: klasa I – środki zaopatrzenia przeznaczo- dział będzie w ruchu lub zatrzymywać się (postoje ne do konsumpcji przez ludzi i zwierzęta; klasa III – i odpoczynek). paliwa, oleje i smary do wszelkich zastosowań Kalkulacje sporządza się: z wyłączeniem lotnictwa; klasa V – środki bojowe. l w jednostkach kalkulacyjnych (rdz) Klasa II – środki zaopatrzenia, dla których ustalono ta- Z = 1 rdz „S” x 450 x 2 = 900 rdz „S” bele należności lub wyposażenia, oraz klasa IV – środ- l w jednostkach kalkulacyjnych (DOS) ki zaopatrzenia i materiały konstrukcyjne nieujęte w ta- – dla jednego żołnierza: 1 DOSrdz = 1 rdz belach należności i wyposażenia nie będą przedstawia- – dla 450 żołnierzy: 1 DOSrdz = 450 rdz ne w przykładach ze względu na to, że w pierwszym – dla 450 żołnierzy na dwa dni: 2 DOSrdz = 900 rdz przypadku żołnierza lub pododdział należy bezwzględ- l w jednostkach miary (masa) – według wzoru 1 nie w nie wyposażyć, w drugim zaś zapewnienie ich Z = 1,38 kg x 450 x 2 = 1242 kg (~1,25 t) zależy od specyfiki sytuacji oraz ich dostępności, bez W podobny sposób określa się przewidywane po- jednoznacznego określenia ich ilości. trzeby wody konsumpcyjnej dla żołnierzy. Podstawę kalkulacji będzie stanowić wymiar ilościowy normy ŚRODKI SPOŻYWCZE wody butelkowanej10 na osobę oraz stan osobowy ZT/ Wielkość zużycia środków spożywczych (klasa I) oddziału/pododdziału. w czasie planowania działań określa się w następują- cy sposób. Dla każdego żołnierza na dobę walki nali- Przykład cza się jedną rację dzienną (rdz) według zasadniczych Norma należności wody butelkowanej wynosi: 7 wojennych norm wyżywienia 050 , grupowej polowej 2,5 l/osobę, Se − 450 żołnierzy, czas działania – 2 dni. paczkowanej normy wyżywienia wojennej „W”, Z = 2,5 x 450 x 2 = 2250 l /1500 szt. (butelki o po- „PS-ląd” lub „PS-m” bądź indywidualnej polowej jemności 1,5 l) paczkowanej normy suchej „S”. Dla zgrupowania liczącego 450 żołnierzy na dwa Wymiar rzeczowy należności żywnościowych (ra- dni działań należy naliczyć 900 racji dziennych „S” cji dziennych8) w czasie działań bojowych określają (jedna obejmuje trzy zestawy przeznaczone do wyży- normy obronne (NO) oraz przepisy o ich stosowaniu. wienia jednego żołnierza w czasie jednej doby), co Rodzaj prowadzonych działań i ich intensywność de- stanowi 1242 kg oraz 2250 l wody w butelkach o po- terminują wprowadzanie odpowiednich należności jemności 1,5 l, co daje 1500 sztuk. żywnościowych, których wymiar rzeczowy jest poda- Przy określaniu liczby grupowych polowych pacz- ny w dokumentach normatywnych. kowanych norm wyżywienia otrzymaną liczbę rdz na- Sporządzając kalkulacje żywności, należy przyjąć, leży podzielić przez liczbę racji dziennych wchodzą- 9 że rdz = DOSrdz. Stosuje się wówczas wzór : cych w skład danej normy wyżywienia (opakowanie Z = Nn x Se x D [1] transportowe – karton). gdzie: – Z – normatyw zużycia, Przykład

– Nn – normatyw naliczeniowy na jednego żołnie- Oddział o stanie etatowym 5217 żołnierzy otrzymał rza, zadanie przygotowania rejonu do obrony i prowadze-

– Se – stan etatowy danego pododdziału (ZT/od- nia w nim walki do 251800CZE15. Z kalkulacji czasu działu), wynika, że działania będą prowadzone przez pięć dni. – D – liczba dni. W związku z tym należy przyjąć do kalkulacji wyko-

6 Zabezpieczenie materiałowe Sił Zbrojnych RP..., op.cit., s. 61. 7 Paragraf 3 ust. 1 lit. E Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 4 marca 2011 r. w sprawie wyżywienia żołnierzy czynnej służby wojskowej (DzU nr 63 poz. 327). 8 Racja żywnościowa – ustalona ilość produktów spożywczych i wody lub ich zestaw przeznaczony do wyżywienia jednego żołnierza w czasie jednej doby. W skład zestawu wchodzą produkty spożywcze i akcesoria umieszczone we wspólnym opakowaniu, przeznaczone na jeden posiłek dla jednego żołnierza. 9 Załącznik nr 1 do rozkazu nr Pf/Log./IWspSZ szefa Sztabu Generalnego WP z 14 lipca 2010 roku w sprawie wprowadzenia w Siłach Zbrojnych RP Szczegółowych zasad i norm zabezpieczenia potrzeb mobilizacyjnych i wojennych Sił Zbrojnych RP w środki zaopatrzenia oraz Sprzętowej jednostki ognia uzbrojenia i sprzętu wojskowego SZ RP. 10 Woda butelkowana – jest to woda pochodząca ze specjalnych ujęć, poddana procesom przetwórczym, która bez gotowania nadaje się dla ludzi do celów konsumpcyjnych. Jest butelkowana lub dostarczana w opakowaniach zbiorczych, które umożliwiają pobieranie jej w sposób indywi- dualny. Dzienna norma wody konsumpcyjnej wynosi 2,5 l na żołnierza w umiarkowanej strefie klimatycznej.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 115 LOGISTYKA

TABELA 1. WARTOŚCI WSPÓŁCZYNNIKÓW DO PLANOWANIA ZUŻYCIA MPS W DZIAŁANIACH BOJOWYCH

Kategoria współczynnika Wartość współczynnika

Rodzaj działań bojowych (Wdz) Operacje o dużej intensywności 2,4

Pozostałe operacje 2,1

Zgrywanie bojowe 1,8

Operacje miejskie 1,5 Rodzaj terenu (Wt) Nizinny 1,0

Wyżynny 1,2

Górski 1,5 Rodzaj klimatu (Wk) Tropik 0,9

Umiarkowany 1,0

Zimowy 1,3

Ekstremalnie zimny 1,5

Na podstawie: W. Nyszk: Poradnik logistyczny do ćwiczeń i treningów sztabowych. AON, Warszawa 2008, s. 116.

rzystanie racji żywnościowej „PS-ląd”, ponieważ 2000 kartonów x 10 rdz = 20 000 (~76%) oraz 1218 pododdziały będą organizować i prowadzić działania kartonów x 5 rdz = 6090 (~24%).

o charakterze statycznym i nie będą się intensywnie ZOT = 3218 szt. kartonów przemieszczać. l w jednostkach miary (masa) Masa „PS-ląd”: 10 rdz – karton 20,95 kg, 5 rdz – Z = (2000 x 20,95 kg) + (1218 x 10,55 kg) karton 10,55 kg. = 54 749,9 kg (~ 54,50 t) Kalkulacje sporządza się: Zaprezentowany sposób kalkulacji dotyczy podsta- l w jednostkach kalkulacyjnych (rdz) wowych racji żywnościowych i należności wody. Z = 1 rdz „PS-ląd” x 5217 x 5 = 26 085 rdz Możliwe jest kalkulowanie i stosowanie różnych ro- l w opakowaniach transportowych dzajów należności, to jest grupowych racji żywno-

ZOT = Z/Xrdz(OT) [2] ściowych i należności suchych dla określonych pod- gdzie: oddziałów (zespołów żołnierzy) z tego samego od-

– ZOT – normatyw zużycia w opakowaniach trans- działu, ale nie można dopuścić do naliczania portowych, i uwzględniania w prognozach dwóch rodzajów na-

– Z – normatyw zużycia, leżności dla tego samego pododdziału lub zespołu – Xrdz/(OT) – liczba rdz w opakowaniu transportowym. żołnierzy (podwójna należność).

ZOT = 26 085/10 = 2609 szt. kartonów ZOT = 26 085/5 = 5217 szt. kartonów ILE PALIWA? Potrzeby dotyczące paliw określa się w jednostkach Aby zapewnić właściwy podział i dystrybucję pacz- napełnienia (Fuel Consumption Unit – FCU)11 oraz kowanej należności żywnościowej „PS-ląd” w od- w dniach zaopatrzeniowych (DOS). Ze względu na dziale, opakowania transportowe powinny stanowić specyficzne uwarunkowania sporządzania kalkulacji około ¾ kartonów po 10 rdz i ¼ po 5 rdz. Oznacza to: MPS dla statków powietrznych i techniki morskiej

11 FCU – to określona przepisami ilość materiałów pędnych przeznaczona na jeden egzemplarz sprzętu lub na wszystkie jednostki sprzętowe (od- działu/pododdziału) wykorzystujące ten sam rodzaj paliwa, potrzebne do przejechania przez pojazd lądowy 100 km w średnich warunkach terenowych i meteorologicznych. Stanowi ją jednostka napełnienia, 12 lub 24 motogodzin pracy agregatu lub godzina lotu statku powietrznego.

116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

TABELA 2. Rodzaj działań Współczynnik intensywności działań WARTOŚCI duża intensywność mała intensywność WSPÓŁCZYNNIKÓW Natarcie 2,7 – 3,0 1,8 – 2,0 Obrona 1,8 – 2,2 1,3 – 1,6 INTENSYWNOŚCI Działania opóźniające 1,2 – 1,4 0,7 – 0,9 DZIAŁAŃ (IF) Przegrupowanie 0,5 – 0,7 0,3 – 0,5

Opracowanie własne na podstawie materiałów z ZPL-P4 SGWP.

Podział amunicji TABELA 3. Masa Pododdział jednakowy zróżnicowany PRZYKŁADOWY 1 DOS [kg] PODZIAŁ LIMITU CDOS [kg] CDOS [kg] Batalion dowodzenia 322,2 2 644,4 2 644,4 ZUŻYCIA Batalion czołgów 201,7 2 403,4 2,2 443,7 AMUNICJI Batalion zmechanizowany 693,1 2 1386,2 2,2 1524,8 STRZELECKIEJ Dywizjon artylerii samobieżnej 251,6 2 503,2 1,9 478,0 W ODDZIALE Dywizjon przeciwlotniczy 287,3 2 574,6 1,9 545,9 Kompania saperów 163,6 2 327,2 1,8 294,5 Kompania remontowa 144,9 2 289,8 2,1 304,3 Pozostałe 101,9 2 203,8 1,8 183,4 Batalion logistyczny 295,7 2 591,4 1,8 532,3 Grupa zabezpieczenia medycznego 167,9 2 335,8 1,8 302,2 Masa DOS w oddziale 2629,9 Limit przyznany oddziałowi przez przełożonego 2 DOS 2 ~ 2 Łącznie 5259,8 5259,8 5253,54

Opracowanie własne. przedstawione przykłady będą dotyczyć jedynie pod- siennicowych. Ponadto konieczne jest zastosowanie oddziałów wojsk lądowych. właściwych współczynników (tab. 1). Prognozowanie potrzeb w odniesieniu do zużycia MPS wymaga wykonania obliczeń na podstawie wzo- Przykład rów 3 i 4 z uwzględnieniem właściwych współczynni- Brygada zmechanizowana (KTO Rosomak) otrzy- ków podanych w tabeli 1: mała zadanie przejścia do obrony w terenie zurbani- l do kalkulacji potrzeb paliw zowanym, obejmującym obszar wyżynny w strefie kli- DOS = 1 FCU = 1 jn [3] matu umiarkowanego. l do planowania zabezpieczenia operacji Kalkulacje sporządza się:

DOS = FCU x Wdz x Wt x Wk [4] l w jednostkach kalkulacyjnych (zużycie na dobę gdzie: obrony)

– FCU – ilość paliwa potrzebna do przejechania DOSMPS = FCU x Wdz x Wt x Wk [5] 100 km przez 1 egzemplarz sprzętu lub ZT/oddział/ gdzie: pododdział, – FCU –1,0 j.n.,

– Wdz – współczynniki działań, – Wdz – 1,5,

– Wt – współczynniki terenowe, – Wt – 1,2, – Wk – współczynniki klimatyczne. – Wk – 1,0. Zastosowanie wymienionych w tabeli 1 współ- DOSMPS = 1,0 j.n. x 1,5 x 1,2 x 1,0 = 1,8 czynników umożliwia określenie norm zużycia l w jednostkach miar (zużycie w kg na dobę MPS dla ZT/oddziałów/pododdziałów/zgrupowań obrony) zadaniowych w zależności od rodzaju prowadzo- Jednostka napełnienia – FCU dla BZ (KTO Roso- nych działań oraz warunków terenowych i meteoro- mak) wynosi: logicznych. – BS – 1258 kg,

Do przeprowadzenia kalkulacji dotyczącej progno- – ONpk – 43 833 kg, zy zużycia paliw dla oddziału wojsk lądowych nie- – ONpg– 9596 kg. zbędne są informacje o masie 1 DOS benzyny oraz DOS w BS wynosi: 1,8 j.n. x 1258 kg = 2264 kg oleju napędowego do pojazdów kołowych oraz gą- (~ 2,3 t).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 117 LOGISTYKA

DOS w ONpk wynosi: 1,8 j.n. x 43 833 kg = DOS odnosząca się do zasadniczych rodzajów 78 890 kg (~ 78,9 t). amunicji na szczeblu batalionu (dywizjonu)

DOS w ONpg wynosi: 1,8 j.n. x 9596 kg = 17 273 kg zwykle jest określana w sztukach, natomiast od szcze- (~ 17,3 t). bla brygady – w tonach. Skład i masa jednostki kalku- DOS w ON wynosi w sumie 96 163 kg (~ 96,2 t). lacyjnej amunicji do podstawowego uzbrojenia są za-

Zatem DOSMPS = 2,3 t + 96,2 t = 98,5 t. warte w normatywach i wytycznych do planowania. Określona wielkość dotyczy oddziału oraz wszyst- Po określeniu współczynnika intensywności i prze- kich jednostek sprzętu wojskowego będącego w jego mnożeniu go przez wartość DOS ustala się normę zu- wyposażeniu. Obliczona została na dzień walki. życia środków bojowych dla oddziału lub pododdzia- W przypadku przewidywania działań trwających dwa łu na egzemplarz uzbrojenia na dany dzień działań dni trzeba ustaloną wielkość podwoić, a następnie (Combat DOS – CDOS). W tym celu należy skorzy- zmniejszyć o przewidywaną wielkość strat i niespraw- stać z następującego wzoru: nego SpW po drugiej dobie walki. 1 DOS x IF = 1 CDOS [6] W podobny sposób należy postępować podczas gdzie: prognozowania zużycia paliw dla batalionu czy dy- – DOS – określona liczba ŚB na egzemplarz sprzę- wizji. tu, pododdział, – IF – współczynnik intensywności, ZUŻYCIE AMUNICJI – CDOS – dzienna norma zużycia na egzemplarz Zgodnie z rozwiązaniami przyjętymi w SZRP oraz SpW lub ZT/oddział/pododdział w czasie działań. w armiach innych państw NATO w prognozowaniu zużycia środków bojowych stosuje się współczynniki Przykład intensywności działań (IF) oraz zunifikowane normy Batalion zmechanizowany broni się w rejonie klu- zaopatrzenia dla poszczególnych egzemplarzy SpW czowym. Założono szybkie tempo działań przeciwni- (lub całych pododdziałów), nazywane DOS. ka. Określono współczynnik IF – 2,0. W związku z tym Współczynniki intensywności działań12 w planowa- należy sporządzić kalkulację potrzeb w odniesieniu do niu i prognozowaniu zużycia ŚB odgrywają szczegól- zużycia ŚB (amunicji strzeleckiej i do BWP) w nastę- ną rolę, od ich wartości bowiem zależy wielkość zu- pujący sposób: życia różnego rodzaju amunicji (tab. 2). Wartość l w jednostkach kalkulacyjnych13 współczynnika IF jest określana na podstawie infor- – CDOS (amunicja strzelecka): 1 DOS x 2/IF/ = 2 macji dotyczących rodzaju prowadzanych działań, CDOS miejsca w ugrupowaniu bojowym, możliwości bojo- – CDOS (amunicja do BWP): DOS x 2/IF/ = 2 wych przeciwnika, posiadanych wielkości zapasów CDOS ŚB i możliwości ich uzupełniania oraz warunków te- l w jednostkach miary renowych. – CDOS (amunicja strzelecka): 573 kg (masa 1 Odpowiedzialność za określenie współczynnika in- DOS w kg dla całego bz) x 2 /IF/= 1146 kg (1,14 t) tensywności oraz opracowanie dobowej prognozy zu- – CDOS (amunicja do BWP): 1664 kg (masa 1 DOS życia ŚB w stosunku do wszystkich pododdziałów, w kg dla całego bz) x 2 /IF/ = 3324 kg (3,32 t) które wykorzystują amunicję: strzelecką, pokładową, – CDOS (amunicja dużego kalibru do BWP): 8 szt. czołgową, BWP, KTO oraz przeciwpancerne pociski (1 DOS dla 1 BWP) x 2 /IF/ x 52 (liczba BWP w bz) kierowane, spoczywa na oficerach pionu operacyjne- = 832 szt. pocisków x 4 kg (waga jednego pocisku) = go. Prognoza ta dla poszczególnych pododdziałów 3324 kg (3,32 t) oddziału może być zróżnicowana (nie wszystkie Zaprezentowany sposób prognozowania zużycia od- otrzymują jednakowy limit zużycia), ale indywidual- nosi się do wybranych rodzajów środków bojowych ne ich limity muszą się mieścić w globalnym limicie należących do klasy V (amunicja). Procedury kalkula- wyznaczonym dla oddziału (tab. 3). cji prognoz ich zużycia muszą stosować poszczególne Prognoza jednakowego zużycia amunicji nie jest osoby odpowiedzialne za ich opracowanie w pionie właściwa, uwzględnia bowiem jednakowy współ- operacyjnym, jak również szefowie poszczególnych czynnik intensywności dla wszystkich pododdziałów, rodzajów wojsk (artylerii, artylerii przeciwlotniczej a w rzeczywistości tak nie jest. Jeśli jest ona zróżnico- czy wojsk inżynieryjnych). wana, oznacza to, że opracowujący ją bierze pod uwa- gę miejsce w ugrupowaniu, zaangażowanie w walkę REFLEKSJE oraz intensywność działań. Większe zużycie środków Analizując przedstawione przykłady, należy stwier- bojowych dotyczy wówczas pododdziałów realizują- dzić, że opracowanie takich prognoz w czasie procesu cych główne zadania. decyzyjnego (w fazie planowania są one niezbędne)

12 Współczynnik intensywności IF – określony na podstawie kalkulacji oraz doświadczeń armii innych państw NATO, stosowany podczas ćwiczeń mię- dzynarodowych. W zależności od rodzaju działań wartość przyjętych współczynników wyraża zaangażowanie oddziałów (pododdziałów) w walkę. 13 Za określenie wielkości prognozowanego zużycia środków bojowych w CDOS oraz wagowo dla wszystkich pododdziałów danego oddziału (BZ) odpowiada pion operacyjny stanowiska dowodzenia.

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

może być niekiedy trudne. Spowodowane jest to w sekcji zabezpieczenia logistycznego pionu wspar- przede wszystkim czasem, którego na szczeblu bry- cia działań. gady na wykonanie tego zadania nie ma za dużo (8– Wprowadzenie wieloasortymentowych jednostek –10 godzin), ponadto często zmieniającą się sytu- ładunkowych dla pododdziałów bojowych wymaga acją operacyjną. Istotną kwestią jest współpraca ko- zastosowania nowych rozwiązań transportowych na mórek organizacyjnych stanowiska dowodzenia, szczeblu oddziału i pododdziału. Ideą tej propozycji zwłaszcza w przekazywaniu informacji dotyczących jest sformowanie dobowej normy zużycia (1 DOS), opracowanych prognoz, tak by osoby funkcyjne pio- składającej ze wszystkich rodzajów amunicji wykonu wsparcia działań otrzymały w odpowiednim cza- rzystywanych w danym pododdziale. Następnie wła- sie pełne dane, na podstawie których będą mogły ściwe ich skompletowanie (konfekcjonowanie) na przystąpić do opracowywania planu dostaw ŚBiM platformach ładunkowych lub w kontenerach trans- dla pododdziałów. portowych z hakowymi systemami załadowczo-wyła- Złożoność obowiązujących procedur prognozowa- dowczymi, które jednocześnie mogą pełnić funkcje nia w procesie decyzyjnym oraz konieczność współ- mobilnego magazynu tymczasowego. pracy z komórkami funkcjonalnymi SD wiążą się Przykładowo w batalionie czołgów struktura z prawdopodobieństwem powstania zagrożeń wyni- i masa wieloasortymentowego 1 DOS (klasy V) bę- kających z niewłaściwie opracowanych prognoz dzie następująca: amunicja strzelecka – 201,8 kg, i w konsekwencji błędnego planu dowozu ŚBiM. By amunicja pokładowa – 1111,4 kg, granaty – wyeliminować owe zagrożenia, możliwe są następu- 140,2 kg, amunicja czołgowa – 26 314,9 kg. Łącz- jące działania: nie 1 DOS tych środków bojowych ma masę około – zastosowanie programów kalkulacyjnych do 27,8 t. Uwzględniając parametry standardowych sporządzania prognoz zużycia środków zaopatrzenia platform ogólnego przeznaczenia, m.in.: ich wy- klasy I, III i V; miary (6058 x 2438 mm), ładowność (15 t) oraz – wdrożenie wieloasortymentowych jednostek ła- współczynnik załadowania (0,7), można przyjąć, że dunkowych (zestawów) dla zasadniczych podod- na 1 DOS amunicji dla bcz potrzeba ich trzy sztuki. działów bojowych oddziału, to jest: bz, bcz, bzmot, Następnie na podstawie przydzielonych zadań, cha- das oraz dplot, w wymiarze 1 DOS wszystkich środ- rakteru działań oraz czasu i miejsca w ugrupowa- ków bojowych (amunicja), z zastosowaniem syste- niu bojowym należy przydzielać jeden, dwa lub mów hakowych multilift, platform ładunkowych trzy DOS. Rozwiązanie to maksymalnie uprości i kontenerów transportowych (typu flatrack). prognozowanie, ograniczy się bowiem do wskaza- Pierwsze rozwiązanie polega na samodzielnym nia liczby pełnych DOS dla poszczególnych podod- opracowywaniu arkuszy kalkulacyjnych w progra- działów. W pozostałych pododdziałach oddziału mie Excel. Stanowią one indywidualne odzwiercie- trzeba stosować tradycyjny system określania po- dlenie potrzeb i oczekiwań użytkowników. Bardzo trzeb materiałowych według poszczególnych asor- często różnią się znacznie, choć umożliwiają pro- tymentów środków zaopatrzenia. gnozowanie zużycia tego samego asortymentu środ- ków zaopatrzenia w różnych oddziałach. Standardo- NIEDOCENIANY ELEMENT wy program kalkulacyjny, działający według jedno- Przedstawione zagadnienia są niezwykle istotne litej metody, powinien uwzględniać uwarunkowania z punktu widzenia właściwego funkcjonowania orga- realizacji zadań oraz umożliwiać różne modyfikacje nów dowodzenia, sekcji zabezpieczenia logistyczne- wynikające ze specyfiki danego oddziału (podod- go pionu wsparcia działań oraz organizowania do- działu), a także zmiany dotyczące czasowego podstaw zaopatrzenia dla poddziałów w walce. Opisany porządkowania go lub jego części innemu dowódcy. sposób kalkulacji przewidywanych potrzeb środków Narzędzie to powinno umożliwić sporządzanie kal- zaopatrzenia z przytoczonymi przykładami jest kulacji zużycia zasadniczych klas zaopatrzenia, przedsięwzięciem czasochłonnym, wymaga zaanga- czyli I, III oraz V. żowania specjalistów poszczególnych służb materia- Odpowiednim środowiskiem dla funkcjonowania łowych oraz oficerów pionu operacyjnego, dotyczy takiego oprogramowania wydaje się Excel, który bowiem wszystkich asortymentów środków zaopa- jest bardzo popularnym programem, łatwym do trzenia niezbędnych do wykonania zadań przez po- wykorzystania i niewymagającym intensywnego szczególne pododdziały. Dlatego też konieczne jest szkolenia jego użytkownika. Poza tym można go poszukiwanie i wdrażanie nowoczesnych rozwiązań instalować w komputerach z typowym oprogramo- ułatwiających sporządzanie kalkulacji oraz prognoz waniem. Wdrożenie programu do kalkulowania zużycia tych środków, co wpłynie na ich dokładność prognoz zużycia ŚBiM umożliwi szybkie i dokład- i skrócenie czasu ich wykonywania. Artykuł nie zane opracowywanie stosownych informacji, co uła- wiera jednoznacznie sformułowanych odpowiedzi na twi realizację procesu decyzyjnego w pionie opera- poruszane problemy, ale jest próbą zainteresowania cyjnym (np. wybór wariantów działania popartych czytelników problematyką kalkulacji i prognoz, któ- odpowiednimi kalkulacjami) oraz opracowywanie re w dużej mierze decydują o powodzeniu oddziałów dokumentów planistycznych i rozkazodawczych na polu walki. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 119 LOGISTYKA

Motocykle – wybrane aspekty eksploatacji

KLASYCZNE MOTOCYKLE NIE ODGRYWAJĄ DZIŚ NA POLU WALKI TAKIEJ ROLI JAK KIEDYŚ, GDY BYŁY PODSTAWOWYM ŚRODKIEM TRANSPORTU PODODDZIAŁÓW ROZPOZNAWCZYCH. MIMO TO NADAL SĄ STOSOWANE, TAKŻE W WOJSKU POLSKIM.

st. chor. sztab. Dariusz Woźniak wielu armiach świata daje się zauważyć po- Wnowne zainteresowanie nimi. Na nowo odkryto ich przydatność dla pododdziałów rozpoznawczych, Żandarmerii Wojskowej, wojsk specjalnych oraz służb zabezpieczenia. Z powodu braku wyspecjalizowanych, klasycznych modeli motocykli wojskowych, za- częto używać odpowiednio zmodyfikowanych wersji Autor jest pracownikiem cywilnych. Dzielą się one na lekkie i średnie, z dwu- Służby Czołgowo- suwowymi silnikami o pojemności 125 lub 250 cm3, -Samochodowej wywodzące się z modeli motocrossowych lub tereno- w 17 WOG. wych klasy Enduro, oraz ciężkie z silnikami

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

Motocykle – wybrane aspekty eksploatacji

Użytkowanie + motocykli przez pododdział regulacji ruchu przyczynia się do sprawniejszego przemieszczania się kolumn. ARKADIUSZ DWULATEK DORSZ CAMERA /COMBAT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 121 LOGISTYKA

czterosuwowymi o pojemności 350–1000 cm3, nawią- z silnikami o pojemności skokowej 125 cm3 a ciężki- zujące do modeli szosowych. mi Harleyami Davidsonami WLA i radzieckimi Lżejsze motocykle z pierwszej grupy mają zazwy- M-72 lub K-750. czaj możliwość pokonywania trudnego terenu, ale Warto wspomnieć, że eksploatowano także moto- ograniczoną zdolność do przewożenia pasażera i do- cykle produkcji byłego ZSRR typu IŻ-49, które speł- datkowego ładunku. Drugie z kolei mogą przewozić niały stawiane tej grupie pojazdów wymagania. pasażera i ładunek, ale przemieszczać się tylko po Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesią- drogach utwardzonych. Przy tym terenowe właściwo- tych ubiegłego wieku zmniejszono w wojsku należno- ści jezdne nawet lekkich motocykli nie spełniają ści etatowe odnośnie do tego sprzętu. Etatowe potrze- wszystkich oczekiwań żołnierzy. Poza tym standardo- by zaczęto zaspokajać krajowymi motocyklami typu we maszyny z rynku cywilnego nie zaspokajają WSK oraz importowanymi MZ 250 z byłej NRD. w pełni potrzeb wojska. W związku z tym podejmuje się próby wprowadzania ulepszonych konstrukcji, LATA DZISIEJSZE a w niektórych państwach rozważa możliwość uru- W siłach zbrojnych eksploatuje się kilka typów mo- chomienia produkcji motocykli typowo wojskowych. tocykli. Etatowo występują w służbie czołgowo-samochodowej. Podstawą organizacji systemu obsługo- OKRES POWOJENNY wo-naprawczego są instrukcje producentów danego W polskich siłach zbrojnych eksploatowano różne typu pojazdu. Nie określono przy tym dopuszczalnej rodzaje motocykli w wersjach solo, a także z wóz- rocznej normy zużycia resursu przez egzemplarz kiem bocznym. W ostatnim roku wojny i po jej zakoń- sprzętu ani dopuszczalnego minimalnego resursu dla czeniu, aż do końca lat pięćdziesiątych ubiegłego wie- grupy przechowywanych pojazdów. Nie przewidziano ku, amerykański Harley Davidson WLA był zasadni- również dla nich naprawy głównej. Zgodnie z Instruk- czym motocyklem ciężkim. W niewielkiej liczbie cją o gospodarowaniu sprzętem służby czołgowo-sa- występowały także motocykle Indian 741B oraz poje- mochodowej1 motocykle są klasyfikowane w grupie 6. dyncze egzemplarze modeli 640B i 340B. Znalazły Samochody inne, stanowiąc podgrupę 6.2. się one w wyposażeniu wojska dzięki dostawom w ra- Obecnie w Siłach Zbrojnych RP są eksploatowane mach umowy Lend-Lease i UNRRA. W Harleyu Da- następujące typy motocykli: vidsonie zastosowano dwucylindrowy widlasty silnik – Aprilia Pegaso – norma docelowa 10 lat/ dolnozaworowy o pojemności skokowej 742 cm3 150 tys. km, i mocy 23 KM przy 4600 obr./min. Masa motocykla – Cagiva 350 – norma docelowa 8 lat/120 tys. km, wynosiła 243 kg. Do przenoszenia napędu z trzybie- – Kawasaki LE 650 – norma docelowa 10 lat/ gowej skrzyni biegów służył łańcuch. 250 tys. km, Dzięki dostawom z UNRRA do polskiej armii trafi- – KTM 640 LC – norma docelowa 8 lat /120 tys. ły angielskie motocykle różnych marek, np.: km, BSA M 20, Norton, Royal Enfield WD/C. – MZ 250 – norma docelowa 6 lat/100 tys. km, Z powodu wyeksploatowania i braku części za- – WSK 125 – norma docelowa 6 lat/100 tys. km, miennych motocykle Harley Davidson WLA zastępo- – Yamaha XT 660 R – norma docelowa 10 lat/ wano radzieckimi maszynami M-72. Była to kon- 250 tys. km, strukcja wzorowana na niemieckim BMW-R71 – interwencyjne Yamaha Fazer – norma docelowa z dwucylindrowym silnikiem w układzie boxer o po- 10 lat/250 tys. km, jemności skokowej 746 cm³. W późniejszym czasie – interwencyjne Kawasaki ZR 800 – norma docelo- M-72 zamieniono na nowszą wersję typu K-750. wa 10 lat/250 tys. km. Liczba motocykli Harley Davidson WLA używanych Zasadniczy cykl międzyobsługowy dla tej grupy w wojsku w okresie powojennym jest trudna do usta- pojazdów wynosi w odniesieniu do obsług okreso- lenia. Orientacyjnie można przyjąć, że w latach 1943– wych typu: OO-1 – 2 tys. km, dla OO-2 – 4 tys. km, –1956 było ich około 1500–2500. norma docelowa eksploatacji – 10 lat/120 tys. km. W tym czasie zakupiono dla Wojska Polskiego kil- Podgrupa 6.2, podobnie jak i inne grupy sprzętowe, kaset czechosłowackich konstrukcji Jawa 250 oraz podlega określonemu systemowi eksploatacji i rozli- mniejszą liczbę w wersji 350. czania zgodnie z obowiązującymi przepisami. W motocyklu zastosowano jednocylindrowy dwusuwowy silnik o pojemności skokowej 249 cm3, któ- OBSŁUGIWANIA I NAPRAWY MOTOCYKLI ry osiągał moc 9 KM. Pojazd spalał 3 l benzyny na Wszystkie awarie motocykli są następstwem nie- 100 km. Cechowała go bardzo dobra dynamika i ela- prawidłowej współpracy części w razie ich nadmier- styczność jazdy, rozwijał maksymalną prędkość nego zużycia lub uszkodzenia. By je wyeliminować 100 km/h. Jego masa wynosiła około 125 kg, oba lub znacząco ograniczyć, konieczne jest opracowanie koła jezdne były resorowane. Motocykle te wypeł- spójnego systemu obsługowo-naprawczego, w tym niały lukę między lekkimi krajowymi rozwiązaniami wykonywanie systematycznych obsług technicznych.

1 Instrukcja o gospodarowaniu sprzętem służby czołgowo-samochodowej. DD/4.22.2.

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

TABELA 1. NORMY PRACOCHŁONNOŚCI OBSŁUGIWAŃ TECHNICZNYCH I NAPRAW Rodzaje obsługiwań Rodzaje napraw Uwagi Rodzaj sprzętu wojskowego J.m. OB OO-1 OO-2 OO-n NB NŚ służba Czołgi średnie T-72 i pochodne rbh 18–20 32–36 88–96 do 200 – czołgowo- Czołgi średnie PT-91 i pochodne rbh 18–20 34–38 92–100 do 200 – -samochodowa przeglądy techniczne podwozia: F1 – 20, F2 – 60, F3 – 120, F4 – 200; Czołgi średnie Leopard-2 rbh 18–20 do 200 – przeglądy techniczne wieży i uzbrojenia: F1 – 14, F2 – 74, F3 – 90–100 Ciągniki pancerne na podwoziu T-72 rbh 14–16 32–36 88–96 do 200 – Ciągniki pancerne na podwoziu T-55 rbh 14–16 30–32 84–90 do 200 – Ciągniki pancerne na podwoziu przeglądy techniczne: F1 – 20, rbh 14–16 do 200 – Leopard-1 F2 – 50, F3 – 100, F4 – 150 Podwozia gąsienicowe specjalne rbh 10–12 26–30 72–80 do 150 – Bojowe wozy piechoty rbh 10–12 30–32 82–86 do 150 – Gąsienicowe transportery rbh 10–12 26–30 72–80 do 150 – opancerzone Kołowe transportery opancerzone rbh 3–6 15–20 32–38 do 120 – i podwozia obsługiwania podwozia: OMI – 4–5, OPR – 8–9, OR – 17–18, O2R – 24–25, O4R – 26–27; Kołowe transportery opancerzone rbh 8–9 obsługiwania wieży i uzbrojenia: do 150 – Rosomak OMI – 6–7, OKR – 8–9, OPR – 9–10, OR – 17–18, O2R – 20– 21, O4R – 23–24 Samochody opancerzone rbh 2–3 12–17 25–32 do 120 – Samochody średniej ładowności, rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – wysokiej mobilności Samochody małej ładowności, rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – wysokiej mobilności Ciągniki siodłowe rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – Samochody ogólnego rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – przeznaczenia dużej ładowności Samochody ogólnego rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – przeznaczenia średniej ładowności Samochody ogólnego rbh 2–3 3–5 5–6 do 100 – przeznaczenia małej ładowności Samochody ciężarowo-osobowe rbh 1–2 2–3 3–6 do 100 – wysokiej mobilności Samochody osobowe rbh 1,0– 1,5 2–3 3–4 do 100 – Mikrobusy rbh 2–3 3–5 5–6 do 100 – Autobusy pasażerskie rbh 3–4 9–11 26–32 do 100 – Samochody wywrotki rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – Traktory kołowe rbh 0,8–1,0 6–8 18–25 do 100 – Motocykle rbh 0,5 0,8–1,0 1–1,5 do 20 – Pojazdy samochodowe czterokołowe rbh 0,8–1,0 1–1,5 1–2 do 20 – Przyczepy transportowe i specjalne rbh 0,5–0,8 2–3 3–4 do 40 – Naczepy rbh 2–3 3–4 6–10 do 100 – Żurawie samochodowe rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – Warsztaty ruchome rbh 3–8 4–10 6–12 do 100 – Opracowanie własne. PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 123 LOGISTYKA

TABELA 2. WYKAZ MATERIAŁÓW EKSPLOATACYJNYCH Rodzaj materiału Wyszczególnienie J.m. Specyfikacja techniczna eksploatacyjnego benzyna bezołowiowa najlepsza bezołowiowa benzyna DIN 51 607 z minimalną wartością Paliwo 15 l 91 LO lub o większej oktanową 95 (NORM) i 85 (NOMM) liczbie oktanowej Agip Gear Synth SAE alternatywą dla rekomendowanych mogą być oleje uznanych Olej silnikowy 2,5–2,7 l 75W-90 producentów lub spełniające wymagania CCMG G-4, API jeśli wymagany jest półśrodek z zaproponowanych, produkt może być zmieszany: Olej przekładniowy dm3 Agip 5W lub Agip 20W SAE 10W= 67% Agip 5W + 33% Agip 20W SAE 15W= 33% Agip 5W + 67% Agip 20W Agip płyn hamulcowy alternatywnie dla proponowanego płynu można używać innych Płyn hamulcowy dm3 DOT 4 PLUS o podobnych właściwościach: SAE J1703, NHTSA 116 DOT 4, ISO 4925 Smar do łańcucha Agip smar do łańcucha alternatywą dla rekomendowanych smarów mogą być inne uznanych Smar do łożysk producentów lub spełniające następujące wymagania: użyteczny i punktów Agip Grease 30 przekrój temperatury od –30 do 140oC, temperatura skraplania smarowniczych 150–230oC, duży stopień ochrony przed korozją, wytrzymałość na oddziaływanie wody i rdzy smar do konserwacji Wazelina techniczna zacisków akumulatora

Opracowanie własne.

Definiując pojęcie „obsługa techniczna” motocy- normy odnoszące się do sprzętu wojskowego służby kla, można przyjąć, że jest to zespół czynności mają- czołgowo-samochodowej. cych na celu utrzymanie pojazdu w stanie pełnej go- Podstawą wykonywania obsług i napraw oraz towości technicznej. Od jego stanu technicznego za- szczegółowych czynności obsługowych są dokumen- leży nie tylko bezawaryjna eksploatacja, lecz ty opracowane przez wojskowy organ normalizacyjny, również bezpieczeństwo prowadzącego motocykl a jeśli ich nie ma – instrukcje fabryczne (producenta), i innych użytkowników dróg. Systematyczna i plano- instrukcje obsługi, karty (przewodniki technologiczne wa obsługa zwiększa znacznie trwałość poszczegól- SpW) oraz inne dokumenty techniczne, które są trak- nych zespołów, a proces zużycia przebiega niemal towane jako zasadnicze. jednakowo dla wszystkich współpracujących ze sobą mechanizmów. W przypadku motocykla możemy WYBRANE SYLWETKI MOTOCYKLI przyjąć z pewnym przybliżeniem, że przy właściwej Motocykle typu Aprilia Pegaso 650 są produkowa- obsłudze zużycie danego elementu zależy od prze- ne przez włoską firmę, która również przygotowała fa- biegu pojazdu. bryczny plan obsługowo-naprawczy. Jest to pojazd charakteryzujący się następującymi PRACOCHŁONNOŚĆ OBSŁUG I NAPRAW właściwościami: Normy pracochłonności są wyrażone w roboczogo- – silnik: jednocylindrowy czterosuwowy, pojem- dzinach/minutach. Oznaczają one czas wykonania da- ność skokowa 650 cm3, chłodzony cieczą; nej obsługi lub przeglądu. Określają je wytyczne i in- – moc maksymalna: 50 KM, maksymalny moment strukcje oraz instrukcje serwisowe lub fabryczne pro- obrotowy 61 Nm przy 5250 obr./min; ducenta. – średnica cylindra x skok tłoka: 100 x 85 mm; Wykonanie każdej obsługi czy naprawy wymaga – stopień sprężania: 10:1; określonego czasu rozliczanego w roboczogodzinach – układ rozrządu: SOHC, dwa wałki, rozruch elek- (rbh). W tabeli 1 zestawiono normy pracochłonności tryczny; obsług technicznych i napraw pojazdów, dla których – system smarowania: ciśnieniowy z mokrą misą gestorem lub centralnym organem logistycznym jest olejową; Szefostwo Służby Czołgowo-Samochodowej Inspek- – system chłodzenia: ciecz; toratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Dla porównania – skrzynia biegów: sześciobiegowa, przeniesienie i ewentualnych analiz uwzględniono poszczególne napędu przez łańcuch;

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

– wymiary: długość 2,16 m, wysokość siodła szczyty, jeden dla 3500, drugi dla 5200 obr./min. Jest 0,78 m; to tzw. podwójna biegunowa, często występująca – masa (na sucho): 161 kg; w silnikach dwusuwowych o sporym wysileniu i z roz- – opona przednia: 100/90/19, tylna: 130/80-R17. rządem tłokowym. W praktyce oznacza to, że moto- Producent zaleca wykonywanie czynności obsługo- cykl rozpędza się stosunkowo powoli przy małych ob- wo-sprawdzających dwa razy częściej niż podano rotach, aby przyspieszać, gdy obroty silnika osiągają w planie obsługowo-naprawczym, jeśli motocykl jest ponad 3000–3500 obr./min. To charakterystyczna ce- używany w terenie piaszczystym lub do celów sporto- cha wszystkich ówcześnie produkowanych motocykli wych. Przy tym rekomenduje określone materiały z silnikiem dwusuwowym o tym typie rozrządu i zbli- eksploatacyjne wraz z ich zamiennikami (tab. 2). żonym wysileniu. Motocykle typu Yamaha XT 660 R charakteryzują Ciekawostką konstrukcyjną jest umieszczenie się następującymi parametrami techniczno-eksploata- sprzęgła na wale korbowym. Zapewnia to w przypad- cyjnymi: ku silnika jednocylindrowego między innymi równo- – silnik: jednocylindrowy czterosuwowy, pojem- mierną pracę na biegu jałowym i na wolnych obrotach ność skokowa 660 cm3, chłodzony płynem; dzięki większej masie wirującej. Moment obrotowy – moc maksymalna: 47,33 KM (34,5 kW), maksy- silnika jest przenoszony przez przekładnię zębatą na malny moment obrotowy: 60 Nm przy 6100 obr./min; pięciobiegową skrzynię biegów, następnie łańcuchem – średnica cylindra x skok tłoka: 100 x 84 mm; rolkowym w osłonie na tylne koło. – zasilanie: wtrysk paliwa; Prędkość przy obrotach od 3000 do 5800 obr./min – układ rozrządu: SOHC, rozruch elektryczny; wynosi orientacyjnie2: I bieg – 20–35 km/h, II bieg – – system smarowania: ciśnieniowy z mokrą misą 30–60 km/h, III bieg – 35–85 km/h, IV bieg – 55–110 olejową; km/h, V bieg – 70–130 km/h. – skrzynia biegów: pięciobiegowa, przeniesienie Prędkość maksymalna motocykla wynosi 125– napędu przez łańcuch; –130 km/h, przyspieszenie (przy 6000 obr./min) od 0 – sprzęgło: typu mokrego; do 80 km/h w 6,6 s, do 100 km/h w 10,9 sekundy. – wymiary: długość 2,24 m, wysokość 1,23 m, sze- Jego podstawowe dane techniczno-eksploatacyjne to: rokość 0,84 m, wysokość siodła 0,86 m; – masa: 151 kg (153 kg w wersji z hamulcem tar- – prześwit: 0,21 m, rozstaw osi: 1,5 m; czowym); – masa (na sucho): 172 kg; – dopuszczalna masa całkowita: około 330 kg; – rama: spawana z rur stalowych; – olej w skrzyni biegów: 900 cm³ oleju przekładnio- – zawieszenie: widelec teleskopowy (przód), wa- wego SAE 80; hacz wleczony (tył); – pojemność zbiornika paliwa: 17 l, w tym 1,5 l – skok zawieszenia: przedniego 22,5 cm, tylnego rezerwy; 20,0 cm; – ilość płynu w elementach resorujących: 250 cm3; – opona: przednia 120/70/17, tylna 160/60/17; – maksymalna moc przy około 5500 obr./min: – hamulec: przedni jednotarczowy, średnica tarczy: 21 KM (15,5 kW); 298 mm, tylny jednotarczowy, średnica tarczy – maksymalny moment obrotowy przy około 245 mm; 5200 obr./min: 27,4 Nm; – pojemność zbiornika paliwa: 15 l; – smarowanie silnika: mieszanka paliwa z olejem – zużycie paliwa: około 4,5 l/100 km. (50:1); Motocykle typu MZ ETZ produkowała w latach – zużycie paliwa: 3– 5,5 l na 100 km. 1981–1989 fabryka Motorradwerk Zschopau w byłej Motocykle Kawasaki ZR 800 są wykorzystywane NRD. Ich poprzednikiem był motocykl MZTS 250/1. przez Żandarmerię Wojskową i inne rodzaje wojsk. Modele o pojemności 250 cm³ należały do najwięk- W opcji dla ŻW wyposażono je w osprzęt do kontroli szych i najszybszych jednośladów produkowanych ruchu drogowego. Ich podstawowe dane techniczno- w MZ na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięć- -eksploatacyjne są następujące: dziesiątych ubiegłego wieku. – silnik: chłodzony cieczą, czterosuwowy, cztero- Silnik EM250 tych motocykli to typowy dwusuw cylindrowy, rzędowy; z przepłukiwaniem zwrotnym, chłodzony powietrzem. – moc maksymalna: 113 KM przy 10 200 obr./min Duraluminiowy, mocno użebrowany cylinder z głowi- (opcjonalnie 95 KM), stopień sprężania – 11,9:1; cą o żebrach chłodzących wyłącznie poziomych wy- – układ rozrządu/liczba zaworów: DOHC/16; posażono w gumowe elementy tłumiące hałas. We- – układ zasilania: wtrysk paliwa (34 mm x 4) wnątrz cylindra jest żeliwna tuleja cylindrowa z ukła- z dwoma zaworami przepustnicy; dem kanałów. Cechą tych silników jest mały moment – zapłon: elektroniczny z mikroprocesorem; obrotowy przy maksymalnie do 3000 obr./min i jego – rozrusznik: elektryczny; szybki przyrost powyżej tej wartości. Przy czym – smarowanie: obieg wymuszony, mokra miska w przebiegu momentu obrotowego występują dwa olejowa;

2 T. Szczerbicki: Pojazdy Ludowego Wojska Polskiego. Vesper, 2014.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 125 LOGISTYKA

Motocykle Kawasaki ZR 800 są wykorzystywane przez Żandarmerię Wojskową. Wyposażono je w osprzęt do kontroli ruchu drogowego. SYLWIA GUZOWSKA SYLWIA MOTOCYKLE TO DOŚĆ ZRÓŻNICOWANY SPRZĘT, WYMAGAJĄCY BARDZO DOBREGO PRZYGOTOWANIA DO JEGO PROWADZENIA

– maksymalny moment obrotowy: 83 Nm przy – skrzynia biegów: sześciostopniowa o przełoże- 8000 obr./min (opcjonalnie 76 Nm); niach: 1:2,571; 2:1,941; 3:1,556; 4:1,333; 5:1,200; – średnica cylindra x skok tłoka: 71,0 x 50,9 mm; 6:1,095. – pojemność zbiornika paliwa: 28 l; Obsługi (przeglądy techniczne) wykonuje się co – wymiary: długość 2,1 m, wysokość 1,05 m, szero- 6000 km przebiegu. kość 0,8 m; Mimo upływu lat motocykle WSK 125 nadal są – rozstaw osi: 1,44 m, wysokość siodła: 0,83 m, eksploatowane w wojsku. Produkowała je w latach prześwit: 0,15 m; 1954–1985 Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego – masa: 180/229 kg; PZL w Świdniku. Podstawowy model M06 wytwa- – opona: przednia 120/70/17, tylna 180/55/17; rzano ze zmianami do roku 1985. Ostatni egzemplarz – rama: grzbietowa ze stali; WSK zjechał z taśmy 31 października i był to ostatni – zawieszenie: przednie teleskopowe USD, średni- motocykl wyprodukowany w naszym kraju. Czynno- ca 44 mm, skok 120 mm; tylne wahacz aluminiowy, ści obsługowo-naprawcze w większości wykonywali skok 137 mm; bezpośredni użytkownicy. – średnica przedniej tarczy: 2 x 310 mm, zaciski Obsługa codzienna motocykla WSK obejmuje 4-tłoczkowe; sprawdzenie: działania hamulców, sprzęgła i instalacji – średnica tylnej tarczy: 1 x 250 mm, zacisk jedno- elektrycznej ze szczególnym uwzględnieniem światła tłoczkowy; hamowania stop oraz ciśnienia w ogumieniu. – prędkość maksymalna: ponad 200 km/h; Ważną czynnością obsługową, lecz niekoniecznie – zużycie paliwa: 5,9 l/100 km; wykonywaną przed każdą jazdą, jest mycie nadwozia – kąt skrętu: lewy/prawy 31o/31o; i czyszczenie silnika. Jest ona istotna nie tylko ze – sprzęgło: wielotarczowe, mokre; względów estetycznych, lecz również dlatego, że – napęd tylnego koła: łańcuch 3,00; umożliwia wykrycie poluzowanych połączeń śrubo-

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

– maksymalny moment obrotowy: 9,8 Nm przy 4200 obr./min; – rodzaj rozrządu: symetryczny, z krawędziami tło- ka, gaźnik – G20M2A; – paliwo: mieszanka etyliny minimum 78-oktanowej (lub większa liczba oktanów) i oleju Lux 10 (zamiennie Mixol S) w stosunku 1:30; – zużycie paliwa: 2,8 l/100 km przy prędkości 60 km/h; – prędkość maksymalna: około 80 km/h; – zapłon: iskrownikowy, świeca zapłonowa M14x1,25 o wartości cieplnej 225 (Bosch – Iskra F80); – prądnica: prądu zmiennego 6 V/28 W, prostownik selenowy, dwupłytkowy, prostujący jedną połówkę prądu przemiennego lub krzemowy GB 0,15; – akumulator: 3MA3, 6V/8Ah, ołowiowo-kwasowy; – przeniesienie napędu z wału silnika na sprzęgło: łańcuch tulejkowy 9,525 x 7,5 o 44 ogniwach (3/8” x 7,5 o 44 ogniwach); – sprzęgło: trzytarczowe, korkowe, w kąpieli olejo- wej; – skrzynia biegów: trzybiegowa, trzypałkowa, z ko- łami na stałe zazębionymi, o przełożeniach: I bieg – 2,93, II bieg – 1,49, III bieg – 1,0; – napęd tylnego koła: łańcuch rolkowy 1/2” x 7,75, Żołnierz na motocyklu Yamaha XT660R 118 ogniw, przełożenie 3,31; RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ – rama: zamknięta, pojedyncza, spawana z rur stalowych i belek tłoczonych; – zawieszenie: przednie – teleskopowe z tłumie- MOTOCYKLE TO DOŚĆ ZRÓŻNICOWANY SPRZĘT, WYMAGAJĄCY niem olejowym, skok 150 mm; tylne – wahacz wleczony z elementami resorującymi o skoku 90 mm BARDZO DOBREGO PRZYGOTOWANIA DO JEGO PROWADZENIA z tłumikiem olejowym; – hamulce: bębnowe ze szczękami odlewanymi, pełnopiastowe, o średnicy 140 mm; – opony: 3×18, koła wzajemnie wymienne; wych. Ponadto czystość silnika gwarantuje właściwe – ciśnienie w ogumieniu: przód 0,8/1,3 kg/cm2, tył warunki cieplne jego pracy. solo 1,2/1,5 kg/cm2, tył z pasażerem 1,5/1,9 kg/cm2; W ramach obsługi okresowej motocykli WSK (po- – wymiary: długość 2,02 m, szerokość 0,70 m, wy- za okresem docierania) wykonuje się zespół czynno- sokość1,0 m, wysokość siedzenia 0,76 m; ści po przebiegu każdych 2500 km i każdych 5000 km – rozstaw osi: 1,33 m, minimalny prześwit: 1,6 m; oraz co 2–4 tygodnie. – masa bez płynów: 98 kg, masa pojazdu gotowego Podczas obsługi okresowej, zazwyczaj jesienią, do jazdy: 114 kg, dopuszczalna masa całkowita: 270 kg; przygotowuje się motocykl do dłuższego postoju, – pojemność zbiornika paliwa: 10,5/12,5 l; a w okresie wiosennym – do eksploatacji po dłuż- – pojemność skrzyni biegów: 0,5 l, olej Lux 10. szym jego nieużytkowaniu. Poza tym obejmuje ona Motocykle interwencyjne Yamacha FZ 6 są używa- wszystkie czynności niezbędne do korzystania z no- ne przez Żandarmerię Wojskową. Ich podstawowe da- wego motocykla przed pierwszą jazdą. Są to prace ne techniczno-eksploatacyjne to: związane głównie z usunięciem materiałów konser- – wymiary: długość całkowita 2,095 m, rozstaw osi wujących, ze sprawdzeniem i dociągnięciem śrub, re- 1,44 m; gulacją itp. (tab. 3). – masa pojazdu: 189,1 kg, liczba miejsc: 2; Podstawowe dane techniczno-eksploatacyjne moto- – prędkość maksymalna: 220 km/h; cykli WSK są następujące: – rama grzbietowa: aluminium; – silnik: dwusuwowy z przepłukiwaniem zwrotnym – silnik: dwucylindrowy, czterosuwowy z zapło- typu S01-Z3A (051), chłodzony powietrzem, pojem- nem iskrowym, pojemność skokowa 600 cm3; ność skokowa: 123 cm³, średnica cylindra: 52 mm, – moc maksymalna: 98 KM (72 KW) przy skok tłoka: 58 mm; 12 000 obr./min; – stopień sprężania: 7,8:1, moc – 7,3 KM (5,4 kW) – maksymalny moment obrotowy: 63,1 Nm przy przy 5300 obr./min, ciśnienie sprężania 7 kg/cm2; 10 000 obr./min;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 127 LOGISTYKA

TABELA 3. HARMONOGRAM OKRESOWYCH PRAC OBSŁUGOWYCH MOTOCYKLI WSK Przebieg Rodzaj Parametry techniczno- motocykla Zakres wykonywanych czynności obsługi -regulacyjne w km (lub czas) – poddać akumulator ładowaniu formującemu, – sprawdzić poziom oleju w skrzynce biegów, – odkonserwować motocykl przez zmycie benzyną przed pierwszą nieetylizowaną natłuszczonych części, 0 jazdą – sprawdzić dokręcenie wszystkich śrub i nakrętek, – sprawdzić, ewentualnie skorygować, ustawienie dźwigni zmiany biegów i rozrusznika, – napełnić zbiornik mieszanką benzyny z olejem* – dociągnąć śruby i nakrętki, – wymienić olej w skrzynce biegów (tylko po 500 km), w okresie 500 i 1500 – sprawdzić naciąg łańcucha, docierania – sprawdzić luz dźwigni sprzęgła i hamulca, – sprawdzić naciąg szprych – przemyć filtr powietrza i nasycić go mieszaniną oleju Mixol S z benzyną w stosunku 1:1, – nasączyć języczek filcowy i oś przerywacza 1–2 kroplami oleju Mixol S lub Lux 10, – wymyć i nasmarować łańcuch smarem grafitowym lub nasączyć roztopionym łojem z grafitem, – nasmarować oś pedału hamulca smarem ŁT-43, – sprawdzić i ewentualnie uzupełnić poziom oleju w skrzynce biegów, – sprawdzić i ewentualnie wyregulować sprzęgło, – sprawdzić i w razie potrzeby wyregulować hamulce, 2500 OT-1 – oczyścić i w razie potrzeby wyregulować odstęp elektrod świecy zapłonowej**, 0,4–0,6 mm – oczyścić styki przerywacza i w razie potrzeby wyregulować ich odstęp, 0,2–0,3 mm – wymyć i ewentualnie wyregulować gaźnik, – oczyścić filtr paliwa i odstojnik w kraniku paliwa, – oczyścić z nagaru wylot tłumika wydechu, – sprawdzić i ewentualnie uzupełnić ciśnienie w ogumieniu, – sprawdzić stan i położenie zaworków dętek ogumienia, – sprawdzić i dociągnąć wszystkie śruby

* W okresie docierania – średnie zużycie paliwa: 4,9 l/100 km; l posiadania odpowiednich uprawnień, w tym pra- producent zaleca stosowa- – napęd: łańcuch, skrzynia biegów: manualna pię- wa jazdy określonej kategorii; nie mieszanki benzyny ciobiegowa; l odbycia przeszkolenia przed eksploatacją pojaz- z olejem w stosunku 1:20, – opony: przód 120/70/ZR 17, tył 180/55/ZR 17; du; w okresie normalnej eks- l ploatacji 1:30. – wyposażenie dodatkowe: urządzenie sterujące sprawdzenia motocykla każdorazowo przed roz- ** Podczas eksploatacji sygnalizacją pojazdu uprzywilejowanego wraz z lam- poczęciem jazdy; w sezonie letnim produ- pami ostrzegawczymi i sygnałami dźwiękowymi; ra- l posiadania odpowiedniego wyposażenia, czyli cent zaleca stosowanie diotelefon z mikrofonem i anteną. kasku, okularów lub osłony ochronnej twarzy, ręka- świec M14x1,25 o warto- Obsługi i przeglądy techniczne motocykla wykonu- wic, ochraniaczy, odpowiednich butów i ubrania; ści cieplnej 240 firmy je się co 10 000 km przebiegu. l dostosowania prędkości jazdy do warunków dro- Bosch lub firmy Iskra gowych oraz własnych umiejętności; F 100. ZASADY BEZPIECZNEJ EKSPLOATACJI l opanowania techniki pokonywania zakrętów *** Nadal jest produkowa- Każdy kierujący motocyklem jest zobowiązany do i wykonywania skrętów oraz zasad jazdy na przykład ny olej Mixol. przestrzegania następujących zasad: po śliskich drogach i stromych wzniesieniach;

128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 LOGISTYKA

– wykonać wszystkie czynności OT-1 (jak po przebiegu 2500 km), – nasmarować linki sprzęgła, gazu, hamulca i napędu prędkościomierza olejem Lux 10 lub Mixol S***, – nasmarować końcówki linek i osie dźwigni smarem stałym ŁT-43, – nasmarować i wyregulować naciąg łożysk w główce ramy, – nasmarować po zdemontowaniu koła rozpieracz i napęd prędkościomierza smarem stałym ŁT-43, – nasmarować łożyska piasty tylnej, rozpieracz szczęki i łożysko bębna zabierakowego smarem stałym ŁT-43, – nasmarować oś wahacza smarem stałym ŁT-43, 5000 OT-2 – wymienić olej w skrzynce biegów, – przemyć teleskopy przednie (w razie zauważonych wycieków) i wymienić olej Lux (na świeży), – sprawdzić i ewentualnie ustawić kąt wyprzedzenia zapłonu, – oczyścić zbiornik paliwa, – sprawdzić połączenia przewodów elektrycznych, – sprawdzić równomierność naciągu szprych w kołach, – usunąć nagar z denka tłoka, głowicy i kanałów wylotowych, – wymyć i wysuszyć tłumik szmerów ssania, – sprawdzić stan łańcucha sprzęgłowego 2–4 tygodnie – wykonać konserwację akumulatora – wymienić olej w skrzynce biegów, – przemyć układ zasilania, – zakonserwować układ korbowy przez wlanie 30–40 cm3 oleju w otwór świecy i rozprowadzić go przez obrót wałem korbowym, – wymyć i nasmarować łańcuch napędowy, – doładować akumulator i wylać elektrolit, przed dłuższym – wymyć dokładnie cały motocykl, postojem – zakonserwować części lakierowane mleczkiem polerowniczym silikonowym, – zakonserwować części chromowane wazeliną lub olejem, – wykonać smarowanie motocykla według wykazu OT-2 (po przebiegu 5000 km), – zmniejszyć ciśnienie powietrza w ogumieniu do 0,005 MPa i ustawić motocykl na podpórkach (na ramie) – odkonserwować części chromowane, po dłuższym – usunąć olej z układu korbowego, postoju – zalać akumulator elektrolitem o gęstości 1,24 g/cm3 i po 2 godzinach ładować go jak przy pierwszym ładowaniu Opracowanie własne.

l niewykonywania niebezpiecznych manewrów Z przedstawionych charakterystyk motocykli wy- grążących wywróceniem motocykla; nika, że jest to dość zróżnicowany sprzęt, wymaga- l opanowania techniki jazdy w różnych warunkach jący bardzo dobrego przygotowania do jego prowa- meteorologicznych i drogowych; dzenia w różnych warunkach. Przy tym obarczony l nieprzekraczania obowiązującej prędkości; dużą dozą ryzyka w sferze bezpieczeństwa. Obsługi l osuszenia i obsługiwania układów pojazdu pod- i naprawy tego sprzętu wojskowego są skompliko- czas deszczu, po zamoczeniu itp.; wane. W przypadku starszych motocykli są wyko- l wykonywania obsługi bieżącej kół i ogumienia, nywane przez warsztaty wojskowe, natomiast now- w tym uzupełniania powietrza; sze wymagają korzystania z usług serwisów cywil- l terminowego przeprowadzania obsług i przeglą- nych. dów, w tym sezonowych; Tę grupę sprzętu cechuje systematyczny rozwój l przestrzegania dopuszczalnej ładowności pojaz- konstrukcyjno-techniczny, między innymi dzięki za- du oraz odpowiedniego zamocowania i zabezpiecze- stosowaniu nowoczesnych materiałów konstrukcyj- nia przewożonych ładunków lub osób. nych, jak również nasycenia elektroniką. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 129 MILITARIA Koreańska oferta

BOJOWY WÓZ PIECHOTY K-21 TO JEDNA Z NOWSZYCH KONSTRUKCJI W TEJ KLASIE. ODZNACZA SIĘ WYSOKĄ MOBILNOŚCIĄ, W TYM UMIEJĘTNOŚCIĄ SAMODZIELNEGO POKONYWANIA PRZESZKÓD WODNYCH. PRZEWOZI DRUŻYNĘ PIECHOTY LICZĄCĄ DZIEWIĘCIU ŻOŁNIERZY.

Michał Nita ojska zmechanizowane tego państwa są wyposa- ciwlotniczego, samobieżnego moździerza (kalibru 81 Wżone zarówno w wozy produkcji rodzimej, jak lub 107 mm) oraz wozów dowodzenia, zabezpieczenia i pochodzące ze Stanów Zjednoczonych. Te ostatnie to technicznego lub ewakuacji medycznej. W standardo- dobrze znane transportery opancerzone M113 (ozna- wej odmianie jest uzbrojony w wielkokalibrowy kara- czone symbolem K-1). Kilkaset sztuk tych wozów po- bin maszynowy kalibru 12,7 mm (w Korei broń ta jest zostaje jeszcze w rezerwie mobilizacyjnej. Podstawo- znana pod oznaczeniem K6). Jego uzupełnieniem jest Autor jest pracownikiem wy typ transportera opancerzonego (TO) to K-200, 7,62 mm karabin maszynowy M60. Jako ciekawostkę sektora cywilnego znany również jako KIFV (Korea Infantry Fighting można podać, że Republika Korei w latach 1997–2005 i publicystą prasy Vehicle). Jest ich ponad dwa tysiące. Konstrukcja ta otrzymała od Rosji partię 70 BMP-3. militarnej. wywodzi się z będącego rozwinięciem wspomnianego M113 amerykańskiego wozu AIFV (Armored Infantry GENEZA POWSTANIA Fighting Vehicle). W latach siedemdziesiątych W latach dziewięćdziesiątych XX wieku w koreań- XX wieku przewidywano, że to właśnie on będzie na- skich wojskach lądowych toczyła się dyskusja nad stępcą popularnego wówczas w US Army M113, ale nowym wozem dla pododdziałów piechoty. Uznano bo- ostatecznie kolejnym pojazdem amerykańskich wojsk wiem, że K-200, a tym bardziej M113, to nie są już no- zmechanizowanych został bojowy wóz piechoty (BWP) woczesne pojazdy. W przyszłości należy je zmodernizo- M2 Bradley. Mimo że armia kraju producenta nie wy- wać, a docelowo zastąpić nową konstrukcją, i to nie raziła nim zainteresowania, AIFV odniósł sukces eks- transporterem opancerzonym, lecz bojowym wozem portowy, a jego licencyjną produkcję rozpoczęto w Ho- piechoty. Przed przystąpieniem do prac projektowych landii, Belgii, a później także w Turcji. W połowie lat ustalono wymagania, jakim miała ona sprostać. Oczeki- osiemdziesiątych ubiegłego wieku koncern Daewoo wano, że będzie miała masą nie większą niż 28 t, asilni - Heavy Industries (dzisiaj Doosan Group) rozpoczął ki o mocy minimum 515 kW (700 KM). Będzie też wo- produkcję koreańskiej odmiany AIFV. Do roku 2006 zem pływającym, uzbrojonym w armatę kalibru 40 mm, powstało ponad 2300 pojazdów, z których niewielką z możliwością prowadzenia celnego ognia w czasie ru- partię sprzedano do Malezji. chu. Jej pancerz miał być silniejszy niż stosowany wpo - KIFV jest pływającym wozem gąsienicowym, mo- przednich pojazdach ((M113 i K-200). W założeniach gącym zabrać dziewięciu żołnierzy desantu i trzyoso- nowy wóz miał też być konstrukcją otwartą, o dużym bową załogę. W wersjach specjalistycznych pełni funk- potencjale modernizacyjnym, przystosowaną do przewo- cję uzbrojonego w armatę kalibru 20 mm zestawu prze- żenia dziewięciu żołnierzy desantu.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 MILITARIA

Ostateczną decyzję o budowie rodzimego BWP pod- Za jednostką napędową i przedziałem kierowania jęto w 1998 roku. Wówczas to można było rozpocząć umiejscowiono wieżę. W jej wnętrzu znajdują się prace projektowe, które zlecono koncernowi Daewoo stanowiska działonowego i dowódcy wozu. Pierwszy Heavy Industries. Jednak uznano, że przed przystąpie- z nich przebywa w prawej jej części, dowódca – niem do budowy prototypów konieczne będzie wyko- w lewej. Obydwaj dostają się na swoje miejsca przez nanie tzw. pojazdu doświadczalnego – demonstratora zamontowane w stropie wieży włazy otwierane do technologii i poddanie go testom. Pierwsze prace pod- tyłu. Z przodu kadłuba wozu znajdują się światła jęto w 1999 roku, a w 2003 roku zainicjowano te nad główne, obrysowe, kierunkowskazy i haki holowni- wozem doświadczalnym oraz specjalnym stanowi- cze. Z tyłu kadłuba, na bokach rampy – światła sto- skiem do testowania armaty. Oznaczono go MTR, pu. Załoga wozu jest uzbrojona w 5,56 mm karabin- a stanowisko – FTR, choć spotyka się także inną jego ki K-1A. nazwę – FTG. Zarówno pojazd, jak i stanowisko były gotowe w połowie 2004 roku. Po badaniach przeprowa- UZBROJENIE dzonych zgodnie z ustalonym harmonogramem Podstawowe w K-21 stanowi armata L/70 kalibru z udziałem demonstratora wozu i stanowiska ogniowe- 40 mm szwedzkiej firmy Bofors. Jest ona także uzbro- go przystąpiono do przygotowywania prototypów. Pra- jeniem głównym eksploatowanego w siłach zbrojnych ce nad nimi przebiegły szybko i zakończyły się w 2005 Szwecji BWP CV90. W Korei produkuje ją na licencji roku. Do tego czasu powstały trzy pojazdy. Nosiły one firma S&T Dynamics. Armaty powstające w zakładach nazwę XK-21. koreańskich oznaczono symbolem K40. W porówna- Opracowywaniu przyszłych bojowych wozów pieniu ze znanymi bojowymi wozami piechoty, takimi jak choty uważnie przyglądali się przedstawiciele wojsk np.: BMP-2, MCV-80 Warrior, Bradley czy obecnie lądowych oraz Agencji Rozwoju Obronności (ADD). wprowadzaną do eksploatacji niemiecką Pumą, K-21 Testy prototypów przeprowadzano w różnych wa- jest uzbrojony w armatę większego kalibru. runkach terenowych, klimatycznych i pogodowych. Automatyczna armata K40 kalibru 40 mm działa na Podczas prób testowano silnik, układy napędowe, zasadzie odrzutu lufy, powodując samoczynne ryglo- jezdne i zawieszenie. W czasie badań prototypy wanie zamka o pionowym ruchu klina. Ruch zamka przejechały 9600 km. Oceniano także układ stabili- wymusza mechanizm krzywkowy. Na lufie armaty za- zacji armaty i system kierowania ogniem. Pojazdy montowano stożkowy tłumik płomienia. Armata może biorące udział w testach przeszły również różne pró- strzelać ogniem pojedynczym lub seriami. Jej szybko- by odpornościowe. strzelność teoretyczna wynosi 300 strz./min. W czasie W 2007 roku przewidywano, że cena jednostkowa strzelania łuski są wyrzucane na zewnątrz wieży. wozu nie przekroczy 3 mln dolarów. W następnym ro- W K-21 kąt podniesienia luty armaty wynosi od –7 ku podjęto ostateczną decyzję o rozpoczęciu produk- do +45º, co pozwala na prowadzenie ognia do celów cji nowego BWP w roku 2009. Wchodzący do służby powietrznych znajdujących w odległości nie większej pojazd oznaczono symbolem K-21, choć czasami niż 3 km od wozu. Strzelanie do celów naziemnych jest można się spotkać z oznaczeniem K-300 albo KNIFV. możliwe w odległości ponad 2 km. Źródła koreańskie Pierwsza transza zamówiona przez siły zbrojne Korei podają, że armata ma zdolność skutecznego zwalcza- składała się z 20 wozów. Optymistyczne plany zakła- nia celów naziemnych znajdujących się w odległości dały wyprodukowanie nawet ponad tysiąca tych po- nawet 6 km. Maksymalna donośność strzelania docho- jazdów. dzi do 12 km. Ogień można prowadzić także podczas pokonywania przeszkód wodnych. KONSTRUKCJA Armatę zasilają trzy zamontowane pod nią magazy- Kadłub K-21 jest zbudowany w następującym ny amunicyjne. Pojemność każdego z nich wynosi układzie: przednią część samonośnego nadwozia zaj- osiem nabojów. Mogą one być załadowane nabojami muje przedział kierowania i napędowy, środkową – różnego rodzaju. W czasie walki możliwa jest płynna bojowy, a tylną – desantowy. Wspomniany przedział ich wymiana oraz ładowanie armaty nabojami z różny- kierowania znajduje się w lewej części przodu kadłu- mi pociskami. Czynność tę wykonuje się zależnie od ba. Przebywający w nim mechanik – kierowca, pro- rodzaju celu wyznaczonego do zniszczenia. wadząc wóz, ma do dyspozycji trzy peryskopy. Jeden Z armaty K40 można strzelać nabojem z pociskiem: z nich może być wymieniony na nocny pasywny – przeciwpancernym podkalibrowym stabilizowa- przyrząd obserwacyjny. Przygotowany jest on rów- nym brzechwowo (APFSDS-T) K237; masa jego pene- nież do korzystania z noktowizji aktywnej lub termo- tratora z sabotem wynosi 500 g (penetratora 200 g), wizji. Kierowca zajmuje swoje miejsce przez otwie- a prędkość początkowa – 1480 m/s; rany do tyłu właz umieszczony w stropie kadłuba. – odłamkowo-burzącym z wymuszoną fragmentacją, Steruje on wozem, używając wolanta, stopami zaś uzbrojonym w zapalnik zbliżeniowy (PFHE) K218; naciska na pedały przyspieszenia i hamulca. W cza- masa pocisku to 880 g, prędkość początkowa – sie jazdy na monitorze wyświetlają się informacje 1025 m/s; o pracy silnika, skrzyni przekładniowej, instalacji – odłamkowo-zapalającym (HEI-T) K216; masa po- elektrycznej wozu itp. cisku wynosi 960 g, prędkość początkowa – 1005 m/s;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 131 MILITARIA

– przeciwpancernym (AP-T) K219; masa pocisku to Dowódca dysponuje własnym celownikiem panora- 930 g, prędkość początkowa – 1025 m/s. micznym ICPS. Jego głowica w płaszczyźnie pozio- Z armaty można także prowadzić ogień pociskami mej może się obracać w zakresie 360º. Podobnie jak odłamkowymi z wymuszoną fragmentacją, uzbrojo- celownik działonowego, składa się on z toru TV i ter- nymi w zapalniki zbliżeniowe o wielu trybach działa- mowizyjnego. Dowódca ma także na swoim stanowi- nia, które są programowane przed wystrzeleniem. sku ekran do obserwowania obrazu telewizyjnego Według nieoficjalnych informacji jednostka ognia to i termowizyjnego, dzięki czemu może wskazywać 200 nabojów. cele. W razie potrzeby przeprowadza proces celowa- W czasie jazdy armata jest stabilizowana w płasz- nia niezależnie od działonowego, a następnie strzela. czyźnie pionowej i w kierunku. Dzięki temu możliwe Stanowisko dowódcy może być wyposażone również jest celne strzelanie podczas ruchu. W układzie stabili- w dalmierz laserowy. Jeśli dojdzie do awarii celownika zacji zastosowano żyroskopy laserowe. Do obracania dowódcy, może on korzystać z obu torów celownika wieżą i ustawiania armaty pod właściwym kątem działonowego. Tory TV tych celowników są przezna- w pionie oraz naprowadzania jej na cel służą zamonto- czone do prowadzenia ognia w dzień. Strzelania te są wane na stanowiskach działonowego i dowódcy pulpi- bowiem wskazane podczas dobrej widoczności, kiedy ty kierowania z ruchomymi rękojeściami. Znajdują się są odpowiednie warunki do obserwacji. Jej zakres w nich spusty armaty i karabinu. W razie awarii elek- w odniesieniu zarówno do celownika działonowego, trycznych napędów naprowadzania możliwe jest nakie- jak i dowódcy w płaszczyźnie pionowej wynosi od –10 rowanie armaty na cel z użyciem mechanizmów ręcz- do +50º. Oba urządzenia wyprodukowała firma Sam- nych. Z armatą jest sprzężony 7,62 mm karabin maszy- sung Thales. nowy M60. Nastawy do strzelania oblicza cyfrowy przelicznik Na życzenie zamawiającego wóz może być uzbrojo- balistyczny. Do niego są przesyłane informacje o war- ny w inną armatę, na przykład 30 mm ATK MK44. tościach parametrów, które mają istotny wpływ na tor lotu pocisków. Dane o pociskach, które będą użyte pod- SYSTEM KIEROWANIA OGNIEM czas strzelania, są wprowadzane z pulpitu sterowania. Składa się z trzech podsystemów: lokacyjnego, Znak celowniczy jest widoczny na obrazie termicz- przelicznikowego i wykonawczego. Jest wyposażony nym lub TV wyświetlanym na ekranie monitora celow- w czujnik kąta pochylenia wozu, położenia osi ar- nika działonowego lub dowódcy. Gdy cel zostanie wy- maty i wieży oraz czujniki pomiarowe kątów linii kryty, rozpoznany i zidentyfikowany, działonowy na- celowania. Na zdjęciach prototypów na stropie wie- kierowuje na niego ten znak. Następnie utrzymuje go ży był widoczny także czujnik meteorologiczny, któ- na celu i śledzi dalej, po czym mierzy odległość do da- ry określał ciśnienie, kierunek i siłę wiatru oraz tem- nego obiektu. Po obliczeniu nastaw do strzelania dzia- peraturę powietrza. W wozach skierowanych do pro- łonowy naciska spust. System kierowania ogniem dzia- dukcji seryjnej najprawdopodobniej jednak z niego ła także przy wyłączonej stabilizacji armaty. Ten tryb zrezygnowano. pracy stosuje się wtedy, gdy armata w danej chwili nie Działonowy do wycelowania armaty wykorzystuje jest w ruchu, na przykład K-21 znajduje się na stanowi- celownik główny IGPS, w którego skład wchodzą tor sku ogniowym. Ponadto działonowy dysponuje celow- TV (CCD) i termowizyjny. Znajduje się w nim także nikiem optycznym sprzężonym z nią mechanicznie. Je- chłodzona matryca detektorów podczerwieni. Zastoso- go oś optyczna ,,podąża” za osią armaty. Przy strzela- wany w systemie kierowania ogniem termowizor może niu z użyciem celownika optycznego odległość do celu wykrywać obiekty znajdujące się w odległości ponad jest mierzona bez korzystania z dalmierza laserowego. 6 km, a identyfikować je w odległości do około 3 km. Jeśli cel jest ruchomy, wówczas działonowy w czasie Prawdopodobnie pracuje w zakresie 8–12 μm. Obraz celowania musi również określić i uwzględnić niezbęd- termiczny lub telewizyjny jest wyświetlany na ekranie ne wyprzedzenie. działonowego. W obu torach celownika możliwe jest użycie zoomu elektronicznego. Linia celowania jest OPANCERZENIE I OCHRONA WOZU stabilizowana zarówno wtedy, gdy używa się kamery Kadłub i wieżę K-21 wykonano ze spawanych płyt TV, jak i urządzenia termowizyjnego. Maksymalna ze stopu aluminium. Do konstrukcji opancerzenia wo- wartość poprawki wyznaczanej w azymucie wynosi zu użyto także kompozytów. Według dostępnych infor- 10º, a zwierciadło celownika można przekręcić o 10º macji zastosowano również elementy ceramiczne w lewą i prawą stronę w stosunku do osi lufy. Armata i włókna szklane (S-2), które, odpowiednio ukształto- odpracowuje poprawki w azymucie automatycznie. wane, pełnią funkcję obudowy opancerzenia. Dokładna Wspólne dla obu torów celownika zwierciadło jest sta- struktura poszczególnych warstw wewnętrznych chro- bilizowane w dwóch osiach. Do pomiaru odległości do niących pojazd nie jest podana do publicznej wiadomo- celów służy zamontowany na stanowisku działonowe- ści. Powierzchnia czołowa kadłuba i wieży chroni po- go dalmierz laserowy, bezpieczny dla oczu. Pracuje on jazd przed uderzeniami pocisków APDS kalibru na fali o długości 1,54 μm. Pomiarów tych można do- 30 mm wystrzeliwanych z armaty 2A72, znanej konywać o każdej porze doby. Nie można jednak zna- z BMP-3. Natomiast boki K-21 są odporne na uderze- leźć informacji o ich zasięgu. nia 14,5 mm pocisków API.

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 MILITARIA

Według oficjalnie podanych informacji górne części ściowych przekładni bocznych maksymalna wartość opancerzenia mogą wytrzymać uderzenia odłamkami momentu obrotowego wynosi 17 760 Nm, a maksy- pocisku artyleryjskiego kalibru 155 mm. Nie ma jed- malna prędkość obrotowa wałów – 3570 obr./min. nak jednoznacznych danych dotyczących odległości W wypadku jazdy do tyłu jej wartość dochodzi do eksplozji pocisku od pojazdu. Jedne źródła podają, że 560 obrotów na minutę. wynosi ona 10 m, inne zaś wskazują na 15. Zastosowa- W układzie hamulcowym wozu przed przekładniami ne w K-21 zbiorniki paliwa są samouszczelniające. bocznymi zamontowano hamulce cierne typu mokre- Z przodu wieży zamontowano dziesięć wyrzutni gra- go. Właściwy stan cieplny układu zapewnia 47 l oleju, natów dymnych odpalanych elektrycznie. Pulpitem do a zastosowane filtry charakteryzują się dokładnością sterowania nimi dysponuje dowódca wozu. Możliwe, oczyszczania wynoszącą 40 mikrometrów. że w przewidzianych modernizacjach wozu na jego pancerzu będzie zamontowany dodatkowy pancerz re- ZAWIESZENIE aktywny oraz system z czujnikami wykrywającymi To zastosowane w K-21 niekiedy jest określane jako promieniowanie elektromagnetyczne emitowane przez tzw. zawieszenie IN-ARM. Można też spotkać jego in- dalmierze i oświetlacze. Informacje z systemu ma ną nazwę – ISU. Opracowano je specjalnie dla oma- otrzymywać dowódca wozu. wianego pojazdu. Przy maksymalnym ugięciu zawieszenia siła sprężystości jest 4,5 razy większa od obcią- AIFV PRZEDZIAŁ DESANTU żenia statycznego przypadającego na jedno koło. ODNIÓSŁ SUKCES Znajduje się w tylnej części kadłuba. Przewidziano Wartość ta wynosi od 2,5 do 3 t. Skok koła w K-21 to EKSPORTOWY, w nim miejsce dla dziewięciu żołnierzy, uzbrojonych 480 milimetrów. JEGO LICENCYJNĄ w 5,56 mm karabiny K2. Siadają oni na dwóch długich Gąsienicowy układ jezdny składa się z 12 kół PRODUKCJĘ ławkach, zwróceni plecami do burt wozu, a twarzami nośnych, dwóch napędowych, dwóch napinających ROZPOCZĘTO do siebie. Desant opuszcza wóz po rampie umieszczo- oraz sześciu rolek podtrzymujących górne gałęzie gą- W HOLANDII, nej z tyłu kadłuba. Informacja o jej położeniu jest wy- sienic. Koła napędowe są zamontowane z przodu ka- BELGII świetlana na stanowisku kierowcy. W rampie znajdują dłuba, a napinające z tyłu. Na każde ogniwo gąsienic ORAZ TURCJI się także mniejsze drzwi wewnętrzne otwierane na pra- przypadają dwa sworznie, a poszczególne ogniwa są wo. Nad przedziałem, na stropie kadłuba, jest zamonto- ze sobą połączone łącznikami. Szerokość gąsienic wana pokrywa otwierana do tyłu. Ten pojedynczy właz wynosi 460 mm. Podczas jazdy po drodze utwardzo- górny umożliwia dwóm żołnierzom jednoczesne pro- nej prędkość wozu przekracza 70 km/h. Według opu- wadzenie obserwacji lub opuszczenie wozu. W prze- blikowanych przez producenta informacji w terenie dziale desantu za wieżą umieszczono monitor, na któ- może się on poruszać z prędkością około 40 kilome- rego bokach znajdują się rzędy przycisków. Na jego trów na godzinę. 15-calowym ekranie mogą być wyświetlane informacje z systemu BMS lub znajdujących się na kadłubie ka- WYPOSAŻENIE DODATKOWE mer. Desant może otrzymywać również informacje po- Obejmuje klimatyzację, układ przeciwpożarowy, chodzące z wyposażenia nawigacyjnego wozu. Na przeciwwybuchowy i ochrony przed bronią masowego stropie kadłuba jest sześć peryskopów – dwa z nich rażenia (BMR). W instalacji elektrycznej wozu płynie umożliwiają obserwację sytuacji z lewego boku kadłu- prąd o napięciu 24V. Każdy pojazd może mieć zamon- ba, dwa inne z prawego, a pozostałe – z tyłu wozu. towany dodatkowy generator prądotwórczy. W kadłu- bie znajduje się specjalny diagnostyczny komputer po- SILNIK I UKŁAD NAPĘDOWY kładowy, który na bieżąco kontroluje prawidłowość Jednostką napędową K-21 jest wysokoprężny silnik działania ważnych systemów, układów, urządzeń itp. Doosan D2840LXE V-10 o mocy 551 kW (750 KM). Jeśli wystąpią jakieś nieprawidłowości, załoga nie- W zbiornikach wozu znajduje się 750 l oleju napędo- zwłocznie otrzymuje informacje o awarii i miejscu, wego, a zasięg jazdy wynosi 450 km. Układ przeniesie- gdzie ona wystąpiła. nia napędu nosi oznaczenie HMPT-500-4EK. Sprzęgło Radiostację obsługuje dowódca wozu. Ponadto K-21 główne układu napędowego jest sterowane hydraulicz- jest wyposażony w lądowy układ identyfikacji ,,swój– nie. Zgodnie z dostępnymi danymi zastosowana w wo- –obcy’’ (IFF). Na jego kadłubie może być zamontowa- zie skrzynia przekładniowa ma trzy przełożenia do jaz- nych pięć kamer do obserwacji sytuacji panującej w je- dy w przód i jedno do tyłu. W przekazywaniu momen- go pobliżu. Według innych źródeł są jedynie trzy. tu obrotowego do kół napędowych biorą udział dwie Podczas działań bojowych żołnierze znajdujący się przekładnie hydrostatyczne. Działają one na wszyst- w wozie na bieżąco są informowani o sytuacji tak- kich biegach. Wóz skręca po odpowiedniej zmianie tycznej (system BMS). Na wyświetlanych mapach jest przełożeń kinematycznych tych przekładni. Jest on zaznaczone zarówno położenie wozu, jak i sąsiednich przystosowany także do wykonywania tzw. obrotu pojazdów plutonu oraz przebywających w pobliżu in- w miejscu. Podczas tego manewru wieża może nie ob- nych elementów wojsk własnych. Głównym przezna- racać się wraz z kadłubem, czyli w czasie jego obrotu czeniem BMS jest sprawniejsze użycie tych sił. nie zmienia położenia. Do układu napędowego wpro- Umożliwia on wymianę informacji i przekazywanie wadzono planetarne rzędy sumujące. Na wałach wyj- meldunków. Położenie poszczególnych wozów pluto-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 133 MILITARIA

Prędkość w czasie pływania – 7 km/h

Prędkość po drodze utwardzonej – 70 km/h

Opancerzenie i ochrona wozu – kadłub i wieża BWP K-21 są wykonane z zespawanych płyt ze stopu aluminium, dodatkowo do konstrukcji opancerzenia wozu użyto kompozytów

Szerokość – ponad 3 m Długość – 6,90 m Moc silnika D2840LXE (V10) Amunicja – 750 KM – nabój z pociskiem przeciwpancernym APFSDS-T Współczynnik – nabój z pociskiem mocy jednostkowej odłamkowo-burzącym – 28 KM/t – nabój z pociskiem odłamkowo-zapalającym – nabój z pociskiem przeciwpancernym AP-T K-21

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 MILITARIA

Liczebność desantu – 9 żołnierzy

Możliwości pokonywania przeszkód: – ścianka pionowa o wysokości – 0,8 m – rowy o szerokości – 2,5 m – wzniesienia – 60% Rampa – przechył boczny – 30% – desant wychodzi z wozu po opuszczeniu rampy umieszczonej z tyłu kadłuba

System kierowania ogniem

Załoga – 3 żołnierzy Masa wozu Uzbrojenie główne – 26 t – armata kalibru 40 mm

Uzbrojenie dodatkowe – karabin kalibru 7,62 mm

Długość oporowa ARMY SOUTH KOREA PK/DZIAŁ GRAFICZNY, gąsienicy – 4,32 m

Prześwit Szerokość – 0,46 m gąsienic Wysokość – 460 mm do stropu wieży Zasięg – 450 km – 2,60 m

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 135 MILITARIA

nu może być pokazywane w czasie rzeczywistym wyjaśnić przyczyny tych zdarzeń. Szybko zdano sobie i wyświetlane na mapach na stanowisku dowodzenia sprawę, że skrupulatne analizy, mające dać odpowiedź dowódcy batalionu. na pytanie, dlaczego wozy zatonęły, mogą potrwać Załoga ma do dyspozycji również satelitarny odbior- wiele miesięcy. Według pojawiających się w środkach nik nawigacyjny GPS. Oprócz niego w wozie jest za- masowego przekazu informacji jako ich powód podano montowany układ nawigacji inercyjnej LLN-G1. Do- niewystarczające zabezpieczenia zapobiegające przele- wódcy koreańscy uznali bowiem, że nawigacja lądowa waniu się wody przez burty wozu oraz zawodność nie może się opierać wyłącznie na GPS. Warto dodać, pomp zęzowych, które w czasie przepraw nie zawsze że wiosną 2012 roku rząd Republiki Korei oficjalnie działały prawidłowo. Specjaliści wyjaśniający przyczy- oskarżył sąsiada z północy o celowe zakłócanie nawi- ny zatonięć uznali, że konieczne jest również uważne gacji satelitarnej. Ważnymi elementami wspomnianego przyjrzenie się falochronowi. Niekiedy można znaleźć układu są m.in. przyspieszeniomierze, platforma żyro- informacje, że w czasie ćwiczeń, które odbywały się skopowa i urządzenie wyliczające. Układ ten wyzna- w kwietniu 2010 roku, zatonął jeszcze jeden K-21. Nie- cza, a potem pokazuje załodze aktualną lokalizację wo- którzy przedstawiciele koreańskich sił zbrojnych zaczę- zu w danym rejonie. Na wyświetlanych mapach jest zo- li się nawet zastanawiać, czy decyzja o zakupie tego brazowana także przebyta przez niego droga. Podczas wozu nie zapadła w wyniku korupcji. Po opisanych PIERWSZE działań kierowca i dowódca wozu otrzymują informa- zdarzeniach producent wozu został zobowiązany do POJAZDY K-21 cje o położeniu przodu kadłuba i wieży w stosunku do podporządkowania się opiniom komisji, a zatem – co kierunku północnego. się z tym wiąże – do wyeliminowania niedociągnięć, PRZEKAZANO które były przyczyną dwóch (trzech) wypadków. W lu- WOJSKOM POKONYWANIE PRZESZKÓD WODNYCH tym 2011 roku koreańska Agencja Zamówień Wojsko- LĄDOWYM KOREI K-21 może pływać, jednak do pokonania przeszko- wych (DAPA), współpracująca z firmą Doosan, poin- W LISTOPADZIE dy wodnej musi być odpowiednio przygotowany. formowała o usunięciu ustalonych błędów, zwłaszcza 2009 ROKU Przed wjazdem do wody należy ustawić we właści- odnoszących się do konstrukcji falochronu i wydajno- wym położeniu falochron, a w czasie pływania ko- ści pomp. Przed upowszechnieniem tej informacji ofi- nieczne jest użycie pływaków. Są one zamontowane cjalnie zakończono kolejne skrupulatne próby pokony- w stanie złożonym na obu burtach kadłuba. Na czas wania przez BWP przeszkód wodnych. Uznano wów- wykonywania naprawy lub prac konserwacyjnych po- czas, że biorące w nich udział pojazdy spełniły jazdu jest możliwy ich demontaż. W kadłubie znajdu- wymagania powołanej komisji, a prawdopodobieństwo ją się także pompy do ich nadmuchiwania. W dostęp- zatonięcia jest minimalne. Miesiąc później wznowiono nych źródłach nie można znaleźć informacji o ich ma- produkcję K-21. sie i czasie potrzebnym na napełnienie powietrzem. Omówiony już problem zatonięć nie wpłynął na ak- Każdy pływak ma we wnętrzu siedem komór po- cję promocyjną wozu prowadzoną równocześnie w kra- wietrznych. Takie rozwiązanie służy zapewnieniu jach Bliskiego Wschodu. Wiosną 2011 roku zaplano- utrzymywania pływalności pojazdu w razie uszkodze- wano, że do czerwca w jednostkach znajdzie się ponad nia jednej z komór lub większej ich liczby. Producent sto wozów K-21. Kolejne ćwiczenia z ich udziałem wozu twierdzi jednak, że uszkodzenie pływaków przeprowadzono w marcu 2012 roku. Odbyły się one w czasie pokonywania przeszkody wodnej nie jest w prowincji Gyeonggi na północy kraju. Obecność proste. Wypełnione powietrzem pływaki są chronione ćwiczących K-21 zaobserwowano wówczas w pobliżu opancerzonymi osłonami zamontowanymi na bokach rzeki Namhan. Od tego czasu najnowszy bojowy wóz kadłuba. Wóz wyposażono także w pompy zęzowe piechoty sił zbrojnych Republiki Korei regularnie poja- włączane ze stanowiska kierowcy. Napęd w wodzie wia się na każdych ćwiczeniach. Wielokrotnie był tak- zapewniają poruszające się gąsienice. Podczas pływa- że prezentowany podczas forsowania przeszkód wod- nia prędkość pojazdu nie jest większa niż 7 kilome- nych. trów na godzinę. PROMOCJA DLA INNYCH ARMII WEJŚCIE DO SŁUŻBY Producent nowej maszyny zwykle stara się nią zain- Pierwsze pojazdy K-21 przekazano wojskom lądo- teresować nie tylko rodzime siły zbrojne. Podobnie jest wym Korei w listopadzie 2009 roku. Wówczas znala- i w odniesieniu do K-21. W 2010 roku wóz był demon- zły się w wyposażeniu wybranych jednostek zmechani- strowany delegacjom sił zbrojnych z krajów Bliskiego zowanych. Jedne z pierwszych ćwiczeń z ich użyciem Wschodu. Przeprowadzono także dla nich pokazy dy- odbyły się na poligonie Mugeon-ri, znanym także pod namiczne. W październiku 2010 roku Francuska Agen- nazwą Paju. cja Prasowa (Agence France Presse – AFP) podała, że Początki eksploatacji nie były udane, co wiązało się 20 września tego roku funkcjonariusze służby celnej z problemami w pokonywaniu przeszkód wodnych. Już w Hongkongu odkryli kontener z... pojazdem pancer- w grudniu 2009 roku jeden wóz zatonął. Drugi taki nym, którym był właśnie K-21. Celnicy stwierdzili wypadek miał miejsce w lipcu 2010 roku. Zginął wów- wówczas, że ,,przesyłka specjalnego przeznaczenia” czas jeden z członków załogi. Po tym incydencie mini- została wysłana w podróż bez odpowiedniej dokumen- sterstwo obrony Korei powołało komisję, która miała tacji. Tenże pojazd wysłano z Arabii Saudyjskiej do Pu-

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 MILITARIA

san w Republice Korei, a gazeta „South China Mor- Można z niej prowadzić ogień pociskami kumulacyj- ning Post” pokusiła się nawet o napisanie na ten temat nymi, dymnymi itp. Oprócz strzelań ,,na wprost’’ artykułu. Podejrzewano, że wóz został nielegalnie zba- możliwe jest także prowadzenie ognia pośredniego. dany przez chiński wywiad. Przedsiębiorstwo Doosan Z armaty tej można również strzelać pociskami ku- stara się zainteresować nim także państwa z innych re- mulacyjnymi Falarick, opracowanymi przez konstruk- gionów Azji oraz kraje Ameryki Południowej. Możli- torów ukraińskich i belgijskich, naprowadzanymi na we, że w najbliższej przyszłości K-21 będą promowane cel laserem. Ich maksymalna donośność dochodzi do w Malezji. 5 km, a czas lotu na tę odległość wynosi około 17 s. Wieża zamontowana na stropie kadłuba K-21 może INNE WERSJE K-21 być uzbrojona także w armatę gładkolufową kalibru Jedną z nich jest wóz do nauki jazdy. W 2011 roku 120 mm. Wozy ze wspomnianymi armatami można wykonano pierwszy prototyp, który można łatwo roz- wyposażyć w układy stabilizacji oraz systemy kiero- poznać po charakterystycznej kabinie zamontowanej wania ogniem z celownikami dziennymi i termowizyj- na stropie kadłuba. Kolejny pojazd opracowany na ba- nymi. Do naprowadzania armat przewidziany jest na- zie K-21 to wóz zabezpieczenia technicznego (WZT) pęd elektryczny. z lemieszem zamontowanym z przodu kadłuba. Jest W trakcie opracowywania K-21 zakładano, że bę- on wyposażony także w wyciągarkę z liną długości dzie on uzbrojony w amerykański zestaw przeciwpan- 100 m oraz dźwig. Może podnieść ładunek o masie cernych pocisków kierowanych TOW. Ostatecznie całkowitej 13 t. W 2014 roku zakończono testy zakła- jednak nie zdecydowano się na jego zamontowanie. dowe i wojskowe tej wersji wozu. Według dostępnych informacji w przyszłości wóz ma Następną wersją jest wóz dowodzenia CPV. Zgodnie dysponować zestawami PPK III generacji. Wyrzutnie z przewidywaniami mają się w nim znaleźć siedziska pocisków będą montowane na bokach wieży. Przy- dla sześciu żołnierzy, miejsca do pracy oraz oczywiście szłościowy zestaw ma być również wyposażony w ce- radiostacje i wyposażenie systemu dowodzenia i łącz- lownik termowizyjny. Odpalaniem pocisków będzie ności (C4I). się zajmował działonowy. Pociski te prawdopodobnie Przewidywane są także prace nad bazującym na mają przebijać pancerz (RHA) grubości ponad K-21 wozem saperskim i zestawem przeciwlotni- 800 mm. Oprócz celów opancerzonych wóz ma także czym. Wieża tego wozu jest proponowana również zwalczać śmigłowce. Zasięg strzelania z zestawu PPK dla pojazdów kołowych. Zdaniem koreańskich spe- ma wynosić 4 km, a czas lotu na odległość odpowia- cjalistów z firmy Doosan, może ona być montowana dającą maksymalnej donośności nie przekraczać 30 s. na pojeździe znanym jako Black Fox o układzie na- Zastosowany algorytm naprowadzania podobno pędu 8x8. Model tego wozu, wyposażonego w wie- umożliwi poruszanie się pocisku po wysokiej trajek- żę pochodzącą z K-21, zademonstrowano w maju torii. Z chwilą gdy pocisk zbliży się do celu, obniży 2012 roku. się i uderzy w obiekt z górnej półsfery. Podczas strze- Wcześniej, w styczniu tego roku, w prasie ukazały lania na mniejszą odległość możliwe będzie także na- się rysunki kadłuba K-21 z wieżą, w której zamonto- prowadzanie sposobem klasycznym, czyli ,,na wano armatę kalibru 105 mm. Nie była to jednak wprost”. Strzelanie pociskami kierowanymi będzie pierwsza informacja na temat możliwości wyposaże- prowadzone o każdej porze doby oraz w trudnych wania pojazdu w armatę tego kalibru. Już rok wcześniej runkach atmosferycznych. Prawdopodobnie pociski te źródła rosyjskie informowały, że K-21 z taką armatą będą mogły być naprowadzane w dwóch trybach: au- będą proponowane siłom zbrojnym Indonezji. Za- tomatycznym i tzw. automatycznym z korekcją. równo armata, jak i trzymiejscowa wieża miały po- Przewidywaną do wprowadzenia nowszą wersję chodzić z włoskiej firmy OTO-Melara. W 2013 roku K-21 dodatkowo oznaczono symbolem PIP. Jej jed- po raz pierwszy zademonstrowano wóz z armatą ka- nostkę napędową ma stanowić silnik o mocy 618 kW libru 105 mm opracowaną w belgijskiej firmie (840 KM). W porównaniu z poprzednim wozem w je- CMI Defence. Jest to armata o małej sile odrzutu. Na go wyposażeniu znajdą się dodatkowe środki ochrony jej lufie, wykonanej metodą samowzmacniania, za- zwiększające bezpieczeństwo żołnierzy. W wersji PIP montowano jednokomorowy hamulec wylotowy. ma być zastosowane tzw. opancerzenie NERA, które- Całkowita długość wyposażonej w przedmuchiwacz go charakterystyczną cechą jest ograniczenie rozprze- lufy wynosi 53 kalibry. Nominalna długość odrzutu strzeniania się detonacji. Oprócz tego w K-21 PIP ma tej armaty to 580 mm, a maksymalna siła odrzutu być zainstalowany system ochrony podobny do syste- jest mniejsza niż 15 ton. mu AWiSS. Wchodzące w jego skład wyrzutnie będą Według informacji firmy CMI Defence żywotność wystrzeliwać tzw. przeciwpociski przeznaczone do lufy wynosi 600 strzałów ekwiwalentnych (EFC). Je- niszczenia pocisków lecących w kierunku wozu. den taki strzał odpowiada strzałowi pociskiem podka- W przeciwpociskach nie będzie elementów systemu librowym (APFSDS-T) oznaczonym jako M833. Roz- naprowadzania, a ich masa ma przekraczać 2 kg. K-21 rzut (uchylenia standardowe) armaty wynosi 0,15 x ma być wyposażony także w specjalny radar do wy- 0,2 mils (15 x 20 cm przy odległości 1 km). Kąt pod- krywania zagrażających mu pocisków. Przewidywany niesienia lufy zawiera się w przedziale od –8 do +42º. czas reakcji systemu to mniej niż 400 milisekund. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 137 PATRONAT POLSKI ZBROJNEJ MILITARIA Torpedy – broń okrętów podwodnych

PRZEDSTAWIENIE KWESTII ZWIĄZANYCH Z ZASADNICZYM RODZAJEM UZBROJENIA OKRĘTÓW PODWODNYCH, JAKIM CIĄGLE SĄ TORPEDY, JEST KONIECZNE, ABY ZROZUMIEĆ, JAKIM POTENCJAŁEM BOJOWYM DYSPONUJĄ TE JEDNOSTKI.

kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz

istoria tego środka walki zaczęła się na poważnie wodnych, zostały zaadaptowane do roli najskuteczniej- Hw roku 1860, gdy Robert Whitehead, brytyjski szego narzędzia do ich zwalczania. W swych ciężkich wynalazca, inżynier i dyrektor techniczny zakładów wersjach (kalibru około 533 mm) są stosowane głównie Stabilmento Tecnico Fiumano w Fiume, spotkał się na OP jako broń przeciwko celom nawodnym i pod- z Giovanim Luppisem, emerytowanym oficerem mary- wodnym, natomiast wersje lekkie (kalibru 305–400 narki austriackiej1, prowadzącym prace nad zdalnie kie- mm) to przede wszystkim uzbrojenie lotnictwa zwalcza- rowanymi (za pomocą lin) łodziami wypełnionymi ma- nia okrętów podwodnych (ZOP), śmigłowców pokłado- teriałami wybuchowymi, przeznaczonymi do niszcze- wych oraz nawodnych jednostek ZOP. Autor jest dowódcą nia okrętów. Na początku obaj panowie próbowali ORP „Sęp”. udoskonalać koncepcję Luppisa, czyli w istocie opraco- WSPÓŁCZESNE WYZWANIA wać nowoczesne brandery, jednak z powodu braku spo- Rola torped jest niekiedy niedostrzegana przez opi- dziewanych efektów zrewidowali podejście do tego za- nię publiczną, a nawet fachowców z dziedziny maryni- gadnienia i wybrali ideę podwodnego pocisku o autono- styki. Ich stosunkowo mniejsze zasięg i prędkość biegu micznym napędzie. Wynikiem ich współpracy była w porównaniu do pocisków rakietowych sprawiają, że pierwsza w świecie torpeda przedstawiona dowództwu często nie docenia się ich skuteczności i niszczącej siły. floty austriackiej w 1866 roku. Tymczasem, ze względu na rażone przez nie partie pod- W trakcie 150 lat późniejszego rozwoju torpedy ode- wodne kadłuba jednostek nawodnych, niszczącą moc grały znaczącą rolę w większości konfliktów, w tym niekontaktowego wybuchu, niewielkie możliwości ak- w dwóch wojnach światowych, w których to, będąc tywnego ich zwalczania (tzw. hard kill), są w dalszym uzbrojeniem nowej kategorii jednostek, to jest torpe- ciągu najbardziej zabójczą bronią w arsenałach okrętów. dowców, niszczycieli, okrętów podwodnych (OP) czy Obrona przed nimi polega obecnie w większym stopniu samolotów, przyczyniły się do zrewidowania poglądów na próbach zmylenia ich układów samonaprowadzania o dominującej roli ciężkich jednostek nawodnych. Uży- przez różnego rodzaju wabiki, niż na użyciu przeciwpo- wane na okrętach podwodnych pozwoliły im odegrać cisków podwodnych2. Systemy zakładające użycie decydującą rolę w bitwach na liniach komunikacyjnych kontrtorped są dopiero w fazie opracowania. Ponadto i prawie rozstrzygnąć losy wojen. Paradoksalnie torpe- nie wszystkie okręty są wyposażone w systemy ostrze- dy, będące jednym z kluczowych atutów okrętów pod- gające o wystrzeleniu w ich kierunku torped, a na pew-

1 Austriackiej, ponieważ Austro-Węgry powstały dopiero siedem lat później. 2 Przewiduje się jednak użycie systemów rakietowych bomb głębinowych, takich jak RBU-6000, do obrony przeciwtorpedowej, lecz i w tym przy- padku1 „Jane’s zakłada Fighting się Ships raczej 2000–2001”. zakłócenie (zerwanie) Londyn 2001; śledzenia „Jane’s celu Fighting przez torpedę Ships 2013–2014”,w wodzie wzburzonej Londyn wybuchem 2013. niż bezpośrednie w nią trafienie.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 139 MILITARIA

no jest ich dużo mniej niż jednostek mających układy nych, geograficznych i technicznych, produkty: rosyj- obrony przeciwrakietowej pozwalające na obronę przed skie, chińskie, hinduskie i japońskie. Wśród pozosta- pociskami rakietowymi3. Również w aspekcie zwalcza- łych producentów również można dokonać podziału nia okrętów podwodnych torpedy ciężkie mają przewa- na pochodzących z kraju potencjalnego dostawcy OP gę nad innymi środkami używanymi przez siły zbrojne. (Francja, Szwecja, RFN) oraz z państw mogących być Duża masa ładunku wybuchowego w porównaniu do ich poddostawcą (USA, Wielka Brytania, Włochy). torped lekkich, połączona z kumulacyjnym penetrato- rem (którego skuteczność jest tym większa, im większa TORPED 62/TORPED 2000 jest średnica wkładki kumulacyjnej), także duże praw- Szwedzka torpeda Torped 62 (oznaczenie producen- dopodobieństwo trafienia, wynikające między innymi ta – Torped 2000) powstała z własnej inicjatywy firmy z telesterowania, oraz zasięg i prędkość sprawiają, że są Saab Underwater Systems w celu zastąpienia torped ro- one najgroźniejszym uzbrojeniem dla OP wszystkich dziny Tp61. W porównaniu do poprzedniczek cechuje podklas, w tym dużych, dwukadłubowych nosicieli ra- się mniejszymi wymiarami i masą oraz większą prędko- kiet balistycznych i manewrujących. ścią i zasięgiem. Jest napędzana tłokowym silnikiem za- Dzisiaj standardem w tej dziedzinie jest torpeda tele- silanym paliwem dwuskładnikowym (nadtlenek wodo- kierowana, często światłowodowo, wyposażona w pa- ru i nafta lotnicza). Taki skład paliwa powoduje, że pro- sywno-aktywny układ samonaprowadzania, uzbrojona duktem ubocznym spalania są rozpuszczalne w toni w głowicę bojową o masie 200–400 kg, z zapalnikami wodnej dwutlenek węgla i para wodna. W konstrukcji kontaktowym i zbliżeniowym, o zasięgu do 50 km torpedy wykorzystano pędnik strugowodny. i osiąganej głębokości ponad 500 m. Napęd tychże tor- Jest ona wyposażona w przewodowy układ sterowa- ped jest elektryczny lub cieplny (wykorzystanie silni- nia, w którym zastosowano miedziany przewód. Na ży- ków spalinowych). Oba rozwiązania mają swoje zalety. czenie kupującego może być wymieniony na światło- Torpedy cieplne poruszają się z większą prędkością, wód (oczywiście kosztuje on znacznie więcej). W fazie która zależy od głębokości biegu, gdyż opór stawiany kierowania przewodowego torpeda korzysta z pasyw- produktom spalania powoduje spadek mocy silnika4. nej głowicy AT-96. Gdy dotrze w pobliże celu, włącza Mniejsze są koszty ich napędu. Torpedy elektryczne zaś się aktywny, hydrolokacyjny układ samonaprowadza- cechuje większa skrytość działania, stałość wartości pa- nia. Zastosowano w niej układ ponawiający atak w ra- rametrów ruchu niezależnych od głębokości pracy, li- zie nietrafienia za pierwszym podejściem do celu. niowa regulacja prędkości oraz większe bezpieczeństwo Torpedę tę zakupiła marynarka wojenna Szwecji. użycia i przechowywania. Wydaje się, że w polskim zamówieniu nie będzie nale- Zainteresowanie opinii publicznej polskimi planami żała do grona pretendentów do końcowego sukcesu ze pozyskania nowych OP dotychczas było skoncentrowa- względu na napęd i małe rozpowszechnienie na świe- ne na samych okrętach lub, emocjonujących wielu, kie- cie. Swoją drogą ciekawe, co stałoby się w przypadku rowanych pociskach rakietowych, a także pociskach wyboru OP typu A26 w obliczu kategorycznego wy- manewrujących. W związku z tym opiszę pokrótce wy- mogu elektrycznego napędu nowych polskich torped… brane typy uniwersalnych5 torped ciężkich, które mogą być zastosowane na OP. Lista produkowanych współ- BRITISH AEROSPACE SPEARFISH cześnie ciężkich torped jest dość długa, zatem, mając na Torpeda ta powstała w latach osiemdziesiątych XX uwadze nasze wymagania stawiane Orce, ograniczę się wieku z dwóch powodów. Po pierwsze, poprzednia do tych kalibru 533 mm, czyli 21 cali. Są to: Tigerfish nie spełniała wymagań pod względem nie- – niemiecka DM2A4 Seehecht/Seahake Mod 4, zawodności. Po drugie, potencjalne cele brytyjskich – japońska typu 89, torped, czyli radzieckie atomowe okręty podwodne, – hinduskie Varunastra/Thakshak, zaczęły osiągać większą niż dotychczas głębokość za- – chińskie Yu-6/8/10, nurzenia oraz maksymalną prędkość. Wynikiem prac – amerykańskie Mk48/Mk48 ADCAP, prowadzonych w firmie GEC-Marconi Underwater – brytyjska Spearfish, Systems od 1983 roku było wprowadzenie dziesięć lat – francuska F21, później na okręty Royal Navy nowoczesnej, uniwer- – włoska Black Shark, salnej (zdolnej do rażenia zarówno celów nawodnych, – szwedzkie Torped 62/Torped 2000, jak i podwodnych), kierowanej przewodowo, naprowa- – rosyjska UGST. dzanej pasywnie lub aktywnie hydrolokacyjnie torpedy Podobnie jak w przypadku analizy dostawców OP o dużej prędkości maksymalnej (80 w.) oraz zasięgu z tej listy można wykluczyć, ze względów politycz- (30 Mm, to jest 54 km).

3 Systemy przeciwrakietowe (takie jak Vulcan-Phalanx) montuje się często na jednostkach desantowych, zaopatrzeniowcach i wielu jednostkach pomocniczych. Dużą ich część wyposaża się także w systemy pasywne, to jest wyrzutnie flar i dipoli, podczas gdy systemy mogące ostrzegać o torpedach są, poza jednostkami eskortowymi, niekiedy montowane na jednostkach pomocniczych, często na tych współpracujących z okręta- mi podwodnymi. 4 W polskich warunkach ten fakt nie ma jednak istotnego znaczenia z racji przewidywanego akwenu wykorzystywania Orek. 5 Mogących zwalczać cele nawodne i podwodne.

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 MILITARIA

Spearfish jest napędzana turbiną gazową Hamilton sją dedykowaną dla akwenów płytszych niż 100 m. Sundstrand 21TP04, zasilaną paliwem OTTO i współ- Zmodernizowane pod tym kątem torpedy starszych pracującą z pędnikiem strugowodnym. Skuteczność wersji oznaczono jako Mk 48 Mod 6 ADCAP. Podob- torpedy zapewnia głowica bojowa zawierająca 300 kg ne wymagania zaowocowały powstaniem w 1998 roku materiału wybuchowego PBX z zapalnikiem zbliżenio- wersji Mod 7 CBASS (Common Broad-Band Advan- wym (do celów nawodnych) i kontaktowym (do zwal- ced Sonar System – zaawansowany wspólny szeroko- czania OP). Atak polega na dojściu torpedy blisko celu pasmowy system sonarowy), opracowanej na zlecenie dzięki własnemu sonarowi pasywnemu oraz komen- Australii dla okrętów podwodnych typu Collins. Dopeł- dom przekazywanym dwukierunkowym łączem, wyko- nieniem „rodziny” Mk 48 jest kolejny „klon” wersji rzystującym przewód miedziano-kadmowy z okrętu no- Mod 6, który powstał z korpusu Mod 4 i głowicy oraz siciela. W drugiej fazie torpeda włącza swój aktywny USN Mod 6 – model Mk 48 Mod 6AT. system naprowadzania. Możliwe jest jej odcięcie od no- Wszystkie wersje Mk 48 są wyposażone w silnik siciela w chwili uchwycenia celu oraz w każdym mo- bębnowy, tłokowy (cieplny), napędzający pędnik stru- mencie ataku, ale skuteczność jest proporcjonalnie mieniowy. Silnik jest zasilany paliwem OTTO II niewy- SKUTECZNOŚĆ mniejsza od przebytej odległości do niego. Torpeda ma magającym utleniacza. Torpedy ostatnich wersji są wy- TORPED funkcję powtórnego ataku w sytuacji, gdy minie cel. posażone w głowicę o masie 292,5 kg z materiałem W PORÓWNANIU Produkcja Spearfish’ów rozpoczęła się w 1988 roku, PBXN 105. USN typu Mk1HCL pracuje w trybie pa- DO RAKIET a zakończyła w 2003. Do służby zaś w Royal Navy we- sywno-aktywnym i umożliwia ponowny atak po pierw- PRZECIW- szły w 1993 roku. Firma British Aerospace Underwater szym chybionym strzale. Oczywiście, podobnie jak OKRĘTOWYCH Systems (wcześniejszy GEC-Marconi) w 2009 roku w innych opisywanych wzorach torped, współpracuje PRZECIWKO przystąpiła do prac nad modernizacją swoich torped. Po- on z systemem sterowania przewodowego. Warte uwagi DUŻYM legała ona na zastosowaniu nowej, niewrażliwej głowicy są oficjalne dane na temat osiągów torpedy, podawane JEDNOSTKOM bojowej, produkcji europejskiego potentata w tej dziedzi- przez producenta: zasięg 5 Mm, prędkość powyżej NAWODNYM, nie – niemieckiej firmy TDW6, oraz nowocześniejszego 28 w., głębokość operacyjna ponad 360 metrów. NIEKONIECZNIE i bezpieczniejszego systemu napędowego, a także na cy- Mimo rozpowszechnienia torped rodziny Mk 48 fryzacji i wprowadzeniu doskonalszego systemu kiero- (USA mają ich około tysiąca, ponadto są na okrętach OKRĘTOM wania z użyciem światłowodu. W 2014 roku główny i je- Holandii, Australii i Kanady, a w starszych wersjach BOJOWYM, JEST dyny użytkownik zawarł z producentem kontrakt o war- i Brazylii) nie wydaje się, aby mogły być rozpatrywane NIEPORÓW- tości 270 mln funtów na wykonanie tych ulepszeń, jako poważny konkurent w polskim przetargu, choćby NYWALNIE mający zaowocować wprowadzeniem zmodernizowa- ze względu na „cieplny” napęd. WIĘKSZA nych torped do służby w latach 2020–2024. Producent oferuje obecnie swój wyrób na eksport, zapewniając DM2A4 SEEHECHT/SEAHAKE MOD 4 wsparcie przez następne lata. Paradoksalnie jednak no- Prace nad torpedą nowego wzoru rozpoczęto w fir- wocześniejsza Spearfish nie powtórzy sukcesu niedosko- mie Atlas Elektronik w 1995 roku8. Jej powstanie było nałej torpedy Tigerfish7 – nie znalazła dotychczas zagra- związane z planowanym wprowadzeniem do służby nicznego nabywcy. Trudno zatem się spodziewać, aby okrętu podwodnego typu 212A. Układ torpedy jest była w ogóle rozpatrywana w polskim zamówieniu. Tym właściwy dla tego rodzaju konstrukcji, został jednak bardziej że preferujemy napęd elektryczny. dopracowany tak, by zredukować maksymalnie jej szu- my własne. Po raz pierwszy natomiast w świecie zasto- MK 48 ADCAP sowano światłowodowy system telekierowania. Ponad- Historia rozwoju torpedy Mark 48 rozpoczęła się to torpedę wyposażono w konforemną antenę układu w 1965 roku wraz z zainicjowaniem prac nad projek- hydroakustycznego, która zapewnia szerokie kąty „wi- tem EX-48. Pierwsza partia torped powstałych w ra- dzenia” (200° w poziomie i ±24° w pionie). Układ taki mach tego projektu, oznaczonych jako Mk 48 Mod 0, powoduje jednak powstawanie dużych zakłóceń wyni- weszła do służby w 1971 roku, następne Mod 1 i Mod 3 kających z opływu wody wokół anteny, co sprawia, że w 1977. Kolejną, zainspirowaną rozwojem radzieckich przy prędkości powyżej 40 w. wzrasta ich liczba. OP, nazwaną Mk 48 Mod 5 ADCAP (ADvanced Napęd torpedy stanowi silnik elektryczny zasilany CAPability – zaawansowane możliwości) opracowano z ogniw srebrowo-cynkowych. Cechą unikalną jest w maju 1985 roku. Wraz ze wzrostem zainteresowania możliwość konfigurowania jej w systemie modułowym zwalczaniem jednostek w rejonach przybrzeżnych ze zmienną liczbą modułów energetycznych. Możliwe w 1995 roku pojawiła się potrzeba dysponowania wer- jest wykonanie jej w wersji:

6 Producent głowic do pocisków rakietowych: Milan, HOT, Brimstone 2, PARS 3LR, Roland, Sidewinder/RAM, ALARM, ASRAAM, ESSM, Mistral, Meteor, CAMM, Kormoran, RBS15 MK3, NSM i torped lekkich Stingray. 7 Torpeda Tigerfish była produkowana na licencji w Chile, również dla Brazylii i Wenezueli, gdzie była wykorzystywana przez OP typu 209. 8 Co ciekawe, początkowo prace nad nową torpedą były prowadzone wspólnie z firmami francuskimi i włoskimi. Jednakże różnice w wymaganiach operacyjnych oraz chęć utrzymania zdolności do samodzielnej produkcji tego rodzaju uzbrojenia przeważyły nad potencjalnymi korzyściami pły- nącymi ze współpracy. W efekcie drogi trzech firm rozeszły się, co zaowocowało powstaniem w Europie trzech nowoczesnych torped elektrycznych mających ze sobą wiele wspólnych elementów, to jest Seehechta, F21 i BlackSharka.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 141 MILITARIA

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE WYBRANYCH TORPED CIĘŻKICH TYPU UNIWERSALNEGO

Mk 48 Mod 7 CBASS – kaliber: 533 mm – długość: 5,8 m – masa: 1676 kg – zasięg: 28 Mm (50 km) – głowica: 292,5 kg PBXN105 – naprowadzanie: przewodowo oraz aktywnie i pasywnie hydroakustycznie – zapalnik: zbliżeniowy i kontaktowy – napęd: silnik tłokowy, paliwo OTTO II, pędnik strugowodny – prędkość maksymalna: 55 w. – maksymalna głębokość pracy 800 m BlackShark – kaliber: 533 mm – długość: 6,33 m – masa: 1265 kg – zasięg: 27 Mm (48 km) przy 52 w. – głowica: 240 kg PBXN 111 – naprowadzanie: przewodowo oraz aktywnie i pasywnie hydroakustycznie, dodatkowo naprowadzanie na ślad torowy – zapalnik: zbliżeniowy i kontaktowy – napęd: silnik elektryczny, dwie śruby przeciwbieżne na jednym wale: 9- i 7-łopatowe, kompozytowe – prędkość maksymalna: ponad 52 w. – maksymalna głębokość pracy: 500 m

F21 – kaliber: 533 mm – długość: 6,0 m – masa: około 1300 kg – zasięg: 31 Mm przy 50 w. – głowica: 240 kg I-RDX B2211D* – naprowadzanie: przewodowo oraz aktywnie i pasywnie hydroakustycznie, dodatkowo naprowadzanie na ślad torowy – zapalnik: zbliżeniowy i kontaktowy – napęd: silnik elektryczny, dwie śruby przeciwbieżne na jednym wale kompozytowe – prędkość maksymalna: 50 w. – maksymalna głębokość pracy: 500 m * Mnożnik 1,75, czyli ekwiwalent 400 kg trotylu 142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 MILITARIA

DŁUGOŚĆ [m] DM2A4 Mod 4 (A44) Seehecht/Seahake Mod 4 – kaliber: 533 mm – długość: 6,22 m Tp62/Tp2000 5,99 – masa: 1530 kg Spearfish 7,0 – zasięg: 27 Mm (48 km) przy prędkości 50 w. – głowica: 260 kg Hexotonal SSM TR8870* Mk 48 Mod.7 5,8 – naprowadzanie: przewodowo oraz aktywnie i pasywnie hydroakustycznie, dodatkowo naprowadzanie na ślad torowy BlackShark 6,33 – zapalnik: zbliżeniowy i kontaktowy F21 6,0 – napęd: silnik elektryczny, dwie śruby przeciwbieżne na jednym wale: 9- i 7-łopatowe, kompozytowe DM2A4 Mod. 4 6,22 – prędkość maksymalna: 50 w. – maksymalna głębokość pracy: 500 m 4M 5,78 Różnice danych taktyczno-technicznych torped 4S 5,34 wersji M/4S/4VS/LC w stosunku do wersji podstawowej: – długość: 5,78/5,34/4,92/4 m, 4VS 4,92 – zasięg: 21,5/15/9 Mm/brak danych, LC 4,0 – prędkość: 45/42/35 w./brak danych.

Spearfish * Odpowiednik 460 kg TNT, czyli o współczynniku trotylowym 1,76. – kaliber: 533 mm – długość: 7 m – masa: 1850 kg – zasięg: 30 Mm (54 km) – głowica: 300 kg PBX-104 HE – naprowadzanie: przewodowo oraz aktywnie i pasywnie hydroakustycznie – zapalnik: zbliżeniowy i kontaktowy – napęd: turbina gazowa, paliwo OTTO oraz utleniacz HAP (Hydroxyl Ammonium Perchlorate) – pędnik strugowodny – maksymalna głębokość pracy: 900 m – prędkość maksymalna: 80 w.

Tp 62/Tp 2000 – kaliber: 533 mm – długość: 5,99 m – masa: 1450 kg – zasięg: 27 Mm (48 km) przy prędkości 45 w. – głowica: 200 kg HMX (oktogen) – naprowadzanie: przewodowo oraz aktywnie i pasywnie hydroakustycznie – zapalnik: zbliżeniowy i kontaktowy – napęd: silnik tłokowy, paliwo ciekłe 85% HTP (nadtlenek wodoru) i 15% nafta lotnicza (kerozyna), pędnik strugowodny – prędkość maksymalna: 50 w. – maksymalna głębokość pracy: 500 m

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 143 MILITARIA

l DM2A4 Mod 4 (A44) – wersja podstawowa Włoskie torpedy zakupiły siły morskie: Włoch, z czterema ogniwami; Chile, Malezji, Indii, Singapuru, Portugalii i Grecji. Już l DM2A4 Mod 4M (A43) – trzy ogniwa; choćby ten fakt wskazuje, że jest możliwe ich zastoso- l DM2A4 Mod 4S (A42) – dwa ogniwa; wanie na okrętach wszystkich trzech faworytów pol- l DM2A4 Mod 4VS (A41) – jedno ogniwo; skiego przetargu na nowe okręty podwodne. Wydaje l DM2A4 Mod 4LC – jedno ogniwo, bez telekiero- się, że powodem wyboru tego produktu przez wymie- wania, wersja „budżetowa”; nione państwa jest nowoczesność włoskich rozwiązań l DM2A4 Mod 4 ER – o zasięgu 85 Mm, z syste- oraz bardzo duża efektywność tej torpedy. mem korekty pozycji via GPS i satelitarnym łączem danych. DCNS F21 Torpedy rodziny DM2A4 zakupiły Turcja, RFN, Pa- Początki prac nad torpedą były podobne jak w przy- kistan, Izrael i Hiszpania. Wydaje się, że są faworytem padku BlackSharka, którego wersją produkowaną przez w przypadku wyboru przez Polskę okrętu podwodnego DCNS miała być konstrukcja francuska, przeznaczona niemieckiego pochodzenia. dla nowych okrętów podwodnych typu Barracuda. Po podjęciu decyzji o samodzielnym rozwoju programu za- WASS BLACKSHARK chowano kilka kluczowych komponentów wspólnych Prace rozpoczęły się w 1998 roku, gdy przystąpiono dla obu konstrukcji. Podobnie jak produkt Whiteheada, do opracowania nowocześniejszej wersji torpedy A184 F21 używa tego samego francuskiego silnika i baterii Mod 3. Początkowo firma Whitehead Alenia zamierza- srebrowo-aluminiowej firmy Saft o mocy 275 kW. Tak ła współpracować z Atlasem i DCNS. Jednak rozbież- jak włoski bliźniak francuska torpeda wykorzystuje sys- ności wśród partnerów oraz chęć włoskiej marynarki tem naprowadzania, który składa się z światłowodu i pa- wojennej do zachowania pełnej niezależności (poparta sywno-aktywnej wielowiązkowej stacji hydroakustycz- współfinansowaniem rozwoju nowej torpedy) spowodo- nej z płaską anteną o bardzo dobrych właściwościach wały podjęcie decyzji o samodzielnym kontynuowaniu przy dużej prędkości i w płytkich akwenach12. Wydaje prac nad projektem o nowej nazwie BlackShark. Marine się, że układ ów jest zbliżony do włoskiego ASTRA. Militare od początku projektowania tego środka walki F21 jest wyposażona w system naprowadzania w śla- oczekiwała na zapewnienie jego wysokiej skuteczności dzie torowym. O nowoczesności rozwiązań DCNS w akwenach płytkowodnych. Drogą do realizacji tego świadczą możliwości programowania misji torpedy celu było zastosowanie nowoczesnej stacji hydroaku- dzięki określaniu rejonów zabronionych, w których nie stycznej (pracującej w trybie aktywnym na częstotliwo- wykona ona ataku, oznaczaniu dynamicznych obszarów ści 30 kHz i pasywnym na 15/30 kHz) o nazwie bezpiecznych oraz użyciu w rejonach ścieśnionych ASTRA, działającej z wykorzystaniem płaskiej anteny. i o zróżnicowanym wybrzeżu. Sensor ten zapewnia, według producenta, zminimalizo- Torpedę F21 zakupiły Francja i Brazylia. Z racji ofe- wanie zakłóceń powstających przy prędkości większej rowania przez DCNS okrętu podwodnego typu Scorpe- niż 40 w. Zdaniem Włochów, jest to lepsze rozwiązanie ne jako systemu uzbrojenia można mieć pewność, że dla torped użytkowanych na akwenach płytkowodnych w przypadku wyboru francuskiego okrętu będzie fawo- i efektywniejsze od poprzednio przez nich stosowanych rytem do znalezienia się w arsenale MWRP. anten konforemnych9. W stacji wprowadzono też cyfro- Podsumowując przegląd konstrukcji torped, można wą kompresję sygnałów. Torpeda jest wyposażona także zaryzykować twierdzenie, że prawie pewne jest poja- w układ naprowadzania w śladzie torowym celu. Zasto- wienie się w naszym arsenale uzbrojenia którejś z opi- sowano w niej system telekierowania za pomocą świa- sywanych torped elektrycznych. Niemiecka i francuska tłowodu10. Głowica bojowa zawiera 240 kg materiału są ściśle dowiązane do okrętów produkowanych przez te PBXN11. państwa. Torpeda włoska może być czarnym koniem System napędowy składa się z silnika elektrycznego przetargu, jeśli dojdzie do wyboru okrętu szwedzkiego. PB50, produkcji francuskiego DCNS, co jest owocem Niemniej, chociażby ze względu na powiązania kon- początkowej współpracy przy wspólnym projekcie, oraz strukcyjne, każdy z trzech typów zapewni duże możli- z baterii polimerowej nowej generacji o mocy 305 kW, wości zwalczania każdego rodzaju celów w różnorod- efektywniejszej od początkowo planowanej baterii sre- nych warunkach. Warto zatem pamiętać, że jedna taka browo-aluminiowej (o około 75% większa pojemność torpeda jest w stanie zniszczyć większość potencjal- niż tradycyjnej baterii). Oba rodzaje baterii są dostępne nych celów, a pozostałe uszkodzić w sposób uniemożli- w ofercie producenta. Silnik napędza dwie śruby wyko- wiający kontynuowanie misji. Ponadto ich skuteczność nane z włókna węglowego o 10 i 7 płatach. Prędkość w porównaniu do rakiet przeciwokrętowych przeciwko torpedy można płynnie regulować od 18 w. do maksy- dużym jednostkom nawodnym, niekoniecznie okrętom malnej, wynoszącej ponad 50 węzłów. bojowym, jest nieporównywalnie większa. n

9 Firma WASS jest dostawcą takich układów (anten konforemnych) dla Atlas Elektronik. 10 Jest go ponad 60 km: 50 km w torpedzie i 10 km w wyrzutni. 11 Producent deklaruje współczynnik trotylowy w granicach 3–3,2, co oznacza odpowiednik ¾ t trotylu. 12 Podawana jest minimalna głębokość akwenu 10–15 metrów.

144 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 RECENZJE

POLE WALKI PODSTAWOWY MODUŁ BOJOWY

WSPÓŁCZESNE I PRZYSZŁE POLA WALKI GENERUJĄ WYMAGANIA, KTÓRYM MUSZĄ SPROSTAĆ PODODDZIAŁY WOJSK LĄDOWYCH, PRZEDE WSZYSTKIM WOJSK ZMECHANIZOWANYCH (ZMOTORYZOWANYCH) I PANCERNYCH.

ak działać, by osiągnąć sukces w walce, to temat publikacji Zwracają też uwagę na wzrastające możliwości manewrowe Jopracowanej pod redakcją naukową ppłk. dr. Wojciecha zgrupowań taktycznych dysponujących znacznym potencjałem Więcka, pracownika naukowo-dydaktycznego Wydziału Zarzą- bojowym. Przez pryzmat środków walki, jakimi dysponują pod- dzania i Dowodzenia AON. Jej autorzy prezentują swoje przemy- oddziały zmechanizowane, usiłują określić rejony obrony bądź ślenia dotyczące działań bojowych batalionu zmechanizowane- pasy natarcia, w których mogą one skutecznie prowadzić walkę. go, zmotoryzowanego, kawalerii powietrznej i czołgów. Wskazu- Rozważania te poparto schematami – od gniazda oporu druży- ją możliwości bojowe, które należy uwzględnić podczas stawiany, do ugrupowania plutonu, kompanii i batalionu. Tak zobrazo- nia zadań, oraz proponują wykorzystanie systemów symulacyj- wany problem będzie zrozumiały dla czytelnika i z pewnością nych pozwalających określić ich realność. Zastrzegają jednak, ułatwi stosowanie w praktyce prezentowanych w opracowaniu że uzyskanie powodzenia w walce nie zależy tylko od matema- rozwiązań. tycznego wyznacznika przewagi, lecz także od czynników niema- Poddając analizie użycie batalionu czołgów w walce, autorzy ar- terialnych, takich jak wyszkolenie dowódców i żołnierzy oraz tykułują kilka istotnych wniosków, z których jeden zasługuje na umiejętność wykorzystania terenu czy zdolność do reagowania zaakcentowanie. Otóż batalion ten powinien być wzmocniony na zmiany sytuacji w przestrzeni prowadzonych działań. pododdziałem zmechanizowanym (zmotoryzowanym). Dynamiczne przeobrażenia w środowisku bezpieczeństwa wpły- Zaprezentowane sposoby wykorzystania taktycznych zespołów wają na konieczność budowania takich struktur organizacyj- kontroli obszaru powietrznego (TZKOP) można z powodzeniem nych, które zapewnią samodzielność bojową już na najniższych stosować we wszystkich batalionach, nie tylko zmotoryzowanych. szczeblach. Konieczne jest zatem tworzenie zgrupowań taktycz- Natomiast przedstawiona problematyka użycia batalionu kawalerii nych, których szkieletem organizacyjnym będzie batalion. Roz- powietrznej, a właściwie aeromobilnego zgrupowania taktyczne- wiązanie to funkcjonowało już wcześniej – do wykonania kongo (AZT), upoważnia do stwierdzenia, że jest to dość istotny ele- kretnego zadania bataliony wzmacniano pododdziałami innych ment ugrupowania bojowego w ręku dowódcy, który może szybko rodzajów wojsk. Jednak w tworzonych obecnie zgrupowaniach reagować na zaistniałą sytuację w przestrzeni walki. Pododdział należy dostrzegać nową jakość, gdyż będą one walczyć na więk- ten jest jednak wrażliwy na ogień przeciwnika oraz warunki me- szej przestrzeni, czego nie uwzględniają żadne normy. Usamo- teorologiczne, które mogą uniemożliwić jego użycie. dzielnienie powstających zgrupowań pozwala dowódcy na więk- Publikacja ujmuje propozycje autorów odnoszące się do wy- szą swobodę działania, jak również na organizowanie kompanij- korzystania batalionowych zgrupowań taktycznych w walce. nych grup bojowych. Wynikają z tego obowiązki dowódcy związa- Warto, aby stanowiła przyczynek do dyskusji na temat ich użycia ne z zasilaniem zgrupowań informacjami o przeciwniku i jego z uwzględnieniem perspektywicznych środków walki, które po- możliwościach. winny się znaleźć w wyposażeniu wojsk lądowych. Zapoznanie Opisując działania taktyczne, autorzy skupiają się na bojowych się z jej treścią oraz wnioski wyciągnięte przez czytelników na jej i uzupełniających. Warte przeanalizowania są również zmiany podstawie z pewnością przysłużą się rozwojowi naszej narodo- w prowadzeniu natarcia, obrony czy działań opóźniających. wej myśli wojskowej. Życzę przyjemnej lektury. JB n

Działania bojowe batalionu. Praktyka – teoria – perspektywy. Red. nauk. Wojciech Więcek. Wyd. AON, Warszawa 2015.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 145 Dear Readers,

effective command and control and a possibility of fast transfer of information about an enemy and a terrain in near real-time (NRT) is a domain of communication and IT forces. They use their own forces and resources to provide commanders and their staffs with data allowing for taking decisions in certain time, and for transferring command documents to subordinate units and subunits. In the time of network-centricity, their role has been increasing, and the resources they have at their disposal must be resistant to disturbances and be capable of transferring a lot of data in a short time. All related activities are described in this issue of Przegląd Sił Zbrojnych (The Armed Forces Review). The authors present the work on building the capability for command and communication support within the C4ISR operation program which is an integral element of the Polish Armed Forces modernization process. There is an article on the advanced aviation radio communication ground-air-ground (GAG) system, which is to facilitate the work of commanding officers in command and weapon guidance. One of the authors presents the most recent air command and control system (ACCS), which crowns many years of work in NATO countries. The Link-16 tactical data transmission system, functioning in the armed forces and the follower of the system introduced to the air force with the use of F-16 fighters, is discussed in another article. Further in the issue, our readers can read about the battlefield management system/blue force tracker (BMS/BFT), which is one of the elements for integration of components of joint battlefield management system. The author proves that the current technological advancement of equipment used in this system al- lows for shorter time of situation assessment and decision making as well as for distribution of combat or- ders to subordinates. The similar issue is covered in the article about new command vehicles which should go to battalion command posts and to the commanders of mechanized, motorized and tank companies. The author indicates that the work on selecting the future wheeled and tracked platform as the basis for the land forces’ command vehicles should be accelerated. Last but not least are the articles on the results of training the missile and artillery forces’ management staff on data supply to the command posts in the near real-time for effective fire task conduct or on logistics and its effect on the functioning of a command post.

Enjoy reading! Editorial Staff

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozo- limskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokład- ny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek.

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 200stron fotografii lotniczych zespołów akrobacyjnych z całego świata

Obejrzyj fragment albumu

Jedyny taki album w Polsce zamów u nas  [email protected] tel.: (48) 261 845 365,PRZEGLĄD (48) SIŁ ZBROJNYCH 261 nr 6840 / 2015 147400 NUMER 6 | LISTOPAD–GRUDZIEŃ 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

PRENU- MERATA ROCZNA: 6 WYDAŃ W CENIE 5

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2016 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +48 261 840 400

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 50 zł do 15 stycznia 2016 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 148 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 6 / 2015 NUMER 6 | LISTOPAD–GRUDZIEŃ 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH