Trzy Muzea Sztuki Z Rejonu Pacyfiku I Dalekiej Azji

Muz., 2019(60): 16-32 Rocznik, eISSN 2391-4815

data przyjęcia – 01.2019 data recenzji – 02.2019 data akceptacji – 02.2019 DOI: 10.5604/01.3001.0013.0764 TRZY MUZEA SZTUKI Z REJONU PACYFIKU I DALEKIEJ AZJI – POSTKOLONIALNE, WIELOKULTUROWE, PROSPOŁECZNE THREE MUSEUMS OF THE ART OF THE PACIFIC AND THE FAR EAST – POSTCOLONIAL, MULTICULTURAL AND PROSOCIAL

Anna Jasińska Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Artur Jasiński Wydział Architektury i Sztuk Pięknych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego

Abstract: Three museums of the art of the Pacific and of British culture, they have been transformed into open the Far East are described in the paper: National Gallery multicultural institutions which combine the main trends Singapore, Australian Art Gallery of South Wales in Sydney, in international museology: infrastructure modernization, and New Zealand’s Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki. The collection digitizing, putting up big temporary exhibitions, institutions have a lot in common: they are all housed in opening to young people and different social groups, Neo-Classical buildings, raised in the colonial times, and featuring local phenomena, characteristic of the Pacific have recently been extended, modernized, as well as Region. The museums’ political and social functions cannot adjusted to fulfill new tasks. Apart from displaying Western be overestimated; their ambition is to become culturally art, each of them focuses on promoting the art of the native active institutions on a global scale, as well as tools serving peoples: the Malay, Aborigines, and the Maori. Having to establish a new type of regional identity of postcolonial been created already in the colonial period as a branch multicultural character.

Keywords: museum architecture, the Pacific Region and the Far East, postcolonialism, art of the Malay, Aboriginal peoples, and the Maori.

16 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

Trzy z grupy najważniejszych w tym rejonie świata muzeów i nauczanym we wszystkich szkołach jest język angielski, sztuki: National Gallery w Singapurze, australijską Art Gallery 2 pozostałe to mandaryński i tamilski. Zamieszkują go wy- of South Wales w Sydney i Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki znawcy wielu religii: buddyści, chrześcijanie, muzułmanie, w Nowej Zelandii łączy wiele wspólnych cech. Wszystkie taoiści, hinduiści2. Stosunkowo niska stopa przyrostu natu- mieszczą się w klasycystycznych budynkach powstałych ralnego skłania rząd singapurski do prowadzenia otwartej w czasach kolonialnych, które niedawno zostały rozbudo- polityki imigracyjnej co powoduje, że w mieście przebywa wane, zmodernizowane i przystosowane do nowych zadań. duża grupa (blisko 1/3 mieszkańców) nieposiadających praw Każde z nich, oprócz eksponowania dzieł sztuki zachodniej, obywatelskich rezydentów. intensywnie promuje sztukę narodów rodzimych: Malajów, Singapur, założony w 1819 r. jako placówka Kompanii Aborygenów i Maorysów. Ich funkcje polityczne i społecz- Wschodnioindyjskiej, był kolonią brytyjską do 1965 roku. ne są niepodważalne – mają ambicję aby stać się instytu- Najważniejsze budowle kolonialne powstawały nad cjami kulturotwórczymi istotnymi w skali globalnej, a także Padangiem – wielkimi błoniami, które oddzielały centrum narzędziami budowy nowego typu regionalnej tożsamości miasta od zatoki portowej. Tam też w 1929 r. wzniesiono ra- o postkolonialnym, wielokulturowym charakterze. Temu tusz zaprojektowany przez miejskich architektów: Alexandra celowi służą organizowane w nich wystawy i wydarzenia, Gordona i Samuela Douglasa Meadowsa. Obok, w 1939 r. a także ich kolejne modernizacje i rozbudowy. wzniesiono monumentalną siedzibę Sądu Najwyższego za- projektowaną przez Franka Dorringtona Warda na wzór National Gallery w Singapurze londyńskiego Old Bailey Courthouse. Ich neoklasyczna architektura oparta na zasadach symetrii, harmonii i wielkie- Narodowa Galeria w Singapurze mieści największą go porządku symbolizować miała, rzecz jasna, potęgę in- w tym rejonie świata kolekcję azjatyckiej sztuki współczes- stytucji reprezentujących władze Imperium Brytyjskiego. nej. Położona jest w samym sercu gigantycznej metropolii, Budowle te były świadkami najważniejszych wydarzeń w dwóch przebudowanych w tym celu i połączonych zabyt- w historii Singapuru – na schodach ratusza 12 września 1945 r. kowych budowlach: dawnych siedzibach Ratuszu Miejskiego odbierano kapitulację garnizonu japońskiego, w budynku i Sądu Najwyższego. W katalogu muzealnym czytamy, że zja- Sądu Najwyższego sądzono japońskich zbrodniarzy wojen- wiskiem które najlepiej charakteryzuje południowo-wschod- nych, tu odbywały się też zaprzysiężenia kolejnych singa- nią Azję jest zmiana: cecha charakterystyczna dla miejsca, purskich premierów. W 1992 r. oba budynki zostały uznane w którym spotykały się różne cywilizacje i religie, gdzie krzy- za zabytki i objęte ochroną prawną, a w roku 2005 zostały żowały się interesy kolonialnych potęg, które doświadczyło opuszczone przez zajmujące je instytucje – sąd przeprowa- burzliwych przemian, naznaczonych skomplikowanymi rela- dził się nieopodal, do nowej siedziby zaprojektowanej przez cjami pomiędzy tradycjami lokalnymi a wpływami Zachodu1. Normana Fostera, a urząd miejski do kompleksu budynków Singapur jest państwem-miastem o wysoko rozwiniętej ministerialnych3. gospodarce i surowych prawach, liczącym w 2017 r. po- Druga poł. XX w. to okres intensywnego rozwoju gospo- nad 5,7 mln mieszkańców. Gęstość zaludnienia plasuje go darczego Singapuru, który obecnie jest zaliczany do grona na trzecim miejscu na świecie. Jest miastem wielokulturo- najsilniejszych gospodarek świata – tak zwanych azjatyckich wym, z przeważającą grupą ludności pochodzenia chińskiego tygrysów. Na fali prosperity podejmowane są wielkie przed- (74,3%), na drugim miejscu znajdują się Malajowie (13,4%), sięwzięcia budowlane, często o spektakularnej architektu- potem Hindusi (9,1%). Obowiązują tu 4 oficjalne języki rze. Sylweta miasta przeobraziła się dramatycznie, nad ko- – narodowym językiem jest malajski, najczęściej używanym pułami kolonialnych budowli wyrósł las nowoczesnych

1. Singapore National Gallery – po lewej była siedziba Sądu Najwyższego, po prawej były Ratusz Miejski, w głębi widoczna rotunda nad nowym ratuszem projektu Normana Fostera

1. Singapore National Gallery: Supreme Court on the left, former City Hall on the right, at the back a rotunda over the new City Hall designed by Norman Foster

www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 17 została znacznie rozbudowana, najpierw mieściła się w Galerii Sztuki Muzeum Narodowego (National Museum Art Gallery) utworzonej w 1976 r., a potem w Singapurskim Muzeum Sztuki (Singapore Art Museum) powstałym w 1996 roku6. Nowy kompleks muzealny Singapore National Gallery jest po- tężny, liczy ponad 64 000 m² powierzchni, prowadzi do niego kilka wejść. Jego centralną, najbardziej efektowną częścią jest zadaszony dziedziniec powstały pomiędzy dwoma histo- rycznymi budowlami. Szczególne wrażenie robi stała ekspozycja zaaranżowana w byłych salach Sądu Najwyższego, gdzie w sąsiedztwie portretów brytyjskiej rodziny królewskiej umieszczone zostały dzieła lokalnych artystów azjatyckich, w tym obrazy przedstawiające masakrę w Mȳ Lai w Wietnamie. Singapurskie muzeum kooperuje z największymi instytucjami muzealnymi Europy i świata: wspólnie z paryskim Centre Pompidou przygotowało wystawę „Reframing Modernism”, a wraz z Tate Britain wystawę „Artist and Empire”. W 2016 r. jego stałą wystawę odwiedziło ponad 1,5 mln osób, ekspozycje czasowe zobaczyło ich ponad mi- lion, a ponad 320 000 uczestniczyło w akcjach edukacyjnych organizowanych dla dzieci i młodzieży7. Podczas wizyty auto- rów tego artykułu we wrześniu 2017 r. w Singapore National Gallery pokazywano między innymi 3 wystawy sztuki chiń- skiej, ekspozycję awangardowej artystki z Japonii Yakoi Kusamy, wystawę malarstwa wietnamskiego, retrospektywę sztuki Singapuru, wystawę o architekturze i biennale sztuki dziecięcej. Wszędzie były tłumy ludzi, szczególnie zaskaki- wała duża liczba dzieci i młodzieży.

Art Gallery of New South Wales w Sydney Kolonialna przeszłość tej instytucji ukryta jest nie tylko 2. Instalacja artystyczna Yakoi Kusamy nad jednym z wejść do Singapore Na- w kostiumie klasycyzującej architektury, ale także w samej tional Gallery nazwie – kiedy kapitan James Cook podczas swojej pierw- 2. Artistic installation by Yakoi Kusama above one of the entrances to the szej wyprawy badawczej w rejon Pacyfiku odkrył w 1770 r. Singapore National Gallery wschodnie wybrzeża Australii, ogłosił je posiadłością brytyj- ską i nazwał Nową Południową Walią. Jest to obecnie naj- drapaczy chmur. W rankingu miast światowych prowadzonym ludniejszy stan Australii, jego stolica to największe austra- przez portal Globalization and World Cities (GaWC) Singapur lijskie miasto – liczące ponad 5 mln mieszkańców Sydney. zaliczony został do miast globalnych o największym znaczeniu, Zamieszkuje tu także największa populacja Aborygenów – tzw. Alpha+4. Miasto ma oczywiste ambicje aby stać się też rdzennych mieszkańców Australii, przybyłych tu z wysp po- regionalnym liderem w obszarze kultury i sztuki. łudniowo-wschodniej Azji około 40 000 lat temu. Szacuje się, W 2007 r. zorganizowano międzynarodowy konkurs ar- że w Nowej Południowej Walii mieszka teraz około 200 000 chitektoniczny, którego celem było wyłonienie projektu ad- Aborygenów, blisko połowa tej rodzimej mniejszości etnicz- aptacji zabytkowych budynków na muzeum sztuki nowo- nej liczącej obecnie około pół miliona ludzi. czesnej. Warunki konkursu zakładały pozostawienie fasad Rozprawa z Aborygenami to najciemniejsza karta histo- i części wnętrz zabytkowych budowli, pozwolono natomiast rii australijskiego osadnictwa8. Przez dwa stulecia obowią- na zabudowę przestrzeni pomiędzy budynkami, nadbudowę zywała tu polityka apartheidu wymierzona w ludność lo- kondygnacji dachowej i przebudowę piwnic. Do dwuetapowe- kalną, a także w emigrantów przybywających z Azji, znana go konkursu zgłosiło się 111 zespołów z 29 krajów, laureatem pod obiegową nazwą „White Australia Policy”. Dopiero jej zostało studioMilou Architecture z Francji (arch. Jean Francis zmiana dokonana w latach 70. XX w. doprowadziła do szer- Milou). Budowa zajęła 4 lata, nowe muzeum otwarte zostało szego otwarcia Australii na imigrację z krajów pozaeuropej- w listopadzie 2015 roku. skich. W 1975 r. uchwalona została specjalna ustawa (Racial W założeniu twórców Singapore National Gallery ma stać Discrimination Act), uznająca każdy przejaw dyskryminacji się najważniejszą instytucją prezentującą sztuki wizualne po- rasowej za czyn nielegalny. Obecnie Australię zamieszkuje łudniowo-wschodniej Azji. Jej misję zdefiniowano jako inspi- ponad 24 mln ludzi, z których jedna czwarta (26%) urodziła rację i zaangażowanie narodu singapurskiego, oraz budowę się poza granicami tego kraju. Przeważająca część, 16 mln mostów pomiędzy sztuką Singapuru, sąsiednich narodów po- rodowitych Australijczyków, jest pochodzenia brytyjskie- łudniowo-wschodniej Azji i reszty świata5. Trzon zbiorów wy- go. Do największych pozaeuropejskich mniejszości etnicz- wodzi się z prywatnej kolekcji przekazanej miastu w 1957 r. nych oprócz Aborygenów zaliczają się Chińczycy, Hindusi, przez Dato Loke Wana. Kolekcja ta w latach późniejszych Filipińczycy, Wietnamczycy i Malajowie.

18 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

3. Przeszklony dziedziniec Singapore National Gallery łączący zabytkowe budowle sądu i ratusza

3. Glazed courtyard of the Singapore National Gallery joining the historic buildings of the Court and City Hall

4. Koronkowa przegroda nad wejściem głównym do Singapore National Gallery – „welon” osłaniający przed słońcem hall utworzony pomiędzy zabytkowymi budynkami

4. Latticework screen above the main entrance to the Singapore National Gallery – a "veil" shading the lobby created between the two historic buildings www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 19 5. Chua Mia Tee, National Language Class, olej na płótnie 1959. Tematem obrazu jest nauka języka malajskiego – grupa chińskich studentów otacza malajskiego nauczyciela, na tablicy widnieją zdania: jak ci na imię (siapa nama kamu) i gdzie mieszkasz (di-mana awak tinggal). Obraz przedstawia scenę z okresu kształtowania się nowej tożsamości narodu singapurskiego złożonego z wielu grup etnicznych, dla których spoiwem miał stać się język malajski; źródło: https://static.straitstimes.com.sg/sites/default/files/st_20151013_ng13_1753198.jpg

5. Chua Mia Tee, National Language Class, oil on canvas 1959. The topic of the painting is teaching Malay – a group of Chinese students encircles the Malay teacher, the board features the sentences: what’s your name (siapa nama kamu) and where do you live (di-mana awak tinggal). The painting shows a scene from the period when the new identity of the Singapore nation made up of numerous ethnic groups was being created, with the Malay language meant to serve as the binder; after: https://static.straitstimes.com.sg/sites/default/files/st_20151013_ng13_1753198.jpg

Historia Art Gallery of New South Wales sięga roku 1871, Do kolejnej rozbudowy doszło w 2003 r., kiedy od po- kiedy założona została Akademia Sztuk Pięknych (New łudniowego-wschodu wzniesiono – wg projektu Richarda South Wales Academy of Art) – pierwsza szkoła artystycz- Johnsona – dodatkowe skrzydło, którego najwyższa część na w Australii. W 1880 r. utworzono przy niej galerię sztuki ukształtowana w formie przeszklonego pawilonu mieści zbio- – National Gallery of New South Wales. W 1885 r. zaprojek- ry sztuki azjatyckiej. Ten fragment głównej bryły muzeum, towany został dla niej przez miejscowego architekta Waltera wznoszący się ponad portową dzielnicą Woolloomooloo, na L. Vernona specjalny budynek. Jego budowy nigdy nie ukoń- krawędzi miejskiego ogrodu botanicznego, widoczny jest czono – do 1909 r. wzniesiono tylko neoklasyczną fasadę w perspektywie sylwety miasta niczym latarnia10. frontową z centralnym portykiem utrzymanym w porządku W programach projektów muzealnych realizowanych jońskim i jedno południowo-zachodnie skrzydło, w którym w Art Gallery of New South Wales podkreśla się znaczenie, dziś mieści się galeria sztuki europejskiej9. jakie do historii i kultury Australii wnieśli imigranci przyby- W 1968 r. rząd stanowy zdecydował aby dwusetną rocz- wający tu z różnych krajów Europy, a także liczna diaspo- nicę lądowania kapitana Cooka uczcić modernizacją i rozbu- ra chińska i inne mniejszości etniczne. To tu po raz pierw- dową galerii. Projekt został opracowany przez miejscowe- szy w Australii sztuka Aborygenów potraktowana została go architekta Andrew Andersona, który dokończył osiowe w kategoriach twórczości artystycznej, a nie etnograficznej. założenie Vernona i uzupełnił prostokątny rzut budowlą Stało się tak podczas wystawy „Prospecta” w 1981 r., kie- o modernistycznej architekturze, złożonej z eksponowanych dy wśród zgromadzonych dzieł pokazano 3 wielkie płótna elementów konstrukcyjnych o betonowej, młotkowanej fak- namalowane przez malarzy aborygeńskich11. Odtąd sztuka turze, dopełnionych panelami piaskowca i dużymi taflami Aborygenów na stałe gości w salach wystawowych austra- szkła. Fasada frontowa pozostała nietknięta, a surowa mo- lijskich muzeów i galerii sztuki, a drzwi do międzynarodowej dernistyczna oprawa wnętrz muzealnych silnie skontrasto- popularności i sławy jaką się obecnie cieszy otworzyły jej wy- wana z klasycznym kostiumem głównego wejścia. Dzięki stawy „Les Magiciens de la Terre”, zorganizowana w 1989 r. ukończonej w 1972 r. rozbudowie powierzchnia wystawo- w paryskim National Museum of Modern Art w Centre wa wzrosła z 2800 do 4900 m2. Pompidou i „Dreamings: The Art of Aboriginal Australia”,

20 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

6. Wong Hoy Cheong (ur. 1960, Malezja), Nowobogaccy, Słoń, Zagraniczna Pokojówka lub Dyskretny Urok Burżuazji

6. Wong Hoy Cheong (b. 1960, Malyasia), The Nouveau Riche, the Elephant, the Foreign Maid, or the Discreet Charm of the Bourgeoisie

7. Interaktywna instalacja artystyczna, w której widzowie stają się twórcami ekspozycji

7. Interactive artistic installation in which the public co-create the display www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 21 8. Art Gallery of New South Wales w Sydney – wejście główne

8. Art Gallery of New South Wales in Sydney – main entrance

9. Galeria sztuki europejskiej Art Gallery of New South Wales w tzw. starym skrzydle

9. Gallery of European art, Art Gallery of New South Wales in the so-called old wing

22 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

10. Powstałe w 2007 r. skrzydło kapitana Cooka mieszczące m.in. wystawę współczesnej sztuki australijskiej

10. Captain Cook Wing created in 2007 and housing e.g. contemporary Australian art

11. Fragment kolekcji sztuki aborygeńskiej w zbiorach Art Gallery of New South Wales

11. Fragment of the Aborigine art collection at the Art Gallery of New South Wales www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 23 12. Art Gallery of New South Wales – żydowskie dzieci w trakcie zajęć szkolnych w galerii sztuki rodzimej

12. Art Gallery of New South Wales – Jewish kids during a school class in the gallery of native art

24 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

13. Nowe skrzydło Art Gallery of New South Wales na tle sylwety centrum miasta Sydney; żródło: https://cdnimd.worldarchitecture.org/extuploadc/1_sanaa.jpg

13. The new wing of the Art Gallery of New South Wales seen against Sydney skyline; after: https://cdnimd.worldarchitecture.org/extuploadc/1_sanaa.jpg pokazywana w latach 1988–1990 w muzeach Nowego czasowych, zapewni miejsce do cyklicznych prezentacji sztu- Jorku, Chicago i Los Angeles. Tu wreszcie zainicjowane zo- ki współczesnej z regionu Pacyfiku i pomieści największą stały prace nad kodeksem etycznym dotyczącym postępo- w Australii stałą kolekcję sztuki aborygeńskiej. Planuje się, że wania z dziełami sztuki i przedmiotami wytworzonymi przez rozbudowane muzeum odwiedzać będą ponad 2 mln osób Aborygenów, które znalazły się w australijskich kolekcjach rocznie, a w zajęciach klas muzealnych co roku uczestniczyć muzealnych. Zasady te wypracowano w formie dokumentu będzie ponad 200 000 dzieci i młodzieży13. opublikowanego w 1993 r. nazwanego Previous Possesions, New Obligations: Policies for Museum in Australia and Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki Aboriginal and Torres Strait Islander People12. Założono w nim, że wszelkie działania dotyczące kolekcji aborygeń- Auckland jest największym miastem w Nowej Zelandii skich i sposobów ich przedstawiania powinny być konsulto- o blisko 1,5 milionowej populacji. Jest też miastem wieloet- wane bezpośrednio z przedstawicielami tej grupy etnicznej. nicznym i wielokulturowym, prawie połowa jego mieszkań- Postanowiono, że do pierwotnych właścicieli (wspólnot) po- ców urodziła się za granicą. Oprócz największej grupy et- winny wrócić znajdujące się w zbiorach muzealnych szczątki nicznej pochodzenia europejskiego (59,3%), którą stanowią ludzkie, przedmioty kultu religijnego, a także inne przedmio- głównie Anglicy i Irlandczycy, zamieszkują tu licznie Azjaci ty, których zgodnie z wierzeniami Aborygenów nie powinny (23,1%), a także Maorysi (10,7%) i Polinezyjczycy (14,6%)14. oglądać niepowołane oczy. Z czasem doprowadziło to do Złagodzone w 1987 r. przepisy imigracyjne likwidujące barie- sytuacji, w której większość australijskich muzeów zatrud- ry rasowe spowodowały, że liczba ludności pochodzenia nie- nia kustoszy o pochodzeniu aborygeńskim, którzy są odpo- europejskiego stale rośnie. Kolejnym czynnikiem powodują- wiedzialni za rodzime kolekcje i sposoby ich przedstawiania. cym napływ imigrantów z Azji i Oceanii są wyższe uczelnie. Władze Art Gallery of New South Wales planują jej dalszy W najważniejszej z nich – University of Auckland – kształci rozwój. We wrześniu 2014 r. rozstrzygnięto międzynarodowy się ponad 40 000 studentów, z których duża część pochodzi z konkurs architektoniczny na projekt nowego skrzydła, które zagranicy. Wśród nich największą grupą są Chińczycy15. Biali zostanie zlokalizowane w parkowym otoczeniu, na północny stanowią tylko 1/3 ogółu studentów. Wielokulturowość na wschód od głównej bryły muzeum. Spośród 12 zaproszo- ulicach Auckland jest widoczna wszędzie: zarówno w rysach nych do udziału w konkursie wybitnych architektów – w tym twarzy przechodniów, jak i witrynach sklepów i szyldach gronie znaleźli się m.in. Herzog & de Meuron ze Szwajcarii, licznych egzotycznych restauracji. Dostrzegalne są też usi- David Chipperfield z Londynu, Kengo Kuma z Tokio oraz Tod łowania wzmocnienia języka maoryskiego. W 1987 r. został Williams i Billie Tsien z Nowego Jorku – do realizacji wyselek- on uznany za drugi urzędowy język Nowej Zelandii, i odtąd cjonowano projekt japońskiego biura SANAA (Kazuyo Sejima wszystkie instytucje państwowe noszą podwójne nazwy. Jest + Ryue Nishizawa). W założeniach ideowych przedsięwzięcia to – dosyć późno podjęta – próba ratowania ginącej kultu- nazwanego Sydney Modern Project czytamy, że rozbudowa- ry rodzimych mieszkańców tego kraju. Dziś tylko niewielka ne muzeum, którego otwarcie planowane jest w 2021 r., część liczącej ok. 750 000 populacji Maorysów potrafi mówić umożliwi realizację najważniejszych w skali globalnej wystaw w swoim ojczystym języku.

www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 25 14. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, galeria malarstwa w Wellsley Wing

14. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, painting gallery in the Wellsley Wing

15. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, Mackelvie Gallery

26 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

16. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, wejście główne do galerii

16. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, the main Gallery entrance

Galeria Toi o Tāmaki, co po maorysku znaczy „miejsce ulokowano w nowym budynku centralnej biblioteki. sztuki”, zlokalizowana jest w samym centrum Auckland, Zbiory Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki są niezwykle pomiędzy śródmiejską dzielnicą handlową a sąsiadującym zróżnicowane, od dzieł starych europejskich mistrzów: z nią kwartałem uniwersyteckim, na skraju malowniczego par- Dürera, Rembrandta i Bruegla poczynając na współczesnej ku Alberta. Pierwotnie we wzniesionym w 1887 r. gmachu sztuce nowozelandzkiej kończąc. Ekspozycja zaaranżowana mieściła się siedziba urzędu miejskiego i biblioteka publiczna. jest w sposób charakterystyczny dla muzeów sztuki rejonu Budynek został utrzymany w eklektycznym stylu, łączącym Pacyfiku – po pierwsze dzieła zazwyczaj prezentowane są wątki włoskiego neorenesansu z francuskim stylem pałaco- bez układu chronologicznego, obiektom starym towarzyszą wym. Jego projektantami byli pochodzący z Melbourne ar- prace najnowsze, po drugie twórczość Maorysów i innych chitekci: John H. Grainger (1854–1917) i Charles A. D’Ebro ludów rodzimych traktowana jest w nich jako zjawisko ar- (1850–1920). Już rok później, w lutym 1888 r., została w nim tystyczne, a nie etnograficzne. W 1995 r. przy muzeum po- otwarta pierwsza w Auckland stała galeria sztuki uformowa- wstał maoryski komitet doradczy Haerewa, złożony z wybit- na ze zbiorów Sir George'a Grey’a (1812–1898), pierwszego nych artystów i działaczy, z czasem powołano także stałego gubernatora Nowej Zelandii. Co warte odnotowania, składały maoryskiego kuratora, odpowiedzialnego za zbiory i sposób się na nią zarówno dzieła europejskich mistrzów, jak i wartoś- prezentacji sztuki rodzimej16. ciowa kolekcja sztuki maoryskiej. Swój obecny kształt muzeum zawdzięcza rozbudowie do- W 1893 r. dobudowano nowe parkowe skrzydło, tzw. konanej w latach 2008–2011, według wyłonionego w drodze Wellsley Wing, które uwzględnione było już w pierwotnym konkursu projektu konsorcjum firm architektonicznych FJMT projekcie Graingera i D’Ebro. Umieszczona w nim została z Sydney i ARCHIMEDIA z Auckland (Richard Francis Jones, kolekcja sztuki podarowana miastu Auckland przez Jamesa Lindsay Mackie i inni). W założeniu nowe skrzydło miało Tannocka Mackelviego – lokalnego przedsiębiorcę i filantro- w harmonijny sposób zespolić dwa historyczne budynki pa – który zbił tu fortunę na handlu, a pod koniec życia udał z ich parkowym otoczeniem, ułatwić orientację przestrzenną się do Londynu, gdzie z myślą o rodzinnym mieście zgroma- i cyrkulację w obiekcie, zapewnić dodatkowe, wymagane we dził cenną kolekcję malarstwa, rzeźb, książek i rękodzieła ar- współczesnym muzeum funkcje: przestrzeń do wystaw cza- tystycznego. Od tego czasu zbiory stale powiększały się, zasi- sowych, restaurację i sklep muzealny. Istotnym warunkiem lane kolejnymi zakupami i darowiznami, a sam budynek był wytycznych konkursowych było odniesienie się do kontekstu wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Zmieniała kulturowego – zarówno kolonialnego, reprezentowanego się też jego funkcja – w 1912 r. biura urzędu miejskiego zosta- już przez architekturę, jak i rodzimego, wyrażonego tu przez ły przeniesione do nowego ratusza, a księgozbiór w 1974 r. otaczającą budynki przyrodę. W kulturze maoryskiej natura,

www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 27 17. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, drewniany dach i kolumny z drzewa kauri dekorowane tradycyjnym maoryskim ornamentem przypominającym ptasie pióra

17. Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, wooden roof and kauri tree columns decorated with a traditional Maori ornament resembling feathers

18. Lekcja muzealna w parkowym otoczeniu na tarasie Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki

18. Museum class in the park scenery on the terrace of the Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki

28 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

19. Charles Frederick Goldie (1870–1947), kolekcja portretów Maorysów

19. Charles Frederick Goldie (1870–1947), Maori portrait collection

20. Auckland Museum – Tamaki Paenga Hira, dawniej Imperial War Museum

20. Auckland Museum – Tamaki Paenga Hira, formerly Imperial War Museum a szczególnie las odgrywają istotną rolę. Maorysi wierzą, że budowy słupów i wykończenia wnętrz, jest przez Maorysów w leśnych ostępach – Tane Mahuta – w człowieka wstępują uważane za święte i odgrywa istotną rolę w ich wierzeniach: nowe siły duchowe i twórcze. jego piękno, wytrzymałość i użyteczność symbolizują od- To właśnie parkowe otoczenie stanowiło najsilniejszą, wieczną więź człowieka z lasem. Od 1993 r. kauri podlega kontekstualną inspirację projektu nowego skrzydła, któ- w Nowej Zelandii całkowitej ochronie. Dlatego też do budo- re ukształtowane zostało w formie nawiązującej do lasu, wy galerii Toi o Tāmaki posłużono się wyłącznie drewnem z drewnianym dachem przypominającym rozłożyste korony pozyskanym z odzysku, lub pochodzącym z drzew, które zo- drzew. Drzewo kauri, które posłużyło za materiał użyty do stały zwalone przez wiatry17.

www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 29 pomijając lub bagatelizując losy mniejszości narodowych, ludzi ubogich i obcych. Zarzut etnocentryzmu i europocen- tryzmu jest szczególnie uprawniony wobec muzeów kolonialnych, które przez lata stanowiły bastiony, w których hołdowano pamięci imperialnej o wybiórczym charakterze. Tradycyjny dyskurs kolonialny odmawiał ludom i cywiliza- cjom „pierwotnym”, „tubylczym”, „prymitywnym” (etc.) pra- wa do własnych historii i tożsamości, przypisując wytwarza- nym przez nie artefaktom wartości wyłącznie etnograficzne lub co najwyżej estetyczne, umieszczając je jako ciekawostki, gdzieś na uboczu, poza głównym nurtem narracji19. Jednak ta sytuacja uległa obecnie zmianie. Ugruntowane zostało przekonanie, że zbiory muzealne i historie opowia- dane przy ich pomocy powinny odzwierciedlać pluralistycz- ną naturę współczesnych społeczeństw, a placówki muzealne muszą pełnić rolę instytucji integrujących różne grupy i przez to wzmacniających społeczeństwo jako całość20. Wraz ze wzrostem zróżnicowania kulturowego i etniczne- go możliwość nawiązania dialogu przez ludzi pochodzących z różnych środowisk odgrywa kluczową rolę w budowie wspólnoty obywatelskiej. Członkowie grup dawniej margi- 21. Auckland Museum – Tamaki Paenga Hira, wystawa sztuki narodów Pacyfiku nalizowanych lub wykluczonych mogą dzięki temu w aktyw- 21. Auckland Museum – Tamaki Paenga Hira, art of the people of the Pacific ny sposób włączyć się do uczestnictwa w życiu publicznym, (Fot. 1-4, 6-12, 14-21 – A. Jasiński) wzbogacać lokalną kulturę o swoje unikalne doświadczenia. Postkolonialne muzea sztuki w krajach basenu Pacyfiku od- Rozbudowa Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki osiągnęła grywają w tych procesach istotną rolę. Tworzą ogólnodo- wielki międzynarodowy sukces, uzyskała wiele zaszczytnych stępne platformy, na których promuje się wartości wielo- nagród, w tym w 2012 r. RIBA International Award i w 2013 r. kulturowe oraz prowadzi działania edukacyjne i artystyczne, World Building of the Year. z naciskiem położonym na sztukę rodzimą. Instytucje te stają Będąc w Auckland trudno nie zauważyć górującego nad się przez to popularnymi ośrodkami, gdzie ludzie należący miastem monumentalnego gmachu, wznoszącego się na do różnych grup społecznych, etnicznych, kulturowych i wie- szczycie parkowego wzgórza Pukekawa. Zbudowany w 1929 r., kowych spotykają się na neutralnym gruncie, aby poznawać nosił nazwę Imperial War Museum, pełniąc rolę mauzole- swoją kulturę, wymieniać doświadczenia, dzielić emocje, bez um żołnierzy nowozelandzkich poległych w służbie korony odrzucania swoich korzeni w celu asymilacji. Dzięki temu brytyjskiej. Jego losy dobrze obrazują przeobrażenia w ło- mogą wspólnie budować nowe, wielokulturowe tożsamo- nie społeczeństwa nowozelandzkiego. W latach 2003–2006 ści i wznosić fundamenty wieloetnicznych społeczeństw, dobudowano do niego nowe skrzydło, w którym urządzono powstających obecnie w postkolonialnych krajach Oceanii dużą wystawę sztuki Maorysów i ludów Oceanii, a nazwę i Dalekiego Wschodu. instytucji zmieniono na Auckland Museum – Tamaki Paenga Katarzyna Jagodzińska w swoim studium zatytułowanym Hira. Muzeum to posiada obecnie dwa wejścia i dwa obli- Art Museums in Australia wymieniła 3 charakterystyczne ce- cza – od południa monumentalny portyk prowadzi do starej chy, które definiują zasadniczy zwrot jaki nastąpił w australij- części, poświęconej imperialnej historii oręża nowozelandz- skim muzealnictwie pod koniec XX wieku21. Cechy te można kiego, w tym tłumieniu maoryskich powstań, zaś północnym z całą pewnością odnieść także do wszystkich omawianych po- wejściem wchodzi się do nowego skrzydła, mieszczącego wyżej muzeów. Pierwszą z nich jest zmiana sposobu narracji z zbiory o charakterze etnograficznym i przyrodniczym. Obie pozycji europocentrycznej ku perspektywie regionalnej; drugą części ekspozycji są wewnętrznie powiązane, co symbolizo- jest koncentracja uwagi na sztuce narodów rodzimych; trzecią wać może splątane dzieje Auckland i Nowej Zelandii. – odejście od modelu muzeum historycznego na rzecz pro- mocji sztuki współczesnej, zaangażowanej społecznie, szcze- *** gólnie ważnej dla młodego audytorium. Placówki muzealne powstałe w czasach kolonialnych jako odłam kultury brytyj- Historia jest dyskursem władzy – twierdził Michel Foucault skiej, przekształciły się obecnie w otwarte, wielokulturowe – jest „wielką narracją” czyli wersją przeszłości głoszoną instytucje, które łączą główne nurty występujące w świato- przez zwycięzców18. W tym ujęciu filozoficznym sztuka jest wym muzealnictwie – modernizację infrastruktury, digitaliza- tworzywem, z którego budowane są narodowe tożsamości. cję zbiorów, realizowanie dużych wystaw czasowych, otwarcie Zasadnicza krytyka zachodnioeuropejskich, imperialnych na młodzież i zróżnicowane grupy społeczne – ze zjawiskami muzeów dotyczy zazwyczaj sposobu prowadzenia przez nie lokalnymi, charakterystycznymi dla regionu Pacyfiku. Ich wi- narracji z punktu widzenia klas wyższych i eksponujących talność, rozmach i skala podejmowanych wyzwań budzi uzna- znaczenie elit. Wartościowe przedmioty należące do boga- nie, szczególnie gdy obserwowana jest z polskiej perspektywy, czy mają o wiele większe szanse zachowania od innych, bar- to jest kraju, w którym u progu XXI w. muzea uwikłane zostały dziej pospolitych rzeczy i między innymi dlatego dominują w meandry polityki o wsobnym, prowincjonalnym i nacjona- w kolekcjach muzealnych, zniekształcając obraz przeszłości, listycznym charakterze.

30 MUZEALNICTWO 60 z zagranicy

Streszczenie: W artykule opisane zostały 3 muzea jako odłam kultury brytyjskiej, przekształciły się obecnie sztuki z rejonu Pacyfiku i Dalekiej Azji: National Gallery w otwarte, wielokulturowe instytucje, które łączą główne w Singapurze, australijska Art Gallery of South Wales nurty występujące w światowym muzealnictwie: moder- w Sydney i Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki w Nowej nizację infrastruktury, digitalizację zbiorów, realizowanie Zelandii. Instytucje te łączy wiele wspólnych cech. Wszystkie dużych wystaw czasowych, otwarcie na młodzież i zróżni- mieszczą się w klasycystycznych budynkach powstałych w cowane grupy społeczne, ze zjawiskami lokalnymi, charak- czasach kolonialnych, które niedawno zostały rozbudowa- terystycznymi dla regionu Pacyfiku. Ich funkcje polityczne ne, zmodernizowane i przystosowane do nowych zadań. i społeczne są niepodważalne, mają ambicję aby stać się Każde z nich, oprócz eksponowania dzieł sztuki zachodniej, instytucjami kulturotwórczymi istotnymi w skali globalnej, intensywnie promuje sztukę narodów rodzimych: Malajów, a także narzędziami budowy nowego typu regionalnej toż- Aborygenów i Maorysów. Powstałe w czasach kolonialnych samości o postkolonialnym, wielokulturowym charakterze.

Słowa kluczowe: architektura muzeów, rejonu Pacyfiku i Dalekiej Azji, postkolonializm, sztuka Malajów, Maorysów i Aborygenów.

Przypisy 1 National Gallery Singapore at Glance, The Gallery Guide, Singapore 2017. 2 https://www.indexmundi.com/singapore/demographics_profile.html [dostęp: 27.12.2017]. 3 P. Ang, The Making of National Gallery Singapore, National Gallery Singapore 2015, s. 16-32. 4 http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html [dostęp: 27.12.2017]. 5 P. Ang, The Making …, s. 155. 6 Ibidem. 7 https://www.nationalgallery.sg/sites/default/files/pdf/annual-report-fy2016-v2.pdf [dostęp: 27.12.2017]. 8 Patrz: S. Lindqvist, Podbój – Terra Nullius, Wydawnictwo abc, Warszawa 2016. 9 E. Capon, J. Meek, Portrait of a Gallery, The Trustees of the Art Gallery of New South Wales, Sydney 1984, s. 8. 10 Extensions to the Art Gallery of New South Wales, “Architecture Bulletin” September/October 2013, s. 18. 11 K. Jagodzińska, Art Museums in Australia, Jagiellonian University Press, Kraków 2017, s. 51. 12 Ibidem, s. 47. 13 https://www.artgallery.nsw.gov.au/sydney-modern-project/about/ 14 http://worldpopulationreview.com/world-cities/auckland-population/[dostęp: 3.12.2017]. 15 https://cdn.auckland.ac.nz/assets/auckland/about-us/our-ranking-and-reputation/key-statistics-2016-final.pdf [dostęp: 3.12.2017]. 16 A. Johnson, A National Treasure – a history of the Gallery’s collections, w: Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, The Guide, Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, Auckland in Association with Scala Publishers, London 2001. 17 C. Saines, Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki. A Place for Art, Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, Auckland 2013, s. 18. 18 M. Foucault, Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France 1976, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998, s. 74. 19 A. Ziemba Rijksmuseum w Amsderdamie. Historyzm a (anty) multimedialność, „Muzealnictwo” 2016, nr 57, s. 16. 20 G. Black, Transforming Museums in the Twenty-First Century, Routledge, New York 2012, s. 224-227. 21 K. Jagodzińska, Art Museums …, s. 18-30.

Bibliografia Ang P., The Making of National Gallery Singapore, National Gallery Singapore 2015. Black G., Transforming Museums in the Twenty-First Century, Routledge, New York 2012. Capon E., Meek J., Portrait of a Gallery, The Trustees of the Art Gallery of New South Wales, Sydney 1984. Extensions to the Art Gallery of New South Wales, “Architecture Bulletin” September/October 2013. Foucault M., Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France 1976, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998. Jagodzińska K., Art Museums in Australia, Jagiellonian University Press, Kraków 2017. Johnson A., A National Treasure – a history of the Gallery’s collections, w: Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, The Guide, Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, Auckland in Association with Scala Publishers, London 2001. National Gallery Singapore at Glance. The Gallery Guide, Singapore 2017. Saines C., Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki. A Place for Art, Auckland Art Gallery Toi o Tāmaki, Auckland 2013. Ziemba A., Rijksmuseum w Amsderdamie.Historyzm a (anty) multimedialność, „Muzealnictwo” 2016, nr 57.

Źródła internetowe https://cdn.auckland.ac.nz/assets/auckland/about-us/our-ranking-and-reputation/key-statistics-2016-final.pdf [dostęp: 3.12.2017]. http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2016t.html [dostęp: 27.12.2017]. https://www.indexmundi.com/singapore/demographics_profile.html [dostęp: 27.12.2017].

www.muzealnictworocznik.com MUZEALNICTWO 60 31 https://www.nationalgallery.sg/sites/default/files/pdf/annual-report-fy2016-v2.pdf [dostęp: 27.12.2017]. http://worldpopulationreview.com/world-cities/auckland-population/ [dostęp:3.12.2017].

dr Anna Jasińska Historyk sztuki, kustosz Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego; zajmuje się kolekcją malarstwa w zbiorach Collegium Maius; główne pole zainteresowań to zbiór portretów profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, od XVI w. do czasów współczesnych, tworzący jedyną tego typu galerię portretową w Polsce.

dr hab. inż. arch., prof. KAAFM Artur Jasiński Profesor na Wydziale Architektury i Sztuk Pięknych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie; praktykujący architekt, dyrektor biura architektonicznego Artur Jasiński i Wspólnicy, laureat nagród i wyróżnień w ponad 20 konkursach architektonicznych, autor wielu budynków użyteczności publicznej; główne zainteresowania naukowe i publikacje dotyczą wpływu współczesnych procesów cywilizacyjnych i modernizacyjnych na urbanistykę, architekturę i praktykę zawodową architekta.

Word count: 4 291; Tables: –; Figures: 21; References: 21 Received: 01.2019; Reviewed: 02.2019; Accepted: 02.2019; Published: 04.2019 DOI: 10.5604/01.3001.0013.0764 Copyright ©: 2019 National Institute for Museums and Public Collections. Published by Index Copernicus Sp.z o.o. All rights reserved. Competing interests: Authors have declared that no competing interest exits. Cite this article as: Jasińska A., Jasiński A; TRZY MUZEA SZTUKI Z REJONU PACYFIKU I DALEKIEJ AZJI – POSTKOLONIALNE, WIELOKULTUROWE, PROSPOŁECZNE. Muz., 2019(60): 16-32 Table of contents 2019: https://muzealnictworocznik.com/issue/11897

32 MUZEALNICTWO 60