Dikili Ve Bergama Turizmini Bütünleştirmede Coğrafi

Ege Coğrafya Dergisi, 20/1(2011), 1-16, İzmir Aegean Geographical Journal, 20/1 (2011), 1-16, Izmir—TURKEY 2014 yılında yayımlanmıştır.(Published in 2014)

DİKİLİ VE BERGAMA TURİZMİNİ BÜTÜNLEŞTİRMEDE COĞRAFİ FAKTÖRLERİN ROLÜ The Role of Geographical Factors for Tourism Integration in Dikili and Bergama Districts of Izmir, Turkey

Füsun BAYKAL Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, 35100 Bornova İzmir [email protected]

Gözde EMEKLİ Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, 35100 Bornova İzmir [email protected]

Emre ATABERK Ege Üniversitesi, Turizm ve Otelcilik Meslek Yüksek Okulu, Bergama İzmir [email protected]

Abstract Dikili and Bergama are the two neighbouring districts of Izmir province in Turkey. Dikili is a coastal tourism destination; Bergama, as for, is known with its cultural attractions. The competition strength of Dikili as a coastal tourism destination is weak when compared to south Aegean destinations. On the other hand, the level of cultural tourism development in Bergama is not sufficient to make use of its potential. Thus, it can be suggested that these two nearby destinations who have mainly different tourism attractions –coastal and cultural-, can cooperate in the frame of “integration in tourism”. Many of the possibilities to provide and facilitate cooperation in tourism sector between Dikili and Bergama are mostly based on the geographical features. These are mainly the proximity (geographical location of these districts) and that they have diverse attractions being complementary to each other. This article aims at revealing the geographical basis to lead such integration and exemplify possible applications. Besides, the advantages of integration in tourism sector for the two destinations are focused. Key words: tourism attraction, tourism integration, geographical factors, Dikili, Bergama

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. Published in 2014 2 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

Öz Dikili ve Bergama, İzmir iline bağlı ve birbirine komşu olan iki ilçedir. Dikili kıyı turizminde, Bergama ise kültürel turizmde adını duyurmuş destinasyonlardır ancak Dikili’nin kıyı turizminde güney Ege destinasyonlarına göre rekabet gücü zayıf, Bergama’nın ise kültürel turizmde gelişme performansı istenilen düzeyde değildir. O takdirde, bu iki ilçenin dünyada pek çok uygulamalarını gördüğümüz “turizmde bütünleşme” temelinde çeşitli ortaklıklara gitmeleri, bir çözüm yolu olarak önerilebilir. İki ilçe arasında turizmde bütünleşmeyi sağlayacak ve kolaylaştıracak çok sayıdaki olanakların büyük kısmı coğrafi özelliklere bağlıdır. Bunlardan başlıcaları; iki ilçenin komşuluğu (coğrafi konum) ve birbirinden hem farklı, hem de birbirini tamamlayacak doğal ve kültürel çekiciliklere sahip olmalarıdır. Bu çalışmada; iki ilçeyi turizmde çeşitli ortaklıklara götürecek coğrafi temelleri ortaya koymak ve bunlardan gücünü alacak uygulamalardan örnekler vermek amaçlanmıştır. Ayrıca, son olarak turizm ortaklığının sağlayacağı yararlar üzerinde durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Çekicilikler, Turizmde Bütünleşme, Coğrafi Faktörler, Dikili, Bergama.

Bütün bu gerekçelere bağlı olarak turizmde GİRİŞ bütünleşme temelinde şu girişimler Turizmde bütünleşme/bütünleşiklik konusu başlatılmaktadır: ortak planlama, ortak düzenleme (entegrasyon/entegre), bu makalede coğrafya ve ve ortak projeler, ortak yatırımlar ve ortak turizmin ara kesitlerinden (buluşma noktalarından) işletmeler, ortak STK’lar, ortak paket turlar, ortak biri olan “mekân” üzerinden konu edilecektir. organizasyonlar (etkinlikler), ortak yönetim, ortak Mekân olarak seçilen yerler Dikili ve Bergama tanıtım ve pazarlama vd. ilçeleridir. Turizmde bölgesel işbirliği, turizmin etkin Bütünleşme kavramı, günümüzde turizm gelişiminde ön koşul olarak kabul edilmektedir. planlaması ve yönetiminde yerini Bölgesel işbirlikleri, bölgelerin çekim gücünü sağlamlaştırmıştır (Gunn, 1988; Innskeep, 1991; arttırarak, daha fazla turist gelmesini ve daha uzun Butler, 1999; Youell, 2003’e göre; Saxena vd., konaklama yapılmasını sağlamaktadır. Öte yandan 2007). Bütünleşik planlama, sürdürülebilir “büyük kent-küçük kent ilişkisi” kurularak bölge bütünleşik koruma, bütünleşik yönetim, bütünleşik içi bağlılık yaratılmaktadır. Bunun sonucunda da pazarlama adı altında sayısız çalışmalar yerleşim birimleri arasında olumsuz rekabete yapılmaktadır. Turizm etrafında bütünleşmenin girmek yerine, birlikte hareket etmek daha büyük birçok gerekçesi vardır, şu örnekler verilebilir faydalar sağlayacağından turizmin olumlu etkileri (Baykal vd., 2013): de o denli artmaktadır. Bu tür bağlantılar “kümelenme” olarak da nitelendirilmektedir (İçöz  Coğrafi yapının turizmde mekânsal bütünleşmeyi vd., 2002). kolaylaştırması, hatta gerekli kılması (dağların, göllerin, akarsuların bir veya birçok bölge-ülke Turizmde doğrudan mekâna dayalı/mekânla iç içe tarafından paylaşılması gibi) olan çeşitli bütünleşme yolları vardır. Aşağıda, turizmde mekânsal bütünleşme yolları tanıtılmakta  Turizm ortaklıklarının günümüzde ihtiyaç haline ve örnekler verilmektedir. gelmesi ve yeniliklerin uygulanmasını kolaylaştırması Turizmde Destinasyonlararası Bütünleşme Turizmde kısaca “varış noktası” ya da “turistin  Turizmde işbirliği - güç birliği, antlaşma- yaşadığı yerden ayrılıp, tatil, iş gezisi vb. için birleşmenin getirdiği kazanımlar (istihdam, gelir, gideceği yer” olarak tanımlanan destinasyonlar, istikrar, tasarruf, optimum kullanma, koruma, turizmde çok çeşitli ortaklıklara gitmektedirler. rekabet vd). Zaten destinasyonun kendisi, turist denilen tüketici

 İngiltere; Edinburg-Glasgow, İtalya; Milano-  Fransa-İsviçre-İtalya’nın Alp Dağları’nı paylaşan Torino, Kanada-ABD; Vancouver-Seattle vd. bölgeleri arasında yaratılan L’Espace Mont- çeşitli organizasyonlar etrafında turizmde Blanc/Mont-Blanc Bölgesi girişimi, sınır-ötesi işbirliğine gitmişlerdir (Clark, 2006). işbirliklerine ve mekânsal bütünleşmeye en güncel ve en başarılı örneklerden birisidir. Bu  Almanya; Baden-Württemberg eyaletindeki girişimin dört temel hedefi arasında “doğal ve Stuttgart, Heidelberg, Freiburg, Mannheim, kültürel kaynakları koruyacak bütünleşik turizmi Karlsuhe, Ulm, Heilbronn, Plforzheim, Tübingen teşvik etmek” yer almaktadır. ve Reutlingen kentleri, bölgenin turizm (http://www.espace-mont-blanc.com). pastasından daha fazla pay alabilmek amacıyla ortak paydaları Kara Ormanlar için “Kara  Oresund Bölgesi, Danimarka ve İsveç arasında Ormanlar Turizm Birliği”ni kurmuşlar, tanıtım denizaşırı bir bölge olup, “iki ülke-tek ve pazarlamayı tek elden yapmaktadırlar destinasyon” sloganıyla yola çıkılmış, Kopenhag (Köfteoğlu, 2012). ve Malmö kentlerini ortak pazarlamak üzere bir proje hazırlanmıştır (Ünlü-Yücel, 2005). Türkiye’de henüz birbirine komşu destinasyonlar arasında planlı ve örgütlü turizm ortaklıkları Turizm Türleri Arasında olmasa da, Selçuk ve Kuşadası arasında Bütünleşme/Bütünleştirme kendiliğinden bir süreçle bütünleşme görülmektedir. Selçuk’a Efes, Meryem Ana ve Özellikle, kıyı turizmi ile iç kısımlardaki turizm Selçuk Müzesi için gelen milyonlarca turistin türleri çeşitli organizasyonlar etrafında büyük bir kısmı Kuşadası Limanı’na gelen bütünleştirilmekte, kıyılar ve hinterlandı aynı anda

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 4 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK kullanılmaktadır. Sözgelimi: UNESCO Dünya birlikte artmaya başlayan yağış miktarı yaz Kültürel Mirası Listesi'nde yer alan İtalya’nın Po aylarına doğru minimum seviyeye yaklaşır. Deltası kıyısındaki tarihi Commachio kasabası ile Dikili’de deniz suyu sıcaklığı Ağustos ayında ondan 48 km içerdeki tarihi Ferrara kenti; bölge ortalama 22,3°C’dir. Dikili’nin iklim koşulları, yöneticileri tarafından, bir bütün olarak ele alınmış, kıyı turizmi için Haziran-Eylül aylarını içine alan kıyı turizmi, kültürel turizm ve doğa turizmi 3-4 aylık uygun bir dönem yaratırken, diğer turizm bütünleştirilerek bir paket ürün haline getirilmiştir türleri için yılın tüm ayları uygunluk taşır. (ÇEKÜL, 2005). Şüphesiz ilkbahar ve sonbahar ayları, doğaya dayalı turizm türleri için her zaman daha çekicidir. DİKİLİ’NİN ÇEKİCİLİKLERİ VE TURİZMDE KULLANIMI Su kaynakları: Bakırçay, ilçenin güney kıyılarında Çandarlı Körfezi’ne dökülür. İlçenin diğer Doğal Çekicilikler akarsuları Boğazhisar Çayı ve Müsellim Coğrafi konum ve yer şekilleri: Dikili ilçesi; Ege Deresi’dir. Nebiler köyü yakınlarında bir şelale Bölgesi’nde Ege Bölümü’nün kuzey kıyılarında bulunmaktadır. İlçenin tek büyük gölü yer almaktadır. Batısında Ege Denizi, Karagöl’dür. Göl çevresi yaklaşık 800 m kadar, kuzeydoğusunda Madra Dağı, güneyinde Çandarlı derinliği birkaç metredir. İlçe sınırları içinde iki Körfezi ile çevrelenmiştir. Dikili; Bergama (İzmir), jeotermal alan bulunmaktadır. Dikili’nin bazı Ayvalık (Balıkesir), Midilli Adası (Yunanistan) ile mahallelerindeki konutlar jeotermal enerjiyle komşuluk yapmaktadır (Şekil: 1). Dikili ilçe ısınmaya başlamışlardır. Ayrıca, jeotermal sular merkezi, İzmir’e 118 km, Ayvalık’a 42 km, seracılıkta da kullanılmaktadır (Ataberk ve Baykal, Bergama’ya 27 km uzaklıktadır. 2011).

İlçeyi kuzeydoğudan çevreleyen Geyikli Dağı, Toprak ve bitki örtüsü: İlçe toprakları özelliklerini, oldukça engebeli bir topografya yaratır (Geyikli alüvyal ve kolüvyal birikme alanlarından Tepesi, 1062 m). Bergama üzerinden kuzeydoğuda almaktadır. Dikili çevresindeki topraklar “Akdeniz Madra Dağı’nda yükselti 1300 metreyi geçerken, Toprakları” grubuna girerler. Dikili’de yüksek Bakırçay Ovası’nda 20-25 metreye iner. İlçenin rölyefteki bitki örtüsü, tipik Akdeniz formasyonları güneyinde Karadağ volkanik kütlesi yer alır (781 olan kızılçam, karaçam, göknar, ladin ve m.) (Şekil: 2). makilerden oluşur. Ayrıca, meşe, palamut ve fundalıklar yayılış gösterir. Fıstık çamları yoğun Nebiler köyü yakınlarında Yelköprü Mağarası olarak Kozak Yaylası ve Geyikli Dağı’nda bulunur. Dikili-Çandarlı arasındaki kıyı bulunur. Akarsu boylarında çınar, söğüt ve kavak morfolojisini alçak ve yüksek kıyılar ile adalar ağaçlarına kümeler halinde rastlanır. oluşturmaktadır. Dikili kıyıları toplam 42 km uzunluğa sahiptir. Dikili kıyılarına yakın olarak Kültürel Çekicilikler konumlanmış altı ada bulunmaktadır: Kara Ada, Kızkulesi Adası, Güvercin Adası, İkikızkardeşler Tarihsel geçmiş, arkeolojik alanlar ve eserler: Adası, Garip Adası, Kalem Adası. İlçenin büyük Dikili’nin günümüzden 4000-5000 yıl öncesine kısmı Bakırçay Ovası’nın delta kısmından inen uzun bir yerleşim tarihi vardır. Aioller, Dikili oluşmaktadır. Bu çevrede kurulmuş olan antik toprakları üzerinde Aternaus, Pytani, Astria, Elaia liman kenti, alüvyonlaşmayla bugün 3-4 km Teutronia, Elaia gibi kentleri kurmuşlardır iç kısımda kalmıştır (Sertkaya-Doğan, 2005). (Hergül, 2008). Dikili’nin bir beldesi olan Dikili “Birinci Derece Deprem Kuşağı” içinde yer Çandarlı’da bir Aiolis kenti olan Pitane almaktadır. kurulmuştur. Osmanlı Devleti’nin 1462 yılında Midilli Adası’nı alması ile birlikte Çandarlı İklim: Dikili Meteoroloji İstasyonu’nun verilerine Körfezi’nden Çanakkale Boğazı’na kadar olan göre yıllık ortalama sıcaklık 16.4°C’dir. Dikili’de bölge, Osmanlı kontrolüne geçmiştir. Dikili ilçe yaz aylarında yüksek sıcaklıklar ölçülürken, kış merkezinin bilinen tarihi, son dönem Osmanlı mevsimi serin-ılık geçmektedir. Eylül ayı ile kasabası olduğunu göstermektedir. Nitekim en eski

Şekil 1: Dikili ve Bergama’nın İzmir İline Göre Coğrafi Konumu Figure 1: Geographical location of Dikili and Bergama districts in the province of Izmir

Şekil: 2- Dikili ve Bergama’nın Doğal Coğrafi Birimleri Figure 2: Natural geographical units around Dikili and Bergama

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 6 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

Kırsal yerleşmeler ve geleneksel kültür: Dikili’nin geçim kaynağıdır. Genel olarak büyükbaş, 25 köyü, dağlarda, dağ etekleri, ovalar ve kıyılarda küçükbaş, kanatlı yetiştiriciliği ve arıcılık yer almaktadır. Dikili köylerinin bir kısmı, ilçede yaygındır. Dikili’nin önemli geçim kaynaklarından turizmin gelişmesi ve ikinci konutların birisi de derin su balıkçılığıdır. Dikili’de yapılmasıyla büyük değişimler yaşamaya zeytinyağı ve un fabrikaları, mandıralar, granit başlamışlardır. Buna karşılık Dikili’de hala Yörük işletmeleri faaliyet göstermektedir. Tarım ve aşiretlerinin gelenekselliğini koruyan otantik maden ürünleri Dikili Limanı’ndan ihraç köylerini de bulmak mümkündür (Eriş, 1998). edilmektedir (İZTO, 2007). Bademli köyü, ilçenin en büyük ve en gelişmiş köylerinden biridir. Konaklama tesisleri kıyıda ve Hizmet Çekicilikleri kıyı karşısındaki Kalem Adası’nda konumlanmıştır. Yahşibey, Bademli köyü Dikili’de ulaşım, konaklama, yeme-içme ve yakınındadır ve bu köy de turizme yabancı alışveriş gibi turizm hizmetleri gün geçtikçe değildir. Kocaoba, Mazılı, Yenice, Samanlık ve çeşitlenmektedir. Sağlık ve güvenlik, gümrük, Çağlan köylerinde Yağcıbedir kilim ve halıları banka, sigorta, hukuk vd. kentsel hizmetler yeterli dokunmaktadır (Gazete Dikili, 17 Ocak 2011). düzeydedir ancak ilçede, resmi bir tanıtım ofisi Dikili’nin tek ova köyü olan Kabakum’un deniz yoktur. Dikili’de turizmle ilgili sivil toplum kıyısında ikinci konutlar ve turistik tesisler kuruluşlarının bulunmaması da büyük bir kurulmuştur. Salihler köyü Dikili’nin en fazla eksikliktir. nüfuslu köyüdür. Köyün deniz kenarındaki Salihleraltı mevki, ikinci konutlarla dolmuştur. Dikili’de ilçe dışı bağlantılar, karayolu ve Nebiler köyü, kaplıcası, şelalesi, mağarası, küçük denizyolu ile sağlanmaktadır. Dikili’ye antik kent kalıntıları, eski un değirmenlerinin denizyoluyla yolcu getiren gemiler, Dikili yıkıntıları ve eski mezarlığı ile tanınmaktadır Limanı’na yanaşmaktadır. Yolcu gemileri (Midilli (Hergül, 2008). gemileri ve kruvaziyerler) en fazla Mayıs-Eylül ayları arasında gelmektedir. İlçenin yat limanı, Dikili’nin kültürel kaynakları arasında geleneksel demiryolu ve havayolu bağlantısı yoktur. kırsal kültür ve ona bağlı olarak el dokuma halıcılığı önem taşımaktadır. İlçede zeytin ve Dikili’de konaklama birimleri arasında en dikkat zeytinyağı, tulum peyniri öne çıkan yerel ürünleri çekici özellik, dört ve beş yıldızlı otellerin oluşturmaktadır (Ataberk ve Baykal, 2011). olmaması, buna karşılık pansiyonların oldukça yaygın bulunmasıdır. Haftalık, aylık, sezonluk ev Dikili’de güncel kültür: Dikili, İzmir’in göreceli kiralama şekli de çok kullanılan bir yöntemdir. olarak az nüfuslu (ilçe merkezi 17.895; Çandarlı İlçede 2010 yılı itibariyle 41 tesis ve 2437 yatak ve beldesi 4.989; toplam nüfus 34.358 kişi) bir ilçesi 15.787 ikinci konut (hane olarak) yer almaktadır. olup 25 köyü bulunmaktadır. Dikili kent merkezinde Kaymakamlık ve Belediye çevresi, Dikili’de turiste yönelik yeme-içme, eğlence ve günlük yaşamın en yoğun ve hareketli olduğu alışveriş hizmetleri, ilçe merkezi ve Çandarlı yerlerdir. Çandarlı beldesi kış aylarında beldesinde toplanmıştır. Bu hizmetlerin bir kısmı sönükleşmekte, Kabakum ve Salihleraltı mevkileri otellerin bünyesinde, bir kısmı da ayrı olarak yaz ayları dışında boşalmaktadır. Turistik dağılış göstermektedir. Dikili haftalık pazarı (Salı), organizasyonlar (şenlikler, kutlama günleri) ve Salı yaz aylarında Midilli Adası’ndan gelenler için pazarı, kente canlılık yaratmaktadır. Dikili Barış, açılan alışveriş pazarı (Cumartesi), alışverişin en Demokrasi ve Emek Şenlikleri (1-4 Eylül) uzun canlı olduğu kesimlerdir. Dikili turizmi, iç turizme yıllardan beri düzenli olarak yapılmaktadır. dayalıdır. Dış pazardan henüz yeterli talep alamayan Dikili, Midilli Adası’na yakınlık Ekonomik etkinlikler: İlçe yüzölçümünün yaklaşık avantajını çok iyi kullanmalıdır. Ayrıca ¼’i tarım arazisidir. Zeytin ve zeytinyağı en Bergama’ya yakınlık da Dikili’ye gelecek önemli üretimlerdir. Sebze ve zeytin fidesi kruvaziyer gemilerin arttırılmasında önemli bir yetiştirilen seralar vardır. Hayvancılık ikincil avantajdır.

Tablo 1: Dikili için SWOT Analizi Table 1: SWOT Analysis for the tourism sector in Dikili

GÜÇLÜ YÖNLER FIRSATLAR 1. Coğrafi konumun uygunluğu 1. Denizyolu ve karayolu ile kolay ulaşılabilirlik 2. Gümrük hizmeti veren Dikili Limanı’nın varlığı 2. Midilli Adası ve Bergama’nın yakınlığın dış turizme açılmayı 3. Midilli Adası’nın yakınlığı ve Dikili‐Midilli arasında düzenli kolaylaştırması yolcu taşımacılığı 3. Kruvaziyer turizminin dünyada yükselişi, Akdeniz ve Ege 4. Dikili art‐ülkesinde dünyaca ünlü Bergama antik kentinin Denizi’nde yaygınlaşması varlığı 4. Kıyı turizminin hala dünyanın en popüler turizm türü 5. Kıyı turizmine uygun uzun kıyı şeridi ve temiz deniz olması ve Mavi Bayrak’lı plajların çekicilik yaratması 6. Göl, mağara, orman, şelale, adalar ve eşsiz manzara 5. Kıyı turizmine alternatif turizm türleri ve etkinliklerinin güzellikleri gibi doğal çekiciliklerin zenginliği (ekoturizm, kırsal turizm, agroturizm, yürüyüş ve bisiklet 7. Zeytin‐zeytinyağı, tulum peyniri gibi yerel ürünler, yolları vb) dünyada kabul görmesi halıcılık ve kırsal kültür 6. Özgünlüğünü korumuş kırsal kültürlere ilginin artması, 8. Çok sayıda, rezerv açısından çok zengin, hastalıkları keşif amaçlı turistik gezilerin çoğalması iyileştirme gücü yüksek termal suların varlığı 7. Dünyada sağlık turizminin ilgi görmesi, termal suların 9. Kıyı turizmi için her bütçeye uygun konaklama olanakları tedavi ve zindelik verici özelliklerinin keşfedilmesi 8. Konaklamada ucuzluğun her zaman talep görmesi ZAYIF YÖNLER TEHDİTLER 1. Coğrafi konumun kıyı turizmi için iklim dezavantajı 1. Güney Ege ve Akdeniz’de iklim koşullarına bağlı kıyı yaratarak turizm sezonunu kısaltması turizmi sezonunun uzun olması 2. Midilli Adası’nın çok yakın olmasına rağmen ilişkilerin 2. Yunanistan’ın Türkiye’ye vize uygulaması bugüne kadar pek gelişmemiş olması 3. Ege Denizi’nin kuzeyine güneyine oranla çok az sayıda 3. Dikili’ye denizyoluyla gelen turistin az olması ve kruvaziyer gemilerinin uğraması kruvaziyer gemilerin çok az uğraması 4. Betonlaşan ve altyapı sorunları olan kıyı turizmi 4. Kıyıların kimi yerlerde aşırı betonlaşması merkezlerine talebin giderek azalması 5. Dikili Limanı’nın ilçe merkezinde yer alması nedeniyle 5. İzmir ili turizminde batı ve güneye göre kuzeye ilginin turizmi olumsuz etkilemesi daha az olması 6. Kırsal alanlarda turizmi geliştirme bilincinin olmaması 6. Sağlık turizminin gelişmemiş olması nedeniyle Dikili’nin 7. Doğal ve kültürel kaynakların turistik ürüne marka haline gelememesi, pazarda yerini alamaması çevrilmemiş olması, kırsal ortamlarda konaklama 7. Plansız gelişmenin, uzun vadede ciddi sorunlara yol açma olanağının bulunmaması riskini taşıması 8. Termal su kaynaklarının turizmde kullanılmaması 8. İkinci konut yapılaşmasının görsel kirlilik, betonlaşma, 9. Konaklayan kişi sayısı ve kalış süresinin az olması altyapı sorunları yaratarak kıyı turizmini tehdit etmesi 10. Turizmin stratejik ve eylem planının olmaması 9. Turizmde yerel örgütlenmenin olmamasından dolayı, 11. Turizmle ilgili STK’nın olmaması turizm bilinci ve yerel farkındalığın zayıf olması 12. Turizmde yerel yönetim, kamu yönetimi, yerel halk ve STK’nı buluşturan yerel örgütlenmenin olmaması

Çekiciliklerin Turizmde Kullanımı olmamasına rağmen bir turistik konaklama tesisinin varlığı, kıyı turizminin ada 1. Ege Denizi ve kıyılar, Dikili kıyı turizmi için ortamındaki tek örneğini teşkil etmektedir. büyük bir çekiciliktir. Kıyı turizminin en Böylece, Dikili kıyılarının kıyı turizminde aktif yoğun kullanım alanı; ilçe merkezinden kuzeye olarak kullanıldığı söylenebilir. Ayvalık (Altınova beldesi) sınırına kadar kesintisiz uzanan, yaklaşık 16 km 2. Dikili’nin coğrafi konumu, Midilli Adası’na uzunluğundaki kumsal plaja sahip kıyılardır yakınlığı, deniz sınır kapısının oluşu, deniz ve (Kabakum ve Salihleraltı mevkileri). İkinci kıyı özellikleri, kruvaziyer turizmi ve yat yoğun kullanım alanı ise; güneyde Çandarlı turizmi için uygun bir ortamın olduğuna işaret kıyılarıdır ki, yaklaşık 15 km boyunca ikinci etmektedir ancak her iki turizm türü de konut alanları parçalı şekilde bu kıyılarda yer gelişmemiştir. İlçede, yat limanının olmaması, almaktadır. Kalem Adası’nda yerleşme

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 8 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

yat turizminin gelişmesi önündeki en büyük Madra Dağı’nın orta kesiminde Kozak Yaylası, engeldir. farklı bir birim olarak kendini belli eder. Geniş bir fıstık çamı ormanı ile örtülü yayla, manzara 3. Zengin termal su potansiyeli, termal turizm güzellikleri, arkeolojik değerleri, kanyonları, yoluyla henüz değerlendirilmemektedir. jeolojik oluşumları, su kaynakları ve kırsal kültürel değerleri ile ilgi çekici bir ortamdır (Emekli, 4. Dağlar, bitki örtüsü, akarsular ve göller, 2003a). Bergama’nın Çandarlı Körfezi’nde mağaralar, manzara güzellikleri, ekoturizm için yaklaşık 5 km kıyısı vardır. Bu kıyılar, Bakırçay’ın yüksek bir potansiyel taşımasına rağmen, delta alanına girdiği için yer yer bataklık ve sulak bugün yalnızca sınırlı şekilde doğa yürüyüşleri alan durumundadır. Kazıkbağları (Zeytinbağı) adı ve bisikletli geziler için kullanılmaktadır. verilen mevkide kumsal bir plaj bulunmaktadır.

5. Kırsal kültür, kırsal turizm için büyük bir İklim: Bergama Meteoroloji İstasyonu’nun potansiyel oluşturmaktadır, ancak bu turizm verilerine göre; ilçede yıllık ortalama sıcaklık 16o türü de gelişmemiştir. C’dir (Koçman, 1993). Bergama’da yıllık yağış miktarı ortalama 650 mm civarında olup, yağışlar Görüldüğü gibi; Dikili çok sayıda çekiciliğe sahip kış mevsiminde toplanmıştır (%51), yaz aylarında olmasına rağmen bunların çok azı değerlendirilmiş, ise yok denilecek kadar az yağış düşmektedir. kıyılar dışında hemen hemen hiçbir alan turizme Böylece, Ege Bölgesi’nde hüküm süren Akdeniz açılmamıştır. Bu durum, gelecekte Dikili-Bergama Termik Rejim Tipi’nin burada da etkili olduğunu turizm bütünleşmesi için bir dezavantaj değil, söylemek mümkündür (Emekli, 2001). avantaj kabul edilmelidir çünkü bütünleşik turizm planlaması gündeme geldiğinde kıyı turizmi, Su kaynakları: Bergama, akarsular ve yeraltı su kruvaziyer turizm, yat turizmi ve termal turizm, kaynakları açısından oldukça zengindir. En önemli Bergama turizm türleri ile bütünleşebilme, akarsu Bakırçay’dır. Bergama’da Kestel Barajı, birbirlerini tamamlayabilme fırsatı yaratacaklardır Yortanlı Barajı ve Madra Barajı (Ayvalık ilçe (Baykal vd. 2013). sınırında) bulunmaktadır. Dikili’de olduğu gibi Bergama ilçesinde de jeotermal su kaynakları BERGAMA’NIN ÇEKİCİLİKLERİ VE bulunmaktadır. Bergama Jeotermal Alanı’nın TURİZMDE KULLANIMI oluşumu Yuntdağı volkanitleri akiferine bağlıdır. İlçede jeotermal enerji, yaklaşık 400 konutta ve Doğal Çekicilikler tarımda da kullanılmaktadır (Bergama Kaymakamlığı, 2012). Coğrafi konum ve yer şekilleri: Bergama, Ege Bölgesi’nin Ege Bölümü’nde ve Bakırçay Toprak ve bitki örtüsü: Kozak çevresinde Havzası’nda yer almaktadır. İlçenin kuzeyden kahverengi kireçsiz orman toprakları hâkimdir. Balıkesir Ayvalık, Burhaniye ve İvrindi ilçeleri Fıstık çamı ormanlarının anakayası granittir. (Balıkesir), doğudan Kınık (İzmir) ve Soma Granitin kaba bünyeli ve gevşek topraklar vermesi (Manisa), güneyden Manisa merkez ilçesi ve ağaç köklerinin derine ulaşmasına izin vermekte ve Aliağa (İzmir), batıdan ise Dikili (İzmir) ile fıstık çamının gelişmesine yardımcı olmaktadır çevrilidir. (Şekil: 1). Bergama, İzmir kent (Emekli, 2003b). Bergama’da, Akdeniz ikliminin merkezine 110 km, Ayvalık’a 60 km, Dikili’ye 27 tanıtıcı elemanları olan maki, garig ve kızılçam km uzaklıktadır. hâkimdir. Kozak Yaylası kendine özgü bitki örtüsü ile ön plana çıkmaktadır. Kozak Yaylası’na Bergama, 1688 km² yüzölçümüne sahip büyük bir çıkılırken yol boyunca, badem, ceviz, incir, erik, ilçedir. Bergama topografyasının temelini kuzeyde çitlembik, zeytin, incir, çınar, erguvan, böğürtlen, Madra Dağı ve güneyde Yund Dağı ile bu iki dağ hayıt, zakkum, çınar ve kavak ağaçlarına rastlanır. arasındaki Bakırçay Havzası oluşturur (Şekil: 2). Yayla, bir fıstık çamı ormanı görünümündedir. Havzanın tabanında ve ortasından geçen Bakırçay, Ayrıca, kuzeyde ve güneyde kızılçam ormanları çevresinde aynı isimde geniş bir ova oluşturur.

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır.(Published in 2014) Dikili ve Bergama Turizmini Bütünleştirmede Coğrafi Faktörlerin Rolü 9 The Role of Geographical Factors for Tourism Integration in Dikili and Bergama Districts of Izmir, Turkey yer almaktadır. Yükseltinin 1000 m’nin üzerine Bergama Müzesi, 1936'da hizmete açılmıştır. çıktığı yerlerde karaçamlar görülür. Müzenin oluşturulmasında Osman Bayatlı'nın gayretleri büyüktür. Müzenin Etnografya Kültürel Çekicilikler Salonu’nda Türk-İslam sanatına ait eserleri görmek mümkündür (Emekli, 2001; Emekli, Tarihsel geçmiş, arkeolojik alanlar ve eserler: 2003b). Bergama'nın Prehistorik dönemlerden beri bir yerleşme yeri olduğu bilinmektedir. Pergamon, Uluslararası Bergama Kermesi, 1938 yılından Hellenistik Dönemin en görkemli kültür ve sanat beri yapılmaktadır. Günümüz kermesinde, yöreye merkezlerinden biri olmuştur. Zeus Sunağı, Athena özgü oyun ve eğlencelerin yanı sıra sanatçılar Tapınağı, Kütüphane, Büyük Saray, Tiyatro, Kent konserler vermekte, forum, sempozyum ve Duvarı bu dönemde inşa edilmiştir. Bergama paneller, yazarlarla söyleşiler, film gösterileri ve Akropolü kent merkezinin 4 km kuzeydoğusunda çeşitli sergiler ve yarışmalar düzenlenmektedir. bulunmaktadır. Trajan Tapınağı, Akropol'un en yüksek yerindedir. Bergama Tiyatrosu dik bir Kırsal yerleşmeler ve geleneksel kültür: Bergama yamaç üzerine yükselen etkileyici görünümüyle kırsal yerleşmeleri arasında Kozak Yaylası Hellenistik Dönemin en güzel mimari eserlerinden köylerinin ayrı bir yeri vardır. Bu köylerde en çok; biridir (Emekli, 2001; Emekli, 2003b). Bergama, çam fıstığı üretimi, hayvancılık, parke taşı işçiliği Roma Döneminde de önemli bir merkez ve işletmeciliği, orman işçiliği, bağcılık, zeytincilik özelliğine sahiptir. Serapis Tapınağı, Bergama'nın ve halıcılık yapılmaktadır (Sözer, 1990). Geçen en büyük yapısı olup, kırmızı tuğla ile inşa edildiği yüzyıllarda kurulmuş birer Yörük (aşiret) için halk tarafından "Kızılavlu" olarak yerleşmesi olan 17 köy, genellikle kurucu adlandırılmaktadır. Asklepion kutsal alanının İ.Ö. Türkmen ailesinin veya boyunun adını taşırlar. Bu 4.yüzyıldan beri var olduğu ve Hellenistik köylere bağlı yaylalara çıkılıp geleneksel dönemde geliştiği, ancak en parlak dönemini İ.S. yaylacılık yapılmaktadır. Çamavlu, Kıranlı, 2.yüzyılda yaşadığı bilinmektedir. Asklepion'un en Terzihaliller, Hacıhamzalar, Aşağıcuma, önemli ve en güzel yapısı Asklepion Tapınağı'dır Yukarıcuma ve Yukarıbey halıcılıkta öne çıkan (Akurgal, 1989). Bizans döneminde Bergama, köylerdir. Yerel kültürünü koruyan ve yaşatan eski ününü ve üstünlüğünü yitirmeye başlamıştır. Kozak köyleri turizm açısından çok önemli bir Hıristiyanlığın yedi kilisesinden birinin Kızılavlu çekicilik kaynağıdır (Emekli, 2003a). içinde yer aldığı ileri sürülmektedir. Ege Bölgesi’nin en geniş fıstık çamı ormanı, Kozak Selçuklu ve Osmanlı döneminde Bergama’da Yaylası’ndadır. Özel mülkiyete ait yaylalarda çam Türk-İslam eserleri içinde camiler (Selçuk kozalakları, Şubat ayında 3-4 gün içinde toplanır. Minaresi, Şadırvan Camisi Ulu, Cami Kurşunlu Haziran ve Temmuz aylarında evlerin önünde Cami, Hacı Hekim Camisi, Laleli Cami, Ansarlı “harım” denilen yerde kıştan beri bekleyen Cami, Şadırvanlı Cami, Aslancı Cami, Kulaksız kozalaklar yayılır, güneşte açılması beklenir ve Cami, Yeni Cami, Yeşilli Cami, Emir Sultan Cami, fıstıklar kozalaklarından ayrılır. Hatuniye Cami, Selimiye Cami vd) başta gelmektedir. Hanlar (Taşhan, Çukurhan), Kozak'taki granit parke taşı üretimi de önemli bir hamamlar (Tabaklar Hamamı, Küplü Hamam, geçim kaynağı olmaya başlamıştır. Terzihaliller, Hacı Hakim Hamamı, Çınarlı Hamam), köprüler Aşağıcuma, Hacıhamzalar granit ocaklarının (Kayın köprüsü ve Şeytan Köprüsü) ve Bergama yoğunlaştığı köylerdir. Bedesteni örnek verilebilir. Paşa Ilıcası Mevkii’nde yer alan Allianoi'nin küçük bir termal merkez Bergama’da güncel kültür: Bergama’nın 114 köyü olduğu sanılmaktadır. Kozak Yaylası’nda ve 5 beldesi (Ayaskent, Bölcek, Göçbeyli, Perperene antik kentinin kalıntıları bulunmaktadır Yenikent, Zeytindağ) bulunmaktadır. Bergama ilçe (Emekli, 2001; Emekli, 2003b). merkezi nüfusu 60.559 kişi, toplam nüfusu 101.158 kişidir.

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 10 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

Bergama’da günlük yaşam, kent merkezinin ana Bergama ilçesinde otellerin en dikkate değer tarafı, caddelerinde ve kent meydanında dağılış dört ve beş yıldızlı otellerin yokluğudur. Toplam gösterirken, yıl içindeki kültürel, sanatsal ve sportif 16 konaklama tesisinin 714 yatağı vardır. etkinlikler, kentliyi-köylüyü, yerliyi-turisti ve ilçe dışından gelenleri bir araya getirmektedir. İlçedeki Bergama’ya gelen turistler genellikle günübirlik sivil toplum kuruluşları arasında Bergama Kültür turlarla gelirler ve öğle yemeğini ilçe merkezinde ve Sanat Vakfı ve Bergama Turizm Derneği ön alırlar. Bu yüzden ilçede sekiz restoran plana çıkmaktadır. İlçede, iki adet turizm danışma bulunmaktadır. Bergama’nın marka olmuş yerel bürosu bulunmaktadır. Bergama’nın en önemli yiyecekleri çam fıstığı ve helvası, tulum peyniri ve turizm organizasyonu Uluslararası Bergama Bergama köftesidir. Turistler ilçede son derece az Kermesi’dir (İZTO, 2007). konaklama yaptıkları için eğlence sektörü gelişmemiştir. Tarihi Arasta en önemli geleneksel Ekonomik etkinlikler: Tarım, en önemli gelir alışveriş merkezidir. Ayrıca, son dönemde İzmir kaynağıdır. Tütün, buğday, pamuk, zeytin ve üzüm yönünden Bergama girişine uzanan karayolu en başta gelen tarıms al ürünlerdir üzerinde iki adet modern alışveriş merkezi hizmete (http://www.berto.org.tr). Dikili-Bergama çevresinde açılmıştır. Bergama’da satın alınabilecek yerel 2002 yılında başlayan seracılık, günümüzde de turistik hediyelik eşya Bergama Parşömeni’dir devam etmektedir (Ataberk vd., 2011; Bergama (Gönlügür, 2007). Kaymakamlığı Brifing Raporu, 2012). Bergama’da büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık, kümes Bergama’nın Dikili (27 km) ve Ayvalık’a (60 km) hayvancılığı ve arıcılık da yapılmaktadır. İlçede yakın konumu ve bu ilçelerde deniz sınır tarımsal sanayi (pamuk çırçır tesisleri, zeytinyağı kapılarının olması, Midilli Adası’ndan Bergama’ya fabrikaları, çam fıstığı atölyeleri vd) gelişmiştir turist gelmesini kolaylaştıracak çok önemli bir (http://www.berto.org.tr). Tarıma dayalı bir diğer fırsattır (Baykal vd., 2013). sanayi kolu da tekstil ve yan ürünleri sanayidir. Turizmin gelişmesiyle birlikte dokuma sanayi ve Çekiciliklerin Turizmde Kullanımı yöreye özgü el sanatlarına olan ilgi artmıştır. 1. Bergama’nın arz çekicilikleri içinde kültürel Bergama yöresi madencilik açısından zengin bir çekicilikler başta gelmektedir. Türk-İslam potansiyele sahiptir. İşletilmekte olan maden eserlerinin turistik kullanımı antik dönem yatakları granit, mermer, altın, perlit ve taş eserlere göre daha zayıftır. Bergama Kermesi, ocaklarıdır. Bergama Müzesi etkinliklerle daha aktif ve canlı kılınmalıdır. Bergama’da ticaret, son derece canlı bir yapı sergilemektedir. İlçede pamuk, tütün, peynir, salça, 2. Bergama’nın doğal çekicilikleri; ekoturizm için fıstık gibi ürünlerin ticareti de yapılmaktadır. yüksek bir potansiyele işaret etmesine rağmen, Bunların dışında kireç, çimento, granit, mermer, bugün yalnızca sınırlı şekilde doğa yürüyüşleri parke taşı ve tekstil ürünlerinin satışı da önem ve bisikletli geziler için Kozak Yaylası çevresi taşımaktadır (Emekli, 2001). bir kullanıma sahiptir.

Hizmet Çekicilikleri 3. Bergama kırsal dünyası oldukça korunmuş ve zengindir. Ne var ki köyler, kırsal turizme Bergama’nın dış bağlantılarında kullanılan ulaşım (konaklamalı) açılmamışlardır. sektörü yalnızca karayoludur. İlçeye en yakın tren istasyonu Soma’da yer almaktadır (42 km). 4. Bergama’nın termal su kaynakları hem zengin Bergama yakın çevresinde havaalanı yoktur. hem de antik dönemlerden beri tedavi amaçlı Bergama kent merkezi-Akropolis arasında bir kullanılan kutsal su olarak kabul gören sulara teleferik hattı bulunmaktadır. (Asklepion, Allianoi ve Kleopatra Güzellik Ilıcası) sahiptir. Ancak, ilçede termal turizm gelişmemiştir.

5. Hediyelik ürünlerin (parşömen kağıdı, oniks Bergama’nın doğal ve kültürel çekicilikleri, son hediyelik eşyalar, çam fıstığı ve ürünleri, çam derece çeşitli ve eşsiz kaynaklardan oluşmakla balı, halı, kilim vd) çoğu kaliteli ve özgün birlikte, büyük oranda günübirlik ziyaretlere konu olmaktan uzaktır. İlçenin tarihsel kimliği olmakta, potansiyelin çok az bir kısmı hediyelik eşyalarda çok daha fazla kullanılmaktadır. Bu kullanılmayan potansiyel, kullanılmalıdır. gelecekte Dikili-Bergama turizm ortaklığı için büyük bir fırsat oluşturacaktır (Baykal vd., 2013).

Tablo 2: Bergama için SWOT Analizi Table 2: SWOT Analysis for the tourism sector in Bergama

GÜÇLÜ YÖNLER FIRSATLAR 1. Coğrafi konumun uygunluğu 1. Kolay ulaşılabilirlik 2. Bergama’nın antik Pergamon’un kenarında gelişmesi 2. Marka kentlerin her zaman büyük ilgi görmesi 3. Bergama’nın “İlkler Bergaması” gibi bir ünvana sahip 3. Eşsiz kültürel mirasın nitelikli turisti çekmesi ve kültürel olması, turizmi geliştirmesi 4. Pergamon’un dünyaca tanınması, eşsiz tarihsel mirasın 4. Uluslararası etkinliklerin pazar ülkelerini çeşitlendirmesi varlığı 5. Dünyada ve Türkiye’de kültürel turizm, sağlık turizmi, 5. “Bergama Kermesi”nin köklü ve özgün, her yıl ekoturizm, kırsal turizm, agroturizm gibi turizm türlerine düzenlenen bir organizasyona sahip olması talebin artması 6. Korunmuş kırsal kültürel kaynaklar ve özel yerel ürünler: 6. Türkiye turizm stratejisinde kültürel mirasa büyük önem çam fıstığı, üzüm, peynir vb. verilmeye başlanması 7. Kozak Yaylası ve fıstık çamı ormanları 7. Turizmle ilgili tüm işlerde “yerel örgütlenmenin” çok önemli 8. Antik dönemde de kullanılmış termal su kaynakları olması ve girişimcilik ruhunu geliştirmesi 9. Bergama Kültür Sanat Vakfı (Berksav) 8. Üniversitelerin, turizmle ilgili çalışmalara her zaman katkı 10. E.Ü Bergama MYO’nun varlığı vermesi ZAYIF YÖNLER TEHDİTLER 1. Otoyol, havaalanı, demiryolu gibi ulaşım hizmetlerinin 1. Kuzey Ege’ye dış turizm talebinin azlığı, olmaması 2. İzmir Limanı kruvaziyer yolcularının Bergama’ya çok az 2. Kültürel turizmin antik dönemle ünlenmesi, Türk‐İslam gelmesi eserlerinin kültürel turizmde az kullanılması 3. Kültürel turizmin konaklama yaratamaması 3. Konaklayan kişilerin ve kalış süresinin az olması 4. Konaklama zayıflığının turizm gelirlerini azaltması ve 4. Yerel kimlikli hediyelik ürünlerin azlığı girişimcilik ruhunu köreltmesi 5. Kent içi yönlendirme levhalarının az olması ve ören 5. Bergama imajının anılara tam yerleşmemesi yerlerinin gece ışıklandırılmaması 6. İzmir yakın çevre turları kapsamında Bergama’ya 6. Kültür ve Turizm Md.’nün yanlış yerde olması düzenlenen turların zayıf kalması 7. Kent merkezi, Akropol, Kızıl Avlu ve Asklepion’u 7. İç turizmde kültürel turizme ilginin az olması gezdirecek ulaşım araçlarının olmaması 8. Turizmde yerel örgütlenme bilinci ve farkındalığının 8. Yerel kırsal kültürün ve doğal coğrafi kaynakların olmaması turizmde çok az kullanılması 10. Plansız gelişmenin, uzun vadede ciddi sorunlara yol açma 9. Turizmle ilgili stratejik ve eylem planının olmaması riskini taşıması 10. Turizmde yerel örgütlenmenin olmaması

DİKİLİ VE BERGAMA TURİZMİNİ kazandırmak. Böylece yeni turizm alanlarında BÜTÜNLEŞTİRMENİN GEREKÇELERİ, yeni turizm türlerini uygulayarak her iki ilçenin COĞRAFİ OLANAKLAR VE çekiciliğini arttırmak. UYGULAMA ÖRNEKLERİ 2. Turistlerin kalış süresini uzatmak. Gerekçeler 3. Turizm sezonunu uzatmak. 1. Dikili ve Bergama’nın turizm potansiyeli olan, ancak kullanılmayan alanlarını turizme 4. Turizmin on iki ay yapılabilmesini sağlamak.

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 12 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

5. Turistleri iki ilçeye dağıtarak turizm gelirini ticaret ve turizm koridorunun oluşmasında coğrafi arttırmak. konumun ne denli önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. 6. Altyapı sorunlarını iyileştirmek. İki farklı kimlik: Dikili, uzun kumsal plajlardan 7. Turizm hizmet kalitesini arttırmak. oluşan kıyılara, temiz sulara ve zengin deniz ürünlerine sahip Ege Denizi’ne; Bergama ise, eşsiz 8. Yerel girişimciliği canlandırmak. tarihsel geçmişe ve sayısız kültürel kaynaklara sahiptir. Bir tarafta deniz ve kıyılar, diğer tarafta 9. Turizm yatırımcılarını daha kolay çekebilmek. tarih ve kültür, iki ilçe arasında turizmde birbirilerini tamamlamalarına ve ortak paket turlar 10. Turizm piyasasında daha güçlü rekabet hazırlamalarına büyük fırsat vermektedir. edebilmek. Termal su zenginliği: Dikili’nin termal su 11. Yerel halk ve turizm aktörlerinin ilçeleri potansiyeli günümüzde konutlarda ve seracılıkta hakkındaki farkındalığını yükseltmek. kullanılmakta, turizm amaçlı ise tek bir tesiste sınırlı (yalnızca banyo amaçlı) olarak 12. Doğal ve kültürel değerleri sahiplenme ve yararlanılmaktadır. Bergama’da termal su koruma bilincini geliştirmek. kaynakları tarihsel süreçte tedavi amaçlı kullanılmış, günümüzde hiçbir şekilde kullanıma 13. Turizmde yenilikleri her iki ilçeye daha kolay açık değildir. Dikili’de günümüz konseptine uygun sokabilmek ve yaratıcılıkları teşvik etmek. termal turizm ve tedavi tesisleri ile Bergama’da tarih temalı oluşturulacak tesisler, birbirini 14. Turizmi sürdürülebilir kılmak. tamamlayarak Kuzey Ege’de güçlü bir termal turizm çekim alanı yaratabileceklerdir. Bütün bu gerekçeler, Dikili-Bergama arasında turizm bütünleşmesinin gerekli olduğunun altını Korunmuş doğal ortamlar: Dikili ve Bergama’nın çizmektedir. Bu ortaklığı sağlayacak ve doğal coğrafyası; yer şekilleri, bitki örtüsü, su kolaylaştıracak olanakların bir kısmı coğrafya kaynakları, jeolojik formasyonları itibariyle hem temellidir ve onlar aşağıda verilmektedir (Baykal korunmuş hem de birbirini bütünleyen bir yapıya vd., 2013). sahiptir. Diğer ifadeyle; genelde birbirinin devamı niteliğindeki doğal ortamlar yanında özelde her iki Coğrafi Olanaklar ilçede farklılıkların olması, ekoturizme dayalı İki ilçenin birbirine yakınlığı: Dikili ve Bergama, aktiviteleri çeşitlendirmektedir. Sözgelimi sınır komşuluğu yapan iki ilçedir, ilçe merkezleri Dikili’nin Nebiler ve Gökçeağıl köylerinin yer birbirlerine çok yakındır (27 km). Bu faktör, iki aldığı dağlık-tepelik alanlardan başlayacak doğa ilçe arasında turizme dayalı her türlü ortaklıkta, en yürüyüş güzergâhları, Bergama’nın Kaplan köyü başta gelen en önemli olanaktır. Çünkü turizme üzerinden Kozak Yaylası’na ulaşabilmekte, farklı dayalı yapılacak her türlü ortak etkinlik ve ortak peyzajlar ve bitki örtüsünü keşfetme fırsatı hizmetler, yakınlık sayesinde kolaylıkla yerine yaratmaktadır. getirilebilecektir. Korunmuş kırsal kültür: Dikili ve Bergama’nın Midilli Adası’nın Dikili’ye, Dikili’nin de kırsal yerleşmeleri, maddi ve manevi kültür Bergama’ya yakınlığı: Bu yakınlık faktörü, değerleri açısından çoğu köyde benzerlik taşımakla Dikili’ye denizyoluyla gelecek yabancı turistlerin birlikte, yerel otantik kimlikler de karşımıza Bergama’ya son derece kolay ve kısa sürede çıkmaktadır. Kırsal dünya, hem köyler arasında ulaşabilmesine olanak vermektedir. Midilli’den karşılaştırmalı kültür coğrafyası araştırmaları denizyoluyla gelenlerin hedefi ister Dikili haftalık yapmak, hem de kırsal turizm ve agroturizmi pazarı olsun, ya da Bergama tarihsel yerlerini geliştirmek için son derece uygundur. ziyaret olsun, Midilli-Dikili-Bergama arasında

Dikili ve Bergama’nın coğrafya temelli benzer ya konaklama olanaklarının Dikili’de fazla olması bu da farklı güçlerinin birleştirilmesi, olanakların ilçenin daha çok tercih edilebileceğini gösteriyorsa birbirini tamamlamasına fırsat tanımak demektir. O da, Bergama’da tarihsel dokuya uyumlu butik halde bu ortaklığa ne zaman?, nasıl?, kimlerin otellerin çoğalmasıyla, konaklama yeri olarak önderliğinde? ve hangi yollarla (uygulamalarla)? Bergama da tercih edilebilecektir. başlanılmasına karar vermek yeterli olacaktır. Bu konuda yerel halkın ve turizm aktörlerinin Kıyı turizmi+kırsal turizm: Dikili’nin deniz ve kıyı görüşlerini almak üzere her iki ilçede geniş çaplı çekicilikleri ile Bergama’nın Kozak Yaylası, bir anket çalışması yapılmıştır (Baykal vd., 2013). Madra ve Yund dağlarına özgü kırsal kültürel Yukarıdaki gerekçelere bağlı olarak ve olanakları çekiciliklerden kaynağını alan bir paket tur da göz önüne alarak, Dikili-Bergama arasında yaratılabilir. Kırsal alanlarda konaklama tesisi yaratılabilecek işbirliği (ortaklık) örnekleri, olmadığı için kıyıdaki tesislerde konaklama aşağıda verilmektedir. yapılması, kırsal yerleşmelerde köy pansiyonculuğunun başlamasını teşvik edecektir. Kaynağını Coğrafi Olanaklardan Alan Bütünleşik Turizme Ait Uygulama Kruvaziyer turizmi+kültürel turizm: Dikili Limanı, Örnekleri Ege kıyılarında kruvaziyer turizmi için uğrak bir limana dönüştüğünde, yolcuların Bergama’yı Dikili-Bergama arasında turizm bütünleşmesine ziyaret etmeleri gündeme geleceğinden kruvaziyer gidebilmek için ilk şart, aralarında turizm turizmi ve kültürel turizmin bütünleşmesi ortaklığını yürütecek bir birliğin kurulmasıdır. Bu kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Ayrıca kruvaziyer birlik, turizmin bir politika, plan, program ve gemileri, Midilli üzerinden geldiğinde Midilli- projelerle yürütülmesini sağlayacaktır. Nitekim Dikili-Bergama koridoru oluşacaktır. dünyada turizm ortaklığı için çok sayıda planlama yapılmaktadır: ortak stratejik planlama, ortak Agroturizm+gastronomi turizmi: Dikili, deniz destinasyon yönetimi planlama, ortak ürün ürünleri açısından çok zengindir. Dolayısıyla deniz geliştirme ve tanıtımla ilgili planlama, ortak ürünlerine dayalı bir mutfak ile Bergama’nın projeler planlama (Carter, 2008). tarımsal zenginliği, agroturizm ve gastronomi turizmi ortaklığında yakın çevre turlarında Dikili ve Bergama’nın turizm strateji planı ve bütünleşecektir. turizm eylem planı bulunmamaktadır. İki ilçenin turizm ortaklığı gündeme geldiğinde ve bir örgüt Ekoturizm+kırsal turizm: Dikili ve Bergama, kurulduğunda yapılacak ilk iş, yeni ortaklık ekoturizm ve kırsal turizm etrafında coğrafi karması etrafında ortak planın hazırlanmasıdır. Bu mekânlarını ortak kullanabilirler. Her iki ilçenin planlar doğrultusunda projeler yapılması ise ikinci birbirinden farklı doğal coğrafyalara, geleneksel önemli adımdır. İşte bu projelerde, gücünü coğrafi kültürlere, ekonomik uğraşlara sahip köyleri olanaklardan alacak birçok uygulama yapılabilir. bulunmaktadır. Dikili-Bergama arasında ormanlar, Sözgelimi ortak paket turlar, beraberinde çok yaylalar, dağlar ve köyler, birçok güzergah büyük kazanımlar getirecektir: turistlerin kalış boyunca günübirlik ya da konaklamalı süresi ve gelir artarak ilçe ekonomilerine katkı düzenlenecek paket turlarla turistlerin ilgisine verilecek, iki ilçenin çekim gücü yükselecek, Ege sunulabilir. Bu turlar kapsamında kırsal ve Akdeniz’de dolaşan kruvaziyer gemilerinin yerleşmelerde konaklama gerekmekte, ancak rotalarını kuzeye kırmalarını teşvik edecektir. bugün için bu olanak bulunmamaktadır. Bu turlar, köy pansiyonculuğunu teşvik edecektir. Dikili-Bergama ortak paket turları için çok sayıda örnek verilebilir (Baykal vd., 2013): Termal turizm+kültürel turizm: Dikili ve Bergama’nın turizmde bütünleşmesi, Dikili’nin Kıyı turizmi+kültürel turizm: Dikili’nin kıyı termal turizm potansiyeli ile Bergama’nın kültürel turizmi ile Bergama’nın kültürel turizminin turizm potansiyelinin birlikte değerlendirilmesini birbirini tamamlaması sağlanabilir. Bugün için sağlayacaktır.

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 14 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

SONUÇ Dikili ve Bergama turizm bütünleşmesinin sağlayacağı yararlar çok yönlüdür. Kırsal turizmde Dikili ve Bergama, bugüne kadar turizmde önemli bütünleşmenin yararları; ekonomik, çevresel, bir performans gösterememişlerdir. Belki kendi deneysel, sinerjik, koruma, gelişimsel, marka/imaj ekonomik yapıları içinde turizm, geçmişle bugün adı altında toplanmaktadır (Saxena, 2007; Clark, kıyaslandığında bir yere gelmiş gibi görünüyorsa 2006). Dikili-Bergama turizm ortaklığının en da, gelinen düzey potansiyele oranla çok düşüktür. büyük yararlarından biri konaklamanın artmasını Aslında Dikili için kıyı turizmi, kruvaziyer turizmi sağlayacak olmasıdır. Ayrıca, şu anda Midilli ve termal turizm ilçeyi hemen turizmde atağa Adası’ndan feribotlarla Ayvalık ve Dikili kaldırabilecek turizm türleridir. Ne var ki, yalnızca üzerinden Türkiye’ye giriş yapan yabancı turistler, potansiyelin yüksek olması yetmemekte, birtakım Dikili-Bergama ortak paket turları yaratıldığı iç ve dış engeller (tehditler) ilçenin turizm taktirde daha çok gelebileceklerdir. Yine iki ilçe pazarında güçlü bir yer edinmesinin önüne ortaklığı, doğal ve kültürel alanların korunması geçmektedir. Bergama da aynı şekilde, kuzey konusundaki eksikliklerini kapatmasına fırsat Ege’de rakipsiz olarak kültürel turizmde bir tanıyacaktır. numara olması gerekirken, yapılmayan/yapılamayan birçok iş nedeniyle, hak Dikili ve Bergama, turistik yaşam eğrisinin (Butler, ettiği yeri bir türlü kazanamamaktadır. 1980’e göre; Özdemir, 2006) keşif, nüfuz etme ve gelişme aşamalarında bulunmaktadır. İki ilçe Dikili ve Bergama’nın turizmde istenilen gelişmeyi arasındaki turizm ortaklıkları, rekabet şanslarını gösterebilmeleri ve rekabet güçlerini arttıracak böylece dördüncü döneme (olgunluk) arttırabilmeleri için, çok yönlü ortaklıklara geçebileceklerdir. Turizm ortaklığı etrafında gitmeleri gerektiğini, bunun için çeşitli ortaklık yapılacak işler, her iki tarafın turizm aktörlerinin zeminleri olduğunu, mekânsal bütünleşmeyi ve yerel halkının dayanışmaya gitmesine aracılık sağlayacak ve kolaylaştıracak çok sayıda coğrafi edecektir. Turizmin birçok sektörle bağlantı içinde olanakların bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu olması ve onlara performans kazandırması, bu iki olanaklar, Dikili ve Bergama’yı; kıyı turizmi, ilçede de turizm hizmetlerine katkı verecek atıl kültürel turizm, ekoturizm, kırsal turizm, vaziyetteki sektörleri canlandıracaktır. Ortaklığın agroturizm, gastronomi turizmi, kruvaziyer turizmi her iki tarafın yararına en büyük katkılarından biri ve termal turizmde mekânlarını ortak kullanabilme de kır ve kent insanını girişimciliğe teşvik edecek fırsatları yaratmaktadır. Bu turizm türlerinin birçok olmasıdır. Dikili ve Bergama, turizm ortaklığını aktivitesi, değişik temalar etrafında birleştirilerek, başlattıkları takdirde, bu uygulama başka ortak paket turlar çerçevesinde turiste destinasyonlar için de örnek teşkil edebilecektir. sunulabileceklerdir. Şüphesiz, Dikili ve Böylece, farklı bölgelerdeki turizm ortaklıkları Bergama’nın turizmde mekâna dayalı olsun ya da arasında karşılaştırma fırsatı doğacak, deneyimler olmasın birçok ortaklıklara imza atmaları, onları paylaşılacaktır. turizm pazarında çok daha güçlü kılacaktır. Bütün bunların yapılabilmesi için de aralarında örgütsel TEŞEKKÜR bir bağın kurulması gerekmektedir. TÜBİTAK desteği ile yürütülen (Proje No: Dikili-Çandarlı-Bergama arasında 2007 yılında 109K323) ve 2010 yılında tamamlanan bu kurulması planlanan Turizm Altyapı Hizmet Birliği araştırma sırasındaki katkı ve yardımlarından hayata geçirilememiştir. Bunun üzerine Bergama dolayı Dr. İlkay SÜDAŞ’a teşekkür ederiz. Turizm Altyapı Hizmet Birliği ve Dikili Turizm Altyapı Hizmet Birliği ayrı ayrı kurulmuşlardır. Bu ayrı yapılanma yerine, turizm ortaklıklarının önünü açacak yeni bir birliğe ihtiyaç olduğunu vurgulamak isteriz.

REFERANSLAR Akurgal, E., 1989. Anadolu Uygarlıkları. Net Yayınları, İstanbul Ataberk, E., Baykal, F., 2011. “Utilization of Natural and Cultural Resources of Dikili (Izmir) for Tourism”, Procedia Social and Behavioral Sciences, 19 (2011): 173-180 Ataberk, E., Kaplanoğlu, E., Meriç, M. K., 2011. “Dikili-Bergama Yöresi Sera İşletmelerinin Agroturizm Potansiyeli”, 1.Ulusal Kırsal Turizm Sempozyumu, 13-15 Eylül 2011, Karaman Aydın, S., 2009. Turizmde Kentlerarası Bütünleşme. http://www.turizmforumu.net, Erişim tarihi: 08.01.2010 Bahar, O., Kozak, M., 2005. Küreselleşme Sürecinde Uluslararası Turizm ve Rekabet Edebilirlik. Detay Yayıncılık, Ankara Baykal, F., Emekli, G., Ataberk, E., Südaş, İ., 2013. Sürdürülebilir Turizm Yaklaşımıyla Dikili ve Bergama’yı Bütünleştirme Potansiyeli. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları. Bergama Kaymakamlığı, 2012. Brifing Raporu, Bergama Carter, R., 2008. “The Principles and Practice of Planning and Managing Destinations” UNWTO Conference on Destination Management and Marketing, 16-17 September 2008 Clark, G., 2006. “City to City Cooperation in Tourism”, Paper presented at Edinburgh-Glasgow Tourism Co- operation Conference. ÇEKÜL, 2005. Avrupa'da Sürdürülebilir Turizm Konulu Avrupa Çevre Bürosu Toplantısından Notlar. http://www.cekulvakfi.org.tr, Erişim tarihi: 12.01.2010 Emekli, G., 2001. Bergama’nın Turizm Coğrafyası ve Turizmin Sosyo-Ekonomik Etkileri, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, Bergama Emekli, G. 2003a. “Doğa ve Yerel Kültürün Eşsiz Uyumu: Kozak (Bergama/İzmir) Yaylası ve Turistik Potansiyeli”, Kastamonu’da Ulusal Dağlar Yılı Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 241-247 Ankara Emekli, G., 2003b. “Bergama ve Selçuk’un İzmir’in Kültürel Turizmindeki Yeri” Ege Coğrafya Dergisi, 12 (1): 39- 50 Hergül, Ç., 2008. Dikili ve Köylerindeki Türk Anıtları. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir İçöz, O., Var, T., İlhan, İ., 2002. Turizm Planlaması. Turhan Kitabevi, Ankara Inskeep, E., 1991. Tourism Planning: An Integrated and Sustainable Development Approach. Van Nostrand Reinhold, New York İzto-İzmir Ticaret Odası, 2007. İzmir İli İlçelerinin Ekonomik Profili ve Alternatif Yatırım Olanakları. İzmir Gazete Dikili, 2011., Sayı: 9, Dikili. 17 Ocak 2011 Gönlügür, M., 2007. Son Parşömen. Bergama Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, İzmir Kaplan, G., 2008. Dikili-Çandarlı’da Kıyı Alan Kullanımı ve Kıyı Kullanımı Bilincinin Değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir Koçman, A., 1993. İnsan Faaliyetleri ve Çevre Üzerine Etkileri Açısından Ege Ovalarının İklimi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayın No: 73. İzmir Köfteoğlu, F., 2012. “Nemrut Turizm Birliği Kurulmalı!”, http://www.turizmaktuel.com/haber-14026, Erişim tarihi: 09.01.2012 Özdemir, G., 2006. “Resort Planlaması: Turizm Planlaması İçindeki Yeri ve Önemi”, Journal of Yasar University 1 (3): 239-253

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır. (Published in 2014) 16 Füsun BAYKAL - Gözde EMEKLİ - Emre ATABERK

Saxena, G., Clark, G., Olıver, T., Ilbery, B., 2007. “Conceptualizing Integrated Rural Tourism”, Tourism Geographies, 9 (4): 347-370 Sertkaya-Doğan, Ö., 2005. “Dikili ve Çevresinde Turizm Faaliyetleri”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 14: 54-65 Soykan, F., 2000. “Kırsal Turizm ve Avrupa’da Kazanılan Deneyim”, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, Yıl: 11, Mart-Haziran, 21-33. Sözer, A.N., 1990. “Kozak Yaylacılığı Üzerine Bazı Gözlemler ve Notlar”, Ege Coğrafya Dergisi, 5: 1-9 Ünlü-Yücel, S., 2005. Turizm Üzerine Dosyalar: Ülke Raporları: Danimarka Turizm Profili. TÜRSAB. http://tursab.org.tr/dosya/998/05hzdanimarka_998_997328.pdf http://www.berto.org.tr/ Erişim tarihi: 15.10.2010 http://www.leman-sans-frontiere.org/ Erişim tarihi: 20.10.2009 http://www.espace-mont-blanc.com/ Erişim tarihi: 17.10.2009

EGE COĞRAFYA DERGİSİ Aegean Geographical Journal, VOL. 20 (1), 1-16, (2011) 2014 yılında yayımlanmıştır.(Published in 2014)