SD

MART-NİSAN-MAYIS 2011 İLKBAHAR SA­YI 18 ISSN: 1307-2358

TESA TÜRKİYE EĞİTİM, SAĞLIK VE ARAŞTIRMA VAKFI ADI­NA SA­Hİ­Bİ Fah­ret­tin Ko­ca

SO­RUM­LU YA­ZI İŞ­LE­Rİ MÜ­DÜ­RÜ Sağlığın Prof. Dr. Na­ci Ka­ra­ca­oğlan

YA­YIN KU­RU­LU Doç. Dr. Lüt­fü Ha­noğ­lu Prof. Dr. Fah­ri Ova­lı siyaseti Doç. Dr. Mus­ta­fa Öz­türk Prof. Dr. Re­cep Öz­türk Dr. Mahmut Tokaç etkileme BÖ­LÜM EDİ­TÖR­LE­Rİ Prof. Dr. Yük­sel Al­tun­taş Prof. Dr. M. Yü­cel Ağar­gün Dr. Meh­met De­mir Prof. Dr. Teo­man Du­ra­lı gücü Prof. Dr. Hay­ret­tin Ka­ra İl­ker Kö­se Prof. Dr. Ha­kan Leb­le­bi­ci­oğ­lu Dr. Bü­lent Özal­tay Prof. Dr. İz­zet Öz­genç Sağlık konusunun, doktorlar başta olmak üzere, önde ge- Doç. Dr. Gür­kan Öz­türk Prof. Dr. Hay­dar Sur len sağlık mesleklerinin faaliyeti ile sınırlı bir alan olduğu Doç. Dr. Akif Tan varsayımı artık sadece tarihsel bir anlam ifade ediyor. Zira Yrd. Doç. Dr. Mus­ta­fa Taş­de­mir artık sağlık deyince, içinde finans sektöründen çok farklı YA­YIN KO­OR­DİNA­TÖ­RÜ üretim alanlarında faaliyet gösteren reel sektöre ve yine Ömer Çak­kal farklı kademelerdeki hizmet sektöründen bilişim ve ileti- GÖR­SEL YÖ­NET­MEN A. Se­lim Tun­cer şim ağlarına kadar çok çeşitli aktörün rol aldığı bir enteg- re sistem karşımıza çıkmaktadır. Sağlık çalışanları da bu GRA­FİK TASARIM Erol Al­tun entegre sistemin aktörlerinden biri haline gelmiş durum- dadır. Müşteri memnuniyeti temelli modern yönetim yakla- YA­PIM Me­di­com şımları, sağlık hizmetlerinden yararlanma durumunda olan vatandaşların bu sistemde etkin rol almalarına, hatta YÖ­NE­TİM AD­RE­Sİ Ko­şu­yo­lu Mah. Ali­de­de Sk. De­mir­li Si­te­si yetkin olma durumunda sisteme müdahil olmalarına fırsat A Blok No: 7 / 3 Ka­dı­köy - İs­tan­bul vermektedir. Böyle bir entegre sistemde düzenleyici rol Tel: 0212 453 48 66 oynayan kamu politikaları, her zaman olduğundan daha BAS­KI fazla önem kazanmış durumdadır. Hele sağlığın “temel Ege Basım Ltd. Şti. Esatpaşa Mah. Ziyapaşa Cad. No: 4 hak” olduğu genel kabulü ve “sosyal devlet” iddiasında Ege Plaza Ataşehir / İstanbul olan örgütlerin bu hakkı temin etme sorumluluğu, kamu Tel: 0216 472 84 01 politikalarının önemine zirve yaptırmaktadır. YA­YIN TÜ­RÜ Ulu­sal Sü­re­li Ya­yın Halkın bilgilenmesi, bilinçlenmesi ve farkındalığı arttıkça Ya­zı­la­rın içe­ri­ğin­den ya­zar­la­rı so­rum­lu­dur. hak talebinin şiddeti de o oranda artmaktadır. Halka ken- Ta­nı­tım için ya­pı­la­cak kı­sa alın­tı­lar dı­şın­da, ya­yım­cı­nın ya­zı­lı iz­ni ol­mak­sı­zın dini beğendirme zorunda olan yönetimlerin veya yöneti- hiç­bir yol­la ço­ğal­tı­la­maz. me talip olanların bu talebe kulak tıkaması düşünülemez. WEB Amerikan seçmeninin 2010 yılında politikacının gündemi- www.sdplat­form.com ne taşıdığı en önemli konu, ekonomiden sonra sağlık ol- E-POS­TA muştur. 2004 seçimlerinde Avusturalya seçmeni, sağlık bilgi@sdplat­form.com ve sağlık politikasını büyük bir ekseriyetle ilk öncelik sıra- Hal böyleyken siyasi partilerimizin programlarında veya sına yerleştirmiştir. Portekiz ve İngiltere gibi ülkelerde li- seçim beyannamelerinde yer alan sağlık politikalarına derlerin konumlarını güçlendirmek için sağlık politikaları- ilişkin bölümlerin yeterince aydınlatıcı olduğunu söyle- na nasıl sarıldığı biliniyor. Ülkemizde de, son sağlık mek zordur. Buralarda marjinal söylemlere mahkum edil- reformları öncesinde sağlığın öncelikli sorunların arasın- miş ifadelere rastlamak mümkün olduğu gibi, sağlık konu- da yer aldığı kamuoyu anketlerinde göze çarpıyordu. sunun birbirine benzeyen ve net sınır belirtmeyen soyut ifadelerle geçiştirildiğine de şahit olabiliyoruz. Ya da sağ- Sağlık; ülkenin gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun, artık lık başlığı altında gerçekte sağlıktan bile bahsedilmeyebi- ekonomi gibi, istihdam gibi, kalkınma gibi, demokratikleş- liyor. Kısacası siyasi partilerimizin siyasette yükselen de- me gibi, politikanın önemli konularından biri olmuş du- ğer olan sağlık politikaları konusunun farkında olduklarının rumdadır. Bu yüzden sağlıkta politika önermeyen bir poli- işaretleri alınmış olsa da, yeterince hazırlıklı ve donanımlı tik hareketin taban bulma şansı zayıflamaktadır. Bunun oldukları hususunda kuşku duymamak elde değil. Hatta farkında olan siyasal partilerin programlarında, seçim somut örnek olarak, son yıllarda toplumda büyük deği- beyannamelerinde ve kurulan hükümetlerin programların- şimlere yol açan sağlık politikalarının bir şekilde iktidarın da her zaman sağlık yer almaktadır. destek verdiği Sağlık Bakanlığı’nın özel politikaları mı, yoksa iktidar partisinin tasarladığı ve öngördüğü politika- Sağlıkla ilgili kamu politikalarının doğrudan toplumu hat- lar mı olduğu konusunu bile tartışmak gerekebilir. ta doğrudan bireyi etkileme süresi oldukça kısa olabil- mektedir. Böylece bu politikalardan doğrudan etkilenen SD, ülkemiz yeni bir genel seçim arefesinde iken sağlık toplumun tepkisi de bir o denli hızlı ve net olabilmekte- politikalarına bu açıdan bakmak ve ulaşabildiğimiz bütün dir. Yani siyasetin sağlığı etkileme gücü, doğası gereği siyasi partilerimize bu hususta kendilerini ifade etme fır- sağlığın siyaseti etkileme gücüne dönüşmektedir. Siya- satı vermek istemektedir. Hazırlanan dosyada sağlık poli- setçilerimizin bunu farkettiğini umuyoruz. Daha 10 yıl tikalarında düşünce ve icra noktasında yetkin kişilerin önce sağlık hizmetlerinden % 40 oranında memnuniyet görüşlerine ve gözlemlerine şahit olacaksınız. ifade eden bir toplumun, bugün % 70’in üzerinde bir memnuniyet ifade etmesinin siyaseti etkilemeyeceğini Siyaset sağlığı tartışadursun; sağlığın siyaseti şekillendir- söylemek mümkün değildir. mesine az kaldı. İçindekiler

6 S‹YASAL TERC‹HLERDE SA⁄LI⁄IN ROLÜ DOÇ. DR. TURAN BUZGAN 10 SA⁄LIK REFORMU VE SEÇ‹MLER OSMAN GÜZELGÖZ

26 AD‹L GÜR: TÜRK HALKI, HÜKÜMET‹N EN BAfiARILI ‹CRAATI OLARAK SA⁄LI⁄I GÖRÜYOR 32 SA⁄LIK H‹ZMETLER‹NDEN VATANDAfi MEMNUN‹YET‹ VE YANSIMALARI PROF. DR. N‹HAT TOSUN 14 S‹YAS‹ PART‹LER‹N SA⁄LI⁄A BAKIfiI 36 PART‹LER‹N ‹NTERNET S‹TELER‹ ‹LE ÖMER ÇAKKAL PROGRAMLARINDA SA⁄LIK VE B‹L‹fi‹M 22 ‹LKER KÖSE SEÇMEN TERC‹HLER‹NDE SA⁄LIK 40 POL‹T‹KALARININ ETK‹S‹ SOKA⁄IN GÖZÜNDEN SA⁄LI⁄IN FOTO⁄RAFI BÜLENT AKARCALI ÖMER ÇAKKAL 24 44 SEÇ‹MLER VE SOSYAL MEDYA SOSYAL‹ST SA⁄LIK S‹STEM‹N‹N ANA HATLARI PROF. DR. NECDET ÜNÜVAR DOÇ. DR. ‹LKER BELEK 72 SA⁄LIK ÇALIfiANLARI ‹Ç‹N ETK‹L‹ ‹LET‹fi‹M: HEK‹M-HASTA ‹LET‹fi‹M‹NDE TEMEL NOKTALAR DOÇ. DR. ARZU K‹HT‹R

50 ÖZÜRLÜNÜN SA⁄LI⁄I LOKMAN AYVA 52 AF‹L‹ASYON (‹fiB‹RL‹⁄‹) KONUSUNDA DÜfiÜNCELER: B‹R MODEL DENEMES‹ PROF. DR. SABAHATT‹N AYDIN 78 54 ÖLÜMÜ HABER VERMEK AH B‹R SABAH OLSA… PROF. DR. ERTAN TEZCAN PROF. DR. SELAM‹ ALBAYRAK 82 MODERN PS‹KOLOJ‹N‹N ÖLÜMÜ YADSIMASI PROF. DR. HAYRETT‹N KARA 84 M‹TOKONDR‹YAL “HAVVA” DOÇ. DR. AK‹F TAN 86 TIPTA B‹L‹fi‹M, F‹Z‹KSEL VE TEKNOLOJ‹K YÖNTEMLERE G‹R‹fi MEHMET KEÇEC‹ 56 PROF. DR. AHMET SINAV: 28 fiUBAT’TA ORDUDAN ATILDIM, AMER‹KA’YA G‹D‹P TIP RESSAMI OLDUM 62 TÜRK‹YE DOP‹NG KONTROL MERKEZ‹ VE D‹ANA TAURAS‹ SKANDALI DR. SEYFULLAH DA⁄ISTANLI 66 NOSTALJ‹K B‹R KURUM: YEfi‹LAY PROF. DR. MUZAFFER fiEKER 88 TIBBÎ MÜDAHALE DOLAYISIYLA CEZA SORUMLULU⁄U: CEZA‹ SORUMLULUK PROF. DR. ‹ZZET ÖZGENÇ 98 ‹STANBUL HEYBEL‹ADA SANATORYUMU YRD. DOÇ. DR. MAHMUT GÜRGAN YRD. DOÇ. DR. TÜMER ULUS 102 HEK‹M BESTEKÂR VE MUS‹K‹fi‹NASLAR: DR. OSMAN fiEVK‹ ULUDA⁄ 68 DR. MURAT SAL‹M TOKAÇ TIP E⁄‹T‹M‹: ÖLÇME VE DE⁄ERLEND‹RME; 104 Ö⁄RENMEK ‹Ç‹N DE⁄ERLEND‹RME KAR‹KATÜR DR. AHMET MURT DR. KAD‹R DO⁄RUER DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Siyasal tercihlerde sağlığın rolü

Doç. Dr. Turan Buzgan 1963 yılında Bingöl’de doğdu. İlkokulu Bingöl Atatürk İlkokulu’nda, ortaokul ve liseyi Kastamonu-İnebolu’nda bitirdi. 1986 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun olarak doktor oldu. Ankara-Polatlı ve Bingöl’de görev yaptı. 1998 yılında Van Yüzüncü Yıl Üniversite’nde Öğretim Görevlisi olarak görev yaptı. Daha sonra Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde çalıştı. 2003 yılında Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdür Yardımcılığına atandı. Bir süre sonra Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü oldu. 2007 yılında Sağlık Bakanlığı’nda Müsteşar Yardımcısı oldu.

emokrasinin vazgeçil- 1- Sosyolojik yaklaşım jik yaklaşım, gruplar yerine bireyler mez unsuru seçimdir- Ki- üzerine odaklanır- Seçmen davranışı- 2- Sosyo-psikolojik yaklaşım şiler seçimlerdeki tercih- na ekonomik olarak yaklaşanların te- leriyle yasama ve 3- Ekonomik yaklaşım (rasyonel tercih) mel varsayımı ise; kişinin kendi çıkar- yürütme organını belirle- larını iyi bilmesi, çıkarlara en iyi me imkânına kavuşmak- Sosyolojik yaklaşıma göre, politik şekilde hizmet edecek bir aday veya tadırlar- Seçmenler hangi tercihlerin belirlenmesinde sosyal partiyi değerlendirmesi ve bunun so- Dsaiklerle bu tercihlerini belirlerler? Se- özellikler (bölünmeler) belirleyici rol nucunda en uygun aday veya partiye çimlerle ilgili olarak seçmen davranışları- oynar- Seçmenlerin dinsel, etnik ve oy kullandığı yönündeki düşüncedir- nı teorik planda 3 ana başlık altında top- mesleki farklılıkları, sosyal bölünmele- Ekonomik ya da rasyonel tercih yakla- lamak mümkündür: rin temel kaynağıdır- Sosyo-psikolo- şımı, kişinin hatır için herhangi bir par-

6|SD İLKBAHAR 2011 tiye oy kullanmasının söz konusu olmaması, seçmenin politik amaçları- nın üzerine odaklanarak sosyal çevre- yi fazlaca dikkate almaması ve seç- menin kullanacağı oy ile ilgili daha çok politik bilgilere sahip olmak iste- mesi gibi özellikleri taşımaktadır (Do- ğan ve Göker, 2010)-

Toplumu oluşturan bireylerin en temel ve ortak ihtiyaçları sağlık, eğitim, gü- venlik ve hayatlarını idame için asgari bir gelirdir- Bu bağlamda yukarıda saydığımız modellerden rasyonel tercih seçmen tercihinde gittikçe daha ön plana çıkmaktadır- Soğuk savaş döneminin son ermesi, küresel- leşme, bireysel tercihlerin yükselişi, seçmenlerin bu eğiliminde etkili fak- törler olmaktadır- Aşağıdaki ülke ör- neklerinde de görüleceği gibi seç- menlerin önem verdikleri konular arasında ekonomi, sağlık, eğitim ve güvenlik öncelikli olmaktadır- Bu te- mel başlıkların tercihlerdeki ağırlığı dönemsel olarak değişmektedir- Sa- vaşlar, krizler, büyük felaketler sırala- mayı etkilemekle birlikte; ekonomi ve sağlık her zaman üst sıralarda yer al- maya devam etmektedir-

ABD

ABD seçmeninin 1998, 2002, 2006, li” olarak işaretlenen konuları ifade et- aşamasında başat konudur- Seçmen- 2008 ve 2010 yıllarındaki seçimlerde mektedir- lerin yaşları dikkate alındığında önemli gördüğü konular Tablo 1’deki gibidir: 1- Sağlık ve Medicare: %68 a) 18-34 yaş arası seçmenler için sağlık %57 çok önemlidir Avustralya 2- Eğitim: %62 3- Ekonomi: %57 2004 Avustralya seçimlerinde seçmenin b) 35-49 yaş arası seçmenler için oy verme tercihinde önemli bulduğu ko- 4- Liderlik: %54 sağlık %69 çok önemlidir- nular şu şekilde olmuştur- Seçmenlere şu 5- Ulusal güvenlik: %48 soru sorulmuştur: “Federal seçimlerde c) 50+ yaş seçmenler için ise sağlık kimi seçeceğinize karar verirken aşağı- 6- Çevre: %44 %75 çok önemlidir- daki konulardan her biri için ne derdiniz? 7- Faiz oranları: %37 (çok önemli / önemli / önemli değil)”- Kaynak: http://www-angus-reid-com/wp- Görüldüğü üzere Avustralyalı seçmen content/uploads/archived-pdf/NEWSPOLL_Oct- Aşağıda sunulan sonuçlar “çok önem- için Sağlık ve tıbbi bakım karar verme 22-pdf (Erişim tarihi: 04-04-2011)

Tablo 1: ABD’lilerin seçimler öncesi önemli gördüğü konular

1998 2002 2006 (a) 2006 (b) 2008 (c) 2010 (d)

1- Eğitim %23 1- Ekonomi %34 1- Ekonomi %22 1- Irak %26 1- Ekonomi %43 1- Ekonomi %46

2- Ahlak ve Etik %21 2- Sağlık hizmetleri %16 2- Irak %21 2- Ekonomi %18 2- Irak %29 2- Sağlık hizmetleri %20

3- Ekonomi ve İş %16 3- Eğitim %15 3- Terörizm %16 3- Terörizm %17 3- Sağlık hizmetleri %21 3- Bütçe açıkları %10 4- Afganistan ve Irak 4- Vergiler %15 4- Terörizm %14 4- Sağlık hizmetleri %13 4- İllegal göçmenlik %13 4- Hükümete güvensizlik %13 savaşları %9 5- Sosyal Güvenlik %13 5- Sosyal Güvenlik %13 5- Göçmenlik %11 5- Sağlık hizmetleri %11 5- Terörizm % 9

6- Sağlık hizmetleri %7 6- Şirket Reformu %5 6- Petrol fiyatları %5 6- Eğitim %9 6- Vergiler %7

7- Monica Lewinsky %6 7- Irak %4 7- Eğitim %2 7- Ahlak ve Etik %6

Not: 1998 ve 2002 sonuçları sandık başı seçmen anketlerinden, 2006 (a) ABC News ve Washington Post’un anketinden, 2006 (b) Gallup anketinden, 2008 (c) 2008 yılı Kaiser Family Foundation’un ABD Başkanlık seçimi öncesi yaptığı seçim anketinden ve 2010 (d) Amerika Değerler Araştırması Ekim 2010 raporundan elde edilmiş sonuçlardır. Kaynak a) Voters and Health Care in the 2006 Election, Blendon R-J- & Altman D-E-, New England Journal of Medicine, November 2, 2006 b) Health Care and Elections, Kaiser Public Opinion Spotlight c) http://www-publicreligion-org/objects/uploads/fck/file/AVS%202010%20Report%20FINAL-pdf (Erişim tarihi: 04-04-2011)

2011 İLKBAHAR SD|7 Portekiz Türkiye modeli olarak hazırlanmıştır- 9- Daha iyi bir gelecek için sağlığın Program, bütün vatandaşların ülkenin geliştirilmesi ve sağlıklı hayat prog- 2009 seçimlerinde Portekiz’de yapı- eşit haklara sahip kişileri olarak, sağ- ramları lan seçimlerde Sosyalist Parti %36-6 lık hizmetlerine hakkaniyet içinde 10- Tarafların harekete geçirilmesi ve oy alarak iktidara gelmiştir- Haziran erişmelerini gaye edinen ahlaki anla- sektörler arası işbirliği için çok yönlü 2010’da muhalefetteki sağ eğilimli yış üzerine bina edilmiştir (Sağlık Ba- sağlık sorumluluğu Sosyal Demokrat Parti’nin sağlık hiz- kanlığı, 2010)- metlerinde kesintiye gidilmesi önerisi- 11- Uluslararası alanda ülkenin gücü- ni Başbakan Socrates reddetmiştir- SDP’nin amacı; yönetişim, verimlilik, nü artıracak sınır ötesi sağlık hizmet- Bunun sonucunda iktidar partisinin kullanıcı ve hizmet sunucu leri oyunda artış olmuştur- Tablo 2’de memnuniyeti ile uzun vadeli mali soru, “Şu an seçim olsa kime oy verir- sürdürülebilirliği iyileştirerek sağlık 2003 yılından beri uygulanmakta olan siniz?” şeklindedir: sistemini daha etkili hale getirmektir Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık (OECD, 2008)- SDP bir dizi ana bile- sistemini yeniden yapılandıran insan odaklı ve bireysel tercihlere değer ve- Tabloda da görüldüğü üzere sağlık şenden oluşmaktadır (Sağlık Bakanlı- hizmetlerinde kesintiye gidilmesi öne- ğı, 2008)- Bunlar: ren bir uygulama olmuştur- Hekim ve risi muhalefetteki PSD’ye 10-4 puan hemşire sayısındaki yetersizliğe rağ- kaybettirmişken (Haziran ayı oylarının 1- Planlayıcı ve denetleyici bir Sağlık men sunulan sağlık hizmetinin kapsa- %21-8’i), bu önerinin reddedilmesi ik- Bakanlığı yıcılığı artmış, sağlık hizmetine erişim tidardaki PS’ye 9-2 puan (Haziran ayı kolaylaşmış, sunulan hizmetin kalitesi a) Güçlendirilmiş temel sağlık hizmet- oylarının %38-2’si) kazandırmıştır- artmış, asgari sağlık hizmet paketi ile leri tüm vatandaşlar sağlık güvencesine alınmış, cepten sağlık harcamaları ve İngiltere b) Etkili, kademeli sevk zinciri katastrofik sağlık harcamaları belirgin c) İdari ve mali özerkliğe sahip sağlık şekilde azalmış ve sağlık göstergele- 8 Şubat 2010’da İşçi Partisi Başkanlı- işletmeleri rinde bariz iyileşmeler sağlanmıştır ğını ve Başbakanlığı Tony Blair›den (Sağlık Bakanlığı 2010)- alan Gordon Brown kanser hastaları- 2- Herkesi tek çatı altında toplayan na evde hizmet verilmesini ve kişisel Genel Sağlık Sigortası bakım sağlanmasını gözeten Ulusal SDP uygulanmasından günümüze ka- 3- Yaygın, erişimi kolay ve güler yüzlü Sağlık Sistemi›ni tartışmaya sokar- dar geçen süreç vatandaşın da takdi- sağlık hizmet sistemi Brown iki hafta içinde kendi partisine rini almış ve söz konusu değişim 1 puan kazandırırken, en büyük rakibi 4- Bilgi ve beceri ile donanmış, yük- vatandaş memnuniyet anketlerine de muhafazakârlara 2 puan kaybettirir- sek motivasyonla çalışan sağlık insan yansımıştır- TÜİK yaşam memnuniyeti Tablo 3’te bu veriler ortaya konulmak- gücü anketlerine baktığımızda; 2003 yılında tadır- sağlık hizmetlerinden memnuniyet % 5- Sistemi destekleyecek eğitim ve bi- 39-5 iken, 2009 yılında % 65’e, 2010 lim kurumları Türkiye yılında % 73’e yükselmiştir- 2007 yılı 6- Nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri Genel Seçimleri ile 2009 Yerel Seçimlerinde iktidar partisinin tekrar Ülkemizde son 8 yılda gerçekleştiri- için kalite ve akreditasyon tercihinde sağlık hizmetlerindeki bu len sağlık reformları çerçevesinde 7- Akılcı ilaç ve malzeme yönetiminde başarının oldukça etkili olduğu çeşitli önemli gelişmeler yaşanmıştır- Söz kurumsal yapılanma konusu sağlık reformu, Sağlıkta Dönü- araştırma ve uzman görüşleri şeklin- şüm Programı (SDP) olarak adlandırıl- a) Ulusal İlaç Kurumu de kamuoyuna yansımıştır- mıştır- “Sağlıkta Dönüşüm Programı”; b) Tıbbi Cihaz Kurumu küresel gelişmeleri gözeten, ülkenin Sağlık hizmetlerinden memnuniyet sosyoekonomik gerçeklerine uygun, 8- Karar sürecinde etkili bilgiye eri- 2003 yılında %39,5’le diğer kamu hiz- yapısal, planlı ve sürdürülebilir bir şim: Sağlık Bilgi Sistemi metleri ile karşılaştırıldığında son sıra- da iken; 2010 yılında %73’e çıkmış ve en fazla memnuniyet artışı olan alan Tablo 2: Ulusal sağlık sistemine olası müdahalenin Portekizli seçmen üzerine etkisi olmuştur- Devlet hastaneleri de, mem- Temmuz 2010 Haziran 2010 Mayıs 2010 nuniyet sıralamasında birinci sırada Sosyal Demokrat Parti (PSD) %37-3 %47-7 %43-9 yer almaktadır- Sosyalist Parti (PS) %33-3 %24-1 %27-6 Kamusal bir hizmet olan sağlık hizme- Sol Blok (BE) %8-5 %8-9 %7-5 tine ulaşımın kolaylaşması ve bir o ka- Sos-Dem-Merk-/HP (CDS/PP) %7-5 %6-9 %7-1 dar önemli finansal korumanın sağ- Birl-Dem-Koa- (PCP+Yeşiller) %6-8 %6-0 %7-1 lanması seçmen tercihlerinde önemli Kaynak: Marktest / Diario de Noticias / TSF (http://www-angus-reid-com/polls/39410/portuguese_so- bir rol oynamış gözükmektedir- Kamu cialists_recover_yet_trail_opposition/) (Erişim tarihi: 04-04-2011) sağlık organizasyonunun hantal gö- rüntüsünden kurtulup dinamik yapı kazanması, özel sektörde hizmet ve- Tablo 3: Ulusal sağlık sistemine müdahale isteğinin İngiliz seçmen üzerine etkisi ren muadilleri ile yarışma fırsatı sağla- 10 Şubat, 2010 27 Ocak, 2010 10 Ocak, 2010 mış, bu da sunulan sağlık hizmetinin kalitesinin artmasına yol açmıştır- Muhafazakârlar %38 %40 %40 İşçi Partisi %25 %24 %24 Yapılan araştırmalar Gayri Safi Milli Liberal Demokratlar %20 %19 %20 Hâsıladaki artışın sağlık harcamala- rında da artışa yol açtığını göstermek- Diğer %16 %16 %17 tedir (Scheffler, 2004)- Bu durumda Kaynak: http://www.visioncritical.com/wp-content/uploads/2010/02/2010.02.11_Vote_BRI.pdf sağlık harcamalarındaki artış genel- (Erişim tarihi: 04.04.2011) likle Gayri Safi Milli Hâsıladaki artıştan

8|SD İLKBAHAR 2011 oransal olarak daha fazla olabilmek- Tablo 4: TÜİK yaşam memnuniyet anketi, kamu hizmetleri ve hastane hizmetlerinden tedir- Ülkemizdeki mevcut makroeko- memnuniyet oranları (%) nomi politikaları ve şimdiye kadar gösterilen ekonomik performans ge- lecek yıllarda da ekonomik büyüme- nin artarak devam edeceğinin sinyal- lerini vermektedir- Ekonomik büyüme ile sağlık harcamaları arasındaki doğ- rusal ilişki, sağlık hizmetlerinin sürdü- rülebilirliği konusunda hassasiyet gösterilmesini gerektirmektedir- Glo- balleşen ekonomik yapılardaki de- fektler ve finansal krizler sağlık hiz- metlerini doğrudan etkilemekte ve bu alandaki kırılganlığı artırmaktadır- Ay- rıca beklenen yaşam sürelerindeki artış nedeniyle yaşlı nüfustaki ve kro- nik hastalık yüklerindeki artış, sağlık hizmetlerinin devlet bütçesi üzerinde- ki baskısını artırmaktadır (Roberts ve diğerleri, 2004)- Bunların sonucu ola- rak söz konusu iki konu seçmen ajan- dasında ilk sıralarda yer almaya de- vam etmektedir-

OECD 2010 Sağlık Raporuna göre ül- kemiz 1993–2008 yılları arasında sağ- lık harcamalarındaki yıllık artışta % 8,3 ile OECD ülkeleri arasında birinci Tablo 5: OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının yıllık artış oranı (1993-2008) sırada yer almaktadır (OECD 2010)- 9,0% 8,3% Sağlık harcamalarındaki bu artışa pa- 8,0% 7,6% 7,0% ralel olarak sağlık hizmetlerine erişim 7,0% imkânları da genişlemiştir- Ayrıca Ge- 6,2% 6,0% 5,0% 5,0% nel Sağlık Sigortası (GSS) uygulaması 4,8% 5,0% 4,6% 4,2% 4,1% ile de vatandaşlara finansal koruma 3,9% 3,8% 3,8% 3,7% 3,7% 3,5% 4,0% 3,4% 3,4% 3,3% 3,3% sağlanmıştır (OECD, 2008)- 3,1% 2,9% 2,9% 2,8% 2,8% 2,8% 2,6% 3,0% 2,4% 2,4% 2,2% 2,1% 2,1% Ülkemizin sağlığa ayırdığı kaynakla 2,0% verilen sağlık hizmetinin kapsayıcılığı 1,0% ve kalitesi beraber ele alındığında 0,0% US NZ NZ UK Italy Chile Chile Israel Spain Japan kaynağın oldukça verimli kullanıldığı Korea France Turkey Turkey Poland Ireland Austria Greece Iceland Finland Mexico Canada Norway Norway Sweden Sweden Belgium Slovenia Portugal Hungary Australia Denmark Germany Czech Rep Switzerlan söylenebilir- Yaşlı nüfus ve kronik Ave. OECD Netherland hastalık oranlarının artıyor olması, Kaynak: Value for Money in Health Spending, October 2010 sağlığa ayrılması gereken kaynağın yıllar içinde artması gerektiğini ads/archived-pdf/NEWSPOLL_Oct-22-pdf (Eri- Sağlık Bakanlığı (2010) “Türkiye Sağlıkta Dönü- göstermektedir- şim tarihi: 04-04-2011) şüm Programı İlerleme Raporu” Sağlık Bakanlı- ğı, Ankara http://www-publicreligion-org/objects/uploads/ Toplumu oluşturan bireylerin en temel fck/file/AVS%202010%20Report%20FINAL-pdf ve ortak ihtiyaçları sağlık, eğitim, gü- Scheffler, R (2004) “Health Expenditure and Economic Growth: An International Perspective” venlik ve hayatlarını idame için asgari http://www-kff-org/spotlight/election/upload/ bir gelirdir- Hayat standartları ve orta- Spotlight-Health-Care-and-Elections-pdf Health Globalization Research Center, Florida lama hayat süreleri arttıkça, toplumlar Care and Elections, Kaiser Public Opinion Spot- TÜİK (2010) “Yaşam Memnuniyeti Araştırması yaşlandıkça, sağlık hizmetine duyu- light (Erişim tarihi: 04-04-2011) 2010” Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara lan ihtiyaç da arttığından, sağlık seç- men tercihleri üzerinde temel belirle- Marktest / Diario de Noticias /TSF (http://www- yicilerden olmaya devam edecektir- angusreid-com/polls/39410/portuguese_ socia- lists_ recover_yet_trail_opposition/ (Erişim tari- Kaynaklar hi: 04-04-2011)

Blendon, R-J, Altman, D-E (2006) “Voters and OECD (2008), “OECD Reviews of Health Health Care in the 2006 Election, Blendon R-J- & Systems Turkey”, OECD and IBRD/ The World Altman D-E-”, New England Journal of Medicine Bank, Paris

Doğan, A, Göker G (2010) “Yerel Seçimlerde OECD (2010) “OECD Health Policy Studies - Va- Seçmen Tercihi - 29 Mart Yerel Seçimleri Elazığ lue for Money in Health Spending”, OECD He- Seçmeni Örneği” Eskişehir Osmangazi Üniversi- alth Ministerial Meeting, Paris- tesi İİBF Dergisi, Ekim 2010, 5(2), 159-187- Roberts, M ve diğerleri (2004), “Getting Health http://www-visioncritical-com/wp-content/uplo- Reform Right” Oxford University Press, New ads/2010/02/2010-02-11_Vote_BRI-pdf (Erişim York tarihi: 04-04-2011) Sağlık Bakanlığı (2007) “Türkiye’de Sağlığa Ba- http://www-angus-reid-com/wp-content/uplo- kış 2007” Sağlık Bakanlığı, Ankara

2011 İLKBAHAR SD|9 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Sağlık reformu ve seçimler

Osman Güzelgöz 1958 yılında Şanlıurfa’da doğdu. Yavuz Selim İlkokulu, Gazi Ortaokulu, Şanlıurfa Endüstri Meslek Lisesi’ni ve Anadolu Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Halkla İlişkiler Bölümü’nü (2009) bitirdi. Çeşitli kamu kurumlarında çalıştı. Gazeteciliğe 1978 yılında başladı. 30 yılı aşan gazetecilik ve yazarlık yaşamında; Şanlıurfa’daki yerel basın kuruluşlarında muhabirlik, yazarlık ve yöneticilik, Anadolu Ajansı ve Milliyet Gazetesinde muhabirlik yaptı. Zaman Gazetesi’nde GAP Bölge Temsilciliği (1990) ve İstanbul istihbarat Şefliği (1994), Cihan Haber Ajansı ve Feza Gazetecilik Grubunda yöneticilik görevlerinde bulundu. Zaman Gazetesi’nde 10 yıl köşe yazarlığı yaptı. 2003 yılında Sağlık Bakanlığı Bakanlık Müşaviri olarak İletişim Koordinatörlüğü görevine başlayan Güzelgöz, 2010 yılında Sağlık Bakanlığı Daire Başkanlığı görevine atandı. Edebiyat, siyaset ve kültürel alanlarda yayınlanmış 9 kitabı ve pek çok makalesi bulunmaktadır. Evlidir ve 4 çocuk babasıdır.

erhangi bir hizmet uygu- zandığı seçim zaferleriyle hafızamızda 70’li yıllara siyasal şiddet ortamının sü- laması veya reformun yer etti. Tek partili dönemin ideolojik rüklendiği gerilimlerle girilirken, seç- seçmen tercihleri üze- olarak sorgulandığı ve bu döneme iliş- men tutumları ideolojik kamplaşmala- rindeki etkisini daha iyi kin değerler sisteminden bir kopuşun rın güdümünde şekillendi. Diğer bir görebilmek için yaşandığı bu süreçte, seçmenlerin si- ifade ile herkes dünyayı kurtarmakla Türkiye’nin yakın tarihin- yasal tutumları daha çok ideolojik yöne- o kadar meşguldü ki aşılama oranla- de kısa bir gezinti yap- limlerle belirlendi ve şekillendi. 60’lı yıl- rı, hastanelerin durumu ya da sosyal Hmamızın faydalı olacağına inanıyorum. larda Kara Avrupa’sı ve Amerika’yı güvenlik sisteminin sorunları kimse- Ülkemizde çok partili döneme geçiş etkileyen çiçek çocukların daha fazla nin aklına gelmiyordu. 1980 sonrası 1946 yılında, demokratik anlamda çok özgürlük talepleri, ülkemizde de yankı dönemde dünyanın büyük bir bölü- partili seçimler ise ilk olarak 1950 yılın- buldu. Ancak bu yankı, siyasal katılma- münde olduğu gibi ülkemizde de altüst da gerçekleştirildi. 1950’li yıllar Demok- dan çok siyasal şiddeti artıran bir mec- oluşlar ve ideolojik savrulmalar meyda- rat Parti’nin Halk Partisi karşısında ka- raya kaydı. na geldi. Pek çok kavramın, doğrunun

10|SD İLKBAHAR 2011 1950’li yıllar Demokrat Parti’nin seçim zaferleriyle hafızamızda yer etti. 60’lı yıllarda çiçek çocukların daha fazla özgürlük talepleri ülkemizde de yankı buldu. 70’li yıllar ideolojik kamplaşmaların güdümünde şekillendi. Diğer bir ifade ile herkes dünyayı kurtarmakla o kadar meşguldü ki aşılama oranları, hastanelerin durumu ya da sosyal güvenlik sisteminin sorunları kimsenin aklına gelmiyordu. 1980 sonrası dönemde dünyanın büyük bir bölümünde olduğu gibi ülkemizde de altüst oluşlar ve ideolojik savrulmalar meydana geldi… tanımları aşındı, değişti ve bulanıklaştı. ramı öncesi Türkiye’ye ile ilgili bazı not- 1963’ten itibaren ülke sorunlarının İşte bu yeni siyasal iklim, ülkemizde lara göz atmakta yarar görüyorum: planlı kalkınma modelleri içinde ele seçmen tutumlarında rasyonel tercihle- alınmaya başlamasıyla birlikte, sağlık rin de belirleyici olmaya başladığı yeni Sağlıkta Dönüşüm Öncesi alanındaki sorunların da geleneksel ve bir dönemin öncüsü olarak ortaya çıktı. sağlık hizmetleri ve siyasi gelişi güzel tedbirlerle çözülemeyece- Bu yeni siyasal iklim, seçmenleri daha parti programlarında genel ğinin farkına varıldı. 1963’ten itibaren fazla pragmatik tercihler yapmaya yön- olarak sağlık hazırlanan 5 yıllık kalkınma planları lendirdi. Merhum Turgut Özal’ın “orta sağlık politikalarının belirlenmesinde direk” tanımlaması tam da bu döneme Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan en önemli unsurlardan biri haline geldi. özgü bir vatandaş betimlemesidir. günümüze kadar, sağlık hizmetleri ve 1963-1983 arasında dört kalkınma pla- Özal’ın damgasını vurduğu bu dönem- sağlık politikaları özellikleri bakımın- nı hazırlandı. Bu planlarda daha çok de siyasi partilerin soyut, muğlâk slo- dan 5 döneme ayrılmaktadır. Bunlar, sosyalleştirme politikaları üzerinde du- ganlarından, vaat edilmiş cennetlerin- Refik Saydam’ın Sağlık Bakanlığı yap- ruldu. Yıllarca sözü edilen Genel Sağlık den daha çok, rasyonel parti tığı, koruyucu sağlık hizmetlerine ve Sigortası kavramı da bu dönemde tartı- programlarına, ekonomi, sağlık, ileti- bulaşıcı hastalıklarla mücadeleye ön- şılmaya başlandı. şim, ulaşım, tarım politikalarına göre celik verilen 1920–1937 dönemi; İkin- siyasal tercihlerin belirlenmesi aşama- ci Dünya Savaşı ve Demokrat Parti’nin Yine 1960-1980 döneminde görev ya- sına geçildi. Fakat birçok alanda seç- iktidarda olduğu, merkezi yapıyı kuv- pan hükümetlerin, hükümet programla- men tercihleri tam olarak hizmet algısı vetlendirici, sosyal içerikli politikaların rına bakıldığında genel olarak sosyal- ve etkileşimi ile şekillendirilemedi. geliştirilmesi için yasal düzenlemeler- leştirme çalışmalarına hız verilmesi, Çünkü vatandaşa birebir dokunacak le uygulamaların yapıldığı 1938–1960 vatandaşların sağlık seviyelerinin yük- sağlık gibi bir alanda çok önemli ham- dönemi; ülke sorunlarının planlı kal- seltilmesi, ödeme güçlüğü çeken va- leler yapılamadı veya başlananlar neti- kınma modeli içinde ele alındığı ve tandaşlara ücretsiz sağlık hizmeti su- celendirilemedi. sağlık hizmetlerinin sosyalizasyonu nulması, koruyucu sağlık hizmetlerine görüşünün benimsendiği 1961–1980 öncelik verilmesi, tedavi edici sağlık Vatandaşlarımızın seçmen sıfatları ile dönemi, sağlık reformu ile ilgili teorik hizmetlerinin geliştirilmesi, yeterli ve tercihlerinin hizmet uygulamaları nok- çalışmaların yapıldığı ancak uygula- dengeli personel dağılımının sağlan- tasında en çok etkilendiği dönem 2003 ma imkânının olmadığı 1980-2002 dö- ması, yerli ilaç sanayinin güçlendiril- - 2011 dönemidir. Şimdi bu döneme nemi ve 2003’ten günümüze kadar mesi ve (1967 yılından sonra) özel sağ- damgasını vuran en önemli hizmet uy- olan Sağlıkta Dönüşüm Programının lık sigorta sisteminin kurulması gibi gulaması olan Sağlıkta Dönüşüm Prog- uygulandığı dönemdir. uygulamaların hedeflendiği görülür.

2011 İLKBAHAR SD|11 2002 sonlarında başlayan lanmasını engelledi. 40-50 yıllık sorun- açısından eksikleri tamamlandı. Hasta- lar ötelenerek 2002 yılına kadar gelindi. nelere 28 bin yeni (nitelikli) hasta yata- “İnsanı yaşatarak devleti de 2002 sonunda AK Partinin tek başına ğı eklendi. Yeni yapılan hastanelerde güçlü bir Meclis çoğunluğuyla iktidar her bir hasta odasına banyo, tuvalet yaşatma”yı ilke edinmiş olmasının ardından program ülke şart- konuldu. Koğuş sistemi terk edilerek larına göre yeniden hazırlandı ve bü- hasta odaları bir veya iki yataklı oldu. hizmet anlayışı, seçmen yük bir kararlılıkla uygulanarak sorunlar Bu odalara refakatçi yatağı, televizyon tercihlerini ideolojik birer birer çözülmeye başlandı. ve buzdolabı konuldu. Yoğun bakım yatak kapasitesi 9 katına çıkarıldı. olmaktan çıkarmış, daha Sağlıkta Dönüşüm Programı (1) 2. Yaygın ve eşit sağlık güvencesi: rasyonel bir çizgiye 1. İnsan merkezli hizmet için zihni- Genel Sağlık Sigortası yet değişimi taşımıştır. Artık siyasi eğilimi Sağlıkta Dönüşüm Programı ile hakka- ne olursa olsun seçmenler Ülkemizde sağlıkla ilgili ihtiyaçlar yıllar- niyet ilkesi doğrultusunda, vatandaşla- ca göz ardı edildi. Sağlıkta Dönüşümle rımızın ödeme gücü ile orantılı olarak sandığa giderken birlikte kurumsal kaygılar ve öncelikler katkıda bulunacakları ve sağlık hizmet- bir tarafa bırakılarak hizmetin odağına lerini ihtiyaçları ölçüsünde alacakları hastanelerde, sağlık insan konuldu. Bu anlayışla birlikte in- bir sosyal sigorta modeli geliştirildi. sanın hakkı olan sağlık hizmetinin, dev- Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve ocaklarında, aile sağlığı let tarafından sağlanan bir lütuf değil, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bir hak teslimi olduğu gerçeği öne çı- merkezlerinde, 112 ile birlikte; bütün sosyal güvenlik ku- karıldı. İleride tekrar bahsedeceğimiz rumlarının katılımı ile vatandaşa üniver- ambulanslarında gördükleri gibi, seçmen olarak insanın tercihini site hastaneleri ve devlet hastaneleri değiştiren asıl husus işte bu “lütuf de- tarafından verilen sağlık hizmetinin su- insanca muameleyi göz ardı ğil hak teslimi” yaklaşımı oldu. Sağlık- nuş biçimi ve fiyatlandırılmasını kapsa- ta Dönüşümün, yani sağlık reformunun yan düzenlemeler yapıldı. etmemektedir. ruhunu özetleyen bu felsefenin daha iyi anlaşılabilmesi için Sağlıkta Dönüşü- Sağlık hizmet sunucularının hizmet mü burada bir kere daha özetlemek sunum modelleri ve hedef kitleleri 1980 sonrası dönemin kalkınma plan- gerekiyor: arasında birlik sağ­lanması konusun- larında da, sağlık hizmetlerinin sunul- da önemli değişiklikler gerçekleştiril- masında yerel yönetimlerin rolünün ar- Türkiye sağlık reformu, yani Sağlıkta di. Kamu sigortacılığı kapsamında tırılması, özel kesimin sağlık Dönüşüm Programı ile hastaların rehin olan va­tandaşların özel sağlık kuru- sektöründeki faaliyetlerinin özendiril- tutulduğu, acil servislerden çevrildiği, luşlarından da hizmet almasına imkân mesi, genel sağlık sigortası sistemine ambulans hizmeti sırasında ücret talep sağlanarak, kamu hastaneleri ile özel edildiği günler geride kaldı. Yalnızca geçilmesi, hastanelerin idari ve mali hastanelerin hizmet verme tarzı ara- şehirlerde değil, köylerde de “112 Acil yönden özerkliğe kavuşturulup kendi sında uyum sağlandı. Diğer taraftan Sağlık” hizmetinin sunulabildiği, vaka- gelir ve giderlerini karşılayan işletmeler devlet hastaneleri ile SSK hastaneleri ların % 93’üne 10 dakika içinde ulaşı- haline getirilerek yönetilmesi, hekim ve arasındaki ayrımcılığın ortadan kaldı- lan, kırsalda gezici hizmetlerle vatan- hastane seçme imkânının getirilmesi rılmasıyla, kamu hastane işletim mo- daşın kapısına kadar gidilen, diyaliz hususlarını sayabiliriz. delleri arasında birlik sağlandı. ihtiyacı olan hastaların evinden alına- rak tekrar evine bırakıldığı, evde sağlık Gelir düzeyi düşük olan vatandaşları 1980-2002 arasında görev yapan ikti- bakımı hizmetlerinin sunulmaya baş- kapsayan Yeşil Kart uygulamasının darların hükümet programlarında ise landığı bir döneme geçildi. sağlık hizmetlerine ilişkin hedeflerin, kapsamı genişletildi ve hizmet, adaletli bir biçimde toplumun bütün katmanla- genel hatlarıyla 1980 sonrası Kalkınma Bu dönemde vatandaşların sağlık hiz- rına yaygınlaştırıldı. Planlarına göre şekillendiğini görül- metine ulaşmalarının önündeki engel- mektedir. Genel olarak hükümet prog- ler kararlılıkla kaldırıldı. Artık insanlar ramlarında; hastanelerin idari ve mali istedikleri sağlık kuruluşuna rahatlıkla Birinci basamak sağlık kuruluşlarında ve- yönden özerkliğe kavuşturulması, Sağ- gidebilmekte, ilacını istediği eczane- rilen hizmetlerde vatandaştan sosyal gü- lık Bakanlığı’nın oluşturulacak bu yeni den rahatlıkla alabilmektedir. Hastane vence veya ücret istenmesi sonlandırıldı. sisteme göre yeniden yapılandırılması, kapılarında, muayene ve ilaç kuyrukla- Yine acil sağlık hizmetlerinin öncelikli ve sağlık sektörüne rekabetin getirilmesi, rında saatlerce, hatta günlerce bekle- ücretsiz olarak sunulması sağlandı. aile hekimliği uygulamasına geçilmesi, mek tarihe karıştı. sözleşmeli personel istihdamına geçil- 3. Koruyucu ve temel sağlık hizmet- mesi, ücretlendirmede performans kri- Aile hekimliği sistemine geçilmesiyle bir- lerinde seferberlik terlerinin uygulanması, genel sağlık si- likte vatandaş artık doktorunu kendisi se- gortasına aşamalı olarak geçilmesi ve çebilmekte, anne adayları ve bebekler Bu dönemde koruyucu ve temel sağlık özel sektörün sağlık alanında teşvik hassasiyetle takip edilmektedir. Doğum- hizmetlerinde seferberlik başlatıldı. 2002 edilmesi vb. hedeflendi. ların sağlık personeli refakatinde yaptırıl- yılında 928 milyon TL olan koruyucu ve ması, en gelişmiş aşıların kullanılmaya temel sağlık hizmetleri bütçesi, 2011 yı- Görüldüğü gibi sağlık alanına ilişkin başlanması ve aşılamaların eksiksiz ol- lında 6 milyar 424 milyon TL’ye ulaştı. sorunlar çok önceleri tespit edilmeye ması konusunda büyük mesafeler alındı. başlandı. Bu unsurlar 1963 yılından iti- Birinci basamak sağlık hizmetlerin- baren de Kalkınma Planlarında ve dö- Bütün hastanelerde hasta hakları bi- de yeni dönem: Aile hekimliği nemim siyasi parti programlarında yer rimleri kuruldu. Hekim seçme hakkı almaya başladı. Ancak gerek dönemin uygulaması ile hastaların tercih ettiği Sosyalizasyon politikasının bu ülkeye özellikleri gerekse siyasal istikrarsızlık- hekime muayene olabilmesi sağlandı. armağan ettiği sağlık ocağı ağı ve ya- lar bir şekilde bu programların uygu- Hastanelerin tıbbi cihaz ve donanım­ pısı Sağlıkta Dönüşüm Programı ile

12|SD İLKBAHAR 2011 güçlendirildi. “Her hekime bir oda” Hasta hakları bir ilgi görebilmek, özel muayenehane- sağlandı. Halk ile hekim arasında bire ler üzerinden yönlendirilmekle müm- bir iletişim teşvik edildi. Ayrıca bu hiz- Hastaların haklarının ihlal edilmediği, kündü. Bu da vatandaşın cebinden metlerde çalışan sağlık personeline, her aşamada bilgilendirildiği ve onayı- ekstra bir ödeme yapması anlamına performansa göre katkı payı verilmeye nın alındı­ğı, mahremiyete uyulduğu, geliyordu. Sağlıkta Dönüşüm Programı, başlanarak ekonomik ve kişisel moti- hiçbir ayrım yapılmadan her türlü teda- bu mecburiyetleri ortadan kaldırdı. Tam vasyon sağlandı. viyi aldığı, hekimini, kurumunu seçebil- Gün Yasası ile vatandaş adına bıçak diği bir sağlık hizmetine ulaşabilmek parası da dahil ekstra ödemelerin ta- Aile hekimliği uygulaması ile birinci ba- için bütün devlet hastanelerinde Hasta mamına son nokta konulmuş oldu. Va- samak sağlık hizmetlerinde yeni bir ya- Hakları Birimi faaliyete geçirildi ve hızla tandaşın seçmen olarak algısını rasyo- pılanmaya geçilerek Aile Sağlığı Mer- yaygınlaştırıldı. nelleştiren ve hizmet odaklı kezleri ve Toplum Sağlığı Merkezleri uygulamalara yönelten önemli husus- biçiminde birbirini destek­leyen, bireyin Özel hastane kapılarının herkese lardan birisi de budur. ve toplumun sağlığını birlikte düşünen açılması bir sistem geliştirildi. Sağlıkta Dönüşüm Programı, yani Türki- Hastaların kendi sosyal güvenceleri ye Sağlık Reformu ile Cumhuriyet Döne- Vatandaşın birinci basamak ve koruyu- kapsamında özel sağlık kurum ve kuru- minin en yüksek hasta memnuniyet cu sağlık hizmetini alacağı doktoru ken- luşlarından yararlanmasına fırsat veril- oranlarının yakalanmış olması, tezimizi disinin seçebilmesi sağlandı. Anne kar- di. Kamu ve özel ayrımı yapılmaksızın doğrulayan en önemli göstergelerden nındaki bebekten, ailenin en yaşlı ülkenin bütün kaynakları vatandaşların biridir. 2003 yılında % 39,5 olan vatan- bireyine kadar bütün aile fertleri­nin sağ- hizmetine sunuldu. Özel sağlık ku­rum daşımızın sağlık hizmetlerinden memnu- lığının geliştirilmesinden, kişilerin sağlık- ve kuruluşlarının kapılarını kamu sigor- niyet oranı 2010 yılında % 73’lere ulaş- la ilgili sorunlarından ve hastalıklarından tası kapsamındaki vatandaşlara açma- mıştır. Bu, seçmen tercihlerinin hizmet sorumlu olan birer Aile hekimimiz oldu. sı devlet hastanelerinin yükünü azalttı uygulamaları ile nasıl değiştiğini göste- ve sağlık hizmetlerinin sunulması ko- ren çok önemli bir parametredir (2). Düzenli gezici sağlık hizmeti verilmesi laylaştırıldı. gereken nüfusa sağlık hizmeti ulaştır- Artık siyasi eğilimi ne olursa olsun seç- ma oranı ise % 10’dan % 99’a çıkarıldı. Eczanelerin herkese açılması menler sandığa giderken hastaneler- de, sağlık ocaklarında, aile sağlığı mer- Acil sağlık hizmetlerinde yeni dönem Daha önce ilaçlarını sınırlı sayıdaki kezlerinde, 112 ambulanslarında hastanelerden almak zorunda kalan ve gördükleri insanca muameleyi göz ardı Bugün, “112 Acil Hizmeti” sadece şe- çoğu zaman bedelini cebinden öde- etmemektedir. hirlerde değil, köylerde de yaygın ola- mek zorunda kalan SSK’lı hastaların rak verilen bir hizmete dönüştü. 2002 serbest eczanelerden ilaç almaları Seçmen tutumlarının oluşmasında ras- sağlandı. Yine Yeşil Kart konusunda yılında kırsalda yaşayan halkın sadece yonel bir yönelimle sosyal politikaların, değişiklik yapılarak Yeşil Kart sahibi % 20’si 112 acil hizmetlerinden yarar- daha özelde sağlık politikalarının belir- hastaların ayaktan tedavileri kapsam lanabilirken bugün tamamı bu hizmet- leyici olarak öne çıkması, hem sağlık altına alındı ve serbest eczanelerden ten ya­rarlanmaktadır. alanında elde edilen başarının büyük- ilaç­ alımlarının önü açıldı. lüğüne işaret etmekte hem de sağlıklı Dünyanın en gelişmiş ülkelerinde sunu- bir demokratik sistemin oluşmakta ol- Sağlıkta Dönüşüm ve duğunu bizlere göstermektedir. lan hava ambulans hizme­ti hiçbir üc- seçmen tercihi ret alınmadan ülkemizde sunulmaya başlandı. Acil veya yoğun bakım ge- Kaynaklar 2002 sonlarında başlayan “İnsanı ya- rektiren hastalıklar için özel hastaneler şatarak devleti de yaşatma”yı ilke 1) Sağlıkta Dönüşüm Programı, İlerleme Raporu, de dâhil hiçbir sağlık kuruluşunda va- edinmiş hizmet anlayışı, seçmen tercih- Eylül 2010, Sağlık Bakanlığı Yayınları, Ankara. tandaştan ücret talep edilmemektedir. lerini ideolojik olmaktan çıkarmış, daha Coğrafî ve iklim şartları sebebiyle ula- 2) Yaşam Memnuniyeti Araştırması, TÜİK, 2011, rasyonel bir çizgiye taşımıştır. Bu an- şımda güçlük çekilen bölgelerde va- Ankara. lamda merkezinde insanın mutluluğu tandaşların acil sağlık hizmetine ulaşa- olan Sağlıkta Dönüşüm Programı, AK (Not: Katkılarından dolayı Öznur ve Okan Doğan’a bilmesi için “kar paletli ambulans”, Parti Hükümetlerinin en başarılı uygula- teşekkür ediyorum.) “hasta kabinli kar aracı” gibi özel dona- maları arasında öncelikli hale gelmiştir. nımlı ambulanslar ile motosikletli ve de- Bu başarının göstergesi sadece yapı- niz ambulansları da hizmete sunuldu. lan hastane sayısı, yakalanan yüksek aşılama oranları değildir. Daha önce de 4. Hastane hizmetlerinde zihniyet belirttiğimiz gibi bu, “hizmetin sunum değişimi niyeti ve mantığının” vatandaşa sami- mi olarak anlatılması ile yakalanan bir Sağlıkta ayrımcılığın kaldırılışı: Kamu başarıdır. Vatandaş bütün bu hizmetle- hastanelerinin tek çatı altına alınması rin kendisine hakkı olduğu için yapıldı- ğını birebir yaşayarak görmüş, paylaş- Bu dönemde SSK hasta­neleri Sağlık mış ve iliklerine kadar hissetmiştir. Bakanlığı’na devredilerek hastane ka- Vatandaşın öncelikle oyu (reyi) değil, pılarında insanların önüne ko­nan en- kalbi kazanılmak istenmiş ve bu uygu- geller kaldırılarak vatandaşlar arasın- lanan sağlık reformu ile başarılmıştır. daki ayrımcılığa son verildi. Daha önce dengesiz yükler altında kalan hastane- Sağlık hizmeti almak üzere hastanelere ler, SSK, BAĞ-KUR, Devlet Memuru, başvuran vatandaşın “bıçak parası” Emekli ya da Yeşil Kartlı ayrımı yap- diye bir sıkıntısı vardı. Kamu hastanele- maksızın dengeli bir biçimde bütün va- rinde (devlet ve üniversite hastaneleri) tandaşlara hizmet verir hale geldi. yatarak tedavi olabilmek ve daha sıcak

2011 İLKBAHAR SD|13 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Siyasi partilerin sağlığa bakışı

Ömer Çakkal

ağlıktaki gelişmelerin nin vatandaşı nasıl karşıladığı, vatan- teryaları ise hiçbir dönüş yapma gereği seçmen davranışlarına daşların taleplerinin akıbetini tahmin duymadılar. Sorularımızla ilgili dönüş etkisi konusu dosya ola- etmek pek zor değil. Ancak bütün so- yapan partilerin görüşleri aşağıda yer rak işlenmeye karar veril- nucu sekreterya bürokrasisinin üzerine alıyor. Daha aşağıda ise görüş bildir- diğinde partilere mikrofon yıkıp işin içinden çıkmak mümkün de- meyen partilerin programlarında sağ- uzatma işi bana verilmişti. ğil. Haklarını yemeyeyim, bazı partiler- lıkla ilgili yer alan ifadeler yer alıyor. Mart ayının başında AK de talebimi ilettiğimde samimiyetle ilgi- SParti, CHP, MHP, BDP, HAS Parti, Saadet lenen, talebimi gerekli yerlere Partisi, Demokrat Parti, BBP, LDP ve aktaracağını söyleyen, bir çaba içinde Milliyetçi Hareket Partisi İşçi Partisi’nin kapısını çaldım. Partile- olacağını hissettiren sekreterler, basın (MHP) rin genel merkezlerini telefonla arayıp birimi çalışanları da oldu. Buralarda ise basın bürolarına ulaştım ve yetkili bir genel başkan yardımcılarının ilgisizliği isimle görüşüp talebimi ilettim. Ardın- ya da yanıt istediğim sorularla ilgili bilgi dan da hazırladığım 4 soruyu kendileri- ve birikimsizliklerinin etkili olduğunu ne mail attım. Partilerimizin hemen he- sanıyorum. 74 milyonun tamamını ilgi- men tümünde “sekreterya lendiren çok temel bir konuda, sağlık bürokrasisi”ni aşmakta güçlük çektim. konusunda bazı partilerimizin ilgili ge- Derdimi oldukça düzgün cümlelerle ve nel başkan yardımcılarının söyleyecek iyi bir Türkçe ile anlatmama rağmen sözlerinin olmaması düşündürücü bir talebimin bazı partilerin basın birimle- durum. MHP, HAS Parti ve İşçi Partisi, rinde ya da sekreteryalarında eriyip sorularımızın ayrıntılı olarak yanıtlar gitmesi, siyasi partilerimizin halkla iliş- bulduğu metinler gönderdiler. Saadet kiler ve iletişim kanallarındaki fotoğraf- Partisi ve Liberal Demokrat Parti’nin Ar-Ge’den Sorumlu Genel Başkan larının pek de iyi olmadığını gösteriyor. yetkilileri, parti programlarına bakıp Yardımcısı Prof. Dr. Osman Çakır Ben derdini anlatabilen bir gazeteci sağlık ile ilgili bölümleri alıntılayıp gön- olarak oldukça da basit talebime yanıt derdiler. AK Parti, CHP, BDP, Demokrat Milliyetçi Hareket Partisi’nin sağlık ko- alamazken bu sekreterya bürokrasisi- Parti ve BBP’nin yöneticileri ve sekre- nusundaki görüşlerini ortaya koymak

14|SD İLKBAHAR 2011 MHP’li Çakır: “ Sosyal • Muayene katılım paylarının yüksekli- lerin de devletin sosyal güvencesi ği, hastane sınıflaması kapsamında altında bulunması partimiz açısından Güvenlik Sistemi, 2003 değişen fiyat uygulamaları sebebiyle önem taşımaktadır. Sosyal güvenlik sis- bir memur veya işçinin doktora gitmesi teminin bütün nüfusu kapsayacak şe- yılından bu yana sürekli açık suretiyle alacağı ayakta tedavinin be- kilde genişletilmesi hedefimizdir. deli ayda ortalama 200 TL’ye ulaşabil- veriyor. SGK’nın 2002 mektedir. Bu rakam, dar gelirli vatan- • Milliyetçi Hareket Partisi, ülkemiz sonundaki açıkları toplamı daşlarımız üzerinde ağır bir baskı sağlık sistemini en verimli şekilde çalı- yaratmaktadır. Sistemin palyatif değil şabilir hale getirmeyi, sosyal ve fiziki yaklaşık 8 milyar TL iken, ama radikal kontrol sistemlerine ihtiya- altyapı ile teknolojik gelişmeleri takip cı bulunmaktadır. Bunu yapmak yerine ederek sağlık araç ve gereçlerini çağ- 2010 yılı sonundaki açıkları kolaycılık tercih edilmektedir. En son daş standartlarda kullanmayı, imal et- döner sermaye gelirleri ile ilgili olarak meyi ve üçüncü pazarlara satmayı, 27,0 milyar TL’ye ulaşmıştır. yapılan düzenlemeler kamuoyu nez- sağlık insan gücünü yeterli bilgi ve do- MHP iktidara geldiğinde dinde kabul görse de bu uygulama nanıma kavuşturmayı, vatandaşlarımı- üniversite hastanelerinden devlet has- za da kolaylıkla ulaşabilecekleri hayatı hastaneler tam gün, tam tanelerine doğru bir yığılmayı da bera- anlamlı ve değerli kılan bir sağlık siste- berinde getirmektedir. Bu ise tedavi mini tesis etmeyi kendisine misyon ola- kapasite ile çalışacaktır. süreçlerinin uzamasına yol açmaktadır. rak kabul etmektedir.

İlaç, aşı, serum ve tıbbi • Sonuç olarak Türk sağlık sisteminin ye- • Bu kapsamda; başhekimlerin hasta- niden yapılanması ihtiyacı sürmektedir. ne yöneticisi olması yerine, profesyo- araç-gereçlerin Türkiye’de nel yöneticilik uygulamasına geçilme- üretimi ile bu konuda 2. Sağlık alanındaki en önemli so- si, hastanelerde muayene, laboratuvar runlar sizce nelerdir? hizmetleri ve ameliyat randevularının yapılacak Ar-Ge faaliyetleri bilgisayar ortamında verilmesi, sağlık • Bu alandaki en büyük sorun SGK’nın personelinin randevu sistemine müda- teşvik edilecektir.” bütçe açıklarıdır. 2010 yılında 27,0 mil- halesinin kesinlikle önlenmesi, labora- yar TL’ye ulaşan bu açıkların içinde tuvar hizmetleri ve yüksek maliyetli sağlık harcamalarının payı önemli bo- tıbbi teknoloji ve benzeri hastane imkânlarının hastaneler arasında ortak açısından tarafımıza tevdi etmiş oldu- yutlardadır. kullanımına fırsat veren bir sistemin ğunuz sorulara ilişkin açıklamalar aşa- geliştirilmesi, bu misyonu tamamlaya- ğıda verilmektedir. • Hastane hizmetlerinin sunum kalite- caktır. sinde yeterince başarılı olunamamıştır. 1. Sağlıkta mevcut fotoğrafı nasıl gö- 4. Sağlık yönetimini devralmanız du- rüyorsunuz? Uygulanmakta olan • Sağlık insan gücü yetersizdir. Türkiye ge- rumunda yapmayı planladığınız ça- nelinde sağlıklı bir yapıda dağılmamıştır. son dönem politikaları nasıl değer- lışmalarla ilgili olarak, aşağıdaki ko- lendiriyorsunuz? nularda planlarınızı birer ikişer • İlaç ve aşı üretimi konusunda ne ya- cümle halinde yazabilir misiniz? • Sağlık sektöründe uygulanan politi- zık ki kaderimiz yurtdışından gelecek kararlara bağlıdır. kaları uygun ve yeterli görmüyoruz. Sağlık çalışanlarının çalışma koşulları: 2003 yılından bu yana yapılan uygula- Hastanelerde; hasta yatağı, donanım malarda sürekli açık veren bir Sosyal • Önleyici kamu sağlığı konusunda ciddi ve insan gücü kapasitesinden daha iyi Güvenlik Sistemi söz konusudur. Sos- ihmal ve kötü kullanımlar söz konusudur. yararlanılması, hasta taleplerinin za- yal Güvenlik Kurumu’nun 2002 sonun- manında karşılanması ve hizmet bekle- daki açıkları toplamı yaklaşık 8 milyar • Özel sektöre güvenli bir yol haritası me süresinin asgari düzeye indirilmesi TL iken, 2010 yılı sonundaki açıkları çizilemediğinden özellikle orta ölçekli için “tam gün-tam kapasite çalışma” 27,0 milyar TL’ye ulaşmıştır. işletmeler sağlık ile ilgili olarak alınan sağlanacaktır. Bu kapsamda hizmet kararlardan etkilenmekte ve sıklıkla ka- veren personelin özlük haklarında iyi- • Sosyal güvenlik harcamaları içinde pılarına kilit vurarak, değerli makine ve leştirme yapılacaktır. Sağlık çalışanları- sağlık harcamalarının payı 2002 yılında teçhizatlarını elden çıkarmaya çalış- nın çalışma koşulları uluslararası stan- 7,6 milyar TL civarında iken, bu rakam maktadırlar. dartlara yükseltilecektir. 2010 yılında 32,0 milyar TL’ye ulaşmış- tır. 8 yıllık süreçte sağlık harcamaları • Vatandaş açısından da muayene ve Performans ölçümü sistemi: Hasta- 4,2 kat artarken, sektörde yandaş yapı- tedavi hizmetlerini alma imkânı daral- neler tam gün – tam kapasite ile çalı- lanmaların hızla arttığı görülmüştür. mıştır. Sağlık tüketim maliyetleri olduk- şacaktır. Hastanelerin durumları ve ça yükselmiştir. sağlık insan gücü yapısı ayrı ayrı dik- • Muayene ve sevk zincirinde bu sü- kate alınarak performans ölçüm siste- reçte getirilen kontrolsüz uygulamalar 3. Partinizin ülkemiz sağlık sistemi mi oluşturulacaktır. ve teknik altyapının yeterince ve hızlı ve halkın sağlığının iyileştirilmesi ko- biçimde geliştirilememesi sebebiyle nusunda vizyon ve misyonu nedir? Aile hekimliği: Aile hekimliği uygulaması özellikle 2000-2009 döneminde bir ge- MHP tarafından desteklenen bir sistem- nişlemeye yol açmış, hastanelerin, mu- • Sağlık politikası her şeyden evvel bir dir. Ancak sistemin yerelde vatandaş ihti- ayenelerin, muayene sıklıklarının veya milli beka sorunu olarak değerlendiril- yaçları, sağlık insan gücü ve sağlık siste- sistemin başka yollarla kötü amaçlarla mektedir. Birey sağlığı tesis edilemedi- mi ile bütünleştirilerek geliştirilmesinin kullanımı sebebiyle açıklarının artması ğinde toplum sağlığından söz edileme- yararlı olacağı düşünülmektedir. söz konusudur. İlaç ve eczane uygula- yeceği açıktır. Dolayısıyla, her bireyin maları ile bu alanlara müdahale edil- ihtiyaç duyduğu sağlık hizmetini ulusla- Sosyal Sigorta Sistemi: Vatandaşla- meye çalışılması da sektörün önemli rarası standartlarda ve fiyatlarda alma- rın geleceğinden emin olması ve yük- sorunları arasında görülmektedir. sı, bunu almaya gücü yetmeyen birey- sek standartlı bir hayat sürmesi için,

2011 İLKBAHAR SD|15 HAS Parti’den Kılıçarslan: ği sağlanacak, hem de sigortalının tirilmesi için sağlık serbest bölgeleri mağdur edilmesi önlenecektir. oluşturulacaktır. “Uygulanan bazı politikalarla • Kayıt dışı işçi istihdamına yol açan • Sosyal Güvenlik Kurumu bütün kamu halkın sağlık hizmetlerine mevzuat, maliyet, denetim yetersizliği, hastanelerinden ve özel hastanelerden ulaşma şansı artmış ancak bürokrasi gibi hususlarda alınacak ted- protokolle hizmet satın alabilecektir. birlerle kayıtlılık özendirilecektir. bunlar sağlanırken bugün • Sosyal Güvenlik Kurumu, Sağlık Ba- • Bütün sağlık kurumlarının elektronik kanlığı ve özel kesim sağlık hizmeti su- ve gelecekte çok büyük erişiminin sağlandığı ve bireysel sağlık nucuları, hizmetin ve hizmetten yararla- verilerinin yer aldığı e-sağlık bilgi siste- nanın standartlarını, usul ve esaslarını maliyetleri olacak sorunların mi oluşturulacaktır. Bu sistem kanalıyla müşterek olarak belirleyecektir. yolu da sonuna kadar mükerrer işlemlerin önüne geçilecek, hastaların ev ortamında izlenmesi sağ- • Sistemin istismarını önlemeye dönük açılmıştır. Türkiye sağlık lanacaktır. etkin kamusal denetimin yanı sıra özde- netim mekanizmaları da geliştirilecektir. ortamında fabrika benzeri Hasta hakları uygulamaları: Hasta hakları uygulamalarına saygılı oluna- • Sağlık hizmetlerinde, ilaç ve tıbbi zincir işletmeler ile tekel caktır. malzemelerin fiyatlandırılmasında mali- olmasının zemini yet ve kalite kontrolünde Sosyal Gü- Vatandaş hasta ve doktor seçme hak- venlik Kurumu’nun aktif rol üstlenmesi oluşturulmuştur. Sağlıkta kına sahiptir. sağlanacaktır. yapılan “iş” başına sağlanan Hasta uygulanmak istenen tedaviyi ka- HAS Parti bul edip etmeme hakkını kullanabile- “performans” üzerinden cektir.

ücretlendirme kesin olarak Sağlığın finansmanı: Sağlığın finans- kabul edilemez.” manı genel sağlık sigortası kapsamın- da prim ödenerek sağlanacaktır.

Prim ödeme gücü olmayan vatandaş- bütün nüfusu kapsayacak şekilde ni- larımızın primleri devletçe ödenecektir. met-külfet esasına göre işleyen çağ- daş normlarda Sosyal Sigorta Sistemi İlaç politikaları: İlaç, aşı, serum ve tıb- oluşturulacaktır. bi araç-gereçlerin Türkiye’de üretimi ile bu konuda yapılacak Ar-Ge faaliyetleri • Sosyal Sigorta Sistemi; hukuki boyutu teşvik edilecektir. itibariyle “uygulanabilir”, mali boyutu Çalışma Hayatından Sorumlu Genel itibariyle “sürdürülebilir” ve ilgili taraf- • Yerli ilaç sanayinin daha geniş yelpa- Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Zeki Kılı- larca “kabul edilebilir” bir yapıya ka- zede üretim yapması sağlanarak ihra- çarslan vuşturulacaktır. cat potansiyeli artırılacaktır. 1. Sağlıktaki mevcut fotoğrafı nasıl • Sosyal Güvenlik Sisteminin bilgi tek- • İlaç takip sistemi geliştirilerek “akıllı görüyorsunuz? Uygulanmakta olan noloji alt yapısı güçlendirilecek, hak ilaç kullanımı” sağlık personeli için bir son dönem politikaları nasıl değer- kaybını ve mükerrer yararlanmayı önle- ilke ve hastalar için davranış kalıbının lendiriyorsunuz? yen etkili, erişilebilir ve sürdürülebilir oluşması sağlanacaktır. hizmet sunan bir yapı oluşturulacaktır. Son döneminde uygulanan ve yöne- • Gerçekçi bir ilaç fiyatlandırma siste- timsel sorunların aşılmasını sağlayan • Sosyal sigorta programları, aktüeryal mi geliştirilmesi, ilaç ve tıbbi malzeme- bazı politikalarla halkın sağlık hizmetle- denge içinde etkili ve özerk bir yapıda yö- lerin üretim veya ithalatından hastada rine ulaşma şansı artmış, enformel sek- netilecek, sistemin sürdürülebilirliğini sağ- kullanım aşamasına kadar etkin bir törde çalışanlara da asgari bir sağlık lamak için fon yönetimi etkinleştirilecektir. kontrol mekanizması oluşturulması güvencesi sağlanmış, mevzuat zorluk- sağlanacaktır. ları giderilmiş, yapılan yatırımlarla kamu • Prim gün sayısını tamamlamakla birlik- hastanelerinde daha kaliteli oda hiz- te yaş haddini doldurmadığından emek- • Sağlıklı bir reçete ve fatura kontrol metleri sağlanmıştır. Kamunun sağladı- liye ayrılamayan ve zorunlu sigortalılıkları sistemi uygulanması için gerekli dü- ğı acil ambulans hizmetleri yaygınlaş- sona eren kişilerin ve bakmakla yükümlü zenlemeler yapılacaktır. mış ve kırsal alanı da büyük ölçüde olduğu kimselerin, sağlık sigortası kap- kapsamıştır. Ama bütün bunlar sağla- samında sağlık hizmetlerinden yararla- • İlaç firmalarının; sağlık personelinin nırken bugün ve gelecekte çok büyük nabilmelerine imkân sağlanacaktır. davranışını etkileyen, ilaç israfına ve maliyetleri olacak sorunların yolu da ilaç fiyatlarının yükselmesine yol açan sonuna kadar açılmıştır. • Hak kaybını ve mükerrer yararlanma- eczane ve hekimlere yönelik reklam ve yı önleyen hızlı, etkili ve erişilebilir hiz- tanıtım faaliyetlerinin amacını aşması- • Sağlığa ulaşım yaygınlaşmış durum- met sunan bir sosyal güvenlik sistemi na izin verilmeyecek ve mesleki yoz- da ama başvuru sayısındaki gerçek oluşturulacaktır. laşmanın önüne geçilecektir. artış, sağlık hizmetinin tekrar kullanımı- nın artması şeklindedir. Bu artışın asıl • Sigortasız çalışma ve çalıştırma önle- Kamu sağlığı sistemi içinde özel nedeni, aynı insanların aynı sorunlar nerek aktif sigortalı sayısı artırılacak ve sektörün rolü: Özel sağlık kurumları için tekrar tekrar sağlık hizmetine baş- bu suretle hem sistemin sürdürülebilirli- teşvik edilecek, sağlık turizminin geliş- vurmasıdır.

16|SD İLKBAHAR 2011 • Sağlık hizmetinde basamak sunumu- mızın sağlığını ve ülke ekonomisini kaliteli olarak elde edilebilmesi için, nun terk edilmesi bir çeşit kaosa yol ciddi şekilde tehdit edecek boyutlara bölgesel bazda entegre bir organizas- açmış, gereksiz yere ikinci ve üçüncü ulaşabilir. Özel sağlık kurumlarının ön yon yapısına kavuşturulması gereklidir. basamak başvurusu ve bu başvurunun planda olduğu ABD’de kişi başına Kazalara hızlı ve kaliteli müdahale, bir- neden olduğu gereksiz tetkik ve nitelik- düşen sağlık harcamasının 7 bin çok yaşamı koruyacak ve sakatlığı ön- li işgücünün gereksiz kullanımı artmış- Amerikan Dolarını geçtiğini ve yapılan leyecektir. tır. Bunun sonucu olarak ilaç ve tetkik hesaplara göre böyle sürerse 2025 sayılarında anlamsız ve sağlıksız artış yılında nerdeyse ailelerin tüm gelirle- • Tıp eğitimi kalitesinden asla taviz ve- (patlama) olmuş, gerçek karşılığı olma- rini tüketme potansiyeli taşıdığını dü- rilmeyecek, alt yapısı olmayan tıp fakül- dan sağlık harcamalarında aşırı artışlar şünürsek bunun önemi anlaşılabilir. teleri açılmayacaktır. olmuştur. Öte yandan bu harcamalar da ger- çekte halk sağlığına ciddi bir kazanç 4. Sağlık yönetiminizi devralmanız • Bunun sonucu olarak aşırı iş yükü getirmemektedir. Aynı sağlık verilerini durumunda yapmayı planladığınız içinde sağlık çalışanları ile hastaların bin 500 dolar veya çok daha az har- çalışmalarla ilgili olarak, aşağıdaki sanki birbirleriyle hasım kutuplarmış cama ile sağlayan ülkeler de vardır. konularda planlarınızı birer-ikişer gibi karşı karşıya getirilmesi ve hastala- cümleler halinde yazabilir misiniz? rın onlarca yılın öfkelerini hekimlerden/ • Koruyucu sağlık hizmetleri ciddi bir sağlık çalışanlarından çıkarmaya kal- stratejik plan dahilinde ele alınmamıştır. Sağlık çalışanlarının çalışma koşul- kışmasının ortamı oluşturulmuştur. ları: Sağlık çalışanlarının grev hakkı • Acil sağlık hizmetleri hız ve kalite açı- olan sendikalı bir çalışma yaşamına • Sağlık çalışanları her geçen gün kö- sından yeterli değildir. sahip olması gerekiyor. Çalışanların tüleşen, güvencesizleşen, esnekleşen görev yaptıkları kurumlarda yönetime çalışma ortamlarına mâhkum edilmiştir. • Sağlıklı kalmanın temelini oluşturan katılma hakkı bulunacak. Sağlık kurum- sosyal faktörler sağlık gündeminin dışı- larında taşeron şirketler aracılığı ile işçi • Önce Sağlık Bakanlığı Eğitim Hasta- na itilmiştir. çalıştırılmasına son verilecek. neleri şimdi de Üniversite Hastaneleri eğitim ve araştırma işlevlerini tamamen 3. Partinizin ülkemiz sağlık sistemi Performans ölçümü sistemi: Sağlıkta geri plana iten bir “performans” sistemi ve halkın sağlığının iyileştirilmesi ko- yapılan “iş” başına sağlanan “perfor- içinde çalışmaya yönlendirilmiş, bu nusunda vizyon ve misyonu nedir? mans” üzerinden ücretlendirme kesin hastanelerin üçüncü basamak niteliği olarak kabul edilemez. Çalışanların teş- ve eğitici fonksiyonları geriletilmiştir. • Bugün biliyoruz ki insanların sağlığını viki amacıyla yapılacak performans öl- tehdit eden etkenlerin büyük çoğunlu- çümleri birinci basamakta korucu sağlık • Performans nedeniyle sağlık kurum- ğu “modern” yaşam tarzımızdan kay- hizmetlerinin başarısı ile ikinci basmakta larının ve sağlık çalışanının (=hekimin) naklanmakta olan kronik hastalıklardır. ise hasta bakımının sonuçlarını ve kalite- hastayı “mal” gibi görerek kendi gelirini Koruyucu sağlık hizmetleri çok ciddi sini esas alarak yapılandırılmalıdır. Sağ- arttırmak için onu kullanmasının zemini bir stratejik plan içinde ele alınmalı ve lık çalışanları asıl kazançlarını maaş ola- oluşturulmuş, kamu kaynaklarının bir bu hastalıkların ve verdikleri zararın rak almalı, performansa dayanan çeşit yağmalanması yolu tutulmuştur. azaltılması öncelikle hedef olarak belir- ödemeler ise ancak belli bir oranda lenmelidir. ödüllendirme anlamında olmalıdır. • Sermaye sahipleri için cirosu yüksek bir sağlık piyasası yaratmak uğruna bir - Bunun için kötü beslenmek alışkanlık- Aile hekimliği: Birinci basmakta sağlık ülkenin sağlık politikası sadece tedavi ları ile mücadele edilecek, halk sağlığı- hizmetleri bir çeşit özelleştirilme olayı edici hizmetlere indirgenmiş, piyasada nın önceleyen para yapmayan koruyucu sağlık hiz- olan şimdiki şekilde değil, kamu görev- metlerinin geri plana itilmesinin yolu lisi olan, diğer sağlık çalışanları ile bir açılmıştır. gıda/yiyecek politikası geliştirilecektir. ekip oluşturan ve koruyucu hekimlik hizmetleri ön planda olan “aile hekimli- ği” aracılığı ile olmalıdır. • Uluslararası sermayenin iflasları ve - Başta sigara olmak üzere sağlığı bo- satın almalar ile Türkiye sağlık ortamın- zucu alışkanlıklar ile mücadele artarak da fabrika benzeri zincir işletmeler ile sürdürülecektir. Sosyal sigorta sistemi: Türkiye gibi tekel olmasının zemini oluşturulmuştur. işsizliğin yüksek olduğu, gelir dağılımı- - Halkın spor ve hareket etme kültürü- nın çok bozuk olduğu, kayıt dışı ekono- 2. Sağlık alanındaki en önemli so- nün geliştirilmesi hedeflenecektir. minin yaygın olduğu bir ülkede, sağlık, runlar sizce nelerdir? sigorta üzerinden değil genel vergi ge- • En önemli olan şey, birinci basamak lirlerinden finansa edilmeli ve yurttaş • Yukarıdaki bakış açısı ile bugün sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesidir. hakkı olarak ele alınmalıdır. sağlık alanındaki en önemli sorun, Sürekli eğitilen, saygın hale getirilen ve sağlık hizmetlerinin hızla piyasalaştı- yönlendirilen çalışanları ile birinci ba- Hasta hakları uygulamaları: Hasta hak- rılması ve özelleştirilmesidir. Bunun samak hizmetlerinin kalitesi ve kapsa- ları uygulama alanı geliştirilmelidir. Öte sonucu olarak sağlığın bir meta ola- mı geliştirilerek sağlık hizmetleri çok yandan gereken diğer bir şey ise temel rak ortaya çıkması ve piyasa ekono- daha etkin, hızlı ve ucuz olarak sağla- sağlık bilgisinin yaygın eğitim kurumların- misinin kendi kurallarının “sağlık sek- nabilir. da ciddi şekilde halka ulaştırılmasıdır. töründe” hâkim hale gelmesidir. Bugün kamu özel fark etmeden bütün • Akılcı şekilde basamaklandırılmış Sağlığın finansmanı: İdeal olan, sağ- sağlık kurumu yöneticileri kârı azami- sağlık hizmetleri organizasyonu ile lığın bütün yurttaşlar için kimlik kartları leştirmeye çalışan “patronlar”, bütün hastaneler üzerindeki iş yükü azaltılıp ile ulaşabilecekleri ve vergiler üzerin- hastalar da (sadece hastalar değil her kademede kaliteli ve global olarak den genel bütçeden finansmanı olan hasta olma potansiyeli nedeniyle bü- daha ucuz ve etkin bir sağlık hizmeti bir kamu hizmeti haline getirilmesidir. tün insanlar) bunun aracı olarak bir üretimi mümkündür. “tüketici” olarak görülmeye başlan- İlaç politikaları: İlaç üretimi stratejik mıştır. Bu sorun, gelecekte insanları- • Acil hizmetlerin ülke çapında hızlı ve bir değerdedir. Türkiye’de yerli ilaç üre-

2011 İLKBAHAR SD|17 timi ve geliştirilmesi için ciddi kamu lar ve özel sektör tarafından verilecek; İşçi Partisi’nden Esinoğlu: desteği oluşturulmalıdır. Gereksiz ilaç özel sektör ve vakıflar, sağlık yatırımları tüketiminin önüne geçilmesi için her yapmaları için teşvik edilecektir. Özel “İktidara gelmemiz yönlü bilimsel ve idari önlemler gelişti- sektörün ve vakıfların hizmet götüre- rilmelidir. mediği yerlerde kamu ve yerel yöne- durumunda aile hekimliği timlerin hizmet vermesi sağlanacaktır. Kamu sağlığı sistemi içinde özel uygulamasına hemen son sektörün rolü: Sağlık esas olarak bir • Tüm yurtta aile hekimliği sistemine verilecektir. Uzun vadede kamu işi olarak ele alınmalıdır ve ülke geçilecek; oluşturulan kademelere gereksinimleri ölçüsünde gereken ka- uyulmak koşuluyla, herkes hastane ve temel sağlık hizmetleri musal yatırım yapılmalıdır. Sağlıkta hekim seçme hakkına sahip olacaktır. kamu kaynakları ile özelin teşvik edil- devlet tarafından herkese mesinin hiçbir anlamı yoktur. Özel sek- • Sağlık Bakanlığı, personel, yönetim, tör ağırlıklı sağlık yapısının verimsizliği organizasyon ve hizmet sunumu bakı- ücretsiz verilecektir. Sağlıkta için ABD örneği yeterlidir. Bunun dışın- mından politikalar geliştirme, özelleştirme tersine da özel ayrıcalık tanınmadan özel sek- plânlamalar yapma, standart koyma ve tör de, tek hekimin çalıştığı sağlık ku- denetleme görevi yapacaktır. Bakanlık çevrilerek bütün kamu rumları da sistem içinde kendi yerlerine özel sektör, vakıf ve yerel yönetimlerce alabilmelidir. yeterince sağlık hizmeti verilemeyen sağlık tesisleri SGK’ya yerlere sağlık hizmeti götürmekle yü- Saadet Partisi (SP) kümlü olacaktır. devredilecektir. Malpraktis yasası kaldırılacaktır. Kâr • Koruyucu sağlık hizmetlerine büyük önem verilecek ve bu hizmetler bakan- hırsı ile çalışan hastanelerin, lık ve yerel yönetimlerce yerine getirile- cektir. hekimleri gereksiz girişim ve

Herkese doğumdan ölüme sağlık si- tedaviler için zorlaması gortası önlenecektir.” • Saadet iktidarında doğumundan ölü- müne kadar sağlık teminatı verilecek. Her vatandaşımız, doğumundan ölü- İşçi Partisi müne kadar sigortalı olacak.

Tanıtımdan Sorumlu Genel Başkan • Nüfus cüzdanları sağlık sigortası ye- Yardımcısı Atik Ağdağ rine geçecek. Her ferdine hayat hakkı ve yaşama hakkı vardır. Devletin görevi Partimiz sağlık alanındaki çalışmalara de vatandaşın sağlığını korumaktır. özel önem vermektedir. Çünkü bir insa- nın en temel ihtiyaçlarından birinin Engelliler sağlıklı bir yaşam olduğuna inanmak- tadır. Saadet Partisi’nin parti progra- • Saadet Partisi olarak en önemli özel- mında yer alan sağlık başlığı altındaki liklerimizden birisi, engelli vatandaşla- rımıza yapılacak olan hizmetleri gös- değerlendirmeleri aşağıda sunuyorum. Genel Başkan Yardımcısı Bülent termelik ve yapıyor gözükmek için Esinoğlu Ülkemizde birçok alanda olduğu gibi değil, insani ve manevî değerleri önde sağlıkta da büyük sorunlar mevcuttur. tutmamız, dolayısıyla özümseyerek 1-2. Sağlıktaki mevcut fotoğrafı nasıl Sağlık hizmetlerinden herkes yeteri ka- yapmamızdır. görüyorsunuz? Uygulanmakta olan dar istifade edememektedir. Partimiz, son dönem politikaları nasıl değer- sağlık hizmetlerinden herkesin eşit ola- • Bu hususta, bütün Türkiye sathındaki rak yararlanmaları için gerekli düzenle- yaygın organizasyonlarla, yine her sa- lendiriyorsunuz? Sağlık alanındaki meleri yapacaktır. hayı içine alan plân ve programlarla, bu en önemli sorunlar sizce nelerdir? güne kadar ihmal edilmiş olan hizmet- • Genel Sağlık Sigortası uygulamasına lerin süratle yerine getirilmesine özel bir AKP hükümetinin Dünya Bankası di- geçilecek, özel sağlık sigortalarından önem verilecektir. rektifleri ve finansmanı ile yürüttüğü sigorta hizmeti satın alınacak, sağlık Sağlıkta Dönüşüm uygulamasının ilk sigortası olmayan tek kişi bırakılmaya- • Engellilerin, toplumun önemli ve say- ve en önemli sonucu sağlık harcamala- caktır. Sağlık sigortası primini ödeme gıdeğer bir bölümünü teşkil ettikleri göz rının büyük bir hızla artması olmuştur. gücü olmayanların primleri “Sosyal önünde bulundurularak çalışacakları iş Topluma öncelikle sağlık alanında Güvenlik Yüksek Kurulu” tarafından sahalarının hazırlanması, insanca ya- olumlu bir ilerleme gibi sunulan bu du- karşılanacaktır. şama şartlarına kavuşturulmaları, her rum aslen pek çok olumsuzluğu içinde türlü tesis ve alt yapıda kendileri için barındırmaktadır. Sağlıkta niteliğin yeri- • Sağlık sigortası bilgileri tek merkezde gereken yatırımların yapılması için özel ni niceliğin alması ve giderek artan toplanarak mükerrer sigorta uygulama- bir çaba sarf edilecektir. Ayrıca, engel- sağlık harcamaları, toplumun sağlığını sı önlenecektir. lilerin ihtiyaç duydukları her türlü alet ve korumayı göz ardı ederken, insanların gerecin, külfetsiz bir şekilde karşılan- hastalanmasını kazanç fırsatı olarak • Vatandaşların hayatı ve sağlığı devle- ması için kolaylık sağlanacak; bunları görmektedir. Sağlık, toplumsal bağla- tin teminatı altındadır. Sağlık hizmetleri, üreten ve ihraç eden tesislerin kurulma- mından arındırılarak alınıp satılan, üze- sağlık bakanlığı, yerel yönetimler, vakıf- sı ve gelişmesi teşvik edilecektir. rinden kâr edilen bir mal haline dönüş-

18|SD İLKBAHAR 2011 türülmüştür. Her derde deva olarak sosyal haklar verilecektir. Hekimlerin mızın katılabileceği özel sağlık sigorta- sunulan “piyasa” sağlıkta da öne çıka- hastane kazancını artırmaları için geti- larının oluşumuna imkân veren yasal rılmaktadır. Ancak bu piyasalaşma, hiz- rilen “performans uygulaması” kaldırı- düzenlemeler yapılacaktır. Sigorta sek- met kalitesinde artma olarak sunulsa lacaktır. Tam gün çalışma, sağlıkta ka- törü finansman kapsamında mütalâa da esasen ticarileşme ile sürmekte, mulaştırma sonrasında uygulanacak edilerek, vergiden muaf tutulacaktır. dahası tekelleşmeyi beslemektedir. kamucu bir sağlık sistemi ile destekle- III.3.3. Tüm devlet ve sigorta hastane- Buna paralel olarak ülkemiz ilaç en- necektir. leri vakıflara ve özel kuruluşlara devre- düstrisi el değiştiriyor. İlaç üretiminde dilecek; hastane hizmetlerinin profes- araştırma-geliştirmeden uzaklaşılıp ha- • Malpraktis yasası kaldırılacaktır. Kâr yonel biçimde yerine getirilmesi bu zır almaya ve satmaya yönelik tekelleş- hırsı ile çalışan hastanelerin, hekimleri suretle sağlanacaktır. me ve dışa bağımlılık döngüsü artırıyor. gereksiz girişim ve tedaviler için zorla- III.3.4. Devlet sadece fakir ve aciz ol- ması önlenecektir. duğunu beyan eden vatandaşların 3. Partinizin ülkemiz sağlık sistemi özel sağlık sigortası primlerinin yarısını ve halkın sağlığının iyileştirilmesi ko- • Sağlık alanında kullanılacak ve ge- ödemek suretiyle, destek sağlayacak- nusunda vizyon ve misyonu nedir? rekli olan “temel ilaç ve tıbbi malzeme tır. Yalan beyanda bulunan kişiler ağır listesi” hazırlanacaktır. Türkiye ulusla- bir şekilde cezalandırılacaktır.” Cumhuriyetin, “Vatandaşların tahsili, rarası ilaç kartellerinin pahalı ve patent terbiyesi, sıhhati fertlere veya şirketlere korumalı ilaç ve tıbbi malzemelerini on- Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılaca- bırakılamaz!” ilkesi sağlık alanında te- ların belirlediği yüksek ücretlerden al- ğı üzere sağlık konusunda da diğer mel yaklaşımımızdır. Bize göre sağlıklı mak ve tüketmek zorunda bırakılmıştır. tüm konularda olduğu gibi mevcut du- yaşam; bireylerin iş ve çalışma koşulla- Bu nedenle imzalanmış olan patent rumdan çok farklı olan önerilerimiz var. rı, beslenme, barınma, kişisel bakıma anlaşması iptal edilecek ve ülke içinde Bu nedenle sorularınızı tek tek değer- yönelik eğitim ve kültür, temiz ve sağlık- üretilemeyen tıbbi malzeme ve ilaçlar lendirmemiz bence anlamlı değildir ve lı su ve gıda kaynaklarına ulaşım koşul- uluslararası piyasadan uygun fiyatlar- yazılabilecek her şey konuya çözüm larının sağlanması gerçekleştirilmeden dan sağlanacaktır. getirmeyecek, söz kalabalığından öte- ye geçemeyecektir. “Kimseye bir hak- sağlanamaz. Kaliteli tıbbi olanaklara sızlık yapılmamalıdır; hastaya da, sağ- eşit ve kamu tarafından finansmanı Liberal Demokrat Parti (LDP) lık çalışanına da, kurumlara da, diğer sağlanan ulaşım, yukarıda sayılan de- tüm canlılara da” ğişkenler ile bir anlam kazanır. Aksi du- rumda sağlığı bir kâr alanı olarak gören ve kaynakları piyasaya ve uluslararası Adalet ve Kalkınma Partisi kartellere peşkeş çeken bir kısır döngü (AK Parti) ile karşılaşmak kaçınılmazdır.

4. Sağlık yönetiminizi devralmanız durumunda yapmayı planladığınız çalışmalarla ilgili olarak, aşağıdaki konularda planlarınızı birer-ikişer Basın İşlerinden Sorumlu Genel cümleler halinde yazabilir misiniz? Başkan Yardımcısı İsmail Arslan: • Bugün ülkemizde uluslararası tıp kar- Öncelikle partimizin politika belirleme- telinin anlayış ve çıkarlarına uygun bir tıp deki uygulayacağı yöntemi belirtmek eğitimi verilmektedir. Verilen bu eğitimle istiyorum. Liberal Demokrat Parti, her- ancak kartelin ürünlerini daha iyi ve hangi bir konuda politika belirlemeden AK Parti’nin kurumsal internet sitesi daha çok pazarlayacak hekim pazarla- önce, konunun ilgili tüm taraflarından olan http://www.akparti.org.tr adresin- macılar yetiştirilmektedir. Bu nedenle tıp uzmanların görüşünü alacak ve ancak de ana sayfada Parti Programı adında eğitiminde ülke şartlarına uygun ve ger- ondan sonra konu hakkındaki uygula- bir link yer alıyor. Partinin sağlık konu- çek sağlık sorunlarının tedavisine yöne- nabilir politikasını belirleyecektir. Bu sundaki görüşleri, burada Sağlık baş- len, hasta sayısını artırmaktan çok toplu- nedenledir ki Liberal Demokrat Parti’nin lığı altında kendisine yer buluyor. Aşa- mu daha da sağlıklı yapmayı hedefleyen önerdiği ya da uygulamaya koyduğu ğıdaki ifadeleri o bölümden alıntıladım: bir eğitim modeline geçilecektir. tüm politikalar, iyileşme yönünde dai- ma gelişmeye açıktır. Partimizin felsefe- • Sosyal Güvenlik şemsiyesi tüm halkı • Birinci basamak sağlık hizmetlerinde sinin kaynağı, bireyin ancak özgür dü- kapsayacak şekilde düzenlenecektir. aile hekimliği uygulamasına hemen şüncesiyle gelişebileceği yaratıcı son verilecektir. yetisidir. Liberal Demokrat Parti’nin sü- • Devlet herkesin temel sağlık hizmet- rekli güncellenmesi gereken progra- lerini, gerekirse özel sektörle işbirliği • Uzun vadede temel sağlık hizmetleri mında “sağlık” başlığı altındaki kısım yaparak yerine getirmek zorundadır. devlet tarafından herkese ücretsiz veri- aşağıda tırnak içine alınmıştır. lecektir. • Koruyucu hekimliğin yaygınlaşması “III.3. Sağlık teşvik edilecek, halk ve çevre sağlığı • Sağlıkta özelleştirme tersine çevrile- ile ilgili gerekli tedbirler alınacaktır. rek bütün kamu sağlık tesisleri SGK’ya III.3.l. Sağlıklı bireylerin, sağlıklı ve mut- devredilecektir. lu bir toplum oluşturacağına olan • Trafik kazaları, iş kazaları, ihmaller inançla, sağlık hizmetlerinin en etkin nedeni ile meydana gelen özürlülüğün • Özel sağlık kuruluşları, özel sağlık si- biçimde yerine getirilmesi için gerekli engellenmesi için eğitim ve bilinçlen- gortası yaptıran kişilere veya bazı tıbbi tüm düzenlemelerin yapılması, Liberal dirme çalışmaları yapılacaktır. girişimleri özel olarak yaptırmak isteyen Demokrat Parti’nin başlıca hedeflerin- kişilere sağlık hizmeti verecektir. den biridir. • Aile hekimliği sistemi uygulamaya ko- nulacaktır. Bu muayenehanelerin kurul- • Hekimlere yeterli bir maaş, emeklilik III.3.2. Bu anlayışla, tüm vatandaşları- ması için devlet ucuz krediler verecek-

2011 İLKBAHAR SD|19 CHP Parti Programından: • Küçük yerleşim birimlerinde doktoru, derece yakınlarının sosyal güvenlik si- sağlık personeli ve tıbbi donanımı bu- gorta primleri yaşam boyu devlet tara- “Tüm vatandaşlarımız lunmayan birçok hastane binası inşa fından ödenecek, ücretsiz sağlık hiz- edilmiştir. Popülist politikalarla her ge- metinden yararlanmaları sağlanacaktır. sigorta kapsamındaki çen gün yenileri talep edilen bu yatı- ilaçlarını istedikleri rımlar yerine, merkezlerde daha iyi do- • Tüm vatandaşlarımız sigorta kapsa- natılmış hastaneler yapmak, bunları mındaki ilaçlarını istedikleri eczaneden eczaneden alabileceklerdir. “Merkezi Tıp Birimleri” haline getirmek, alabileceklerdir. hem akılcı hem ekonomiktir. Her köye bir sağlık evi • Mali gücü olmayan yurttaşlardan kat- • Tıbbi alandaki bilimsel araştırmalar kı payı adı altında ek bir ücret alınma- açılması hedef alınacaktır. için özel destek fonları oluşturulacaktır. yacaktır. Özel sağlık yatırımları, • Medyadaki sağlık haberleri kontrol • Sağlık personeli eksikliği giderilecek, özellikle uluslararası sağlık edilecek ve sağlık ile ilgili yayınlar des- sağlık ocağı, sağlık evi, ana çocuk teklenecektir. sağlığı merkezleri ve verem savaş dis- turizmine yönelik alanlarda panserleri gibi koruyucu sağlık hizmeti • Yurt dışında çalışan sağlık personeli- veren tüm sağlık kuruluşları, hizmet ve- teşvik edilecektir.” nin Türkiye’ye dönerek hizmet etmele- receği nüfus bazında oluşturulacak rini sağlamak amacıyla cezbedici ted- toplum hekimliği merkezlerinde bütün- birler alınacak, her alanda olduğu gibi leştirilerek sayılarının arttırılması ve ye- tir. Böylece birinci basamak sağlık bu alanda da beyin göçünün tersine terli düzeye çıkarılması sağlanacaktır. hizmetleri güvenli ve kaliteli olarak hal- işlemesinin imkânları araştırılacaktır. İlke olarak, her köye bir sağlık evi açıl- ka sunulacaktır. ması hedef alınacaktır. • Tabip Odaları ve Diş Hekimleri Oda- • Sevk zinciri sağlıklı hale getirilecek, ları güçlendirilecek, sağlık alanında • Aile Hekimliği sistemine, Toplum He- ihtisas hastanelerindeki anlamsız yığıl- hizmet verecek yeni sivil örgütlerin ku- kimliğinin tüm eksiklikleri giderildikten malar önlenecektir. rulması desteklenecektir. sonra geçilecektir.

• Sağlık sektörü Sağlık Bakanlığı tara- • İlaç ve tıbbi ekipman sanayii destek- • İkinci kademe sağlık hizmetleri bölge fından tek merkezden koordine edile- lenecek, sağlık yatırımlarına yapılan ve merkez hastaneleri ile üçüncü ka- cek, çok başlılık ve düzensizlik önlene- teşvikler yeniden düzenlenecektir. deme sağlık hizmetleri ise eğitim ve cektir. Bakanlık sadece organizasyon, üniversite hastaneleri kanalıyla sağla- koordinasyon, yol gösterici, denetleyi- Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) nacaktır. ci, takip edici, politika üretici bir rol üst- lenecektir. • Özel sağlık yatırımları belirli tıbbi dal- larda özendirilecek. Özel sağlık yatı- • Yerel yönetimler kendi sınır ve sorum- rımları, özellikle uluslararası sağlık tu- luluklarında bulunan alanların sağlık rizmine yönelik alanlarda teşvik profillerini de dikkate alarak kısa, orta edilecektir. ve uzun vadeli yatırım programlarını belirleyecektir. Bu çalışmaların koordi- • Ana, bebek, çocuk ölüm oranları Av- nasyonu Sağlık Bakanlığı’nca yerine rupa ülkeleri düzeyine çekilecek. getirilecektir. • Yoksul aileler için hamile, lohusa, be- bek ve çocuklara gıda yardımı ve üc- • Uygulamada kolaylık arz etmesi ve retsiz ilaç temin edilecektir. verdikleri hizmetin daha ekonomik ol- ması nedeniyle ihtisas hastaneleri ku- rulacaktır. Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) • Hasta haklarını koruyan hukuki dü- zenlemeler yapılacak, “Hasta Hakları CHP’nin kurumsal internet sitesi olan Tüzüğü” dünya standartlarına göre ye- http://www.chp.org.tr adresinde ana niden ele alınacaktır. Vatandaşlar, sağ- sayfada Parti Programı adında bir link lık birimlerinin kontrolünde görev üstle- yer alıyor. Partinin sağlık konusundaki necektir. görüşleri, 315 sayfalık parti programın- da Genel Sağlık Reformu ve Çağdaş • Sağlık sektöründe, bilgi işlem mer- Sağlık Hizmetleri başlıkları altında 11 kezli tek kontrol sistemine geçiş sağla- sayfada kendisine yer buluyor. Aşağı- nacaktır. Bu sayede sağlıkta maliyetler daki ifadeler o bölümden… düşecek, verimlilik ve kalite artacaktır. Her vatandaşa verilecek bir sağlık nu- • Ulusal Sağlık Sigortası kurulacak, BDP’nin kurumsal internet sitesi olan marası ile sağlık sorunları hızlı ve güve- tüm yurttaşlar bu sigorta kapsamına http://www.bdp.org.tr adresinde Hakkı- nilir şekilde tüm birimlerden takip ve alınacaktır. Mali gücü olmayanların si- mızda linki altında Parti Programı yer koordine edilebilecek ve ayrıca her va- gorta primleri devlet tarafından karşıla- alıyor. Programda Sağlık başlığı altında tandaşın bağlı bulunduğu sağlık mer- nacaktır. Bu sistem kademeli olarak şu ifadeler yer alıyor: kezinde bir dosyası bulunacak, nerede tüm ülkede yaygınlaştırılacaktır. tedavi olursa olsun bütün bilgiler bu • Bireylerin sağlığının ve sağlık hakkı- dosyada toplanacaktır. • Şehit aileleri ve gazilerimiz ile birinci nın korunması için gereken önlemlerin

20|SD İLKBAHAR 2011 alınması devletin asli yükümlülüğüdür. sinde ana sayfada Parti Programı adın- ğundan kaynaklandığına, bugünkü Sağlık hizmetlerini devlet, ticari bir faa- da bir link yer alıyor. DP’nin sağlık ko- mevcut imkânlar ve kadrolarla bile liyet olarak göremez, bu sebeple siste- nusundaki görüşleri, parti programının daha fazla hizmet verilebileceğine ina- min sağlık hizmetleri üzerindeki sömü- Sosyal Politikalarımız başlıklı 6. Bölü- nıyoruz. rücü anlayışını partimiz reddetmektedir. münde, Kadınların Sağlık ve Üreme BDP, sağlıklı olmanın bir hak olduğu Sağlığı Hakkı başlığı altında kendisine • Sağlık hizmetinin illerde mahalli yö- tespitinde bulunan anlayışı benimser. yer buluyor. netimlerce, tek elden yürütülmesini sa- vunuyoruz. Sürekli hizmetin verilebil- • Bir temel sorun da hekim ile hasta • Demokrat Parti için, Dünya Sağlık mesi için, malzeme, yardımcı personel ilişkisindedir. Şikâyet ve tedavide ortak Örgütü’nün tanımı çerçevesinde, sağ- ve hekim unsurlarının ahenginin sağ- iletişim dilinin bölgenin anadilinde ola- lık “sadece hastalık ve sakatlığın olma- lanması, sağlık hizmetinin zorlukların- bilmesi için özen gösterilecektir. ması değil; fiziksel, ruhsal ve sosyal dan dolayı bu personelin hayat şartları- yönden tam bir iyilik halidir”. Demokrat nı, hizmeti aksatmayacak düzeye • Tüm vatandaşları kapsayan, dona- Parti’nin sağlık hakkı konusundaki gö- çıkarmayı amaçlıyoruz. İllerde sağlık nımlı ve ücretsiz bir sağlık hizmetinin rüşü, kadınların ve erkeklerin sağlık kuruluşlarının kontrolünde ve destek- sunumu şarttır. hizmetlerinden eşit yararlanmasının lenmesinde sivil toplum organizasyon- ötesinde, kadın sağlığını etkileyen top- ları devreye sokulacaktır. Bölgelerarası • Koruyucu sağlık ve hekimlik hizmetleri lumsal cinsiyete dayalı ayrımcılığın ve hekim ve yardımcı personel ile teknik geliştirilecek. Bireysel sağlık hizmeti ve- sosyo-ekonomik koşulların da göz önü- imkânların dengesizliği giderilecektir. rilmesi kadar bireylerin daha sağlıklı ya- ne alınmasını içerir. Bölge ihtisas ve araştırma hastaneleri şama bilgilerinin de arttırılması gerek- büyük şehirlerde yığılmayı önleyecek mektedir. On iki yıllık temel eğitimde • Demokrat Parti, kadınların sağlık hiz- tarzda yaygınlaştırılacaktır. sağlık dersleri yeniden düzenlenecektir. metleri ve destekleyici hizmetlere erişi- mini artıracaktır. Hamile ve loğusa ka- • Sağlık konusu aynı zamanda bir hayır • Sağlık ocakları yaygınlaştırılacak ve dınların işten atılmaya karşı işi olması nedeniyle vakıflar devreye so- tüm mahallelerde, donanımlı olarak korunmalarını sadece 30 ve üstü işçi kulacaktır. Sağlık konusunun istismar hizmet vermeleri sağlanacaktır. çalıştıran işyerlerinde değil, tüm işyer- edilmesini önlemek için takip organizas- lerinde güvence altına alacaktır. Hami- yonları geliştirilip, etkin hale getirilecektir. • İlaç, sağlık teknolojisi ve teçhizatının le ve lohusa kadınlara karşı işverenin Böylece sağlık kuruluşlarımız ve hasta- üretim, kullanım ve pazarlama süreçle- haksız fesih uygulaması durumlarında nelerimiz ıstırap yerleri olmaktan çıkarı- ri sıkı denetim altına alınacak, üretime verilen cezaların caydırıcılığını artıra- lıp, şefkatle şifa dağıtan yerler haline dönük yatırımlar yapılacak ve araştır- caktır. getirilecektir. Sağlığın ticaret aracı olma- ma geliştirme için yeterli kaynak ayrıla- dığı gibi, siyaset konusu olmaması ge- caktır. • Tüm yeni doğan bebeklerin yaşama rektiğinin savunucusu olacağız. Sağlık sağlıklı başlamasını, sunulacak olan politikasında eğitici tedavi hizmetlerinin • Sağlık emekçilerinin özlük hakları ve hizmetler aracılığıyla güvence altına yanı sıra koruyucu sağlık hizmetlerine diğer sosyal güvenlik hakları koruna- alacaktır. de öncelik kazandırarak tedavi sağlık caktır. Sağlık hizmetinde faaliyette bu- hizmetlerine ağırlık verilecektir. lunan meslek odalarına ve diğer sivil Büyük Birlik Partisi (BBP) toplum örgütlerine destek verilecektir. • Getireceğimiz Genel Sağlık Sigortası Sistemi ile; vatandaşlarımızın hekim • İşyerlerinde meslek hastalıkları ve iş seçme hürriyetinin olduğu ve hasta ile kazalarına karşı önleyici tedbirler alın- hekim arasında para alışverişinin bulun- ması sağlanacaktır. Özellikle risk teşkil madığı, hastaların bölgesine göre sos- eden üretim ve hizmet alanlarında de- yal adalet içinde dağılımının sağlandığı netim mekanizmaları oluşturulacak, iş- Doğrudan Tedavi Sistemi’nin savunucu- yeri sağlık ve güvenlik birimlerine işler- su olacağız. Tedavi için, fakir ilmühaberi lik kazandırılacaktır. peşinde koşan vatandaşın onurunu ko- ruyacağız. Nüfusumuzun yarısı sosyal Demokrat Parti güvenlik kapsamı dışındadır.

• Bu kesimin de güvenlik kapsamına alınarak, sağlık primlerini kendilerinin BBP’nin kurumsal internet sitesi olan ödeyeceği, ödeyemeyecek gelir düze- http://www.bbp.org.tr adresinde ana yinde bulunanların primlerinin devlet sayfada Parti Programı adında bir link tarafından ödeneceği bir sistem olan yer alıyor. Partinin sağlık konusundaki Genel Sağlık Sigortası, ülke şartlarında görüşleri, Sağlık başlığı altında kendi- yürürlüğe konulacaktır. sine yer buluyor. • Böylece, milletimiz ödediği prime • İnsanımızın sağlıklı bir yapıya sahip karşılık, hizmete sahip çıkacak ve Sivil olması için, eğitim – beslenme – koru- İnisiyatif Programı doğrultusunda de- yucu hekimlik – hastane zinciri iyi bir netleme şuurunu kazanacaktır. Özellik- şekilde koordine edilecek ve tam uy- le, resmi kurumlarda meydana gelen gulanması sağlanacaktır. Halkın ruh ve ve vurgun düzeyine ulaşan ilaç israfı- beden sağlığını korumanın çok önemli nın önlenmesi için gerekli tedbirler alı- bir görev olduğunu öngörüyor ve sağ- nacaktır. lık problemini ön plana çıkarmanın ge- Demokrat Parti’nin kurumsal internet reğine inanıyoruz. Türkiye’de, sağlık sitesi olan http://www.dyp.org.tr adre- probleminin, organizasyon bozuklu-

2011 İLKBAHAR SD|21 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Seçmen tercihlerinde sağlık politikalarının etkisi

Bülent Akarcalı 1943 yılında İzmir’de doğdu. Lisans ve yüksek lisans eğitimini ODTÜ’de ve Brüksel Üniversitesi Ekonomi Bilimleri Fakültesi’nde tamamladı. Türkiye’ye dönüşünde dış ticaret ve müteahhitlik hizmetleri ve sigortacılık yaptı. Eti Bisküvi, İMTAŞ Sigorta ve OYAK’ta üst düzey yöneticilik görevlerinde bulundu. Siyasi hayatında 17, 18, 19, 20 ve 21. Dönemde ANAP İstanbul Milletvekilliği ile ANAP Genel Başkan Yardımcılığı, TBMM İnsan Hakları Komisyonu Kuruculuğu, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı ile Turizm Bakanlığı görevlerinde bulundu. Türkiye Demokrasi Vakfı kuruculuğu ve Başkanlığını, Bilgi Üniversitesi’nin kuruculuğunu ve yöneticiliğini yaptı. Adalet ve Kalkınma Partisi’nin 2009 mahalli seçimlerde Çankaya Belediye Başkan Adayı oldu. Evli ve 2 çocuk babası olan Akarcalı, İngilizce ve Fransızca bilmektedir.

ağlık politikaları hiç bir re- nımlar sağlamaktadır. ABD gibi dünya- luk hükümetin programında, sağlık jim, siyasi görüş farkı gö- nın en gelişmiş ülkesinde dahi sağlık önemli yer almıştır. zetmeksizin, istisnasız politikalarının ne kadar büyük önem ve bütün siyasi iktidar ve ira- öncelik taşıdığına Başkan Obama’nın 1971 askeri muhtırası sonrası bozulan delerin öncelikleri içeri- geçen yıl Amerikan Kongresinden bin siyasi denge ve başlayan istikrarsızlık, sinde yer alır. Bu politika- bir güçlükle geçirdiği Sağlık Sigortası bu politikaları yozlaştırmışsa da, daha ları en yakından eğitim Yasasıyla şahit olduk. Ülkemizde de, sonra kurulan Milli Cephe Koalisyon Stakip eder. Eğer işsizlik kronik, kalıcı bazı dönemler hariç sağlık gelmiş Hükümetinde MHP’nin Bakanlığına dü- bir hal almamışsa, işsizliğin yarattığı geçmiş bütün iktidarların öncelikli me- şen sağlık politikaları tekrar önem ka- memnuniyetsizliği etkin sağlık ve eği- selesi olmuştur. 1960 darbesinden zanmıştır. Anavatan iktidarı ile birlikte tim politikaları nispeten göğüsleyebilir. sonra kurulan koalisyon hükümetinin Turgut Özal Hükümetleri de sağlık hiz- Küba’da hala ciddi Komünist anlayışlı önceliği “sağlıkta sosyalizasyon”du. metlerinde hem kalitenin artması, hem bir rejimin devamını eğitim ve sağlık 1965’ten sonra kurulan Süleyman de kapsamının genişlemesi için yoğun konularında elde edilmiş ciddi kaza- Demirel’in Başbakanlığındaki çoğun- çaba harcamıştır.

22|SD İLKBAHAR 2011 2007 seçimleri, sağlık hizmetlerindeki bu büyük sıçrayışın AK Partiye oy olarak geri döndüğünü ciddi biçimde göstermiştir. Son zamanlarda şahit olduğumuz bazı siyasallaşmış meslek kuruluşların düzenlediği veya düzenlettiği sokak gösterilerinin; bu hizmetlerin getirdiği siyasi kazanımları küçümsetmek, önemsiz, yetersiz hatta tamamen yanlış göstermek amaçlı olduğunu iddia edebiliriz. Ameliyat arasında dışarı çıkıp, “Hastanızda beklenmedik sorun var, Sağlık politikaları, 1990’lı yılların koalis- yanında en büyük atılım, bu iyileşme ve ameliyata devam için yon hükümetleri döneminde siyasi ve gelişmeyi sağlayan unsur, Sağlık Ba- ekonomik sorunların krizleri dönüşmesi kanlığı ile SSK arasında dağılmış hasta- fazladan 3-5 bin lira nedeniyle ihmal edilmiş, ancak nelerin ve hizmetin birleştirilmesi ol- 2002’den sonra AK Parti iktidarıyla ina- muştur. Aynı zamanda SSK, Emekli vereceksiniz” diyen nılmaz bir gelişme göstermiştir. 2002’ye Sandığı ve Bağkur’a bağlı olarak üçe vicdansız tuzu kuruların bu kadar olan dönemlerde, değişik ikti- bölünmüş vatandaşlar arasında bu ayı- darların bütün iyi niyet ve iradelerine rımın kaldırılması ve sağlık sigortasında gerçeği görmemelerini rağmen sağlık hizmetlerini geliştirme- birliktelik sağlanması, hizmette eşitlik de ellerini ve kollarını bağlayan en getirmiştir. 2007 seçimleri, sağlık hiz- doğal karşılayabiliriz. önemli etkenler bütçe yetersizliği ve metlerindeki bu büyük sıçrayışın AK tıbbi eleman azlığı olmuştur. 2000’li yıl- Partiye oy olarak geri döndüğünü ciddi larda bu engeller hızla aşılarak sağlık biçimde göstermiştir. Son zamanlarda cankurtaran erişimi vs. konularında sü- şahit olduğumuz bazı siyasallaşmış hizmetlerinde aşağıda belirtilen atılım- rekli sorun yaşamış, hastane hastane lar gerçekleşmiştir: meslek kuruluşların düzenlediği veya düzenlettiği sokak gösterilerinin; sağlık dolaşarak yakınlarını kaybetmiş insan- ların kendilerine bu hizmet ve imkânları Teknoloji: Hizmetin en gelişmiş tekno- hizmetlerinin vatandaşa sağladığı ya- tanıyan, vatandaşına tam anlamıyla in- lojik mekân, alet, teçhizat ve ilaçlarla rarları ve kazandırdığı vücut ve ruh sağ- sağlanması. lığı huzurunun önemini anlamak yerine san muamelesi yapan ve bunu ülkenin bu hizmetlerin getirdiği siyasi kazanım- tümünde başaran bir siyasi anlayışa, ları küçümsetmek; önemsiz, yetersiz Kalite: Bu teknolojinin hem teknik hem vefa duygusu yüksek toplumumuzun hatta tamamen yanlış göstermek de tıbbi elemanlar tarafından en kaliteli çok olumlu cevap vereceği açıktır. amaçlı olduğunu iddia edebiliriz. Bu biçimde verilmesi. dolaylı tespitler dahi, akılcı ve gerçekçi sağlık politikaları sonunda oluşmuş ka- Demokrasi ve çok partili rejim, aynı Kapsam: Hizmetlerin tüm vatandaşları, liteli ve kapsamlı sağlık hizmetlerinin zamanda rekabet demektir. Çok iyi çocuk, genç, yaşlı, erişkin vs. kapsaması. vatandaşı/seçmeni doğrudan müspet futbol takımını da yenip maçı kazanan şekilde etkilediğini göstermektedir. Ce- hep olur. Samimi dileğim; ülkemize Erişim hızı: Vatandaşların hizmeti binde parası olmadığı için hastane ka- kendi siyasi inanç ve görüşleriyle hiz- beklemeden, bekletilmeden anında pısında çocuğu kollarında ölen anne ve met etmekten başka amaçları olma- alabilmeleri. babayı anlamayan, ameliyat arasında yan diğer siyasi partilerin mevcut dışarı çıkıp, “Hastanızda beklenmedik sağlık hizmetlerini çok ciddi inceleyip Erişim kolaylığı: Hizmete erişimin sorun var, ameliyata devam için fazla- zahmet gerektirmeden, telefon, inter- dan 3-5 bin lira vereceksiniz” diyen vic- daha iyisini vatandaşlara nasıl sağla- net gibi imkânlarla olabilmesi. dansız tuzu kuruların bu gerçeği gör- yabileceklerini, bütçe ve personel te- memelerini doğal karşılayabiliriz. mini açıklamaları dahil seçim beyan- Sağlık hizmetlerinin iyileşip gelişmesi Geçmişte muayene, tedavi, ilaç temini, namelerine eklemeleridir.

2011 İLKBAHAR SD|23 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Seçimler ve sosyal medya

Prof. Dr. Necdet Ünüvar 1960’da Adana, Ceyhan’da doğdu. Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdi. Sağlık Bakanlığı Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde iç hastalıkları, endokrinoloji ve metabolizma ihtisaslarını tamamladı. Doçent ve profesör oldu. Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı’nda öğretim üyeliğinin yanı sıra Endokrinoloji ve Metabolizma Bilim Dalı Başkanlığı görevini yürüttü. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği üyeliğinde bulundu. Sağlık politikalarında hızlı değişimlerin olduğu dönemde Sağlık Bakanlığı Müsteşarı olarak görev yaptı. AK Parti Adana Milletvekilidir. İngilizce bilen Ünüvar, evli ve 3 çocuk babasıdır.

“angi sektörde yapılan raporlarında sağlık hizmetlerinden sosyal medya araçları öncelikli iletişim bir düzenleme toplumda memnuniyet oranı 2002 sonunda %39 mekanizmaları olmaya Batı dünyasın- en çok etki oluşturur?” olarak tespit edilirken bugün memnuni- da ve ülkemizde başladı bile. Amerika diye sorulsa, bu sorunun yet oranı %73’e ulaşmıştır. Birleşik Devletleri’nde (ABD), son 3 yıl, cevabı galiba sağlık olur. internet üzerinden kamu sağlığı hak- Yaşadığımız çağ iletişim ve enformas- Niçin sağlık? Çünkü sağ- kında bilgi edinilmesi konusunda bir yon çağıdır. Sadece sağlık alanında lık toplumun bütününü il- dönüm noktası olmuştur. Bu ülkede ye- değil, hemen bütün alanlarda sadece Hgilendirir. Ayrıca, kişi ve toplumun her za- tişkinlerin 2/3’ü sağlıkla ilgili paylaşım teknik çalışmalar yeterli değildir; aynı man öncelikli konularının başında sağlık ağlarını kullanmakta iken hekimlerin % zamanda yoğun bir medya ve toplum gelir. Sağlık alanında yapılanlar veya ya- 80’i tıbbi malzemelerin oluşturulmasın- iletişimi de gereklidir. Çok değil 15-20 pılamayanlar bu nedenle seçmen tercih- da, tüketilmesinde ve paylaşımında yıl önce bu iletişim kaynakları gazete, leri üzerinde önemli etkilere sahiptir. sosyal medyayı kullanmaktadır. radyo ve televizyondan ibaretti. Günü- Sağlık, parti programları, seçim beyan- müzde ise bu, o kadar çeşitlilik kazan- Sosyal medyanın araç çeşitliliği de ol- nameleri ve hükümet programlarında mıştır ki; günlük gelişmeleri takip etmek dukça önemlidir. Sesli ve görsel her zaman ağırlıklı olarak yer almıştır. neredeyse imkânsızdır. Bu duruma imkânlar, eş zamanlı (çevrim içi) bilgi Bunun anlamı nettir: Sağlık, siyasetin olumsuz yönden bakıldığında “Bir de edinebilme, ortak görüş paylaşımları seyrini etkiler. AK Parti hükümetlerinde bununla mı uğraşacağız?” demek vb. gibi toplumu ilgilendiren konularda de sağlık hep çok konuşulan ve gün- mümkündür ama bence gerek kişi ge- bilgi akışına son derece önemli bir dem oluşturan alanlardan birisi olmuş- rekse kurumlar nezdinde doğru yakla- ivme kazandırabilmektedir. 2009 yılın- tur. Geçmiş hükümetler döneminde şımın, her yeniliği “yapılan işleri toplu- da ABD’de kadınların sosyal medya sağlık çoğu kez yanlış ameliyatlar, re- ma veya kişiye daha kolay ve etkin kullanımları ile ilgili yapılan araştırma- hin kalan hastalar, ilaç fiyatlarında aylık iletme” imkânı olarak görmek gerektiği- nın sonuçları tabloda görülmektedir. yapılan periyodik zamlar, acillerde ya- dir. Toplum artık bilgiye sadece gazete, şanılan problemler veya Başbakanların radyo ve televizyonlardan ulaşmıyor. Tabloda doğrudan sağlık ile ilgili blogla- sağlık problemleri sebebiyle gündeme Herkesin kolayca sahip olabileceği bir rın oranının yüzde 46,3, sosyal ağların gelirken, AK Parti hükümetleri döne- cep telefonundan bile pek çok bilgiye yüzde 33,6 olduğu görülmektedir. Bu- minde genellikle Aile Hekimliği, SSK kolayca erişilebiliyor. Hiçbir kurum “Ben nun yanında hamilelik ve bebek bakımı Hastanelerinin Sağlık Bakanlığına dev- interneti kullanmam, Facebook, ile ilgili blogların oranı % 55,2 ve sosyal ri, ilaç fiyatlarında kayda değer indirim- Twitter’la ilgilenmem.” deme lüksüne ağların oranı % 43,1’dir. Aynı şekilde ler, Yeşil kartlıların ilaç ve sağlığa erişim sahip değildir. Toplumsal taleplere du- aile konusunda rakamlar % 49,4 ve % kolaylığı, hava ambulansı vb. yenilikler- yarsız kalan kurumların ayakta kalmala- 46,1’dir. Kadınların sağlık temelli bu ko- le gündem oluşturmuştur. rı mümkün değildir. Yeni dönem toplum nulara olan hassasiyetleri ve bilgi ihti- inşasında sosyal ağlar bir tuğla olarak yaçlarının yüksekliği sosyal medya kul- Sağlık, bu dönemde öncelikli gündem ifade edilmektedir. Ancak kanaatimce lanımını artırmaktadır. Örneğimizin maddeleri arasında yer almıştır. Bunu, sosyal ağlar, bu inşaat çalışmasında bu işaret ettiği en önemli nokta, bilgi payla- Sayın Başbakan Recep Tayyip tuğlaları üst üste koyan ve gökdelen şımının en gerekli konularının başında Erdoğan’ın “Bizim için öncelikli 4 alan tarzında bir bilgi toplumu inşa eden sağlıkla ilgili konuların geldiğidir. eğitim, sağlık, adalet ve emniyettir.” kule vinçlerdir. Çoğu dijital platform (fa- şeklindeki açıklamalarında görmek cebook, twitter vb) bilgi kaynaklarına Yine ABD’de 2009 ile 2010 yıllarında has- mümkündür. 8 yıldır iktidarda bulunan toplumun daha hızlı ve daha kolay erişi- tanelerin sosyal medya araçlarını kulla- AK Parti hükümetleri döneminde sayı- mine imkân sağlamaktadırlar. Bu yete- nım sayılarını gösteren grafik aşağıdadır: lan 4 alanın ön plana çıktığını görüyo- nekleri toplumun tüm aşamalarına nü- ruz. Sağlık; 2002-2003 yıllarında yapı- Batılı ülkelere paralel olarak ülkemizde fuz edebilmelerine yol açmaktadır. lan kamuoyu araştırmalarında de son 3 yıl boyunca facebook ve twit- vatandaşlarımızın öncelikli sorun alan- Sağlık alanında da sosyal medya kulla- ter gibi iletişim kanallarında benzer larından biri iken bugünlerde yapılan nımı gittikçe artan bir yöntemdir. İntihar alanlarda sosyal medya kullanımı art- kamuoyu araştırmalarında artık öncelik- girişimlerinin engellenmesi, sigara alış- maktadır ancak ülkemizde bu alanda li sorun alanı olarak görülmemektedir. kanlığını bırakmak gibi halk sağlığını sağlık açısından benzer bir istatistik Nitekim Türkiye İstatistik Kurumu’nun korumada önemi yüksek konularda henüz mevcut değildir.

24|SD İLKBAHAR 2011 Sosyal medya kullanımının en önemli leyerek geri beslemeye fırsat veren Klasik iletişim kanallarını amacı doğru bilgiye ulaşabilmektir. Sos- sosyal medya almaktadır. Bu nedenle yal sermaye olarak ifade edilen ve toplu- siyasal açıdan tanıtım çalışmalarında hatırlayacak olursak hastane munun doğru bilgi kaynaklarına hızlı erişi- yazılı ve görsel medyanın rolü ile sos- mini içeren kavramın gereği olarak sosyal yal medyanın rolü kıyaslanamayacak ve sağlık ocaklarına asılan medya, toplumsal güven duygusuna da kadar farklılaşmaya başlamıştır. katkıda bulunmalıdır. Bunu sağlayabile- afişler ve TV/Radyo Klasik iletişim araçlarında güç, iletişim cek mekanizmalardan birisi de siyasettir. aracını elinde bulunduran gruplara ait anonsları ile gazete Merkezi olarak alınan kararlar ve yürürlü- iken, bugün sosyal medya araçlarını kul- ğe giren/girecek yasal düzenlemelerin lanarak dünya liderleri başta olmak üze- kupürlerinden elde toplumun tüm kesimlerine doğru anlatıl- re tüm kişi, kurum, ideolojik gruplar ve ması hem siyaset makamının seçmen ih- edilebilen bu bilgilerin on sivil toplum kuruluşları halka ulaşabil- tiyaçlarını karşılamada, hem de merkezi mekte ve gündem belirleyebilmektedir. idarenin tüm ülke sathında hizmetlerini yıllar sonra dahi toplumun “Sosyal medya, halk ile gündem arasın- optimum düzeyde kullanılır hale getirebil- daki aracı kurumları farklı görevlere sevk mesinde çok önemlidir. tüm kesimlerince doğru ederek halka doğrudan erişim ortamı Klasik iletişim kanallarını hatırlayacak sağlamış oldu” demek en doğrusudur. anlaşılamadığı olursak, hastane ve sağlık ocaklarına Siyasal açıdan seçmenlerin, sadece asılan afişler ve TV/radyo anonsları ile görülebilmekteydi. Ancak şu bilgilendirme değil, değerlendirme ve gazete kupürlerinden elde edilebilen karar verme süreçleri de sosyal medya bu bilgilerin on yıllar sonra dahi toplu- anda sağlık politikaları aracılığıyla izlenebilmektedir. Bu ne- mun tüm kesimlerince doğru anlaşıla- denle yanıltıcı bilgiler bu iletişim araçla- henüz parlamentoda madığı görülecektir. Ancak şu anda rında kolay yer bulamamaktadırlar. sağlık politikaları henüz parlamentoda Spekülasyon amaçlı yayınlar, sahte an- müzakere edilirken toplum müzakere edilirken toplum nezdinde ketler, gündem gizleme amaçlı faaliyet- de müzakere edilebilmektedir. nezdinde de müzakere ler artık eskisi gibi kolay değildir. Kısa- Objektif olarak bakıldığında, kendi için- ca sosyal medya aynı zamanda sosyal edilebilmektedir. de birden çok aracı barındıran sosyal bir filtre görevi görmektedir. Siyasi tanı- medyanın özellikle siyasal iletişim ve tımlarda abartıya kaçan yanıltıcı rek- siyasi katılım alanlarında sağladığı en lamlar, bir ürün ya da hizmet ile ilgili önemli katkı, halkın, politikaların belir- yanlış bilgiler, kamuoyunu yanlış yön- rilmesinde de adaletli bir araçtır. Sonuç lenmesinde ve yürütülmesinde söz sa- lendirebilmek ve kitleleri doğrudan ayı- olarak, başta sağlık politikaları olmak hibi olabilmesini sağlamasıdır. Bir ko- rabilmek, bu filtre sayesinde mümkün üzere tüm diğer konularda sosyal ağla- nuda sadece belirli medya gruplarının olamamaktadır. Örneğin bir siyasi kişili- rın politika yapıcılara ve topluma sağla- yönlendirmesi artık tek başına yeterli ğin twitter üzerinden izleyici sayısı ol- dığı en önemli kolaylık, kamu ile toplum değildir ve günümüz siyaset arenasın- dukça yüksek iken bu kişinin halk taba- arasında sağladığı güven ilişkisidir. da klasik yazılı ve görsel medyanın ye- nında sevilmediğine dair spekülatif Bu çerçevede ülkemizdeki en üst sağ- rini dijital platformlarda tartışabilen ve haberler çok fazla etkili olmayacaktır. lık otoritesi olan Sağlık Bakanlığı’nın bilgi kaynaklarına ulaşabilen bir top- Veya halk nezdinde oldukça rağbet göz kamaştırıcı hatta 8 yıl önce söylen- lumsal medya almıştır. gören aile hekimliği konusunda yayım- se pek çok kişinin “imkânsız” diyeceği lanan forum ve paylaşım haberleri du- Düzenli yayın organlarının gündem be- pek çok icraatını aynı şekilde iletişim rurken aile hekimliğinin yanlış bir karar lirleme özellikleri gittikçe kaybolmakta, diliyle toplumun farklı kesimlerine ileti- olduğunu ifade eden bir yayın çok dik- bu özelliklerinin yerini sosyal medya lemediğini görüyoruz. Bunda belki de kate alınmamaktadır. Sosyal medya, araçlarında halk tarafından oluşturulan “bilen biliyor” veya “insanlar nasıl olsa hizmetlerin ve politikaların değerlendi- gündem konularını derinlemesine ince- işin farkına varıyor” düşüncesi etkili Grafik: ABD’de hastanelerin sosyal medyayı olabilir. Ancak yine de Bakanlığın ileti- kullanımına göre dağılımı şim yüzü olan internet sitesinin görsel- Tablo: ABD’de konularına göre kaynaklara güvenen kadınların yüzdesi (2009) liğinin ve çekiciliğinin arttırılması gerek- tiğini söyleyebiliriz. Ayrıca her geçen Sosyal Konu Bloglar gün yoğun ve yaygın bir şekilde kulla- ağlar nıcı sayısı artan sosyal medya uygula- Politika/Haberler 59,5 37,3 malarının da hayata geçirilmesi gerek- Teknoloji/Teknolojik ürünler 60,0 39,0 tiğini ifade edebiliriz. Artık, Arabalar 41,3 26,8 günümüzdeki hâkim anlayış, “yaptığı- İş yaşamı/Kariyer/Kişisel nız kadar da anlatma zorunluluğu”dur. 52,7 35,6 yatırım Belki bu uygulamaları profesyoneller Çevre/Doğa 57,1 39,5 ve halk için farklı formatlarda sunmak Sağlık/Zindelik 46,3 33,6 gerekebilir. Hamilelik/Bebek 55,2 43,1 Son söz, hayat hızlı akıyor; bu hıza Sanat/El sanatları 48,6 38,6 ayak uydurmalısınız ve bunu iletişim Ev/Bahçe 46,4 37,0 imkânlarını etkin ve verimli kullanarak Yiyecek 44,4 39,4 yapmalısınız. Seyahat 53,4 47,7 Aile 49,4 46,1 Spor 46,3 43,8 Sosyal aktivitelere katılım 65,5 61,4 Yemek tarifleri/Yemek 44,4 42,1 pişirme Kaynak: Ogilvy, 2010; Ed Bennett.org. 2010 Kaynak: BlogHer and Compass Partners, 2009 Araştırma 2009-2010’da 660 hastanede yapılmıştır.

2011 İLKBAHAR SD|25 RÖPORTAJ Adil Gür: Türk halkı, hükümetin en başarılı icraatı olarak sağlığı görüyor

Röportaj: Ömer Çakkal

ürkiye, yeni bir seçime Konuyu A&G Araştırma Şirketi’nin Baş- her 100 seçmenden 35-40’ı ideolojik gidiyor. 12 Haziran sa- kanı Adil Gür ile konuştuk. nedenlerle oy veriyor. Ancak çoğunluk bahında sandık önümü- günlük yaşamına, gelirine bakarak parti ze konacak ve günün “Sağlık 8 yıl önce 3. sıradaki tercihinde bulunuyor. Böyle olduğu için akşamında partiler his- sorunken bugün artık 6-7. örneğin bir parti, bir önceki seçimde selerine düşen oyu ala- sorun olarak görülüyor” iktidar olurken bir sonraki seçimde yüz- cak. 2002 sonrası sağ- de 1 oyda kalabiliyor. DSP, 1999 seçim- Tlıkta atılan olumlu adımlar, iktidar AK Parti eğer 3. kez iktidara gelirse lerinde yüzde 27 ile en çok oyu alırken partisini seven-sevmeyen pek çok kişi- Cumhuriyet tarihinde bir ilke tanık ola- 2002’de yüzde 1’de kaldı. nin üzerinde uzlaştıkları bir alan. Bun- cağız. Bu başarının dinamikleri neler? Türk halkı, neleri sorun olarak görüyor? lar, kimilerine göre Adalet ve Kalkınma Sadece Türkiye’de değil tüm dünyada Partisi’ni ikinci kez iktidara getiren ve Anketlerde vatandaşlara “Türkiye’nin belki de üçüncü kez iktidara getirecek seçmen tercihlerini belirleyen en önem- en önemli sorunu nedir” diye sorduğu- unsurların başında geliyor. Bu algı ne li etken, ekonomi ve hükümet icraatları- nuzda ekonomi ve işsizlik başta geliyor. denli doğru? Özel hastanelerde tedavi nın günlük yaşama yansımasıdır. Elbet- AK Parti’nin iktidarı öncesi terör ve imkânı, ilaca erişim, sağlık personeline te Türkiye gibi birçok etnik, mezhepsel, sağlık Türkiye’nin en önemli sorunları performansına göre maaş ödemesi, ideolojik faktörlerin etkili olduğu bir ül- arasında gösterilirken bugün artık mar- aile hekimliği gibi uygulamaların seç- kede ideolojik nedenlerle oy verme eği- jinal sorunlar olarak öne çıkıyorlar. Sağ- men davranışlarına bir etkisi var mı? limi var. Araştırmalara göre Türkiye’deki lık önceleri 3. sıradaki sorunken bugün

Fotoğraflar: Sedat Özkömeç

26|SD İLKBAHAR 2011

“Anketlerde sağlık önceleri duble yollar, beşinci sırada sosyal yar- rum yapacağım, tatile gitmek gibi, dımlar sayılıyor. Buradan yola çıkarak otele gitmek gibi bir şey de değil mi? 3. sıradaki sorunken bugün şunu söyleyebiliriz: Sağlık, seçmenle- Orada bir doktorla, hemşireyle gö- rin oy tercihlerinde ekonomi kadar, ge- rüşmek, bir hastayla tanışmak onu artık 6 ve 7. sorun olarak çim sıkıntıları kadar etkili bir faktör. sosyalleştirmiyor mu?

görülüyor. Türk halkı, AK Sağlık neden bu kadar öne çıkıyor? Gayet tabi. Çantasındaki parayla bir restoranda yemek yiyemeyecek, bir Parti’nin en çok sağlıktaki Çünkü sağlık, günlük yaşamımızda he- otelde bir gece kalamayacak olan kadın uygulamalarından memnun. men her gün karşımıza çıkan bir konu. hastane odasında bu ihtiyacını tatmin Yani bugün Libya’da yaşananlar, Kürt ediyor. Bugün otel konforundaki özel Ardından sırayla okullardaki sorunu, türban sorunu gibi konular bel- hastanelerde tedavi edilen hasta minnet ki insanları doğrudan etkilemezken duyuyor ve bu durum oy tercihine yansı- ücretsiz ders kitapları, TOKİ sağlık tamamıyla insanların günlük ya- yor. Bir araştırmacı olarak değil de bir şantısıyla ilintili bir alan olduğu için, bir vatandaş olarak, Adil Gür olarak şu fikri- konutları, duble yollar ve olmazsa olmaz olduğu için öne çıkıyor. mi belirtmeme izin verin: Bugün Türkiye’de vatandaşa sunulan sağlık sosyal yardımlar sayılıyor. Uzun ömür insanları, partileri her imkânları, gelişmiş pek çok ülkedeki in- şeyi yıpratır. Uzun iktidarına rağmen Partilerin güçlü ve zayıf imaj sanlara nasip olamayacak durumdadır. AK Parti’yi ikinci kez iktidara getiren Örneğin Obama yönetimi ülkemizdekine unsurları vardır. AK Parti’nin ve belki 3. kez iktidara getirecek benzer bir sağlık reformu yapmak istedi, olan en önemli faktör sağlık olmuş- çok az bir başarı gösterebildi. en güçlü imajlarından biri tur dersek, abartılı bir yorum yapmış olur muyuz? İzin verirseniz burada bir virgül sağlık.” koyalım ve biraz Recep Akdağ öze- Bunu söyleyebiliriz. Seçmen algısına linde konuşalım. göre durum böyle.

artık 6 ve 7. sorun olarak görülüyor. Halkımız oy verirken sağlıktaki doğru- Ben çok başarılı buluyorum. ları, yanlışları ne kadar dikkate alıyor? Sıralama nasıl? İki dönemdir ve 8 yıldır bakanlık kol- Hem de çok dikkate alıyor. Hastalardan tuğunu devretmeyen bir isim. Parti- Birinci sırada işsizlik var. İkinci sırada alınacak 3 liralık, 5 liralık bir katkı payı- sine, memleketi Erzurum’da rekor ekonomi, üçüncü ve dördüncü sırada nın bile anında oya yansıdığını görüyo- düzeyde bir halk ilgisi var. Her fırsat- birbiri ile yer değiştirme eğilimi göste- ruz. 5 liralık bir katkı payı iktidar oyların- ta kan değişimini önemsediğini söy- ren Kürt sorunu ve eğitim var. Türban da düşüşe neden oluyor. 8-10 nüfuslu leyen Başbakan Erdoğan, sağlık po- ve yolsuzluklar onları takip ediyor. Ar- ailelerde 5 liralık bir katkı payının büyük litikalarının kalıcı olması için mi onu dından da sağlık geliyor. Geçmişte önemi var. Konunun çok dışına çıkma- bakanlıktan almadı? Yoksa başarılı Türk halkının yüzde 20-30’u sağlığı dan bir şey söylemek istiyorum: politikalar mı onu koltuktan etmedi? önemli bir sorun olarak sayarken yüz- Anadolu’da sosyal yaşamı olmayan, de 7-9 oranında bir kitle artık sağlığı eşiyle konuşamayan, belki arkadaşla- Tabi bunu AK Parti yetkililerine ve Sayın önemli bir sorun olarak görüyor. rıyla görüştürülmeyen, bir şey paylaşa- Başbakana sormak lazım ama şunu mayan kadın için doktora gitmek reha- söyleyebilirim: AK Parti, kamuoyunun “Halk sırasıyla sağlık, bilite olmak, rahatlamak anlamına da tepkilerine önem veren, kendisine ya- ücretsiz ders kitapları, TOKİ gelebiliyor. Geçen haftalarda açıkladı- kın 4-5 araştırma şirketi ile daima an- konutları, otoyollar ve sosyal ğımız bir araştırmanın sonuçlarına göre ketler yaptıran bir parti. Zaten başarılı yardımlardan memnun” Türkiye’de kadınların yüzde 35’i şiddet olmasındaki önemli etkenlerden biri de görüyor. Bunların önemli bir kısmı zo- kamuoyunun nabzını iyi tutması. Yapı- Seçmen tercihlerinde sağlığın rolü runlu haller dışında evinden dışarıya lan kamuoyu yoklamalarında en başa- ve etkisi hakkında genel bir değer- adımını atamıyor. Bu kadınlar için dok- rılı alan olarak sağlık görülüyorsa, sağ- lendirme yapabilir misiniz? tora gitmek bir psikolojik bir rahatlama, lığın başındaki ismin, sağlığın bir sosyalleşme. Bu kadından her dok- patronunun da bu başarıda bir katkısı- Yaptığımız araştırmalarda, “AK Parti ik- tora gidişinde 5 lira istediğinizde oy nın olması gerekir. O nedenle belki ba- tidarının memnun olduğunuz uygula- tercihlerinde değişim olabiliyor. şarılı olarak algılanan bu alanda yöneti- maları hangileridir” diye sorduğumuz- ciyi değiştirmek istemiyor olabilir. da birinci sırada sağlığın geldiğini Bu yorumunuzu ben biraz öteye ta- Erzurum’da AK Partiye olan seçmen il- görüyoruz. Sağlık birinci sırada geliyor. şıyayım: Sosyal yaşamı olmayan, gisine gelince, mutlaka Sayın Bakan’ın İkinci sırada okullardaki ücretsiz ders eşiyle konuşamayan bazı kadınlar bir miktar etkisinin olduğunu kabul et- kitapları, üçte TOKİ konutları, dörtte için hastaneye gitmek, ileri bir yo- mekle birlikte daha çok Başbakan’a

28|SD İLKBAHAR 2011 olan ilgiyle ve Erzurum’un sosyo-politik şahit olamıyorum. Sağlık alanında bazen “Seçmen tercihlerini yapısıyla ilgili olduğunu görüyoruz. çıkışları oluyor ama tam gün yasası örne- ğinde olduğu gibi vatandaşın günlük ha- etkileyen en temel şey Konuya biraz da siyasi partiler cep- yatını çok da ilgilendirmeyen bir alanda hesinden bakalım. Partilerin prog- meşgul olduklarını görüyoruz. Şunu net algılardır. Var olan gerçekler ram ve propagandalarında sağlığa olarak söyleyebiliriz: İktidar bunu çok iyi ayrılan yer ve rol ne durumda? kullanıyor ama muhalefet partileri bu alan- değildir. Cumhuriyet Halk da eğer varsa politika ve projelerini halka Partisi’nin şimdi bir aile Sağlık günlük hayatın içinde olan, seç- yeterince ulaştıramıyorlar. meni doğrudan ilgilendiren bir konu. O sigortası projesi var. Bu nedenle de bu konuda yapılmış her adı- Kemal Kılıçdaroğlu’nun TV’lerde ya- mı, siyasi partiler iyi kullanmak durumun- yımlanan yeni tanıtım videosunu proje, seçmen tercihlerini 2 da. 2002 öncesi partilerin sağlık konusu- görme şansınız oldu mu? CHP lideri, nu seçim kampanyalarında pek “Ben Kemal Kılıçdaroğlu” diye baş- mi etkiler, 3 mü yoksa 10 kullanmadığını görüyorduk. Ama 2004, layan ve aile sigortasını anlattığı rek- 2007 ve 2009 seçimlerinde hatta referan- lam filminde, etkili bir müzik ve gö- mu, bunu parti dumda AK Parti’nin sağlıktaki gelişmeleri rüntüler eşliğinde kendi sesinden iyi yöneticilerinin performansı bir hayli ön plana çıkardığını görüyoruz. bir yaşamın her babanın, annenin, Partilerin güçlü ve zayıf imaj unsurları var- çocuğun hakkı olduğunu söylüyor. belirleyecektir. Ama mutlaka dır. AK Parti’nin en güçlü imajlarından biri Sizce CHP’nin bu tür çalışmalarla sağlık. O nedenle bugün Sayın Başbaka- perçinlemeye çalıştığı Kılıçdaroğlu bir etkisi olacaktır.” nın bilhassa Anadolu’da katıldığı etkinlik- dönemindeki sosyal politikalar ek- lerde sağlıktaki gelişmeleri sürekli hatırlat- senli siyaset anlayışı, seçmen tığını, anlattığını görüyoruz. tercihlerini ne şekilde etkiler? gibi siyasi kutuplaşmanın olduğu bir ülke- “Muhalefet, politikalarını de seçmen at gözlüğüyle bakmaktadır. Şimdiye kadar hep AK Parti’nin seçmen Kulağı ve gözleri kapalıdır. Kafasının bir halka anlatamıyor” gözünde sağlık alanında başarılı olduğu köşesinde partilerle ilgili kesin algıları var- algısı üzerinden konuştuk. Bu durum, dır. O algıları değiştirmek çok zor. Bakın Peki, muhalefet ne yapıyor? Bu tab- muhalefeti yok saydığımız, bu partilerin loyu izlemekle mi yetiniyor, yoksa başarısız oldukları anlamına gelmiyor. seçmen tercihlerini etkileyen en temel hükümetin yaptığı icraatları yanlış Önümüzdeki 3 aylık dönemde işsizlikle, şey algılardır. Var olan gerçekler değildir. ve eksik olarak eleştirip kendileri yoksullukla mücadeleyle ilgili projelerini Yani milyon dolarlık devasa kampanyalar farklı bir öneri getiriyorlar mı? anlatabilirlerse elbette bunun bir etkisi çok küçük bir kitlenin fikrini değiştirmek olacaktır. Ancak bu elbette ki dramatik için yapılır. Buradan konumuza dönersek Türkiye siyasetindeki sorun da buradan bir değişikliğe neden olmaz. Birinci par- Cumhuriyet Halk Partisi’nin bir aile sigor- kaynaklanıyor aslında. Bugün devletin ti üçüncü parti, üçüncü parti birinci parti kendi kurumu olan TUİK’in rakamlarına tası projesi var. Bu proje, seçmen tercihle- olmaz. Ama zaten dünyanın her yerinde bile göre işsizliğin, yoksulluğun arttığını rini 2 mi etkiler, 3 mü yoksa 10 mu, bunu seçimler öncesi yapılan bütün propa- görüyoruz ama buna rağmen iktidar parti- parti yöneticilerinin performansı belirleye- ganda çalışmaları seçmenin yüzde si oy kaybetmiyor. Bunun temel nedenle- cektir. Ama mutlaka bir etkisi olacaktır. 3’ünü, 5’ini etkilemek için yapılır. rinden biri, muhalefet partilerinin iktidar partisinden daha iyi yapacakları noktasın- “Türkiye’deki kutuplaşma, Bunun altını çizelim, gerçekten seçmen tercihini da seçmeni ikna edememesi. Muhalefet böyle midir? partilerinin “Biz iktidara gelirsek sağlık ala- belirlemekten çok, icraatların nındaki şu eksik ve yanlışları şöyle yapa- Böyledir tabi. Bilemediniz yüzde 10’dur. konuşulmasını engellemeye cağız” demeleri gerekiyor ama ben buna Daha fazlasını etkilemez. Hele ki Türkiye yarıyor”

2011 İLKBAHAR SD|29 Türkiye’de partiler neden sağlık, eği- tim, ekonomi gibi konularda yarış- mak yerine genellikle kutuplaşmalar üzerinden propaganda çalışması yapıyorlar?

Kutuplaşmadan oy almak işin kolay ya- nıdır. İcraatlar üzerinden oy olmak biri- kim ister, maharet ister. Yani Türkiye’nin temel sorunlarıyla ilgili getireceğiniz çözüm önerilerinin altını doldurmanız, kaynaklarını belirlemeniz, hepsinden öte halkı ikna etmeniz gerekir. Bu, zor bir iştir. Hâlbuki kutuplaşma işin kolay kısmıdır. Kutuplaşmanın olduğu yerde seçmen sorgulamaz. “Güzel kardeşim, sen eğitim alanında bu adamdan daha iyi ne yapacaksın?” demez. Çünkü karşıtlık üzerinden oy verir.

Gelişmiş demokrasilerde durum nasıl?

Orada partiler icraatları ve projeleri üzerinden oy alırlar. Ancak bir de kon- jonktür de önemlidir. Bazen iktidar par- tisinin yanlışları, bir başka partiyi iktida- ra getirebilir. CHP, bu aile sigortası meselesinde çok eleştirildi. Yani “Be- nim adım Kemal, ben yaparım” falan. Bugün siz bir proje getirseniz, kaynak- larını açıklasanız, ülkenin en yetkin bi- lim adamları gelip “Evet, bu olabilir” dese, gene de bunun etkisi çok sınırlı mı yapıyor? En son neredeydiniz? olacaktır. Önemli olan seçmendeki “Bu adamlar bunu yapabilir” algısıdır. Geç- Bu ofiste biz rapor yazıyoruz. 10-15 kişi- Diyarbakır’daydım. tiğimiz dönemlerde “Mazot 1 lira ola- lik bir merkez yönetim kadromuz var. An- cak, şu şöyle olacak, bu böyle olacak” ket dediğimiz iş, hepimizin üniversite Ne gün? şeklinde vaatler de oldu. Ama bunların çağlarında yaptığı bir iş. Anadolu’da 13 Çarşamba günü. etkisi sınırlı kaldı. Aslında Türkiye’de ilde birlikte çalıştığımız ekip şefleri var. seçmen davranışlarını değiştirmek ör- Bu ekip şefleri, araştırmanın mahiyetine Ne tür bir çalışma yapılıyordu? neğin ABD’ye göre daha kolaydır. Ora- göre uygun bir anketör ekip belirleyip işi da insanlar 7 nesildir Demokrat ya da yaptırır. Her araştırmada aynı anketör Aile içi şiddetle ilgili bir çalışmaydı. Cumhuriyetçi Partilere oy verirler. Takım grubu ile çalışmamız mümkün değil. Hi- tutar gibi parti tutarlar. Oysa ülkemizde pertansiyon ile ilgili bir araştırma yapı- Siz kendiniz bizzat deneklerle gö- halktan ilgi görmeyen partiler kapıları- yorsak tıp fakültesi öğrencileri lazım rüştünüz mü? na kilit vururlar. Türkiye’de kutuplaşma, bize. Örneğin geçenlerde kadınlara uy- seçmen davranışlarını belirlemekten gulanan şiddet konulu araştırmada cin- Bayan deneklerle yapıldığı için ben çok, icraatların ya da önerilerin konu- sel şiddete kadar varan sorular sorduk. bizzat görüşmedim. şulmasını engellemeye yaramaktadır. Bu çalışmayı sadece bayan anketörlerle Bir önceki araştırmada görüştünüz yaptık. Anket yapacağımız konuda uz- Doğrudan sağlıkla ilgili hiç anket ça- mü? manlardan danışmanlık hizmeti alıyoruz. lışmanız oldu mu? Vatandaşlar sağ- Tamamında görüşme şansım olmuyor. lıktaki gelişmeleri nasıl değerlendiri- Adil Bey, şirketiniz hükümete yakın yorlar? Eğer biz 6 ayda bir çalışma yapıyor ol- bir araştırma firması mı? sak hepsinin içinde yer alabilirim an- Yaptık. Böbrek, hipertansiyon, şeker ve cak yoğun çalıştığımız için buna pek kalp hastalıkları üzerine anketler yaptık. Hayır, biz hükümete ya da her hangi bir imkân olmuyor. Gene 2 yıl önce Milliyet Gazetesi için siyasi partiye yakın bir araştırma şirketi bir araştırma yaptık. O araştırmada özel değiliz. Tam tersine hükümete biraz Bu soruyu, bir vatandaşın sağlık al- hastanelerde tedavi imkânı, tüm ecza- uzak olduğumuza dair kamuoyunda bir gısını sizden dinlemek için sordum. nelerden ilaç alınabilmesi gibi çalışma- kanaat var. Biz bütün partilere aynı me- Bir sağlık araştırmasında bizzat bir ların vatandaşların büyük bir bölümü safedeyiz. AK Parti için hiçbir çalışma vatandaşla konuştunuz mu? tarafından beğeni aldığını gördük. yapmadık. MHP için de yapmadık. CHP’ye ise bu yıl birkaç çalışma yaptık, Geçtiğimiz yıl böbrek taşı araştırmasında Merak ediyorum, doğrudan sağlık ala- o kadar. Biz daha çok STK’lara, firmalara bizzat vatandaşlarla konuştum. Anketörler- nında kaç soru sordunuz? 10, 50, 100? ve medyaya bu tür çalışmalar yapıyoruz. le birlikte Anadolu’da pek çok köye gittim.

15 soru kadar. Bizzat kendiniz halkla görüşüyor İnsanlar size sağlıklarıyla ilgili ne an- musunuz? latıyorlar? Araştırmalarınızı kaç kişilik ekiple yapıyorsunuz? Görüşmelerin tümü- Gayet tabi. Her hafta bir iki gün Deniyor ki; “Geçtiğimiz yıllarda doktora nü kendi şirketinizden elemanlarınız Anadolu’da oluyorum. gitmek bir dertti. Sabah ezanlarında

30|SD İLKBAHAR 2011 kuyruklara girip muayene oluyor, bod- erişim kolaylığı, sağlıktaki “Seçmende, ‘Acaba aile rum katlarda ilaç almak için sıra bekli- başarı algısının en önemli yorduk. Ama bugün öyle değil. Sadece nedenleri” hekiminden başka kimseye TC kimlik numaramla istediğim yerden muayene olabiliyor, istediğim yerde Özel sağlık sektörünün kamu hizme- gidebilecek miyim’ diye bir ilaç alabiliyorum.” ti vermeye başlaması… endişe var. Performans Şimdi size bir dizi kavramlar sayaca- Bu madde, hükümetin sağlık alanında ğım. Tespit edebildiğiniz kadarıyla ölçümü sistemine karşı yaptığı en başarılı işlerinden biri. Biri bu kavramlar hakkında halk ne dü- bütün eczanelerden ilaç alma imkânı, olumsuz bir kanaat var. şünüyor? Aile hekimliği… öteki de bu. Reform denebilecek, sağ- lık alanındaki başarı algısının da en Kamu hastanelerinin Seçmen henüz aile hekimliğinin ne önemli nedeni bu. manaya geldiğini bilmiyor. “Acaba aile modernleştirilmesi halkın hekiminden başka kimseye gidebile- Kalite standartları... cek miyim” diye bir endişe var. ruh halini düzeltiyor. Bazı Bu alan da eğitimle, bilinçle ilgili bir belediyelerin sadece diyaliz Kamu hastanelerinin modernleştiril- şey. Vatandaşın büyük bir bölümü için mesi… henüz pek bir şey ifade etmiyor. hastasını evinden alıp evine Bunlar halkın ruh halini düzeltiyor. Eski- Eskiden Bağkur, SSK ve Emekli bıraktığı için çok başarılı den hastanelere girdiğinizde kimyevi bir Sandığı diye üç farklı sağlık şemsi- koku burnunuzu doldururdu. Şimdi ise yesi vardı. Şimdi artık SGK var. algılandığını gördük. Özelde bazı kamu hastanelerinde bir otel temizli- Kamu sigorta sisteminin birleştirilip ği ve konforu var. Ben eskiden hastaneye kapsamının geliştirilmesi nasıl algı- tedavi ve tüm eczanelerden gidip bir yakınıma geçmiş olsun ziyareti lanıyor? yapmaktan rahatsız oluyordum. Çünkü ilaç alma imkânı, sağlıktaki oradaki manzaradan psikolojik olarak Diyaliz hastalarının ambulanslarla evin- olumsuz etkileniyor, kendim hasta oluyor- başarı algısının en önemli den alınıp ambulansla evine bırakılma- dum. Bu konuda elimde bir veri yok ama ları, engellilerle ilgili evde verilen sağlık zaman zaman bir arkadaşımı ziyarete git- nedenleri.” hizmeti elbette seçmende bir karşılık tiğimde eskiye oranla kamu hastaneleri- bulmuştur. Türkiye’de belediyelerle ilgi- nin pırıl pırıl olduğunu görüyorum. li zaman zaman çalışmalar yapıyoruz. nun yanında metrobüs ile evine, işine Bazı belediyelerin sadece vatandaşın “Performans ölçümü hızlıca giden milyonlar var. Sağlık ala- ayağına sağlık hizmetini götürdüğü sistemine olumlu bakılmıyor” nında vatandaşı memnun eden bazı için ya da sadece diyaliz hastasını uygulamaların, sağlık çalışanlarında Performansa göre maaş… evinden alıp evine bıraktığı için çok ba- şarılı olarak algılandığını gördük. memnuniyetsizliğe neden olmasının nedeni de tıpkı böyledir. Sağlık alanın- Halkımızda bununla ilgili olumsuz bir ka- da çalışanlar benim gibiler, metrobüse naat olduğunu görüyorum. Doktorlar, dö- Son madde. Az önce de teğet geçtik, ner sermayeden daha büyük pay ilaca daha kolay ulaşım ve ilaç fiyat- binenler ise geniş seçmen yığınları. O alabilmek için hastalardan yerli yersiz larının düşmesi… hekimlerin de benim gibi düşündükleri- MR’lar, ultrasonlar, tahliller isteyebiliyor, ni sanıyorum. Yani kendi günlük ya- Hükümetin en başarılı icraatı sağlık. gereksiz ameliyatlar yapabiliyorlar. Halkın şamlarını, kendi menfaatlerini düşün- Sağlıkta da en başarılı işlerden birincisi bir kısmı, “Ne iyi bir doktor, her bir şeyi düklerini sanıyorum. istediğin doktora gitmek, ikincisi istedi- düşündü, tahliller yaptırdı” derken, önem- ğin eczaneden ilacı almak. Şimdilerde li bir kitle bu duruma olumlu bakmıyor. Hekim olsaydınız siz ne yapardınız? gündemde aile hekimliği var. Yarın Hasta hakları birimleri ve uygulamaları… evde sağlık hizmetlerinin kapsamının Ben de tam gün yasasına şiddetle karşı geliştirilmesini konuşacağız belki. çıkardım. Bugün bir hastanenin yanında Türkiye’de her 100 kişiden 40’ı ilkokul özel muayenehanemde 150-200 liraya, mezunu ya da bir okuldan mezun de- “Tam güne karşı çıkan bazı yerlerde daha yüksek ücretlere ğil. O nedenle insanlara, bırakalım doktorlar E-5’te metrobüse karşı çıkanları andırıyor” günde 3-4 tane hasta baksam fena hasta haklarını, anayasal haklarını dahi olmazdı yani. Doktorların tam gün sorsanız yüzde 70-80’imiz pek bir şey yasasına karşı çıkmalarını çok doğal ve Son olarak tüm bu konulara hekim- söyleyemeyecektir. Bu kavramların insani buluyorum. Ama Türkiye’de kaç bin lerin gözüyle bakmaya çalışalım. Türkiye için yeni olduğunu, vatandaşla- tane hekim var, kaç milyon seçmen var… rın bu hakları bilmesi, yeri geldiğinde TUİK ve öteki anketler, vatandaşla- rın sağlıkta memnuniyetlerinin arttı- hakkını arayabilmesi için birkaç yıl geç- Sağlık personelinin tam gün çalış- ğını ortaya koyuyor. Ancak sağlık mesi gerektiğini düşünüyorum. masını öngören yasa, toplumun ve çalışanları ve bilhassa doktorlar ara- hekimlerin siyasal davranışlarını Siz böyle diyorsunuz ama Sağlık sında bir memnuniyetsizlik var. Pek Bakanlığı’nın bu alanda açtığı çağrı çok eylem yapıldı. Siz ne dersiniz, sizce nasıl etkiledi ya da ektiler? merkezi olan 184, ayda 1-1,5 milyon bu bir tezat değil mi? Toplum, “Helal olsun adamlara. Bizim kişi tarafından aranıyor. Değil. Bu durumu çok güzel bir benzet- için yeni bir hizmet getirdi. Tüm doktor- ları bize hizmet için seferber etti” diye- Ama bu hattın gerçekten bir hasta hak- me ile açıklamak istiyorum: Ben İstan- kı ihlali nedeniyle mi yoksa “Hemşire bul Belediyesinin icraatların memnun cekken, bugün hekimler arasında bir bana şöyle dedi, doktor kaşını çattı” değilim. Karşıda işim oluyor ve ara- araştırma yapılsa herhalde oy tercihle- düşüncesiyle mi arandığını bilmiyoruz. bamla Bakırköy’e, havalimanına 2 saat- rinde toplumun geneliyle ters bir istika- te gidebiliyorum. Çünkü E5’i bir şerit mette seyir olacağını görürüz. Bunu da “Özelde tedavi ve ilaca daraltıp metrobüs koydular. Ama bu- doğal karşılamak lazım.

2011 İLKBAHAR SD|31 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Sağlık hizmetlerinden vatandaş memnuniyeti ve yansımaları

Prof. Dr. Nihat Tosun 1959 yılında Trabzon’da doğdu. 1984 yılında Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Uzmanlık eğitimini Ortopedi ve Travmatoloji Bölümünde tamamladı. Elbistan ve Yozgat ve Ankara’da hekimlik yaptı. Van Yüzüncü Yıl ve Düzce İzzet Baysal Üniversitesi’nde öğretim üyeliği yaptı. 1997’de doçent, 2005’te profesör oldu. 2003 - 2008 yılları arasında Ankara Dr. Mülker Travma Hastanesi’nde ve Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Başhekimlik yaptı. 2007’de Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı, 2008’de Bakanlık Müsteşarı oldu. Halen görevine devam eden Tosun’un yerli ve yabancı yayınlarda çıkmış pek çok makalesi, kongrelerde bildirileri bulunmaktadır.

amu hizmetleri açısın- dir. Sağlık, bu toplumsal konular içinde daşlar, bürokratik ve ekonomik neden- dan insanların; adalet, %57,1 ile en çok ilgi duyulan ikinci lerle gerektiği gibi tedavi edilmezlerse ekonomi, sağlık, eğitim konu olarak yer almaktadır. Din ve sağ- veya vatandaşların sağlığı yeterince ve güvenliğe daha fazla lığın diğer konulara kıyasla açık ara korunamıyorsa, devlete olan güvenin önem verdikleri, bilinen önde olması dikkat çekicidir. kaybedilmesi riski ortaya çıkar. Çünkü bir husustur. Konumuz bu olumsuz durum, adalet duygusuyla olan sağlık, toplumsal Kişisel ve çevresel sağlık, mutlu ve hu- ilişkilendirilir. Kolarak önemli bulunan bir konu olduğu zurlu bir hayat sürebilmek için önemli gibi kişisel ihtiyaçlar ve öncelikler açı- unsurlardandır. İyi bir sağlık hizmeti, Sunulan sağlık hizmetlerinin ülke sathı- sından da önemli bir konudur. Ülkemiz- devlete duyulan güven ve adalet duy- na dağılımı ve kalitesinin ayarlanması de yaşayan vatandaşların toplumsal gusunu da destekleyici çok önemli bir kamunun görevidir. Sağlık hizmetinin konulara ilgileri Grafik 1’de görülmekte- faktördür. Sağlığını kaybeden vatan- sunumundaki vazgeçilmez bileşenleri

32|SD İLKBAHAR 2011 6 başlık altında zikredebiliriz. Bunlar; nan sosyal politikalar, yoksulluk üzerin- Bir ülkede yaşayan ve sağlık sorunu “sağlıkta hakkaniyet, sağlığın teşvik de belirleyici faktörlerdir. Demokrasinin olan vatandaşlar için, hükümetlerin edilmesi, kişilerin sürece katılı­mı, çok esası olan seçimler, değişim ve geliş- karşılaştıkları ekonomik sorunlar önem- sektörlü işbirliği, yerel sağlık bakımı ve me için birkaç yıl arayla halka önemli li değildir. Vatandaşlar için önemli olan, uluslararası işbirliğidir” (Goicoechea, fırsat sunmaktadır. Yoksulları, korunma- kullanılan yöntemden ziyade, hükümet- 1996:17). Hakkaniyeti arttıran ve vatan- sız grupları kollayan sosyal politikalar lerin öyle veya böyle kendilerinin sağlık daşların yaşam kalitesini geliştiren poli- bu kesimlerden destek alamamaktadır. sorunlarını bir şekilde çözmeleridir. Ül- tikalar, bütün dünyada vatandaşların il- kemizde son 8 yılda sağlık alanında gisine mazhar olmaktadır. Sağlığı Bir ülkede sağlığı iyileştirebilmek ve yapılan geliştirici çalışmalar sonuçlarını iyileştirmek ve korumak yanında sağlık sağlığı koruyabilmek için yoksullukla vermiş ve toplumda kabul görmüştür. ekonomisi ve sağlık finansmanı da ol- Sağlık hizmetlerinden memnuniyet dü- mücadele etmek zorunludur. Bu müca- dukça önemlidir. zeyleri aşağıda görülmektedir (Grafik delenin başlıca şartı, hiç şüphesiz ül- 3). Sağlık alanındaki memnuniyetin kenin içinde bulunduğu ekonomik ve Dünyanın en acımasız katili ve yeryü- açık tezahürü, yapılan bütün araştırma siyasi şartların iyileştirilmesidir. Çünkü, zündeki ızdırabın en büyük nedeni, tıb- ve değerlendirmelerde seçmenin terci- “sağlık ve kişi başına düşen gelir ara- bın bildiği tüm hastalıkların A’dan Z’ye hini önemli oranda etkileyen bir alan yer aldığı ve Dünya Sağlık Örgütü’nün sında pozitif ilişki uluslararası gelişmiş- olmasıdır. Seçmen tercihlerinde mem- çıkardığı “Hastalıkların Uluslararası Sı- likte en iyi bilinen ilişkilerden bir tanesi- nuniyetin etkisi büyüktür. İnsanların nıflandırılması” listesinin en sonunda, dir (Bloom,D.E., Canning D.)”. İhtiyaç memnun oldukları kadroları iş başına Z59.5 koduyla yer almaktadır (WHO, duyulan sağlık hizmetlerini sunmak getirmek istemeleri; beklenen, doğal 1995:1). Dünya Sağlık Örgütü’nün ta- için yapılması gereken binalar, bu bina- bir sonuçtur. nımladığı bu hastalık, aşırı yoksulluk- ların içine konulacak teknik teçhizat ve tur. Bu tespit, ekonomik durumun sağ- bu teçhizatı kullanarak sağlık hizmeti Sağlık, siyaset için önemli bir argü- lık üzerine olan etkisini gösteren üretecek sağlık insan gücü yetiştirilme- mandır. 2008 yılında yapılan ABD baş- gerçekçi bir vurgudur. Kişilerin gelir si, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik kanlık seçimlerinde, başkan seçilen seviyeleri, ülkenin imkânları ve uygula- şartlarla doğrudan ilişkilidir. Barack H. Obama’nın seçiminde sağlık

2011 İLKBAHAR SD|33 reformu söylemleri etkili olmuştur. An- imkânlar da göz önüne alınarak kişile- Her gün bir şekilde sağlık cak sağlık uygulamalarında başarısız rin yaşadığı yerlerde sunulan sağlık olan kaybetmektedir. 2000 yılında dö- hizmetleri güçlendirilmelidir. Vatandaş- sistemi ile yüz yüze gelen nemin ABD Başkanı Bill Clinton da lar, sağlığının iyileştirilmesi ve iyi bir se- sağlık reformunu denemiş ama başarı- viyede tutulması için bilinçlendirilmeli vatandaşların sayısı, sız olmuştur. ve sağlık hizmeti kullanımına aktif ola- rak katılmaları sağlanmalıdır. Tüm bun- ülkemizdeki yazılı basının “Sağ­lığın iyileştirilmesi için, sağlık hiz- ları gerçekleştirebilmek ve sağlık hiz- tirajına yakındır. Sağlık met sistemle­rinde (bina, teçhizat, sağ- metlerini arzu edilen seviyede lık insan gücü vb) iyileştirme yapmak, sunabilmek için sektörler arası ve ulus- politikalarındaki hızlı tek başına yeterli değildir” (Goicoec- lararası alanlarda işbirliği yapılmalıdır. hea, 1996:17). Bu nedenle sağlık siste- Dünya Sağlık Örgütü tarafından da değişmelerin ve doğrudan mi üzerinde etkisi olan tüm taraflarda özellikle önerilen bu uygulamalar (Goi- iyileşmeler paralel seyretmelidir. Örne- coechea, 1996:17), ülkelerin ekonomik vatandaşa yansıyan olumlu ğin, sunulan sağlık hizmetlerinin bede- şartları ile doğrudan ilişkilidir. li, geri ödeme kurumu tarafından karşı- gelişmelerin toplumda yazılı lanmazsa, bazen doğrudan ama 2002 yılından itibaren planlanan, uygu- basının gücünü aşan çoğunlukla dolaylı olarak önce vatan- lamaya konulan ve süreç içerisinde ge- daşlar, sonra hizmet sunucuları etkile- liştirilen Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın oranda bir etki bıraktığını necek ve sağlık hizmetlerine erişimde (SDP) temel amacı; ülkemiz insanının sorun yaşanacaktır. Ayrıca sağlık hiz- sağlığını, dolayısı ile sağlık sistemini söylemek yanlış olmaz. Bu metleri finansal açıdan sürdürülebilir daha iyi bir hale getirmektir. Sağlıkta olmalı ve vatandaşlar finansal riskten Dönüşüm Programı’nın (SDP) başarıya itibarla hiçbir siyasal korunmalıdır. Sosyal devlet ilkesi gere- ulaşmasında önemli hususlardan biri, ğince devlet, en uygun şartlarda sağlık sektörün tüm paydaşlarının koordinas- iktidarın, halkın ilgi hizmeti sunumunu ve erişimini sağla- yon içinde çalışmalarını ve gelişmeleri- gösterdiği toplumsal malıdır. Bunun için sektörler arası işbir- ni sağlamak olmuştur. Bu ahengin ya- liği önem kazanmaktadır (sağlık, sos- kalanması, başarının anahtarı olmuştur. konuların ikinci sırasında yer yal güvenlik, maliye, ekonomi, Sektörler arası iş birliği olabilmesi için üniversiteler başta olmak üzere). ekonomik istikrara, siyasi istikrara ve alan ve halkla doğrudan güven ortamına ihtiyaç vardır. Ekono- Sağlık hizmetinin kullanımındaki “hak- mik istikrar, siyasi istikrar ve güven; iletişimde önemli bir yer kaniyet”; ihtiyaç duyanın, ihtiyacı kadar kısa, orta ve uzun vadeli planlamaların tutan sağlık konusuna sağlık hizmetlerinden yararlanmasını yapılabilmesi için gereklidir. gerektirmektedir. Sağlık hizmetlerinden eğilmeme lüksü yoktur. ne kadar faydalanıldığı kadar, bu hiz- Ülkemiz, gelir grupları içinde, orta üst metlerden faydalanma yeri de önemli- grupta yer almaktadır (kişi başına dü- dir. Bu hakkaniyetin gerçekleşebilmesi şen Gayri Safi Milli Gelir olarak; 3 bin olarak güçlü ve gelişmiş ülkelere bakıl- için, hizmetin önceliği ve gerekliliği ile 946 USD - 12 bin 195 USD). Ekonomik dığında sağlık harcamaları daha yük- sektir. Bununla birlikte o ülkelerde do- Grafik 1. Türkiye’de bireylerin toplumsal konulara ilgisi ğumda beklenen yaşam süreleri de uzundur. İnsanlar sağlıklı olduğu süre- ce uzun yaşamaktadırlar, uzun yaşa- dıkça da sağlıklarını korumaya çalış- maktadırlar. Sağlık, uzun yaşam ve sağlık harcamaları arasında doğru bir orantı vardır.

Türkiye ekonomisi büyüdükçe, yukarı- da ifade edilene benzer bir tablo ortaya çıkmaktadır (Tablo 1). Yıllar içinde sağ- lığa harcanan kaynak artmıştır. Bu artış- ta, hem Gayri Safi Yurtiçi Hâsılada (GSYH) oransal olarak payın artmasının hem de ülkemiz bütçe hacminin artma- sının payı vardır. Ekonomik ölçütlerden biri olan GSYH, belirli bir dönemde ül- kede üretilen mal ve hizmetlerin parasal karşılığıdır. Ekonomimizin güçlenmesi ile sağlık alt yapı eksiklerini gidermeye yönelik yatırımlar artmıştır. Cumhuriyet Kaynak: TÜİK, Yaşam Memnuniyet Araştırması, 2009. tarihinde kamuda inşa edilen toplam 10,5 milyon metrekare sağlık alanının

Tablo 1: Seçilmiş yıllara göre sağlık harcamaları 1995 2002 2008 yarısı sadece son 8 yılda yapılmıştır. 2010 fiyatlarına göre güncellenen sayı- Toplam harcamalar içinde sağlık harcamaları (%) 2,5 5,4 6,1 larla ifade edilirse, 1995-2002 yıllarında Kişi başına toplam sağlık harcaması (SGP-ABD $)* 173 466 846 4,5 Milyar TL, 2003-2010 yılları arasın- Doğumda beklenen yaşam süresi (Tüm nüfus) 69,2 70,7 73,6 da ise 15,5 Milyar TL yatırım yapılmıştır. Bu yatırımlar sağlık hizmetlerinin kulla- Kaynak: TÜİK nımını artırmıştır.

34|SD İLKBAHAR 2011 Sağlık, sağlığı etkileyen diğer unsurlar- metleri geri ödeme kapsamında de- Her gün bir şekilde sağlık sistemi ile la birlikte ele alınmalıdır. Sağlığı etkile- ğerlendirmemektedir. Yine gelişmiş ül- yüz yüze gelen vatandaşların sayısı, yen diğer unsurlar ve hatta sağlık uygu- kelerde uygulanan ve sosyal devlet ülkemizdeki yazılı basının tirajına yakın- lamalarının kendisi bile diğer sağlık ilkesi gereği olan evde sağlık hizmetle- dır. Yani her gazetenin ayrı kişi tarafın- uygulamalarını teşvik edebilir. Örneğin ri verilmesi ülkemizde de uygulanma- dan alındığını ve okunduğunu varsay- ülkemizde bölünmüş ve çok şeritli yol- ya başlanmıştır. sak, oluşturabileceği iletişim ağı, o gün ların yapılması konusu böyledir. “112 sağlık hizmetine muhatap olan insanla- Acil Sağlık Hizmeti” ilk yardım ambu- Ülkemizde kamu hizmetlerinden mem- rın sistemle aralarındaki ilişki gücü ile lans ve istasyonlarının sayısının artması nuniyet oranlarında sağlık hizmetlerinin kıyaslanabilir ölçüdedir. Kaldı ki, bütün ve buna paralel olarak ambulanslarda yükselişi dikkati çekmektedir (Grafik 2). gazetelerin benzer mesajlarla okuyucu hastaya müdahale şartlarının iyileştiril- karşısına çıkmaları mümkün olama- mesi ülkemizde yoğun bakım hizmeti- DSÖ ve OECD raporlarına da yansı- maktadır. Bu açıdan bakıldığında sağ- nin gelişmesini teşvik etmiştir. Çünkü yan Sağlıkta Dönüşüm Programının lık politikalarındaki hızlı değişmelerin kötü yol şartları ile nitelik ve nicelik ola- başarısı, uzun soluklu bir çalışma, ve doğrudan vatandaşa yansıyan rak yetersiz ambulanslar nedeniyle, planlama ve uygulamanın sonucudur. olumlu gelişmelerin toplumda yazılı ba- hastaneye gitmesi gereken hastalara Vatandaşlar programın teknik detay- sının gücünü aşan oranda bir etki bı- ulaşılamadan, o hastalar olay yerinde larını bilemeyebilirler ancak etkilerini raktığını söylemek yanlış olmaz. Bu iti- veya yolda hayatlarını kaybediyorlardı. bizatihi yaşayarak görmektedirler. Ül- barla hiçbir siyasal iktidarın, halkın ilgi Günümüzde artık uçak ve helikopterler- kemizde kişi başı sağlık kuruluşuna gösterdiği toplumsal konuların ikinci den oluşan hava ambulans filomuz müracaatın yılda yaklaşık 7 olduğunu sırasında yer alan ve halkla doğrudan dahi devreye girmiştir. düşünecek olursak vatandaşlarımızın iletişimde önemli bir yer tutan sağlık olumlu değişimleri çok kolay fark ede- konusuna eğilmeme lüksü yoktur. Sosyal devlet, her yerde ve şartta va- bildiklerini söylemek mümkündür. tandaşına sağlık hizmeti götürebilmeli Sağlık hizmetine daha çok ihtiyaç du- Kaynaklar ve ayrımcı olmamalıdır. Sosyal güvenli- yan kronik hastalar ve yaşlılar özellikle Goıcoechea, Josep ve başk. Primary health care ğin şemsiyesi geniş kapsamlı olmalı- geçmişle kıyaslama yapmak suretiyle reforms WHO Puplications, Geneva, 1996 dır. Örneğin bazı gelişmiş ülkelerde, olumlu gelişmelerin daha çok farkın- ülkemizin aksine ağız diş sağlığı hiz- da olmaktadır. http://www3.pids.gov.ph/popn_pub/full_papers/ DBloomCanning.pdf. (Erişim tarihi: 19.03.2011) Grafik 2: Kamu hizmetlerinden memnuniyet oranı (%) http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_ Complete.pdf. (Erişim tarihi: 19.03.2011)

http://stats.oecd.org/Index. aspx?DataSetCode=CSP2010# (Erişim tarihi: 19.03.2011)

http://www.tuik.gov.tr (Erişim tarihi: 19.03.2011)

World Health Report 1995, Bridging the Gaps, Re- port of Director-Genaral, WHO, Geneva, 1995

Grafik 3: Yıllara göre sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranları (Kaynak: TÜİK).

2011 İLKBAHAR SD|35 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Partilerin internet siteleri ile programlarında sağlık ve bilişim

İlker Köse İstanbul Üniversitesi Elektronik Mühendisliği Bölümü’nden 1999 yılında mezun oldu. Yüksek lisansını, 2003 yılında Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Bilgisayar Mühendisliği Bölümü’nde tamamladı. Halen aynı enstitüde doktora eğitimi devam etmektedir. Uzmanlık alanları arasında insan-bilgisayar etkileşimi, yazılım mühendisliği ve yapay sinir ağları sayılabilir. 1999-2003 yılları arasında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım AŞ’de Bilgi İşlem Yöneticiliği yaptı. 2003 yılından 2009’a kadar Sağlık Bakanlığı’nın Aile Hekimliği Bilgi Sistemi, Merkezi Hastane Randevu Sistemi ve Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi (Sağlık-NET) gibi bilişim projelerinde danışman ve koordinatör olarak çalıştı. Halen sağlık bilişimi alanında Avrupa’nın önde gelen kuruluşlarından Compu Group’ta çalışmaktadır. İstanbul Medipol Üniversitesi’nde ders veren Köse, evlidir ve bir çocuk babasıdır.

eçimler yaklaşırken siya- Seçimlerde vatandaş olarak bize dü- AK Parti si partiler parti program- şen, halen ortaya konulan hizmetler larını yayımlamaya ve açısından “daha iyi yapılabilirdi” diye Parti Programı: AK Parti’nin Parti meydanlarda vaatlerini düşündüğümüz hususları, acaba ikti- Programında Sosyal Politikalar başlığı duyurmaya başladılar. dar adayı olan partilerin hangisi daha altında yer verilen sağlık bölümünde, Öncelik sıramız değişiklik iyi yapabilecek diye araştırmak ve oyu- sağlık bilişimi ile ilgili bölüm şu şekilde- gösterse de vatandaş muzu ona göre kullanmaktır. Seçimler dir: “Sağlık sektöründe, bilgi işlem mer- Solarak hepimizin ortak beklentisi, en iyi kezli tek kontrol sistemine geçiş sağla- yaklaştıkça, liderlerin söyledikleri ve hizmet edebilecek ve en çok faydalı nacaktır. Bu sayede sağlıkta maliyetler parti programlarının her satırı inceden olacak parti veya partilerin iş başına düşecek, verimlilik ve kalite artacaktır. inceye tartışılacaktır; ancak biz burada gelmesidir. Fikirlerimizdeki ayrışmalar, Her vatandaşa verilecek bir sağlık nu- “en iyi”, “hizmet” ve “fayda” gibi ifade- kendi alanımıza düşen bir konuyu ele marası ile sağlık sorunları hızlı ve güve- lerin tanımında ve uygulanış biçimde alalım ve partilerin internet sitelerine, nilir şekilde tüm birimlerden takip ve ortaya çıkmaktadır ki, Cumhuriyet ve programlarına ve siyasetçilerin uygula- koordine edilebilecek ve ayrıca her va- demokrasinin biz vatandaşlara sağladı- malarına bakarak, sağlık bilişimi konu- tandaşın bağlı bulunduğu sağlık mer- ğı seçme hakkı da bu farklı yaklaşımlar sundaki mevcut ihtiyaçları karşılama kezinde bir dosyası bulunacak, nerede arasında en uygununun belirlenmesini potansiyellerini ve vizyonlarını değer- tedavi olursa olsun bütün bilgiler bu hedeflemektedir. lendirmeye çalışalım istiyoruz. dosyada toplanacaktır.” Bu vaatlerin pek çoğu zaten yerine getirildi. Ancak Grafik 1: Par,lerin internet siteleri iktidar partisi bundan sonra neleri yap- mayı planlıyor, buna dair başka bir bilgi 90 sunulmuyor. 80 70 İnternet sitesi (www.akparti.org.tr): 60 Ana sayfasında çalışmayan bazı linkler 50 dikkat çekiyor. Örneğin, teşkilat 40 çalışmalarını internetten yapılmasını Puan Puan 30 sağladığı tahmin edilen e-Teşkilat linki, 20 (http://eteskilat.akparti.org.tr/) ve en 10 medyatik projelerden olan Demokratik 0 AK CHP MHP Has SP BDP DP Açılım linki (http://www. Par1 Par1 demokratikacilimkitabi.com/) Tasarım 80 85 65 75 75 45 65 çalışmıyor. Dolaşım ve BağlanClar 75 85 70 75 75 55 65 İcraatların sıralandığı bölümde ise, pek İçerik 85 85 70 85 80 55 70 çok icraattan bahsedilirken parti progra- Erişilebilirlik 55 55 45 50 50 35 45 mında sağlık başlığı altında yer alan sağ- Ziyaretçilerle Etkileşim 85 90 70 85 90 45 70 lık bilişimi ile ilgili hedeflerde elde edilen ilerlemelere dair bir bilgi verilmiyor.

36|SD İLKBAHAR 2011 Grafik 2: Par*lerin internet siteleri iddialı ifadeler mevcut: Programda, bil- cağını ifade eden ve yeni pek bir şey

Toplam Puan gi toplumu konusunda yapılacak çalış- vadetmeyen bir metin olduğunu söyle-

400 maların yeni kurulacak bir Bakanlık yebilirim. 380 370 370 bünyesinde yapılacağının işaretleri ve- 320 315 riliyor: “Kamu yönetiminin, çağdaş ge- Buna karşın, seçim beyannamesinde 235 lişmelerin ışığında kendisini sürekli ye- yer alan sağlık başlığında, bilişimle ilgi- nileyip geliştiren bir yapıya li şu maddeler dikkat çekiyor: “Hasta- kavuşturulması sağlanacaktır. Bu kap- nelerde muayene, laboratuvar hizmet- samda, Bölgesel Kalkınma ve Yerleşim leri ve ameliyat randevuları bilgisayar Sorunları, Bilişim ve Bilgi Toplumu, Av- ortamında verilecek ve sağlık persone- Ak Par' CHP MHP Has Par' SP BDP DP rupa ile İlişkiler, KOBİ, Göçmen Sorun- linin randevu sistemine müdahalesi ke- ları gibi yeni sorun ve sorumluluk alan- sinlikle önlenecek. Bütün sağlık kurum- Grafik3: Liderlerin Twi1er'daki izleyen sayıları larında ve çalışma ve sosyal güvenlik larının elektronik erişiminin sağlandığı alanlarına yönelik Bakanlık düzeyinde 228.782 ve bireysel sağlık verilerinin yer aldığı yeni yapılanmalar gerçekleştirilecek- e-sağlık bilgi sistemi oluşturulacak.” tir.” Programda, “Ulusal Bilgi Toplu- 114.254 muna ve Bilgi Ekonomisine Dönü- 72.138 İnternet Sitesi (www.mhp.org.tr): 38.698 şüm Stratejisi” geliştirileceğinden ve 17.590 MHP’nin internet sitesinin ana sayfa- 54 2.603 65 Türk Teknoloji Merkezleri (TTM) adı altında yeni merkezlerin kurulması su- sında doğrudan sağlıkla ilgili bir menü retiyle Türkiye’nin bir yazılım üssü ol- yer almıyor. Site, daha çok partinin ku-

Abdullah Gül rumsal yapısını anlatan bir görünüm Devlet Bahçeli masının hedeflendiğinden bahsedil- Mustafa Numan Kamalak Kurtulmuş Kemal Kılıçdaroğlu SelahaFn Demirtaş arz ediyor. Buna karşın, ana sayfada, Recep Tayyip Erdoğan Namık Kemal Zeybek mektedir. Twitter ve Facebook gibi sosyal ağlar- Grafik 4: Liderlerin Twi1er'daki mesaj sayıları Bu ifadeler değerlendirildiğinde, vaat da partinin sesini duyabileceğiniz ad- 399 aşamasında da olsa, CHP’nin bilişim resler verilmiş. 332 ve bilgi toplumu ile ilgili söylediklerinin 247 oldukça iyi çalışılmış olduğunu söyle- BDP 209 183 yebiliriz ki, bu ifadeleri iktidar partisi 117 dâhil diğer partilerde görmek mümkün Parti Programı: Programda sağlık bilişi- değil. mi ile ilgili herhangi bir şey olmadığı gibi 4 -­‐ sağlık başlığının kendisi de oldukça kı- İnternet Sitesi (www.chp.org.tr): sıtlı ve çok genel ifadeler barındırıyor. CHP’nin İnternet sitesi, siyasi partiler Abdullah Gül Devlet Bahçeli Mustafa Numan Kamalak Kurtulmuş arasında yeni yaklaşımları yansıtan ve İnternet Sitesi (www.bdp.org.tr): Site- Kemal Kılıçdaroğlu SelahaFn Demirtaş Recep Tayyip Erdoğan Namık Kemal Zeybek renkli bir görünüme sahip. Kurumsal nin parti bayrağının renkleri ile tasarlan- bir görünümden ziyade, ziyaretçilerin AK Partinin ana sayfasında e-Yönetim, mış olması, görüntüyü alışılmışın ve es- ilgi duyabileceği konular ön plana çı- Akbis ve e-Seçim gibi partiye özel bazı tetiğin dışına taşımış. Hâlbuki amaç kartılmış ve sitede kolay bir dolaşım bilişim uygulamalarının linkleri mevcut. insanların bu siteleri ziyaret etmesiyse, imkânı sağlanmış. Buna ek olarak sos- Geçerli bir şifremiz olmadığı için girip daha sade tasarlanmış, az sayıda ve yal ağlar üzerinden iletişime de önem incelemek mümkün olmadı, sitede de uyumlu renklerin kullanıldığı siteler verilmiş ve ana sayfada “Kılıçdaroğlu’nu tanıtıcı bir doküman bulamadığım için, daha çok rağbet görüyor. Ana sayfada İzleyin” başlığı ile Twitter ve Facebook sağlık ve bilişimle ilgili bir bilgi yer almı- kapsamlarıyla ilgili bilgi aktaramıyo- adresleri verilmiş. rum; ancak AK Partinin pek çok kurum- yor. Hatta parti yöneticilerinin Twitter sal ihtiyacı için bilişim uygulamalarını başta olmak üzere pek çok sosyal ağı Ana sayfada yer alan spot konular ise, kullanmakta olması sevindirici bir du- etkin kullandığı bilinmekle birlikte site- seçim kampanyası kapsamında kulla- rum. Zira böylelikle tanışma fırsatı bul- de sosyal ağlarla ilgili herhangi bir link nılan temel konulardan oluşuyor. Ancak de yer almıyor. dukları bilişim araçlarını başka alanlar- bunlar arasında sağlık ve sağlık bilişimi da da kullanma eğilimleri oluşacaktır. ile ilgili herhangi bir tema görmek SP Bu arada, söz konusu uygulamaların mümkün değil. güvenli/şifreli haberleşme protokolü kullanmadığını ve bu bölümdeki haber- MHP Parti Programı: Programın sosyal gü- leşmenin dinlenmesi durumunda şifre- vence ve sağlık başlıkları diğer program- lerin çalınma riskine açık olduğunu be- lara nispetle oldukça dolu görünüyor. Parti Programı: Partinin programı 8 lirtmeliyim. Kasım 2009 tarihli bir belge. Yaklaşan seçimler dolayısıyla yeni bir sürümü- İnternet Sitesi (www.saadet.org.tr): AK Partinin ana sayfasında -hatta bu nün yayınlanmasına ihtiyaç duyulma- Site, hem kurumsal bilgileri yeterince sayfada linki yer alan Başbakan mış görünüyor. Parti Programında ise iyi sunuyor; hem de ziyaretçilerle etkile- Erdoğan’ın kişisel web sayfasında da sağlık, Sosyal Hedefler başlığı altında şime uygun şekilde tasarlanmış. Ziya- (http://www.rte.gen.tr)- ne partinin ne bir bölüm olarak sunulurken, ondan he- retçilerin bağış yapabilmesi ve üyelik de Başbakan veya diğer üye ve millet- men önce Bilim ve Teknoloji adlı müs- süreçleri için gerekli ekranlar ön plan- vekillerinin sosyal ağ adresleri mev- takil bir başlık olduğu dikkati çekiyor. da sunulurken, sosyal ağlar üzerinden cut değil. Hatta ana sayfada yer alan Ancak bu bölüm de, bilime, bilim ada- partiye erişebilmeleri için uygun adres- Tanıtım ve Medya başlığı altında da bu mına ve araştırmaya önem verileceği ler de verilmiş. Bununla birlikte, partiye tür bağlantıları bulmak mümkün değil. gibi genel hedefler içermekten öte git- ait tek mobil uygulamasını da Saadet miyor. Sağlık başlığında ise sağlık bili- Partisi’nde görmekteyiz. Saadet iPho- CHP şimi ile ilgili herhangi bir ifade söz ko- ne Uygulaması adındaki bir program- nusu olmadığı gibi, genel sağlık la iPhone üzerinden partiyle ilgili gün- Parti Programı: CHP’nin Parti Progra- politikası hedefleri açısından da, mev- cel bilgi ve duyurulara erişmenize mında, bilişim ve teknoloji konusunda cut bazı uygulamaların yaygınlaştırıla- olanak sağlanıyor.

2011 İLKBAHAR SD|37 HAS Parti Diğer taraftan, programların güncel ol- Partilerin tüm ölçütlerden elde ettikleri maması, sadece muhalefette değil, ik- toplam puanlar ise şunlardır: Parti Programı: Sağlık ve Sosyal Gü- tidar partisinde de göze çarpıyor. Tüm venlik başlığı altında sosyal güvence programlarda, ülkede zaten yapılmış Liderler ve siyasetçilerin ve herkesin kendi bütçesine orantılı bir pek çok icraat için “yapılacak, edile- sosyal ağ kullanımı şekilde katkı payı ödeyeceği bir yapı- cek” şeklinde vaatlerle sık sık karşılaşı- dan bahsediliyor. Ancak bunun dışında yorsunuz. Bu durum, iktidar partisi için Parti programları ve internet siteleri, sağlıkla ilgili detaylı bir bilgi olmadığı sadece bir güncelleme sorunu gibi gö- partilerin bilişime bakışını bir miktar gibi, programda “bilişim” kelimesi rünse de, bundan sonra neler yapıla- yansıtsa da, bilişimin ne kadar içselleş- hiç yer almıyor. cağına dair “yeni şeyler söyleyebilme” tiği, liderlerin bilişim araçlarını ne kadar açısından önemli bir fırsatın kaçırılması kullandıkları ile daha iyi ölçülebilmekte- anlamına geliyor. Aynı durum, muhale- İnternet Sitesi (www.hasparti.org.tr): dir. Bu çerçevede, incelenmek üzere ilk fet için daha kötü bir görüntü arz edi- Site, ziyaretçilerle etkileşime uygun şe- akla gelen, liderlerin ve siyasetçilerin yor. Zira “yapacağız” denilen pek çok kilde tasarlanmış. Ziyaretçilerin öneri sosyal ağları ne kadar ve nasıl kullan- şey zaten yapılmış durumda olunca, ve şikâyetleri, üyelik süreçleri ve sosyal dıklarıdır. Nitekim iktidarından muhale- alternatif olma iddiası ve yapılan vaat- ağlar üzerinden partiye ve Numan fetine, hemen herkes kendisine göre lerin de anlamı kalmıyor. Kurtulmuş’a erişebilmeleri için uygun “bir takım medya” tanımlaması yapıyor adresler verilmiş. ve vatandaşa doğrudan ulaşamadıkla- İnternet sitelerinin genel rından şikâyet ediyor. Güvenlik ve mah- değerlendirmesi DP remiyet konularını bir kenara bırakırsak, sosyal ağlar, özellikle siyasi liderlere Siyasi partilerin internet siteleri pek çok seçmenleriyle doğrudan etkileşime Parti Programı: Sağlık başlığı ana ço- yönden değerlendirilebilir. Yapılacak geçmelerine olanak sağlıyor. cuk sağlığı ve erişilebilir sağlık hizmeti değerlendirmeler de gerek içeriği, ge- gibi birkaç konuya değinirken, partinin rekse yöntemi açısından eleştirilebilir. Liderlerin sosyal ağ kullanımlarını ana- sağlıkta bilişime nasıl yaklaştığına dair Konu siyaset olunca, doğal olarak ya- liz etmek için, Twitter ağını tercih ettim. herhangi bir ifade yer almıyor. pacağınız her eleştiri de siyasi bir cep- Zira Twitter, hem kısa mesaj yollayarak heden değerlendirilme potansiyeline haberleşme imkânı sağladığı için, hem İnternet Sitesi (www.dp.org.tr): Daha sahip. En azından yöntem açısından iyi de mobil cihazlardan daha kolay erişi- ziyade kurumsal bir görünüme sahip bir örnek üzerinden gitmek, eleştirileri lebildiği için daha sık ve kolay bir etki- olan sitenin ana sayfasında sağlık ve de azaltacaktır diye ümit ediyorum. Bu leşim ortamı sunuyor. Bu nedenle Fa- bilişimle ilgili veya sosyal ağlarla ilgili nedenle ülkemizde kamu siteleri üze- cebook ve Reader platformlarına göre herhangi bir link yer almıyor. rinde yapılan en kapsamlı ve metodik daha anlamlı ve seviyeli bir etkileşim çalışmalardan biri olan Sayıştay sağlıyor (Not: Twitter istatistiklerinde 28 Programların genel Başkanlığı’nın “e-Devlete Geçişte Mart 2011 tarihindeki değerler esas değerlendirmesi Kamu Kurumlarının İnternet Siteleri” alınmıştır) adlı çalışmasının iyi bir model olacağı- Partilerin sağlık ve sağlık bilişimi konu- nı düşündüm. 2006 yılında yayımlanan Bu analizi sunmadan önce, her ne ka- sunda şayet birikimleri varsa bile bunu söz konusu raporda, kurumsal internet dar siyasi parti lideri kapsamında ol- programlarına yeterince yansıttıklarını sitelerinin geçirdiği evreler şu şekilde masa da Cumhurbaşkanı Abdullah söyleyemem. Hâlbuki programlardaki sınıflandırılıyor: Gül’ün Twitter’ı en etkili kullanan lider vaatlerin hemen hepsi, bir şekilde bili- olduğunu söylemeliyim. Aşağıdaki şim unsurları kullanarak gerçekleştiril- Düzey: Basit bir internet sitesi grafikte ortalamayı yükselttiği için di- mek durumunda. Hem bu kadar her ko- Düzey: Elektronik yayıncılık ğer liderlerin sönük görünmelerine ne- nunun içinde, hem de bu kadar gündem den olması nedeniyle kendisini listeye dışı olan bir disiplin var mıdır, merak edi- Düzey: İnteraktif (etkileşimli) e-yayıncılık eklemekte tereddüt ettim, ancak bili- yorum doğrusu! Ortaya çıkan bu resmi Düzey: İşlem yapılabilen internet sitesi şimle ve vatandaşla iç içe olan bir yorumlarken, partilerin bilişimin vazge- cumhurbaşkanını burada zikretmemek çilmez olduğunu aslında çok iyi bildikle- Düzey: Katılımcı e-yönetişim vefasızlık olacağı için bu fikrimden rini ve aslında yazmasalar da hep pa- vazgeçtim. rantez içinde belirttiklerini düşünmek de Aynı raporda internet sitelerinin değer- lendirme ölçütleri şu şekildedir: çok safça olur sanıyorum. Benim kanaa- Şüphesiz sadece liderler değil, diğer tim, partiler, ülkedeki güncel gelişmeleri Tasarım siyasiler de sosyal ağda etkin bir şekil- programlarına yeterince doğru yansıta- de yer almaya başladılar. Bunlar ara- Dolaşım ve bağlantılar mıyorlar. Hatta bırakın ülkedeki, sında en göze çarpan şüphesiz Anka- dünyadaki gelişmeleri bile programlarına İçerik ra Büyükşehir Belediye Başkanı Melih yansıtmaları gerekiyor ki, hemen hepsi- Gökçek. Zira yakın zaman önce yoğun Erişilebilirlik nin hedefi olan “büyük Türkiye hayali” kar yağışı sırasında bile belediyenin gerçekleşebilsin. Başlangıç noktası be- Bu ölçütlerin tamamı için toplam 35 adet çalışmalarını sabah 5’e kadar Twitter lirsiz olunca da yöntem ve araçlar da tali puanlama kriteri söz konusudur. İlgili öl- üzerinden naklen bildirdi. Yazılan me- unsur olarak kalıyor ve program metinle- çütler, kendileriyle ilgili olan kriterlerden saj sayısı açısından da Melih Gökçek ri birer temenni vesikası olmaktan öte aldıkları puanların toplamı ile değerlen- liderler dâhil tüm siyasetçiler arasında gidemiyor. Hâlbuki bilişim, sağlık, sosyal dirilmektedirler (Kriterler ve diğer detay- açık ara önde. Melih Gökçek, o kadar güvenlik, ekonomi, vb. diğer unsurları lar için www.sayistay.gov.tr/rapor/rapor4. çok mesaj yazıyor ki, Twitter’ın bir me- destekleyen bir yardımcı unsur olarak asp?id=64 adresine bakılabilir). Analiz saj kotası olduğunu da kendisinden değil, eskilerin tabiriyle kendi şahsına ettiğimiz siteler, siyasi partilere ait oldu- öğrenmiş olduk. Melih Gökçek’in bilişi- münhasır bir unsur olarak programlarda ğu için “ziyaretçilerle etkileşim” konusu- mi kullanması sadece bununla da sınır- yer almalı ve bilişime dair yapısal hedef- nu da ek bir ölçüt olarak ele almakta lı değil. Yakın zamana kadar www.kilic- ler de net bir şekilde belirtilmelidir ki di- fayda gördüm. Bu yöntemle siyasi parti- daroglu.com adresine girenler, ğer hedeflerin ne kadar yapılabileceği- lerin sitelerini değerlendirdiğimizde aşa- karşılarında Ankara Büyükşehir Beledi- ne dair inancımız artsın. ğıdaki sonuçları elde ediyoruz: yesinin Internet sitesini bulmaktaydılar.

38|SD İLKBAHAR 2011 Sitenin alan adını alan kişi Melih Gök- İncelemelerim sonucunda siyasi parti- mühendislerinin hala müstakil birer çek olmasa da, en azından onun bir lerin, sağlık bilişimi bir yana, sağlık ko- meslek odaları yoktur. Elektrik Mühen- hayranı olduğu açık (ancak bir süre nusunda bile yeterince detaylı çalıştığı- disleri Odası’na bağlı olan bu mühen- önce mahkeme kararıyla bu adresin nı söyleyemem. İktidarıyla, dislerin devlette çalışabilecekleri kad- yönlendirilmesi kaldırıldı). muhalefetiyle tüm siyasi partilerin, ön- roların ücretleri ise, özel sektörle celikle ülkedeki en güncel duruma ba- kıyaslanamayacak derecede düşük Mesaj yazma konusunda diğer etkin karak, bundan hemen sonra atılacak olduğundan, nitelikli ve ehil pek çok siyasetçiler ise BDP’den Hasip Kaplan adımlardan ve kullanılacak yöntemler- uzman devleti tercih etmemektedir. Hal ve eski Sağlık Bakanı Müsteşarı ve AK den bahsediyor olmaları beklenir. Dış böyle olunca, “idare etme” değil, atılım Parti’den Adana Milletvekili Necdet politika, ekonomi, özgürlükler mesele- yapılması gereken bir alanda verimsiz Ünüvar. Onları, son olarak Çalışma si, yolsuzluklar, vb. pek çok konunun, ve kalitesiz bir sonuç çıkmaktadır. Ola- Bakanlığı’nın engellilerle ilgili yasal dü- sağlık bilişiminden ve hatta bazen sağ- ya sağlık bilişimi özelinde baktığımızda da, sağlık hizmeti veren kurumlarda, zenlemeleri konusunda gündeme ge- lıktan da daha öncelikli ele alınmasını ne bilişimci çalıştıracak imkânlar mev- len AK Parti’den Lokman Ayva ve CHP yadırgamıyorum. Ancak bu vaatlerden hangisinin yerine getirilmesi için bilişim cuttur, ne de bilişimcileri yönetebilecek Genel Başkan Yardımcısı Gürsel Tekin altyapısına ihtiyaç olmadığını da merak bir yönetim kadrosu ve anlayışı… izliyor. ediyorum. Hal böyleyken, buna dair bir vizyonun olmamasını veya eksik olma- Alan uzmanı olarak seçimler yaklaşır- Siyasetçilerin Twitter sını, partilerin konuya yeterince hâkim ken benim ifade etmek istediğim son kullanım oranları: olmamalarına bağlamak kaçınılmaz. şey şudur: Bilişim araçları ve elektronik Bu şekilde “seçim kampanyası” jargo- sistemler, daha hızlı vb. oldukları için Ülkemizdeki lider ve siyasetçilerin sos- nu, maalesef partilerin gereken ciddi- mekanik araçların yerini alan unsurlar yal ağdan ne kadar yararlandığını göz- yetle program hazırlamalarının önüne değildirler. Bilişim, tek başına da ler önüne sererken, kimi zaman “iyiye geçiyor ve vaatler az ya da çok popü- önemli bir değerdir. Her ne kadar baş- gidiyoruz” hissi insanı kaplıyor. Buna lizme kayıyor. Bu şekilde seçimlere ha- ka bir değer ve varlıkla bir arada oldu- karşın, ABD Başkanı Barak Obama’nın zırlıksız girmenin sonucunda, iktidar ğunda katma değeri daha iyi anlaşılsa 7 milyondan fazla izleyeni olduğunu olan her kim olursa olsun, somut, kar- da, bir takım kavramların başına “e” söylersek, insanlara sanal ortamda da maşık, çözümü zaman isteyen ve ha- ekleyerek e-sağlık, e-devlet vb. kav- olsa daha yakın olmak için alınacak zırlıksız yakalandığı problemlerle baş ramlar üretmemiz, bilişimi doğru kul- daha çok yolumuz olduğu görülecektir. başa kalıyor. landığımız ve mevcut kavramları ger- çekten başka bir şeye Sonuç Baktığımızda, bilgisayar ve elektronik dönüştürdüğümüz anlamına gelmez. Bu nedenle toplumumuzda bilişimin Grafik 5: Siyasetçilerin Twi4er'daki izleyen sayıları gerçek anlamda katma değerini göre- bilmek için, en kısa zamanda Bilgi Top- 49.804 lumu Bakanlığı gibi bir isimle oluşturu- lacak müstakil bir bakanlık tesis edilmeli ve devlet çarkının bir parçası 29.455 olmalıdır. Aksi halde, bilişimi doğru ko- numlandıramamamız nedeniyle sanayi 24.177 24.251 21.139 devrimini kaçırdığımız gibi, bilişim dev- rimini de kaçıracak gibi görünüyoruz. 10.215 4.576 5.564 2.618 1.516 2.213 3.112 2.738 3.158 3.136

Sırrı Sakık Ufuk Uras Bülent Arınç Gürsel Tekin Oktay Vural Veysel Eroğlu Recep Akdağ Lokman Egemen Ayva Hüseyin Bağış Çelik Hasip Kaplan Necdet Ünüvar Murat Mercan Melih Gökçek Ahmet Davutoğlu

Grafik 6: Siyasetçilerin Twi4er'daki mesaj sayıları 7.792

2.592 2.878 1.619 1.245 336 430 345 548 18 142 113 21 137 110

Sırrı Sakık Ufuk Uras Bülent Arınç Gürsel Tekin Oktay Vural Veysel Eroğlu Recep Akdağ Lokman Egemen Ayva Hüseyin Bağış Çelik Melih Gökçek Hasip Kaplan Necdet Ünüvar Murat Mercan Ahmet Davutoğlu

2011 İLKBAHAR SD|39 DOSYA: SAĞLIĞIN SEÇMEN TERCİHİNE ETKİSİ Sokağın gözünden sağlığın fotoğrafı

Ömer Çakkal 1982 yılında Çorum’da doğdu. 2004’te Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi’ni bitirdi. 2002 yılında Yeni Şafak’ta çalışmaya başladı. Meslekteki ilk yıllarında kültür ve sanat, sonraki yıllarda gündem ve politika muhabirliği yaptı. Yeni Şafak’ta film eleştiri yayımlandı, Sonsuzkare Sinema Dergisinin editörlüğünü yürüttü. Eğitimbilim, Dergâh, Kırklar gibi dergilerde öykü, haber, dosya ve söyleşileri yayımlandı. 2008 yılında Yeni Şafak’tan ayrıldı, kısa bir süre iyibilgi.com adlı haber portalında editörlük ve yazı işleri müdürlüğü görevlerini yürüttü. Mayıs 2008’den beri SD Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi’nin ve sdplatform.com’un yayın koordinatörlüğünü yapmaktadır.

atandaşlar, Türkiye’nin Ayakkabı boyacısı Sadullah Amca’yla larını bir de onların gözünden dinleye- en önemli sorunları ola- halleştim, Naciye Abla’nın Kürt böreği- lim bakalım. rak neyi görüyor? Türk nin tadına baktım. Çayı, İMÇ’de kırtasi- halkı sağlıktaki gelişme- yecilik yapan Emin Amca’nın “Sabah 6’da kuyruğa girer, belki öğle- leri nasıl değerlendiri- dükkânında içtim. Öğrencilerle konuş- ye kadar ancak muayene olabilirdik” yor? Bu durum, onların tum. Bir güvenlik görevlisiyle, bir muha- oy tercihlerine nasıl yan- sebeciyle, temizlik içsisi Makbule Abla Remziye Sürücü Açık öğretim Fakülte- Vsıyor? Kılıçdaroğlu’nun aile sigortasını ve Tekel Bayii Tevfik Bey ile konuştum. si öğrencisi. Özel bir şirkette güvenlik anlattığı reklam filmi halkı etkiledi mi? Elimden geldiğince toplumun farklı ke- görevlisi olarak çalışıyor, Kafamda bu sorularla yağmurlu bir Pa- simlerinden olmasına dikkat ederek 10 Bayrampaşa’da oturuyor. Ona göre ül- zartesi sabahında Balat ve kişiye mikrofon uzattım. Sağlıkta olan kemizde en önemli sorun işsizlik. Ar- Unkapanı’nın sokaklarını arşınladım. bitenleri ve bunların sandığa yansıma- dından da terörü sayıyor. İşsizlik soru-

40|SD İLKBAHAR 2011

Ayakkabı Boyacısı Sadullah için devlet hastanesine gittiğini anlatan önemli gelişmeler var. Bazı kamu has- Cengiz, sağlıktaki tabloyu, “Bugün her taneleri özelleri geçti. Ben sigortacı ol- Cengiz: “Bugün her bir şey bir şey rahat. Muayenesi de rahat, ilacı duğum için biliyorum; AK Parti Hükü- da rahat. 10 yıldır Türkiye çok güzel. metinden önce beyanname vermek rahat. Muayenesi de rahat, Kuyruk, muyruk kalmadı.” diye anlatı- için vergi dairelerinde kuyruk beklerdik, yor. Kılıçdaroğlu onu da ikna edeme- onu internet ortamına taşıdılar. Biri işe ilacı da rahat. Kuyruk, miş. “Kılıçdaroğlu’nu gözüm pek tutma- başladığında girişini yapmak için muyruk kalmadı. dı. Herkesin bir sevdiği olur, ben onu SSK’da kuyruk beklerdik, onu da inter- sevmiyorum. Yalan yok, ona inanmıyo- netten yapıyoruz. Çağdışı olan vizite Kılıçdaroğlu’nu gözüm pek rum. Ona oy vermem. ‘600 milyon vere- kâğıdı ve sağlık karnesi uygulaması ceğim’ diyor. Atıyor. Vallahi olmaz o.” kalktı, artık TC kimlik numarası ile her tutmadı. Herkesin bir şey yapılabiliyor.” Oy verirken partilerin “Eskiden bebeğim kucağımda ilaç ve liderlerin karnesine baktığını belir- sevdiği olur, ben onu kuyruğu beklerdim” ten Çoban, ekliyor: “Kemal sevmiyorum. Yalan yok, ona Kılıçdaroğlu’nu inandırıcı bulmuyorum. Naciye Apaydın Balat’ta börekçilik ya- Fantezi gibi geliyor bana. Beni hiç etki- inanmıyorum. ‘600 milyon pıyor. Sabahları sıcacık börekler satı- lemiyor. Bahsettiği çalışmaların çoğu yor, benim uğrak mekânlarımdan biri. zaten yapıldı, yapılıyor. ‘Hasta hakları vereceğim’ diyor. Atıyor. Küçükmustafapaşa’da oturan Naciye konusu neymiş’ dedim, mevzuata bak- Hanım, hastalandığında aile hekiminin tım. Acil servislerde özel hastaneye Vallahi olmaz o.” yolunu tutuyor. Ona göre en önemli so- para vermeden çıkman lazım ama has- runlar yolsuzluklar, ekonomi ve başör- taneler para istiyorlar. Oysa acilde üc- tüsü sorunu. Kuyruk çilesinin bitmesini retsiz tedavi, hastaların hakkıdır. Özel- nunu şöyle anlatıyor: “Seçenek olarak öven Apaydın, “Kim hizmet ederse ona de tedavi çok güzel bir uygulama. çeşitli işler var ama herkes eğitimine, oy veririm.” diyor ve ekliyor: “Bana özelde dört dörtlük hizmet yapıl- konumuna göre işlerde çalışmak isti- “Kılıçdaroğlu’nu samimi bulmuyorum. sın. Bir elim yağda bir elim balda ol- yor. O noktada sıkıntı var. Üniversite Oy almak için böyle söylüyor. Aile he- sun. Ama tek kuruş da para vermeye- mezununa asgari ücret teklif edildiği kimliği güzel bir uygulama ama bazı yim” düşüncesinde olan insanlar var. zaman bunu geri çevirmek zorunda kişilerin aile hekimleri evlerine çok Özel hastaneler para girdisi ile dönen kalıyor. Bu şekilde işsizlik artıyor.” Has- uzak. Eskiden bebeğim kucağımda kurumlar. Oranın kirası, alınan araç ge- talandığında devlet hastanesinden te- ilaç kuyruğu beklerdim. Şimdi doktora reç, personel maaşları gibi kalemlerin davi hizmeti aldığını anlatan Sürücü’ye muayene oluyorsun, eczane ise he- çoğunu devlet karşılamıyor ki. Bir hiz- göre sağlık hizmetine ulaşım, bugün men hastanenin karşısında.” met alınmışsa karşılığı ödenmeli.” artık önemli bir sorun değil. AK Parti iktidarı öncesindeki manzarayı, “Ba- “1 liralık ilaç almak için 8 - 10 lira “Hasta haklarını bilen yok; TV, radyo bam SSK’lıydı. SSK Hastanesi’nde sa- katkı payı diye para alıyorlar. Bu ve gazetelerden vatandaşlara anla- bah 6’da kuyruğa girer, belki öğleye yanlış.” tılmalı” kadar ancak muayene olabilirdik. Ar- dından bir de filmler, tahliller, ilaç kuy- Emin Yenidünya İMÇ Bloklarında kırta- İlyas Özçiçek, doktora öğrencisi, rukları vardı. Tam bir işkenceydi.” diye siyecilik yapıyor. Alibeyköy’de oturan Küçükçekmece’de oturuyor. Ülkemiz- anlatan Sürücü, politik atmosferle ilgili Emin Amca’ya göre en önemli sorunlar deki en önemli sorunu üretimin az ol- karamsar konuşuyor: “Şu anda gelen terör ve işsizlik. Hastalandığında ba- ması diye tanımlıyor. Ona göre eğitim partinin gideni arattığını düşünüyo- zen devlete, bazen özele gittiğini anla- de önemli bir sorun. Hastalandığında rum.” Kemal Kılıçdaroğlu’nun aile si- tan Emin Amca, hükümetin sağlık poli- aile hekimine başvuran Özçiçek, duru- gortasını anlattığı reklam filminin ken- tikalarını başarılı buluyor. “On yıl ma göre özel bir hastanede tedavi hiz- disini etkilemeyeceğini söyleyen öncesine göre bugün her şey daha meti aldığını söylüyor. Sağlıkla ilgili Sürücü, “Ailevi görüşlerimize göre bil- kolay. Telefonla arayıp randevu alıyor- çektiği fotoğrafta eleştiriler dikkat çeki- diğimi uygularız.” diyor. Sürücü’nün sun, saatinde gidip tedavini olup geli- yor: “Sağlığa ulaşım artık en önemli so- sağlık sistemimizdeki birkaç kavrama yorsun.” diyen Yenidünya, televizyon- runlardan biri değil. Ancak hekim sayı- dair görüşleri ise şöyle: “Aile hekimliği da ne zaman Kılıçdaroğlu’nu görse sı halen çok az. Memleketim olan sağlık ocaklarında verilen bir hizmetti öteki kanalı çeviriyormuş. Emin Amca- Ankara, Şereflikoçhisar’da 100 binlik değil mi? Güzel bir uygulama. Hasta nın tüm eczanelerden reçete ile ilaç nüfusa rağmen hastanede bazı branş- hakları uygulamaları hakkında duvar- alınabilmesi uygulamasına yönelik bir larda uzman hekimler yok, pratisyenler larda asılan tabelaları biliyorum. Ger- eleştirisi var. “1 liralık ilaç almak için 8 tedavi ediyor. Uzman hekimler büyük- çekten uygulanıyor mu ve benim hak- - 10 lira katkı payı diye para alıyorlar. şehirlere yığılmış durumda.” Oy kulla- larım neler ben tam bilmiyorum. Bu yanlış.” nırken partilerin ilkelerine baktığını söy- Şikâyet eden vatandaşların sorunları- leyen Özçiçek, “parti taraftarlığı”nı nın çözüldüğünü pek sanmıyorum. “Vizite kâğıdı ve sağlık karnesi kalktı. doğru bulmuyor. “Partilerin tek tük yan- Özelde tedavi imkânı tabi ki güzel ama Artık her şeyi internetten yapıyoruz” lışları, doğruları ya da çıkışlarına bak- bir riski var. Gerekli gereksiz pek çok mak yerine bir bütün olarak o partiyi, test yaptırılıyor.” Özcan Çoban muhasebeci, Sefaköy’de ilkelerini, geçmişini ele alarak oy terci- oturuyor. İşsizliği sorun olarak görme- hinde bulunmak gerektiğini düşünüyo- “Muayenesi de rahat, ilacı da. Artık yen Çoban, “İnsanlar her işi yapmak rum.” diyen Özçiçek, Kılıçdaroğlu’nun kuyruk, muyruk kalmadı.” istemediğinden kahvede oturmayı ter- reklam filmini ise samimi bulmadığını cih ettiğinden ötürü işsizlik sorunmuş anlatıyor. CHP’nin ilkelerinde ve zihni- İşçi emeklisi Sadullah Cengiz gibi algılanıyor.” diyor. Çoban, sağlıkta- yetinde bir değişim olduğunu düşün- Unkapanı’nda ayakkabı boyacılığı ya- ki fotoğraf hakkında şunları söylüyor: meyen Özçiçek, CHP’nin mevcut kitle- parak hayatını kazanıyor. Sadullah “Sağlık alanında on yıl öncesi ile bugün sinden oy alabileceği inancında. İlyas Amca Gazi Mahallesi’nde oturuyor. arasında devrim gibi farklar var. İnter- Özçiçek’in sağlıkta akla gelen birkaç Ona göre en büyük sorun işsizlik ve netle randevu, lobide karşılama, hiz- uygulamaya ilişkin görüşleri ise şöyle: anarşi. Hastalandığımda tedavi olmak metlerin iyileştirilmesi gibi alanlarda “Aile hekimliği onlarca senedir

42|SD İLKBAHAR 2011 Avrupa’da uygulanan bir sistem. Ülke- bilmediğini ama hastanede rehin kal- Mali müşavir Mehmet mizde de başlamalıydı. Doğru yerde, ma diye bir şeyin bugün artık olmadığı- doğru tedavi için gerekliydi. Hasta hak- nı anlatıyor. Oy verirken mevcut partile- Sarıçoban: “Sağlık sistemi ları uygulamaları konusunda vatandaş- ri kıyasladığını söyleyen Mine, partilerin lar yeterince bilgi sahibi değil. geçmişine, yaptığı hizmetlere baktığını, paralı ve pahalı olduğu TV’lerden, radyo, gazete ve internetten herkese eşit olarak bakıp bakmadığına vatandaşlara hakları anlatılmalı. Özel- dikkat ettiğini söylüyor. Mine de sürece sorun olmaktan de tedavi imkânı güzel bir uygulama. Kılıçdaroğlu’nun reklam filmini inandırı- kurtulamaz. ‘Parası olmayan Dar gelirliler eskiden sadece devlet cı bulmamış. Mine’nin bu noktada hastanelerinde tedavi olabiliyordu. önemli bir tespiti var: “Mevcut iktidarın ölsün’ mantığı var. Sağlık Umarım tüm özel sağlık kurumları SGK sosyal politikalarını eleştiren bir parti- ile anlaşır. Tüm eczanelerden reçete ile nin geldiklerinde benzer şeyleri yapa- işlerinin özel sektöre ilaç alınabilmesi de bir devrim. Eskiden cağını vaat etmesi ne kadar sahici ola- SSK’nın bodrum katlarında bitmez tü- bilir ki!” kaydırılması doğru değil. kenmez kuyruk çileleri vardı. Bugün ortak o görüntüler kalmadı.” “Emekli maaşını veremiyorlar, her- Sağlık ve eğitim devletin asli kese 600 lira nasıl verecekler?” görevi olmalı. Özelde tedavi “Güzel vaatleri vardı, bugün gelse gene Cem Uzan’a oy veririm” Tevfik Cesur Tekel bayii. Avcılar’da otu- imkânı güzel ama özel ruyor. Ona göre de en önemli sorun iş- Emre Özdamar, öğrenci. Alibeyköy’de sizlik. Hastalandığında duruma göre hastaneler hastayı ve devleti oturuyor. Ona göre en önemli sorunlar devlet hastanesine ya da özele gittiğini işsizlik, terör, Ergenekon soruşturması anlatan Cesur, sağlıktaki tablo hakkın- para kazanma aracı olarak ve yargıdaki güvensizlik. Hastalandı- da, “On yıl öncesine göre bugün güzel görmeseler daha iyi ğında duruma göre kamu ve özel has- tabi. Samatya Hastanesi süper oldu. tanelerde tedavi olduğunu anlatan Ama Haseki Hastanesi halen çok ber- olacak.” Emre’ye göre sağlığa ulaşım bat. Ama memlekette çözülmeyecek İstanbul’da önemli bir sorun değil ama bir sorun yok. Yeter ki dürüst olalım.” Anadolu’da kırsalda halen önemli bir diyor. “Takım tutar gibi parti tutmam” di- sorun. Ona göre 10 yıl öncesine göre yen Cesur, bir zamanlar 3 anahtar ve- landığında duruma göre devlet hasta- sağlıkta önemli gelişmeler var. Bunları, renleri hatırlatıyor ve vaatlerle kanma- nesine ya da özele giden Yardım, “Pek çok hastane açıldı. Sağlığa ayrı- mak gerektiğini söylüyor. O da sağlıkta iyiye bir gidiş olduğunu söylü- lan kaynak artırıldı. Özelde tedavi Kılıçdaroğlu’nun reklam filmine inanma- yor. “Eskiden bu imkânlar yoktu. Şimdi imkânı başladı.” diye anlatan Emre Öz- mış; “Emekli maaşını veremiyorlar, her- çok daha modern makinalarla filmler damar, “Oy verirken parti başkanının kese 600 lira nasıl verecekler?” diyor. çektiriyoruz. Şimdi özele de gidebiliyo- yaptıklarına ve yapabileceklerine, vaat- rum.” diyen Yardım, SGK’lı vatandaşla- lerine bakarım. Mevcut iktidardan “Sağlıkta ‘parası olmayan ölsün’ rın reçete ile tüm eczanelerden ilaç memnun değilsem onun gitmesi için mantığı var” alabilmesinin güzel bir hizmet olduğu- başka partilere de oy atabilirim.” diyor nu söylüyor. Yardım katkı payı olarak ve ekliyor: “Kılıçdaroğlu’nun reklam fil- Mehmet Sarıçoban mali müşavir. alınan ek ücretlerin kalkması gerektiği- mi hem beni, hem vatandaşı etkiler. Bakırköy’de oturan Sarıçoban, hasta- ni düşünüyor. CHP’ye giden oylar artabilir. Güzel va- landığında özel hastanede tedavi oldu- atleri var. Sonuçta o bir devlet adamı, ğunu anlatıyor. Ona göre en önemli yanlış bir şey vaat etmez sanırım. Cem sorun işsizlik ve buna bağlı olarak da Uzan da beni etkilemişti. Bugün olsa pahalılık. Enflasyonunun çok düşük gene Cem Uzan’a oy veririm. Ne bile- gösterildiğini ama fiyatların tırmandığı- yim, yapabilir yani. Yapamayacağı ne nı savunan Sarıçoban, sağlıktaki duru- belli! Gelsin, görelim.” Emre’nin, aile mu şöyle anlatıyor: “Sağlık sistemi pa- hekimliği uygulaması ile ilgili kafasına ralı ve pahalı olduğu sürece sorun takılan bir konu var. Onun ağzından olmaktan kurtulamaz. ‘Parası olmayan dinleyelim: “Öğrenci arkadaşımın ölsün’ mantığı var. 10 yıl öncesine göre ikametgâh kaydı memleketinde ise çok ilerideyiz. Ama sağlık işlerinin özel şimdi bu öğrenci aile hekiminden nasıl sektöre kaydırılması doğru değil. Sağ- hizmet alacak? Diyelim ki bu öğrenci lık ve eğitim devletin asli görevi olmalı.” arkadaşım ikametgâhını İstanbul’a Seçime giren partilerin halka yeni bir aldı. O zaman tatillerde memlekete git- şeyler sunması gerektiğini düşünen tiğinde nasıl tedavi olacak?” Sarıçoban, Kılıçdaroğlu’nun reklamının başarılı olacağını düşünüyor. Özelde “Kırsalda halen at sırtında hastane- tedavi imkânını beğenen Sarıçoban, ye götürülen hamile kadınlar var” “Ancak özel hastaneler hastayı ve dev- leti para kazanma aracı olarak görme- Mine Oruç’da yaşıtı Emre gibi öğrenci. seler daha iyi olacak.” diyor. Mine Bağcılar’da oturuyor. Ona göre Türkiye’deki en önemli sorunlar özgür- “Eskiden bu imkânlar yoktu. Şimdi lükler ve insan hakları. Hastalandığın- modern makinalarla filmler çektiri- da tedavi için aile hekimine ya da özel yoruz” hastaneye gittiğini söyleyen Mine de kırsalda sağlığa ulaşımın güçlüğüne Makbule Yardım, özel bir şirkette temiz- dikkat çekiyor: “Kırsalda halen at sırtın- lik görevlisi olarak çalışıyor. Taksim’de da hastaneye götürülen hamile kadın- oturan Makbule Hanım’a göre yolsuz- lar var.” diyen Mine, 10 yıl öncesini pek luk ve terör en önemli sorunlar. Hasta-

2011 İLKBAHAR SD|43 SAĞLIK POLİTİKASI Sosyalist sağlık sisteminin ana hatları

Doç. Dr. İlker Belek 1961 yılında doğdu. 1984 yılında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı’nda uzmanlık eğitimini tamamladı. 1992-1996 arasında Sağlık Bakanlığı merkezinde ve değişik sağlık müdürlüklerinde görev yaptı. 1996’da Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı’nda yardımcı doçent, 2000 yılında da doçent oldu. 2007 yılında TTB Nusret Fişek Halk Sağlığı Bilim Ödülü’nü aldı. Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyeleri Derneği Yönetim Kurulu üyesi olan Belek’in TTB’de, Sağlık Emekçileri Sendikası’nda ve Üniversite Konseyleri Derneği’nde de görevleri vardır. Sağlık politikaları, sağlık örgütlenmesi, sağlık ekonomisi, sağlıkta eşitsizlikler konularıyla ilgili çalışmalar yürütüyor. 20’nin üzerinde kitabı vardır.

u yazıda bir ütopyadan, insanlık hangi koşullarda yaşıyor olur- sonrasında Avrupa’nın yarısında, olmayacak bir işten söz sa olsun her zaman Kapitalizmin-piya- 1949’da Çin’de, 1959’da Küba’da so- etmeyeceğim. Tam tersi- sanın karşısındaki en önemli ve tek mut bir şekilde görülmüştü. Ülkelerin ne Marksist dünya görü- gerçekçi kurtuluş yoludur. Bugün yok- Sosyalizm anlayışları arasında şüphe- şünün sağladığı olanak- sulluktan, eşitsizlikten kırılan insanlık siz farklılıklar vardı. Ancak benzerlikler larla, Sosyalizm açısından Sosyalizm; bir bütün olarak, farklılıklardan daha önemli ve belirgin- deneyimlerinin sunduğu her şeyiyle insanlığın önündeki tek di. Benzerliklerin öndeliği sağlık siste- Bsomutluktan yararlanarak Sosyalist sağ- gerçekçi seçenektir. Nitekim Sosyaliz- mi için özellikle geçerliydi (1-2). lık sisteminin ilkelerini belirleyeceğim. min nasıl bir rejim olduğu ilk kez 1871 Paris Komününde, sonra 1917 Sovyet Bugün Sosyalizm yıkılmış durumda. Sosyalizm, tarihsel bir gerçekliktir ve Devrimi’nde, ardından 2. Dünya Savaşı Kimileri buradan hareketle, yıkılmanın

44|SD İLKBAHAR 2011 Sosyalizmin geçersizliğini kanıtlayan Sosyalist sağlık paradigması onlardan Özel sağlık sektörünün yer bir veri olduğunu da ileri sürüyor. Bu çok şeyler öğrendi. Öğrendiklerinin bakış açısının çok yüzeysel olduğu üzerine yenilerini ekledi. Örneğin top- aldığı bir ortamda gereksiz kabul edilmelidir. Çünkü dünyada pek lum katılımı fazlasıyla Sosyalist sağlık çok sosyal gerçeklik çok uzun insan- paradigmasına özgüdür. Ancak Sos- teknoloji ve ilaç yönelimini lık tarihi içinde yıkılmış ve yeniden or- yalizmin bu yola katkısı bunun çok öte- taya çıkmıştır. Üstelik bugün Küba sindedir. Sosyalist sağlık paradigması kırma olanağı yoktur. AKP halen bir Sosyalizm modeli olarak, kendisinden öncekileri aşar ve onların döneminde yaşananlar içinde bulunduğu bütün güçlüklere ilkelerini tamamen farklı bir bağlam rağmen, Sosyalist sağlık sistemini ge- içinde yeniden anlamlandırır. Şöyle ki; bunun doğrudan kanıtıdır. liştirerek, ayakta kalmayı başarıyor. halk sağlıkçıların ve halk sağlığı bilimi- nin sağlıkta eşitlik adına önerdikleri Bu dönemde hizmete Bu yazıda Sosyalist sağlık sisteminin ancak Sosyalizmde yaşama geçebilir, ilkelerini tanımlayacağım. Şüphesiz anlam kazanabilir. Sosyalist sağlık pa- sokulan toplam 234 bunların tümünü Sosyalizm keşfetmiş radigması, halk sağlığını geliştirmek değildir. 19. yüzyılın başından itiba- adına yapılması gerekenlerin koşulu- hastanenin 180’i özeldir. Bu ren, halk sağlığı biliminin ve hareketi- nun, Sosyalist toplumsal gerçeklik ve dönemde kullanıma giren nin ortaya çıkışıyla birlikte, sağlık pa- Sosyalist ekonomik yapı olduğunu ka- radigmasında ve sağlık sistemlerinde nıtlar. Şimdi bu önermeyi çözümleme- MR, tomografi, ultrason yapısal değişikliklerin gerçekleştiğini ye başlayabiliriz. biliyoruz. Bu açıdan yoksullar için pa- cihazlarının çok önemli kısmı rasız sağlık hizmetini savunan Peter Sosyalist sağlık sisteminin değer- Frank ve Edwin Chadwick’i; Hekimlik- leri özel sektördedir. SGK’nın te Reform Dergisini çıkartan ve döne- finansman garantisi minin işçi ayaklanmalarının tümünde Değer dediğimizde hiç dokunulmaya- barikatlarda sarayın askerlerine karşı cak, güncel kimi bahaneler gerekçe olmasaydı özel sektör bu elde silah savaşan, patolojinin kuru- gösterilerek, kirletilmesine, esnetilme- cularından Wirchow’u; “Sağlık sorun- sine izin verilmeyecek, kısacası kadar palazlanamazdı. larını yaratan sosyoekonomik yapıdır” a-priori kabul ettiğimiz kodları anlıyo- diyen Grothjan’ı; ömrünü sağlık hiz- ruz. Değerler bir sağlık sisteminin ör- gütlenmesinin temelini oluşturur. Az metlerinin sosyalleştirilmesine ada- görürüz ve buradan hareketle sağlık mış olan Kanadalı hekim Bethun’u; sonra ele alacağımız ilkeler ise bu te- hizmeti kullanımındaki eşitsizliğin iki dünyada ilk sosyalleştirilmiş sağlık melin üzerindeki sütunlardır. Sağlık sis- biçimini tanımlarız. Faktörler para ve hizmetlerinin kurulmasında belirleyici temi, bu temel ve temele çakılmış sü- mesafe, eşitsizlik türleri de finansal ve olan Sovyetler Birliği’nin ilk Sağlık Ba- tunlar üzerine inşa edilen bir binaya ulaşımsaldır. Eğer para, yani bireyle- kanı ve Bolşevik hareketin önemli benzer. Hem temel hem de sütunlar isimlerinden Semashko’yu; Türkiye’de sağlam ve birbiriyle uyumlu olmalıdır. rin satın alma güçleri, sağlık hizmeti halk sağlığının kurucusu Nusret kullanımını engelliyorsa finansal; ula- Fişek’i, Nevzat Eren’i, Doğan Benli’yi Eşitlik şım-mesafe sağlık hizmeti kullanımını anmadan geçmek olmaz. Bu uzun bir engelliyorsa ulaşımsal eşitsizlikten yol. Halkçı hekimler ve halk sağlığı bi- İlk değerimiz eşitliktir. Sağlık hizmet- söz ederiz (3). Hem finansal hem de limi bu yola büyük katkılar koydu. leri söz konusu olduğunda eşitlik bi- ulaşımsal faktörler ortadan kaldırılabi- Saydığım isimlerin önemli bölümünün reylerin koruyucu ve tedavi edici sağ- lir, ortaya çıkmaları engellenebilir, etki- Sosyalist ideolojiyle herhangi bir ilgi- lık hizmetlerinden gereksinimleri leri sınırlanabilir nitelikte olduğu için, leri yoktu. Ancak tümü sağlık hizmet- ölçüsünde yararlanabilmeleri anlamı- sağlık hizmeti kullanımındaki eşitsizlik lerinin eşit ve bunun için de parasız na gelir. Böyle bakıldığında sağlık hiz- kabul edilemez, etik ve siyasi bir so- ve kamu tarafından sunulması gerekti- metlerinin eşit kullanılmasını engelle- rundur. Böyle bir sorun temel insan ği noktasında birleşiyorlardı. yen iki temel faktörün bulunduğunu haklarına aykırı olduğu için etik ve ka-

2011 İLKBAHAR SD|45 Birinci basamak sağlık bul edilemez bir boyut taşır. Öte yan- dır. Kapitalizm artı-değer sömürüsüne dan mali ve ulaşımsal faktörlerin sağ- dayanan yapısı gereği (4) gelir eşit- hizmeti, toplumun içinde lık hizmeti kullanımını engellemesi sizliğinin, yoksulluğun, işsizliğin ne- rejimin ve siyasal otoritenin temel so- denidir. Kapitalizmde, düzeltici an- olmak zorundadır. Ana- rumluluklarını yerine getirmemesine lamda ne yapılırsa yapılsın, bu çocuk sağlığı izlemlerini, bağlı olarak ortaya çıktığı için, sorun sorunlar çözümlenemez. Kapitalizm aynı zamanda siyasaldır. yoksulluk, eşitsizlik, işsizlik üretir. Hat- eve girmeksizin vatandaşı ta Kapitalizm emeğin değerini baskı- Yukarıda tanımladığımız tabloyu uzun lamak için işsizliğe özel olarak gerek- sağlık kurumuna çağırarak uzun örneklemeye gerek yok. Bugün sinim duyar. Büyüyen işsizlik de bütün Kapitalist ülkelerde ve bu arada yoksulluk ve eşitsizliği derinleştirir. yaparsanız ev içinde Türkiye’de dar gelirlilerin, gelir skala- Bunlar da hep birlikte başka sosyal sında aşağılarda yer alanların, gece- sorunlara yol açarlar. sağlığı etkileyen faktörleri konduluların, kırda yaşayanların, aşa- ğı toplumsal sınıfların bu tür tümüyle gözden Eşitsizlik, insanların emeklerinin nite- eşitsizliklerin muzdaribi olduğunu lik ve nicelik olarak farklılığından kay- herkes biliyor. Öte yandan bu toplum- kaçırırsınız. Ancak eve naklanan doğal ya da olağan sayıla- sal yapılar, üzerlerindeki hastalık ya- girerek konut koşullarını, pıcı etken yükünün fazlalığı nedeniy- bilecek bir olgu değildir. Bireyler, le, aynı zamanda sağlık hizmetine en farklı sınıflarda yer alan ailelerin evlat- tuvaleti, mutfağı, beslenme çok gereksinimi olanlardır. Dolayısıyla ları oldukları için, o sınıfsal konumların burada ters kullanım yasası işliyor. belirlediği koşulları değiştirmeye güç- alışkanlıklarını, gündelik İçinde bulundukları sosyoekonomik leri yetmediği için, Kapitalist piyasa yaşamı izlemeniz ve her ve sınıfsal koşullar nedeniyle hizmete bütün bireylerin eşit olanakları kullan- en çok gereksinimi olanlar, yine koşul- masına ve herkesin aynı derecede birisi sağlık üzerinde lar nedeniyle hizmetten yeterince ya- yükselmesine izin vermediği için böy- rarlanamıyorlar. ledir bu. Kapitalist sistemde bu du- belirleyici etki gösteren bu rum, “Bir elin parmakları eşit olur Burada önemli olan nokta Kapitaliz- mu?” gibi argümanlarla meşrulaştırıl- faktörleri sağlıklı yönde min, Kapitalist üretim ilişkilerinin sağ- maya çalışılsa da ortadaki gerçekliğin düzeltmeniz olanaklı olur. lık hizmeti kullanımındaki eşitsizlikler tamamen adaletsiz ve bir sistem so- açısından nesnel bir zemin sunması- runu olduğu kabul edilmelidir.

46|SD İLKBAHAR 2011 Sağlık hizmeti kullanımında eşitlik için davi edici hizmetler değil, koruyucu sağlık hizmetinin parasız sunulması- gelir dağılımında eşitlik, bunun için de ve geliştirici sağlık hizmetleridir. dır. Parasız derken paranın tümüyle Sosyalist bir rejim gerekir. Sosyalizm ortadan kaldırılmasından söz etmiyo- herkese eşit eğitim fırsatı, bunun so- Burada yine uzun uzadıya ele almaya ruz. Kastımız, hizmet kullanım anında nucunda herkese iş olanağı sağlar; olanağım bulunmuyor, ancak şu bir kullanıcıyla hizmeti üreten arasında gıda, konut, sağlık, eğitim gibi temel olgudur: Aynı gelir grubundaki bütün para ilişkisinin olmamasıdır. Bu da ön- gereksinimleri herkes için garanti Sosyalist ülkeler Kapitalist ülkelerden ceden değişik mekanizmalarla oluş- eder; yani yaşam Sosyalizmde kamu temel sağlık göstergeleri açısından turulmuş bir kamusal fonun varlığını tarafından ileri derecede sübvanse her zaman daha başarılıydı. Bugün gerektirir. Bu mekanizma, eşitlik de- edilir; sağlık hizmetlerinden herhangi Küba, sağlık göstergeleri açısından, ğerinin yaşama geçirilebilmesi açısın- bir biçimde para alınmaz. İşte bunlar hem kendi bölgesindeki hem de ken- dan zorunluluktur. İnsanlar hizmet kul- sağlıklı yaşamın gereksindiği nesnel di gelir grubundaki ülkeler arasında lanırken para ödemek zorunda gerçekliğin bir sonucudur. en iyi konumda bulunan ülkedir. Bu- kalacaklarsa hizmetin parayla bağ- nun da ötesinde Küba’nın sağlık gös- lantılı olarak kullanılacağı ve bunun Verimlilik tergeleri yüksek gelirli merkez Kapita- da eşitsizlik üreteceği açıktır. list ülkeler düzeyindedir ve ABD’den İkinci değerimiz verimliliktir. Verimlilik kesinlikle çok daha ileri bir noktada- Kapitalizm parasız sağlık hizmetini hizmetin en az kaynak kullanılarak ve dır. Küba halen gelirine göre en düşük sosyal devlet döneminde bile başara- en iyi sağlık çıktısını elde edecek şe- bebek ölüm hızına ve doğumda bek- madı. Sosyal devlette bile özel sağlık kilde üretilmesi demektir. Bu denk- lenen yaşam süresine sahip ülke ola- sektörü vardı ve kamuda üretilen hiz- lemde kaynağı parayla, çıktıyı ise bir rak sağlıktaki verimlilik bakımından metler için katkı payı alınıyordu. Bu- sağlık göstergesiyle ölçüyoruz. Sağlık birinci sırada yer almaktadır (1-5). gün ise parasız sağlık hizmeti vahşi göstergesi olarak en sık kullanılan Kapitalizmin tamamen gündeminden göstergeler bebek ölüm hızı; hesapla- Sosyalizm açısından bütün maddi kay- çıkardığı bir seçenektir. Yüksek gelirli ması daha zor ancak pozitif sağlık naklar ve onların genel eşdeğeri ola- Kapitalist ülkelerde bile cepten öde- göstergesi de yaşam umududur. So- rak para insan emeğinin bir ürünüdür melerin toplam sağlık harcamaları nuç değişmez; en az kaynak kullana- ve öncelikle bu nedenle en verimli bi- içindeki payı %15 civarında seyredi- cak şekilde hizmet üreteceğiz ve so- çimde kullanılmalıdırlar. Sosyalizm yor. Özel sigortacılık, finansmanda nuçta bebek ölümünü en düşük sağlık hizmetini para kazanılacak bir etki alanı giderek genişleyen bir seçe- noktasına, yaşam umudunu da en üst alan olarak görmediği için öncelikle nek olarak örgütleniyor. Bireyler katkı noktasına taşıyacağız. Yine nesnel koruyucu sağlık hizmetlerine, sağlığı paylarına karşı özel sigorta seçeneği- olarak böyle bir hedef yalnızca Sos- geliştirecek faaliyetlere yatırım yapar, ni kullanmak zorunda kalıyorlar (6). yalizmde gerçekleştirilebilir ve Kapi- bireylerin sağlık hizmetlerine ve sağlığı talizm yapısal olarak bu hedefin tama- ilgilendiren diğer sektörlere katılımının Sosyalizmde kamusal fon oluşturmak men uzağındadır. Bu, şu nedenlerle kapılarını sonuna kadar açar. Çünkü bağlamındaki yol, genel vergiler ve böyledir: Kapitalizm her ürünü olduğu toplum katılımı toplumun sağlık gerek- bunların oluşturduğu genel bütçedir. gibi, sağlık hizmetini de bir meta ola- sinimlerini anlamanın, sağlık sorunları- Vergi gelirle artan oranlı (progressif fi- rak görür. Kapitalistler açısından sağ- nı saptamanın, toplumsal enerjinin nansman seçeneği) olarak uygulanır. lık hizmeti para kazanılacak, kâr edi- sağlıkla ilgili çalışmalara aktarılmasının Merkezi bütçe planlı biçimde sektör- lecek bir sektördür. Devlet, yalnızca ve o çalışmalarda yeniden üretilmesi- lere dağıtılır. Sağlık sisteminde kay- diğer sektörlerdeki Kapitalistlerin ge- nin en önemli yoludur. Bütün bunlar da nak kullanımı da verimlilik esasına reksindiği sağlıklı emek gücünü üret- sağlık kaynaklarının verimli tarzda kul- göre yürürlüğe girer. Bu nedenle koru- mek üzere devreye girer ve bu bağ- lanılmasının zeminini hazırlar. yucu sağlık hizmetleri, birinci basa- lam içinde parasız sağlık hizmeti mak, yatırımlar; tedaviye, hastanelere, sunar. Teknoloji gelişip, üretimin emek Bu noktada ortaya çıkan sonuç şudur: cari harcamalara göre önceliklidir. gücüne olan bağımlılığı azaldıkça, di- Kapitalizm eşitsizlik ve verimsizlik için ğer sektörlerdeki Kapitalistler açısın- nesnellik oluşturur. Kapitalizmde eşit- Sağlık sigortacılığı Sosyalizmin fi- dan devletin geniş halk sınıflarına sizlik ve verimsizlik her zaman vardır. nansman tercihi olamaz. Bunun ne- sağlık hizmeti sunması gereği de or- Yapılabilecek şey, en fazlasından, deni Sosyalizmin benimsediği, artan tadan kalkar. Son 30 yıldır sağlıkta or- eşitsizlikleri azaltmak üzerinde çalış- gelire artan oranlı kesinti mekanizma- taya çıkan piyasacı-özelleştirmeci mak olabilir. Bu da ancak sosyal dev- sına aykırı olarak, sağlık sigortacılı- dalganın zemininde bu türden bir let dönemi için geçerlidir. O dönem ğındaki prim oranının sabit olmasıdır. ekonomik gerekçe de bulunuyor. de bundan 30 yıl önce kapanmıştır. Sigorta sisteminde sabit primin fona Bugünkü vahşi Kapitalizm dönemin- getirisi yüksek gelirlilerde daha yük- Kâr etmek temel amaç olduğu için, de özellikle eşitsizlik doğal olarak gö- sektir. Ancak biz gelirle artan oranlı Kapitalistler sağlığa yatırım yapacak- rülmeye, gösterilmeye başlanmıştır. bir kesintiden söz ediyoruz. Bu ne- larında tedaviyi, hastanecilik sektörü- Sosyalizm ise gelir dağılımı eşitliği, denle sağlık sigortacılığının progresif nü seçerler. Hastanelerini bu nedenle tam istihdam, toplum katılımı gibi ge- etkisi ancak orta derecededir. en ileri teknolojilerle donatırlar ve bu nel siyasal ilkeler üzerinden sağlıkta teknolojilerin kullanımında herhangi eşitliği ve verimliliği sağlayacak tek Sosyal devletin yıkılması sonrasında, bir bilimsel sınırlamasının getirilmesi- düzenidir. son 30 yıldır yeniden dayatılan vahşi ni de istemezler. Bu nedenlerle Kapi- Kapitalizmin katkı paylarına ve özel si- talist sağlık sistemi; tedavi, hastane, Sosyalist sağlık sisteminin ilkeleri gortacılığa yönelmesinin iki nedeni teknoloji, ilaç odaklıdır. Tüketimcidir. var: 1- Katkı paylarıyla Kapitalistlerin Tüketimcilik Kapitalist sağlık siste- İlkelerimiz yukarıdaki iki değerle uyum- vergi yükünün azaltılması. Zaten bu minde tedavi edici sağlık hizmetinin, lu olmalı, onları desteklemelidir. Aksi nedenle katkı payı, yoksulların sağlık içindeki bütün bileşenlerle birlikte, takdirde inşaatta sorunlar ortaya çıkar. hizmetine ulaşmasını engellemekle gereksiz biçimde kullanılmasına, te- kalmaz, gelir dağılımı eşitsizliğini de- davinin istismarına yol açar. Bu, sağ- Parasız hizmet rinleştiren ve bunun üzerinden halk lık harcamasını artırır. Oysa toplumun sağlığını bir kez daha bozan bir işlev sağlık düzeyini geliştiren hizmet, te- Bu bakımdan belirlediğimiz ilk ilke, de görür. 2- Özel sigortacılık üzerinden

2011 İLKBAHAR SD|47 Kapitalizm sağlık hizmetini Kamucu hizmet lamasını gerektirir. Kurumun hizmet vereceği nüfusun büyüklüğü belli ola- de bir meta olarak İkinci ilkemiz sağlık hizmetinin kamu- cak ve bu belli büyüklükteki toplum, cu olması ve kamu tarafından sunul- sınırları belli bir coğrafyada (mahalle, değerlendirdiği için masıdır. Hizmetin parasızlığı zaten sokak) yaşayacaktır. Bu yapı, hizmeti ancak böyle garanti edilebilir. Ve yine ulaşılabilir kılmak, yani eşitliği oluştur- tedavi, hastane, ilaç ve ancak bu şekilde tedaviye değil koru- mak, sorunları saptayıp hizmeti plan- maya, hastaneye değil birinci basa- layabilmek ve değerlendirebilmek teknoloji bağımlısıdır. Özel mağa öncelik verilebilir. Özel sağlık için, yani verimlilik bakımından zorun- sektörünün yer aldığı bir ortamda; te- ludur. Örneğin bugün ülkemizdeki aile sektörcüdür. Özel sağlık davi, hastane, gereksiz teknoloji ve hekimliği sistemi bölge temelli olma- ilaç yönelimini kırma olanağı yoktur. dığı için, koruyucu sağlık hizmetleri- sektörünün amacı ise kâr Hele bir de kamu sosyal güvenlik fon- nin planlanıp sunulması, bir bütün ları özel sağlık hizmeti üreticilerini fi- olarak hizmetin değerlendirilmesi ta- etmektir. Bu nedenlerle nanse ediyorlarsa, bu eğilim tama- mamen olanaksızdır. Bugün aile heki- men belirgin biçimde öne çıkar. mi ölçeğinde sağlık göstergeleri he- kapitalist sağlık sistemi Türkiye’de AKP döneminde yaşanan- saplanamaz durumdadır. lar bunun doğrudan kanıtıdır. AKP dö- eşitsiz ve verimsizdir. neminde açılan yeni hastanelerin yak- Entegrasyon ve ekip hizmeti laşık %80’i özel hastanedir. Bu Rekabet ortamında, sağlık dönemde hizmete sokulan toplam Dördüncü ilkemiz, entegrasyon ve 234 hastanenin 180’i özeldir. AKP dö- ekip hizmetidir. Yani koruyucu ve te- işletmelerinin bu amaca neminde kullanıma giren MR, tomog- davi edici sağlık hizmetlerinin, yukarı- rafi, ultrason cihazlarının çok önemli da tanımladığımız nüfus ve bölgeye ulaşabilmeleri ancak diğer kısmı özel sektördedir. SGK’nın fi- yönelik olarak birlikte verilmesidir. nansman garantisi olmasaydı özel Önce koruyacak, sonra tedavi ede- işletmelerin amaçlarına sektör bu kadar palazlanamazdı (7). ceksiniz. Bu anlayış, sağlık sisteminin Dolayısıyla hizmetin parasız sunulma- verimliliği açısından kritiktir. Koruma ulaşamamasına bağlıdır. sı eşitsizliğin olduğu kadar, sağlık sis- olmazsa tedavi öne çıkar, bu da ve- teminin makroekonomik verimliliğinin rimliliği düşürür. Rekabet denilen şey de koşulu ve garantisidir. Sosyalist sağlık sisteminde özel sektörün ve Entegre sağlık hizmetinin koşulu ekiptir. aslında kaostur. herhangi bir özel finansman biçiminin Ekip olmazsa ancak tedavi aşamasın- yeri yoktur. Sağlık hizmeti, bütün bile- da devreye girilebilir. Ekip, kapsamlı şenleriyle kamunun elindedir. sağlık hizmetinin sunulmasına olanak Kapitalist sınıfın yeni bir bölmesini tanıyacak mesleki çeşitlilikte olmalıdır. beslemek. Ödeme gücü olan bireyler Bölge ve nüfus temelli hizmet Ülkemizin eski sağlık ocağı sistemi (sosyalleştirme modeli) bu bakımdan kamusal fonların evrenselliğinin daral- Üçüncü ilkemiz, bölge ve nüfus te- tamamen uygundu. Sosyal hizmet uz- tılmasına bağlı olarak sağlık güvence- melli olmaktır. Bu ikisi, her sağlık kuru- manına, psikoloğa kadar uzanan geniş siz kaldıkça, özel sigortayı bir seçenek mu için, özellikle de birinci basamak bir ekip, birinci basamakta birlikte hiz- olarak yaşamlarına dahil ediyorlar. için, belli büyüklükte bir nüfus tanım- met üretiyordu. Şimdi aile hekimliği sis-

48|SD İLKBAHAR 2011 temiyle ekibi hekim ve ebe olarak da- çevresel ve siyasal faktörler toplumun dır. Bu bile Kapitalist sisteminin bir ralttılar. Üstelik ebeyi de hekimin yanına, ve bireyin sağlığını doğrudan etkiledi- bütün olarak verimli çalışamayacağı- muayene odasına kapattılar ve ebenin ği için, sağlığı bozan bu faktörlerin nın kanıtıdır. Rekabet denilen şey as- gezerek sahada sunduğu ana-çocuk ortadan kaldırılması, düzeltilmesi için lında kaostur. sağlığı hizmetlerini vatandaşın başvu- çalışmak, yani toplum kalkınması faa- rusu koşuluna bağladılar. Bütün bunlar liyetinin içinde yer almak zorundadır- Oysa sağlık hizmetlerinin örgütlenme- Türkiye’deki vahşi Kapitalist sağlık pa- lar. Sosyalizmde sağlık hizmeti top- si açısından eşitlik ve verimlilik doku- radigması anlayışıyla uyumludur ve en- lum kalkınmasının önemli bileşeni ve nulamaz nitelikli değerlerdir. Eşitlik ve tegre hizmetin, sağlığı koruma hedefi- koşuludur. Toplum kalkınması ancak verimlilik sağlık hizmetinin parasız, bu nin, ekip hizmetinin terk edildiğini, toplum katılımı ile gerçekleştirilebilir. nedenle kamu tarafından, bölge ve sınırlandığını gösterir. İki kişilik ekiple, nüfus ölçeğinde, entegre ve bunun muayene odasına kapatılmış ebeyle, Temel gereksinimlerin devletçe kar- gereği olarak ekip tarafından, koruma bağışıklama, ana-çocuk sağlığı hizmet- şılanması öncelikli, gezilerek, toplumun içinde, lerinin sunulması olanağı yoktur. toplum neredeyse orada ve toplum Yedinci ilkemiz, eksiklikleri sağlığı bo- kalkınması faaliyetlerinin tam içinde Entegrasyon ve koruyucu sağlık hiz- zan temel gereksinimlerin Sosyalist ve toplum kalkınması hedefine bağ- metinin temel bileşen olarak birinci devlet tarafından sağlanmasıdır. Sos- lanmış tarzda verilmesini gerektirir. basamak (tanımlı bir nüfus ve bölge) yalist devlet kamu adına, kamusal çı- Sosyalist devlet toplum sağlığını ga- ölçeğine dahil edilmesi, esasen tam karlar için görev üstlenmiş organiza- ranti altına alabilmek için sağlığı etki- da Sosyalizmin felsefesiyle uyumlu bir tör kurumdur. Sosyalist devletin leyen başka girdileri hak olarak tanım- yaklaşımdır. Şöyle ki; toplum sağlığı organizatör karakteri Sosyalizmde sı- lar ve bütün vatandaşlara parasız pek çok sosyoekonomik ve siyasal nıfsal çelişkilerin önemli derecede çö- olarak sunar. Bu değer ve ilkeler açı- faktörden etkilenerek şekillenir. O ne- zülmüş olmasıyla ilişkilidir. Sömürücü sından sosyalizm nesnel zemini su- denle sağlığı korumak ve geliştirmek, bir sınıf olarak burjuvazinin üretim nar. Sosyalizm olmadan değer ve ilke- ancak bu faktörleri bir bütün olarak araçlarının özel mülkiyetine son veril- ler yaşam bulamaz. Söylediklerimizi ele alıp değiştirerek olanaklı olabilir. mesi yoluyla etkisizleştirilmesi, devle- sınamak isteyenler, Sosyalizmin etki- Yani ekibin genişliği ve hizmetin en- tin de salt organizasyon-koordinas- sinin azaldığı dünyamızda sağlıktaki tegre edilmesi, sağlığı etkileyen çok yon işlerine yoğunlaşmasını sağlar. eşitsizliklerin seyrine ve Sosyalizmi faktörlü yapının bir bütün olarak görü- ellerinden kaçırmış eski Sosyalist ül- lüp ele alınabilmesinin koşuludur. Devletin koordinasyon görevini yerine kelerde halk sağlığının başına gelen- getirmesi iki temel ilkeye bağlıdır: lere (Örneğin uyuşturucu ve kolera Toplumun içinde sağlık hizmeti Planlama ve toplum katılımı. Bunlar iyi salgınlarına, bağışıklama faaliyetlerin- işlerse sağlık da dahil bütün gereksi- deki çöküşe, yaşam umudundaki Beşinci ilkemiz, sağlık hizmetinin top- nimler tam olarak karşılanır. Sonuç azalmaya, finansman sistemlerinin lumun içinde verilmesi ve gezici sağ- olarak Sosyalist devlet sağlık, eğitim içine düştüğü krize) bakabilirler ve lık hizmetidir. Tanımlı bir bölge ve nü- ve sosyal güvenlik hizmetleriyle birlik- bugün Küba’yı biraz inceleyebilirler. fusa verilecek birinci basamak sağlık te, çalışma hakkını (iş), temel gıdaları, hizmeti, toplumun içinde olmak zo- konutu, konutlardaki elektriği, ısınma Kaynaklar rundadır. Zorunluluk, sağlığı etkileyen olanaklarını bütün vatandaşlar için çeşitli sosyoekonomik, çevresel fak- parasız olarak sağlar. Temel gereksi- 1) Belek İ: Küba’da Sağlık: Sosyalizmin Başarısı, törlerin ancak bu şekilde saptanabile- nim olarak belirlediğimiz bu başlıkla- 2. Baskı, Yazılama Yayınevi, İstanbul, 2009. cek olmasıyla ilişkilidir. Ana-çocuk rın devletçe sunulması zaten sağlığın 2) Akalın A: Toplumcu Sağlık, Yazılama Yayınevi, sağlığı izlemlerini, eve girmeksizin va- korunması ve gelişmesi için uygun bir İstanbul, 2010. tandaşı sağlık kurumuna çağırarak ortam yaratır. Küba’nın sağlıkta geliri- yaparsanız ev içinde sağlığı etkileyen ne göre beklenenin çok üzerinde bir 3) Belek İ: Sınıf, Sağlık, Eşitsizlik, Sorun Yayınla- faktörleri tümüyle gözden kaçırırsınız. sağlık düzeyine sahip olmasının altın- rı, İstanbul, 1998. Ancak eve girerek konut koşullarını, daki temel neden budur. Temel gerek- tuvaleti, mutfağı, beslenme alışkanlık- sinimler bir hak olarak tanımlandığın- 4) Marx K: Kapital-Cilt 1, Sol Yayınları, 2. Baskı, larını, gündelik yaşamı izlemeniz ve da sağlığın gelişmesinin önündeki Ankara, 1978. her birisi sağlık üzerinde belirleyici engeller de kaldırılmış olur. 5) Belek İ: İnsani Gelişmede Son Durum, sol.org. etki gösteren bu faktörleri sağlıklı yön- tr, 12.10.2009. de düzeltmeniz olanaklı olur. O ne- Sonuç denle Sosyalist sağlıkçılar, hizmetleri- 6) Belek İ: Sağlığın Politik Ekonomisi: Sosyal Devletin Çöküşü, 3. Baskı, Yazılama Yayınevi, ni gezerek, toplumun içinde, eve Kapitalizm sağlık hizmetini de bir girerek, yaşam koşullarını bir bütün meta olarak değerlendirdiği için teda- İstanbul, 2009. olarak ele alıp değiştirmeye çalışarak vi, hastane, ilaç ve teknoloji bağımlısı- 7) Sağlık Bakanlığı: Sağlık İstatistikleri Yıllığı hizmet verirler. dır. Özel sektörcüdür. Özel sağlık sek- 2009, Ankara, 2011. törünün amacı ise kâr etmektir. Bu Toplum kalkınması nedenlerle kapitalist sağlık sistemi eşitsiz ve verimsizdir. Sağlık sistemi Altıncı ilkemiz, yukarıdaki son iki ilkey- içinde özel sağlık sektörün ağırlığının le bağlantılı olarak toplumun kalkın- artması eşitsizlik ve verimsizliği de ar- masıdır. Sosyalizmde sağlık hizmeti tırır. Kapitalist sağlık sisteminde her ve sağlık ekibi aynı zamanda toplum sağlık işletmesi verimliliği kendi ölçe- kalkınmasını hedefler. Sağlığın gelişti- ğinde değerlendirir. Sağlık işletmele- rilmesi ve korunması çalışmaları doğ- rinin verimlilik bağlamındaki temel rudan doğruya toplum kalkınmasına amacı harcamaları kısmak ve geliri yöneliktir. Toplum kalkınmasının artırmaktan ibarettir. Rekabet ortamın- önemli bir bileşeni sağlık kalkınması- da, sağlık işletmelerinin bu amaca dır çünkü. Ancak bunun çok ötesinde ulaşabilmeleri ancak diğer işletmele- Sosyalist sağlıkçılar, sosyoekonomik, rin amaçlarına ulaşamamasına bağlı-

2011 İLKBAHAR SD|49 SAĞLIK POLİTİKASI Özürlünün sağlığı

Lokman Ayva 1966’da Konya Başköy’de doğdu. Boğaziçi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisansını Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde tamamladı. Beyazay Derneği Genel Başkanı ve Fiziksel Engelliler Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi olarak görev yaptı. Türkiye Körler Federasyonu Genel Kurul Üyesi oldu. Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Koruma Derneği, Fiziksel Engelliler Vakfı ve İstinye Rotary Kulübü Hizmet Ödülleri’ni aldı. İstanbul Özürlüler Merkezi Genel Koordinatörlük görevini yürüttü. AK Parti İstanbul Milletvekilidir. Çok iyi düzeyde İngilizce ve orta düzeyde Arapça bilen Ayva, evli ve 2 çocuk babasıdır.

ağlık konusu da diğer pek Birlikte yaşadığımız toplumda hamile bir tisi dışında bir özelliktir ve olumsuz bir çok konu gibi bir yaşanan kadını görünce doğuracağı çocuğun özelliktir. Bizler bedenimiz, zihnimiz ve ve beklenti meselesidir. özellikleriyle ilgili hepimizin beklentisi üç duygularımız bakımından toplumun ço- Gece gündüz, günler, ay- aşağı beş yukarı birbirine yakındır. Kilo- ğunluğunun sahip olduğu özelliklere sa- lar, yıllar boyu harala güre- su şu, boyu şu, burnunun büyüklüğü şu hip olmak isteriz. Gözleri, kulakları, böb- le ya yaşananda ya da şekilde, organlarının çalışması şöyle gibi rekleri, boyu vs. çoğunluğunki gibi olan beklentimizde bilinçli bir takım cevaplar verebiliriz. Beyaz bir ve çalışan bir bedene sahip olmak iste- Sveya bilinçsiz değişiklik yapmaya çalışı- anne babadan zenci çocuk beklemeyiz. riz. Oturacak bir evi, binecek bir arabası, rız. Özürlü bireylerin durumu ise düşün- Beklentimizin dışındaki her bir özellik ko- geçimini sağlayacağı bir işi olmasını is- sel anlamda her boyutuyla yeni bir sa- caman soru işaretlerine yol açar. Bek- temek gibi bir şeydir sanki bu. Eviniz hadır. Mesela sağlığın tanımından yola lentimizin dışındaki değişiklik olumlu ise yoksa kirada oturursunuz, arabanız yok- çıkarsak, özürlülük bir sıfat mıdır? Özür- onu artırmaya ve herkese göstermeye sa otobüse biner veya yürürsünüz, dü- lüler sağlıklı mı sağlıksız mıdır? Özürlü- çalışırız, olumsuz ise gizlemeye ve bek- zenli bir işiniz yoksa ya günlük bulduğu- lük tam bir iyilik hali sayılır mı? Sayılırsa o lentimize uydurmak için arayışlara baş- nuz işlere gider ya da sosyal yardımlarla zaman neden insanları özürlü olmaktan larız. Diyelim ki boyu kısa oldu. O zaman geçinirsiniz. Bir şekilde yaşadığınızla alıkoymaya çalışırız? Tam bir iyilik hali boyunun uzaması için varsa tedaviye beklentinizi birbirine uydurmaya çalışır- değilse de neden tedavi etmeyiz? başlarız… Özürlülük, insanların beklen- sınız.

50|SD İLKBAHAR 2011 Peki, özürlü kişinin sağlıktan beklentisi bir çaresizliğimiz vardı. Zihinsel özürlü, nedir? Bu, basit bir ifadeyle, arabası otistik ve psikiyatrik hastaların ağız ve olmayan bir kişinin ev almaya çalışma- diş sağlığı sorunumuz devasa boyut- sı gibi bir şeydir. Bu, nasıl doğal bir taydı. O arkadaşlarımız bakım yapamı- şeyse, o da o kadar doğaldır, hatta ol- yor ve dolayısıyla sık sık hastalanıyor- mazsa tuhaftır. Ben görme özürlü birisi lardı. Hem onun acı çekmesi, hem de olarak böbrek sağlığımı, akciğer sağlı- çevresinin çaresizliği hepimizi kıvrandı- ğımı düşünmeyecek miyim? Hele hele rıyordu. Hocamızın elinden bir şey ge- işitme ve dokunma gibi sağlıklarımı lemedi. İşte Keçiören’de, Mamak’ta Geçenlerde Ankara’da bir daha da önemli göreceğim. Gözüm bunların da çözülmüş olduğuna şahit ağız diş sağlığı hastanesine görmese de sürekli ağrıyan bir başı ne- oldum. Omuzlarımdan devasa bir so- den isteyeyim ki? “Kuaföre gidecek pa- rumluluğun da su kaydırağından kayar ve merkezine gittim. Mesela ram yok, öyleyse ben de intihar ede- gibi tatlı bir şekilde kayıp “cumborlop” rim” demek gibi bir şey bu. Tabi ki diye çözülenler havuzuna düştüğünü binaya giriyorsunuz. Her tekerlekli sandalye kullanan bir kişinin gördüm. Siz olsanız mutlu olmaz mısı- de diş sağlığı söz konusudur. Fakat da- nız? katta o katta neler olduğunu nanın kuyruğu burada kopuyor. Dünya- daki bütün fiziksel ve sosyal sistemler Enteresan bir havuz problemi yaşanı- anlatan Braille bir yazı gibi sağlık sistemi de belli standart in- yor. Avrupa Konseyi Parlamenterler asansöre yakın yerde sanlara yani hâkim toplum kesimlerine Meclisi üyesi olduğum için Avrupa’nın göre kurulmuştur. Bu kesimler arasında özürlülük meseleleriyle de ilgileniyo- duruyor. Ayrıca yaşlılar ve özürlüler yoktur. O yüzden her ne hik- rum. Orada özürlü nüfusunda ciddi bir metse hastaneler, sağlık hizmeti veren artış söz konusu. Nedenleri çok tuhaf. özürlülerin yardım diğer merkezler özürsüzlere göre ku- Ama aynı nedenlerin Türkiye’de de ya- rulmuştur. Bu dünyada özürlülerin de şanmaya başladığını gözlemliyoruz. isteyebilecekleri bir düğme olduğunu en çok bilmesi gereken bir Nedir? Ülkemizdeki gelişen sağlık hiz- sektörün bu kitleyi görmezden gelme- metleri özürlü olmayan insanların özür- var. Ona bastığınızda size sini anlamakta yıllarca güçlük çektim. lü olmasını ciddi oranda önlüyor. Am- bir görevli gelip yardımcı Ama şimdi çekmiyorum. “Sağlık sektö- bulansın çok hızlı şekilde yetişmesi, rü özürlüler diye bir kitlenin olduğunu birçok teşhis araç gerecinin bulunması oluyor. Tekerlekli sandalye neden görmüyor?” diye bir sorum yok ve tedavi imkânlarının had safhaya artık benim. yükselmesi özürlülüğü önlüyor. Bu, kullanan birinin sıfır sorunla özürsüzler için iyi bir haber. Fakat özür- Geçenlerde Ankara’da bir ağız diş sağ- lü sayısında ciddi bir artış olacak ve orada dolaşabildiğini hayal lığı hastanesine ve merkezine gittim. olmakta. Bunlar da yine sağlık hizmet- Elime körlerin okuyabildiği Braille alfa- leri yüzünden. İsterseniz sağlık hizmet- edebiliyor musunuz? besiyle yazılmış bir doküman tutuştur- lerinden faydalanmayı istemeyebilirsi- “Herkes gibi” olmanın dular. Tuhaf bir şeyi fark ettim, ömrü niz. Nasıl mı olacak? Gelişen sağlık hayatımda “nezle” yazısını hiç okuma- hizmetleri birincisi ömrü uzatıyor ve doğallığını, rahatlığını ve mışım. Bizim çocukluk ve gençlik yılları- yaşlılığa bağlı özürlü olanların sayısın- mızda o kadar az Braille kitap vardı ki da ciddi bir artış oluyor. İkincisi de yine hazzını yaşıyorsunuz. onlar da ders kitabıydı. Demek ki “nez- gelişen sağlık hizmetleri, daha önceleri le” kelimesinin olduğu hiç bir metin ol- yaşayamayan özürlüleri de yaşatıyor. Merdiven basamakları size mamış. O dokümandan, koruyucu sağ- Dolayısıyla onlar özürlü olarak hayatla- lık ve kuruluşlar hakkında epey bir rına devam ediyorlar. Bu da özürlü sa- “Seni istemiyoruz” diye pis şeyler öğrendim. Sağ olsunlar, yetkili yısını artıran diğer bir faktör. Bütün bun- pis bağırmıyor. arkadaşlar sistemin özürlüleri de kap- lardan sonra havuz problemindeki gibi, sayacak şekilde nasıl organize edildiği- havuza akan su, havuzdan giden su- ni gösterdiler. Mesela binaya giriyorsu- dan daha fazla olduğu için havuzdaki nuz. Her katta o katta neler olduğunu su miktarında bir artış oluyor. Ama gü- alanda söylendiği gibi “Avrupa Avrupa anlatan Braille bir yazı asansöre yakın zel artışlar bunlar. Zira her birimiz yaşı- dedikleri de bu muymuş!” gibi bir cüm- yerde duruyor. Ayrıca yaşlılar ve özürlü- mız kaça gelirse gelsin az görerek, az le kaçınılmaz. “Abla, bu bıçaklar Avru- lerin yardım isteyebilecekleri bir düğme duyarak, zor yürüyerek de olsa yaşa- pa”, “Abi, yerliyle Avrupa bir olur mu?” var. Ona bastığınızda size bir görevli mayı tercih ederiz. Hiç bir anne baba, gibi her konuda önüne Avrupa gibi bir gelip yardımcı oluyor. Tekerlekli sandal- yavrusu için ya da hiçbir kadın kocası, hedef konan insanların siyasi tercihleri, ye kullanan birinin sıfır sorunla orada hiçbir erkek de karısı için “Koltuk değ- bu hedefi gerçekleştirenlerden yana dolaşabildiğini hayal edebiliyor musu- neğiyle yürüyeceğine ölseydi daha olacaktır. Siyasi iktidar, hedefi ve bek- nuz? “Herkes gibi” olmanın doğallığını, iyiydi.” demez. lentiyi öyle yükseltti ki, “Avrupa da ney- rahatlığını ve hazzını yaşıyorsunuz. miş!” gibi cümleler birçok alanda konu- Merdiven basamakları size “Seni iste- Yukarıda çizdiğimiz resmin bir de tabi şulmaya, söylenmeye başladı. Şimdi miyoruz” diye pis pis bağırmıyor. Ya zi- ki siyasi sonuçları var. İnsanlarımız sağ- sıra “Vizyon 2023” gibi bir projeyle bu hinsel ve otistik kişilerin durumu? lık alanında bir terslik yaşıyor. Bu sefer beklentiyi karşılamakta ve bu hedefi yaşadıkları, beklediklerinin üstünde. tutturmakta. İnsanlığın başarısı için Beraber çalıştığımız arkadaşım taksi- Beklentimizin altındaki bir durum doğ- yola çıkanlara selam olsun. den inerken kapıyı açıyor ve arkadan rusu canımızı sıkıyor. Ama sağlıkta tam gelen araba da taksinin kapısına çarpı- tersi. Bir tatmin, bir doyum ve bir heye- yor. Çarpan da bir diş hekimliği fakülte- can yaşıyoruz. “Ah Avrupa’da böyle mi si hocası. Kaza bir yana ben mal bul- ya” cümlesi çok meşhurdur. Şimdi in- muş mağribi gibi oldum. Hoca sanımızın Avrupa’ya gitse de orada bir arabasının, taksici kapısının derdinde yaşasa neler hissedeceğini ve söyle- ama hocaya sarıldık. Neden? Çünkü yeceğini çok merak ediyorum. Birçok

2011 İLKBAHAR SD|51 SAĞLIK POLİTİKASI Afiliasyon (işbirliği) konusunda düşünceler: Bir model denemesi

Prof. Dr. Sabahattin Aydın Orta öğrenimini Özel Darüşşafaka Lisesi’nde tamamladı. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1985 yılında mezun oldu. Üroloji ihtisas eğitimini Trakya Üniversitesi’nde tamamladı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde çeşitli kademelerde yöneticilik yaptı. 1996 yılında doçent, 2003’te profesör oldu. 2006-2009 yıllarında Dünya Sağlık Örgütü İcra Kurulu üyesi olan Aydın, Sağlık Bakanlığı Müsteşar Yardımcılığı ve Üroloji Klinik Şefliği görevinde bulundu. Bir süre İstanbul Üniversitesi Rektör Danışmanlığı yapan Aydın, halen İstanbul Medipol Üniversitesi Rektörlüğü görevini yürütmektedir.

on zamanlarda sağlık ku- liştirilmesi gerektiğine inanıyorum. olarak ifade ettiği farklı anlamının konu- ruluşları ile üniversitelerin muzla olan ilişkisi uzaktır. afiliasyonu tartışmalarıBatı dillerinde kullanılan “affiliation” ke- sürdürülmektedir. Ancak limesi “üyeliğe kabul, evlat edinme, ya- Gittikçe entegre sistemlerin oluştuğu, her kurumun ve hatta her kın ilişki, bağlanma, birleştirme, bağla- kolektif çabaların daha kolay sonuç ver- fikir sahibi olanın başka ma, katma, ekleme, üyelik, intisap, diği küreselleşen dünyamızda birçok bir afiliasyon hayal etme- rabıta” gibi kelimelerle dilimizde karşı- alanda birlikte hareket etmenin zarureti Ssinden dolayı ortak bir dil kullanmak ve lık bulmaktadır. Ancak terim olarak “af- ortadadır. Günlük pratiğimizde bir kısmı uzlaşmak mümkün olamamaktadır. So- filiation”, güçlerin birleştirilmesi, yar- gelenekselleşmiş ve bilinen, bir kısmı- runun üstesinden gelmek için düşün- dımlaşma, iş, üyelik ve ast-üst ilişkileri nın ise adı konmamış farklı şekil ve de- celerimizi ifade edecek, ortak bir dil bağlamında oluşurulan resmi bir birlik- recelerde ilişkiler ve birliktelikler söz oluşturacak kendi terminolojimizin ge- teliği çağrıştırmaktadır. Bir hukuk terimi konusudur. Bu ilişkiler; iki yönlü yardım-

52|SD İLKBAHAR 2011 laşma, eşit şartlarda ortaklık, asimetrik alma, danışmanlığı ve gözetimi altın- Kolektif çabaların daha kaynakların birleştirilmesi ile güçlü yapı da çalışma ya da diğerine üyelik, ça- oluşturma, yardım ve destek alma, da- lışan, dal, alt birim ilşkisi ile bağlı kolay sonuç verdiği nışman ve gözetmenlik altında çalışma, olma ve kendi özek yapısını koruya- üye, çalışan, alt birim ilişkisinde bulun- rak bir üst birime bağlanma, bağlan- küreselleşen dünyamızda ma, bağlantılı olma, federatif bir yöne- tılı olmayı da kapsayabilen resmi ni- tim altında yer alma gibi geniş bir pers- telikteki birlikteliği ifade etmektedir. birçok alanda birlikte pektif taşımaktadır. “Olumlu bağlılık” hareket etmenin zarureti bütün bunların ortak yönünü oluştur- Aşağıdaki tabloda geniş bir anlam ka- maktadır. Bu ilişki ve birlikteliklerin ta- zandırılan” iş birliği”, farklı ağırlık derece- ortadadır. Farklı şekil ve nımlanması, kontrollü ve resmi bir nitelik lerinin yanında, iş birliğine esas teşkil kazandırılması amacı güdülürken, bu eden konunun mahiyeti bakımından da derecelerde ilişkiler ve amaca hizmet edecek özel bir terimin farklılık arz edecektir. İş birliğinin sosyal, kullanılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. profesyonel, idari, akademik, teknik vb. birliktelikler söz konusudur. alanlardaki bağlılıklara göre farklı nitelen- Bu ilişkiler; iki yönlü Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük- mesi gerekecektir. Böylece “sosyal iş bir- te, iş birliğinin anlamı, “amaç ve çıkar- liği”, “profesyonel iş birliği”, “idari iş birli- yardımlaşma, eşit şartlarda ları bir olanların oluşturdukları çalışma ği”, “akademik iş birliği” ve “teknik iş ortaklığı, teşrikimesai; bir işin çeşitli ki- birliği” gibi alt başlıklardan söz edebiliriz. ortaklık, asimetrik şilerce yapılması” olarak yer almakta- dır. Ortak amaç ve çıkarlara yönelik 1- Sosyal iş birliği: Grup, dernek, sos- kaynakların birleştirilmesi ile oluşturulan birliktelik, bir anlamda yal sınıf ile yakın ilişki içine girip birlikte- güçlü yapı oluşturma, olumlu bir bağlılık ilişkisini yansıtmak- lik oluşturma, yardım alma, yardımlaş- tadır. İş birliğini “olumlu bağlılık” teme- ma, çıkarını koruma ve birlikte faaliyette yardım ve destek alma, linde oluşturulan bir “resmi birliktelik” bulunma (Örneğin Üniversite Hastane- olarak algıladığımızda, yukarıda sözü ler Birliği). danışman ve gözetmenlik edilen ilşki çeşitlerini bu kapsamda ele alabiliriz. Ağırlık derecesine göre başlı- 2- Profesyonel iş birliği: Tarafların mad- altında çalışma, üye, ca ilişki-birliktelik çeşitlerini sıralayalım: di kazanç elde etmelerini amaçlayan faaliyetleri, ticari ortaklık (Örneğin Acı- çalışan, alt birim ilişkisinde a) İki yönlü yardımlaşma badem Hastaneler Grubu). bulunma, bağlantılı olma, b) Eşit şartlarda ortaklık, güç birliği 3- İdari iş birliği: Yönetim hıyerarşisi için- federatif bir yönetim altında c) Asimetrik kaynakların birleştirilmesi de rol paylaşımı, farklı rollerin farklı taraf- ile güç birliği larca üstlenilmesi. Bu eşit düzeyde fonk- yer alma gibi geniş bir siyona dayalı paylaşım (Örneğin d) Muhatabından programlı, tanımlan- Marmara Üniversitesi, Pendik Eğtim perspektif taşımaktadır. mış yardım ve destek alma Hastanesi) olabileceği gibi, fedaratif merkez ve yerel otorite şeklinde de ola- e) Muhatabının danışmanlığı ve gözeti- bilir (Örneğin University of London, Uni- yararlanma, AVM- Siemens). mi altında çalışma versity of California, University of Texas). Üniversite-sanayi iş birliği, akademik f) Muhatabına üyelik, çalışan, dal, alt 4- Akademik iş birliği: İki eşit eğitim ku- ve teknik iş birliğinin birlikte yürütülme- birim ilşkisi ile bağlı olma rumunun kapasite paylaşımı (Örneğin sidir. Teknoparklarda bu iş birliğine g) Kendi özerk yapısını koruyarak bir ortak lisans veya lisansüstü program profesyonel iş birliği de eklenmektedir. üst birime bağlanma, bağlantılı olma. açma) veya herhangi bir kurumun eği- tim kurumundan eğitim, analiz, danış- Konumuz olan ve “resmi nitelik” kazan- Bu durumda, daha önce olumlu bağlı- manlık gibi akademik destek alması dırılacak olan “iş birliği”, yukarıda be- lık temelinde oluşturulan resmi bir- (ASM- John Hopkins, hami - yavru üni- lirttiğimiz bağlılığın ağırlık derecesi ve versite modeli?). liktelik olarak kısaca tanımladığımız “iş ilişki konusunun mahiyetinin iç içe geç- birliği”ne daha kapsamlı bir anlam yük- tiği bir matris yapıdan ibarettir. Bu mat- lebilriz. İş birliği; ortak bir amaca yö- 5- Teknik iş birliği: Bir kurumun diğeri- ris yapı, iş birliği yapacak olan özel ve nelik olarak iki yönlü yardımlaşma nin karşılıklı ya da tek taraflı olarak tek- tüzel kişilerin talep, beklenti ve ihtiyaç- ve eşit şartlarda ortaklık ve güç birli- nik kapasite ve alt yapı imkânlarını kul- larına göre şekillenecektir. İlişkiyi res- ği olabileceği gibi, asimetrik kaynak- lanması (Örneğin öğrencilerin başka ların birleştirilmesi, diğerinden prog- kurumda stajı, bir projenin uygunması mileştirecek olan belgelerde iş birliğine ramlı, tanımlanmış yardım ve destek için başka kurumların imkânlarından özel matris detayı tanımlanabilir.

İşbirliği matrisi İlişki Konusunun Mahiyeti 1-5 X a-g 1- Sosyal 2-Profesyonel 3-İdari 4-Akademik 5-Teknik Bu matrise göre örnek vermek gerekir- a- Yardımlaşma 1a 2a 3a 4a 5a se, bir sosyal yardımlaşma (1a) iş birli- b- Eşit ortaklık 1b 2b 3b 4b 5b ğinden söz edilebileceği gibi, akade- mik olarak bağlı olma (4f) veya teknik Bağlılığın c- Asimetrik güç birliği 1c 2c 3c 4c 5c Ağırlık danışmanlık (5e) türü iş birliğinden de Derecesi d- Yardım alma 1d 2d 3d 4d 5d söz edebiliriz. Böylece karmaşık bir hal e- Danışmanlık, gözetim 1e 2e 3e 4e 5e alıp uzlaşmakta zorlandığımız iş birliği-

f- Bağlı olma 1f 2f 3f 4f 5f ni çeşitlendirerek amacımıza hizmet eder hale getiren modeller geliştirme- g- Bağlantılı olma 1g 2g 3g 4g 5g miz mümkün olacaktır.

2011 İLKBAHAR SD|53 SAĞLIK VE YAŞAM Ah bir sabah olsa…

Prof. Dr. Selami Albayrak 1961’de Erzurum’da doğdu. Lisans eğitimini Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, ihtisasını GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Üroloji Kliniği’nde tamamladı. 2006’da üroloji profesörü oldu. Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Başhekimlik görevini yürüttü. Pek çok uzmanlık derneğine üye olan Albayrak, birçok bilimsel toplantının düzenleyicileri arasında yer aldı.

ok özel bir mesleğin ki, günümüzde, tıp emeği endüstri ve ğidir. Diğerleri hekimlik var olduğu için mensuplarıyız. Yaratıl- işletmenin invazyonuna daha fazla ma- vardır. Hekimlik ise hasta var olduğu mışların en mükemme- ruz kalmaktadır. Endüstri şirin görü- için oluşmuş bir meslektir. Tıp sanatının line müdahale ruhsatı- nümlüdür. Ancak zaman zaman acı- mütevazı ustaları belki “endüstrinin na sahip bir meslek. masızlaşır. Tıp sanatına çok katkı efendisi” payesi ile anılmak istemezler. Size bir televizyon dizi- sağlar ama sağladığı katkıdan daha Ama kesinlikle “endüstrinin teknisyen- sinden küçük bir bö- fazla alan işgal eder. İnsanı önce za- leri” olmayalım. Sağlığı yönetenler eğer Çlüm aktarmak isterim: vallılaştırır. Orantısız korkular yaratır. tıp zanaatı ya da sanatından nasip al- Yetmiş kişinin bulundu- Sonra ona çıkış yolu gösterir. Bunu da mamışlarsa, emeğin invazyonuna ça- ğu büyük bir uzay gemisi istemsiz ola- çok kolay yapar. Tüm medya araçlarını nak tutarlar. Emeğin dumura rak bir güneşe doğru hızla ölüme iler- daha kolay kullanır. Birçok köpek balı- uğratılmasını sadece seyrederler. Belki lerken, sadece 17 kişilik bir ekip bu ğının arasındayken, size iskele uzata- de emeğin aktörlerini bu şekilde uzay gemisinin üzerinde bulunan kü- rak hayatınızı kurtaran bir yaklaşım, terbiye ettiklerini düşünürler… Bir has- çük bir mekik ile kendilerini kurtarmaya ancak üroonkolojiye uyarladığınızda talığın doğal seyri, hastanın yaşam çalışacaklar. Büyük uzay gemisinin ko- küratif bir tedavi ile örtüşür. Ama gelin beklentisinden kısaysa o hastalık mutanı, mekikle gidecek 15 kişiyi kura görün ki köpek balıklarının arasında ölümcül kabul edilir. Prostat kanseri, ile belirliyor. Kuraya girmeyen iki kişinin ölümle pençeleşirken, uzatılan hayat bazı hastalar için ölümcülken bazıları biri mekiği kullanabilecek olan pilot, di- kurtarıcı iskele benzetmesine, için değildir. Prostat kanserinin ölümcül ğeri ise doktor. Bu karara kimse karşı endüstrinin küratif olmayan ürünleri olduğu ön görülen hastalarda, tanıda çıkmıyor… mazhar olmaktadır. Emeğin ustaları ısrarlı olmak gerekir. Ancak, bu hastalı- cerrahi tedavi için, %0.1’lik ölüm riskini ğın ölümcül olmadığı kişilerde tanıda Hekimlik bir zanaattır. Zanaatlarına bile yüzlerine okuyarak, hastalardan, ısrarlı olmak yerine yaşam konforunu kendilerinden bir şeyler katabilen, bir kabul etmelerini ve bunu kendi el yazı- esas almak gerekir. Bir başka ifadeyle, bakıma kreatif bakışla mesleklerini ge- ları ile yazarak imzalamalarını istemek “sivrisineği balyozla öldürme, sineklik liştirebilen hekimler sanatkar olurlar. zorundalar. Böylece, hasta beyninde kullan. Balyozu öldürücü olan akrebe Hastasını karşılarken, onunla konuşur- emek içeren tedaviler sevimsizleşir- sakla.” (Laurence Klotz) ken yada onu muayene ederken, cer- ken, endüstriyel ürünler, her türlü tanı- rahsa eğer, ameliyat sırasında klivaj tım vasıtalarını kullanabildiği için, daha Bundan 10-15 yıl öncesine kadar has- ararken sanatsal ve bilge kişiliğinin te- kolay yer edinebilmektedir. Bugün talar arasında azalarak da olsa devam zahürlerini görebiliriz. Hekimlik sanatı- SGK, bir küratif ameliyatta cerrahın ettiğini düşündüğüm bir inanç vardı; nın bu yönü paranın egemen olduğu emeğini, 3 adet Hem-o-loc klip için “hekimin sihirli dokunuşundaki tedavi düzenlerde gelişemez. Kapitalizm, sa- endüstriye veriyor. Hâlbuki sağlık sek- edici güç”. Bu güç, buyurgan hekimin natı da, emeği de zorlar. Hedefe sade- törünün merkezinde hekimle hasta var- davranış modeliyle hasta beyninde ce parayı koyar. Bu düzende marifet il- dır. Bu ikili arasındaki kutsal ilişki, üçün- daha da devleşirdi. Yapılacak tüm tıbbi tifatı cezbedemez. Sağlık hizmetinin cü unsurlar tarafından zaman zaman müdahaleler “eğer hekim uygun gör- üç bileşeni vardır. Tıp emeği, tıp istismar edilmektedir. Bu istismarın ak- düyse” sorgulanmaz ve doğrudan ka- endüstrisi, tıbbi işletme. Tıp emeğinin törleri, bazen meslek etiği kıt olan he- bul edilirdi. Böylece plasebo etki hasta dışındakiler hedefe parayı koyarken, kimler, çoğu kere de sağlık işletmesi ve üzerinde maksimum düzeyde yaşanır- hekim insanı esas alır. Bu nedenledir tıp endüstrisidir. Esas olan hekim eme- dı. Şifa ile sonuçlananlardan doktor

54|SD İLKBAHAR 2011 dua alarak nasiplenirdi. Ölümle sonuç- bazen mahkemelere taşınan davaların Ölümün üzerinden vakit lananlardaki tepki ise burukluk düzeyi- % 80’ninde yanlış tıbbi uygulamalar nin ötesine geçmezdi. Bu da doktorun değil, eksik bilgilendirme ve iletişim ka- geçmeden toprağa verilmek taziye ziyareti veya cenaze namazına zalarının yaşandığı bilinmektedir. katılımı ile yerini minnettarlığa bırakır- Ülkemizde hekimleri çalıştığı kurumlar, gibi ya da şeytanın bir dı… Aradan geçen yıllar bu süreci ne yazık ki, korumamaktadır. Bu değiştirdi. Ülkemizde “sağlıkta hususta İngiltere’ye gıpta etmemek günahı beklediği gibi ciddi dönüşüm”ün etkisi, sadece iyi sağlık mümkün değildir. Bu nedenle zekânız ve arzulu bir bekleyiştir işletmelerine kavuşmak ve sağlık hiz- ve iletişim yeteneğinizle kendinizi koru- metlerine kolay erişmekle kalmadı, mak zorundasınız. Aksi takdirde med- hastanın sabahı beklemesi. hasta- hekim ilişkisinde de ciddi deği- yada itibarınızı kaybedersiniz ya da şikliklere sebep oldu. Başlangıçta sa- hayatınızı... Gecenin sessizliğinde dece güvene dayalı olan bu ilişkinin, hiç şüphesiz, olumlu ve olumsuz yanla- Üroonkoloji pratiğimizde çok zaman dayanılmaz hale gelen rı vardı. Hekim, bilgi ve tecrübesini hiç- olur ki, hasta her ziyaretinde biraz ağrılar, depreşen duygular, bir korku ve endişe yaşamadan hasta- daha bir şeylerini kaybetmiş olarak sına uygulayabiliyordu. Entelektüel çıkar karşımıza. Ve hep bizden bir gözün önünden geçirilen düzeyi, bilgi paylaşımı ve risk/yarar şeyler yapmamızı bekler. Onun aklında analizini yapacak düzeyde olmayan hala, hekimin sihirli dokunuşundaki te- koca bir hayat ve geride hastalar için bu iyi bir durumdu. Çünkü davi edici güçten istifade etmek arzu- doktor, zaten her şeyi hastası adına dü- su vardır. Ne var ki biz de hastanın bu bırakılan bir yığın emek… şünmüş ve karar vermişti. Sonuçlar ge- beklentisi karşısında hep bir şeyler nellikle plasebonun da desteği ile iyi yapmak zorunda hissederiz kendimizi. Hepsine birden veda seyrederdi. Ne var ki; meslek etiği kıt Elimizden bir şey gelmese de, bir edilecek. Kolay mı? Ama bir olan bazı hekimler bu süreçte hastala- şeyler yapar gibi görünüp, plasebodan rını istismar edebiliyorlardı. Bugüne istifadesini sağlarız hastanın. Aslında sabah olsa, karımı ve geldiğimizde fotoğraf değişti. Hasta bu dönem her türlü yanlışa gebe bir hakları konusunda oluşturulan farkın- dönemdir. Endüstrinin pembe vaatlerle çocuklarımı görünce dalık ve 2005 yılında yürürlüğe giren ama zayıf kanıtlarla bize sunduğu te- yeni TCK, gerek hasta ve yakınları üze- davi araçları da elimizdedir nasıl olsa. kurtulurum bu kâbustan. rinde ve gerekse sağlık çalışanları üze- Biz doktoruz ya, elimizden bir şey gel- rinde önemli etkiler yaptı. Şöyle ki; he- miyor demek zül gelir ruh yapımıza. Onlar beni bırakmazlar. kimler ve diğer sağlık çalışanları İşte böyle bir ruh hali içinde, hastanın Onlarla yeniden hayata üzerindeki etkisi, mesleği icra şekleri- bakiye kalmış 12 ayından, konforlu ne bile yansıdı. Sağlık çalışanlarında geçecek bir 3 ayını da biz çalarız ke- tutunurum. Karımla el ele kendini koruma içgüdüsü belirdi. Her moterapi veya radyoterapi vererek. Ya- an bir yanlışın kurbanı olunabilir ya da hut da, küratif etkisinin olmayacağı ev- gezdiğimiz o ağacın altını ceza ve tazminat davalarına maruz ka- rede morbid bir ameliyat yaparak. lınabilir düşüncesiyle daha agresif te- Sona yaklaşıldığında, biz elimizden konuşuruz. Büyük oğlum davilerden kaçınılan, komplike vakala- geleni yapmış olmanın bahtiyarlığıyla, ra müdahalede çekingen kalınan bir hasta yakınları ise tüm imkânların kulla- üniversitedeki bölümü ile süreç başladı. “Hasta ile karşılaşıldı- nıldığı inancı ile ölümü beklerken; has- ilgili hayallerini anlatır bana. ğında, suya sabuna dokunmadan sü- ta, başından beri öngördüğü sona yak- reç olaysız sonlandırılmalı” düşüncesi laştığını saniye saniye idrak ederek Ah bir sabah olsa… egemen olmaya başladı. Diğer taraftan bekler sabahı. Necip Fazıl’ın ifadesiyle hasta ve yakınları üzerindeki tezahürü ise; “her an bir tıbbi müdahale hatasına Ne hasta bekler sabahı, ğunu unuturuz... Mevlana’nın kastettiği maruz kalınabilir ya da ticari gayelerle Ne taze ölüğü mezar, anlamda, bulanmadan, donmadan ak- gereksiz işlemler uygulanabilir” endi- Ne de şeytan bir günahı, mak ve bundan böyle yeni şeyler söy- şesini yaşamak şeklinde oldu. Esasen, Seni beklediğim kadar... kutsal olan ve güvene dayalı olması lemek ümidiyle… gereken bu ilişki, yerini “kaygan zemin- Evet, ölümün üzerinden vakit geçme- de buz dansı”na bıraktı. Şimdilerde, sık den toprağa verilmek gibi ya da şeyta- sık birbirlerinin ayağına basar oldu bu nın bir günahı beklediği gibi ciddi ve ikili. Üstelik her ayağa basış, karşılıklı arzulu bir bekleyiştir hastanın sabahı özür dilemeler yerine, mahkemede beklemesi. Gecenin sessizliğinde da- hesaplaşmalarla sonuçlandı. Önerim yanılmaz hale gelen ağrılar, depreşen şudur: Hastalarınızı en teferruatlı şekil- duygular, gözün önünden geçirilen de hastalıkları hakkında bilgilendiriniz. koca bir hayat ve geride bırakılan bir Olduğundan fazla ümit vermeyiniz. Ya yığın emek… Hepsine birden veda da korkutmayınız. Yaptığınız tedavinin edilecek. Kolay mı? Ama bir sabah sonrası hakkında da aydınlatınız. Ba- olsa, karımı ve çocuklarımı görünce zen sizin lokalize bir hastalıkta radikal kurtulurum bu kâbustan. Onlar beni bı- prostatektomi yaparak hastanın rakmazlar. Onlarla yeniden hayata tutu- PSA’sını 15’lerden 0.1’lere düşürmüş nurum. Karımla el ele gezdiğimiz o olmanız yeterli bulunmayabilir. Hasta- ağacın altını konuşuruz. Büyük oğlum nın beyninde, bir medikal onkologun üniversitedeki bölümü ile ilgili hayalleri- benzer bir hastada PSA’yı hormonla ni anlatır bana. Ah bir sabah olsa… 0.o1’li rakamlara düşürmüş olması Hastalar bizden hep bir şeyler yapma- daha büyük bir başarı olarak algılana- mızı bekledikleri için, bazen bir şey bilir. Hekimlere saldırı ile sonuçlanan, yapmamanın en iyi şeyi yapmak oldu-

2011 İLKBAHAR SD|55 RÖPORTAJ Prof. Dr. Ahmet Sınav: 28 Şubat’ta ordudan atıldım, Amerika’ya gidip tıp ressamı oldum

Röportaj: Ömer Çakkal

ünyadaki iki Türk medi- man Sınav’ın desteğiyle GATA’da tıp geçmeden de Güzel Sanatlar kal ressamdan biri olan okudu, hem doktor oldu, hem de ha- Fakültesi’nin Dekanı oldu. Şimdi o Bal- anatomi profesörü Prof. vacı. Her şey yolunda ilerlerken 28 Şu- kanların tıbbi ressamlarını Edirne’de Dr. Ahmet Sınav sıra dışı bat onun da üzerinden silindir gibi yetiştirmeyi hayal etmiyor, bunun üze- biri. Denizli-Burdur sını- geçti. Ordudan atıldı, aylar sonra baş- rinde çalışıyor. Prof. Dr. Ahmet Sınav ile rında bir köyde dünyaya vurduğu üniversiteye girişi YÖK’ün röportaj yapmak için Edirne’ye gittim. geldi. Çocukluğundan “yasaklı” yazısıyla engellendi. Tası ta- Önce adet olduğu üzere Niyazi Dberi hep hayal etti. Köyündeki rağı toplayıp Amerika’ya gitti. Önce Usta’nın yöreye özgü ciğerini tattık, ar- bıçakçının motosikleti gibi bir İngilizce öğrendi, ardından Columbia dından da Selimiye Camii’nin karşısın- motosiklete sahip olmak onun ilk ve Georgia Üniversitelerinde anatomi da, Fatih Sultan Mehmet Han’ın doğ- hayaliydi. O motosiklete binip hocalığı yaptı. Tıp ile ressamlığı birleş- duğu rivayet edilen ve bugün otel büyükşehire gitmek, orada doktor tirip medikal ressamlığa yöneldi, serti- olarak hizmet veren evin giriş salonun- olmak, sonra uçak satın alıp pilot ol- fikalı eğitim programını tamamladı. da uzun bir röportaj yaptık. mak, o uçakla köyünün üzerinden Tam 12 yıl Amerika’da bilim üretti. Artık geçmeyi hayal etti. İlkokulda Atatürk orada zamanını doldurduğunu düşün- “Ressamlığa Fenerbahçeli portreleri, orta ve lisede gazete dü, geçtiğimiz aylarda Türkiye’ye dö- Cemil ve Osman’ın kâğıtlarının boş yerlerine futbolcu kari- nüş yaptı. Edirne Üniversitesi’nde ana- karikatürlerini çizerek katürleri çizdi. Ağabeyi yönetmen Os- tomi profesörlüğüne başladı. Çok başladım”

56|SD İLKBAHAR 2011

“Yoksul bir aileydik. Babam manifaturacılıkla uğraşır, annem terzilik yapar, bense simit satardım. İki elimi yanıma açtığımda duvarlarına değecek kadar küçük bir dükkânımız vardı. Dükkânda kumaşları arabaya doldurur, semt pazarlarında satardım. Vestel’in sahibi Ahmet Nazif Zorlu dükkân komşumuzdu. Dükkânda eski gazetelerin boş yerlerine futbolcu karikatürlerini çizerdim. İlk öyle başladım. Fenerbahçeli Cemil ve Osman’ın karikatürleri çok hoşuma giderdi.”

Bana biraz ailenizden bahseder mi- dik. Babaannemiz Hafız anne, biraz dar yardım ettiğim günlerde dükkânda ne siniz? görüşlü biriydi, babamın köyden ayrıl- yapacaksın? Ben oturur, eski gazetele- masını istemezdi. O, bir Kurban Bayra- rin boş yerlerine futbolcu karikatürlerini Denizli-Burdur sınırında bir yayla kö- mında vefat ettikten sonra tası tarağı çizerdim. İlk öyle başladım. Fenerbah- yünde doğdum. Babam hiç okula git- toplayıp Denizli’ye göç ettik. Takvim çeli Cemil ve Osman’ın karikatürleri memiş, annem 3 ay devam edebilmiş. yaprakları 9 Kasım 1968’i gösteriyordu. çok hoşuma giderdi. Neyi beğeniyor- Köyümüzün adı Yeşilyuva, eski adıyla Ben o zaman 7 yaşındaydım ve ilkokul sam, onu boş bulduğum bir kâğıda çi- Kayser. Orada bir medrese varmış. Bi- 2’ye gidiyordum. Abim Osman Sınav o zerdim. İlkokulda da Atatürk resimleri zim eski dedemiz Ömer Dede’den beri sene Denizli’de kaldı, ardından Söke’ye çizerdim zaten. bizim sülale medreseye gidip gelmiş. yatılı okumaya gitti. Sülalemizin adı da Molla Ömer Sülale- “Doktor olup para kazanmak, si. Babam seyyar manifaturacılık ya- İlk, orta, lise yaşamınız çoğumuzun alacağım uçakla köyümün pardı. 2 tane atı vardı, köyleri gezerdi. hikâyesi gibi rutin bir şekilde ilerler- üstünden uçmak istiyordum” Annem terzilik yapardı. ken tıp okuma işi, sonra ressamlık işi nasıl gelişti, onu anlatabilir misiniz? Çizgi böyle başladı, ya tıp? Çerçicilik derler bizim oralarda buna… Anlatayım. Biz Denizli’deki ilk yıllarımız- Babamın amcası doktordu. Ailemizde Hah işte çerçicilik. Babam aynı zaman- da da yoksul bir aileydik. Ekmek almak- okumuş adam deyince o vardı. Ne için da köyün gönüllü imamıydı. Hikâyemiz ta zorlanırdık. Babam manifaturacılıkla okunur, doktor olmak için okunurdu? 1968 yılına kadar böyle sürüp gidiyor. uğraşır, annem terzilik yapar, bense simit 1980 öncesiydi. Her gün öğrencilerin Köyümüzün öğretmeni İsmet Özdemir satardım. Ablam ve 2 kız kardeşim elle- öldüğü, anarşi ortamıydı. Abim İstan- Öğretmenim, babama “Bu çocuklar rinden geldiğince anneme yardım eder- bul’daydı. Babam, “Ya doktorluk okur- zeki çocuklar, bunlar okumalı. Buralar- di. Derken babamın işleri düzelmeye sun ya da ben seni bu anarşi ortamın- da olmaz bu işler” demiş. Babam da başladı, ben büyüdüm, delikanlı oldum, da bir yere gönderemem.” dedi. bizi okutmayı görev addetti. Biz köyde pazarcılığa başladım. İki elimi yanıma yoksul bir aileydik. Senede bir, Rama- açtığımda duvarlarına değecek kadar Öteki bölümlere kapıyı kapattı yani? zan Bayramlarında bir çift siyah potin küçük bir dükkânımız vardı. Dükkânda alırdık. Lastik ayakkabı. Onu da Arefe kumaşları arabaya doldurur, semt pa- Evet, öyle oldu. Babam bunu bana Günü ve bayramda giyer, ondan sonra zarlarında satardım. Vestel’in sahibi Ah- söylediğinde üniversite sınavına 2 ay eskilere bir süre daha talim ederdik. met Nazif Zorlu dükkân komşumuzdu. falan vardı. Ben de abime bir mektup “Yeni ayakkabılarımız nerede?” deyin- yazdım. O zaten benim ikinci babam- ce annem, “Oğlum Kurban Bayramı da Resme dair yeteneğiniz nasıl ortaya dı. Ben sıcakkanlı, fevri yaradılışlı bir gelecek, o zaman da giyersiniz, eski- çıktı? insanım, o ise sakin, babamı ikna eden mesin” derdi. Kışları 1 metre kar yağar- biriydi. Abim İstanbul’dan geldi, baba- dı. Okula gidip gelmekte güçlük çeker- Okulun olmadığı zamanlarda babama mı ikna etti, beni İstanbul’a götürdü,

58|SD İLKBAHAR 2011 idealist genç böyle olur, gel seni alnın- dan öpeceğim.” dedi. Beni çok des- tekledi. Anatomi sınavına girebilmem için Hava Kuvvetleri Komutanından özel izin aldı ve anatomi ihtisasına baş- ladım. Her hafta Ankara’da tıp ressam- larının evine gidip resim çalışırdım. Tıp ressamı olmak istiyordum. GATA’da önce yardımcı doçent, ardından do- çent oldum. Tatilini Amerika’da geçir- miş bir arkadaşım oradaki bir üniversi- tenin departmanının tıp ressamlığı yüksek lisans eğitimi verdiğine dair bir broşür getirdi. İngilizce bir mektup gönderdim ve onlardan bir dosyada başvuru evraklarım geldi. Yıl 1991’di. Ayda 700 dolar da burs vereceklerdi. Okul ücreti de almayacaklardı. GATA Komutanı “Sana burada ihtiyacım dedi” dedi, gitmeme izin vermedi.

Askerlik ve akademisyenlik kariyeri- niz devam ederken 28 Şubat süreci gelip çattı ve siz de bundan olumsuz etkilendiniz. Hocam, ordudan ayrıl- dınız mı, atıldınız mı?

Atıldım.

Gerekçe neydi?

27 Aralık 1997 günü ordudan atıldığım bana bildirildi. Aslında somut bir gerek- çesi yoktu. 7 yıl boyunca GATA’da tıbbi ressamlık konusunda bir bilim dalı kurul- ması için çalışma yaptım. Artık son aşa- masına geldiğimde bir gün bir telefon geldi, tanımadığım biri, “Beni bir dost bilin. Bu haftaki Yüksek Askeri Şura’da sizin dosyanız da görüşülecek. 1 hafta üniversiteye hazırlık kursuna yazdırdı. veci, bir bakkal, bir de bıçakçı vardı. içinde elinizden bir şey geliyorsa yapın” Ben 4 hafta Cağaloğlu’nda bir kursa Bu bıçakçının bir motosikleti vardı. O dedi. Zaten eskiden koridorda gördü- gittim. Sınava da İstanbul’da girdim. Sı- zamanlar çocuk aklımla benim hayalim ğünde sarılıp beni öpen GATA Komutanı navdan çıktığımda tıp fakültesini ka- bıçakçı olup bir motor almaktı. O mo- Tümgeneral Fahrettin Alparslan, artık zandığımı hissediyordum. Ardından torla büyükşehire gitmek, orada doktor beni gördüğünde yüzünü çevirmeye Denizli’ye döndüm. Abim de gelmişti. olmak, sonra da uçak alıp pilot olmak, başlamıştı. Görüşmek için odasına gitti- Bizim dükkâna doğru yaklaşırken o uçakla köyümün üzerinden geçmeyi ğimde randevu dahi alamıyordum. Daha dükkân komşularımız üniversite kazan- hayal ediyordum. sonra intihar etti. Neyse bir yazı geldi. dığımı haber verdiler. Babam geldi sa- Dosyamın görüşüldüğü, tutum ve davra- rıldık, tebrik etti. Yaşım 17 idi. Hocam hayal olayını epey abartmış- nışlarımdan yasa dışı görüşleri benim- sınız siz… (Kahkahalar) sediğim kanısıyla askerlikle ilişiğimin Ankara serüveniniz böyle başladı yani? kesildiği bana bildirildi. Evet, havacılık hayalim buraya dayanı- Böyle başladı. İstanbul olmadığı için yor. GATA’da tıp eğitimini tamamladım, Yargıya da gidemediniz tabi? üzülmüştüm. Ankara Üniversitesi Tıp bir yandan da havacı oldum. Bu arada Fakültesi’nde eğitime başladığımın tabi Gülhane’de boş durmadım, resim E tabi, 12 Eylül 2010 referandumu ön- ertesi günü Hava Kuvvetleri’ne gidip kulübü kurdum, sergiler açtım. O za- cesine kadar YAŞ kararları yargıdan askeri öğrenci olmak için başvurdum. manlar GATA’nın komutanı Tümgeneral tamamen bağımsızdı. Bir yargılama ya- 12 Eylül darbesinden sonra Devlet Prof. Dr. Necati Kölan’dı. Halen hayat- pılmadı, bana kendimi savunma hakkı Başkanı Kenan Evren’in emriyle tadır. Bana uzmanlığımı nerede yapa- verilmedi. Mesele bununla da kalmadı. Gülhane’ye tıp fakültesi kuruldu. Son cağımı sordu. Anatomide devam ede- iki seneyi GATA’da okudum. ceğimi söyleyince kendisi gibi Ya ne oldu? genel-cerrahiyi önerdi. “Bana doğru “Frank Netter’in Amerika’da dürüst bir neden söyle, yoksa seni bu- Askerlikten atıldıktan bir süre sonra yaptığını ben de Türkiye’de rada şimdi döverim” dedi. “Hocam eşimden boşandım. Tam 8 ay sonra yapacaktım” Frank Netter’i bilirsiniz değil mi?” de- bir üniversiteye gittim. Rektörüne çık- dim. “Kim bilmez, çok güzel resimler tım. Dosyamı götürdüm, kendimi an- Havacılık işi de nereden çıktı? çiziyor” dedi. “İşte Frank Netter’in lattım. Bu çalışmaları üniversitede Amerika’da yaptığını ben de Türkiye’de sürdürmek istediğimi söyledim. Do- O, çocukluk hayalimdi. Burdur’un Dü- yapacağım.” dedim. Hoca, öteki arka- çent kadrosu açıldı. Ben hevesle ata- den Köyü’nde esnaflık yapan bir kah- daşlara döndü, “İşte bakın Atatürkçü ma kararımı beklemeye başladım. Pa-

2011 İLKBAHAR SD|59 lim.” dediler ama ben artık yapılacak boyun anatomisini baya detaylı olarak bir şey olmadığını söyledim. çizdim.

Ve siz tası tarağı toplayıp Amerika’ya Hangi organları çizdiniz? gittiniz. Baş-boyun organlarının çoğunu çiz- Tam olarak böyle oldu. Abimin tanıdığı dim. Kulak, göz, burun, yüz, çene kas- bir emekli sanat tarihi profesörünü var- ları, ayak, kalp, gırtlak çizdim. dı Amerika’da. Prof. Dr. Tosun Bayrak. Bülent Ecevit’in Robert Koleji’nden sınıf Har şey yolunda gidiyormuş. Neden arkadaşıydı. 10 Eylül 1998’de Türkiye’ye döndünüz? Amerika’ya gittim. 2 nedeni var: Birincisi çocuklarımı Ne yaptınız orada? Türkiye’de büyütmek istedim. İkincisi artık ABD’den alacağım hiçbir şey kal- Bir lisede 8 ay İngilizce kursuna gittim. mamıştı, oradan öğrendiklerimi burada New York’ta Columbia Üniversitesi’nde geliştirmek istedim. anatomi doçenti olarak bana profesörlük kadrosu açtılar. Kısa bir süre bir misafir- Balkanların tıbbi ressamlarını Edirne’de hanede kaldım, ardından da ayda 500 yetiştireceğiz dolar kira ile savaş mağduru bir Bosnalı ailenin evinin alt katına yerleştim. Neden Edirne, neden Trakya Üniversitesi? Amerika’ya hemen uyum sağlayabil- diniz mi? ABD’de Türkiye’ye dönüş yolunu arar- ken Rektörümüz Prof. Dr. Enver Duran Ne gezer! Ben İngilizceyi bile öğrenci- ile temaslarım oldu. Tek profesör maa- lerimden öğrendim. Tosun Hocanın şım, Türkçe bilmeyen eşim ve 3 çocu- bana büyük yardımları oldu. 2002’de ğumla İstanbul’da çalışmam zor ola- ikinci evliliğimi yaptım. 2006’da ilk ço- caktı. Göze alamadım. cuğumuz dünyaya geldi. İkinci çocu- ğumuz doğunca Columbia’daki kazan- Edirne’de ne yapıyorsunuz? “Ben gitmeden önce cım bize yetmemeye başladı. 2007’de buradan ayrılıp profesör kadrosuyla Türkiye’de bir dinamizm Georgia Üniversitesi’nde çalışmaya Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Anato- başladım. Burada anatomi departma- mi ’de hocalık yapıyorum. Yanı sıra vardı. Ancak henüz nında bir yandan çalışırken bir yandan geçtiğimiz haftalarda Güzel Sanatlar akademide bilim üretilebilir da medikal ilistrürasyon eğitimine katıl- Fakültesi’ne dekan olarak atandım. dım ve sertifika aldım. Bu alanda çalış- düzey yoktu. Batıda üretilen malar yaptım. Zaten Georgia’ya geç- Edirne’de medikal ressamlık eğitimi memin nedenlerinden biri de bu idi. verecek misiniz? bilimi öğrencilere Hocam devam etmeden önce bana Ben buraya gelir gelmez bu anlamda aktarıyorduk. 12 yıl şunu söyleyebilir misiniz? Tıbbi res- çalışmalara başladım. Önce üniversite sonrasında bugün ise bilim samlar tam olarak ne yaparlar, nasıl içinde gerekli temasları yaptık, ardın- bir boşluğu doldururlar? dan YÖK ile görüştük. üretilmeye başlandığını Tıbbi bir alanda yapılan araştırma, pro- YÖK ne diyor bu işe? görüyorum. Türkiye artık jelerin çizimi, ameliyatların çizimini tıb- bi ressamlar yaparlar. Bilimsel kongre- YÖK bu projeyi destekliyor ama bu eği- ürettiği bilimi kültür ve sanat lerde, dergilerde, kitaplarda bilgiyi timin tıp fakültesinde olup olmayacağı ile satma eğiliminde.” bütünleyen çizimleri biz yapıyoruz. Tıp noktasında endişeleri var. Ben Güzel fakültelerinde tıbbi bilgiyi öğretmek için Sanatlar Fakültesi’ne dekan olarak ata- görsel materyallere ihtiyaç duyulur. Bu nınca hemen bu çalışmayı burada ya- materyalleri de tıbbi ressamlar hazırlar. palım noktasında çalışmalara başladık. rasız kaldım, emeklilik hakkımdan vazgeçtim, Emekli Sandığı’mda biri- Dünyada kaç tane tıbbi ressam var? Nasıl olacak peki, sizden başka öğ- ken paramı çekip hayatımı sürdürme- retim üyesi, elemanı yok. ye başladım. 15 gün geçti, 1 ay geçti, 200’ü akredite olmak üzere 1000 civa- 2 ay geçti, üniversiteden bir ses yok. rında. Dökme suyuyla değirmeni döndürme- Sonra telefonla bilgi verdiler. YÖK’ten ye çalışacağız. Öğretim üyesi açığını bir yazı geliyor ve benim de ismimin Sobotta Atlası nedir? ABD’den tamamlamaya çalışacağız. aralarında olduğu pek çok kişinin artık Pek çok Amerikalı meslektaşım ben- bir kamu kurumunda çalışamayacağını Avrupa’da en çok kullanılan anatomi den davet bekliyor. Bakın bu yaptığımız bildiriyorlar. atlasıdır. şey sadece resim çizmek değil. Bu iş, yapay organ dizaynına kadar uzanan 28 Şubat’tan ikinci gol… Siz bunu bilgisayarda çiziyormuşsu- bir iş. Düşünün, herhangi bir kazada nuz galiba? kaybedilen burunun fotoğrafını alan İkinci gol. O gol canımı çok acıttı. medikal ilüstüratör, orijinal bir burun çi- Arkadaşlar, “Gidip rektörle görüşe- Halen üzerinde çalışıyorum. Baş- zecek, bunun inşasına çalışılacak.

60|SD İLKBAHAR 2011 Tıp eğitimi almamış, anatomi bilme- seniz birkaç cümle de siyasi atmos- 2001 yılında Deli Yürek’te 3 bölümde yen biri Güzel Sanatlarda böylesi fer hakkında konuşalım istiyorum. 28 Amerikalı ajan karakterini canlandırdım. ufku olan bir işi nasıl yapacak? Şubat mağdurusunuz. İçinden geçti- Yaz tatiline gelmiştim. Temponun yo- ğimiz süreç, kimilerine göre, 28 ğunluğundan ötürü abimi görmek için Bu işin yarısı sanat, yarısı tıp. Güzel Sa- Şubat’ın rövanşı. Yaşadığımız günler sete gitmek zorundaydım. Bir ajan rolü natlarda da olsa temel tıp, anatomi ve hakkında siz ne düşünüyorsunuz? vardı, “Oynar mısın” dediler, oynadım. hatta cerrahi eğitimi alacaklar. Ben öyle düşünmüyorum. 28 Şubat si- Osman Sınav ile nasıl bir abi kardeş- Sizden başka bir Türk tıbbi ressam yasi olarak azgelişmişliğimizin bir dışa- siniz? daha varmış; Levent Efe. Kendisiyle vurumuydu. İnsanları yargılamadan tanışıyor musunuz? mahkûm etmek, medeniyetimizin o gün- Abim sadece benim için değil bütün kü düzeyini ortaya koyuyordu. Şimdi aile için yarı baba gibidir. Hele de be- Elbette. Avustralya’da Melbourne’de yaşıyor. insan hakları, hukuk daha iyi noktada. nim aram çok iyidir. Abim benim yakın Asker yerini biliyor, politikacı yerini biliyor. dostumdur, sırdaşımdır. Onun da burada sizinle çalışması Artık darbeleri konuşmuyoruz. söz konusu mu? Dizilerinde, filmlerinde sizin hekim- Lakin kimilerine göre şimdi de in- lik bilgilerinizden danışmanlık anla- Hayır, öyle bir çalışma yok. Onun çalış- sanların yargılanmadan mahkûm mında yararlanıyor mu? maları bizim düşündüğümüz konseptin edilme durumu var. Belki de halen dışında. azgelişmiş durumdayızdır… Yok, ben Amerika’daydım hep. Bir iki defa oldu ama. Teknoloji ile aranız nasıl? İyi bir tek- Bu bir süreçtir. Şu günlerde yaşadığı- noloji tüketicisi misiniz? mız olayları, hukuk devleti olmaya, ger- Ağabeyiniz sinemamızı teknoloji ile çek demokrasiye geçişimize bir kapı buluşturan bir isim. Yerelden evren- Sayılır. İşimi kolaylaştıran teknolojiyi ta- olarak görüyorum. sele orijinal bir tarzı var. Onun sine- kip ediyorum. masını nasıl görüyorsunuz? YAŞ kararları artık yargıya taşınabili- Bilgisayar teknolojisi sizi nasıl etkili- yor. Siz de mahkemeye başvurup Sufilerin kullandığı bir teşbih vardır: Ba- yor? iadeyi itibar isteyecek misiniz? lık denizde yaşar ama denizi bilmez. Osman Sınav o balıktır. Hem denizi bilir, Çok yardımcı oluyor. Artık doğrudan Başvuracağım tabi. hem denizin dışını. Başarısının altında bilgisayarda çizim yapıyorum. Sadece yatan faktör de odur. çizim değil, bu çizimlerin paylaşımı “Tıp eğitimimiz modernize noktasında da teknolojiden istifade edilmeli, 50 yıl önceki Sufi teşbihi onu kastetmiyor ama. ediyorum. anatomiyi öğretiyoruz” Osman Sınav denizin dışını nasıl bi- liyor? Hayalleriyle mi? Türkiye’deki teknoloji sizi sınırlıyor mu? Amerika ve Türkiye’yi tıp eğitimi ve sağlık sistemi açısından kıyaslarsa- Hepsi. Osman Sınav İstanbul’a çok er- Hayır, Amerika’dan sadece birkaç ay nız neler söylersiniz? ken geldi. Ötüken Yayınevi’nde kitap tas- gerideyiz. Ayrıca ihtiyacım olanı hihleri yaptı. O yayınevine giren çıkan, ABD’den getirdim, getirebiliyorum. ABD’nin süper güç olmasının en önem- Türkiye’nin geçmişini bilen, geleceğini li nedenlerinden biri, bilim üretmesi ve gören entelektüellerle tanıştı. Onlarla bir- “Türkiye’de artık bilim akademinin çok çalışıyor olması. Ora- likte kitaplar, dergiler yayımladı. üretiliyor, süper güç olma da bilim ve teknoloji birlikte üretiliyor. yolundayız” Ülkemizde tıp eğitiminin modernize Ailede başka doktor da varmış diye edilmesi gerekiyor. Bir anatomist olarak duydum. Doğru mu? Türkiye’ye yeni döndünüz. Geçen söylemem gerekirse, biz halen 50 yıl onca yılın ardından nasıl bir Türkiye önce öğretilen anatomiyi öğretiyoruz. Benim küçüğüm Hatice İstanbul buldunuz? ABD’de akademisyenler proje üreterek Üniversitesi’nde nükleer tıp doçenti. En para kazanıp evlerini geçindirebiliyor- küçüğümüz Havva eczacı. En büyüğü- Ben gitmeden önce Türkiye’de bir di- lar. Aynı sistemin değil ama biraz daha müz Aysel Ablamın ilginç bir mesleği namizm vardı. Ancak henüz akademi- yumuşatılmış bir sistemin Türkiye’ye var. Kendisi el sanatları, özellikle ipek de bilim üretilebilir düzey yoktu. Batıda uyarlanması gerektiğini söyleyebilirim. halıcılık üzerine uzman. Gazi üretilen bilimi öğrencilere aktarıyorduk. Üniversitesi’nde doçent. 12 yıl sonrasında bugün ise bilim üretil- Ya sağlık sistemi? meye başlandığını görüyorum. Bir ül- Harika bir aile… kede bilim üretilmeye başlanmışsa o Türkiye’de şu anda uygulanan sağlık ülkenin gelecekte süper güç olma yo- sistemi ABD’de benim gördüğümden Bu babamın hayaliydi. Kendisi hiç oku- lunda ilerleyeceğini söyleyebiliriz. çok daha modern ve insancıl. ABD’de madı ama bütün çocukları çok iyi yer- ABD’deki ilk yıllarımda Columbia Üni- sağlık sigortası için ayda 800 dolar lere geldi. versitesi’ndeki doktora seviyesindeki ödemeniz lazım. Bu parayı ödeyeme- akademisyenlerin yüzde 70’inin Çinli yen orta gelirli kesim sağlık hizmeti al- olduğu dikkatimi çekmişti. Aradan ge- makta güçlük çekiyor. çen 12 yılın ardından bugün Çin’in bir süper güç olma yolunda ilerlediğini “Abimi görmek için sete görüyoruz. Türkiye artık ürettiği bilimi gittim, teklif edilince kültür ve sanat ile satma eğiliminde. Amerikalı ajanı oynadım”

Türkiye’nin bilimsel atmosferine iliş- Osman Sınav’ın hangi dizisinde oy- kin güzel bir saptamaydı. İzin verir- nadınız?

2011 İLKBAHAR SD|61 AKTÜALİTE Türkiye Doping Kontrol Merkezi ve Diana Taurasi skandalı

Dr. Seyfullah Dağıstanlı 1988 yılında Samsun OMÜ Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. İngiltere’de Surrey Üniversitesi Robens Enstitüsünde ve İsveç Karolinska’da çalışmalar yaptı. 1995’te Gazi Üniversitesi Toksikoloji Doktorasını aldı. Doktora sonrası İtalya’da Pisa Üniversitesi Genetik Departmanında, Hollanda Clindangel Üniversitesi’nde ve Avusturya’da çalışmalar yaptı. İlaç alanında pek çok eğitim, farmakoekonomi, farmakovijilans ve klinik araştırmalar konularında eğitimcilik yaptı. Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi’nde, İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü’nde, Viyana AESCA, Türkiye Schering Plough ve Frik İlaç AŞ’de üst düzey yöneticilikler yaptı. Halen Hasfarma Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı olarak görev yapmakta, aynı zamanda Vatan Gazetesi’nde köşe yazıları yazmaktadır. Klinik Araştırmalar Derneği’nin kurucularından olan Dr. Dağıstanlı Farmakovijilans Derneği’nin Başkanlığını yapmaktadır.

stanbul Üniversitesi ile Fenerbahçe olmak üzere tüm dünyada manşetlere Dünya Anti-Doping Ajansı (World Anti- takımları arasında 13 Kasım 2010 taşındı. Ocak ayında açıklanan sonuç- Doping Agency: WADA) Genel Direk- tarihinde oynanan Türkiye Kadınlar lardan sonra Fenerbahçe genç oyun- törü David Howman bir basın açıkla- Basketbol Ligi 4. hafta müsabakası cuyla sözleşmeyi feshetti, Basketbol ması yaparak, Ajansın Ankara’ya sonrasında yapılan rutin doping Federasyonu oyuncuya men cezası ver- hatanın gerekçesini sorduğunu, kontrolleri sırasında Fenerbahçe Ba- Ankara’dan gelecek raporun beklendi- di. Olayın yankıları sürerken, Şubat ayın- yan Basketbol Takımı’nın ünlü ABD’li ğini bildirdi. Howman yaptığı açıklama- da bu kez analizi gerçekleştiren Hacet- oyuncusu Diana Taurasi’den alınan id- da “olayın bir ‘yanlış pozitif’ değerlen- İ tepe Doping Kontrol Merkezinin “analizi rar örneğinde, WADA’nın yasaklı uyarıcı dirme gibi göründüğünü, ‘yanlış maddeler listesinde yer alan Modafinil’e hatalı yaptığı” bilgisi gündeme bomba pozitif’ sonuçlara çok nadir rastlandı- rastlanmıştı. Söz konusu sporcu, ülke- gibi düştü. Merkez, analiz raporlarını ğını, daha sıkça görülenin hatanın sinde de ödüller alan, reklamların ve ma- geri çekti. Laboratuvarın bağlı olduğu ‘yanlış negatif’, yani var olan dopingi gazin dünyasının da flaş yıldızlarından Hacettepe Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. ölçememe olduğunu belirtti. Anka- Diana Taurusi olunca, olay başta ABD Uğur Erdenay sporculardan özür diledi. ra’daki merkezin 2009 yılında uluslara-

Diana Taurasi

62|SD İLKBAHAR 2011 Bahsi geçen olayda bir değerlendirme hatası yapılmış. Bundan ders almak albette gerekli. Ancak tüm dünyada buna benzer, hatta daha da vahim onlarca örnek var. Esasen, değerlendirme hatasının WADA tarafından daha önce saptanmamış olması da ayrı bir konu. Sorunun WADA tarafından daha önce fark edilmemesinde WADA’nın da günahı olduğunu söylemek yanlış değil.

Hatadan kaçınmak için en basit ve ge- çerli teknik, pozitif ve negatif kontrol kullanmak. Pozitif kontrol, ne kadar miktarda aldığını bildiğiniz, negatif kontrol ise almadığını bildiğiniz örnek- Alberto Contador ler. Eğer, pozitif kontrolde sonuç negatif çıkarsa, yanlış negatif ölçme ihtimali- rası standartları karşılamakta yetersiz- Hata neydi? niz olduğunu bilirsiniz. Eğer negatif lik nedeniyle 3 ay askıya alınmış olması, kontrolün sonucu pozitif çıkarsa, yanlış geçen yıl benzeri “yanlış pozitif” hata Konunun halen değerlendirme sürecin- pozitif ölçmekte olduğunuzu bilirsiniz. yapan Malezya’daki akredite laboratu- de olması, WADA’nın açıklama Anladığımız kadarıyla kadarıyla hatayı varın aksıya alınmış olması, Hacettepe yapılmasına sınır koyması, hukuksal ve elimine edecek tüm bu teknikler örne- Doping Merkezine de WADA tarafın- medyatik etkiler nedeniyle laboratuvar ğimizde uygulanmış. dan yaptırım uygulanıp uygulanmaya- yetkilileri bu konuda konuşmaktan haklı cağı sorularını beraberinde getirdi. olarak kaçınıyor. Eldeki veriler ise şöyle: Alet işler el övünür, bazen de dövünür!

Olay sonrası başta Fenerbahçe Kulüp 1. Rektörün basın açıklamasına göre, Bu yazıya hazırlık yaparken yaptığım Başkanı Aziz Yıldırım olmak üzere tüm test sonuçlarını analiz etmekte 2 değer- araştırmalarda sürpriz sonuçlarla karşı- Fenerbahçeliler ayağa kalktı. 104 yıllık lendirme söz konusu. Normalde bunla- laştım. Biz Taurusi’ye odaklanmış olsak kulübün töhmet altında bırakılması ve bir rın ortalamasının alınması gerekiyorken, da, 2000’li yıllardan bu yana doping ile oyuncudan edilmesinin hesabını sorma- olayda analiz tek bir değerlendirme ilgili pek çok sorun, pek çok haber, pek ya başladılar. Konu Başbakan’a kadar verisi üzerinden gerçekleştirilmiş. çok tartışma var. Ölçümlerin pikogram taşınırken, Fenerbahçeliler İngilizce di- düzeylerini belirleyebilmesi, beraberinde lekçeler hazırlayarak taraftarlarına Fede- 2. Erken açıklamalarda yer alan bilgiye göre, yanlış pozitif ölçüm riskini de getiriyor. rasyonu ve Doping Merkezini uluslararası kural gereği alınmış olan her iki A ve B numu- Daha ilginci, durum dünyada da farklı platformlara şikayet kampanyaları nesinde de sonuçlar pozitif bulunmuş. değil. WADA’nın değerlendirme kriterleri düzenlediler. Kulüp Yöneticisi Ali Koç, konusundaki tartışmalardan tutun da Başbakandan merkezin kapatılmasını is- 3. Bir başka habere göre de, Diana Ta- doping hilelerine ve sistemin zaaflarına tedikleri iddiasını reddetti. Önce Federas- urisi, A numunesinin pozitif çıkmasın- varıncaya kadar yüzlerce tartışma, on- yon Başkanı Demirel, sonra Gençlik ve dan sonra, B numunesi sonuçlarının larca dava sürüp gidiyor. Spor Müdürü Yunus Akgül üzüntülerini alınması esnasında avukatının yanı sıra bildirmekle birlikte Türkiye’de yılda yakla- bir analiz uzmanı da getirmiş. Söz ko- Analitik verilerin işlenmesi, ticari istatis- şık 3 bin ile 3 bin 500 analizin gerçekleş- nusu uzman, WADA ilgili teknik dökü- tik programlarının yetersizliği, analitik tiğini, bunların büyük bölümünün Hacet- manında yer alan değerlendirme pro- bulgunun değerlendirilmesi, farklı ge- tepe Doping Kontrol Merkezi tarafından sedürü ile merkezin yaptığı yorum netik yapıya, metabolizmaya sahip at- gerçekleştiğinin altını çizerek merkezin arasındaki uyumsuzluğu fark etmiş ve letlerin normal kontrollerle karşılaştırıl- kapatılmasının söz konusu olmaması ge- durum raporlamış. masındaki sakıncalar, süre gelen reğini vurguladılar. Konu halen inceleme- tartışmaların nedenlerinden birkaçı. de, ancak numuneler Köln’deki başka bir Anladığımız kadarıyla, analizin kendisinde WADA’nın yeterince şeffaf olmadığı, bu merkeze gönderiliyor. bir hata yok, yorumlanmasında hata var. nedenle test yöntemleri ve ölçümleme-

2011 İLKBAHAR SD|63 Jessica Hardy

3. WADA’nın transparan olmaması ve Akredite böyle bir merkeze Türkiye Doping Kontrol Merkezi: bilgi salınımı kısıtlaması, bu konudaki sahip çıkmak hepimizin sorunun derinliğini anlamaya engel teş- Hacettepe Üniversitesi ile Gençlik kil ediyor. Yöntemlerin, teknik dökü- ve Spor Genel Müdürlüğü arasın- görevi. Yılda 3 bin analizin manların yeterliliğini kanıtlayacak yeter- da 1989 yılında yapılan protokol li bilimsel veri yok. gereği, Hacettepe Üniversitesi ücretini bir hatadan ötürü dış bünyesinde kurulmuş olan Türkiye laboratuvarlara kaptırmak Sonuç Doping Kontrol Merkezi, 2001 yı- lında Uluslararası Olimpiyat Komi- saçmalık. WADA’nın aklında Şöyle veya böyle, bahsi geçen tesi (IOC) akreditasyonunu almış- olayda bir değerlendirme hatası tır. Birinci Dünya Doping yokken akreditasyonun yapılmış. Bundan ders almak albet- Konferansı’nda (1999), IOC için- te gerekli. Ancak tüm dünyada den bir Dünya Dopingle Mücadele askıya alınmasını akıllarına buna benzer, hatta daha da vahim Ajansı (World Anti-Doping Agency - WADA) kurulmuş ve 2004 yılın- bizim getirmemiz tipik bir onlarca örnek var. Esasen, değer- lendirme hatasının WADA tarafın- dan başlayarak dünyada doping Türk cehennemi; çıkmaya dan daha önce saptanmamış olma- kontrolü ile ilgili tüm faaliyetleri sı da ayrı bir konu. Normalde devletlerle işbirliği halinde etkin çalışanı ayağından WADA’nın, en az birkaç kez kendi olarak üstlenmiştir. WADA’nın bu merkezinden örnek göndererek, ak- alanda devreye girmesini taki- çukurdakinin çekmesi redite ettiği merkezi rutin olarak ben ISO 17025 akreditasyonu- kontrol etmesi gerekir. Sorunun nu 2003 yılında İngiliz akreditas- örneği. Olumlu olmak, WADA tarafından daha önce fark yon kuruluşu UKAS’tan alarak aynı yıl WADA Akreditatasyonunu da hatalardan ders çıkarmak, edilmemesinde WADA’nın da güna- hı olduğunu söylemek yanlış değil. almıştır. ISO 17025 akreditasyon- geleceğe bakmak gerekiyor. ları, takip eden yıllarda UKAS tara- Bize dönersek, akredite böyle bir fından denetlenmiş ve merkezin merkeze sahip çıkmak hepimizin standart gereklerine uygun bulu- narak akreditasyonlar her yıl yeni- lerdeki hataların yeterince aydınlata- görevi. Yılda 3 bin analizin ücretini bir hatadan ötürü dış laboratuvarla- lenip sürdürülmüştür. Ayrıca, mer- madığı argümanı ise bitmek bilmiyor. kez WADA’nın her yıl peryodik ra kaptırmak saçmalık. WADA’nın Bu tartışmalardan birinin çıktılarını olarak düzenlediği kalite kontrol aklında yokken akreditasyonun as- programlarında başarılı olarak özetlemek istiyorum: kıya alınmasını akıllarına bizim ge- WADA akreditasyonunu günümü- tirmemiz tipik bir Türk cehennemi; ze kadar sürdürmüştür. Türkiye 1. Yanlış pozitif test sonucu kaçınılabilir çıkmaya çalışanı ayağından çukur- Doping Kontrol Merkezi, faaliyetle- bir şey değildir. dakinin çekmesi örneği. Olumlu ol- rini WADA kurallarına uygun olarak mak, hatalardan ders çıkarmak, ge- yürüten ve WADA tarafından akre- 2. A ve B örneklerinde pozitif sonuç bulun- leceğe bakmak gerekiyor. Onca dite edilmiş bir merkez olarak hiz- ması, gerçek pozitif sonuç değerlendirmesi çabayı bir kalemde silip atmak ma- met vermektedir. için son derece güçlü bir argümandır. rifet değil.

64|SD İLKBAHAR 2011 Clenbuterol vakası

Nonsteroid, beta-2 agonisti. Stimulan etkiye sahip bronkodilatör. Bazı ülkelerde astım ilacı olarak kullanılıyor. Stimülan etkisinden ötürü WADA yasaklar listesinde. Besicilikte yasadışı kullanımı ise uzun bir öykü. Yağsız kas kütlesini arttırmakta kullanılıyor. Çin’de ABD’de, İspanya’da zehirlenme olgularına rastlanmış.

Fuvu Li Çinli ünlü atlet. Clenbuterol pozitif bulunmuş. İtirazı kabul edilmemiş. WADA’dan akredite Lizbon Laboratuvarı Eski Bi- limsel Direktörü Dr. Douwe Boer, Li’nin idrar örneğindeki clenbuterol miktarının çok düşük olduğu, clenbuterol verilen çiftlik hay- vanının etinden kontaminasyonla geçmiş olabileceği görüşüne rağmen, B numunesinde de Clenbuterol pozitif çıkınca Li 2 yıl yarışlardan men cezası almış. Sonuçta en verimli döneminde el çekmiş.

Alberto Contador: Ünlü bisiklet yarışçısı. 2007 Fransa, 2008 İtalya ve İspanya, 2009 ve 2010 yine Fransa yarışlarının şampiyonu. Aynı Fuvo Li gibi, Clenbuterol’den ötürü suçlanmış, gıda kontaminasyonu diye itiraz etmiş. Bu yıl, İspanya Bisiklet Federasyonu suçsuzluğunu ilan etmiş ama hala tartışmalar devam ediyor.

Contador ve Li’nin ölçüm sonuçları pikogramlar düzeyinde. Bu düzeylerde ilacın farmakolojik stimülan etkisinden bahsetmek mümkün değil. Hani aldıklarını varsaysak bile faydasının olması bu dozda mümkün değil. Ancak ne düşük düzey, ne kaza ile gıdadan alım WADA için mazeret oluşturmuyor, WADA “dikkat edeceksin!” diyor. Evet, dikkat edeceksin ama nasıl? İçtiğimiz suda, yediğimiz gıdada rezidü bulunuyor. Ekotoksikoloji verileri, içtiğimiz ilaçların metabolitlerinin atık sulardan içme sularına ka- rıştığını, kuşlarda ölümlere, balıklarda cinsiyet değişikliğine yol açtığını söylerken hiçbir maddeye maruz kalmamayı nasıl başara- cağız? Bir sporcunun kariyerini bitiren bu unsur, itirazlar, mahkemelerle geçen birkaç yıl sonra masumiyeti kanıtlasa da, hem leke iz bırakıyor, hem de bizim Süreyya örneğinde olduğu gibi kaybedilen yıllara geri dönüş olmuyor.

Clenbuterolün tek kurbanı Li ve Contrador değil. 2003-2009 yılları arasında 4 uluslararası atlet daha aynı dertten muzdarip olmuş. 2008 ABD olimpik seçmelerinde Jessica Hardy de, pozitif clenbuterol sonucu için gıda takviyesini suçlamış. Zach Lund, Tom Zirbel, Scott Moninger. 2007 ve 2008 yarışlarında branşında bronz madalya kazanan Zach Lund, 2005 yılında finasterid içeren saç çıkarıcı Proscar kullanımından ötürü yarışlardan men edildi, 2006 olimpiyatlarına katılamadı. O sırada Finasterid, steroid kullanımının analizini maskeleyen bir ajan olarak kabul ediliyordu. 2009 yılında ise, finasterid steroidi maskeleyemediği gerekçe- siyle yasaklar listesinden çıktı. Bisikletçi Moninger, steroid metaboliti 19-norandrosterone pozitif çıkınca suçlandı. Uzun ve pahalı uğraşlardan sonra gıda kontaminasyonunu kanıtladı, cezası 2 yıldan 1’e indirildi. Moninger’den Contador’a paralellik kurarsak, Contador’un numunesinde clenbuterol gibi sentetik bir ürün yerine, eğer karşılaştırılabilir düzeylerde norandrosterone olsaydı, muhtemelen o düzeylerle hiç ceza almayacaktı. İnsan vücundunda da bulunan doğal steroid gibi maddelerde, WADA karmaşık gaz kromatografi teknikleri ve değişken limit kabulleri ile elifi mertekten ayırmaya çalışırken, sentetik maddelerde hiçbir düzey “makul” kabul edilmiyor. Özetle, sistemde bir aksaklık var. Çinli Li cezasına razı olup otururken, yeterince sağlam lobisi, argümanı, avukatı, mücadele edecek parası olan geç de olsa sonucu değiştirebiliyor. WADA laboratuvarlara kurallara sıkı sıkıya uymalarını tembih ederken, bilim dünyası o kuralların haklılığını ve geçerliliğini sorguluyor.

WADA’dan akredite laboratuvar- WADA yasaklar listesi ların bulunduğu ülkeler: Yasaklar listesi, ilk kez 1963 yılında Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından ABD yayımlandı. 2004’ten buyana Dünya Anti-Doping Kodu yetkilendirilmiş du- Almanya rumda. WADA listenin hazırlanması ve yayımlanmasından sorumlu. Liste, Avustralya kodun köşetaşı ve harmonizasyonun anahtar komponenti. Özellikle spor Avusturya yarışlarında yasaklanmış madde ve yöntemleri belirleyen uluslararası bir Belçika standarttır. Madde ve yöntemler kategorik olarak sınıflanır (Steroidler, stimu- Brezilya lanlar, gen doping gibi). Yasaklı maddelerin atletlerce kullanımına ancak “er- Çek Cumhuriyeti demli tedavi” amaçlı olarak izin verilebilir. Liste, kılavuzlar doğrultusunda Çin yıllık gözden geçirmelerle güncellenir. Liste komitesi, Haziran ayında bir Finlandiya taslak hazırlar, tartışmalardan sonra Eylül ayındaki üçüncü toplantısı akabi- Fransa nde Sağlık, Medikal ve Araştırma komitesine sunar. Nihai olarak, Yönetim Güney Afrika Cumhuriyeti Kuruluna sunulur. Liste, Ekim ayında basılır ve 1 Ocakta yürürlüğe girer. Hindistan 2010 yasak listesi İspanya Her zaman yasaklı olan maddeler: İsveç Anabolik ajanlar İsviçre Peptid hormonlari, growth faktör İtalya Beta-2 agonistler Japonya Hormon antagonistleri ve modülatörler Kanada Diüretikler ve diğer maskeleyici ajanlar Kolombiya Yasaklı yöntemler: Kore M1. oksijen transferinin arttirilmasi Küba M2. kimyasal ve fiziksel manipülasyon Norveç M3. gen dopingi Portekiz Yarışma esnasında yasak olan maddeler: Polonya Stimulantlar Romanya Narkotikler Rusya Kannabinoidler Tayland Glukokortikosteroid Tunus Bazı sporlarda yasak olan maddeler: Türkiye Pi. alkol Yunanistan P2. beta-blokör

2011 İLKBAHAR SD|65 HALK SAĞLIĞI Nostaljik bir kurum: Yeşilay

Prof. Dr. Muzaffer Şeker 1961 yılında İzmir’de doğdu. 1986’da Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nden mezun oldu. 1995 yılında İngiltere’de Leicester Üniversitesi’nde İnsan Anatomisi üzerine doktora derecesi aldı. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Anatomi Anabilim Dalı Başkanlığı ve Deneysel Tıp Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde Müdür Yardımcılığı görevlerinde bulundu. 2000 yılında doçent, 2006’da profesör oldu. 2002’dan beri Türk Anatomi ve Klinik Anatomi Derneği Yönetim Kurulu’nda Başkan Yardımcısı olarak, Temel Tıp Bilimleri Platformunda Genel Sekreter olarak görev yürütmektedir. 2008- 2010 yılları arasında İstanbul Medipol Üniversitesi Kurucu Mütevelli Heyetinde görev alan Şeker, Meram Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi ve Bilişimi Anabilim Dalı Başkanı olarak görev yürütürken Aralık 2010’da Konya Üniversitesi’nin kurucu rektörlüğüne atandı. Aynı zamanda kamu yönetimi lisans mezunu olan Dr. Şeker, evlidir ve üç çocuk babasıdır.

D’nin geçen sayısında lendiği panolarının önünde buldum. o dönemde sadece TRT’de) hatırıma dosya konusu olan “Ba- O zamanlar sürekli değişen ışıklı bill- gelen bir dizi Yeşilay etkinlikleri… Ben ğımlılık” üzerine Yeşilay boardlar yoktu, kalıcı panolar vardı. ilk olarak Yeşilay ile Eşrefpaşa’dan Başkanı Sayın Muhar- Yeşilay’ın günlük hayatımızın içinde Kemeraltı’na giderken cadde üzerin- rem Balcı’nın “Bağımlı- sürekli yer aldığı dönemlerdi bana deki tarihi Yeşilay Binasının (şimdi o lıkla Mücadele ve göre. İlkokullarda gerçekleştirilen bil- bina da tarih oldu) panolarında yer Yeşilay’ın Hukuk Misyo- gilendirme programlarından semt kü- alan “İçki Tüm Kötülüklerin Anası- Snu” başlıklı yazısını okurken birden tüphanelerinin kitaplıklarına, Mavi Kır- dır...” afişi ile tanışmıştım. Yanlış hatır- kendimi ilk ve orta öğrenimimin geçti- langıç Dergisi sayfalarında yer alan lamıyorsam bir yılan ve kadeh eşliğin- ği 1960-70’li yılların İzmir sokakların- uyarı ilanlarından gazete sütunlarına de uyarıcı bir tanıtım afişi ile elinde da yer alan ve Yeşilay afişlerinin sergi- ve radyo programlarına kadar (tabii ki içki şişesi ile trafik kazası yapmış şaş-

66|SD İLKBAHAR 2011 kın sürücü dramatize edilmiş bir kari- yeni yeni ve farkında olamadığımız Yeşilay’ın, pasif ve yaşlı bir katürü de vardı. Hakkını yemeyelim, bağımlılıklar oluşturmaktadır. bir de ilkokulumuzda gerçekleştirilen kadronun elinde tuttuğu Yeşilay haftası etkinlikleri, seminerler, Yeşilay Başkanı olmak sorumluluk Yeşilay’ın çalışmalarından oluşan si- yüklenmek demektir. Ülke gençliğinin taşra teşkilatlarını yah-beyaz belgesel film gösterileri, ve geleceğinin sorumluluğunu, büyük ödüllü münazaralar da bu tanışıklığı- bir emaneti omuzlarında hissetmek yenilemesi, daha aktif bir mızı artırmış idi. demektir. Yeşilay Başkanı Sayın Mu- halkla ilişkiler politikası harrem Balcı, bu sorumluluk bilincine Önceki sayılarını da zevkle takip etti- sahip, gayretli bir sivil toplumcu. Fa- geliştirerek periyodik, ğim SD Dergisinin, çağın sorunu “Ba- kat bu sorumluluk, sadece Anayasa- ğımlılık” üzerine kapsamlı bir dosya nın 58.maddesinin 2.fıkrasını hatırlat- sistematik gündemler yayımlaması ve içeriğinde konuyla il- mak ile devletin sorumluluğunu gili birbirinden güzel ve yetkin maka- gündeme getirmek ile taşınmış olmu- oluşturması gerekiyor. lelere yer vermesi takdire şayan. Ba- yor. Bu şekilde hayatımızı ahtapot gibi Kaygıları ortak olan ğımlılık sadece ülkemizin değil her köşeden kuşatan bağımlılıklarla modern dünyanın büyük bir sorunu… mücadele edemeyeceğimizi bilme- toplumun farklı kesimlerini Bu konuda Ankara AMATEM Direktö- miz gerekiyor. Özellikle de Yeşilay’ın rünün verdiği istatistiki bilgiler ile DSÖ Başkanından başlayarak taşra teşki- birbiriyle aynı amaç ve Yeşilay’ın kendi web sayfasından latına kadar her bir bireyinin… ulaşılabilen TBMM Komisyon Rapo- etrafında bir araya runda yer alan ve gene İçişleri Bakan- İletişim çağı olarak tanımlanan günü- lığının, Emniyet Genel Müdürlüğünün müz dünyasında, her şeyin kontrol- getirebilecek, daha aktif, ilgili yetkililerince bildirilen veriler süzce tüketiminin teşvik edildiği ve daha bilimsel ve genç bir (http://www.yesilay.org.tr/Raporlar/tu- geleneksel değer yargılarının ucuz bim/turkiyeuyusturucuraporu2010. bedellerle harcandığı bu günlerde, Yeşilay’a ihtiyaç var. pdf dosyası ile http://www.yesilay.org. Yeşilay artık hayatımızın dışında kal- tr/Raporlar/tubim/turkiye_ve_dunya_ mış durumda. Ülkemizde böyle bir mukayeseli_yakalama.pdf dosyası) kurum var mıydı, faaliyetini sürdürü- şünüyorum. Günümüz insanının gör- gayet net, göz açıcı ve rahat kaçırıcı yor muydu, ne yapıyordu, neler yap- sel verilere daha çok önem verdiğini uyarılar içermektedir. Bu konuda ülke- mak istiyordu da ne kadarını gerçek- göz önünde bulundurursak, Yeşilay’ın mizde sinsi bir büyümenin varlığı or- leştirebiliyordu? Yeşilay, uzun da bu konuda benzer çalışmalara tada durmaktadır. Ülkemizin gelecek- dönemdir en azından benim için de- ağırlık vermesi gerekmektedir. teki bütçe kaynaklarının daha büyük rin bir sessizlik içinde olan bir kurum. bir bölümünü bağımlılığa bağlı geli- Yeşilay’ın, pasif ve yaşlı bir kadronun şen sağlık ve sosyal sorunlarına har- elinde tuttuğu (kapalı tutulan mı de- Sonuç olarak bu zorlu ve uzun müca- camamak için geç kalmamız gerek- seydim) taşra teşkilatlarını yenileme- delede, geçmişi geleceğe taşımada mektedir. si, daha aktif bir halkla ilişkiler politi- öncü kurum Yeşilay olmalıdır. Yeşilay, kası geliştirerek periyodik, sistematik kendine özgü düşüncesini, dünyaya, Yıllar önce İngiltere de, “Sen nasıl gündemler oluşturması gerekiyor. hayata bakışını, bilimsel temelli uyarı- Türk’sün, sigara içmiyorsun” sözün- Toplumu bilgilendirmede aktif, aileler larını sürekli topluma hatırlatmalı, bir den utanmış ve ülkeme her gelişimde ile iletişim halinde, ebeveyn ve çocuk- şekilde günlük yaşamımızda daha et- havalimanında çalışan resmi görevli- lar arasında köprü olacak şekilde top- kin şekilde yer almalıdır. Bunun için lerin sürekli sigara içen görüntülerin- lumun tüm katmanları ile birlikte çalış- de Yeşilay’ın teşkilat organizasyon den ülkemin imajı açısından hep ra- malar yapması gerekiyor. Milli Eğitim, tablosunda, yasal mevzuatında ve hatsızlık duymuş biri olarak, Sağlık, Milli Savunma ve İçişleri Ba- mali kaynaklarını geliştirme ve değer- ülkemdeki son yıllardaki sigaraya kar- kanlıkları, üniversiteler, yerel yönetim- lendirmede, daha da önemlisi taşra şı yürütülen başarılı kampanyalardan ler, medya ve sivil toplum kuruluşları kadrolarında yeni bir soluğa gereksi- çok büyük mutluluk duyuyorum. Fakat ile ortaklaşa projeler üretip uygulama- nimi var. Kaygıları ortak olan toplumun aynı çabanın diğer bağımlılık oluştu- sı, toplumdaki pozitif rol modelleri farklı kesimlerini birbiriyle aynı amaç ran maddelere karşı aynı duyarlılıkla öne çıkartabilmesi, bağımlılığa bağlı etrafında bir araya getirebilecek, işleme konamadığını da üzülerek ortaya çıkan dramatik örnekleri daha daha aktif, daha etkin, daha bilimsel gözlemliyorum. Özellikle alkolizm ile sık gündeme taşıması gerekiyor. ve genç bir Yeşilay’a ihtiyaç var. Sayın mücadeleye yönelik gösterilen çaba SD’nin bağımlılık dosyasında “% 100 Muharrem Balcı’nın birikimleri ile de- ve hassasiyetlerin çarpıtılarak çağdı- Dumansız Hava Sahası” kampanyası- neyimlerinin, kendisinin bu işin üste- şılık göstergesine, gericiliğe hatta nı anlatan Mine Tunçel’in işaret ettiği sinden gelmesine en büyük desteği Atatürkçülük sorgulamasına dönüştü- üzere, Avrupa’da ülkemizin imajı ile temin edebileceğini düşünüyorum. rülmesi ile baskılandığına şahit oluyo- özdeşleşmiş bir karanlık tablodan bu- Toplumumuzun geleceği için kendisi- ruz. Bu konudaki davranış biçimimiz gün örnek gösterilen bir ülke noktası- ne canı gönülden başarılar diliyorum. sanırım dünyada eşi benzeri olmayan na kısa sürede gelebildik. Konunun trajikomik sosyal ve siyasal baskı ör- üzerinde aynı ciddiyet ve kararlılık ile neği olarak literatürde yerini alacak durulursa, bağımlılıkla ilgili diğer so- niteliktedir. Hızlı teknolojik gelişmelere runlu alanlarda da kısa sürede mesa- bağlı olarak iletişim ve ulaşımda geli- fe alınacağını düşünüyorum. nen noktalar ile birlikte kültürel değer- lerin çözüldüğü, geleneksel sosyal Geçtiğimiz aylarda İstanbul’a da uğ- yapının savrulduğu bu günlerde; in- rayan Body Worlds sergisinde, çıkışa sanımız hızlı yaşama, hızlı değişime, bırakılan “sigarayı şimdi bırakıyorum hızlı öğrenime, hızlı edinmeye ve yine kutucuğu”na atılan sigara paketlerinin hızlı tüketime de hızlı bir şekilde ayak Yeşilay’ın çalışmalarından daha etkili uydurmuş durumdadır. Bu da bizde bir propaganda gerçekleştirdiğini dü-

2011 İLKBAHAR SD|67 TIP EĞİTİMİ Tıp eğitimi: Ölçme ve değerlendirme; öğrenmek için değerlendirme

Dr. Ahmet Murt 1986 yılında İskenderun’da doğdu. Ortaöğrenimini İstiklal Makzume Anadolu Lisesi’nde tamamladıktan sonra İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’ne girdi. Mayıs 2008’de Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde öğrencilere yönelik Tıp Eğitimi Kongresi projesini hayata geçirdi. 2008-2009 akademik yılında TurkMSIC Genel Başkanlığı ve Uluslararası Tıp Öğrencileri Birliği Derneği Yönetim Kurulu Başkanlığı yaptı. Yine aynı dönemde Avrupa Tıp Öğrencileri Birliği’nde (EMSA) tıp eğitimi komitesinden sorumlu yönetim kurulu üyesi olarak görev yaptı. Kasım 2009’dan bu yana Avrupa Komisyonu destekli MEDINE (Medical Education in Europe) akademik işbirliği projesinin yönetim kurulu üyeliği görevini yürütmektedir. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nden geçen yıl mezun olan ve zorunlu hizmetini Hakkâri, Yüksekova’da tamamlayan Dr. Murt, halen Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalında asistan doktor olarak görev yapmaktadır.

lçme ve değerlendir- icra edecek hekimler bir yeterlik testin- versitelerinde görüyoruz. 1858’de me, 2000 yılı aşkın bir den geçmek zorundaydılar. Tıpta tam Britanya’da kurulan Genel Tıp Konseyi süredir birçok farklı olarak kurumsal yapıya kavuşturulmuş (General Medical Council) sınavların ya- toplum ve kültürün bir değerlendirmelerin ilk adımı Viyana ve pılmasını 1861’den itibaren bir standart parçası olagelmekte- Fransız tıp okullarında internlere yönelik olarak belirlemiştir. Bu uygulama 19. dir. Sanırım tarihsel sü- sınavların yapılmasıyla atılmıştır denebi- yüzyılın sonuna gelindiğinde tüm reç içerisindeki en lir. 1788’den itibaren ise Paris’te prog- Avrupa’ya yayılmıştır. Öyaygın rolünü, “seçme” merkezli oyna- ramlara girebilmek için bazı yazılı ve söz- mıştır. Bunun en eski örneklerini Han lü sınavlarla yapılacak olan yarışmada Atlantik’in öte tarafında, Birleşik Hanedanı (Çin, MÖ 206 – MS 220) tara- başarı gösterilmesi şartı yazılı kurallara Amerika’da ise durum biraz daha fark- fından devlet işlerinde kullanılmak üzere bağlanmıştır. Öğrencilerin tıp fakültesini lıdır. 1800’lerden itibaren gerek devlet yapılan seçmelerde görmekteyiz. Tıpta bitirmek için sınavlardan geçmeleri ge- eliyle gerekse özel sektör tarafından değerlendirmenin ilk örneklerini sunan rekliliğinin ilk örneklerini 1850’lerde kurularak sayıları artmaya başlayan tıp Ortaçağ İslam kültüründe tıp mesleğini Britanya’da Oxford ve Cambridge Üni- fakülteleri; öğretim, eğitim ve değerlen-

Fotoğraflar: Levent Karabağlı

68|SD İLKBAHAR 2011 dirme standartlarında büyük farklılıklar arz etmeye başladılar ki, bu durum 1910’da meşhur Abraham Flexner ra- poru ile de belirtilir. Bu rapor kademeli bir reform sürecini başlatırken, 1912’de “Federation of State Medical Boards” kurulur. Federasyon, işleyişinde Ameri- kan Tabipler Birliği’nin Tıp Eğitimi Konseyi’nin standartlarını esas almak- tadır. (Şunu da not edelim ki, Flexner daha az etki oluşturan bir başka rapo- runu 1912’de Avrupa, İngiltere ve İs- koçya’daki tıp eğitiminin o zamanki durumu ile ilgili yayınlamıştır). 1930’lare gelindiğinde ABD’de tıp eğitimi artık belirli standartlara kavuşmuş, fakülteler hem laboratuvar tabanlı hem de hasta- ne tabanlı pratik eğitimlere ağırlık ver- da olarak içeriği idrak etme amacını ta- Ölçme ve değerlendirmenin miş ve bitirme sınavları eğitim sürecinin şımaktadır. Öğrenciler arasındaki bu ayrılmaz bir parçası olmuştur. farkın temelinde yatan sizce nedir peki? ilk izlerini Han Hanedanı (Çin, MÖ 206 – MS 220) Geçtiğimiz 50 yıl içinde ölçme ve Dilerseniz, kendimizi biraz zorlayarak değerlendirme adına çıkarımlar öğrencilerin davranışsal karakterlerini tarafından devlet işlerinde yapabileceğimiz büyük değişimler inceleyelim. Önceliği çoğunluğa vere- yaşanmıştır. Bu değişimi şu dört lim. Eğitim sürecinin son noktasına kullanılmak üzere yapılan başlıkta özetleyebiliriz: odaklanmış öğrenciler, aldığı yüksek notlarla mutlu olurlar. Bu yüksek notları seçmelerde görmekteyiz. • Her biri farklı bir tıbbi yeterliği ölçebi- olabildiğince tekrarlayabilmeyi hedef- lecek geniş yelpazede ölçme/değer- lerler. Her yeni sınavla yeteneklerini bir Tıpta değerlendirmenin ilk lendirme araçlarının geliştirilmesi kez daha ispatlamak isterlerken olası en ufak bir düşüşse kendilerini kötü örneklerini sunan Ortaçağ • Yeni öğrenme ve öğretme teknikleri- hissetmelerine sebebiyet verir. Bundan İslam kültüründe tıp nin geliştirilerek uygulanması ötürü, bugüne kadar sınavlardan yük- sek not almalarını sağlamış yöntemleri • Psikometrinin giderek artan karma- mesleğini icra edecek kullanıp risk almamaya çalışırlar. Tam şıklığının farklı metotlara uygulanması- olarak idrak edemedikleri kısımlarda hekimler bir yeterlik nın güçlüğü dahi “iyi görünerek” sınavı yapan veya testinden geçmek • Ölçme ve değerlendirmenin bir soruyu soran hocanın istediklerini su- bileşeni olarak bilgisayarın artan rolü nar ve yeterli olduklarını hissettirirler. Öncelikli olarak öğrenmeyi hedefleyen zorundaydı. Viyana ve Birçok eğitimci, önüne veya arkasına ve azınlıkta kalan diğer öğrenci grubu Fransız tıp okullarında not (puan) iliştirilmemiş herhangi bir ise biraz farklıdır. Bu arkadaşlar, yete- şeyin öğrenciler tarafından yapılmaya- neği gelişen bir kavram olarak kabul internlere yönelik sınavlar, cağından dem vurur. Yanlış da bir tes- etmektedirler. Düşük notları onlar da pit değildir belki. Genel anlamda eğiti- çok sevmezler belki ama fazla önem- tıptaki değerlendirmeyi min merkezinde öğrencinin sınavlardan semezler. Eksiklerini belirleyip, hocala- alacağı notlar yer aldığından, ne yazık rına danışarak kendilerini geliştirebile- kurumsallığa ki öğrenciler neyi ne kadar öğrendikle- ceklerine inanırlar. Onları mutlu eden kavuşturmuştur. Bu rine veya yapabildiklerine odaklan- öğrenme süreci ve anladıklarını hisset- maktansa, bunların ne kadarını sınav- meleridir. Kendi kapasitelerini geliştire- uygulama 19. yüzyılın larda kullanacaklarının hesabını ceğini düşündükleri noktalar için risk yaparlar. Elbette; sadece belli edilebi- almaktan kaçınmazlar. Sınavlardan alı- sonuna gelindiğinde tüm lecek bilgi ve becerilerin öğrenciler ta- nan puanları hiçbir zaman kendi yeter- rafından geliştirilmesi bu döngünün likleri veya zekaları için bir son karar Avrupa’ya yayılmıştır. kaçınılmaz sonucu olmaktadır. “Her olarak görmezler. öğrenci öyle midir?” sorusunu düşün- düğümüzde aklımıza bazı farklı örnek- Psikolog Dweck’e göre öğrenciler lanmasına sebebiyet vermektedir. Peki ler geliyor olsa da; değişen yaşam ko- yukarıda bahsetmiş olduğum iki farklı ya bizler, öğrencilerin öğrenim hedefle- şullarının sebep olduğu ekonomik ve tutumdan birine yönelirler. Bu konuda rinin bilincinde olmalarını sağlayıp sosyal baskılar “sınav için ders çalış- kendince haklı olsa da, öğrencileri na- bunlara önem vermelerine öncülük et- ma” eğilimini her geçen gün biraz sıl eğittiğimiz ve öğrettiklerimizi nasıl sek nasıl olur? Onlardan ne kadar bil- daha arttırmaktadır. sorguladığımız (ölçme ve değerlendir- diklerini göstermelerini istemeden me yaklaşımımız) bence öğrenci tu- önce, pratik yaklaşımlarla onlara reh- Yükseköğrenim gören öğrencileri bu tumlarını değiştirip geliştirebilir. Yükse- berlik edip, geri ve ileri beslemelerle bağlamda değerlendirecek olursak; köğrenim sistemimizde sınav çok büyük bir kesimin performans he- puanlarının bir “ödül” olarak algılanma- (feed-back, feed-forward) kendi kendi- deflerine kilitlenerek “puanı alma”, “sı- sı, sınıf geçmelerin neredeyse tama- lerinin farkında olmalarını ve kendilerini nıfı geçme” veya “sınavı kazanma” gibi men sınav notlarına bağımlı olması ve nasıl geliştirerek öğrenim hedeflerine son noktaya odaklandıklarını görürüz. sadece ne kadar bilindiğine yönelik ulaşabileceklerini sunmaya çalışsak Azınlıkta kalan daha küçük bir öğrenci (summative – birikimsel) sınav yapılan- onları bu mesleğe daha net bir şekilde kesimi ise öğrenme hedeflerinin farkın- ması öğrencilerin genelde sona odak- bağlamış olmaz mıyız?

2011 İLKBAHAR SD|69 1970’lerde Amerikan Tıp en başına “danışmanlık” yaklaşımını rencinin yeterlik duygusunun geliştiril- almayı uygun gördüm. Sanırım danış- mesini, kişilik özelliklerinin belirginleş- Profesörleri Birliği Başkanlığı man terimi de hiç kimse için yeni bir mesini ve daha verimli çalışmasını terim olmayacaktır. Farklı tanımlamalar sağlayacak modeller olmayı, onlara yapmış Ludwig Eichna, söz konusu olsa da “öğrenmenin ve bazı tavsiyelerde bulunmayı ve en gelişimin sağlanması için kurulan ilişki” önemlisi arkadaşlık etmeyi gerektirir. emekli olduktan sonra da denmesinde bir görüş birliği vardır. Birçok farklı araştırma göstermiştir ki, eğitimin gelişmesi üzerine Doğru algılanıp, incelikleriyle uygula- doğru danışmanlık; öğrencinin davra- nırsa özellikle yükseköğrenim öğrenci- nışlarını doğru yönde geliştirmiş, ders çalışmalarına devam ederek lerinin eğitiminde yadsınamaz faydala- çalışma ve pratik uygulamalara karşı rı vardır. Hocanın, onun bir konuda tutumlarını sağlamlaştırmış, kendilerini ilginç bir yönteme imza uzman olmasını sağlayan bilgilerden, daha iyi hissetmelerini sağlayarak öz- bize aktardıkları ile öğrenmeye çalış- güven ve özsaygılarını arzulanan nok- atmış ve tıp fakültesine mak, tecrübe ettiklerinden yapacağı- taya getirmiştir. Tüm bunların yanında yeniden başlamıştır. Derin mız çıkarımlarla kıyaslandığında olduk- faydalar sadece öğrenci cephesinden ça gerilimli bir iştir. Çünkü tecrübeler düşünülmemeli, akademisyenin kaza- birikimsel tecrübesi ile insanidir; anlaşılabilir, ulaşılabilir ve nacakları unutulmamalıdır. Bu sayede; hatta gözle görülebilirler. Diğer taraftan öğrencinin mesleki gelişimine oldukça öğrenciler arasına dahil bilgiler yığını karmaşıktır ve iç dünyamı- yakından tanıklık edecek olan akade- za bayağı bir uzaktır. misyen, program sonu değerlendirme olduğunda şu tarihi metotları ile ilgili daha yaratıcı çözüm- ler üretebilecektir. cümlesini kurmuştur: “Eğitim Yetişkin insanlar, kendi içsel düşünce- lerinin oluşturmuş olduğu kişisel rezo- süresi boyunca bir defa nans çerçevesinde harekete geçmeyi Bu açıklamalar ışığında danışmanlık akılcı bulurlar. Bu gerçeklik düşünüldü- programının anahtar odaklarını şöyle dahi gözlemlenmemiş ğünde sunulan farklı kaynakların oluş- özetleyelim: turacağı geniş rezonans aralığı, yetişki- hekimler mezun ediyoruz.” nin girişim repertuarına da çeşitlilik • Akademik beceri, bilgi ve idrak kapa- katacaktır. Doğru danışmanlık; sınırları sitesinin geliştirilmesi ortadan kaldırır, öğrenci gelişiminde Öğrenmek için başlangıç noktalarını belirler ve • Öğrenciye yardımcı tutum ve değerlendirme gelişimin devam etmesi için süreklilik alışkanlıkların kazandırılması (kendine arz eden alternatifler oluşmasını sağlar. güven, sorgulayabilme gibi) Yeni bir konuya daha değinmiş olduk. Öğrencilerin kapasitelerinin gelişmesini Danışmanlık için iki geniş fonksiyon ka- • Potansiyelini daha doğru anlayıp tam sağlayacağını iddia ettiğimiz “program tegorisi tanımlayabiliriz. Bunlardan biri, olarak yansıtılmasını engelleyen unsur- süresince değerlendirme.” Bu konuya mesleki gelişimin sağlanması, diğeri ların belirlenip azaltılması girerken yanlış anlaşılmak istemem. ise psikolojik - sosyal destektir. Mesleki Ders veya program sonu sınavlar elbet- gelişim kendi içerisinde öğrenciye koç- • Kişisel değer ve hedeflerin açıkça or- taya konması te ki öğrencilerin değerlendirilmesinde luk yapılması ve öğrenciyi kamçılayıcı görevlerin ona verilmesi gibi alt başlık- olmazsa olmazlardandır. Bu değerlen- ları barındırır. Bu arada; koçluk ile da- • Kuruma daha çok bağlılığın sağlan- dirmelerin nasıl daha geçerli ve güveni- nışmanlık terimlerinin karıştırılmaması ması (Öğrencinin kendini fakültesinin lir olabilecekleri de izleyen bölümlerde gerekir. Danışman, öğrenciyi şekillen- gerçek bir parçası gibi hissetmesi) ele alınacaktır. Ne var ki bu bölümde diren değerlendirmelerin bütününü yö- “program süresince değerlendirme” , neten kişidir. Koç ise bu süreçte her- Büyük faydalar sağlayacağını düşün- başka bir deyişle “öğrencinin kapasite- hangi bir hedefe ulaşabilmesi için düğümüz gerçek danışmanlık siste- sini ölçmek için değil geliştirmek için öğrenciye yoldaşlık edendir. Koç, da- minin oluşturulmasının önünde bazı değerlendirme”ye; biraz daha toparlar- nışmanın doğrudan kendisi olabileceği engeller vardır. Bunlardan en öncelikli sak “öğrenilenin değerlendirilmesi de- gibi, onun tarafından uygun görülen bir olanı “yapısal” engeldir. Akademisyen ğil, öğrenmek için değerlendirme” kav- asistanı ve hatta bir diğer öğrenci dahi kadronun çalışma saatlerinin öğrenci ramına değineceğim. olabilir. Psikolojik ve sosyal destek; öğ- ile buluşmayı kolaylaştıracak şekilde

Öğrenmek için değerlendirme öğesinin Grafik 2: Daha etkili birikimsel değerlendirmelere ulaşabilmek için hazırlık süreci

Grafik 1: Doğru işleyen danışmanlıkta akademisyenin öğrenciye yaklaşımı

1.Tavsiyede 2.Öğrenciye bulun bir görev ver

SONUÇ: Daha etkili 1.Danışmanlık 2.Geribildirim 3.Geliş4rici 4.İleribildirim profesyonel ve Değerlendirme birikimsel ders sonu sınavlar 5. Yeni bir 3.Öğrencinin konudan yap3klarını bahset. değerlendir.

4. Konuyu kendi bakış açınla ele al.

70|SD İLKBAHAR 2011 yeniden yapılandırılması gerekir. Tabi ederek ilginç bir yönteme imza atmış Peki, buraya kadar saydığımız “kapasi- öğrencinin ders ve hatta sınav prog- ve tıp fakültesine yeniden başlamıştır. teyi geliştirmeye yönelik” metotları, de- ramları da “danışmanından azami fay- Derin birikimsel tecrübesi ile öğrenciler ğerlendirmede doğrudan kullanabilir danın” temin edebilmesi için yeniden arasına dahil olduğunda şu tarihi cüm- miyiz? Danışman akademisyeninin elin- düzenlenmelidir. Tabi sadece zaman lesini kurmuştur: “Eğitim süresi boyun- deki inisiyatif bazı öznel değerlendir- ve ders planlamasının yapılandırılması ca bir defa dahi gözlemlenmemiş he- melere sebebiyet vermez mi? Bu soru- da yetmeyecektir. Belki de daha fazla kimler mezun ediyoruz.” Bu saptama ların herkesin aklına geldiğini tahmin önem arz eden ikinci konu; danışman büyük bir sorunu gündeme getirmekte- edebiliyorum. Ancak düşüncem şu ki, olarak görev yapacak akademisyenle- dir. Çünkü kavramsal, psiko-motor ve “çok daha iyi” hekimler yetiştirebilmek rin rollerinin ne olduğunu ve ne olmadı- hissi davranışların bir bileşkesi olan için öğrencilerin kapasitelerini genişlet- ğını onlara aktarabilmektir. Ayrıca siste- klinik becerilerin gösterilmesi, onları meye mecburuz. Bu metotların, öğren- min gerçekten işleyebilmesi için, gerek anlatmaktan daha akılcıdır. Aynen yeni cinin program sonu değerlendirilmesin- hazırlık sürecinin gerekse öğrenciye bir dansın öğrenilmesi gibi klinik bece- den (birikimsel-summative) bağımsız danışmanlık yapılacak sürecin eğitim/ riler de en iyi aynanın karşısında öğre- olarak uygulanması benim önerimdir. öğretim faaliyetlerinin çekirdek bile- nilebilir. Geribildirim de öğrencinin Öğrencinin değerlendirmeden elde şenlerine dahil edilmesi uygun olacak- yapmış olduklarının sonuçlarını kavra- edeceği çıkar ve mesleğe yönelik risk- tır. Bu sayede öğrenciler de sistemin ması adına onun için bir ayna niteliğin- ler çok yüksek değilse (vize notu, seç- anahtar rollerinin farkında olacaklardır. dedir. Geribildirim sunmak da ciddi bir meli dersler gibi) birincil değerlendirme iştir, dikkat edilmesi gereken bazı ince- metodu olarak da kullanılabilirler. Bir başka önemli konu da öğrencilerin likleri vardır. Etkili geribildirim sunabil- kendi kendilerini değerlendirmeleri- menin öncelikli koşulu gözleyenin süre- Diğer tarafta, öğrencinin değerlendir- ni sağlamaktır. Kendi kendini değer- ce baş koyması, gönül vermesidir. meden elde edeceği çıkar ve mesleğe yönelik riskler fazla ise (okulu bitirme, lendirme şeması “Nereye gidecek- Ayrıca gözlenecek yeterlik veya bece- mesleki lisansı hak etme, mezuniyet tim?”, “Neler yaptım?”, “Şu an ne riler ile alakalı standartların oluşturul- sonrası eğitime devam etme gibi) bu yapmalıyım?” sorularını kapsamalıdır. muş olması gerekir. Geribildirimin za- Öğrenci bir dersin veya stajın başında yöntemler sadece eğitim sürecine yan- manlaması uygun olmalı ve birinci gitmek istediği yeri belirleyerek hocası- daş olarak kapasiteyi geliştirmek elden verilere dayanmalıdır. Daha çok nın bu konuda önerilerini almalıdır. Ho- amaçlı uygulanmalıdır. değiştirilebilir davranışlar ön plana casının önerileri ile de neler yapması alınmalı, tanımlayıcı bir yaklaşım kulla- gerektiğini bir liste haline getirerek ken- Kaynaklar nılmalı ve genellemeler yerine spesifik di yapabileceklerini kendi; hocası ile performanslarla ilgilenilmelidir. Son Amin Z & Khoo H.E. (2003) Overview of Assess- yapması gerekenleri hocası ile yapma aşama ise gözlemlerin öğrenciye doğ- ment and Evaluation. Basics in Medical Educati- yollarını aramalıdır. Staj sonunda da hocasına listesinden yaptıklarını ve ya- ru yöntemler kullanılarak aktarılmasıdır. on, 251-260 (World Scientific Publisihing Com- pamadıklarını sunarak yine onunla bir- Şunun altını çizmek gerekir ki; geribildi- pany, Singapore) rim olmadan hatalar düzeltilemez, iyi likte bundan sonra yapması gerekenler Assessment Reform Group, U.K. (1999). Assess- performanslar geliştirilemez ve klinik için tavsiyeler toplamalıdır. Buna ben- ment for learning: beyond the black box. Camb- yeterlik kazanılamaz (kazanılabileceği- zer bir uygulama fakültede oluşturula- ridge, U.K: University of Cambridge School of cak merkezi bir danışmanlık sistemine ni kabul etmek ampirik bir yaklaşımdan Education uygunluk çalışması olarak denenebilir. öteye gitmeyecektir). Bu çalışmayı her anabilim dalının de- Dweck, C. S. (2000) Self theories: their roles in ğerlendirerek raporlaması zayıf yönle- Bugün artık daha fazla önem kazan- motivation, personality and development Phila- rin, eksikliklerin ve tehditlerin oraya ko- maya başlayan ileri-bildirim (feed- delphia, Psychology Press narak gerekli önlemlerin alınmasına forward) yaklaşımının da fonksiyonuna Eichna LW .Medical School Education 1975-1979 öncülük edebilecektir. değinmek gerekir. Burada önemli olan, : A student’s perspectice. N Eng J Med 1980, 303: gelecek projeksiyonu ile öğrencinin ka- 727-734 Geribildirim (feed-back) de pasitesinin gelişmesinin önünde bir “öğrenmek için değerlendirme” yakla- süre sonra engel teşkil edebilecek un- Ende J. Feedback in Medical Education (1983) şımının önemli bir parçasıdır. 1970’ler- surların belirlenerek kaldırılması veya Journal of American Medical Association 250: de Amerikan Tıp Profesörleri Birliği en aza indirilmesidir. Bu fonksiyonun 777-780 Başkanlığı yapmış Ludwig Eichna, gerçekleştirilebilmesi yukarıda bahset- Ferguson E & James D (2002) Factors associated emekli olduktan sonra da eğitimin ge- tiğimiz danışmanlık sisteminin yerleşti- with success in medical school. British Medical lişmesi üzerine çalışmalarına devam rilmesi ile yakından bağlantılıdır. Journal; 324:952-957

Grafik 3: Sınavdan öğrencinin elde edeceği çıkar düzeyi arttıkça geliştirici değerlendirmenin Lesky E. (1970) Medical Education in the Milleni- uygulanabilirliği azalır um. First ed. Ox:Oxford University Press

Megginson, D. & Garvey, B. (2004) Odysseus, Te- lemachus and Mentor: stumbling into, searching for and signposting the road to desire International Journal of Mentoring and Coaching, 2 (1), 2-10

Geliş0rici değerlendirme Nicol, D. J. & Macfarlane-Dick, D. (2006). Formati- ve assessment and self-regulated learning: A mo- Profesyonel del and seven principles of good feedback prac- değerlendirme tice. Studies in Higher Education, 31(2), 199-218

Norcini J. (2005) Current perspectives in assess- ment: The assessment of performance at work. Medical Education; 39:880-889

Ottawa Conference Notes (2010) Assessment of Çıkar düzeyi Competence, Theme Group 1 Consensus Draft

2011 İLKBAHAR SD|71 SAĞLIK VE İLETİŞİM Sağlık çalışanları için etkili iletişim: Hekim-hasta iletişiminde temel noktalar

Doç. Dr. Arzu Kihtir 1992 yılında İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden mezun oldu. 1995’te araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladığı İstanbul Üniversitesi’nde 2006 yılında doçent unvanını aldı. Halen İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi İletişim Sosyolojisi Anabilim Dalı’nda çalışmaktadır. İletişim becerileri, etkili iletişim, medya-demokrasi-siyaset, medya etkileri ilgi alanlarıdır.

alışmanın bir önceki tışılmıştır. İlgili konudan devamla, çalış- şünce ve duygular bozulmadan diğer sayıda yayımlanan manın ikinci bölümünde, iletişimde kişi tarafından olduğu gibi algılanır. Et- birinci bölümünde iletilerimizin etkinliği, empati, duygusal kili iletişimde dinleme ve söylemenin sağlıklı iletişim ve te- zeka kavramlarına dikkat çekilerek, bu yanısıra iletinin de etkin olması gerekli- mel iletişim becerileri temel üzerine, sağlık sektöründe hekim dir. Etkili bir iletişim için iletilerimizi nasıl yönünde bilgiler pay- hasta ilişkisinde etkili iletişimde öne çı- etkin kılacağımızı bilmemiz ve bunları laşılmış ve buna kan unsurlar hatırlanacaktır. uygulamaya geçirmemiz gereklidir. Ç göre; iletişim kavramı Bazı kişiler iletişim kurmaları gerektiğini irdelenerek iletişimin Sektör ne olursa olsun etkili iletişimin bilmelerine rağmen, korkuları nedeniy- önemi, etkili iletişimin temel ögeleri, et- özü, yapısı değişmez. İletişim etkili ise le, iletişim kurmayı hedefledikleri kişi- kili dinleme ve söyleme, beden dili tar- bir kimseden diğer kimseye iletilen dü- lerle dolaysız bir şekilde iletişim kur-

72|SD İLKBAHAR 2011

Bazı kişiler iletişim kurmaları Bu şekilde, iletileri dolaylı yolla iletmek kastedilen, iletilerimizin iletişimin ger- oldukça risklidir, yanlış yorumlamalara çek amacını yansıtması yani iletişimde, gerektiğini bilmelerine veya iletilerin görmezlikten gelinmesi gerçek amacımızın, belirttiğimiz amaç- ile sonuçlanmasına neden olur. İletiler la aynı olmasıdır. Karşımızdaki kişiye rağmen, korkuları nedeniyle, zamanında paylaşılmalıdır. İncinmiş ya birşey söylerken bunu duymasını iste- da kızmışsak ya da birşeyleri değiştir- diğimiz için mi, yoksa başka birşeyi is- iletişim kurmayı meyi düşünüyorsak, iletişime girerek, tediğimiz için mi söylüyoruz? İletilerimi- hedefledikleri kişilerle iletilerimizi anında ifade etmeliyiz çün- zi bu şekilde test etmek, iletişimde kü aksi takdirde iletişimi engellemek dürüst olup olmadığımızın cevabını dolaysız bir şekilde iletişim duygularımızı şiddetlendirecektir. Kız- verecektir. İletilerimizin dürüst olması, gınlığımız için için artacak, engellenmiş gerçeği söylediğimiz anlamına gel- kurmak yerine ya ipuçları gereksiniminiz bizi sürekli rahatsız mektedir. Bu şekilde gerçekleştireceği- edecektir. Zamanında paylaşılmayan, miz iletişim ile gerçek duygu ve gerek- vermeyi denerler ya da gönderilmeyen iletiler, bu iletilerin daha sinimlerimizi ifade etmiş oluruz. sonra üstü kapalı ya da saldırgan bir üçüncü kişiler aracılığıyla yolla iletilmesine neden olacaktır. İleti- İletilerimiz destekleyici olmalıdır. Bu söylemek istediklerini lerin zamanında paylaşılmasının başlı- durum karşımızdaki insanların, istekli ca iki temel yararı vardır; bu sayede in- bir biçimde bizi dinlemesini istediğimi- duyurmayı denerler. Bu sanlar o dakika neye gereksinim zi belirtir. Gönderdiğimiz iletilerin doğru duyduğumuzu anlayabilirler ve davra- bir şekilde mi yoksa savunma halinde şekilde, iletileri dolaylı yolla nışlarını ona göre ayarlama olasılıkları mi dinlenmesini istediğimizi ya da ileti- artar. İkinci olarak, anında iletişim, tep- lerimizle birilerini incitmek mi, kendimi- iletmek oldukça risklidir, kilerimizi anında paylaştığımız için kar- zi daha güçlü göstermek mi yoksa sa- şımızdaki ile yakınlığı artırır. dece iletişim kurmak mı istediğimizi yanlış yorumlamalara veya düşündüğümüzde, destekleyici iletile- iletilerin görmezlikten İletilerimiz açık olmalıdır. Burada kaste- rin farkı ortaya çıkmaktadır. dilen; düşüncelerimizi, duygularımızı, gelinmesi ile gereksinimlerimizi ve gözlemlerimizi, İletişimde paylaşmak ve anlamaya ça- karşı tarafa eksiksiz ve doğru bir şekil- lışmak yerine, sadece kazanmayı ve sonuçlanmasına neden olur. de ifade etmektir. İletilerimizi bu şekilde haklı çıkmayı istiyorsak destekleyici bir ifade ettiğimizde, üstü kapalı ve belir- iletişim kurmuş olamayız. Bu tarz ileti- siz konuşmanın yol açacağı, karşımız- şimlerde tek hedef, iddia ettiğimiz ko- mak yerine ya ipuçları vermeyi denerler daki kişiyi yanıltma riskini ortadan kal- nuda kazanmak ya da karşımızdaki ki- dırmış oluruz. şinin haksız olduğunu kanıtlamaktır. ya da üçüncü kişiler aracılığıyla söyle- Oysaki gerçek iletişim, birbirini anla- mek istediklerini duyurmayı denerler. İletilerimiz dürüst olmalıdır. Burada mayı ve yakınlığı getirir. Bu noktada

74|SD İLKBAHAR 2011 kendimize şu soruları sormalıyız: “Ka- oluşan empatik anlayışı, karşısındaki Hekim-hasta iletişiminde, zanmak mı, yoksa iletişim kurmak mı kişiye iletmesidir. Karşımızdaki kişinin istiyorum? Haklı çıkmak mı, yoksa kar- duygularını ve düşüncelerini tam ve hekimlerin, hastaların eğitim şılıklı anlayış mı istiyorum?”. doğru bir şekilde anlamış olmak yeterli değildir. Söz konusu durumu, diğer bir durumunu, kültürel ve İletişim becerileri açısından ifadeyle onu anladığımızı karşımızdaki önemli bir kavram: Empati kişiye iletmezsek empati kurma süreci- sosyal durumunu göz ni tamamlamış olmayız. önünde bulundurarak Canlılar yaşamlarını devam ettirebil- mek için iletişim içinde olmak duru- Karşımızdaki kişiye onu anladığımızı iletişime girmelidirler. mundadırlar. Tüm bu canlı varlıklar için- iletmenin, empatik tepki vermenin baş- de insan için iletişimin önemi çok daha lıca iki yöntemi vardır. Bunlardan biri Hastaların söz konusu büyüktür. Çünkü diğer canlılardan fark- karşımızdaki kişiyi anladığımızı ona ke- lı olarak sadece insanlar gerçekleştir- limelerle ifade etmek, ikincisi ise sözel durumuna uygun üst dil ve dikleri iletişimleri değerlendirme ve olmayan iletişim yöntemi ile diğer bir iletişim tarzı dikkate geliştirme şansına sahiptirler. Diğer bir deyişle beden dilimizi kullanarak onu deyişle, iletişim açısından çok önemli anladığımızı belirtmektir. Aslında en et- alınmadan kurulacak bir kavram olan empati kurma sadece kili olan, bu iki yöntemi birlikte kullan- insanların başarabileceği bir iletişim maktır. Örneğin, canımızı sıkan bir olayı iletişimde hastalar, korku, becerisidir. Söz konusu iletişim beceri- karşımızdakine aktardıktan sonra, kar- si başarılı iletişimin temel koşulu olarak şımızdaki bu kişinin dostane bir ifadey- utanma, çekinme gibi çaba isteyen bir beceridir. Empati kav- le omuzumuza dokunması ve sözleriyle ramı, bir insanın kendisini, iletişim için- de, sıkıntımıza yönelik, örneğin “Bu iş duygulara kapılmakta ve de olduğu kişinin yerine koyarak onun senin çok canını sıkmış anlaşılan” de- soru sormaktan duygularını ve düşüncelerini doğru mesi çok rahatlatıcı olacaktır. Koşulsuz olarak anlaması şeklinde tanımlanabi- kabul ve saygı olarak ifade edebilece- kaçınmaktadırlar. lir. Bugün kullanmakta olduğumuz em- ğimiz empatik yaklaşımda karşımızda- pati teriminin temelinde yatan terimler ki kişilerin bizden farklı değer yargıları Almanca’daki “einfühlung” ve Eski Yu- ve inanışları olduğunu kabul etmek ge- muzda ise karşımızdaki kişiyle aynı nanca’daki “empatheia” terimleridir. rekmektedir. Koşulsuz kabul, karşımız- daki kişinin her söylediğini onaylamak, duyguları ve düşünceleri paylaşmamız gerekmez; sadece onun duygularını ve Gerçek anlamda bir empati yapabil- her fikrine, her yorumuna katılmak de- düşüncelerini anlama çabası içine gire- mek için bir insanın kendisini karşısın- mek değildir. Burada kastedilen, karşı- riz. İlişkilerde esas olan kabul etmek daki insanın yerine koyması ve olaylara mızdaki kişinin düşünce ve yorumları- değil anlamaktır; bu gerçeği anladığı- onun bakış açısıyla bakması ve o kişi- na tamamen zıt düşünce, fikir ve mız anda karşımızdaki ile empatik ileti- nin duygularını ve düşüncelerini doğru yorumlara sahip olsak bile onun duy- şime girmiş, diğer bir deyişle karşımız- olarak anlaması yeterli değildir. Empa- gularını anlama ve ona bu anlamda dakini, kendi duygu dünyamızı aşarak tinin en önemli ve tamamlayıcı noktası saygı gösterme çabasıdır. Kabul etme anlamış oluruz. Hiç şüphesiz, bir insanı bu durumun karşıdaki kişiye iletilmesi- davranışı bize başka bakış açıları edi- anlamakla, ona hak vermek aynı şey dir. Bu tanımlamadan hareketle empati nebilme ve kendimizi geliştirme imkânı tanımının üç temel ögeden oluştuğunu da vermektedir. Empati kurma süreci- değildir. Empatinin ön şartı anlamaktır, söylemek mümkündür. Buna göre ilk nin ilk adımı daha önce de belirtildiği empati kurduğumuz kişiye yakınlık duy- olarak, empati kuracak kişi, kendisini gibi empatik dinleme de diyebileceği- mamız gerekmez, sempatide ise anla- karşısındakinin yerine koymalı, olaylara miz etkin dinlemedir. Empati kurmayı mak yerine hak vermek vardır, anlayıp onun bakış açısıyla bakmalıdır. Burada, önemli ölçüde kolaylaştıran bu adım- anlamamak önemli değildir. Sempatide empati kurmak istediğimiz kişinin göz- dan sonra yapılması gereken karşımız- bir tür onaylama ve yargı vardır. Empati- leriyle olaylara bakmamız gerektiği vur- daki kişinin duygularının anlaşılmasına de esas olan ise karşımızdaki kişinin fi- gulanmaktadır. Unutulmamalıdır ki her odaklanmaktır. kirlerini onaylamak değil, onu hem duy- insan hem kendisini hem de çevresini, gusal, hem de zihinsel açıdan, yeniden kendine özgü bir biçimde algılar, diğer Karşımızdaki kişilerin duygularının far- ve tam anlamıyla anlamaktır. “Empati bir deyişle her insan dünyaya kendine kında olmak, bu duyguları anlayabil- sahibi kişi, başkalarının duygularıyla ta- özgü bir tarzla bakar. Bu noktadan ha- mek ve bu duygulara değer vermek nışık ve barışıktır, duygusal ipuçlarına reketle, empati kurarken olaylara kendi olan empati zaman zaman sempati ile duyarlıdır ve iyi dinler, duyarlı davranır gözlerimizle değil karşımızdaki kişinin karıştırılmaktadır. Ancak empati kavra- ve başkalarının bakış açısını anlar, baş- gözleriyle bakmaya çabalamamız, mını kesinlikle sempati kavramı ile ka- ka insanların ihtiyaç ve duygularını an- adeta kısa bir süre için o kişinin bede- rıştırmamak gereklidir. Eski Yunan- layarak onlara yardımcı olur”. nine girmemiz ve oymuşuz gibi düşün- ca’daki “sympatheia” teriminden meye ve hissetmeye çalışmamız ve İngilizce’ye “Sympathy” olarak aktarılan İletişim becerilerinin temelinde yer alan son aşamada da kendi yerimize geç- sempati kavramı “birisiyle birlikte acı empatik yaklaşımla, iletişime girdiğimiz memiz gereklidir. Tersi durumda empa- çekmek” anlamına gelmektedir. Bir in- kişinin bakış açısını ve duygusal duru- ti gerçekleşmiş olmamaktadır. İkinci sana sempati duyduğumuzda, o insa- munu anlamak iş süreçleri açısından olarak, empati kurabilmek için empati- nın sahip olduğu duygu ve düşüncele- önem taşımaktadır. Yüksek duygusal nin iki temel bileşeninin varlığı gerekli- rin aynısına sahip oluruz. Karşımızdaki zekânın, diğer bir deyişle empatik yak- dir. Bunlar, empatinin bilişsel ve duygu- acı çekiyorsa biz de çekeriz ya da sevi- laşımın iş ortamındaki etkileşimin kali- sal bileşenleridir. Bilişsel bileşen niyorsa bizde seviniriz. Empati de ise tesini artırdığı kabul edilmektedir. Duy- karşımızdakinin rolüne girerek onun ne anlamak esastır, karşımızdakinin duygu gusal zeka anlamında en önemli düşündüğünü anlamamız, duygusal ve düşüncelerini anlamak. Sempatide kriterlerden biri de kişinin sahip olduğu bileşen ise karşımızdakinin hissettikle- kendimizi sempati duyduğumuz kişinin empati kurma becerisinin düzeyidir. rinin aynısını hissetmemiz olarak ifade yerine koyma ve onu anlama şartı yok- Empatinin, insan ilişkilerini besleyen edilebilir. Empati tanımındaki son öğe tur, sadece aynı duygu ve düşüncelere ana damarlardan birisi olduğu farkın- ise, empati kuran kişinin kendi zihninde sahip olmak esastır. Empati kurduğu- dalığına erişmek hiç de zor değildir.

2011 İLKBAHAR SD|75 Sağlıklı bir hekim-hasta nın hislerini tanıma, kendimizi motive değer bir fark yoktur. etme, içimizdeki ve ilişkilerimizdeki iletişimi ve doğru kararların duyguları iyi yönetme yetisi” olrak ta- A ve C kategorileri karşılaştırıldığında, nımlamaktadır. Goleman’a göre duygu- C kategorisinin yıllık geliri A kategorisi- alınabilmesi için hastanın sal zekâ, akademik zekâdan yani biliş- ne göre ortalama yüzde 15 fazladır. şikâyetini ve endişelerini sel yetilerden ayrı ama onu tamamlayan yetenekleri tanımlar. Salovey ve Mayer, B ve C kategorileri karşılaştırıldığında, açık ve net bir şekilde ardından Goleman, zekâ kavramına C kategorisinin yıllık geliri B kategorisi- bambaşka bir boyut kazandırmışlardır. ne göre ortalama yüzde 35 fazladır. aktarması ve buna karşılık Duygunun, akıllı kararlar için vazgeçil- mezliğine ve mantıklı olabilmek için ge- Bilgimiz, birikimimiz, yeteneklerimiz ne da hekimin konuya yönelik rekliliğine vurgu yapmışlardır. kadar zengin olursa olsun, iletişim be- cerileri olmadan bu donanımı kişi ya da bilgilerini aynı şekilde Karşımızdaki insanların ne istediklerini, topluluklara yeterince veremiyoruz, sa- hastaya açık ve anlaşılabilir neye ihtiyaç duyduklarını, güçlü ve za- hip olduğumuz bu zenginliklerden ye- yıf yanlarını duyguları değerlendirerek terince faydalanamıyoruz demektir. bir şekilde aktarması anlayabilmek, stresle mücadele ede- Carnegie Teknoloji Enstitüsü 10 bin ki- bilmek ve aranan biri olmak için gerek- şiye ait verileri analiz etmiş ve bunun gerekir. Hekimlerin tanı li bir yetkinliktir duygusal zeka. Dünya sonucunda, başarının yüzde 15’inin çapında 200 şirkette uygulanan yetkin- yapılan işle ilgili bilgi ve beceriye, yüz- koyma ve tedavi etmedeki liklerle ilgili bir araştırmada, en başarılı de 85’inin ise kişilik faktörlerine, diğer çalışanların vasat çalışanlara oranla bir deyişle başarılı insan ilişkileri kur- başarıları, ne tür bilgiler günlük ortalama işlerde %85, başarıl- maya bağlı olduğu yargısına varmıştır. sunarak hastalarını ması zor işlerde ise %127 daha verimli Stanford Araştırma Enstitüsü’nün yap- olduğu gözlemlenmiştir. Verimlilik anla- mış olduğu bir araştırma da, etkili bir eğiteceklerinin yanı sıra, mında gösterilen başarıda teknik be- liderliğin yüzde 88 oranında insan iliş- ceri ve bilişsel yeterlilikten öte üçte iki kilerine bağlı olduğunu ortaya koymuş- hastalarına yaklaşımları, gibi bir oranla duygusal yetkinliklerin tur. Kendimizi özgürce ve bütünüyle etkili olduğu ortaya çıkmıştır. ifade etme sanatı olarak da tanımlaya- hastalarına ayırdıkları bileceğimiz iletişim hem iş hem de özel Goleman’ın iş yaşamına yönelik araştır- hayatımızda çok önemli bir yere sahip- zaman, kullandıkları dil ve malar üzerine yaptığı inceleme de, ba- tir, bizim en önemli aracımızdır ve aynı beden dili anlamında ortaya şarının temelinde yüzde doksan gibi bir zamanda sosyal birer varlık olarak baş- oranın da üstünde bir oranda duygusal lıca gereksinimlerimizden biridir. Toplu- koydukları başarı ile doğru zekânın yer aldığını ortaya koymaktadır. mu oluşturan bireyler, konusu ne olursa İş yaşamlarında başarısızlığa uğramış olsun, sorunlarını çözmek için iletişim orantılıdır. insanların yüksek oranda başkalarıyla kurmak zorundadırlar. Sağlıklı bir toplu- iyi ilişkiler kuramayan insanlar oldukları mun yaratılması için öncelikle o toplu- yapılan araştırmalarla ortaya konulmuş- mu oluşturan bireyler arasında sağlıklı tur. Bu insanlarda saptanan en belirgin Aslında bireyler kendi ihtiyaçlarından iletişimin gerçekleşiyor olması gerek- özellikler iletişim konusunda sergiledik- mektedir. yola çıkarak empatinin ilişkileri besle- leri yetersizlikler olmuştur. Yine bu araş- yen ana damarlarından biri olduğunu tırmaların sonuçlarına göre, iş yaşamın- “Sağlıklı” iletişim görebilirler. daki başarıda entellektüel birikim ve iş konusundaki beceri ile tecrübenin payı, Duygusal zekâ (empatik İnsan ilişkilerinin çok yoğun olduğu bir nitelikli insan ilişkileri kurmanın payı ile sektör olan sağlık sektöründe, çeşitli yaklaşım) ve iş yaşamında karşılaştırıldığında, insan ilişkilerindeki başarı sağlık sorunları nedeniyle hizmet bek- başarının iş yaşamındaki başarıda çok leyen insanlarla kurulacak iletişimde, daha etkin olduğu gerçeği gözlenmiştir. sağlık hizmeti veren kişilerin bireysel Empatik yaklaşım olarak da adlandıra- tutum ve davranışlarının önemli rolü var- bileceğimiz duygusal zekânın önemi- Amerikan Purdue Üniversitesi’ndeki dır. Hastaların ilgi ve şefkat beklemeleri nin anlaşılması, yirminci yüzyılın son araştırmacılar, beş yıl boyunca izledik- çok doğaldır ve bu nedenledir ki söz dönemlerine kadar tanıma, anlama ve leri, mühendislik diploması almış öğ- konusu bireysel tutum ve davranışlar uyum yeteneğinin bilişsel zekâ olarak rencileri üç kategoriye ayırmışlardır. : açısından başlangıçta gösterilecek gü- bilinen zihinsel yeterlikle mümkün oldu- ler yüz ve samimi bir ilgi, en etkili tutum ğu düşüncesinin, edebiyat, sanat, ilişki A) Eğitimleri boyunca en yüksek notları ve davranış olarak kabul edilmektedir. yönetimi ve benzeri diğer alanlarda alan öğrenciler Bunun tam tersi olarak, hasta olmaları daha farklı zihinsel fonksiyonların rol oy- nedeniyle kaygı ve korku gibi duygular nadığının farkedilmesi ile gerçekleş- B) Eğitimleri boyunca en düşük notları taşıyan hastalarla kurulacak iletişimde miştir. Geniş kapsamlı bir duygusal alan öğrenciler ilgisiz, sinirli ve asık suratlı bir iletişim zekâ kuramı, ilk olarak 1990 yılında, tarzı hastanın sağlığına kaçınılmaz bir Yale Üniversitesi psikologlarından Peter C) İnsan ilişkileri konusunda en başarı- şekilde olumsuz etki yapacaktır. Salovey ve New Hampshire Üniversite- lı oldukları düşünülen öğrenciler. si psikologlarından John Mayer tarafın- İletişim tüm hekimler için temel bir ye- dan ortaya atılmıştır. Salovey ve Mayer Bu üç kategoriden hangisinin iş yaşa- terliliktir. Hekim-hasta arasındaki ileti- duygusal zekâyı “kendisinin ve başka- mında daha fazla para kazandırdığını şim bu açıdan ele alındığında, kurula- larının hislerini gözleyip düzenleyebil- merak eden araştırmacılar şu sonuçla cak iletişimin niteliği, etkinliği sağlıklı mek, hisleri düşünce ve eyleme yol karşılaşmışlar: iletişim açısından önem taşımaktadır. gösterecek şekilde kullanmak” olarak Sağlık sektöründe iletişim değerlendi- tanımlamışlardır. Daniel Goleman, duy- A ve B kategorileri karşılaştırıldığında, rildiğinde, öncelikle eleştirilen konunun gusal zekâyı, “Kendimizin ve başkaları- bu ikisinin yıllık gelirlerinde pek kayda sağlık personelinin hasta ile olan ileti-

76|SD İLKBAHAR 2011 şimde mesleki terminolojiyi kullanmayı yaklaşımları, hastalarına ayırdıkları za- Etkili iletişim becerileri, sevgi, başarı ve seçmeleridir. Bu durum özellikle he- man, kullandıkları dil ve beden dili an- mutluluk elde etmede adeta sihirli bir kim-hasta ilişkisinde sağlıklı iletişimi lamında ortaya koydukları başarı ile etki yaparlar ve eğer gönül zenginliği, engelleyen en önemli faktördür. Söz doğru orantılıdır. sevgi, anlayış ve hoşgörü ile birlikte ol- konusu durum sağlık hizmeti alan ko- mazlarsa yalın ve anlamsız kalırlar. numunda olan bireylerin kendilerini Hasta-hekim ilişkisinde; hastanın heki- Sağlık sektöründe çalışanların, iletişim açık, net, ifade etme anlamında zorlan- me yönelttiği soruların yanıtlarını alma becerileri ve etkili iletişim açısından is- ma yaşamalarına neden olmaktadır. hakkı vardır. Etkili bir dinleme ile hasta- temeyerek de olsa zaman zaman ser- İletişim sürecinde, iletişimsel engel ola- nın sorularını alan hekim, karşısındaki giledikleri gözlemlenen olumsuz tutum rak değerlendirebileceğimiz bu du- hastanın sosyal ve kültürel özelliklerini ve davranışları, söz konusu sektörde rumda, sağlık hizmeti alanlar, duygu ve göz önünde bulundurarak, hastanın çalışanların stres, yorgunluk, aşırı iş düşüncelerini karşılarındaki kişiye ak- anlayabileceği açık, net ve anlaşılır bir yükü, kızgın saldırgan hasta grubu ve taramamaktadırlar. Bu tarz bir iletişim dille gerekli bilgilendirmeyi yapmalıdır. buna benzer pek çok durum ile karşı ortamında hasta olarak hizmet alanlar, Bu noktada, hastanın hastalığı ile ilgili karşıya oldukları gerçeği ile birlikte dü- incitilebilecekleri, reddedilecekleri, tedavi süresince neler yapması gerek- şünmek doğru bir değerlendirme ola- mahcup olacakları gibi düşüncelerle tiği konusunda aydınlatılması diğer bir caktır. ve bu durumları yaşamamak için iletişi- deyişle hekim tarafından eğitilmesi söz me girmeme ya da iletişimi kesme gibi konusu olacaktır. Etkili iletişimle, hasta- Kaynaklar çözümler üretmektedirler. nın bu anlamda hekimle isteyerek işbir- Adair, John (2006), Etkili İletişim, İstanbul: Babıali liği yapmaya özendirilmesi etkili ola- Kültür Yayıncılığı. Yapılan araştırmalar, hastaların hekim- caktır. Bu ilişkide aslında ne ler ile kurdukları iletişimde söyleyeme- söyleneceğinden çok nasıl söylenmesi Baltaş, Zuhal (2006), Duygusal Zekâ, İstanbul: dikleri sorularının olduğunu, sorularını gerektiği önem taşımaktadır. Etkin bir Remzi Kitabevi. uygun olmayacağı endişesi ile yönelte- hasta-hekim iletişimi, doğru bilgi alın- mediklerini, kendilerine iyi bakılmaya- Cirhinlioğlu, Zafer (2001), Sağlık Sosyolojisi, An- masına ve böylece etkin tedaviye ve kara: Nobel Yayınları. cağı endişesi taşıdıklarını ve hekimler- etkin sonuçlara hizmet edecektir. den gelecek tepkilerden çekindikleri Covey, Stephan R. (2009), Etkili İnsanların 7 Alış- için sağlık sorunları ile ilgili bilgi talep Hekim-hasta görüşmesinde kurulacak kanlığı, İstanbul: Varlık Yayınları. edemediklerini tespit etmiştir. Hekim- iletişiminde hastanın karşılanması aşa- hasta iletişiminde, hekimlerin, hastala- Cüceloğlu, Doğan ( 2009), ‘Keşke’siz Bir Yaşam masında oluşturulacak psikolojik ortam rın eğitim durumunu, kültürel ve sosyal İçim İletişim, İstanbul: Remzi Kitabevi. hastanın çekingenliğini üzerinden at- durumunu göz önünde bulundurarak masını ve rahatlamasını sağlayacak ve Cüceloğlu, Doğan (2008), Yeniden İnsan İnsana, iletişime girmelidirler. Hastaların söz onu kendisini açmaya hazır hale getire- İstanbul: Remzi Kitabevi. konusu durumuna uygun üst dil ve ileti- cektir. Söz konusu iletişimde hekim, şim tarzı dikkate alınmadan kurulacak Çeşitçioğlu, Mustafa (2007), Pozitif İletişim, İstan- hastanın hastalığını nasıl algıladığı, iletişimde hastalar, korku, utanma, çe- bul: Resital Yayıncılık. hastalığı konusundaki fikirlerini, bu an- kinme gibi duygulara kapılmakta ve lamda kendisinden neler beklediğini Dökmen, Üstün (2009), İletişim Çatışmaları ve Em- soru sormaktan kaçınmaktadırlar. He- sorgulamalıdır. Bu şekilde başlayacak pati, İstanbul: Remzi Kitabevi. kim-hasta ilişkisi bu açıdan değerlen- dirildiğinde, yaşanan iletişim sorunları- iletişim ile problemin hekim ve hasta Goleman, Daniel (2000), İş Başında Duygusal nı ortadan kaldırmak için hekimlerin tarafından birlikte tanımlanması, teda- Zekâ, İstanbul: Varlık Yayınları. hastalara empatik yaklaşım sergileme- vinin tanımlanması sağlıklı olacaktır. Hekimlerin ulaşılabilir olmaları, hasta- Kaya, Canten (2007), Etkili İnsan Olmanın İncelik- si ve mesleğe özgü dil kullanmaktan leri, İstanbul: Kariyer Yayıncılık. kaçınması doğru olacaktır, demek nın ihtiyaç durumunda hekime rahatlık- mümkündür. la ulaşıp iletişim kurabileceğini ve so- Lazar, Judith (2001), İletişim Bilimi, Ankara: Vadi rununu aktarabileceğini bilmesi de Yayınları. Hekimlerin davranış biçimi hastaların psikolojik açıdan bir güven ortamı oluş- turmakta ve hastalar açısından çok ra- Mckay, M., M. Davis, P. Fanning (2006), İletişim iletişim sırasındaki duygularını etkile- Becerileri, Ankara:HYB Yayıncılık. mekte, endişelerini arttırmakta ya da hatlatıcı olmaktadır. azaltmaktadır. Bu durumda hekimlerin Mutlu, Erol (2004), İletişim Sözlüğü, Ankara: Bilim bilgi paylaşımı gerçekleştirmeleri ve Sonuç olarak; etkili bir iletişim için te- ve Sanat Yayınları. hastaların eğitim, sosyal ve kültürel du- mel olarak, etkin dinleme, etkin konuş- ma ve söyleme, empatik yaklaşım, et- Nachez, Erica Guilane (2003), İletişim mi? Kolay!, rumlarını dikkate alarak empatik yakla- İstanbul:Sistem Yayıncılık. şımla anlaşılmayı sağlamaları, endişe- kin bir beden dili sergilenmelidir. Sektör nin ortadan kalkmasını sağlamakta ve ne olursa olsun etkili iletişimin özü, ya- Oskay, Ünsal (2005), İletişimin ABC’si, İstanbul: beraberinde sağlıklı iletişimi getirmek- pısı değişmez. Hekim-hasta ilişkisinde Der Yayınevi. tedir. Sağlıklı bir hekim-hasta iletişimi etkili iletişimde ilk karşılama sırasında sergilenecek ilgi ve güleryüz, sonrasın- Osmay, Nüvit (2011), İnsan Mühendisliği, İstan- ve doğru kararların alınabilmesi için bul: Alfa Yayınları. hastanın şikâyetini ve endişelerini açık da etkin dinleme, etkin ve birbiri ile tu- ve net bir şekilde aktarması ve buna tarlı sözlü ve sözsüz iletişim, hastanın Özer, Kadir (2009), İletişimsizlik Becerisi, İstanbul: karşılık da hekimin konuya yönelik bil- sözsüz iletişim ile ortaya koyduğu be- Sistem Yayıncılık. gilerini aynı şekilde hastaya açık ve an- den dili ipuçlarının değerlendirilmesi, Yağbasan, Mustafa (2006), Doktor Hasta İlişkisin- laşılabilir bir şekilde aktarması gerekir. mesleki dilden kaçınarak anlaşılması de Dile ve Davranışa Dayalı İletişimsel Sorunları Hekim-hasta arasındaki sağlıklı ileti- kolay bir dil kullanmak, hastaya samimi Belirlemeye Yönelik Bir Alan Araştırması, Selçuk şim, tanı koyma ve tedavi etmede ba- duygu ve düşüncelerini açıklayıp ken- Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, şarıyı getirmekte, hasta açısından, iyi- disini rahatlıkla açabileceği bir ortam 609-627. leşme sürecinde ilk adımın atılmasını yaratmak, empatik yaklaşım ve sözlü sağlamaktadır. Diğer bir deyişle hekim- ve sözsüz iletişimin ile hastanın verilen lerin tanı koyma ve tedavi etmedeki ba- bilgileri doğru olarak algılayıp algılama- şarıları, ne tür bilgiler sunarak hastala- dığını ortaya çıkarmak sağlıklı iletişimi rını eğiteceklerinin yanı sıra, hastalarına sağlayacaktır.

2011 İLKBAHAR SD|77 SAĞLIK VE İLETİŞİM Ölümü haber vermek

Prof. Dr. Ertan Tezcan 1957 yılında Ankara’da doğdu. İlköğretimini İstanbul Pertevniyal İlkokulu’nda tamamladı. Orta ve lise eğitimini Saint Benoit Fransız Lisesi’nde yaptı. 1984’te Erzurum Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Ondokuz Mayıs, Fırat ve Maltepe Üniversiteleri ile SSK İzmit ve Kartal Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanelerinde çalıştı. Bir dönem Paris V Üniversitesi Saint Anne Psikiyatri Hastanesi’nde görev yaptı. Türkiye Psikiyatri Derneği Elazığ Şubesini ve Fırat Tıp Merkezi Psikiyatri Kliniğini kurdu. Halen Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Psikiyatri Klinik şefi olarak görev yapmaktadır. Anadolu Psikiyatri Dergisi, Yeni Symposium gibi psikiyatri dergilerinde editör yardımcılığı görevinde olup birçok psikiyatri dergisinde yayın kurulunda ve bilimsel danışma kurullarında bulunmaktadır. 2003 yılında Rasim Adasal Ruh Sağlığı Bilim Ödülü’nü kazanmıştır.

Ölüm ardıma düşüp de yorulma Var git ölüm bir zamanda gene gel Akıbet alırsın komazsın beni Var git ölüm bir zaman da gene gel Karacaoğlan

90’lı yıllarda İzmit Sigorta Şöyle ya da böyle ayda ortalama 2 acil Birkaç gün sonra acil nöbetindeydim. Hastanesi’nde Psikiyatri nöbeti ben dahil, hemen hemen bütün İçimde tuhaf bir huzursuzluk var de- Uzmanı olarak çalışıyor- uzmanlar için ciddi bir sorundu. Ve acil meye kalmadı acil servis adeta istilaya dum. Bilenler bilir, o za- klinikte ciddi sorunlar ortaya çıkıyordu. uğradı. 50-60 yaşlarında bir hasta, manlar sigorta hastanele- daha doğrusu bir ex duhul ve onu geti- rinde çalışmak zordu. Bir sabah hastaneye girdiğimde hasta- ren onlarca insan. Refleks olarak, Kendine özgü ve her an nenin acilinde cam kalmadığını gör- “Hastayı hemen müdahale odasına Ypatlamaya hazır bir hasta ve hasta yakını mek beni şaşırtmıştı. Gece nöbetinde alın.” Dedim. Yardımcı sağlık persone- profili mevcuttu. Hoş, günümüzdeyakınları tarafından getirilen bir ex du- linin fısıltıyla, “Ama Doktor Bey, hasta patlamaya hazır bu profil artık bütün hasta- hulün olduğunu, nöbetçi hekim zaten ölmüş.” söylemini duymazlıktan nelerde kol geziyor. Maalesef gün geçmiyor arkadaşımın ex duhulü gördüğünde; geldim. Evet, hasta ölmüştü ama o an ki bir hastaneden sağlık çalışanlarına yöne- “Başınız sağ olsun, hastanız ölmüş. Ya- ölmemesi daha doğrusu o an öldüğü- lik tehdit ve eylem haberi gelmesin… pılacak bir şey yok.’’ dedikleri, hasta nün bilinmemesi gerekiyordu. Bu ara- yakınlarının doktora ve görevli yardımcı da yaklaşık yarım saatte akraba, hısım, Yine de hayatımın ilk uzmanlık yıllarıydı sağlık ekibine neden müdahale etme- hemşeri, tanıdık derken acil kapısının ve itiraf ediyorum; öğreticiydi. Benim diniz diyerek saldırdıklarını ve çıkan önünde ve yanında yer alan bahçe ve için sorun, göreve başladıktan bir yıl arbedede acil ekibi personelinin ciddi otoparkta önce yüzleri sonra binleri sonra başladı. Acil serviste nöbet tutan bir şekilde hırpalandığını öğrenmiş ve bulan bir devasa bir kalabalık birikmişti. pratisyen hekim meslektaşlarımız o ya çok endişelenmiştim. İtiraf ediyorum, Bense yaklaşık on dakikada bir müda- da bu nedenle hastaneden birer ikişer akademik kariyere saklanmamım arka- hale odasından çıkıp, kalabalığın lideri ayrılmaya başlamış ve acil servis nöbe- sında yatan gerçeklerden biri de acil konumundaki orta yaşlı hasta yakınına, ti uzman hekimlere kalmaya başlamıştı. nöbetlerinden kurtulmaktı. “Elimizden geleni yapıyoruz, lütfen

78|SD İLKBAHAR 2011

Bazı aile yakınlarının öfke ve mesi, başa çıkılması güç bir kavramdır. luşsal yaklaşımda bulur ve başka belir- Ölümle yüzleşmek bizi endişelendirir, tilerin ardına gizlenen ölüm duygusu- kızgınlık tepkilerine hazırlıklı varoluşumuz, büyüyüp gelişeceğimiz nun ancak bireyin iç dünyasına ve kaçınılmaz bir şekilde ölüp yok ola- yapılacak yolculuklarla açığa olmak gerekir. Bazıları yalnız cağımız bilgisiyle gölgelenir. çıkabileceğini savunur. Şöyle der bü- Ölümden hepimiz korkarız. Bu korku ilk yük üstad: “Kin ve düşmanlık, öfkeyi ve kalmak, bazıları da ölüyü çağların destanlarında da yerini almış- ölümü davet ediyor. Ölülerin hayaletleri görmek isteyebilir. Buradaki püf tır. 4 bin yıl önce Babil’de yaşadığı ka- dolaşıyor etrafımızda. Başkalarının acı- bul edilen destansı Kral Gılgamış, ar- larına bakmadan ölüm korkusunu yen- noktası da o anda aile kadaşı Enkidu’nun ölümü üzerine, “Sen mek mümkün müdür?’’ Sadeleştirelim artık karanlıklar içindesin ve beni duya- isterseniz sevgili okurlar: Kendi ölüm yakınlarının ne istediklerini maz oldun. Ben de öldüğümde Enkidu korkumuzu yenmeden ölümü karşımız- gibi olmayacak mıyım? Yüreğim umut- daki insanları incitmeden algılatabilir anlamak, anlamaya çalışmak, suzluk içinde ve ölümden korkuyo- miyiz? rum.” cümleleri ile bugün bile hepimiz gerekirse sormaktır. Duygusal adına konuşuyor. Gılgamış’ın ölümden Ölüm haberi vedalaşmalar için zaman korktuğu gibi; erkek, kadın, çocuk he- pimiz ölümden korkarız. Bazılarımız Bir aile üyesine yakınının öldüğünü tanımak, acele ettirmemek ve için ölüm korkusu genelleşmiş bir endi- söylemek her ortamda zordur. En zor şe şeklinde, bazen daha ağır ruhsal ve en sık yaşanan ortamlar ise, kazanın kişinin açıkça kederini tabloların tuallerinden fışkırırcasına olduğu yerler ve acil servislerdir. Acil kendini gösterir. servislerde hastanın ölümü genellikle gösterebileceği, yaşayabileceği beklenmedik biçimde, ani ve çoğu za- güvenli ve sakin bir ortamı Milattan önce 341’de, Platon’un ölü- man travmatiktir. Ölüm haberi aile üye- münden kısa bir süre sonra dünyaya lerinin beklemediği, hazırlıksız yaka- oluşturmak gerekir. geldiği ve 270′te öldüğü kabul edilen landığı bazen hayatlarının en mutlu Epikouros, filozofların da ruhu tedavi dönemlerini yaşarken gelebilir. Aileyi etmesi gerektiğinde ısrar etmiştir. habere hazırlamayı sağlayan bir süreç Epikouros’a göre felsefenin tek doğru yoktur. Üstelik çoğu zaman ailenin kar- sizler de dua edin.” diye bilgi veriyor- amacı insanın mutsuzluğunu dindir- şısında haberi veren bir yabancı vardır. dum. Bu arada acile gelen diğer hasta- mektir ve bu mutsuzluğun kökeni de Yabancı ölüm haberini karşısındaki in- larla da ilgilenmeye çalışıyordum. Bir- ölüm korkumuzdur. Kaçınılmaz ölümün sanları incitmeden vermelidir ve aşağı- kaç saat sonra da rahmetlinin, lider ürkütücü hayali insanın hayattan zevk daki basamaklara uyma gayreti içinde konumdaki yakınına, “Başınız sağ ol- almasını engeller ve hiçbir zevkin tam olmalıdır. sun’’ haberini verdim. “Allah razı olsun anlamıyla yaşanmasına izin vermez. Doktor Bey. Siz elinizden geleni yaptı- Doğru fiziksel ortamın sağlaması nız.’’ dedi, teşekkür ederek dışarı çıktı. Yahya Kemal Beyatlı’ya göre; meçhule Kalabalığa ölüm haberini vakur bir giden bir gemidir ölüm. Kafka, “Nasıl Ölüm haberi, sakin ve özel bir ortamda şekilde ve acil ekibini överek bildirdi. yaşanırsa öyle ölünür.” der. Varoluşçu verilmelidir. İlk görüşmenin kesintiye Onlarca hasta yakınının hastaneden psikoterapinin bir formu olan logotera- uğramadan yapılması için yeterli ayrılmadan teşekkür etmesini aradan pinin öncüsü olan ve Nazi kampında zaman ayrılmalıdır. Görüşme yerindeki geçen yaklaşık 20 yıla karşın dün gibi yaşadıklarını anlatan gerçek yaşam harici telefon ve mobil telefonlar hatırlıyorum… öyküsünde Dr Frankl, “Duş için sıra öncelikle kapatılmalıdır. Haberi verenin beklerken çıplaklığı iliklerimizde du- yanında kâğıt mendil bulundurması, Geçen gün televizyonda gördüğüm bir yumsamıştık. Artık sahip olduğumuz yanındaki ve ortamdaki telefonları haber, beni bu yazıyı yazmaya itti. Trafik tek şey kelimenin tam anlamıyla çıplak kapatması önemlidir. Haberi verirken kazası sonucu hayatını kaybeden bir varoluşumuzdu. Bu ölüm anı oturmak ve aile üyelerinin de oturmasını kadının olay yerinde çalan telefonunu duygusu,kamptaki tüm acılar ve sağlamak, göz temasını kaybetmemek yanıtlayan polis memurunun, ölüm ha- ölümlere karşın içsel özgürlüğün yitiri- gerekir. Zaman zaman haber verilen berini o anda arayan kardeşine telefon- lemeyeceğinin acı bir kanıtıydı. Aslında yakınların elini ya da kolunu tutmak da dan söylememesi dikkatimi çekti. Me- yaşamı anlamlı ve amaçlı kılan, işte bu rahatlatıcı olabilir. mur, en doğrusunu yapıyordu. “Kötü insanın ölüm anındayken bile elinden haberi telefonla vermeyin.” kuralını uy- alınamayan içsel özgürlüktür.’’ der. Kendini takdim etme ve aile üyeleri- guluyordu. Ya siz? Siz ne yapardınız o Gerçekten insanın ölüm anında hisset- ni tanıma anda? tiği içsel özgürlük müdür? Ölüm görüşmesi yüz yüze yapılmalıdır. Ölüm Yalom’a göre ölüm korkusu insanın en Sağlıklı sözel iletişim kişinin yakınına temel korkusudur ve her anı ölümün ta- yaklaşıp selamlaşma ve kendimizi ta- Hayat ne kadar yaşanmamışsa mamen farkında olarak yaşamak hiç nıtma ya da daha önce tanışıklığımız ölümden o kadar korkarız. kolay değildir. Hayatımızı korkudan varsa hatırlatma ile başlar. Konuşmayı I. Yalom donmuş bir şekilde geçiremeyeceği- başlatırken uygun hitabı kullanarak, miz için ölüm korkusunu yumuşatacak mesafeyi ayarlayarak ve beden dilimi- Düşünmeyi sevmediğimiz, kabullen- yöntemler üretiriz. Çocuklarımız aracılı- zin iletilerine dikkat ederek nezaket ku- mekte güçlük çektiğimiz, hayatın ken- ğıyla kendimizi geleceğe yansıtırız. rallarına uyulmalıdır. disi kadar gerçek, uzak olduğunu zan- Zenginleşmek, meşhur olmak, hayatta nettiğimiz ama burnumuzun dibinde her zamankinden daha fazla yer kapla- Konuşmayı başlatmadan önce, ölüm acı bir kavramdır ölüm. Bir yakınımızı, mak yani saplantılı, koruyucu ritüeller haberi verilecek yakınların tıbbi duru- sevdiğimizi kaybedene kadar ölümü geliştirmek, nihai kurtarıcıya karşı ko- munu bilmek de önemlidir. Tıbbi ileti- unutarak, yok sayarak yaşamak işimize nulmaz bir inanç geliştirmek ölüm kor- şimsel engeller varsa, bu tür bir konuş- gelir. Bu acıyı içimizde tutarak yaşama kusu ile baş etme yolarıdır. Yalom; ölüm manın ertelemesi ya da bir ön tedbir tutunmaya çalışırız. Ölüm; benimsen- korkusuyla baş etmenin yolunu varo- alınmadan yapılmaması gerekir. Karşı

80|SD İLKBAHAR 2011 tarafça iletilenlerin dinlendiği, önem- rekir. Bazı aile bireyleri yalnız kalmak, Çocuğun ölümle ilgili soru sorması sendiği, yargılanmayan, anlaşılmaya bazıları da ölüyü görmek isteyebilir. Bu- desteklenmeli, cevaplandırılmalıdır. yönelik çaba gösterildiği bir konuşma radaki püf noktası da o anda aile yakın- Ancak nasıl açıklayacağımızı bilemedi- hedeflenmelidir. Hastalık sonucu ger- larının ne istediklerini anlamak, anla- ğimiz durumlarda, “Bu çok güzel, il- çekleşen bir ölüm haberi; aileyi tanı- maya çalışmak, gerekirse sormaktır. ginç ama benim de yanıtını bilmediğim yan, daha önceden tanınan ve güveni- Vefat edeni görmek isterlerse bir soru.” diyebilmeliyiz. len terapötik bağı önceden kurmuş ortamdaki rahatsız edici görüntüler te- birisi tarafından verilmelidir. mizlendikten sonra görmelerini sağla- Bazı aileler, yakınlarını dövünmeleri, mak ve vücudun görünümündeki deği- haykırışlar, ağıtlar ile uğurlarlar. Çocuk- Ölüm akut bir olay sonucu oluşmuşsa şikliklere hazırlamak gerekir. Duygusal ların yanında bu tür davranışlarda bu- aile yakınlarına kendimizi tanıtmak son vedalaşmalar için zaman tanımak, lunmak yanlıştır. Bazı aileler ise çocuğu derece önemlidir. Bu süreçte: “Sizlerde acele ettirmemek ve kişinin açıkça ke- eğlendirmeye çalışırlar ve ortada üzü- bana kendinizi tanıtır mısınız lütfen”, derini gösterebileceği, yaşayabileceği cü bir durum yokmuş gibi davranırlar. “Sizlere yapacağım açıklamayı duyur- güvenli ve sakin bir ortamı oluşturmak Bu da çocuğun, kendisini eğlendirme- mak istediğiniz biri var mı?” cümleleri gerekir. ye çalışan aile bireylerinin ölüme üzül- bizim de konuya girişimizdeki sıkıntımı- medikleri gibi bir yanlış sonuca varma- zı yenmemizde yardımcı olacaktır. Görüşmeden sonra yardımcı olabi- sına neden olabilir. lecek birinin belirlenmesi Haberi verenin kendi duygusal tepkile- Okul çağına gelmemiş çocukları cena- rini kontrol edememesi, suçlanma ve Haber iletildikten sonra ailenin yanında ze töreninden uzak tutmak gerekir. nasıl söylemek gerektiğini bilememe duygusal tepkilerini ele alabilecek biri- Okul çağındaki çocuğa durum anlatıl- korkuları, aile yakınlarının duygusal nin kalması son derece destekleyici dıktan sonra çocuğun kendi isteğine tepkilerinin denetimden kurtulup orta- olacak ve görevimizi kolaylaştıracaktır. göre hareket edilmelidir. Cenaze töreni- ya çıkması durumunda bu sorunla nasıl Bazen karşımızda bir eş, bir baba, bir ne katılmak isteyen çocuk engellenme- başa çıkılacağını bilememesi, ölüm- kardeş gibi tek ve yalnız bir aile bireyi meli, istemeyen çocuk ise zorlanma- den kişisel olarak korkması, ölenin çok vardır. Bu durumda bu kişi asla görüş- malıdır. genç olması, ölen ile uzun süren bir me odasında yalnız bırakılmamalıdır. tanışıklığın olması, haber vereni Nazikçe hangi yakınlarına hemen ha- Son söz: Yalnızlık yalnızca yalnızlıkta duygusal yönden mutlak surette ber verilmesinin istendiği, yanına kısa vardır. Paylaşıldıkça kaybolur. olumsuz etkileyen etmenlerdir. sürede ulaşabilecek bir akrabası olup olmadığı öğrenilir. Eğer yakınlarının ya- Kaynaklar Olanları anlatarak ölüm haberini ver- nına ulaşması zaman alacaksa bir süre mek Becze E. Strategies for breaking bad news to pa- aile yakınının yanında ona eşlik edecek tients with cancer. ONS Connect. 2010; 25:14-15. bir sağlık personeli bulundurmaya Uygun ve kısa tanışma safhasından gayret edilmelidir. Bilgin G, Öztük G, Şirin S. Kanser tanısı konan has- sonra en önemli an, kişinin öldüğünü talarda kötü haber verme hekime düşen görev. söyleme anıdır. Genel yaklaşım, olayın Çocuk ve ölüm İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi 2008; 71: 22-26 basit ve kısa bir şekilde öyküleştirilme- ye çalışılmasıdır: “Kazadan sonra he- Fantino E, Silberberg A. Revisiting the role og bad men müdahalede bulunduk. Kalbi at- Yakınını kaybeden çocuğa ölüm na- news in maintaining human observing behavior. J mamaya başladı. Elimizden gelen her sıl anlatılmalı? Exp Anal Behav. 2010; 93:157-170 tür müdahaleyi yaptık ancak yapabile- Ölüm beş-altı yaşlarından itibaren ço- Ladouceur R, Goulet F, Gagnon R, ve ark. Brea- ceğimiz fazla bir şey yoktu. Çok üzgü- king bad news: impact of a continuing medical nüm…” “Çok ağır bir iç kanaması var- cuk için de yavaş yavaş korkutucu ol- maya başlar. Başlangıç dışa vurumun education workshop. J Palliat Care 2003 ;19: dı. Bunu söylediğim için çok üzgünüm 238-245. ama hastaneye getirildiğinde hayatını da; çocuğun ebeveyn kaybına ilişkin kaybetmişti. Onu geri getirmek için ya- korkuları, büyümekten korkma, hasta- Oflaz F. Sağlık çalışanları için kötü, üzücü ya da pabileceğimiz bir şey yoktu…” Dikkat lıklara, yaralanmalara karşı aşırı tepki zor haberleri iletme tekniği. Anadolu Psikiyatri edilirse cümleler içinde açıklayıcının gözlemlenir. Dergisi 2007; 8: 62-69 üzgünlüğü belirtilmekte. Okyayuz ÜH. Ölümcül hastalık tanısı almak: bir Ölüm haberini çocuğa verecek kişi, yaşam krizi. Kötü haber verilmeli mi? Kriz Dergisi mutlaka en yakını olmalıdır. Anne ya da Bazen aile, müdahale ederek açıkla- 2003; 11; 29-35 mayı durdurabilir. Bu tür durumlarda babanın ölümünde bu görev sağ kalan ölüm haberi önce verilmeli ve anne ya da babanındır. Sağ kalan aile Ptacek JT, Ptacek JJ, Ellıson NM. “l’m sorry to tell açıklamalar sonraya ertelenmelidir. bireyi, ruhsal olarak kendini toparladık- you “ Physicians’ reports of breakıng bad news. J Ciddi sağlık problemi olan ve yaşı ileri tan sonra bu görevini geciktirilmeden Behav Med; 2001; 24: 205-217 yerine getirmeli ve ölümü çocuktan bireylere, bir doktor -mümkünse ailenin Voelter V, Mirimanoff RO, Stiefel F, Rousselle I, kendi doktoru- eşliğinde ya da bu dok- uzun süre gizlememelidir. Leyvraz S. Breaking bad news. Rev Med Suisse tordan ya da aile yakınlarından sağlık- 2005; 1:1352-1353 ları ile ilgili bilgi alındıktan sonra ölüm Ani ve beklenmedik ölümlerde çocuğa haberi verilmelidir. alıştırma zamanı tanınması faydalıdır. Yalom ID. Existential Psychoterapy. New York: Önce ölen aile bireyinin ağır hasta ol- Basic Books, 1980 Aile yakınlarına empatik yaklaşım duğu, hastanede yattığı söylenebilir. Daha sonra çocuğa, anne ya da baba- Aile bireylerinin hayatını kaybedene yı onu artık göremeyeceğimiz ve özle- karşı ne hissettiği, ölüm haberine gös- yeceğimiz için çok üzgün olduğumuzu tereceği tepkiyi açığa çıkarması nokta- fakat kendisinin gittiği yerde rahat ve sında önemlidir ama bu çoğunlukla bir mutlu olduğunu söyleyebiliriz. Gittiği ruh bilimcinin anlayabileceği bir tepki yer konusundaki kavramlara ailenin biçimidir. Bazı aile yakınlarının öfke ve kendi içindeki inanç sistemine göre şe- kızgınlık tepkilerine hazırlıklı olmak ge- killendirilmelidir.

2011 İLKBAHAR SD|81 TIP FELSEFESİ Modern psikolojinin ölümü yadsıması

Prof. Dr. Hayrettin Kara 1963 yılında Antalya’da doğdu. 1985’te İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Psikiyatri uzmanlık eğitimini Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nde tamamladı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde öğretim üyesi ve Ana Bilim Dalı Başkanı olarak görev yaptı. Halen Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde Klinik Şefi olarak görev yapmaktadır.

‘er derdin devası vardır; için ölüme yazgılı olduğunu söyler. ma gibi varoluşsal bir yükümlülüğümüz ölüm ve ihtiyarlıktan olmalı. Oysa genel tutumumuz ölümün gayrı’. İlk gençlik yılla- Ölümün nihai gerçeğimiz olduğunu gör- karşı konulamaz gerçekliğini görmez- rımdan beri içime işle- mek, kabullenmek ya da bu konuda bir den gelmeye ya da yok saymaya çaba- miş darb-ı mesellerden farkındalık düzeyinde yaşamak birçoğu- lamak. Bu çabanın amacı, ölüm anksi- biridir bu. Eskilerin bu muza pek tatsız görünebilir. Hatta bazı- yetesinden kurtulmak. Bu yadsıyıcı hikmetli sözünün ikili larımız ölümü kabullenmeyi bir zayıflık tutum ruhsal yaşam kalitemizi arttırıyor Hmesajını hep anlamlı bulmuşumdur. işareti gibi algılayabilir. Oysa tam tersidir. olsa, bizleri psikolojik olarak daha sağ- Önce umuda yüreklendirir; “Derdin ne Ancak benlik bütünlüğüne ulaşmış, lıklı bireyler yapıyor olsa bir diyeceğim denli büyük, hastalığın ne denli kötü güçlü ve olgun kişilerin harcıdır ölümü yok. Ama maalesef ölümü yadsıyarak olursa olsun iyileşme umudunu yitirme, doğallığı içinde kabullenmek. Ölümün ölüm anksiyetesinden kurtulamayız. Bu direngen ol!” der. Diğer taraftan ise in- apaçıklığı, kesinliği karşısında çoğumu- anksiyete farklı biçimlerde, kılıklarda ha- sanın varoluşsal gerçekliği kabullen- zun zihni allak bullak olur, şaşkınlaşır. yatımızın içine girer. Ölümün yadsınma- meyi telkin eder, ölüm ve ihtiyarlık için Herhalde La Rochefoucauld’a da ‘Hiç sını modern kültürün hemen her alanın- boş hayallere kapılmamayı öğütler. İn- kimse ölüme ve güneşe gözünü dikerek da görmek mümkündür. Bu yazıda sanın en onulmaz diye bilinen hastalık- bakamaz’ dedirten böyle bir duygu ol- modern kültürün ölümü yadsıyıcı tutu- lardan bile kurtulabileceğini ama ihti- malı. Ölüme dik olarak bakamasak da munun psikolojideki karşılığı üzerine bir yarlıktan kaçamayacağını ve doğduğu eğik, yandan, ne bileyim bir şekilde bak- şeyler söyleyeceğim.

82|SD İLKBAHAR 2011 Psikoloji genel olarak zihin ve davranış ramlarının hiçbirinde bir kavram olarak Modern psikoloji ölüm bilimi olarak tanımlanır. Basit duyumlar- bile ölüm yok. Kitap sanki ölümün mo- dan karmaşık yaşantılara kadar her şey, dern yadsınma tarihini anlatıyor. Kitabın sorununu görmezden hem öznel yönleriyle hem de gözlene- indeksine bakıldığında da bu açıkça bilen davranışa dönüşmüş nesnel yön- görülebiliyor. Psikanalitik kuramdaki gelerek gerçek bir insan leriyle psikolojinin kapsamı içindedir. “ölüm içgüdüsü” dışında ölümle ilgili Aynı zamanda bir insan yavrusunun hiçbir gönderme yok. Tam bir ölümsüz psikolojisi olmaktan evre evre gelişip bir “kişi”, bir “birey” (!) psikoloji. Modern psikolojinin tutumu uzaklaşıyor. İnsan olması da psikolojinin ilgi alanındadır. aslında başedilemez düzeydeki sorun- Yaşamın sonlu, bitimli olduğunun bilgi larla yüzyüze gelen kişilerin savunma ölümlüyse ve ölümlülüğünün ve bilincinin insanın içsel yaşantı ve dı- nitelikli tutumlarının bir benzeri. Yukarı- şavuran davranışlarında bir önemi ol- da da değinmeye çalıştığımız gibi bazı farkındaysa bir bilim olarak maması mümkün müdür? Elbette hayır. gerçekler öylesine katlanılamaz bir bu- Çocukluğumuzdan itibaren bir olgu naltı ve acı doğururlar ki kişi bu bunal- psikolojisinin de “ölümlü” olarak ölümle değişik düzeylerde karşı- tıyla başedebilmek için gerçeği çarpı- olması gerekir. Kaygıyla baş laşırız. Çevremizden biri “atta”ya gidi- tarak bir başka şeye dönüştürmeye verir ya da an gelir balığımız yüzmez, çalışır. Savunma nitelikli bu çaba işe edebilmemizin ve benlik kuşumuz kanat çırpmaz olur. Ya da alı- yaramadığı zaman ise gerçek (her ne şılmadık biçimde yerde hareketsiz ya- ise) yok sayılarak inkâr edilir. Bu inkâr, bütünlüğünü tan bir kediye rastlarız. Belli bir yaşa bu yadsıma tutumu, insan benliğinin kadar bu olgulardaki geridönüşümsüz- bunaltıdan kaçmak için kullandığı en il- sağlayabilmemizin lüğü tam olarak kavrayamayız. Ama kel stratejidir. Modern psikolojinin ölüm gün gelir bu seferden geri dönülmedi- sorunuyla ilgili tutumu da bu ilkel yadsı- yöntemlerini gösterecek bir ğini farketmeye başlarız. Bu farkındalık- ma stratejisinden başka bir şey değil. psikolojiye ihtiyacımız var. la birlikte içimizde bir endişe filizlenme- İnanması güç olsa da olan budur. Mo- ye başlar. Sonlu yani ölümlü dern psikolojinin içinde taşıdığı bu so- Böyle bir psikoloji ancak olduğumuzun farkındalığı bizde anksi- runu görenler giderek artıyor. Mesela I. yeteye yani bunaltı ve kaygıya yol açar. Yalom, psikolojinin ölüm gerçeğini yok ölümü ayrıştırarak yadsıma Doğal olarak bütün nahoş duyumlar- saymasını “sessizlik komplosu”na ben- dan kurtulmak isteriz. Nahoş duyumlar- zetiyor. Büyük bölümünü ölüm sorunu- yerine onu yumuşatarak dan kurtulmanın en etkin yolu, nedeni na ayırdığı “Varoluşçu Psikoterapi” kita- ortadan kaldırmaktır. Bunu yapamadığı- bının bir bölümünde şöyle diyor: “Ölüm, hayatın içine alan bir kültür mız zaman da nedenden uzaklaşmaya, akıl sağlığı alanının neredeyse bütün içinde gelişebilir. kaçmaya çalışırız. Bunu da yapamadı- yönlerinde-kuram, temel ve klinik araş- ğımız zaman sanki böyle bir şey yok- tırma, klinik ve her türlü klinik uygulama muş gibi davranmaya yani olguyu yad- alanında- görmezlikten gelinir, hem de sıyarak bilinçten uzaklaştırmaya apaçık şekilde yapılır bu. Öyle açık ki Soruna böyle baktığımızda modern çalışırız. Ama bu, işe yarayan bir yol insanın sessizlik komplosunun işbaşın- psikoloji ve tıp, “ince kurnazlıklar üretim değildir. Yok farzederek bilinçten uzak- da olduğunu düşünesi geliyor.” Ger- merkezi”ne dönüşüyor. Burada yanlış laştırdığımız sorun, olmadık zamanlar- çekten de sanki bir sessizlik komplosu anlaşılmaması gereken bir noktaya da da çok değişik biçimlerle yeniden kar- işbaşıda. Ama bu, modern psikoloji- işaret etmek isterim. Bütün bu eleştiri- şımıza çıkar. Ölümle ilgili bunaltı ve psikiyatriye has bir tutum değil. Batının ler, modern kültür içinde üretilen bilgi- kaygıyı bazen yalın olarak ama çoğu çok daha genel kültürel bir tutumu. Ölü- nin önemi ve değerine yönelik değil. zaman örtülü ya da biçim değiştirmiş mü görmezden gelme çabasını insanlık Her türlü doğru bilgi insanlık için bir olarak yaşarız. Kaygı ve bunaltı, işlev- tarihi boyunca çok farklı kültürlerde de kazanımdır. Bu bilgiler bazen birileri ta- selliğimizi bozacak düzeyde duygu ve görmek mümkün. Ama bu görmezden rafından bir gerçeği görmezden gel- davranışlarımıza egemen olduğu za- gelme çabası sanırım hiçbir zaman mo- mek için kullanılsa bile. Modern psiko- man psikiyatrların tedavi etmeye çalıştı- dern Batı kültüründe olduğu kadar yay- loji ölüm sorununu görmezden gelerek ğı panik bozukluğu, travma sonrası gın ve katı bir yadsımaya dönüşmemiş- gerçek bir insan psikolojisi olmaktan stress bozukluğu gibi hastalıklara dö- tir. Bu durumun sosyolojik tahlilini en iyi uzaklaşıyor. İnsanın en temel kaygı nüşür. Kaygıyla ilgili hastalıklar günü- yapanlardan biri de Zygmunt Bouman. kaynağını yadsıyarak kaygı üzerine ku- müzde çok yaygın ve giderek daha da Aşağıdaki alıntı onun “Ölümlülük, ramlar üretiyor. Oysa kaygıyla başet- yaygınlaşıyor. Bütün bunlar insan zihni Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri” menin tek yolu onunla yüzleşebilmektir. ve davranışını anlamayı amaçlayan adlı kitabından. Bu küçük alıntı sanırım Görmezden geldiğimizde ya da yadsı- psiklojinin ölüm sorununa bigâne kala- bu görmezden gelme çabasınının arka dığımızda kaygı daha da büyüyor. Ne mayacağının açık göstergeleridir. Bu- planını çok çarpıcı biçimde anlatıyor: yapalım ki ölümlüyüz ve bunun da far- nunla beraber modern psikolojinin bu “Ölüm aklın en büyük yenilgisidir. Ölüm kındayız. İnsan ölümlüyse ve ölümlülü- sorun karşısındaki tutumu oldukça şa- akla duyulan güveni ve aklın söz verdi- ğünün farkındaysa bir bilim olarak psi- şırtıcıdır. Yaklaşık yüzyıllık bir tarihi olan ği güvenirliği çökertir. Ölüm aklın aşağı- kolojisinin de “ölümlü” olması gerekir. modern psikoloji, ilginç bir şekilde ölüm lanmasıdır. Akıl kendisini bu utançtan Kaygıyla başedebilmemizin ve benlik sorununu görmezden gelmeyi başara- kurtaramaz. Yalnızca utancını gizleme- bilmiş (!) Vereceğim kitap örneği sanı- ye çalışır. Gizler de. Ölümün keşfedil- bütünlüğünü sağlayabilmemizin yön- rım açıklayıcı olacak. Türkçeye de çev- mesinden bu yana (ölümü keşfetmiş temlerini gösterecek bir psikolojiye ihti- rilen “Modern Psikoloji Tarihi” adlı derli olma durumu insanlık için belirleyici ve yacımız var. Böyle bir psikoloji ancak toplu bir eser var. Modern psikolojinin ayırt edici özelliktir), insan toplumları bu ölümü ayrıştırarak yadsıma yerine onu kurucusu kabul edilen Wundt’un yapı- utancı unutturabilir umuduyla ince kur- yumuşatarak hayatın içine alan bir kül- salcılığından başlayıp Hümanistik ve nazlıklar üretip durdular; başarılı ola- tür içinde gelişebilir. Bilişsel Psikolojiye kadar en önemli psi- mayınca onu düşünmemeyi başarabi- koloji kuramları tarihsel ve kültürel kon- leceklerini umdular, bunda da başarılı teks gözetilerek ele alınıyor kitapta. olamayınca bu utançtan söz etmeyi Ama modern psikolojinin bu ana ku- yasakladılar.”

2011 İLKBAHAR SD|83 TIP FELSEFESİ Mitokondriyal “Havva”

Doç. Dr. Akif Tan 1961’de Ankara’da doğdu. 1985 yılında Gülhane Askeri Tip Fakültesi’ni bitirdi. 1990’da GATA Genel Cerrahi AB Dalı’nda uzmanlık eğitimi aldı. 1996 yılında GATA Genel Cerrahi AB Dalı’nda yardımcı doçent olarak göreve başladı. 2002 yılında doçent oldu ve 2004 yılında Kıdemli Albay olarak emekliye ayrıldı. Halen Özel Medipol Hastanesi’nde çalışan Tan, evlidir ve 2 çocuk babasıdır.

aliforniya Üniversitesi me yapıldığından, konu, hem bilim gelişmesi, genetik araştırmaların antro- ve Berkley’den araştır- çevrelerini hem de bilimdışı çevreleri polojide yeni açtığı ufuklar, insanlık tari- macılar Wilson ve Sto- bir anda sarsmıştı. Böylece bugünkü hinin en eski kutsal metinlerdeki anla- neking, Ocak 1987’de insanın kökenlerine ilişkin tartışmalarda yışlarla da harmanlanması ve Nature Dergisinde Mi- önemli bir yer tutan “Mitokondriyal “Mitokondriyal Havva” kavramı bu ko- tokondriyal DNA ve İn- Havva” doğmuş oldu. nuya birçok insanın dikkatini çekmiştir. sanın Evrimi başlıklı bir Bu konuda dikkat çekici olan her şey Kinceleme yayımladılar. Bu biyokimyacı- İnsanın merak duygusuyla hararetle bilimsel ya da dinsel heyecan kadar, lara göre, insanın genetik özelliklerinin araştırdığı, tartıştığı konuların başında bilinen dışında bazı konulara vurgu ya- büyük bölümü 200 bin yıl önce gelen nerden geldiği, nasıl var olduğu pılması ve alışılagelenin dışına çıkarak Afrika’da yaşamış bir ataya kadar izle- sorusuna günümüzde de hem bilimsel insanları tartıştırmaya itmesiydi. Evet nebilirdi. Bu bilimsel makaleye ceva- hem de dinsel kaynaklardan cevap kutsal metinlerde bilindiği gibi ilk insan ben başka bir gazetede yayımlanan aranmaktadır. Antropolojideki son ge- Hz. Adem’di ve bir erkekti. Hz. Havva makale ile İncil’deki Havva’ya gönder- lişmeler ve moleküler antropolojinin ile birlikte yaşamıştı.

84|SD İLKBAHAR 2011 Moleküler biyologlar belirli bir gende bir ya da iki mutasyon oluşuyor. Ortaya Yeni bilimsel gelişmeler hem oluşan mutasyonların sayı ve çeşitliliği- çıkan sonuç hali ilginç; şu an yeryüzün- ne bakarak o genin, dolayısıyla canlı- de yaşayan bütün erkeklerin Y kromo- ivmesini kaybetmekte olan nın ortaya çıkış zamanını tahmin ede- zomlarının 50 - 60 bin yıl önce, önceki bilmektedirler. Böylece en fazla bir ortak ata ile benzerlikleri % 99.9. evrim teorisini yeniden mutasyonun ve genetik değişkenliğin görüldüğü Afrikalı mitokondriyal genler, 2001 yılında Stanford Üniversitesi’nden kuvvetli delillerle ateşlemiş, “Havva hipotezi”ne yani insanın tek bir Richard Kleir’in çalışmalarında, konuş- hem de bilimsel çalışmaların ortak anadan ortaya çıktığı iddiasına ma bozuklukları incelenirken foxp2 ge- yol açmıştır. ninde bozukluklar tespit edildi. Önce alanını genişletmiştir. Dinsel bu foxp2 geninin evrim teorisinde rol Tabi böylesine çarpıcı iddialar, genetik oynadığı söylense de bu konu hala tar- kaynakların ve tarihi tartışmaları ve bunları destekleyen ça- tışılmaktadır. Fakat Klein, insana ait ar- lışmaları da beraberinde getirdi. Yale keolojik kayıtlarda 50 bin yıl önceki kül- metinlerin irdelenmesi, Üniversitesi, insanda yaklaşık 4-5 mil- türel ya da sosyal sıçramalardan bu yar harften oluşan genetik programın genin sorumlu olabileceğini söylemek- insanın geçmişindeki paketlendiği 46 kromozom içinde er- tedir. karanlık noktaları kekliğin belirlenmesinde rol alan genle- ri taşıyan Y kromozomunu, insanın Genetik bulgulara dayanan filogenetik aydınlatabilir… Artık çok Adem babasının menşeini belirlemek kurgulama son on yılda biyolojide ol- için seçti ve araştırdı. Bu çalışma sonu- duğu kadar, insanlık kökenini bulmada merkezli evrimin yerini tek cunda insanın ilk baba atasının 270 bin önemli bir araç durumuna gelmiştir. yıl önce yaşamış olduğu belirlendi. Moleküler antropolojinin sağladığı bul- merkezli evrim görüşü daha Yine antropolojik genetikçilerden gular, paleontoloji ve arkeolojiden daha Spencer Wells, insanoğlunun kökleri geleneksel verilerin tamamlayıcısı ola- çok alırken, 10 ile 50 bin yıl üzerinde çalışmalar yapmış ve baba- rak kabul edilebilir. arasındaki periyotta dan oğula neredeyse olduğu gibi, çık- maz bir iz gibi aktarılan Y kromozomu- Aslında “Mitokondriyal Havva” kavra- nedenini anlamakta nun, popülasyonun genetiği üzerinde mındaki çarpıcılık; bilimsel veriler ile özel önemini saptamıştır. insanlık tarihinin mirası olan dinsel me- zorlandığımız bir sıçrayışın tinlerde yol göstericiliğinin, bilimsel 1994 yılında antropolojik genetiğin ba- araştırmalara nasıl bir ivme kazandırdı- olduğu görüşü de bası Stanford Üniversitesi’nden Cavalli ğı, bilim ve din çatışması yerine birlik- yaygınlaşmaktadır. - Sforza ekibi Y kromozomu üzerinde teliği kullanıldığında bilimdeki eksikli- önemli çalışmalar yaptılar. İnsandaki ğin giderilebilirliğini veya dinsel 23 çift kromozomdan son çifti olan cin- metinleri anlamlandırmadaki zorlukla- siyet kromozomları, kadınlarda XX, er- rın aşılabilirliğini göstermektedir. Her letmiştir. Dinsel kaynakların ve tarihi keklerde XY biçiminde ortaya çıkıyor. ne kadar ortak ana-ata kavramına ait metinlerin irdelenmesi, insanın geçmi- Bu kadınların anneden de babadan da çarpıcı açıklamalarla araştırmalar baş- şindeki karanlık noktaları aydınlatabilir, birer X kromozomu alırken, erkeklerin lamışsa da Y kromozomunun önemini birçok ortak söylemin olduğunu ortaya anneden X, babadan Y kromozomu al- ortaya koyan daha yakın bir geçmişe koyabilir. Artık ilk insan oluştan günü- odaklanan ortak baba ata ile günümü- maları anlamına geliyor. Diğer bütün müze kadar geçen serüvende çok kromozomlardan farklı olarak, Y kromo- ze gelinmiştir. merkezli evrimin yerini tek merkezli ev- zomunun eşi yok; X kromozomu ile par- çalı alışverişinde bulunduğu tek böl- Yeni bilimsel gelişmeler hem ivmesini rim görüşü daha çok alırken, 10 ile 50 geyse uçları. Sonuçta Y kromozomu kaybetmekte olan evrim teorisini yeni- bin yıl arasındaki periyotta nedenini babadan oğula, oğuldan toruna büyük den kuvvetli delillerle ateşlemiş, hem anlamakta zorlandığımız bir sıçrayışın ölçüde korunmuş oluyor. Her durakta de bilimsel çalışmaların alanını geniş- olduğu görüşü de yaygınlaşmaktadır.

2011 İLKBAHAR SD|85 TIP BİLİŞİMİ Tıpta bilişim, fiziksel ve teknolojik yöntemlere giriş

Mehmet Keçeci 1972, Bolu-Gerede İlçesi doğumludur. İlk, orta ve liseyi İstanbul’da bitirmiştir. 1993’te İnönü Üniversitesi Endüstri-Elektronik, 1998’de Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi-Fizik, 2001’de Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Fen Bilimleri Fizik Master, 2003’de GYTE doktora programlarını bitirmiştir. Uzun yıllar Fizik, Bilgisayar öğretmenliği ve yazılımcı olarak çalışmıştır. 2008-2010 yıllarında şirket yöneticiliğinde bulunmuştur. Halen İstanbul Medipol Üniversitesi’nde Öğretim Görevlisi olarak görev yapmaktadır.

mhotep’in (M.Ö. 2600-2667) yazdığı yeni bir çağın kapılarını aralamışlardır. (Scintigraphy), Pozitron Salınım To- ve bildiğimiz ilk tıp ve mühendislik Bilişimin kısa tarihine bakalım. İlk Aba- mografisi (Positron Emission Tomog- kitabı olan “Ahlak Bilgileri”nden gü- küsten (Sümer M.Ö. 2700-2300 veya raphy - PET), Nükleer Manyetik Rezo- nümüze kadar tıp uygulamalarında Çin M.Ö. 2400) 1613’de “Computer” nans Tomografisi (Nuclear Magnetic birçok yöntem gelişmiş, bakış açıla- (Bilgisayar (2) 1969’da Aydın Köksal) Resonance (NMR) Tomography), rımız değişmiştir. Günümüzde tüm adının verilmesi ve 1946’da ilk gerçek Elektroensefalografi (Electroencepha- dünyada genel olarak tıpta kullanılan on tabanlı genel kullanım amaçlı bilgi- lography - EEG), Lazer (Laser) gibi ar- İpek çok yöntemin temel ilkeleri özellikle sayarlara geçişi sağlayan ENIAC tık sayısız yöntem kullanılmaktadır. parçacık ve dalgacık mekaniğine de- (Electronic Numerical Integrator And rinlemesine yaklaşan kuantum fiziğine Computer) aşamaları göz önüne alın- Günümüzde fiziksel ve bilişime ait ol- ve elde edilen sonuçları bizlere sunan dığında bilişim teknolojilerinin önemli mayan bir organizasyon bulmak he- “Bilişim, Bilgi, İnformasyon, Enformas- bir aşama olduğu anlaşılır. men hemen imkânsızdır. Fiziksel yön- yon Teknolojisi – BT” yöntemleri olmuş- temler 20. yüzyılın ilk yarısında, bilişim tur. “Information Technology – IT” adını Tıp uygulamalarda sık sık kullanılan teknolojisi ise ikinci yarısında hızlı bir 1958 ilk defa Harold J. Leavitt ve Tho- öteses (ultrason) ile elde edilen insan şekilde tıp alanına dâhil olmuşlardır. mas L. Whisler (1) kullanırlar ve yaptık- bedenini ve uzuvlarını görüntüleme 21. yüzyılın başında ise internet tekno- ları yorum ile “The new technology (Human-Body Imaging) tekniği olan lojisinin bütün dünya üzerine yayılması does not yet have a single established yüksek ses titreşim grafiği (ultrasonog- çevrimiçi (online) tıp uygulamalarını name. We shall call it information tech- raphy - USG), Dopler Debi Ölçerler doğurmuştur. Bu, aynı zamanda tekno- nology.” (“Yeni teknolojinin henüz tek (Doppler Flow Meters), X-Işınlı Bilgisa- loji ve algılayışında yeni bir çağın bir yerleşmiş adı yok. Biz bunu bilgi yar Tomografisi, Kesitgrafiği (BT) (X-ray başladığının belirtisidir. Özellikle teknolojisi olarak adlandıracağız.”) Computer Tomography - CT), Sintigrafi fiziksel yöntemlerin temelleri İslam

86|SD İLKBAHAR 2011 Günümüzde tıpta bilişim teknolojilerinin kullanılmasıyla çok hassas tedavi yöntemleri uygulanabilmektedir. Hastaların takip süreci veri tabanlarına yüklenerek bir bilginleri tarafından parça parça atılsa • Acı ya yoktur veya en az seviyededir. ömür boyu takip da en sonunda Newton (1643-1727) • Hastanede kalma süresi çok azdır. tarafından bilime derli toplu bir bakış edilebilmekte ve çevrimiçi kazandırılması ile hızlı bir yükselişe Güneş ışığı deniz seviyesinde 1 metre- istatistikleri alınabilmektedir. geçen bilimsel yöntemler, günümüzün kareye 1 KW civarındaki ışıma verirken bilim özellikle fizik, bilişim ve tıp bunun 527 W’ı (%52) kızılötesi, 445 W’ı Hastalara yerleştirilen çok dünyasında kendisini çok güzel görünür (%44) ve 32 W’ı da morötesi göstermiştir. (%3) ışınlardan oluşur. küçük cihazlarla uydular

Şimdi tıpta kullanılan bu yöntemlerin THz (Terahertz) ışınımı (dalga boyu: aracılığı ile takip ve temellerinin en basiti olan ışığa (light) 75-100μm – 1-7,5mm frekans: 40- bakalım ve onu biraz irdeleyelim. Özel- 300GHz – 3-4THz) tedavileri x-ışınının müdahale süreci günümüz likle gözümüzün algıladığı ışık 360-400 aksine doku ve DNA için daha düşük teknolojisinin normal ile 750-780 nanometre (nm) dalga enerjili fotonlar olduğundan daha gü- boyu 385-405 ile 790 terahertz (THz) venilirdir. Sıvı veya yağ dokusu içinde kullanımları arasına girmiştir. frekansı arasındadır fakat bilimsel ola- sadece birkaç mm ilerleyip geri yansı- rak bu değerlerin atı ve üstüne de ışık dığından hem dokuya zarar vermeye- denir ki bunlar özellikle tıp alanlarında cek hem de değişik sıvı yoğunluklarını nin normal kullanımları arasına girmiştir. çokça kullanılırlar. Genel olarak radyo ayırma imkânı verecektir. Ayrıca bazı Gelecekte ise tamamen bilimin sınırla- (radio), mikrodalga (microwave), kızılö- frekanslarında da 3D görüntüleme için rını zorlayan yüksek teknoloji (hi-tech) tesi (infrared), görünür, morötesi (ultra- elverişlidir. ile birleşmiş bilişim desteğini almış ge- violet), x-ışını, gama (gamma) ışınları- netik ile uyumlu ve tüm dünyayı aynı dır. Elektromanyetik dalgaların varlığı UV (ultraviolet – morötesi, ultraviyole) anda takip edebilen ve erken uyarı sis- ile ilgili ilk olarak James Clerk Maxwel ışınları ise 270-300 nm’de özellikle pro- temleri olan sistem ve cihazlarla iç içe (1831-1879) 1865’te öngörüsünü tein ve DNA analizi, ilaç sanayi ve 280- yaşayacağız ve bunlar hayatın bir par- (1864) yayımlamıştır. Bunun doğrulu- 400 nm’de hücrenin görüntülenmesi, çası haline geleceklerdir. ğunu açıkça ilk olarak Heinrich Ru- 300-320 nm’de ışık tedavisi (fototerapi, dolph Hertz (1857-1894) 1886-1888 aktinoterapi veya aktin terapi). yılları arasında ispatlamıştır. 1895’te Kaynaklar Wilhelm Conrad Röntgen’in (1845- UVGI (ultraviolet germicidal irradiation) 1) Leavitt, H. J., & Whisler, T. L. (1958). Manage- 1923) x-ışınlarını bulması, hem bilim antiseptik ışıma (gıda, hava, su) alanla- ment in the 1980’s. Harvard Business Review, 36 dünyasına, hem de tıp dünyasına yeni rında kullanıma sahiptir. (November-December), 41-48. bir soluk getirmiştir. Ardından radyo (1901, Guglielmo Marconi 1874-1937), 1903 Fizyoloji ve Tıp Nobel Ödülü (4) http://hbr.org/1958/11/management-in-the-1980s/ televizyon, radar, kablosuz telgraf gibi Niels Ryberg Finsen’e yoğun ışık ışınla- ar/1 teknolojilerin önü açılmış oldu. rının (concentrated light radiation) deri 2) “Türkiye’de Bilgisayar Yapımına Başlanmalıdır”, tüberkülozu ve verem (lupus vulgaris) Aydın Köksal, Elektrik Mühendisliği, Bilişim Özel Radyo frekansı (radio-frequency - RF) üzerindeki etkilerini keşfetmesinden Sayısı, Ağustos-Eylül, 1971, Ankara, s.52-57 cerrahi işlemlerde doku kesi (cutting of dolayı verilmiştir. Bu buluşu tıp bilimle- http://www.bilisim.com.tr/akoksal/yayinlar/index. tissue) ve pıhtılaşma, koagülasyon (co- rinde yeni bir yol (new avenue) açmış- php agulation) alanında ilk 1926-1928 yılla- tır. Fakat aynı zamanda DNA ve rında Harvey Williams Cushing ve W.T. RNA’ya zarar veren mutajen (mutagen) 3) Electro-surgery as an aid to the removal of int- Bovie tarafından kullanılmıştır (3) Daha ışınlar (Gama, UV) arasındadır. 2003 racranial tumors. With a preliminary note on a new önce AC ve DC akımları kalbin düzen- Nobel Ödülü ise MRI (Magnetic Reso- surgical-current generator by W. T. Bovie. siz atışları (Cardiac Arrhythmia) gibi nance Imaging – Manyetik Rezonans Surgery, Gynecology and Obstetrics, Chicago, alanlarda da kullanılmaktadır. Ayrıca Görüntüleme) üzerine yapılan 1928, 47: 751-784 günümüzde ise bölgesel kanser çalışmadan dolayı verilmiştir (5). tedavilerinde kullanılmaktadır. Örneğin 4) The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1903 bir karaciğer kanserinin sadece Özellikle günümüzde tıpta bilişim Niels Ryberg Finsen http://nobelprize.org/nobel_ kanserli bölgeyi imhası sırasında küçük teknolojilerinin kullanılmasıyla çok prizes/medicine/laureates/1903/finsen.html bir elektrot ile bölge saptanır. Bu yönte- hassas tedavi yöntemleri 5) The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2003 min birkaç avantajı vardır: uygulanabilmektedir. Hastaların takip Paul C. Lauterbur, Sir Peter Mansfield süreci veri tabanlarına yüklenerek bir • Küçük tümörler için etkili bir işlemdir. ömür boyu takip edilebilmekte ve çev- http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/lau- rimiçi istatistikleri alınabilmektedir. reates/2003/index.html • Deride herhangi bir kesik izi kalma- Hastalara yerleştirilen çok küçük ci- maktadır. hazlarla uydular aracılığı ile takip ve • Hasta için en az risklidir. müdahale süreci günümüz teknolojisi-

2011 İLKBAHAR SD|87 TIP HUKUKU Tıbbî müdahale dolayısıyla ceza sorumluluğu: Cezai sorumluluk

Prof. Dr. İzzet Özgenç 1960 yılında Trabzon’un Araklı İlçesi Tosunlu Köyü’nde doğmuştur. 1982 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdikten sonra Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer’in asistanlığını yapmıştır. Yeni Ceza Kanunu’nun mimarlarındandır. Mart 2007’de YÖK üyesi seçilmiştir. 2008-2009 yılları arasında YÖK Başkanvekilliği yapmıştır. Halen Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Ceza ve Ceza Usul Hukuku Bilim Dalı öğretim üyesidir.

ukuka uygunluğa ilişkin için, kural olarak, kişinin buna rıza gös- Bir görüş, rıza olmaksızın gerçekleştiri- kriterleri anlattığımız bir termesi gerekir. Kanunla belirlenen is- len tıbbî müdahalenin, sonucunda kişi- önceki yazımızın ta- tisnalar haricinde, kişinin rıza göster- nin sağlığının iyileşmiş olup olmadığına mamlayıcısı olarak bu memesine rağmen gerçekleştirilen bakılmaksızın, kasten yaralama suçunu yazımızda, hukuka ay- tıbbî müdahale, teşhis ve tedavi amacı- oluşturduğunu kabul etmektedir2. Kanı- kırı müdahale nedeniy- na yönelik olsa bile, hukuka aykırıdır. mızca, teşhis ve tedavi amacıyla ve tıp le cezai sorumluluğun Rızaya dayalı olmamasına rağmen bu- biliminin verilerine uygun olarak bulu- Hesaslarını ortaya koymaya çalışacağız. lunulan tıbbî müdahale, tıp biliminin ve- nulan tıbbî müdahale, sadece kişinin rı- rilerine uygun olarak gerçekleştirilmiş zası olmaksızın gerçekleştirilmiş oldu- I. Rızası olmaksızın olabilir. Hatta, rızası alınmaksızın ger- ğu için kasten yaralama suçunun kişiye tıbbî müdahalede çekleştirilen tıbbî müdahale sonucun- oluşumuna sebebiyet vermez3. Sadece bulunulması dolayısıyla cezaî da kişinin sağlığı iyileşmiş olabilir. Teş- kişinin rızası olmadan gerçekleştirildiği sorumluluk his ve tedavi amacına yönelik olarak ve için hukuka aykırı olan tıbbî müdahale- fakat kişinin rıza göstermemesine rağ- nin kasten yaralama suçu kapsamında Yukarıda da açıkladığımız gibi, teşhis men gerçekleştirilen tıbbî müdahale, değerlendirilmemesi gerekir. Esasen ve tedavi amacıyla yapılan bir tıbbî mü- sonucunda kişinin sağlığı iyileşmiş hukuka aykırı olan bu tür tıbbî müdaha- dahalenin hukuka uygun olabilmesi olsa bile, hukuka aykırıdır1. lelerle ilgili olarak sağlık mevzuatında

88|SD İLKBAHAR 2011

özel suç tanımlarına yer verilmelidir4. ölümden dolayı, hekimin ceza hukuku Hakeri ise, tabip olmayan kişinin tıbbî Nitekim, 1219 s. Kanunun 70. madde- bakımından sorumluluğu cihetine gidi- müdahalede bulunmasıyla kasten yara- sinde, rızası alınmaksızın kişiye tıbbî lemez. Kanımızca, komplikasyon ne- lama suçunu işlediğini kabul etmektedir. müdahalede bulunulması, kasten yara- deniyle ölümle sonuçlanan tıbbî müda- Yazara göre, bu tıbbî müdahale sonu- lama suçu dışında müstakil bir yaptırı- haleyi gerçekleştiren tabip hakkında, cunda, kişinin sağlığının daha da kötü- ma bağlanmıştır: “Tabipler, diş tabipleri müdahalenin rızaya dayalı olmaması leşmesi veya ölmesi halinde, kasten ya- ve dişçiler yapacakları her nevi ameliye dolayısıyla, sadece 1219 s. Kanunun ralama suçunun neticesi sebebiyle için hastanın, hasta küçük veya tahtı 70. maddesine istinaden yaptırım uy- ağırlaşmış hali söz konusu olmaktadır11. hacirde ise veli veya vasisinin evvele- gulamak mümkün olabilir. Rızaya da- Kanımızca, tabip olmayan kişi tarafın- mirde muvafakatini alırlar. Büyük ame- yalı olmaksızın gerçekleştirilen tıbbî dan gerçekleştirilen tıbbî müdahale so- liyei cerrahiyeler için bu muvafakatin müdahale sonucunda komplikasyon nucunda hastanın sağlık durumunun tahriri olması lazımdır. (Veli veya vasisi nedeniyle hastanın sağlık durumunun daha fazla kötüleşmesi veya ölmesi ha- olmadığı veya bulunmadığı veya üze- daha fazla kötüleşmesi halinde de bu linde, failin bilinçli taksirle veya olası rinde ameliye yapılacak şahıs ifadeye değirlendirmemiz çerçevesinde dü- kastla yaralama veya öldürme suçun- muktedir olmadığı takdirde muvafakat şünmek gerekir. dan dolayı sorumlu tutulması gerekir. şart değildir.) Hilafında hareket eden- Meydana gelen netice bakımından failin lerden alakadarın şikayetine bağlı II. Tıbbî müdahalenin bilinçli taksirle mi yoksa olası kastla mı olmak şartıyle on liradan iki yüz lira- yetkisiz kişi tarafından hareket ettiğini her somut olayın şartları- ya kadar hafif cezai nakdi alınır.” gerçekleştirilmesi halinde na göre belirlemek gerekir. Bu itibarla, cezaî sorumluluk Yargıtay’ın yukarıda sözü edilen (CGK, Dikkat edilmelidir ki, yeni TCK’nın yürür- 13.2.1995, 7-370/12) kararına konu teş- lük ve uygulama şekline ilişkin 4.11.2004 Yukarıda da açıkladığımız gibi, bir tıbbî kil eden olayda, kanımızca bilinçli taksir- t. ve 5252 s. Kanunun 7. maddesinde le işlenmiş yaralama suçu söz konusu- yapılan düzenleme karşısında, 1219 s. müdahalenin hukuka uygun olabilmesi dur. Hakeri’nin görüşüne de iştirak Kanunun 70. maddesindeki yaptırımın için, bunun tabiplik mesleğini icra et- edemiyoruz. Çünkü Yazarın görüşüne niteliği değişmiştir. Söz konusu madde- mek hususunda yetkiyle donatılan göre, tabip olmayan kişi tarafından ger- deki “hafif para cezası” (“hafif cezai kişi tarafından gerçekleştirilmesi ge- çekleştirilen tıbbî müdahale sonucunda nakdi”), idari para cezasına dönüştü- rekmektedir. Bu durumda iki ihtimalle hastanın sağlık durumu iyileşmiş olsa rülmüştür (5252 s. Kanun, m. 7, f. 1)5. karşılaşılabilir. Birinci ihtimal, tabip ol- bile, failin kasten yaralama suçundan Ancak, işaret etmek gerekir ki, bu “idari mayan bir kişinin ancak tabip tarafın- dolayı sorumlu tutulması gerekmektedir. para cezasına karar vermeye Cumhuri- dan gerçekleştirilebilecek tıbbî müda- Halbuki, 1219 s. Kanunun 25. madde- yet savcısı yetkili” kılınmıştır (5252 s. halede bulunmasıdır. Tabip olmayan sinde bu durumlara özgü özel bir suç Kanun, m. 7, f. 4). 1219 s. Kanunun 70. kişi tarafından gerçekleştirilen bu tıbbî tanımına yer verilmiştir. İşaret etmemiz maddesinde 765 sayılı mülga TCK’na müdahale, sonuçta kişi şifa bulmuş göre “kabahat türünden bir suç” tanımı olsa bile, 1219 s. Kanunun 25. madde- gerekir ki, bütün bu açıklamalarımız, an- söz konusu iken; 5237 sayılı TCK yürür- sinde tanımlanan suçu oluşturmakta- cak tabip tarafından gerçekleştirilebile- lüğe girdikten sonra kabahatler suç ol- dır7. Buna karşılık, tabip olmayan kişi cek bir tıbbî müdahalenin ebe veya maktan çıkarılarak ayrı bir haksızlık tü- tarafından gerçekleştirilen tıbbî müda- hemşire gibi diğer bir sağlık görevlisi ta- rüne dönüştürülmüştür (30.3.2005 t. ve hale sonucunda kişinin sağlık durumu- rafından geçekleştirilmesi halinde ceza 12 5326 s. Kabahatler Kanunu, m. 2)6. Bu nun daha fazla kötüleşmesi veya ölme- sorumluluğu bakımından da geçerlidir . düzenlemeler karşısında, teşhis ve teda- si halinde, meydana gelen neticeye Keza, ebe veya hemşire gibi sağlık gö- vi amacıyla ve tıp biliminin verilerine uy- göre, Türk Ceza Kanununun yaralama revlileri tarafından gerçekleştirilebilecek gun olarak gerçekleştirilmiş olmakla bir- veya öldürme suçuna ilişkin hükümleri- tıbbî müdahalelerin, yetkili olmayan kişi- likte, kişiye rızası olmaksızın tıbbî ne göre ceza sorumluluğu cihetine gi- ler tarafından gerçekleştirilmesi halinde de, yukarıdaki açıklamalarımız doğrultu- müdahalede bulunulması, suç değil, dilecektir. Bu durumda farklı neviden sunda failin ceza sorumluluğu cihetine kabahat oluşturmaktadır. Kanımızca, fikri içtima hükümlerinin (TCK, m. 44) gitmek gerekir13. 1219 s. Kanunun 70. maddesinde deği- uygulanacağını göz önünde bulundur- şiklik yapılarak; teşhis ve tedavi amacıy- mak gerekir. Başka bir deyişle, bu du- İkinci ihtimalde ise, uzmanlığı gerektiren la ve tıp biliminin verilerine uygun olarak rumda, fail hakkında sadece daha ağır bir tıbbî müdahalenin, uzmanı olmayan gerçekleştirilmiş olmakla birlikte, kişiye cezayı gerektiren TCK’daki suç tanım- tarafından gerçekleştirilmesi söz rızası olmaksızın tıbbî müdahalede bulu- tabip larına istinaden cezaya hükmetmek konusudur. Yukarıda da belirtildiği gibi, nulması, suç olarak tanımlanmalıdır. gerekir; ayrıca 1219 s. Kanunun 25. uzmanlığı gerektiren ve fakat uzman ta- maddesine istinaden cezaya hükmet- Burada akla şu soru gelebilir: Teşhis ve bip tarafından gerçekleştirilmeyen bir memek gerekir8,9. Tabip olmayan kişi tedavi amacıyla ve tıp biliminin verileri- tıbbî müdahale, sonuçta kişi şifa bulmuş ne uygun olarak gerçekleştirilmiş ol- tarafından gerçekleştirilen tıbbî müda- olsa bile, hukuka uygun değildir14. An- makla birlikte, rızası olmaksızın tıbbî hale sonucunda hastanın sağlık duru- cak, bu durumda ceza sorumluluğu ci- müdahalede bulunulduktan sonra, ör- munun daha fazla kötüleşmesi veya hetine gidilemez. Şayet kişi şifa bulmuş neğin komplikasyon sebebiyle kişi öl- ölmesi halinde, failin Türk Ceza Kanu- ise, uzmanlığı gerektiren bir tıbbî müda- düğünde, bu tıbbî müdahaleyi gerçek- nunun yaralama veya öldürme suçuna halenin uzmanı olmayan tabip tarafın- leştiren tabibin ceza hukuku ilişkin hükümlerine istinaden manevi dan gerçekleştirilmesi, sadece disiplin sorumluluğunda bir değişiklik söz ko- unsur bakımından ne suretle sorumlu hukuku bağlamında değerlendirilmesi nusu olabilir mi? Aşağıda da açıklaya- tutulacağı hususu tartışılmıştır. Yargıtay, gereken bir sorun olarak karşımıza çıkar. cağımız üzere, komplikasyon sebebiy- tabip olmayan kişi tarafından gerçek- Buna karşılık, uzmanlığı gerektiren bir le ölümün gerçekleştiği hallerde, kişiye leştirilen tıbbî müdahale sonucunda ki- tıbbî müdahalenin uzmanı olmayan ta- tıp biliminin verilerine uygun bir müda- şinin sağlık durumunun daha fazla kö- bip tarafından gerçekleştirilmesi sonu- halede bulunulur; ancak tabibin, mes- tüleşmesi halinde, meydana gelen cunda kişinin sağlık durumunun daha leğinin gerekli kıldığı dikkat ve özen netice bakımından Türk Ceza Kanunu- fazla kötüleşmesi veya ölmesi halinde, yükümlülüğünün gereklerine uygun nun taksirle yaralama suçuna ilişkin bunun ceza sorumluluğunu gerektirece- davranmasına rağmen, hasta ölür. Bu hükümlerine göre ceza sorumluluğu ği muhakkaktır. Bu durumda, meydana gibi durumlarda, yani münhasıran cihetine gidilmesi gerektiği yönünde gelen neticeye göre, yaralama veya öl- komplikasyon sebebiyle gerçekleşen içtihatta bulunmuştur10. dürme suçundan dolayı sorumluluk söz

90|SD İLKBAHAR 2011 konusu olacaktır. Ancak, suçun kasten müdahale sırasında hijyen kurallarına V. Tıbbî müdahale mi yoksa taksirle mi işlendiğini kabul et- riayet edilmemesi sonucunda, steril dolayısıyla ceza sorumluluğu mek gerekir sorusuna önceden cevap hale getirilmemiş aletlerle yapılan ame- bakımından Yüksek Sağlık vermek imkanı bulunmamaktadır. Somut liyatta hastanın enfeksiyon kapması ha- Şurasından görüş istenmesi olayın şartları göz önünde bulundurul- linde, meydana gelen sonuca göre tak- mak suretiyle, uzmanı olmayan tabibin sirle yaralamaya veya taksirle ölüme 1219 s. Kanunun 75. maddesinde, tıbbî yaralama veya öldürme suçundan kast sebebiyet vermekten dolayı cezaî so- müdahale dolayısıyla ceza sorumluluğu veya taksirine göre sorumluluğu cihetine rumluluğu söz konusu olacaktır18,19. bakımından ortaya çıkan sorunla ilgili 15 gitmek gerekir . Yukarıda da belirttiği- Kalçadan yapılan enjeksiyonun tekniği- olarak Yüksek Sağlık Şurasının görü- miz gibi, somut olayda zorunluluk hali- ne uygun yapılmaması sonucunda has- şünün alınması gerektiği hususunda hü- ne ilişkin şartlar bulunduğu takdirde, bir tanın bacağında sakatlık oluşması ha- küm bulunmaktadır: “Tababet ve şuaba- tıbbî müdahalenin yetkili olmayan bir kişi linde, taksirle yaralamaya sebebiyet tı sanatlarının icrasından mütevellit tarafından gerçekleştirilmesi, ceza so- vermekten dolayı cezaî sorumluluğu ceraimde mahkemelerin muvafık göre- rumluluğunu gerektirmemektedir. Çün- söz konusu olacaktır20. Gerekli dikkat cekleri muhtebirin rey ve mütalaasına kü, TCK’da zorunluluk hali, kusurluluğu ve özen gösterilmeyerek, tıbbî müdaha- müracaat hakkındaki serbestileri baki kaldıran bir sebep olarak kabul edilmiş- lenin, sağlık bakımından problemli olan kalmak şartıyle meclisi alii sıhhinin mü- tir (m. 25, f. 2). organ üzerinde değil de, sağlık bakı- talaası istifsar edilir.” Ancak bu hüküm, III. Teşhis ve tedavi amacıyla mından sorunlu olmayan başka bir or- mahkemenin ayrıca başka bir bilirkişi yapılmayan tıbbî müdahale gan üzerinde gerçekleştirildiği olaylara görevlendirme ve mütalasını alma yetki- dolayısıyla cezaî sorumluluk tanık olunabilmektedir21. Keza, bir ame- sini ortadan kaldırmamaktadır. İster Yük- liyat sırasında, gerekli dikkat ve özen sek Sağlık Şurası olsun, ister Adli Tıp Kurumu İhtisas Dairesi olsun, ister mah- Yukarıda da belirttiğimiz gibi, kişi üzerinde gösterilmeyerek, tüplerin karıştırılması kemece görevlendirilen başka bir bilirki- gerçekleştirilen tıbbî müdahalenin hukuka sonucunda, hastaya oksijen gazı yerine şi olsun, tıbbî müdahale dolayısıyla ceza uygun olabilmesi için, bunun teşhis ve te- karbondioksit gazı verilir. Karbondioksit 22 sorumluluğu bakımından ortaya çıkan davi amacıyla yapılması gerekir. Bu itibarla, gazından zehirlenen hasta ölür . Bazı sorunla ilgili olarak sadece teknik ve bir hastalığın teşhisi ve tedavisi amacı taşı- olaylarda, ameliyatı gerçekleştiren tabi- uzmanlığı gerektiren hususlarda açık- mayan bir tıbbî müdahale, hukuka uygun bin, kendi görev alanına giren bir işi, lama yapmakla yükümlüdürler. değildir. Bu bakımdan, rızası olsa bile, uzmanlığı olmayan ve görev alanına TCK’nın 90. maddesinde belirlenen diğer girmeyen bir başkasına örneğin hemşi- reye yaptırdığına tanık olunmaktadır. Bu Bu itibarla, görevlendirilen bilirkişi, ra- şartlara aykırı olarak kişi üzerinde bilimsel porunda somut olayda tıp biliminin ge- gibi durumlarda, istenmeyen bir sonuç deney yapılması halinde, bu maddede ta- reklerine aykırı bir uygulama gerçek- ortaya çıkmadığı sürece, bir hukuki so- nımlanan suç oluşacaktır. Keza, 2238 s. leştirilmiş ise, bunun neden ibaret run da ortaya çıkmamaktadır. Ancak, Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve olduğunu ayrıntılı bir şekilde açıklaya- istenmeyen bir sonucun ortaya çıkması Nakli Hakkında Kanunda belirlenen şartla- caktır. Somut olayda, bir tıbbî müdaha- halinde, kimin ne suretle sorumlu tutul- ra aykırı olarak kişilerden organ veya le, yapılması gerekenden başka suretle ması gerektiği, bir hukuki sorun oluştur- doku alınmasına yönelik tıbbî müdahale- gerçekleştirilmiş olabilir. Keza, somut maktadır23. Ayrıca işaret etmek gerekir de bulunulması halinde, TCK’nın 91. mad- olayda, belirli bir müdahalenin, tıp bili- desinde tanımlanan suç oluşacaktır. ki, uygulacak olan tıbbî müdahale yön- minin gereklerine aykırı olarak yapılma- teminin belirlenmesinde, kişinin hayatı ması da söz konusu olabilir. Ameliyat 2827 s. Nüfus Plânlaması Hakkında veya sağlığına yönelik rizikonun artırıl- gibi birden fazla kişinin katılımıyla ger- Kanunda yer alan hükümler ile TCK’nın ması yasağı göz ardı edilmiş olabilir. 99. maddesi hükümleri göz önünde çekleştirilen tıbbî müdahalelerde tıp Örneğin sonuçları bakımından daha az biliminin gereklerine aykırı bir uygula- bulundurulmaksızın kürtaj yapılması, riskli olan tıbbî müdahale yöntemi mev- TCK’nın söz konusu maddesinde ta- ma gerçekleştirilmişse, bu nedenle cut iken, daha fazla riskli olan diğer bir müdahaleyi gerçekleştiren sağlık gö- nımlanan “çocuk düşürtme” suçunun tıbbî müdahale yöntemi tercih edilmiş oluşumuna sebebiyet verecektir16. Aynı revlilerinden kimin sorumlu tutulabile- olabilir. Buna rağmen risk gerçekleş- ceği hususlarının, düzenlenecek rapor- şekilde, 2827 s. Kanun ile TCK’nın 101. mediği takdirde ceza hukukunu ilgilen- maddesi hükümleri göz önünde bulun- da açıklığa kavuşturulması diren bir durum söz konusu değildir. gerekmektedir. Buna karşılık, düzenle- durulmaksızın kısırlaştırma (sterili- Buna karşılık, riskin gerçekleşmesi ha- amacına yönelik tıbbî müda- nen bilirkişi raporunda kusurlulukla zasyon) linde ise, ceza hukukunu ilgilendiren bir halede bulunulması, TCK’nın söz ilgili olarak herhangi bir değerlendir- durum söz konusu olmaktadır. Bir olay- konusu maddesinde tanımlanan “kısır- meye yer verilmemelidir. İşaret et- da hasta, tedavisi için daha az riskli laştırma” suçunun oluşturur. mek gerekir ki, 765 s. mülga TCK dü- olan ilaç varken, risk oranı yüksek olan zenlemeleri, çağdaş ceza hukukunun IV. Tıp biliminin verilerine ilacın kullanılması sonucunda ölür. Bu kabul etmediği bir sistem olarak, ku- aykırı olarak gerçekleştirilen olayda, risk oranı düşük olan ilacın fiya- surluluğun sekiz üzerinden oranlara tıbbî müdahale dolayısıyla tının yüksekliği karşısında, ilgili sosyal bölünmesini ve taksirle ölüme veya ya- cezaî sorumluluk güvenlik kuruluşuna daha az külfet yük- ralamaya sebebiyet veren kişiler ara- lenmesi saiki, tabibi risk oranı yüksek sında toplamı 8/8 olacak şekilde kusu- Yukarıda da açıklandığı üzere, bir tıbbî olan ilacı kullanmaya sevkeder. Sadece run oransal olarak taksimini esas müdahalenin hukuka uygun kabul edi- Devletin tazminat sorumluluğu bakı- almaktaydı. 765 s. mülga TCK’nın bu lebilmesi için, tıp biliminin verilerine mından yargıya intikal eden bu olayda24 düzenlemeleri (m. 455, 459), örneğin uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekir. kanımızca ceza hukuku sorumluluğunu kaza mahallindeki yol durumunun ve Tıp biliminin verilerine uygun olmayan da gerektiren bir durum söz konusudur. hatta kazaya neden olan eşeğin bile bir müdahale, tedavi amacıyla ve kişi- Kanımızca, bu olayda risk oranı yüksek sekiz üzerinden taksim edilen bir oran- nin rızasıyla gerçekleştirilmiş olsa bile, olan ilacın kullanılması sonucunda has- da “kusurlu” olabileceği şeklindeki çağ hukuka aykırıdır. Tıp biliminin verilerine tanın hayatını kaybetmiş olması karşı- dışı bir anlayışın ürünüydü. 1 Haziran uygun olmayan tıbbî müdahale, genel- sında, tabibin bilinçli taksirle ölüme 2005 tarihinde 765 s. TCK’nın yürürlük- likle taksire dayalı olarak ceza sorum- sebep olmaktan dolayı (TCK, m. 85; ten kaldırılması ile birlikte yürürlüğe gi- luluğunu gerektirir17. Gerekli dikat ve m. 22, f. 2) ceza sorumluluğu cihetine ren yeni 5237 sayılı TCK’nın sisteminde özen gösterilmeyerek, örneğin tıbbî gitmek gerekirdi. ise ancak gerçek kişilere özgü ve

2011 İLKBAHAR SD|91 münhasıran hakim tarafından yapılabi- belirtildiği gibi, görevlendirilen bilirkişi, ten (en azından olası kastla) öldürme lecek değerlendirmeyi gerekli kılan bir tıbbî müdahale dolayısıyla ceza so- suçunun ihmali davranışla işlemek- hukuki olgu olarak kabul edilmiş olan rumluluğu bakımından ortaya çıkan so- ten dolayı (TCK, m. 81, 83 ve 21) ceza- kusurluluğun matematiksel oranlar runla ilgili olarak sadece teknik ve uz- landırılmaları gerekir. şeklinde ifadesinden sarfınazar edil- manlığı gerektiren hususlarda miştir. Yeni TCK’nın kusurluluğa ilişkin açıklama yapmakla yükümlüdür. Gö- Yargıtay, aynı zamanda kamu görevlisi (örneğin 30 ve 31.) maddeleri gerekçe- revlendirilen bilirkişi, raporunda somut statüsünü taşıyan sağlık mesleği men- leri ile birlikte göz önünde bulundurul- olayda tıp biliminin gereklerine aykırı subu kişilerin görevlerinin gereklerini duğunda, kusurluluğun ancak hakim bir uygulama gerçekleştirilmiş ise, bu- yerine getirmemeleri sonucunda has- tarafından yapılabilecek değerlen- nun neden ibaret olduğunu ayrıntılı bir tanın sağlık durumunun daha fazla kö- dirme ile tespit edilebilecek ve gerçek şekilde açıklayacaktır. Somut olayda, tüleşmesi veya ölmesi halinde, sadece kişilere özgü bir hukuki fenomen ol- bir tıbbî müdahale, yapılması gereken- görevi ihmal suçundan dolayı (765 s. duğu anlaşılacaktır. den başka suretle gerçekleştirilmiş mülga TCK, m. 230) ceza sorumluluğu olabilir. Keza, somut olayda, tıp bilimi- cihetine gidilmesi gerektiği içtihadında 28 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe gi- nin gereklerine aykırı olarak, belirli bir bulunmuştur . Bu içtihat doğru değil- ren yeni 5271 sayılı Ceza Muhakemesi müdahalenin yapılmamış olması da dir. Çünkü bunun kabulü, aynı zaman- Kanununun 67. maddesinin üçüncü fık- söz konusu olabilir. Bilirkişi tarafından da kamu görevlisi statüsünü taşımayan rasına göre, “Bilirkişi raporunda, düzenlenecek raporda bu hususların sağlık mesleği mensubu kişilerin gö- hâkim tarafından yapılması gereken açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. revlerinin gereklerini yerine getirmeme- hukukî değerlendirmelerde bulunu- Ameliyat gibi birden fazla kişinin katılı- leri sonucunda hastanın ölmesi halinde lamaz.” Bu itibarla, Türk Ceza Hukuku- mıyla gerçekleştirilen tıbbî müdahale- ceza sorumluluğu bakımından farklı bir na ilişkin yeni mevzuatımız karşısında lerde tıp biliminin gereklerine aykırı bir yol izlemeyi gerekli kılmaktadır. Ancak, belirtelim ki, Yargıtay’ın bu husustaki bir olayda kusurluluğun bilirkişi marife- uygulama gerçekleştirilmişse, bu uy- içtihatlarında istikrar bulunmamaktadır. tiyle tespitine hukuken cevaz verilme- gulama nedeniyle müdahaleyi gerçek- Oldukça yeni tarihli bir kararında Yargı- miştir. Bilirkişi raporunda münhasıran leştiren sağlık görevlilerinden kimin tay şu içtihatta bulunmuştur: “SSK. “çözümü uzmanlığı, özel veya teknik sorumlu tutulabileceği hususlarının da, Hastanesinde görevli doktor olan sanık bilgiyi gerektiren hâller”le sınırlı açık- düzenlenecek raporda açıklığa kavuş- Enver T, 1.9.2001 tarihinde nöbetçi ol- lamaya yer verilmelidir (5271 s. Kanun, turulması gerekmektedir. m. 63, f. 1). Ancak buna rağmen, eski duğu halde, yakınanın yüksek ateşle alışkanlıkların devamı olarak mahke- VI. Tıbbî müdahalede hastanede yatan bebeğini muayene meler tarafından görevlendirilen bilirki- bulunmama (ihmal) etmesi için kendisine yapılan başvu- şilerden “sanığın kusurlu olup olma- nedeniyle cezaî sorumluluk rulara karşın, hastaneye gelmeyerek dığının” veya birden fazla sanık kendisinin özel olarak çalıştığı Sıhhat mevcut ise her birinin “kusur oranları- 1. Sağlık mesleği mensubu kişilerin Polikliniğine getirilerek 35.000.000 Lira 25 nın belirlenmesi” istenilmektedir . teşhis ve tedavi amacıyla önlerine ge- karşılığında muayene edilmesini iste- yerek yasal olarak yapması gereken Yukarıda da açıkladığımız gibi, yürür- len hastaya gerekli tıbbî müdahalede muayene ve tedaviyi yapmadığı, diğer lükten kaldırılmış olan bir kanuna isti- bulunmamaları sonucunda kişinin sağ- sanık doktor Mehmet B ise, sanık En- naden artık geçerliliği olmayan bir lık durumunun daha fazla kötüleşmesi ver T’nin gelmemesi nedeniyle kendisi- usulle kusur “tespit”i yapılmasının, yani veya ölmesi halinde, ceza sorumlulu- ne haber verilmesi sonucu hastaneye kusurluluğun matematiksel olarak 8/8 ğunun tayini bir sorun olarak karşımıza gelerek hasta bebeği bizzat muayene üzerinden oranlar halinde bilirkişi mari- çıkmaktadır. Bu gibi durumlarda mey- edip tedavi uygulaması gerekirken, fetiyle “tespit”inin, Türk Ceza Hukuku- dana gelen ölüm ve sair ağır netice hastayı görmeden nöbetçi pratisyen na ilişkin yeni mevzuatımız karşısında bakımından taksirle öldürme veya tak- hekim Alper Y’ye hastaya serum ve hiçbir değeri bulunmamamktadır. sirle yaralama suçlarının oluştuğunu ilaç verilmesini söylediği, ayrıca sanık- kabul etmek gerektiği düşüncesinde- Keza işaret etmek gerekir ki, kişinin lar arasında yapılan anlaşma uyarınca yiz26. Nitekim Yargıtay, gözüne çivi bat- davranışı ile meydana gelen netice ara- 2.9.2001 tarihinde resmen nöbetçi ol- mış olması dolayısıyla önüne gelen sında sebep – sonuç ilişkisinin varlığı ile masına karşın hastaneye gelerek hastanın gözündeki çiviyi röntgen çek- kusurluluk aynı şey değildir. Buna rağ- hastayı kontrol etmediği, bilahare men, uygulamada bazı olaylarda yapı- meksizin çıkaran tabibi, bu gözün gör- hasta bebeğin ölmesi karşısında, mak- lan yanlış tıbbî müdahale ile meydana me yeteneğini tamamen yitirmesi ha- tul ile ilgili tüm belgelerin hastaneden gelen ölüm neticesi arasında illiyet ba- linde, taksirle yaralama suçundan istenerek dosya ile birlikte Yüksek Sağ- ğının varmlığına rağmen, müdahaleyi dolayı (765 s. mülga TCK, m. 459) so- lık Şurasına gönderilerek, sanıkların gerçekleştiren kişinin ceza sorumlulu- rumlu tutulması gerektiği yönünde içti- (muayene ve kontrol etmeme şeklinde ğundan kurtarılmasına yönelik olarak hatta bulunmuştur. Ancak, bunun için, tezahür eden) fiilleri ile hastanın ölü- oluşturulan gerekçede nedensellik ba- tabibin yanlış tedavi yöntemi uygula- mü arasında nedensellik bağının bu- ğının bulunmadığı ileri sürülmektedir. ması ile gözün görme yeteneğini yitir- lunup bulunmadığı tespit ettirilerek; mesi arasında illiyet bağının bulunması sonucuna göre, sanıkların eylemlerinin Ayrıca belirtilmek gerekir ki, bazı olay- gerekmektedir. Başka bir deyişle, esa- görevi ihmal veya tedbirsizlik ve dik- larda yapılan tıbbî müdahale ile ölüm sen çivinin batmasıyla gözün görme katsizlik sonucu ölüme neden olma su- neticesi arasında sebep – sonuç ilişki- yeteneğini yitirmiş olması halinde, yan- çunu oluşturup oluşturmayacağı tartı- sinin (illiyet bağının) varlığına rağmen, lış tedavi yönteminin uygulanması ile şılmadan; eksik soruşturma ile yazılı meydana gelen neticeden dolayı her- gözün kör olması arasında illiyet bağı şekilde görevi ihmal suçundan dolayı hangi bir kişiyi ceza hukuku bakımın- bulunmadığı için tabibi taksirle yarala- (765 s. mülga TCK m. 240) mahkumi- dan sorumlu tutmak mümkün olmaz. ma suçundan dolayı sorumlu tutma- yet kararı verilmesi, yasaya aykırıdır.” 27 Mahkemeler, tıbbi müdahale dolayısıy- mak gerekir . Buna karşılık, mensup 4.CD, 8.12.2004, 10444/1197229. la cezai sorumluluk ile ilgili olarak açı- olduğu etnik köken dolayısıyla, fakir ve lan kamu davasında, yapılan tıbbi mü- sosyal güvencesinini bulunmaması do- Karara konu teşkil eden olayda tabip- dahalenin tıp biliminin verilerine uygun layısıyla hastaya gerekli tıbbî müdaha- ler, yüksek ateşle hastaneye kaldırılan olarak gerçekleşip gerçekleşmediğini lenin yapılmamış olması sonucunda bebeğe, çeşitli mülahazalarla tıbbî mü- belirlemek amacıyla bilirkişiye başvur- ölmesi halinde, müdahaleyi yapmaktan dahalede bulunmamışlardır. Bebek, makla yükümlüdür. Ancak, yukarıda da imtina eden sağlık görevlilerinin kas- bilahare ölmüştür. Bu olaya ilişkin

92|SD İLKBAHAR 2011 Yargıtay’ın kabulüne göre, tabiplerin bu ğuna açıklık getirmek gerekir. Sebebi- ma halinde de aynı şekilde düşünmek ihmali davranışlarının görevi ihmal (765 yet verilen kazada bir başkası gerekir. A tarafından bıçakla yaralanan s. mülga TCK, m. 230) veya tedbirsizlik yaralanmıştır. Bu durumda kazaya se- B, hastaneye kaldırılır. Tedavi için hasta- ve dikkatsizlik sonucu ölüme neden bebiyet veren kişinin taksirle yaralama neye kaldırılan B, kendisine yanlış tıbbî olma (765 s. mülga TCK, m. 455) suç- suçundan (TCK, m. 88) dolayı cezalan- müdahalede bulunulması veya gerekli larını oluşturup oluşturmadığının tartı- dırılması gerekmektedir. Hastaneye kal- tıbbî müdahalenin vaktinde yapılmama- şılması gerekmektedir. Halbuki bu ka- dırılan yaralı kişinin, kendisine bilahare sı nedeniyle, ölür. Bu örnek olayda da bulde bir çelişki bulunmaktadır. Şayet yanlış tıbbî müdahalede bulunulması A’yı sadece kasten yaralama suçun- tabiplerin görevlerinin gereği olan tıbbî veya vaktinde gerekli tıbbî müdahalede dan dolayı sorumlu tutmak gerekir36. müdahalede bulunmaktan kasten imti- bulunulmaması sonucunda ölmesi ha- Buna karşılık B’nin ölümünden dolayı na ettikleri kabul edilecekse, artık göre- linde, kazaya sebebiyet veren kişinin kendisine yanlış tıbbî müdahalede bu- vi ihmal suçundan değil, kasten öl- yine de taksirle yaralama suçundan lunan veya gerekli tıbbî müdahaleyi dürme suçunun ihmali davranışla dolayı cezalandırılması yoluna gidilme- vaktinde yapmayan tabip veya diğer işlenmesinden (TCK, m. 83) söz et- lidir. Nitekim, Yargıtay, benzer bir olayda sağlık görevlilerinin, ceza sorumlulukla- mek gerekir. Buna karşılık, tabiplerin aynı yönde içtihatta bulunmuştur: «Oluş rı cihetine gitmek gerekir37. görevlerinin gereği olan dikkat ve özeni ile Adli Tıp Meclisi mütalaası nazara göstermedikleri için hasta bebeğe alındığında, yaralıya kazadan sonra Söz konusu olaylarda yaralı kişinin, tıbbî müdahalede bulunmayı ihmal et- hastahaneye kaldırıldığı zaman bu gibi kendisine yanlış tıbbî müdahalede bu- tiklerinin kabulü halinde ise, söz konu- hadiselerde normal ve mutad olduğu lunulması nedeniyle ölmesi halinde, bu su kararda da belirtildiği üzere, taksir- üzere tetanos serumu yapılmış olsaydı yanlış tıbbî müdahaleyi gerçekleştiren le ölüme sebebiyet verme suçundan ölüm vukua gelmeyeceği cihetle; sanı- sağlık görevlilerinin taksirle öldürme dolayı (TCK, m. 85) sorumlulukları ci- ğın yaralanmaya neden teşkil eden ku- suçundan (TCK, m. 85) dolayı sorumlu hetine gitmek gerekir. Yargıtay’ın bu ka- surlu davranışları ile ölüm arasında tutulması gerekmektedir. Yaralı kişinin, rarında, tabiplerin tedavi etmeme şek- doğrudan doğruya bir illiyet rabıtasının kendisine gerekli tıbbî müdahalenin lindeki ihmali davranışları ile bebeğin varlığından sözedilemeyeceği; (trafik vaktinde yapılmaması nedeniyle ölme- ölümü arasında illiyet bağının bulunup kazasına sebebiyet veren) sanığın yal- si halinde ise, gerekli tıbbî müdahaleyi bulunmadığının da araştırılması gerek- nızca sol el parmaklardaki kırık ve ezi- vaktinde yapmayan sağlık görevlileri- nin, ceza sorumlulukları cihetine git- tiği vurgulanmıştır. Doktrinde de be- ğin tevlit ettiği iş güçten geri kalma sü- mek gerekir. Ancak, hastane acil servi- nimsenen bu düşünce30, illiyet bağını, resi itibariyle yaralanmaya sindeki iş yoğunluğu, hastane teknik fizikî ve dolayısıyla, doğal bir olgu ola- sebebiyetten dolayı sorumlu tutul- imkanlarının yetersizliği, yaralı sayısının rak değil, “düşünce aleminde kurulan ması gerekeceği düşünülmeden; (765 fazlalığı gibi nedenlerle gerekli tıbbî bir bağ” olarak görmektedir31. Ortaya s. mülga) TCK.nun 455/1. maddesi müdahalenin vaktinde yapılamamış ol- çıkan neticeyi belli bir kişiye objektif uyarınca (taksirle öldürme suçundan ması sonucu ölüm gerçekleşmiş ise, olarak isnad etmek gerekir (objektif dolayı) mahkûmiyet hükmü kurulması, zorunluluk hali dolayısıyla sağlık gö- isnadiyet). Ancak, kanımızca, bu isna- bozmayı gerektirmiştir.»33. revlilerinin cezalandırılması cihetine diyeti doğal bir olgu olarak izah etmek gidilemez. Buna karşılık, mensup ol- mümkün değildir. Belli bir icraî davra- Söz konusu karar sonucu itibarıyla doğ- duğu etnik köken dolayısıyla, fakir ve nışta bulunma yükümlülüğü altında bu- ru olsa bile gerekçesi bakımından doğ- sosyal güvencesinini bulunmaması do- lunan kişi ile ortaya çıkan neticeyi bir- ru değildir. Yagıtay, trafik kazasına se- layısıyla yaralı kişiye gerekli tıbbî mü- birleriyle ilişkilendirmek, ancak bebiyet veren kişinin fiili ile kazazedenin dahalenin yapılmamış olması sonucun- normatif bir değerlendirmeyle mümkün ölümü arasında nedensellik bağı bu- da ölmesi halinde, müdahaleyi olabilir32. Bu bakımdan, görünüşte ih- lunmadığı gerekçesine dayanmıştır. yapmaktan imtina eden sağlık görevli- mali suçlarla ilgili olarak, doğal bir fe- Halbuki, olayda trafik kazasına sebebi- lerinin en azından olası kastla öldürme nomen olan nedensellik bağından söz yet veren kişinin fiili ile kazazedenin ölü- suçunun ihmali davranışla işlemekten edilemez. Meydana gelen neticeden mü arasında illiyet (nedensellik) bağı mevcuttur. Ancak, trafik kazasına sebe- dolayı (TCK, m. 81, 83 ve 21) cezalan- kişiyi sorumlu tutabilmek için, somut dırılmaları gerekir. olayda kişinin bu neticeyi önlemeye biyet veren kişinin fiili ile kazazedenin yönelik icraî davranışta bulunma husu- ölümü arasına üçüncü bir kişinin veya 3. Tabibin, bilgilendirme yükümlülüğüne sunda imkan ve iktidarına sahip olması kişilerin ceza sorumluluğunu gerektiren aykırı davranması halinde de, meydana gerekir. Aksi takdirde, kişi meydana ayrı bir fiil veya fiiller girdiği için; ceza gelen sonuçtan dolayı sorumluluğu ci- gelen neticeden sorumlu tutulamaz. hukukunda şahsi sorumluluk prensi- hetine gitmek gerekecektir. Şöyle ki: Bu itibarla, Yargıtay’ın söz konusu kara- binin gereği olarak, kazaya sebebiyet rında vurgulanan tabiplerin tedavi et- veren kişiyi bu ölüm neticesinden dola- Bir olayda A, bir rahatsızlığı sebebiyle meme şeklindeki ihmali davranışları ile yı sorumlu tutmamak gerekir. Yaralı kişi- başvurduğu hastanede tabip B tarafın- bebeğin ölümü arasında illiyet bağının ye hastanede yanlış tıbbî müdahalede dan muayene ve tedavi edilir. Hastane- bulunup bulunmadığının araştırılması bulunulması veya vaktinde gerekli tıbbî de bir hafta devam eden muayene ve yönündeki gerekliliği, somut olayda ta- müdahalede bulunulmaması sonucun- tedavi süreci sonunda B, yazdığı reçe- biplerin bebeğin ölümünü engelleme- da ölmesi halinde, yanlış tıbbî müdaha- tedeki ilaçları belirlediği zamanlarda ye yönelik icraî davranışta bulunma lede bulunan veya vaktinde gerekli tıbbî kullanmasını önererek A’yı taburcu hususunda imkan ve iktidarına sahip müdahalede bulunmayı ihmal eden eder. Reçetede yazılı ilaçlardan birisi- olup olmadıklarının araştırılması şeklin- sağlık görevlisi kişilerin bu ölüm netice- nin prospektüsünde ilacın yan ekisi de anlamak gerekir. sinden dolayı cezaî sorumluluğunun olarak kullanan hastada yoğun bir olduğu kuşkusuzdur34. Ancak, uyku hali oluşturabileceği belirtilmekte- 2. Trafik kazası sonucu yaralanarak Yargıtay’ın iktibas etmiş bulunduğumuz dir. Bu nedenle gerekli olmadığını dü- hastaneye kaldırılan kişiye gerekli tıbbî kararında, hastaneye kaldırılan kazaze- şünerek B, okuma yazması olan A’ya müdahalenin vaktinde yapılmaması so- deye tetanos serumu yapmak şeklinde ayrıca ilacın yan etkileri ve dolayısıyla, nucunda kişinin sakat kalması veya öl- gerekli tıbbî müdahalede bulunulmamış sakınması gereken hareketler konusun- mesi halinde, ceza sorumluluğunun ta- olması nedeniyle tabip veya diğer sağ- da bilgi vermez. Prospektüsü okuma- yini de, bir sorun olarak karşımıza lık görevlisi kişilerin ceza sorumluluğu yan A, eşi C’yi de yanına alarak otomo- çıkmaktadır. Burada önce kazaya se- ile ilgili olarak herhangi bir değerlendir- bille şehirlerarası bir yolculuğa çıkar. bebiyet veren kişinin ceza sorumlulu- me yapılmış değildir35. Kasten yarala- Aldığı ilacın etkisiyle dikkati dağılan A,

2011 İLKBAHAR SD|93 Sağlık mesleği mensupları lerinin uygulanmasının sonuç verme- pılması gerekir. Bu koşullara riayet edil- yeceğinin anlaşılması üzerine, kişi üze- meksizin yapılan tedavi amaçlı açısından önemli olan, tıbbî rinde yapılan rızaya dayalı bilimsel denemeler, suç oluşturacaktır. yöntemlere uygun tedavi amaçlı dene- müdahalenin hukuka me, ceza sorumluluğunu gerektirmez. Sonuç Açıklanan rızanın, denemenin mahiyet uygunluğuna ilişkin ölçütlere ve sonuçları hakkında yeterli bilgilen- Sağlık mesleği mensupları açısından önemli olan, tıbbî müdahalenin hukuka uygun davranılmasıdır. Türk dirmeye dayalı olarak yazılı olması ve tedavinin uzman hekim tarafından bir uygunluğuna ilişkin ölçütlere uygun hastane ortamında yapılması gerekir.” davranılmasıdır. Türk Ceza Kanununun Ceza Kanununun özellikle özellikle olası kast ve bilinçli taksir kav- olası kast ve bilinçli taksir Söz konusu maddenin gerekçesinde ramlarıyla ilgili düzenlemeleri etrafında insan üzerinde deney ile tedavi oluşturulan gereksiz tartışmaların ama- kavramlarıyla ilgili amaçlı deneme arasındaki ayırıma iliş- cının, hekim hatalarına karşı mali so- kin olarak şu açıklamalara yer verilmiş- rumluluk sigortası yaptırmaya teşvik ve düzenlemeleri etrafında tir39: “Tıp biliminin en önemli amacı in- yeni kanunî düzenlemelerin içeriğine san sağlığını korumak ve hastalıklara yönelik bilgi eksikliğinin istismarı oldu- oluşturulan gereksiz çare bulmaktır. Bu amaç doğrultusun- ğunu gözden uzak tutmamak gerekir. tartışmaların amacının, da tıp, sürekli olarak kendini yenile- mektedir. Nihai uygulama alanı insan Dipnotlar olan bir disiplindeki gelişmelerin önü hekim hatalarına karşı mali 1. kesilemeyeceği gibi, bu konudaki ça- Tabip, somut olayın arzettiği özelliklerle ilgili yan- sorumluluk sigortası lışmalar tamamen kontrol dışı da bıra- lış değerlendirmede bulunarak, tıbbî müdahalede kılamaz. Bu düşünceyle madde, sağ- bulunulması için kişinin rızasının varlığına gerek yaptırmaya teşvik ve yeni lıklı ve hasta insanlar üzerinde olmadığını düşünebilir. Bu durumda bir hukuka yapılacak biyotıbbî deney ve deneme- uygunluk sebebinin maddi şartlarında hata söz kanunî düzenlemelerin leri kural olarak cezalandırmakta; an- konusudur ve bu yanılgının kaçınılmaz olması ha- linde kastı olmadığı için hekimin ceza hukuku ba- içeriğine yönelik bilgi cak belirli şartların bir arada gerçek- leşmesi hâlinde ise, açıklanan rızaya kımından sorumluluğu cihetine gidilemez (TCK, eksikliğinin istismarı hukukî geçerlilik tanımaktadır. m. 30, f. 3). 2. olduğunu gözden uzak Düzenlemede “deney” terimi bilimsel Bkz. ERMAN, Tıbbî Müdahalelerin Hukuka Uy- çalışmanın ilk aşamalarına yönelik ola- gunluğu, sh. 30 vd., 77, 120; HAKERİ, Tıp Hukuku, tutmamak gerekir. rak kullanılmıştır. “Deneme” ise bilim- sh. 207, 292. sel amaçlı deney sonuçlarının; henüz 3. Ancak, sadece sezaryen yöntemiyle doğuma bir kesinliğe varmasa da, hastalığın rıza gösterilmesine rağmen, tabibin doğumu ger- tedavisi konusunda ulaştığı somut bazı otomobili kontrol edemeyerek bir trafik çekleştirmenin yanı sıra, kadının rahim ve yumur- faydalarından yola çıkarak hasta bir in- kazasına neden olur; kazada C ölür ve talığını alması halinde; rahim ve yumurtalığın alın- sana uygulanması işlemidir. Her ne ka- kendisi ağır bir şekilde yaralanır. ması, belirli bir hastalığın teşhis ve tedavisi dar yeni bir tedavi metodunun geliştiril- amacına yönelik bir tıbbî müdahale olarak kabul mesine veya hastanın iyileştirilmesine Bu olayda tabip, aydınlatma yükümlülü- edilemez. Dolayısıyla bu durumda, 1219 s. Kanu- hizmet etse de deney ve denemelerin ğü bağlamında, kullanılan ilaçların yan nun 70. maddesine göre yaptırımı gerektiren bir gerçekleştirilmesinde, tıbbî olarak ka- etkileri konusunda da hastayı bilgilendir- fiilin varlığını değil, kasten yaralama suçunun oluş- bul görmüş yöntemlere nazaran daha mesi gerekmektedir. İlacın prospektü- tuğıunu kabul etmek gerekir. Keza, tıbbî zorunluluk katı şartların yerine getirilmesi gereke- sünde yan etkileri konusunda açıklama bulunmadığı halde, kadının rızasının olmamasına cektir. Bunun sebebi yöntemin henüz bulunması ve hastanın okuma yazma rağmen doğumun sezaryen yöntemiyle gerçek- tanınmaması ve tedavi için en doğru bilmesi, tabibin bu bilgilendirme yüküm- leştiren tabibin kasten yaralama suçundan dolayı 38 metod olduğunun henüz ispatlan- lülüğünü ortadan kaldırmamaktadır . ceza sorumluluğu cihetine gitmek gerekir (Bkz. mış olmamasıdır.” HAKERİ, Tıp Hukuku, sh. 293). Bu itibarla, söz konusu olayda tabip B, Yeni TCK’nın 90. maddesinin dördüncü A’ya karşı bilgilendirme yükümlülüğü- Aynı şekilde, 11.4.2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan fıkrasında belirlenen koşullarda tedavi nü yerine getirmemiştir. A’nın sebebiyet ve Kan Ürünleri Kanununda belirlenen sair şartla- amaçlı deneme yapılması halinde, bunun verdiği trafik kazası sonucunda gör- ra uygun olmakla birlikte,. kişinin vücudundan rı- hukuka uygun olacağı ve suç oluşturma- çekleşen ölüm ve yaralamalardan do- zasına aykırı olarak kan alınması halinde, TCK’nın yacağı kabul edilmiştir. Buna göre, tedavi layı tabip B’yi sorumlu tutup tutamaya- kasten yaralama suçuna ilişkin hükümlerini uygu- amaçlı deneme ancak hasta olan bir kişi cağımız, sorun olarak karşımıza lamak gerekir. çıkmaktadır. Kanımızca, bu durumda üzerinde gerçekleştirilebilir. Keza, hasta- tabip B’yi taksirle ölüme ve yaralamaya ya bilinen tıbbî müdahale yöntemlerinin 4. Bu itibarla, teşhis ve tedavi amacıyla ve tıp bili- sebebiyet vermekten dolayı (TCK, m. uygulanmasının sonuç vermeyeceğinin minin verilerine uygun olarak ve fakat, kişinin rızası 85, f. 2) sorumlu tutmak gerekir. anlaşılması üzerine tebavi amaçlı dene- olmaksızın gerçekleştirilen tıbbî müdahalenin hem me yapılabilir. Ayrıca hastanın, bilinen 1219 s. Kanunun 70. maddesinde tanımlanan ka- VII. Tedavi amaçlı deneme ve tıbbî müdahale yöntemlerinin uygulan- bahat türünden “suç”un hem de kasten yaralama cezaî sorumluluk masının tedavi için sonuç vermediği, bu suçunu oluşturduğunu kabul eden görüş ERMAN, nedenle, henüz tıbben kanıtlanmış olma- Tıbbî Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu, sh. 42), Yeni TCK’nın 90. maddesinin dördüncü makla birlikte, bilimsel yöntemlere uygun doğru değildir. fıkrasında, belirli koşullar oluşmadan olarak belirlenen tedavi amaçlı deneme yapılan tedavi amaçlı deneme ayrı bir yapabilecekleri hususunda aydınlatılıp, 5. Bu maddedeki (idari) para cezasının miktarı, 1219 suç olarak tanımlanmıştır: “Hasta olan rızasının alınması gerekmektedir. Bu rıza- s. Kanunun 14.4.1928 tarihli ve 863 sayılı Resmi Ga- insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi nın yazılı olması gerekmektedir. Keza, he- zetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olması dolayı- amaçlı denemede bulunan kişi, bir yıla nüz tıbben ispatlanmamış olan yöntemin sıyla (m. 81), “seksenbeşbinyediyüzonbeş katına kadar hapis cezası ile cezalandırılır. izlenmesi suretiyle tedavinin uzman he- çıkarılmıştır.” (5252 s. Kanun, m. 4, f. 1, bent b, alt Ancak, bilinen tıbbî müdahale yöntem- kim tarafından bir hastane ortamında ya- bent 1). Bu itibarla, uygulama yapılırkan, 70. madde-

94|SD İLKBAHAR 2011 deki (idari) para cezasının alt ve üst sınırları 85.715 10. CGK, 13.2.1995, 7-370/12 (Hakeri, Tıp Huku- 15. Hakeri, bu gibi durumlarda, herhangi bir ayırım rakamıyla çarpılmak suretiyle güncellenmelidir. ku, sh. 101/102). yapmaksızın, tabibin sadece taksirden dolayı so- rumlu tutulması gerektiği fikrindedir (HAKERİ, Tıp 6. “Kabahat deyiminden; kanunun, karşılığında 11. HAKERİ, Tıp Hukuku, sh. 101. Hukuku, sh. 99). idarî yaptırım uygulanmasını öngördüğü haksızlık 12. anlaşılır.” Ebelerle ilgili olarak: 2.CD, 18.3.1993, 16. Bu bağlamda TCK’nın 100. maddesindeki “ço- 2776/3801 (Hakeri, Tıp Hukuku, sh. 102). cuk düşürme” suçuna ilişkin tanım da göz önün- 7. CGK, 13.2.1995, 7-370/12 (Hakeri, Tıp Hukuku, de bulundurulmalıdır. sh. 101/102). 13. Ebelikle ilgili olarak 1219 s. Kanunun 54. mad- desinde ceza yaptırımlarına yer verilmiştir: 17. Bkz. GÖKCAN, 11. Ulusal Perinatoloji Kongre- Buna karşılık Hakeri, tabip olmayan bir kişinin an- si, sh. 111. cak tabip tarafından gerçekleştirilebilecek tıbbî “Şahadetname veya vesikası olmadığı halde ebe- müdahalede bulunması halinde sonuçta kişi şifa liği sanat ittihaz edenler bir haftadan üç aya kadar 18. Tabip tarafından yapılmakla birlikte, yapılan bulmuş olsa bile, fiilin aynı zamanda kasten yarala- hafif hapis veya beş liradan elli liraya kadar hafif sünnetin “hatalı” olması halinde Yargıtay taksirle ma suçunu oluşturduğu ve failin farklı neviden fikri cezayı nakdi ile cezalandırılır. Bu suretle icrayı sa- yaralamaya sebebiyet vermekten dolayı ceza so- içtima hükümlerine (TCK, m. 44) istinaden sadece nat neticesinde Türk Ceza Kanunu itibariyle daha rumluluğu cihetine gidilmesi girektiği içtihadında daha ağır cezayı gerektiren suçtan dolayı cezalan- ağır cezayı müstelzim bir fiil işlenmiş olduğu tak- bulunmuştur: CGK, 24.9.2002, 188/317 (Gökcan, dırılması gerektiği fikrindedir (HAKERİ, Tıp Huku- dirde o fiile mahsus ceza verilir.” Hasan Tahsin: Yargıtay Kararları Işığında Hekimin ku, sh. 103, dn. 2). Ceza Sorumluluğu, in: Av. Dr. Şükrü Alpaslan Ar- Sünnetçilikle ilgili olarak 1219 s. Kanunun 61. mağanı, İstanbul, Mayıs 2007, sh. 361). 8. 1219 s. Kanunun 25. maddesine göre; “Diploma- maddesinde ceza yaptırımına yer verilmiştir: sı olmadığı halde cerri menfaat için olmasa dahi 19. İlginçdir ki Yargıtay’ın bir kararında, hatalı ola- her hangi suretle olursa olsun hasta tedavi eden “Ruhsatsız ve müsaadesiz sünnetçilik edenler bir rak gerçekleştirilen tıbbî müdahaleden sonra has- veya tabip ünvanını takınan şahıs bir aydan altı aya haftadan bir aya kadar hafif hapis ile cezalandırılır. tanın ölmesi halinde de, “sanık hekimin seçtiği kadar hapis ve yirmi beş liradan beş yüz liraya ka- Bu suretle icrayı sanat neticesinde Türk Ceza Kanu- müdahale biçimi dışında bir müdahale yönteminin dar ağır cezayı nakdi ile mücazat olunur. Bu suretle nu itibariyle daha ağır cezayı müstelzim bir fiil işlen- sonucu değiştirip değiştirmeyeceği” hususunun icrayı sanat neticesinde Türk Ceza Kanunu itibariy- miş olduğu takdirde o fiile mahsus ceza verilir.” da görevlendirilen bilirkişi tarafından düzenlene- le daha ağır cezayı müstelzim bir fiil işlenilmiş ol- cek raporda açıklığa kavuşturulması gerektiği be- Hastabakıcı hemşirelerle ilgili olarak 1219 s. Ka- duğu takdirde o fiile mahsus ceza verilir.” lirtilmiştir: 4.CD, 1.4.1993, 649/2611 (Gökcan, nunun 67. maddesinde ceza yaptırımına yer veril- Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 359). 1219 s. Kanunun 2.6.2004 tarihli ve 5181 sayılı Ka- miştir: nula (m. 1) değişik 41. maddesinde diş tabipleri Gerçekleştirilen tıbbî müdahalenin hatalı oldu- “Salahiyeti olmadığı halde hastabakıcılık eden ve bakımından da benzer bir düzenleme yer almakta- ğu tespit edildikten sonra, bu müdahale tıp bili- bu ünvanı takınanlar beş liradan elli liraya kadar dır: minin verilerine uygun olarak yapılmış olsaydı hafif cezayı nakdi ile cezalandırılır.” dahi aynı sonuç meydana gelecekti şeklinde “Kişisel çıkar amacı olmasa bile diplomasız olarak hukuk dışı bir gerekçeden hareketle ceza sorum- Bu maddelerdeki “hafif hapis” ve “hafif para” ce- diş hekimliği mesleğine ilişkin herhangi bir muaye- luluğundan sarfınazar edilmesi, özel bir himaye zaları yerine, yeni TCK’nın yürürlük ve uygulama ne veya müdahale yapan, diş hekimliği klinik hiz- saikinin yansıması olarak telakki edilmelidir. şekline dair 5252 s. Kanunun 7. maddesine istina- metleri ile ilgili işyeri açanların meslek icraları dur- den sadece idari para cezasına karar verilebilir: 20. durulur. Bu kimseler hakkında üç yıldan beş yıla “Pendik Sağlık Grup Başkanlığının 06.03.2000 Söz konusu maddenin ilgili hükümleri şöyledir: kadar hapis ve birmilyar liradan üçmilyar liraya tarihli İ.Ü.Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroşirürji Ana kadar ağır para cezasına hükmolunur. Ayrıca iş- Bilim Dalı’nın 25.01.2001 tarihli ve Adli Tıp Kurumu- “(1) Kanunlarda, “hafif hapis” veya “hafif para” ce- yerlerinde bulunan ve münhasıran diş hekimliği nun 18.05.2001 tarihli raporlarında “müdahil Meh- zası olarak öngörülen yaptırımlar, idari para ceza- mesleğini icra etmekte kullanılan araç ve gereçler met D’de tespit edilen sağ ayağındaki arızasının sına dönüştürülmüştür. İdari para cezasının he- kime ait olursa olsun müsadere edilir.” enjeksiyona bağlı olduğunun ve Adli Tıp Kurumu saplanmasında 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun raporunda enjeksiyonu yapan sanık hemşire 52 nci maddesi hükümleri uygulanır. … İşaret etmemiz gerekir ki, 1219 s. Kanunun 41. mad- PY’nin 2/8 oranında kusurlu bulunduğunun, bildiril- desinde yer alan suç tanımındaki ceza yaptırımı çok mesine karşın,Yüksek Sağlık Şurasının 27-28 Mart (2) Kanunlarda, “hafif hapis cezası” ile “hafif para ağırdır. Söz konusu suç tanımına göre “diplomasız 2002 tarih ve 10502 karar sayılı sanığın savunma- cezası”nın seçimlik olarak veya birlikte öngörüldü- olarak diş hekimliği mesleğine ilişkin herhangi bir sını dayanak kabul ederek verdiği soyut nitelikteki ğü hallerde, idari para cezası yaptırımının belirlen- muayene veya müdahale yapan” kişinin “üç yıldan “enjeksiyonun doğru yerinden yapıldığını ve siyatik mesinde “hafif hapis cezası” esas alınır. beş yıla kadar hapis” cezası ile cezalandırılması ge- sinir seyrinin kişilere göre farklılık gösterdiğinden rekmektedir. Dikkat edilmelidir ki, ancak diş tabibi (4) Bu madde hükmüne göre idari para cezasına bahisle sanığın kusursuz olduğunu” bildiren rapo- tarafından gerçekleştirilebilecek olan bir tıbbî müda- karar vermeye Cumhuriyet savcısı yetkilidir.” runa hangi gerekçelerle üstünlük tanınıp hükme hale sonucunda kişinin sağlık durumu düzelmiş olsa esas alındığı açıklanarak raporlar arasında çelişki bile, fail temel ceza olarak en az üç yıl hapis ceza- Ayrıca, 1219 s. Kanunun Ek 8. maddesinde diş pro- yöntemince giderilip ve sanığın savunmasında id- sına mahkum edilecektir. Halbuki bu durumda tez teknisyenliği ile ilgili olarak özel bir suç tanımına dia ettiği müdahilin başka yerde enjeksiyon yaptı- Hakeri’nin görüşü doğrultusunda aynı zamanda yer verilmiştir: rıp yaptırmadığı hususu da müdahilden sorulduk- kasten yaralama suçunun oluştuğu kabul edildiği tan sonra raporlar arasında husule gelen çelişkinin takdirde, kasten yaralama suçundan dolayı faile “Diploması veya meslek belgesi olmaksızın diş giderilmesi yönünden Adli Tıp Kurumu Genel Kuru- daha az ceza verebilmek mümkün olacaktır. protez teknisyenliği mesleğini icra edenlerle, Ek 7 lundan görüş alınarak sanığın hukuki durumunun nci madde hükümlerine aykırı davranışta bulunan tayin ve takdiri gerekirken yazılı şekilde eksik ince- 9. Yargıtay, diş hekimliği diploması olmayan ve diş diş protez teknisyenleri hakkında, bir yıldan üç yıla leme ile hüküm tesisi, bozmayı gerektirmiştir.”: 2. çekme yetkisi bulunmayan kişinin diş çekmesi halin- kadar hapis cezasına hükmolunur. Ayrıca işyerle- CD, 19.4.2005, 21965/6580 (Gökcan, Şükrü Al- de, sadece 1219 s. Kanunun 41. maddesinde tanım- rinde meslekleri ile ilgili olmadığı tespit edilen araç paslan Armağanı, sh. 361 vd.). lanan suçtan dolayı cezaya hükmedilmesi gerektiği ve gereçler müsadere edilir.” 21. yönünde içtihatta bulunmuştur: 9.CD, 4.10.2004, “GÜTF hastanesinde doktor olan ve göz ihtisası 14. 3787/4953 (Hakeri, Tıp Hukuku, sh. 103). Hakeri, bir tıbbî müdahalenin, uzmanı olup ol- yapmakta bulunan sanık A’nın diğer sanık ve ame- madığına bakılmaksızın, salt tabip tarafından ger- liyathane sorumlusu R’nin görevlendirilmesi üzeri- Karara konu teşkil eden olayda esas mahkemesi tak- çekleştirilmesinin, hukuka uygunluğunun kabulü ne, mağdure Fatma’nın ameliyatını yaptığı, ancak sirle yaralama (taksirle müessir fiil) suçundan dolayı bakımından yeterli olduğu kanısındadır (HAKERİ, sanık A’nın hastaya ait dosyayı incelemeden sol (765 s. Mülga TCK, m. 459) cezaya hükmetmişti. Tıp Hukuku, sh. 99). gözde retinoplasttom olduğu halde, yanlışlıkla

2011 İLKBAHAR SD|95 sağ gözünü ameliyat suretiyle aldığı, daha son- 24. Danıştay, Onuncu Daire, 14.11.1996, 7534/7086. halinde, görevi ihmal suçunun oluştuğu içtihadında ra yanlış gözün alındığı anlaşılınca da diğer hasta bulunmuştur (CGK, 7.6.1982, 4-215/271 [Gökcan, gözün alındığı ve bu suretle mağdurun tamamen 25. Türk ceza hukukuna ilişkin yeni mevzuatın söz ko- Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 364]). kör olduğu ileri sürülen olayda sanıkların kusurlu nusu düzenlemelerine rağmen, Yargıtay’ın yanlış olan olup olmadıklarının ve varsa oranlarının Yüksek bu uygulamaya ilişkin yönlendirmesi dikkat çekicidir. Bir başka olayda bayan X üç aylık hamiledir, bilin- Sağlık Şurasına tesbitinin yaptırılması … ve sonu- meyen bir nedenle düşük yapar ve kan kaybetme- cuna göre sanıkların hukuki durumlarının tayin ve “1219 sayılı Yasanın 75. maddesinin, mahkemele- ye devam eder. Bu durum karşısında, kamu görev- takdiri gerekirken noksan soruşturma ile (taksirle rin uygun görecekleri bilirkişilerin görüşlerine baş- lisi olan tabipler ısrarla çağrılarak hastaya yaralama suçundan [765 s. mülga TCK, m. 459] vurma imkanı saklı kalmak üzere, doktorların mes- müdahalede bulunmaları istenir. Ancak, tabipler, leklerinin icrasından doğan suçlarından dolayı bu çağrılara rağmen hastaya gidip gerekli tıbbî dolayı) hüküm kurulması bozmayı gerektirmiştir.”: Yüksek Sağlık Şurasından düşünce sorulmasını müdahalede bulunmazlar. Sonuçta hasta kan kay- 2.CD, 24.4.1996, 4493/4682 (Gökcan, Şükrü Al- zorunlu kılması dikkate alınarak; (meydana gelen bından ölür. Bu olayda Yargıtay “ölümün doğrudan paslan Armağanı, sh. 359). ölüm neticesi bakımından) sanığın kusurlu olup doğruya sanık hekimlerin fiillerinden ileri gelmedi- “Mağdure ve babası yakınanın ortodentist hekimin olmadığının öncelikle Yüksek Sağlık Şurasın- ği” gerekçesiyle, taksirle ölüme sebebiyet vermek düzenlediği diş çekim şeması ile E. Devlet Hasta- dan rapor alınması suretiyle belirlenmesi ve suçundan dolayı (765 s. mülga TCK, m. 459) değil nesinde görev yapan diş hekimi sanığa başvura- sonucuna göre sanığın hukuki durumunun tayin de, görevi ihmal suçundan dolayı (765 s. mülga rak 4 nolu diş olan birinci azı dişinin çekilmesini ve takdiri gerekir…”: 9.CD, 1.6.2006, 2124/3000 TCK, m. 230) cezalandırılmaları gerektiği yönünde istemeleri üzerine, sanığın mesleğinin gösterdiği (Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 355). içtihatta bulunmuştur (4.CD, 19.2.1985, 772/1027 özeni göstermeyerek 3 nolu diş olan kanin dişini [Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 368]). “1219 sayılı Yasanın 75. maddesinin, mahkemele- çekmekten ibaret eyleminin kovuşturulması yakın- rin uygun görecekleri bilirkişilerin görüşlerine baş- Bu kararın doğru olmadığını da vurgulamak gerekir. maya bağlı nitelikteki (765 s. mülga) TCY.nın vurma imkanı saklı kalmak üzere, doktorların mes- Söz konusu kararda hastaya gerekli tıbbî müda- 459/1. madde ve fıkrasına ya da hukuki nitelikte leklerinin icrasından doğan suçlarından dolayı halede bulunmak hususunda yükümlülükleri çekişmeye konu olup olmayacağı tartışılmadan, Yüksek Sağlık Şurası’ndan düşünce sorulmasını olan tabipler, ısrarla çağrılmalarına rağmen, her- öğeleri oluşmayan (765 s. mülga TCK’nın) 230. zorunlu kılması dikkate alınarak; (taksirle yaralama hangi bir mazeretleri olmaksızın hasta ile ilgili maddesiyle hüküm kurulması yasaya aykırıdır.”: suçu ile bağlantılı olarak) sanığın kusurlu olup olarak gerekli müdahalede bulunmamışlardır. 4.CD, 27.5.1999, 5002/5977 (Gökcan, Şükrü Al- olmadığının öncelikle Yüksek Sağlık Hasta sonuçta kan kaybı nedeniyle ölmüştür. Bu paslan Armağanı, sh. 365). Şurası’ndan rapor alınması suretiyle belirlen- olayda tabiplerin bu ihmali davranışları, yeni mesi ve sonucuna göre sanığın hukuki durumu- TCK’nın 83. maddesi hükmüne istinaden, yani kas- “Suç tarihinde Niğde Devlet Hastanesi dip polikli- nun takdir ve tayini gerekir...”: 9.CD, 1.5.2006, ten öldürme suçunun ihmali davranışla işlenme- niğinde diş tabibi olarak görev yapan sanığın, diş 1036/2487 (Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, si dolayısıyla cezalandırılmayı gerektirmektedir. çektirmek için kendisine başvuran 1991 doğumlu sh. 355). mağdure Selen B’nın çekilmesi gereken sol üst X’in ölümünün düşüğe bağlı kan kaybının etkisiyle çene IV –V nolu çürük dişleri yerine sağ üst çene- “Hemşire olan sanığın mesleğinin icrasından do- meydana gelmesi, gerekli tıbbî müdahalede bulun- sindeki IV-V nolu sağlam dişleri çekmesi biçiminde ğan suç (taksirle yaralama suçu) nedeniyle, 1219 ma yükümlülüğü altında bulunan tabiplerin meydana oluşan eylemde Yüksek Sağlık Şurasının raporun- sayılı Kanunun 75. maddesi hükmü uyarınca ku- gelen bu ölüm neticesinden sorumluluğu üzerinde da da açıkça vurgulandığı gibi, hastasına gerekli surlu olup olmadığının Yüksek Sağlık Şurasın- bir etkisi bulunmamaktadır. Yargıtay’ın benimsediği dikkat ve itinayı göstermeyerek onun cismen dan rapor alınması suretiyle belirlenmesi ve aksi anlayış, hukuken tasvip edilmeyen neticenin olu- eza görecek veya sıhhatini ihlal edecek derecede sonucuna göre hukuki durumunun takdir ve tayini şumu üzerinde etkili olan faktörlerin illi etkisi bakımın- yaralanmasına sebebiyet vermiş bulunması karşı- gerekirken, eksik incelemeyle beraatine karar ve- dan derecelendirmeye tabi tutulabileceği ve bunun sında (765 s. mülga) TCY’nın 459. maddesinde rilmesi, kanuna aykırıdır.”: 9.CD, 20.6.2006, da sorumluluk üzerinde etkisinin olduğu anlayışına yazılı suçun oluşacağı gözetilerek mevcut yaralan- 2024/3525 (Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, dayanmaktadır. 19. yüzyıl ceza hukukuna damgasını manın mağdureyi kaç gün alışılmış uğraşısından sh. 357). vuran iki anlayıştar birini oluşturan bu anlayışın (”Uy- alıkoyacağı hususunda uzman hekim ve sanığın gunluk teorisi” – “Adaquanztheorie”), günümüz ceza kusur oranı yönünden bilirkişi raporu alındık- “Mağdura enjeksiyonun sanık tarafından yapıldığı- hukukunda geçerliliğinin olmadğı izahtan varestedir. tan sonra neticesine göre hüküm kurulması yerine nın kuşkuya yer vermeyecek şekilde dosya içeriğin- 29. görevi savsama suçundan hüküm kurulması yasa- den anlaşılması karşısında, olayda sanığın kusu- Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 365 ya aykırıdır.”: 4.CD, 12.11.2003, 28399/11352 runun bulunup bulunmadığının tespiti için Adli vd.; aynı yazar, 11. Ulusal Perinatoloji Kongresi, (Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 360). Tıp Kurumundan rapor alındıktan sonra hukuki sh. 112. durumunun tayin ve takdiri gerekirken eksik soruş- 30. 22. 2.CD, 5.2.1996, 268/1025 (Hakeri, Tıp Hukuku, turma ile hüküm tesisi, kanuna aykırıdır.”: 9.CD, DÖNMEZER/ERMAN I, no. 612 vd.; ÖNDER, sh. 269 vd. 5.4.2005, 1491/1437 (Gökcan, Şükrü Alpaslan Ar- Genel Hükümler II, sh. 105. “Bir kimsenin zararlı mağanı, sh. 361). sonucu önlemek elinde iken, bunu yapmaması” 23. “Sanık hemşire Ayşe B’nin, katılanın doğumu halinde illiyet bağı vardır: EREM/DANIŞMAN/AR- nedeniyle görevi olmadığı halde, epizyo dikim işi- “SSK hastanesi hekimi olan sanığın, doğum tarihini TUK, sh. 286/287. ni yapmak ve sanık hekim Hafize Ç’nin epizyo tamamlayan bebeği zamanında almayarak ölü do- 31. dikimi kendisi yapmayıp, hemşire sanığa yaptır- ğuma yol açıp açmadığı hususunda kusurunun ÖNDER, Genel Hükümler II, sh. 123. mak suretiyle katılanın doğum yarasının enfekte bulunup bulunmadığı, Yüksek Sağlık Şurasın- 32. MAIWALD, Manfred: Handeln und Unterlassen - olmasına yol açma eylemlerinin, 765 sayılı dan görüş alınarak araştırılmadan; eksik (soruş- Handeln für einen Anderen (İcraî ve ihmalî Davranış TCY’nin 456, 459. (5237 sayılı TCY’nin 86, 88.) turmaya dayalı olarak görevi ihmal suçundan dolayı - Bir Başkası için Hareket Etmek) (Çeviri: Cumhur maddelerinde öngörülen taksirle yaralama su- [765 s. mülga TCK, m. 230] mahkumiyet kararı) ve- Şahin), Türk Ceza Kanunu Tasarısı İçin Müzakereler, çuna uyması karşısında dosyanın Adli Tıp Kuru- rilmesi yasaya aykırıdır.”: 4.CD, 8.6.2004, 9165/7226 Konya 1998, sh. 143 vd., 159 vd. muna gönderilerek sanıkların özensiz davranıp (Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 356, 357). davranmadıkları ya da kusurlarının bulunup 33. 26. GÖKCAN, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 364. 9.CD, 30.12.1982, 4226/4456 (Keskin, sh. 28). bulunmadığı ve katılanın yarasının ağırlığıyla ilgi- Yargıtay, benzer olaylarda aynı düşünceye dayalı li raporlarının aldırılması ve sonucuna göre sanık- 27. CGK, 11.2.1991, 4-311/17 (Gökcan, Şükrü Al- olarak içtihatta bulunmuştur: ların hukuksal durumlarının belirlenmesi gerekir- paslan Armağanı, sh. 364). ken; eksik soruşturma ve yetersiz gerekçeyle «Olaydan 29 gün sonra hastahanede öldüğü an- beraat hükümleri kurulması, yasaya aykırıdır.”: 4. 28. Yargıtay 4.CD ile CGK, bir olayda, nöbetçi dok- laşılan yaralının, Nümune hastanesinde, Dr. H.A. CD, 13.6.2006, 7665/12374 (Gökcan, Şükrü Al- torun kazazedenin başındaki yarayı gerektiği gibi tarafından yapılan muayenesi sonunda; düzenle- paslan Armağanı, sh. 365; aynı yazar, 11. Ulusal muayene etmemesi, gereken tedaviyi zamanında nen 29.6.1981 günlü “ölü muayene tutanağı”nda Perinatoloji Kongresi, sh. 113). uygulamaması ve hastanın bir gün sonra ölmesi ölümün, travma sonucu sağ bacaktaki açık yara-

96|SD İLKBAHAR 2011 nın, ameliyet sonundaki bakımdan enfekte olarak, li tıbbî müdahalenin yapılmasında bir ihmalin Ancak, üzülerek belirtmemiz gerekir ki; 17 Ağus- sepsisten ileri geldiği ve kesin ölüm sebebinin, bulunduğu kanaatine varılırsa, ikinci sorunla kar- tos 1999 tarihinde gerçekleşen “Marmara sepsis olduğu belirtilmiş ve “sepsis”in de, Tıp söz- şı karşıya gelinmiş olacaktır. Bu durumda, gerek- depremi”nde yıkılan binaların enkazında hayatını lüğünde mikrop toksinlerinin kana karışmasıyla li tıbbî müdahalede bulunmak hususunda ihmali kaybeden binlerce kişinin ölümü dolayısıyla yürü- meydana gelen klinik tablo olarak tanımlanmış ol- olan tabibin kasten mi yoksa taksirle mi hareket tülen soruşturma ve kovuşturmalarda da, ceza masına göre; anılan ölü muayene tutanağı ile, di- ettiğini tespit etmek gerekir. Bu tespite göre, ta- hukuku bilim dalında “profesör” unvanı taşıyan ğer ilgili belgelerin Adli Tıp Meclisine gönderilmesi bibin taksirle öldürme suçundan (TCK, m. 85) bazı kişilerin düzenledikleri “bilirkişi” raporlarında, ve ölüm sebebinin kesin olarak saptanması, olayın veya kasten öldürme suçuna ihmali davranışla söz konusu yanlış mantıktan hareketle, yani bu bi- TCK.nun 455. maddesine mi, yoksa 459. madde- sebebiyet vermekten (TCK, m. 83) dolayı ceza nalar tekniğine uygun yapılmış olsalardı dahi sine mi uygun olduğunun açıklattırılması ve sanı- sorumluluğu cihetine gitmek gerekir. gerçekleşen depremin şiddeti karşısında yıkı- ğın fiilinin ona göre değerlendirilmesi gerekir.»: lırlardı gerekçesiyle, bunları inşa eden müteahhit- 9.CD, 12.2.1982, 520/709 (Keskin, sh. 249). Yargıtay, benzer bir olayda şu kararı vermiştir: lerin ceza hukuku bakımından sorumlu tutulma- maları gerektiği yönünde görüş beyanında “Trafik kazası sonucu hastane acil servisine getirilen «29.5.1987 tarihinde vukua gelen trafik kazasında bulunulmuştur. yaralanıp hastahaneye kaldırılan ve dava açıldık- ölenin, yapılan ilk müdahaleden sonra yatırıldığı or- tan sonra 24.12.1987 tarihinde öldüğü anlaşılan topedi servisinde görevli sanık doktor İlker ile hem- Bu gerekçeden, Yargıtay’ın ihmali suçlarda illiyet F.A.nın ölümünün trafik kazasında aldığı yaralar şire Hatice’nin uzun süre geçmesine rağmen zama- bağını, doğal bir fenomen olarak değil, varsayım sonucu olup olmadığı zamanında usulen tesbit nında ve yeterli kontrol ve muayene ile ölende olarak kabul ettiği sonucunu çıkarmaktayız. edilmemiş olduğu cihetle; adı geçene ait hasta gelişen klinik bulgulara uygun gerekli müdahaleyi tabela ve müşahede kağıtları ve mevcut raporlar yapmak ya da yapılmasını sağlamaları gerekirken, Yargıtay, bu mülahazayla, tedavi için hastaneye kal- Adli Tıp Kurumuna gönderilip bu yolda mütalâa bunu yapmamaları nedeniyle Yüksek Sağlık Şurası- dırılan hastanın ölmesi üzerine sanık hekim hakkın- alınması veya gerektiğinde mezar açtırılarak ce- nın 28.12.2001 tarih ve 10448 sayılı kararı ile ölüm da yapılan kovuşturmada “zamanında yapılan teş- sedi üzerinde gerekli bilirkişi incelemesi yaptırıl- olayında her bir sanığın 4/8 oranında kusurlu bulun- his ve tedavinin sonucu etkileyip etkilemeyeceği” ması suretiyle saptanması gerekir.»: 2.CD, duğunun belirtilmiş olması karşısında; dosya ile bir- hususunun da Adli Tıp Kurumundan istenen rapor- 5.4.1990, 3162/3698 (Keskin, sh. 243). likte, ölen ile ilgili tüm raporlar ile hastane kayıt ve da açıklığa kavuşturulması gerektiği belirtilmiştir: belgeleri gönderilmek suretiyle, Adli Tıp Kurumun- 4.CD, 14.6.2006, 52/12500 (Gökcan, Şükrü Alpas- Mağdurun «ölümünün trafik (kazası) sonucu olup dan sanıkların tedavide kusur veya savsamalarının lan Armağanı, sh. 356, 360). olmadığı(nın) Adli Tıp Kurumundan sorulup, sonucu- bulunup bulunmadığı, bulunduğu saptandığı takdir- na göre sanığın hukukî durumunun (taksirle öldürme de yükletilen savsama niteliğindeki eylemler ile Aslında bu kararlar, hukuk uygulamamızda insan suçundan mı yoksa taksirle yaralama suçundan mı ölüm arasındaki illiyetin belirlenmesine yönelik ola- hayatına hak ettiği değerin verilmediğinin bir kanı- sorumlu tutulması gerektiğinin) tayini gerekir.»: 2.CD, rak, sanıkların kendilerine yasal normlar çerçe- tını oluşturmaktadır. 12.6.1990, 6009/6589 (Keskin, sh. 242). vesinde yükletilen sorumluluklarını yerine getir- 36. A’nın öldürme kastıyla hareket etmesi halinde 34. meleri durumunda dahi ölüm olayının Örneğin, bir trafik kazası sonucu yaralanarak ise, A’yı sadece kasten öldürme suçuna teşeb- gerçekleşip gerçekleşmeyeceğine ilişkin görüş hastaneye kaldırılan kişinin, travma sonucu sağ büsten dolayı cezalandırmak gerekir. alınarak; sanıkların bu yöndeki sorumluluklarını yeri- bacağında meydana gelen açık yara, ameliyet ne getirmiş olmaları halinde yine de ölüm olayı kaçı- 37. sonrasındaki tıbbî müdühalenin gerektiği şekilde Buna karşılık, hastaneye kaldırılan B’nin, kendisi- nılmaz biçimde gerçekleşeceği sonucuna varılması yapılmaması nedeniyle enfekte olur. Hasta, tıp ne gerekli tıbbî müdahalelerin yapılmış olmasına durumunda, eylemlerinin görevi savsama suçunu; sözlüğünde mikrop toksinlerinin kana karışmasıy- rağmen, ölmesi halinde; A’yı –yaralama kastıyla ha- ölüm olayının gerçekleşmesinde, sanıkların kendile- la meydana gelen klinik tablo olarak tanımlanan reket etmişse– neticesi sebebiyle ağırlaşmış kas- rine yükletilen sorumluluklarını yerine getirmemeleri- “sepsis” sonucu ölür. ten yaralama suçundan (TCK, m. 87, f. 4) dolayı; nin etkili olduğu sonucuna varılması durumunda da ­öldürme kastıyla hareket etmişse– tamamlanmış 35. taksirle ölüme neden olmak suçunu oluşturacağı ve Buna karşılık, başka bir olayda trafik kazası kasten öldürme suçundan (TCK, m. 81 veya 82) sonucunda yaralanan kişi hastaneye kaldırılmıştır. kusur oranlarına göre cezalandırılmaları gerekeceği dolayı cezalandırılması yoluna gidilecektir. Çünkü Ancak, hastanede kendisine gerekli tıbbî müda- gözetilmeden eksik soruşturmayla görevi savsama bu durumlarda A’nın fiili ile B’nin ölüm neticesi arası- halede bulunulmamıştır. Yaralı kişi, hastanede kan suçundan hüküm kurulması, yasaya aykırıdır.”: 4. na ceza hukuku bakımından müstakil sorumluluğu kaybı sonucunda ölmüştür. Bu olayla ilgili olarak CD, 11.2.2004, 1064/2055 (Gökcan, Şükrü Alpaslan gerekli kılan başka bir fiil girmemektedir. yapılan yargılama sürecinde görüşüne başvuru- Armağanı, sh. 362 vd. Gerekçesi bakımından ben- lan Adli Tıp Kurumu tarafından düzenlenen rapor- zer bir karar için bkz. 2.CD, 24.5.1995, 4916/6186 38. HAKERİ, Tıp Hukuku, sh. 112. da görevli doktorun tıbbî müdahalede bulunma- [Gökcan, Şükrü Alpaslan Armağanı, sh. 363]). 39. ma şeklindeki fiili ile yaralı hastanın ölümü TBMM, Dönem: 22, Yasama Yılı: 2, Sıra Sayısı: arasında illiyet bağının bulunmadığı yönünde gö- Söz konusu kararda da, nedensellik bağından ha- 664, sh. 496. rüş açıklanmıştır. Yargıtay da, Adli Tıp kurumu ta- reketle ceza sorumluluğunun izahına çalışılmıştır. rafından düzenlenen rapordaki bu görüş esas Bunun yanı sıra, söz konusu kararda “sanıkların alınarak, sanık doktor hakkında beraat kararı veril- kendilerine yasal normlar çerçevesinde yükletilen mesi gerektiği ylönünde içtihatta bulunmuştur sorumluluklarını yerine getirmeleri durumunda (4.CD, 21.2.2001, 94/2276 [Gökcan, Şükrü Alpas- dahi ölüm olayının gerçekleşip gerçekleşmeyece- lan Armağanı, sh. 362]). ğine ilişkin (olarak Adli Tıp Kurumundan) görüş alınması” gerektiği vugulanmıştır. İlliyet bağından hareketle sanık tabibin beraati yönünde oluşan bu içtihat, gerekçesi itibarıyla Bu gerekçe de hukuken kabul edilemez. Somut doğru değildir. Bu olayda ceza hukuku sorumlu- olayda, yaralı olarak hastaneye kaldırılan kişiye luğu bakımından açıklığa kavuşturulması gere- sanıklar tarafından gerekli tıbbî müdahalenin ya- ken iki sorun bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, pılmasında ihmalin varlığı tespit edildikten sonra, yaralı olarak hastaneye kaldırılan kişiye sanık ta- yani neticeyi önlemeye yönelik icraî davranışta bip tarafından gerekli tıbbî müdahalenin yapıl- bulunma hususunda imkan ve iktidara sahip ol- masında ihmalin olup olmadığının tespitidir. Şa- malarına rağmen, sanıkların bu yükümlülüğe aykı- yet olayda gerekli tıbbî müdahalenin rı hareket etmiş ve ölüm neticesinin gerçeklemiş yapılmasında bir ihmalin bulunmadığı kanaatine olması halinde, söz konusu yükümlülüğe uygun varılırsa, sanık tabibin ceza hukuku bakımından davranışta bulunsalardı dahi bu netice gerçek- sorumluluğu cihetine gidilemez ve beraatine ka- leşecekti şeklinde bir mantıktan hareketle ceza rar verilmesi gerekir. Buna karşılık, olayda gerek- sorumluluğundan kurtarılmaları yoluna gidilemez.

2011 İLKBAHAR SD|97 TIP TARİHİ İstanbul Heybeliada Sanatoryumu

Yrd. Doç. Dr. Mahmut Gürgan 1956 yılında doğdu. İstanbul Erkek Lisesi’ni ve 1980’de İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi’ni bitirdi. 1987 yılında aynı fakültede uzmanlık eğitimimi tamamlayarak Radyoloji Uzmanı oldu. Yine aynı kuruluşta çalışarak 2004 yılı Ekim ayında emekli oldu. 2006 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı’nda doktora eğitimine başlayarak akademik yaşama geri döndü. Halen Bezmialem Vakıf Üniversitesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı Başkanı olan Gürgan, evli ve bir erkek çocuk babasıdır.

Yrd. Doç. Dr. Tümer Ulus 1955 yılında Karabük’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini İstanbul’da tamamlayan Ulus, 1974 yılında İstanbul Erkek Lisesi’ni ve 1980’de Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bitirdi. 2003 yılında İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı’nda Doktorasını tamamladı. 2009 yılında aynı bölümde yardımcı doçent kadrosuna atanarak çalışmalarını sürdüren Ulus, evlidir ve bir çocuk babasıdır.

umhuriyetin kuruluşu- yayılan derneklerle mücadele edilir- kan, çam ağaçlarının çevrelediği, te- nu takiben sağlık ala- ken, diğer yandan da müzmin hastalığı miz havalı Yeşilburun bölgesini ve nında başlatılan bü- olanlar için uygun iklim koşulları olan burada bulunan, “Muhacirin İdaresi” yük sağlık atılımı bölgelerde sanatoryumlar açılması ka- tarafından işgal edilmiş bir binayı uy- kapsamında öncelik rarlaştırıldı. Sağlık Bakanlığı (O zaman- gun görmüştü (Bkz. Resim 1). Bu böl- verilen konulardan biri ki adı ile “Sıhhiye ve İçtimai Muavenet ge, o dönemlerde verem hastaları için de bulaşıcı hastalık- Vekâleti”), Türkiye’de kurulması planla- en yararlı tedavilerin uygulanabileceği Clarla mücadele oldu. Dönemin en kor- nan ilk sanatoryum için, İstanbul iklim koşullarına sahipti. Yeşilburun’da kutucu bulaşıcı hastalıklarından biri Heybeliada’da Çamlimanı’nın çevre- sanatoryum olması öngörülen yapı, 1. olan veremle, bir yandan yurt sathına sindeki, dik yamaçlardan denize ba- Dünya Savaşı sıralarında Harbiye Mek-

98|SD İLKBAHAR 2011 tebi Komutanı olan Vehip Bey tara­ karma olanağını bulması ile hastanenin fından Harp Okulu öğrencileri için ne- yatak sayısını iki misline çıkaracak yeni kahethane olarak yaptırılmış, sonradan bir pavyonun inşası için gereken kay- bir süre “Bahriye Müzika Mektebi” ola- nak sağlandı. Yeni pavyonun mevcut rak kullanılmış, bir ara da esir alınan binalardan oldukça uzakta olması uy- İngiliz generali Tawshand’in ikametine gun görülmekteydi. Bunun için yolun tahsis edilmişti. 1923 yılında Harbiye karşı tarafında kalan, denizden 60 met- Nezareti Sıhhiye Dairesi tarafından gö- re yükseklikte, çamlar içinde Değir- revlendirilen Dr. Fevzi (Özet) burayı as- mentepe olarak bilinen mevkii seçildi. keri sanatoryum olarak kullanmak iste- Böylece birbirine nispeten uzak ko- miş, ancak o sıralarda göçmenler numda iki farklı kompleks ortaya çıka- arasında verem hastalığının yayılması caktı. Bu nedenle önceki bloğa A-Blok, üzerine bina Muhacirin İdaresi’ne dev- yeni yapılana da B-Blok adları verildi. redilmişti (1). Bakan Alataş’ın inşaatın Kızılay Derne- ği tarafından ihale formalitelerinden Sanatoryumun kurulması görevi ilk ola- uzak olarak yapılmasını sağlayan bir rak verem hastalığı konusundaki çalış- yasal düzenleme çıkartması sayesin- Sanatoryuma ayrılan bir ödeneğe ilişkin hükümet kararı [2] maları ile tanınan Dr. Reşat Rıza Bey’e de, yapımına 1945 yılında başlanan verildi. Ancak o, daha fazla bir tahsisat B-Blok kısa sürede tamamlanarak ile Şişli’de gelişmiş bir hastane yapıl- 1946 yılında bitirildi ve 01.01.1947’den Hastanedeki bakım dillere masını önermiş ve önerisinin itibaren de yeni tesiste hasta kabulüne destandı. İkinci Dünya imkânsızlıklar nedeniyle kabul edilme- başlandı. Böylece mevcutlara ilâveten, mesi üzerine de bu görevden çekildi. yeni 232 yatak daha kazanılmış oldu. Savaşı yıllarının kıtlık Bunun üzerine Bakanlık, o sıralarda Bu arada A ve B Bloklarındaki mutfak, Haydarpaşa İntaniye Hastanesi Baş- kiler, elektrik, kalorifer, kul­lanma ve atık günlerinde dahi hastalara hekimi olan Prof. Dr. Server Kamil Bey’i su, çöp toplama ve yok etme gibi altya- (Tokgöz) ek görev ile vekâleten Heybe- pı tesisleri günün koşullarına göre yeni- günde dört öğün yemek liada Sanatoryumu Başhekimliğine, Dr. lenerek, tesislerin kurulu bir düzen için- Tevfik İsmail’i (Gökçe) de uzman he- de işletilmesi sağlandı (3). veriliyor, tavuk, piliç ve kimliğe atadı. hindi gibi gıdalar mönüden Bu yapıların yanı sıra B-Blok çalışanla- Yeni görevliler 15.08.1924 tarihinde işe rının yatıp kalkmasını sağlayacak bir çıkarılmıyordu. başladıklarında, Muhacirin İdaresi’nden bö­lüm ile veremden iyi olmuş hastala- geri alınan iki katlı yapı kullanılamaz du- rın rehabilitasyonunda görev alacak Sanatoryumun yokuşundan rumdaydı. Bu nedenle sanatoryumun yardımcı hemşirelerin eğitileceği bir açılışı iki buçuk ay gibi kısa bir sürede okul açılması planlandı. Dönemin Sağ- inince ulaşılan Çamlimanı gerçekleştirilen tamirat sonrasında, lık Bakanı Dr. Ekrem Hayri Üstündağ, Koyunda sandal kiralayarak 01.11.1924 günü yapıldı. Hasta kabulü- hastalık ve malu­liyetleri nedeniyle eski ne başlayan sanatoryumun üst katında işlerini yapmayacak hale gelenlere, ye- yaşamını sürdüren 84 biri kadınlara, diğeri erkeklere ayrılan teneklerine göre başka alanlarda hafif sekizer yataklı iki koğuşu vardı. Alt kat işlerde çalışma olanağı sağlayacak bir yaşındaki Duran Sağlık, ise idare ile hekim ve memurların ika- rehabili­tasyon merkezi yapımında kul- metine ayrılmıştı. Sanatoryumun kurulu- lanılmak üzere 1953 yılı bütçesinden sanatoryumun altın çağını şunda büyük emeği olan Prof. Dr. Ser- bir tahsisat ayrılma­sını sağladı. Bu pro- ver Kamil’in (Tokgöz) on ay kadar görev jenin gereksiz formalitelerle geciktiril- şöyle anlatmaktadır: yaptıktan sonra ayrılarak asli gö­revine meden hızla sonuçlanabilmesi için de, “Başhekim Tevfik İsmail dönmesi üzerine, o sırada uzman ola- alınan tahsisatın şartlı olarak İstanbul rak görev yapan Dr. Tevfik İsmail (Gök- Verem Savaş Derneği’ne verilmesi ka- Gökçe’ydi. Hastayı çe) başhekimliğe atandı. rara bağlatıldı. Bu tahsisat ile 05.05.1953’te Heybeli Sanatoryumun- gözünden tanırdı. Yolda Gelişme yılları da erkeklere mahsus 60 kişilik yatılı bir rehabilitasyon merkezinin inşasına giderken, ‘Sen hastasın, Dr. Tevfik İsmail’in (Gökçe) yönetimin- başlandı. 1.05.1954’te inşaat bitirilerek de giderek gelişen sanatoryumda yeni merkez faaliyete geçirildi. Rehabilitas- hastaneye gel’ derdi. Alman servis ve laboratuvarlar açılarak daha yon merkezi ile aynı projede yer alan Başhemşire Katherina geniş bir kesime hizmet verilmeye baş- yardımcı hemşire okulu da 30.04.1954 landı. İlk olarak 1928 yılında başlatılan hizmete girerek veremle mücadelede Thetter vardı. Çok ve 1931 yılında tamamlanan bir istim- yardımcı sağlık personeli yetiştirmeye lak ile sanatoryum arazisi genişletildi. başlandı. Okulun ilk mezunları olan 14 disiplinliydi. Çok hasta Daha sonra üst tarafta bulunan bir yardımcı hemşire 27.10.1955 tarihinde çamlık ve bostan da sanatoryuma ka- düzenlenen bir törenle diplomalarını gelirdi, ama çok iyi bakım tıldı. Hükümetin verdiği büyük destekle aldılar. Aynı gün kadınlara tahsis edilen (bkz. Resim 2) yapılan eklentiler, yeni pavyona da Dr. Tevfik İsmail Gökçe’nin vardı. Benim oğlum da pavyonlar ve görevlilerin özverileri ile adı verildi (4). verem olmuştu. Hastanede sayesinde verilen hizmet çeşitlendiril- di, yatak sayısı her geçen yıl arttırıldı. Sanatoryumun en önemli uygulamala- iki ay kalıp sağlığına 1939 yılına gelindiğinde yatak sayısı rından biri olan bu rehabilitasyon mer- 370’e ulaşmıştı. kezinde işinin ehli ustalarca hastalara kavuştu.” fotoğrafçılık, matbaacılık, ciltçilik, rad- 1945 yılında Sağlık Bakanı Dr. Hulusi yo tamirciliği, stenodaktilografı, mulaj, Alataş’ın meclisten gerekli tahsisatı çı- çorapçılık, saatçilik, elektrikçilik, yağlı

2011 İLKBAHAR SD|99 18.10.2009 tarihinde çıkan yangın sonucunda kullanılamaz hale gelen yapı

Sağlık Bakanlığı’nın boyacılık ve saraçlık konularında teorik Siyami Ersek’in tam gün kadrolu çalış- ve uygulamalı bilgiler verilerek, bunla- maya başlamalarıyla ivme kazanmıştır. 01.08.2005 tarihinde rın tekrar meslek hayatına atılabilmeleri Böylece Heybeliada Sanatoryumu ül- için çaba gösterilmiştir. Bu merkezde kenin ilk göğüs cerrahisi merkezlerin- onayladığı bir kararla, ayrıca haftada bir düzenlenen moral den biri haline gelmiştir. Cerrahi servis- Heybeliada Sanatoryumu günlerinde, sinema gösterileri ve kon- lerin dışında, medikal tedavinin ser gibi etkinliklerle hastaların yaşama uygulandığı servislerde de küçük mü- lağvedilerek, kadroları ve bağlılıkları arttırılmaya çalışılıyordu. dahalelerin yapıldığı kollaps üniteleri mevcuttu. Bu ünitelerde dönemin teda- tıbbi donanımları Sanatoryumun ilk açıldığı tarihten itiba- vi usullerinden olan pnömotoraks, pnö- ren faaliyet göstermeye başlayan kü- mopertuan, ekstraplevral pnömoto- Süreyyapaşa Göğüs Kalp çük laboratuvara ek olarak 1947 yılın- raks ensüflasyonu, brit seksiyonu, ve Damar Hastalıkları dan itibaren bir biyokimya ve kavern drenajı ve kavernostomi gibi bakteriyoloji laboratuvarı ilave edildi. müdahaleler gerçekleştiriliyordu. Bun- Hastanesi’ne nakledildi. 1927 yılında, bir röntgen cihazı ile akci- ların yanı sıra, 1937 yılından itibaren ğer radyografileri çekilmekte idi. 1943 hastaların diş tedavilerinin yapıldığı bir Boşaltıldıktan sonra iki bekçi yılında alınan daha gelişmiş bir cihaz diş ünitesi de devreye girerek hastalara eşliğinde kaderine terk ile daha kapsamlı incelemeler yapıl- hizmet vermeye başladı. maya başlandı. Ayrıca zamanla mikro- edilen binalar zamanla film ve diş röntgeni çeken cihazlar, la- Hastanedeki bakım dillere destandı. boratuvarda faaliyete başladılar. 1953 Başhemşire olarak çalışan yabancı bakımsızlıktan çürümeye yılına gelindiğinde bu laboratuvarda personelden otuzlu yıllarda Anna Haa- 375 bin 926 radyoskopik inceleme ya- ce (6), ellili yıllarda Avusturyalı Katheri- başladı. 18.10.2009 pılmış ve 112 bin 707 akciğer filmi çe- ne Thetter (7) gerek çalışanların eğiti- tarihinde, A-Blok çatısında kilmişti. Sanatoryumda 1949 yılından mi, gerekse bakım hizmetleri açısından başlayarak solunum fonksiyon testleri, disiplinli çalışmaları ile dikkati çekiyor- bilinmeyen bir nedenle ayrıca 1950 yılında bronkoskopi ve lardı. İkinci Dünya Savaşı yıllarının kıtlık bronkografi incelemeleri yapılmaya günlerinde dahi hastalara günde dört çıkan bir yangın sonucunda, başlandı. Dr. Ahmet Refik Erem öğün yemek veriliyor, tavuk, piliç ve Türkiye’de ilk bronkografi uygulaması- hindi gibi gıdalar mönüden çıkarılmı- kompleks kullanılamaz hale nın Heybeliada Sanatoryumunda yapıl- yordu (8). Sanatoryumun yokuşundan geldi. Böylece uzun yıllar dığını belirtmektedir (5). inince ulaşılan Çamlimanı Koyunda sandal kiralayarak yaşamını sürdüren verem hastalığına karşı Her ne kadar ilk ameliyathane 1936 yı- 84 yaşındaki Duran Sağlık, sanatoryu- lında 4. pavyonun üst katında inşa edil- mun altın çağını şöyle anlatmaktadır: verilen mücadelenin kilit diyse de, ilk ameliyatların başlaması, “Başhekim Tevfik İsmail Gökçe’ydi. taşlarından biri olan Türkiye Haseki Hastanesi’nin cerrahi uzmanla- Hastayı gözünden tanırdı. Yolda gider- rından Op. Dr. Avni Aksel’in haftada iki ken, ‘Sen hastasın, hastaneye gel’ der- Cumhuriyeti’nin ilk gün Heybeliada’da görevlendirilmesi di. Alman Başhemşire Katherina Thet- ile 10.04.1937’den itibaren mümkün ol- ter vardı. Çok disiplinliydi. Çok hasta sanatoryumu hazin bir sona muştur. On yıl bu şekilde devam eden gelirdi, ama çok iyi bakım vardı. Benim cerrahi çalışmalar, 1947 yılında Dr. Ah- oğlum da verem olmuştu. Hastanede ulaşmış oldu. met Erbelger’in, 1951 yılında da, Dr. iki ay kalıp sağlığına kavuştu (9).”

100|SD İLKBAHAR 2011 Hastanenin gelişmesine büyük katkıları landı ve bu iki blok boşaltılarak 2001 2) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Bakanlar Kuru- olan Dr. Tevfik İsmail Gökçe 13.07.1955 yılında restore edilebildi. lu Kararları (1928 ve sonrası): Tarih: 13.7.1932, tarihinde emekli olarak başhekimlikten Sayı: 13101, Dosya: 197-47, Fon Kodu: 30.18.1.2 ayrıldı. Yerine başhekimliğe getirilen Bununla birlikte hastanenin geleceği 3) Özgen ZS. Heybeliada Sanatoryumu 50. yılın- hastanenin uzmanlarından Dr. Zülfü tartışma konusu olmaya başlamıştı. da. İstanbul: Hilal Matbaası; 1974. Sami Özgen de, 1977 yılına kadar de- Sonunda buraya yapılacak yatırımın vam ettiği bu görevi sırasında bakteri- verimli olmayacağına kanaat getiren 4) Heybeliada Sanatoryumu Kadınlar Pavyonu yoloji laboratuvarını modernleştirdi. Sağlık Bakanlığı’nın 01.08.2005 tari- açıldı. Milliyet Gazetesi, 28.10.1955. Heybeliada Sanatoryumuna yetmiş ya- hinde onayladığı bir kararla, Heybeli- 5) Erem AR. (sözlü görüşme, İstanbul, 27.07.2010) taklı bir servis, yeni bir eczane ve bir ada Sanatoryumu Göğüs Hastalıkları konferans salonu kazandırdı. Daha ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştır- 6) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Bakanlar Kuru- sonra başhekimlik görevini devralan Dr. ma Hastanesi lağvedilerek, kadroları lu Kararları (1928 ve sonrası): Tarih: 2.3.1932, Ahmet Refik Erem döneminde de geliş- ve tıbbi donanımları Süreyyapaşa Gö- Sayı: 12319, Dosya: 242-123, Fon Kodu: meye devam eden Heybeliada Sana- ğüs Kalp ve Damar Hastalıkları Eğitim 30..18.1.2 toryumunda, 1990 yılında görev yap- ve Araştırma Hastanesi’ne nakledildi. makta 12 uzman ve 24 asistan Kapatıldığı tarihlerde, 100 kadarı dok- 7) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Bakanlar Kuru- tarafından, 3 bin 177 hasta toplam 700 tor ve hemşire olmak üzere, 250 per- lu Kararları (1928 ve sonrası): Tarih: 5.5.1952. yatakta yatarak, 13 bin 734 hasta ise soneli ve 660 yatak kapasitesi olan bu Sayı: 3/14957, Dosya: 27-400, Fon Kodu: polikliniklerde ayakta tedavi edilmiş, emektar hastane 30.09.2005 tarihi iti- 30.18.1.2 toplam 166 ameliyat yapılmıştı (10). bariyle, bir daha açılmamak üzere ka- 8) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Bakanlar Kuru- pılarını kapattı. lu Kararları (1928 ve sonrası): Tarih: 3.9.1941, Heybeliada Sanatoryumu; akciğer ve- Sayı: 165332, Dosya: 199-90, Fon Kodu: 30.18.1.2 remi ve verem dışı akciğer hastalıkları- O tarihlerde İstanbul Sağlık Müdür Ve- nın tıbbi tedavisinin yanı sıra her türlü kili olan Uzm. Dr. Mehmet Bakar basına 9) Sanatoryum bir tarihti, Radikal Gazetesi, 18 akciğer hastalıklarına cerrahi müdaha- yaptığı açıklamada yapılan uygulama- Ekim 2005; Erişim tarihi: 23.07.2010, erişim adre- lenin yapıla­bildiği iki mükemmel ameli- ya ilişkin şu bilgileri vermiştir: “Kurulu- si: http://www.radikal.com.tr/haber. yathanesi; cerrahi, KBB ve diş servisle- şa, deniz yoluyla ulaşım mecburiyeti- php?haberno=167278 ri; bakteriyoloji-biyo­kimya, röntgen, nin bulunması ve konaklama 10) İstanbul Tabip Odası. Hekim Rehberi 1990. patoloji-sitoloji ve solunum fonksiyon masraflarının artışı özellikle düşük gelir İstanbul: Dosya Yayıncılık; 1990, s.94. laboratuvarları; eczanesi; yardımcı grubundaki hasta potansiyelini olum- hemşire okulu ve rehabilitasyon­ tesisle- suz yönde etkilemektedir. Bu durum, 11) Sanatoryum çökecek!, Hürriyet Gazetesi, ri ile tam donanımlı bir göğüs hastalık- hastanenin günlük hasta başvurusu, 01.12.1999; Erişim tarihi: 23.07.2010, erişim adre- ları ve göğüs cerrahisi eğitim ve araştır- yıllar içerisinde yatan ve ameliyat edi- si http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew. ma hastanesi olarak uzun yıllar yurt len hasta sayısındaki azalma ile dikkati aspx?id=-116635 sağlığına hizmet verdi. Bu kuruluşta, çekmektedir. Bu durumun, görevli he- ülkemizde kalp cerrahisinin kurucusu 12) Heybeliada Sanatoryumu boşaltıldı Anadolu kim ve sağlık personeli için de geçerli Ajansı Bülteni, 10.10.2005, Erişim tarihi: sayılan Siyami Ersek başta olmak üzere olduğu görülmektedir. Çünkü uzun yıl- çok sayıda yerli ve yabancı uzman he- 23.07.2010, erişim adresi: http://www.tumgazete- lardan beri bu kurumda çalışan görev- ler.com/?a=1075222 kim görev yaptı ve eğitim gördü. lilerin bir kısmının ayrılma talepleri ve yeni atamaların sağlanabilmesindeki 13) Heybeliada Sanatoryumu kül oldu, Hürriyet Son yıllar zorluklar hizmeti aksatır hale getirmiş- Gazetesi, 19.10.2009, Erişim tarihi: 23.07.2010, tir. Ayrıca hastane bütçesinin gelir-gi- erişim adresi: http://www.hurriyet.com.tr/gun- Seksenli yıllardan itibaren, daha önce der dengesinin bozulduğu, negatif dem/12720693.asp Sağlık Bakanlığı tarafından karşılanan yönde geliştiği görülmektedir. SSK gıda, yakıt, elektrik ve su giderlerine hastanelerinin devri sonrasında hasta- yapılan desteğin kesilmesi sonucunda ların Süreyyapaşa Göğüs Kalp ve Da- hastane yönetimi, gerekli bakım ve ta- mar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma miratı yaptırmakta zorlanmaya başladı. Hastanesi`ne ulaşımının daha kolay Dr. Ahmet Refik Erem’den sonra görev olduğu ve fiziki mekânlarının yeterliliği yapan Dr. Bülent Arman, Dr. Atilla Say- de dikkate alınarak Sağlık Bakanlığı bu gı, Dr. Melahat Kurutepe ve diğer baş- birleşmeyi onaylamıştır (12).“ hekimlerin dönemlerinde eldeki imkânlarla yapılan bakımlarla hastane Boşaltıldıktan sonra iki bekçi eşliğinde binaları ayakta tutulmaya çalışıldı. An- kaderine terk edilen binalar zamanla cak 17.08. 1999 depremi sırasında bi- bakımsızlıktan çürümeye başladı. Bi- nalarda hasarlar meydana geldi. Çatı- naların ne olarak kullanılacağına dair lar hasar gördü, bacalar yıkıldı, sıvalar bir karar verilemezken 18.10.2009 tari- bloklar halinde döküldü ve duvarlarda hinde, A-Blok çatısında bilinmeyen bir çatlaklar meydana geldi. Oluşan ha- nedenle çıkan bir yangın sonucunda sarlara karşın can kaybı olmayan has- (13), kompleks kullanılamaz hale geldi tanede hastalar bahçelere taşındı ve (bkz. Resim 3). Böylece uzun yıllar ve- geçici bir süre hasta bakımları bahçe- rem hastalığına karşı verilen mücade- de yapıldı (11). Her ne kadar Bayındır- lenin kilit taşlarından biri olan Türkiye lık Müdürlüğü’nden gelen heyet incele- Cumhuriyeti’nin ilk sanatoryumu hazin meleri sonucunda “binanın hasar bir sona ulaşmış oldu. görmesine rağmen tehlike arz etmedi- ğini” bildirse de, diğerlerinden daha Kaynaklar fazla hasar gören iki binanın bakım görmesi gerekmekteydi. Bunun için 1) Gökçe Tİ. Heybeliada Sanatoryumu Kuruluş ve Geli- gerekli olan finansmanİlaç Endüstrisi şimi 1924-1955, İstanbul: T.C. Sıhhat ve İçtimai Muave- İşverenler Sendikası tarafından karşı- net Vekâleti, Heybeliada Sanatoryumu Neşriyatı; 1957.

2011 İLKBAHAR SD|101 PORTRE Hekim bestekâr ve musikişinaslar: Dr. Osman Şevki Uludağ

Dr. Murat Salim Tokaç Günümüzün önde gelen ney ve tambur icracılarından biri olarak kabul edilen Dr. Murat S. Tokaç, 1969 yılında Kırıkkale’de doğdu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1992’de mezun oldu ve aynı fakültede Mikrobiyoloji doktorası yaptı. Kendisi de neyzen olan babası Dr. Turgut Tokaç tarafından 5 yaşında ud ve ney eğitimine başlatıldı. 1991 yılında kurulan Kültür Bakanlığı Samsun Devlet Klâsik Türk Müziği Korosu’na ney ve tambur sanatçısı olarak atandı, 2004 yılında aynı koronun şefliğine getirildi. 2007 yılında İstanbul’da kurulmuş olan Devlet Türk Müziği Araştırma ve Uygulama Topluluğu’na Sanat Yönetmeni olarak atandı. Yurt içinde ve yurt dışında topluluğu ile ve solo olarak çok sayıda konserler verdi. İcracı olarak katıldığı pek çok albümün yanı sıra “Gençlik Hülyaları” ve “Dem” isimli iki solo albümü bulunmaktadır. Evli ve iki çocuk babasıdır.

“Bilinmelidir ki medeniyetin de milliyeti vardır. Millî olmayan bir medeniyet milletin malı değildir. Kökü bizde olmayan mûsikî de bizim mûsikîmiz olamaz. O, yeniden yeşermeğe ve yeni meyveler vermeğe müsaiddir. Hatta buna hasret kalmıştır. Dr. Osman Şevki Uludağ

ir hayata sığdırılmış on- den, katıldığı savaşlardan da haberler Şahane’de devam etti. 1913 yılında 24 larca iş ve bu işlerin so- getiriyor, hastalardan, kitaplardan, yazı- yaşında iken doktor yüzbaşı rütbesiyle nucu ortaya çıkan yüz- lardan, gazetelerden, bestelerden de… okuldan mezun oldu ve 10 yıl boyunca lerce ürün. Üzerinde cephelerde vazifelerde bulundu. Balkan binlerce tomurcuk bu- Hayatı Harbi, Birinci Dünya Savaşı ve Anadolu lunduran bir hizmet çi- çeği sanki. Öylesine bir 1889 yılında Bursa’da dünyaya geldi. İlk Savaşları, katıldığı savaşlardandır. Os- B man Şevki Bey, 17 yıllık yoğun bir hizmet çiçek ki dalları ve râyihâları günümüze ve orta öğrenimini Bursa’da tamamla- kadar ulaşmakta. O râyihâlar bize Os- dıktan sonra, yükseköğrenimine 1905 sürecinden sonra 1930 yılında binbaşı man Şevki Bey’in binbaşılık günlerin- yılında Mekteb-i Tıbbıye-i Askeriye-i rütbesiyle malulen emekliye ayrıldı.

102|SD İLKBAHAR 2011 Beş Buçuk Asırlık Türk Tababet Tarihi isimli eseriyle Türkiye’de tıp tarihiyle alakalı yazı yazan ilk kişi olma unvanını elde etti. Bilimsel bir araştırma için 2 bin 545 metre yüksekliğindeki Keşiş Bu 17 yıllık sürede Osman Şevki Bey Musiki pek çok ilke imza attı. 1918 yılında he- Dağı’nın zirvesine çıktı. nüz 29 yaşında iken Osmanlı Tababet Sanatçı yönüyle de çok önemli bir isim Tarihi isimli kitabı kaleme aldı ve yakla- olan Osman Şevki Bey, ressam, hattat, Türkiye Turing ve Otomobil şık 7 sene sonra 1925 yılında da Beş şair, kanuni ve bestekârdı. Musikiye Buçuk Asırlık Türk Tababet Tarihi isimli çocuk yaşlarında başladı. Askeri Kurumu Başkanlığı yaptı. eseriyle de Türkiye’de tıp tarihiyle ala- Tıbbiye’de öğrenci iken Dellâlzade’nin İstanbul Verem Dispanseri kalı yazı yazan ilk kişi olma unvanını öğrencisi olan İsmail Efendi’den ders- elde etti. Türkiye’nin ilk radyologların- ler almıştır. Balkan Savaşı’nın akabin- Müfettişliği, İstanbul Zehirli dan ve Türk Tıp Tarihi Kurumu’nun ku- de Tıbbiyedeki musiki topluluğunda rucu üyelerindendir. 1925 yılında, şeflik görevinde de bulunmuş olan Os- Gazlar Mütehassıslığı, Coğrafya Encümen Azası iken bilimsel man Şevki Bey, Rauf Yekta Bey, İsmail bir araştırma için 2 bin 545 metre yük- Hakkı Bey, Ali Rıfat Çağatay ve Hâfız Gümrük Genel Müdürlüğü sekliğindeki Keşiş Dağı’nın zirvesine Ahmet Irsoy ile tanışarak, Türk Ocağı çıktı. Bu hadise de Cumhuriyet tarihin- bünyesinde Türk Musikisi konulu çalış- Şefliği gibi pek çok görevde de bir ilk olarak kayda geçer. Osman malarda bulunmuştur. Teşkilatçı bir ya- bulundu. Ressam, hattat, Şevki Bey zirvedeyken dağın heybe- pıya sahip olduğunu anladığımız Os- tinden çok etkilenir ve bu dağa Uludağ man Şevki Uludağ, bu özelliğini musiki şair, kanuni ve bestekârdı. ismini verir. Bu olayı takip eden sene- alanında da göstermiş ve yukarıda lerde soyadı kanununun çıkması ile bahsi geçen arkadaşları ile beraber “Genç Osman” türküsünü beraber, Mustafa Kemal Atatürk bizzat bir “Musiki Federasyonu” kurmuştur. Osman Şevki Bey’e Uludağ soyadını Daha sonra İleri Türk Musikisi Konser- derleyen kişi de yine Şevki vermiştir. 1935 yılında Eyüp Dispanseri vatuvarı Derneği’nde yönetim kurulu Şefliği görevinde iken yeni bir vazife üyeliği yapmıştır. Daha evvel Şehbal Bey’dir. 75 senelik ömrü alanı Osman Şevki Uludağ’a açılmış Dergisinden tanıdığı Hüseyin Saded- bihakkın dolu dolu geçirmiş oldu. Artık Osman Şevki Bey Konya din Arel ile Arel’in vefatına kadar birlik- Milletvekiliydi. 3 dönem üst üste yakla- te çalışmışlardır. Bestecilik çalışmaları ve hayatını bize bir abide şık 11 yıl boyunca bu görevini bihakkın da bulunan Osman Şevki Bey’in sürdürmüştür. 120’den fazla eseri günümüze ulaş- yaşayış olarak armağan mıştır. Ayrıca meşhur “Genç Osman” Diğer vazifeleri türküsünü derleyen kişi de yine Os- etmiştir. man Şevki Bey’dir. Osman Şevki Bey’in İstanbul’un susuzluk sorununu çöz- yazarlık ve araştırmacılık meziyetleri mek için İstanbul su yollarının tarihini musikide de boy göstermiş ve Şevki Kabri Zincirlikuyu Kabristanındadır. arşiv ve vesikalara dayanarak inceledi. Bey her biri birbirinden önem arz eden 1936 yılında Türkiye Turing ve Otomo- musiki konulu yaklaşık 60 civarında Kaynak bil Kurumu Başkanlığı yaptı. İstanbul makale kaleme almıştır. Verem Dispanseri Müfettişliği, İstanbul Bir Kültür Savaşçısı Dr. Osman Şevki Uludağ, Ha- Zehirli Gazlar Mütehassıslığı, Gümrük Osman Şevki Uludağ, 1964 yılında zırlayan; İrem Elâ Yıldızeli, Pan Kitap, İstanbul, Genel Müdürlüğü Şefliği gibi pek çok İstanbul’da vefat etmiştir. 75 senelik Şubat 2009. görevde bulundu. 1949 - 1953 yılları ömrü bihakkın dolu dolu geçirmiş ve arasında İstanbul Merkez Hükümet Ta- her şeyden önce hayatını bize bir abi- bipliği görevindeyken emekliye ayrıldı. de yaşayış olarak armağan etmiştir.

2011 İLKBAHAR SD|103 KARİKATÜR

104|SD İLKBAHAR 2011 Karikatür: Dr. Kadir Doğruer