Wiadomości Botaniczne 44(3/4): 23-25, 2000
WAWELIA - HISTORIA I NOWE ODKRYCIA
Wawelia - the history and a current news
BARBARA GUMIŃSKA
Summary. The article presents a brief history of our knowledge of the fungus W awelia. This genus is represented by 5 species: W. regia, W. octospora, W. effusa. W. argentea and W. m icrospora. All these fungi are hitherto known only from Europe: from Poland, England, Sweden and Hungary. All species are coprophilous and develop their fruit-bodies on rabbit, hare and deer dung. Significant is the fact that all these species have been described only from incubated dung samples.
Key words: Wawelia, coprophilous fungi, distribution, macroscopic and microscopic details
Prof. dr liali. Barbara Gumińska. Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków
WSTĘP nia worków i zupełnego dojrzenia zarodników. Wykonał też dokładną analizę cytologiczną Wiele zmieniło się w systematyce rodzaju worków i zbadał rozmieszczenie jąder worko Wawelia, od kiedy B. Namysłowski [10] opisał wych w askosporach. ten nowy dla nauki rodzaj i jedyny w tym rodza Przeprowadzenie tak dokładnych badań nie ju gatunek W. regia, rosnący na nawozie króli wpłynęło na fakt, że przez 75 lat od daty odkry czym. Przez prawie 50 lat grzyb ten nie był po cia Namysłowskiego, rodzaj Wawelia był ciągle nownie nigdzie znaleziony. Dopiero w 1956 ro jeszcze jednogatunkowy. Jednak zmieniło się to ku odkryto niespodziewanie jego pojawienie się radykalnie w ciągu ostatnich niespełna 20 lat. (znowu w Krakowie), również, na nawozie króli czym, trzymanym przez pewien czas w labora KOLEJNE ODKRYCIA torium Ogrodu Botanicznego [5]. Powstały wte dy możliwości otrzymania czystych kultur wy W 1983 roku ukazała się publikacja dwu an prowadzonych z żywych okazów tego grzyba, gielskich autorów: D. Mintera i J. Webstera, co z kolei umożliwiło dokładne przebadanie je w której autorzy opisują nowy dla nauki gatunek go rozwoju. Badania takie podjęli dwaj mikolo- Wawelia octospora. Grzyb ten wyrósł na odcho dzy: E. Müller (ze Szwajcarii) i G. Doguet dach króliczych, które przez dłuższy czas trzy (z Francji), mający do dyspozycji żywe okazy mane były w inkubatorach. Materiał do hodowli Wawelia regia z Polski, przesłane przez Prof. pobrany został na wydmie piaszczystej w Daw- Władysława Szafera. lish Warren w okolicy Exeter (Devon) w Anglii. Müller [9] po raz pierwszy zbadał budowę Owocniki grzyba zaczęły się rozwijać dopiero po ściany perytecjum u W. regia, wyróżniając po 7 miesiącach od założenia hodowli, a ukształto szczególne jej warstwy i kształty komórek wane zarodniki w dojrzałych workach pojawiły w każdej warstwie. Doguet [2, 3, 4 1 prześledził się dopiero po 14 miesiącach. Nowo opisany ga dokładnie rozwój tego grzyba poczynając od tunek różnił się od W. regia głównie budową momentu kiełkowania zarodników i rozwoju stromy i liczbą zarodników w workach: u W. re grzybni aż do tworzenia perytecjów, kształtowa gia stroma jest stożkowata, w worku są 4 zaród- 24 B. Gumińska niki; u W. octospora stroma jest nitkowata, ma znalezionymi wcześniej, lecz nie opisanymi a w worku jest 8 zarodników. W swojej publika gatunkami rodzaju Wawelia. W wyniku wnikli cji Minter i Webster [8] podali też szereg innych wych badań opisali oni dwa nowe dla nauki ga szczegółów różniących oba gatunki. Krótkie do tunki, a mianowicie W. argentea i W. microspo- niesienie o odkryciu nowego gatunku z rodzaju ra. Okazy W. argentea wyrosły na odchodach Wawelia można również znaleźć w polskim pi króliczych zebranych w Anglii - początkowo śmiennictwie [6]. w pobliżu miejscowości Cornworthy (Devon), Dziewięć lat później N. Lundqvist [7] opub gdzie zebrany został dwukrotnie, a następnie na likował wiadomość o odkryciu następnego ga klifowym brzegu morskim koło miejscowości tunku z rodzaju Wawelia: W. effusa, który wy Exmouth (Devon). Stromy ukazały się po trzech rósł tym razem na nawozie zajęczym, zebranym tygodniach od założenia hodowli, ale dopiero po w pobliżu Uppsali, w Szwecji. Owocniki poja 8 miesiącach znaleziono dojrzałe worki w pery- wiły się po sześciu tygodniach od założenia ho tecjach. Nowo opisany gatunek budową stromy dowli, na podłożu częściowo wysychającym. (wydłużona, nitkowata) przypominał W. octo Ponadto, ten sam autor, badając kultury na na spora, ale worki w perytecjach były 4-zarodni- wozie sarnim przywiezionym z Węgier (z oko kowe, jak u W. regia. Inne szczegóły chara lic Kecskemet) stwierdził obecność tego samego kteryzujące ten gatunek opisane są w pracy We gatunku W. effusa. bstera i in. [12]. Grzyb opisany jako W. micro- Nowo opisany gatunek różnił się od dwu po spora wyrósł na odchodach zarówno króliczych przednich przede wszystkim budową stromy, któ jak i zajęczych, zebranych z różnych terenów ra nie była ani stożkowata (jak u W. regia) ani nit wrzosowisk, wydm i innych odkrytych stano kowata (jak u W. ostospora), ale płasko rozpostar wisk w Anglii. Po 3 tygodniach od założenia ho ta na podłożu (co odzwierciedla sama nazwa „ef dowli pojawiły się pierwsze stromy, a po 10 fusa”). W dojrzałych workach było 8 zarodników, tygodniach stwierdzono obecność dojrzałych tak jak u W. octospora. Inne szczegóły różniące zarodników w workach. Nowo opisany gatunek te gatunki podane są w pracy Lundqvista [7]. pod względem budowy stromy (wydłużona, nit W 1997 r. ukazała się interesująca publika kowata) oraz liczby zarodników w workach (8) cja dwu angielskich autorów J. Richardsona i R. najbardziej zbliżony jest do gatunku W. octospo Watlinga, będąca doskonale opracowanym klu ra. Zasadnicza różnica między tymi gatunkami czem do oznaczania grzybów koprofilnych, wy zaznacza się jednak w wielkości zarodników: rastających na różnego typu nawozach. Klucze u W. octospora 9-12 x 6-8 pm, natomiast u W. obejmowały grzyby należące do 3 zasadniczych microspora 7,5-8 x 3-4 pm. Szereg innych grup: Ascomycota, Basidiomycota i Zygomyco- drobnych różnic między tymi gatunkami można ta. W obrębie workowców autorzy uwzględnili znaleźć w pracy W ebstera i in. [ 12]. również rodzaj Wawelia, wyróżniając wszystkie Cechy budowy wszystkich znanych dotych trzy znane wówczas gatunki: W. regia, W. octo czas gatunków rodzaju Wawelia ilustruje RyC. 1. spora i W. effusa. Zaskakujący jest fakt, że wy mienieni autorzy wyróżnili ponadto dwa inne, PRZYNALEŻNOŚĆ TAKSONOMICZNA nieznane dotąd gatunki, które określili jako Wa welia sp. Opisali u tych gatunków kształty stro Miejsce rodzaju Wawelia w systematyce my, wielkości perytecjów i zarodników oraz in grzybów ulegało pewnym zmianom w ciągu lat. ne szczegóły, nie próbowali jednak nadać nazwy Namysłowski 110] zaliczył ten rodzaj do rzędu gatunkowej tym nowym taksonom. Próbę taką Hypocreales i rodziny Hypocreaceae, w obrębie podjął dopiero kilka lat później jeden z wymie której utworzył nową podrodzinę Waweliaceae. nionych autorów (M. J. Richardson), wspólnie Z biegiem czasu różni autorzy zmieniali przyna z innymi biologami. leżność systematyczną tego rodzaju, a nawet Webster, Whalley, Thienhirun i Richardson próbowano zaliczyć ten grzyb do innego rodza opublikowali w 1999 r. wyniki badań nad dwo ju. Obecnie ustalono już definitywnie, że Wawe- W aw elia - historia i nowe odkrycia 25
Rye. 1. Schemat budowy stromy, worków i rozmieszczenia perytecjów u Wawelia regia (A), W. octospora (B), W. effusa (C), W. argentea (D ) i W. m icrospora (E); s - stroma, p - perytecjum, w - worek (rys. M. Matyjaszkiewicz).
Fig. I. The structure of stroma and asci, as well the arrangement of perithecia of Wawelia regia (A), W. octospora (B), W. ef fusa tC), W. argentea (D) i IV. m icrospora (E); s - stroma, p - perithecium, w - ascus (drawn by M. Matyjaszkiewicz).
lia należy do rzędu Xylariales i rodziny Xylaria Les noyaux des asques et leur repartition dans les as- ceae [1]. Wiele szczegółów na ten temat oraz cospores. Bull. Soc. Myc. France 108: 189-196. ciekawą interpretację dotyczącą pochodzenia [4] DOGUET G . 1961b. Recherches sur le Wawelia regia - Morphologie et organogenie. Bull. Soc. Myc. France Wawelia regia można znaleźć w publikacji Wo 7 7 : 197-218 jewody f [3 ]- [5] GUMIŃSKA B. 1957. Repeated findings of the fungus Wawelia regia Namysł, in Cracow. Bull. VAcad. Pol. ZAKOŃCZENIE d es S cience 5 : 347—348. [6] GUMIŃSKA B. 1987. Odkrycie nowego gatunku grzyba Reasumując można stwierdzić, że według 7. rodzaju Wawelia. Wiad. Bot. 3 1 : 9-1 4 . dotychczasowych wiadomości rodzaj Wawelia [7] LUNDQVIST N. 1992. Wawelia effusa Lundqvist, spec, nov. (Xylariaceae). Persoonia 14: 4 17 -4 2 3 . liczy obecnie 5 gatunków. Znany jest tylko [8] MINTER D. W ., WEBSTER J. 1983. Wawelia octospora z Europy: z Polski, Anglii, Szwecji i Węgier. sp. nov., a xerophilous and coprophilous member of Grzyby zaliczane do tego rodzaju wyrastają na the Xylariaceae. Trans. Brit. Mycol. Soc. 80: 370-373. odchodach królików, zajęcy lub saren, tylko [9] M ü l l e r E . 1959. Über die Stellung der Ascomyceten- w kulturach hodowanych w warunkach labora gattung W aw elia Namyslowsky. Omagiu lui Traian Svulescu. Acad. Rep. Pop. Romine (1959): 515-518. toryjnych. Nie były nigdy znajdowane bezpo [10] NAMYSŁOWSKI B. 1908. Sur la structure et le średnio w terenie. developpement de Wawelia regia nov. subfam. gen. sp. Bull. Acad. Sei. Cracov. 597-603. LITERATURA [11] RICHARDSON M . J., WATLING R. 1997. Keys to fungi on dung. Brit. Mycol. Soc. (1997): 1-68. [1] AISNSWORTHA et B isby s Dictionary of the Fungi by D. L. HAKSWORTH. KIRK M ., SUTTON B. C. et PEGLER D. N„ [12] WEBSTER J . , WHALLEY A. J. S., THIENHIRUN S., RI 1995, 8th Edn. CAB International. CHARDSON M. J. 1999. Wawelia argentea and W. m icro [2] DOGUET G. I960. Recherches stir le Wawelia regia - spora. two new species of xerophilous fungi on rabbit Germination des spores et formation des pe'ritheces. and hare dung in Britain. Mycol. Res. 103: 1604-1608. Revue Gen. Bot. 6 7 : 6 2 1 - 6 3 7 . [13] WOJEWODA W . 1983. Problem pochodzenia grzyba [3] DOGUET G. 1961a. Recherches sur le Wawelia regia - Wawelia regia Namysłowski. Wiad. Bot. 2 7 : 2 4 9 -2 5 1 .