DE TELEGRAAF DE TELEGRAAF T30 REPORTAGE ZATERDAG 30 JUNI 2018 ZATERDAG 30 JUNI 2018 REPORTAGE T31

AFREKENING ECONOOM VERBIJSTERT BRUSSEL MET SPIJKERHARDE CONCLUSIES OVER EUROMYTHES ’EEN ENORME

In de krant van 10 de- cember 1991 werd de komst van de aange- kondigd.

FIn het hol vanO de leeuw deeldeU Ashoka Mody de-T’ ze week zijn kijk op de euro. De Amerikaanse En nu wordt hij herinnerd „Als de euro ons geen vanwege een grote fout? groei bracht, bracht het ons professor Economie van Indiase afkomst is „Ik denk dat hij zo herin- ook geen welvaart.” nerd zal worden.” klein, vriendelijk en welbespraakt. Hij werkte Was de euro nodig om de Want u ziet de euro als een Europese interne markt te jarenlang bij het IMF en was vanuit die functie grote fout? laten functioneren? betrokken bij Europese hulpprogramma’s. Zijn „Het is een enorme fout.” „Nee. Je kunt prima een interne markt hebben zon- spijkerharde conclusies zorgden in Brussel Dus de euro kwam er niet om der gezamenlijke munt.” ’Politieke te voorkomen dat Duitsland voor verbijsterde reacties. Mody pelde nietsont- te machtig zou worden in Als de euro geen vrede, groei Europa? en welvaart bracht en niet ziend stukje bij beetje het hele europroject af. Vol- leiders „Nee, zo zat het niet. En de nodig was voor de interne Ashoka Mody vraag is zelfs of dat über- markt dan zijn de gens hem is deze Europese droom een illusie. FOTO SAMEER KHAN haupt bereikt is. Gedurende Europeanen toch kenden de eurocrisis is Duitsland voorgelogen? door Martin Visser economisch steeds machti- „Ja, dat is de stelling in ger geworden en politiek mijn boek. Ik heb nog geen de risico’s dominanter. Bondskanse- enkel geloofwaardig bewijs n zijn net verschenen lier Merkel is de leider van gezien dat de euro ook maar boek EuroTragedy: A Europa geworden. Door die enig economisch voordeel Drama in Nine Acts wel’ De Nederlandse minister van Financiën, rol veroorzaakte ze ver- heeft gebracht.” gaat hij terug naar het (l.), en premier (r.) deeldheid in Europa.” allereerste begin van maken grapjes met de Duitse bondskanse- Merkel en president Macron Ide euro. „Mijn veronderstel- lier voor ze aan tafel gaan Door politici is veel goeds willen dat er een ling bij het schrijven van dit tijdens de EU-top in waar in toegeschreven aan de euro. eurozonebegroting komt om boek was dat de politieke 1991 de euro werd geboren. Heeft de euro vrede landen in economische leiders vooraf niet wisten FOTO EPA gebracht? problemen te helpen. Is dat wat de gevaren en risico’s „Een munt is geen vereni- een oplossing? van een gezamenlijke munt gende kracht en een munt is „Kent u de film Crocodile zouden zijn. Dat ze dat niet naar een belangrijk rapport sluierende taal ontwikkel- Dat voelde als een grote ver- dat niet moest doen met zul- „Kohls wens om een be- Kohl naar de oostkant. Daar geen bron van oorlog. De eu- Dundee nog? Die gast, Paul kónden weten”, zo zegt de uit 1970 over de consequen- den. Zo noemde Kohl de eu- nedering tegenover de Duit- ke verschillende landen. grafenis te hebben vanuit waren duizenden Oost- ro bracht geen vrede, maar Hogan, wordt door een jon- oud-IMF-econoom in een in- ties van een gemeenschap- ro vaak een project van vre- sers. Die wreven het ze ook Dan is er in december 1989 het Europees Parlement is Duitsers. Toen hij begon te juist een intern verdeeld geman bedreigd met een terview. „Maar in mijn on- pelijke munt. Daarin lees je de. Het werd een taal die de wel in. Voor Frankrijk was een beroemde top in ook een tragedie. Het over- spreken, schreeuwde de huis.” mes. Hij moet zijn geld ge- derzoek ontdekte ik: ze wis- dat die fundamentele tegen- Europese elite adopteerde. een gezamenlijke munt een Straatsburg. Veel mensen schaduwt wat een veel gro- menigte: ’Helmut! Helmut!’ ven. Hogan zegt: maar dat is ten het wél!” strijdigheid vanaf het aller- Ik noem dat groepsdenken.” oplossing.” hebben dat moment geïn- tere prestatie van Kohl was. Dat was zijn moment van Heeft de euro ons groei geen mes. In een flits trekt In zijn vuistdikke boek eerste begin wel degelijk is terpreteerd alsof er een uit- Kohl had een begrafenis bekroning. Hij zou worden gebracht? hij een enorm mes uit zijn maakt hij alle mooie verha- begrepen.” U denkt dat Europese Toen waren er nog maar zes ruil plaatsvond over de eu- moeten hebben bij de Bran- herinnerd vanwege deze „Nee. Nul.” laars en zegt: dít is een mes! len rond de euro met de beleidsmakers hun eigen taal lidstaten. Later kwamen er ro. Kohl zou van de Franse denburger Tor. Dát is zijn zeer belangrijke prestatie. Wat Macron en Merkel wil- grond gelijk. „Politici ont- De politieke leiders wisten ontwikkelden en wilden alleen maar landen bij en president François Mitter- historische wapenfeit. Vlak Dat hij een vredige hereni- Heeft de euro ons welvaart len is geen eurozonebegro- wikkelden een taal. Volgens vanaf het begin wat de geloven in hun eigen verhaal? werd de diversiteit tussen de rand Duitsland alleen mo- nadat de Muur viel, ging ging had gebracht.” gebracht? ting. Het is maar een klein bondskanselier Helmut risico’s waren. „Ja. Het gebruik van die eurolanden nóg groter. gen herenigen als hij de bedrag, dat helpt niks. De Kohl zou de munt vrede „Dat is de controversiële taal is voortgezet. Tot van- „Ja, Commissie-voorzit- Duitse mark op zou geven.” begroting van de hele EU is brengen. De euro zou groei conclusie van mijn boek. Je daag. Neem het woord ter Juncker wil alle landen maar 1 procent van de Euro- brengen, welvaart.” Op de kunt zeggen dat de euro ’unie’. Men noemt het een in de euro. Hij is óf ontzet- Die uitruil was er niet? Nederlander Mody’s ’archief’ pese economie. Wil je een beroemde top in Maastricht slecht ontworpen is. Ik ’monetaire unie’, maar het tend naïef óf ongelofelijk „Nee, die interpretatie eurozonebegroting de eind 1991 besloten Kohl en schrijf dat ze het slecht ont- is geen ’monetaire unie’ dom.” klopt niet. Er was geen uit- Een Nederlander speel- huis in . „We kracht geven van Paul Ho- de andere leiders onder Ne- wierpen, wetende dat het maar een eenheidsmunt. ruil. Mitterrands naaste ad- de een prominente rol bij hadden er veel discussie gans mes dan moet die een derlands voorzitterschap een slecht ontwerp was.” Een monetaire unie heeft al- Wat denkt u? viseur heeft dat zelf ver- de totstandkoming van over of de politieke leiders paar keer zo groot zijn als de dat er een le onderde- „Ik denk dat er veel stom- klaard. Kohl had ook al vol- het boek over de euro: nu wel of niet op voor- hele EU-begroting. Geen en- gezamenlij- len die een miteit zit in het Europese doende steun voor de her- André Szász. Hij zat jaren- hand een duidelijk doel kel land is bereid om dat te ke munt munt onder- beleid. Juncker doet ook eniging, van Amerika en van lang bij De Nederlandsche voor ogen hadden. Of ze betalen.” moest ko- ’Er zit veel stommiteit steunen. mee aan die Europese taal. de Sovjet-Unie. Toch wilde Bank en werkte nauw zich realiseerden dat de men. De eu- Zelfs de uit- Hij zei in een speech dat de hij die euro. Daarom is het samen met euro alleen zou slagen als Dus de enige oplossing is een rocraten in het Europese beleid’ drukking euro enorme onzichtbare Kohls euro.” en . „Ik het tot een politieke unie volledige politieke unie gingen er ’Europese voordelen brengt. Je bent ontmoette André voor het zou komen. En of landen waarin we economie en zelf in geloven, zegt Mody. Unie’ vind ik heel merk- door je argumenten heen, Waarom wilde Kohl die euro eerst in 2014”, vertelt dan eigenlijk wel bereid financiën gezamenlijk doen? Hij verwijt ze ’groepsden- Zat daar een strategie waardig. Ooit heette dat de dus nu gooi je het op on- dan? Ashoka Mody. zouden zijn hun nationale „Ja, een volledige politie- ken’, niemand dacht meer achter? Europese Gemeenschap. zichtbare voordelen? Dit „Kohl zag zichzelf als „Ik zei tegen hem: ik soevereiniteit op te ge- ke unie. Waarbij Europea- zelfstandig na. En dat gaat „Er was geen duidelijke Gemeenschap is een prach- soort retoriek leidt tot cy- bondskanselier van het her- ben geen historicus, maar ven.” nen een Europees Parle- door tot de huidige dag. strategie. In de Europese tig woord, een gemeen- nisme en dat erodeert het enigd Duitsland, maar hij ik probeer een historisch Mody haalt de Neder- ment kiezen waaruit een re- politiek leeft het idee dat schap van landen. Unie be- vertrouwen in het leider- kreeg de misplaatste visie boek te schrijven. Ik weet landse centrale bankier al gering wordt samengesteld. Waarom is de euro tragisch? vooruitgang wordt geboekt tekent dat we aan elkaar ge- schap.” om van zichzelf bondskan- hoe ik archieven moet meteen op de eerste Een natiestaat dus.” „De euro heeft innerlijke via crises.” bonden zijn.” selier van Europese eenheid bestuderen. André lachte André Szász pagina van zijn boek aan. tegenstrijdigheden. Eén Laten we een sprong maken te maken. Tot dan had hij en zei: ik zal jouw archief Hij noemt Szász een ’men- Dit wil Nederland niet. monetair beleid werkt niet De eurocrisis had grote van 1970 naar de val van de echt nog niks pro-Europees zijn. Hij wist alles en gedu- ik tegen iets aanliep, tor’. „Precies en dat is het pro- voor landen die zo verschil- gevolgen voor heel veel De Fransen wilden destijds Berlijnse muur in 1989. Dat gedaan en hij dacht dat dit rende 2,5 jaar was hij mijn vroeg ik hem hoe het Na de vele discussies bleem. En kleine stapjes zet- lend zijn. Sterker nog, de mensen. Het klinkt wel heel als eerste een gezamenlijke was een beslissend moment zijn nalatenschap zou zijn.” archief.” destijds gegaan was. Hij per e-mail werden ze het ten heeft ook geen zin. Je economische verschillen cynisch dat dergelijke crises munt. Waarom eigenlijk? voor het ontstaan van de Szász was van meet af schreef van die prachtige uiteindelijk eens. „André kunt niet een muntunie ma- worden alleen maar groter. nodig zijn om het beoogde „De Fransen leefden bo- euro. Het werd ook zijn Europese aan sceptisch over de e-mails aan mij. Schitte- schreef daarover aan mij ken waarbij sommige ele- De vraag is dan hoe je met doel te bereiken. ven hun stand en voortdu- „Van 1982 tot 1989 was erfenis. Bij zijn dood is hij euro, zoals meer centrale rend geformuleerde beto- op 19 december 2016 een menten er wel in zitten en die tegenstrijdigheid om- „Dat is zo. De reden dat ik rend moesten ze de franc Kohl heel duidelijk, hij zei herdacht in het Europees bankiers. Zelf bracht hij gen.” e-mail die ik in mijn boek andere niet. Dat is precies gaat. De reactie vanuit Euro- het een tragedie noem, is devalueren, in waarde laten herhaaldelijk dat een mone- Parlement, met zijn kist nota ook een kritisch boek uit Later zocht Mody Szász citeer. Twee weken later de fout die er bij de start is pa was steeds: dat zien we dat hoewel zij de problemen dalen. Dan bleven ze nog taire unie een slecht idee is. bene midden in de plenaire over de euro. „Steeds als nog een keer op in diens was hij overleden.” gemaakt. Het is alles of wel. In mijn boek ga ik terug onderkenden, ze een ver- een beetje concurrerend. Hij begreep heel goed dat je zaal. niks.”