Girugten Faculteitsblad Ruimtelijke Wetenschappen Jaargang 39 / nummer 2 / december 2007

Rotterdam Girugten Jaargang 39, nummer 2, december 2007

Colofon redactioneel

Girugten is het onafhankelijk Omdat de dagen al donker zijn, de faculteitsblad van de Faculteit korstste dag van het jaar met rasse Ruimtelijke Wetenschappen, schreden nadert, en de donkere dagen Rijksuniversiteit Groningen voor - en tijdens - kerst zullen aanbreken, is hier als lichtpuntje de decembereditie Eindredactie van Girugten. Dit nummer draagt als Wietske Wilts (Hoofdredacteur) thema ‘Rotterdam’. U kunt lezen over Pieter Jan Karsijns (Vormgeving) de Rotterdamse metro’s, waar de OV- chipkaart reeds een feit is, over de Redactie economisch zeer belangrijke stadshavens, imposante woontorens, en natuurlijk het Niels van Beurden Centraal Station, dat op dit moment Bart Booij aan grootse verbouwingen onderhevig Mathieu Drolinga is. Ook wordt het eerste Rotterdamse Arvid Krechting Wolkenkrabberweekend besproken, Floris van der Lingen en komt de beroemde Rotterdammer Jitze Maatman Desiderius Erasmus voorbij. Kortom, alles Guido Roegholt wat Rotterdam tot Rotterdam maakt heeft Claire Vernède haar plek gevonden in deze Girugten. Dat Joep Westerveld een aantal van de vaste rubrieken ook (deels) over Rotterdam gaat, geeft maar Druk weer aan dat over deze bruisende stad Drukkerij de Bie, Groningen altijd genoeg te vertellen is.

Oplage Veel genoegen wens ik u toe bij het 575 stuks lezen van deze Girugten in deze donkere decemberdagen, E-mail Wietske Wilts [email protected]

Postadres redactieleden gezocht Postbus 800 9700 AV Groningen Om Girugten regelmatig te laten verschijnen, is veel mankracht De eindredactie behoudt zich nodig. Daarom zijn wij op zoek naar het recht voor zonder opgaaf van mensen die het leuk vinden stukken redenen artikelen in te korten, dan te schrijven of te redigeren. Lijkt je wel te weigeren. dit wat, stuur dan een e-mail naar [email protected]. Inhoud

Uitgelicht

De metro in Rotterdam 4 4. De metro in Rotterdam Claire Vernède De stadshavens van Rotterdam Floris van der Lingen 8 Wonen in Rotterdam Jitze Maatman 10 Het nieuwe Rotterdam Centraal Guido Roegholt 11 Wolkenkrabberweekend 2007 Wietske Wilts 13

11. Het nieuwe Plaatsnamen over de grens Wietske Wilts 14 Rotterdam Centraal Desiderius Erasmus Roterodamus Joep Westerveld 16 Zeehavenbeleid Wietse Burger 18 De Oekraïense zuidkust Arvid Krechting 19 Masterthesis: Citymarketing Hans Kingma 20 Alles is geografie Joep Westerveld 22 19. De Oekraïense Zuidkust Op de bank van... Femke Niekerk Jitze Maatman 23

Ibn Battuta 24

Pro Geo 26 Uit het buitenland Niels Heeres 28

Rotterdam Rotterdam

De metro in Rotterdam

4 girugten december 2007 -door Claire Vernède- Claire -door Rotterdam kent vele vormen van vervoer, waarvan de meest markante toch wel de metro is. In dit artikel wordt verder ingegaan op dit bijzondere vervoersmiddel, zoals de geschiedenis, de bouw van de eerste metrolijn van Nederland en de verdere expansie van daarvan. Daarnaast wordt er ingegaan op de OV-chipkaart, waar met de introductie van deze nieuwe vervoerskaart Rotterdam eind 2005 als ‘testcentrum’ begonnen is. De metro ligt wat betreft de vorm, grootte en snelheid tussen een tram en maar bij deze techniek wordt er juist water ingepompt om ervoor te zorgen een trein in. Kenmerken van een metro zijn de grote reizigerscapaciteit en dat de hele boel niet inzakt. Op deze manier werd er voldoende tegendruk de hoge rijfrequentie. Hij kan een snelheid opbouwen van zo’n 100 km/ verschaft om het inzakken van de zijkanten te voorkomen. h, maar meestal rijden ze tussen de 70 en 80 km/h. Verder kan gezegd Daarnaast moest de tunnel vanwege de slappe bodem op palen worden worden dat een metro geen hinder ondervindt van ander verkeer, zoals gefundeerd. Doordat het haast onmogelijk is om alle palen op exacte bijvoorbeeld bij een tram wel het geval is, dit omdat de metro over een hoogte onder water te heien werd er een paalsysteem ontworpen waarbij conflictvrije baan rijdt. Een metro rijdt namelijk vaak door een tunnel of een deel van de betonnen paal na het afzinken van de tunnel door een over een viaduct. Er zijn twee soorten metro’s: metro’s die op rails rijden cementinjectie is opgeperst tegen de tunnelvloer. en metro’s die op rubberen luchtbanden rijden. De laatste vorm komt De tunnelstukken, die onder de Nieuwe Maas liggen, werden afgezonken voornamelijk voor in steden in Frankrijk, zoals Parijs en Lyon en heeft tot 17,5 meter onder NAP (Normaal Amsterdams Peil). Vervolgens het grote voordeel dat deze een hogere acceleratie kan bereiken en steilere werd aan de bovenkanten van de tunnel nog een extra laag beton van 5 hellingen aankan. Een nadeel van het rijden op luchtbanden is echter, dat centimeter toegevoegd als extra bescherming tegen beschadiging van door er veel meer energie verloren gaat dan bij metro’s die op rails rijden. schepen uitgeworpen slepende ankers. Daarbovenop werd een zandlaag aangelegd tot op de hoogte van de rivierbodem (Hazelzet 1966). Geschiedenis De eerste metro ter wereld werd geopend op 10 januari 1863 in Londen. Bij RET de eerste metro’s werd gebruik gemaakt van een stoomlocomotief. Echter De RET staat voor Rotterdamse Elektrische Tram. Dit bedrijf is opgericht de grote uitstoot van roet, bevuilde de stations én de reizigers. Dat was de in 1878 toen Rotterdam als vierde stad in Nederland een tramnet kreeg. reden waarom er al snel op elektriciteit werd overgestapt. Tegenwoordig Het bedrijf heette toen Rotterdamse Tramweg-Maatschappij (RTM). Er rijden alle metro’s op elektriciteit. bestonden 6 tramlijnen toentertijd. Veel lijnen hadden enkel spoor en De metro in Londen werd the underground genoemd. Maar het bedrijf sommige lijnen werden maandag en dinsdag opgeheven vanwege de markt dat de ondergrondse spoorbaan bouwde heette Metropolitan Railway (Duparc 1968, p.4). Het aantal lijnen werd uitgebreid naar plaatsen die (grootstedelijke spoorweg). Hier is de naam ‘metro’ ook van afgeleid. rondom Rotterdam liggen, zoals Hillegersberg, Delfshaven en Charlois, In 1900 werd de eerste metrolijn in Parijs geopend en daar werd het de plaatsen die tegenwoordig wel bij de gemeente horen. En er werd alleen Chemin de Fer Métropolitain genoemd. Kortweg métro. De term ‘metro’ gebruik gemaakt van paardentrams en stoomtrams. is vanaf toen in veel meer steden aangenomen, maar nog steeds worden In 1904 werd de stap gemaakt naar trams die op elektriciteit rijden. Ook Underground, Subway, U-bahn en ondergrondse als synoniem voor metro veranderde de naam van het vervoersbedrijf in Rotterdamse Elektrische gebruikt. Tramweg Maatschappij (RETM). In 1905 werd de eerste elektrische tramlijn In 1896 werd de eerste metrolijn op het vaste Europese land geopend, in gebruik genomen: lijn 1, Honingerdijk-Beurs-Park. Het tramnet werd namelijk in Boedapest. Vele andere steden in Europa, zoals Madrid (1919) flink uitgebreid. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de tramdiensten en Barcelona (1924), Berlijn (1902) en Hamburg (1912) en Moskou (1935) ingeperkt, maar na de oorlog werden de lijnen flink uitgebreid. In 1927 volgden Boedapest vrij snel. In de Verenigde Staten werden de eerste kwam het bedrijf in handen van de gemeente en werd de naam veranderd metrolijnen al in 1897 in gebruik genomen in Boston en Chicago. New in de RET, zoals wij het nog steeds kennen. De RET neemt in 1928 de York City kreeg haar eerste metrolijn in 1904. Ook Argentinië (Buenos eerste buslijn in gebruik: lijn D, Overschie – Coolsingel. Twee jaar later Aires 1913) en Japan (Tokio 1927 en Osaka 1933) waren er vroeg bij. komen hier nog zeven buslijnen bij. Naast de buslijnen zijn er dan ook 25 tramlijnen in Rotterdam in gebruik. De bouw van de tunnel In 1968 werd de eerste metrolijn in Nederland geopend in Rotterdam. Dit werd gedaan door prinses Beatrix op 9 februari. Pas negen jaar later werd de tweede metrolijn van Nederland geopend in onze hoofdstad. In tegenstelling tot andere grote (Europese) steden duurde het vrij lang voordat er een metrolijn in Nederland werd aangelegd. Dit komt doordat Nederland erg laag ligt en vrij vlak is, de stad Rotterdam gesplitst wordt door de rivier de Maas en ook brengt het zeer diep graven hoge kosten met zich mee (Bennett 2004). Bij de bouw van de tunnel werd een geheel nieuwe techniek toegepast. ‘Dutch engineers have devised a unique method, called Immersed Tube Construction, of making river and canal crossings by laying completed tunnel segments in the bed of the river. Subsoil conditions of peat and clay overlying sand are ideal in this method of construction, which was used to build the Rotterdam metro under the River Mass in 1965’, (Bennett 2004, p.26) Door het hoge grondwater en de slappe bodem moest er namelijk een andere manier gevonden worden. Er werd voor gekozen om de uitvoering ‘in het natte’ te houden. Grote tunnelstukken werden in speciale droogdokken gebouwd. Wanneer deze af waren, werd zo’n dok met water gevuld, waardoor de tunnelelementen gingen drijven. Vervolgens werden ze naar de plaats van bestemming gevaren om de elementen daar af te laten zinken. Normaal gesproken wordt al het water wat naar boven komt weggepompt, girugten december 2007 5 Rotterdam

Bij het bombardement op 14 mei 1940 werden veel bovenleidingen van de trams ernstig beschadigd. Maar de tramtoestellen wonderlijk genoeg niet, dit vanwege het feit dat er geen enkele remise werd getroffen. Door het wegvallen van het autoverkeer steeg de vraag naar openbaar vervoer sterk, maar door deze hoge vraag kon er slecht onderhoud worden gepleegd. Ook was het moeilijk genoeg personeel te vinden om aan de toenemende vraag te voldoen. Een van de oplossingen was om conductrices aan te nemen, omdat een groot deel van de mannen in Duitsland te werk werden gesteld. Door het gebrek aan brandstof rijden er steeds minder bussen en zo’n 20 procent van het trammateriaal werd in deze jaren geroofd en naar Duitsland overgebracht. Vanaf 1 december 1944 werd er helemaal niet Erasmus- en Calandlijn meer gereden vanwege een gebrek aan stroom. ‘Without the underground or subway network, a modern city would simply grind to Na de bevrijding hervatte de RET al vrij snel haar diensten en binnen a halt. It is no longer the car, but the train that keeps the city alive’, (Bennett, een maand reden alweer de eerste trams. Tijdens de wederopbouw werd 2004: p.6) En zo kreeg Rotterdam in 1968 de eerste metrolijn. Door de een aantal maatregelen genomen. Zo werd het Hofplein veel beter benut toenemende congestie moest er een andere manier gevonden worden om en kwam er een lijn over de Willemsbrug te liggen. Tevens werd nieuw het personenvervoer door de binnenstad en over de verbinding met de materiaal in gebruik genomen. Daarnaast kwam de exploitatie van de voorsteden te verwerken. metro’s in handen van de RET in 1968. De autobus was al in toenemende mate in het straatbeeld van Rotterdam opgenomen, maar dit ging gepaard Erasmuslijn met de stijging van personenauto’s en vrachtwagens. Eerst was de autobus De eerste metrolijn had 7 stations en liep van het Centraal Station, via nog een goede en snelle oplossing voor de stijgende vraag naar openbaar Churchillplein (tegenwoordig station Beurs genoemd) onder de Maas door vervoer, maar later bleek dat er alleen maar meer congestie ontstond. Er met als eindpunt Zuidplein, dat niet ondergronds, maar juist bovengronds moest een andere oplossing worden bedacht. De aanleg van de metro op een viaduct is gelegen. In totaal had de metrolijn een lengte van 5,9 kwam hieruit voort. De bouw van deze lijn begon in 1959 en werd negen kilometer, waarbij het één van de kortste metrolijnen ter wereld was. jaar later voltooid. In de jaren negentig krijgt de tram grote concurrentie Deze Noord-Zuidmetrolijn werd al gauw uitgebreid naar het zuiden. van de metro. Daardoor werd het concept TramPlus-lijn bedacht. Dit zijn Zo reed de metro in 1970 al richting Slinge en vier jaar later zelfs naar speciale trajecten met een vrije trambaan. Er worden Citadis-voertuigen Hoogvliet. Vanaf 1985 rijdt de metro door tot aan Spijkenisse. Deze ingezet en deze trams kunnen harder rijden dan normale trams. Ook Noord-Zuidmetrolijn werd al gauw Erasmuslijn genoemd. In 1997 wordt wordt een aantal nieuwe lijnen aangelegd, zoals naar de nieuwbouwwijk een heel bijzonder station geopend: Wilhelminaplein. Deze komt te liggen van Barendrecht ‘Carnisselande’. Daarnaast biedt de TramPluslijn ook een op de Kop van Zuid. Doordat de tunnel net onder de Maas door is gegaan hogere kwaliteit aan de reizigers. Zo wordt het instappen vergemakkelijkt en bovengronds gaat rijden, ligt dit station op een helling. Het station ligt door gelijkvloerse instap en kunnen er meer personen worden vervoerd. dus scheef en dit is goed te zien aan de roltrappen, die speciaal hiervoor Vanaf 1 januari 2007 is de RET een zelfstandig bedrijf, maar de gemeente zijn aangepast. Rotterdam is wel eigenaar en honderd procent aandeelhouder van de RET N.V. Het lijnennet is uitgebreid tot acht metrolijnen, negen tramlijnen en Calandlijn 38 buslijnen. Naast de Erasmuslijn wordt er begin jaren tachtig gewerkt aan een nieuwe lijn die van oost naar west loopt. Deze wordt tegenwoordig de Calandlijn genoemd en is vernoemd naar de bouwer van de Nieuwe Waterweg, Pieter Caland. Op 6 mei 1982 wordt de metrolijn, die loopt tussen Capelsebrug en Coolhaven, geopend. Een jaar later wordt de lijn naar het oosten richting Ommoord verlengd door middel van een sneltram. Dit houdt in dat hetzelfde voertuig blijft rijden op de lijn, maar net zoals een tram elektriciteit via een bovenleiding ontvangt. In 1984 wordt ook een aftakking naar Zevenkamp gebouwd. De metrolijn wordt niet alleen naar het oosten, maar ook naar het westen uitgebreid. Zo wordt de Calandlijn in 1986 verlengd tot aan Marconiplein. In 1994 is een derde aftakking gekomen richting het oosten door de opening van de metrolijn naar Capelle aan den IJssel. Deze loopt niet ondergronds, maar over een viaduct. In 2002 is de Calandlijn vanaf Marconiplein verder naar het westen uitgebreid. Tegenwoordig is de aftakking naar Zevenkamp verlengd naar de nieuwbouwwijk Nesselande.

Caland- en Erasmuslijn ‘As a geographical entity, a railway station has two basic, though partly contradictory, identities. It is a node: a point of access to trains and, increasingly, to other transportation networks. At the same time, it is a place: a specific section of the city with a concentration of infrastructure but also with a diversified collection of buildings and open spaces’, (Bertolini 1998: p.9). Hieruit kan geconcludeerd worden dat elk station z’n eigen ruimtelijke functie heeft, zoals bijvoorbeeld het overstappen van de metro naar de bus of tram. Er zijn echter ook meerdere manieren om over te stappen van de Calandlijn naar de Erasmuslijn of vice versa. Allereerst kan er gebruik gemaakt worden van station Beurs (vroeger Churchillplein genoemd), waarbij deze lijnen als het ware elkaar kruisen. Daarnaast is in 2002 de lijn ‘Tussenwater’ geopend. Ook daar komen de lijnen samen en

6 girugten december 2007 gaan als één lijn verder richting Spijkenisse. Het station Schiedam is heel mooi geïntegreerd met het NS-station, waarbij de tijd van het overstappen van het ene voertuig naar het andere geminimaliseerd is.

OV-chipkaart Sinds eind 2005 is Rotterdam bezig met het uittesten van de OV-chipkaart. Alle stations zijn vernieuwd en hebben speciale toegangszuilen of tourniquets gekregen. Dit zijn toegangspoorten, die alleen opengaan, wanneer je een geldig vervoersbewijs erin stopt. Nu kan dat nog een strippenkaart of OV-kaart zijn, maar over een paar jaar moeten uiteindelijk deze vormen van betaling vervangen zijn door de OV-chipkaart. Door het plaatsen van de toegangspoorten is zwartrijden een stuk moeilijker geworden, waardoor het veel veiliger wordt in het openbaar vervoer. Daarnaast is een ander groot voordeel, dat je alleen betaalt voor de afgelegde kilometers en niet voor een hele zone. Helaas kleven er nog veel technische problemen aan het systeem. ‘Het Rotterdamse openbaar vervoersbedrijf RET moet 150 keer per dag geld terugstorten aan reizigers vanwege problemen met de ov-chipkaart. De problemen worden deels veroorzaakt door onwennigheid bij de reiziger, deels door technische problemen […]. Dagelijks telt de RET ongeveer 150 kan als het nodig mocht zijn, ook geblokkeerd worden; duizend reizen. In 1 promille van de gevallen wordt er een fout gemaakt, - een wegwerpkaart: hier kan geen nieuw saldo opgezet worden. Wel kan hij, in totaal tot nu toe 15 duizend keer’, (Haan, 2007). Het systeem werkt afhankelijk van de kaart, meerdere dagen geldig zijn namelijk als volgt: de ov-chipkaart kan worden opgeladen bij speciale oplaadpunten die bij bijna elk station aanwezig zijn. Vervolgens betaal je Bronnen: een basisbedrag van 0,70 eurocent (voltarief 2007) of een gereduceerd - Bennet, David (2004), Metro: the story of the underground railway, London: bedrag van 0,46 eurocent. Vervolgens komt daar 0,11 eurocent voor elke Mitchell Beazley kilometer boven op het basisbedrag. Bij het betreden van het station check - Bertolini, Luca; Theodoor Johannes Maria Spit (1998), Cities on rails: the je in en bij het verlaten van het station check je weer uit. Het bedrag wordt redevelopment of railway station areas, London: E & FN Spon dan automatisch van de kaart afgeschreven. Helaas gaat dit nog niet altijd - Duparc, H.J.A.; H.P. Kaper; L. Stigter (1968), Trammend naar de metro: de even goed. historie van de tram in Rotterdam, Leiden: Brill - Haan, Ferry (05-11-2007), Duizenden fouten met nieuwe ov-chipkaart, Er zijn drie soorten ov-chipkaarten: Volkskrant - Hazelzet, Kees (1966), Metro´s, Alkmaar: De Alk - een anonieme kaart: deze kan iedereen gebruiken, maar de kaart kan niet - OV-chipkaart, http://www.ov-chipkaart.nl/, bezocht op 12 november ’07 geblokkeerd worden en er kan ook niet gereisd worden met gereduceerd - RET (2007), http://www.ret.nl/?id=1, bezocht op 12 november ’07 tarief. Wel is het mogelijk de kaart op te waarderen; - Wikipedia, Citadis, http://nl.wikipedia.org/wiki/Citadis, bezocht op 16 november - een persoonlijke kaart: op deze kaart kunnen allerlei reisproducten,zoals ’07 Wikipedia, Rotterdamse Metro, http://nl.wikipedia.org/wiki/Rotterdamse_ bijvoorbeeld een persoonlijk abonnement, gecombineerd worden. Deze metro, bezocht op 12 november ’07

girugten december 2007 7 Rotterdam

De stadshavens van Rotterdam De stad Rotterdam is onlosmakelijk verbonden met haar havengebied. Jarenlang was de haven van Rotterdam de grootste ter wereld. Een paar jaar geleden is Rotterdam deze eer kwijtgeraakt aan de havens van Singapore en Shanghai. Een tijd geleden is besloten tot een omvattende herstructurering van het havengebied. Eén van de toonaangevende projecten binnen dit plan wordt gevormd door de stadshavens. Grofweg is het de bedoeling van de plannen om een bijzondere combinatie van innovatieve werk- en woongebieden te creëren in de komende twintig tot veertig jaar.Dit gaat onder het motto van ‘werken aan de toekomst’, in een proces van publiek-private samenwerking. De term stadshavens is een verzamelnaam voor de gebieden Eem- en Waalhaven, Rijn- en Maashaven, Merwedehaven en Vierhaven en RDM-terrein/Heijsehaven, met een totaal oppervlak van zo’n 1600 hectare. Dit gebied is, buitendijks, gelegen in het zuidwesten van de stad. In dit artikel zal worden ingegaan op verschillende onderdelen van de herstructurering in het gebied.

Het stadsdeel Stadshavens ondergaat momenteel, net als andere delen van de De grootste ruimtelijke verandering in het gebied is ingegeven het feit dat stad, een metamorfose, die moet bijdragen aan een gunstig vestigingsklimaat

-door Floris van der Lingen- de deepsea-containeroverslag die nu in de Eem- en Waalhaven zitten, naar voor (Europese) hoofdkantoren in de stad. De filosofie hierachter is dat de Tweede Maasvlakte zullen gaan verdwijnen. Hierdoor komt er in deze Rotterdam geprofileerd moet en kan blijven worden als mainport. Zo zou twee gebieden dus ruimte vrij, die volgens het Uitvoeringsprogramma bijvoorbeeld de vestiging van een grote rederij ervoor kunnen zorgen dat Stadshavens Rotterdam (2007) gebruikt zal gaan worden voor bedrijven Rotterdam de grootste aanloophaven voor het Europese continent wordt. met een innovatieve/kennisintensieve achtergrond en bedrijven die meer In de Stadshavens wordt flink geïnvesteerd om de basiskwaliteiten, die gericht zijn om het stedelijke leven dan op havenzaken. Dit maakt deel uit staan genoemd in het Uitvoeringsprogramma Stadshavens Rotterdam van een, inmiddels goedgekeurd, plan. Hierin staat dat er in de Stadshavens (2007), voor dergelijke topvestigingen te faciliteren. Om het proces te tienduizend arbeidsplaatsen gecreëerd zullen moeten gaan worden. versterken, is gekozen voor een tweezijdig concept: versteviging van het

internationale vestigings- en handelsklimaat enerzijds en ondersteuning en In de stadshavens, zoals ook op andere plaatsen in de stad, wordt ook waar mogelijk uitbreding van de mainport in termen van ladingsstromen geïnvesteerd in de zogenaamde creatieve economie. Deze sector omhelst anderzijds. Dit speelt zich af in een periode van positieve economische audiovisuele en nieuwe media, architectuur en design en tenslotte muziek condities. Het doel van het plan is om niet alleen economische, maar en dans. Zoals op vele plaatsen in de stad, rendeert dit idee ook in de ook sociaal-culturele maatschappelijke spinoff te bereiken. Tot op heden stadshavens uitstekend. De goede resultaten in deze sector lijken toe te werkt het PPS-concept hier uitstekend; de marktpartijen zijn in de reeds wijzen te zijn aan de havensfeer en de tradiotionele industriële panden. De lopende projecten bereid gebleken tot het doen van investeringen. gemeente en het Havenbedrijf zien dit als een manier om op een prettige De maatschappelijke spinoff uit zich onder andere in het subdoel het manier een functie toe te kennen aan industrieel erfgoed en om iets te woonklimaat in de regio Rotterdam te verbeteren. Rotterdam heeft doen aan de eenzijdige economische structuur in het gebied. momenteel immers te kampen met een negatief ‘woon-imago’, dat deels

het gevolg is van de lijst met probleemwijken van minister Vogelaar van Het plan praat verder in zeer vooruitstrevende termen over het Wonen, Wijken en Integratie. Op deze lijst staan veel Rotterdamse wijken. toekomstperspectief in het gebied. Thema’s die worden genoemd zijn Van de 250 miljoen euro die de Minister heeft uitgetrokken voor deze mobiliteit, milieukwaliteit, meervoudig ruimtegebruik en wonen op wijken, gaat er 72,1 miljoen naar de zeven Rotterdamse wijken (Ministerie het water. Ook wordt het gebied beschouwd als een versterking van de van VROM, 3 oktober 2007). innovatiestrategie die Nederland op dit moment kent. Termen die, indien

8 girugten december 2007 ze gerealiseerd kunnen worden, zullen leiden tot een prachtig nieuw gebied. De praktijk van de ruimtelijke ordening leert ons echter dat het niet het eerste vooruitstrevende plan zou zijn dat sterft in schoonheid.

Infrastructureel zal er ook het een en ander moeten veranderen om de herstructurering van het gebied te doen slagen. Er wordt, ook al omschreven in het Uitvoeringsprogramma Stadshavens Rotterdam, op dit moment gekeken naar onstluiting op verschillende schaalniveaus. Ook het openbaar vervoer speelt hierin een belangrijke rol. De opwaardering van het wegennet zal volgens het programma leiden tot een noodzakelijke investering in het buitengebied. Deze zou moeten leiden tot particuliere investeringen. Waar deze investeringen naartoe zullen gaan staat niet in het programma, maar het lijkt aannemelijk dat dit om bedrijfsruimte gaat. werk- en voorzieningenniveau en een rustig stedelijk woonniveau. Van Samenhang van de ontwikellingsprojecten in de infrastructuur met het deze opwaardering wordt verwacht dat hij ook nabijgelegen woonwijken Uitvoeringsprogramma wordt als iets vitaals gezien. Als die er niet zou aantrekkelijker zal maken bij woningzoekenden. Ook wordt er gedacht zijn en het pakket aan infrastructurele maatregelen ‘los’zouden worden aan het realiseren van grootschalige voorzieningen. Als haventerrein zal gerealiseerd, zouden deze nergens toe leiden. de Maashaven langer blijven bestaan dan de Rijnhaven.

Het, eerder al genoemde, buitendijkse karakter van het gebied brengt Als het zo benaderd wordt, lijkt het er dus op dat het Stadshavensgebied nog een leuke uitdaging met zich mee. De zeespiegelstijging maakt voornamelijk een woongebied zal gaan worden. Zoals echter al in de het noodzakelijk met verschillende risicoreducerende maatregelen te inleiding te lezen was, is dit niet helemaal waar. In het plan wordt ook treffen. Zoals ook bij andere zaken, deels ook beschreven in dit artikel, benadrukt dat de verschillende deelgebieden duidelijk hun eigen gezicht in is hier gekozen voor een combinatie van alom bekende en innovatieve het gebied zullen behouden. maatregelen. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan drijvende woningen in havenbekkens. De bevordering van het woonmilieu in het stadsdeel vloeit voort uit een zienswijze die voor de gehele stad opgaat: wanneer het woningaanbod Waar het gaat om de functies komt het gebied er ongeveer als volgt uit te kwalitatief van een hoge aard is, zal dit mensen uit de hogere zien: inkomenssegmenten prikkelen om zich in de stad te komen vestigen. Dit zal de stedelijke economie alsook de concurrentiepositie van de Randstad - De Merwede- en Vierhaven zullen hun havenfunctie verliezen en een als geheel ten goede komen. gemengd stedelijk woonmilieu gaan krijgen. In de Vierhavensstrip zullen echter kantoorpanden verrijzen. Het Merwedehavengebied moet De ligging van het gebied in termen van transportassen is betrekkelijk in 2020 beschikbaar komen voor stedelijke herontwikkeling. Dit is een uniek te noemen: precies daar waar de A4-corridor en de A15-corridor lange-termijnproces. Hiervoor is onder andere gekozen in verband elkaar kruisen. Deze transportlijnen komen ook nog eens overeen met de met grondcontracten die nog vele jaren lopen. Als die aflopen, zal HSL-zuid en de Betuwelijn. Deze ligging acht Rotterdam stimulerend voor er naast woonruimte ook ruimte ontstaan voor “wonenvriendelijke grote internationale bedrijven waar het gaat om de keuze van een locatie bedrijvigheid”. voor een hoofdkantoor.

- De Waalhaven zal te maken krijgen met een intensivering van de Bronnen: haven- en havengerelateerde activiteiten. Hier zijn, nog meer dan op - www.stadshavensrotterdam.nl/documents/uitvoeringsprogramma_stadshavens_ andere plaatsen, innovatie en kennisintensief werk de toverwoorden. In Rotterdam.pdf (Bureau Stadshavens Rooterdam, April 2007) het westelijk deel van de Waalhaven zullen naar alle waarschijnlijkheid - http://www.vrom.nl/pagina.html?id=34190 (voor de lijst met probleemwijken van de fruitoverslagbedrijven die nu in de Vierhavens staan gevestigd gaan het ministerie van Wonen, Wijken en Integratie, 3 oktober 2007) worden. Ook wordt de optie opengehouden dat hier shortsea-activiteiten zullen gaan plaatsvinden die niet naar de Eemhaven kunnen. De rest van het terrein zal ingevuld worden met maritieme dienstverlening en droge economie.

- De Eemhaven blijft, als enige in het gebied, een haven. De activiteiten hier zullen zich richten op het net al genoemde shortsea-cluster. Er wordt zelfs gesproken over de belangrijkste shortsea-hub van Europa. De Eemhaven zal (als enige in het Stadshavensgebied) niet alleen te maken krijgen met intensivering van haven- en havengerelateerde activiteiten. Hier zal ook sprake zijn van uitbreiding van deze activiteiten. Dit uit zich voornamelijk in uitbreiding van de shortsea-containeroverslag.

- De Heijplaat en het RDM-terrein zullen, net als de Merwede- en Vierhaven worden getransformeerd in een gemengd stedelijk woonmilieu. Hier moet dan specifiek gedacht worden aan een campusterrein voor onderwijsinstellingen in de stad en de (inmiddels bekend klinkende) innovatieve en kennisgerelateerde bedrijvigheid.

- De Rijn- en Maashaven zullen ook omgaan in een gemengd stedelijk woonmilieu. Hierbij wordt gedacht in termen van een hoogstedelijk girugten december 2007 9 Rotterdam Wonen in Rotterdam In de Trouw van zaterdag 22 september 2007 stond een artikel over wonen in Rotterdam. Dit was getiteld ‘Rotterdam zit niet te wachten op wolkenkrabbers’. Met een ander artikel in deze Girugten dat verhaalt over het wolkenkrabberweekend van Rotterdam natuurlijk een uitgelezen mogelijkheid om hier eens iets dieper in te duiken.

Binnen Nederland is Rotterdam waarschijnlijk de stad met de meest Terug naar Rotterdam. Er wordt daar veel gebouwd. De haven wordt markante skyline. Er staat een flinke verzameling hoogbouw. De stad heeft uitgebreid en de woontorens rijzen als paddenstoelen uit de grond. Die dan ook als bijnaam Manhattan aan de Maas. Maar met De Delftse Poort laatste vooral in oude havengebieden. Hier zitten torenhoge kosten (Nationale Nederlanden) met een hoogte van ruim 150 meter hebben we aan verbonden. Niet alleen de bouwkosten zijn hier hoog, vooral het de top al bereikt. Daarmee kan Rotterdam slechts in de schaduw staan van bouwrijpmaken van de ondergrond van Rotterdam voor deze hoge -door Jitze Maatman- het echte Manhattan. In wereldsteden zijn gebouwen met hoogte van 400 gebouwen kost een aardige cent. Kijk ook maar eens naar de prijzen die meter al geen uitzondering meer, en in Dubai wordt nu de Burj Dubai met voor een appartement in zo’n toren gevraagd worden. Zonder uitzondering een geschatte recordhoogte van 536,1 meter gebouwd. loopt dit richting het miljoen, en dan heb je er nog niet eens per se een Maar wat is een wolkenkrabber eigenlijk? Een wolkenkrabber moet toch balkonnetje bij. vooral zijn naam krijgen door zijn verhouding met de omgeving. In New De gemeente Rotterdam vaart hier wel bij. Verkoop van grond is voor een York valt een gebouw van 150 meter niet op, in Rotterdam daarentegen gemeente namelijk een makkelijke manier om het tekort op de begroting aan zal het boven zijn omgeving uittorenen. Wat in New York dus een flatje is te vullen. Over het algemeen heeft een gemeente veel grond, wanneer deze mag in Rotterdam met recht een wolkenkrabber genoemd worden. grond een bestemming zoals woningen of kantoren krijgt, stijgt de waarde enorm, zeker op centrumlocaties. Kees de Graaf wijst in zijn ‘Naderend Er zijn verschillende redenen om een wolkenkrabber te bouwen. Met eind voor de uitbreidingsproductie’ er op dat Rotterdam evenwel aan de hoogbouw kun je uiterst efficiënt met grondoppervlak omgaan. Elke hogere segmenten in de woning- en kantoorbouw helemaal geen behoefte verdieping extra levert vierkante meters op. Hoogbouw is wel veel duurder heeft. In het artikel in Trouw wordt hier ook op gewezen. Het lijkt er dus dan laagbouw. De grond moet dus al zoveel duurder zijn dat het loont om op dat ook Rotterdam prestigeprojecten bouwt. de hoogte in te gaan. In de regel zijn wolkenkrabbers dan ook alleen te vinden in stadscentra, gebieden waar de grond schaars is. De uitzondering Rotterdam staat bekend als arbeidersstad. Voor de bouw van al deze die de regel bevestigd is dan ook de andere reden om een wolkenkrabber te dure appartementen is inderdaad een grote groep arbeiders nodig. Maar bouwen. Die andere reden is namelijk prestige. Het is altijd al een wedloop zelden zal deze stereotiepe Rotterdammer zo’n appartement betrekken. In geweest wie de hoogste heeft. Voor de Burj Dubai is dan ook geen enkele vergelijking met andere steden laat Rotterdam een afwijkend beeld zien. noodzaak. Er is ruimte genoeg rond Dubai om horizontaal uit te breiden, Is in andere grote steden de bevolking voor de helft hoger opgeleid, in maar de oliesjeiks willen graag laten zien dat ze de grootste hebben. Rotterdam is dit nauwelijks 30 procent. Het percentage mensen dat een uitkering heeft is in Rotterdam 12,3%, in andere grote steden ligt dit tussen de 6 en 9%. Rotterdam heeft al langer de naam dat veel kansrijken de stad verlaten. Niet alleen de autochtone upperclass, maar ook de allochtone. Makelaar Frits Markus, tevens voorzitter van de Rotterdamse afdeling van de NVM, wijt dit aan een gebrek aan woningen met voldoende kwaliteit. Appartementen zijn er voldoende in de aanbieding, maar de vraag naar andere soorten woningen is veel groter. Als student of jongvolwassene is het goed wonen in het stadscentrum, maar iemand met kinderen zal toch snel voor een ruimere woning kiezen. Liefst met tuin en enige openbare ruimte waar de kinderen kunnen spelen. Op dit moment lijkt het er op dat Rotterdam met zijn woningaanbod vooral de yuppen aan zich probeert te binden. Dit terwijl de meeste mensen niet hun hele leven in een appartement willen blijven wonen. Bij het verlangen naar een andere betaalbare woning zal de beter gesitueerde Rotterdammer dan ook vaak niet anders handelen dan het verlaten van de stad. Rotterdam moet daarom af van de dure hoogbouw en een meer gevarieerde woningbouwproductie op gang helpen zodat de zo gewenste bewoners ook in Rotterdam blijven wonen.

Bronnen: - Ludette el Barkany: Rotterdam zit niet te wachten op wolkenkrabbers (in Trouw, 22 september 2007) - Kees de Graaf: Naderend eind van de uitbreidingsmarkt (in Building Business, februari 2004) - Funda, NVM veilingsite (www.funda.nl) - Wolkenkrabbers in Rotterdam (www.wolkenkrabbersrotterdam.nl)

Interessant: Communistisch prestigeproject de Zeven Zusters in Moskou (http://en.wikipedia.org/wiki/Seven_Sisters_(Moscow)

10 girugten december 2007 Wolkenkrabberweekend 2007

Na Euro 2000, Culturele hoofdstad van Europa 2001, Waterlife 2003 en Sportjaar 2005 is ‘Rotterdam, 2007 City of Architecture’ het Wilts- Wietske -door vijfde themajaar voor de stad. De themajaren hebben tot nu toe een zeer positieve invloed gehad op het imago en de aantrekkingskracht van Rotterdam. In het 2007 worden het hele jaar door allerlei evenementen en tentoonstellingen georganiseerd om de architectonische hoogstandjes in de stad in een bijzonder licht te zetten. Zo vond er op 20, 21 en 22 september het eerste Rotterdamse Wolkenkrabberweekend plaats, wat met ruim 16.000 bezoekers een groot succes was. Geïnspireerd door het Wolkenkrätzerfestival in Frankfurt, werden er tijdens dit weekend niet alleen wolkenkrabbers opengesteld voor publiek, maar waren er ook diverse tentoonstellingen op het gebied van Rotterdamse architectuur, en was er een gevarieerd programma met allerlei activiteiten op het gebied van sport, spanning en cultuur, en … NuTuur! NuTuur Het gebouw bestaat voor het grootste gedeelte uit prefab elementen, Het thema van het programma van het wolkenkrabberweekend was waardoor het snel gebouwd kon worden. Het Erasmus Medisch Centrum ‘NuTuur’. NuTuur is de kijk van (groot)stedelijke bewoners op natuur en bestaat uit de faculteit Medische Wetenschappen, en de uitbreiding van natuurbeleving. De grote stad is de natuurlijke leefomgeving, de habitat, het Dijkzigt ziekenhuis. Overigens is het ook het begin van de Erasmus van haar inwoners. Om er voor te zorgen dat de inwoners elke dag in de Universiteit. Dan belanden we op het Weena, bij het Centraal Station, dat ‘natuur’ kunnen vertoeven, worden op veel plaatsen bomen geplant en tot ver in de jaren tachtig nog een open vlakte in het centrum van de tuinen aangelegd. Met NuTuur wordt duidelijk dat hoogbouw en natuur stad was, maar sinds de jaren negentig dé hoogbouwlocatie van Rotterdam uitstekend samengaan. In de door het Bureau Stadsnatuur georganiseerde werd. De Delftse Poort, het hoofdkantoor van Nationale Nederlanden, stadswandeling werd duidelijk gemaakt dat hoogbouw de natuur in de werd hier in 1991 opgeleverd en is 151,35 meter hoog en met antenne 164 stad helemaal niet verdrijft. Er leven bijvoorbeeld heel veel vleermuizen meter hoog. Het gebouw dankt haar naam aan het voormalige Delftsche in Rotterdam. Tijdens de stadswandeling ontdekten de bezoekers hoe Poort Station, dat vroeger op de plaats van het Centraal Station stond. In vleermuizen leven. Ook werd er een stadswandeling georganiseerd langs de jaren dertig vond men dat dit gebouw behoorlijk in de weg stond. Het plaatsen waar planten en bloemen langs de muren groeien. NuTuur houdt gebouw werd gesloopt en zou op een andere locatie weer opgebouwd ook het beter en langer kijken naar één beeld in, het turen naar iets. Zo worden, maar door bombardementen in de Tweede Wereldoorlog was had de kunstenaar Laan Irodjojo een atelier gemaakt in een gebouw op het zo onherstelbaar beschadigd dat het nooit meer opgebouwd kon grote hoogte om hier naar buiten te turen en het uitzicht te schilderen. worden. Het huidige gebouw bestaat uit twee torens van verschillende Bezoekers mochten er ook schilderen. Kijken bleek nog best ingewikkeld, hoogte, en biedt kantoorplaatsen aan maar liefst 3000 mensen! Het gezien de grote verschillen in schilderijen. Daarom gaf Irodjojo na moet een teleurstelling zijn geweest dat ook dit gebouw tijdens het afloop een cursus kijken. Een andere activiteit op het gebied van kijken wolkenkrabberweekend niet werd opengesteld. Wel was aan het Weena vond plaats onder leiding van kunsthistorica Ingrid van Santen. Zij de Millennium-toren opengesteld, dit gebouw staat met haar 132 meter verzorgde een stadswandeling waarin ze de deelnemers de verschillende in de top tien hoogste gebouwen van Nederland. Tegenwoordig is de perspectieven om naar wolkenkrabbers en andere gebouwen te kijken Wilhelminapier dé hoogbouwlocatie van Rotterdam. De in 2005 voltooide leerde. Omdat het volgens de NuTuur-visie veel beter is echte groenten Montevideo heeft met 151,50 hoogte de Delftse Poort van haar troon en fruit te eten in plaats van allerlei vitaminedrankjes achterover te slaan, gestoten. Alleen als de ‘M’ bovenop de woontoren wordt meegerekend, werden er picknickmanden uitgedeeld zodat bezoekers op een mooi plekje is dit gebouw het hoogste. Volgens sommige definities is de Delftse Poort in de stad konden genieten van een verantwoorde biologische lunch. Ook na ook nog steeds het hoogste gebouw, aangezien hier ook nog een 13 kon er gegeten worden op grote hoogte; een uniek diner met de skyline, en meter hoge zendmast op zit. Op de Wilhelminapier was het tijdens het konden er cocktails genuttigd worden op vijftig meter hoogte op de plaats wolkenkrabberweekend een drukte van belang, omdat hier de meeste hoge waar de Maastoren gerealiseerd wordt. gebouwen waren opengesteld, zoals bijvoorbeeld het World Port Center, van 123 meter hoog. De Wolkenkrabbers Tenslotte komen we dan aan bij waar het allemaal om draaide in dit Plannen weekend: de wolkenkrabbers die Rotterdam rijk is. En dat zijn er nog al wat. Gezien de plannen voor de komende jaren, zal de Rotterdamse skyline Tijdens het wolkenkrabberweekend waren er maar liefst 21 wolkenkrabbers zeker nog veranderen. In maart dit jaar is begonnen met de bouw van opengesteld voor publiek. Hiervan was natuurlijk het grootste deel de Maastoren, die 161 meter hoog zal worden. Het gebouw heeft een opengesteld tot aan de hoogste verdieping. Zo konden bezoekers vanaf grijze ‘huid’ die onder invloed van verschillende weersomstandigheden verschillende locaties in de stad van de indrukwekkende Rotterdamse andere kleuren aan kan nemen. In 2008 zal de Maastoren opgeleverd skyline genieten, en ervaren hoe het is om op zo’n grote hoogte te wonen worden. Tijdens het wolkenkrabberweekend kon, zoals eerder vermeld, of te werken. Doordat men van tevoren niet kon reserveren, stonden er een cocktail gedronken worden in een bouwkraan die op de plaats van lange wachtrijen voor de hoge gebouwen. Vooral het bestijgen van de de toekomstige Maastoren stond, zodat alvast van het uitzicht genoten Montevideo en de Toren Op Zuid (Het KPN-gebouw) was erg in trek. kon worden. De bouwkraan reikte niet tot 165 meter hoogte, bezoekers Rotterdam heeft tot noch toe altijd de hoogste gebouw van Nederland op moesten het doen met een schamele vijftig meter. Houd het nooit eens haar naam gehad. Het begon natuurlijk bij het Witte Huis, in 1898. Dit op, dat Rotterdam alsmaar aan kop blijft lopen wat betreft hoogbouw? Zo gebouw was met haar 45 meter hoogte de hoogste van Europa. Dertig jaar te zien niet. In de Utrechtse nieuwbouwwijk Leidsche Rijn zijn volgens later werd de titel overgenomen door de GEB-toren. Dit 34 verdiepingen recente nieuwsberichten de plannen voor de bouw van de 262 meter hoge tellende kantoorgebouw van het Gemeentelijk Energie Bedrijf was 58 Belle Van Zuylen voorlopig even van tafel, omdat een ‘verticale stad’, zoals meter hoog, en werd tijdens de Tweede Wereldoorlog nog zes meter het gebouw gepresenteerd wordt, niet de bij nieuwbouwwijk zou passen. hoger omdat de Duisters er een uitkijkpost op bouwden. Tegenwoordig is de wolkenkrabber eigendom van de stichting Stadswonen, en wordt Bronnen: het gebruikt voor studentenhuisvesting. Deze toren was overigens niet - Rotterdam Wolkenkrabberstad, uitgave magazine De Slanke Stad 7, Stichting opengesteld voor publiek tijdens het wolkenkrabberweekend. In 1968 Wolkenkrabbers Rotterdam. kwam het volgende Rotterdamse gebouw aan kop te staan van hoge - www.wolkenkrabberweekend.nl, laatste bezocht op 28-11-‘07 gebouwen in Nederland. Het Erasmus Medisch Centrum 114 en een halve - www.wolkenkrabbers.nl, laatste bezocht op 20-11-‘07 meter het hoogste gebouw van Nederland, en dit zou tot 1991 zo blijven. - http://www.top010.nl, laatste bezocht op 28-11-07 girugten december 2007 11 Rotterdam

Het nieuwe Rotterdam Centraal

Het reizigersverkeer in de openbaar vervoer sector is de laatste jaren zeer sterk gestegen. Daarmee komen steeds vaker openbaar vervoersknooppunten bovendrijven die de reizigersstroom nauwelijks nog kan verwerken. Het huidig stationsgebied in Rotterdam is zo’n voorbeeld, het kan het huidige reizigersaanbod niet meer goed aan. Het nieuwe Rotterdam Centraal is dan ook onderdeel van de Nieuwe Sleutelprojecten van het Rijk. Komende jaren wordt zeer veel geïnvesteerd in het opknappen en daarmee ook capaciteit vergroten van grote stations. De bedoeling is om dit soort knooppunten een internationale uitstraling te geven. Het hele stationsplein zal een metamorfose ondergaan. De gemeente Rotterdam grijpt dit project aan om ook de omgeving rondom het stationsplein grondig te herontwikkelen.

Historie combinatie bestaat uit gerenommeerde architectenbureaus die onder andere

-door Guido Roeholt- Het huidige Centraal Station ligt al ongeveer anderhalve eeuw op zijn het nieuwe Rijksmuseum en luchthaven Schiphol op hun naam hebben huidige locatie. Daarvoor bestonden er vier stations elders in de stad waar staan. Het nieuwe station wordt een groots vervoersknooppunt waarbij treinen uit de verschillende richtingen eindigden, het station Delftse Poort alle vervoersstromen overzichtelijk op elkaar zijn afgestemd. Een station kon worden beschouwd als het meest centrale station. Na de Tweede dat de reiziger ruimte geeft om snel naar een ander vervoermiddel over te Wereldoorlog is er pas echt een Centraal Station gebouwd, slechts een klein stappen. De nieuwe openbaar vervoer terminal geeft hier gezicht aan. In stuk verwijderd van het platgebombardeerde station Delftse Poort; het deze nieuwe openbaar vervoer terminal lopen de hal, de reizigerspassage schijnt slechts enkele tientallen meters verplaatst te zijn. Bij de oplevering en de perrons in elkaar over. In het nieuwe gebouw wordt de tunnel naar van het nieuwe station werden nog niet alle lijnen aangesloten. Tot 1953 de perrons aan beide zijden verruimd, de nieuwe tunnel zal ongeveer drie eindigden de treinen uit de richting Utrecht nog op station Maas. Sinds keer zo breed worden dan de huidige. Alle winkels en kaartverkoop zijn 1953 worden de treinen via station Noord met een grote boog via Blijdorp nu geconcentreerd in de centrale hal. Dit zorgt ook voor opstoppingen naar het Centraal Station geleid. Station Hofplein, dat tot op heden schuin in de spits. Daarom is gekozen om de winkeltjes onder te brengen aan achter het huidig station ligt werd een eindpunt. beide zijden van de tunnel naar de perrons. Zo ontstaat er veel ruimte in de centrale hal, dat de doorstroming zeer zal bevorderen. De hele centrale Het oude stationsgebouw hal krijgt een zeer ruimtelijk karakter. Mede door het gebruik van veel glas De architect van het ontwerp van stationsgebouw zoals het er nu nog ontstaat een heel open geheel. De bedoeling is ook dat deze hal een echte staat was Sybold van Ravesteyn. In eerste instantie wilde hij een groots en entree tot de stad wordt. Waar het gebouw nu ophoudt aan de rand van imposant gebouw neerzetten, maar de Nederlanse Spoorwegen (NS) zag het plein voor het station zal de nieuwe stationshal bijna reiken tot aan het dat helemaal niet zitten, het moest een functioneel en laag gebouw worden. Weena. Waar nu de perrons een gesloten karakter hebben krijgen deze een Dit conflict is in die tijd vrij hoog opgelopen. Toch wilde de architect het zeer open uitstraling. Per perron zal geen overkapping meer zijn, maar een doen voorkomen alsof er toch een hoger gebouw stond dan wat het in grote glazen overkapping zal alle perrons overspannen. Over de perrons werkelijkheid was. Hij bracht vier lagen met ramen aan zodat het lijkt alsof komt een grote loopbrug waardoor men niet alleen via de tunnel de het uit vier verdiepingen bestaat omdat je even zoveel rijen met ramen perrons kan bereiken maar ook bovenlangs. Zo wordt druk weggenomen ziet. Maar in werkelijkheid zijn het slechts twee etages, een knap trucje van waarmee de capaciteit aanzienlijk vergroot zal worden. Het nieuwe gebouw de architect. Boven de stationshal bevindt zich kantoorruimte van de NS. krijgt er ook een functie bij: het zal dienen als een verbinding tussen de Tegenwoordig kan het gebouw de reizigers nauwelijks nog verwerken. Provenierswijk aan de noordzijde en het centrum aan de zuidzijde van het Op een dag maken ongeveer 110.000 reizigers gebruik van het station, station. Nu is er nauwelijks sprake van een verbinding, het huidig gebouw een zeer sterke groei wordt voorspeld. Mede door de komst van de HSL- ligt met de rug duidelijk naar de noordzijde. Door het nieuwe gebouw zal Zuid en RandstadRail zal het reizigersaantal dat het station per dag moet er een open verbinding ontstaan. verwerken in 2025 naar waarschijnlijkheid toenemen tot boven de 300.000 per dag. Mede door de smalle centrale hal is het op drukke tijdstippen Het nieuwe vervoersknooppunt zo druk dat er opstoppingen ontstaan. Men wist dus dat er iets moest In de nieuwe situatie zullen trein, bus, tram, metro, RandstadRail, taxi gebeuren om dit groeiend aantal reizigers goed te kunnen verwerken. en fiets op een uitstekende manier worden gecombineerd. Nu liggen de verschillende manieren van openbaar en eigen vervoer nog te ver van Het nieuwe gebouw elkaar of buiten gewoon lastig ten opzichte van elkaar. Om het plein te Om tot een nieuw station te komen heeft de gemeente Rotterdam vele bereiken moest de trambaan bijvoorbeeld worden overgestoken wat soms architecten of combinaties van bureaus opdracht gegeven voor een gevaarlijke situaties met zich mee bracht. Het busstation krijgt de vorm ontwerp. Uiteindelijk hebben zich 48 kandidaten ingeschreven voor van een perroneiland ten westen van het stationsplein met perrons voor deze opdracht. Eind 2005 kwam Team CS als winnaar uit de bus. Deze de lijnbussen en een aparte halte voor internationale busverbindingen. Vanaf het reizigerseiland loopt men gemakkelijk het busstation op en vindt de haltes aan weerszijden. De bussen zullen samen met het bestemmingsverkeer in een lus rond dit reizigerseiland rijden. In de toekomst zullen ook touringcars niet meer het station aandoen maar hun halte aan de rand van de stad krijgen. Een van de ingangen van de metro zal zich vlakbij het busstation bevinden, hier vindt de reiziger de aansluiting op RandstadRail: de snelle verbinding tussen Rotterdam en Den Haag via onder andere Berkel en Rodenrijs en Zoetermeer. De tram zal ook een plaatselijk rondje rijden ten oosten van het stationsplein, zo wordt busverkeer en tramverkeer goed gescheiden. De definitieve tramhaltes zullen voor het imposante gebouw van Nationale Nederlanden komen. Zoals bij veel stations is de lage capaciteit van de fietsenstalling bij Rotterdam Centraal een groot probleem. Overal worden fietsen neergezet

12 girugten december 2007 waar het nog maar kan. Ook nu met de bouw worden de plekken om fietsen vondsten gedaan. Hier werden (resten van) werktuigen aangetroffen. kwijt te kunnen steeds beperkter. Niet alleen de openbare fietsenstalling zit aan de bovengrens van zijn capaciteiten, ook de bewaakte stalling kan Verdere ontwikkeling stationsgebied het aanbod bijna niet meer aan. Dit heeft ook veel te maken met alle Het is de gemeente Rotterdam er alles aan gelegen om de metamorfose bouwwerkzaamheden. Als oplossing is gekozen voor een ondergrondse van het stationsgebied aan te grijpen om het stationsgebied echt tot stalling, een prima oplossing gelet op het feit dat het stationsplein zijn het visitekaartje van stad te maken. In de visie van gemeente wordt het open karakter dient te behouden en de ruimte nu eenmaal beperkt is. Deze stationsgebied zelfs vergeleken met de woonkamer van de stad. De stalling zal aan de westzijde van het plein zijn plek onder de grond vinden. centrale hal moet als een voordeur worden beschouwd. Daarom wordt De ingang bevindt zich dan ook voor het Groot Handelsgebouw. Het niet alleen de infrastructuur onder handen genomen, ook rondom het autoverkeer wat zich nu over het Weena voortbeweegt zal over een paar gebied zijn de plannen groots. Waar het gebied eerst een saai en kleurloos jaar volledig ondergronds verdwijnen. Momenteel is men druk aan de gang gebied was waar men zo snel mogelijk weg wilde zijn moet het zich om een vernieuwde bredere verkeerstunnel te realiseren. Hiermee wordt ontwikkelen tot een kleurrijke en levendige entree tot de stad. Aan de bereikt dat voetgangers vanuit de stationshal deze weg niet meer hoeven te oostzijde van het gebied waar zich nu het oude postkantoor bevindt kruisen, de entree tot de stad wordt hiermee alleen maar eenvoudiger. zijn sinds kort kleine ondernemers gehuisvest die de kans krijgen hun eigen onderneming op poten te zetten. Over een paar jaar wanneer het De bouw postkantoor herontwikkeld zal worden, (het gaat dus tegen de vlakte Vanzelfsprekend kan het station tijdens de bouw geen dag dicht. en er komt een nieuw gebouw voor in de plaats) zullen zij hun nieuwe Duizenden reizigers worden dan getroffen. Daarom is het van het plekje krijgen. Tot die tijd zitten zij gehuisvest in het oude postkantoor. grootste belang dat de reizigersstromen door kunnen gaan terwijl de bouw Met de hele herontwikkeling wil de gemeente investeerders lokken en plaats vindt. Daarom is ook gekozen om voor de sloop van het huidig daarmee ook gelijk aan te tonen dat het zeer gunstig is om een bedrijf gebouw een tijdelijk station te bouwen. Dit neemt alle functies over van midden in het centrum te vestigen. Bijgedachte is ook om zo het reizen de huidige stationshal. Daarnaast wordt de tunnel die nu als fietstunnel naar de werkplek met het openbaar vervoer te stimuleren. Daarnaast wil dient omgebouwd tot een tijdelijk reizigerstunnel. Zo kan over een tijdje de gemeente door deze herontwikkeling een nieuwe route bloot leggen de sloop van het huidig gebouw beginnen zonder dat de reiziger er al richting de binnenstad. Waar de Delftse Poort een nauw en donker straatje te veel last van zal ondervinden. Niet alleen de bouw van een nieuw is, moet het een aantrekkelijke route worden. Dit wil de gemeente bereiken stationsgebouw brengt de nodige voorbereidingen met zich mee, ook de door de oude panden te herontwikkelen en er bijvoorbeeld op straatniveau bouw van het nieuwe metrostation waar ook RandstadRail op aangesloten winkeltjes en horeca te vestigen. Zo wordt het niet alleen aantrekkelijk zal worden geeft de nodige problemen. Zo moet tijdens de bouw de om via de Kruisplein en Westersingel naar de stad te lopen, de bekende metro gewoon kunnen blijven rijden. Om goed te kunnen werken is in noord-zuid verbinding, maar dan opent ook een route oost-west die via eerste instantie een droge bouwput nodig. Doorgaans gebeurt dit met het de Delftsestraat en de Schiekade richting stadshart loopt. De nu bekende slaan van diepwanden die vervolgens worden gevuld met beton waarna route via onder andere het Kruisplein wordt in de nieuwe situatie de put kan worden drooggelegd. Dit gaf alleen een probleem aan de kant bereikbaar vanaf het stationsplein zonder een weg te hoeven kruisen; het van de Delftse Poort. De aanwezigheid van het gebouw van Nationale Weena zal namelijk volledig in een tunnel verdwijnen. Zo kan men vanuit Nederlanden stond de diepwanden in de weg. Daarom is gekozen voor de nieuwe stationshal vrij het centrum in wandelen. Aan het Kruisplein, een zeer interessante techniek: de vriestechniek. Hiermee wordt een halve wat verderop overgaat in de Westersingel, grenzen veel straatjes met hoge cirkel rondom het oude metrostation met een doorsnede van ongeveer cultuurwaarde. Zo moet deze route zich gaan presenteren als de ‘Culturele twee meter bevroren om zodoende alsnog een droge bouwput te kunnen as van Rotterdam’. De hele herontwikkeling van het gebied rondom het verkrijgen. Per dag zijn maarliefst zes vrachtwagens met vloeibare stationsplein zal pas in gang worden gezet nadat de nieuwe stationshal stikstof nodig om dit proces in gang te houden. De bouw van het nieuwe opgeleverd is, anders zou logistiek een onwerkbare situatie ontstaan. Het metrostation bied ook de kans aan archeologen om een kijkje te nemen volledige stationsgebied zou door zoveel bouwwerkzaamheden tegelijk onder de grond en daar wellicht zeer interessante ontdekkingen te doen. dichtslibben. De gemeente Rotterdam verwacht dat het hele project rond Tot op heden zijn zeer waardevolle vondsten gedaan die meer informatie 2013 is afgerond. Dan moet hét visitekaartje van de stad een feit zijn, iets geven over de leefwijze van mensen tot soms wel duizenden jaren geleden. waar de gemeente nu al bijzonder trots op is. Van gebruiksvoorwerpen tot resten van kleding zijn tot nu toe gevonden. Ook bij werkzaamheden aan de perrons zijn tot nu toe interessante De huidige stand van zaken Momenteel zijn alle werkzaamheden in volle gang, een deel hiervan is zelfs al voltooid zoals bijvoorbeeld de realisatie van het tijdelijk treinstation aan de westzijde van het stationsplein. De komende tijd zal er veel gaan gebeuren, officieel is het doek al gevallen voor het oude stationsgebouw maar eind dit jaar zal ook feitelijk de sloophamer erin gaan. Reizigers ondervinden wel last van de werkzaamheden maar dit wordt deels ook beperkt door een goed herkenbare metro-ingang en de ombouw van de fietstunnel die onder de sporen doorloopt tot reizigerstunnel. Volgens de planning moet het project stationsplein met zijn imposante centrale reizigershal in 2010 klaar zijn. Als het goed is functioneert de HSL-Zuid en RandstadRail al een tijdje naar behoren. Rotterdam heeft er dan qua infrastructuur een pronkstuk erbij.

girugten december 2007 13 Een verdwaald lijkend plaatsnaambordje, een eenzame boom in een landschap vol leegte, het geluid van overvliegende ganzen. Een paar huizen in de verte. En meer niet, niet meer, ruimte voor alles maar ook helemaal niets. Het enige dat hier gebeurt is een weg, daarnaast is alles stil.

Plaatsnamen over de grens

Voor wie een bezoekje aan het land Denemarken te ver is, is er altijd nog een gelijknamig gehucht iets dichter bij huis... Binnen een uur wist een tweetal redacteuren deze prachtige plaats te op de fiets te bereiken:

Het gehucht Denemarken ligt zo’n zeventien kilometer ten oosten van Groningen, in de gemeente Slochteren. Het bestaat uit zeven boerderijen en een aantal arbeidershuisjes, en ligt aan het Slochterdiep. De naam van dit gehucht heeft in de verste verten niets te maken met haar Scandinavische naamgenoot. ‘Deen’ betekent ‘ruig’, en ‘marken’ zijn velden. ‘Ruigevelden’ had dit gehucht dus ook kunnen heten.

Overeenkomsten met het Scandinavische schiereiland zijn er zeker. Neem bijvoorbeeld de vlakheid van het landschap en de uitgestrektheid van de velden, dat is volop aanwezig in gehucht en land. Het valt te hopen dat er in de huizen in het gehucht Denemarken gezelligheid heerst, want het Deense ‘hygge’, wat zoiets als ‘gezelligheid’ betekent, en de voornaamste eigenschap van de volksaard van het land zou moeten zijn, is door de kaalheid van het landschap in dit gehucht ver te zoeken…

14 girugten december 2007 girugten december 2007 15 Rotterdam Desiderius Erasmus Roterodamus

Rotterdam is trots op Erasmus, misschien wel de beroemdste Rotterdammer ooit. De Erasmusbrug, de Erasmus universiteit, het Erasmus medisch centrum, allemaal verwijzen ze naar de humanist die vijf en een halve eeuw geleden in de stad geboren werd. In de tijd dat de Portugezen en de Spanjaarden bezig waren om de eerste ontdekkingsreizen te maken, maakte Erasmus binnen Europa zijn eigen ontdekkingsreis. Die reis was niet zozeer gericht op het ontdekken van nieuwe gebieden als wel op het vergaren van zoveel mogelijk kennis. Een geograaf kun je Erasmus niet noemen, maar het is wel waarschijnlijk dat hij meer van de wereld zag dan de gemiddelde geograaf uit die tijd. Dankzij zijn vele reizen die hij door Europa maakte wordt hij tegenwoordig bovendien gezien als Europeaan bij uitstek. Dit heeft hem de eer opgeleverd om naamgever te worden van de “European Region Action Scheme for the Mobility of University Students”, kortweg: de Erasmus-beurs.

Erasmus was een humanist, een schrijver en een filosoof, maar bovenal te verbergen. Als onwettig kind had je het in die tijd niet makkelijk; je werd -door Joep Westerveld- een buitengewoon geleerd man. Tijdens zijn leven al werd hij gezien als niet voor vol aangezien. Men sprak in die tijd dan ook van een “defectus een van de grote denkers van zijn tijd. Hij had briefcontact met zowel de natalis” ofwel geboortedefect. Ook op latere leeftijd had Erasmus hier last paus als de belangrijkste Europese vorsten van zijn tijd. Hij is een van van. Zo mocht je als onwettig kind geen theologische examens afleggen. Dit de grondleggers geweest van het hedendaagse gymnasium. Zijn boek de heeft er voor gezorgd dat Erasmus zijn doctoraat theologie uiteindelijk aan lof der zotheid en zijn vertaling van het nieuwe testament hebben de weg de universiteit van Turijn heeft behaald, na vergeefse pogingen bij andere geplaveid voor de reformatie. universiteiten. Pas nadat Erasmus rond zijn vijftigste dispensatie kreeg van niemand minder dan de paus, werd hij verlost van alle maatschappelijke De beste man werd geboren op 28 oktober 1467, maar het kan ook 1469 barrières waar je als onwettig kind tegenop liep. Er wordt gedacht dat geweest zijn… of 1466. Helemaal zeker is het dus niet; Het standbeeld de zelfgekozen naam Desiderius verwijst naar het Latijnse werkwoord in Rotterdam vermeldt 1467 maar de meeste wetenschappers gaan desiderare dat wensen betekend. Desiderius zou dan “de gewenste (zoon)” tegenwoordig uit van 1466. Het is eveneens onzeker dat Erasmus in betekenen (dus geen geboortedefect). Rotterdam geboren werd, nergens zijn onomstotelijke bewijzen te vinden waar hij precies ter wereld kwam. Toch gaat men er van uit - ondanks Erasmus is een laatbloeier, het merendeel van zijn werk komt tot stand na verhalen dat hij in Gouda geboren zou zijn – dat Erasmus geboren is zijn vijfendertigste. De basis hiervoor wordt gelegd in de eerste helft van in Rotterdam. In zijn latere leven zou hij zichzelf namelijk Desiderius zijn leven. Het grootste deel daarvan brengt hij door in Nederland. Van Erasmus Roterodamus gaan noemen, ofwel Desiderius Erasmus van zijn elfde tot zijn achttiende gaat Erasmus naar school bij de broeders van Rotterdam. Ondanks deze naam heeft Erasmus slechts een aantal jaar het gemene leven in Deventer. Hier ontmoet hij de Groninger Rudolf van zijn leven in Rotterdam gewoond. Op zijn vierde (uitgaande van het Agricola, een van Nederlands eerste humanisten. De ontmoeting laat een geboortejaar 1466) verhuist hij met zijn moeder mee terug naar Gouda om diepe indruk achter op de humanist in wording. Na de school in Deventer daarna nooit meer terug te keren in zijn geboorteplaats. komt Erasmus na enkele omzwervingen terecht in het klooster Steyn bij Gouda. Erasmus was zelf liever naar de universiteit gegaan, maar ook Hij kwam ter wereld als Gerrit Gerritszoon en was de onwettige zoon van het klooster biedt hem de mogelijkheid om veel te lezen. In deze periode een priester uit Gouda en een alleenstaande vrouw genaamd Margareta. Zij wordt zijn interesse gewekt voor de klassieke literatuur. (bonae litterae) verhuisde van Gouda naar Rotterdam, waarschijnlijk om het “ongelukje” Ondanks zijn oorspronkelijke voorkeur voor de universiteit boven het klooster was Erasmus christelijker dan menigeen denkt. Hij hield zich zijn hele leven veel bezig met de “verinnerlijking” van het geloof. Hij zette zich af tegen uiterlijk geloofsvertoon zoals heel opzichtig bidden, beeldenverering en bedevaarten. Daarentegen streefde hij een zo groot mogelijke geleerdheid na, om daarmee zijn eigen geloofsbeleving meer diepgang te geven. Hij betrok daarbij ook bonae litterae. Zo vond Erasmus dat je door het lezen van Cicero meer inzicht kon krijgen in de lijdensweg van Jezus. Nou hoefde je om een goed christen te zijn niet perse de oudheid te hebben bestudeerd, maar Erasmus was wel van mening dat geleerde mensen betere christenen waren.

Om deze redenen vond hij het belangrijk dat mensen kennis hadden van de klassieke talen. Hij propageerde het verwerven van het Grieks en het Latijn en is daarmee een van de grondleggers geweest van het hedendaagse gymnasium. Zelf hield Erasmus zich veel bezig met het vertalen van klassieke werken. Door zijn talenkennis raakte Erasmus overtuigd dat delen van de Vulgaat (de bijbel in het volkslatijn) niet goed vertaald waren uit het Grieks. Hierop maakte hij zelf een nieuwe vertaling naar het Latijn. Erasmus wenste dat deze nieuwe tekst in handen kwam

16 girugten december 2007 hij onderweg om ergens kennis op te doen, vrienden op te zoeken, of te vluchten voor de pest (waaraan hij beide ouders verloor). Hij verbleef Desiderius Erasmus onder andere in Rome, Parijs, Londen, Leuven, Keulen en Basel. Mede hierdoor wordt Erasmus tegenwoordig wel gezien als Europeaan bij uitstek. Daar is echter nogal wat op af te dingen. In al het werk van Erasmus komt het woord Europa nauwelijks voor. Eigenlijk zag Erasmus zichzelf meer als wereldburger dan Europeaan, of zoals hij het zelf zegt: Roterodamus “Ik wil een wereldburger zijn, aan allen te behoren of meer nog een niet-burger zijn.” Wel was Erasmus een groot voorstander van vrede binnen Europa. Dit had twee redenen. In de eerste plaats stond Erasmus bekend als pacifist, zijn belangrijkste argument daarvoor was dat het christendom en oorlog absoluut onverenigbaar waren. In de tweede plaats zag Erasmus vrede binnen Europa als noodzakelijke voorwaarde om het gevaar van de islam (belichaamd door de destijds oprukkende Turken) buiten de deur te houden. Het was hem dus meer te doen om vrede binnen de christelijke wereld, dan om een vredig Europa.

Op 12 juli 1536 blaast Erasmus in Basel zijn laatste adem uit, hij is dan

“Al die tijd die ik niet aan studie besteed beschouw ik als verloren.” van zoveel mogelijk mensen - zelfs Turken, zodat ook zij de waarde van het christendom in zouden gaan zien. Vijf jaar eerder al had hij de lof der zotheid gepubliceerd. In dit boek bespreekt hij bij monde van de zotheid al tijden lang ziek. Jarenlang heeft hij last van nierstenen, maagklachten, obstipatie, aanhoudende verkoudheid en/of allerlei onbegrepen koortsen. Het is eigenlijk een wonder dat hij nog zo productief heeft kunnen schrijven in de laatste jaren van zijn leven. Zelf dacht Erasmus dat het drinken van slechte wijn het probleem van zijn gezondheid was. Het drinken van goede “Ik wil een wereldburger zijn, (Bourgondische) wijn was volgens hem de oplossing. Dat betekende niet dat Erasmus hield van drankgelagen, integendeel, hij had er een afkeer aan allen te behoren of meer van. Van veel drinken werd je de volgende dag alleen maar geradbraakt wakker, daardoor kon je weer minder geconcentreerd aan het werk en dat nog een niet-burger zijn.” kon natuurlijk niet de bedoeling zijn. Zoals Erasmus het zelf verwoordde: “Al die tijd die ik niet aan studie besteed beschouw ik als verloren”. Denk daar nog maar eens over na als je waar dan ook in Europa met je nieuwe Erasmus- vrienden tot diep in de nacht een feestje aan het vieren bent. allerlei misstanden en menselijke dwaasheden van zijn tijd. Hij bekritiseert vorsten, wetenschappers, kooplieden en bovenal het wangedrag van de geestelijkheid. Deze twee boeken plaveiden de weg voor de reformatie. Een jaar na Erasmus’ uitgave van het nieuwe testament nam Maarten Luther in Wittenberg de hamer ter hand en spijkerde zijn 95 stellingen op de plaatselijke kerkdeur. Erasmus stond in principe sympathiek tegenover Luthers ideeën, maar kon zich niet zo vinden in diens provocerende optreden. De 95 stellingen zorgden voor verdeeldheid in Europa, kerkelijke en wereldse leiders werden gedwongen om te kiezen voor of tegen Luther. Dit zinde Erasmus niks, hij wilde helemaal geen scheiding in de kerk; liever veranderde hij de kerk in zijn geheel. Dit leverde de vreemde situatie op dat de Lutheranen Erasmus ervan beschuldigden partij te kiezen voor de paus, terwijl de paus hem precies het tegenovergestelde verweet. In werkelijkheid heeft Erasmus nooit partij gekozen voor een van de twee. Hij accepteerde dan maar dat hij in katholieke oorden werd gezien als grondlegger van de reformatie, terwijl hij in Noord Europa als katholiek werd beschouwd. Dit weerhield hem er niet van om te blijven rondtrekken tussen verschillende steden, zoals hij dat al zijn hele leven deed. Voor iemand uit de vijftiende eeuw heeft Erasmus nogal wat Europese steden bezocht. Zeker als je bedenkt dat alle reizen destijds te paard, per boot en veelal te voet gingen. Nooit bleef hij lang op één plaats. Altijd was

girugten december 2007 17 Wordt het zeehavenbeleid straks grensoverschrijdend vormgegeven? In het westelijk deel van de Benelux, de Rijn-Scheldedelta, bevinden zich de twee grootste zeehavens van Europa. De mainports Rotterdam en Antwerpen liggen op nog geen 100 kilometer afstand van elkaar. Naast deze twee ‘grote jongens’ zijn er nog zes andere havens op een relatief korte afstand van elkaar in het netwerk van de Rijn-Scheldedelta aan te treffen. Het gaat hier onder meer om de havens van Dordrecht, Gent en Zeebrugge. In deze bijdrage zal een beeld worden geschetst van hoe het toekomstige zeehavenbeleid in de Rijn- Scheldedelta er uit kan komen te zien. Netwerken de Nederlandse als de Vlaamse zeehavens zal het lastig worden om zich Al geruime tijd is de ontwikkeling van het ontstaan van verschillende netwerken waar te nemen. Zo is er steeds duidelijker een ontwikkeling autonoom te handhaven. -door Wietse Burger- te zien waarin steden opgaan in een samenhangend geheel. De beide Bij de keuze van rederijen om goederenstromen op een bepaald punt Randstadvleugels en het stedelijk netwerk Brabantstad zijn voorbeelden te concentreren zal steeds meer naar regio’s worden gekeken dan naar van zo’n samenhangend geheel. Dergelijke stedelijke netwerken bestaan afzonderlijke havens. Pas wanneer de keuze voor een bepaalde regio is vaak uit enkele grote en kleinere gemeenten, vergezeld met enkele open gemaakt, komen binnen die regio de afzonderlijke zeehavens in beeld. De stukken. Deze netwerken kunnen elkaar aanvullen en elkaar versterken. concurrentie zal zich in de toekomst meer gaan richten op netwerken dan Zo vormen gemeentegrenzen bij het zoeken naar een woning of een afzonderlijke zeehavens. Daarom biedt samenwerking binnen de Rijn- baan steeds minder een rol; de mogelijkheden voor woonruimte worden Scheldedelta kansen voor zowel de Nederlandse als Vlaamse zeehavens. binnen een groot gebied onderzocht. In de toekomst zal er steeds meer tussen (stedelijke) netwerken worden geconcurreerd, en steeds minder Kansen binnen de Rijn-Scheldedelta tussen steden afzonderlijk. Netwerken beperken zich overigen niet tot Binnen deze samenwerking kan er op een aantal terreinen gezamenlijk de (lands)grenzen; steeds vaker worden grensoverschrijdende netwerken op worden getrokken. Weliswaar houdt concurrentie elkaar scherp, maar zichtbaar. het zeehavenbeleid dient in een ruimer perspectief te worden geplaatst. Het huidige zeehavenbeleid in Nederland en Vlaanderen biedt momenteel Rijn-Scheldedelta als netwerk een beperkte opening voor grensoverschrijdende samenwerking. De ‘Rijn- Bij de mainports van Antwerpen en Rotterdam is een vergelijkbaar Schelde Delta samenwerkingsorganisatie’ heeft enkele (beleids)documenten verschijnsel waar te nemen. Een mainport is een concentratiepunt van gepresenteerd, waarin een richting voor de toekomst wordt aangegeven. aan- en afvoer van goederenstromen van internationale betekenis. Van Gils ziet deze ontwikkeling als een belangrijke stap. Hoewel de De activiteiten van een mainport concentreren zich echter niet meer samenwerking volgens Van Gils nog in de kinderschoenen staat, is het alleen op het gebied van de mainport zelf, waardoor momenteel van inzicht om tot samenwerking te komen aanwezig en komt het nu aan op mainportregio’s kan worden gesproken. Het proces van het verplaatsen verdere uitwerking. van activiteiten wordt ook wel met maritieme deconcentratie aangeduid. De havens in deze delta kampen deels met vergelijkbare knelpunten en Door deconcentratie van activiteiten zijn er havennetwerken ontstaan. opgaven. Machtstoename van rederijen, ruimtetekorten en regelgeving Op dit moment hebben de netwerken van Rotterdam en Antwerpen zo’n op bijvoorbeeld milieugebied zijn voorbeelden waarmee alle zeehavens omvang, dat er in feite één grensoverschrijdend havennetwerk is ontstaan. te kampen hebben. Door samenwerking kan kennis en expertise worden Dit grensoverschrijdende netwerk wordt ook wel aangeduid als de Rijn- uitgewisseld. Het plaatsen van knelpunten in een bredere context kan Scheldedelta. ertoe leiden dat deze op een hoger schaalniveau worden aangepakt; en De Rijn-Scheldedelta omvat binnen een straal van zo’n 300 kilometer een uiteindelijk tot een betere oplossing leiden. achttal zeehavens en vormt een ruimtelijk-logistiek knooppunt in Europa. Het is zelfs mogelijk dat de havens binnen de Rijn-Scheldedelta tot een Vanuit deze acht havens kan het gehele Europese achterland worden alliantie komen, waarbinnen de afzonderlijke havens zich concentreren bediend. Binnen dit grensoverschrijdende havennetwek bezitten zowel op bepaalde onderdelen van de markt. Door tot een functieverdeling te Nederland als Vlaanderen een uitzonderlijke ruimtelijk-logistieke positie. komen tussen de havens is het bijvoorbeeld mogelijk dat Rotterdam zich In feite kan de Rijn-Scheldedelta als één ruimtelijk-economisch kerngebied richt op de grote schepen en de andere havens op de kleinere schepen. worden beschouwd. Door de toenemende globalisering komt de afzonderlijke concurrentiepositie onder druk te staan. Voor zowel Hoewel een werkverdeling op korte termijn niet zal worden gerealiseerd, is het toch een serieuze stap om over na te denken. Afzonderlijk zal het moeilijk worden voor de havens om zich te handhaven. Door strategische samenwerking aan te gaan is het mogelijk om met andere havennetwerken te concurreren. Het huidige zeehavenbeleid biedt daartoe een voorzichtige opening, in de komende periode zal dit nader moeten worden uitgewerkt.

Bronnen: -Ministeries van VROM, LNV, VenW en EZ, Nota Ruimte, Ruimte voor ontwikkeling, Deel, Den Haag, 2006. -Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Strategienota Nederland, Brussel, 2006. -Gils, M. van, ‘Deurganckdok Antwerpen: op weg naar een nieuw perspectief’ in: Geografie (2), 2006.

Wietse Burger rondde in 2006 zijn master Environmental and Infrastructure Planning af met de thesis: ‘Internationale invloeden in het zeehavenbeleid van Nederland en Vlaanderen’ aan de Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen in Groningen.

18 girugten december 2007 De Oekraïense zuidkust en het succes van de Zwarte Zee -door Arvid Krechting- Arvid -door Het tegenwoordige Oekraïne bestaat nog niet zo lang. Een onafhankelijke op dat moment al ontmanteld, als onderdeel van afspraken tussen de VS staat sinds 1991, maar voorheen altijd onderdeel van andere rijken. en Sovjet-Unie om wapenvoorraden te verminderen. Uiteindelijk werden Onder meer Litouwen, Polen, Oostenrijk-Hongarije en uiteraard Rusland er trilaterale afspraken gemaakt tussen Oekraïne, de VS en Rusland om zwaaiden er de scepter. Mensen die zichzelf Oekraïner noemden werden de wapens deels naar Rusland te transfereren en te ontmantelen. In 1996 pas begin jaren ’20 verenigd in een land, de Sovjetstaat Oekraïne, als werd Oekraïne het eerste land ter wereld dat zijn kernwapens volledig onderdeel van Sovjet-Unie. Binnen de Sovjet-Unie was Oekraïne een opruimde. De rol van de VS en het westen in deze blijft saillant: Oekraïne zeer belangrijk land. Vanwege de grote hoeveelheden ijzererts en kolen in wilde per se dat deze partijen betrokken waren bij deze deals, om de eigen het oosten in Donbass (Donetsk Bassin), die met name voor de enorme soevereiniteit te garanderen. industriële complexen van belang waren. De Sovjet-Unie dankte haar In 1997 werd er ook een deal gemaakt door de presidenten Jeltsin initiële groei met name aan kolossale investeringen in energiecentrales en en Koetsjma over de territoriale integriteit van Oekraïne, en over de staalindustrie, en die was grotendeels in Oekraïne gevestigd. marine. Oekraïne kreeg 18% van de schepen van de Zwarte Zee-vloot en de Russische marine kreeg een honderdjarig gebruiksrecht van de Een ander zeer groot strategisch belang voor de Sovjet-Unie vormden de havenfaciliteiten in Sevastopol. Daarmee kwam er rust in de relaties tussen havens aan de Zwarte Zee. Moermansk en St. Petersburg (destijds Leningrad beide landen, en was de Sovjeterfenis min of meer fatsoenlijk verdeeld. omdat Sint Petersburg te Duits klonk) zijn een aantal maanden per jaar onbereikbaar doordat het water van de Witte Zee, de Noordelijke IJszee De afgelopen jaren gaat het redelijk goed met Oekraïne, de economie en de Finse Golf dichtvriest. De Zwarte Zee daarentegen blijft het hele groeit jaarlijks met gemiddeld meer dan 6% en overal is veel bouwactiviteit. jaar bevaarbaar en vormt dus de enige volwaardige scheepvaartverbinding Veel van de groei vindt plaats in Kiev, maar inmiddels zijn ook de andere met Europa. Grote Sovjethavens als Odessa en Sevastopol lagen derhalve grote steden van het land volop in ontwikkeling. Bijna het hele centrum op Oekraïens grondgebied. van Odessa staat in de steigers en, anders dan in veel andere steden, de vrijwel authentieke binnenstad wordt gerestaureerd en verbouwd en niet Overigens vond er nog één belangrijke wijziging in Oekraïens grondgebied ontsierd door Sovjet-‘Plattenbau’. De restauratie van de opera, volgens plaats na de jaren ’20: in 1954 werd de Krim door Chroesjtsjov aan velen de mooiste van Oekraïne, is inmiddels voltooid. De economische Oekraïne geschonken, als teken van broederschap tussen de Russische en groei laat overal zijn sporen na: de wereldberoemde Potemkintrappen, Oekraïense volkeren. Tot die tijd had de Krim altijd bij Rusland gehoord, uit de filmklassieker Pantserkruiser Potemkin, zijn ingekort omdat er en ook nu wonen er vrijwel alleen etnische Russen. Binnen Oekraïne een autodealer onderaan de trap is gebouwd. Maar de gehele Zwarte neemt de Krim tegenwoordig een staatkundig aparte positie in. Het land Zee-kust is aan het opbloeien. De Krim was altijd een van de favoriete bestaat uit Oblasten, een soort provincies, en de Krim als autonome regio. vakantiebestemmingen van apparatsjiks, en ook nu nog gaan veel Kiev is de hoofdstad van het land, maar daarnaast heeft ook Sevastopol als welvarende Oekraïners in de vakanties en weekenden naar hun datsja’s in hoofdstad van de Krim een aparte status. het warme zuiden van het land.

Vanwege het belang van de Zwarte Zee en de verbindingen naar het westen, De havens aan de zuidkust van Oekraïne hebben dus volop kansen om was het belangrijkste deel van de Sovjetmarine gevestigd in Sevastopol. te profiteren van de economische groei. Niet alleen door het opkomende Een groot deel van de nucleaire vloot lag er, waarbij er zelfs een volledig toerisme en de groeiende handel binnen Oekraïne, maar ook door de zich rots uitgehakt werd om in een berg een atoombunker te maken waar stormachtig ontwikkelende overbuurman Turkije en de nieuwe EU-landen onderzeëers veilig konden liggen. Daarnaast was een zeer groot deel van Roemenië en Bulgarije. Een ander bewijs van het succes van de regio is de het kernwapenarsenaal in Oekraïne gestationeerd. toewijzing van de olympsiche winterspelen van 2014 aan Sotsji in Rusland. Vanuit Burgas, Varna, Istanboel, enzovoorts zal er derhalve flink gevaren Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leverde dat grote problemen op, gaan worden op Odessa, Sevastopol, Jalta, enzovoorts. aangezien Oekraïne en Rusland de voorraden moesten gaan verdelen. Begin jaren ’90 was Oekraïne gedurende korte tijd de derde kernmacht van de wereld, nadat het nieuwe Oekraïense ministerie van defensie Voor meer informatie: Ukraine – Birth of a Modern Nation van Serhy Yekelchyk een claim had gelegd op 800.000 Sovjetmilitairen, 6.500 tanks, 1.500 biedt een prachtige beschrijving van de geschiedenis van het land. Het is beschikbaar in gevechtsvliegtuigen en 5.000 kernwapens, alle Sovjetwapens op Oekraïens de Universiteitsbibliotheek. grondgebied op dat moment. Een groot gedeelte van die wapens werd

girugten december 2007 19 Masterthesis

City marketing: Een comparatieve analyse van Amsterdam en Rotterdam In de meeste Nederlandse steden maakt city marketing onderdeel uit van het stedelijk beleid.City marketing dient er voor te zorgen dat de stedelijke producten en diensten voldoen aan de wensen van (potentiële) afnemers als bewoners, bedrijven en toeristen en dat de kwaliteiten van de aanwezige producten en diensten helder naar haar (potentiële) afnemers gecommuniceerd worden. Een belangrijk onderdeel van city marketing is ‘city branding’, ofwel het bewust ontwikkelen en exploiteren van een stedelijk merk, met het oog de beslissing van mensen om al dan niet te willen wonen en studeren in een stad of er een bezoek aan te brengen te beïnvloeden. Het doel van city marketing is een onderscheidende positie ten opzichte van andere steden in te nemen of te behouden en zodoende succesvol te zijn in het aantrekken van bewoners, bezoekers en bedrijven.

-door Hans Kingma- In dit onderzoek staat de city marketing van de twee grootste steden van verschillende partijen, coördinatie van de marketingactiviteiten van ver- Nederland, schillende partijen, en versterking van het imago en het stadsmerk. In Amsterdam en Rotterdam, centraal. Hierbij zijn de volgende onderzoek- Amsteram is dit Amsterdam Partners, in Rotterdam het Chief Marketing sragen geformuleerd: Office. Voor deze centrale, coördinerende entiteiten geldt: - Hoe is de city marketing georganiseerd in Amsterdam en Rotterdam? - Wat is de gewenste profilering en het gewenste imago van Amsterdam - Beiden hebben een beperkt budget en dus voornamelijk een regiefunc- en Rotterdam? tie. - Wat is de geschiedenis van city marketing in Amsterdam en Rotterdam? - Beiden hebben een toezichthoudend orgaan boven zich, waarvan de - Wat is het belang van city marketing in het stedelijk beleid? - In hoeverre burgemeester voorzitter is, en de overige leden vertegenwoordigers uit het is op het gebied van city marketing sprake van directe concurrentie of bedrijfsleven, de lokale overheid en kennisinstellingen zijn. samenwerking tussen Amsterdam en Rotterdam? Om tot antwoord op de - Amsterdam Partners verkrijgt haar inkomsten grotendeels van het bed- onderzoeksvragen te komen is een uitgebreide literatuurstudie gehouden, rijfsleven; het CMO volledig van de gemeente.o Amsterdam Partners is aangevuld met een negental diepte-interviews met relevante actoren. verantwoordelijk voor de merkcampagne; het CMO niet.Verder geldt dat in zowel Amsterdam als Rotterdam de gemeente grotendeels dezelfde Amsterdam en Rotterdam hebben deels een overeenkomende en deels een rolvervult in de city marketing. Zo was in beide steden de gemeente de verschillende city marketingachtergrond. Zo geldt voor beide steden dat initiator van de intensivering van de marketinginspanningen en de hui- ze vóór 2004 geen stadsmerk geformuleerd hadden en derhalve geen strat- dige vorm van coördinatie en vervullen de voor de city marketing bean- egie hanteerden voor een consistente uitdraging hiervan. Een verschil in grijkste gemeentelijke diensten in beide steden grotendeels dezelfde de city marketingachtergrond van Amsterdam en Rotterdam is gelegen in taken. In Amsterdam zijn acht belangrijke marketing- en promotionele de proilering van beide steden. Waar Amsterdam zich te breed profileerde, organisaties(samen met Amsterdam Partners) verenigd in de Raad van dat wil zeggen op teveel terreinen, profileerde Rotterdam zich in het Convenantpartners. Rotterdam kent in deze categorie van organisaties wel verleden voornamelijk als havenstad, hetgeen anno 2007 niet als positief samenwerkingsverbanden, maar niet een zo duidelijk vastgelegde overeen- imago beschouwd wordt. Een ander verschil is gelegen in het coördineren stemming tussen een dergelijk groot aantal belangrijke marketing- en pro- van de city marketingactiviteiten van verschillende actoren. In Amerdam motionele organisaties. De belangrijkste organisatie voor de toeristische was in het verleden weinig sprake van (pogingen tot) coördinatie, waar- marketing en promotie van Amsterdam (Amsterdam Toerisme & Congres door de implementatie van een gecoördineerd city marketingbeleid in Bureau) heeft een vergelijkbare achtergrond en eenzelfde hoofddoel – het 2003 gezien kan worden als een drastische ommezwaai. Voor Rotterdam stimuleren van het toeristische (leisure) en zakelijke bezoek – als de belan- geldt dat in het verleden meerdere acties ondernomen zijn met het doel de grijkste organisatie voor de toeristische marketing en promotie van Rotter- activiteiten van de verschillende partijen die een rol speelden in de market- dam (Rotterdam Marketing). Het (lokale) bedrijfsleven heeft momenteel in ing van de stad te coördineren. Hoewel dit niet altijd het gewenste resultaat Amsterdam een grotere betrokkenheid bij de city marketing dan in Rotter- opleverde, betekende de oprichting van stichting Rotterdam Festivals in dam. Wel is Rotterdam actief bezig het bedrijfsleven meer te betrekken bij 1993 dat vanaf dit moment een integraal festival- en evenementenbeleid de marketing van de stad. In Amsterdam is de regio (op enkele terreinen) gevoerd werd. betrokken bij de marketing van de stad; in Rotterdam is de regio niet of nauwelijks betrokken bij de marketing van de stad. Voor de huidige organisatie van de city marketing geldt dat zowel Am- sterdam als Rotterdam een centrale, coördinerende entiteit kent die boven Naast de organisatie van de city marketing in Amsterdam en Rotterdam de andere partijen staat en moet zorgen voor samenwerking tussen de staat in dit onderzoekhet beleidsinhoudelijke aspect (profilering en gew-

20 girugten december 2007 enst imago) van de city marketing in beide steden centraal. Hiervoor geldt Rotterdam lijkt echter dat het stedelijk product verbeterd wordt, hetgeen dat zowel Amsterdam als Rotterdam in 2004 een stadsmerk heeft vast- wellicht eerder een positiever imago oplevert dan het voeren van promo- gesteld aan de hand van drie kernwaarden. Voor Amsterdam zijn deze tiecampagnes. kernwaarden: creativiteit, innovatie en handelsgeest, voor Rotterdam: am- bitie, betrokkenheid en verandering. Voor deze benoemde kernwaarden City marketing maakt een wezenlijk onderdeel uit van het stedelijk beleid geldt dat ze niet arbitrair zijn gekozen, maar tevens dat ze geen volledige in zowel Amsterdam als Rotterdam. Zo geldt voor beide steden dat de of objectieve weergave van het stadsproduct en het -karakter zijn. Am- gemeente initiator is van het huidige city marketingbeleid. Hiernaast geldt sterdam en Rotterdam zijn in de tweede helft van 2004 een themacam- voor beide steden dat ‘stadsimago’ en ‘city marketing’ veelvuldig terugko- pagne gestart. Amsterdam gebruikt het thema ‘I amsterdam’, Rotterdam men in de (economische) collegeprogramma’s. het thema ‘Rotterdam Durft!’. ‘I amsterdam’ is internationaal van aard en Op het gebied van city marketing is eerder incidenteel dan structureel valt onder de verantwoordelijkheid van Amsterdam Partners. ‘Rotterdam sprake van directe concurrentie tussen Amsterdam en Rotterdam. Dit Durft!’ is nationaal bedoeld en valt onder de verantwoordelijkheid van de wordt voornamelijk veroorzaakt door het feit dat beide steden op veel gemeente Rotterdam (OBR). In Amsterdam is creativiteit hét centrale punt terreinen niet elkaars belangrijkste concurrenten zijn. Zo concurreert Am- in het economisch beleid: creativiteit moet de motor van de Amsterdamse sterdam voor het aantrekken van internationale bezoekers en ondernemi- economie worden. Amsterdam wil zich – in lijn met het geformuleerde ngen eerder met Europese steden als Barcelona, Berlijn, Wenen en Madrid stadsmerk – ontwikkelen tot en profileren als creatieve en innovatieve ken- dan met Rotterdam. Op enkele losse initiatieven na werken Amsterdam nis- en zakenstad. Tegelijkertijd wil de stad iets weg – doch niet helemaal en Rotterdam ook niet structureel samen op marketinggebied. Dit wordt af – van het imago van sex, drugs en rock ’n roll. Echter, het beïnvloeden veroorzaakt door het feit dat beide steden zich vooral met hun afzonder- van een stedelijk imago of een stadsmerk is niet eenvoudig. Dat Amster- lijke belangen bezighouden. dam zich een creatief imago wil aanmeten, wil daarom niet zeggen dat het waarschijnlijk is dat de stad hierin gaat slagen; het huidige imago van grachtenstad en sex, drugs en rock & roll is immers zonder uitdrukkelijke promotie tot stand gekomen, maar leeft desalniettemin sterk in de hoofden van het publiek. Rotterdam kent niet één speerpunt in het huidige econo- misch beleid, maar streeftjuist een verbreding na van de economie. Hiertoe heeft het naast het haven- en industrieel complex (HIC), het medisch- en zorgcluster en het creatieve cluster inclusief vrijetijdseconomie als speer- punten benoemd. Waar Amsterdam een verandering van imago nastreeft, mikt Rotterdam op een verbetering van haar imago. Zo wil Rotterdam af van het huidige negatieve imago van een saaie en kille werkstad, en wil het zich profileren als een bruisende stad waar ‘veel te beleven valt’.

Dat Rotterdam ernaar streeft een ombuiging van het huidige negatieve imago te bewerkstelligen is voor de hand liggend. Het belangrijkst voor girugten december 2007 21 Alles is geografie De Red Bull Air Races Dinsdag 13 november werd bekend gemaakt dat Job Cohen de prijs voor reclameman van het jaar 2007 in ontvangst mag nemen. Dit vanwege zijn niet-aflatende inzet voor zijn stad als “creative capital”. Het zegt veel dat een burgemeester wordt uitgeroepen tot belangrijkste reclamemaker van Nederland. Het geeft aan hoe belangrijk het tegenwoordig is voor steden om zichzelf te promoten. Zou je dat niet doen dan is de kans groot dat je uiteindelijk de strijd verliest van concurrerende steden in binnen- en buitenland. Die strijd kan gaan van het binnenhalen van bedrijven tot het lokken van toeristen tot het simpelweg laten groeien van het inwonertal.

City marketing heeft soms als doel om een plaats op de kaart te zetten. Het houdt eigenlijk in dat je een beeld van je stad probeert te verkopen om het zo aantrekkelijker te maken voor toeristen, bedrijven en inwoners. In veel gevallen proberen steden zichzelf door middel van city marketing een nieuw imago te geven. Zo wordt Amsterdam tegenwoordig internationaal wel heel vaak geassocieerd met softdrugs en prostitutie. Job Cohen vond dat

-door Joep Westerveld- blijkbaar wel genoeg en probeert nu uit alle macht zijn stad als “creative capital” te verkopen (wat dat dan ook wezen mag). In het geval van Rotterdam is eerder het probleem dat de stad vooral bekend is om zijn haven en bijbehorende industrie. Vandaar dat ook deze stad hard aan de weg timmert om ook de culturele kant van de stad te belichten. In het kader daarvan was de stad in al 2002 culturele hoofdstad van Europa. In 2005 was Rotterdam wederom hoofdstad van Europa, maar ditmaal van sport. In het kader daarvan organiseerde de stad één van de zeven Red Bull air races van dat jaar. Dit beviel blijkbaar zo goed dat de stad in 2008 weer op de kalender staat om een air race te organiseren.

Wat houdt zo’n race dan precies in? De air races zijn te vergelijken met formule één, maar dan in de lucht. In kleine wendbare vliegtuigjes moeten de piloten zo snel mogelijk een parcours van zogenaamde airgates afleggen. Airgates bestaan uit twintig meter hoge, opblaasbare kegels, meestal twee, soms vier. De piloot moet afhankelijk van de kleur van de gate recht of op zijn kant tussen de kegels doorvliegen. Naast de airgates worden ook andere objecten zoals bruggen gebruikt. Zo moesten de piloten bij eerdere races in Rotterdam (in 2005) onder de Erasmusbrug doorvliegen om vervolgens met een halve salto (een “half cuban eight”) weer terug over de brug te vliegen om verder te gaan met het parcours. Wat de Air Races zo leuk maakt voor het publiek is dat het parcours laag bij de grond is en dat het parcours erg compact is. Hierdoor kun je als toeschouwer alle actie van relatief dichtbij meemaken. In 2003 werd de eerste proefrace gehouden in Zeltweg (Oostenrijk), dit was zo’n succes dat al twee jaar later werd begonnen met een competitie van zeven races over de hele wereld.

Die wereldwijde populariteit van de air races is één van de argumenten voor een stad om ze te organiseren. Op de tweede plaats komen er gemiddeld 400.000 bezoekers op een race af (in Rotterdam waren het er 750.000). Het derde en misschien wel belangrijkste argument voor de steden is het feit dat de stad zelf het parcours is. Anders dan bij een voetbalwedstrijd of een formule één race (Monaco daargelaten) is de hele wedstrijd de stad in beeld. En wat is er nou mooier voor een stad die zichzelf wil presenteren als “city of architechture” om een evenement te organiseren waarbij de hele wereld kan zien wat een mooie gebouwen je in huis hebt. Om het in de woorden van Ivo Opstelten te zeggen “Ik ben erg trots op de terugkeer van de Red Bull Air Race naar Rotterdam. Het evenement heeft in drie jaar tijd een enorme groei doorgemaakt en ik vind het fantastisch voor onze stad om opnieuw gastheer te mogen zijn terwijl de hele wereld meekijkt.”

Het lijkt erop dat de Red Bull air races een blijvertje zijn. Steden willen het maar al te graag organiseren, het publiek heeft er een spectaculaire sport bij en ondertussen blijft Red Bull vrolijk zijn wereldwijde naamsbekendheid vergroten (in dit stuk kwam de naam al zes keer voor). Helaas voor ons doet de enige Nederlandse piloot, Frank Versteegh, het in de air races niet zo heel goed. Tot nu toe is hij twee keer laatste geworden en één keer een-na-laatste. Bovendien is hij één keer op het nippertje ontsnapt aan de dood. Maar als je je daar niet te veel door laat afleiden, kun je niet ontkennen dat de Red Bull air race hele mooie plaatjes heeft opgeleverd.

Bronnen: - http://www.volkskrant.nl/binnenland/article478072.ece/Cohen_benoemd_tot_Reclameman_van_het_Jaar?source=rss - http://www.rtl.nl/(/sport/rtl_gp/rtlgp/)/sport/rtl_gp/components/airraces/nieuws/articles/071009_airrace_rotterdam_2008.xml - http://www.redbullairrace.com/

22 girugten december 2007 Op de bank van... Femke Niekerk

In ‘Op de bank van…’ komen personen aan het woord die een bepaalde functie binnen onze faculteit vervullen. Er gebeurt meer aan onze Maatman- Jitze -door faculteit dan de gemiddelde lezer vaak zal vermoeden. Daarom een kennismaking met de functies en de personen die hier invulling aan geven.

Op de bank van Femke Niekerk Was het wennen bij terugkomst? Vanaf 1 maart 2007 is Femke Niekerk werkzaam aan onze faculteit Niet echt, ik ben er gemakkelijk weer ingestapt. De cultuur tussen het als universitair docent bij de basiseenheid Planologie. Daarnaast is zij bedrijfsleven en de universiteit is wel wat anders. In mijn tijd bij Arcadis de alumnicoördinator van de faculteit. Als alumnicoördinator zit je en Royal Haskoning werkte ik meer in projectteams, hier ben je toch meer automatisch in het bestuur van de alumnivereniging. Elke student die solistisch bezig. Samenwerking met andere docenten is overigens altijd afstudeert aan onze faculteit als Bachelor, Master, of promovendus, goed mogelijk. wordt hier automatisch lid van. Voor alumni worden diverse activiteiten georganiseerd, de laatste keer was de alumnidag tijdens het lustrum van Ibn Wat is je taak als alumnicoördinator van de faculteit? Battuta. Met meer dan 200 deelnemers aan deze dag bleek er een stevige Ik ben vooral de verbinding tussen de vereniging en de faculteit. In bodem onder het bestaansrecht van de alumnivereniging te bestaan. Omdat totaal bestaat het bestuur uit acht personen, allemaal met een heel andere iedereen na zijn afstuderen te maken krijgt met de alumnivereniging deze achtergrond. Zo zit er iemand vanuit het onderwijs in, een persoon die bij keer een interview met Femke Niekerk. de gemeente werkt, iemand van Rijkswaterstaat, maar ook iemand die in 1965 afgestudeerd is en dus alweer met pensioen is. Ook neemt elk jaar Femke, een korte introductie graag. de Commissaris Extern van Ibn Battuta plaats in het bestuur. Binnenkort Ik ben in 1969 in Hoogeveen geboren, daar ben ik ook opgegroeid. Op gaan de statuten van de vereniging naar de notaris, tot dan zijn we een dit moment woon ik in Assen, samen met mijn man en drie kinderen. Ik ‘vereniging in oprichting’, maar al wel helemaal functioneel. Voor de ben nu voor drie en een halve dag per week werkzaam aan deze faculteit. faculteit is het verder van belang dat onze opleidingen aansluiten bij de Ik geef onder andere de vakken Project- en Procesmanagement, Plan- beroepspraktijk. Ook daarin kunnen alumni een belangrijke rol spelen. en Projectevaluatie en Verkeer en Mobiliteit. Inmiddels heb ik ook als Daarom gaan we alumni betrekken bij de evaluatie van het curriculum scriptiebegeleider mijn eerste student aan de eindstreep afgeleverd. van onze opleidingen. Bij planologie hebben we hier al positieve ervaringen mee. Als coördinator ga ik dit verder uitbouwen voor de Wat voor bank heb je en waar staat deze? hele faculteit. Verder verzorgen natuurlijk regelmatig oud-studenten een In de woonkamer staat een leren bank, nu ongeveer vier jaar oud. Deze gastcollege.Internationalisering van het alumnibeleid is een onderwerp dat hebben we uitgekozen vanwege het praktische gehalte, met drie kinderen universiteitsbreed belangrijk is. Ook ik ben samen met collega’s binnen moet deze tegen een stootje kunnen. Vanwege tijdgebrek heb ik overdag de faculteit aan het bekijken hoe we een band kunnen houden met onze weinig mogelijkheden om er op te zitten. Op de faculteit zit ik natuurlijk internationale alumni. vooral achter mijn bureau. Bij de uitreiking van mijn Bachelorbul kreeg ik al informatie Hoe kom je op onze faculteit terecht? over de alumnivereniging. De faculteit is niet helemaal nieuw voor Een Bachelorbul is natuurlijk een mij, ik heb er al geruime tijd rondgelopen. volwaardig diploma. Gelukkig volgen de Volgens mij ben ik van de eerste meeste studenten ook nog een Master generatie studenten die de aparte studie aan deze faculteit. Maar om diegenen Technische Planologie heeft gevolgd. die na hun Bachelorbul onze faculteit Voor mijn tijd was het nog gewoon een verlaten niet uit het oog te verliezen wordt afstudeerrichting die je kon kiezen. In iedereen dan al in de alumnivereniging 1994 heb ik deze afgerond, vervolgens opgenomen. Ik kan me voorstellen dat ben ik hier in 2000 gepromoveerd op niet iedereen zich dan al betrokken voelt een onderzoek naar de gebruikswaarde bij de alumnivereniging, maar het zijn wel van effectrapportages voor de planning de leden van de toekomst. van verkeersinfrastructuur. Daarna ben ik gaan werken bij de adviesbureaus Arcadis De alumnivereniging is dus niet alleen en Royal Haskoning. Vorig jaar heb ik hier gesolliciteerd en het vervolg voor mensen die al klaar zijn met leren. laat zich raden. Als je klaar bent met studeren ben je nog lang niet klaar met leren. Ook tijdens je werk moet je openstaan om nieuwe ervaringen op te doen. Zo Hoe was je studententijd aan deze faculteit? kun je langzaam stapjes omhoog maken. En vooral als het even tegenzit, Ik heb in vijf jaar de studie afgerond, toentertijd had je nog zes jaar want als het niet zo soepel gaat, dan leer je het meest! studiefinanciering, dus ik heb het met vooraf een jaartje Spaans goed ingepland. Tijdens mijn studie heb ik veel gesport. Ook heb ik in de Wat kunnen we in de toekomst van de alumnivereniging Opleidingscommissie van Planologie gezeten. Daarnaast heb ik samen verwachten? met onder andere Tialda Haartsen en Bernard van Acker in 1992 de In ieder geval is in 2009 de eerstvolgende alumnidag, dat duurt dus Buitenlandse Excursie naar Ierland georganiseerd. Het grootste verschil nog even. We werken al wel aan tussentijdse kleinschalige activiteiten. tussen toen en nu is de enorme toename van het aantal studenten aan Daarnaast is het ook een doelstelling van de vereniging om het netwerk in onze faculteit. De instelling van de studenten is nog altijd ongeveer stand te houden. Hierbij helpt de universiteit door het aanbieden van een hetzelfde. Men werkt er tegenwoordig wel veel meer naast, wat soms ten digitaal alumninet waar oud-studenten elkaar terug kunnen vinden, dit is koste gaat van de studieresultaten, dat is wel jammer. De houding van de op den duur ter vervanging van de papieren alumnialmanak. Als het goed meeste studenten zou ik kunnen omschrijven als constructief kritisch en is ben je langer lid van de alumnivereniging dan dat je aan onze faculteit meedenkend. Met studentenvertegenwoordigers zoals vanuit Pro Geo is studeert, dus ik hoop de studerende lezers snel in de alumnivereniging te het goed samenwerken. mogen verwelkomen! girugten december 2007 23 Ibn Battuta

Mededelingen van Faculteitsvereniging Ibn Battuta

Over enkele weken is het alweer tijd voor een welverdiende kerstvakantie. Tijd voor een terugblik op de afgelopen maanden.

Nieuwe commissies De afgelopen tijd zijn er weer een aantal nieuwe commissies gevormd. De Internetcommissie (InterCom) zal het komende jaar ervoor zorgen dat de website van Ibn Battuta up to date wordt gehouden. Zo zullen de foto’s van alle activiteiten snel online worden gezet, de website wordt vernieuwd en zullen de mensen van de InterCom ervoor zorgen dat je op de tentamenpagina veel oude tentamens en samenvattingen kunt vinden zodat het studeren weer iets makkelijker wordt. Ook is er een nieuwe Excursiecommissie (Ex’cie) aangesteld, zij gaan het komende jaar de binnenlandse excursies organiseren. Deze dag- excursies zullen thema’s krijgen die zijn gekoppeld aan de verschillende studie-onderdelen binnen de faculteit. Meegaan met deze interessante excursies betekent dat je praktijkvoorbeelden te zien krijgt van wat je in worden gemaakt. collegebanken leert. Lijkt het jou ook leuk om actief te worden in een van de commissies Ook zal er dit jaar weer een carrieredag worden georganiseerd en daarvoor van Ibn Battuta? Na de kerstvakantie zullen de Almanakcommissie en de is er een werkgroep samengesteld. Bestuursleden van zowel Ibn Battuta Sport- en Spelcommissie wisselen. Kijk op www.ibnbattuta.nl voor meer als Pro Geo gaan samen met zes enthousiaste studenten ervoor zorgen informatie. dat er in het voorjaar van 2008 een professionele carrieredag zal zijn. Op deze dag kunnen studenten aan de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Activiteiten zich orienteren op de arbeidsmarkt door middel van bedrijfsbezoeken, Uiteraard zijn er de afgelopen tijd weer enkele borrels geweest. Elke drie workshops en een bedrijvenmarkt. Het is nog niet bekend op welke dag weken is er een borrel op dinsdagavond vanaf 22.00 uur in cafe ’t Pleidooi. dit evenement plaats zal vinden, meer informatie zal binnenkort bekend Zo was er in november de Proud to be Fout borrel, met een grote opkomst en karaoke was het een erg gezellige borrel. De Werkgroep Planologie heeft een excursie georganiseerd naar de stad Delfzijl, de ontwikkelingsmaatschappij is druk bezig met een herstructuering om de stad weer aantrekkelijk te maken. In de afgelopen jaren daalde het inwoneraantal met als gevolg dat hele rijen huizen leeg staan. Oude, leegstaande woningen worden afgebroken en daarvoor komen er nieuwe, aantrekkelijke woningen voor terug. De Sport- en Spelcommissie heeft in november een trefbaltoernooi georganiseerd. De hele middag hebben 25 leden trefbal gespeeld in een zaal op de ACLO. Ook was er in november het jaarlijkse Alfabetfeest. Zestien studieverenigingen, van zowel alfa- als betastudies organiseren elk jaar samen een groot feest. Dit jaar was het thema ‘diep gezonken’ en met meer dan 650 feestgangers was het mooi feestje.

Vooruitblik Ook de komende tijd is er genoeg te doen bij Ibn Battuta. Zo organiseert het bestuur op 18 december een kerstgala. Vanaf 23.00 uur is Huize Maas geopend voor leden en vrienden van Ibn Battuta. Er komt een band optreden, er zal een casino zijn en uiteraard is er een fotograaf. Kaarten kosten 30 euro voor leden en 32,50 voor niet-leden. Dat betekent wel dat je drankjes gratis zijn. Na de kerstdagen kun je oud&nieuw vieren met EGEA in diverse Europese Steden. Er is een New Years Special in Nijmegen en ook in Barcelona is een New Years Party. Helaas zijn de inschrijvingen al gesloten, maar kijk vooral op de website van Ibn Battuta om te zien wanneer de volgende Europese activiteiten van EGEA worden gehouden. In januari 2008 is het uiteraard tijd voor een nieuwjaarsborrel. De borrel zal op 8 januari 2008 worden gehouden in onze borrelkroeg Café ’t Pleidooi.

Kijk voor de complete activiteitenagenda op www.ibnbattuta.nl. Voor vragen of opmerkingen kun je een mail sturen naar [email protected]

24 girugten december 2007 Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen

Lezing Ethnic Geographies in New Zealand Op 7 oktober organiseerde de lezingencommissie van Ibn Battuta een lezing met als thema Ethnic Geographies in New Zealand. Meer dan 120 studenten bezochten deze lezing. Bernhard Bakker schreef een verslag van de lezing.

De heer Willis, die op het moment voor onderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen werkt en het vak ‘Australië en Nieuw Zeeland’ doceert, vertelde deze avond over de oorspronkelijke bewoners van Nieuw Zeeland, de Maori, en hun rol in de moderne samenleving.

Door de grote vermenging tussen de Maori’s en de Europese kolonisten (Pakeha) is de integratie in principe goed. Dit is bijvoorbeeld goed te zien aan de ‘All Blacks’, het nationale rugbyteam van Nieuw Zeeland, dat zijn wedstrijden begint met een traditionele Maori strijddans, een haka. Toch is er sprake van een sociale achterstand van de Maoribevolking. Ze genieten minder onderwijs, hebben gemiddeld een laag inkomen en er is veel werkeloosheid. Om een poging te doen dit te verklaren ging de heer Willis terug naar de vroege geschiedenis. Hij vertelde hoe de Maori’s zich oorspronkelijk uit Azië hadden verspreid over de eilanden van de Stille Oceaan en uiteindelijk op kleine roeiboten, Waka’s, vanuit het huidige Polynesië Nieuw Zeeland bereikten tussen 800 en 1300 AD.

De stammen leefden daarna in betrekkelijk evenwicht met het land maar hadden een sterke krijgers traditie en voerden dus ook de nodige oorlogen onderling. Dit veranderde toen de Europeanen aankwamen in de 18e eeuw. Sommige stammen waren bereid land uit te lenen aan de Europeanen omdat zij dachten dat deze hen konden helpen in de strijd met een Maoriprins. Maar de Europeanen namen al snel alles in bezit, buitten het land uit en brachten veel schadelijke diersoorten mee naar Nieuw Zeeland. Het werd voor de Maori’s moeilijker om van het land te leven en ze verloren veel mensen aan de nieuwe ziekten die de Europeanen hadden geïmporteerd. Toch bleven ze zich fel verzetten tegen de imperialistische Europeanen. De krijgers van de Maori zorgden dat zij zelf ook vuurwapens kregen om verzet te bieden. De Maori’s zijn van huis uit zeer goede krijgers en op den duur besloten de Europeanen een verdrag met de Maori’s te tekenen in plaats van het veroveren van Nieuw Zeeland. Het verdrag, The Treaty of Waitangi, is in zowel het Engels als Maori verschenen. Dit heeft als eigenaardig gevolg dat de vertalingen verschillen. Het verdrag gaf zowel de Maori’s als de Europeanen recht op het land.

In de huidige tijd zijn veel Maori’s gemoderniseerd, maar ook hebben veel hun oude normen en waarden in ere gehouden. Volgens Willis is het een probleem dat veel Maori’s het moeilijk vinden om te gaan met hun erfgoed als krijgers in de moderne tijd. Hij illustreerde dit aan de hand van fragmenten uit twee Nieuw Zeelandse films. De lezing werd afgesloten met tijd voor discussie.

De Lezingencommissie organiseert gedurende het hele jaar lezingen die aansluiten bij de vakken die op dat moment worden aangeboden. De volgende lezing is op maandag 17 december en zal gaan over het provinciaal omgevingsplan. Binnenkort volgt er meer informatie.

girugten december 2007 25 Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen

Pro Geo

Pro Geo: hoe, wat, wie en waar? Een beschrijving van een Pro Geo-werkweek.

Maandag 22 oktober: Om 11 uur vanochtend start de Pro Geo-werkweek. Samantha en Marten bemannen de Pro Geo-werkkamer omdat er tot 13 uur een inloopuur gepland staat. Het is erg rustig en daarom kunnen ze in die uren veel werk verzetten. Er staan genoeg taken op de takenlijst om uit te voeren, gelukkig.

Dinsdag 23 oktober: Omdat volgende week de tentamens beginnen, willen we nog een aantal collegepraatjes houden. Vanochtend om 10 uur ben ik aan de beurt. Bij de eerstejaars Technische Planologie benadruk ik het invullen van de evaluatieformulieren bij tentamens. Voor de zekerheid nog maar even www.ProGeo.nl en [email protected] op het bord schrijven en dan er weer vandoor. Morgen is de OC-dag (Opleidingscommissie), dus ik moet nog even kijken naar het OC-document, wat we gaan uitdelen aan de nieuwe OC’ers. De verwarming in onze kamer is kapot, dus vandaag verhuis ik naar de Girugtenkamer.

Woensdag 24 oktober: Vandaag komen we allemaal in actie. Om 13 uur begint de OC-dag, voorbereid door Gert-Jan en Samantha. Vantevoren spreken we het programma nog even door, daarna gaan we van start. Nieuwe en oude OC’ers kunnen luisteren naar Bart Beemsterboer (Groninger Studentenbond, GSb), Linda Lak (Studenten Organisatie Groningen, SOG) en dhr. Huigen. Het blijkt een nuttige en geslaagde middag.

Donderdag 25 oktober: Inmiddels is het al weer donderdag, maar we zijn nog niet helemaal klaar. We vergaderen wekelijks, vandaag om 13 uur. Er staat weer van alles op de agenda, naast bestuur van Pro Geo, zijn we immers ook studentfractie in de Faculteitsraad. Emiel, studentlid Faculteitsbestuur, heeft een mailtje gestuurd waarin hij wat mededelingen vanuit het bestuur doet. Gister hebben we Bart, van de GSb nog gesproken en ook met Mirthe (SOG) hebben we vaak contact. Verder praten we over de OC’s, de facultaire commissies en de te schrijven notities. Jinko wil zelfs nog even over de financiën praten. We evalueren de vorige activiteiten: voorzittersoverleg, de Algemene Pro Geo-vergadering, de OC-dag. Natuurlijk staan er ook nieuwe dingen gepland: zowaar een constitutieborrel, een inloopuur, curriculum evaluaties, de 2e Faculteitsraadvergadering en OC-vergaderingen. Er worden weer een heleboel taken verdeeld en aangezien we om 15 uur college hebben, houden we er voor vandaag mee op.

Vrijdag 26 oktober: Een Pro Geo-vrije dag! Ik neem plaats achter mijn laptop en ga de hele reeks nog even af: nestor, progress, webmail, eigen mail en vooruit ook de progeo-inbox en www.ProGeo.nl, wie weet heeft iemand nog een klacht. Ik verstuur nog wat mailtjes en dan is het weekend. Volgende week zijn de tentamens dus er moet ook nog wat gestudeerd worden. Ik zit nog lang niet aan die 40 uur…

Corien Kuiper Voorzitter Pro Geo 07-08

26 girugten december 2007 Volgende keer...

Het volgende nummer verschijnt begin februari in samenwerking met Stichting Geo Promotion met als onderwerp: ‘Krimp en Ruimte: Kansen voor het Noorden?’

Deadline: 11 januari

girugten december 2007 27 Uit het buitenland

Studeren aan de University of Auckland Ondanks dat het niet de hoofdstad van Nieuw Zeeland is, is Auckland met zijn ruim 1,2 miljoen inwoners toch verreweg de grootste stad van het land. De stad strekt zich uit over een enorme oppervlakte, heeft een doorsnede van noord naar zuid van ruim 30 kilometer en is gebouwd op een vulkanisch veld en daardoor erg heuvelachtig. Downtown Auckland doet denken aan een Amerikaanse stad met de hoge gebouwen en de Skytower (328 meter hoog en het hoogste gebouw van het zuidelijk halfrond). Grenzend aan het CBD is ook een van de twee havens van Auckland te vinden, net als de City Campus van de universiteit die gelegen is op een heuvel naast het centrum. De University of Auckland blijkt echter slechts de op één na grootste universiteit van het land te zijn, met toch bijna 40.000 studenten. Men noemt zich echter wel graag ‘New Zealand’s leading university’. Naast deze City Campus heeft de universiteit nog vijf andere campussen verspreid over heel Auckland.

-door Niels Heeres- Het grootste deel van het leven op de universiteit speelt zich echter af op de City Campus. Tijdens het semester, waarvan ze er hier maar twee per jaar hebben, is het er een drukte van belang van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat en er lopen allerlei nationaliteiten rond. Vooral veel Nieuw Zeelanders en Aziaten, maar ook veel Polynesians (Auckland is ook de grootste Polynesische stad ter wereld) en enkele Amerikanen en Europeanen. In het midden van de campus vind je de library en de Student Commons. Dat is een gebouw met allerlei voorzieningen voor studenten zoals computerzalen (met ongeveer 10 keer zoveel computers als in Groningen maar toch nog steeds niet genoeg), winkels, een dokter, een kapper, een reisbureau, eetgelegenheden, een sportcentrum en zelfs een kroeg. Daar omheen liggen de meeste faculteiten van de universiteit verspreid. Sommige in mooie oude gebouwen, andere lelijke moderne gebouwen. Planning is hier ondergebracht bij het National Institute of Creative Arts and Industries (met architectuur, dans en muziek), terwijl geografie te vinden is bij de afdeling Human Sciences (nogal breed; onder andere biologie, wiskunde en psychologie vallen daar ook onder).

Het studeren in Auckland verschilt eigenlijk niet zoveel van Groningen; de colleges worden op dezelfde manier gegeven en het is niet verplicht om aanwezig te zijn. Wat wel een groot verschil is, is het aantal assignments dat je voor vakken moet maken. Die brengen veel werk met zich mee. Voordeel is wel dat niet alles op het examen aankomt en je al behoorlijk goed bent voorbereid. Ik heb hier vakken ver infrastructuur planning, environmental management, duurzaamheid en over Maori’s gevolgd. Door deze vakken en de vele opdrachten die daarbij hoorden, heb ik het idee dat ik de Nieuw Zeelandse wetgeving over Ruimtelijke Ordening ondertussen beter ken dan de Nederlandse. In mijn vakken werd namelijk heel erg op de wetgeving gefocust.

Ik zeg ‘werd’ want ondertussen zitten de examens er net als mijn verblijf in Auckland alweer op. De examens bleken uiteindelijk, met de juiste voorbereiding, allemaal prima te doen. Dat gaat wel heel anders dat in Groningen. Er bestaat hier geen tentamenhal, je zit gewoon in een collegezaal. Een groot verschil is de voorbereiding van de docenten op de examens. De vragen worden nog net niet letterlijk voorgekauwd, maar de omschrijving ‘less than cryptic clues’ van een van mijn docenten zegt genoeg. Multiple choice examens kent men hier trouwens niet; je kunt tijdens de examens, die twee of drie uur duren en werkelijk geen seconde langer, naar hartelust enkele pagina’s per vraag volpennen. Je hoeft dan ook maar drie tot vijf vragen per examen te beantwoorden.

Net als dat de colleges in Auckland weinig verschillen van de Groningse gang van zaken, is ook het studentenleven vergelijkbaar. Nieuw Zeelandse studenten hebben min of meer dezelfde interesses en houden net zoals hun Nederlandse colleges wel van een feestje en een drankje. Wat sport betreft zijn er echter wel verschillen. Niemand geeft hier namelijk ook maar iets om voetbal. Hier gaat het om echte mannensport, waarbij vergeleken voetballers ontzettende mietjes zijn, namelijk rugby. Toen het wereldkampioenschap rugby in Frankrijk plaatsvond, stond heel Nieuw Zeeland op zijn kop. Dat begon al tijdens de voorbereiding met een wedstrijd tegen Australië in Auckland. Dat was fantastisch om in het stadion mee te maken. Tijdens het WK zat iedereen, ook een hele campus met internationale studenten van over de hele wereld, om zeven uur ’s ochtends voor de buis. Helaas mocht het weer niet zo zijn dat de cup mee terugging naar Nieuw Zeeland en het gevoel bij de uitschakeling was dan ook net zo’n domper als we al zo vaak hebben gevoeld bij het Nederlands elftal.

Een semester aan de University of Auckland was een hele leuke ervaring. Nu het er op zit, is het tijd geworden om de rest van Nieuw Zeeland en ook Australië te gaan bezoeken.