Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 4, 2013

ARTYKU£Y GEOTURYSTYCZNE

Projekt Geoparku „Dolina Wis³oka – Polski Teksas”

Rados³aw Wasiluk1

The project of the Geopark "Wis³ok Valley – The Polish Texas". Prz. Geol., 61: 224–229.

Abstract.ThePolish Geological Institute – National Research Institute is implementing a number of projects of new geoparks in . One of them is the Geopark "Wis³ok Valley – The Polish Texas", which is located in the Polish Outer Carpathians (SE part). Oil resources, nappe tectonics and other geological components of the Outer Carpathians constitute important elements of the geodiversity of this region. The area is located in the Beskid Niski Mts. in the Jas³o-Sanok Basin and Strzy¿ów, Dynów, Jas³o and Bukowskie Foothills, between Strzy¿ów and Barwinek, and encloses an area of about 1000 km2. It covers 19 municipalities in six districts of the Podkarpackie Voivodeship: (city county and county), Jas³o, Brzozów, Strzy¿ów, Sanok. For the project of the geopark's geotouristic map, geosites and geological-educational paths will be created. The geopark website and different advertising brochures will promote geoturism. The final product will be targeted at regional and local public administration bodies.

Keywords: geopark, geotourism, Outer Carpathians

W Pañstwowym Instytucie Geo- LOKALIZACJA I CEL PROJEKTU logicznym – Pañstwowym Instytu- cie Badawczym jest realizowany Projektowany geopark le¿y w Polsce po³udniowej, na projekt, którego celem jest utwo- terenie Beskidu Niskiego, Kotliny Jasielsko-Sanockiej (Do³y rzenie w Polsce nowego geoparku. Jasielskie) oraz pogórzy: Strzy¿owskiego, Dynowskiego, Jest on odpowiedzi¹ na zasygna- Jasielskiego i Bukowskiego (Kondracki, 2011). Obszar objê- lizowan¹ przez Ministerstwa Œrodowiska potrzebê popula- ty projektem jest zlokalizowany na terenie szeœciu powia- ryzacji nauk o Ziemi i geoturystyki (Jezierski, 2008, 2011). tów województwa podkarpackiego (ryc. 1): Rosn¹ce zainteresowanie geoparkami (Ga³uszka & Woj- – Krosno (miasto na prawach powiatu); ciechowski, 2003) spowodowa³o du¿y odzew w œrodowi- – kroœnieñskiego (gminy: , Chorkówka, Miejsce sku naukowym. W ostatnim czasie powsta³o wiele prac Piastowe, Iwonicz-Zdrój, Rymanów, Korczyna, Wojaszów- dotycz¹cych warunków utworzenia geoparków (Alexan- ka, Kroœcienko Wy¿ne, Jedlicze, Jaœliska); drowicz & Alexandrowicz, 2004; Golonka & Krobicki, – jasielskiego (Jas³o); 2007; Knapik i in., 2007; KoŸma & Kupetz, 2008; KoŸma, – brzozowskiego (gminy: Jasienica Rosielna, Haczów, 2009a, b; Kupetz & Kupetz, 2009; WoŸniak i in., 2010; Brzozów, Domaradz); Miœkiewicz i in., 2011; http://www.mos.gov.pl/kategoria/ – strzy¿owskiego (gminy Niebylec i Strzy¿ów); 2372_geologia_dla_turystyki – zak³adka Geoparki Krajo- – sanockiego (gmina Besko). Przedsiêwziêcia bêdzie polega³o na przeprowadzeniu we Polski; http://geopark-kielce.pl; http://www.ekoportal. badañ i prac prowadz¹cych do utworzenia projektu Geo- gov.pl – zak³adka Warto wiedzieæ i odwiedziæ/ Miejsca parku „Dolina Wis³oka – Polski Teksas”. warte odwiedzenia/ Geoparki w Polsce). Trzy obiekty uzy- W tym celu zostanie wykonana inwentaryzacja inte- ska³y ju¿ certyfikat geoparku („£uk Mu¿akowa”, Karko- resuj¹cych elementów przyrody nieo¿ywionej – obiek- noski Park Narodowy wraz z otulin¹ a tak¿e „Góra Œwiêtej tów geologicznych, geomorfologicznych oraz hydrogeo- Anny”), czwarty – Geopark „Moryñ” – dzia³a w ramach logicznych – jak równie¿ ich waloryzacja pod k¹tem wspó³pracy transgranicznej. Wiêkszoœæ proponowanych ochrony œrodowiska i mo¿liwoœci zagospodarowania na geoparków jest zlokalizowana na obszarze Polsce po³ud- potrzeby geoturystyki i edukacji, zgodnie z wytyczny- niowej, w rejonach górskich (Alexandrowicz & Alexandro- mi (KoŸma, 2009b). Udokumentowane geostanowiska zo- wicz, 2004). Zró¿nicowana, ciekawa geologia (wystêpuj¹ stan¹ wprowadzone do Centralnego Rejestru Geostano- tam zarówno ska³y pod³o¿a wieku od kredy do miocenu, wisk Polski (http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/ jak i osady pokrywy czwartorzêdowej) oraz urozmaicona geostanowiska). rzeŸba terenu sprawiaj¹, ¿e maj¹ one najwiêksze szanse, Jednym z najwa¿niejszych wyników prac bêdzie mapa aby sta³y siê pe³noprawnymi geoparkami (Golonka & Kro- geologiczno-turystyczna obszaru geoparku (Kucharska i in., bicki, 2007; Krobicki & Golonka, 2008). Obszar doliny 2011). Powstanie ona na podstawie zestawienia wszystkich Wis³oka wybrano ze wzglêdu na ju¿ istniej¹ce tu atrakcje opracowañ kartograficznych tego rejonu, a w szczegól- geoturystyczne oraz historyczne znaczenie dla badañ geo- noœci 10 arkuszy „Szczegó³owej mapy geologicznej Polski” logicznych tego rejonu. w skali 1 : 50 000 (Ber, 2003).

1Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; radoslaw.wasiluk@ pgi.gov.pl.

224 Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 4, 2013

22°'" 10 0 E B 22°'" 0 0 E znajduje siê jednak poza ich obszarem °'" 21°'" 50 0 E 21°'" 30 0 E 21 40 0 E (np. „Góra ”).

HISTORIA BADAÑ

Obszar projektowanego geoparku to jeden z podstawowych rejonów badañ geologicznych. W drugiej po³owie XIX w. B£A¯OWA 49°'" 50 0 N Ignacy £ukasiewicz rozpocz¹³ w Bóbrce 49°'" 50 0 N pioniersk¹ na skalê œwiatow¹ eksploata- cjê i przetwórstwo ropy naftowej. Roz- wój przemys³u naftowego przyczyni³ siê do intensyfikacji badañ geologicznych (Zuber, 1918). Spoœród bardziej zas³u- ¿onych dla geologii œwiatowej badaczy prowadz¹cych prace w tym rejonie nale- 49°'" 40 0 N ¿y wymieniæ m.in. Jana Grzybowskiego, 49°'" 40 0 N pioniera stratygraficznych badañ mikro- paleontologicznych, bez których nie mo¿e siê obyæ wspó³czesna geologia (Grzybow- ski, 1897, 1898). Stanis³aw „Miœ” D¿u³yñ- ski rozwin¹³ nowoczesne badania sedy- mentologiczne na œwiecie (D¿u³yñski,

49°'" 30 0 N 1963, 2001). Henryk Œwidziñski zajmo- °'" °'" 49 30 0 N 22°'" 0 0 E 22 10 0 E wa³ siê kartografi¹ i badaniami budowy górotworu karpackiego oraz popularyza-

POLSKA cj¹ walorów turystyczno-krajoznawczych POLAND tego obszaru (Œwidziñski, 1932, 1933). S£OWACJA Teren ten równie¿ wspó³czeœnie jest atrak- cyjny dla badaczy (m.in. Wójcik, 2003; A 0510km Oszczypko i in., 2006, 2008). Odbywa³y 49°'" 20 0 N siê tu najwa¿aniejsze konferencje doty- 49°'" 20 0 N °'" 21°'" 50 0 E B 21°'" 30 0 E 21 40 0 E linia przekroju (ryc. 6) cz¹ce geologii Karpat, m.in. zjazdy Pol- A cross-section line (Fig. 6) skiego Towarzystwa Geologicznego oraz p³aszczowina skolska p³aszczowina dukielska miasta Skole Nappe Dukla Nappe urban areas Asocjacji Karpacko-Ba³kañskiej (Œl¹cz- p³aszczowina podœl¹ska p³aszczowina magurska granice gmin ka, 1977; Gerlach i in., 1985; Koszarski, Subsilesian Nappe Magura Nappe municipal borders 1985; Kotlarczyk i in., 1985; Dziadzio & p³aszczowina œl¹ska granice nasuniêæ granica pañstwa Silesian Nappe overthrust borders state border Uchman, 2004). Rejon ten by³ opisywa- ny w przewodnikach geologicznych skie- Ryc. 1. Granice gmin objêtych projektem geoparku zaznaczone na tle schematycznej rowanych do geologów i turystów zainte- mapy geologicznej resowanych geologi¹ (¯ytko i in., 1973; Fig. 1. The boundaries of the municipalities covered by the project of geopark Œl¹czka & Kamiñski, 1998). Stanowiska on the background of a schematic geological map geologiczne, jako ciekawostki turystycz- ne na tym obszarze, od lat znajduj¹ siê OCHRONA PRZYRODY w krêgu zainteresowañ wielu badaczy (Œwidziñski, 1932; Koszarski, 1962; S³omka i in., 2006, 2008; Alexandrowicz, G³ównymi formami ochrony przyrody na terenie pro- 2008; Malata, 2008; http://www.ekoportal.gov.pl – zak³ad- jektowanego geoparku s¹ parki krajobrazowe, park naro- ka Warto wiedzieæ i odwiedziæ/ Miejsca warte odwiedzenia/ dowy, rezerwaty przyrody oraz obszary „Natura 2000” Geoparki w Polsce). (ryc. 2). W pó³nocnej czêœci planowanego geoparku le¿y G£ÓWNE ZAGADNIENIA Czarnorzecko-Strzy¿owski Park Krajobrazowy, który obej- EDUKACYJNO-TURYSTYCZNE muje swym zasiêgiem pasmo Suchej Góry wraz z wystê- puj¹cymi tu kompleksami leœnymi i rezerwatami skalny- G³ównym celem turystyczno-edukacyjnym przedsiê- mi. Po³udniowa czeœæ badanego terenu, z prze³omowym wziêcia jest popularyzacja wiedzy dotycz¹cej regionu zna- odcinkiem Wis³oka i Jasio³ki, le¿y na obszarze Jaœliskiego nego ze z³ó¿ ropy naftowej (ryc. 2; np. fa³d Potoka, Turze Parku Krajobrazowego oraz niewielkim fragmencie Magur- Pole, Wêglówka, Grabownica, Równe) i bêd¹cego koleb- skiego Parku Narodowego. Po³udniowa czêœæ projekto- k¹ œwiatowego przemys³u naftowego. Atrakcj¹ na skalê wanego geoparku znajduj¹ca siê w granicach Beskidu miêdzynarodow¹ jest za³o¿ona przez Ignacego £ukasie- Niskiego nale¿y do obszarów programu „Natura 2000”. wicza w XIX w. kopalnia ropy naftowej (obecnie skansen Rezerwaty przyrody wystêpuj¹ g³ównie w obrêbie parków w Bóbrce). Na obszarze tym zaprezentowaæ mo¿na wiele krajobrazowych i w parku narodowym. Kilka rezerwatów ods³oniêæ ska³ macierzystych i zbiornikowych dla ropy

225 Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 4, 2013

Atrakcje przyrodnicze parków krajobrazowych Nature attractions of landscape parks Czarnorzecko-Strzy¿owski Park Krajobrazowy III– rezerwat przyrody „Prz¹dki”, – rezerwat przyrody „Kretówki”, œcie¿ki przyrodnicze, 21°'" 50 0 E III – pomniki przyrody (600-letni d¹b „Poganin” w Wêglówce) Czarnorzecko-Strzy¿owski Czarnorzeki-Strzy¿ów Landscape Park Park Krajobrazowy III– „Prz¹dki” Nature Reserve, – „Kretówki” Nature Reserve, nature paths, Czarnorzeki-Strzy¿ów III – nature monumenths (600-year old oak tree “Poganin” in Wêglówka) Landscape Park 22°'" 0 0 E Jaœliski Park Krajobrazowy: IV– rezerwat przyrody „Kamieñ nad Jaœliskami”, V – rezerwat przyrody „Prze³om Jasio³ki”, 21°'" 40 0 E 49°'" 50 0 N VI– rezerwat przyrody „Modrzyna”, VII rezerwat przyrody „Wadernik”, œcie¿ki przyrodnicze 49°'" 50 0 N 49°'" 50 0 N Jaœliska Landscape Park IV– „Kamieñ nad Jaœliskami” Nature Reserve, V – „Prze³om Jasio³ki” Nature Reserve, 9 VI– „Modrzyna” Nature Reserve, VII – „Wadernik” Nature Reserve, nature paths III 10 Atrakcje turystyczne 11a Touristic attractions 1 – ruiny zamku w Odrzykoniu 1 5 Odrzykoñ castle ruins 11g I 2 – Muzeum Przemys³u Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego £ukasiewicza w Bóbrce 11f 12 The Ignacy £ukasiewicz Museum of Petroleum Industry in Bóbrka II 3 – Muzeum Kultury £emkowskiej w Zyndranowej 11d Museum of Lemko Culture in 4 – uzdrowiska zdrojowe w Rymanowej i Iwoniczu-Zdroju 11b 49°'" 40 0 N 8 11h spas in Rymanów and Iwonicz-Zdrój 49°'" 40 0 N 5 14 11c 5 – zabytkowe koœcio³y drewniane w Haczowie i Bliznem wpisane na Listê œwiatowego dziedzictwa UNESCO old wooden churches in Haczów and Blizne, UNESCO World Heritage Sites 2 22°'" 0 0 E 6 – Muzeum Historyczne – Pa³ac w Dukli 11e Historical Museum – Dukla Palace 11i 7 – Rezerwat Tysi¹clecia na Cergowej Górze 11k 4 Rezerwat Tysi¹clecia na Cergowej Górze – nature reserve 4 8 – stare miasto w Kroœnie Old Town in Krosno 6 11j 7 13 Atrakcje geoturystyczne Geotouristic attractions góra Cergowa 9 – najwiêksza w polskich Karpatach zewnêtrznych czapka tektoniczna (Bonarówka) 49°'" 30 0 N the largest tectonic klippe in the Polish Outer Carpathians in Bonarówka 49°'" 30 0 N 10 – najwiêksze osuwisko w Polsce (Wêglówka) VII the biggest landslide in Poland (Wêglówka) 11– zabytkowe i czynne kopalnie ropy naftowej ( a – Wêglówka, b – Turze Pole, V 0510km cdefg– Grabownica, – Krosno, – Równe, – Winnica, – Potok, VI Jaœliski Park hijk– Kroœcienko Wy¿ne, – Wietrzno, – Iwonicz, – Klimkówka) Krajobrazowy historic and active oil-mines (abc – Wêglówka, – Turze Pole, – Grabownica, Magurski 3 Jaœliska Landscape def– Krosno, – Równe, – Winnica, gh – Potok, – Kroœcienko Wy¿ne, Park Park Narodowy ijk– Wietrzno, – Iwonicz, – Klimkówka) 21°'" 40 0 E Magura National IV 12 – ods³oniêcia ska³ macierzystych dla ropy naftowej Park S£OWACJA 21°'" 50 0 E (Rudawka Rymanowska – warstwy menilitowe) SLOVAKIA outcrops of source rocks for oil (Rudawka Rymanowska – Menilite Beds) 13 – ods³oniêcia ska³ zbiornikowych dla ropy (Czarnorzeki – piaskowce ciê¿kowickie) outcrops of source rocks for oil (Czarnorzeki Ciê¿kowice Sandstones) rezerwaty przyrody 14 – Besko – prze³om Wis³oka nature reserves Besko – Wis³ok River gorge parki narodowe granice nasuniêæ national parks overthrust borders parki krajobrazowe geostanowiska w bazie Narodowego Archiwum Geologicznego miasta landscape parks geosites in National Geological Archive base urban areas obszary „Natura 2000” jaskinie granica pañstwa area of „Natura 2000” caves state border

Ryc. 2. Ochrona przyrody oraz atrakcje geoturystyczne na terenie projektowanego geoparku Fig. 2. Nature conservation and geotouristic attractions in the proposed geopark naftowej. Ska³ami macierzystymi s¹ ró¿nowiekowe ciemne terenie projektowanego geoparku wyró¿nia siê a¿ piêæ fli- ³upki – od kredowych ³upków cieszyñskich, wierzowskich szowych jednostek tektoniczno-sedymentacyjnych w ran- i lgockich, wystêpuj¹cych np. w Wêglówce i Domaradzu, dze p³aszczowin – magursk¹, dukielsk¹, œl¹sk¹, podœl¹sk¹ przez paleoceñskie ³upki istebniañskie górne z Czarnorzek i skolsk¹ (ryc. 2, 6). Reprezentuj¹ one wszystkie g³ówne po oligoceñskie warstwy menilitowe, które ods³aniaj¹ siê tektoniczne i sedymentacyjne jednostki polskich Karpat np. w Rudawce Rymanowskiej (ryc. 3 – patrz na str. 260) zewnêtrznych (ryc. 1). Na tym obszarze czytelny jest zwi¹- i Rogach. Ska³y zbiornikowe stanowi¹ grubo³awicowe pia- zek miêdzy rzeŸb¹ terenu a budow¹ geologiczn¹. Przyk³a- skowce ró¿nego wieku – dolnokredowe piaskowce grodzi- dem s¹ granice morfologiczne miêdzy Do³ami Jasielskimi skie i lgockie (np. w Krasnej i Domaradzu), kredowo- a pasmami Beskidów, np. elewacje pasma Suchej Góry -paleoceñskie piaskowce istebniañskie (ryc. 4 – patrz na (ryc. 7) czy Cergowej (ryc. 8). Turystom przybli¿one zosta- str. 260) i eoceñskie piaskowce ciê¿kowickie (m.in. w Odrzy- nie pojêcie tektoniki jako ró¿nego rodzaju deformacji ska³ koniu i Czarnorzekach; ryc. 5 – patrz na str. 260). (fa³dy, nasuniêcia, uskoki, spêkania). W geostanowiskach Drugim zagadnieniem o charakterze edukacyjnym bêdzie bêdzie mo¿na zobaczyæ i porównaæ podstawowe typy ska³ fa³dowo-p³aszczowinowa budowa Karpat. Pod wzglêdem karpackich. geologicznym rejon ten jest bardzo zró¿nicowany, wystêpu- Problematykê wód mineralnych wystêpuj¹cych na tym j¹ tu zarówno osady fliszowe (g³ównie piaskowce i ³upki) obszarze mo¿na w ciekawy sposób przedstawiæ odbiorcom wieku od kredy po neogen, jak i osady czwartorzêdowe. Na (Chowaniec & Zuber, 2008). Miejscowoœciami najbardziej

226 Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 4, 2013

–15

–10

–5

0 znanymi z wód leczniczych s¹ Iwonicz-

B

[km]

NE

APTINFOREDEEP CARPATHIAN

PRZEDKARPACKIE -Zdrój i Rymanów-Zdrój.

S

ZAPADLISKO

GOIETHRUST-SHEETS ZG£OBICE Zagadnienia edukacyjne bêd¹ wyja-

g

B UK ZG£OBICKA £USKA

and Cambrian œnione na zaprojektowanych w tym celu

i kambr

g

and Paleogene

B i paleogen tablicach.

ps E Wyj¹tkowoœæ wytypowanego regio-

RZESZÓW

dolny miocen Lower Miocene

górny baden Upper Badenian

dolny baden Lower Badenian

paleozoik Paleozoic

proterozoik Proterozoic

mezozoik

Mesozoic

sarmat Sarmatian nu podkreœlaj¹ m.in.:

i

K – zabytkowe, w wiêkszoœci czynne

d

g d

d

S

B

B B

Pz

M

M+Pg

Cm+Pt kopalnie ropy naftowej (np. w Bóbrce,

m

ps

O

E

aptinFrln n aptinForedeep Carpathian and Foreland Carpathian Kroœnie, Turzym Polu, Wêglówce, Gra- ps przedkarpackie zapadlisko i Karpat przedpole

K bownicy, Wietrznie);

d

K

ps – w aspekcie geologiczno-przyrod-

E

m

O SKOLSKA niczym – np. najwiêksza w Polsce czap-

ps K ka tektoniczna Bonarówki (ryc. 2), stra- totypowe profile p³aszczowiny pod-

SKOLE NAPPE

i ciœniañskie

Cm+Pt

i œl¹skiej, bêd¹cej najmniejsz¹ jednostk¹

K

d

d

B

K P£ASZCZOWINA karpack¹, du¿e ods³oniêcia ró¿nowieko-

Beds

ps

K

Upper Cretaceous Marls wych ska³ fliszowych, rezerwaty przyro-

and Cisna Beds

ropianeckie

NIEBYLEC dy nieo¿ywionej, np. Rezerwat Tysi¹c- lecia na Cergowej Górze (ryc. 8), rezer-

warstwy inoceramowe Inoceramian

dolna kreda górna kreda – pstra Lower Cretaceous Variegated

margle wêglowieckie Wêglówka

warstwy istebniañskie Istebna Beds

warstwy

d

ps

K K wat „Prz¹dki” (ryc. 5 – patrz na str. 260),

Pz

i

r

s

d

w

ps

¯YZNÓW

i

K

K

K

K

K

K najwiêksze osuwisko w Polsce (Wêglów-

K

d ka), prze³omy rzek Wis³ok (ryc. 3 – patrz

K

USLSA NAPPE SUBSILESIAN w

K Carpathians Outer

PODŒL¥SKA

apt zewnêtrzne Karpaty na str. 260) i Jasio³ka, jak równie¿ jaski-

d

K P£ASZCZOWINA k

ps

O E nie szczelinowe (np. w Lipowicy i Czar-

d

K

w

m

WÊGLÓWKA

K O norzekach);

d

B

Pz – rezerwaty florystyczne – np. „Cisy

m O w Malinówce”, „Kretówki”;

Eocene

k

O

Formation

d

kroœnieñskie – walory architektoniczne – jedy-

B

d

KROSNO

s

K

ps

K

E ARKU na w swoim rodzaju drewniana architek-

ARK

ps

K

Pz

formacja magurska Magura Formation

formacja beloweska Beloveza tura sakralna, np. drewniane koœcio³y

pstry eocen Variegated

warstwy menilitowe Menilite Beds

warstwy Krosno Beds

k

O Cm+Pt w Haczowie i Nowej Wsi wpisane na

m

k

b

m

ps

s

E

O

K

O

E OE Listê Œwiatowego Dziedzictwa Kultu-

ps

ANEGO GEOP

E

ŒL¥SKA ue Carpathians Outer ralnego UNESCO, inne koœcio³y i cer-

NAPPE

d k zewnêtrzne Karpaty

M O kwie, skansen drewnianej architektury

M+Pg Pz ³emkowskiej w Zyndranowej, ruiny zam-

s

K

m

O

SILESIAN

ps

E ku w Odrzykoniu, dworki szlacheckie

Cm+Pt

s

K P£ASZCZOWINA i inne;

d

m

AREA OF THE PROJECTED GEOP

M

d

ps – stanowiska archeologiczne – gro-

O

K

M

k

OBSZAR PROJEKTOW O dziska (np. na „Prz¹dkach”);

d M – atrakcje turystyczne – np. Muzeum

d

m

K

O

ps

ps

E

E

UL NAPPE DUKLA Przemys³u Naftowego i Gazowniczego DUKIELSKA M+Pg

i

k

K

O im. Ignacego £ukasiewicza w Bóbrce,

Pz P£ASZCZOWINA

d Cm+Pt Muzeum Historyczne – Pa³ac w Dukli,

M prywatne Muzeum Kultury £emkowskiej

m

r

O K w Olchowcu, dom zdrojowy w Iwoni-

k O czu-Zdroju, Muzeum Kultury £emkow-

m skiej w Zyndranowej, skansen archeolo-

OE

r K giczny w Trzcinicy, dzikie zak¹tki Beski-

ps

Cm+Pt E du Niskiego w rejonie Dukli, panorama Do³ów Jasielskich z pasma Suchej Góry

POLSKA

POLAND

m

MAGURSKA

NAPPE oraz liczne imprezy sportowo-rekrea-

OE

r K cyjne, wtym samochodowe rajdy tere-

ps

b

E

E

m nowe 4´4 w Korczynie, samochodowy

OE

MAGURA

nasuniêcia overthrusts

r

K Rajd Rzeszowski czy zawody balonowe

k

O

SLOVAKIA

P£ASZCZOWINA

ps

S£OWACJA E w Kroœnie. W ramach projektu wyznaczone zo-

ps E stan¹ geostanowiska, a dla wybranych

b

r

E Schematyczny przekrój geologiczny Smilno–Rzeszów (lokalizacja na ryc. 1) (Oszczypko i in., 2006, zmienione)

K

m Schematic geological cross-section Smilno–Rzeszów (for location see Fig. 1) (Oszczypko et al., 2006, modified)

SMILNO

OE

b spoœród nich sporz¹dzone bêd¹ tablice

E

b

E

A

0 SW informacyjno-edukacyjne. W najciekaw-

–5

–10

[km] Ryc. 6. Fig. 6. szych rejonach zaprojektowane zostan¹

227 Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 4, 2013

E W czapka tektoniczna Bonarówki (p³aszczowina œl¹ska) tectonic Klippe of Bonarówka (Silesian Nappe)

Sucha Góra (p³aszczowina œl¹ska) Sucha Mountain (Silesian Nappe)

fa³dy wêglowieckie p³aszczowina podœl¹ska Wêglówka folds Subsilesian Nappe

Ryc. 7. Widok z Lutczy na Such¹ Górê. Fot. M. Bieñkowska-Wasiluk Fig. 7. The view from Lutcza towards Sucha Mountain. Photo by M. Bieñkowska-Wasiluk

E W Góra Cergowa Cergowa Mountain p³aszczowina dukielska Dukla Nappe

p³aszczowina œl¹ska, centralna depresja karpacka Silesian Nappe, Central Carpathian Depression

Ryc. 8. Widok z Do³ów Jasielskich na górê Cergow¹. Fot. R. Wasiluk Fig. 8. The view of the Cergowa Mountain from the Jas³o Basin. Photo by R. Wasiluk

D¯U£YÑSKI S. 2001 – Atlas of sedimentary structures from œcie¿ki geologiczno-turystyczne, nastêpnie wykonane i udo- the Polish Flysch Carpathians (material for 12th Meeting of the Asso- stêpnione gminom bêd¹: ciation of European Geological Societies). Inst. Nauk Geol. UJ, – mapa geoturystyczna geoparku w skali 1 : 50 000, Kraków, s.132. GA£USZKA A. & WOJCIECHOWSKI K. 2003 – Geoparki – nowa z zaznaczonymi geostanowiskami i œcie¿kami geologiczno- forma ochrony litosfery. Dzikie ¯ycie, 102–103 [http://pracownia.org.pl/ -turystycznymi; dzikie-zycie-numery-archiwalne,2102,article,2212]. – opracowanie tekstowe zawieraj¹ce opis poszczegól- GERLACH T., KOSZARSKI L. & KOSZARSKI A. 1985 – Stop 23. nych geostanowisk i œcie¿ek edukacyjnych. £ê¿any–Jab³onica–Niebylec–Krasna–Wêglówka. Selected problems of geomorphology and Quaternary along the Dukla Pass–Rzeszów transect. Guide to Excursion 5, 13th Congress of the Carpatho-Balkan LITERATURA Geological Association, Cracow, Poland, 1985. Geol. Inst., Kraków: 96–110. ALEXANDROWICZ Z. 2008 – Sandstone rocky forms in Polish GOLONKA J. & KROBICKI M. 2007 – The Dunajec River rafting – Carpathians attractive for education and tourism. Prz. Geol., 56: one of the most interesting geotouristic excursions in the future 680–687. trans-border Pieniny Geopark. Geoturystyka, 3: 29–44. ALEXANDROWICZ Z. & ALEXANDROWICZ S. 2004 – Geoparks – GRZYBOWSKI J. 1897 – Mikroskopowe badania namu³ów the most valuable landscape parks in southern Poland. Pol. Geol. Inst. wiertniczych z kopalñ naftowych. 1 – Pas potocki i okolica Krosna, Spec. Pap., 13: 49–56. 2 – Uwagi ogólne. Kosmos, 22: 393–439. BER A. 2003 – Detailed geological mapping in Poland as a base for GRZYBOWSKI J. 1898 – Otwornice pok³adów naftonoœnych okolicy selection of representative geosites. Pol. Geol. Inst. Spec. Pap., 13: Krosna. Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. Akad. Umiej., Ser. 2, 33: 257–305. 29–34. JEZIERSKI H.J. 2008 – Geoturists – welcome in Poland! Prz. Geol., CHOWANIEC J. & ZUBER A. 2008 – Touristic geoattractions 56: 577–578. of Polish Spas. Prz. Geol., 56: 706–710. JEZIERSKI H.J. 2011 – Geoturystyka wypali³a. Prz. Geol., 59: 254, 257. DZIADZIO P. & UCHMAN A. (red.) 2004 – LXXV Zjazd Naukowy KNAPIK R., SOBCZYK A. & ALEKSANDROWSKI P. 2007 – Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Iwonicz Zdrój, 22–25 wrzeœnia Karkonoski Park Narodowy – proponowany obszar ochrony georó¿no- 2004 r. Materia³y konferencyjne. Pañstw. Inst. Geol., Jas³o, Kraków. rodnoœci w Europejskiej Sieci Geoparków. [W:] Štrusa J. & Knapik R. D¯U£YÑSKI S. 1963 – WskaŸniki kierunkowe transportu w osadach (red.) Geoekologické problémy Krkonoš. Sborn. Mez. Vìd. Konf., fliszowych. Stud. Geol. Pol., 12: 1–136. øíjen 2006, Svoboda n. Úpou. Opera Corcont., 44/2: 585–592.

228 Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 4, 2013

KONDRACKI J. 2011 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. ska³kowego (Palaeotectonic evolution of the Outer Carpathian and PWN, Warszawa, s. 444. Pieniny Klippen Belt Basins). Inst. Nauk Geol. UJ, Kraków: 19–43. KOSZARSKI L. 1962 – Ska³ki piaskowców istebniañskich w okolicy OSZCZYPKO N., ŒL¥CZKA A. & ¯YTKO K. 2008 – Regionalizacja Krosna. Chr. Przyr. Ojcz., 17: 17–31. tektoniczna Polski – Karpaty zewnêtrzne i zapadlisko przedkarpackie. KOSZARSKI L. (red.) 1985 – Geology of the Middle Carpathians Prz. Geol., 56: 927–935. and the Carpathian Foredeep. [W:] Carpatho-Balkan Geological Asso- S£OMKA T., DOKTOR M., JONIEC A., KICIÑSKA A., MAYER W. ciation, XIII Congress, Cracow, Poland. Guide to excursion 3. AGH, & S£OMKA E. 2008 – Development of geotourism in Poland and Kraków: 42–254. examples of geosites from the „Catalogue of geotouristic objects in KOTLARCZYK J., KWIATKOWSKI S., MORYC W., ŒL¥CZKA A. Poland”. Prz. Geol., 56: 588–594. & ¯YTKO K. 1985 – Geotraverse Kraków–Baranów–Przemyœl– S£OMKA T., KICIÑSKA-ŒWIDERSKA A., DOKTOR M. Ustrzyki Dolne–Komañcza–Dukla. [W:] Carpatho-Balkan Geological & JONIEC A. 2006 – Katalog obiektów geoturystyczne w Polsce. Association, XIII Congress, Cracow, Poland. Guide to excursion 4. Wyd. AGH, Kraków, s. 260. AGH, Kraków: 150–171. ŒL¥CZKA A. (red.) 1977 – Przewodnik XLIX Zjazdu Polskiego KOMA J. 2009a – Ocena mo¿liwoœci utworzenia geoparku w obsza- Towarzystwa Geologicznego, Krosno, 22–25 wrzeœnia 1977 r. Wyd. rze £uku Mu¿akowa, woj. lubuskie, powiat ¿arski. Narod. Arch. Geol. Geol., Warszawa, s. 148. PIG-PIB, Wroc³aw. ŒL¥CZKA A. & KAMIÑSKI M. 1998 – A guidebook to excursions in KOMA J. 2009b – Opracowanie zasad identyfikacji i waloryzacji the Polish Flysch Carpathians. Grzybowski Found. Spec. Publ., 6: 171. geotopów dla potrzeb sporz¹dzenia dokumentacji projektowanych ŒWIDZIÑSKI H. 1932 – Projekt rezerwatu „Prz¹dki” pod Krosnem. geoparków w Polsce z zastosowaniem systemów GPS i GIS. Narod. Ochr. Przyr., 12: 58–64. Arch. Geol. PIG-PIB, Wroc³aw. ŒWIDZIÑSKI H. 1933 – „Prz¹dki” – ska³ki piaskowca ciê¿kowickiego KOMA J. & KUPETZ M. 2008 – The transboundary Geopark pod Krosnem. Zabyt. Przyr. Nieo¿yw., 2: 94–125. Muskau Arch (Geopark £uk Mu¿akowa, Geopark Muskauer WONIAK P., SIKORA R., LASOÑ K., MARKOWIAK M., HAISIG J., Faltenbogen). Prz. Geol., 56: 692–698. SZULC J. & HAGDORN H. 2010 – Geopark Góra Œw. Anny. Narod. KROBICKI M. & GOLONKA J. 2008 – Geotouristical values of the Arch. Geol. PIG-PIB, Wroc³aw. Pieniny Klippen Belt and Tatra Mountains regions (Poland). Prz. Geol., WÓJCIK A. 2003 – Czwartorzêd zachodniej czêœci Do³ów Jasielsko- 56: 670–679. -Sanockich (polskie Karpaty Zewnêtrzne). Pr. Pañstw. Inst. Geol., 178: KUCHARSKA M., POCHOCKA-SZWARC K., RYCHEL J., 148. KRZYWICKI T., BER A., DANEL W. & PIELACH M. 2011 – Mapy ZUBER R. 1918 – Flisz i nafta. Pr. Nauk. Tow. Pop. Nauki Pol., Dz. 2, geologiczno-turystyczne parków narodowych. Prz. Geol., 59: 352–356. T. 2: 381. KUPETZ A. & KUPETZ M. 2009 – Der Muskauer Faltenbogen. Verlag ¯YTKO K., GUCIK S. & ŒL¥CZKA A. 1973 – Przewodnik geologicz- Dr Friedrich Pfail, Münschen, s. 224. ny po wschodnich Karpatach fliszowych. Wyd. Geol., Warszawa, s. 222. MALATA T. 2008 – Development of Polish Flysch Carpathians revealed http://geopark-kielce.pl. in outcrops and landscape. Prz. Geol., 56: 688–691. http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/geostanowiska. MIŒKIEWICZ K., GOLONKA J., WAŒKOWSKA A., DOKTOR M. http://www.ekoportal.gov.pl. & S£OMKA T. 2011 – Transgraniczny geopark „Karpaty fliszowe http://www.mos.gov.pl/kategoria/2372_geologia_dla_turystyki. i ich wody mineralne”. Prz. Geol., 59: 611–621. OSZCZYPKO N., UCHMAN A. & MALATA E. (red.) 2006 – Rozwój Praca wp³ynê³a do redakcji 28.06.2012 r. paleotektoniczny basenów Karpat Zewnêtrznych i pieniñskiego pasa Po recenzji akceptowano do druku 18.02.2013 r.

Materia³y dodatkowe s¹ dostêpne na stronie internetowej: http://www.pgi.gov.pl/prz_geol, w zak³adce Przegl¹d Geologiczny (2013-04) tom 61, obok artyku³u.

229

Zdjêcie na ok³adce: Wychodnia oligoceñskich warstw menilitowych (³upki menilitowe, wapienie tylawskie) w korycie Wis³oka w Rudaw- ce Rymanowskiej. Po³udniowa czeœæ jednostki œl¹skiej, antyklina Iwonicza Zdroju (zob. Wasiluk, str. 224). Fot. R. Wasiluk Cover photo: Oligocene Menilite Beds (Menilite shales, Limestones) outcrop in the Wis³ok River bed at Rudawka Rymanow- ska. Southern part of the Silesian Unit in the eastern part of the Polish Outer Carpathians, Iwonicz Zdrój anticline (see Wasiluk, p. 224). Photo by R. Wasiluk Projekt Geoparku „Dolina Wis³oka – Polski Teksas” (patrz str. 224) The project of the Geopark "Wis³ok Valley – The Polish Texas" (see p. 224)

Ryc. 3. Prze³om Wis³oka w Rudawce Rymanowskiej (warstwy menilitowe – oligocen). Fot. M. Bieñkowska-Wasiluk Fig. 3. Wis³ok River gorge in Rudawka Rymanowska (Menilite Beds – Oligocene). Photo by M. Bieñkowska-Wasiluk

Ryc. 4. Ska³ka „Konfederatka” w Woli Komborskiej, ostañce eolicz- Ryc. 5. Ska³ki „Prz¹dki” w Czarnorzekach, ostañce eoliczne ne (piaskowce istebniañskie – kreda–paleocen), ska³y zbiornikowe (piaskowce ciê¿kowickie – eocen), ska³y zbiornikowe dla ropy dla ropy naftowej. Fot. M. Bieñkowska-Wasiluk naftowej. Fot. R. Wasiluk Fig. 4. „Konfederatka” rock at Wola Komborska, aeolian monadnock Fig. 5. „Prz¹dki” rocks at Czarnorzeki, aeolian monadnock (Ciê¿- (Istebna Sandstones – Cretaceous–Paleocene), reservoir rocks for kowice Sandstones – Eocene), reservoir rocks for oil. Photo by oil. Photo by M. Bieñkowska-Wasiluk R. Wasiluk

260