21/08/13

Cynulliad Cenedlaethol Cymru The National Assembly for Wales

Cofnod y Trafodion The Record of Proceedings

Dydd Mercher, 11 Mai 2011 Wednesday, 11 May 2011 21/08/13

Cynnwys Contents

3 Teyrnged er cof am Brynle Williams, cyn Aelod Cynulliad Obituary Tribute to Brynle Williams, former Assembly Member

9 Ethol Llywydd o dan Reol Sefydlog Rhif 6 Election of the Presiding Officer under Standing Order No. 6

12 Ethol Dirprwy Lywydd o dan Reol Sefydlog Rhif 6 Election of the Deputy Presiding Officer under Standing Order No. 6

15 Enwebu Prif Weinidog o dan Reol Sefydlog Rhif 8 Nomination of First Minister under Standing Order No. 8

Yn y golofn chwith, cofnodwyd y trafodion yn yr iaith y llefarwyd hwy ynddi yn y Siambr. Yn y golofn dde, cynhwyswyd cyfieithiad. In the left-hand column, the proceedings are recorded in the language in which they were spoken in the Chamber. In the right-hand column, a translation has been included. 21/08/13

Cyfarfu’r Cynulliad am 3.00 p.m. gyda’r Llywydd (Dafydd Elis-Thomas) yn y Gadair. The Assembly met at 3.00 p.m. with the Presiding Officer (Dafydd Elis-Thomas) in the Chair.

Y Llywydd: Trefn yng nghyfarfod cyntaf y The Presiding Officer: Order in the first pedwerydd Cynulliad. meeting of the fourth Assembly.

Teyrnged er cof am Brynle Williams, cyn-Aelod Cynulliad Obituary Tribute to Brynle Williams, former Assembly Member

Fy nyletswydd athrist cyntaf yw coffáu ein My first very sad duty is to commemorate our diweddar gyd-Aelod Cynulliad Brynle late former Assembly Member colleague Williams, a fu farw yn y tresi, mor anhymig Brynle Williams, whose untimely passing at yn 62 oed yn unig, ychydig cyn diwedd y the age of just 62 came when he was still in trydydd Cynulliad. Felly, gwahoddaf harness, shortly before the end of the third arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies, i Assembly. I therefore invite the leader of the arwain teyrngedau. opposition, Paul Davies, to lead the obituary tributes.

The Leader of the Opposition (Paul Arweinydd yr Wrthblaid (Paul Davies): Davies): It is with a heavy heart that I stand Rwy’n sefyll yma heddiw gyda chalon drom i here today to pay this tribute to our friend dalu’r deyrnged hon i’n cyfaill a’n and colleague Brynle Williams. The Welsh cydweithiwr Brynle Williams. Mae Plaid Conservative Party is devastated by the loss Geidwadol Cymru yn teimlo’n hynod o drist of one of its most prominent political o golli un o'i chymeriadau gwleidyddol characters. Brynle was a loyal Member, a mwyaf blaenllaw. Roedd Brynle yn Aelod true friend and one of the greatest advocates ffyddlon, yn gyfaill triw ac yn un o’r of farming and the countryside that this eiriolwyr pennaf dros ffermio a chefn gwlad institution has probably ever seen. Today, I a welwyd yn y sefydliad hwn erioed, yn sicr. would like to pay tribute to his legacy. It was Heddiw, hoffwn dalu teyrnged i'w a legacy that was constructive in the way in etifeddiaeth. Roedd yr etifeddiaeth yn which he held the Welsh Assembly adeiladol yn y ffordd y byddai’n dwyn Government to account, but, at the same Llywodraeth Cynulliad Cymru i gyfrif, ond, time, was always prepared to work ar yr un pryd, roedd bob amser yn barod i constructively with Government Ministers, as weithio'n adeiladol gyda Gweinidogion I am sure Members will acknowledge. He Llywodraeth, fel y bydd yr Aelodau’n always considered himself a man of the cydnabod, rwy’n siŵr. Roedd bob amser yn countryside, a man connected to the ystyried ei hun yn ddyn cefn gwlad, ac yn landscape. He considered himself to be a man ddyn oedd yn gysylltiedig â'r tir. Fel dyn cefn of the countryside first and foremost, I think. gwlad y byddai’n ei ystyried ei hun yn anad Being a politician was secondary for Brynle. dim, rwy’n meddwl. Roedd bod yn wleidydd That was the nature of the man: people yn eilradd i Brynle. Dyna ei natur: roedd pobl always came first with him. He cared bob amser yn dod yn gyntaf ganddo. Roedd passionately about people. Brynle was ganddo ofal angerddol dros bobl. Roedd universally popular across the Assembly Brynle yn boblogaidd drwy Siambr y Chamber, and it is only right and proper that Cynulliad, ac mae’n briodol iawn ein bod yn we pay tribute to him today. He will be talu teyrnged iddo heddiw. Cofir amdano’n remembered fondly for years to come by annwyl am flynyddoedd gan bawb a'i cyfarfu. everyone who met him. Who can forget his Pwy all anghofio ei synnwyr digrifwch a’i sense of humour and unique style? He arddull unigryw? Byddai’n goleuo ystafell brightened up a room when he entered it and wrth fynd i mewn iddi a byddai bob amser yn he always brought a smile to our faces. dod â gwên i'n hwynebau.

21/08/13

Brynle’s loss is a huge loss to his family, a Mae’r golled yn un enfawr i'w deulu, yn loss to the Welsh Conservative Party, a loss golled i Blaid Geidwadol Cymru, yn golled i to the people of north Wales, a loss to this bobl gogledd Cymru, yn golled i'r sefydliad institution and a loss to this nation. It has hwn ac i'r wlad hon. Bu’n fraint i mi gael bod been a privilege to have been a close friend yn ffrind agos i Brynle. Bydd galaru of Brynle. Brynle will be universally cyffredinol ar draws Cymru am Brynle ac mourned across our country and our thoughts mae ein meddyliau a'n gweddïau gyda'i deulu and prayers continue to remain with his ar yr adeg hon. Rwy’n cloi gyda’r gerdd hon, family at this time. Let me leave you with sy'n crynhoi ein colled: this poem, which sums up our loss: ‘The loss cannot be measured now, Ni ellir mesur y golled The void cannot be filled— Ni ellir llenwi’r bwlch – And though someday the grief may fade, Ac er y bydd y galar yn pylu ryw ddiwrnod, His mark will live on still. Bydd yr atgofion amdano’n parhau. For even with my heavy heart, Oherwydd er bod fy nghalon yn drom, I know that I’ve been blessed Gwn fy mod wedi cael bendith To have been one whose life he has touched O fod wedi cael adnabod With warmth so infinite.’ Un y bydd ei gynhesrwydd yn para am byth.

Brynle will be sorely missed. Bydd y bwlch y mae’n ei adael yn un mawr.

Arweinydd Llafur Cymru (Carwyn The Leader of (): Mae’n dristwch mawr i mi sefyll ar Jones): It is with great sadness that I stand fy nhraed y prynhawn yma i gofio Brynle before you this afternoon to commemorate Williams, cyfaill a chymeriad yn y Cynulliad Brynle Williams, a colleague and a character hwn. in this Assembly.

Brynle was someone who first came to Roedd Brynle yn rhywun a ddaeth i national prominence following the protests at amlygrwydd cenedlaethol gyntaf un yn dilyn the Stanlow oil refinery and the impression y protestiadau ym mhurfa olew Stanlow, a'r given at the time was of someone who was a argraff a roddwyd ar y pryd oedd ei fod yn hard-line protestor, bringing the country to its brotestiwr pybyr, yn achosi anhrefn i’r lorïau knees, and someone quite unbending and trwm ar y pryd, ac yn rhywun oedd yn eithaf unsmiling, yet nothing could be further from ystyfnig a syber, ac eto roedd hynny ymhell o the truth when describing Brynle. It is right to fod yn wir wrth ddisgrifio Brynle. Mae'n deg say that he loved farming and rural Wales dweud ei fod yn caru ffermio a Chymru and he cared passionately about the future of wledig ac roedd ganddo ddiddordeb the rural economy. He was a champion of angerddol yn nyfodol yr economi wledig. farming and its traditions and remained, as Roedd yn eiriolwr dros ffermio a'i always, passionately concerned about the thraddodiadau, ac roedd bob amser yn future of rural Wales. He would talk of sheep pryderu’n fawr am ddyfodol cefn gwlad farming, but he also talked passionately about Cymru. Byddai'n sôn am ffermio defaid, ond his love of ponies and cobs and of breeding byddai hefyd yn sôn llawer am ei hoffter o them. He also had great pride in his family, ferlod a chobiau Cymreig ac o’u bridio. of whom he talked often. Roedd hefyd yn hynod o falch o’i deulu, a byddai’n siarad amdanynt yn aml.

Brynle was someone who never liked Nid oedd Brynle yn rhywun a fyddai’n hoffi wearing a suit—he was a farmer at heart. He gwisgo siwt—ffermwr oedd o yn y bôn. always used to say to me that he liked Byddai’n dweud wrthyf yn aml y byddai wrth nothing better than taking off his collar and ei fodd yn cael tynnu ei goler a’i dei ar tie at the end of the afternoon, and he was ddiwedd y prynhawn, a byddai i’w weld yn often to be seen striding around the bay with aml yn cerdded o amgylch y Bae, wedi tynnu his jacket and tie off and braces prominent. ei siaced a’i dei, a gyda’r bresau’n amlwg. That summed up Brynle in many ways: a Roedd hynny'n crynhoi Brynle mewn nifer o 21/08/13 larger than life character and someone for ffyrdd: roedd yn gymaint o gymeriad ac yn whom a collar and tie was far too much of a rhywun yr oedd coler a thei yn cyfyngu stricture in terms of containing his llawer gormod ar ei bersonoliaeth ryfeddol. marvellous personality. It is right to say that Mae’n gywir dweud bod yna hoffter mawr o Brynle was well liked across this Chamber; Brynle ar draws y Siambr hon, ac roedd yn he was a very sociable man and a very warm- ddyn cymdeithasol gyda chalon gynnes iawn. hearted man. While it is, of course, right to Wrth gwrs y bydd ei deulu’n teimlo colled say that his loss will be deeply felt by his enfawr ar ei ôl, ond byddwn ninnau yn y family, it is also right to say that he will be Siambr hon a thu hwnt iddi, hefyd yn ei deeply missed by all of us within this golli’n fawr. Chamber and without.

Elin Jones: Ar ran Plaid Cymru, yr wyf yn : On behalf of Plaid Cymru, I estyn ein cydymdeimlad at deulu a ffrindiau extend our condolences to the family and agos Brynle Williams am golled a oedd yn close friends of Brynle Williams on their rhy gynnar o lawer. Brynle oedd un o loss, which was much too early. Brynle was gymeriadau lliwgar a bywiog y Siambr hon. one of the colourful and lively characters in Os oedd unrhyw un yn meiddio herio cefn the Chamber. If anyone dared to challenge gwlad neu ffermio yn y Siambr, yr oedd the countryside or farming in the Chamber, Brynle ar ei draed yn syth, yn aml iawn cyn Brynle would be on his feet immediately, iddo feddwl beth i ddweud. Yr oedd yn often before he had thought of what to say. amddiffynnydd cryf dros ben o’i He was a strong defender of his gymdogaeth, ei ddiwydiant a’r ffordd o fyw neighbourhood, his industry and the rural yng nghefn gwlad. Fel y dywedodd y Prif way of life. As the First Minister said, Brynle Weinidog, dyn y ceffylau oedd Brynle—y was a man of horses—cobs and Welsh cobiau a’r ferlen fynydd Gymreig—ac yr mountain ponies—and judging the best in the oedd beirniadu’r goreuon yn Sioe Frenhinol Royal Welsh Show last year was one of the Cymru y llynedd yn un o binaclau ei yrfa ym pinnacles of his career in that regard. Brynle myd ceffylau. Ffarmwr oedd Brynle yn remained a farmer, and he never lost touch parhau i fod, ac ni chollodd y cysylltiadau with his roots and those connections even na’r gwreiddiau hynny hyd yn oed ar ôl cael after being elected a Member of the ei ethol yn Aelod o’r Cynulliad. Assembly.

Nid wyf yn gwybod a oedd ffermwyr ym I do not know whether famers in the Ruthin mart Rhuthun neu mart yr Wyddgrug yn or Mold mart knew that they had direct gwybod bod ganddynt ddylanwad influence on government. However, every uniongyrchol ar lywodraeth. Fodd bynnag, week, Brynle would report to me as Minister bob wythnos, byddai Brynle yn adrodd exactly what the concerns and views of wrthyf fel Gweinidog pryderon a barn farmers in the Ruthin or Mold mart were that ffermwyr ym mart Rhuthun neu’r Wyddgrug week. On difficult issues, such as the yr wythnos honno. Ar bynciau anodd, fel eradication of bovine TB, his support for me gwaredu TB ar wartheg, ni ildiodd yn ei as a Minister was unyielding, and went gefnogaeth i mi fel Gweinidog, ac yr oedd ei beyond party politics. As we discussed and gefnogaeth y tu hwnt i wleidyddiaeth voted on TB for the last time in the last bleidiol. Wrth inni drafod a phleidleisio ar Assembly just a few weeks ago, Brynle’s TB am y tro olaf yn y Cynulliad diwethaf voice and passion were not to be heard, but dim ond ychydig wythnosau yn ôl, nid oedd his influence on me and on others, I am sure, llais nac angerdd Brynle i’w clywed, ond yr remained. His contribution as a member of oedd ei ddylanwad yma o hyd arnaf fi, ac ar the Rural Development Subcommittee was eraill yr wyf yn siŵr. Yr oedd ei gyfraniad fel constructive and consistent throughout his aelod o’r Is-bwyllgor Datblygu Gwledig yn time as an Assembly Member. adeiladol a chyson drwy gydol ei gyfnod fel Aelod Cynulliad.

Sometimes, Brynle’s reference to me as ‘our Weithiau, byddai’r modd y byddai Brynle yn 21/08/13

Minister’ was a bit too much for his group to cyfeirio ataf fel ‘ein Gweinidog’ ychydig yn take, and mine for that matter. [Laughter.] ormod i’w grŵp, ac ychydig yn ormod i However, Brynle was one of those rare minnau ei gymryd weithiau, i ddweud y gwir. politicians whose work and views [Chwerthin.] Fodd bynnag, roedd Brynle yn transcended party politics, although he was un o'r gwleidyddion prin hynny yr oedd ei always a loyal Welsh Conservative. He was waith a’i farn yn mynd y tu hwnt i also a man who could call a Government wleidyddiaeth plaid, er ei fod bob amser yn Minister ‘love’ or ‘cariad’ and get away with Geidwadwr fyddlon yma yng Nghymru. it. Let us hope that some of Brynle Roedd hefyd yn ddyn a allai alw un o Williams’s passion for rural Wales and Wales Weinidogion y Llywodraeth yn 'cariad' a as a whole, as well as some of his decency fyddai neb yn meddwl dwywaith. Gadewch and humour, have rubbed off on all of us who inni obeithio y bydd rhywfaint o angerdd had the unique pleasure of working and Brynle Williams dros gefn gwlad Cymru a living alongside him. thros Gymru gyfan, yn ogystal â rhywfaint o'i wedduster a’i hiwmor, wedi gadael eu hôl ar bob un ohonom a gafodd y pleser unigryw o weithio ac o fyw ochr yn ochr ag ef.

The Leader of the Welsh Liberal Arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Democrats (Kirsty Williams): Brynle Cymru (Kirsty Williams): Roedd Brynle Williams was a warm, genuine, big-hearted Williams yn ddyn cynnes, yn Gymro go and proud Welshman. A real character, his iawn, yn fawr ei galon ac yn falch o fod yn contribution to the National Assembly and to Gymro. Roedd yn gymeriad gwirioneddol. Welsh public life will be remembered for his Cofir am ei gyfraniad i'r Cynulliad personal charm, easy manner and passion for Cenedlaethol ac i fywyd cyhoeddus Cymru, the causes that he espoused. He was, of am ei swyn personol, ei ffordd hawddgar a’i course, a strong advocate for all of rural frwdfrydedd dros yr achosion hynny y bu'n Wales, but north Wales in particular, and for bleidiol drostynt. Yr oedd, wrth gwrs, yn the farming industry into which he was born, eiriolwr cryf dros gefn gwlad Cymru gyfan, which was his way of life before he entered ond dros ogledd Cymru’n benodol, a thros y full-time politics. All of us in the Chamber diwydiant ffermio y’i ganwyd iddo, ac a oedd will have our personal memories of Brynle. I yn ffordd o fyw i Brynle cyn iddo ymwneud will always remember the Valentine’s night â gwleidyddiaeth llawn-amser. Bydd gan bob when my husband and I were in Cardiff after un ohonom yn y Siambr ein hatgofion an international match, seeking a rare personol o Brynle. Byddaf fi bob amser yn romantic dinner for two. As we walked cofio am y noson Sant Ffolant honno pan around the bay, Brynle—who was with his oedd fy ngŵr a minnau yng Nghaerdydd ar ôl wife, Mary—spotted us; he called out and gêm ryngwladol, yn chwilio am swper invited himself along. The two husbands then rhamantus prin i ddau. Wrth i ni gerdded o spent the rest of the evening locked in gwmpas y Bae, gwelwyd ni gan Brynle, a discussion about the price of stock, the oedd gyda'i wraig, Mary; galwodd ni draw, relative merits of breeding bulls and, of ac ymunodd â ni am bryd o fwyd. Treuliodd course, Welsh mountain ponies and cobs. y ddau ŵr weddill y noson mewn trafodaeth Neither Mary nor I had the Valentine’s ddofn am bris stoc, am rinweddau cymharol evening that we had planned. teirw bridio ac, wrth gwrs, am ferlod mynydd a chobiau Cymreig. Ni chafodd Mary na minnau y noson Sant Ffolant yr oeddem wedi’i chynllunio!

The esteem in which Brynle Williams was Roedd y parch at Brynle Williams yn amlwg held was apparent from the large crowds that yn ôl y torfeydd mawr a ddaeth i'w angladd attended his funeral at the start of our election ar ddechrau ein hymgyrch etholiadol. Byddaf campaign. I will miss him greatly, as will the yn gweld ei eisiau yn fawr, a bydd Plaid Welsh Conservative Party, rural Wales and Geidwadol Cymru, cefn gwlad Cymru a'r the farming industry. On behalf of the Welsh diwydiant ffermio yn gweld ei eisiau. Ar ran 21/08/13

Liberal Democrats, y Democratiaid Rhyddfrydol,

Kirsty Williams: On behalf of the Welsh Kirsty Williams: Ar ran Democratiaid Liberal Democrats, I would like to send our Rhyddfrydol Cymru, hoffwn fynegi ein heartfelt sympathy to Mary, to Brynle’s cydymdeimlad diffuant â Mary, â phlant children and to his grandchildren. Brynle ac â’i wyrion a’i wyresau. Edwina Hart: Brynle sat on the opposite Edwina Hart: Eisteddai Brynle ar yr ochr side of the Chamber to me and we disagreed arall i’r Siambr, a byddem yn anghytuno’n on many of the political issues of the day, aml ynghylch llawer o faterion gwleidyddol y but, in this Chamber, that was always done dydd, ond gwnaed hynny gyda chwrteisi a with courtesy and great humour. Afterwards, hiwmor yn y Siambr hon bob amser. Wedyn, when we would go to the Members’ tea pan fyddwn yn mynd i ystafell de’r Aelodau, room, he would sit at the table—tie off, byddai'n eistedd wrth y bwrdd, yn tynnu ei jacket off, as the First Minister said—and talk dei a’i siaced, fel y soniodd y Prif Weinidog, and joke, and he was a friend. He was a a byddai’n sgwrsio’n hwyliog, ac roedd yn friend to many in this Chamber. He was a gyfaill. Roedd yn gyfaill i lawer yn y Siambr good, kind human being, and I will miss him hon. Roedd yn ddyn da, ac yn ddyn caredig, a for his common humanity. I will certainly byddaf yn gweld ei golli am ei diriondeb. miss his presence here and the fact that he Byddaf yn sicr yn colli ei bresenoldeb yma was concerned about the outside world when, a'r ffaith ei fod yn bryderus am y byd y tu sometimes, we are concerned only about our allan, oherwydd weithiau, rydym yn pryderu world in this Chamber. dim ond am ein byd o fewn y Siambr hon. . He bore his illness with courage and dignity. Wynebodd ei salwch gyda dewrder ac As Kirsty said, our hearts go out to his family urddas. Fel y dywedodd Kirsty, rydym yn because he was very much a family man— cydymdeimlo â’i deulu, oherwydd roedd yn and it was lovely to see Mary here. Brynle gymaint o ddyn teulu, ac roedd yn hyfryd spoke about his children and grandchildren gweld Mary yma. Byddai Brynle’n siarad am and, in our discussions with him, we all felt ei blant a'i wyrion ac, wrth sgwrsio ag ef, that we were a part of his life. Like byddem i gyd yn teimlo ein bod yn rhan o'i everybody else, I will miss him greatly. He fywyd. Fel pawb arall, byddaf yn gweld ei was a dear friend and a colleague, and the eisiau yn fawr. Roedd yn gyfaill ac yn Assembly is a worse place without him. gydweithiwr annwyl, ac nid yw’r Cynulliad cystal lle hebddo.

Sandy Mewies: As a north Walian, I want to Sandy Mewies: Fel Aelod arall o Ogledd say a few words about a man whose passing Cymru, hoffwn ddweud ychydig o eiriau am leaves us all diminished—and my words will ddyn sy’n gadael bwlch ar ei ôl. Bydd fy echo what many people have said. It is ngeiriau’n adleisio'r hyn a ddywedwyd gan amazing that the same phrases are coming up lawer o bobl. Mae'n anhygoel bod yr un again and again because we are remembering ymadroddion i’w clywed dro ar ôl tro, the real man. He was a real gentleman. He oherwydd rydym oll yn cofio’r dyn go iawn. was courteous and kind to everyone he met. Roedd yn ŵr gwirioneddol fonheddig. Roedd For Brynle, it was never a matter of what you yn gwrtais ac yn garedig â phawb a gyfarfu. I were but who you were: his attitude was Brynle, ni fu erioed yn fater o beth oeddech exactly the same to everyone. He was, first chi ond pwy oeddech chi: roedd yn trin pawb and foremost, a family man, and that was yr un fath. Dyn teulu oedd yn bennaf, ac clear in any conversation you had with him. roedd hynny'n amlwg mewn unrhyw sgwrs a He always talked about his family, wherever gaech gyda ef. Byddai bob amser yn siarad you met him. He was, dare I say it, not am ei deulu, lle bynnag y byddech yn someone who cared unduly for the cut and cyfarfod ag ef. Nid oedd, os caf ddweud, yn thrust of politics, but someone who always berson a fyddai’n hidio rhyw lawer am y taro put people first. a’r gwrthdaro sy’n rhan o wleidyddiaeth, ond roedd yn berson oedd bob amser yn rhoi lle blaenllaw i bobl. 21/08/13

He lived not too far away from me and his Nid oedd yn byw yn rhy bell oddi wrthyf, a memory will burn bright locally, but I know bydd yr atgof amdano’n llosgi’n llachar yn that that applies across Wales and further lleol, ond gwn fod hynny'n berthnasol ledled afield, for I know that there have been Cymru a thu hwnt hefyd, oherwydd gwn fod tributes from everyone he met from far and teyrngedau wedi dod gan bawb a gyfarfu â wide. He was larger than life and brought his Brynle, o bell ac agos. Roedd yn gymeriad own distinct style to the Chamber, a style that hynod a deuai â'i arddull unigryw ei hun i'r was admired by all. He spoke passionately Siambr, sef arddull a edmygwyd gan bawb. and with huge knowledge about farming and Byddai’n siarad yn angerddol a chyda rural affairs, but whatever he talked about, gwybodaeth enfawr am ffermio a materion his commitment was obvious. Outside the gwledig, ond beth bynnag oedd y pwnc, Chamber, he always had a story to share and, byddai ei ymrwymiad iddo wastad yn amlwg. sometimes, a glass of red wine. Inevitably, Y tu allan i'r Siambr, byddai ganddo stori i’w the stories would bring a smile to your face, hadrodd bob amser ac, weithiau, gwydraid o and I think that that is how he will be win coch i’w rannu. Yn anochel, byddai'r remembered. He was a big man with a big straeon yn ddoniol, ac rwy’n siwr mai dyna heart, who will be sadly missed not only by sut y cofir amdano. Roedd yn ddyn mawr â me but by everyone who met him. chanddo galon fawr, a chollir ef yn fawr, nid yn unig gen i, ond gan bawb oedd yn ei adnabod.

Jeff Cuthbert: Of course, Brynle was a Jeff Cuthbert: Wrth gwrs, roedd Brynle yn political opponent, but I believe that he was wrthwynebydd gwleidyddol i mi, ond credaf motivated by the truth as he saw it. I mai’r hyn oedd yn ei ysgogi oedd y gwir, fel remember that, on one occasion, I had been yr oedd ef yn ei weld. Rwy’n cofio, ar un interviewed on a lunchtime radio programme achlysurun tro, roeddwn wedi cael fy about the effects of drugs on young people in nghyfweld ar raglen radio amser cinio, the south Wales Valleys and he made a point ynglŷn ag effeithiau cyffuriau ar bobl ifanc of seeking me out later that day to say how yn y Cymoedd, ac fe aeth Brynle allan o’i much he agreed with the points I had made. ffordd yn ddiweddarach y diwrnod hwnnw i However, it was in my capacity as the Chair ddweud faint cymaint yr oedd yn cytuno â’'r of the Committee on Standards of Conduct in pwyntiau a wnaed gennyf. Fodd bynnag, the previous Assembly that I knew Brynle deuthum i’w adnabod orau yn rhinwedd fy best. He represented the Conservative group swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau on the committee, and he was able to put Ymddygiad yn y Cynulliad blaenorol. party politics aside when called upon to make Cynrychiolodd y grŵp Ceidwadol ar y a judgement. He based his decisions on the pwyllgor, ac roedd ganddo’r gallu i roi evidence before us, without favour, gwleidyddiaeth plaid o'r neilltu pan alwyd ar regardless of who the person accused was or y pwyllgor i gynnig dyfarniad. Seiliodd ei what party he or she was from. benderfyniadau ar y dystiolaeth oedd ger ein bron, heb ffafriaeth, ni waeth pwy oedd y person a gyhuddwyd a pha blaid bynnag yr oedd yn perthyn iddi. He was a gentleman and a character, but, Roedd yn ŵr bonheddig ac yn gymeriad, ond, above all, he was a fair man, and I will miss yn anad dim, roedd yn ddyn teg, a byddaf yn him very much. gweld ei eisiau yn fawr iawn.

Mark Isherwood: Brynle’s death is a huge Mark Isherwood: Mae marwolaeth Brynle loss to us all. I came into the Assembly with yn golled enfawr i ni i gyd. Deuthum i'r Brynle in 2003, from the same area, the same Cynulliad ar yr un pryd â Brynle yn 2003, town and representing the same party. I had rwy’n dod o'r un ardal, o’r un dref, ac rwy’n got to know Brynle previously after the fuel cynrychioli'r un blaid. Roeddwn wedi dod i protests were over when he was doing the adnabod Brynle yn flaenorolcyn hynny, wedi 21/08/13 lecture circuits around Mold and north i’r protestiadau tanwydd ddod i ben, pan Wales, speaking to Round Table groups, fyddai Brynle’n anerch ac yn gwneud Rotary clubs, 41 clubs and various other areithiau o amgylch yr Wyddgrug a gogledd groups, giving the inside story of his Cymru, yn siarad â grwpiau’r Ford Gron a experience but without any rancour or chlybiau Rotari, gryn 41 o glybiau a grwpiau bitterness and always with a sense of humour amrywiol eraill, yn rhannu ei brofiadau, heb and affection that we all came to know, unrhyw falais na chwerwder, ond gyda respect and love. One thing I will always hiwmor ac anwyldeb y daethom oll i wybod remember is that, no matter how old I was— amdano, i’w barchu a’i garu. Un peth y even when I became a grandfather—he still byddaf yn ei gofio yw, ‘waeth pa mor hen referred to me as ‘lad’. He will probably be oeddwn i, hyd yn oed pan ddeuthum yn dad- the last person on this planet, after even my cu, byddai’n dal i fy ngalw i’n 'hogyn'. Mae’n own father, who will refer to me as ‘lad’. debygol mai ef fydd y person olaf ar y blaned hon, hyd yn oed ar ôl fy nhad fy hun, a fydd yn cyfeirio ataf fel 'hogyn'. 3.15 p.m. 15:15 He did so even when I last spoke to him on Gwnaeth hynny y tro diwethaf i mi siarad ag the phone two weeks before he sadly left us. ef ar y ffôn bythefnos cyn inni, yn anffodus, Like many others who have shared the great ei golli. Fel sawl un arall a gafodd y profiad experience, I also remember being asked to gwych hwnnw, rwyf finnau hefyd yn cofio reconnect his braces at the back when they sut y byddai’n gofyn i mi ailgysylltu ei fresau popped out. pan fyddent wedi datgysylltu yn y cefn.

Suffice it to say, our thoughts are with Mary Digon yw dweud, ein bod yn cydymdeimlo’n and his family. One of the greatest regrets for fawr â Mary a'i deulu. Byddaf yn difaru’n the rest of my life will be that I did not have a fawr am weddill fy mywyd na chefais gyfle i chance to say goodbye in person before he ffarwelio ag o ef wyneb yn wyneb cyn iddo left us. Like you all, I will miss him, but I farw. Byddaf yn gweld ei eisiau, fel pawb know that his memory and his spirit will be ohonom, ond gwn y bydd ei ysbryd a’r with us always. atgofion amdano yn parhau am byth. The Presiding Officer: Thank you all. Y Llywydd: Diolch yn fawr i chi i gyd. Diolch yn fawr ichi.

Dywedwn weithiau am ein cyfeillion a’n We sometimes say of friends who have gone rhagflaenodd na welwn mo’u tebyg eto. Am before us that we will not see their like again. Brynle, mae hyn yn sicr yn wir. Coffa da This is certainly true of Brynle. Blessed be amdano. A gawn ni sefyll mewn parch i’w his memory. Can we stand as a mark of goffadwriaeth ac mewn cydymdeimlad â respect to his memory and in sympathy with Mary a’r teulu? Mary and the family?

Safodd Aelodau’r Cynulliad am funud o dawelwch. Assembly Members stood for a minute’s silence.

Ethol Llywydd o dan Reol Sefydlog Rhif 6 Election of the Presiding Officer under Standing Order No. 6

Y Llywydd: Yr wyf yn gwahodd enwebiadau The Presiding Officer: I invite nominations ar gyfer swydd y Llywydd, o dan Reol for the post of Presiding Officer, under Sefydlog Rhif 6. Standing Order No. 6.

Arweinydd Plaid Cymru (Ieuan Wyn The Leader of Plaid Cymru (Ieuan Wyn Jones): Hoffwn gynnig enw Rosemary Jones): I nominate Rosemary Butler to be Butler i fod yn Llywydd. Ar adeg pan fo’r Presiding Officer. As the National Assembly Cynulliad Cenedlaethol wedi sicrhau pwerau has secured full legislative powers, it is 21/08/13 deddfu llawn, mae’n bwysig bod gennym important that we have a Presiding Officer Lywydd sydd â’r cymwysterau cywir i who has the right qualifications to undertake ymgymryd â’r swydd a’r cyfrifoldebau. Yn the job and its responsibilities. In addition to ogystal â’r ffaith bod Rosemary wedi dal the fact that Rosemary has held the post of swydd y Dirprwy Lywydd ers pedair Deputy Presiding Officer for four years, she blynedd, mae hefyd wedi cadeirio pwyllgorau has also chaired scrutiny and legislation craffu a deddfu ac yn gyn-Weinidog addysg. committees and is a former Minister for Felly, mae ganddi brofiad helaeth a’r education. Therefore, she has extensive cymwysterau priodol. Serch hynny, mae experience and the requisite qualifications. rheswm arall pam y mae’r swydd yn bwysig There is, however, another reason why the y tro hwn: os, fel yr ydym yn disgwyl, caiff job is important this time: if, as we expect, Carwyn Jones ei ethol yn Brif Weinidog yn Carwyn Jones is later elected to be the First nes ymlaen, bydd gennym Lywodraeth heb Minister, we will have a Government without fwyafrif. O dan y cyfryw amgylchiadau bydd a majority. Consequently, there will be tensiynau o bryd i’w gilydd a bydd yn rhaid tensions from time to time and the Presiding i’r Llywydd gadw cydbwysedd rhwng dwy Officer will have to maintain the balance ochr y Siambr, sef y Llywodraeth a’r between the two sides of the Chamber, gwrthbleidiau. Yr wyf yn gwbl hyderus, namely the Government and the opposition felly, yn y cyd-destun newydd hwn, y bydd parties. I am therefore absolutely confident Rosemary Butler yn cwrdd â’r gofynion that, in this new context, Rosemary Butler hynny. Mae’n bleser gennyf ei chymeradwyo will meet those requirements. I am pleased to a’i chynnig hi fel Llywydd. support her and nominate her to be Presiding Officer.

Y Llywydd: Diolch yn fawr i Ieuan Wyn The Presiding Officer: I thank Ieuan Wyn Jones, arweinydd grŵp Plaid Cymru, am Jones, the leader of the Plaid Cymru group, gynnig. Yn unol â’r Rheolau Sefydlog, a oes for his nomination. In accordance with Aelod o grŵp gwleidyddol gwahanol i eilio’r Standing Orders, does any Member from a enwebiad? different political group second that nomination?

Paul Davies: It gives me great pleasure to second the nomination.

Y Llywydd: Diolch yn fawr i Paul Davies o The Presiding Officer: I thank Paul Davies grŵp y Ceidwadwyr Cymreig. A oes unrhyw from the Welsh Conservative group. Are enwebiadau eraill? Fel ym mhob priodas dda, there any other nominations? As in every nid oes enwebiadau eraill. Felly, yn unol â good wedding, there are no further Rheol Sefydlog Rhif 6.8, cynigiaf fod nominations. Therefore, in accordance with Rosemary Butler yn cael ei hethol yn Standing Order No. 6.8, I propose that Llywydd. A oes unrhyw Aelod yn Rosemary Butler is elected as Presiding gwrthwynebu? Gwelaf nad oes. Felly, pleser Officer. Does any Member object? I see that arbennig iawn imi yw llongyfarch Rosemary there are no objections. Therefore, it is my Butler ar ei hethol yn Llywydd Cynulliad great pleasure to congratulate Rosemary Cenedlaethol Cymru, ac i ddatgan fy Butler on her election as the Presiding nghefnogaeth bersonol, lwyr iddi, a’i Officer of the National Assembly for Wales, gwahodd i gymryd y gadair. and to offer her my complete personal [Cymeradwyaeth.] support, and to invite her to take the chair. [Applause.]

Daeth y Llywydd (Rosemary Butler) i’r Gadair am 3.19 p.m. The Presiding Officer (Rosemary Butler) took the Chair at 3.19 p.m.

The Presiding Officer: Thank you very Y Llywydd: Diolch yn fawr iawn am yr much for the great honour that you have anrhydedd fawr a ddaeth i’m rhan y conferred upon me this afternoon. I am aware prynhawn yma. Rwyf yn ymwybodol o'r 21/08/13 of the huge responsibility that comes with cyfrifoldeb enfawr sy'n dod gyda'r swydd this post. We are at the start of a new era and hon. Rydym ar ddechrau cyfnod newydd yn this is an exciting and challenging time for ein hanes ac mae hwn yn amser cyffrous a Wales, as Ieuan Wyn Jones indicated earlier. heriol i Gymru, fel y nodwyd gan Ieuan Wyn We have been given a vote of confidence in Jones yn gynharach. Cawsom hwb yn sgîl y the recent referendum, and with our new bleidlais o hyder yn y refferendwm yn powers we must meet the expectations of the ddiweddar, a chyda'r pwerau newydd a people of Wales. I promise to continue to be gawsom, rhaid i ni fodloni disgwyliadau pobl fair Cymru. Rwy'n addo i barhau i fod yn deg

The Presiding Officer (contd): I promise to Llywydd (parhad): Rwy’n addo parhau i continue to be fair and unbiased in defending fod yn deg ac yn ddiduedd wrth amddiffyn the rights of all Assembly Members and I hawliau pob Aelod Cynulliad ac rwy’n look forward to working closely with you all. edrych ymlaen at weithio’n agos gyda chi i I will defend the rights of backbenchers, as gyd. Byddaf yn amddiffyn hawliau Aelodau’r well as the rights of some Ministers. meinciau cefn, yn ogystal â hawliau rhai [Laughter.] Gweinidogion. [Chwerthin.]

I wish to take this opportunity to place on Hoffwn gymryd achub ar y cyfle hwn i record my personal thanks to Dafydd Elis- gofnodi fy niolch personol i Dafydd Elis- Thomas for his kindness. [Applause.] I thank Thomas am ei garedigrwydd. him personally for his kindness and the [Cymeradwyaeth.] Rwyf am ddiolch iddo yn support that he gave to me during my term as bersonol am ei garedigrwydd ac am y Deputy Presiding Officer. He has led this gefnogaeth a roddodd i mi yn ystod fy institution with passion, determination and nghyfnod fel Dirprwy Lywydd. Mae wedi great pride, and also with intelligence and arwain y sefydliad gydag angerdd, wit, which I am sure that you would agree is penderfyniad a cryn falchder, ac hefyd gyda a unique formula. It was something that took deallusrwydd a ffraethineb, ac rwy’n siŵr y a little getting used to on occasion, but will byddech yn cytuno bod hynny’n fformiwla be quite something to follow. unigryw. Cymerodd ychydig i ddod i arfer â hynny ar adegau, ond bydd yn dipyn o gamp i’w ddilyn.

During the last 12 years as Presiding Officer, Yn ystod y 12 mlynedd diwethaf fel his vision has helped to shape the Llywydd, mae ei weledigaeth wedi helpu i development of the Assembly as a lunio lywio datblygiad y Cynulliad yn fel parliamentary institution and has helped to sefydliad seneddol ac mae wedi helpu i change the constitutional landscape newid y tirlun cyfansoddiadol mewn moddyn fundamentally. He has led the transformation sylfaenol. Mae wedi arwain y broses o of the Assembly into a true legislature and he drawsnewid y Cynulliad yn ddeddfwrfa go is a real champion for Wales. He is a man iawn ac mae’n eiriolwr gwirioneddol dros who has played, and I am sure will continue Gymru. Mae’n ddyn sydd wedi chwarae rôl to play, a unique role in the history of Wales unigryw yn hanes Cymru ac rwy’n siŵr y and we are privileged to have had him as our bydd yn parhau i wneud hynny. Mae’n fraint Presiding Officer. I will arrange for an item ein bod wedi ei gael yn Llywydd. Byddaf yn to be put on next week’s agenda when trefnu bod eitem yn cael ei roi ar yr agenda yr appropriate and well-deserved tributes can be wythnos nesaf er mwyn gallu talu teyrngedau paid to Dafydd Elis-Thomas. Diolch, Dafydd. priodol a haeddiannol i Dafydd Elis-Thomas. Diolch, Dafydd.

Paul Davies: I take this opportunity on Paul Davies: Hoffwn fanteisio ar y cyfle behalf of my party to congratulate Rosemary hwn ar ran fy mhlaid i longyfarch Rosemary on her appointment. Rosemary did a sterling ar ei phenodiad. Gwnaeth Rosemary waith 21/08/13 job in the previous Assembly as the Deputy gwych yn y Cynulliad blaenorol fel Dirprwy Presiding Officer and I am sure that she will Lywydd ac rwy’n siŵr y bydd yn parhau i continue to do so in her new job. I am sure wneud hynny yn ei swydd newydd. Rwy’n that she will continue to thrive in her new siŵr y bydd yn parhau i ffynnu yn ei rôl role and I wish her every success as she takes newydd ac rwy’n dymuno pob llwyddiant on these new responsibilities. I have no doubt iddi wrth iddi gymryd yysgwyddo’r that she will pick up the baton where Dafydd cyfrifoldebau newydd hyn. Nid oes gennyf El left it. amheuaeth y bydd yn codi’r baton lle y’i gadawyd gan Dafydd El.

The Presiding Officer: Thank you very Y Llywydd: Diolch yn fawr, Paul. much, Paul.

Kirsty Williams: On behalf of the Welsh Kirsty Williams: Ar ran grŵp Democratiaid Liberal Democrat group, I congratulate you Rhyddfrydol Cymru, hoffwn eich llongyfarch on your appointment. It is a great pleasure to ar eich penodiad. Mae’n bleser mawr gweld see a woman finally fulfil this role in Welsh menyw yn cyflawni’r rôl hon ym mywyd political life. I assure you of the support of gwleidyddol Cymru o’r diwedd. Gallaf eich the Welsh Liberal Democrat group in sicrhau y bydd grŵp Democratiaid assisting you in your role as you try to keep Rhyddfrydol Cymru yn eich cynorthwyo yn Members to time, which shows the great eich gwaith wrth ichi geisio cadw Aelodau at attention to detail that you seek from yr amser, sy’n dangos y sylw i fanylion yr Assembly Members. Before we pay formal ydych yn ei geisio gan Aelodau’r Cynulliad. tributes next week, I wish to thank the former Cyn inni dalu teyrngedau ffurfiol yr wythnos Presiding Officer for his hard work and the nesaf, hoffwn ddiolch i’r cyn-Lywydd am ei personal support that he has given to me and waith caled ac am y gefnogaeth bersonol y the Welsh Liberal Democrat group over the mae wedi’i roi i mi ac i grŵp Democratiaid last 12 years. We look forward to working Rhyddfrydol Cymru dros y 12 mlynedd with you in the future. diwethaf. Rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda chi yn y dyfodol.

The Presiding Officer: Thank you very Y Llywydd: Diolch yn fawr iawn. much.

Ethol Dirprwy Lywydd o dan Reol Sefydlog Rhif 6 Election of the Deputy Presiding Officer under Standing Order No. 6

The Presiding Officer: I invite nominations Y Llywydd: Rwy’n gwahodd enwebiadau ar for the post of Deputy Presiding Officer gyfer swydd y Dirprwy Lywydd o dan Reol under Standing Order No. 6.6. Sefydlog Rhif 6.6.

Jocelyn Davies: I nominate William Jocelyn Davies: Enwebaf William Graham. Graham.

The Presiding Officer: Do we have a Y Llywydd: A oes gennym Aelod o grŵp Member from a different political group to gwleidyddol gwahanol i eilio’r enwebiad second that nomination? hwnnw?

Peter Black: I second the nomination. Peter Black: Rwy’n eilio’r enwebiad.

The Presiding Officer: Are there any other Y Llywydd: A oes unrhyw enwebiadau nominations? eraill?

Simon Thomas: Enwebaf David Melding. Simon Thomas: I nominate David Melding. 21/08/13

The Presiding Officer: Is there a Member to Y Llywydd: A oes Aelod i eilio’r enwebiad? second the nomination?

Christine Chapman: I second the Christine Chapman: Rwy’n eilio’r nomination. enwebiad.

The Presiding Officer: As I have had more Y Llywydd: Gan fy mod wedi cael mwy nag than one nomination, a secret ballot will be un enwebiad, cynhelir pleidlais gudd o dan held under Standing Order No. 6.8. We will Reol Sefydlog Rhif 6.8. Byddwn nawr yn now adjourn the meeting to allow the secret gohirio’r cyfarfod i gynnal y bleidlais. Bydd ballot to take place. Members will have 30 gan Aelodau 30 munud i fwrw eu pleidlais, a minutes to cast their vote, and voting will bydd y pleidleisio yn digwydd yn yr ystafell take place in the briefing room at the rear of friffio yng nghefn y Siambr. Mae tywyswyr the Chamber. Ushers are on hand to direct wrth law i gyfeirio Aelodau i’r ystafell. Mae Members to the room. Guidance on canllawiau ar weithdrefn ar gael yn y procedure is outlined in the document on ddogfen sydd ar ddesgiau’r Aelodau a bydd y Members’ desks and the bell will be rung in gloch yn gael cael ei chanu mewn tua phum around five minutes to indicate that the munud i ddangos bod y bythau pleidleisio ar voting booths are open. The Clerk will be agor. Y Clerc fydd yn gyfrifol am responsible for supervising the voting and for oruchwylio’r pleidleisio ac am gyfrif y’r counting the votes. Following the secret pleidleisiau. Yn dilyn y bleidlais gudd, ballot, I will arrange for the bell to be rung so byddaf yn trefnu i’r gloch gael ei chanu fel y that we can reconvene in the Siambr where I gallwn ailymgynnull yn y Siambr lle y will announce the result. We may reconvene byddaf yn cyhoeddi’r canlyniad. Efallai y before 30 minutes have elapsed if all byddwn yn ailymgynnull cyn i 30 munud Members have voted before then. fynd heibio os bydd pob Aelod wedi pleidleisio cyn hynny.

Gohiriwyd y Cyfarfod Llawn rhwng 3.24 p.m. a 3.52 p.m.. Plenary was adjourned between 3.24 p.m. and 3.52 p.m..

The Presiding Officer: Order. I have the Y Llywydd: Trefn. Mae gennyf ganlyniad yr result of the election. David Melding etholiad. Cafodd David Melding 46 o received 46 votes, William Graham received bleidleisiau, cafodd William Graham 12 o 12 votes and there was one abstention. That bleidleisiau ac roedd un Aelod yn ymatal. is a total of 59 votes. I therefore declare that Dyna gyfanswm o 59 o bleidleisiau. Felly, David Melding has been elected as the rwy’n datgan fod bod David Melding wedi Deputy Presiding Officer of the National cael ei ethol yn Ddirprwy Lywydd Cynulliad Assembly for Wales. [Applause.] Cenedlaethol Cymru. [Cymeradwyaeth.]

Paul Davies: I am delighted to see an Paul Davies: Rwy’n falch iawn i o weld Assembly Member from the Welsh Aelod Cynulliad o Blaid Geidwadol Cymru Conservative Party move into the role of yn symud i rôl y Dirprwy Lywydd ac mae’n Deputy Presiding Officer and it is good to see dda gweld bod gennym dalent o’r fath ar that we have such talent on the Conservative feinciau’r Ceidwadwyr, o gofio bod y ddau benches, given that the two candidates were ymgeisydd yn dod o’n grŵp. Rwy’n siŵr y from our group. I am sure that you will agree byddwch yn cytuno y bydd talentau William that William Graham’s talents will be utilised Graham yn cael eu defnyddio mewn mannau elsewhere within this institution. eraill yn y sefydliad hwn.

I believe that David’s election to this Credaf ei bod yn hen bryd i David gael ei distinguished office is long overdue. There is ethol i’r swydd hon. Nid oes neb yn fwy no-one better qualified to take on the role of cymwys i ymgymryd â rôl y Dirprwy Deputy Presiding Officer than David with his Lywydd na David gyda’i ffraethineb a’i 21/08/13 wit and eloquence. We will miss his huodledd. Byddwn yn gweld eisiau ei questions regarding fine Welsh foods and gwestiynau ynghylch bwydydd o gwinoedd wines, but I am sure that he will encourage da o Gymru, ond rwy’n sicr y bydd yn annog such questions from the Chair. Once again, cwestiynau o’r fath o’r Gadair. Unwaith eto, my congratulations, David, on being elected llongyfarchiadau ichi, David, ar gael ei eich to the role of Deputy Presiding Officer. ethol i rôl y Dirprwy Lywydd.

Kirsty Williams: On behalf of the Welsh Kirsty Williams: Ar ran Democratiaid Liberal Democrats, I congratulate David Rhyddfrydol Cymru, hoffwn longyfarch sincerely for his election to the office of David yn ddiffuant am gael ei ethol i swydd y Deputy Presiding Officer. David has been not Dirprwy Lywydd. Mae David nid yn unig just a political opponent for the last 12 years, wedi bod ynNid dim ond gwrthwynebydd but a good personal friend of mine. I can gwleidyddol fu David dros y 12 mlynedd think of no-one more qualified or more diwethaf, ond mae hefyd yn gyfaill personol deserving of the accolade that he has been da i mi. Ni allaf feddwl am neb mwy cymwys given this afternoon. I look forward to neu fwy teilwng o’r anrhydedd y mae wedi’i working with you over the next five years, gael y prynhawn yma. Rwy’n edrych ymlaen David. at weithio gyda chi dros y pum mlynedd nesaf, David.

Simon Thomas: Hoffwn hefyd longyfarch Simon Thomas: I would also like to David. Er fy mod yn Aelod newydd, yr wyf congratulate David. Although I am a new wedi ei adnabod ers sawl blwyddyn bellach Member, I have known him for several years ac yr wyf yn gwybod bod ganddo enw da and I know that he has a fine reputation ymysg yr holl bleidiau yn y Siambr. Bydd yn among all parties in the Chamber. He will be ddiduedd, yn deg ac yn dipyn o gymeriad unbiased, fair and quite a character with his gyda’i steil yn y Gadair. Yr wyf yn edrych own style in the Chair. I look forward very ymlaen yn fawr, fel nifer o Aelodau newydd, much, as do several new Members, to serving i wasanaethu oddi tanoch, Lywydd, ac o dan under you, Presiding Officer, and under David fel y Dirprwy Lywydd. David as the Deputy Presiding Officer.

Simon Thomas: fel y Dirprwy Lywydd. Simon Thomas: as the Deputy Presiding Officer.

David Melding: Presiding Officer, it is fair David Melding: Lywydd, mae'n deg dweud to say that this is an election that no-one bod hwn yn etholiad nad oedd neb yn ei expected, but I think that it is right that, when ddisgwyl, ond yr wyf yn meddwl ei fod yn people really want to go for an office, we do iawn, pan fydd pobl yn wir wedi rhoi eu bryd not hide our differences and that we have an areisiau ymgeisio am swydd, nad ydym yn election. I congratulate William on pursuing cuddio ein gwahaniaethau a'n bod yn cynnal his ambition. We will continue to sit next to etholiad. Hoffwn longyfarch William ar each other, so we will certainly remain ddilyn ei uchelgais. Byddwn yn parhau i friends; otherwise my life would be very eistedd nesaf at ein gilydd, felly byddwn yn uncomfortable. sicr yn parhau i fod yn ffrindiau; fel arall byddai fy mywyd yn anghyfforddus iawn.

When I first stood for office, a sensible agent Y tro cyntaf i mi ymgeisio am swydd, told me, as I was about to make a speech to dywedodd asiant synhwyrol doeth, pan the party faithful, to keep it short, saying ‘It oeddwn ar fin traddodi araith i ffyddloniaid y does not matter what nonsense it is—if it is blaid, i’w chadw hi’n fyr, gan ddweud 'Nid short, everyone will love you’. Therefore, I oes ots pa nonsens ydyw—cyhyd â bod eich will not make a long speech today. I will just araith yn un fer, bydd pawb yn eich caru.’ say that I am immensely proud of my Felly, nid wyf am draddodi araith hir heddiw. membership of this institution, that I will Y cyfan a ddywedaf ywDywedaf yn unig fy serve you all faithfully and impartially and mod yn hynod o falch o fod yn aelod’m 21/08/13 that I am looking forward to being Rose’s haelodaeth o'r sefydliad hwn, y byddaf yn deputy and to supporting her in every way as eich gwasanaethu i gyd yn ffyddlon ac yn we face the great challenges that lie ahead. ddiduedd, a fy mod yn edrych ymlaen at fod [Applause.] yn ddirprwy i Rose a’i chefnogi ym mhob ffordd wrth i ni wynebu'r heriau mawr sydd o’n blaenau. [Cymeradwyaeth.]

Enwebu Prif Weinidog o dan Reol Sefydlog Rhif 8 Nomination of First Minister under Standing Order No. 8

The Presiding Officer: In accordance with Y Llywydd: Yn unol â Rheol Sefydlog Rhif Standing Order No. 12.11, the proposal is to 12.11, y cynnig yw cyflwyno enwebiadau ar bring forward nominations for First Minister. gyfer Prif Weinidog Cymru. A oes unrhyw Does any Member object? I see that there are Aelod yn gwrthwynebu? Gwelaf nad oes no objections. Therefore, we will proceed to unrhyw wrthwynebiad. Felly, symudwn nominations for First Minister under ymlaen i enwebiadau ar gyfer Prif Weinidog Standing Order No. 8. o dan Reol Sefydlog Rhif 8.

Janice Gregory: It gives me great pleasure Janice Gregory: Mae'n rhoi pleser mawr i to nominate Carwyn Jones to be First mi enwebu Carwyn Jones i fod yn Brif Minister of Wales. I have had the privilege of Weinidog Cymru. Rwyf wedi cael y fraint o working closely with Carwyn as a neighbour weithio'n agos gyda Carwyn fel cymydog ers since we were elected to the first Assembly in i ni gael ein hethol i'r Cynulliad cyntaf ym 1999. We share the county borough of 1999. Rydym yn rhannu bwrdeistref sirol Bridgend and have worked together on many Pen-y-bont ar Ogwr ac wedi gweithio gyda'n local issues. Carwyn has huge vision for the gilydd ar nifer o faterion lleol. Mae gan future of Wales, but I know, having seen him Carwyn weledigaeth fawr ar gyfer dyfodol at work locally, that he also has immense Cymru, ond yr wyf yn gwybod, ar ôl ei weld concern and care for individuals. That is a wrth ei waith yn lleol, bod ganddo hefyd winning combination. I know that people of gonsyrn a gofal aruthrol dros unigolion. Mae all political backgrounds in our area have hynny'n gyfuniad llwyddiannus. Gwn fod taken great pride in Carwyn’s role as First pobl o bob cefndir gwleidyddol yn ein hardal Minister and look forward to doing so again. wedi ymfalchïo yn rôl Carwyn fel Prif Even closer to home, I know that Carwyn’s Weinidog ac yn edrych ymlaen at wneud wife, Lisa, his children, Seren and Ruairi, his hynny eto. Hyd yn oed yn agosach at gartref, father, his grandmother and his wider family gwn fod gwraig Carwyn, Lisa, ei blant, Seren are as proud of him as they are supportive; a Ruairi, ei dad, ei fam-gu a'i deulu ehangach we all got a glimpse of that during the yr un mor falch ohono a chefnogol iddo fel ei campaign. gilydd; cawsom oll gipolwg ar hynny yn ystod yr ymgyrch.

Thanks to Carwyn’s leadership in the last Diolch i arweinyddiaeth Carwyn yn y Assembly and to his ability to work Cynulliad diwethaf, a’i allu i weithio'n successfully with a broad range of people llwyddiannus gydag ystod eang o bobl o from other political parties and wider civil bleidiau gwleidyddol eraill a'r gymdeithas society, we are now moving forward into a sifil ehangach, rydym yn awr yn symud new era for the Assembly as a legislative ymlaen i gyfnod newydd ar gyfer y Cynulliad body. In Carwyn, we will have a First fel corff deddfwriaethol. Mae arbenigedd Minister whose legal expertise means that he cyfreithiol Gyda Carwyn yn golygu y, bydd will have no fears about technical issues and gennym Brif Weinidog sydd â’i arbenigedd who will be able to focus on the substance of cyfreithiol yn golygu na fydd ganddoheb legislation. He is, if you like, trilingual: fluent unrhyw ofnau ynghylch materion technegol 21/08/13 not only in English and Welsh, but also in the ac un a fydd yn gallu canolbwyntio ar language of the law. I was proud of Carwyn’s sylwedd y ddeddfwriaeth. Y mae, os leadership in the last Assembly, when the dymunwch, yn dairieithog: nid yn unig yn Government that he led delivered so much on rhugl yn Gymraeg a Saesneg, ond hefyd yn health, education and regeneration and with iaith y gyfraith. Yr oeddwn yn falch o measures to shield Wales from the worst arweinyddiaeth Carwyn yn y Cynulliad effects of the international economic crisis. diwethaf, pan gyflawnodd y Llywodraeth yr As a Labour candidate, I was proud of the oedd yn ei harwain gymaint ym maes iechyd, election campaign that he led, which resulted addysg ac adfywio a chydagan gyflwyno in Welsh Labour’s highest ever share of the mesurau i amddiffyn Cymru rhag effeithiau vote. Most of all, I have been proud of the gwaethaf yr argyfwng economaidd role that he has played in the past few days: rhyngwladol. Fel ymgeisydd Llafur, yr his acceptance of the responsibility to lead, as oeddwn yn falch o'r ymgyrch etholiadol y a result of Labour’s 30 seats, combined with bu'n ei harwain, a arweiniodd atwelodd his recognition that this is no time for party Llafur Cymru y’n sicrhau’r gyfran uchaf triumphalism or tribalism. We have serious erioed o’r bleidlais yn ei hanes. Yn bennaf work to do in difficult times for Wales. In oll, yr wyf wedi bod yn falch o'r rhan y mae Carwyn Jones, we have a leader who ef wedi ei chwarae yn y dyddiau diwethaf: ei understands and accepts the challenges of fod ynbarodrwydd i dderbyn y cyfrifoldeb i leadership, including the need to win support arwain, o ganlyniad i 30 o seddi Llafurwedi and build consensus on the key issues that we i’r blaid Lafur ennill ei 30 o seddi, ynghyd â'r face. I am proud to nominate him to be First ffaith ei fod yn cydnabod nad yw hyn yn Minister of Wales. amser i’r un blaid fod yn fuddugoliaethus nac i ymrannu’n ar gyfer gorchestiaeth neu raniadau llwythol. Mae gennym waith difrifol i'w wneud mewn cyfnod anodd i Gymru. Gyda Carwyn Jones, mae gennym arweinydd sy'n deall ac yn derbyn her yr arweinyddiaeth, gan gynnwys yr angen i ennill cefnogaeth ac adeiladu consensws ar y materion allweddol sy'n ein hwynebu. Yr wyf yn falch i’w enwebu’n Brif Weinidog Cymru.

The Presiding Officer: Are there any other Y Llywydd: A oes unrhyw enwebiadau nominations? I see that there are none. I eraill? Gwelaf nad oes. Felly, yr wyf yn therefore declare that Carwyn Jones is datgan bod Carwyn Jones yn cael ei enwebu nominated to be appointed First Minister of i'w benodi'n Brif Weinidog Cymru. Yn unol Wales. In accordance with section 47(4) of ag adran 47(4) o Ddeddf Llywodraeth Cymru the Government of Wales Act 2006, I will 2006, byddaf yn argymell i’w Mawrhydi y recommend to Her Majesty that Carwyn caiff Carwyn Jones ei benodi'n Brif Jones be appointed First Minister of Wales. I Weinidog Cymru. Yr wyf yn gwahodd invite Carwyn to address the Assembly. Carwyn i annerch y Cynulliad.

The First Minister Elect (Carwyn Jones): Y Prif Weinidog Etholedig (Carwyn Mae’n fraint ac yn anrhydedd i dderbyn yr Jones): It is an honour and a privilege to enwebiad hwn i fod yn Brif Weinidog Cymru accept the nomination to be, once again, First unwaith eto. Yr wyf yn deall y dyletswyddau Minister of Wales. I understand the duties sy’n dod gyda’r swydd hon ac edrychaf involved and I look forward to accepting the ymlaen at dderbyn y swydd am y pum post for the next five years. mlynedd nesaf.

4.00 p.m. I thank Janice, first, for her kind words in Diolchaf i Janice, yn gyntaf, am ei geiriau proposing me for the Assembly’s nomination caredig wrth fy nghynnig ar gyfer enwebiad y to Her Majesty the Queen. I congratulate you, Cynulliad i’w Mawrhydi y Frenhines. Yr wyf 21/08/13

Llywydd, on your election as Presiding yn eich llongyfarch, Lywydd, ar eich ethol yn Officer of the National Assembly, and David Llywydd y Cynulliad Cenedlaethol, a David on his election as Deputy Presiding Officer. ar ei ethol yn Ddirprwy Lywydd. Dros y Over the years I have often been the recipient blynyddoedd rwyf yn aml wedi wynebu ei of his questions on the need for a Welsh wine gwestiynau ar yr angen am strategaeth win i strategy. [Laughter.] Gymru. [Chwerthin.]

Talaf deyrnged hefyd i Dafydd Elis-Thomas I also pay tribute to Dafydd Elis-Thomas for am ei waith dros y blynyddoedd fel Llywydd, the work that he has done over the years as wrth i’r Cynulliad dyfu o fod yn gorff Presiding Officer, as the Assembly has newydd yn 1999 i fod yn a fydd yn developed from being a new body back in gallu symud ymlaen i lunio deddfwriaeth 1999 to being a Senedd that can legislate gyflawn yn y dyfodol. fully in future.

I thank my colleagues for their support, not Diolch i fy nghydweithwyr am eu just since I became First Minister for the first cefnogaeth, nid yn unig ers i mi ddod yn Brif time in December 2009, but for their support Weinidog am y tro cyntaf ym mis Rhagfyr during the election campaign, and for their 2009, ond am eu cefnogaeth yn ystod yr continuing support. It gives me great pleasure ymgyrch etholiadol, ac am eu cefnogaeth to see so many colleagues sitting behind me, barhaus. Mae'n rhoi pleser mawr i mi weld and to have got such a large share of the vote cynifermaint o gydweithwyr yn eistedd y tu in the election. ôl i mi, a’n bod wedi ennill cyfran mor fawr chael y fath gyfran fawr o'r bleidlais yn yr etholiad.

Hoffwn ddweud gair o ddiolch i fy nheulu am I would also like to thank my family for the y gefnogaeth y maent wedi ei rhoi i mi dros y support that they have given me over the blynyddoedd: fy ngwraig, Lisa; fy mhlant, years: my wife, Lisa; my children, Seren and Seren a Ruairi; fy nhad, Caron, sy’n gwylio Ruairi; my father, Caron, who is watching rhywle ym Mhen-y-bont ar Ogwr ar hyn o somewhere in Bridgend at the moment; and bryd; a fy mam-gu, Rhona. Talaf deyrnged my grandmother, Rhona. I also pay tribute to hefyd i fy mam am ei chefnogaeth; bu farw my mother for her support; she passed away chwe diwrnod ar ôl i mi dderbyn yr enwebiad six days after I was nominated for the first cyntaf yn ôl ym mis Rhagfyr 2009. time, back in December 2009.

It is inevitable in a democracy that there Mae'n anochel mewn democratiaeth y dylid should be scrutiny, and that there should be fod ymgymryd â gwaith craffu, ac y dylid detailed scrutiny. That was never more true ymgymryd â gwaithfod craffu manwl. Ni fu than now, as we gather together to use the hynny erioed mor wir ag ydyw heddiw, d yw new powers that we received following the hynny yn fwy gwir nag yn awr, wrth i ni referendum in March. It is inevitable that ymgynnull i ddefnyddio'r pwerau newydd a Government will be held to account, and I gawsom yn dilyn y refferendwm ym mis very much welcome that. However, I hope Mawrth. Mae'n anochel y bydd y that there will be many occasions when we Llywodraeth yn cael ei dwyn i gyfrif, ac yr can find common ground between the parties, wyf yn croesawu hynny'n fawr. Fodd bynnag, and move forward together to pass legislation gobeithiaf y bydd sawl achlysur pryd y and develop policies that work for the good gallwn ddod o hyd i dir cyffredin rhwng y of the people of Wales. You will have heard pleidiau, a symud ymlaen gyda'n gilydd i me say yesterday that now is not a time for basio deddfwriaeth a datblygu polisïau sy'n triumphalism or for any kind of tribalism; I gweithio er lles pobl Cymru. Byddwch wedi am fully aware of the arithmetic in the fy nghlywed yn dweud ddoe nad yn awr yw'r Chamber, and of the need to work with other amser ar gyfer gorchestiaethi fod yn parties to deliver the best for the people of fuddugoliaethus nac i ymrannu’n nag unrhyw Wales. That is an invitation that I reiterate fath o raniadau llwythol mewn unrhyw fodd; today, and I will continue to do so over the yr wyf yn gwbl ymwybodol o'r rhifyddeg yn 21/08/13 course of the next weeks, months and years. y Siambr, ac am yo’r angen i weithio gyda phleidiau eraill i gyflawni’r gorau ar gyfer pobl Cymru. Dyna wahoddiad yr wyf yn ei ailadrodd heddiw, a byddaf yn parhau i wneud hynny yn ystod yr wythnosau, y misoedd a’r blynyddoedd nesaf.

Yr wyf yn edrych ymlaen at y pum mlynedd I look forward to the next five years and nesaf, ac yr wyf yn addo gwneud fy ngorau pledge to do my best for the people of Wales. dros bobl Cymru. [Cymeradwyaeth.] [Applause.]

Paul Davies: First, I congratulate Carwyn on Paul Davies: Yn gyntaf, yr wyf yn being nominated to be First Minister for the llongyfarch Carwyn ar gael ei enwebu i fod fourth Assembly, and his party for increasing yn Brif Weinidog Cymru ar gyfer y their number of seats at last week’s Assembly Pedwerydd Cynulliad, a'i blaid am gynyddu election. As leader of the largest party, it is nifer ei seddi yn etholiad Cynulliad yr only right that he has the opportunity to wythnos diwethaf. Fel arweinydd y blaid govern. As the second largest party, we will fwyaf, mae ond yn iawnnid yw ond yn be committed to holding his Government to briodol ei fod yn cael y cyfle i lywodraethu. account and to scrutinising his Ministers’ Fel yr ail blaid fwyaf, byddwn yn ymrwymo i policies. We will be a constructive ddwyn ei Lywodraeth i gyfrif ac i graffu ar opposition, and will do our job as the the bolisïau ei Weinidogion. Byddwn yn people of Wales’ watchdog. We have helped wrthblaid adeiladol, a byddwn yn gwneud ein to deprive the Labour Party of their overall gwaith fel corff sy’n gwarchod pobl Cymru. majority by winning certain constituency Rydym wedi helpu i amddifadu’r Blaid Lafur seats, like my own, but it is not our intention o’i mwyafrif cyffredinol drwy ennill seddi to prevent your from governing—it is our etholaethol penodol, fel fy sedd fy hun, ond intention to ensure that you deliver better nid yw'n fwriad gennym i’ch eich atal rhag outcomes in health, improved attainment in llywodraethu—ein bwriad yw sicrhau eich our schools and a more prosperous economy bod yn cyflawni sicrhau gwell canlyniadau o here in Wales. That is what the new First ran iechyd, gwell cyrhaeddiad yn ein Minister elect has promised. He wants to hysgolion ac economi fwy llewyrchus yma concentrate on delivery and outcomes. The yng Nghymru. Dyna beth mae’r Prif people of Wales said during the election Weinidog etholedig newydd wedi ei addo. campaign that they want their politicians to Mae e eisiauY mae am gcanolbwyntio ar deliver, and that is what we, as the official gyflawni a chanlyniadau. Mae pobl Cymru opposition, will press the new Assembly wedi dweud yn ystod yr ymgyrch etholiadol Government to do over the course of this eu bod eisiau am i’w gwleidyddion gyflawni, Assembly. a dyna fyddwn ni, fel yr wrthblaid swyddogol, yn pwyso ar Lywodraeth newydd y Cynulliad i’w wneud yn ystod y Cynulliad hwn.

Ieuan Wyn Jones: Yn naturiol, hoffwn Ieuan Wyn Jones: Naturally, I would like to longyfarch Carwyn Jones ar ei enwebu’n Brif congratulate Carwyn Jones on his nomination Weinidog. to be First Minister.

Ieuan Wyn Jones: ar ei enwebu’n Brif Ieuan Wyn Jones: on his nomination to be Weinidog. Gwn ei fod yn ei ystyried yn fraint First Minister. I know that he considers it an ac anrhydedd i fod yn Brif Weinidog Cymru, honour and privilege to be the First Minister ac yr wyf innau a’m mhlaid yn dymuno pob of Wales, and my party and I wish him every llwyddiant iddo yn y swydd. success in the office.

21/08/13

Y mae’n briodol ein bod hefyd yn It is right that we also congratulate the llongyfarch y Blaid Lafur ar ei pherfformiad Labour Party on its performance in the yn yr etholiadau. Fel y dywedasodd Paul, gan elections. As Paul said, as the Labour Party is mai’r Blaid Lafur yw’r blaid fwyaf, mae’r largest party, the main responsibility of prif gyfrifoldeb o ffurfio Llywodraeth yn forming a Government falls upon its disgyn ar ei hysgwyddau. Wedi dweud shoulders. Having said that, the people of hynny, mae pobl Cymru wedi bod yn gyndyn Wales have been very reticent, once again, iawn, unwaith yn rhagor, am y pedwerydd tro for the fourth time in succession, to give any o’r bron, i roi mwyafrif clir i unrhyw blaid. one party a clear majority. Carwyn Jones has Mae Carwyn Jones wedi gwneud araith made a speech today that makes it clear that heddiw sy’n datgan yn glir ei fod yn he will seek consensus when governing and chwennych consensws wrth lywodraethu ac y has offered to hold discussions with the other mae wedi cynnig trafod gyda’r pleidiau eraill. parties. Naturally, we will be willing to Byddwn, yn naturiol, yn barod i drafod ag ef. discuss these matters with him. I am sure that Yr wyf yn siŵr eich bod yn ymwybodol, you realise, Carwyn, that your job will not be Carwyn, na fydd eich swydd yn un hawdd yn an easy one in the ensuing period. I also wish ystod y cyfnod sydd o’n blaenau. Hoffwn to congratulate all parties on their hefyd longyfarch y pleidiau i gyd ar eu performance in the elections. We, as perfformiad yn yr etholiadau, ac yr ydym i Assembly Members, look forward eagerly to gyd, fel Aelodau’r Cynulliad, yn edrych the deliberations of the fourth Assembly. ymlaen yn eiddgar at drafodaethau’r pedwerydd Cynulliad.

Ar nodyn personol, hoffwn anfon fy On a personal note, I would like to send my nymuniadau gorau at . Yr oedd best wishes to Nick Bourne. He was an yn arweinydd effeithiol ar ei blaid ac yr oedd effective leader of his party and he was bob amser yn gwrtais ac anrhydeddus. Yr always courteous and honourable. I am wyf wrth reswm yn drist ein bod wedi colli naturally sad that we have lost some previous rhai cyn-Aelodau Cynulliad o Blaid Cymru Plaid Cymru Assembly Members in the yn yr etholiadau, ond gwn y bydd ganddynt elections, but I know that they will have an gyfraniad pwysig i’w wneud i wleidyddiaeth important contribution to make to the politics Cymru yn y dyfodol. Fodd bynnag, mae of Wales in future. However, there are new Aelodau newydd yma yn ein rhengoedd a Members here in our ranks and I know that gwn fod ganddynt hwythau gyfraniad pwysig they have an important contribution to make, i’w wneud, nid yn unig yn y Cynulliad ond not only in the Assembly, but also in looking hefyd wrth edrych ar ôl buddiannau eu after the interests of their electors. hetholwyr.

Carwyn Jones will know that he made a Gŵyr Carwyn Jones ei fod wedi traddodi speech today that was similar, in many araith heddiw a oedd yn debyg, mewn sawl respects, to the speeches that his predecessor ystyr, i areithiau ei ragflaenydd yn 2003 a made into 2003 and 2007, which were then 2007, a gafodd eu disgrifio ar y pryd fel described as very consensual speeches. I wish areithiau cytûn iawn. Dymunaf yn dda i chi, you well, Carwyn, as you seek to lead a Carwyn, wrth i chi geisio arwain Government without a clear majority, but I Llywodraeth heb fwyafrif clir, ond rhaid imi must remind you that the experiences of eich atgoffa nad yw profiadau Llywodraethau minority Governments have not always been lleiafrifol wedi bod yn rhai hapus bob tro yn happy ones in this institution. We must also y sefydliad hwn. Rhaid inni hefyd gofio, fel remember that, as we have heard from the mae’r Llywydd ac eraill wedi dweud, y bydd Llywydd and others, this Assembly will be y Cynulliad hwn yn hyd yn oed yn fwy heriol even more challenging for a Government i Lywodraeth heb fwyafrif oherwydd ei without a majority because of its powers to bwerau deddfu. Roedd hyd yn oed y legislate. Even the previous Government, Llywodraeth flaenorol, a oedd â mwyafrif which had such a large majority that I cannot mor fawr fel na allaf hyd yn oed gofio beth even remember what it was, had trouble oedd y mwyafrif, yn cael trafferth pasio 21/08/13 getting legislation through this Chamber on deddfwriaeth yn y Siambr hon ar adegau. occasion. I am sure that the First Minister Rwy’n siŵr y bydd y Prif Weinidog yn will recognise that there will be opportunities cydnabod y bydd cyfleoedd i’r gwrthbleidiau for the opposition to inflict defeats on the drechu’r Llywodraeth. Er bod hynny’n dda ar Government. While that is good for gyfer democratiaeth, a morâl y gwrthbleidiau, democracy, as it is for the morale of mae ganddo oblygiadau difrifol ar gyfer opposition parties, it has serious implications rhaglen y Llywodraeth. for the Government’s programme.

Let me make it clear that Plaid Cymru will be Gadewch imi ei gwneud yn glir y bydd Plaid a constructive opposition. We will agree with Cymru yn wrthblaid adeiladol. Byddwn yn the Government where we can, but we will cytuno â’r Llywodraeth lle y gallwn, ond be robust in terms of holding the Government byddwn yn gadarn o ran dal dwyn y to account, and where we think that the Llywodraeth i gyfrif, ac os byddwn o’r farn Government is going in the wrong direction, bod y Llywodraeth yn mynd i’r cyfeiriad we will say so robustly and vote accordingly. anghywir, byddwn yn dweud hynny yn There are major challenges ahead, gadarn ac yn pleidleisio yn unol â hynny. particularly with regard to cuts in public Mae yna heriau mawr o’n blaenau, yn spending, and challenges relating to the enwedig o ran toriadau mewn gwariant economy, standards in education, health, cyhoeddus, a heriau’n ymwneud â’r economi, transport, climate change and in a whole host safonau mewn ym maes addysg, iechyd, of other areas. The Assembly should take an trafnidiaeth, newid yn yr hinsawdd a llu o early opportunity, although it is far too early feysydd eraill. Dylai’r Cynulliad gymryd to do so this week, to have a full debate on fanteisio ar y cyfle’n fuancyfle cynnar, er ei the Government’s programme, as a result of a bod yn llawer rhy gynnar i wneud hynny'r Government motion, so that the Assembly wythnos hon, i gael dadl lawn ar raglen y can have an opportunity to set out some of Llywodraeth, o ganlyniad i gynnig gan y the challenges facing our nation. You have a Llywodraeth, fel y gall y Cynulliad nodi rhai great responsibility as First Minister, which I o’r heriau sy’n wynebu ein cenedl. Mae know that you accept, in grappling with some gennych gyfrifoldeb mawr fel Prif Weinidog, of the great issues that face the nation. The a gwn eich bod yn derbyn hynny, wrth fynd Assembly should have an early opportunity i’r afael â rhai o’r materion mawr sy’n to discuss that. My party is now ready for the wynebu’r wlad. Dylai’r Cynulliad gael cyfle challenges that lie ahead and I am sure that cynnar i drafod hynny. Mae fy mhlaid yn awr we all look forward to taking part in the yn barod ar gyfer yri wynebu’r heriau sydd deliberations of the fourth Assembly. o’n blaenau, ac rwy’n siŵr ein bod oll yn edrych ymlaen at gymryd rhan yn nhrafodaethau’r Pedwerydd Cynulliad.

Llongyfarchiadau, Carwyn, ar gael eich Congratulations, Carwyn, on your enwebu heddiw. nomination today.

Kirsty Williams: I begin by congratulating Kirsty Williams: Dechreuaf drwy all Assembly Members across the Chamber longyfarch holl Aelodau’r Cynulliad ar for their successful election, particularly drawsyn y Siambr am gael eu hethol yn those Members who are joining us for the llwyddiannus, yn enwedig yr Aelodau sy’n first time. I trust that your time here in the ymuno â ni am y tro cyntaf. Hyderaf y bydd National Assembly for Wales will be happy eich amser yng Nghynulliad Cenedlaethol and productive. I also acknowledge, and put Cymru yn hapus a chynhyrchiol. Rwyf hefyd on record my thanks for, the contribution that yn cydnabod ac yn rhoi ar goedd fy niolch past Members have made to this institution, am gyfraniad cyn-Aelodau i’r sefydliad hwn, particularly those who were unsuccessful in yn enwedig y rhai a fu’n aflwyddiannus yn eu their attempts to be re-elected. hymdrechion i gael eu hail-ethol.

Carwyn, I congratulate you on your Carwyn, rwy’n eich llongyfarch ar eich 21/08/13 nomination to be First Minister and I wish enwebiad i fod yn Brif Weinidog ac rwy’n you and your Government well in your dymuno’n dda i chi a’ch Llywodraeth yn eich forthcoming work. I look forward particularly gwaith sydd i ddod. Edrychaf ymlaen yn to the return of our Tuesday afternoon arbennig at ddychweliad weld ein sesiynau sparring sessions when questions to the First ymrafael yn ailddechrau ar brynhawn Minister begin. I welcome the approach that Mawrth pan fydd cwestiynau i’r Prif you took in your speech yesterday and in Weinidog yn dechrau. Rwy’n croesawu’chr your speech this afternoon. The stability that ffordd yr aethoch atiagwedd yn eich araith you seek in Government will only be possible ddoe ac yn eich araith y prynhawn yma. if the parties work together, and if we put Bydd y sefydlogrwydd rydych yn ei geisio yn aside our differences and seek to find y Llywodraeth ond yn bosibl Dim ond os consensus where we can. That means that bydd y pleidiau’n gweithio gyda’i gilydd, ac there will have to be give and take from all os wnawn roirhoddwn heibio’r ein parties at the National Assembly. The priority gwahaniaethau rhyngom a cheisio dod o hyd for the Welsh Liberal Democrat group will be i gonsensws pan fo modd, y gellir sicrhau’r to work to advance the policies on which we sefydlogrwydd rydych yn ei geisio yn y fought the elections. It is clear to us that we Llywodraethlle y gallwn. Mae hynny’n need to strengthen our economy and improve golygu y bydd yn rhaid i bob plaid yn y outcomes for our schoolchildren and patients. Cynulliad Cenedlaethol roi a derbyn. Blaenoriaeth grŵp Democratiaid Rhyddfrydol Cymru fydd gweithio i hyrwyddo’r polisïau y buom yn ymladd drostynt yn yr etholiadau. Mae’n amlwg i ni fod angen i ni gryfhau ein heconomi a gwella canlyniadau ar gyfer ein plant ysgol a’n cleifion.

Carwyn, where your Government proposes Carwyn, lle byddpan fydd eich Llywodraeth serious answers to problems in those areas, yn cynnig atebion difrifol i’r problemau yn y you will have our support. It is clear that the meysydd hynny, byddwch yn caelcewch ein people of Wales will not be served well if the cefnogaeth. Mae’n amlwg na fydd pobl opposition parties do not actively hold the Cymru yn cael eu gwasanaethu’n dda os na Government to account and scrutinise its fydd y gwrthbleidiau yn mynd ati i ddal decisions. The Welsh Liberal Democrats will ddwyn y Llywodraeth i gyfrif a chraffu ar ei judge each issue on its merits. We will not be phenderfyniadau. Bydd Democratiaid afraid to support the Government or to Rhyddfrydol Cymru yn pwyso a mesur pob oppose it where we feel that that is in the best mater yn ôl ei deilyngdod. Ni fyddwn yn ofni interests of the people of Wales. I cefnogi’r Llywodraeth neu ei gwrthwynebu congratulate you once again and I look os ydym o’r farn mai dy na fyddai orau i bobl forward to working with you and colleagues bod hynny er budd gorau pobl Cymru. Rwy’n across the Chamber over the next five years. eich llongyfarch unwaith eto ac rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda chi a chydweithwyr ar draws y Siambr yn ystod y pum mlynedd nesaf.

The Presiding Officer: I see that there are Y Llywydd: Gwelaf nad oes unrhyw no other speakers. In accordance with siaradwyr eraill. Yn unol â Rheol Sefydlog Standing Order No. 12.8, I will ensure that Rhif 12.8, byddaf yn sicrhau y caiff Aelodau Members are informed of the date and time eu hysbysu o ddyddiad ac amser y cyfarfod of the next meeting. That brings today’s nesaf. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben. proceedings to a close.

Daeth y cyfarfod i ben am 4.11 p.m. The meeting ended at 4.11 p.m.

21/08/13

Aelodau a’u Pleidiau Members and their Parties

Andrews, Leighton (Llafur – Labour) Antoniw, Mick (Llafur – Labour) Asghar, Mohammad (Ceidwadwyr Cymreig – ) Black, Peter (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Burns, Angela (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Butler, Rosemary (Llafur – Labour) Chapman, Christine (Llafur – Labour) Cuthbert, Jeff (Llafur – Labour) Davies, Alun (Llafur – Labour) Davies, Andrew R.T. (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Davies, Byron (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Davies, Jocelyn (Plaid Cymru – The Party of Wales) Davies, Keith (Llafur – Labour) Davies, Paul (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Davies, Suzy (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Dixon, John (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Drakeford, Mark (Llafur – Labour) Elis-Thomas, Yr Arglwydd/Lord Dafydd (Plaid Cymru – The Party of Wales) Evans, Rebecca (Llafur – Labour) Finch-Saunders, Janet (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) George, Russell (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Gething, Vaughan (Llafur – Labour) Graham, William (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Gregory, Janice (Llafur – Labour) Griffiths, John (Llafur – Labour) Griffiths, Lesley (Llafur – Labour) Gruffydd, Llyr Huws (Plaid Cymru – The Party of Wales) Hart, Edwina (Llafur – Labour) Hedges, Mike (Llafur – Labour) Hutt, Jane (Llafur – Labour) Isherwood, Mark (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) James, Julie (Llafur – Labour) Jenkins, Bethan (Plaid Cymru – The Party of Wales) Jones, Alun Ffred (Plaid Cymru – The Party of Wales) Jones, Ann (Llafur – Labour) Jones, Carwyn (Llafur – Labour) Jones, Elin (Plaid Cymru – The Party of Wales) Jones, Ieuan Wyn (Plaid Cymru – The Party of Wales) Lewis, Huw (Llafur – Labour) Melding, David (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Mewies, Sandy (Llafur – Labour) Millar, Darren (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Morgan, Julie (Llafur – Labour) Neagle, Lynne (Llafur – Labour) Powell, William (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Price, Gwyn R. (Llafur – Labour) Ramsay, Nick (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Rathbone, Jenny (Llafur – Labour) Rees, David (Llafur – Labour) Roberts, Aled (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Sandbach, Antoinette (Ceidwadwyr Cymreig – Welsh Conservatives) Sargeant, Carl (Llafur – Labour) Skates, Kenneth (Llafur – Labour) Thomas, Gwenda (Llafur – Labour) Thomas, Rhodri Glyn (Plaid Cymru – The Party of Wales) Thomas, Simon (Plaid Cymru – The Party of Wales) Watson, Joyce (Llafur – Labour) Whittle, Lindsay (Plaid Cymru – The Party of Wales) Williams, Kirsty (Democratiaid Rhyddfrydol Cymru – Welsh Liberal Democrats) Wood, Leanne (Plaid Cymru – The Party of Wales)