Samenvatting verslag zeehondenonderzoek 2019

Veldactiviteiten

In 2019 is op 16 juni een bezoek gebracht aan Simonszand (ten oosten van , zie kaart) en zijn vanaf een afstand van ca 100m voor ca 30 minuten filmopnames gemaakt van een groep gewone zeehonden aan de zuidoost oever van Simonszand. Gedurende de filmopnames hebben de zeehonden weinig activiteit vertoond, dat beperkt is gebleven tot een enkele verplaatsing en rondkijken. Er lag één moeder met jong verder van de waterrand af buiten de groep (fragment 1). Aan de oostzijde van Simonszand is weinig scheepvaart en voor zover die er wel is, blijft die op afstand als die tussen de boeien in de vaargeul blijft. Rondom de zuidpunt van Simonszand verkeren groepen met naar schatting ten minste 500 zeehonden. Door de harde westenwind was filmen met statief lastig en is het filmen kort naar het omvallen van de camera gestaakt.

Op 27 juli is een groepskanotocht gemaakt rond en het (tussen en Schiermonnikoog) waarbij grote groepen zeehonden op de Robbenplaat tussen Ameland en Engelsmanplaat lagen en een kleinere groep op de zuidwest oever van het Rif, net ten noorden van de verzandende geul tussen Engelsmanplaat en het Rif. De zeehonden die op de zuidoostelijk oever van de Robbenplaat lagen gingen grotendeels het water in, alhoewel alle kano’s op afstand tussen de boeien bleven. In het water vluchten de zeehonden niet van de kanoërs weg, maar kwamen dichterbij en bleven tot op ca 30m afstand naar de kanoërs kijken. De zeehonden op het Rif en meer noordelijk op de Robbenplaat lagen op grotere afstand van de kanoërs en reageerden niet op de boten. Hier zijn geen opnames gemaakt.

Op de Kuipersplaat, ten westen van Schiermonnikoog, en daarvan door een bij laagwater 0,5-1km brede geul gescheiden (zie kaart), zijn in 2019 tijdens laagwater voor ca 8 uur filmopnames te maken vanaf de plaat op 15 mei, 29 juni, 11 juli en 17 juli. Op 17 juli zijn tevens opnames van in totaal ca 30 minuten gemaakt tijdens hoogwater vanaf het water van rond de boten zwemmende zeehonden. Doel van de tocht op de 17e juli was om te onderzoeken of er zeehonden bij de Kuiperplaat in de buurt blijven als de plaat met hoogwater onderwater staat. De ca 200 zeehonden liggen in een of meer groepen op de zuidoever van Kuipersplaat vlakbij de druk gebruikte vaarroute Gat van Schiermonnikoog en Zoutkamperlaag.

Door het weer konden in 2019 veel geplande tochten niet doorgaan.

Voorlopige resultaten

De 8 uur filmopnames van op een plaat liggende zeehonden moeten nog geanalyseerd worden op zaken als de frequentie van verplaatsingen, in en uit het water gaan, kop opsteken, andere houdingen aannemen, e.d. Deze analyses zijn voor de beantwoording van de onderzoeksvragen in 2020 niet van direct belang, maar kunnen wel dienen als referentie voor specifieke situaties als menselijke en niet-menselijke verstoringen.

We beperken ons hier tot een aantal waarnemingen die met name relevant zijn voor het onderzoek in 2020. We geven de waarnemingen zonder interpretatie weer. Dat wordt wel gedaan bij de planning voor het onderzoek in 2020. Niet alle filmopnames lenen zich voor analyse van wat zich in het water voor de groep bewoog omdat er te weinig deel van het water in beeld is, er te sterk is ingezoomd en in een aantal gevallen door met tegenlicht filmen op het water niets is te onderscheiden.

Zwemmende jonge zeehonden

In 2018 was ons tenminste één keer opgevallen dat we langs de oostzijde van Kuipersplaat een alleen zwemmende jonge zeehond hadden waargenomen zonder andere volwassen zeehonden in de buurt. Toen we 11 juli 2019 op Kuipersplaat aanvoeren, hoorden en zagen we een huilende pup zwemmen voor de groep zeehonden op de plaat zonder andere volwassen zeehonden in het water in de nabijheid. We zijn onze filmopnames nagelopen om te zien of we meer gevallen van alleen rondzwemmende pups konden vinden. Hoewel de films waren gericht op de op de plaat liggende zeehonden, staat meestal ook een stuk zee op de film. Op ca 6 uur film zagen we ca 18 keer een pup alleen zwemmen (fragment 2, 3), ca 12 keer samen met een adulte zeehond (fragment 4, 5) en regelmatig volwassen zeehonden zonder pups in het water. De dieren kwamen al dan niet vervolgens op de kant. De groep zeehonden was veel breder dan het deel dat is gefilmd, dus het is wel mogelijk dat dieren buiten het gezichtsveld van de film aan land zijn gegaan of daar eerder het water hebben opgezocht. De fragmenten laten zien dat de pups al op jonge leeftijd alleen zwemmen zonder moeder in de nabijheid.

Effect langsvarende schepen

De analyse beslaat ca 7 uur film. Slechts in één van de 13 keer dat een schip dicht langs de groep voer (t.h.v. boei GvS1 en GVS2 of tussen de boeien en de plaat) ging een groot deel van de zeehonden als gevolg daarvan het water in (fragment 6, 7), maar binnen 15 minuten waren de meeste zeehonden weer op de plaat gekropen. Eenmaal werd een deel van de zeehonden weggespoeld door een sterke boeggolf van een gepasseerd schip (fragment 8). Na een verstoring waarbij ca 75% van de dieren het water in is gegaan door een onbekende aanleiding (geen schip?), kropen binnen 2 minuten al weer verschillende exemplaren de plaat op en na ca 15 minuten lagen de meeste weer op de plaat.

Gedrag op de plaat

Zoals ook uit de literatuur al bleek, bewegen zeehonden op de plaat voortdurend spontaan en niet als reactie op iets van buiten het dier zelf (fragment 9, 10).

Zwemmende zeehonden en menselijke activiteiten, met name scheepvaart

Toen wij met 2 kano’s op 17 juli om 12u30 bij Kuiperplaat aankwamen, was het een uur eerder ter plaatse al hoogwater geweest. De zuidwestpunt van Kuiperplaats viel al bijna droog en hielden zich al ruim 20, meest jonge, zeehonden op (fragment 11). Door golven werden de dieren nog enige tijd overspoeld. Op een afstand van ca 100m van de plaatpunt werden we met onze beide kano’s vrijwel meteen omringd door enkele volwassen zeehonden. Vervolgens kwamen steeds meer zeehonden naderbij, die kennelijk nieuwsgierig, maar allerminst angstig, bij ons in de buurt en onder de boten door zwommen. Een zeehond deed zelfs een poging op de kano te klimmen (fragment 12). Onze ervaringen komen overeen met de talloze, meer anekdotische meldingen van wadvaarders dat zwemmende zeehonden vlakbij hun boot zwemmen en geen angstgedrag vertonen (fragment 13). Zie ook onze waarnemingen in 2018 waarbij zeehonden op land kropen ondanks boten en mensen vlakbij (foto1, 2). Alle mij bekende waarnemingen wijzen er op dat zeehonden angstig en met vluchtgedrag op mensen reageren als ze op een plaat liggen, maar dat die angst en het vluchtgerag bij zwemmende zeehonden niet aanwezig is, en de dieren in plaats daarvan eerder nieuwsgierig zijn (fragment 14).

Enkele algemene aanbevelingen voor onderzoek in 2020

Ten behoeve van het onderzoek is een lijst met onderzoeksvragen in voorbereiding die als nadere handleiding en aanwijzing kunnen dienen voor het praktische veldwerk en meer specifiek beschrijven hoe het veldwerk in 2020 kan worden uitgevoerd. Ik beperk me hier tot wat algemene aanbevelingen.

Omdat de nadruk in 2020 meer op zwemmende zeehonden zal liggen, kan het verstandig zijn om vaker vanaf het water te filmen, zowel als het gaat om zeehonden die voor een op platen liggende groep zwemmen, als om verder van de groep verwijderde zeehonden te kunnen volgen. Maar ook op een plaat liggende groep kan vanaf het water gefilmd worden hoewel het een probleem kan zijn dat een boot, zeker een kano voortdurend door golfslag en wind in beweging is waardoor het beeld ook voortdurend zal bewegen (zie bijv. fragment 11). Dit is enigszins te beperken door uit de hand te filmen. Of droogvallen in de buurt van waar bij dalend waterpeil de zeehonden aan land zullen gaan om te filmen een oplossing is, zal moeten blijken. Bij wind en golfslag kan het nog een probleem zijn om een vast beeld te kunnen filmen. Bij filmen vanaf het water kan de boot/kano zo nodig vast gemaakt worden aan een boei vlakbij de groep zeehonden om wegdrijven te voorkomen, of door het uitgooien van een anker. De waarnemingen van voorgaande jaren geven aan dat rustig naderen per schip en eventueel aanlanden mogelijk is zonder de zeehonden te verontrusten (foto 1,2).

Als vanaf de plaat gefilmd kan worden, kan dat het beste min of meer van opzij gedaan worden (foto 3) en niet loodrecht op het water omdat dieren eerder verontrust lijken en een zandrug het zicht op de zeehonden aan de waterkant ontneemt (foto 4).

Het werkt het best als de camera op statief staat. Onze camera maakt opnames van 30 minuten en moet iedere keer weer opgestart worden. Een camera die langer kan blijven filmen en nog liever op afstand kan worden bediend zou het vastleggen verbeteren van wat er op en voor de plaat gebeurt.

Tijdens een opname moet niet sterker ingezoomd worden dan nodig is om de activiteiten van individuele zeehonden te kunnen onderscheiden en een zo groot mogelijk deel van de groep in beeld te hebben. Het beste is een positie dat ook de waterrand in beeld is (foto 5 en 6).

Bij de opnames van eerdere jaren ontbreekt life commentaar bij de beelden wat de interpretatie soms lastig maakt. Het verdient daarom aanbeveling om bij alle opnames in het veld ook mondeling en/of schriftelijk commentaar vast te leggen.

De zeehonden op Simonszand zijn minder scheepvaart gewend dan bijv. de zeehonden op Kuipersplaat waar de zeehonden vlak naast de druk bevaren Zoutkamperlaag en Gat van Schiermonnikoog liggen.