Namba 1952 Janueri 19 - 25, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol O’Neill: Fri

hLukime storilt longse pesv 3is..

Palamen rausim Gren Sif- p3 GIVIM KOT ODA…Gren Sif Sir Michael Somare (werim laplap) i givim Suprim Kot Oda long namba tu Palamen Spika Francis Marus na wokabaut i go ausait, taim Peter O’Neill i sindaun long sia bilong praim minista we Somare i bin sindaun bipo. – Lukim Stori long Pes 3. 103 Wake up, Papua New Guinea - p4 Papua Niugini, Kirap - p5 P2 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 nius Nesenel Kot disisen bilong Yakasa bai neks wik NESENEL Kot disisen bilong Michael long wok praim minista, komisina bihain long Suprim Kot long laip bilong en bikos long ol Loya bilong Atoni-Jeneral, painimaut sapos Tom Kulunga em i bin makim Yakasa olsem disisen, na oda las yia i putim bek tret o sut-tok bilong ol arapela Loani Henao bilong Henaos o Fred Yakasa em i tru tru polis polis komisina bilong en, taim Sir Michael long sia bilong praim polisman. Loyas, i sapotim sabmisen bilong komisina, bai kamap neks wik. O’Neill i bin makim Kulunga long minista. Loya bilong Kulunga, Alice Kimbu, na tok NEC aninit long I luk olsem dispela Nesenel Kot taim yet. Em i tok aninit long Seksen 125 Kimbu bilong Parua Loyas, i O’Neill Gavman, i bin rausim disisen tu bai stretim politikel hevi Nesenel Kot Jas, Jastis bilong Mama Loa, kebinet bilong tokim kot long rausim dispela in- Yakasa olsem polis komisina long 13 Disemba. na paul namel long Peter O’Neill Cathrine Davani i tokim ol loya bi- Somare gavman i bin makim terim injanksen oda bikos i nogat Em i tok dispela Nesenel Kot na Gren Sif Sir Michael Somare, long tupela man, kot bai no inap Yakasa polis komisina, na kot i gutpela evidens, nogat fomol ap- disisen bai painimaut na tok stret bikos hevi bilong Yakasa na Ku- surukim dispela keis, tasol givim mas luksave long dispela bikos likesen, na nogat as bilong en. tu gavman bilong husat - Somare lunga i kamaut long disisen bi- laspela disisen bilong en neks kot yet i bin putim bek na luksave Em i tok dispela oda i mas raus o O’Neill - em i tru tru gavman. long kebinet bilong tupela praim wik. long Sir Michael. bikos em i no bihainim loa na Kot disisen inap long kamap minista long makim polis Loya bilong Yakasa, David Dataona i askim kot tu long su- brukim Seksen 197 (2) bilong dispela wik, tasol Davani bai komisina. Dataona bilong Dataona Loyas i rukim interim injanksen oda long Mama Loa, we em bai stopim ol kisim wanpela lain bilong en i go Taim Suprim Kot disisen long tokim kot, klaien bilong en i bin bi- stopim ol polis holim o arestim polisman long mekim gut wok bi- long haus sik ovasis, na em bai 12 Disemba 2011 i putim gen Sir hainim loa long kamap polis Yakasa bikos em i wok long poret long ol. kamap neks wik. Em i no tokaut long wanem de stret. ‘Bonga no polis minista’ – Boito MEMBA bilong long as bilong Falcon polis hetkwata wantaim Nawaeb Timothy Jet balus asua long polis komisina na ol Bonga i no minista bi- Novemba 29 antap arapela bikpela polis- long polis na em i long easpes o balus rot man. nogat rait aninit long bilong Indonesia. “Mi minista bilong loa long bagarapim Boito i tok polis i no polis aninit long O’Neill gutpela wok bilong ol bin go long hap long gavman na Tom Ku- polisman long kantri. bagarapim laip bilong lunga em i komisina. Polis Minista aninit ol wok manmeri long Mitupela i wok long long O’Neill gavman, Indonesian Embesi, polis hetkwata wantaim John Boito, i tok klia tasol long halivim ol olgeta polisman bilong long ol polisman, pablik bikos nogut sampela kantri. Bonga inap long na midia olsem Ne- samting i go karangi stap hia sapos em i senel Geset namba long hap na ol pipel i minista. Em we?” Boito G376 bilong Disemba bagarapim embesi. i askim. 19, 2011, i bin rausim o Em i tok dispela Boito i tok gavman i rivokim apoinmen bi- nogut toktok bilong bihainim ol protokol na long Bonga olsem Inte- Bonga i bagarapim stretpela we long stre- nal Sekyuriti minista nem bilong ol polis- tim dispela Falcon Jet aninit long Somare man, husat i bin go balus asua, na Bonga i gavman, husat Suprim long kamap sekyuriti, no save long dispela Kot i bin putim bek. na larim pisful protes i samting, tasol em i wok MITUPELA BOSIM POLIS… Polis Minista John Boito na Polis Komisina Tom Kulunga i tok tupela i stap long polis het- Boito i mekim dispela noken kamap bikpela long hait long hotel rum kwata na lukautim olgeta polisman long kantri. POTO: NICKY BERNARD toktok bihain long na bagarapim ol laip na o raun long strit na bik- Bonga i bin askim long propeti bilong Indone- maus nating long gia- pela man i wok aninit wanem as Polis sian Embesi. Ol i no go manim pipel. long Nesenel Geset Komisina Tom Kulunga long hap long poretim Kulunga i tok ol polis- namba G376, we dis- i bin salim sampela ol embesi wok man- man i bin mekim nomol pela sem geset namba Lutheran yut wokabaut kam polisman i go long em- meri. wok bilong ol long i bin rausim Bonga besi bilong Indonesia “Bonga i no minista lukautim laip na olsem minista aninit las wik Mande taim bilong polis, na em propeti. long Somare kem. long Mosbi sampela ol Non-Gav- noken mekim dispela Sapos Bonga i ken Kulunga i tokim PNG em wanpela Kris- taim bilong ol long lukim wanpela katen Em Nau man Ogenisesen kain toktok long luksave long Kulunga Bonga long noken ten kantri tasol pasin bi- Mosbi. bisket, na kamap long (NGO) i bin karimaut bagarapim ol renk na olsem polis komisina, yusim o bagarapim long yumi i no save Yut lida bilong ol, John Mosbi long Fraide 6 wanpela pisful protes fail bilong polisman. Mi em i nap long save nem bilong polis nating bihainim toktok bilong Mathew i tok, ol i bin Jenueri 2012. agensim Indonesia minista bilong polis, na long Boito tu olsem bikos em i no moa min- buk Baibel. wokabaut long soim Ol bai stap tupela wik gavman long tok klia nau mi sindaun long polis minista bikos tu- ista bilong polis. Planti manmeri na ol kantri na pipel long wok- long Mosbi wantaim lida tu i wok long mekim abaut wantaim Kraist Evanjelis Ohare Jabere planti pasin nogut we Jisas insait long wok bi- bilong Mt Zion Kongrige- Baibel i tok tambu. Tasol long autim gutnius, na tu sen long 9-mail, na bi- Gavman sevis no go daun long pipel long maus, yumi save salensim ol arapepa hain long en, ol bai tok PNG em i Kristen manmeri long soim wokabaut i go bek long PASIN korapsen tasol i mekim husat inap mekim wok stret long bikpela pasin korapsen long kantri na ol pipel i Kris- trutru pasin kristen long Kokoda Trek na go bek na planti pipel long kantri i karim sevis go daun long pipel. pablik sekta i kamap long PNG. ten. raun, wokabaut, pasin long Menyama. hangre na krai stap long gav- “Pasin bilong gutpela gava- “Ol Memba bilong Palamen, Dispela toktok i kam na toktok. Sapos wanpela man i man sevis. nens i lus pinis. Pasin korapsen dipatmentel het, pablik seven, long 13-pela Lutheran Em i tok PNG i stap tingting long halivim ol, long kalabus bilong sin Sios yut mangi bilong orait yu ken kolim John Maski gavman i save kisim na paul pasin i groa. Dispela i gavman ejensi, olgeta i wok na pipel na lida i mas Concordia Parish, long 7122 2208 o Pasta bikpela nesenel winmani long ol bagarapim olgeta komyuniti na long bagarapim gutpela kantri Menyama, Morobe sanap strong antap long Ohare long 7365 1744, yia i go pinis, nogat wanpela ev- pipel bilong yumi. Sik AIDS i bilong yumi wantaim pasin ko- Provins, husat i bin wok- tok bilong God long na salim mani i go long idens i stap long graun long save kilim wan-wan man insait rapsen. Dispela pasin em i stap abaut i kam long Mosbi. lusim dispela kalabus bi- BSP Waigani Brens soim pipel i kisim gavman sevis long wan-wan komyuniti, tasol pinis long sistem na kamap Ol i bin wokabaut 3-pela long Seten. Akaun namba 100 407 bikos K1 bilian i wok long lus ol- pasin korapsen i wok long kilim losem nomol pasin bilong yumi wik na foapela de i kam Nogat wanpela man i 5279 bilong Elias Dar- geta yia taim Gren Sif Sir yumi olgeta,” Philemon i tok. olgeta de,” Philemon i tok. long Buldog Trek na ka- bin sapotim ol tasol God ius. Dispela halivim bai Michael Somare i bin ronim gav- Philemon i tok planti rot, bris, Philemon i tok bihain long ten- maut long Kerema, Galf yet i bin halivim ol. Ol i bin lusim ples long go bek long Parish bi- man. skul, haus sik, pawa lait, na ol pela yia olgeta, las wik tasol em na kam kamap long Mosbi. Em i namba wan Mande 19 Disemba long ol long mekim wok Memba bilong Lae na Minista arapela gavman sevis i bagarap i stap long Lae na draiv i go 2011, wokabaut wantaim bilong God. bilong Pablik Sevis, Bath Phile- pinis long planti hap bilong antap long Goroka, we rot em i mon i mekim dispela toktok taim kantri bikos long pasin korapsen kirap nogut long lukim Hailans em i sapotim Praim Minista tasol. Haiwe i pulap long pothole na i Peter O’Neill long lonsim Ne- “Pipel i dai bikos nogat gut- bagarap pinis. MENYAMA YUT… senel Anti-Korapsen Streteji pela haus sik na marasin long Em i tok bipo ples i save stap Ol i wokabaut kam 2010-2030 long Palamen Haus sevim laip bilong ol. Ol yangpela gut tasol, taim pasin korapsen i long Mosbi namba hap aste. pikinini i raun nating bikos tisa i groa moa, ol pipel i no kisim wan taim. Ol kisim Philemon i tok pasin korapsen kisim fri mani na em i no stap gavman sevis gut long ol gras- dispela poto las em i kamap long olgeta hap, ol- long skul. Klasrum i bagarap ruts pipel. geta level na em i kamap olsem bikos nogat gavman mani long Tasol dispela i no leit pinis. wik Fonde long nomol laipstail bilong yumi. mekim nupela gen,” em i tok. Nau wataim dispela anti-ko- Wantok Niuspepa Wankain taim, 90 pesen bilong Em i tok Korapsen Pesepsen rapsen streteji, PNG i ken Opis long Kanage pipel long kantri i no kisim gav- Indeks (CPI) bilong Trens- rausim pasin korapsen, larim Strit, 6 mail long man sevis bikos mani inap long parensi Intenesenel pipel i kisim sevis na kamap Mosbi. POTO: givim sevis i wok long lus nating (TIPNG)soim, PNG em i stap gutpela kantri bilong yumi ol- ANREW MOLEN nating long han bilong ol lida, long 152 ples. Dispela i soim geta. nius Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P3

PalamenAja Alex Potabe i raitim long Is Sipik Rijinel. rausimlaspela disisen bilong Is Sipik cis Marus Gren long rausim Somare Palamen i bin Sif rausim Sir Michael Aste moning taim Palamen i Spesol Refrens long Disemba 12, bikos em i no moa Memba bilong pinis, na Sir Michael em i no moa PALAMEN i strongim sait na sindaun, Gren Sif Somare i kam 2011, we kot i bin tokim Gren Sif Palamen. Memba bilong Is Sipik, na em i sanap antap long Nesenel Eks- insait wantaim ol arapela memba, Somare long kisim bek sia bilong Tasol Sir Michael i no poret nogat rait long kam insait long ketiv Kaunsel (NEC) disesen husat i stap wantaim em, long en bikos em i no bin stap nating. long toktok bilong Basil, na go Palamen. bilong Disemba 12 aninit long givim Suprim Kot Oda bilong Dis- Taim em i kam insait stret long stret long sia bilong Spika na Sir Michael i lusim kot oda long nupela loa bilong Praim Min- emba 12, 2011 long Palamen floa bilong Palamen Haus long givim dispela Suprim Kot Oda sia bilong Spika na em i go ausait ista na NEC (PM & NEC Act Spika . 11-kilok moning, Nesenel Plening long Marus. long floa bilong Palamen. 2011) long rausim Gren Sif Sir Dispela Kot Oda i kam long Minista Sam Basil i kirap na tokim Marus i tok em bai no inap Marus i edjonim Palamen i kam Michael Somare long sia bi- faivpela jas husat i bin mekim Namba tu Palamen Spika, Fran- senisim tingting bilong en, bikos tete moning long 10-kilok.

O’Neill laikim yumi wok bung long rausim korapsen O’Neill:Aja Alex Potabe i raitim Fri heltna mi makim maus sevisbilong planti ol grasruts tasol long tokaut pipel, we ol i no inap long go Aja Alex Potabe i raitim Ol dispela eria em: O’NEILL-NAMAH Gavman i olsem stat long nau, long gutpela haus sik ova- 1. Strongim na sapo- mekim nem na stilim lewa olgeta gavman haus sis,’ O’Neill i tok. PRAIM Minista Peter tim stretpela lidasip; bilong planti ol grasruts sik long kantri bai Taim ol skelim dispela O’Neill i singaut strong long 2. S t r o n g i m olgeta manmeri long sanap pipel bihain long Praim Min- givim fri marasin na K350 milian, Pot Mosbi Je- trensperensi na kamapim strong na wokbung wan- ista Peter O’Neill i visitim helt sevis long pipel meral Haus Sik bai kisim ples klia ol pasin korapsen; taim gavman blong en long Pot Mosbi Jeneral Haus Sik bilong PNG. Olgeta K50 milian bikos em i 3. Strongim na aste na tokaut long kantri pipel bilong dispela bikpela haus sik bilong rausim pasin korapsen. Maski yumi gat planti lukautim ol pipel gut; bai gat fri medikel na helt kantri bai no inap kantri. risos na nesenel winmani, 4. Strongim na bi- sevis. peim mani long Baksait long en, Angau pasin korapsen tasol i wok hainim Pabilik Fainensel Stat long aste, O’Neill i tok kisim marasin long Memorial Haus Sik long long stopim groa bilong Menismen Sistem; olgeta haus sik long kantri haus sik.” Lae, Nonga Base Haus Sik PNG na kantri i no kirap bai givim fri medikel na helt “Gavman bai long Rabaul, Goroka Base 5. Strongim Akaun- hariap, tebliti na stretim ol rong sevis long pipel bikos gav- givim narapela Haus Sik, Mt Hagen Jeneral O’Neill i mekim dispela pasin; man yet i stap baksait long K350 milian antap Haus Sik na Borom Haus toktok taim em i givim 6. Strongim Kom- sevim laip bilong pipel, na Praim Minista Peter O’Neill - Fri helt long K800 milian Sik long Wewak bai wan- namba wan Nesenel Anti- long soim dispela, gavman sevis... mipela i bin givim wan kisim K25 milian. Korapsen Streteji 2010- plaiens na Enfosmen; bai givim K350 milian long pinis long ol haus Olgeta gavman haus sik 2030 long Palamen Haus. 7. Strongim Pablik olgeta haus sik. Peter O’Neill na olgeta kebi- sik aninit long Baset 2012. long kantri bai kisim K10 O’Neill i tok dispela Awenes na Edukesen; na Nogat wanpela praim net minista bilong en i bin Dispela mani bai stretim ol- milian long mekim wok streteji agensim korapsen 8. Strongim Kodine- minista bipo i bin go sekim go sekim sapos haus sik i geta haus sik long kantri, mentenens, stretim ol samt- long PNG i gat 8-pela eria sen na Patnasip haus sik, na hamamasim ol- stap gut o nogat. mekim wok mentenens, ing, baim marasin na ol ara- we gavman dipatmen, O’Neill i tok tenkyu long geta sik manmeri na wok Bihain long ol i sekim ol- baim moa marasin, na luk- pela samting long kirapim NGO, ol sios, dono ejensi pastaim Somare gavman na olgeta pipel i mas lukluk manmeri, tasol Pot Mosbi geta hap bilong haus sik, luk long ol arapela haus sik level bilong haus sik na long kirapim dispela streteji long daunim pasin ko- Jeneral Haus Sik i bin kirap O’Neill i tok: “Dispela gav- samting long lukautim gut ol larim ol pipel i kisim gutpela long gutpela bilong kantri. nogut taim Praim Minista man em bilong pipel stret, sik manmeri na sevim laip na fri helt sevis. rapsen. Wok painim tok planti sumatin i no save gut long rit na rait Veronica Hatutasi esen bilong em i laik helpim i raitim gavman long sait bilong edukesen, long kamapim WANPELA edukesen sevei gutpela kwaliti edukesen na o wok painim long 5-pela ol sumatin i ken gat gutpela provins insait long kantri i lainim, skul gut na kontribiut painim olsem planti sumatin long divelopmen bilong i no save gut long rit, rait na kantri. glasim na skelim ol tingting. Em i tokk ol samting we PNG Edukesen Edvokesi PNGEAN i laik helpim long Netwok (PNGEAN) i bin kamapim em long skul bi- karimaut wok painim long long laip (lifelong learning), Nesenel Kapitel Distrik, adal edukesen (adult edu- Simbu, Sandaun, Nu Ailan cation), jenda ikwaliti na na Galp provins. kwaliti edukesen we ol i Tripela samting we sevei mas gat ol kwaliti tisa long i bin painim long 5-pela skulim ol pikinini long kisim provins em long, bikpela gutpela save. mak long pipel i no save Em i tok adalt edukesen long rit, rait na skelim tingt- em i bikpela samting, bikos ing na ol samting, kwaliti kantri i no nap long go het long edukesen sistem i inap em i gat pipel husat i bagarap na moa pikinini ken rit na rait gut na tu, ol in man i skul taim planti ap long glasim na skelim ol pikinini meri i no go long tingting. skul. Em i tok ol bai askim gav- BIKPELA WOK: Rachael Ila, i mekim bikpela wok. Em i wok long kisim olgeta stori na namba bilong ol ilektoral rol Bikmeri long PNGEAN, man long kirapim Institut bi- long ol arapela hap long kantri, na em i wok tromoi ol dispela samting i go insait long bikpela data-bes sistem bilong Priscilla Kare, i bin tokaut long Lenguj na tu, mekim PNG Ilektoral Komisen. olsem long lonsing bilong Nesenel Literesi seksen bi- Nesenel Sivil Sosaiti long Edukesen Dipatmen i Dispela wok em i namba wan bikpela wok PNGEC i mekim nau long stretim nem bilong moa long 4 milian manmeri Edukesen Fan (GOOM) kamap wanpela dipatmen husat i abrusim pinis 18 krismas. Em i krismas we ol manmeri i ken vot long ileksen long kantri. Rachael, wantaim pailot projek long Mosbi em yet we bai kisim luksave planti ol arapela manmeri i wok long het opis bilong PNGEC long Hohola long Mosbi. Poto: Nicky Bernard. sotpela taim i go pinis. na fanding long karimaut Mis Kare i tok ogenais- gut ol wok bilong em. P4 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 sabina Wake up, Papua New Guinea!

APUA New Guinea has To start with, the Supreme Court We are not in a position to say now entered a warped ruled on 12/12/2011 that Sir Michael whether the new Court Case will time-zone where there is was not lawfully removed as the bring anything new. And what will no road map, and there are no Prime Minister; Peter O’Neill was they do, if the Supreme Court re- Proad signs to direct and control not lawfully appointed as the PM; peats its Orders of 12/12/2011? traffic. and the Supreme Court went on to Will they pass another law invali- It is now every man and his dog to say that Sir Michael Somare must dating the Supreme Court decision tap in on line for a piece of the ac- be reinstated as the lawful PM. and reappoint O’Neill as the PM for tion. This is a rather sad story, be- This has not happened, because the third time? cause we are here, dealing with a million in less than 90 days after the O’Neill mob are constantly try- bunch of politicians who have no forcibly taking office. ing to block Sir Michael coming Thus, we ask the question: Who traditional upbringing; meaning, back to power. are the bigger fools here? Somare they have no tradition, no culture, Then quickly, they went about to and his mob, or O’Neill and his and no schooling in the PNG way of offer us free education, so that we Thus, we must now ask the ques- mob? life. can close our eyes and allow them tion: Which side is right and which They are a modern version of a to do what they like. side is wrong? Finally, running up the Govern- gutter culture; people who do not This is the biggest problem Unfortunately, there is no easy an- ment House Hill and trying to tear know of a better way of life. We have to be aware that these swer to this question. down the fence and singing, “We guys will pay us to maintain silence If we start with the Supreme Court Shall Not be Moved”, on the way to All that these guys know about, is so that we will cast a blind eye to decision, we would say that Sir turf out Somare and his mob from money, and what money can buy in any unlawful conduct they may be Michael is right, and Peter O’ Neill the Morauta House, is not the kind the modern world. perpetrating. is wrong. of behaviour or conduct befitting All that they know about is power But then on the day of the “national leaders” of a country. and how and when to use it for the We ask Papua New Guineans. Supreme Court decision, It is a shameful and lowly conduct maximum benefit that such usage Please, do not be blinded by what 12/12/2011, the Parliament met and that is the mark of a subculture from will bring to the user. little like free education that they are reappointed O’ Neill as the PM, the gutter. Thus, ultimately, what PNG is now offering you. You must assess for after the decision, and after passing facing, is all about political power to yourself, their moral standing as an Amendment to the NEC and the We say to O’Neill and his mob: If access public money and the feel- members of the Papua New Prime Minister’s Act. you cannot improve on your current ing of might in using such money to Guinean community that they say public image, you are wasting your facilitate personal interest. they belong to. Thus, the O’Neill mob are now time and money on buying public For instance, if they say that they saying that they are the lawful gov- support. We are not dealing here with God are Sepiks, then ask them to reveal ernment because on the People are not as blind as you and the devil. We are here dealing their Sepik initiation marks like tat- 12/12/2011, they passed the would like to think. with Devils competing for the loot. toos on their bodies. What we fear, amendment law and further went on They can see through you. We are here, dealing with no hop- is that this new development is all to reappoint O’ Neill as the PM. You haven’t got what it takes. ers using their positions of power about money and materialism, and In other words, what they are say- You want to remain in power, you and might to access public funds for what O’Neill can offer in terms of ing, is that they accepted the better start to improve on your pub- propagation of personal interests. entering the material world. Supreme Court decision of the lic image. We suggest that you cre- 12/12/2011, but they went further to ate a Department of PR and sell a The ordinary people out there These are sure tests to inform you amend the law, and that way, rein- better image then the one that you must realize that they are on their that these guys are real. Otherwise, stated O’ Neill as the PM. have portrayed so far. own. Thus, any public announce- they are members of that failed sub- I say that this is a rather loaded ment by these politicians on either culture where the principle is that of issue. Life is all about being reality be- side that they are standing for what “survival of the fittest”, where the yond the images. is right, is all a lot of nonsense. mighty will even kill the small and On the one hand, the Supreme Life is not about the ego. What we are now witnessing, is a innocent, simply to acquire their as- Court is saying that O’Neill is an un- Life in essence, is all about a real- power struggle from both sides - the sets as the loot. lawful PM; the Court maintenance ity beyond the ego. O’Neill side and the Somare side. Our Highlands culture is a classic that Sir Michael is the only lawful For the present mob and those The issue is not whether one side example, of a society of people who PM. before them, it is all about an ego is more evil than the other. The thrive on social unrest, fighting, However, what has now hap- trip that has no beginning. issue is about which side should get burning, killing, and generally main- pened, is that Dr Allan Marat, the At- It is all about accessing public its fingers in the public till. And right taining a state of unrest. torney General, has filed a Special money and spending without ac- now, the O’Neill mob are, it seems, Reference asking the Supreme countability. trying to make up for lost time as Papua New Guineans must be Court to reopen the old case before It is all about stealing public they empty the public till. vigilant. the Supreme Court for a review. money. Do not forget; they spent K500 The writing’s already on the wall.

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] Feel free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss. sabina Janueri 29 - 25, 2012 Wantok P5

PapuaAPUA Niugini nau i Samting mipela Niugini, i lukim (12/12/2011), Palamen Kirap! i sin- long traim daunim banis na go insait long wan- nau, em i wanpela pait long daun na makim gen O’Neill singsing, “We Shall Not Be pela kain ples dri- pawa namel long O’Neill olsem PM, bihain long di- Moved”, long traim long man we i nogat mep sait na Somare sait. sisen i kamap, na bihain rausim Somare na ol lain bi- Pbilong rot, na i nogat rot Isiu, i no sapos wanpela i long ol i oraitim ol senis long long em long Morauta sain i stap long kontrolim satan moa long narapela. NEC na Praim Ministas Ekt. Haus, em i no kain pasin bi- ol kar long rot. Isiu i no long wanem sait i long ol ‘nesenel lida’ bilong Nau em i taim bilong ol- mas suvim han i go long Olsem na O’Neill na ol lain wanpela kantri. geta man na dok bilong en paus bilong pablik. Na nau, i mas memba bilong ol lain bilong em i tok olsem ol i tru Em i wanpela rabis, pipia long sanap long lain long O’Neill na ol boi bilong em i we astingting em ‘strong bi- tru gavman, bikos long pasin we i soim tru mak bi- wok long traim long mekap 12/12/2011, ol i tok oraitim kisim hap kaikai. Dispela long wan wan’, we ol long wanpela kain bilip na em i wanpela turangu stori long hamas yia ol i no dring senis long lo, na go moa strongpela bai kilim ol liklik, tingting bilong ol dok long tru, bikos mipela i stap hia wara, na nau ol i wok pin- long makim gen O’Neill long kisim ol samting bilong rot. na lukim ol politisen husat i isim paus i stap. ol yet. olsem PM. no bikpela bihainim pasin Noken lus tingting olsem I olsem: Ol i tok olsem ol i Mipela tok long O’Neill na tumbuna; ol i nogat pasin ol i bin tromoi K500 milian luksave long disisen bilong Hailans pasin bilong ol lain bilong em: Sapos yu tumbuna, nogat kalsa, na insait long 90 de tasol, bi- mipela tu em i gutpela piksa Suprim Kot, long no inap long stretim pablik nogat skul long laip na sin- hain long ol i kisim gavman. bilong wanpela sosaiti bi- 12/12/2011, tasol ol i go het piksa yupela i gat nau, em daun long PNG. long pipel husat i save pinis long sekim loa, na em yu westim taim na mani bi- Ol em ol arere man bilong Bihain, ol i givim mipela fri strong long taim sindaun i nau, ol i makim bek O’Neill long yu long baim pablik tude; ol lain husat i no save edukesen, bai mipela i ken bagarap. Ol i save pait, olsem PM. sapot. long mobeta sindaun long pasim ai na larim ol i mekim kukim haus, kilim man, na Dispela, em i pulap tru Ol pipel i no aipas olsem laip. long laik. sindaun i no save gutpela long planti askim. yu tingim long tingting bi- Dispela nau em i bikpela oltaim. Ol i save long mani tasol, hevi. Ol Papua Niugini man- Long wanpela sait, long yu. na wanem samting mani Yumi mas lukasve olsem meri, yumi mas was gut. Suprim Kot i tok O’Neill em Ol i ken luksave yu ken baim long wol tude. ol dispela lain bai givim Toksave i go pas pinis. i PM tru; na Kot i tok olsem wanem kain man. Ol i save tasol long pawa mipela mani long pasim Sir Michael em i tru tru PM. Yu nogat inap strong na na wei bilong yusim, long ol- maus, bai mipela i ken Pastaim, Suprim Kot i Nau mipela i harim olsem save. geta strong bilong en, bai pasim ai long wanem kain givim ruling long Dokta Allan Marat, em Atoni Yu laikim stap long pawa, em i bringim gutpela long pasin stil ol i mekim. 12/12/2011, olsem rausim Jeneral, i failim wanpela yu mas kwiktaim stretim man i holim. bilong Sir Michael long opis Spesol Referens na askim pablik piksa bilong yu. Ating Olsem na nau, PNG i Mipela askim ol Papua Ni- bilong praim minista, i no bi- Suprim Kot long opim bek i mobeta yu kamapim wan- bungim bikpela politiks na ugini manmeri. Plis, noken hainim lo; makim bilong olpela kes i bin go long pela Dipatmen bilong Pablik pawa pilai long kisim pablik aipas long wanem liklik fri Peter O’Neill olsem PM i no Suprim Kot, bai i gat riviu Rilesens, na salim wanpela long en. mani na long pilim pawa ol edukesen ol i givim long yu. bihainim lo; na Suprim Kot i mobeta klinpela piksa, we i bai holim taim ol i yusim dis- Yu mas skelim yu yet, ol tok moa olsem Sir Michael i mobeta long dispela doti pela mani long lukautim ol astingting na bilip bilong ol Mipela no inap tok sapos mas kisim bek wok bilong piksa yupela i wok long yet. olsem ol memba bilong nupela Kot Kes bai autim ol em olsem Praim Minista tru. soim i kam inap nau. Em i no samting bilong Papua Niugini komyuniti we Dispela i no kamap, bikos nupela samting o nogat. Na God na Satan. Mipela long ol i tok ol i stap insait long bai ol i mekim wanem O’Neill na ol lain bilong em i Laip em i samting tru i hia, mipela i gat ol Satan i en. sapos Suprim Kot i ripitim o wok blokim olgeta rot bilong stap baksait long piksa nat- wok pait long kisim mani. Sir Michael long kisim bek givim wankain oda olsem ing. Mipela wok lukim ol lain i Olsem, sapos ol i tok ol i pawa. em i givim long 12/12/2011? Laip i no bilong strongim nogat gutpela bel husat i Sepik, orait, askim ol long Ol bai pasim narapela loa biknem. wok yusim pawa ol i holim soim ol mak bilong pukpuk Olsem na mipela mas i rausim Suprim Kot disisen long baksait bilong ol. Laip, long as tru bilong en, long kisim pablik mani na askim nau: Husat em i tok na makim gen O’Neill olsem yusim long laik bilong ol yet. Mipela pret liklik olsem dis- em i samting i stap baksait tru, na husat i strong nat- PM namba tri taim? pela nupela pasin em bilong long biknem. ing? Olsem na nau, mipela i Ol liklik manmeri i mas mani na holim samting Long ol lain i stap nau, na Sore tru, i nogat isi bekim askim: Husat i wok long luksave olsem ol i nogat tasol, na wanem kain samt- ol lain i bin stap pastaim long dispela askim. daunim huk? Somare na wasman moa. Olsem na ing O’Neill gavman i ken long ol, em i samting bilong Sapos yumi stat wantaim lain bilong em, o O’Neill na wanem kain pablik toktok ol givim long sait bilong ples Suprim Kot disisen, mipela biknem, we i nogat kirap bi- ol boi bilong em? dispela politisen bilong tu- graun. bai tok olsem Sir Michael i long en. Em i samting bilong pela sait wantaim i mekim tok tru, na Peter O’Neill i kisim mani bilong pablik, na Na las tru bilong dispela na tok ol i sanap long Ol dispela em ol tru tru tes strong nating. yusim long laik. wik, ron i go antap long strongim tok tru, em i gia- yu ken mekim long sekim ol Tasol long de Suprim Kot i Em i samting bilong stilim Gavman Haus maunten man tasol. dispela lain. Sapos nogat, ol mekim disisen pablik mani tasol.

Sapos yu gat laik long ridim dispela kolum, nau yu ken salim tok amamas, komplen, o toksave long ol arapela hait wok i kam long Sabina long email: [email protected] heltedukesen Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P7 Ol liklik pikinini long Danagari Piksa gat pawa long pulim intres amamas long lukim ol kala James Kila i raitim daunbilo tasol long “Aiyo, em bata ya tasol ya i Kurumbukari we i lukim sanap i stap,” sampela i tok long poto bilong ol OL BUK, megesin na ol bikpela divelopa bilong nikel main i toktok i go kam long ol yet na lain bilong ol i kala piksa i save pulim ai na givim 15-pela haus-kapa i go amamas wantaim. stap long intres bilong ol planti liklik pikini- long ol papagraun. Planti long ol dispela sumatin ni na tu, ol bikmanmeri wan- Ol lain wokman meri bilong displei. Poto: Ramu NiCo Komyuniti Afes i save go long Kurumbukari taim. Praimeri skul, we i stap klostu James Kila Narapela samting tu em, taim Dipatmen i putim kamap sam- i gat displei o taim yu soim ol pela displei long ol poto na long Danagari viles. poto o piksa bilong ol grup we ol piksa ol i bin kisim pastaim long Dispela skul i save gat ol lain bilong ol yet i save long ol, ol wok divelopmen na tu ol ples sumatin bilong Kurumbukari ol bai amamas long go na lukim long Kurumbukari na eria long eria, ol viles arere long Ramu Danagari. Riva na tu sampela ol sumatin na mekim kain kain stori Tru tumas, dispela poto dis- nabaut. plei i pulim ai na intares bilong husat i save wokabaut long I no long taim i go pinis, wan- ol pikinini long go bung na lukim boda long sait long Jimi long pela seremoni i bin kamap long piksa bilong ol lain ol i save long Westen Hailans provins long go Danagari arere long Ramu Riva en. skul long hap. 12,674 Gret 10 sumatin i kisim spes WANTAIM samting olsem 12,674 sumatin long kantri i bin pinisim Gret 10 i kisim spes long go hetim skul bilong ol long Gret 11 long nomol edukesen sistem, moa long hap bai stap nating, taim sampela bai painim spes long ol vokesenel skul o topim ap ol mak bilong ol. Long las yia, 39,750 sumatin i bin sindaun long Gret 10 skul tes. Long dispela mak, 14,079 em ol i putim ol long makim ol long skruim skul i go, tasol 1,405 em ol i no kisim ol na ol i kisim 12,674 sumatin long Gret 11, Sekreteri bilong Edukesen, Dokta Musawe Sinebare, i tok. Dokta Sinebare i tok dispela 1,405 sumatin husat i no bin kisim spes long Gret 11 i kam long ol provins i bin wokim gut tru na long ol praivet skul long kantri. Em ol provins olsem Westen na Isten Hailans. “Ol bin mekim gut long 2011, tasol i nogat inap spes long kisim olgeta sumatin. “Planti sumatin long ol praivet skul i no bin kisim spes long wanem, ol papamama i no bin askim long trensfe i go long ol gavman skul,” Dokta Sinebare, i tok. Dokta Sinebare i tok long glasim ol mak bilong ol sumatin long Gret 10 long 2011 na 2010, ol sumatin long 2011 i bin wokim gut long olgeta sabjek glasim wantaim ol dispela long 2010. Dispela em bikos 2010 i bin namba wan yia ol bin statim nupela tes aninit long Autkam Beis Edukesen (OBE) na tes long plan- ti sabjek. Dokta Sinebare i tok tu olsem long 2011, liklik lain sumatin tasol long Gret 12 i bin kisim ol top mak long olgeta sabjek bikos ol bin wokim ol nupela tes aninit long OBE. Long ol narapela edukesen nius, Wantok i bin traim long kisim nius long skul sabsidi na wanem taim ol skul bai kisim, tok klia long ol skul fi na sapos i gat ol narapela fi olsem projek fi ol papamama bai peim, tasol ol bikman i no bin nap long givim aut infomesen. I gat ol ripot tu olsem sampela pikinini meri sumatin husat i bin pinisim Gret 12 long Notre Dame sekonderi skul bilong ol meri long Westen Hailans na i wokim gut, i no bin kisim spes long ol teseri institusen olsem ol yunivesiti. Ol ripot i tok asua i bin kamap long Mesamen Sevis Brens long no putim ol Aplaid Inglis mak bilong ol pikinini meri. Tok klia long opis bilong Sekreteri Sinebare i tok Gaidens opisa, Ben Malari, na Notre Dame skul prin- sipel, Sister Mary Vivette, i bin luksave long dispela na toksave long asua i go long dairekta bilong Mesamens Sevis Brens long seleksen wik. Dokta Sinebare i tok ol Mesamens lain i bin stretim asua hariap na ol i prinim ol nupela mak na tu, raitim wanpela pas i go long Opis bilong Haia Edukesen (OHE) long kisim ol meri sumatin long ol teseri insti- tusen. Wantok i bin laik kisim ol tok klia long OHE, tasol em no bin inap long kisim ol bikman husat i ken toktok long dispela samting. merinius Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P9 Ambaseda bilong Amerika sapotim 22 risev sia SAPOTIM wok long stap long en, tasol ol i “Taim ol lain i yusim Efeses dasip wok we ol meri olsem “I moabeta long Palamen bi- Tupela savelain na woklain strongim ol meri i wan- sapotim 22 risev sia bi- long agensim ol meri wantaim Mary, Mary Magdalen na Mary long PNG i luksave long ol billong IFES, Mohan Vasud- pela long ol bikpela long ol meri bil. ves “Ol meri i mas harim tok na Martha i mekim. meri na ol gutpela samting we eran na Terry Ann Rogers i go samting i mas kamap Ambaseda Taylor i tok bilong ol man bilong yupela,”ol “Em bilip bilong mi olsem ol ol i ken kontribiut long en, na pas long ranim dispela kos long wol we kantri em bin lukim ol toktok i abrusim ol tok bilong aposel memba bilong Palamen bai sapotim dispela 22 risev sia,” long Mosbi long tripela de, stat Amerika i laik lukim i agensim i bin kamap long Paul we em i agensim pasin abrusim ol kain toktok bilong Ambaseda Taylor, i tok. long aste. kamap. Amerika long stopim ol bilong daunium ol meri taim agensim ol meri na luiksave Long wankain taim, gavman Opis bilong Global Wimen Olsem na Ambaseda wok go het long sivil rait em i tok,”I nogat man o meri, long ol meri i laik kontribiut bilong Amerika i fandim wan- Isu na Stet Dipatmen bilong bilong Amerika, Teddy long hap, na olsem, em i bikos yupela i wanpela tasol long ol wok divelopmen bilong pela woksop bilong sapotim Amerika i givim US 670,000 Taylor, i autim tok ama- autim tingting bilong em long Krais Jisas.” kantri,” Ambaseda Taylor i tok. ol meri, long Mosbi long dis- long helpim ol meri PNG na mas long PNG long long dispela. “Ol i abrusim tu bikpela li- Em i tok sosaiti bai go het pela wik. Solomon Ailan i karimaut ol kamapim Bil we bai “Ol toktok sampela i dasip bilong 4-pela bikmeri na lukim ol gutpela wok Intanesenel Faundesen bi- wok bilong ol long strongim ol kamapim 22 risev sia bil mekim olsem man na meri lida long Buk Baibel kamap taim tupela man na long Ilektorel Sistem (IFES) i yangpela meri long ol rait bi- bai lukim ol meri i go long meri Palamen memba i olsem Sarah, Rebecca, Leah meri i putim han wantaim na go pas long woksop i wok long long ol, na tu, long edukesen Palamen olsem ol wok wantaim o ol meri i na Rachel na tu, ol bikpela li- wok. kamap nau long Mosbi. bilong ol. memba. holim bikpela wok bai “Mi bihainim Palamen kamapim pasin nogut na ol dibet o tromoim tok- namel long ol i go antap, tok i go na i kam wantaim na tu, bagarapim marit i bikpela intres na mi kirap no gutpela. nogut tu,” Ambaseda Tay- “Dispela kain totktok na lor i tok. tingting i mas noken Em i tok i moabeta long kamap long ol sosaiti we i PNG i promotim ol wok laik go hetim ol wok divel- long sapotim strong ol opmen. meri na risev sia i wan- “Mi no bilipim tu olsem pela long ol rot sampela man i yusim Buk Em i tok em i amamas Baibel na tok agensim ol stret long ol memba i no meri long stap daunbilo wari long pati o sait ol i long ol man.

PANGUNA: Taim bikpela Panguna Main i pas, ol as- ples i painim yet gol arere long Jaba Riva eria long Panguna, olsem dispela yangpela meri i mekim.Em i laik wasim ol gol em i painim taim Meri Wantok i bungim em.

Dame Carol bai pinis long politiks MERI i sponsaim 22 risev sia bil bilong ol meri na wanpela meri tasol long haus Palamen em Dame Carol Kidu bai pinis long politiks na dispela i min olsem em i no inap sanap long nesenel ileksen dispela yia. Dame Carol i stap olsem wanpela Palamen memba na em i mekim planti kontribusen long politiks, ol meri, yut na pikinini na ol famili na sosel isu insait long PNG. Insait long las 9-pela yia, em bin stap olsem Komyu- niti Divelopmen Minista na em i tanim ministri i go kamap gutpela na tu, apim level bilong em i go antap na bikpela moa. Long fan resing bilong Melanisen Alaiens we em i memba long en, Dame Carol i tok em bin amamas long wok wantaim pati we i gat visen na driman bilogn dis- pela kantri. Kain rot we pastaim Madang bisnis man, Se Peter Barter, na nau Dame Carol i wokim long lusim politiks long laik bilong ol i gutpela samting we ol PNG politisen i ken lukim na bihainim, wanpela bikman i bin kamap long bung i tok. P10 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 siosnius KSDF bungim ol Kristen manmeri long Kurumbukari Emti dram i save James Kila i raitim mekim bikpela krai! TAIM bilong nesenel ileksen i kamap klostu OL KRISTEN bilip manmeri long Ku- nau. Planti manmeri i wari long putim nem bi- rumbukari we bikpela nikel na kobalt long ol i go long komon rol, bai ol i gat rait long maining projek i stap long en i votim memba bilong ol. Sapos nogat nem, yu kamapim wanpela ambrela ogenais- bai no inap vot. Olgeta de i gat toksave long TV esen long lukautim na was gut long long helpim manmeri bai ol i redi na yusim gut- intres bilong ol we bai i ken promo- pela tingting na save long taim bilong ilekssen. tim gutpela Kristen pasin na sindaun Wanpela tok long tokples bilong Bahasa In- namel long ol pipel insait long donesia em; “Tong kosong, nyaring bunyinya” – komyuniti. Ol i kolim dispela ogenaisesen bilong i min olsem, emti dram i kamapim bikpela ol Kurumbukari Spirituel Divelopmen krai/nois. Em i wanpela gutpela tok bilong Faundesen (KSDF). helpim yumi long skelim na glasim gut manmeri Dispela Kristen ogenaisesen KSDF i husat bai wokim kampen o toktok long wanpela karamapim 21-pela Kristen sios husat i samting. stap long Kurumbukari eria na i promo- Sampela mun i go pinis, mi bin raitim stori tim pasin bilong wok bung wantaim te- long manmeri i save spak. Taim ol i spak, ol i limautim tok bilong God tu long holim gat planti save na toktok planti. Tasol taim alka- strong na promotim Kristen pasin insait hol i no bosim tingting bilong ol moa, ol i bai sin- long komyuniti long Kurumbukari. daun olsem kakaruk i wet long taim bilong ren. Pasto bilong Soul Havest Ministri, Long Fonde las wik, mi bin tokoktok long Pasto Micheal Yori, husat i go pas long wanpela meri husat i wok wantaim Karitas tim i kirapim KSDF i tok dispela ogenais- esen bilong ol i laik stap insait long spir- bilong Asdaiosis bilong Pot Mosbi. Dispela tim Ol Kristen manmeri husat i stap wantaim KSDF i prea na lotu long Ainagri long veli daunbilo itual divelopmen bilong ol manmeri na i mekim ol wok redi awenes progrem bilong ol yuts insait long dispela taim we wok long Kurumbukari. kampen bilong nesenel ileksen. Mi askim em: “ Wanem samting yupela i maining i kamap long eria bilong ol. i stap long Enekuai na narapela i stap long ples Ainagri. Em i tok taim wok maining i kamap redim long dispela awenes progrem”. long Ainangri. Dispela kruseid i pulim planti Kristen long eria bilong ol, planti nupela divel- Em i tok, ol i redim skul bilong helpim man- Ol dispela Kristen Sios i gat ol ples bi- manmeri long bung na mekim lotu na opmen na laipstail bilong ol pipel tu bai meri long yusim gutpela tingting na save bilong long mekim lotu na liptimapim nem bilong prea na singsing na serim tok bilong i senis. Tasol bikpela samting tru em ol long taim bilong ileksen, bai ol i ken makim Go long Danagari, Banu, Anangri, Papa God. Kristen bilip bilong ol pipel i mas strong gutpela lida olsem bilong memba bilong ol. Karani, Mondis, Dabravu, Dengekevei, Ramu NiCo Komyuniti Afes Dipatmen long wokabaut bilong ol. Narapela skul em i bilong helpim manmeri bai Nakainum, Kinimati, Enekuai, Miai, long KBK i bin helpim long sampela Ol lain Kristen sios we i kam aninit nogat trabel long fosim ol man long taim bilong long KSDF em Soul Harvest, Katolik Gaizai na Butua kemp. kaikai long ol lain long dispela kruseid. ileksen. Givim fridom long ol manmeri long Sios, SDA Sios, Foa Skwea, Oneness Long mun Disemba, 2011 taim PNG i Planti ol Kristen bilip manmeri na ol yut Pentekos, ALC Sios, Luteran Riniuwal, wok long redim long selebretim Krismas, i bin bung long preisim nem bilong Jisas makim husat man o meri i gutpela lida long ELC-PNG,CLC sios, Sabath Oneness, ol lain Kristen manmeri bilong KSDF i na gutpela Kristen pasin namel long ol tingting bilong em. Wan wan i gat fridom bilong Nazarin na tupela ACE school, wanpela kamapim wanpela kruseid o Kristen bung yet. em long makim husat em i laik long makim. Em i tru! Dispela kain awenes i bin kamap planti taim long taim bilong ileksen. Planti man- meri i bin harim. Sampela i bin bihainim. Sam- pela i harim long yau tasol. Ol Karinj perisina i wokabaut Long tingting bilong mi, olgeta lida manmeri i bin makim, i gutpela. I nogat wanpela man i tokaut long taim bilong kampen, olsem em i no wantaim Santu Maria stetyu gutpela lida. Planti manmeri i bin yusim rait bi- long ol long makim gutpela lida. Pater Pais Hal i raitim kaunim rosari stat long Ol i amamas moa yet peris blong ol. Long bena Tasol, dispela lida yumi makim bai go insait katitrel i go olsem long bikos em i nambawan o laplap bilong ol, ol i long wanpela sistem bilong gavman. Sampela MOA long 4,500 bilong Karinj Pa- Mendi Taun na i go olgeta taim ol i karim bikpela raitim olsem: "SANTU storel Eria o Peris long Mendi, long peris (Karinj) bilong statyu bilong Santu Maria MARIA,MAMABILONG taim sistem bilong gavman i gutpela tru, olsem Sauten Hailans, i bin wokabaut ol. na wokabaut i go long BEL ISI." na lida man i stap gut olgeta taim. Sapos sis- wantaim Stetyu bilong Santu tem bilong gavman i no gutpela, em i bai Maria long dispela wik. paulim gutpela lida yumi bin makim long en, Ol i bin kam long Katitrel blong bikos em i stap pas pinis wantaim sistem. Sis- Mendi Daiosis long moning na tem i paulim em. lusim pastoral eria bilong ol long Mi bin harim sampela manmeri i mekim ol 5 kilok moning, na kam kamap kain tok olsem; “Lida/memba yumi makim em i long daiosis long 7 kilok. Long 8 gutpela man o gutpela lida. Tasol taim ol i winim kilok, ol i gat Misa lotu wantaim ileksen na go kamap long haus tambaran peris pris bilong ol. (Palamen haus) long Mosbi, spirit bilong tam- Bihain long Misa lotu, ol i karim baran i paulim ol. Stetyu blong Santu Maria na wok- Sampela lida i save bikmaus na toktok planti abaut i go raunim Mendi Taun. Bi- long taim bilong kampen na wokim planti hain long raunim Mendi Taun, ol i bikpela nois olsem emti dram. Taim bilong kam- wokabaut i go bek long peris. pen, ol i no save pasim glas bilong kar na tok Wanpela gutpela samting long gutpela de long olgeta manmeri long rot. Bihain dispela wokabaut em, planti bi- long winim ileksen, em bai no nap mekim long ol katekis wantaim ol man na bikpela nois, draivim dak glas kar na i no tok ol yangpela manmeri i bin karim gutpela de moa long ol manmeri em i bungim Stetyu blong Santu Maria. Ol i no long rot. Em bai stap long Mosbi tasol, na i no pret o sem samting long karim go lukim manmeri long ples we i bin makim em. stetyu blong Santu Maria na wok- Olsem na tingim gut dispela tok. Taim yu abaut long pablik i go long peris paitim wanpela emti dram, yu bai kamapim bilong ol. bikpela pairap o nois tru. Yusim save na tingt- Taim ol i wokabaut long Mandi WOKABAUT WANTAIM MAMA: OL Katekis bilong Karinj peris long Mendi i karim stetyu bilong Mama Taun i go long peris bilong, ol i ing gut long skelim na glasim toktok bilong Maria. Poto: Pater Pius Hal manmeri o lida bilong yumi. komentri Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P13

Blary@#%!! Yupela ol man i ting yupela i ken ranim dispela kantri, KOMENTRI ah??! Kam na kukim kaikai bilong Husat i holim ki yupela yet!! Kilia long dispela bilong sef? haus!!! TAIM yumi ting olsem kirap bilong palamen long laspela Ol man i no taim bipo em i pas long go long ileksen, long wik i go pinis, oraitim bil bilong yumi harim Namah i singaut strong tru long O’Neill i mas ol meri na em risain. kros! Tasol dispela liklik kros na krai bilong em, i nogat moa. O’Neill yet i tok olsem wanem kain hevi Namah i gat, bai ol i ‘stretim’ namel long ol yet, olsem ol lida. Ating i mas i gat planti bikpela botol i stap nau long pu- lamap wara bihain long tupela i stretim liklik kros bilong ol. Yu mekim Tasol tupela i kros long wanem tru? wanem na mama Namba wan samting i klia, em Namah i pilim olsem em kros?! i mas opim maus na toktok. Na watpo na em i mekim olsem. I luk olsem em i mekim dispela long soim O’Neill olsem em tu i ken autim ol hait pasin. Tasol hamas hait pasin bilong dispela gavman i kamap ples klia pinis? Nau, i gat planti askim tru i sut long ron bilong Falcon jet balus bihainim tok orait bilong Namah. Olsem wanem long ol dispela toktok i kamap olsem Fal- Jada 012 con jet i bin karim wanpela biknem stilman bilong Indone- sia. Yumi mas opim maus na askim. Em wanpela we tasol, bai yumi painimaut. Narapela we, em bai yumi lukim bikman yet i soim yumi long ol man i giaman na yusim nem bilong pipel long suvim han i go long mani bilong kantri. Namel long dispela palamen kibung nau, bikpela askim em, husat i holim ki bilong sef? Ol lain bilong O’Neill i save olsem taim Gavana Jeneral Ol meri inap long i sainim ol ritpepa bilong tok orait long kirap bilong nesenel ileksen 2012, bai olgeta lida, maski yu minista nau, o yu nupela man i sanap resis, i kamap wankain. Em nau, bai dispela ki bilong sef, bai kamap king tru. Bikos man husat i gat inap mani (maski em i kisim long gutpela, o nogut rot), bai yusim long stretim rot bilong em i kam bek long haus palamen. bagarapimAPOS ol memba bi- mare inap vot go long palamen dispela lo. Taim olgeta meri Bikpela askim yumi noken lusim, em, Falcon jet balus i long palamen i no long dispela wik long votim long ples i kisim klia save plai long oda bilong husat tru? Kago em i karim, em i bi- kamapim dispela kamap dispela lo bilong long dispela nau bai ol long husat tru? nupela lo bilong givim 22 givim 22 sia long ol meri. open memba bai kisim taim Wanpela samting emi klia moa. S Sapos i tru olsem falcon jet i bin karim dispela biknem sia bilong palamen long ol Tingim tasol. Sapos dis- long ol grasrut mama bi- stilman Indonesia, man i givim oda long dispela balus i ron meri, tru tumas planti bi- pela lo i no kamap, bai ol- long ples. ol meri stret. Em i olsem i go na kisim em i kam bek, em i holim ki bilong sef. long ol bai kisim taim long geta mama na ol meri insait Narapela tu, sapos ol wanwan meri bai winim sit Olsem na yumi harim ol bel pairap i kamap bikpela. nesenel ileksen. long Papua Niugini bai meri belhat na pasim tok, ol long provins bilong ol na go Olgeta lida bilong ol meri holim bikpela straik tru inap mekim blok vot long ol long palamen wantaim ol insait long ol provins i sam- agensim olgeta dispela meri kendidet tasol long man husat i win long open bai pinis long dispela nu- memba bilong palamen winim ileksen bikos ol man sia na rijinal sia. pela lo i mas kamap bai ol tude. Nogut ol no inap vot i lukdaun long ol pinis. Bikpela hevi i stap yet we meri ken gat 22 sia long long Julai nesenel ileksen Em narapela rot i stap ol lain bilong Somare mas haus palamen we ol tu ken bikos ol gat dispela kros. long ol meri ken winim ilek- go long palamen long givim toktok na mekim disisen Ol meri inap pasim tok sen isi tru taim olgeta meri i vot bilong ol long mekim long ron bilong Papua Ni- long noken vot long taim bi- pasim vot bilong ol long kamap dispela lo. Sapos ol ugini. long nesenel ileksen bikos votim meri tasol. no go bai namba i sot yet Tasol i luk olsem pala- ol man i no luksave long ol Dispela em bikpela samt- na dispela lo i no inap men i bruk long tupela hap long givim ol dispela rait bi- ing nau olgeta memba bi- kamap. pinis we grup bilong Gren long kamap memba long long palamen nau mas Long las yia klostu long Sief Sir Michael Somare i palamen. tingting gut long mekim mun Novemba taim pala- no laik go long palamen ki- Tru tumas olgeta dispela sapos ol laik winim sapot men bin sindaun, tupela bung. Ol lain bilong Peter memba nau long palamen na vot bilong ol long taim lain long sait bilong So- O’Niell na Belden Namah i bai kamap bikpela birua tru bilong nesenel ileksen. mare bin go long palamen wok long ranim ol bung bilong olgeta meri long Nau ol meri ken tok stret long votim dispela lo bilong long palamen i stap. PNG we ol inap bungim na klia olsem, yu no givim, ol meri. Em memba bilong Dispela 22 risev sia bi- bikpela salens tru long yu no inap kisim. Em kain Mosbi Saut Dem Carol long ol meri mas kisim grisim ol meri long votim ol toktok bilong ileksen ya. Kidu na memba bilong samting olsem 75 vot long kam bek long taim bilong Wet na bai yumi lukim. Kabwum Bob Dadae. mekim em i kamap lo. Taim nesenel ilesken. Tasol yumi ken kisim sam- Published at Em sampela kain piksa Portion 445, Kanage Street, em i kamap lo, orait ol meri Olgeta lain bai go pas em pela tingting long dispela olsem nogut sampela moa Six Mile NCD bai sanap long ileksen long ol rijinal memba o ol ga- kain salens na hevi we inap memba long sait bilong So- dispela yia long sia bilong vana bilong ol no sapotim kamap long mun Julai. abcpasifik Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P15

Kampani i Gavana i tok kantri, Ilektoral Komisin i ‘flood’, sampela i save Em i sakim ol toktok Ovasis gat pawa long oraitim ol stap long lukautim haus olsem em i bin lusim bot tok kepten i ileksen i no rits oa bilong surukim taim bilong ol, we ol i save pastaim long sampela sumatin i no mekim planti ken kamap bilong ileksen i go long bungim ol kain kain sik long 4-tausen pasindia. moa kam narapela taim. long ol kain kain sik hai- Dispela tokaut i kamap rong WANPELA gavana long bilong Papua Niugini i tok wara i save bringim. 48 awa bihain long pasin- KAMPANI i bosim dispela Ilektoral Komisen bilong Kwinslen MP, Warren dia sip i bin bamim wan- pasindia sip em i kapsait Torres Stet kantri i mas senisim ilek- Entch i tok ol i bin putim pela bikpela ston na kap- NAMBA bilong ol ovasis long solwara long solwara sen bilong dispela yia i go pipel i dispela ol ‘si-wol’ 50 yia i sait long wes kos bilong sumatin i go skul long na nambis long Ital ii tok neks yia. go pnis, na 5 o 4-pela yia Itali. Australia insait long dis- kepten bilong sip i bin krosim Gavana bilong Morobe pinis, ol i putim nupela. Ol i painim narapela pela tupela yia i kam go mekim planti asua. provins, Luther Wenge, i Gavman Tasol i kam inap nau, ol tupela bodi long sip, na ol pinis, i go daun. Wanpela tok lukaut GAVMAN bilong mekim bikpela askim i go i no mekim wanpela samt- i wok long painim nara- Ol i putim dispela long ol bilong kampani tu i tok ol i Australia i bungim pinis long Komisen long ing yet, na dispela MP i pela 15 pipel. trabel ol ovasis sumatin i no bin bihainim ol ‘imejen- planti toktok kros long i no surukim jeneral ileksen i tok, sik i ken kamap. Tasol namel long dis- save bungim, wantaim tu, si prosidia’ – em ol rul givim mani long stretim go long 2013. pela, i gat sampela gut pundaun bilong sampela bilong ol kain taim olsem. ‘si-wol’ raun long noten Em i tok i gat planti hevi nius, we ol reskiu lain i kolis, na strong bilong Ol i tokaut pinis olsem hap bilong Torres Stret Sip kepten i tumas long wok politiks painim tupela marit bilong Australia dola. 5-pela pipel i dai, na ailan. long kantri, na tu, tok em i no Saut Korea insait long Claire Field bilong samting olsem 15-pela, ol Dispela tok bihainim Palamen i nogat taim nau rum bilong ol na wanpela Australian Council for i wok long painim yet planti hevi ol i save brukim lo long mekim ‘namba tu na kru memba, husat i gat Private Education and bihain long sip – Kosta KEPTEN bilong pasin- bungim oltaim long kirap Training, i tok ol yunivesiti, namba tri riding’ long bil dia sip, Costa Concordia, bikpela bagarap long lek Concordia – i bamim wan- bilong haiwara. bilong senisim ol Rijenal bilong em. ol koles, na TAFE, i painim pela traipela ston long i tok dispela bik ston we Planti pipel long hap i bikpela hevi tru long Sia. sip i bamim i no bin stap Ol wok i go het long wes kos bilong Itali, na save lusim haus bilong ol Mista Wenge i tok aninit painim ol arapela pipel bringim ol ovasis sumatin bihain, em i kapsait. long ol ‘maritaim sat’ o long dispela taim bilong ol long stadi long Australia. long Ogenik Lo bilong ron bilong ol sip. long sip.

South Korean olsem bom em birua bilong Britain i givim Oil tenka i go em, we Not Korea i sut long woning long insait long sol- en. Iran nuklia wara progrem Paia i bin kamap long WANPELA Saut Korea oil BRITEN Foren Sekreteri sip i bin go insait long sol- balus i go long William Hague i givim woning wara. Sydney bai nuklia progrem bilong Iran Em i go daun bihain long i inap statim pasin long wan bin gat pairap insait long en, WANPELA balus bilong wan kantri long hap bilong na kamapim dai bilong tripela Japan Airlines em i wok ron i Midel Is i laikim ol strongpela boskru antap long en, nara- go long Sidni, siti bilong samting bilong pait. pela etpela i wok long lus yet. Australia, wantaim tu handret Long wanpela toktok wan- Wanpela Korea kost gad sikspela ten pasindia long en. taim Britain Sunday mausman i tok tupela long Em i bin tanim na ron i go Telegraph niuspepa, Mista pipel i bin dai, em ol sitisen bek long Narita ples-balus bilong Burma na wanpela Hague i bin askim Iran gav- bihain long sia bilong wanpela Saut Korea. man long stap insait long tok- pasindia i bin paia. Em i tok ol i bin go halivim tok wantaim ol narapela Wanpela kebin atenden o faivpela long ol boskru. kantri, na sapos nogat, em boskru i bin tok, wanpela liklik Dispela mausman i tok em i bai kisim ol bikpela mekim- paia i bin kamap long wan- bin gat wanpela-ten-sikspela save stret. pela sia long bisnis klas eria boskru antap long dispela sip, Em i tok ol i mas toktok bilong dispela Boeing 777 wanpela-ten-wan ol Korea na long dispela isiu bikos Iran i bihain long em i bin kirap faivpela bilong Burma. bihainim nau rot em i no gut- Dispela birua i bin kamap lusim ples balus, na paia i pela long olgeta kantri bilong long Incheon, em wanpela kirap. hap bilong Midel Is wantaim pot siti i go long Wes rijen Kampani i tok ol i bin nuklia. bilong Saut Korea. painim wanpela sigaret laita Ol gavman long Yurop i Dispela sip i bin wok long long sia, tasol Japan Airlines i wok long go kamap klostu go long Saut i go long no yet painimaut em i bin long kamapim agrimen long Daesan, em narapela pot bilong husat ol pasindia tru long wes kos bihain long kamapim tambu long oil long balus. rausim piul kago bilong en. bilong Iran, em mining olsem Nogat wanpela long ol Ol atoriti i wok long mekim ol i givim sikpspela mun i go wok painimaut long wanem pasindia na kru i bin kisim long kampani long stopim ol as long pairap i kamap long bagarap. kontrak bilong ol wantaim sip, tasol em i tok i no luk gavman bilong Iran. P18 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host:Angra Kennedy 2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm –Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELAKAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DAROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWESAUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik Ren mekim skul holide kam gut tru 9PM Stesen Pas TUNDE - Moning - Nait Nicky Bernard i raitim taim bilong holide stret, tingim. mekim samting olgeta bai long ol na go hait long wan- 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes na dispela mekim ol Planti ol bikpela laik bihainim long ama- pela kona, taim ol lukim 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op LONGPELA skul dispela skul pikinini bin pikinini ol gat wilwil, masim ol yet. I no ren tasol wanpela pilai bilong kam ol 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat holide bilong ol amamas stret long taim ren pundaun wan- save pulim pilai na ama- bai spit kam aut na poretim 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun sumatin i pulim ol longpela ol save pinis pela bai kam aut na ron mas, i gat ol narapela liklik ol wantaim dispela giaman 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS long kainkain pilai, skul wantaim hot san long rot na singaut na pilai ol save mekim tu long pes. 8.40PM Helt Riplei 8.55PM Musik sampela i amamas bilong Mosbi. olgeta bai kam wantaim taim i gat san. Dispela pilai i pulim planti 9PM Stesen Pas long wanwan liklik Taim ren pundaun, ol- em na pulim lain wan- Sampela ol baim ol gia- ol liklik mangi stret long TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu ples bilong ol. geta pikinini save ron taim ol wilwil bilong ol. man pes bilong man ol Mosbi siti, na dispela ol gi- 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas Long bikpela siti bi- kam autsait long haus Dispela ol liklik pilai mekim long raba, ol save aman pes long ol man i 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu long yumi long Pot bilong ol na waswas na save stap long olgeta putim long haitim pes bi- save salim long rot i pinis. 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas Mosbi, ren bin stat long mekim liklik pilai ol ken hap, sapos wanpela 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat KAINKAIN PANI PES: Hia ol mangi Rainbow soim ol pani pes ol i salim long Rainbow 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) maket. Poto: Nicky Bernard 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

EMTV Television Guide FONDE, JANUERI 19, 2012 9.00PM G ACURRENTAFFAIR 5.55PM CRIMESTOPPERS 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 10.00AM G SUNDAY FOOTY SHOW 5.00AM G JOYCEMEYER 9.30PM G DIGICELSTARS2ENCORE 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 6.30PM PG AUSTRALIA’S FUNNIEST 11.00PM G 5.30AM G TODAY 10.30PM M 7.00PM G IN MORESBY TONIGHT HOMEVIDEOSHOW 1.00PM G 11.00AM AUSTRALIANETWORK 7.30PM G RUGBYWORLDCUP 7.27PM EMTVTOKSAVE 3.00PM G MOBIL1THEGRID 12.30PM G EMTV MIDDAY NEWS 11.00PM AUSTRALIANETWORK 9.30PM G CURRENTAFFAIR 7.30PM G INMORESBYTONIGHT Mobil 1 The Grid offers exclusive, in- 1.00PM AUSTRALIANETWORK 10.00PM G 8.00PM G RAITMUSIK depth features, personality profiles FRAIDE, JANUERI 20, 2012 11.45PM G ACURRENTAFFAIR 9.00PM PG ELITEMUSICZONE and the latest news from leading mo- 2.59PM STATION OPEN 00.15AM G NATIONAL EMTV NEWS 9.30PM G SUPERLEAGUE torsports circuits around the globe. KIDS KONA 5.00AM G JOYCEMEYER REPLAY 4.00PM G 3.00PM HI-5 5.30AM G TODAY 12.20PM AUSTRALIANETWORK 6.00PM G NATIONALEMTVNEWS 3.30PM PYRAMID 11.00AM AUSTRALIANETWORK 11.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G DIGICELSTARS 4.00PM THESHAK 12.30PM G EMTV MIDDAY NEWS SARERE, JANUERI 21, 2012 REPLAY 7.30PM G 60MINUTES 4.30PM KITCHENWHIZ 1.00PM AUSTRALIANETWORK 12.00AM AUSTRALIANNETWORK 8.30PM M SUNDAYNIGHTMOVIE: 4.57PM EMTVTOKSAVE 2.59PM STATION OPEN 12.27PM STATIONOPEN TBA 5.00PM G 3.00PM HI-5 12.30PM G SANDE, JANUERI 22, 2012 10.30PM G HILLSONG 3.30PM PYRAMID 2.30PM G MOBIL1THEGRID 11.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 4.00PM THESHAK 3.00PM G 6.30AM G ITISWRITTEN REPLAY 7.00PM G SPORTSSCENE 4.30PM KITCHENWHIZ 7.00AM G HILLSONG 11.30PM AUSTRALIANETWORK 7.27PM EMTVTOKSAVE 4.57PM EMTVTOKSAVE 5.00PM G RUGBYWORLDCUP 7.30AM G 7.30PM G RAITMUSIK 5.00PM G DAY 18 HIGHLIGHTS 8.00AM AUSTRALIANETWORK MANDE, JANUERI 23, 2012 8.30PM PG ELITEMUSICZONE 5.30PM G 9.00AM G komik Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P19 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong na lukluk, wanem samting bai long baksait i pas na pipia bi- las wik TOKWIN Sudoku kamap... long buai na doti wara i smel Sief go long pala- i pulap tru na ol buai lain sin- men... Godens bagarap daun antap na salim buai i Aste long palamen i sin- tru... stap. Sapos yu lukim bai sik daun, Sief i wokabaut i go Taim ol i pasim buai maket olgeta. Kain sik olsem kolera insait wantaim ol memba long Godens maket, olgeta na taifoid i save kamap long bilong em na askim spika buai lain go salim buai long ol dispela kain ples. Ansa long givim wanpela sia bi- Hausing Komisin flet long NCDC mas lukluk long dis- bilong long em. Wantu bikpela las wik fran bilong bas stop. Tokwin pela, bikos sapos bikpela sik Pasol kros kamap ne tokwin i i raun i go long hap na klostu i kamap long Mosbi, em as harim olsem sampela traut long lukim dispela hap bilong dispela ples tasol. memba klostu ol i blok long we ol buai lain salim buai. hap. Spika i ajenim palamen Liklik strit rot i save go Tokwin Tasol... long tude 10kilok. Yumi wet antap long ol arapela flet

EMTV Television Guide 5.00AM G JOYCEMEYER 5.00PM G 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 9.00PM M 3.00PM G MAGICALTALES Religious Program 5.55PM G CRIMESTOPPERS 12.30PM EMTVMIDDAYNEWS 11.30PM G EMTVNEWSREPLAY 3.30PM G HI-5 5.30AM G TODAY 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST 12.30PM AUSTRALIANETWORK 4.00PM G THEPYRAMID DEPARTMENT OF EDUCATION 7.57PM EMTV TOK SAVE CONTINUES…. 4.30PM G THESHAK CLASSROOM BROADCAST 7.30PM G 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS TRINDE, JANUERI 25, 2012 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 9.30PM G 1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE 5.00AM G JOYCEMEYER 5.00PM G 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 10.30PM G NATIONAL EMTV NEWS 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME Religious Program 5.55PM G CRIMESTOPPERS 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS REPLAY 12.00PM EMTV MIDDAY NEWS 5.30AM G TODAY 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 11.30PM G MOBIL1THEGRID 3.00PM G MAGICALTALES DEPARTMENT OF EDUCATION 7.00PM PG THEWORLDAROUNDUS 12.30PM EMTV MIDDAY NEWS 12.30PM AUSTRALIANETWORK 3.30PM G HI-5 CLASSROOM BROADCAST TBA 7.57PM EMTV TOK SAVE DEPT OF EDUCATION CLASSROOM 4.00PM G THEPYRAMID 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 8.00PM PG BROADCAST CONTINUES…. TUNDE , JANUERI 24, 2012 4.30PM G THESHAK 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS 9.00PM PG WEDNESDAY NIGHT 1.50–2.30PM GRADE6SCIENCE 5.00AM G JOYCEMEYER 5.30PM G MILLIONAIRE 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE MOVIE: TBA 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME Religious program HOT SEAT 12.30PM EMTV MIDDAY NEWS 11.45PM G NATIONAL EMTV NEWS STATION OPEN 5.30AM G TODAY 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST REPLAY KIDS KONA DEPARTMENT OF EDUCATION 7.00PM G HAUS&HOME CONTINUES…. 1.00AM AUSTRALIANETWORK 3.00PM G MAGICALTALES CLASSROOM BROADCAST 7.57PM EMTVTOKSAVE 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS 3.30PM G HI-5 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 8.00PM G KINGALMINISTRIES 1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE 4.00PM G THEPYRAMID 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 8.30PM PG THEFARMERWANTSA 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME Ol Progrem na Kilok i 4.30PM G THESHAK 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS WIFE(SERIESPREMIERE) 12.00PM EMTV MIDDAY NEWS ken senis oltaim... P20 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 penprenkanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik

Tripela pans San na mun Kanage em bilong Kaiti Yango long La- Kanage wantaim poroman bilong em iagam, Enga provins. Kanage i gat wan- Orike pilai snuka long haus bilong Kan- pela poroman, Wakop. Tupela i poro age. Sampela meri Kerema go long NEM: Kisip Kembo longpela taim tru. Ol i stap go na tu- haus bilong Kanage long kisim wara pela wantaim maritim tupela meri long long paip wara bilong Kanage long KRISMAS: 19 (man) ples. I no longtaim na meri bilong wanem ol nogat wara long hap bilong ADRES: ST. John De Baptist Primary School, Wakop karim wanpela pikinini man na wantaim ol long Rabaul taun. Ol kisim ol. Orike lukim ol meri Kerema wok- P.O. Box 220, Kerema Gulf Provins bihain wanpela pikinini meri. Kanage moto kam long ples Vunavulile na go abaut go arere long haus na em giaman SAVE LAIKIM: Pilai spots, watsim muvi, go lukim dispela na em tingting planti, sanap long rot wetim kar stap. Wan- na tokim Kanage, “Aiyo, perendo! ‘Long wanem na meri bilong brata bi- pela waitman draiv kam na ol stopim Bikpela kus stret pas long trausis bi- Lotu, ridim buk na mekim pani long mi karim tupela pikinini hariap tru em. Waitman askim ol, “Where are long yu ya!” Kanage paul olgeta na na meri bilong mi nogat?’ Em nau Kan- guys going?” Narapela yangpela mangi hariap tru rausim trausis bilong em. Ol NEM: Isaiah Bonga age go long lukim Wakop na tokim em, tokim em ol laik go long Rabaul taun. meri Kerema lukim Kanage sanap as KRISMAS: 28 (man) “Mi bai rausim meri bilong mi. Meri bi- Kwan, waitman tokim ol long kalap. nating na wanpela bilong ol tok, “Aiyo, Yangpela mangi tokim ol biklain long ADRES: P. O. Box 407, Popondetta, Oro long yu karim tupela pikinini na meri san tasol bikpela mun kam aut.” Kan- bilong mi i no inap karim pikinini bilong kalap na em yet bai sindaun long fran age harim olsem na bekim, “Sapos mun Provins mi.” Wakop tokim em, “Yu save long wanem em save long Tok Inglis. i sain long ai bilong yu, yu bai tingting SAVE LAIKIM: Pilai Voli bol, Tas ragbi, pilai wanem? Mi bin givim dapol pans long Tasol nogat. Kanage tokim em long sin- na pilim olsem yu stap long mun ya.” gita, lukluk TV( NRL), raitim pas, mekim na go meri bilong mi na em karim tupela daun wantaim ol lapun long baksait. Meri ya harim bekim bilong Kanage na Lotu pikinini bilong mi hariap tru. Sapos mi Kanage kalap long fran na ol ron go. Ol em tok, “Ating mun ya i mas i gat bin givim tripela pans, em bai karim ron go abrusim Vuvu na ren pundaun. strongpela lait bilong paulim tingting tripela pikinini.” Kanage tokim poro bi- Waitman ya tokim Kanage, “Please, bilong man gen ya.” NEM: Rian Monghongho Alphonse long em, “Mi laik givim tripela pans wind up your window.” Kanage kirap KRISMAS: 18 (man) long meri bilong mi long karim tripela singaut go long ol lain long baksait, “Ol Wopa Mote ADRES: Aniep Village, C/- ST. Mary’s, P.O. pikinini. Bai mi givim tripela pans olsem lain, waitman tok olsem holim strong!” Mosbi Ol ron go long kona bilong Nonga Haus Box 125, Leitre, Vanimo, Sandaun Provins wanem?” Poro bilong em isi tasol tokim em, “Yu go long meri bilong yu na givim Sik na waitman ya askim Kanage gen, SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, voli- long ol rot we mi bai tokim yu.” Wakop “Please, wind up your window.” Nogat. bol, basketbol, go Lotu na mekim pren tokim Kanage pinis na Kanage siksti go Kanage kirap singaut gen long ol lain long haus. Kanage go long meri bilong long baksait, “Aiya, yupela holim NEM: Annestine Funumari em na laik givim tripela pans na meri strong.” Ol ron go na waitman ya bel- Ol skwat! hat long wanem ren wasim insait bilong KRISMAS: bilong em bikmaus, “Husat tokim yu Salim ol gutpela Kanage 18 (meri) olsem?” Meri ya kisim wanpela hap kar. Em singaut long Kanage, “Wind up ADRES: Notre Dame Secondary School, P.O. palang na paitim Kanage. your window now!” Tasol nogat. Long- tok pilai i kam long: Box 164, MT Hagen, WHP long Kanage singaut long ol lapun long Kanage Tok Pilai baksait, “Waitman tok kalap go ausait SAVE LAIKIM: Ridim Baibel, singsing, harim Boni Pakamu P.O. Box 1982, Kaiti Yango nau tasol.” Kanage tasol mekim na ol- musik, pilai basketbol, netbol, mitim ol poro- geta lapun kalap na kisim bagarap long Boroko, NCD man na lukluk TV. Holim strong ol as bilong ol banana. Port Moresby. Kanage em bilong Watom ailan long Is NEM: Koron Amun Nu Briten provins. Wanpela taim, ol Mambu Email: [email protected] KRISMAS: 25 (man) bikman long ples askim Kanage long go Wantok Bilong Yu Yet ADRES: P.O. Box 3079, Lae,Morobe Provins SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai Kompyuta, ridim buk na mekim pren

NEM: Kaiya Yoan KRISMAS: (man) ADRES: C/- Bema Primary School, P.O.Box Boipren i bikhet longing strong long skul bilong mi. yu. Ating Dia Laiplain 37, Kerema Gulf Provins MI WANPELA sumatin meri i gat 19 dispela i kamap long mekim yu tingting SAVE LAIKIM: Pilai soka, mekim Jokes na krismas na wokim Gret 12 long long prensip bilong yu wantaim manki pilai volibol wantaim ol poroman Sekonderi skul. Mi gat boipren pinis ya. I moabeta yu lusim em na yu wok we mitupela i bin bung taim mipela i strong long stadi bilong yu. Sapos em wokim Gret 3. Bikos long skul, mi nau i laikim yu tru, em i ken helpim yu wet NEM: Ruben Yawa stap long narapela provins. inap yu pinisim skul, painim wok na bi- KRISMAS: 18 (man) Taim mi skul i stap long narapela hain long dispela, plenim marit bilong ADRES: Muli Primary School, P.O. Box 69, provins, kasen susa bilong mi i tokim yutupela. Mendi, SHP mi olsem em i raun wantaim boipren Yu luksave olsem taim yu gat bilong mi. Mi wari na sori nogut tru kasen susa bilong yu. boipren yu givim yu yet moa wok SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, bas- taim mi harim dispela nius. Taim mi go Yu wok long painim hat long lusim antap long ol stadi bilong yu? Ol taim ketbol, volibol, ragbi tas na mekim pren wan- long Krismas malolo, mi askim boipren em bikos olsem yu tok, em i namba we yu inap long yusim long mekim taim wanpela Lotu man o meri na em i tok dispela nius em i tru. Taim wan boipren bilong yu. Na yutupela i stadi bilong yu gut em yu yusim long em i toktok, em i lukluk stret long ai bi- bin tok promis long marit bihain long tingim na mekim ol samting i sut long long mi na em i tok mi olsem mi yutupela i pinisim skul. Yu pilim olsem boipren bilong yu. Tru tru, yu nogat NEM: Stanson Petiti namba wan lewa bilong em stret na wanem nau long dispela promis bihain wanpela samting i pasim yu wantaim KRISMAS: 20 (man) oltaim bai mi stap olsem gel bilong long man i wokim bikhet pasin long yu. dispela manki, tasol bikos yupela i bin ADRES:C-/ BSC ANZ Bank ( PNG) Ltd, P. O. em. Hau bai yu save olsem em bai em ino mekim promis, yu wok long yusim taim Box 1152, Port Moresby NCD Papua Niugini Long mi tu, em i namba wan boipren inap mekim obikhet pasin gen? Lukim na spes bilong yu long tingim em. SAVE LAIKIM: Pilai Gita, ridim Baible, mi gat na em tu i bin katim lewa bilong yu long ai na tokim yu olsem yu Mipela i strongim yu long serim ol mi. Na mitupela i bin promis olsem bai namba wan lewai mas noken mekim wari yu gat wantaim ol narapela gut- mekim fani na stori wantaim ol poroman mitupela i marit taim mipela i pinisim yu bilip olsem em i gat bikpela laik na pela pren o papamama na ol i ken skul. Kasen bilong mi i tokim mi long long wankain taim, em i no stretim helpim yu. Sapos yu memba bilong NEM: Joel Kenis Amaekam lusim boipren ya, tasol mi painim hat asua bilong em. Bai yu trastim em yet wanpela sios o lotu, i moabeta yu go KRISMAS: 29 (man) long lusim tingting long em, maski em gen? lukim Pasto long givim yu sampela Yu tok tu olsem em i namba wan ADRES: Huon Gulf, Lae 411, P.O. Box 164 Lae bin tok em bin raun wantaim kasen gutpela stiatok. susa bilong mi. boipren yu laikim tumas na em i Mi Pren bilong yu ,Morobe Provins Plis helpim mi. namba wan lewa bilong yu. Yu ting em Laiplain SAVE LAIKIM: Mekim fani, eksasais, pilai i wokim trupela toktok taim em i tok lilik, pilai ukulele, gita, singsing, skerim tok Undecided Lover em i gat laik long yu tasol lukim nara- wantaim narapela liklik, ritim baibel, komik, pela husat i kasen bilong yu? Sapos yu gat wari o hevi, rait i Dia Pren Pren, yu klia long wanem em trupela kam long dispela etres: Lifeline harim Radio Lait na Katolik FM, na painim wan- Tenkyu long serim wari bilong yu lav o laik pasin? Lav em maski wanem Counselling Services, P O Box pela meri long maritim na stap oltaim. wantaim mipela. Mipela i sori long samting, yu mas pas wantaim na 6047, BOROKO, National Capital ritim stori bilong yu na mipela i luk- mekim gut long narapela husat yu District, PNG. Yu ken ringim opis NEM: Anne Mary Yuwei save long no amamas bilong yu wan- pren wantaim. Lav i min olsem yu no long telepon namba 3260011 o tingim yu yet bikos yu tingim patna bi- KRISMAS: 21(meri) taim longpela taim boipren bilong yu. 3261680. O sapos yu stap long Pren, mipela i save kisim ol long yu moa yet long yu yet. Hia em NCD, kam na lukim mipela long ADRES: Pes Primary School, P.O. Box 36, wankain pas long planti meri wantaim tupela wod yu mas sekim na save opis bilong mipela long Waigani. Aitape, Sandaun Provins dispela kain wari. Mipela i luksave long mining bilong ol. Em long “Lust” Mipela i no inap putim trupela nem SAVE LAIKIM: Pilai soka, Volibol, mekim olsem bikos yutupela i poroman long- na “Infatuation”. bilong yu long niuspepa, tasol pani, go Lotu, harim musik na watsim TV. pela taim, em i no isi long luksave Ol papamama bilong yu i olsem mipela bai putim ol wari na hevi bi- olsem em i wok long lukim narapela wanem, ol i tok orait long yu i gat long yu. meri. Na i no narapela meri tasol boipren? Mipela i laikim yu mas tingt- Laiplain P26 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 ramunius

Ramu NiCo givim 2011 Envairomen Anual Ripot long DEC RAMU NiCo em wanpela long Surukim wok bilong 2010 i kam long Gavman. ol namba wan maining kam- long 2011 i lukim long namba wan As tingting bilong dispela aku- pani long stat bilong dispela kwata bilong 2011 wok i bin atik fres wara fauna sevei em mun tasol (Janueri 2012) i kamap long sait long rihabilitesin long kisim ol fis na ol narapela givim Envairomental Annual we ol lukim ol wokman i planim ol abus o enimal bilong wara na Ripot bilong 2011 i go long Di- gras na liklik diwai long ol eria we glasim ol gut sapos ol dispela fis patmen ov Envairomen na i stap ples klia bihain long divel- na enimol bilong wara i kaikai Konsevesen (DEC). opmen i kamap long Kurumbukari sampela ain o marasin we i kam Dispela ripot i tok klia long ol main eria. long wok maining. wok long sait bilong envairomen Ol wok lain bilong HSE i bin Narapela tu em long mekim olsem bungim ol rekot na wanem planim ol gras we i ken gro na stadi long ol graun na arere long ol wok ol i mekim long projek in- stopim graun long bruk. Dispela wara sapos marasin o samting sait long yia 2011. gras we i save holim strong graun we i kamaut long main i go na Sif Teknikol Dairekta bilong em ol i kolim ‘vetiver gras’ na wok bagarapim ol dispela samting. Ramu NiCo, Dokta James Wang i bin go het long planim dispela ol Gutpela nius em olsem dispela long stat bilong dispela mun tasol gras. Ripot i tokaut olsem i no bin wok stadi bilong dispela bikpela i givim dispela Envaironmental gat bikpela ol rihabilitesen wok i kampani bilong Australia Hydrobi- Annual Ripot bilong 2011 i go bin kamap long namba tri na foa ological Kampani i soim olsem long Deputi Seketeri bilong DEC, kwata bilong 2011. Ol i yusim dis- nogat bikpela hevi o bagarap i Michael Wau. pela taim long mekim ol wok kamap long ol fis na ol enimal we Ol wokman bilong HSE long Kurumbukari i planim diwai long stopim ol lus Dokta James Wang i tok olsem painimaut o sevei long painim aut i yusim wara Ramu na marasin graun we rein bai wasim i go daun long maunten. aninit long tok-orait bilong En- gut ol arapela rot long mekim na we i kamaut long main i no go vairomen Plen, Ramu NiCo mas stretim ples o rihabilitesen long ol daun na bagarap ples bilong ol. oltaim givim kwatali na anual ripot ples we wok i kamap na graun i i go long DEC. Kwatali ripot em stap nating long rot sait na ol bihain long olgeta tripela mun na maunten arere long rot. Wok long annual ripot em bihain long wan- stretim gen o rihabilitesen bilong pela yia. dispela ol samting bai kamap Em i tok tu long het tok bilong long 2012. ripot i go long Mista Wau olsem Ripot i tok tu olsem ol wara we sapos, DEC i laikim moa infome- ol wok lain bilong Ramu NiCo i sen o tok klia long dispela ripot kisim insait long taim bilong orait ol i ken askim em long go mekim dispela ripot em ol i salim toktok wantaim ol long mekim klia i go long wanpela leboratori long wanem ol samting i stap insait Australia we ol i kolim Australian long ripot. Laboratory Services long sekim Dispela Ramu NiCo Envairo- na glasim gut. Kwaliti kontrol ripot Ol saintis i katim mental Annual Ripot bilong 2011 bilong ALS i soim olsem i gat hevi bel bilong pis long i karamapim ol kontrol plen long ain i stap long wara em i daunbilo Ramu riva na taim graun i bruk bruk na wara i o i stap long stendet mak stret. sekim sapos I gat karim, ol progresiv rihabilitesen, Olsem na dispela i soim olsem posin nogut. Stadi menesmen bilong ol wara na wanem ol wok nau i kamap long I soim olsem I no pipia i kamaut, rekot bilong ol maining ino inap givim hevi long gat posin nogut. wara, rekot bilong win, das na kwaliti bilong wara we ol i bin nois kontrol, ol gras na diwai kisim long mekim tes long en menesmen, ol rekot bilong ol olsem na dispela em i rait stendet samting insait long fres wara na we i no inap bagarapim helt bi- samting aninit long wara na en- long ol manmeri. vairomen aweanes program long Wanpela kampani bilong Aus- 2011. tralia, Hydrobiological Company Insait long Eksekutiv Ripot bi- long klostu long pinis bilong las long Ramu NiCo Menesmen yia i bin mekim wanpela wok (MCC) Limited Envairomen An- stadi arere long main eria long nual Ripot, em i tok olsem kam- Kurumbukari na Ramu Riva na ol pani i karimaut gut tru liklik han wara long hap na tu long envairomental menesmen pro- Basamuk Rifainery. Dispela wok gram gut tru insait long yia 2011. stadi em ol i karimaut wantaim Insait long dispela yia, ol wok i bikpela lukluk long sait bilong karamapim ol wok long kontrolim glasim na mekim wok painimaut ol graun i lus na long planim gen long ol wanem kodisen long givim ol eria wantaim gras na diwai we tok-orait long OEMP. i stap ples klia bihain long kam- “OEMP” i min olsem Operesen pani i wokim rot na ol narapela di- Stes Envaironmental Monitoring velopmen na tu luksave i stap Plen na dispela i save go wan- long sait long envairomen moni- taim Envaironmental Plen bilong Aweanes Tim bilong Ramu NiCo mekim wok bilong ol. toring program na envairomen wan wan yia ol maining o bikpela aweanes. risos kampani i save givim i go

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa longNiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.  Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,  ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis  long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin  Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no  Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ bisnisnius Janueri 19 - 25, 2011 Wantok P27 UYEP bai givim wok trening Liklik Bisnis... Tripela DVD mangi, Junia Lissie, Pepsi long 17,500 yut long siti Willie na Gerry Aisi, em ol … K39.34 milian long karimaut mangi husat save mekim Veronica Hatutasi i long mun i kam. em ol dispela yut i gat kris- mani bilong long raitim Na namba wan hap long mas namel long 16 na 25, salim ol DVD- kisim ol yut long wok bai ol i no skul long las 6-pela long rot na fran SAMTING olsem 17,500 stat namel long mun mun, bai lukluk long ples bilong ol bikpela yut o yangpela insait long Februeri na Mas long dis- ol i kam long en, tokples stoa. Nesenel Kapitel Distrik pela yia. na wanpisin na kisim ol (NCD) i gat krismas namel Gavman bilong PNG i man na meri yut wantaim. Poto Nicky long 16 na 25, bai gat bin kirapim tingting long Na moa yet, ol meri na Bernard sans long kisim trening na statim dispela projek we yangpela bilong Motu wok aninit long NCD Eben Wol Benk na ol narapela Koita. Yut Emploimen Projek dona ejensi na patna i Opis i tok UYEP i projek (UYEP). putim mani long en taim patnasip namel long gav- Na dispela UYEP Projek Nesenel Kapitel Distrik man bilong PNG, praivet bai ron long 5-pela yia, stat Komisin (NCDC) bai go sekta na sivil sosaiti husat long dispela yia, wantaim hetim projek. bai helpim long givim tren- manimak inap long Opis bilong NCDC we i ing i go long ol yut long laip US$17.9 milian (K39.34 lukautim UYEP projek i tok skils, indastriel teknikel na milian). as tingting long dispela bisnis sevis, kisim skul na Salim DVD muvi piksa i stap long rot yet Long wanpela bung tok- projek em long givim sans save long sait bilong tok we ol patna na dona i bilong wok long ol yut i fainens, benking sevis na Nicky Bernard i raitim stap wanpela DVD tasol, ol ol save salim gut na kisim bin sindaun long em long stap nating long Mosbi na ol narapela eria moa. tripela yangpela mangi save mani, sampela taim ol man- dispela wik Mande, ol bin tu, skruim save bilong ol Em i tok save ol i kisim salim long wanpela prais meri save baim tu o tripela tok olsem wok go het long we i ken mekim isi long ol bai helpim tu ol yut sapos OL DVD muvi i no moa bilong tasol. tasol. dispela projek i wok long long painim wok. ol i laik wok long infomol lukluk tasol.Dispela tripela Junia Lissie, bilong Ol tripela save salim long ron gut na ol wok inteviu o Opis i tok ol lain husat i sekta o statim bisnis bilong yangpela mangi mekim mani Kerema, i save holim 20-pela K10, win mani bilong ol em K2 glasim ol lain yut bai stat ken go insait long projek ol yet. bilong ol wantaim DVD muvi DVD, Pepsi Willie bilong tasol long wanpela DVD ol piksa.Ol dispela yangpela Goroka save salim 15-pela, salim, mani tru ol save go mangi save go baim ol nupela na Gerry Aisa bilong Goroka baim ol nupela DVD. muvi piksa long DVD na kam save salim 30-pela. Ol dispela Planti manmeri nogat ol salim long sait bilong rot o mangi save wokabaut raun kain TV sevis olsem Hitron long fran bilong ol bikpela long fran bilong ol stoa na save go painim ol long kisim stoa. sevis stesen na salim long ol DVD long lukim long wiken Dispela ol DVD ol salim i manmeri. taim ol nogat wok na laik mal- gat planti ol muvi piksa i save Ol tripela tok, sampela taim olo gut.

BUKIM KAR Ol PMV opereta long Sentrel Bogenvil i bikmoning na kar bai wokim raun long setim ol gut stret. Ol i gat ol opis long kisim ol manmeri long ol wan wan ples Arawa we ol manmeri i laik kalap long ol i slip long en long Arawa. kar bilong ol long go long Wakunai, Tin- Countryside Travel em wanpela long ol putz na Buka long Not Bogenvil na PMV bisnis long Arawa i ron gut na poto Bana, Siwai na Buin long Saut Bogenvil, i soim tripela lain i sanap long fran bi- i mas go givim nem na mani na ples ol long opis ol man i ken wokim ol buking i stap long en. Na kar i ken kisim ol long bilong ol. taim ol i redi long mekim ron bilong ol. Bilong mekim ron i go long Buka, ol PMV kar i save lusim Arawa long 3kilok Poto: Veronica Hatutasi

KOKOPAU Kopra em i bun bilong ol nambis provins ol i save katim, draim na salim long kisim mani long em na helpim ol long laip na sindaun bilong ol. Dispela sip. “Kopra 2”, i save karim ol kopra long Buka na Bogenvil i pas long nambis bilong Kokopau long Buka Pasis, wetim ol foklif i lodim o putim ol kopra bek i go insait long en.

Poto: Veronica Hatutasi P28 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 olspotpoto

LUKAUT: Dolphins pilaia i hariap long sanap long namba wan bes bipo long Bears pilaia i holim bal na autim em, long A Gred sofbol gem bilong ol long Mosbi las wik Sande. POTO: Nicky Bernard. KISIM WAS: Gol kipa bilong Tukoko Uni putim ai long pilaia bilong Eastern Stars long raun 11 gem bilong ol las wik Sarere long Mosbi. POTO: Andrew Molen.

PUTIM HAN: Ol BSP pilaia (rait han) i resis long bal wantaim ol Daltron pilaia long praivet kampani netbol salens gem bilong ol las wik Sande long Mosbi. POTO: Nicky Bernard.

SALIM BROS: Reginald Davani bilong Central Coast (lephan) i salens wantaim birua bilong em bilong Petro Souths long NSL ASUA PINIS: Gol kipa bilong Petro Souths i save em i asua pinis taim bal i abrusim em na gem bilong ol las wik Sarere long Mosbi. Central i win 2-0. POTO: ron i go insait long gol. POTO: Andrew Molen. Andrew Molen.

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD. spotlaipstail Janueri 19 - 25, 2012 Wantok P29

UDO em i wanpela masol at bi- Ilong Siapan no (Japan), na nem bi- isi tumas long en i min olsem isipela pasin o rot (gentle way). TasolJ sapos yu traim save bilong ol long dispela at, bai ol i no inap isi long yu. Bai yu yet i pilim olsem em i no wanpela isipela at long lainim o traim. Judo em i wanpela masol ats, tasol em i i pundaun strong tru o pasim em long wanpela bikpela spot insait long Olimpik graun. Gems tu. Judo em i masol ats tu, bilong wanem em i bihainim ol arapela tingting na Histri bilong gem pasin bilong masol ats long sait bilong Judo i kamap long wanpela olpela masol harim tok, soim respek, lukautim ples na at bilong Siapan ol i kolim, Jujitsu. Long tu lainim long lukautim ol manmeri na bi- tok Inglis, Jujitsu i min “The gentle prac- hainim stretpela pasin. tice” o isipela pasin. Tasol Judo i save bihainim nem bilong Man i kamapim Judo em Profesa, Jigoro em, “Gentle way” o isipela pasin, dispela Kano, wanpela tisa long Tokyo long Sia- i min olsem Judo i no save laikim ol pan. sumatin bilong en i statim pait o i traim Kano i kamapim Judo o “The gentle long pait agen way” (rot bilong isipela pasin), long stat bilong 1880, taim em i lukim olsem i sim narapela man. nogat wanpela gutpela spots bilong Astingting em long traim na stopim nara- masol ats i stap bilong wanem Jujitsu na pela long i noken pait. planti ol arapela masol ats i strong Dispela i min olsem, sapos wanpela i tumas. kam long pait wantaim yu, bai yu no inap Wanwan taim tasol i save gat ol tona- PUTIM HAN: Ovinou i holim birua bilong em bilong Vanuatu long brons medol bekim long tromoi han na lek long paitim men na planti taim narapela pilaia i save pait bilong em long Pasifik Gems las yia. POTO: Andrew Molen. em tasol taim em i tromoi han o lek i kam kisim bikpela bagarap o i dai bipo long long yu, bai yu holim dispela lek o han narapela i winim pait. bilong em na yusim strong bilong em in- Kano i bin wanpela saveman bilong Ju- sait long dispela han o kik bilong em jitsu tu, na em i kamap Judo olsem long tromoi em yet i go daun. spots. Bihain bai yu holim pasim em inap em i Em i kisim ol stail na save bilong Jujitsu sotwin na olgeta belhat bilong em i pinis na kamapim Judo, tasol em i rausim ol na i no laik pait moa na bai yu lusim em. strongpela stail bilong Jujitsu, we i ken bagarapim o kilim narapela pilaia. Judo long PNG Astingting bilong Kano em long mekim Papua Niugini Judo Federesen i save Judo olsem spots tasol long wankain lukautim ron bilong Judo insait long taim, i gat ol save, tingting, pasin na stail kantri tasol i nogat planti klap. bilong masol ats i stap insait long en yet. Wanpela klap tasol i stap long ples Kano i mekim ol loa bilong Judo tu bi- Gereka long Sentrol provins na narapela long ol manmeri long bihainim taim ol i i stap long Mosbi. pilai, na i opim namba wan skul bilong Wanpela as long i nogat planti klap em long 1882. tumas em bilong wanem i nogat planti Judo i kisim biknem na planti moa man- manmeri save em i stap na tu i nogat ol meri joinim dispela at na long 1964, em bikpela tonamen i save kamap we i ken i go insait long Olimpik Gems we em i promotim na givim moa luksave long en. stap olgeta nau. PNG save go long intanesenel tonamen tu na las yia PNG Judo tim i winim Stail na loa bilong pilai tripela brons medol long Pasifik Gems Planti ol masol ats i save lukim ol pait- long Nu Kaledonia. man i tromoi han, lek na ol arapela hap Wanpela sinia paitman bilong PNG em bilong bodi long traim na givim pen long Raymond Ovinou husat i stap na trening narapela paitman. HOLIM: Wanpela pilaia i holim pasim birua bilong em long wanpela tonamen. long Olympic Training Centre (OTC) Long Judo na Jujitsu, we em i kam long long Samoa. en, bikpela stail bilong en em long holim Em i winim bros medol bilong ol man narapela paitman na yusim strong bilong Pasifik Gems long 2011, narapela tupela em yet long tromoim em i go daun long brons medol bilong Judo i kam long tu- graun na holim pasim em inap em i les pela susa, Marie na Kaycee Keneke. na i no inap long pait moa. Judo em i no hat tumas long lainim Ol i no save kik na tromoi han long olsem ol arapela masol ats bilong wane paitim narapela long Judo. mol stail na swave bilong Judo i save bi- Astingting bilong ol Judo gem, em bilong hainim tasol ol samting yumi save yu long traim na tromoi birua bilong yu i mekim long olgeta de. go daun long graun na i gat ol stail bi- Bai yu lainim tasol long mekim dispela ol long holim pasim lek na han bilong em samting gut. long graun bai em i noken kirap o tanim Dispela em bilong wanem, yumi save na daunim yu. pundaun, kalap na holim ol arapela ol- Sapos yu tromoi em i go daun o lokim geta taim, tasol Judo bai yu lainim long em inap long refri stopim gem, bai yu mekim dispela gut na tu bai yu save long kisim poin o winim gem. yusim long rot we yu ken pasim em long Ol Judo pilaia i save lainim tu long pun- noken bagarapim yu. daun na kalap bai ol i noken kisim Olsem planti ol arapela masol ats insait bagarap taim narapela i tromoi ol i go long PNG, Judo tu i mas i gat gutpela daun long graun. ples bilong trening. Astingting bilong Judo em long yusim Bikpela haus we i gat spes long kalap, strong bilong narapela man agensim em ron i go kam na pilai, em i gutpela long yet na tu yusim strong bilong graun, win holim trening bilong Judo na planti ol na ol arapela samting long mekim birua PUNDAUN: Wanpela pilaia i tromoi narapela i go daun. masol ats long hap. P30 Wantok Janueri 19 - 25, 2012 nrlnius Ennis i tok Hasler em wankain

olsemKEPTEN bilong wankain olsem Bennett dispela ol gen. Canterbury Bulldogs, man,” Ennis i tok. Tasol dispela i senis taim Michael Ennis, i bilip Em i bin pilai aninit long em i gat kros wantaim nupela kosa bilong em, Wayne Bennett long Manly na i go long Des Hasler i wankain , Craig Bellamy Bulldogs long Novemba olsem nambawan NRL na Ricky Stuart long Stet 2011. kosa, Wayne Bennett. ov Orijin, Laurie Daley long Ennis i tok em i amamas Hasler i stap klostu long NSW Kantri tim na Michael long stap aninit long tupela mun nau wantaim ol Hagan long Newcastle. Hasler olsem kosa bilong Bulldogs tasol em i mekim “I gutpela long lukim em em nau na em bai no inap inap long winim sapot i soim ol save, pasin na lustingting long ol gutpela bilong kepten bilong em. astingting bilong wok samting we em bai lainim. Ennis i tok Hasler i bilong em insait long klap “Mi stap namel long laip mekim planti samting long na mi ting dispela bai bilong mi long gem nau na soim olsem klap bai nap helpim tru long strongim mi stap aninit long wan- long kamapim planti gut- klap,” em i tok. pela gutpela kosa olsem pela samting aninit long Bipo long em i go long Hasler husat i gat ol gut- was bilong em long ol yia i Bulldogs, planti ting em bai pela wokman bilong em tu kam, aninit long was bilong stap olsem Manly man olsem na taim mi tingim em. stret bihain long em i bak, bai mi amamas tasol “Mi bin pilai aninit long pilaim olgeta gem bilong long dispela taim na mi no planti ol gutpela kosa na em wantaim ol na bihain i inap lustingting long en,” mi ken tok olsem em i kamap kosa bilong klap em i tok. BAGARAP: Burgess i no orait yet long pilai. Stuart statim wok Burgess no nap pilai All Stars gem redi bilong Blues wanpilai, Todd Carney, na WOK bilong Nu Saut Wels Blues wanpela taim tasol bilong trening kem. resis namel long ol arapela (NSW) long traim na long 2009. Skwat em: Campese, wanpilai olsem Jarryd Hayne stopim Kwinslen long Stet Long 2010 em i no bin Croker, Ferguson, na Nathan Hindmarsh (Eels); Ov Orijin, i go yet. pilai bilong wanem lek McCrone, Thompson, Brent Tate na Dallas Johnson Blues kosa, Ricky Stuart skru bilong em i bagarap. Andrew Fifita, Luke (Cowboys);Tony Williams na i makim 23 pilaia long Las yia em i pilai long Douglas, Ryan James, Daly Cherry-Evans (Sea wanpela trening kem wanpela hap bilong gem Darcy Lussick, Tony Eagles); Manu Vatuvei na bilong ol Blues pilaia em i tasol bipo em i bagarapim Williams, Ryan Hinchcliffe, Shaun Johnson (Warriors); bilip bai ken makim Stet dispela skru gen. Tariq Sims, Lachlan Jack Reed na Corey Parker bilong ol long bihain taim. Narapela 4-pela wan- Coote, Michael Gordon, (Broncos); Frank Pritchard na Dispela kem bai kamap pilai bilong em long Tim Grant, Dan Hunt, Josh Morris (Bulldogs); Nate long wik i kam na namel Raiders, Jarrod Croker, Trent Merrin, Kyle Stanley, Myles na Luke Bailey (Titans); long dispela 23 pilaia em Blake Ferguson, Josh Joseph Leilua, James Jason Nightingale na Matt faiv eit bilong Canberra, McCrone and Joel Maloney, Blake Ayshford, Cooper (Dragons); Jared Terry Campese. Thompson i stap wantaim Tim Moltzen, Aaron Waerea-Hargreaves na Campese i bin makim em long dispela skwat Woods. Anthony Minichiello (Roosters); Michael Jennings na (Panthers); na BAGARAP: Burgess i no orait yet long pilai. Kade Snowden na Neville Costigan (Knights). FOWET bilong South Sydney, Chris Lawrence, bilong Husat ol i makim bai stap Sam Burgess, bai no inap Wests Tigers, em narapela insait long tim wantaim NRL pilai insait log All Stars gem pilaia husat bai no inap stap All Stars kepten, Benji long Februari 4 long Gold insait long dispela gem bilong Marshall na Melbourne Storm Coast, bihain long em i kisim wanem em i gat bagarap tu. kepten, husat bikpela bagarap long skru Bagarap bilong Lawrence i tupela i stap insait pinis. bilong fut bilong em. stap long solda bilong em. Ol i makim Indigenous All Burgess i bin bagarap Em go pas long ol arapela Stars pinis long Disemba solda bilong em long Mas Wests Tigers pilaia we ol 2007 na Laurie Daley em agensim ol Roosters long sapota i votim long stap insait kosa bilong ol. 2011, na bihain em i bagara- long dispela gem. Tim bilong ol em; pim lek bilong em long Mei, Narapela Tigers pilaia, Tim (c), Ben we em i kisim operesen long Moltzen, nau bai kisim ples Barba, Jharal Yow Yeh, Greg en tasol em i no orait yet. bilong em. Inglis, Justin Hodges, Nathan Dispela bagarap i lukim em Ol sapota i save vot long Merritt, , Tom i no pilai bilong Inglen tu long wanem ol pilaia ol i laik bai Learoyd-Lahrs, Travis 4 Nesens salens las yia. stap insait long NRL All Stars Waddell, George Rose, Sam Nupela kosa bilong tim we bai pilai agensim ol Thaiday, Jamal Idris, Greg Rabbitohs, Michael Maguire, i Indigenous All Stars. Bird, Andrew Fifita, Cory laik bai Burgess i orait gut na Vot i op long Disemba 27, Paterson, Matthew Bowen, stap insait long tim bilong em 2011 na bai pas long Jenuari Scott Prince, Anthony taim sisen i stat olsem na em 18 long Trinde wik i kam. Mitchell, Joel Thompson na i tokim em long rausim nem Salens i wok long kamap Nathan Peats. bilong em long All Stars gem. namel long ol wanpilai nau Dispela gem i bin stat long Narapela Souths pilaia, long husat bai go insait long 2010 we Indigenous All Stars Michael Crocker bai kisim tim. i bin win 16 – 12, na long las ples bilong em long All Stars Sharks na NSW kepten, yia, NRL All Stars i bekim TRENING: Campese stap insait long trening kem bilong Stuart. tim. i go pas long wantaim 28 – 12 win. Janueri 19 - 25, 2012 Wantok spotnius P31

Andrew Molen i raitim tu disiplin o pasin harim tok Putimbilong ol long ol ofisol ai na long fainol SAPOS Hekari United FC na wanpilaia bilong ol. CPL Eastern Stars FC i Tasol wanpela samting strong bai tupela i bung gen tasol ol i no mekim yet – Ol i long gren fainol olsem ol i no winim Hekari yet. mekim long las sisen. Sapos ol i ken brukim dis- Bikpela salens bilong ol bai pela rekot long Sarere, bai kamap dispela Sarere taim em i opim dua bilong ol long tupela i bung long Mosbi. ol arapela bikpela gem bilong Hekari husat i stap long ol agensim Hekari na ol ara- namba wan ples wantaim 22 pela strongpela tim olsem poin, i no bin pilai las wik long bihain taim. tasol ol i gat wok long stopim Stars i gat ol gutpela pilaia ol Stars husat ol i mekim na save long pilai tasol ol i save long Tukoko Uni Lae nogat dispela liklik hangre FC 5 – 2, las wik. long bel bilong ol na paia in- Dispela win i apim poin bi- sait long ai bilong ol we i ken long Stars i go 19 na i lusim pusim ol long win olsem ol i stap yet long namba tu Hekari. ples. Dispela wiken bai raun 12 Bosman bilong Stars, bilong NSL na i gat 9-pela Joseph Ealadona i bin tok moa gem i stap bipo long long stat bilong sisen yet fainols i kamap. olsem astingting bilong Olgeta tim i putim ai long olsem long traim na winim fainols tasol ol i mas mekim Hekari. gut lng dispela las 9-pela Na ol i soim gutpela divel- raun bai ol i gat sans long go TANIM: Wanpela Stars pilaia i pasim birua bilong em bilong Tukoko Uni long gem bilong ol las wik long Mosbi. opmen long trening, gem na insait. Stars i win 5-2.

Intanesenel trening bai helpim ol pilaia... i kam long bek pes.. soim olsem yu laikim gem long hat wok bilong yu long trening lainim wanem samting ol na pilai. trena bai givim ol. “Wanem samting yu putim go “Em bai gutpela ekspiriens insait long gem bai yu kisim na mi laik kam bek na helpim kaikai bilong en,” Kakah i tok. long divelopim ragbi long PNG Vais Presiden bilong PNG wantaim wanem save mi kisim Rugby Football Union long hap. (PNGRF), Robert Nilkare, i tok “Mi laik yusim long helpim ol amamas long tupela pilaia long yangpela pilaia i kam bihain kisim dispela luksave na tu long long mi,” Kakah i tok. mama sponsa bilong ol, Digicel Kakah na Torea i pilai bilong husat bai lukautim olgeta wok- PNG long planti ol intanesenel abaut na stap bilong tupela long gem long ragbi sevens na tu Nu Silan. olsem ol PNG Pukpuks tasol tu- “Dispela em i namba wan pela i tok dispela wan mun tren- taim bilong dispela long kamap ing em bai nupela ekspiriens long PNG na mipela i amamas bikpela samting yet. long helpim bilong Digicel,” “Mipela bai lainim planti samt- Nilkare i tok. ing tru insait long dispela wan- “Mipela i save salim ol pilaia i MAKIM: Sampela ol pilaia i redi long sut long nesenel sempionsip long Mosbi long 2011. WANTOK pela mun na mipela i redi tasol go trening na pilai wantaim ol POTO. long kisim,” Kakah i tok. klap long Australia na Nu Silan Torea i tok em i gutpela long tasol dispela em i namba wan ol i kisim kain trening long in- taim tru we ol pilaia bai go stap tanesenel level bilong wane mol na trening stret long ragbi skul bai wokbung wantaim ol ara- long hap,” em i tok. pela pilaia bilong Pasifik na long Operesen Dairekta bilong De bilong bunara na spia wol na em i bikpela samting Lorna McPherson i tok ol i Andrew Molen i raitim Dispela bai makim Open De bi- Olimpik Gems na PNG gat sans long gem bilong ol. sapotim planti spots pinis na long ol long dispela yia na tu bai long salim ol tim i go sapos i gat Em i tok tu olsem ol i lainim displea em i namba wan taim opim nupela yia bilong asosiesen. planti moa manmeri pilai long en. planti gutpela samting long ne- long olk i wokbung wantaim DISPELA Sande long Mosbi bai Astingting bilong dispela open Husat i laik traim han bilong en senel kosa bilong PNG, Shane ragbi yunion long PNG. Port Moresby Archery Association de em long soim planti moa man- long sut wantaim bunara na spia i Howarth, we i ken helpim ol “Digicel i bikpela sapota bi- (PMAA) i opim dua bilong ol long meri long asri (archery) o spot bi- mas kamap long pilai graun long long bungim dispela kain tren- long spots na mipela i laik olgeta manmeri long kamap na long sut wantaim bunara na spia. Waigani, baksait long gan klap, ing ol bai go long en. helpim long divelopmen bilong traim lainim long sut wantaim Asri em i wanpela spot we i save namel long 8 kilok moning na 4- “Shane i lainim mipela long ragbi yunion tu,” em i tok. bunara na spia. stap insait long Komonwelt na kilok avinun. Isu 1952 Wan wik: Fonde, Janueri 19-25, 2012.

Andrew Molen i raitim (ragbi skul) long Nu Silan. Dispela "High Performance Players" kos bai kamap long Jenuari 29 CHRIS Kakah na Billy na pinis long Februari 17, Torea i gat bikpela tingting dispela yia. long helpim na apim levol Kakah na Torea i tok ol i bilong ragbi yunion long lukluk tasol long kamap long Papua Niugini, taim tupela dispela bikpela trening na i go long wanpela trening long Rugby Academy Moa long Pes 31.

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.