10>interview Den Haag Centraal > Vrijdag 31 januari 2014

Oud-ambassadeur Nikolaos (Koos) van Dam Vilan ‘Als je de taal van een land niet Victorine Heftingprijs kent, ben je

Het is geen verrassing meer maar toch blijft het me bezighouden. Ca- halfblind’ roline de Westenholz krijgt volgen- de week de Victorine Heftingprijs. Dat is veel eer en vijfduizend euro, maar misschien is het nog belangrij- ker wat er in de aankondiging staat. Ze is een ‘voorbeeld’ voor de rest Oud-ambassadeur Arabist Dr. Nikolaos van Dam (68) is een topdiplo- van de stad. Wat on-Hollands, vond ik meteen. Een voorbeeld? maat die tezelfdertijd zowel de belangen van zijn land als van de we- tenschap wist en weet te dienen. in zijn Haagse appartement kijkt hij U weet hoe we in Nederland zijn, want u bent zelf ook zo. Van ge- terug op zijn loopbaan. Zijn rustige, weloverwogen uitstraling is niet aange- woon doen wat al gek genoeg is, en tast door de gevaarlijke situaties waarin hij zich op zijn diverse buitenlandse een hekel hebben aan mensen die meer zijn dan een ander en bij ál- posten geplaatst zag. les dat afwijkt morren van waarom moet dat nou. Knorrige reacties, daar hebben we onderling gezellig- heid van. Er zijn expats die klagen over het Nederlandse chagrijn, maar Door Vera de Jonckheere en rustig Marlot; de andere helft van alles ontgaat je en met een tolk ver- die zullen nooit integreren. Het is het jaar strijken zij neer aan de Costa loopt een gesprek minder spontaan, humor met een kern van waarheid. Jeugdige overmoed vormde een be- de la Luz in zonnig Andalusië. In het als er al geen nuances verloren gaan Die kern is: het gewone. Wat dat is. langrijk onderdeel van de bagage fraaie Haagse appartement getuigen of aan worden toegevoegd”. Naast waarmee Nikolaos van Dam als ne- kleurrijke kunstvoorwerpen en een officieelArabisch is de kennis van re- Als iedereen gewoon is, dan is dat gentienjarige in de zomer van 1964 in uitgebreide bibliotheek van zeven- gionale dialecten, zoals bij voorbeeld overzichtelijk. In middelmatigheid zijn eentje naar het Midden-Oosten entwintig jaar buiten Nederland, in van Syrië, Mesopotamië, de Nijlvallei schuilt veel rust. Je hoeft niks te afreisde. Maar ook passie en interesse achtereenvolgens de hoofdsteden of de Maghreb belangrijk. “Formeel kunnen of te weten. Elke dag is bij voor het Arabische, al vroeg bij hem van Libanon, Libië, Irak, Egypte, Tur- Arabisch kan een afstand scheppen, voorbaat geslaagd en een hele hoop gewekt door de fascinerende letters in kije, Duitsland en Indonesië. Slechts iemand in de taal van zijn streek aan- van die dagen bij elkaar vormen een een studieboek van zijn vader (patho- onderbroken door een plaatsing op spreken geeft meer contact”. Wat in geslaagd leven. Lekker gemakkelijk. loog-anatoom) die aanvankelijk Ara- de directie Afrika en Midden-Oosten de volksmond talenknobbel heet, is Het kan ook anders. Moeilijker. Dat bisch studeerde. In Syrië raakte Van in Den Haag van 1985 tot 1988. Ge- beter omschreven met de woorden deed Victorine Hefting, een vrouw Dam junior diep onder de indruk van zeten onder het vlammend rood van die zijn gehele loopbaan kenmerken: die eisen aan zichzelf stelde. Zij was de gastvrije vriendelijkheid van de de flamboyante boom op het Wissa discipline, affiniteit en enthousiasme. de eerste vrouw die directeur werd bewoners. Hij logeerde er bij mensen Wassef-wandkleed uit Caïro vertelt En passie, ook al kwam hij in Indone- van het Gemeentemuseum, dus dan thuis, ondervond hoe de gast bij het Van Dam over zijn buitenlandse loop- sië regelmatig met hoofdpijn thuis kijkt heel de stad naar je, en daar- eten – ook al is er weinig – altijd vóór- baan. Niets had zijn jongensdroom ‘de van het Yogyakarta taleninstituut buiten weten ze ook meteen wie gaat en prees zich gelukkig met het wereld ontdekken’ beter kunnen ver- waar hij wekenlang iedere dag zes uur >Foto: Piet Gispen je bent. Durven afwijken, idealen gebrekkig Egyptisch-Arabisch dat hij vullen. Sinds hij drieënhalfjaar eleg - intensief les kreeg van louter Indone- koesteren, dat zijn precies de dingen van een langspeelplaat had opgesto- den met pensioen ging, is zijn agenda sisch sprekenden. Voor de avond lag die elke dag lastig maken. Elke dag? ken. Zo ontkiemde vijf decennia ge- verre van leeg geraakt. Zijn kennis dan onder meer het ruim 700 pagina renapparaat. “Geschiktheid blijkt pas Het hele leven. leden een blijvende affectie die hem van Syrië en het Assad-regime maken dikke Leerboek Indonesisch weer op in de loop der jaren, ná het zogehe- niet alleen nog bijna honderd keer hem tot een vaak geraadpleegde bron hem te wachten. “Het vergemakke- ten klasje. Of iemand zich tot een Eigenlijk zijn de vijfduizend euro deed terugkeren naar Syrië, maar die voor het ministerie van buitenlandse lijkt de contacten in ieder land als je je goed diplomaat ontwikkelt, hangt van die prijs te weinig voor zoiets. uiteindelijk ook leidde tot zijn cum zaken en diverse (internationale) me- de moeite getroost om taal en cultuur vanzelfsprekend af van persoonlijk- Maak er vijftigduizend van, dan kun laude afstuderen in Arabische taal en dia en wetenschappers. De lange in- te leren kennen. Affiniteit wordt in heid, omstandigheden en ervarin- je wat doen. Nee, geen boodschap- cultuur en politieke wetenschappen, ternetlijst van interviews, artikelen, het gastland onmiddellijk herkend en gen, maar het onderscheid begint al pen. Ik stel me voor dat Caroline de zijn promotie in 1977 en het stan- voorwoorden en lezingen bewijst dat gewaardeerd”. Uitspraak en klank zijn bij de selectie door de commissie van Westenholz daarmee een aanbeta- daardwerk ‘The struggle for power in op lauweren rusten niet in zijn voca- cruciaal. “Beter een perfecte uitspraak het jaar in kwestie”. Er zijn topklas- ling doet op het woonhuis van Louis Syria’. Dit boek – verboden in Syrië bulaire voorkomt. met hier en daar een grammaticale sen en mindere jaren. Van Dam bleek Couperus, dat nog altijd op Funda. maar wereldwijd aangeprezen als dé vergissing dan grammaticale perfec- uit het juiste hout gesneden voor bij- nl staat. Het heeft veertien kamers, bron om het land te kunnen begrij- Taal tie met een slechte uitspraak”. zondere situaties. Zijn diplomatieke dus is het heel wat groter dan het pen – beleefde in 2011 zijn vierde, Een vocabulaire die overigens zeer vuurproef begon in 1980 als eerste museum dat ze indertijd voor deze herziene druk. rijk is. Van Dam spreekt, leest en Ambassadeur ambassade-secretaris in het kruitvat schrijver oprichtte. Voeg daarbij een schrijft in zeven talen. Arabisch (in In 1988 werd hij de jongste ambas- Libanon. “Levensgevaarlijk”. Ter il- tuin, een balcon, die uitmuntende Geboren en getogen in , diverse streekvarianten), Duits, En- sadeur tot dan toe. In Irak. Intussen lustratie toont hij een boek met een locatie met de historische beteke- maakte Van Dam pas echt kennis gels, Frans, Indonesisch, Nederlands zijn er ambassadeurs jonger dan 43 gapend gat erin. Het lag op zijn bureau nis en we begrijpen waarom dit huis met Den Haag toen hij in 1975 bij het en Spaans. Talenkennis is waardevol. benoemd, maar door de aaneengeslo- in zijn huis in tijdens de gra- bijna drie miljoen euro kost. ministerie van buitenlandse zaken “Communicatie komt tot stand bij de ten periode van tweeëntwintig jaar naataanvallen vanaf Israëlische mari- solliciteerde. “Ik reisde per bus en gratie van taal. Als je de taal van een ambassadeurschap, zonder terug- neschepen in 1982. “Gelukkig was er Vrouwen die de Victorine Hef- stapte uit bij het Provinciehuis. Langs land niet kent, ben je halfblind. Van roeping naar Den Haag, staat de titel niemand thuis: de ravage was enorm”. tingprijs krijgen, zijn per definitie Denneweg, Lange Voorhout, Korte en langst dienend nog op Van Dam’s Terugkijkend beschouwt hij de peri- ongewoon. Onmiddelmatig. On- Lange Poten liep ik naar het departe- naam. Berlijn is de enige Noord-Euro- ode Libanon als gevaarlijker dan zijn gemakkelijk voor ons, omdat we ment, toen nog aan het Plein. Wat een pese post in de lijst van gezaghebben- ambassadeurschap in Bagdad, waar hij ons eigen leven opeens met andere prachtige stad, dacht ik. Nadat ik was ‘Met het akkoord de plaatsingen. “Eén van de mooiste in augustus 1990 – twee jaar na zijn ogen moeten bekijken. Als mateloze aangenomen vond ik een huis aan de loopbanen die je je kunt wensen. Ge- benoeming – de onverwachte Iraakse inzet voor je idealen bekroond gaat Carel Reinierszkade tegenover het over chemische luk gehad – ik zou niet weten hoe ik inval in Koeweit beleeft. Nederlan- worden, is het Nederlandse gewoon- zwembad met een weids uitzicht over mij in bij voorbeeld Latijns-Amerika ders in Irak en Koeweit zijn vanaf dat is-al-gek genoeg misschien toch niet gras- en sportvelden”. wapens heeft had bewogen – maar buitendien was moment gijzelaars van Saddam Hoes- het ware. Alleen die vijfduizend Na zijn pensionering streek hij op- ik van meet af aan geïnteresseerd in sein. Van Dam houdt het hoofd in de euro is het bij nader inzien weer nieuw neer in Den Haag, dé uitvals- Assad zijn plekken waarvoor bij collega’s minder onvoorziene omstandigheden, als al- wel. Hollandse krenterigheid, kleine basis voor zijn talrijke bezigheden bij animo bestond: Irak, Libanon, Libië. tijd, koel. ‘Onvoorzien’ kan niet tref- bedragen voor grote vrouwen, kan onder meer Clingendael, Adviesraad legitimiteit Er zijn Arabisten die het na één plaat- fender worden geïllustreerd dan met dat nou niet beter? Internationale Vraagstukken, univer- sing in die wereld mooi vinden”. Het het evacuatie-noodplan voor de Ne- sitaire en internationale instellingen. herkregen’ beginsel van de juiste man/vrouw op derlandse gemeenschap waarin één Vilan van de Loo Van Dam en zijn echtgenote Marinka de juiste plaats is niet altijd te realise- van de vluchtroutes door Koeweit wonen zes maanden per jaar in groen ren met een relatief klein ambtena- liep …. In een interview met Twan Vrijdag 31 januari 2014 > Den Haag Centraal interview<11

Oud-ambassadeur Nikolaos (Koos) van Dam

‘Het bestaan van een Palestijnse staat is de beste garantie voor de veiligheid van Israël’

de armste gebieden van hun land. In zag ik nergens zoveel sluiers als rond onze ambassade: de mensen van het conservatieve platteland die visa aanvragen voor Nederland. In vele landen heeft de islam zich aange- past aan lokale tradities, in Indonesië totaal anders dan in Saoedi-Arabië. Op Sumatra heerst onder de streng isla- mitische Minangkabau nog altijd het matriarchaat. Hindoeïstische tempels weerspiegelen met hun verschillende gestapelde daken de diverse hemels. Die architectuur komt terug in de >Foto: Piet Gispen vormgeving van Javaanse moskeeën. Cultuur maakt combinaties mogelijk”.

Huys voor diens boek ‘In opdracht economie en zaken doen, berust op voor Syrië. Van Dam betreurt dat de wordt, gedoogd door de VS, volop ge- Olijfbomen van Hare Majesteit’ blikte Van Dam een hardnekkig misverstand. “ ‘On internationale gemeenschap zich bouwd. Niemand kan tegen de Israël- “We ontdekten de charme van Zuid- vanuit (waar hij in 1991 ambas- ne parle pas fromage’ is een achter- voor het Syrië dossier volledig heeft lobby op, zelfs Obama niet. Van de Spanje toen we, wonend in Berlijn, op sadeur werd) terug op de hectische haald cliché. Buitenlandse zaken en gebaseerd op de veronderstelling dat door hem in 2009 in Caïro uitgespro- zoek gingen naar licht en zon. In An- gijzelingstijd: “In een crisissituatie economie gaan uitstekend samen. Als president Bashar al-Assad snel op zou ken parameters voor een oplossing dalusië, de meest zuidelijke regio van leer je mensen kennen. Bij sommi- diplomaat zet je je in voor Nederland stappen. “Je reinste wishful thinking. van het conflict trekken de Israëli’s Europa, stuitten we vrijwel direct op gen valt dat erg tegen, bij anderen ben wat vaak betekent: voor bedrijven. In De weg naar een politieke oplossing zich niets aan. Internationaal wordt het huisje waar we nu de helft van het je juist positief verrast. Ik ben niet Libië en Irak deed ik niets anders. Met is te vroeg afgesloten; de oppositiere- gesproken over een tweestaten-op- jaar wonen, Duwayr Azzaytun (let- snel geshockeerd, maar dit vereiste louter praten over geld behartig je gering is – in strijd met internationaal lossing als minst slechte alternatief, terlijk: olijfhuisje). In de boomgaard de nodige zelfbeheersing”. Zijn hoge de economische belangen natuurlijk gebruik – zonder meer erkend, terwijl maar Israël wil eigenlijk een Joodse staan zeventien meer dan honderd irritatiegrens kwam van pas. “Inte- evenmin optimaal. Via de meer ge- deze slechts een klein deel van Syrië staat zonder Arabieren. Palestijnen jaar oude olijfbomen. Iedere boom is ressant om te zien hoe onzekerheid voelsmatige band van cultuur, onder- onder controle had. Met het zittend worden als tweederangsburgers, een kunststuk. Wij leggen de olijven aan mensen knaagt: niet gevangen, wijs, muziek en sport kun je mensen regime wenste men niet te praten zonder gelijke rechten behandeld. En in: eerst twee dagen in het zout om de maar er toch niet uit kunnen. Ik heb op een positieve manier bereiken”. vanwege de honderden doden en ge- dat wordt ook in Den Haag, de inter- zuren eruit te trekken, vervolgens in geleerd dat het goed is alles te probe- Volgen enkele overtuigende voorbeel- vangenen. Zonder praten geen oplos- nationale stad van Vrede en Recht, citroen, pepers, knoflook en kruiden ren, hoe onwaarschijnlijk de kans van den. Op de Banda-eilanden – waar Jan sing, sancties zonder dialoog zinloos: gedoogd”. naar keuze. Afgelopen herfst heb ik slagen ook. Soms lukken onverwach- Pieterszoon Coen c.s. de bevolking politiek moet pragmatisch zijn. Nú, Zijn goedgefundeerde inzichten voor het eerst zelf olijfolie geperst”. te dingen toch. Van het gegeven dat in 1621 zo goed als uitroeide – werd met intussen meer dan 125.000 do- over hete hangijzers kan hij als oud- De wetenschapper-diplomaat vertelt ik door mijn studie vele mensen van voor Van Dam de oranje vlag naast den, ruim 2,5 miljoen vluchtelingen diplomaat vrijuit ventileren. Het over het nauwgezette procedé alsof het regime al kende, had ik profijt. De de Indonesische vlag gehesen omdat en weet ik hoeveel gevangenen, wil- levert verhitte discussies op met zijn gehele loopbaan uit olijven telen minister van buitenlandse zaken, een er iemand van Molukse achtergrond len zelfs de VS en Rusland praten. Met vertegenwoordigers van de Israël- heeft bestaan. Discipline, de rode sleutelfiguur, had ik voor mijn proef- in het Oranje-voetbalteam speelde. het akkoord over chemische wapens lobby. Ook Wilders viel Van Dam aan draad in zijn leven. “De olijf moet op schrift geïnterviewd toen hij nog In Benghazi, Libië zei een nurkse ho- heeft Assad zijn legitimiteit herkre- na zijn voordracht voor de hogere het juiste moment geplukt worden hoofdredacteur was van een krant”. telreceptionist dat er geen kamer be- gen en nu is men weer bang voor alle Islam-academie in . Nuchter en dan zo snel mogelijk – uiteraard Op 8 december 1990 mochten de gij- schikbaar was; over de schouder van extremistische partijen die steeds constateert Van Dam dat Nederland koud – geperst. Zodra de olijf van de zelaars uiteindelijk vertrekken. Bizar de man was een tv-scherm zichtbaar sterker zijn geworden”. met zijn koloniën ooit de grootste boom is, start namelijk het fermen- genoeg wilden enkele mensen nog al- waarop zich een voetbalwedstrijd Praten blijft onder alle omstandig- moslimstaat ter wereld was. “Je zou tatieproces, met verzuring die niet lerlei dingen regelen: naar de tandarts afspeelde. Cruijff, zei Van Dam, intu- heden elementair, gesprekspartners op grond daarvan in ons land meer bij de zachte extra-vergine-kwaliteit of achter de uitvoerdocumenten van ïtief. Ah, Holanda, zei de zienderogen uitsluiten is op zijn minst contrapro- kennis over de islam mogen verwach- hoort. Er zijn in Spanje wel 62 olijf- hun auto aan. Op 24 december 1990 opvrolijkende receptionist en hij to- ductief. Hij ziet het weerspiegeld in ten. Wilders koestert koste wat kost bomensoorten met verschillende olie- vertrok Van Dam zelf uit Bagdad. Hij verde alsnog een kamer tevoorschijn. de houding ten opzichte van de PLO een vijandbeeld, hij noemt de niet per opbrengsten. De onze heeft een zeer is er niet meer teruggekeerd; de be- die ook jarenlang niet werd erkend. definitie voor hun land representa- uitgesproken smaak, ik pik hem er zó vindingen van Secretaris-Generaal Hangijzers “Het bestaan van een Palestijnse staat tieve groeperingen in Nederland ‘de’ uit. En (hij schiet in de lach) de kwa- van de VN Perez de Cuellar over het Vorig jaar adviseerde hij voormalig is de beste garantie voor de veilig- moslims. Tussen moslims ‘hier’ en liteit is vanzelfsprekend uitstekend”. regime waren te negatief. “Ik heb Secretaris-Generaal van de VN Kofi heid van Israël. Maar Israël wil geen moslims ‘daar’ bestaan evenwel grote De eerste oogst bedroeg 44 liter uit geen afscheid kunnen nemen”. Annan in zijn hoedanigheid als spe- afstand doen van de West Bank die verschillen. De meeste Nederlands- 500 kilo olijven. Achtentachtig halve Dat diplomaten wars zouden zijn van ciaal VN- en Arabische Liga-afgezant zij sinds 1967 in handen hebben. Er Marokkaanse moslims komen uit literflesjes onder etiket Van Dam.