Fjell – Fjell festning – Liatårnet Fjell - – Haganes – Tellnes Nordsjøløypa Vandringar i kulturlandskapet
Fjell kommune Fjell festning Fjell kommune ligg Hausten 1942 starta tyskarane byggjearbeidet på det som skulle bli eitt av dei sterkaste festningsverka i Nord- på Sotra utanfor Europa under krigen, med fleire radarsett og ein langtrekkjande kanon med tre løp. Målet var å kunna kontrollera Bergen, og med kyststripa utanfor Sotra og innløpet til Bergen. bru til fastlandet Russiske, polske og serbiske krigsfangar, mellom 1600 og 2000 i talet, måtte stå for grovarbeidet. På under eitt år bygde dei både kai på Tellnes for å få i land den enorme kanonen, veg opp til festningsområdet sidan 1971. og sprengde ut stein djupt nedover i fjellet som underbygning for kanonen. Eit spesialbygd vogntog med 36 hjul Areal 147 km². Strandnellik frakta kanonen opp frå Tellnes kai. Innbyggjartal over 21000, Den 14. juli 1943 kunne ein tysk (2007). Bygda Fjell har vore kyrkjestad frå marinebataljon på 1100 soldatar, mellomalderen. kanonmannskap og eit ingeniørkompani Straume er kommunesenter og regionalt på 100 mann offisielt overta festninga. Arbeidet med å gjera ferdig heile anlegget servicesenter. heldt fram til krigen slutta. I 1968 vart Olje- og gassressursane frå Nordsjøen har kanonen demontert og øydelagt.I dag er ført til økonomisk vekst og folkevekst i festninga teke vare på som museum. På kommunen. toppen av kanonbrønnen er det kafé som er open lørdag og søndag om sommaren. Kulturlandskap og samfunn gjennom tidene Den som hadde tankar om å få herredøme Inndelinga av skipreide vart ståande Nordsjøløypa går frå Fjell gard til Fjell over større område, måtte sikra seg kontroll ved lag i nesten tusen år, heilt festning, og vidare langs fjellrekkja til over høvdingane. Håkon den gode, 930- fram til kommuneinndelinga etter gardane Haganes og Tellnes. Frå løypa er det 961, skipa landvernet og delte landet inn formannsskapslova i 1837. Men fjellrekkja og fin utsikt utover havet, der vi kan sjå skip i skipreide. Sund, Fjell og deler av Fana området rundt var framleis militærstrategisk som kjem inn til kysten. utgjorde ei skipreide med namnet Sartor. viktig, ikkje minst under andre verdskrig då Fjellrekkja må ha vore militærstrategisk Området der gardane Haganes, Li, Skage tyskarane bygde opp Fjell festning. viktig langt attende, og då Bergen vart og Tyssøy ligg, vart krongods svært tidleg. grunnlagt som by vart oppsyn med Mogeleg kan kongen under rikssamlinga på Stadnamn skipsfarten ennå viktigare. Liatårnet (341 slutten av 800- og 900-talet ha konfiskert Fjell tyder garden under fjellet. m.o.h.) og Førdesveten (284 m.o.h.) er begge jordegodset for å overvinne motstandarar Li er ein bratt og jamn fjellskråning der det vetefjell. langs Vestlandskysten. veks gras og skog. I vikingtida (800 e.Kr. – 1050 e.Kr.), var I perioden 1070 – 1299 var Holmen i Haganes tyder dyrka jordstykke på eit nes. rikdom og makt samla på få hender, og Bergen hovudkongesete i Norge. Gardane mange bønder var sterkt knytte til ein Li og Haganes var framleis krongods i høvding. mellomalderen.
Utsyn frå Fjell festning Vandringsvegane Haganes – Tellnes Fjell – Fjell festning – Liatårnet Stien gjennom utmarka frå Haganes til – Haganes Tellnes har vore skuleveg, og truleg nytta Like bak Fjell gard gå det ein stig bratt mellom grendene så lenge det har budd folk opp fjellsida til Fjell festning (1). Det er her. Bilvegen til Haganes kom først i 1963, - parkeringsplass i sentrum av Fjell. denne vegen går lenger ute og med bru over Stigen vert kalla Russarstegen fordi den Tellnespollen. vart nytta av krigsfangane som arbeidde Vi startar turen frå bilvegen i svingen nord Terne på festninga. Dei budde på brakker nede i for Haganes. Stien går på gode steinar som bygda. er lagt heilt nede i myrkanten, og inntil I aust, inn mot steinveggen, ligg først ei Eit anna alternativ er å starte frå austhellinga av Otrafjellet og Ramnafjellet. løe og lenger oppe ein skjeneflor. Forbi parkeringsplassen ved bilvegen ca. 2,5 km Nord for Ramnafjellet gjer stigen ein sving skjenefloren ligg nokre kjempesteinar kalla sør for Fjell sentrum. Du følgjer vegen mot vestover, herfrå er det vakker utsikt mot “Huldresteinane”. Fjell festning i retning Bjørkedalen. Når du Tellnes (5). Vi held fram på opparbeidd veg bort til den først er oppe i Bjørkedalen, kan du ta vegen gamle barneskulen bygd i 1890. Den ligg om Fjell festning. like ovanfor sjøen og nord for Espevikneset Men vil du heller rett til fjells, då følgjer (7). Tømmeret i bygningen skal vera frå den du asfaltert veg nokre hundre meter vidare gamle kyrkja på Fjell, bygd i 1796. Kyrkja austover. Det er merka med Liatårnet der du vart truleg riven tidleg i 1870 åra, og ny tek av frå vegen, og du held fram i terrenget kyrkje var ferdig i 1874. på bratt sti opp brekkene i retning mot Frå gamleskulen følgjer vi bygdevegen Liatårnet, (341 m.o.h.) (2). Herfrå er det gjennom garden Tellnes og fram til den nye vakker utsikt i alle retningar. skulen like ved riksveg 555. Dei siste hundre Frå Liatårnet går det sti søretter fjellryggen metrane er på opparbeidd stig (8). og ned eit skar mot Skorafjellet, (også kalla Vi får auge på garden Tellnes Høgafjellet), som er eit fjellplatå. Det er delvis opparbeidd veg rundt Kusanden, Kommunikasjon Stigen går vidare over myrane, først i inste vika ved Tellnespollen (6). Det går buss frå busstasjonen i Bergen fleire sørvestleg retning, så langs fleire vatn. Ein Vel nede ved Kusanden får vi auga på ei gongar om dagen. Bussturen frå Bergen avstikkar frå stigen og opp til varden (3) dyrka grasslette i nord. Elva frå Kvernvatnet, til Fjell tek ca.30 minuttar. Frå Bergen til gir godt utsyn, og herfrå går løypa vidare fint oppmura langs kantane, slyngjer seg Haganes og Tellnes ca. 45 minutter. sørover langs fjellplatået. Det er merkt ein over sletta og ut i sjøen. trygg og lett nedgang i den elles svært bratte Fjell fjellsida. Vel ned i heiane under fjellet, går stigen tett inntil fjellveggen. Lenger sør 1 held stigen fram på ei brei fjellhylle, og du har heile tida fjellveggen på austsida. Her er utsyn både sørover mot Raunefjorden og Krossfjorden og vestover mot havet. Liatårnet Eit stykke lenger framme går eit skar, og 2 herfrå er det merka sti ned skaret, over Storhaugmyra og fram til bilvegen like nord for garden Haganes (4). 3
8 6 5 7 FJELL Bergen Tellnes 4
Haganes
Skorafjellet sett frå Tellnes
The North Sea Trail/NAVE Nortrail project is partly funded by the EU through the Interreg IIIB North Sea Programme Allemannsretten gjeld i utmark. Tekst og redaksjon: Hordaland fylkeskommune, Seksjon for kulturbasert verdiskaping og Fjell kommune. Der kan du: Kjelder: - Arne Asphaug. Bygdesoge frå Sund 1320 – 1660. Tre hundre armods år? Sund kommune 1987 - Nils Georg Brekke (redaktør). Kulturhistorisk vegbok Hordaland. Bergen 1993. * Vis respekt og omtanke for vår felles natur- og · Ferdast fritt til fots og på ski - Det stig av hav. Fjell Bygdebok. BAND I. Natur- og kulturhistoria fram til 1700. Straume 1996. kulturarv. · Rasta og overnatta - Fjell bygdebok, band II, Straume 2005. * Vis alltid omtanke for plantar, dyr og fuglar. · Ri eller sykla på stigar og vegar - Bygdesoge for Fjell. Nils Trengereid. 1970. - Norske Gardnavn, O. Rygh, Kristiania 1898. Ny utgåve 1962. Bind 11. * Hundar må haldast i band. · Bada, padla, ro og bruke seglbåt Illustrasjonar: Kjersti Hjelmeland Brakstad. * Lat alltid att grinda etter deg · Plukka bær, sopp og blomar Kart: Dag Schroeder, m/løyve frå Statens Kartverk, Hordaland (S:2000/4- A:326) * Hugs òg godt skotøy. Løypene har våte parti. · Fiska fritt etter saltvassfisk Foto: Seksjon for kulturbasert verdiskaping, Hordaland fylkeskommune og Fjell kommune. Grafisk formgjeving: Dag Schroeder, Hordaland fylkeskommune.