––––––––– 001 ––––––––– ––––––––––––––––––––––– 00/00

Over internationaal cultuurbeleid internationaal Over

DUTCH THAT ALL 063 034 059 029 056 026 053 022 047 019 042 013 038 006 010 004 el

oorwoord oorwoord aditie van innovatie aditie van ederzijds engagement Chris Dercon Chris Dercon Jan Debbaut Jan Debbaut Boris Dittrich William Uricchio William Uricchio Jos de Putter Bert van Meggelen Bert van Meggelen Els van der Plas Aaron Betsky Aaron Dragan Klaic Charles Esche Charles Esche Catherine David Valentijn Byvanck Valentijn Byvanck Ben Hurkmans Henk Pröpper Henk Pröpper V Jan Hoekema unst als permanente vingerwijzing als permanente unst unst onder nationale vlag onder nationale unst ll That ll That Dutch en valse start en curator is geen politicus – gesprek is geen en curator en stevig kloppend kunstig hart kunstig kloppend en stevig olitiek en cultuur zijn nauwelijks te scheiden – gesprek – gesprek scheiden te olitiek en cultuur zijn nauwelijks ulpen en windmolens forever ulpen en windmolens Spring niet op de boot, maar zet hem zelf in gang – gesprek hem zelf maar zet op de boot, Spring niet Laat de telers komen – gesprek komen de telers Laat wijdopen De luiken Cultuur als dynamiek K Meer culturele instituten in het buitenland – gesprek in het buitenland instituten Meer culturele P T E Er is niet genoeg verlangen – gesprek verlangen genoeg Er is niet E

K Cultuur en politiek W E Cultureel profi Cultureel

A Tr

002 ––––––––– Inhoud 00/00 ––––––––– ––––––––– 003 ––––––––– Inhoud 00/00

091 087 085 080 077 070 068 118 114 110 108 105 099 096

ectie? ectie?

ectie

mke Wolting Wolting mke ectie? Welke refl Welke ectie?

eorge Lawson Lawson eorge itta Luiten itta eik Suyling eemaal per maand internationaal theater – gesprek theater eemaal per maand internationaal Sydney Neter, Barbara Truyen, Wouter Barendrecht Barendrecht Wouter Truyen, Barbara Neter, Sydney P Fe Mir Wermuth Mir Wermuth Joeri van den Steenhoven Joeri van den Steenhoven Rick van der Ploeg Rick Masuhiro Sato Masuhiro Alida Neslo Thomas Michelon Thomas Michelon Johan Simons G Bas Heijne G Ann Demeester en Maria Hlavajova Ann Demeester en Maria Hlavajova ltijd een vrijhaven – gesprek ltijd een vrijhaven onder buitenland geen binnenland geen onder buitenland iving Apart Together iving Apart Gelukkig klinkt mijn naam niet Nederlands – gesprekken Nederlands – gesprekken Gelukkig klinkt mijn naam niet New Dutch Design: van binnenuit Design: Dutch New Dicht de kloof tussen kunst en commercie kunst tussen de kloof Dicht Wie is de Johan Cruijff van de Nederlandse rock-’n-roll? – gesprek van de Nederlandse rock-’n-roll? Johan Cruijff Wie is de Bouwen aan creatief kapitaal aan creatief Bouwen Cultuur en creatieve economie Cultuur en creatieve Cultuur in het echt – gesprek echt Cultuur in het A Malaise als buitenkans

Tw Internationale refl Internationale Z Refl L Cultuur en economie Visionair Nederland el, Cultuur en el,

opgebouwd in het buitenland. buitenland. in het opgebouwd el

ectie.

cultureel profi en het kapitaliseren van creativiteit hebben in hebben van creativiteit kapitaliseren en het kunnen tegengesteld zijn, omdat de culturele sector sector de culturele omdat zijn, tegengesteld kunnen cultuur en economie cultuur en politiek ring van cultuur uit Nederland? En wat zijn de ingrediënten daarvoor? daarvoor? zijn de ingrediënten En wat ring van cultuur uit Nederland? le

en van een actief exportbeleid? Hoe moet het internationaal cultuurbeleid zich zich cultuurbeleid internationaal het Hoe moet exportbeleid? en van een actief r rbeteren? te

nstprofessionals, wetenschappers en beleidsmakers. Omdat het internationale internationale het Omdat en beleidsmakers. wetenschappers nstprofessionals, rzocht nader in te gaan op een van deze vier thema’s: Cultureel profi Cultureel vier thema’s: gaan op een van deze nader in te rzocht rhouden tot het economisch beleid? Hoe kan de internationale positie van onze van onze positie de internationale Hoe kan beleid? economisch het rhouden tot aat ter discussie. De manier waarop ons land zich in het buitenland presenteert wordt wordt presenteert buitenland in het ons land zich waarop De manier discussie. ter aat aar moeten doen en waarom. aar moeten ll That ll That Dutch De belangen van De belangen Moeten wij onze ‘Nederlandse identiteit’ tonen in het beeld dat wij internationaal van wij internationaal dat beeld in het tonen ‘Nederlandse identiteit’ wij onze Moeten naar een streven te zinvol van de globalisering, licht ook in het Is het, uitdragen? onszelf profi algemene marketing? internationale collectieve ‘branding’, ‘Holland Imago’, die verschillende Hoe verhouden dynamiek kent. apolitieke, en soms juist een eigen, ingezet cultuur worden Kan complementair? zijn ze Wanneer elkaar? tot zich belangen landen islamitische met de contacten of bespoedigen te van Europa om de eenwording teve tussen De relatie de dat staan Laat gekregen. aandacht weinig nu toe tot Nederlandse cultuurbeleid het kunnen disciplines zouden Welke zijn doordacht. relatie van deze aspecten internationale profi ‘Wat moet Nederland waar doen en waarom?’ Die vraag hebben we voorgelegd aan voorgelegd we hebben Die vraag doen en waarom?’ Nederland waar moet ‘Wat ku en maatschappelijke een politieke, ook een inhoudelijke naast verkeer culturele dus cultuurbeleid internationaal en de discussie over heeft betekenis economische hen we hebben gevoerd, worden kan termen in artistiek-inhoudelijke alleen niet ve Nederland manifesteert zich in het buitenland als een bonte optelsom van internationale van internationale optelsom als een bonte buitenland in het zich Nederland manifesteert voornamelijk de overheid waarbij kunstinstellingen, en ambities van kunstenaars Moet Maar is dit toereikend? gaat. werk te en voorwaardenscheppend vraaggericht heldere met zijn, en resultaatgerichter ambitieuzer niet cultuurbeleid internationaal het Hoe ruim aantal middelen? van een beperkt inzet en een weloverwogen doelstellingen en economische politieke, Leggen omschreven? worden beleid doel van het het moet weegt? zwaar cultuur die alleen is het of in de schaal gewicht motieven maatschappelijke Literair het en Podiumkunsten, Amateurkunst voor Fonds het willen publicatie deze Met de en de initiatiefnemer, de Mondriaan Stichting Vertalingenfonds, en Productie- de Nederlandse over de opinievorming Activiteiten, Culturele Internationale Stichting cultuurpolitiek bevorderen. internationale Het internationaal cultuurbeleid dat Nederland de afgelopen vijftien jaar heeft gevoerd gevoerd vijftien jaar heeft de afgelopen Nederland dat cultuurbeleid internationaal Het st 2005– van de Cultuurnota kader In het ervaren. effectief vanzelfsprekend meer als niet we is wat vraag De beslissende agenda. op de politieke nu ook dit onderwerp 2008 staat w A refl Cultuur en economie en Internationale politiek, Nederland heeft niet welbewust een eigen een eigen welbewust niet Nederland heeft ve

004 Voorwoord Taco de Neef en Femke van Woerden-Tausk 00/00 01 Voorwoord 005 01 Taco de Neef en Femke van Woerden-Tausk 00/00 internationale internationale (Mondriaan Stichting) (Mondriaan Stichting) (SICA) Taco de Neef bundelt uiteenlopende gezichtspunten; geen pasklare antwoorden, maar antwoorden, pasklare geen gezichtspunten; bundelt uiteenlopende

belangrijk voor de aansluiting bij internationale ontwikkelingen en hoe kan die en hoe kan ontwikkelingen bij internationale de aansluiting voor belangrijk emke van Woerden-Tausk emke F tief internationaal beleid koestert diversiteit, houdt zaken in beweging en geeft en geeft in beweging houdt zaken diversiteit, koestert beleid internationaal tief c ectie en

imte aan het persoonlijk initiatief. In dat beleid, in de initiatieven die worden die worden in de initiatieven beleid, In dat initiatief. persoonlijk aan het imte fe een aandacht meer hebben voor wat er om ons heen gebeurt? Waarom is Waarom gebeurt? er om ons heen wat voor meer hebben een aandacht All That Dutch vooral andere en theoretisch, beschouwend sommige opvattingen, en inzichten individuele aan de de deelname van Nederland duidelijk dat wordt Daaruit persoonlijk. en praktisch punten meerdere op maar dat is, onsuccesvol niet weliswaar arena culturele internationale noodzaak van een is de opvalt vooral Wat behalen. te valt winst beslist houding opener en meer geïnteresseerde van een stimuleren het mentaliteitsverandering: Een pionieren. tot van de drang aanwakkeren en het wereld culturele van de Nederlandse ef refl plaatsvinden? beste het Namens de redactie, Namens de redactie, Het is alsof de culturele wereld in Nederland de aansluiting bij internationale bij internationale in Nederland de aansluiting wereld de culturele is alsof Het we dat in beslag nemen door onszelf ons zo we Laten is. verliezen aan het ontwikkelingen g creatieve industrie verder worden versterkt? worden verder industrie creatieve ru gemaakt. worden keuzen en meer uitgesproken gedurfder duidelijker, kunnen ondersteund, elen en imago’s van ons land (en die van en imago’s elen

n zowel ‘eigenzinnige hoogtepunten’ (Byvanck) (Byvanck) hoogtepunten’ ‘eigenzinnige n zowel re re gu

jnzinniger kan worden nagedacht over ‘cultuur en ‘cultuur over nagedacht worden kan jnzinniger

van Claire Polders. De passage is interessant om de onuitroeibare om de onuitroeibare is interessant De passage Polders. van Claire en en exporteren van kwaliteitskunst (en cultuur) op zichzelf al een vorm een vorm al (en cultuur) op zichzelf van kwaliteitskunst en en exporteren r le

De onfeilbare t stelt Valentijn Byvanck, directeur van het Zeeuws Museum, in zijn bijdrage aan dit in zijn bijdrage Museum, Zeeuws van het directeur Byvanck, Valentijn t stelt en, profi en, ch den in de literatuur over dit onderwerp tegenkwam. dit onderwerp over den in de literatuur nden, mag dan in zijn bijdrage aan dit boek stellen dat kunst ‘geen kaas of bloembollen bloembollen of kaas ‘geen kunst dat aan dit boek stellen mag dan in zijn bijdrage nden, l aditie van innovatie aditie re ereotypen waarmee Nederlandse producten, en dan niet alleen molens, tulpen en molens, alleen en dan niet Nederlandse producten, waarmee ereotypen mber voelt zich een cultureel ambassadeur als ze in haar winkeltje in New York York in New in haar winkeltje als ze ambassadeur een cultureel zich mber voelt unstmatige combinaties van ‘high’ en ‘economic culture’ moeten we niet gaan nastreven. gaan nastreven. niet we moeten culture’ ‘economic en ‘high’ van combinaties unstmatige en citaat uit een recensie in de Volkskrant van 8 april 2005 door Clara Strijbosch van Strijbosch 8 april 2005 door Clara van Volkskrant in de uit een recensie en citaat aas, worden neergezet als veelbelovende culturele exportitems. Toegegeven, oliebollen, oliebollen, Toegegeven, exportitems. culturele als veelbelovende neergezet worden aas, is’, en daar heeft hij strikt genomen natuurlijk volkomen gelijk in, je kunt echter niet niet echter je kunt in, gelijk volkomen natuurlijk genomen hij strikt en daar heeft is’, onlangs Tijdens een is. van ons land daar mede door bepaald imago het dat ontkennen zwart van de het stond in Alkmaar van de Kaasmarkt opening door mij verrichte daarna hun weg van hen zullen Weinigen in de aanslag. camera de met buitenlanders van Meccanoo) Museum (ontwerp Stedelijk nieuwe aardige naar het gevonden hebben daarvandaan. op een steenworp dan brengen aan de man te wereldwijd ‘high culture’ om inspanningen onze we Moeten doen over krampachtig te beginnen niet om te we Laten Mij dunkt van niet. maar staken? om de toeristische, al gunstig Die zijn alleen van imagovorming. manieren die andere gebruiken. Nederland goed als BV we kunnen – en die winst effecten en dus economische, K Te fi cultuurbeleid internationale In het andere landen naar Nederland toe). Jan Debbaut, hoofd Collecties van de Tate Gallery in Gallery Tate van de Collecties hoofd Jan Debbaut, landen naar Nederland toe). andere Lo ‘public diplomacy’? hoog geprezen zo van de tegenwoordig E boek het ‘A ze dat betekent wat zakenmannen’, geklede ‘exquis aan verkoopt waren Nederlandse en spritsen.’ dropjes oliebollen, van voorziet in krijtstreep de heren Tr gaat dit boek is gewijd, waaraan onderwerp het cultuurbeleid, internationaal In het alle in zowat uitingen van culturele Uiteraard Maar waarvan? en import. om export het profi Maar ook van beelden, disciplines. mogelijke dropjes en spritsen zijn zeker bijzondere vormen van cultureel erfgoed, die ik nog maar erfgoed, van cultureel vormen bijzondere en spritsen zijn zeker dropjes ze st k als gevestigde namen. Verbindend element is denk ik kwaliteit. Die toets zal altijd Die toets is denk ik kwaliteit. element Verbindend namen. als gevestigde Maar nog altijd makkelijker ook. operationaliseren soms te hoe lastig blijven, noodzakelijk boek dat ‘politieke en zakelijke belangen enerzijds en cultureel aanzien anderzijds’ altijd aanzien anderzijds’ enerzijds en cultureel belangen en zakelijke ‘politieke boek dat uit elkaar maar goed die waarden als we erg, niet is ook helemaal Dat ‘schuren’. zullen een koninklijk bijvoorbeeld achter megakaravaans geen mij betreft Dus wat houden. cultuurdragers. nog wat bezemwagen een handelsmissie en dan in de eerst met bezoek aan en Florence, economie in Amsterdam hoogleraar van der Ploeg, van Rick De bijdrage fi er heel wat zien dat dit boek laat creatieve economie’. Cultuur laat zich verrassend royaal op geldelijke waarde waarderen waarderen waarde op geldelijke royaal verrassend zich Cultuur laat economie’. creatieve Is de tegenstelling economie. en nationale regionale van de lokale, en blijkt een aanjager van cultuur in (buitenlands) de rol inzake ‘autonomisten’ en ‘instrumentalisten’ tussen het is niet zijn: willen thuis te snel stappen grote te met Zonder achterhaald? niet beleid etaler

006 Voorwoord Jan Hoekema 00/00 02 Voorwoord 007 02 Jan Hoekema 00/00 ering zoals dat sinds het sinds het dat ering zoals l

ur buiten de grenzen. Dat vind ik, en dat vinden en dat vind ik, Dat de grenzen. ur buiten d Nederland. In het culturele domein worstelen domein worstelen In het culturele d Nederland. gu

ink wat ‘value for money’ scheppen met gerichte subsidie voor intensivering intensivering subsidie voor gerichte met scheppen money’ ‘value for ink wat

ering van culturele activiteiten in het buitenland en – toegegeven, in mindere in mindere en – toegegeven, buitenland in het activiteiten ering van culturele l

diversiteit. En daar wordt het interessant. Is Nederland niet al eeuwen lang een lang eeuwen al niet Is Nederland interessant. het daar wordt En diversiteit. en die verwarrende achtergrond – of zelfs ‘malaise als buitenkans’ (Thomas Michelon, (Thomas Michelon, ‘malaise als buitenkans’ zelfs – of achtergrond en die verwarrende l een goedlopend stelsel van door de ministeries van Buitenlandse Zaken en Onderwijs, en Onderwijs, Zaken van Buitenlandse van door de ministeries stelsel l een goedlopend l verontrustend. De identiteit van Nederland is op drift, nu de makkelijke dan wel dan wel nu de makkelijke van Nederland is op drift, De identiteit l verontrustend. daar ook mee. Marokkaanse schrijvers als Kader Abdolah en anderen worden bijna bijna worden en anderen Abdolah als Kader schrijvers Marokkaanse daar ook mee. nnen we fl nnen we nst, doen het in de ogen van menig waarnemer iets minder, maar ook daar aan grote maar ook daar aan grote minder, iets waarnemer van menig in de ogen doen het nst, borgenheid van de grachtengordel. Maar wat het wel moet zijn is minder duidelijk. moet wel het wat Maar van de grachtengordel. borgenheid rliet daargelaten. Is er reden voor die trots? Mij dunkt van wel. Het systeem van systeem Het wel. Mij dunkt van die trots? voor Is er reden daargelaten. rliet g e, aatssecretaris van Cultuur Aad Nuis. We hebben echter nog geen algemeen aanvaard, aanvaard, algemeen nog geen echter hebben We Aad Nuis. van Cultuur aatssecretaris enen, overhead enzovoort van de instituten missen (al heeft Nederland er wel drie, en drie, Nederland er wel missen (al heeft instituten van de enzovoort overhead enen, kker bekkend nieuw paradigma. Hier werkt de tijdgeest niet in ons voordeel. voordeel. in ons niet de tijdgeest Hier werkt nieuw paradigma. bekkend kker een British Councils, Goethe Instituten, Cervantes-huizen of Maisons Descartes, maar Maisons Descartes, of Cervantes-huizen Instituten, Goethe een British Councils, oor een tentoonstelling in het Modemuseum van het Louvre, waarbij als argument werd werd als argument waarbij Louvre, Modemuseum van het in het oor een tentoonstelling oodgieters, Nederland slaat geen gek fi gek geen Nederland slaat oodgieters, nog wat belendende percelen via de wetenschappelijke instituten van de universiteiten), de universiteiten), van instituten via de wetenschappelijke percelen belendende nog wat ku we beruchte of subsidies (de beroemde grote beheerde gezamenlijk Cultuur en Wetenschap gaan bij elkaar Alles afzonderlijk. ministeries van de twee bijdragen HGIS-C) en kleinere en en bij fondsen bij overheid om, euro’s miljoenen tientallen enkele er internationaal met gemoeid die zijn kosten de aanzienlijke we Doordat mis. is niet en dat instellingen, st midden van de jaren negentig functioneert is bepaald niet slecht georganiseerd, en wekt en wekt georganiseerd, slecht niet is bepaald functioneert negentig van de jaren midden hebben we Toegegeven, op. jaloezie EU-leden, oudere tot van Slovenië landen, bij veel g namen geen gebrek. Het eerste kunstwerk dat ik onder ogen kreeg in het prachtige prachtige in het kreeg ik onder ogen dat kunstwerk eerste Het gebrek. namen geen en profi race altijd een gelopen is niet Dat cultuur. buitenlandse – import van hoogwaardige mate daarvan vind ik nog altijd de departementale klassiek voorbeeld Een in de argumentatie. en Rolf Viktor van HGIS-C aan kader in het van een subsidie bij de toekenning aarzeling v de subsidie Gelukkig werd verdienen’. geld genoeg wel toch jongens ‘die dat aangevoerd toegekend. wel na enig argumenteren en architectuur van design en mode tot van disciplines, verscheidenheid In een grote beeldende zoals sectoren, Andere rol. Nederland een leidende vervult moderne muziek, ku cultuursubsidies voor de internationale presentie en profi presentie de internationale voor cultuursubsidies ook de meeste auteurs van het boek, een uitzondering als Jan Debbaut die Nederland Jan Debbaut als een uitzondering boek, van het auteurs ook de meeste ve vrijplaats geweest waar culturen van anderen binnenkwamen, hier werden geïntegreerd geïntegreerd hier werden binnenkwamen, van anderen culturen waar geweest vrijplaats van de leuze tien jaar terug zo’n was Vrijhaven Nederland geëxporteerd? en vaak weer st le maar verwonderlijk, is niet Dat sinds 2001. geworden is meer gesloten Ons wereldbeeld we leren moeten toch we en kloppen te blijken meer niet integratiemantra’s politiek-correcte en verkleur veranderd leven met een sterk dan originaliteit of inventiviteit. Dat worden snel loze woorden. In het Nederlandse Nederlandse het In woorden. snel loze worden Dat inventiviteit. of dan originaliteit ik voeg en, en import dus om export het van kwaliteit gaat cultuurbeleid internationale to we internationale in het ‘prioritair’ zijn als herkomstlanden Turkije en Marokko doodgeknuffeld, de vanachter eenheidsworst Geen witte beleden. wordt en diversiteit cultuurbeleid, ge Te in het zoeken ons een weg we ambassade) – moeten bij de Franse attaché cultureel vooral we Laten absoluut niet. Welnee, nieuw? Helemaal cultuurbeleid. internationale ligt aan ons grondslag ten wat en op datgene cultuur, zijn op die internationale trots directeur Betsky, Aaron aan dit boek wijst In zijn bijdrage cultuurbeleid. internationale een helemaal dan nog niet mogen We naar nieuw zelfvertrouwen. ons de weg NAi, van het en Poolse Europa buitenlanders, en bang zijn voor hebben paraat identiteit nieuwe l open, want de makkelijk uitgesproken uitgesproken de makkelijk want open,

aarom niet. Dat gevoel heb ik ook bij het heb ik ook bij het Dat gevoel niet. aarom W is sinds 2003 directeur Onderwijs, Onderzoek en Cultuur en ambassadeur Internationale en ambassadeur Internationale en Cultuur Onderzoek Onderwijs, is sinds 2003 directeur eede Kamerfractie van D66.eede Kamerfractie ijzigd van het trekken van publiek in het ‘vergroten van het verbeeldend vermogen vermogen verbeeldend van het ‘vergroten van publiek in het trekken van het ijzigd r cultuurbeleid tamelijk nationaal of regionaal van karakter zijn. Daar is niets mis Daar is niets zijn. van karakter regionaal of tamelijk nationaal r cultuurbeleid Culturele Samenwerking bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Van 1994 tot 2002 was hij lid van de 2002 was 1994 tot Van Zaken. van Buitenlandse ministerie bij het Samenwerking Culturele Tw n Abbemuseum) en het inzetten op ‘eigenzinnige hoogtepunten’. Ik ben vooral uiterst uiterst Ik ben vooral hoogtepunten’. ‘eigenzinnige op inzetten en het n Abbemuseum) bouw van het hooggerechtshof in Johannesburg was er een van Marlene Dumas. Trots? Trots? Dumas. van Marlene er een was Johannesburg in hooggerechtshof van het bouw Jan Hoekema ge oranjegevoel. een beetje zelfs en trots, Ja, Dit prikkelende boek bevat een breed scala aan opvattingen en wensen over het het over en wensen scala aan opvattingen een breed boek bevat Dit prikkelende wijdopen’ luiken ‘de motto het lijkt het, zo is, Leidraad cultuurbeleid. internationale als goede met D66), van Kamerfractie Tweede van de fractievoorzitter (Boris Dittrich, het van directeur Esche, (Charles ‘experiment’ het de wil tot aequo, ex tweede, Va zal afl motto tweede dat met het hoe benieuwd Nederlands Dans Theater of het Koninklijk Concertgebouworkest, al is van de Concertgebouworkest, Koninklijk het of Theater Dans Nederlands Nederlands. minderheid maar een kleine uitvoerenden worden kunnen aan een museum zou een opdracht dat Esche van Charles opvatting gew meer en van dit kabinet een aantal uitgangspunten gaan tegen lijkt mij in te in de regio’ een gezonde Gelukkig is Eindhoven Cultuur. voor staatssecretaris de bijzonder in het regio. economische en veelbelovende en naar ons kijken hoe mensen vraag intrigerende de eens voor ons weer Dit boek stelt is dat Feit reden. geen is zeker laatste dat Voor zelfgenoegzaamheid. behoedt ons voor de discussies en dat staat en cultuur onder druk dimensie van kunst de internationale ove gebeurt, grenzen onze boeiends buiten er veel behouden blijft dat besef het mee zolang uitpakken. kan en Nederland positief buitenland tussen het de wisselwerking en dat halen: te maar er ook veel bieden aan de wereld, te van oudsher veel Ons land heeft lijkt hier en elders, in de maatschappij er is gebeurd wat Na alles Vrijhaven’. ‘Nederland aan levert een bijdrage dit boek Als niet. is het maar dat begrip, bijna een ouderwets dat prima. Nederland, en innovatief creatief modern, een gastvrij, over de gedachtevorming als beginsel, een nieuw leidend over En de prijsvraag ook prima. spiegel, Kritische alvast Ik stuur gehouden. worden dan maar eens moet aandoet, sleets wat ‘vrijhaven’ van innovatie. traditie naar de jury: inzending een onvolmaakte

008 Voorwoord Jan Hoekema 00/00 02 Cultureel profi el 0 01 - 07/28 009 profiel Cultureel –––––––––––––––––––––– Ziek en week Ziek en week

grandioos ontrafelde, bestaat de bestaat ontrafelde, grandioos Illness as Metaphor el

er in Duitse, Franse en Amerikaanse kranten zo positief over Nederland geschreven, Nederland geschreven, over positief zo kranten en Amerikaanse Franse er in Duitse, e werden gemaakt: van modder goud. Klassieke beelden werden al in het woord woord al in het werden beelden Klassieke goud. van modder gemaakt: e werden den toegediend (zalvende woorden, paardenmiddelen), is de ziekte besmettelijk en besmettelijk is de ziekte paardenmiddelen), woorden, (zalvende den toegediend ondheid, is die een vorm van zelfreiniging? een vorm is die ondheid, r rd diagnosticeerd kan worden. De volgende vragen rijzen dan: moeten er medicijnen moeten dan: rijzen vragen De volgende worden. kan diagnosticeerd doogcultuur wel een geheime kracht. Het bijzonder gunstige economische klimaat werd, werd, klimaat economische gunstige bijzonder Het kracht. een geheime wel doogcultuur ld lgens anderen een juist gunstige aandoening die gezond inzicht bracht en mede bijdroeg en mede bijdroeg bracht inzicht aandoening die gezond gunstige een juist anderen lgens talitair te laten zijn: ze beschrijven het geheel en alle slechte eigenschappen die aan eigenschappen slechte en alle geheel het beschrijven ze zijn: laten talitair te nomeen: gezonde landen kunnen ziek worden. Nederland werd in het recente verleden verleden recente in het Nederland werd ziek worden. landen kunnen gezonde nomeen: en stevig kloppend kunstig hart kunstig kloppend en stevig en wondermiddel heette het in de hele wereld. Een wondermiddel waarmee bovendien bovendien waarmee wondermiddel Een wereld. in de hele het heette en wondermiddel oals Susan Sontag in haar essay Sontag in haar essay oals Susan wo neiging landen te beschouwen in het licht van ideeën over ziekte en gezondheid. Zo zijn Zo en gezondheid. ziekte van ideeën over licht in het beschouwen te neiging landen statisch geen is dat Uiteraard landen. landen en zieke gezonde er in de beeldvorming fe een sommigen Volgens ‘Hollanditis’. van de de broedplaats als de haard, al eens gezien wereldpolitiek; visie op de grote gebrekkige en een zwakte uit morele die voortkwam kwaal vo verschillend dat blijkt een verschijnsel Ziekte West. en Oost aan ontspanning tussen ge moet die dus met alle middelen worden bestreden, of is de ziekte eigenlijk een teken van een teken eigenlijk is de ziekte of bestreden, worden middelen alle met die dus moet gez van de oceaan als een aan de overzijde door de haviken destijds De Hollanditis werd werd westen van het De ruggengraat besmettelijk. ernstig beschouwd, gevaar bijzonder op in Nederland ook aangetroffen overigens werd die verwekelijking – en aangetast erdoor en de vrije zeden gedoogbeleid in het analyse: dan de geopolitieke terreinen andere allerlei waarop Uit de wijze weekheid. morele de geconstateerde voor de kiemen reeds lagen dit soort analyses de neiging bestaat blijkt ook dat gefabriceerd worden beelden deze to een land worden toegeschreven komen voort uit die gruwelijke aandoening. voort uit die gruwelijke komen toegeschreven een land worden Cultureel profi Cultureel Z E ook in de Nederlandse beeldvorming, tamelijk eendimensionaal maar wel buitengewoon buitengewoon tamelijk eendimensionaal maar wel ook in de Nederlandse beeldvorming, maken. te wil is alles een beetje met poldermodel: idee van het aan het gekoppeld helder E te water het tegen strijd onze ligging, onze geschiedenis, onze wijze op alchimistische ge en misschien, zo leek men te denken, school er in die vreemde karakterzwakte van de karakterzwakte in die vreemde er school denken, men te leek zo en misschien, ge moderne idee van dialoog aan het en gekoppeld verankerd, zelf ‘poldermodel’ vloeien. samen te gelukzalig leken heden en toekomst Geschiedenis, en uitwisseling. onder. niet In Nederland ging de zon ‘public diplomacy’, voor ontstond er in die periode belangstelling dat toevallig is niet Het een zekere en hoorde vertellen te boodschappen goede Nederland had immers gezonde wil er geen gedacht, werd zo Wie, altijd al bij ons? niet instelling messianistische is besmettelijk. – ook gezondheid Messias ontvangen en helende maatschappelijk het Nederland, experimentele idee om het het ontstond In dit licht In de jaren negentig van de vorige eeuw gold Nederland als kerngezond. Dat vond vond Dat Nederland als kerngezond. eeuw gold van de vorige negentig In de jaren onder de was maar ook de buitenwereld ons’), met fantastisch gaat (‘het Nederland zelf Nooit eerder van Nederland. de alomtegenwoordigheid de vitaliteit, van de jeugd, indruk we (decadent) staan tegenover sterk en gezond (vitaal). Zo kan Duitsland in een periode de Duitsland in een periode kan Zo (vitaal). en gezond sterk tegenover (decadent) staan Europa zelfs ook Frankrijk, treft maar dit lot genoemd, worden oude man van Europa zieke en ziekte. ouderdom met nu geassocieerd wordt in zijn geheel

010 Cultureel Inleiding door Henk Pröpper 01/28 profiel Cultureel 011 profiel Inleiding door Henk Pröpper 01/28 de e, e,

ering als onbelangrijk of ering als onbelangrijk of l

ering en de internationale ering en de internationale l

ering. l

en. Nooit is er hysterischer gereageerd op gereageerd hysterischer Nooit is er en. En zoals altijd wordt er, in blinde paniek, van de van in blinde paniek, er, altijd wordt En zoals

ciële van ons landschap en onze samenleving, en ziet daarin een en ziet samenleving, en onze van ons landschap ciële

r in Nederland zelf, de boventoon, waardoor de koorts eerder oplaait dan dat de oplaait dan dat eerder de koorts waardoor de boventoon, r in Nederland zelf, s onwenselijk. De gedachte dat sommige kunsten mede daardoor wellicht te zeer – en zeer te wellicht mede daardoor kunsten sommige dat De gedachte s onwenselijk. meer werkelijkheid en dat van de werkelijkheid, – zijn losgezongen s gelegitimeerd inig import, weinig wezenlijke deelname in het internationale discours, zo kan men kan zo discours, internationale deelname in het wezenlijke weinig inig import, nsten onmiddellijk een meer maatschappelijke instelling en een hoger maatschappelijk maatschappelijk en een hoger instelling maatschappelijke een meer onmiddellijk nsten nmerkt(e) in de kunsten, speciaal in de architectuur, de mode, de fotografi de mode, de speciaal in de architectuur, in de kunsten, nmerkt(e) constateerd, in binnen- en buitenland, en de klungeligste kwakzalvers voeren daarbij, daarbij, voeren kwakzalvers en de klungeligste in binnen- en buitenland, constateerd, halte gevraagd: want waar elders is er redding te zoeken? Waar is het medicijn? is het Waar zoeken? te is er redding elders waar want gevraagd: halte oriënteerd, maar alleen voor zover het gaat om het exporteren van kunst. Veel export, export, Veel van kunst. exporteren om het gaat het zover voor maar alleen oriënteerd, schapen. Sterk uitgaande van de intrinsieke waarde, de autonomie van het kunstwerk kunstwerk van het de autonomie waarde, intrinsieke uitgaande van de Sterk schapen. ke l meningen. De eenheid en het democratisch besef ver te zoeken. Het poldermodel poldermodel Het zoeken. te ver besef democratisch De eenheid en het l meningen. rmgeving. Alsof de inrichting van Nederland een groot concept was, waarin wetgeving, wetgeving, waarin was, concept een groot van Nederland de inrichting Alsof rmgeving. lf lf n einde. Nieuw aan deze Hollandse ziekte is dat die nu eens door iedereen wordt wordt die nu eens door iedereen is dat Hollandse ziekte Nieuw aan deze n einde. t stand gebracht in tal van disciplines; ook is het onmiskenbaar dat er de laatste vijftien vijftien er de laatste dat onmiskenbaar is het ook in tal van disciplines; gebracht t stand En toen werd Nederland opnieuw geslagen door ziekte, of eigenlijk staken staken eigenlijk of door ziekte, geslagen Nederland opnieuw werd En toen onopgemerkt genoeg merkwaardig na een lange, op die de kop ziekteverschijnselen blek gevaarlijk uiterst gebleven incubatietijd, ze Hoe gezond kan men worden? kan Hoe gezond luchtbel een stinkende bleek opinievorming geprezen zo De dan nu. toestand nieuwe deze vo te ge laboratorium Nederland, te verbinden met de ongekende innovatieve kracht die Nederland Nederland die kracht innovatieve de ongekende met verbinden te Nederland, laboratorium ke vo en zichtbaar bovendien dat En in hand gingen. hand schepping artistieke en opinievorming in de Nederland kwam eerst het voor En een superdemocratie. burgers, alle voor grijpbaar profi culturele ‘branding’, buurt begrip van het Het is in dit klimaat dat wij nu spreken over culturele profi culturele over wij nu spreken dat is in dit klimaat Het ge oorzaak van de koorts wordt aangepakt. wordt oorzaak van de koorts ku de hier zonder Want gelegen. hoogst dat komt En eigenlijk dimensie van Nederland. te als maat en gezondheid ziekte en verval, bloei van opkomst, pendule beschreven concludeer ik uit de verschillende –, beeldvorming is vaak nuanceloze nemen – het willen beleid huidige tijd en het de huidige auteurs de meeste dat in dit hoofdstuk bijdragen in zijn gaat NAi, van het directeur Betsky, Aaron Alleen in mineur beschouwen. inderdaad in Nederland cultuur en ziet idee van de maakbaarheid van de klassieke uit van het bijdrage het Hij benadrukt prestaties. en artistieke van opdrachtbeleid samengaan een krachtig bijna principieel artifi grote vitaliteit – architectuur en vormgeving vormen daarvoor bij hem het vertrekpunt. vertrekpunt. bij hem het daarvoor vormen en vormgeving – architectuur vitaliteit grote zijn Maatwerk, van Stichting directeur van die van Bert van Meggelen, uitzondering Met van de gebied op het door specialisten geschreven sectie in deze bijdragen overige alle dan negatiever van Nederland naar mijn gevoel beeld Dit kleurt het kunst. beeldende belangrijks veel in Nederland denk ik, er, wordt artistiek beschouwd Puur noodzakelijk. to is buitenland in het en kunstenaars kunst van Nederlandse jaar een enorme aanwezigheid ge (Nederlandse) profi men daarbij een meer algemene beschouwt we in Londen, Gallery Tate van de Collecties hoofd Jan Debbaut, samenvatten. dit hoofdstuk In de meeste bijdragen in dit hoofdstuk wordt gewezen op het spook van de op het gewezen wordt in dit hoofdstuk bijdragen In de meeste internationaal zeer Nederland is weliswaar Nederland bedreigt. dat provincialisering ge ze ze echter het Daarbij zou ik. ondersteun creatie, vinden in de artistieke mogen zou een plaats de onze. over zet denken die tot dan om een wereld gaan om (straat)rumoer minder moeten ies die bedoeld ies die bedoeld tie van een c ct

el bereik je echter je echter el bereik

ering zou dan onder ering zou l

jnzinnige omgang met omgang met jnzinnige

el, aan weinig landen aan weinig el,

jnzinnige fi jnzinnige

el de uitvoer van eigenzinnige eigenzinnige van el de uitvoer

en. Het Nederlands cultureel Nederlands cultureel Het en. r le

el. Nederlandse critici spelen, zegt hij, hij, zegt spelen, Nederlandse critici el.

De mogelijkheid zelf beelden te scheppen moet niet niet moet scheppen te beelden zelf De mogelijkheid

tie is die leidt tot voortdurende innovatie en tot openheid tegenover openheid tegenover tot en innovatie voortdurende tot tie is die leidt c

el als weinig ontwikkeld beschouwd. Het streven naar een gezond cultureel cultureel naar een gezond streven Het beschouwd. ontwikkeld el als weinig

is directeur van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds. Van 1998 tot 2003 1998 tot Van Vertalingenfonds. en Productie- Nederlands Literair van het is directeur eld wordt door onder anderen Charles Esche, directeur van het Van Abbemuseum, Abbemuseum, Van van het directeur Esche, Charles onder anderen door wordt eld pp el zou gebaat zijn bij meer gastvrijheid en een sterkere interesse in de opvattingen in de opvattingen interesse en een sterkere zijn bij meer gastvrijheid gebaat el zou el zonder te investeren in een waarachtige internationalisering van onze cultuur van onze internationalisering in een waarachtige investeren te el zonder as hij directeur van het Institut Néerlandais in Parijs. Hij publiceerde onder meer een roman en een onder meer een roman Hij publiceerde in Parijs. Néerlandais Institut van het as hij directeur

ellen. Hij noemt bij voorbeeld de Rotterdamse Erasmusbrug (de Zwaan) van ontwerper van ontwerper Zwaan) (de Erasmusbrug de Rotterdamse bij voorbeeld Hij noemt ellen. den overschat: beelden kleven aan je. Je kunt ze echter wel beïnvloeden en daartoe en daartoe beïnvloeden wel echter ze Je kunt aan je. kleven beelden den overschat: w en tijdschriften. kranten voor schreef en essaybundel, r wanneer we uitgaan van een Nederlands cultureel profi uitgaan van een Nederlands cultureel we wanneer ko doogd en krijgen ze nauwelijks ruimte zich te profi te zich ruimte nauwelijks ze en krijgen doogd rhalen over landen als vanzelf, het zijn min of meer samenhangende fi meer samenhangende min of zijn het landen als vanzelf, over rhalen rt oals ik met mijn inleidende alinea’s heb willen duidelijk maken ontstaan beelden en beelden ontstaan duidelijk maken willen heb alinea’s mijn inleidende oals ik met ooruitstrevende en vernieuwende te koesteren, daar zou Byvanck niet tegen zijn. tegen niet Byvanck daar zou koesteren, te en vernieuwende ooruitstrevende Henk Pröpper meent dat er in Nederland wel veel goede kunst wordt gemaakt, maar dat Nederland Nederland maar dat gemaakt, wordt kunst goede veel wel er in Nederland dat meent profi Er is geen bestaat. niet internationaal aan internationale er deelgenomen wordt weinig te van betekenis; rol geen internationaal Daaraan afwezig. zijn Nederlanders opinievorming internationale In de netwerken. ge het idee dat er in Nederland zelf veel te weinig gebruik wordt gemaakt van de van gemaakt wordt gebruik weinig te veel Nederland zelf er in idee dat het ware als het ze worden eenmaal zijn uitgenodigd, ze Als buitenlanders. van aanwezigheid ge van buitenlanders over (de ontwikkeling van) onze cultuur. van) onze (de ontwikkeling over van buitenlanders ver en te van zelfkastijding een cultuur morositeit, ook een zekere constateert Esche Die gedachte krijgen. kans weinig te experiment het Ook zou introspectie. doorgevoerde dat Museum, Zeeuws van het directeur Byvanck, Valentijn van inzicht sluit aan bij het we profi beschouw ik als een heilloze weg. ik als een heilloze beschouw profi is zoveel gezondheid en ziekte gekoppeld. In de bijdragen in dit boek wordt echter het het echter in dit boek wordt de bijdragen In gekoppeld. en ziekte gezondheid is zoveel profi cultureel wo hoogtepunten centraal zouden moeten stellen. Ofschoon hij van mening is dat kunst en kunst hij van mening is dat Ofschoon stellen. moeten zouden centraal hoogtepunten een fi zou verstrengeld, worden moeten zouden niet identiteit ve Z Ben van Berkel als mogelijk symbool. Kunst mag echter geen ‘opleukend’ element zijn, zijn, element ‘opleukend’ geen mag echter Kunst symbool. als mogelijk Ben van Berkel gedeeld. wordt die door iedereen een opvatting aantal samenhangende beelden toch kunnen helpen bij het uitdragen van de Nederlandse van uitdragen helpen bij het kunnen toch beelden aantal samenhangende afwijkende, in een poging ook het clichés nieuwe enkele van De schepping cultuur. v fysieke grote een voor wil zeggen dat en symbolen, instituten voor pleit Bert van Meggelen ons land over die een verhaal en beelden buitenland in het aanwezigheid en spirituele ve is een grotere openheid tegenover het buitenland noodzakelijker dan een amechtig dan een amechtig noodzakelijker buitenland het openheid tegenover is een grotere een samenleving maakbaarheid van onze de is dat zo het Als naar identiteit. speuren fi samenhangende de opvattingen en inzichten van buitenlanders, dan is er weinig tegen die mythe van de tegen dan is er weinig van buitenlanders, en inzichten de opvattingen een fi voor wel pleiten in dit hoofdstuk De auteurs negentig. jaren beelden. Daarbij moet worden uitgegaan van artistieke kracht. Profi kracht. van artistieke uitgegaan worden Daarbij moet beelden. en onbedoeld tot stand komen. Ofschoon wij daar zelf niet van overtuigd zijn heeft zijn heeft van overtuigd niet wij daar zelf Ofschoon komen. stand tot en onbedoeld profi land een vrij sterk een klein voor Nederland internationaal meer kunnen worden gezocht in artistieke conceptualisering van presentaties: statelijke statelijke van presentaties: conceptualisering in artistieke gezocht worden meer kunnen profi cultureel Een hart. kunstig kloppend een stevig met manifestaties in geëigende niveau: in deelname op internationaal investeren meer te ook door veel in de opinievorming. netwerken,

012 Cultureel Inleiding door Henk Pröpper 01/28 profiel Cultureel 013 profiel Essay door Valentijn Byvanck 02/28 sche sche

ies, door de historicus Eric door de historicus ies, ct

ies. Deze fi Deze ies. ct

icten. De ruziemakende partijen vinden hun legitimatie zonder zonder partijen vinden hun legitimatie De ruziemakende icten.

jnd in een door allerlei groepen bevochten belangenstrijd. Het resultaat is een resultaat Het belangenstrijd. bevochten groepen jnd in een door allerlei

enlijks zegt over onszelf en het vaderlandse eigene. en het onszelf over zegt enlijks nitievorming een eerste vereiste. ‘Internationaal cultuurbeleid’ is een misleidende is een misleidende cultuurbeleid’ ‘Internationaal vereiste. een eerste nitievorming natievorming bedient zich van een aantal zorgvuldig uit een enorme hoeveelheid uit een enorme hoeveelheid van een aantal zorgvuldig bedient zich natievorming rheid gestimuleerde kunstpromotie in het buitenland. De term ‘cultuur’ is te ruim voor voor ruim te is ‘cultuur’ De term buitenland. in het kunstpromotie rheid gestimuleerde

ggingskracht toedichten dan aan andere producten. We geloven dat kunst iets iets kunst dat geloven We producten. dan aan andere toedichten ggingskracht rhalen en gewoonten gedistilleerde fi gedistilleerde en gewoonten rhalen rm voor een ongeordende verzameling beleidsprogramma’s gewijd aan de door de aan de door gewijd beleidsprogramma’s verzameling een ongeordende rm voor denken dat het beleid zich om deze reden actief met identiteitsvorming dient bezig dient bezig identiteitsvorming met actief reden om deze zich beleid het dat denken exporteren. hoogtepunten als een verzameling beste vaak het zich laat Kunst houden. le unst onder nationale vlag nationale onder unst ultuurbeleid’ veroorzaakt heeft. Men heeft het gevoel dat met de uitvoer van kunst ook van kunst de uitvoer met dat gevoel het Men heeft heeft. veroorzaakt ultuurbeleid’ oor een goede analyse van het Nederlandse internationale cultuurbeleid is zuivere is zuivere cultuurbeleid internationale Nederlandse van het analyse oor een goede oor ons vanzelfsprekend nationaal beeld. De historicus Hugh Trevor-Roper beschrijft in beschrijft Trevor-Roper Hugh De historicus beeld. nationaal oor ons vanzelfsprekend V defi K identiteit en nationale kunstbeleid Over dit beleid, aangezien de Nederlandse cultuur alles omvat wat zich binnen de geografi binnen zich wat omvat cultuur alles de Nederlandse aangezien dit beleid, te ove De term ‘identiteit’ beheerst het denken over het huidige Nederland. Het land zet land zet Het Nederland. huidige het over denken het beheerst ‘identiteit’ De term De gedwongen samenleving. naar een multiculturele op weg stappen onzekere zijn eerste smaak en religie levenshouding, een andere met bevolkingsgroepen omgang met confl voortdurend brengt iets groters, een brok van onze cultuur, wordt meegegeven. Toch is het een misvatting een misvatting is het Toch meegegeven. wordt cultuur, van onze een brok groters, iets te te uit distilleren. identiteit daar achteraf kunnen Historici ve Deze promotie vindt altijd plaats in een identiteitskader. Kunst die onder een nationale een nationale die onder Kunst een identiteitskader. in vindt altijd plaats promotie Deze elkaar en de vlag met werk het op wat de vraag vanzelf roept uitgevoerd vlag wordt waterwerken kaas, voor export, Nederlandse alle voor geldt Dat van doen hebben. komt Misschien pregnanter. verband is het Maar bij de kunst tolerantie. en zelfs voorbeelden met geïllustreerd de landsaard over vertogen dit door de eeuwenoude meer aan kunstwerken we is dat Zeker schilderkunst. uit de zeventiende-eeuwse ze wez term de misleidende en identiteit van kunst verstrengeling deze dat Ik vermoed ‘c van de natievorming. rituelen terugkerende de steeds om een canon behoort tot De roep Al grenzen van dit land afspeelt. De term ‘internationaal’ veronderstelt dat met andere andere met dat veronderstelt ‘internationaal’ term De van dit land afspeelt. grenzen het terwijl dit beleid, van en vorm uitgangspunten de over onderhandeld landen wordt promotie vormgegeven beleidsmakers op de door Nederlandse heeft betrekking slechts van kunst(producten). van de geledingen in alle wordt Dit discours identiteit. over discours in het uitzondering tussen een denkbeeldig van de verschillen de uitvergroting soms door gevoerd, samenleving en Nederlanders canon waarmee om een historische door de roep keren andere wij en zij, gebonden. worden kunnen verleden aan een gemeenschappelijk ‘medelanders’ bewerkt steeds door de jaren worden genoemd, traditions’ ‘invented accuraat Hobsbawm en verfi v zijn gaan horen. zijn kilt en de doedelzak bij elkaar de Schot, waarop de wijze dit verband historische de toevallige werd won, aan overtuiging identiteit de nationale Naarmate tie heeft tie heeft c

ties van de ties van de c

niëren en te binden, nu binden, en te niëren

1 ties oorspronkelijk om de eigen groep te defi te groep om de eigen ties oorspronkelijk c

ciële titel gekregen, ‘branding’, een vorm van nationale zelfpromotie waarmee waarmee zelfpromotie van nationale een vorm ‘branding’, gekregen, titel ciële

ies zijn voor ons laagland gemakkelijk te benoemen. Nederlanders zijn nuchter, zijn nuchter, Nederlanders benoemen. te gemakkelijk ons laagland ies zijn voor ct iviteit opluistert met haring, kaas en Zeeuwse meisjes en de vele exportverpakkingen exportverpakkingen meisjes en de vele Zeeuwse en kaas haring, met opluistert iviteit

enstellingen verscherpen. Kunst kan troosten en behagen, maar ook pijn doen, maar ook pijn doen, en behagen, troosten kan Kunst verscherpen. enstellingen ontrusten en beledigen. Het spreekt voor zich dat dit pluriforme beeld vloekt met met vloekt beeld dit pluriforme dat zich voor spreekt Het en beledigen. ontrusten nst de voortzetting van diplomatie met andere middelen. andere met diplomatie van de voortzetting nst weliswaar kunst kan opvatting In deze en veelvormig. vernieuwend veranderlijk, nst vormen de ‘highbrow’ equivalenten van het Holland House dat elke buitenlandse buitenlandse elke Holland House dat van het equivalenten ‘highbrow’ de vormen r rwachtingspatronen bevestigen. rwachtingspatronen g st oor een vruchtbaar kunstbeleid. Daarbij moet het twee parallelle strategieën hanteren. hanteren. strategieën parallelle twee het moet Daarbij kunstbeleid. oor een vruchtbaar De fi samenkomst van de attributen uitgewist. Samen met de bijbehorende feestdagen en feestdagen de bijbehorende met Samen uitgewist. attributen van de samenkomst gemeenschap. van een nationale symbolen de kilt en de doedelzak vlagvertoon werden fi overtuigende de meest behoort tot Dit soort gemeenschapsverhalen moderne wereld. Dienden deze fi Dienden deze hardwerkend, handelsgezind en tolerant, wars van frivoliteit, recht door zee. door zee. recht van frivoliteit, wars en tolerant, handelsgezind hardwerkend, in de klei), (nuchter klompen eigenschappen: nationale van deze De exportsymbolen als herkend overal worden (tolerantie), en gedoogbeleid (superboeren) bloemen Nederlands erfgoed. ve is een voorwaarde de spanning tussen beide kunstopvattingen met omgaan creatief Het v in de promotie gebruiken te clichés Nederlandse schuwen niet het moet Aan de ene kant dwingende die passen in het zaken begrijpt De buitenwereld cultuuruitingen. van nieuwe speelt hiermee door de Goed beleid gevestigd. omgang heeft eeuwenlange dat beeld te elasticiteit grote met maar ze gaan, te tegen of negeren te niet beelden bestaande de kunst en fondsen beleidsmakers ambtenaren, moeten kant Aan de andere nuanceren. de idee van een eenduidige nationale cultuur. nationale de idee van een eenduidige De hier gehuldigde opvatting over kunst staat echter lijnrecht tegenover het beeld dat in dat beeld het tegenover lijnrecht echter staat kunst over opvatting De hier gehuldigde gestuurde belangen en politieke De door zakelijke gepropageerd. wordt de kunstwereld overbrugt verschillen zij mensen samenbrengt, dat verbindt; kunst dat is opvatting een statisch, en beklemtoont normatief werkt opvatting Deze bevordert. en welzijn is daarentegen van de kunstwereld In de opvatting beeld. en eenvormig traditioneel ku en ook scheiden ze kan maar ze overbruggen, en verschillen mensen samenbrengen te in Delfts blauw of met een reproductie van een Vermeer. De buitenlandse politiek poldert De buitenlandse Vermeer. van een een reproductie met of blauw in Delfts beiden is herkenbaarheid voor De doelstelling handelt erin. de zakenman beelden, in deze Elco bewindsvoerder van de voormalige uitspraak De gewraakte en instemming. ingeboet. aan waarde niet heeft de politiek is voor cultuur een glijmiddel Brinkman dat kweken te om goodwill dan exporteren te kunst om onze reden betere geen Er lijkt haast politiek is In de buitenlandse gebruiken. die Nederland op een ander vlak zal kunnen ku De reden voor branding is het kweken van goodwill. Kleine fototentoonstellingen bij fototentoonstellingen Kleine van goodwill. kweken is het branding voor De reden congres, aan een internationaal voorafgaand opvoering een bezoek, een diplomatiek ze fe een offi maakt identiteitsreclame Deze gezet. in de markt wordt een land als een product die de internationale beelden aansprekende in enkele de export voor Nederland geschikt ve zijn ze vrijwel uitsluitend gericht op de beïnvloeding van de buitenwereld. De fi van de buitenwereld. de beïnvloeding op gericht uitsluitend vrijwel zijn ze

014 Cultureel Essay door Valentijn Byvanck 02/28 profiel Cultureel 015 profiel Essay door Valentijn Byvanck 02/28 e varen mee e varen

ties, ondanks ondanks ties, c

ties. Niets verkoopt verkoopt Niets ties. lm en fotografi c

sche praktijken, zullen niet snel in een Holland snel in een Holland niet zullen praktijken, sche

e en behalve rekeningen ook literatuur schrijven, het zal het schrijven, ook literatuur rekeningen e en behalve

ties heeft de wereld ongevoelig gemaakt voor alternatieven. Dat Dat alternatieven. voor gemaakt ongevoelig de wereld ties heeft c

akter maar zonder franje en neomodern. De Nederlandse fi en neomodern. franje maar zonder akter nstbeleid. nstwereld geroemde schilderijen van Kiki Lamers, onlangs voor het Franse gerecht gerecht Franse het onlangs voor van Kiki Lamers, schilderijen geroemde nstwereld n sommige van deze ‘andere’ kunstuitingen is het goed denkbaar dat ze in de marge van in de marge ze dat denkbaar goed is het kunstuitingen ‘andere’ van deze n sommige makkelijker in het buitenland dan Dutch Painting, architectonisch (super)modernisme architectonisch Painting, dan Dutch buitenland in het makkelijker daagd om vermeende pornografi vermeende om daagd r t vrijwel alle schilderkunst. Bij Van Gogh roemt men de aandacht voor het alledaagse, alledaagse, het voor de aandacht men Gogh roemt Van Bij schilderkunst. alle t vrijwel rmidabele naam op het gebied van schilderkunst. Duizenden mensen over de hele wereld wereld de hele mensen over Duizenden van schilderkunst. gebied naam op het rmidabele aardevolle loten van de Nederlandse cultuurstam. Het is vooral kunst uit de laatste de laatste uit kunst is vooral Het cultuurstam. van de Nederlandse loten aardevolle oortborduurt op oude reputaties. Sinds de zeventiende eeuw heeft Nederland een Nederland een eeuw heeft Sinds de zeventiende oortborduurt reputaties. op oude Het kan geen verrassing zijn dat het meest succesrijke Nederlandse kunstbeleid Nederlandse kunstbeleid succesrijke meest het zijn dat verrassing geen kan Het v fo is de zo die, Eeuw uit de Gouden schilderkunst van de de studie met bezig houden zich overdrijving, en esthetische gebaren van grote en wars alledaagse het op gericht conventie, uitgebreid door de eeuwen zich heeft Die reputatie getuigt. realisme van een bijzonder to zijn ook reputatie van deze De ingrediënten en rationaliteit. bij Mondriaan de nuchterheid De Nederlandse architectuur disciplines. van andere geworden onderdeel onmiskenbaar hun kunstmatige over zelfbewust vrij, als functioneel, bekend staan en vormgeving ka die zich niet in bestaande conventies laat inpassen koesteren en aanprijzen als even even als en aanprijzen koesteren inpassen laat conventies in bestaande niet die zich w en daarmee cultuur verrijkt van de Nederlandse beeld buitenlandse die het categorie de Nederlandse identiteit. idee van aan een meer gevarieerd bijdraagt De uitvoering van de tweede strategie ligt moeilijker. Het vele malen herhalen van herhalen malen vele Het ligt moeilijker. strategie van de tweede De uitvoering fi nationale dezelfde ge blunder zijn en zintuiglijke diplomatieke een eersteklas zou Het design. en functioneel buitenlands in het geven positie te bevoorrechte cultuur geen van onze uitingen om deze ku Bovenstaande voorbeelden passen goed bij onze nationale fi nationale bij onze passen goed voorbeelden Bovenstaande op dezelfde stroom: beide met de nadruk op het documentaire genre, waarin dezelfde dezelfde waarin genre, documentaire op het de nadruk beide met stroom: op dezelfde domineert. verbeelding en zuinige realiteit alledaagse voor aandacht er bij buitenlanders moeilijk ingaan. Zoals de grote buitenlandse onthutsing over tekenen tekenen onthutsing over buitenlandse de grote Zoals moeilijk ingaan. er bij buitenlanders fi nationale sterven toonde, recentelijk van de Nederlandse intolerantie Nederlanders soms betere muziek dan beeldende kunst maken, dat ze danstheater en danstheater ze dat maken, kunst muziek dan beeldende soms betere Nederlanders fotografi naast mode produceren De vraag is echter wat te doen met Nederlandse kunst die niet past in de rolbevestigende in de rolbevestigende past die niet Nederlandse kunst doen met te wat is echter De vraag en die cultuur verbindt dat opvatting de politieke tegen ingaat die dwars branding, internationale De in de belangen. en politieke zakelijke met combineren laat niet zich ku ge Va Willink Carel in de architectuur, School De Amsterdamse ingepast. worden de conventie mode en Geert in de Mul en Rolf Viktor theater, in het Orkater kunst, in de beeldende als gepresenteerd worden gemakkelijk kunnen en videokunstenaar als vj en computer- bevestigen. die de Hollandse regel uitzonderingen eindeloze tegenvoorbeelden, zeer langzaam. zeer tegenvoorbeelden, eindeloze Gogh zal men niet Theo van van stukken De verzamelde opgehangen. House worden zijn De werken topontmoeting. op een internationale delen te om rond vertalen graag daarom men ze Moet betrekkingen. van de internationale lubriceren het voor ongeschikt liggen? laten links ies ct

oekomstige oekomstige . T ies is zeer gering. gering. ies is zeer ceren met het het met ceren ct

Maar de beide . esten F lm

oor een bepaalde groep v het land van oorsprong is, in tegenstelling in tegenstelling is, het land van oorsprong ies. In Nederland moet men voor een een men voor moet In Nederland ies. ct jtelijk jtelijk

lm enzovoort, is gevormd. Als er Nederlands er Nederlands Als is gevormd. lm enzovoort,

jning: de Brazilianen van Europa! De buitenlandse waardering waardering De buitenlandse van Europa! de Brazilianen jning:

de Engelse beeldende kunst opgeschrikt door de liefkozend genoemde Britpack Britpack genoemde door de liefkozend opgeschrikt kunst beeldende de Engelse bal, dat al decennia lang geroemd wordt om zijn zwierige schoonheid, verbeeldings- schoonheid, om zijn zwierige wordt al decennia lang geroemd dat bal, den als iets dat vanzelfsprekend hoort in het nationale beeld. hoort nationale in het vanzelfsprekend dat den als iets kunnen dat eenvoudigweg nog niet zeggen, omdat de ‘invention’ nog geen ‘tradition’ ‘tradition’ geen nog ‘invention’ de omdat zeggen, nog niet eenvoudigweg dat kunnen r rkelijkheid te tonen, richtte alle ogen op Denemarken. ogen alle richtte tonen, te rkelijkheid rd nstuitingen hebben de landen van oorsprong niet alleen grote reputatie gebracht. gebracht. reputatie grote alleen niet de landen van oorsprong hebben nstuitingen nstenaars werden hot, sexy kunstzines en East End galleries schoten als paddestoelen als paddestoelen schoten End galleries en East kunstzines sexy hot, werden nstenaars bruikt om iets over de identiteit van de Nederlanders, Engelsen of Denen te zeggen. zeggen. Denen te of Engelsen van de Nederlanders, de identiteit over om iets bruikt gezien wil zeggen dat beklijven, reputaties de nieuwe of uitwijzen zullen neraties et rbinden met andere gebieden, maar leggen de kiem voor een nieuw cultureel aanzien een nieuw cultureel de kiem voor leggen maar gebieden, andere rbinden met t wat we onszelf steeds vertellen, niet zozeer natuurlijk of authentiek, als wel als wel authentiek, of natuurlijk zozeer niet vertellen, steeds onszelf we t wat t de houding van de Nederlandse diplomaat die wegloopt met het virtuoze voetbal voetbal virtuoze het met die wegloopt t de houding van de Nederlandse diplomaat esultaatgericht werken, franjeloze degelijkheid, bijna niemand loopt er warm voor als voor er warm bijna niemand loopt degelijkheid, franjeloze werken, esultaatgericht oor eigenschappen van het Nederlandse voetbal die men binnen en buiten dit land als die men binnen en buiten Nederlandse voetbal van het oor eigenschappen ku De beste voorbeelden groeien uit tot tegenfi uit tot groeien voorbeelden De beste dat op den duur identiteitsverschaffend werkt. identiteitsverschaffend op den duur dat Deze kunstenaars en hun werken vormen een belangrijk onderdeel van het Nederlands Nederlands het van onderdeel belangrijk een vormen en hun werken kunstenaars Deze binnenlandse aan het betekenis vaak belangrijke geven ze nog, Sterker cultuurgoed. de binnen belangen politieke of van zakelijke los hun reputatie omdat cultuurbeeld fi theater, kunst, beeldende disciplines gelden. zelf de kunstwereld binnen vooral zal dit vooralsnog wordt, mee vergaard prestige niet zich laten Ze reputatie. grootste de kunstuitingen deze duur verwerven Maar op den ve Nu kan men erover twisten in hoeverre deze voorbeelden werkelijk blijvende tegenfi blijvende werkelijk voorbeelden deze in hoeverre twisten men erover Nu kan uit de grond. Iedereen begreep dat de Engelsen iets voorstelden in de beeldende kunst. kunst. in de beeldende voorstelden iets de Engelsen dat begreep Iedereen uit de grond. door onder opgericht de Dogmagroep in Denemarken periode werd in dezelfde Ongeveer ‘direct van vorm Hun nieuwe Vinterberg. Thomas en Trier von Lars de regisseurs anderen gedramatiseerde of verfraaide effecten zonder de rauwe, doel stelde ten die zich cinema’, we met Damien Hirst, Tracy Emin en Sam Taylor-Wood. Gevoed door grote investeringen van investeringen door grote Gevoed Taylor-Wood. en Sam Emin Tracy Damien Hirst, met in één hun werk veranderde Saatchi Charles en superpromotor zakenman de handige Engelse decennia. de komende voor van de Britse kunst reputatie en stijve klap de suffe ku In de Europese kunstwereld zijn soortgelijke voorbeelden te vinden. In de jaren negentig negentig In de jaren vinden. te voorbeelden zijn soortgelijke kunstwereld In de Europese we v Het teweeggebracht. bekering een binnenlandse heeft on-Nederlands beschouwt, winnen. dan lelijk mooi verliezen liever zijn elftallen ziet Nederlandse publiek R Nederlandse voetbal. om het gaat het dergelijk voorbeeld een uitstapje buiten de kunstwereld maken naar het Nederlandse Nederlandse naar het maken de kunstwereld buiten een uitstapje voorbeeld dergelijk vo verfi en technische kracht worden eeuw kunnen de twintigste over geschiedenisboek zijn die in een toekomstig ge We en tussen kunstuitingen De relatie is. geworden to profi of interessant belangrijk, aannemelijk, ge wo Ook de verspreiding van deze werken ligt niet in handen van de overheid. In tegenstelling In tegenstelling in handen van de overheid. ligt niet werken van deze Ook de verspreiding to attachés buitenlandse de respectievelijke dat voor ik me trouwens stel uit zijn land, identifi om hun land te in de rij staan niet en Denemarken van Engeland Het aandeel van de overheid in het scheppen van deze culturele tegenfi culturele van deze scheppen in het aandeel van de overheid Het incestfi beroemde de even Emin of Tracy bed van bevuilde

016 Cultureel Essay door Valentijn Byvanck 02/28 profiel Cultureel 017 profiel Essay door Valentijn Byvanck 02/28 presenteerde hij Carlos Amorales, Amorales, hij Carlos presenteerde , nitie van kunst te aanvaarden. Voorts Voorts aanvaarden. te nitie van kunst

are the World We jne van deze festivals is dat een land hoogtepunten kan insturen zonder dat het een het dat zonder insturen kan een land hoogtepunten is dat festivals jne van deze hillen wordt blootgelegd en gevoeld. Beide interpretaties kunnen van invloed van invloed kunnen interpretaties Beide en gevoeld. blootgelegd wordt hillen

c den omarmd zonder dat er ooit de pijngrens van het werkelijk aanvaarden van aanvaarden werkelijk het van de pijngrens er ooit dat den omarmd zonder rheid een niet-normatieve, dynamische defi dynamische niet-normatieve, rheid een enovergestelde doen. Duitsland zond een paar jaren geleden een Turkse afvaardiging afvaardiging Turkse een geleden een paar jaren Duitsland zond doen. enovergestelde spreiding van de kunst. Oermoeder van dit platform is de wereldtentoonstelling is de wereldtentoonstelling platform Oermoeder van dit van de kunst. spreiding r hebben ze ook de kans gegeven om bestaande nationale conventies te nuanceren. te conventies nationale om bestaande gegeven kans ook de ze hebben nnen beweren dat de afvaardiging van buitenlandse kunstenaars naar Venetië een Venetië naar kunstenaars van buitenlandse de afvaardiging dat nnen beweren nstenaars, als representatief voor de Nederlandse kunstwereld. voor als representatief nstenaars, netië. Onder de ironische titel titel Onder de ironische netië. zacht en onbeledigend moet zijn, en dus niet vrij is om eigen vormen te ontwikkelen. ontwikkelen. te vormen vrij is om eigen en dus niet zijn, moet en onbeledigend zacht r rs g icia Framis en Meshac Gaba, samen met twee in Nederland geboren en getogen en getogen in Nederland geboren twee samen met en Meshac Gaba, icia Framis aarop van oudsher de nationale grandeur cultureel wordt uitgevent. uitgevent. wordt cultureel grandeur nationale van oudsher de aarop en kunstbeleid dat zich richt op de uitvoer van eigenzinnige hoogtepunten in de kunst in de kunst hoogtepunten van eigenzinnige op de uitvoer richt zich dat en kunstbeleid xport van kunst die te raar, luid, onvriendelijk of abstract is voor de opluistering van de opluistering is voor abstract of onvriendelijk luid, raar, die te xport van kunst Ze internationale Zij kan spelen. rol een stimulerende de overheid En hierin kan misschien en dat kent van de Britpack succes het die niet kunst voor vragen aandacht de buiten gevraagd worden dan nadrukkelijk moet aandacht Die nooit zal kennen. dient de Daartoe geven. stempel een nationaal kunst deze die identiteitskaders ove nieuwe (pluriforme) beleving van de nationale identiteit typeert. Ook zou men kunnen men kunnen Ook zou typeert. identiteit van de nationale beleving (pluriforme) nieuwe cultuurverschillen waarin in de Nederlandse traditie past de inzending dat beweren wo De landenwedstrijd dient het belangrijkste platform te zijn voor deze internationale internationale deze voor zijn te platform belangrijkste dient het De landenwedstrijd ve het zelfs Men kan presenteren. te hoeft van de natie gezicht rolbevestigend of herkenbaar te drie in Nederland verblijvende selecteerde Wolfs Rein De curator Songfestival. naar het van tijdens de Biënnale Nederlandse paviljoen het voor kunstenaars buitenlandse Ve Men zou inzending. laatste deze doen over te moeilijk identiteitsuitspraken is niet Het ku zal zij een promotionele route moeten uitstippelen die, los van politieke en zakelijke zakelijke en van politieke los die, uitstippelen moeten route promotionele zal zij een biedt allerlei veld Dat zelf. cultuurveld van het op de appreciatie vertrouwt belangen, zijn in de richtinggevend moeten oordelen En hun van kunst. beoordelingsinstanties e op de ambassade. en feestjes congressen internationale bezoeken, buitenlandse w voorbijgestreefd verre en succes natuurlijk is in prominentie De wereldtentoonstelling Songfestival, Eurovisie het Spelen, als de Olympische door nakomelingen Paulo. en São Venetië van en ook de biënnales voetbal de wereldkampioenschappen fi Het Al ku ve Het zal altijd schuren tussen politieke en zakelijke belangen enerzijds, en cultureel en cultureel enerzijds, belangen en zakelijke tussen politieke zal altijd schuren Het en van kunstexport combinaties gelukkige Er zijn voldoende aanzien anderzijds. verbinden, moet als kunst blijft dat Maar feit wijzen. aan te onderhandelingen politieke ze die bepalen vooroordelen, altijd in de pas bij bestaande om die reden loopt De keuze noemenswaardige geen maken, werk beeldend surrealistisch geen Nederlanders dat hebben. nog nooit gehoord postmodernisme en van het hebben traditie muzikale E zonder bij aan identiteitsvorming het Daarmee draagt vanzelf. vooroordelen deze bestrijdt houden. te mee bezig daar expliciet zich zijn op het beeld dat men van de Nederlandse kunstwereld en Nederland heeft. Zulke Zulke heeft. en Nederland men van de Nederlandse kunstwereld dat beeld zijn op het door de Mondriaan bij de aanwijzing spelen te rol geen echter horen identiteitsuitspraken van de kunstenaars. door de curator bij de selectie of van de biënnalecurator, Stichting ections

Imagined Communities: Refl Imagined Communities: (Cambridge: Cambridge University Press Press University Cambridge (Cambridge: (London and New York: Verso 1983, herziene versie 1991). versie herziene 1983, Verso York: and New (London (2005). The Invention of Tradition of The Invention is sinds 2002 directeur van het Zeeuws Museum in Middelburg. Van 1999 tot 2002 werkte hij hij werkte 2002 1999 tot Van Museum in Middelburg. Zeeuws van het directeur is sinds 2002 oor Witte de With, centrum voor hedendaagse kunst in Rotterdam. Zijn meest recente publicatie is [red] [red] is publicatie recente Zijn meest Rotterdam. in kunst hedendaagse voor centrum de With, oor Witte 1983, Canto 2004); Hugh Trevor-Roper, ‘The Invention of Tradition: The Highland Tradition of Scotland’, in Scotland’, of Tradition The Highland Tradition: of ‘The Invention Trevor-Roper, Hugh 2004); Canto 1983, Anderson, Benedict Zie ook: 15-42. 2004 (1983): and Ranger Hobsbawm v Lectures The Middelburg Superstudio: on the Origin and Spread of Nationalism of on the Origin and Spread Valentijn Byvanck Ranger, Terence and 1 - Eric Hobsbawm

018 Cultureel Essay door Valentijn Byvanck 02/28 profiel Cultureel 019 profiel Gesprek met Charles Esche 03/28 ijk geïsoleerd, want de want ijk geïsoleerd,

dt samengewerkt. Als je dt samengewerkt. ering, en voetbal blijkt daarbij blijkt daarbij en voetbal ering, l

t of nauwelijks wor Charles Esche el van Nederland toen ik er voor het eerst kwam (Esche gaf les aan gaf les (Esche kwam eerst het ik er voor el van Nederland toen in gesprek met met in gesprek

er een idee uit dat heel veraf staat van het begin. Hier doet iedereen zijn bewering zijn bewering iedereen Hier doet begin. van het staat heel veraf er een idee uit dat g zonder de bijbehorende sociale ellende. Dat is onzinnig en onmogelijk.’ Esche Esche is onzinnig en onmogelijk.’ Dat ellende. sociale de bijbehorende g zonder eel tijd heeft hij nodig om het museum om te vormen tot wat hij ‘een energiecentrale’ energiecentrale’ ‘een hij wat tot vormen om te museum nodig om het hij eel tijd heeft t bleef, en dat kun je in de kunst maar ook heel goed in het voetbal zien, was een sterk sterk een was zien, voetbal in het maar ook heel goed je in de kunst kun en dat t bleef, gadering beweringen als een estafette aan elkaar werden doorgegeven. Uiteindelijk Uiteindelijk doorgegeven. werden aan elkaar als een estafette gadering beweringen t wil men bereiken?’ nnen ze niet samenwerken. Zo hebben ze al twintig jaar lang de beste voetbalspelers voetbalspelers al twintig jaar lang de beste ze hebben Zo samenwerken. niet nnen ze nstenaars bij elkaar zou willen brengen, zoals de Young British Artists in de jaren British Artists in de jaren Young de zoals brengen, willen zou bij elkaar nstenaars mt r rbeteren. Maar denkt iemand er wel eens over na waarom je dat zou willen? willen? zou je dat na waarom eens over denkt iemand er wel Maar rbeteren. ru presenteerde Nederland voor mij tot aan 1979, 1980. Toen kwamen Reagan en Thatcher Thatcher en Reagan kwamen Toen 1980. aan 1979, mij tot Nederland voor presenteerde aar ik zeer aan gehecht ben. De omstandigheden zijn er uitstekend, de faciliteiten de faciliteiten zijn er uitstekend, De omstandigheden ben. aan gehecht aar ik zeer aarin je je beweegt! en goed voorbeeld van wat er niet werkt is de Rijksakademie. Een geweldig instituut instituut geweldig Een is de Rijksakademie. werkt er niet van wat voorbeeld en goed ov Je kunt allerlei tactieken bedenken om het beeld van Nederland naar buiten toe te te toe van Nederland naar buiten beeld om het bedenken tactieken allerlei Je kunt plaatst een vraagteken bij het hele idee van culturele profi idee van culturele hele bij het een vraagteken plaatst Er is niet genoeg verlangen genoeg niet Er is Bronwasser Sacha en zal de regio, Dan functioneren. museum anders dan zal het lukt, hem dat Als noemt. bij vinden. daar baat Nederland, wel wie weet van mag nooit de agenda het een bijeffect, is nadrukkelijk effect positieve Maar dat van Nederland status ‘Men wil de experimentele sturen. instellingen musea en andere te Charles Esche hoopt tien jaar directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven te blijven. blijven. te in Eindhoven Abbemuseum Van van het jaar directeur tien hoopt Esche Charles Z ‘Mijn culturele profi ‘Mijn culturele een het dat was red), begon, als directeur in Eindhoven hij voordat de Rijksakademie van een beeld Ik had een vrij clichématig meer. en nu niet geweest was plek interessante Dat was. heel tolerant en daardoor die heel individualistisch handelsnatie calvinistische re ook vanuit vasteland, en vanuit het afgebroken, sociaal-democratie de hele en werd in verval. Nederland raakte reactie. geen kwam Nederland, Wa Daardoor individueel. zijn extreem Nederlanders individu. het voor gevoel ontwikkeld ku de wereldcup. niet toch maar winnen ze van de wereld, in een dat ik gewend was Uit Engeland vergaderen. ook niet ze kunnen Daardoor ve ko ‘ ve nodig? Is het er meer mensen naar Nederland komen. zijn dat niet kan De opzet Wa een dankbare analogie. een dankbare ku bewijzen, Men wil zijn individualiteit lang duren. niet dat dan zou in Engeland, negentig in de weg. collectief het staat dat E w kunstenaar iedere het Ik raad is onovertroffen. netwerk internationale en het prachtig er ongeloofl zich deelnemers buitenlandse veel voelen Toch aan. Bovendien de buitenlanders. met nauwelijks of niet mengen Nederlandse deelnemers Terwijl gezien. cultureel dood tij is, het waar (Amsterdam) in een stad zich ze bevinden en de gemeenschap uit de stad voortkomt je studietijd, tijdens werk, heel veel juist w en moet de hoogste manager uiteindelijk al die statements naast elkaar leggen en een leggen elkaar naast al die statements uiteindelijk manager de hoogste en moet hè? vreemd houdt, in stand hiërarchie Individualisme dat beslissing nemen. gevolg dat er nie heeft dat tot In de kunst ict, turbulentie nodig. nodig. turbulentie ict,

uit de punkgeneratie. Do it yourself was de houding en het antwoord, en dat mis ik dat en antwoord, de houding en het was Do it yourself uit de punkgeneratie. dt voor een antwoord? Je moet het omkeren. Waarom is Tate Modern ontstaan? Modern ontstaan? Tate is Waarom omkeren. het Je moet een antwoord? dt voor elijkertijd speelsheid, die heeft hier tot in de jaren tachtig bestaan. In kunst en In kunst bestaan. tachtig in de jaren hier tot die heeft speelsheid, elijkertijd confl heb je dynamiek, wilt, land je een creatief Als houden. en te antwoordelijkheid ligt bij ons, als individu, om er iets aan te doen. Als het niet werkt werkt niet het Als doen. aan te om er iets als individu, ligt bij ons, antwoordelijkheid r nnen vinden. Ik zie wel het verlangen naar een conservatieve positie.’ naar een conservatieve verlangen het Ik zie wel nnen vinden. als je wilt, doe het dan zelf! doe het als je wilt, lf rmgeving zaten toen de uitvinders, de risiconemers. Ze zijn er nog wel, maar ze worden worden maar ze er nog wel, zijn Ze de risiconemers. de uitvinders, toen zaten rmgeving r taal genegeerd. g g l zou kunnen vervullen, maar één instelling is te weinig, en de toekomst ervan is heel en de toekomst weinig, is te maar één instelling vervullen, kunnen l zou dat het underground ging; ik heb hier in Nederland in ieder geval nooit underground nooit underground ik heb hier in Nederland in ieder geval ging; underground het dat aar is de verandering? Op institutioneel vlak is de ontwikkeling nul komma nul. nul. nul komma vlak is de ontwikkeling Op institutioneel aar is de verandering? s van wat het Stedelijk doet. Laat dat Stedelijk toch zitten, het is irrelevant. De is irrelevant. het zitten, toch Stedelijk dat Laat doet. Stedelijk het s van wat en ander geval: in mijn vakgebied is dat bijvoorbeeld Jean Leering (directeur van het van van het (directeur Leering Jean bijvoorbeeld is dat in mijn vakgebied en ander geval: oor zichzelf moeten zorgen. Die afwachtende houding vinden ze zwaar en vermoeiend.’ zwaar houding vinden ze Die afwachtende zorgen. moeten oor zichzelf onzeker. Wat gaan we doen? Krijgen zij het geld dat ‘oude’ instellingen niet meer krijgen? niet instellingen ‘oude’ dat geld zij het Krijgen doen? gaan we Wat onzeker. is ontwikkeling gericht erop dat subsidiesysteem, is het probleem van het Onderdeel te ‘Wat echt verloren is gegaan, is de notie van het experiment. De zin voor orde en orde De zin voor experiment. van het is de notie is gegaan, verloren echt ‘Wat te vo serieus die zich bijgekomen instellingen vijftien jaar geen ’In Nederland zijn er de laatste de With in 1990 in Rotterdam. Witte was laatste De bezighielden. hedendaagse kunst met is de dynamiek? maar waar best, doen hun ze Montevideo… Stedelijk, het De Appel, W subsidiepot, of uit een regeringsplan die niet instelling een interessante Er is wel die deze dat Misschien Space. Smart Project is: voortgekomen initiatief maar uit eigen ro Het gevolg is dat die buitenlanders elkaar opzoeken. De interessantste kunst in kunst De interessantste opzoeken. elkaar buitenlanders die is dat gevolg Het Bartana, Yael Nederlanders. niet-etnische door gemaakt tijd al enige wordt Nederland noem maar op. Berchem, Otto die tot mij direct volgens leidt Het negatief. alleen is niet overigens, Individualisme, De basisgedachte jij wilt. wat doen jij kunt wil, ik doen wat ik kan tolerantie: befaamde vrijwel het verklaart ook dat Het is heel sterk. Die gedachte blijven. moet jezelf je is dat kunst’.’ ‘Nederlandse van spreken is te onmogelijk die is wereldberoemd, Koolhaas, Neem Rem als Nederlanders. niet als individu gezien, was. De Stijl dat op de manier zoals gezien als Nederlands niet maar wordt E en zelfs Die is ondergewaardeerd experimenteerder. de grote 1961-1973), Abbemuseum to maar naar rechts meteen niet plaats, draai een conservatieve vond tachtig In de jaren is gegaan verloren toen experiment het of niet Ik weet meer naar een pas op de plaats. of ku werken. te dynamiek en spanning weg gericht is erop systeem hele Maar het naar het vinger de beschuldigende Met geven. de schuld de instellingen niet Je kunt gekeken Tate naar de er in Londen je dat Denk onzinnig. is totaal Museum wijzen Stedelijk wo Er is niet genoeg verlangen, de innerlijke noodzaak dat er iets móet gebeuren. Ik kom Ik kom gebeuren. móet er iets noodzaak dat innerlijke de verlangen, genoeg Er is niet ze zo Omdat er in de jaren negentig ontzettend veel belangstelling voor hedendaagse kunst hedendaagse kunst voor belangstelling veel ontzettend negentig er in de jaren Omdat Je Modern nooit gebouwd. Tate de hele British Artists was Young de Zonder ontstond. nodig en de dynamiek de energie Je hebt in een vacuüm. instelling bouwt namelijk geen eraan, scheelt En dat is. en ondersteunend die geïnteresseerd van een gemeenschap lo ve momenteel. Dat missen ook de kunstenaars die uit een ander land komen waar ze wél wél ze waar die uit een ander land komen missen ook de kunstenaars Dat momenteel. v

020 Cultureel Gesprek met Charles Esche 03/28 profiel Cultureel 021 profiel Gesprek met Charles Esche 03/28 ft lezingen en ft lezingen e lm. Ook is zij lm.

ge , Vrij Nederland en de Volkskrant werkt als freelance kunstjournalist voor voor kunstjournalist als freelance werkt Vilnius, Istanbul, al die plaatsen waar het wel heel levendig is. Maar de ellende Maar de ellende is. heel levendig wel het waar al die plaatsen Istanbul, Vilnius, betrokken bij het organiseren van tentoonstellingen en festivals. van tentoonstellingen organiseren bij het betrokken , ld au ge ch re gaan we doen? En daarbij onze neus volgen en ons daarop concentreren, met het het met concentreren, en ons daarop neus volgen En daarbij onze doen? gaan we en en elders proberen een keurig gereguleerde ruimte kant-en-klaar aan te bieden, bieden, aan te kant-en-klaar ruimte gereguleerde een keurig proberen en en elders rs t niet wil zeggen dat publiek niet welkom is. Integendeel. Maar ik zie de taak van het de taak van het Maar ik zie Integendeel. is. welkom publiek niet dat wil zeggen t niet ik voel me in zekere zin verantwoordelijk. Mijn taak is het om anders te zijn. zijn. te om anders Mijn taak is het zin verantwoordelijk. me in zekere ik voel s nooit de bedoeling van musea. Als het museum publiek moet trekken, kunnen we we kunnen trekken, museum publiek moet het Als s nooit de bedoeling van musea. interviewt voor publiek over onderwerpen binnen de beeldende kunst en de kunstzinnige fi en de kunstzinnige kunst binnen de beeldende onderwerpen publiek over voor interviewt ge r nnen herverdelen? Hoe kunnen we echt nieuwe activiteiten steunen? Misschien moet je moet Misschien steunen? activiteiten nieuwe echt we Hoe kunnen nnen herverdelen? lgorde moet het gaan, en niet andersom.’ en niet gaan, het moet lgorde rliezen ze veel van hun karakter. veel ze rliezen trekken, u bent hier om het verbeeldend vermogen in uw regio te vergroten. Dan kan Dan kan vergroten. te in uw regio vermogen verbeeldend het u bent hier om trekken, drie daarvan blijven volgen. drie daarvan blijven s het museum zo in de regio kan werken, dan zou ik heel tevreden zijn. En als er hier zijn. ik heel tevreden dan zou werken, kan in de regio museum zo s het s men het experiment terug wil zoals in de jaren zestig, zeventig, tachtig, dan is dat dan is dat tachtig, zeventig, zestig, de jaren in wil zoals terug experiment s men het aaruit die energie voortkomt wil men niet – het is hetzelfde als wakker worden terwijl terwijl worden als wakker is hetzelfde – het wil men niet voortkomt die energie aaruit en ander voorbeeld: het creëren van ruimtes. Innovatieve kunst ontstaat meestal op meestal ontstaat kunst Innovatieve ruimtes. van creëren het en ander voorbeeld: a, Sacha Bronwasser Sacha beter McDonald’s worden. McDonald’s beter Wa wekelijks Daar ga je ook niet als een energiecentrale. en in de streek museum in de stad van de politiek zijn zet een geniale zou Het leveren. te maar hij is nodig om energie heen, om publiek u bent hier niet zeggen: en zou veranderen aan musea zou de opdracht als ze te Er zullen minder geld. met gaan doen en waarschijnlijk dingen museum heel andere het als onze de collectie zullen We gaan produceren. werk zullen we banen ontstaan, andere gaan gebruiken. energievoorraad Al voor goed dan is dat ontstaan, zou kunstenaarsgemeenschap levendige dan een nieuwe, Nederland – in die ook voor en uiteindelijk Brabant voor Eindhoven, voor museum, het vo Ongemakkelijk, provocerend. Niet op een domme, sensationele manier maar op een sensationele op een domme, Niet provocerend. Ongemakkelijk, zijn – dat te publiekstrekker geen optiek in mijn museum hoeft Het manier. intelligente wa Al ontstond: dat waarin terug niemand wil de omstandigheden Want zaak. een verloren naar Berlijn, jaloers Men kijkt nu enzovoort. experimenten, de sociale de kraakpanden, Wa ‘J een heleboel nieuwe initiatieven een klein bedrag geven om op te starten en dan twee en dan twee starten om op te geven bedrag een klein initiatieven nieuwe een heleboel of E centrum uit hun dat steden Doordat bezetten. een ruimte mensen zelf waar plekken we ve w dromen.’ heet Dat slapen. je door mag blijven ‘Ik zie te veel analyse en te veel zelfkastijding in Nederland, iets dat er eerst niet was. was. niet er eerst dat iets in Nederland, zelfkastijding veel en te analyse veel te ‘Ik zie en dan een voorbeeld) is zo’n publicatie (deze in kaart brengen situatie hele Men wil de voor, beroerd er staat het oké, Zeggen: stappen. overheen we moeten Daar plan maken. wat belangrijk extreem kunst onthouden dat goed moet Je art. only It’s mislukt. het risico dat maar alleen misschien dat hoewel als voetbal, Net is. onbelangrijk uiterst en tegelijkertijd haha. is, belangrijk manier die op een energieke we Hoe zouden die subsidiepot. hebben we Bijvoorbeeld: ku asco

en of de overheid iets moet of zelfs en of de overheid iets moet of zelfs , e en ligging van dit land en wat de mens e en ligging van dit land en wat

rk van Jan des Bouvries is of van Sjoerd Soeters. De Brand Dutch Design-ontwerpers Design-ontwerpers Dutch De Brand Soeters. van Sjoerd Jan des Bouvries is of rk van n doen om ze te bevorderen. Er gebeurt natuurlijk nog wel iets anders hier, of het nu het nu het het of hier, anders iets nog wel Er gebeurt natuurlijk bevorderen. te n doen om ze nieten staat zeker niet in verhouding tot hun verkoopcijfers, en het is nog geen enkel enkel is nog geen en het hun verkoopcijfers, tot in verhouding niet zeker staat nieten rmgevers al helemaal. Nederland is volgens hen een progressief land waar ook nog wel ook nog wel waar land hen een progressief Nederland is volgens helemaal. al rmgevers spelen het of Geuze, van Adriaan werk in het en stedelijkheid rmen van landschap rfspiralen van Vincent van Gogh bij om de ‘brand’ Nederland te vervolmaken. vervolmaken. Nederland te ‘brand’ bij om de Vincent van Gogh van rfspiralen fi Het zijn. die vrij voorhanden staan achter producten als daar wel zelfs rkopen, aan er (in tegenstelling tot deze laatstgenoemden) om bekend dat ze dure unica of unica of dure ze dat om bekend laatstgenoemden) deze tot aan er (in tegenstelling an brand Nederland naar brand Dutch Design Dutch naar brand Nederland an brand ulpen en windmolens forever en windmolens ulpen ulpen en windmolens: het blijven de beelden die de meeste buitenlanders voor zich zich voor buitenlanders meeste die de de beelden blijven het ulpen en windmolens: T van daar nog beelden komen geluk een beetje Met denken. aan Nederland zien als ze in de van dit alles nachtmerrie panden en een en statige grachten en polders, dijken ve de meeste en beeldvorming, deze tegen zich verzetten Nederlanders De meeste vo oorzaken Historische — van begrijpen en er werk brand land die deze in dit actief Gelukkig zijn er ontwerpers patronen decoratieve blauwe Delfts traditionele van hergebruik nu het Of het maken. van Nederlandse de voortzetting Jongerius, Hella of Hans van Ineke werk is in het vo beeld een correct iconen van de Nederlandse vormgeving nieuwe deze is of De vraag voor de economie goed zijn of ze geven van dit land, we st in de wereld overal die ze De publiciteit maken. oplagen in gelimiteerde producten ge T V voor staan Ze dit koninkrijkje. voor tekenend beelden zijn deze Toch gebeurt. anders iets voortdurende en de delta van de Rijn is gemaakt hier in de dat landschap kunstmatige het om investeringen nu om tulpen of het – of waarde in kunstmatige van natuur omzetting en Tulpen en cultuur. aan de Nederlandse economie liggen grondslag – die ten gaat van Nederland. image’ ‘brand een gepast degelijk wel zijn windmolens NL of Maxwan MVRDV, van OMA, werk in het omgeving van onze de kunstmatigheid met nieuw leven Nederland de brand die van producten selectie ruime er is een Architects, Design. Dutch zij een brand vormen Samen ingeblazen. hebben ka van maken en ons bewust met omgaan als thema een bewust dat om werk bedrijf gelukt in een groot zetten om te heeft, van de Nederlandse werkelijkheid de kunstmatigheid te zijn een land als product kan gevaarlijk het blijkt dat Bovendien goed. economisch ve overheidssteun dat gelden een waarschuwing van de Cool Britannia-campagne mag als van een land een eenduidig beeld als het overkomt en geforceerd belachelijk meestal presenteert. van de Nederlandse vormgeving succès d’estime huidige van het oorzaken De historische vinden in de geografi te zijn aan de ene kant in de vorige die de overheid in de keuzen kant en aan de andere gedaan, daarmee heeft Nederland is en vormgeving. architectuur kunst, voor in haar beleid gemaakt eeuw heeft polders uit meer dan drieduizend opgebouwd land, een kunstmatig grotendeels natuurlijk Nederland is ook een land dijken. hogere steeds met en rivieren zee tegen en beschermd hebben moet mate eeuw in toenemende sinds de zeventiende een economie die het met

022 Cultureel Essay door Aaron Betsky 04/28 profiel Cultureel 023 profiel Essay door Aaron Betsky 04/28 de nieuwste en grootste polders, voor polders, en grootste de nieuwste jnen van het alledaagse. In deze In deze alledaagse. jnen van het

oordig ‘conceptueel’ heet. Dit proces is de schakel tussen het landschap landschap tussen het is de schakel Dit proces heet. ‘conceptueel’ oordig hillende instellingen die zijn voortgekomen uit de verzuiling. Deze fragmentatie zet zet fragmentatie Deze uit de verzuiling. die zijn voortgekomen instellingen hillende nw c rheid zich ook gemanifesteerd als een ondersteuner op afstand, die aanstuurt op op afstand, als een ondersteuner ook gemanifesteerd rheid zich der verruimen van het cultureel bewustzijn van een groter publiek aan de hand van publiek aan de van een groter bewustzijn cultureel van het der verruimen rkelijkheid laat zien dat men informatie niet alleen kan gebruiken om windhandel te om windhandel te gebruiken kan alleen niet men informatie zien dat laat rkelijkheid nst en vormgeving ontwikkeld die deze realiteit heeft omgetoverd in een abstract spel in een abstract omgetoverd heeft realiteit die deze ontwikkeld en vormgeving nst rs r ge ijlen, niet om rijksmusea. Natuurlijk zijn er voorbeelden te vinden die dit logenstraffen, vinden die dit logenstraffen, te zijn er voorbeelden Natuurlijk om rijksmusea. niet ijlen, aarde aan de mate waarin het is gemanipuleerd. Zelfs in de agrarische sector is steeds is steeds sector in de agrarische Zelfs is gemanipuleerd. het waarin de mate aan aarde oor dit land. Het Louvre is beter dan het Rijksmuseum, de Wibautstraat is geen Champs- is geen de Wibautstraat Rijksmuseum, dan het is beter Louvre Het oor dit land. van het produceren van afgeleide waarde: producten van elders worden hier verhandeld, hier verhandeld, worden van elders producten waarde: van afgeleide produceren van het zijn ontleent gemaakt wordt hier en wat meer virtueel wordt, die ook steeds een activiteit w beesten gefokte van kunstmatigheid naar een intense waarneembaar tendens meer een kunstmatigheid een land dat is bovendien Nederland planten. en gemanipuleerde worden kan gedaan daarmee en wat alledaagse Het ziet. als natuurlijk zelfs en accepteert Het de kunst. door draad als een rode hier al eeuwen loopt creëren te om meerwaarde en die om die windmolens betreft, beeldvorming wat in ieder geval toch, inderdaad gaat en die grachtenpanden. die polders tulpen, een moderne architectuur, eeuw Nederland in de vorige heeft Op basis van zijn landschap ku van Gerrit Mondriaan en de ontwerpen Piet van schilderijen De van lijnen en vormen. buitenlands een kunstbewust en dienen dan ook voor de kern zijn hiervan Rietveld enige dit het dat niet Dit betekent een modern Nederland. van publiek als de beelddragers te en tendensen stijlen in dit land ook een rijkheid aan andere er is hier is gebeurd, is wat kenmerkend. van de brand, aan de opbouw bijdraagt is wat en dat is wel, maar het vinden, die manier van werken op een bepaalde ook gebaseerd zijn vormen moderne Deze te Het opdrachtgeverschap in Nederland is versnipperd, niet alleen tussen verschillende tussen verschillende alleen niet in Nederland is versnipperd, opdrachtgeverschap Het maar ook tussen de en gemeente, provincie rijk, en tussen en rijksdiensten ministeries ve Nationale manier van ontwerpen Nationale — is in Deze van de overheid. steun met gemaakt mogelijk is grotendeels ontwikkeling Deze voor als opdrachtgever plaats opgetreden de eerste om pilaren; om monumentale niet in Nederland om zuilen, gaat Het sleutelwerken. deze in diverse woningbouw om sociale schilderijen; om geschiedkundige niet postzegels, st kenmerkend zijn niet en ze kunstwerken geslaagde de meeste altijd zijn niet maar dat v Nederlandse Géricault. en er is geen Elysées zin zijn de gebouwen van MVRDV het equivalent van de hybride tulp en de stoelen van tulp en de stoelen van de hybride equivalent het van MVRDV zin zijn de gebouwen van de polder. versies kleine Hutten Richard uitgevoerd onderzoek het en voor instellingen culturele zoals gebouwen beeldbepalende de heeft schaal Op kleinere sinds Cornelis van Eesteren. stedenbouwers door ijverige ove in plaats en beelden van vormen van een verscheidenheid ontwikkelen laten zich het dan en het kunstwerken of gebouwen een paar belangrijke tot aanmoedigen van op het ve enerzijds en de economie en de kunst anderzijds. Het verzamelen van informatie en die en die van informatie verzamelen Het anderzijds. enerzijds en de economie en de kunst van de bekende losmaken in hun kunstmatigheid die zich vormen nieuwe tot omtoveren we gaat Maar het ontwikkelen. te en ruimten beelden vormen, maar ook om nieuwe drijven, uitsteekt maaiveld het boven dat maken te iets weigering sobere hier ook om de simpele, verfi op het daarvan toeleggen in plaats zich en het zich voort in het kunst-, architectuur- en vormgevingsonderwijs. Er is hier dan ook geen Er is hier dan ook geen en vormgevingsonderwijs. architectuur- kunst-, voort in het zich van Superdutch ce for Metropolitan Metropolitan ce for ,

unstmatig Landschap K . False Flat jnen van de werkelijkheid is – het zijn allemaal Nederlandse zijn allemaal is – het jnen van de werkelijkheid

en en het blijkt dat, per saldo, hun verschillende uitingen bijdragen aan het idee aan het bijdragen uitingen hun verschillende per saldo, blijkt dat, en en het r jnen van de werkelijkheid zijn de belangrijkste eigenschappen van de brand brand van de eigenschappen zijn de belangrijkste werkelijkheid jnen van de le n aan het landschap, de objecten en de beelden van het dagelijkse leven opeens leven dagelijkse van het en de beelden de objecten landschap, n aan het

ve r aan bijgedragen, evenals Hans Ibelings’ Hans Ibelings’ evenals r aan bijgedragen, en tradities in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw een aantal eeuw een aantal van de vorige negentig van de jaren begin in het en tradities rken, als heel direct door de subsidies voor presentaties in het buitenland die door buitenland in het presentaties door de subsidies voor als heel direct rken, ge ke ld blijven maken. maken. blijven ntoonstellingen zoals wij die in het NAi organiseren voor buitenlandse musea. buitenlandse voor NAi organiseren die in het wij zoals ntoonstellingen eerspiegelen en verfi eerspiegelen oortkomt uit de tradities en de manier waarop dingen hier worden gemaakt. gemaakt. hier worden dingen waarop en de manier uit de tradities oortkomt nationale school of stijl, maar wel een nationale manier van ontwerpen: een proces dat dat een proces ontwerpen: manier van een nationale wel maar stijl, of school nationale v in kaart brengen spiegelen, het denken, conceptueel het ontwerpen, onderzoekend Het en verfi vertegenwoordigen. te wisten krachtig brand die de is voortgekomen organisaties Offi Koolhaas’ Design en Rem hiervan zijn Droog belangrijke De meest Nederland op het gebied van vormgeving – de brand Dutch Design. Dutch – de brand vormgeving van gebied op het Nederland uit dit gefragmenteerde doordat deels Dit komt populair geworden. is opeens En die brand ve een zichtbare en zichzelf onderscheidende werkelijkheid heeft gekregen die men, nadat nadat die men, gekregen heeft werkelijkheid onderscheidende en zichzelf een zichtbare ook in Nederland kon en bejubeld, gepubliceerd waren buitenland in het de resultaten daar van OMA hebben en de manifesten van Droog de catalogi zoals Boeken begrijpen. ze Architecture. Ze hadden voorlopers in staatsinstellingen zoals de NS en de PTT en de NS en de PTT zoals in staatsinstellingen voorlopers hadden Ze Architecture. verschil: er is een cruciaal maar Design, Total en en Bakema den Broek Van zoals bureaus maar Design, Dutch met bezig doelbewuster veel alleen niet zich hielden en OMA Droog buitenland. in het ook voornamelijk deden dat wordt vorm in Nederland waarmee is aan de manier inherent wat iets is dat gevolg Het ge kwaliteiten die, in tegenstelling tot een aan de mode onderhevige stijl, interessant kunnen kunnen interessant stijl, onderhevige een aan de mode tot in tegenstelling die, kwaliteiten een de Nederlandse overheid Als locaties. op veel worden kunnen en toegepast blijven houding en dit om deze dan is het Design, Dutch brand aanzien van de ten taak heeft mogelijk buitenland daarvan in het presentatie en ook de ondersteunen blijven te proces te en om decentraal aan doet er goed de Nederlandse overheid dat concreet Dit betekent maar ondersteunen, te buitenland in het van Nederlands werk de presentatie doelgericht hun en lezingen, via workshops om, geven te de kans ook om Nederlandse vormgevers hoe en hoe meer verscheiden hoe meer geldt: In dit geval tonen. te manier van werken van kwaliteitseisen. inachtneming met wel natuurlijk beter, duidelijk meetbaar er geen is dat eerste Het dit beleid. met problemen twee Er zijn wel Ik geloof dat deze fragmentarische aanpak kenmerkend is voor Nederland en dan ook Nederland is voor aanpak kenmerkend fragmentarische deze dat Ik geloof er geen doordat Juist Design. Dutch van de brand ontwikkelen het voor heeft betekenis buitenland in het zich de kans van ontwerpers krijgt een keur is, aanwezig sturing centrale te profi de Mondriaan Stichting en het Stimuleringsfonds voor Architectuur worden verstrekt, verstrekt, worden Architectuur voor Stimuleringsfonds en het de Mondriaan Stichting en de Zaken van Buitenlandse ministerie door het evenementen van de ondersteuning te Overheidssteun — Dit gebeurt zowel door de overheid. ook ondersteund zeker Design wordt Dutch De brand manier te op een conceptuele ontwerpers is voor hier mogelijk het doordat indirect, we aan het die Nederland bijdraagt een stijl, niet van doen is, manier er een bepaalde dat van de kunstmatigheid omgaan met zelfbewust Het vormgevingsdebat. internationale in kaart brengen, het vormgeven idee dat het denken, conceptueel het werkelijkheid, onze w Bart Lootsma en mijn eigen en mijn eigen Bart Lootsma

024 Cultureel Essay door Aaron Betsky 04/28 profiel Cultureel 025 profiel Essay door Aaron Betsky 04/28 (2004). Hij schrijft Hij schrijft (2004). jt kunnen trekken van de van trekken jt kunnen

en geeft geregeld lezingen over architectuur en architectuur over lezingen geregeld en geeft , Man en Bouw False Flat: Why Dutch Design is So Good Dutch Why False Flat: en. Dit heeft misschien niet een concreet economisch resultaat als gevolg, als gevolg, resultaat economisch een concreet niet misschien Dit heeft en. is directeur van het Nederlands Architectuurinstituut. Daarnaast is hij actief als schrijver als schrijver is hij actief Daarnaast Nederlands Architectuurinstituut. van het is directeur r le

rmgeving. den gereproduceerd. Als de overheid een kosten-batenanalyse maakt van dit beleid, beleid, maakt van dit een kosten-batenanalyse de overheid Als den gereproduceerd. r vo maandelijks columns voor de tijdschriften de tijdschriften columns voor maandelijks en publicist. Zijn meest recente boek is recente Zijn meest en publicist. lkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu, Verkeer en Waterstaat en Buitenlandse en Buitenlandse en Waterstaat Verkeer en Milieu, Ordening Ruimtelijke lkshuisvesting, blijven brengen. De Premsela Stichting voor Nederlandse vormgeving heeft het het heeft Nederlandse vormgeving voor Stichting De Premsela brengen. blijven sultaat dat wel hieruit voortkomt gevormd door het proces, dus kan het moeilijk het dus kan proces, door het gevormd voortkomt hieruit wel dat sultaat ndes van bezuiniging die in een moderne economie aan de orde van de dag zijn. zijn. van de dag moderne economie aan de orde die in een ndes van bezuiniging aarom moet de overheid de presentatie van Nederlandse vormgeving in het buitenland buitenland in het vormgeving van Nederlandse de presentatie de overheid moet aarom Aaron Betsky Aaron economisch resultaat is. Juist doordat het gaat om processen en concepten, is het is het en concepten, processen om gaat het doordat Juist is. resultaat economisch is het Bovendien verkopen. te er vaak niets dus valt ondergeschikt, hieraan product re wo zal er weinig van in stand blijven. Het enige argument dat ik kan aanvoeren is dat in het in het is dat aanvoeren ik kan dat argument enige Het blijven. van in stand zal er weinig profi wellicht Nederlandse bedrijven werkzame buitenland vooruitzicht Internationaal — W Nederland Ik denk dat dit doet? ze dat ervoor we en hoe zorgen ondersteunen, blijven hiermee zich het en dat op dit gebied, ontwikkeld heeft het zijn op wat en moet kan trots kan profi innovatieve, experimentele en zelfs grappige kanten van de brand Dutch Design, maar het het maar Design, Dutch van de brand kanten grappige en zelfs experimentele innovatieve, bewijzen. dit te zal moeilijk zijn om het dat aanpak ook betekent en decentrale de doelgerichte is dat probleem tweede Het de onvermijdelijke tegen verdedigen te subsidies en ondersteuningen moeilijk is om deze ro een of om een instituut maken vuist geen kan De Nederlandse vormgevingswereld tegelijk zij zich omdat dieper snijdende kaasschaaf, de steeds van redden te instelling en Wetenschap, Cultuur van Onderwijs, van de ministeries op de begrotingen richten moet Vo en de en wethouders van burgemeester colleges en Rotterdamse de Amsterdamse Zaken, fondsen. semi-onafhankelijke Het is nodig deze argumenten voortdurend en op verschillende plekken naar voren naar voren plekken en op verschillende voortdurend argumenten is nodig deze Het te is nu aan Het gelegd. tafel op de politieke op landelijk niveau argument economische voor pleiten blijven om te van vormgeving gebied en individuen op het instellingen alle redenen. ook om conceptuele buitenland, in het Design Dutch van de brand ondersteuning op: hang een banier van een windmolen Stuur een bos tulpen aan de staatssecretaris, men moet en dat is aan Nederland, mooi en leuk goed, wat alles voor Design staat Dutch weten. maar het zorgt er wel voor dat er een Nederland als land en als concept kan blijven blijven kan er een Nederland als land en als concept dat voor er wel zorgt maar het bestaan. nog gek zo misschien verdwijnen geld en eigen grenzen waarin is in een situatie En dat goed ook is het slotte Ten gidsland in dit veld. degelijk wel blijft Nederland Bovendien niet. belangrijk brand deze economie, gerichte internationaal meer in een steeds dat, mogelijk Nederland is en werkgelegenheid. vestigingen om opdrachten, in de strijd zal blijken maar het fabrieken, de grootste of wetenschappers de beste land met het niet misschien door juist ook, maar zich zijn, in de wereld de beste alleen die niet ontwerpers wel heeft situaties. aanpassen in uiteenlopende kunnen benadering, hun conceptuele egt Van Meggelen uit. In Europa mogen alleen In Europa Meggelen uit. Van egt Bert van Meggelen in gesprek met met in gesprek waarin verschil als beangstigend wordt ervaren.’ wordt als beangstigend verschil waarin hillende valuta geen barrière meer bij het bancaire handelsverkeer. ‘Bij cultuur gaat ‘Bij cultuur gaat handelsverkeer. bancaire meer bij het barrière valuta geen hillende ld c grappige dingen, maar vroeg zich echt af in hoeverre zij een bijdrage kon leveren leveren kon zij een bijdrage af in hoeverre echt zich maar vroeg dingen, grappige akteriseert. Daar moeten we van genieten. Dat is een interessant punt, zeker in een zeker punt, is een interessant Dat van genieten. we Daar moeten akteriseert. re r als nu in New York en Berlijn is te weinig. Hij zou de wegbereider van dergelijke van dergelijke de wegbereider Hij zou weinig. en Berlijn is te York als nu in New rs aat het Institut Néerlandais, Jakarta heeft zijn Erasmushuis en onlangs opende in en Erasmushuis zijn Jakarta heeft Néerlandais, Institut het aat oorafgaand aan de oprichting van de culturele instituten in het buitenland rijst de rijst buitenland in het instituten van de culturele aan de oprichting oorafgaand Nederland moet het aantal culturele instituten in het buitenland fors uitbreiden. In Parijs In Parijs uitbreiden. fors buitenland in het instituten aantal culturele het moet Nederland st van de om de promotie alleen dus niet gaat Het land zelf. en cultuur in het aan de kunst aan de toevoegen kunnen Duitse kunstenaars wat de vraag maar ook om Duitse cultuur, Nederlandse situatie.’ aan Cultureel Nederlandse bijdrage ligt de buitengaats van de instituten verlengde In het maar als cultureel project, en economisch agrarisch is een monetair, ‘Europa Europa. daarvan dan is dat wordt, een succes Europa je dat Wil non-existent. lijkt het project markt het is de gemeenschappelijke terrein en monetair Op economisch afhankelijk.’ l gevolg van het wegnemen van verschillen, de vormen en dankzij de euro verhandeld worden kromming een bepaalde bananen met ve Brussel het Vlaams-Nederlands Huis. Maar dat is onvoldoende. ‘Er zouden tien tot vijftien tien tot ‘Er zouden onvoldoende. is Maar dat Vlaams-Nederlands Huis. het Brussel zijn.’ moeten plekken van zulke van de Stichting en oprichter van huis uit socioloog is Bert van Meggelen, woord Aan het directeur Als planologie. en culturele projecten stedelijke voor een bureau Maatwerk, hij Kan Markt in Groningen. van de Grote de herinrichting over adviseert bijvoorbeeld hij maken? te aantrekkelijk cultureel om de oostkant bedenken iets bijna twintig Meggelen Van werkte en wonen, bouwen als specialisatie met Na zijn studie van van de Academie als directeur onder andere architectuuronderwijs, jaar in het en na de millenniumwisseling Voor Arnhem en Groningen). (Rotterdam, RAG Bouwkunst van de intendantschap een impuls dankzij het en cultuur van kunst zijn kennis kreeg van Europa. Hoofdstad Culturele Rotterdam R2001, Stichting op de buitenland om het is een belangrijk middel instituten van culturele De komst behoefte hebben ‘We vindt hij. en cultuur, Nederlandse kunst van de brengen te hoogte fungeren kan instituut Zo’n attachés. aan culturele niet samenwerking; voor aan plekken daarheen Nederlanders kan Het ontwikkelingen. buitenlandse als scout van interessante attaché cultureel Een contacten. onderlinge voor – zorgen en – nog belangrijker brengen zo zijn.’ moeten instituten Meggelen Van noemt in Rotterdam door Sabine Henzsch geleid zoals Instituut Goethe Het nog Duitsland heeft niet: zei ‘Henzsch voorbeeld. en betekenisvol een aantrekkelijk wat Meer culturele instituten in het buitenland in het instituten culturele Meer Jongenelen Sandra het niet om het wegnemen van verschillen, maar juist om het articuleren ervan. We zijn We ervan. articuleren om het maar juist van verschillen, wegnemen om het niet het buren ons en onze wat maar op datgene is als de buurman, hetzelfde op wat trots niet ka we V ja: En zo zijn. móet zichtbaar wel buitenland de Nederlandse cultuur in het of vraag en kunstinstellingen? kunstenaars van individuele meer zijn dan een optelsom het moet bieden. te heel wat hebben ‘We bevestigend. Meggelen Van antwoordt Op beide vragen is er bij in waarden, en verschil overeenkomst en cultuur gaan over kunst Omdat

026 Cultureel Gesprek met Bert van Meggelen 05/28 profiel Cultureel 027 profiel Gesprek met Bert van Meggelen 05/28 h Böll was zo ongeveer het geweten ongeveer het geweten h Böll was zo Ja en nee, zegt Van Meggelen diplomatiek. ‘Dient het Rembrandtjaar Rembrandtjaar het ‘Dient diplomatiek. Meggelen Van zegt Ja en nee,

n? re le

losoof Peter Sloterdijk. De schrijver Heinric Sloterdijk. losoof Peter elijkbaars zie je in de pers. In buitenlandse kranten staan veel meer publicaties over over meer publicaties veel staan kranten In buitenlandse zie je in de pers. elijkbaars el aan te scherpen als te relativeren.’ te als scherpen el aan te

den gezocht? Wat zijn de artistieke, culturele of wetenschappelijke betekenissen van betekenissen wetenschappelijke of culturele zijn de artistieke, Wat den gezocht? entiende-eeuwse schilder. Zou Nederland zich internationaal met het Rembrandtjaar Rembrandtjaar het met internationaal Nederland zich Zou schilder. entiende-eeuwse r nstenaars en intellectuelen op televisie reageren. In Nederland gebeurt dat niet.’ In Nederland gebeurt dat reageren. op televisie en intellectuelen nstenaars n Meggelen ziet dat als voordeel, want het betekent dat je die meningen kan kan je die meningen dat betekent het want als voordeel, dat ziet n Meggelen lgend jaar viert Nederland het vierhonderdste geboortejaar van onze beroemdste beroemdste van onze geboortejaar jaar viert vierhonderdste lgend het Nederland w v rg ntoonstellingen met werk van Nederlandse architecten meestal een paar mensen meestal van Nederlandse architecten werk met ntoonstellingen ontkennen of te ridiculiseren, kan je je eigen angst reduceren of relativeren.’ of reduceren angst je je eigen kan ridiculiseren, te of ontkennen s remedie hebben we de verzekeringsmaatschappijen, maar je moet ook leren leven leven ook leren maar je moet de verzekeringsmaatschappijen, we hebben s remedie uter een toeristisch doel, dan lijkt het me weinig zinvol. Het moet meer zijn dan moet Het zinvol. me weinig dan lijkt het doel, een toeristisch uter oordigd. Maar bezoek je een architectuurbiënnale, dan stikt het van de Nederlandse het dan stikt je een architectuurbiënnale, bezoek Maar oordigd. Vo ze profi moeten het internationaal cultuurbeleid sprake van spin-off naar andere terreinen van de van terreinen naar andere spin-off van sprake cultuurbeleid internationaal het op de Ben je trots en landbouw. economie of en recht politiek bijvoorbeeld maatschappij, een uiting zowel veld internationaal op een groter, dan is presentatie cultuur, Nederlandse en daardoor anderen die van met confronteren cultuur te een poging de eigen daarvan als zo lo die moet En waar Rembrandt? voor is er toekomst is veeleer: De vraag erfgoed. bevroren wo Hoe buitenlanders naar Nederland kijken, verschilt per discipline. ‘Kijk je naar per discipline. verschilt naar Nederland kijken, Hoe buitenlanders curator een internationale als de Documenta waarbij kunstmanifestaties internationale oververtegen- dan onder- eerder dan zijn Nederlanders selecteert, de kunstenaars w die slipstream, in zijn en de architecten Koolhaas Rem deels door komt Dat inzendingen. Ook daarin design. voor geldt vergelijkbaars Iets in aanzien staan. hoog internationaal wereldkampioen.’ zijn we ‘In Nederland trekken hot. is de Nederlandse architectuur de grenzen Buiten te Onlangs opende een ander volk.’ en nog wat architectuurjunkies enkele van de pers, Iets toe. De mensen stroomden enorm. bleek ‘De interesse Tsjechië. in presentatie ve dan hier.’ Nederlandse architectuur is deels opinie. buitenland de Nederlandse cultuur in het met gaat goed Of het Va van Duitsland. Vindt er in Duitsland een ingrijpende gebeurtenis plaats, dan zie je plaats, Vindt er in Duitsland een ingrijpende gebeurtenis van Duitsland. ku het Rembrandtjaar? Laat je dat zien, dan is het interessant. Anders niet. Er is niks tegen tegen Er is niks niet. Anders interessant. dan is het zien, je dat Laat Rembrandtjaar? het betekenisloos.’ is dat gesproken maar cultureel hype, een toeristische van ministerie deel op het een belangrijk voor wordt cultuurbeleid buitenlands Het ‘Kunst Meggelen. Van vindt een gevaar, Daarin schuilt gemaakt. Zaken Buitenlandse goed. te is het Daarvoor anders. iets zijn voor opleukprogramma geen en cultuur mogen in andere spelen van betekenis een rol wel de kunsten kunnen Maar tegelijkertijd en veiligheid. ordening ruimtelijke zoals sectoren, zoals interessant, de kunsten is voor en dat kunst altijd over natuurlijk gaat ‘Kunst interessant de literatuur voor schrijft schrijvers andere voor die vooral een schrijver verschillende worden en daaraan in een context altijd gemaakt wordt Maar kunst is. tijd: van deze vraagstukken Denk daarbij aan een van de grote ontleend. betekenissen van onzekerheid. trillen ze verandering, zijn bang voor Burgers onder mensen. de angst Al radicaliseren, te de angst Door bijvoorbeeld leren. je dat kan Kunst onverwachte. het met te maar lijkt onder Nederlandse kunstenaars verdieping, voor zich leent onderwerp Het met dan in Duitsland en Frankrijk is heel anders ‘Dat issue. groot geen en producenten de fi en lid , unstbeeld K en . Het Financieele Dagblad Boekman, tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid kunst, voor tijdschrift Boekman, is freelance journalist voor onder andere onder andere voor journalist is freelance e doen het daarom goed.’ Die focus op vernieuwing heeft ook te maken met onze onze met maken ook te heeft op vernieuwing Die focus goed.’ daarom e doen het

nsen aan de top. In België is geen buitenlander te bekennen en ook in Duitsland is het en ook in Duitsland is het bekennen te buitenlander is geen In België nsen aan de top. t Van Meggelen zelf typerend voor Nederland vindt, is het grote aantal buitenlanders aantal buitenlanders grote is het Nederland vindt, voor typerend zelf Meggelen Van t van de adviesraad van van de adviesraad rkte heel bevredigend.’ heel rkte ografi nnen in het land van herkomst bovendien fungeren als ambassadeur voor Nederland.’ als ambassadeur voor fungeren bovendien land van herkomst nnen in het n Goghmuseum, het Van Abbemuseum, De Nederlandse Opera, het Holland Festival Festival Holland het Opera, De Nederlandse Abbemuseum, Van het n Goghmuseum, en klompen op tulpen nog steeds Hollandpromotie dat is belachelijk ‘Het n Meggelen: van Ben van Berkel Erasmusbrug is de Rotterdamse maar misschien cliché, n Gogh te schiedenis. ‘Rembrandt, Vincent van Gogh en Piet Mondriaan waren vernieuwers. vernieuwers. Mondriaan waren Vincent van Gogh en Piet ‘Rembrandt, schiedenis. Monde en The Guardian uit te nodigen voor ontmoetingen met cultuurvertegen- met ontmoetingen voor nodigen uit te Guardian The Monde en tmoeilijk een Nederlander op een prominente culturele plek te vinden. Hiermee houd Hiermee vinden. te plek culturele tmoeilijk een Nederlander op een prominente oordigers. Dat hebben we gedaan met Rotterdam Culturele Hoofdstad van Europa en van Europa Hoofdstad Culturele Rotterdam met gedaan we hebben Dat oordigers. Sandra Jongenelen ge In deze eeuw geldt dat ook voor Rem Koolhaas.’ Rem ook voor dat eeuw geldt In deze dragen. elan meer uit te culturele vernieuwende aan doen dat er goed Nederland zou Va en tot voor kort het Internationaal Rotterdams Filmfestival en het Nationale Ballet zijn Ballet Nationale en het Filmfestival Rotterdams Internationaal het kort voor en tot Philharmonisch Rotterdams van het de dirigenten ook voor geldt Dat buitenlanders. maar zie je alleen Parijs ‘In Meggelen: Van Concertgebouworkest. Koninklijk en het Orkest Fra ro ‘vernieuwend’ vaak de woorden zo nergens dat aan Nederland is bovendien Opvallend de want de traditie, is jammer voor ‘Dat genomen. in de mond worden ‘innovatie’ en disciplines als design en wisselende hyperige, Snelle, allerlaatste. ligt op het nadruk fot is, natie innovatieve gerichte, Nederland een op de toekomst zien dat Wil je laten is geënt. ingewikkeld, te Mondriaan is misschien en kaas. klompen met aankomen je niet dan kun Va is Het tussen a en b. verbinding is meer dan een infrastructurele Die brug een optie. naar de Hij verwijst van cultuur en techniek. een combinatie water, over een kunstwerk en ‘arm’ tussen een verbinding bovendien en vormt water het tegen Nederlandse strijd Van betwijfelt zal schoppen, Nederlands beeldmerk ooit tot het de brug Dat ‘minder arm’.’ in een soort weer Ajax-Feijenoordstrijd.’ vast ontaardt keuze ‘Zo’n Meggelen. beïnvloeden. ‘Dat kan bijvoorbeeld door redacteuren van kranten als Die Zeit, El País, El País, Zeit, als Die van kranten redacteuren door bijvoorbeeld kan ‘Dat beïnvloeden. Le van de beoordelaar. signatuur af van de politieke hangt mede van Nederland beeld Het spuitend, van een heroïne een beeld algemeen het over mensen hebben ‘Conservatieve die meer Degenen vermoordt. en bejaarden baby’s ongeboren dat volk lopend hoeren bijna brutale informele, land met zien een progressief houden, experiment van het in Frankrijk.’ en grandeur formaliteit dan de heel anders omgangsvormen, Wa het Nederlands Architectuurinstituut, van het De directeuren topposities. op culturele Va per se door Nederlanders niet topposities maar dat buitenlanders, voor pleidooi ik geen Buitenlanders breed. houdt de rekrutering Dat wat. wel heeft worden moeten bekleed ku w we

028 Cultureel Gesprek met Bert van Meggelen 05/28 profiel Cultureel 029 profiel Essay door William Uricchio 06/28 De tweede taak taak De tweede 1 niëren wat de Nederlandse natie de Nederlandse natie wat niëren

eke historische tijdperken en culturen een een en culturen tijdperken historische eke

lmregisseur en columnist Theo van Gogh, de Theo van Gogh, en columnist lmregisseur

oodrestaurants. Er is ook een druk van buitenaf. Europa – dat met de opname van met – dat Europa van buitenaf. Er is ook een druk oodrestaurants. f in een identiteitscrisis is beland – bemoeit zich met terreinen die tot voor kort kort voor die tot terreinen met is beland – bemoeit zich in een identiteitscrisis den beschouwd als het exclusieve domein van de Nederlandse staat. Beroofd van Beroofd de Nederlandse staat. domein van exclusieve als het den beschouwd en deze achtergrond hebben zich onlangs, in reactie op de zo on-Nederlandse op de zo in reactie onlangs, zich hebben achtergrond en deze onderstellingen over wat ‘Nederlands’ is en wat de Nederlandse identiteit inhoudt inhoudt de Nederlandse identiteit is en wat ‘Nederlands’ wat over onderstellingen r gronde redenen om zorgvuldig na te denken over concepten die haast vanzelfsprekend vanzelfsprekend die haast concepten over denken na te om zorgvuldig redenen gronde u gebeuren, althans andere manieren vinden om onze vragen te formuleren. te vragen vinden om onze manieren althans andere u gebeuren, lf l met identieke objecten, Made in China) moeten we erkennen dat de lang gekoesterde de lang gekoesterde dat erkennen we Made in China) moeten objecten, identieke l met r g im assortiment aan media opzetten, sturen en gebruiken. Zo heb ik onlangs een vijf heb ik Zo en gebruiken. sturen im assortiment aan media opzetten, st aarom culturele praktijken zijn opgekomen en de verschillende veronderstellingen veronderstellingen en de verschillende zijn opgekomen praktijken culturele aarom van Nog afgezien veranderd. tien jaar al sterk laatste de is alleen verwijzen aarnaar ze nieuwe landen en de worsteling om een grondwet en een zinnige manier van werken van werken manier en een zinnige om een grondwet landen en de worsteling nieuwe ze we onder vuur liggen. Er is een druk van binnenuit: grote bevolkingsgroepen in steden in steden bevolkingsgroepen grote van binnenuit: Er is een druk liggen. onder vuur en Nederlandstalig. christelijk blank, langer zijn niet en Rotterdam als Amsterdam in een specialiteit van een toeristische nu de status heeft keuken ‘Nederlandse’ De en Amerikaanse Franse Chinese, door Italiaanse, gedomineerd culinair landschap fa betekent lesgeven binnen universiteitsprogramma’s aan weerszijden van de Atlantische van de Atlantische aan weerszijden universiteitsprogramma’s binnen lesgeven betekent bij de ervaringen stel en vragen overbreng verleden uit het ik de inzichten waarbij Oceaan, en in vormen te van morgen geesten en kritische in de hoop de creatieve heden, van het ontsteken. te en perspectief betrokkenheid van nieuwsgierigheid, hen een vonk eten, op te dreigt overdrachtsproject het project analytische als het botsen taken Deze hoe en de vraag over Nadenken uitgebeend. hebben te eetlust kritische met na het w onderwerp het dreigt gezichtspunten verschillende uit radicaal uiteenrafelen daarover Er zijn dit essay. ook met is het Zo blazen. op te niet zo ondermijnen, te van de overdracht ge op er hard als we maar praktijken, institutionele en onze ervaringen onze voor lijken te proberen die we breken af te die categorieën risico precies het we lopen drukken, als dat we, dat in de hoop verder, en ga toch van dit gevaar Ik ben me bewust begrijpen. zo blauwe Delfts met nog altijd vol staan van de Nederlandse souvenirwinkels De schappen van de cultuur maar de identiteit Volendammertjes, en kussende klompen windmolens, w liggen in Kopenhagen iconen (de souvenirwinkels op deze aanspraken de rivaliserende vo ve Om mij kort voor te stellen: ik werk in de cultuursector en houd me bezig met de dubbele, de dubbele, met bezig en houd me in de cultuursector ik werk stellen: te voor Om mij kort een omvat taak De eerste en overdracht. taak van analyse en soms tegenstrijdige, naar hoe mensen in specifi onderzoek breed Cultuur als dynamiek Cultuur is, wat haar normen en waarden zijn en wat ze verlangt van hen die er deel van willen van hen die er deel van willen verlangt ze zijn en wat haar normen en waarden wat is, zijn cultureel onderscheidende papiergeld, geconfronteerd met regelingen die inbreuk die inbreuk regelingen met geconfronteerd papiergeld, onderscheidende zijn cultureel in een en meegesleept in landbouw en veeteelt praktijken op lang gevestigde maken 29 (waarin van Bologna Verklaring via de van zijn onderwijssysteem europeanisatie hervormen), onderwijs te van hoger hun stelsels afgesproken landen hebben Europese aannemen. kunnen te meer als vanzelfsprekend niets lijkt de staat Te en fi op politicus Pim Fortuyn moorden defi te geprobeerd werd waarin afgespeeld debatten ru in Europa. naar media en identiteit afgesloten onderzoek jaar durend uïde of niet – zeggen – zeggen niet uïde of

lm –, betreden we een we betreden lm –,

aties hebben ontwikkeld en vastgezet, en vastgezet, aties hebben ontwikkeld er langere tijd heeft gemarkeerd en heeft gemarkeerd tijd er langere citeit bevestigt door samenwerking met verwante verwante met door samenwerking bevestigt citeit

uïditeit door de tijd heen. Maar fl door de tijd heen. uïditeit

–, er bestaat een gemeenschappelijk aangenomen kern van kern aangenomen een gemeenschappelijk er bestaat –, 2 ies die de dynamische randen van de natie helpen stabiliseren en helpen stabiliseren van de natie randen ies die de dynamische ct

nieerd. Gezien vanuit dit perspectief verschijnen de jongste strubbelingen als niet als niet strubbelingen de jongste verschijnen perspectief vanuit dit Gezien nieerd.

heurende krachten van binnen en van buiten alleen maar toenemen in intensiteit. maar toenemen alleen en van buiten van binnen krachten heurende c culturen die ze ontmoetten, was ook de tijd die we het gemakkelijkst aanwijzen als aanwijzen gemakkelijkst het ook de tijd die we was ontmoetten, die ze culturen onen een opmerkelijke fl onen een opmerkelijke egd: een veelvoud van vervlochten culturen, georganiseerd langs de breuklijnen van langs de breuklijnen georganiseerd culturen, van vervlochten een veelvoud egd: en de veel bredere achtergrond van geschiedenis en taal, van een textuur van het van het van een textuur taal, en van geschiedenis achtergrond bredere en de veel obalisering’ noemen, vager is dan ooit. vager noemen, obalisering’ lk verstaan die antropologen bestuderen, zijn twee dingen met zekerheid te zeggen. zeggen. te zekerheid met dingen zijn twee bestuderen, die antropologen lk verstaan rs le rheven wereld van critici, smaakmakers, investeerders, beleidsmakers en vaak beleidsmakers investeerders, smaakmakers, van critici, wereld rheven rt g s we onder ‘cultuur’ die vormen van collectief gedrag en voortbrengselen van een en voortbrengselen gedrag van collectief die vormen ‘cultuur’ onder s we ggen. Ten tweede: het is een bij uitstek meervoudige cultuur, of misschien beter beter misschien of cultuur, meervoudige is een bij uitstek het tweede: Ten ggen. l en eerste: de Nederlandse cultuur is springlevend, via geschiedenis en genealogie en genealogie via geschiedenis cultuur is springlevend, de Nederlandse en eerste: uitmaken. Pogingen tot heroverweging, actualisering en eventuele ‘merkvernieuwing’ ‘merkvernieuwing’ en eventuele actualisering heroverweging, tot Pogingen uitmaken. beschouwd dan ook worden C) kunnen een grote Cultuur (met van de Nederlandse van een bedreigde verdediging ter een tegenoffensief van dit initiatief, als onderdeel in een heeft, van slagen kans offensief zo’n of twijfelachtig het lijkt Toch identiteit. deel van een groeiend als Philips en onderneming een oer-Hollandse zelfs tijd waarin en de verleggen buitenland meer naar het steeds werkterrein hun de bloementeelt ve tradities en fi tradities concentreren, en Nederland is wat dat betreft geen uitzondering. De tijd waarin de De tijd waarin uitzondering. geen betreft dat is wat en Nederland concentreren, van de in de identiteit en ingrepen en koloniseren verkennen gingen de wereld Hollanders ve de Gouden Eeuw, toen het ‘merk’ Nederland gemakkelijk te herkennen was in bijvoorbeeld in bijvoorbeeld was herkennen te Nederland gemakkelijk ‘merk’ het toen de Gouden Eeuw, van de de identiteit dat toeval is het Evenmin toeval. is geen en dat de schilderkunst, die we krachten van dynamische aan de wirwar deelneemt nu ze vandaag de dag, natie ‘g Al vo T die zich door de gener geworteld in praktijken smaakformaties en regio’s, van etniciteit, generatie en geslacht. Elk van deze Elk van deze en geslacht. generatie van etniciteit, en regio’s, smaakformaties enerzijds als ‘natie’: project het tot relatie in een schizofrene staat categorieën en haar reikt heen grenzen de nationale die over als een kracht anderzijds bouwsteen, specifi (dus niet-nationale) culturele als instellingen gesubsidieerde ook door de staat van de cultuurvorm) (afhankelijk minder organisch van cultuur is veel vorm Deze en concertzalen. uitgeverijen musea, en overeind gehouden door welk nationaal kader we er ook maar aan op wensen te te aan op wensen er ook maar we kader nationaal door welk gehouden en overeind le gez renaissancemuziek van vroege Nederlandse liefhebbers buitenland. in het krachten dan soortgenoten Belgische of hun Franse met meer gemeen waarschijnlijk hebben houdt burgerschap Cultureel onder hun landgenoten. Spears-fans de Britney met verstaan, ‘Cultuur’ onder cultuur Maar als we grenzen. per se aan nationale niet zich muziek, – zoals van uitdrukkingspraktijken terrein een welomschreven wil zeggen dat en fi televisie theater, literatuur, architectuur, schilderkunst, ve gewone en alledaagse leven die de cultuur ov gewone en alledaagse is in werkelijkheid Die traditie traditie. en illustere in een lange meer dan een hobbel de Nederlandse taal en territorium Nederland als fysiek ook dynamisch: natuurlijk ve gedefi en Ranger Hobsbawm Cultuur en cultuur — van onzekerheid een gevoel dus zeker hebben ontwikkelingen De maatschappelijke te in ere traditie de nationale om tegenoffensieven dappere naast meegebracht, gezien worden daarop als de reacties veranderingen de zowel moeten Toch herstellen. te

030 Cultureel Essay door William Uricchio 06/28 profiel Cultureel 031 profiel Essay door William Uricchio 06/28 muziek-

citeit van de citeit

is nauw verbonden met smaak, smaak, met verbonden is nauw , 3 tie) en we hebben mogelijk het begin het mogelijk hebben tie) en we c

eerd door de staatsmacht; iemands identiteit als deelnemer aan illegale iemands identiteit door de staatsmacht; eerd l hillende situaties en aanspraken (zo kan onze seksuele identiteit in bepaalde in bepaalde identiteit seksuele onze kan (zo en aanspraken situaties hillende antie) tot wat actief wordt verdrongen (nationalisme). verdrongen wordt actief wat antie) tot gu bal, zelfs een oorlog, een nationale ramp of een nationale feestdag. De meervoudige, De meervoudige, feestdag. een nationale of ramp een nationale een oorlog, zelfs bal, c ogen van de diverse nationale en internationale elites. Deze Cultuur, zoals voor ons voor zoals Cultuur, Deze elites. en internationale nationale diverse van de ogen r en evenwicht te brengen in de gecompliceerde eisen die onze diverse identiteiten aan identiteiten diverse eisen die onze in de gecompliceerde brengen te en evenwicht eg bij dit mengsel de ‘natie’ (als een onmisbare fi (als een onmisbare ‘natie’ eg bij dit mengsel de analyseerd door sociologen van Becker tot Bourdieu tot van Becker door sociologen analyseerd re et rs rt rwijzing en de ambiguïteit van de betekenis. rwijzing en de ambiguïteit le t wat men ervan hoopt (de droom van de immigrant), van opgelegde iconen (klompen en iconen (klompen van opgelegde van de immigrant), (de droom ervan hoopt men t wat latief in de zin dat ze gerelateerd zijn aan een context (een Nederlander op bezoek op bezoek (een Nederlander zijn aan een context gerelateerd ze in de zin dat latief aaraan we deelnemen en genieten zo verschillende maten van erkenning en respect. en respect. van erkenning maten verschillende zo deelnemen en genieten we aaraan ttributen van de ‘identiteit’ waarover mensen beschikken, lijken ook in niet-menselijke ook in niet-menselijke lijken mensen beschikken, waarover ‘identiteit’ van de ttributen oornoemde distinctieproces, of kan opkomen langs de weg van iconen en aspiraties. van iconen en aspiraties. langs de weg opkomen kan of oornoemde distinctieproces, Identiteiten — ik geef identiteit, een enkelvoudige met hebben maken in situ nooit te we Aangezien en relativiteit. van dynamiek ondertonen met ‘identiteiten’, begrip aan het de voorkeur met in de confrontatie veranderen ze in de zin dat zijn dynamisch Identiteiten ve culturele machtsstructuren en op maatschappelijke distinctie gerichte strategieën. strategieën. gerichte distinctie en op maatschappelijke machtsstructuren culturele doen de mechanismen, schoonheid en waarheid van concepten met omkleed Hoewel vermoeden verspreiding maatschappelijke van patronen en de hiërarchieën de strikte een esthetisch De Cultuur kan zijn. orde aan de zaken aardsere Cultuur veel er in deze dat van onscheidbaar is ze van de cultuur zijn, subcategorie en ontroerende diepzinnige naar verwijzen kan begrip dat – een contextafhankelijk op distinctie gericht een agenda maar altijd draait smaakgroep, transnationale of nationaliteit positie, maatschappelijke om identiteit. ge dan de antropologische en veel sterker onderworpen aan de belangen, de druk en de en de de druk de belangen, aan onderworpen sterker en veel antropologische dan de ve situaties de voorrang krijgen boven onze nationale of professionele identiteit). En ze zijn En ze identiteit). professionele of nationale onze boven krijgen de voorrang situaties re is hij een Nederlander maar in Europa een Europeaan, is vooral Staten Verenigde in de land ook in eigen kan Nederlandse identiteit Onze en in Nederland een Nijmegenaar). WK het Songfestival, Eurovisie het contexten: door transnationale worden aangesproken vo collectieven op de diverse hun stempel drukken identiteiten en relatieve dynamische w en door documentair bewijs gestaafd wordt als lid van een natie Iemands identiteit ge uitwisselingsprogramma’s is volkomen vrijwillig en komt tot stand door het ruilen van ruilen door het stand tot vrijwillig en komt is volkomen uitwisselingsprogramma’s van ons De meesten van de natie. de wetten met in strijd formeel muziekbestanden, wet Deze verhullen. te om een andere een identiteit zelfs we en soms gebruiken ons stellen, a dat verschil essentiële het Met naties. en zelfs instellingen auto’s, voorhanden: entiteiten die de identiteiten toegeschreven: discursief maar worden, gevoeld niet attributen zulke verklaart (grondwet) zelf ze van wat variëren kunnen toegeschreven worden aan een natie to to De combinatie van identiteit en Cultuur kan even rechtstreeks tot stand komen als het het als komen stand tot rechtstreeks even en Cultuur kan van identiteit De combinatie v Vo Cultuur nationale de iconische wekt van Nike als de swoosh Net van een merkstrategie. (de gematerialiseerde vertrouwde die het associaties de hand liggende voor onmiddellijk aspiraties (onze gewenste aan het Cultuur) koppelen van de historische hoogtepunten dankzij de specifi werkt dat in een soort en dat steno cultuur), als nationale ve lm, goedkope goedkope lm,

lm, radio en tv, liederen), liederen), en tv, radio lm,

citeit steeds belangrijker. belangrijker. steeds citeit

lm afsteekt als een uitzonderlijk en exotisch dialect. Hetzelfde geldt voor voor geldt Hetzelfde dialect. en exotisch een uitzonderlijk als lm afsteekt lm, bijvoorbeeld, wordt al zo lang gedomineerd door Hollywood dat de dat door Hollywood lang gedomineerd al zo wordt bijvoorbeeld, lm,

lm, zelfs in Nederland, het gangbare idioom is geworden, waartegen de waartegen idioom is geworden, gangbare het in Nederland, zelfs lm,

Deze verschillen worden gecompliceerd door de maatschappelijke organisatie organisatie door de maatschappelijke gecompliceerd worden verschillen Deze en juist de niet op taal gebaseerde kunsten – ongehinderd door vertaalproblemen door vertaalproblemen – ongehinderd kunsten op taal gebaseerde de niet en juist 4 r rkt slechts haar band met die natie. haar band met rkt slechts te imuleerd door de natie (subsidies), maar de relevantie ervan werd in toenemende in toenemende ervan werd maar de relevantie (subsidies), door de natie imuleerd te

st rs ooral na de Tweede Wereldoorlog werd de Cultuur weliswaar nog altijd gestuurd en nog altijd gestuurd de Cultuur weliswaar werd Wereldoorlog Tweede na de ooral óór de twintigste eeuw en de daarin opkomende democratisering van politieke invloed invloed van politieke democratisering eeuw en de daarin opkomende óór de twintigste Media — zijn verbonden dan andere die meer modaliteiten, culturele Zijn er uitdrukkingsvormen, beantwoorden te is een lastig Dat identiteit? en de nationale de natie van project het met de processen en via Historisch, nemen. aan te om het maar er zijn redenen vraag, de zeventiende-eeuwse vormen, sommige worden en Ranger, door Hobsbawm beschreven ontwikkelde een rijk met geassocieerd sterk bijvoorbeeld, schilderkunst Nederlandse de hiërarchisering en met expansie nationale van project hele het met cultuur, nationale vooral vormen, andere lijken tijd kijken, eigen naar onze we Als tijdperk. in dat van naties fi theater, speelt (literatuur, rol taal een voorname die waarin brengen. te over en natie van volk en ervaringen de herinneringen om geschikt bij uitstek maar het ook, natuurlijk dat kunnen kunsten en muzikale ruimtelijke De beeldende, een bijna onontkoombare ze geeft vormen die andere in en natie samengaan van taal kracht. mate bepaald door de markt. bepaald mate van de Cultuur als een zaak van de markt betekende herpositionering De expliciete vertrouwen leren moesten carrière op een internationale die uit waren kunstenaars dat van transnationale spelen in de kijker zo – en zich marketing op hun individuele Hier en haar smaakelites. natie – en minder op een bepaalde smaakdoelgroepen profi druktechnieken en radio en televisie) bestond er in Nederland een relatief nauwe nauwe er in Nederland een relatief bestond en televisie) en radio druktechnieken en dus een elites, en politieke en de economische elites samenhang tussen de Culturele geleidelijk eeuw bracht Maar de twintigste samenhang tussen Cultuur en natie. nauwe doorbroken. mee die de samenhang tussen die drie domeinen hebben patronen nieuwe V ge en publieke uitdrukkingsmiddelen (de eeuw waarin vrouwen eindelijk stemrecht stemrecht eindelijk vrouwen eeuw waarin (de uitdrukkingsmiddelen en publieke de fi door opengelegd werden communicatiekanalen en nieuwe kregen van de Cultuur, en die organisatie is in de afgelopen eeuw drastisch veranderd. veranderd. eeuw drastisch is in de afgelopen en die organisatie van de Cultuur, V Het medium fi Het Hollywoodfi Nederlandse fi – van een gemakkelijker toegang tot transnationale markten. De verschuiving naar De verschuiving markten. transnationale tot toegang – van een gemakkelijker om te gaan stemmen kon zijn voeten publiek met het ook dat markt-Cultuur betekende tussen de kloof werd zo Nederlandse Cultuur; Cultuur of tussen transnationale kiezen mediaspecifi wordt context In deze en Cultuur wijder. natie de populaire muziek. Hoe hebben op taal gebaseerde media dan kunnen terugvechten? terugvechten? dan kunnen media op taal gebaseerde Hoe hebben muziek. de populaire Het format. maar in het zelf, werk in het in de tekst, niet antwoord ligt het Misschien zien als te is hier misschien Nederlands omroepbestel van het pluriformiteitsprincipe vrij alleen is niet Nederlandse omroepbeleid Het verdient. navolging dat een voorbeeld als een samenstel ook een vrij uniek idee van een natie weerspiegelt maar het uniek, van dat denkbeeldigheid idee van een homogene het en niet stemmen, van verschillende de andere evenals de binnenlandse televisieproductie, Dat overgedragen. wordt bovenaf dient als ervaring, van de nationale vormen aan het bijdraagt kunsten, op taal gebaseerde taal, in de eigen herinnering en spreekt van de nationale van aspecten een bewaarplaats ve

032 Cultureel Essay door William Uricchio 06/28 profiel Cultureel 033 profiel Essay door William Uricchio 06/28 , het . nitie van Cultuur als nitie van Cultuur als

Cambridge 1983. Cambridge Changing Media, Changing Europe Changing Media, , Distinction: A Social Critique of the A Social Critique of Distinction: Media and Identity: Homogenization and Diversity Media and Identity: The Invention of Tradition of The Invention Berkeley 1982; Pierre Bourdieu, Bourdieu, Pierre 1982; Berkeley , Cambridge MA 1984. Cambridge , Art Worlds is professor en hoofd Comparative Media Studies aan het Massachusetts Institute of of Institute Massachusetts aan het Media Studies Comparative en hoofd is professor hnology en professor Historische mediavergelijking aan de Universiteit Utrecht. aan de Universiteit mediavergelijking Historische hnology en professor c eunpilaren van de natie. eunpilaren nu? aarin het vreemde wordt gelokaliseerd. Niettemin blijft het spoor van de taal onvermijdelijk een van de spoor van de taal onvermijdelijk blijft het Niettemin gelokaliseerd. wordt vreemde aarin het niëren van de Nederlandse nationale identiteit, en steun geven aan de kanalen die aan de kanalen geven en steun identiteit, van de Nederlandse nationale niëren populair is, in de hoop een groter publiek te bereiken? Moeten we het werk van taal werk het we Moeten bereiken? publiek te een groter in de hoop populair is, den hoe we de vraag stellen. de vraag den hoe we

dubbelen om Cultuur tot nationale icoon te maken, het esthetische equivalent van de equivalent esthetische het maken, icoon te nationale om Cultuur tot dubbelen r w st Judgement of Taste Judgement of project waaraan ik in dat kader leiding gaf was gaf was leiding kader ik in dat waaraan project Te r en eenvoudig antwoord is er niet. Nu we de eenentwintigste eeuw binnengaan en de eeuw binnengaan en de eenentwintigste Nu we is er niet. antwoord en eenvoudig 4 - Hiermee wordt niet ingegaan op het probleem van vertaling, hetzij van woorden of van programmaformats, van programmaformats, of van woorden hetzij van vertaling, probleem op het ingegaan niet 4 - Hiermee wordt 3 - Howard S. Becker, Becker, S. 3 - Howard 2 - Eric Hobsbawm en Terence Ranger (red), (red), Ranger Terence en 2 - Eric Hobsbawm William Uricchio 1 - Het programma van de European Science Foundation was getiteld getiteld was Science Foundation van de European programma 1 - Het — houden op te manier om greep de effectiefste een collectief voor blijven Subsidies is aan ondergeschikt staat neoliberale van de logica Maar nu de zijn representatie. over nadenken zorgvuldig we moeten diensten, en van goederen stroom de mondiale nog altijd in de leven We ondersteund. wordt staat deze wiens Cultuur door de vraag door een smaakaristocratie; gedomineerd werd dat van een Cultuursysteem schaduw voordeel het geniet en het instellingen en onze geschiedenis in onze ligt ingebed het onder de invloed verandert Maar nu ons cultuurmengsel ‘vanzelfsprekendheid’. van en een herdefi omgeving Europese een veranderende van migratie, Wat productie voor de markt, hoe moet ons subsidiesysteem dan reageren? Moeten we onze onze we Moeten dan reageren? ons subsidiesysteem hoe moet de markt, voor productie maar ondersteunen, smaak’ ‘goede van de de krachten langer en niet verleggen marges omarmen we Moeten behoeften? culturele bijzondere met nieuwkomers op ons richten wat en nieuwe – ondersteunen identiteit’ ‘nationale van de project het en herinnering – en van op de structuur inzoomen we Moeten steun? collectieve voor ontwikkelen criteria in het als pluriformiteit van een concept op de sleutelrol leggen de Cultuur en de nadruk defi nodig zijn om die pluriformiteit tot bloei te brengen? Of moeten we onze inspanningen inspanningen onze we Of moeten brengen? te bloei tot nodig zijn om die pluriformiteit ve een zwevende Volendammertjes, en de kussende de klompen molentjes, blauwe Delfts gladstrijkt? en diversiteit verschillen die de onderliggende betekenaar E maar belangrijker alleen zal het worden, en smaak zwakker oude banden tussen natie wo Jan Debbaut

ering van Nederland gaat uit van een heel ander, maar ook uit van een heel ander, ering van Nederland gaat l

in gesprek met in gesprek er. Twee aankopen per dag en een wereldnaam hoog te houden – dat is hard werken, werken, is hard – dat houden hoog te per dag en een wereldnaam aankopen Twee er. den en protesteren? Maar nee, dat was absoluut niet het geval. Het Stedelijk bestaat bestaat Stedelijk Het geval. het absoluut niet was dat Maar nee, den en protesteren? r ookt niet met de werkelijkheid. Dat zie ik duidelijker nu ik er een tijd weg ben. Ook mijn ben. nu ik er een tijd weg duidelijker zie ik Dat de werkelijkheid. met ookt niet noeg geld hebben en het op die en die manier uitgeven, dan komt het wel goed. Het is Het goed. wel het dan komt op die en die manier uitgeven, en het hebben noeg geld r ortte in, er gebeurde helemaal niets meer. Ik dacht: nu zal de hele wereld toch wel wakker wakker wel toch wereld de hele nu zal Ik dacht: meer. niets helemaal er gebeurde ortte in, en bescheiden kamer in een oud gebouw achter de Tate Britain. Antracietkleurig tapijt, tapijt, Antracietkleurig Britain. Tate de achter in een oud gebouw kamer en bescheiden eertien jaar lang was hij directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven. Nu hij niet Nu hij niet in Eindhoven. Abbemuseum Van van het eertien hij directeur jaar lang was oorstelling van! In mijn ogen was en is dat een belangrijke Nederlandse kunstenaar, Nederlandse kunstenaar, een belangrijke en is dat was In mijn ogen van! oorstelling eigen beeld destijds was vertekend. Toen ik nog in Eindhoven werkte, dacht ik dat de ik dat dacht werkte, Eindhoven ik nog in Toen vertekend. was destijds beeld eigen in de wereld. belangrijk was en kunstwereld Nederlandse kunst Het Museum begon. Stedelijk het rond getouwtrek het toen was zo niet dat dat Ik merkte st wo ‘Hoe Nederland denkt dat er in het buitenland tegen Nederland aan wordt gekeken, gekeken, Nederland aan wordt tegen buitenland er in het ‘Hoe Nederland denkt dat st E Jan Debbaut, Daniëls aan de muur. van René tekeningen en drie en een telefoon tafels twee 2003 als een vis in het er sinds zich voelt in Londen, Gallery Tate van de Collecties hoofd wat een Alles op de knip houden. de hand tegelijkertijd en uitgeven groots denken, groot is een Ferrari. Tate ‘De was. gewend dan hij in Nederland groter maten vele nee, maatje, meer bij, is er niet tuffen Maar lekker je rijdt honderdveertig. gaspedaal in en het Druk eens een nadeel.’ is ook wel dat V entiteit als culturele hoe Nederland hij van een afstand ziet meer in Nederland werkt, wat? ja, En zo doen? te aan Is daar iets meespeelt in de wereld. nauwelijks – met en driestappenplannen agendapunten in schema’s, aanbevelingen doet Debbaut de lucht zijn armen geregeld hij terwijl zegt zijn, moeten er vier hadden het risico dat het Nederland wil meedoen.’ is of vraag De is veranderd. ‘De wereld in vliegen. Laat de telers komen telers de Laat Bronwasser Sacha ‘De vraag naar culturele profi naar culturele ‘De vraag niet meer in de beleving van het buitenland. Dat kan wel terugkomen, maar over de grens de grens maar over terugkomen, wel kan Dat buitenland. van het meer in de beleving niet niemand mee bezig. is daar echt Van in het Brouwn van Stanley expositie een prachtige ik zag onlangs Ander voorbeeld: Geen enkele men nog nooit van hem gehoord! daar heeft ik hier terug: Kom Abbemuseum. v niet. maar elders reizen Mijn medewerkers Nederlanders. nauwelijks of niet zitten Tate-collecties In de naar Nederland. – maar niet Sint-Petersburg Madrid, Warschau, naar Berlijn, Nederlandse ligt aan een typisch -hebben, of doorhadden in Nederland niet wij dat Dat zelfoverschatting.’ eigenschap: heel Nederlands idee: dat van de maakbaarheid. Dat is een illusie. Men denkt: als we maar als we Men denkt: is een illusie. Dat van de maakbaarheid. dat heel Nederlands idee: ge dan dat. ingewikkelder echter of Hoe goed in de hand. heb je niet factor De eerste drie dingen. over het gaat Eigenlijk Hoe is beïnvloeden. te is wel factor De tweede wordt? die gemaakt is de kunst hoe slecht de veilinghuizen, de galeries, de musea, hoe functioneren Kortom: je distributiesysteem? publiciteit over alleen niet gaat Dat hoe is je communicatie? derde: En ten de beurzen? en landen werken die in allerlei freelancers gastcuratoren, maar ook over en critici, men je kent? dat je ervoor zorg Hoe uitwisselen. informatie

034 Cultureel Gesprek met Jan Debbaut 07/28 profiel Cultureel 035 profiel Gesprek met Jan Debbaut 07/28 ering, ering, l

t sector is, dan zul je eens is, t sector

nancierd. En door de Mondriaan nancierd.

en zich niet actief. Hier, in de Tate alleen al, heb ik al, alleen Tate in de Hier, actief. niet en zich r le

n; hoe kan ik dan op de hoogte zijn? Ik zou die kunst op de grote internationale internationale op de grote die kunst Ik zou zijn? ik dan op de hoogte hoe kan n; le een zo ontstaat er een vertrouwensband, en die heeft Nederland momenteel niet. niet. Nederland momenteel en die heeft er een vertrouwensband, ontstaat een zo nnen aanbieden, dan had ik heel andere tentoonstellingen kunnen maken. Voorzover Voorzover maken. kunnen tentoonstellingen dan had ik heel andere nnen aanbieden, ve rbeteren. Daarmee begint het. Daarmee rbeteren. rzamelaars. In Nederland mis ik dat sociale gegeven. Het zijn er misschien tien, terwijl terwijl tien, zijn er misschien Het gegeven. sociale In Nederland mis ik dat rzamelaars. t mijn grote genoegen zie ik jongere kunstenaars meer op pad gaan, risico’s nemen, nemen, risico’s meer op pad gaan, kunstenaars zie ik jongere genoegen t mijn grote maken met honderd tot hondervijftig verzamelaars. Neem België: dat land dríjft op dat België: Neem hondervijftig verzamelaars. tot honderd met maken l s ik destijds in de regio Eindhoven, waar veel ondernemers zitten, belastingvoordeel had belastingvoordeel zitten, ondernemers veel waar Eindhoven, in de regio s ik destijds eshout, De Rijke De Rooij, noem maar op. Prima werk. Prima maar op. noem De Rooij, Rijke De eshout, xpansie. Het werk van Marlene Dumas is momenteel een wereldsucces. Daar wordt harder harder Daar wordt een wereldsucces. Dumas is momenteel van Marlene werk Het xpansie. oorheen. Ik ga ervan uit dat het culturele imago van Nederland, de genoemde culturele profi culturele genoemde de van Nederland, imago culturele het ervan uit dat Ik ga Er is geen reciprociteit, geen wederkerigheid, terwijl die er in het verleden wel was. was. wel verleden in het die er terwijl wederkerigheid, geen reciprociteit, Er is geen is nu weg. dat een netwerk, Er was op niet gericht, is heel intern Die sector de veilinghuizen. de dealers, Dan de galeries, e X) dan door haar Nederlandse galerie. (Zeno galerie door haar Antwerpse aan getrokken zoals ik níet Ervan uitgaande dat naar Nederland ga, zien. zo heel algemeen het Je moet zo in aantal. weinig zijn er te galeristen maar de actieve zien, moeten beurzen Nederland. in aantal verzamelaars geringe het met maken ook te dat heeft Natuurlijk profi en ze zijn er heel weinig Het ‘Mijn kritiek begint bij mijn tweede punt: de distributie door de musea en het hele hele door de musea en het de distributie punt: mijn tweede ‘Mijn kritiek begint bij samenwerken. uitwisselingen, doen, coproducties moeten Musea circuit. commerciële Al To – meer dan moderne houding geëmancipeerde, gezonde, Een opereren. internationaal v de omdat is niet het ik zeggen: Laat wordt. mee gedaan vervolg er in het om wat gaat Het niet.’ er gewoon stáán Ze zijn. de bonen slecht dat staan, schap op het bonen niet Over mijn eerste punt kan ik kort zijn. De Nederlandse kunst is niet beter of slechter dan slechter of beter is niet kunst De Nederlandse zijn. ik kort punt kan mijn eerste Over Joep van Zwakman, Edwin Warmerdam, van Marijke goed. zeer juist is af en toe die elders, Li niet maakbaar is. Maar de condities om Nederlandse kunst te leren kennen kunnen wel wel kunnen kennen leren te kunst om Nederlandse Maar de condities maakbaar is. niet ve in een ander land het er tweehonderd zijn. er tweehonderd in een ander land het eens afgevraagd wel Nederland zich Heeft in de hand? niet heb je dat hoezo En hohoho, de waar Nederland, je in Als zijn? verzamelaars weinig zo er eigenlijk dat komt hoe het zou belastingaftrekbaarheid dezelfde is, verdiend geld veel ontiegelijk jaren laatste de non-profi bijvoorbeeld landen voor als er in andere hebben circuits, meerdere of een heel circuit, niveau Er is op internationaal punt. ‘Dan mijn derde ‘hun en heel bewust opereren die internationaal en gastcuratoren publicisten van goede en uitgewisseld informatie heel veel wordt circuit In dat meenemen. kunstenaars eigen’ tussen. Nederlanders Daar zie ik heel weinig dingen. nieuwe men weer daarmee organiseert horen? over weinig er te Nederland doen als ze met nu iets de anderen En hoe kunnen keuzes ze en laat komen, ze Laat je dus investeren. moet uit die circuits, In die mensen, wil uw museum in gemaakt, tentoonstelling ik heb een prachtige dus niet: Zeg maken. dat ja maar, zal zeggen: conservator respecterende zichzelf Elke die overnemen? Chicago hoe had naar Nederland en zeg: uit Chicago vrouw Haal dus die man of mijn keuze. is niet te ve komt! er in beweging geld hoeveel opkijken Al ku mijn van Nederland; sponsorclub Ik had de eerste gedaan. het heb ik was, mogelijk het gefi daar is door privé-personen verzamelbeleid hele vergeten.’ niet ik dat laat Stichting, ft lezingen en ft lezingen e lm. Ook is zij lm.

ge , Vrij Nederland en de Volkskrant e en meer. Dat heeft een enorme aandacht een enorme aandacht heeft Dat e en meer.

werkt als freelance kunstjournalist voor voor kunstjournalist als freelance werkt betrokken bij het organiseren van tentoonstellingen en festivals. van tentoonstellingen organiseren bij het betrokken ld ge re nereerd en mensen meegesleept en werkt nu heel internationaal. en werkt mensen meegesleept en nereerd den. den. r al die instellingen en aanvragers zoals dat nu gaat, maar investeren in de investeren maar nu gaat, dat zoals en aanvragers r al die instellingen deeld – en uiteindelijk onzichtbaar.’ – en uiteindelijk deeld r interviewt voor publiek over onderwerpen binnen de beeldende kunst en de kunstzinnige fi en de kunstzinnige kunst binnen de beeldende onderwerpen publiek over voor interviewt ge ge r em Koolhaas heeft ook zo’n niche gecreëerd – een vreemd gebied tussen architectuur, tussen architectuur, gebied – een vreemd gecreëerd niche ook zo’n heeft em Koolhaas Sacha Bronwasser Sacha ‘De wereld is veranderd, en de vraag is wat Nederland, dat momenteel in de periferie ligt, ligt, de periferie in momenteel dat Nederland, is wat vraag en de is veranderd, ‘De wereld draaien. mee te doen om weer gaat dan betekent Dat doen. te spelers op de manier van de grote om het kiezen ervoor Je kunt aan uiterst uitbesteden maar verzorgen, zelf niet hun publiciteit musea bijvoorbeeld dat huurt die in Iedereen zijn. paar in de wereld er maar een waarvan bureaus professionele de juiste van aandacht, maar je bent verzekerd een smak geld, Kost Nederland. – behalve pers. wereldwijde schrijvers, kan besteed anders aan iets niet zitten daarin gaat dat geld het dus dat betekent Dat wo u het gewild? Als u het niet kent, kom dan kijken op onze kosten! op onze kijken dan kom kent, niet u het Als gewild? u het exporteren. niet het je kunt bloembollen, of kaas is geen Kunst in belangstelling. Investeer de telers je moet aan zaadjes en is een potentieel er blijven: te terminologie Om in die de retailers! Niet komen. laten ben Beide keren verzorgd. Venetië van de Biënnale voor de inzending Ik heb tweemaal Nederlandse het voor gasten Nederlandse met de lijsten met geweest bezig ik langer de zijn waar denken: te dan met sussen, te daaromtrent en de ruzies regelen diner te Barbara met aan tafel ik niet zat Waarom de verzamelaars? de pers, critici, belangrijkste Daar waren stellen? willen zou tentoon wel misschien kunstenaar deze die Gladstone, een leuk vooral toch ’t Was belangrijk. men niet vond dat voor, niet de tijd en de middelen verkopen.’ te je product je om en daar sta op een beurs, Maar je bent daar verdorie uitje? ge Dat betekent ook dat je musea aan branding moeten gaan doen, misschien ook aan misschien gaan doen, moeten musea aan branding je ook dat betekent Dat uit commerciële van haar inkomsten haalt eenderde Gallery Tate De franchising. Oostblok. voormalige het China, op in Latijns-Amerika, branches en richt activiteiten voor andere, Een is. wenselijk dat en ook of Nederland, is voor mogelijk dat is of De vraag gaan te op zoek maar conformeren, te manier is om je niet betere Nederland misschien en dus Je als musea, zijn. actief nog niet spelers de grote waar de gebieden naar niches, specialiseren. te ook als land, ken: nu eenmaal goed ik dat omdat Abbemuseum Van uit het een voorbeeld weer Ik geef musea grote tegen gaan opboksen wil niet mijn opvolger, Esche, Charles slim dat ik vind het van aan de Biënnale museum gelieerd als klein zich Hij heeft MoMA. het of Tate als de achterland hele het wordt Vandaar daarbij. zijn staf heel verstandig, en betrekt, Istanbul Hij noem maar op. de zijderoute, hem geopend, voor Oosten en het Midden-Oosten van het is. geëxploiteerd helemaal nog niet dat een gebied op over zijn museum kennis bouwt met R fotografi vormgeving, urban culture, Het zoeken van niches kan dus ook een strategie zijn. Het betekent dat het subsidiegeld subsidiegeld het dat betekent Het zijn. dus ook een strategie kan van niches zoeken Het uitsmeren meer dat niet worden: moet manier verdeeld in Nederland op een andere ove ‘ns een krasje er risico dat het Met plan. een goed met gek loslopende spreekwoordelijke duurzaam en gelijkelijk beheersbaar, dan mooi, beter Maar alles ontploft. iets of op komt ve

036 Cultureel Gesprek met Jan Debbaut 07/28 profiel

Cultuur en 037 politiek –––––––––––––––––––––– 08 – 14/28

politiek Cultuur en en Cultuur ende schouwspel’ op ende schouwspel’ de relatie tussen kunst tussen kunst de relatie : ex

nanciële drempel komen, komen, drempel nanciële

bekende ‘deerniswekk bekende derzijdse afstand. nstenaars uit ‘moeilijke’ landen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten. Als een ‘Amnesty ‘Amnesty een Als Midden-Oosten. Azië en het landen in Afrika, ‘moeilijke’ uit nstenaars rhouden tot de kunsten? Zou dat niet eerder het ‘deerniswekkende’ gedrag over en weer en weer over gedrag ‘deerniswekkende’ het eerder niet dat Zou de kunsten? rhouden tot ederzijds engagement ederzijds pende subsidierondes. Voor de kleintjes moet er een fi moet kleintjes de Voor pende subsidierondes. aarin ‘kunstinstellingen zich verlagen tot ongegeneerd bedelen en lobbyen bij politici. bij politici. en lobbyen bedelen ongegeneerd tot verlagen zich ‘kunstinstellingen aarin oor Els van der Plas, directeur van het Prins Claus Fonds, zijn cultuur en politiek Fonds, Prins Claus van het directeur oor Els van der Plas, oor cultuur’ ondersteunt het fonds de onderdrukte kunstenaars in die landen om zo in die landen om zo kunstenaars de onderdrukte fonds het ondersteunt oor cultuur’ w dat Strooigoed (...) spelen. te Sinterklaas voor laten op hun beurt kunnen Die het niet prestatie.’ artistieke de beste niet beloont, bedelactie de beste de geloofwaardigheid alleen niet ‘ondermijnt schouwspel terugkerende Dit vierjaarlijks Ferme de hoofdredactie. Schrijft zelf’. maar ook die van de kunstwereld van de politiek, boude aanbevelingen. door twee gevolgd taal, zoals betekenis, een nationale met kunstinstellingen grote voor plaats: ‘In de eerste langer met komen een apart moet systeem Opera, en de Nederlandse Rijksmuseum het lo Cultuur en politiek Cultuur en gewijd volledig 2004 was van 27 november Volkskrant in de artikel hoofdredactionele Het heten. een unicum gerust mag Dat dan ook luidde. de kop zoals en kunst’, ‘Politiek aan en bewaard. uitgeknipt daarom Ik heb het Kamer Tweede in de de behandeling van de cultuurbegroting was aanleiding Directe het inmiddels Dat leverde week. diezelfde W v altijd hun uitgesproken – waaruit op hun werk richten te van de wereld de aandacht de cultuur van hun land – en daarmee ook op de benarde met spreekt engagement V voor en prijzen projecten zij met Die ervaring heeft scheiden. te van elkaar nauwelijks ku De eerste aanbeveling komt neer op een mooie pragmatische oplossing voor een vooral een vooral voor oplossing een mooie pragmatische neer op komt aanbeveling De eerste op een essentiële en politiek zal er niet tussen kunst De relatie probleem. praktisch manier door veranderen. Nederlandse refl van een typisch is een voorbeeld De tweede uitbannen? regeringszaak geen kunst dat Thorbeckedogma van het in weerwil worden, vragen Deze kunstbeleid, landelijke het over alleen Niet gesteld. vaker tijd steeds de laatste is, is bij het Sterker: en cultuurbeleid. kunst- internationale het ook over maar zeker de dat en beleidsmakers van kunstenaars oriëntatie door de internationale uitstek – gepaste dogma van de – al te van het gesteld discussie wordt ter vanzelfsprekendheid we in welke vorm dan ook. dan vorm in welke De Britse de kunst. tot betrachten meer afstand de politiek moet plaats: In de tweede de subsidies, zelfstandig Die verdeelt zijn. kunnen een voorbeeld Arts Council zou achteraf.’ alleen de politiek controleert van los Nog even tussen beide vergroten. de afstand we dus laten en politiek deugt niet, ik betwijfel de Arts is voor Council in Engeland, kenmerkend afstand die grote of de vraag afstand grote een te juist Is er niet probleem? het juist niet oplossing – is deze dat met intensiever zich kunstenaars wanneer zijn goed niet het Zou tussen beide gebieden? zouden intensiever zich bemoeien en politici van belang zouden onderwerpen politieke ve

038 Cultuur en Inleiding door Ben Hurkmans 08/28 politiek Cultuur en 039 politiek Inleiding door Ben Hurkmans 08/28 te voeren. Want hij Want voeren. te met zichzelf (terug)geven. Voor een beetje Voor (terug)geven. air-wetenschappelijke en culturele en culturele air-wetenschappelijke van Jos de Putter. van en. Vandaar het belabberde cultuurbeleid op Europees niveau. Tot dusver. Tot niveau. op Europees cultuurbeleid belabberde het Vandaar en. effect van de interculturele dialoog. Die intussen wel gevoerd moet blijven worden. blijven moet gevoerd wel Die intussen dialoog. van de interculturele effect g ra n hem aan willen herinneren en aan willen houden! en aan willen herinneren n hem aan willen hem betreft belangrijker is voor Europa dan economie. Voorwaar een uitspraak waar waar een uitspraak Voorwaar dan economie. Europa is voor belangrijker hem betreft rd ieve bevordering van een Europese culturele identiteit, natuurlijk als een natuurlijk identiteit, culturele van een Europese bevordering ieve nt als het aan de voorzitter van de Europese Commissie, de Portugees Barroso, Barroso, Portugees de Commissie, van de Europese aan de voorzitter nt als het rvolgens houdt hij, geïnspireerd door de Duitse islamoloog Bassam Tibi en jonge Oost- Tibi en jonge Bassam door de Duitse islamoloog geïnspireerd houdt hij, rvolgens gt Van der Plas, maar is, bij voldoende kwaliteit, het engagement van een kunstenaar van een kunstenaar engagement het kwaliteit, bij voldoende is, maar der Plas, Van gt le zeggen beangstigende ontwikkeling! beangstigende zeggen oormalige Midden- en Oost-Europese landen, maar inmiddels is ook Nederland zelf is ook Nederland zelf maar inmiddels landen, en Oost-Europese Midden- oormalige oorzitterschap van Nederland van de Europese Unie, deed hij de uitspraak dat cultuur dat deed hij de uitspraak Unie, van Nederland van de Europese oorzitterschap politieke situatie van hun land. Daarbij staat de kwaliteit van het werk altijd voorop, voorop, altijd werk van het kwaliteit de staat Daarbij van hun land. situatie politieke ze doorslaggevend. met en nauw politiek welbewust en kunst zijn Fonds Prins Claus het van beleid In het vanuit die En juist van de snede geopereerd. scherp hier op het er wordt verweven, elkaar zetten in te als middel is om cultuur louter zij huiverig der Plas dat Van ervaring benadrukt van het verwachtingen hooggespannen al te zij voor waarschuwt en situatie in een politieke politieke dialoog interculturele een Klaic is in staat Dragan is zogezegd een kosmopoliet van de oude stempel. Geboren en getogen in voormalig in voormalig en getogen Geboren oude stempel. van de kosmopoliet een is zogezegd van uitbreken en sinds het aan Harvard gestudeerd Belgrado), (Servië, Joegoslavië – tot in Nederland en werkzaam woonachtig negentig begin jaren de burgeroorlog Nederland en hoogleraar Instituut Theater van het als directeur een paar jaar geleden in Amsterdam. theaterwetenschap culturele van een Europese nastreven het bij uitkomt hij in zijn essay dat Geen wonder behoefte opkomende de opnieuw sterk tegen verstaan te wel – als tegengif identiteit van de tendens nostalgische deze we kenden ‘Wende’ Na de identiteit. aan nationale v liter van vaderlands-geschiedkundige, vergeven moeten nationale identiteit canons die ons onze om niet aantrekkelijke, zijn – een weinig kunstenaars veel ziel – zoals nomadische te Act staten nationale diezelfde door zal paradoxalerwijs eenheid in verscheidenheid, aan het verknocht zijn erg ook de oude, de lidstaten, – want bepleit worden moeten aan Brussel je niet moet doen, kan niveau je op nationaal wat subsidiariteitsbeginsel: ove ligt komt daarin verandering. Tijdens een bijeenkomst georganiseerd door het Nexus Nexus door het georganiseerd Tijdens een bijeenkomst daarin verandering. ligt komt van het gelegenheid ter van de Nederlandse regering in opdracht Instituut v wat ve VPRO-documentaire van de nog eens tijdens de uitzending zijn uitspraak Ik hoorde aan Europa Denkend zin: in de eerste toevallig niet De Putter stipuleert bundel aan deze In zijn bijdrage hem in de volgens zich heeft De kunst agenda.’ op de politieke ‘Cultuur is terug En heeft opsluiten. laten periode door de politiek in een getto (post)modernistische als leven van het gebieden van de andere ‘losgezongen’ en autonoom – al te zichzelf beleven jaren in de afgelopen we Wat opgesloten. getto economie en politiek – in dat met ‘schone’, autonome van het van de kunst, confrontatie is een tamelijk hardhandige worden. gevonden vindt De Putter, balans tussen beide moet, nieuwe Een ‘goede’. het is een van haar meest dat want worden, minder controversieel niet Daarbij mag de kunst eigenschappen. essentiële Ve culturele van een nieuwe inrichten het voor pleidooi een vurig architecten, Europese Wa osoof osoof icterende icterende l

icten of identiteiten. identiteiten. of icten

ie. Dat neemt niet weg weg niet neemt Dat ie. ct

bepleit Dittrich verder een verder Dittrich bepleit

lijkt Catherine David, David, lijkt Catherine in Parijs

t weergeven van structuren, confl van structuren, t weergeven Contemporary Arab Representations Arab Contemporary niëren van standpunten en mogelijkheden, wellicht leidend tot confl tot leidend wellicht en mogelijkheden, van standpunten niëren

Het cultuurdebat in de Tweede Kamer wordt er alleen maar beter op! maar beter er alleen wordt Kamer Tweede in de cultuurdebat Het t. eerst beveelt hij aan de aansturing van de cultureel attachés niet door het ministerie ministerie door het niet attachés van de cultureel hij aan de aansturing beveelt eerst r rd nst. Kunst is niet politiek wegens een boodschap over sociale en politieke kwesties. kwesties. en politieke sociale over een boodschap politiek wegens is niet Kunst nst. n de politicus Boris Dittrich is bekend dat hij een kunstbeleid voorstaat dat dat voorstaat een kunstbeleid hij dat is bekend Boris Dittrich n de politicus rwijst Dittrich de kunsten dan weer terug naar het getto van het ‘autonome schone’, schone’, ‘autonome van het getto het naar terug dan weer de kunsten Dittrich rwijst imte in Europa, vooral in de massamedia en in wat we de publieke ruimte noemen. noemen. ruimte de publieke we en in wat in de massamedia vooral in Europa, imte opereren. Het ligt dan voor de hand om niet op een ambassade of consulaat kantoor kantoor consulaat op een ambassade of de hand om niet ligt dan voor Het opereren. model wordt Dit functioneren. te als kunstagentschap maar zelfstandig houden, s argument voor deze aanbeveling gebruikt Dittrich de bekende tegenstelling tussen tegenstelling de bekende Dittrich gebruikt aanbeveling deze voor s argument le aaruit De Putter hen nou juist aan het bevrijden was? Dat niet. Want hij erkent nog twee nog twee hij erkent Want niet. Dat was? bevrijden aan het hen nou juist De Putter aaruit unst is ook niet politiek wegens he oorstellen. oormalig directeur van Witte de With, zich precies te bewegen op het snijvlak van kunst snijvlak van kunst op het bewegen te precies zich de With, van Witte oormalig directeur over gaat ‘Het politiek als esthetisch. altijd zowel David is voor Elk kunstwerk oor haar is. Onder verwijzing naar het Institut du Monde Arabe Institut naar het Onder verwijzing Met de expositiereeks de expositiereeks Met maar door een fonds te laten plaatsvinden, dat immers ‘primair werkt uit cultureel belang’. uit cultureel ‘primair werkt immers dat plaatsvinden, laten te maar door een fonds Al en betrekkingen) internationale voor (cultuur als smeermiddel Zaken Buitenlandse cultuur). van (belangenbehartiger posten als vooruitgeschoven en de fondsen OCW, is allang een fi heeft, die al ooit bestaan zo Die tegenstelling, zijn om minder gouvernementeel kan en landen effectiever regio’s in sommige het dat te te Helvetia. arts council Pro Zwitserse door de gebruikt succesvol zeer bijvoorbeeld dat leiden moeten nooit toe er mijns inziens dit model zou voor Maar ook de keuze in het keuzen de strategische tot van de rijksoverheid, van de politiek, de afstand cultuurpolitiek Op strategisch Integendeel. vergroot. wordt cultuurbeleid internationaal nemen als en gegronder beter juist haar verantwoordelijkheid de overheid kan niveau non-gouvernementeler op onderdelen cultuurbeleid internationaal het van de uitvoering wo en Marokko. Turkije de herkomstlanden banden met culturele van de intensivering Unie en vindt dan ook dat de Europese voor weggelegd een rol hier eveneens Hij ziet moet. en kan omhoog van de Unie drastisch cultuurbudget het w slaan en het Hollandpromotie weten te cultuurbeleid, van internationaal doelstellingen van kunstintrinsieke en niet die beide van cultuurpolitieke tussen culturen, van bruggen zijn. aard oog tegenstrijdige op het van deze samenbrengen die het lossen te Om de spanning op concrete met wel Dittrich de politicus komt oproept, noodzakelijkerwijs doelstellingen v Al Va internationaal het Ook tegenover garandeert. de kunst positie van de autonome ‘beleid in gelooft meest hij het dat betekent die positie in en dat hij neemt cultuurbeleid en aansluit erkent van kunst waarde de intrinsieke cultuur versterkt, van de kwaliteit dat zelf’. de sector uit bij initiatieven Ve ru in dimensie voorop de culturele Putter De stelt de markt en de politiek van In plaats zich Barroso de politicus wat dat en gearticuleerd vuur met – hij verdedigt Europa ontvallen. liet achteloos zomaar misschien v politiek en wat kunst wat haarscherp dáárom Zij articuleert waarschijnlijk en politiek. v defi het K interpretaties.’ Zij preciseert haar opvatting met uitspraken van de Franse fi van de Franse uitspraken met haar opvatting Zij preciseert interpretaties.’ tussen politiek en op de relatie visie heeft genuanceerde die een zeer Jacques Rancière, ku

040 Cultuur en Inleiding door Ben Hurkmans 08/28 politiek Cultuur en 041 politiek Inleiding door Ben Hurkmans 08/28 is sinds 1998 directeur van het Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunsten. Daarvoor was hij was Daarvoor Podiumkunsten. en Amateurkunst voor Fonds van het is sinds 1998 directeur is. directeur van de Theaterschool (Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten) en initiatiefnemer en directeur en directeur en initiatiefnemer de Kunsten) voor Hogeschool (Amsterdamse Theaterschool van de directeur Festival. Theaterschool Internationaal van het nst en politiek, niet alleen kunnen ze niet zonder elkaar, zij bestaan niet zonder elkaar. zonder niet zij bestaan elkaar, zonder niet ze kunnen alleen niet en politiek, nst unst is politiek doordat zij juist afstand bewaart. Kunst is politiek, zoals politiek ook politiek ook zoals is politiek, Kunst bewaart. afstand juist zij doordat is politiek unst Ben Hurkmans Het is in overeenstemming met deze visie dat ik pleit voor een intensievere wederzijdse wederzijdse intensievere een voor ik pleit visie dat deze met is in overeenstemming Het Zij bij de wereld. vak, vanuit hun eigen elk en politici, kunstenaars van betrokkenheid onverschilligheid en wederkerige de betrekkelijke bieden dan te meer elkaar hebben de bij betrokkenheid grotere Een tussen hen bestaat. op dit moment die er in Nederland siert beiden. samenleving één ding duidelijk: maken cultuurbeleid internationaal bundel over in deze De bijdragen ku K kunst Contemporary Arab Arab Contemporary tion of a space as political, the political, a space as tion of c space-time sensorium, as it c space-time sensorium,

ra gu

oor alle duidelijkheid, en opnieuw om en opnieuw duidelijkheid, oor alle cering te vermijden die iedere poging tot poging tot iedere die vermijden cering te V

soof Jacques Rancière willen aanhalen: Jacques soof Rancière willen aanhalen: lo

t of all the confi t of Catherine David Catherine rs

Galilée 2004). Galilée , niëren van standpunten en mogelijkheden, wellicht aanleiding aanleiding wellicht en mogelijkheden, van standpunten niëren

t heeft geleid tot tentoonstellingen in Rotterdam, Barcelona en Umeå Barcelona in Rotterdam, tentoonstellingen tot geleid t heeft cering zou ik de Franse fi ik de Franse cering zou c sphere of experience, the setting of objects posed as ‘common’ and ‘common’ as posed objects of the setting experience, of c sphere in gesprek met met in gesprek

wa , icts or identities. It is political by virtue of the very distance that it takes it takes that distance virtue the very of It is political by or identities. icts icterende interpretaties. Om misverstanden te vermijden en mij verre te te en mij verre vermijden te Om misverstanden interpretaties. icterende

In voorbereiding is een tentoonstelling over Irak, die in december 2005 in Kunst- Irak, over is een tentoonstelling In voorbereiding . Malaise dans l’esthétique nes on this stage the power of speech or the co-ordinates of perception, shifts the perception, of or the co-ordinates speech of the power nes on this stage

tures, confl tures, c is not political because of the messages and feelings that it carries on the state on the state it carries that and feelings the messages of political because is not er Friedl en Ulrike Ottinger. Verder kan ik in reactie op je vraag zeggen dat elk kunstwerk, elk kunstwerk, dat zeggen op je vraag ik in reactie kan Verder Ottinger. en Ulrike er Friedl rke Berlin wordt geopend en verder wordt ontwikkeld in Fundació Tàpies Barcelona. Barcelona. Tàpies in Fundació ontwikkeld wordt en verder geopend Berlin wordt rke t nst getoond, van bijvoorbeeld Peter en Alisson Smithson, jonge Mexicaanse kunstenaars, kunstenaars, Mexicaanse jonge Smithson, en Alisson Peter van bijvoorbeeld getoond, nst ntoonstellingen een neutrale handeling is, zonder enige sociale of politieke implicatie. implicatie. politieke of sociale enige zonder handeling is, een neutrale ntoonstellingen social and political issues. It is not political because of the way it represents social social it represents the way of political because It is not social and political issues. het nu gaat om literatuur, cinema, muziek of beeldende kunst, altijd politiek en esthetisch altijd politiek en esthetisch kunst, beeldende muziek of cinema, om literatuur, nu gaat het ru rt en curator is geen politicus geen is en curator epresentations ooral belemmerd wordt door de ontwikkeling en verbreiding van een consensuscultuur, die van een consensuscultuur, en verbreiding door de ontwikkeling wordt belemmerd ooral de misverstanden en de systematische simplifi en de systematische de misverstanden subjects to whom the capacity is recognize to designate these objects and to argue about about argue and to these objects designate to whom the capacity is recognize to subjects ( them’ Er is dus geen tentoonstellingspraktijk zonder politiek handelen? zonder tentoonstellingspraktijk Er is dus geen — van maken het dat suggereren te is en niet er een relatie dat erkennen is te beste ‘Het te framing of a specifi of framing we zouden verijdelen, en politiek tussen esthetiek relaties de complexe over serieus denken citeren: met doorgaan moeten nog even of The suppression politics. dimension immanent to is an esthetical there ‘In these terms (idem). consensus’ is called this aesthetic in Nederland op dit moment kwesties deze discussie over en serieuze een reële dat Ik vrees v geluiden.’ en alternatieve analyse een alternatieve voor laat ruimte veel niet houden van simplifi ‘A of st Je hebt altijd een sterke politieke interesse getoond als tentoonstellingsmaker. tentoonstellingsmaker. als getoond interesse politieke een sterke altijd Je hebt voor? reden Is daar een speciale — heb aandacht maar alleen ik in drie jaar Rotterdam dat aantal mensen beweert ‘Een andere ook heel veel hebben We is. waar niet helemaal wat Midden-Oosten, aan het besteed ku defi het over gaat Het is. We een meer de naam bezorgd te eens David heeft Representations Arab Contemporary enige dit beeld blijkt dat gesprek maar uit het zijn, te curator politiek geïnteresseerde behoeft. bijstelling Pe of confl gevend tot from those functions. It is political as it frames a specifi It is political as it frames those functions. from (Zweden) en twee meertalige (Engelse, Spaanse en Arabische) edities van het tijdschrift tijdschrift edities van het Spaanse en Arabische) meertalige (Engelse, en twee (Zweden) Tamáss R redefi or power of the exercise politics is not Because etc. and spectator, the actor places of is fi Politics power. for the struggle E Ruyters Domeniek aan intensief David Catherine werkte jaren In de afgelopen

042 Cultuur en Gesprek met Catherine David 09/28 politiek Cultuur en 043 politiek Gesprek met Catherine David 09/28 eke vraagstukken, zoals het probleem van de probleem het zoals vraagstukken, eke

tie van sensaties en betekenissen. Dat is het grote verschil met de met verschil grote is het Dat en betekenissen. tie van sensaties ra gu

hillende centra van de Arabische wereld enerzijds en de rest van de wereld van de wereld enerzijds en de rest wereld van de Arabische centra hillende c elijkertijd zijn er tal van manieren om die relatie in te vullen. Neem de kunsthistoricus de kunsthistoricus Neem vullen. in te relatie om die manieren er tal van zijn elijkertijd ant-garde in de Verenigde Staten is ingezet om een wereldwijd Amerikaans Amerikaans wereldwijd om een is ingezet Staten Verenigde in de ant-garde rs g beschouwen en te tonen die sinds de late jaren vijftig zijn ontwikkeld in kunstwerken. kunstwerken. in vijftig zijn ontwikkeld jaren late die sinds de tonen en te beschouwen beschouwen als een treffend voorbeeld van cultuurpolitiek. Aan de andere kant kun kun kant Aan de andere van cultuurpolitiek. voorbeeld treffend als een beschouwen eeds vaker inzet met een politiek oogmerk. Cultuur wordt steeds meer als een politiek steeds Cultuur wordt een politiek oogmerk. met inzet eeds vaker ggen politiek en esthetiek werkelijk zo ver uit elkaar? Is er niet steeds meer overlap? meer overlap? steeds Is er niet uit elkaar? ver zo werkelijk politiek en esthetiek ggen Is de tentoonstellingsruimte niet steeds vaker een plek waar verschillende vormen van vormen verschillende waar een plek vaker steeds niet Is de tentoonstellingsruimte ontmoeten? politiek elkaar — Jacques Rancière die omstandigheden onder de complexe is onvermijdelijk ‘Het van politiek een inventarisatie de kunstruimte kan Uiteraard analyseerde. hiervoor je verwacht kunst Van verwacht. je van een artistiek werk wat is niet maar dat bieden, Een gemaakt. mogelijk uitgevonden, voorgesteld, wordt iets wordt, geopend er iets dat confi nieuwe Li Tijdens Documenta X in 1997 koppelde je politiek demonstratief aan poesis. Wat was je was Wat aan poesis. je politiek demonstratief in 1997 koppelde X Tijdens Documenta bedoeling daarmee? — articulatiesesthetiek tussen politiek en de complexe om hebben gedaan wel ‘Ik zal dat te van wat en genealogieën perspectieven aan verschillende bieden te En om ruimte genoemd.’ wordt kunst’ ‘kritische Te aangaf hoe de abstract-expressionistische overtuigend die in een studie Guilbaut, Serge av is MoMA en door in het nog steeds werkt beleid Dit richten. imperium op te cultureel te Hans zoals beschouwen politiek kunstenaar Ryman ook als een Robert je de schilder de van deconstructie zijn paradigma; binnen een afwijkend alleen Hij opereert Haacke. gebaar.’ kritisch biedt een verbazingwekkend ruimte van de schilderkunstige materialiteit instrument aangewend, gericht op specifi gericht aangewend, instrument Het lijkt er echter op dat de politiek daar anders over denkt en kunst en cultuur juist en cultuur juist denkt en kunst over de politiek daar anders op dat lijkt er echter Het st oplossingen die veel mensen, politici voorop, zich wensen. Kunstenaars zijn geen dokters. dokters. zijn geen Kunstenaars wensen. zich politici voorop, mensen, die veel oplossingen van politiek getuigen en pervers Ik vind het bieden. te hun taak oplossingen is niet Het een bieden voor moet een oplossing het dat verwacht als men van kunst opportunisme, oplossen.’ kan niet de politiek almaar dat probleem integratie van islamitische culturen in de Nederlandse samenleving. Was jij je van deze jij je van deze Was samenleving. in de Nederlandse culturen van islamitische integratie begon? Representations Arab Contemporary je met toen lading bewust — die, platforms van kritisch aan de consolidatie bijdragen begin af wil dit project het ‘Van is de De uitdaging zijn ontwikkeld. in de regio omstandigheden, moeilijke onder soms zeer verschillende door veel van projecten bevorderen en uitwisseling te circulatie productie, en stedenbouwkundigen, architecten schrijvers, kunstenaars, (beeldend makers tussen de leven) en politieke sociale uit het maar ook personen intellectuelen ve anderzijds. Om die reden ook was het project van het begin af op lange termijn gepland, gepland, termijn begin af op lange van het project het ook was Om die reden anderzijds. begeleidende andere en vele optredens reizen, publicaties, inbegrip van seminars, met zijn in de gegeven kunnen en zinnig zouden ontstaan kunnen die zouden activiteiten en kritisch experimenteel van het aspecten van een aantal Na de vertoning context. wij de aandacht richtten ontwikkeld, was tien jaar in Beiroet de afgelopen dat platform en dat wat we CNRS 2005). Verder Verder CNRS 2005). , eke groepen en cultuur. groepen eke oen het Beiroetproject werd werd Beiroetproject oen het

T

Bovendien is het Contemporary Contemporary is het Bovendien

eke werken die gemaakt worden voor voor worden die gemaakt werken eke moeten zijn en toegev moeten

litique du cinéma Iranien Po oordig in Palestina of Irak zien niet veel te maken heeft met islam.’ met heeft maken te veel zien niet Irak of in Palestina oordig d; dat Kabyles en Berbers niet Arabisch zijn; en dat veel mensen afkomstig uit de mensen afkomstig veel en dat zijn; Arabisch niet en Berbers Kabyles dat d; nw tuigd dat de ‘religieuze’ verklaring van de gewelddadige situatie waarin we ons nu we waarin situatie van de gewelddadige verklaring ‘religieuze’ de dat tuigd ef r oond in Witte de With in Rotterdam, kwamen mensen van het stadsbestuur op me af op me af stadsbestuur het van mensen kwamen in Rotterdam, de With oond in Witte rk of moskee en religieuze praktijken. Strikt genomen is de enige islamitische kunst kunst islamitische is de enige Strikt genomen praktijken. en religieuze moskee rk of maakt met te begrijpen dat de meeste Marokkanen in de jaren zestig van de vorige van de vorige zestig de jaren in Marokkanen de meeste begrijpen dat te maakt met le ontkennen. Het is verbazingwekkend dat er sinds 2001 geen politieke, economische economische politieke, er sinds 2001 geen dat is verbazingwekkend Het ontkennen. ge presentatief zouden zijn geweest. Dit laat zien in welke verwarring we verkeren. Turken Turken verkeren. we verwarring zien in welke Dit laat zijn geweest. zouden presentatief aatsterrorisme te steunen zou het veiliger en gepaster zijn je te verdiepen in de verdiepen je te zijn en gepaster veiliger het zou steunen te aatsterrorisme op een aantal werken geproduceerd in hedendaags Cairo. in hedendaags geproduceerd aantal werken op een Bij het zien van Contemporary Arab Representations valt me op dat jouw interesse in jouw interesse valt me op dat Representations Arab zien van Contemporary Bij het is? van aard islamitisch zozeer niet representatie Arabische — meer niet Er is tegenwoordig vermijden. moeten verwarring we ‘Ook hier zouden specifi Behalve kunst. dan christelijke islamitische wordt die geacht cinema, de Iraanse opmerkt, ironisch Agnès Devictor zoals misschien, leven ( na te theologische regels strenge Het is voor mij in Rotterdam en Nederland meer de vraag hoe de relatie met de met hoe de relatie meer de vraag en Nederland in Rotterdam mij is voor Het ertoe instelling andere enige With of de Witte dan veranderd worden kan Marokkanen worden kunnen begin zou Een trekken. te doen om hen te ‘speciaals’ iets zetten aan te ge uit een Rifgebergte, uit het voornamelijk kwamen, naar Nederland eeuw om werk beperkt is en hun hun integratie dat gemeenschappen; en traditionele arm gebied ware als het bij elkaar, blijven Ze beschouwd. wordt ‘tijdelijk’ als nog steeds aanwezigheid erbij horen de ervaring van niet van hen delen De meesten van ballingschap. in een proces in Marokko je momenteel dan wat ouderwetser produceren is de cultuur die ze en zo en zien, te kunst de With om hedendaagse Libanese naar Witte Zij gaan niet aantreft. verandert.’ heel veel doen als er niet ook niet dat zullen ke is als moslim; hetzelfde niet Arabier dat herinneren te belangrijk mensen eraan is het hebben wereld minderheden heel lang in de Arabische joden en andere christenen, dat ge zijn niet Arabisch en natuurlijk zijn er meer Marokkanen dan Libanezen in Rotterdam. Maar in Rotterdam. Libanezen dan meer Marokkanen zijn er en natuurlijk Arabisch zijn niet productiever ik het zou project van het op instrumentalisering dringen aan te van in plaats de waarom begrijpen te proberen mensen zouden zelfde als deze gevonden hebben van de cultuur die verschilt zo inderdaad produceert die Libanon hedendaagse cultuur zijn in staat niet zij waarom de reden dat Ik vrees produceren. Rotterdam in Marokkanen en bevoogdende communautarisme, opgelegd met maken te heeft denken na te daarover specifi en essentialisering van zienswijzen paternalistische get meer die had uitgenodigd kunstenaars Turkse of Marokkaanse ik geen waarom die vroegen re Arab Representations-project al voor 11 september 2001 begonnen en ben ik ervan 2001 begonnen 11 september al voor Representations-project Arab ove Amerikaanse van het In plaats ‘terrorisme’. maar alleen meer zijn, aspecten en politieke st te bevinden een goede manier is om de sociale, economische en politieke aspecten ervan aspecten en politieke economische is om de sociale, manier een goede bevinden te serieus zouden We motieven van de radicalisering. moslimcultuur niet noodzakelijkerwijs religieus zijn. religieus noodzakelijkerwijs moslimcultuur niet Je werkt heel persoonsgericht, echt als een curator, kiezend voor artistieke kwaliteit. kwaliteit. artistieke voor kiezend als een curator, echt heel persoonsgericht, Je werkt Plan je de tentoonstellingen dan op representatie. meer op persoon ware als het Je kiest van representatie? vormen op de overheersende als correctie opzettelijk niet —

044 Cultuur en Gesprek met Catherine David 09/28 politiek Cultuur en 045 politiek Gesprek met Catherine David 09/28 nieerd, zonder zonder nieerd,

e en kleurrijke abstracte kunst kunst abstracte e en kleurrijke

t Muñoz duidelijk maakt is dat er geen er geen duidelijk maakt is dat t Muñoz Wa . Orientalism ict.

jning van het beeld, het te deëssentialiseren en meer zichtbaarheid te geven geven te en meer zichtbaarheid deëssentialiseren te het beeld, jning van het

engif tegen politieke instrumentalisering is.’ instrumentalisering politieke engif tegen máss, haalt Gema Martín Muñoz de historicus Samuel P. Huntington aan, die beweert beweert die aan, Huntington Samuel P. haalt Gema Martín de historicus Muñoz máss, g ou je er bezwaar tegen hebben als de tentoonstelling een factor werd in het in het werd een factor als de tentoonstelling hebben tegen ou je er bezwaar oortdurend een oplossing, zonder discussie en verschil van mening. Ik geloof niet dat dat niet Ik geloof van mening. discussie en verschil zonder een oplossing, oortdurend Hoe voorkom je als curator te verworden tot een instrument van de heersende politiek? van de heersende een instrument tot verworden te je als curator Hoe voorkom — een klein dat voorstellen ik me niet kan nu gaat, alles op hoe en gelet gezegd, ‘Eerlijk Arabische gecompliceerde de zo Representations Arab als Contemporary programma is. van dienst op een manier die een regering introduceren kan culturen en islamitische beste het en samenhang in je werk een minimum aan radicalisme dat erop Ook lijkt het te aan ideeën en vormen die niets te maken hebben met de propaganda van Huntington.’ de propaganda met hebben maken te die niets aan ideeën en vormen beweging en veranderingen, zoals er ook geen Europese cultuur als zodanig is. Het meest meest Het is. cultuur als zodanig Europese er ook geen zoals veranderingen, en beweging dragen zijn bij te kunnen zou Representations Arab van Contemporary aspect uitdagende aan de verfi essentiële en permanente Arabische cultuur is, eens en voor altijd gedefi eens en voor cultuur is, Arabische en permanente essentiële In de begeleidende publicatie van Contemporary Arab Representations, het tijdschrift tijdschrift het Representations, Arab van Contemporary publicatie In de begeleidende Ta is en politiek meer en worden van politiek aan het en meer een vorm cultuur meer dat van verdediging ter aangewend wordt civilizations’ of ‘clash De van cultuur. meer een vorm Zij verschil. culturele bij het niet de oorzaak elders, zoekt maar Muñoz in Irak, de oorlog als een politiek confl het ziet ‘Nee, al moet ik toegeven dat er na 11 september en de situatie die daardoor is ontstaan ontstaan is daardoor die situatie en de 11 september er na dat ik toegeven al moet ‘Nee, Voor valt. ontsnappen te activiteiten en afwerende polemische aan deze bijna niet de samenwerking werk ik momenteel waaronder onder de omstandigheden mij staan voorop. keuze artistieke van een betekenisvolle maken mogelijk mensen en het met gebaseerd lagen, veel een begrip met uit tot groeit Representations Arab Contemporary instituten vanuit verschillende van mensen die veelal aantal bijdragen op een groot van de regio van de complexiteit iets de bijdragen moeten elkaar Met zijn. ermee bezig de idee dat en overheersende simplistische nemen van het en afstand articuleren kalligrafi is met cultuur in essentie verbonden Arabische Z debat? politieke — Mensen verwachten snel geïnstrumentaliseerd. zo posities altijd ‘In Nederland worden v het voor ruimte Er blijft op die manier geen is. tactiek een goede aanpak een dergelijke hervormen het ervaring en van de zintuiglijke coördinaten van de gewone onderbreken gewone het objecten, en subjecten en tijden, tussen ruimten van relaties netwerk van het ervaring uitmaakt.’ de esthetische wat bijzondere, en het en op de een of andere manier buiten het ‘moderne’ tot stand komt. Verder gaat het er het gaat Verder komt. stand tot ‘moderne’ het manier buiten andere en op de een of van de esthetische dimensies en uitdagingen aan de vele besteden te ook om aandacht (en ‘representaties’ voor we kozen Om die reden object. aan het alleen ervaring en niet maar ook tekstuele natuurlijk, beklemtonen te visuele om het in de titel, ‘kunst’) voor niet representaties.’ en ideologische — Huntington is de essentialisering van cultuur waar deconstrueert nauwgezet Muñoz ‘Wat iets nooit waarschijnlijk en hij heeft idee, oud en goedkoop is een zeer Dat van uitgaat. Saïds boek van Edward begrepen . olkskrant V

de lms. Het is wel zaak de is wel Het lms.

tijdschrift over hedendaagse kunst, en publiceert hedendaagse kunst, over tijdschrift , Metropolis M ondanks het racisme en de agressieve gevoelens die je op tal gevoelens die je op en de agressieve ondanks het racisme is hoofdredacteur van is hoofdredacteur

erse immigrant) is een vreselijke term, autoritair en discriminerend. Nederland wordt Nederland wordt en discriminerend. autoritair term, is een vreselijke immigrant) erse ering? Bijvoorbeeld voor islamitische vraagstukken of Europese identiteit. Europese of vraagstukken islamitische voor Bijvoorbeeld ering? artikelen in tijdschriften en catalogi in binnen- en buitenland. Ook is hij kunstcriticus bij Ook is hij kunstcriticus in binnen- en buitenland. en catalogi in tijdschriften artikelen st acht een liberale traditie te hebben, maar op het moment is alles erg van ‘raak me niet me niet ‘raak van erg moment is alles maar op het hebben, te traditie een liberale acht gaan in de afgelopen vijftien tot twintig jaar door een gebrek aan politieke intelligentie intelligentie aan politieke twintig jaar door een gebrek vijftien tot gaan in de afgelopen u moeten worden ingezet. Uiteindelijk gaat het er toch om interesse te stimuleren en stimuleren te om interesse er toch het gaat Uiteindelijk ingezet. worden u moeten zijn.’ moeten en empathie verlangen u een minimum aan g nd immigratievraagstukken. Een lange discussie zou noodzakelijk zijn geweest. Het lijdt lijdt Het zijn geweest. noodzakelijk discussie zou lange Een nd immigratievraagstukken. erk het gevoel in het eindstation van Europa, het continent te zijn. Zelfs in Londen, niet niet in Londen, Zelfs zijn. continent te het van Europa, eindstation in het gevoel erk het ou je het erg vinden ingepast te worden in een groter voorlichtingsproject van de van voorlichtingsproject groter in een worden te ingepast vinden erg het ou je Domeniek Ruyters ge Bij Nederland heb ik altijd heel in de polder. zit vast Alles aan’. jou niet aan en ik raak st op Nederland is ook zo dynamiek. ervaar ik meer Europese stad, mijn favoriete bepaald op geld.’ en belust materialistisch Zo meer dan enig ander land van Europa. gericht, Amerika mensen te confronteren met ingeslopen mechanismen. Zo’n woord als allochtoon (niet- als allochtoon woord Zo’n mechanismen. ingeslopen met confronteren mensen te we Betekent dat dat Nederland een structureel probleem heeft, waar niet veel aan te doen is? aan te veel niet waar heeft, probleem Nederland een structureel dat dat Betekent — Internationaal Kijk maar naar het En er gebeurt al veel. doen. aan te valt er iets ‘Natuurlijk fi van niet-westerse zijn programma’s met Rotterdam Filmfestival van plaatsen kunt waarnemen ook veel voorbeelden zijn van empathie, van het genieten genieten van het zijn van empathie, voorbeelden ook veel waarnemen kunt van plaatsen nabijheden die ik meer complexe met van experimenten stad, van een kosmopolitische dan elders.’ zie in Parijs Doet Frankrijk het beter als het aankomt op dit soort kwesties rondom integratie en integratie rondom soort op dit kwesties aankomt als het beter het Frankrijk Doet van de cultuur? internationalisering — (en van zijn koloniale doen op grond en moeten kunnen beter het zou ‘Frankrijk is verloren moeite tijd en Veel en zijn immigratietraditie. geschiedenis antikoloniale) ge verwarring en door grote verbond republikeins van het verzwakken door het en moed, ro twijfel dat er geen echter — die ik vraagstukken, ‘islamitische’ de noemer van onder niet Maar zeker niet? ‘Waarom maken willen gebruik ik wel zou was, geval het En als dat vind. verdacht buitengewoon Islam Study of the for Institute het Leiden, ISIM in het als instituut van een voortreffelijk dan Belangrijker bestudeert. wereldwijd culturen islamitische dat World, in the Modern dit soort voor doeleinden tentoonstelling onze juist inzie waarom ik niet dat dit is echter zo respect met af aan opgevoed Ik ben van jongs leggen. op te van buitenaf die valt niet via vrienden op ermee vertrouwd cultuur en raakte de Arabische voor en belangstelling bijbrengen kan hoe ik de mensen die interesse weten niet Ik zou reizen. en door te school en onverschilligheid is van sprake maar er alleen wanneer een tentoonstelling met Er is. er al een beetje die belangstelling wanneer gebeuren alleen kan Het onwetendheid. zo verbeteren? in Nederland te de situatie bijdragen kan eraan kunst Denk je dat — Ik heb mijn mensen’. ‘allochtone als gebruikt je woorden Zolang zeggen. is moeilijk te ‘Dat twijfels.’ Z re

046 Cultuur en Gesprek met Catherine David 09/28 politiek Cultuur en 047 politiek Essay door Dragan Klaic 10/28 niëren niëren

eke eke

werkingsverbanden die veel verder gaan dan gaan werkingsverbanden die veel verder nancierd, gestuurd en vaak rechtstreeks geleid door regeringen en door regeringen geleid en vaak rechtstreeks gestuurd nancierd,

ceerde voorwaarden. De notie van cultuur zelf is gewijzigd door is gewijzigd zelf van cultuur De notie voorwaarden. ceerde

geïnitieerd, gefi geïnitieerd, dt benaderd als een aspect van de traditionele buitenlandse politiek binnen het eigen eigen politiek binnen het buitenlandse van de traditionele als een aspect dt benaderd rheidsdomein. r rd litici en overheidsfunctionarissen bekijken internationale culturele samenwerking samenwerking culturele internationale bekijken litici en overheidsfunctionarissen minder veld culturele van het emancipatie vinden deze litici en regeringen getuigt al het modieuze gepraat over publiekprivate partnerships van hun verlangen van hun verlangen partnerships publiekprivate over gepraat modieuze al het getuigt nomen zien de meeste Europese regeringen het bereiken van dit soort resultaten nog van dit soort resultaten bereiken het regeringen Europese nomen zien de meeste r vergroting van de nationale invloed in het buitenland. In de periode na de Koude Oorlog Oorlog In de periode na de Koude buitenland. in het invloed van de nationale r vergroting sultaten zijn gaan verwachten van hun investeringen in cultuur: een bijdrage aan de een bijdrage in cultuur: van hun investeringen zijn gaan verwachten sultaten en valse starten valse lm, uitgeverij) naast de traditionele institutionele matrix van kunsten, cultureel cultureel van kunsten, matrix institutionele de traditionele naast uitgeverij) lm,

oop van de tijd echter verontreinigd door de ideologische partijdigheden en rivaliteiten partijdigheden en rivaliteiten ideologische door de verontreinigd oop van de tijd echter Cultuurbeleid is een bij uitstek Europese uitvinding, die de laatste zestig jaar door jaar door zestig laatste die de uitvinding, Europese bij uitstek is een Cultuurbeleid op is gebaseerd Het is ontwikkeld. intensief vasteland het op regeringen alle vrijwel van lagen alle en voor van een extensieve de opbouw dat overtuiging de wijdverbreide de dat belang is, een algemeen infrastructuur culturele toegankelijke de bevolking de is in overtuiging nobele Deze bevordert. en haar welzijn komt goede ten samenleving l ideologie, aan de neoliberale gevallen prooi ten en is meer recentelijk Oorlog van de Koude ondermijnd door ze is Bovendien formule. bejubelt als een magische die marktwerking te terug en zich beperken te om de overheidsuitgaven regeringen van veel streven het domeinen van staatsbemoeienis. uit een aantal traditionele trekken Zo op nog het zij sector, de private op schuiven te af een deel van de overheidslasten gespecifi altijd niet E betrekkingen culturele in internationale en identiteitspromotie Merk- de explosieve groei van de cultuurindustrie (design, mode, bepaalde soorten muziek, muziek, soorten bepaalde mode, (design, de cultuurindustrie van groei de explosieve fi re voor en de cultuurindustrie, toerisme het voor een stimulans cohesie, maatschappelijke bij elkaar Alles en de concurrentiepositie. de misdaadbestrijding de werkgelegenheid, ge samenwerking culturele internationale verantwoordelijkheid; altijd als hun primaire wo erfgoed, bibliotheken enzovoort. Daar komt bij dat de regeringen meer specifi de regeringen bij dat Daar komt enzovoort. bibliotheken erfgoed, Po Oorlog van de Koude in de tijd die samenwerking omdat termen, in bilaterale traditioneel we algemeen en meer in het van de diplomatie als onderdeel instellingen, hun specialistische te multilateraal mate in toenemende echter samenwerking culturele is de internationale samen er ontstaan ingewikkelde geworden: door voortgestuwd meer worden en steeds uitwisseling van bilaterale vormen eenvoudige vooral van de overheden Zij verwachten actoren. culturele van autonome de initiatieven samenwerkingsprojecten grensoverschrijdende voor stellen beschikbaar fondsen ze dat de wat coördineren te proberen of sturen bemiddelen, inmengen, zij zich dat en niet doen. actoren Po gemakkelijk. zo niet van subsidiegever rol de beperkte accepteren en vanzelfsprekend wat impliceert en dat beleid, uitgeven overheidsgeld betekent Subsidies verstrekken budget, beschikbare in het prioriteitstelling vergt, procedures op zijn beurt heldere worden uitgaven de gedane die met van de effecten analyse en een selectiecriteria defi bij het blijven bazen en hun politieke Maar overheidsfunctionarissen bereikt. samenwerking culturele internationale geneigd en procedures criteria doelen, van zulke imago om het als middel prestige, nationale van het in dienst zien als export primair te ove lm, lm,

als een initiële als een initiële t economische motieven, t economische catie te ondergaan, inclusief parlementaire parlementaire inclusief ondergaan, te catie

miek, muziek, mode of literatuur van land Y rijgen zich in West-Europa steeds sneller sneller steeds in West-Europa zich rijgen Y van land literatuur mode of muziek, miek, eld, is het doorgaans in algemene bewoordingen van wereldvrede, begrip en van wereldvrede, bewoordingen in algemene doorgaans is het eld, us verdient dan momenteel het geval is. Sommige landen haasten zich hun eigen eigen hun zich landen haasten Sommige is. geval het dan momenteel us verdient s landen waarvan men gezien hun geschiedenis, omvang, politieke invloed en invloed politieke omvang, hun geschiedenis, men gezien s landen waarvan rwegingen van hun regering. Wat hen motiveert zijn niet zozeer vooruitzichten van vooruitzichten zozeer zijn niet hen motiveert Wat van hun regering. rwegingen ormuleerd in openbare documenten van strategische aard – dus bedoeld voor de voor – dus bedoeld aard strategische van documenten in openbare ormuleerd lf st bonden aan concrete doelen en resultaten, moet dat ook gelden voor internationale internationale voor ook gelden dat moet en resultaten, doelen bonden aan concrete ra zien zichzelf als unieke spelers, niet als deel van de toeristische of culturele culturele of de toeristische als deel van niet spelers, als unieke zien zichzelf em en rijkdom, als wel hun eigen artistieke ontwikkeling, idiosyncratische interessen interessen idiosyncratische ontwikkeling, artistieke hun eigen als wel em en rijkdom, s kiezers goed bestuur verlangen, met open procedures en verantwoordingsplicht, en verantwoordingsplicht, open procedures met verlangen, bestuur goed s kiezers at xportstimulans die op den duur winst zal opleveren voor de nationale toeristische of of toeristische de nationale voor zal opleveren xportstimulans den duur winst die op oorkeur te geven aan de promotionele benadering. Als er al een openbaar debat over over er al een openbaar debat Als benadering. aan de promotionele geven te oorkeur ke apparaat voor de promotie van de nationale cultuur op te zetten, met steeds meer eigen meer eigen steeds met zetten, cultuur op te van de nationale de promotie voor apparaat zijn. die doelmatig of vragen ooit af te zich zonder landen, in andere centra culturele aan de fi gewijd worden X die in land seizoenen hele maanden en zelfs weken, De dagen, internationale appreciatie van de eigen cultuur en traditie, terwijl de besluitvorming de besluitvorming terwijl cultuur en traditie, van de eigen appreciatie internationale en door omstandigheden de actuele door bepaald volgt, patroon een meer pragmatisch stukken van oudere kopieën vaak zijn het zijn schaars; Beleidsverklaringen opportunisme. fundament, een analytisch ze en missen retoriek van achterhaalde en herhalingen de zojuist Vooral de implementatie. ideeën voor of argumenten verse een batterij hun beleidsdoelen larderen en Oost-Europa landen in Midden- geworden onafhankelijk benadering en een identiteitsgerichte building’ ‘nation de noodzaak tot op een beroep met hogere een veel buitenland in het dat goed cultuur als een kostbaar van de nationale st bekrachtiging. In Europese landen gebeurt dit zelden. Als er al doelen worden worden er al doelen Als landen gebeurt dit zelden. In Europese bekrachtiging. ge Promotie in plaats van samenwerking in plaats Promotie — Al ro en experimenteerlust. aan de ene van overheidssubsidie de verstrekkers die van gezichtspunten, ongelijke Deze zijn een kant, aan de andere naar overheidssteun op zoek actoren en die van de culturele teleurstellingen en en weer over beschuldigingen van aanhoudende misverstanden, bron aan beide kanten. domeinen wordt publieke aan welomschreven overheidssteun dat en verwachten ge worden helder de doelen hopen dat mogen Men zou samenwerking. culturele gef alvorens actoren de culturele met in samenspraak – en ontwikkeld termijn langere verifi van democratische proces een gepast industrie. De meeste van hen staan onverschillig tegenover politieke en geostrategische en geostrategische politieke tegenover onverschillig van hen staan meeste De industrie. ove e industrie. culturele van de Europese en regels zijn binnen de wetten legitiem mogen verwachtingen Zulke en in elk geval zijn vaak vergezocht ze WTO, Unie en de Wereldhandelsorganisatie in de beeldende projecten van de internationale merendeel op het toepasbaar niet uit van merkoverwegingen; gaan niet actoren culturele De meeste en podiumkunsten. ze economische kracht minder culturele onzekerheid zou mogen verwachten, lijken de lijken verwachten, mogen zou onzekerheid minder culturele kracht economische v aaneen. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk lijken de belangrijkste doelwitten te zijn. te doelwitten de belangrijkste lijken Koninkrijk Verenigd en het Frankrijk aaneen. Ze van de staat in het buitenland te verbeteren. Onder de indruk als ze zijn van de peptalks peptalks zijn van de als ze de indruk Onder verbeteren. te buitenland in het staat van de en een merk land als hun eigen over zelfs tegenwoordig ze praten van marketingexperts glamour te merk meer om dat als middel samenwerking culturele internationale zien ze me overheidssteun rationaliseren Of ze geven.

048 Cultuur en Essay door Dragan Klaic 10/28 politiek Cultuur en 049 politiek Essay door Dragan Klaic 10/28 ie het ie het , d ’ sche effecten effecten sche

eke eisen (zichtbaarheid, eisen (zichtbaarheid, eke

cieuze lijsten bijhoudt van kunstenaars die waardig die waardig bijhoudt van kunstenaars lijsten cieuze

eerd met modieuze frases als interculturele dialoog en dialoog als interculturele frases modieuze met eerd

lmregisseur en columnist Theo van Gogh? Zouden de werkelijke waarden waarden de werkelijke Zouden Theo van Gogh? en columnist lmregisseur

ek project blijven vaak in de schaduw van politieke en geostrategische en geostrategische van politieke vaak in de schaduw blijven ek project

den binnen een opkomende Europese culturele ruimte, op een minder sturende en op een minder sturende ruimte, culturele Europese den binnen een opkomende den op hun beurt gemotiveerd door de diffuse, bijna onderbewuste angst voor de voor angst bijna onderbewuste de diffuse, door den op hun beurt gemotiveerd den geacht op kosten van de belastingbetaler de ‘gloire’ van Frankrijk in het in het van Frankrijk ‘gloire’ de van de belastingbetaler op kosten den geacht rwegingen, ze worden afhankelijk gemaakt van speciale gelegenheden gelegenheden van speciale gemaakt afhankelijk worden ze rwegingen, eel jaar diplomatieke relaties) of gebonden aan specifi gebonden of relaties) eel jaar diplomatieke nse semi-overheidsinstelling Association Française d’Action Artistique die, onder Artistique die, d’Action Française Association nse semi-overheidsinstelling eringen en hun instellingen: een heldere en alarmerende aanwijzing dat de Europese de Europese dat aanwijzing en alarmerende een heldere en hun instellingen: eringen belangen Deze belangen. door promotionele leiden nog altijd laten zich eringen enigingsleven reguleert), offi reguleert), enigingsleven r r r v tten wekte vooral enthousiasme in het parlement; de Nederlandse noch de Belgische de Belgische Nederlandse noch de parlement; enthousiasme in het vooral wekte tten rbergen die zichtbaar zijn geworden in de aanslagen op kerken, moskeeën en scholen scholen en moskeeën op kerken, in de aanslagen zijn geworden die zichtbaar rbergen r t een assertieve promotie van ‘Nederlandsheid’ als kenmerk van de nationale culturele culturele van de nationale kenmerk als ‘Nederlandsheid’ van promotie t een assertieve g g aat altijd direct klaar met kritiek of klachten over ‘Nestbeschimpfung’. Het plan van Het ‘Nestbeschimpfung’. over klachten kritiek of klaar met altijd direct aat na de moord op fi na de moord van migratie – zich sterk voor ondersteuning en promotie van de nationale cultuur, cultuur, de nationale van en promotie ondersteuning voor sterk zich – van migratie hoofdzakelijk activiteiten hun internationale die actoren, culturele de en overstemmen in het werk mag zijn Instituut Goethe Het bezien. van ontwikkeling in een perspectief pluggen als het en niet culturen, tussen als een dialoog dan omschrijven buitenland oogje en zeil promotioneel Bondsdag houdt een de Duitse in het cultuur, van de Duitse st cultuur op te Nederlandse voor een centrum om in Brussel de Nederlandse regering ze op Scheffer Paul En meer onlangs riep publicist nut van in. er het zagen actoren culturele to Nederlandse culturele van gesubsidieerde oprichten door het identiteit en historische eenzijdige zulke kunnen is: De vraag EU. van de lidstaten nieuwe in alle instituten Nederlandse tolerantie van de in de façade de scheuren oplossingen institutionele ve kunnen gemaakt gemeenschappelijk beter niet Nederlandse constellatie van de huidige wo plaatsvindt, maken de bezorgde hoeders van de nationale identiteit – nerveus geworden geworden – nerveus identiteit nationale van de hoeders de bezorgde maken plaatsvindt, demografi de en vooral integratie de Europese door de globalisering, meer spontane manier? aantal internationale in het voordoet een toename zich dat negeren te valt niet Het door gesponsord of georganiseerd identiteit, culturele nationale over conferenties re re wo ve erosie van monolithische noties van natie, identiteit en nationale cultuur, hoezeer die hoezeer cultuur, en nationale identiteit van natie, noties van monolithische erosie gecamoufl ook wordt angst emblematisch karakter, toegevoegde waarde) die vreemd zijn aan de tijdsdimensie of of zijn aan de tijdsdimensie die vreemd waarde) toegevoegde karakter, emblematisch een wordt samenwerking culturele Internationale de dynamiek van cultuurproductie. denken Kunstenaars initiatieven. gerichte en representatief manifestatief code voor experimenteren leren, op gemeenschappelijk gericht projecten vaak over daarentegen publiek. groot voor monden in een presentatie uit te hoeven direct die niet en creëren, de speciale voor motief ook het is kennelijk representatie om de nationale De zorg Fra 1901 loi ‘association de (krachtens van een particulier initiatief de dekmantel culturele diversiteit. culturele actoren Culturele kwestie. is een andere en procedures van criteria De transparantie en waaraan waar wanneer, bepalen moeilijk is te in heel Europa het vaak dat klagen en de haalbaarheid waarde De artistieke verlenen. te zal zijn steun bereid een regering van een specifi ove van de herdenking EU-voorzitterschap, roterende het staatsbezoek, (een aankomend zo wo buitenland te vertegenwoordigen. Hoe die lijsten worden gemaakt en bijgewerkt is en bijgewerkt gemaakt worden Hoe die lijsten vertegenwoordigen. te buitenland en hun actoren culturele onder de Franse speculaties van wilde een bron al jaren collega’s. Europese el van

cials worden cials worden

xmatig staatsinterventionisme staatsinterventionisme xmatig e

nieerd moet worden, in relatie tot de tot in relatie worden, moet nieerd

nancieel en creatief, van staatsbelang en maatschappelijk belang moet belang moet en maatschappelijk van staatsbelang nancieel en creatief,

dburgerschap. Er is behoefte aan artistieke en politieke betrokkenheid bij betrokkenheid en politieke aan artistieke Er is behoefte dburgerschap. l en kenbaar maken over de autonomie van hun werk. Maar autonomie is een notie is een notie Maar autonomie van hun werk. de autonomie over maken en kenbaar den. Als culturele actoren overheidssteun verwachten voor internationale culturele culturele internationale voor verwachten overheidssteun actoren culturele Als den. rwegingen van de overheid een beroep wordt gedaan op artistieke autonomie dan autonomie op artistieke gedaan wordt een beroep van de overheid rwegingen rheidssubsidies bezighoudt, hoe beter ze hun eigen argumenten daarop kunnen kunnen daarop argumenten hun eigen ze hoe beter bezighoudt, rheidssubsidies r re litici en ambtenaren moeten ook greep krijgen op de veranderende betekenis van de betekenis op de veranderende krijgen ook greep moeten litici en ambtenaren nsten en de cultuurindustrie omvat, maar een dimensie van het maatschappelijk en maatschappelijk maar een dimensie van het omvat, en de cultuurindustrie nsten rg rwoord. Van kunstenaars die een complex artistiek project willen lanceren in, zeg, zeg, in, lanceren willen artistiek project die een complex kunstenaars Van rwoord. imuleren en aanmoedigen, niet voorschrijven, beperken en opleggen. De politiek en opleggen. beperken voorschrijven, niet en aanmoedigen, imuleren eïntegreerde zone van creativiteit en rijke culturele diversiteit, niet op obsessies niet diversiteit, culturele en rijke van creativiteit zone eïntegreerde oor politieke prioriteiten, en hun eigen artistieke bijdragen bezien als politiek kapitaal als politiek kapitaal bezien bijdragen artistieke en hun eigen prioriteiten, oor politieke persoonlijk leven, een bron van expressie, vrijheid, creativiteit, waarden, levensstijlen, levensstijlen, waarden, creativiteit, vrijheid, van expressie, een bron leven, persoonlijk De taak van de politiek is aanbieden, competentie. samenhang en interculturele sociale st consequenties van de economische de culturele van op een besef baseren behoort te zich door afgedwongen van cultuurproducten, uniformiteit (toenemende globalisering en een van burgers als een gemeenschap en een visie op Europa oligopolieën) g we en opgelost. onderzocht geformuleerd, worden opnieuw geval tot van geval Po de erfgoed, cultureel die het een sector eenvoudigweg Cultuur is niet tijd. cultuur in onze ku politieke autoriteiten, de marktkrachten en particuliere instellingen, publieksgroepen en publieksgroepen instellingen, en particuliere marktkrachten de autoriteiten, politieke mantra herhaalde automatisch afgezaagde, geen beter en kan actoren, culturele andere wo die keer op keer opnieuw overdacht en gedefi opnieuw overdacht op keer die keer aan de andere. Het laat zich raden dat de meeste culturele actoren maar al te snel hun snel hun maar al te actoren culturele de meeste dat raden zich laat Het aan de andere. zo het bevorderen van gerechtigheid en gelijkheid in de wereld en het tegengaan van tegengaan en het in de wereld en gelijkheid van gerechtigheid bevorderen het van politiek en De dialectiek praktijken. en uitbuitende uitsluitende discriminerende, van fi artistiek, dat de eigen politieke doelen van de kunstenaar worden gesteld als alternatief voor de voor als alternatief gesteld worden van de kunstenaar doelen politieke de eigen dat in haar subsidiebesluiten. meespelen en die impliciet verkondigt, die de overheid doelen naar de ouderwetse keren te om terug oproep als een nostalgische Ik bedoel dit niet maar als kritiek op artistiek narcisme engagement, van het notie en romantische profi eigen het voor komen te op de weigering mom van autonomie, onder het de westelijke Balkan, Turkije of bezet Palestijns gebied kan men verwachten dat ze ze dat men verwachten kan gebied Palestijns bezet of Turkije Balkan, de westelijke en gevoel analyses politieke hun eigen met op één lijn stellen aspiraties hun artistieke v hoop van politiek resultaat. op geïnvesteerd worden kan plaats op een bepaalde dat de politieke tegenover dat nog altijd vaker we horen Nederlandse cultuurmilieu In het ove ve samenwerkingsprojecten, kunnen ze maar beter op de hoogte zijn van de gegeven zijn van de gegeven op de hoogte maar beter ze kunnen samenwerkingsprojecten, verwerven steun de maximale ze dan kunnen Pas en overwegingen. prioriteiten politieke binnen de politieke verwezenlijken, te intenties om hun artistieke nodig hebben die ze opgelegd. worden steun die door die marges en belangen impulsen, politieke hun eigen ze kunnen die kennis met nog: Beter die door regeringsoffi de beleidsdoelen tegen afzetten prioriteiten Blijvende spanning Blijvende — te inzicht beter een proberen te aan doen er verstandig zouden actoren Culturele internationale voor van politici en ambtenaren en gevoeligheden in de zorgen krijgen van de verstrekkers wat begrijpen actoren culturele Hoe beter samenwerking. culturele ove ze zijn beter des te tegengaan; kunnen verwachtingen en onterechte afstemmen in geloof fatalistisch het tussen op de tegenstrijdigheden wijzen te dan ook in staat refl en aan de ene kant en marktwerking globalisering

050 Cultuur en Essay door Dragan Klaic 10/28 politiek Cultuur en 051 politiek Essay door Dragan Klaic 10/28 28 februari 2005), 2005), 28 februari , lm, design, mode, mode, design, lm,

) van afgeknotte tradities en een zelfopgelegde een zelfopgelegde en tradities ) van afgeknotte xibiliteit. Overheidssteun voor internationale internationale voor Overheidssteun xibiliteit. International Herald Tribune International Herald e

doemd tot kwetsbaarheid doemd tot Ge et

oordig in hoge mate een veiligheidskwestie is geworden. Een gevoel van culturele van culturele gevoel Een is geworden. veiligheidskwestie een mate in hoge oordig nw el in rekruteringstechnieken als in keuze van doelwitten – maakt dat cultuur – maakt dat van doelwitten in keuze als el in rekruteringstechnieken uvinistisch geparadeer en banaal commercialisme. De veelbesproken terreurdreiging terreurdreiging De veelbesproken en banaal commercialisme. geparadeer uvinistisch r de grenzen kunnen nemen en partners kunnen observeren en uitkiezen met wie met en uitkiezen observeren kunnen en partners nemen kunnen r de grenzen tssteen van democratisch bestuur nog altijd hoe het bijdraagt aan de culturele aan de culturele bijdraagt nog altijd hoe het bestuur van democratisch tssteen lvaart in binnen- en buitenland zonder te vervallen in politieke propaganda, propaganda, in politieke vervallen te zonder lvaart in binnen- en buitenland ee hypothesen a durfde investeringen, openheid en fl investeringen, durfde samenwerkingsverbanden kunnen aangaan die bevorderlijk zijn voor hun eigen hun eigen zijn voor aangaan die bevorderlijk kunnen samenwerkingsverbanden w rwachtingen wekken van andere architecten, designers en couturiers uit Nederland en couturiers designers architecten, van andere wekken rwachtingen iligheid wordt niet opgebouwd door pogingen in het buitenland te scoren als staat, als staat, scoren te buitenland in het door pogingen opgebouwd niet iligheid wordt e ge rwijl de geweldige prestaties van het Nederlands Dans Theater beperkte internationale internationale beperkte Theater Nederlands Dans van het prestaties rwijl de geweldige ontvangen en zo hun nieuwsgierigheid te prikkelen. Beide aspecten hebben uiteindelijk uiteindelijk hebben Beide aspecten prikkelen. te hun nieuwsgierigheid zo en ontvangen duceren tot een merk en grensoverschrijdende culturele activiteiten beoordelen naar beoordelen activiteiten culturele en grensoverschrijdende een merk tot duceren door het homohuwelijk of de recente politieke moorden. Het nieuws dat veel veel dat nieuws Het moorden. politieke de recente of homohuwelijk door het concurrentievermogen, aan maatschappelijke opbrengst of economische winst, winst, economische of opbrengst aan maatschappelijke concurrentievermogen, aar ze in feite mee te maken heeft zijn creatieve energieën: ze houdt zich bezig met met bezig houdt zich ze energieën: zijn creatieve heeft maken te mee in feite aar ze oordelen voor het publiek, zowel in eigen land als in het buitenland, dat hierdoor beter beter hierdoor dat buitenland, in het land als in eigen zowel publiek, het voor oordelen – plausibel maar onzichtbaar, alomtegenwoordig maar ongrijpbaar, grensoverschrijdend grensoverschrijdend maar ongrijpbaar, alomtegenwoordig maar onzichtbaar, – plausibel zo te we ch Tw — is de ultieme toch naar de achtergrond, verder steeds verdwijnt Oorlog De Koude to en hen nu en dan een concurrentievoordeel geven in de strijd om internationale aandacht. om internationale in de strijd geven en hen nu en dan een concurrentievoordeel te van regisseur De successen achterin. op de kunstpagina’s ergens krijgen, publiciteit zoveel na niet op de Duitse tv bij lange krijgen Johan Simons in de Duitse theaters de prestaties dat zo is het Wel Ali. Hirsi politica Ayaan als de controversiële aandacht positieve modeontwerp tijd ook design en de laatste van Nederlandse architectuur, ve ve literatuur, muziek en de podiumkunsten of de vooraanstaande Nederlandse musea de vooraanstaande of muziek en de podiumkunsten literatuur, die publiciteit de negatieve tegen opwegen monumenten historische en schitterende en euthanasie, drugs voor door zijn beleid gekregen landen heeft Nederland in sommige of haalt beroering de huidige wegens emigratie over nadenken Nederlandse gezinnen ( pers van de Europese de voorpagina’s culturele samenwerking creëert een klimaat waarin culturele actoren een kijkje een kijkje actoren culturele waarin een klimaat creëert samenwerking culturele ove ze en en vrijgevigheid van gastvrijheid ook een klimaat schept steun Zulke ontwikkeling. en nodigen land uit te eigen in het actoren culturele buitenlandse biedt de mogelijkheid te v in Europees is een investering Het stellen. eisen gaat en hogere leert maken onderscheid constellatie culturele dynamische rijke, Een building. van nation in plaats burgerschap re van een energie aan de creatieve recht geen doet de merkpromotie voor hun potentieel van een land. staan laat stad, middelgrote fi Nederlandse successen in dans, dat verwachten niet Men kan eilandmentaliteit en provincialisme. eilandmentaliteit cohesie aan sociale geeft nu de voorrang van cultuur ondersteunen in het Of de regering of w van cultureel om behoud en opwaardering gaat als het (zelfs van creativiteit bestuur door komt bloei tot dat en risico’s van kansen terrein Dit is een kwetsbaar erfgoed). ge en angsten voor identiteit, voortkomend uit een anachronistisch cultureel nationalisme. nationalisme. cultureel anachronistisch uit een voortkomend identiteit, voor en angsten draagt cultuurstelsels en nationale naties houding van en afwijzende De uitsluitende in Geert opmerkte Mak onlangs en auteur de historicus (zoals in zich gevaar een reëel zijn pamfl niteiten niteiten

(2005). Europe as a Cultural Project Europe as a Cultural is theaterwetenschapper, cultuuranalist en auteur. Hij was directeur van het Nederlands het van directeur Hij was en auteur. cultuuranalist is theaterwetenschapper, instrumentalisatie; ze zullen de overheidssteun aanvaarden met een mengeling van een mengeling met aanvaarden de overheidssteun zullen ze instrumentalisatie; dt gebracht door de meeste culturele actoren, en niet alleen degenen met het meeste meeste het met degenen alleen en niet actoren, culturele door de meeste dt gebracht r Theaterinstituut en is nu als wetenschapper en docent kunst- en cultuurbeleid verbonden aan het aan het verbonden en cultuurbeleid en docent kunst- en is nu als wetenschapper Theaterinstituut van Leiden. Meritis en de Universiteit Felix en Wetenschappen Kunsten voor Centrum Europees is publicatie recente Zijn meest nationaliseerd. Als gevolg daarvan zal de overheidssteun voor internationale internationale voor daarvan zal de overheidssteun gevolg Als nationaliseerd. ’n presentatieve doelstellingen. Culturele actoren zullen zich blijven verzetten tegen tegen verzetten blijven zich zullen actoren Culturele doelstellingen. presentatieve aat en zijn cultuur. Maar tegelijkertijd zal het debat oplaaien over het culturele gezicht gezicht culturele het oplaaien over debat zal het Maar tegelijkertijd en zijn cultuur. aat erkere culturele mobiliteit en internationale samenwerking en die dagelijks in praktijk in praktijk en die dagelijks samenwerking en internationale mobiliteit culturele erkere eun zoeken voor internationale culturele samenwerking en het overheidsapparaat overheidsapparaat en het samenwerking culturele internationale voor eun zoeken aarschijnlijk verankerd blijven in de nationale culturele systemen en grotendeels en grotendeels systemen culturele in de nationale blijven verankerd aarschijnlijk ypothesen voor de toekomst. voor ypothesen en eerste: met het voortschrijden van de Europese integratie en de opkomst van Europa van Europa opkomst en de integratie van de Europese voortschrijden het met en eerste: en tweede: als de Europese grondwet in de referenda die in 2005 en 2006 in tien referenda in de grondwet als de Europese en tweede: Dragan Klaic natie of regering of door het aanscherpen van culturele scheidslijnen, versterkt door door versterkt scheidslijnen, van culturele aanscherpen door het of regering of natie een door gevoed die wordt een houding vereist Dat veiligheidsmaatregelen. aanvullende st wo succes of prestige. Uiteindelijk is het zaak deze houding te vertalen in de affi vertalen te houding zaak deze is het Uiteindelijk prestige. succes of van publieksgroepen, gemeten aan hun ontvankelijkheid voor culturele producten die die producten culturele voor aan hun ontvankelijkheid gemeten van publieksgroepen, die mensen maar lijken, zonderling uitheems of vreemd, misschien gezicht eerste op het ze maar omdat zijn, Estlands Nederlands of ze omdat niet en meeslepen, aanspreken prikkelen. de verbeelding die actoren tussen culturele aan de misverstanden een eind zal komen er spoedig Dat st Ook als meer kunstenaars de hand. voor ligt niet weigeren, of geven kan die steun dat instellingen de producerende zullen gaan volgen, carrièrepatroon een nomadisch w voorzichtige twee van een conclusie, in plaats Daarom, van hun steun. blijven afhankelijk h T overheden politieke zullen ruimte culturele gevarieerde en dynamische als een inclusieve, nemen van meer afstand samenwerking culturele aan internationale in de steun de eigen met van hun preoccupatie maken losser zichzelf en doelstellingen promotionele st dat Europa de rest van de wereld toont en over de vraag wat culturele producten kunnen kunnen producten culturele wat de vraag en over toont van de wereld de rest Europa dat representeren te wil zeggen: (dat bevestigen en te verbeteren te gezicht om dat bijdragen promoten). en te T van proces zal het aangenomen, wordt niet gehouden worden lidstaten Europese periode van een langdurige en treedt vaart veel verliezen integratie Europese economisch naar een hoofdzakelijk dan terug De EU schakelt in. malaise en twijfel partijen alle comfortabel op een voor gaande gehouden samenwerkingsverband, problemen van politieke benadering de gemeenschappelijke minimumniveau; opnieuw op de plank en cultuurpolitiek wordt verdwijnt en veiligheidskwesties ge culturele samenwerking nog sterker worden geladen met promotionele en promotionele met geladen worden nog sterker samenwerking culturele re zo gaan zoeken verwachtingen de politieke voor en een tegenwicht opportunisme en verwijt, of Amsterdam Parijs, in Londen, niet – zo alternatieven commerciële in aantrekkelijke Shanghai. of Janeiro Rio de Moskou, Johannesburg, in dan misschien Milaan,

052 Cultuur en Essay door Dragan Klaic 10/28 politiek Cultuur en 053 politiek Gesprek met Els van der Plas 11/28 lm.

lmfestival in Berlijn de lmfestival

lm in Burkina Faso (Ouagadougou) (Ouagadougou) lm in Burkina Faso

e moet je naar Bamako in Mali. ‘Ik zeg dat ook op dat ‘Ik zeg in Mali. je naar Bamako e moet

Els van der Plas Els van der lm met U-Carmen e-Khayelitsha. Op het festival in San festival Op het U-Carmen e-Khayelitsha. lm met

e in Mali (Bamako) en de fi e in Mali (Bamako)

in gesprek met met in gesprek lmgebied in de spotlights, dan moet ook Nederland daar aanwezig ook Nederland daar aanwezig dan moet in de spotlights, lmgebied

uurd. Het subsidiesysteem is ook niet waardevrij. Daarnaast is onze politiek een is onze Daarnaast waardevrij. is ook niet subsidiesysteem Het uurd. s genomineerd voor een Oscar. voor s genomineerd rheersing. Met de kwaliteit van de kunst heeft het niet altijd iets te maken.’ te altijd iets niet het heeft van de kunst de kwaliteit Met rheersing. t geldt voor de fotografi voor t geldt andert. ‘Vroeger wilde niemand naar Hanoi, alleen naar New York. Dat is nu niet meer zo.’ is nu niet Dat York. naar New alleen niemand naar Hanoi, wilde ‘Vroeger andert. bliek met een minder moderne neus weet de weg naar het Westen inmiddels al te al te inmiddels Westen naar het weg de neus weet een minder moderne bliek met nstenaarschap vaak voor een economisch niet aantrekkelijke positie.’ aantrekkelijke niet een economisch voor vaak nstenaarschap n der Plas onderschrijft zijn analyse. ‘Wil je nu vooruit lopen, dan moet je naar Beijing. je naar Beijing. dan moet lopen, ‘Wil je nu vooruit zijn analyse. n der Plas onderschrijft ristelijke tradities.’ ristelijke st lf rbonden is met de politieke erfenis. Bij cultuurbeleid spelen politieke belangen altijd belangen politieke spelen Bij cultuurbeleid erfenis. de politieke rbonden is met r maken met de internationale erkenning van de Afrikaanse fi van de Afrikaanse erkenning de internationale met maken uren door de politiek of de historische band. Misschien is een cultureel aantrekkelijke aantrekkelijke is een cultureel Misschien band. de historische door de politiek of uren olitiek en cultuur zijn nauwelijks te scheiden te nauwelijks zijn en cultuur olitiek lm- en televisiefestival Fespaco plaats. De laatste editie begin maart 2005 werd voor het het voor maart editie begin 2005 werd De laatste plaats. Fespaco lm- en televisiefestival eel interessanter dan wat in Nederland gebeurt’, zei Sebastian Lopez onlangs. Hij is onlangs. Lopez Sebastian zei in Nederland gebeurt’, dan wat eel interessanter

is ook toepasbaar op de kunstmarkt in China. ‘Wat daar momenteel wordt gemaakt, is gemaakt, wordt daar momenteel ‘Wat in China. op de kunstmarkt is ook toepasbaar v Amsterdam, Foundation van de Gate en directeur van de Shanghai Biënnale medecurator kunst. hedendaagse beeldende niet-westerse voor een instituut Va land zal het Bovendien maar ook economisch. interessant, cultureel alleen China is niet York naar New veel te nu veel kijken We spelen. rol politieke een belangrijke op termijn de kopen straks maar op: Let cultuurmarkt. een interessante China wordt en Berlijn. Dijkstra.’ van Rineke ook foto’s Chinezen Pu Wa Ook in Nederland is het een illusie dat cultuur en politiek zijn te scheiden. ‘Hoewel de ‘Hoewel scheiden. cultuur en politiek zijn te een illusie dat Ook in Nederland is het cultuur politiek is onze vond, regeringszaak geen kunst Thorbecke politicus liberale ge onze en je ziet Balkenende Kijk naar premier eigenschappen. culturele van onze uitkomst ch een rol. ‘In landen waar wij actief zijn, zijn cultuur en politiek moeilijk te scheiden’, scheiden’, zijn cultuur en politiek moeilijk te zijn, wij actief ‘In landen waar een rol. landen al is in sommige bent, je kunstenaar dat feit ‘Het de fondsdirecteur. onderstreept het zorgt Bovendien over. altijd ergens het dan gaat Maak je kunst, keuze. een politieke ku bijeenkomsten met vertegenwoordigers van Buitenlandse Zaken.’ In de praktijk is het is het In de praktijk Zaken.’ Buitenlandse van vertegenwoordigers met bijeenkomsten de houding van kunstenaars dat der Plas merkt wel Van maar van gekomen, daar nog niet ve sterk cultuurbeleid internationaal het de hand dat voor ligt het gezicht eerste Op het ve zijn, stelt Van der Plas. Voor fotografi Voor der Plas. Van stelt zijn, P Jongenelen Sandra Het Nederlandse internationaal cultuurbeleid is in een aantal gevallen puur politiek, puur politiek, gevallen is in een aantal cultuurbeleid internationaal Nederlandse Het ‘Is Nederland betrokken Fonds. Claus Prins van het directeur der Plas, Els van constateert koloniale op onze voeren te terug dan is dat in Suriname, project bij een cultureel ove laten en je niet kwaliteiten uitgaan van culturele moet ‘Je der Plas dat. Van vindt Onjuist st is dan jammer.’ Dat interessant. niet politiek gezien plek land het West-Afrikaanse vindt in dat bijna twintig jaar Al voorbeeld. is zo’n Burkina Faso fi Sebastián kreeg scenarioschrijver Fanta Nacro uit Burkina Faso de Montblanc Award voor voor de Montblanc Award uit Burkina Faso Nacro Fanta scenarioschrijver kreeg Sebastián werd Zuid-Afrika uit Roodt Darrell van Yesterday En van La nuit de la vérité. script het ze op fi Afrika Staat Gouden Beer voor de beste fi de beste Gouden Beer voor eerst besproken in kranten als El País, Le Monde en NRC Handelsblad. Mogelijk heeft dat dat heeft Mogelijk Monde en NRC Handelsblad. Le El País, als kranten in besproken eerst te In februari won de Zuid-Afrikaan Marc Dornford-May op het fi op het Dornford-May Marc Zuid-Afrikaan de won In februari entoonstelling te maken met met maken te entoonstelling et

frikaanse landen hebben ze meer invloed dan hier. hier. dan meer invloed frikaanse landen hebben ze codeloterij. der organiseerden de twee fondsen een reis naar het Midden-Oosten, waaraan ook waaraan Midden-Oosten, het naar een reis fondsen de twee der organiseerden duidelijkt de fondsdirecteur. rk van voor de ayatollahs, vertelt Van der Plas. Daarbij gaat het om een collectie van om een collectie het Daarbij gaat der Plas. Van vertelt de ayatollahs, rk van voor r st nstenaarsinitiatief W139 uit Amsterdam deelnam. Naar aanleiding daarvan overweegt overweegt daarvan Naar aanleiding deelnam. W139 uit Amsterdam nstenaarsinitiatief n der Plas is er vanaf het begin bij betrokken. Na een studie kunstgeschiedenis in kunstgeschiedenis Na een studie begin bij betrokken. n der Plas is er vanaf het de Gate Foundation op, die ze na tien jaar verruilde voor het Prins Claus Fonds. Prins Claus het voor na tien jaar verruilde die ze op, Foundation de Gate ggen: mensen moeten trots zijn op hun omgeving. Iets positiefs krijgen. Dat wordt wordt Dat krijgen. positiefs Iets zijn op hun omgeving. trots mensen moeten ggen: r rjaardag van prins Claus, met als doel activiteiten voor cultuur en ontwikkeling te te ontwikkeling cultuur en voor als doel activiteiten met van prins Claus, rjaardag taal onderschat. Cultuur is een basisbehoefte, net als een huis en eten. Cultuur geeft geeft Cultuur huis en eten. als een net Cultuur is een basisbehoefte, taal onderschat. ntoonstelling.’ unsthaldirecteur Wim Pijbes in Rotterdam een fotografi Wim Pijbes in Rotterdam unsthaldirecteur oor het Prins Claus Fonds is de culturele en economische explosie aanleiding om aanleiding explosie economische en is de culturele Fonds Prins Claus oor het K vinden. Kopers van Japans en Chinees porselein op de veiling van Sotheby’s Amsterdam Amsterdam van Sotheby’s veiling op de Chinees porselein en Japans van Kopers vinden. een aantal Ma Feng-Chun expert becijferde niet-Nederlands, procent zeventig zijn voor en Hong Kong-Chinezen Amerikanen Europeanen, vooral het waren Eerst geleden. jaren uit en handelaars jaar zijn de particulieren zes maar de afgelopen sloegen, die hun slag gigantische bereid zijn Chinezen meer steenrijke ‘Steeds in opmars. Volksrepubliek de doorheeft.’ zo nog niet die men hier is een ontwikkeling ‘Dat Ma. weet betalen’, te bedragen V onder waaraan bereiden, te voor een Chinareis de Mondriaan Stichting samen met critici en curators we ‘In mei willen deelneemt. uit Leeuwarden Princessenhof meer het een op een idee voor ze het Hopelijk brengt is. er in China aan de hand zien wat laten te Ee ku Het Prins Claus Fonds is in eerste instantie een culturele organisatie, maar schuwt de schuwt maar organisatie, een culturele instantie is in eerste Fonds Prins Claus Het tussen geschipper een voortdurend beslissing is het bij iedere nog: Sterker politiek niet. cultuur zijn’, voor een Amnesty we dat eens gezegd wel hebben ‘We cultuur en politiek. ve Daarna richtte in Leiden. Volkenkunde voor Rijksmuseum bij het terecht ze kwam Utrecht ze fonds het in de landen waar de situatie met maken te heeft werk van het kant De politieke maken. scherper je je keuzes Dan moet grijpt. de macht een dictator dat ‘Stel is. actief bevestiging, respect en identiteit. Het zegt iets over je afkomst. Daarom is het opblazen opblazen het is Daarom je afkomst. over iets zegt Het en identiteit. respect bevestiging, de plundering van het voor geldt Hetzelfde erg. ook zo in Afghanistan van de boeddha’s Museum in Bagdad.’ Nationaal zijn ‘Kunstenaars ook een ander belang. heeft kunstenaars van onderdrukte steunen Het In veel A van een land. vaak het geweten mensen een ander geeft B. Ali onderschatten. niet je hun rol Maar ook in Nederland moet die vier maanden de Marokkotentoonstelling, voor geldt Datzelfde van Marokkanen. beeld in Amsterdam.’ Kerk in de Nieuwe was zien 2005) te 17 april lang (van 17 december 2004 tot Va to De mensen of organisaties waar het Prins Claus Fonds mee samenwerkt, zijn doorgaans zijn doorgaans mee samenwerkt, Fonds Prins Claus het waar organisaties De mensen of uit en denkers schrijvers wetenschappers, kunstenaars, geëngageerde maatschappelijk Critici zetten Cambodja. Mozambique, Rwanda, Afghanistan, Angola, landen: ‘moeilijke’ in Medellín jullie een poëziefestival steunen?’, ‘Moeten bij. er soms een vraagteken ‘Wij doen?’ in Colombia aan de drugsproblemen iets beter je niet ‘Kan dan. ze vragen ze een Iraanse fotografe. een Iraanse van de zeventigste naar aanleiding opgericht in 1996 werd Fonds Prins Claus Het ve van publicaties uitbrengen het van prijzen, gebeurt door de toekenning Dat ondersteunen. het Azië, in Afrika, en kunstinstellingen kunstenaars met en uitwisselingsprogramma’s bijna vier van jaarbudget Het gebied. Caribisch en het Latijns-Amerika Midden-Oosten, en de Nationale Zaken van Buitenlandse ministerie van het is afkomstig miljoen euro Po we

054 Cultuur en Gesprek met Els van der Plas 11/28 politiek Cultuur en 055 politiek Gesprek met Els van der Plas 11/28 en lid , unstbeeld K en . Het Financieele Dagblad Boekman, tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid kunst, voor tijdschrift Boekman, is freelance journalist voor onder andere onder andere voor journalist is freelance s de generaals die hem in 1991 gevangen zetten, leerden lezen uit zijn schoolboeken. schoolboeken. uit zijn lezen leerden zetten, die hem in 1991 gevangen s de generaals aliteit is het belangrijkste criterium bij het Prins Claus Fonds, maar de afweging bij de afweging maar Fonds, Prins Claus bij het criterium belangrijkste het is aliteit s voor de militaire dictatuur alom bekend en gewaardeerd. Na de machtsovername Na de machtsovername en gewaardeerd. bekend alom dictatuur de militaire s voor van de adviesraad van van de adviesraad lf n der Plas: ‘Tin Moe kreeg de prijs omdat hij een goede dichter is, maar ook om is, dichter hij een goede de prijs omdat ‘Tin Moe kreeg n der Plas: uitwisseling ‘Culturele gebruiken. te als middel cultuur louter n der Plas is huiverig n oplossen? Het kan een opening scheppen. Dat wel. Cultuur leidt tot meer begrip. meer begrip. tot Cultuur leidt wel. Dat een opening scheppen. kan Het n oplossen? ede dichter? Dan moet je je drie keer omdraaien voor je beslist.’ voor omdraaien je je drie keer Dan moet ede dichter? ggen we nee. De beste keuze is kwaliteit, dan compromitteer je niemand.’ dan compromitteer is kwaliteit, keuze De beste nee. we ggen rwachten dat je de wereld erdoor verandert. Het zijn druppeltjes.’ Het verandert. erdoor wereld je de dat rwachten egekend aan Mahmoud Darwish (Palestina), een van de bekendste dichters in de dichters een van de bekendste Darwish (Palestina), aan Mahmoud egekend aarschijnlijk maakt zo iemand ook geen goede kunst, al kan je daarover discussiëren.’ daarover je al kan kunst, goede iemand ook geen maakt zo aarschijnlijk en blik op de laureaten van de Prins Claus Prijzen maakt de combinatie van kwaliteit van kwaliteit maakt de combinatie Prijzen van de Prins Claus en blik op de laureaten aak probeert het fonds via een persoonlijk verhaal de politieke boodschap door te laten laten door te boodschap politieke de verhaal via een persoonlijk fonds het aak probeert oor ons is het duidelijk dat we niemand steunen die voor een dictatoriaal regime werkt. werkt. regime dictatoriaal een die voor steunen niemand we dat duidelijk is het oor ons oor de oppositie? Is het een slechte dichter, dan is het simpel: nee. Maar bij een redelijk redelijk Maar bij een nee. simpel: is het dan dichter, slechte een Is het oor de oppositie? Sandra Jongenelen Bezoeken Nederlanders een voorstelling met Turkse zangers, dan beseffen ze wat wat ze dan beseffen zangers, Turkse met een voorstelling Nederlanders Bezoeken de archeologische voor geldt Hetzelfde bieden. die cultuur kan een enorme rijkdom wij hebben. dan wat imposanter keer Die zijn duizend Midden-Oosten. in het vindplaatsen een wederzijds voor helpt Dat zien. Jordanië of Turkije in die plekken Mensen moeten je niet al moet is altijd goed, dialoog interculturele Een begrip. cultuurhistorisch ve Va Birma.’ voor vragen te aandacht Va je politiek niet wat iets voor ook inzetten je het Maar moet elk land interessant. is met ka en gevangenschap leeft hij in België en de Verenigde Staten in onvrijwillige ballingschap, ballingschap, in onvrijwillige Staten Verenigde hij in België en de leeft en gevangenschap eeuw. een halve al ruim Hij schrijft des vaderlands. dichter is hij Birma’s maar informeel Ze bijvoorbeeld de toekenning van een prijs blijft lastig. ‘Kies je een dichter die fantastisch die fantastisch ‘Kies je een dichter blijft lastig. van een prijs de toekenning bijvoorbeeld vervult maar een voorbeeldfunctie schrijft, minder fantastisch die iets iemand of schrijft v go V iemand vindt die artistiek na lang zoeken in Kongo je tijdens de oorlog dat ‘Stel klinken. de voor vragen te om aandacht steunen iemand te zo besluiten je Dan kan is. bezig kwaliteit van de kunstenaar werk het dat is wel Voorwaarde land. in het situatie culturele Bij twijfel Hoewel? beoordelen. objectief het je kan van de politiek, los staat Dat heeft. ze E jaar vorig werd euro van honderdduizend De hoofdprijs duidelijk. en engagement to van Prijzen leeft. jaar in ballingschap die al meer dan zesentwintig wereld Arabische Assadi Al Jawad onder wie kunstenaars, diverse er voor waren euro vijfentwintigduizend en Hoessein ontvluchtte land van Saddam het die theatermaker een vernieuwende (Irak), landen verbleef. Arabische jaar lang in verschillende vijfentwintig Zijn werk is een ander voorbeeld. Birma) voormalig Tin Moe (Unie van Myanmar, De dichter wa V W Kw van Ayaan Hirsi Ali Ali Hirsi van Ayaan nitief in een getto plaatst. in een getto nitief

Submission De paradox van deze situatie is situatie van deze De paradox

lm

sch) zou deze ontwikkeling gestalte gestalte ontwikkeling deze zou sch)

artistieke domein regeert het axioma van het domein regeert artistieke osofi l sch, politiek, psychologisch, cultuurfi psychologisch, politiek, sch,

em. Kunst werd een eigen domein, met een eigen taal, eigen spelregels, een eigen een eigen spelregels, eigen taal, een eigen met domein, een eigen werd Kunst em. gang naar een ander domein: dat van de straat en de politiek. van de straat dat domein: gang naar een ander r te nneer we deze ontwikkeling overdenken, niet alleen naar aanleiding van een gruwelijke van een gruwelijke naar aanleiding alleen niet overdenken, ontwikkeling deze nneer we is er nu een nieuwe verhouding tussen kunst en politiek aan het ontstaan, wonderlijk wonderlijk ontstaan, en politiek aan het tussen kunst verhouding is er nu een nieuwe nst plotseling uit haar begrensde domein gebroken. De politiek maakt zich immers immers maakt zich De politiek domein gebroken. uit haar begrensde plotseling nst nnen krijgen, en hoe valt te voorkomen dat zo’n ontwikkeling simpelweg tot pure pure tot simpelweg ontwikkeling zo’n dat voorkomen en hoe valt te nnen krijgen, noeg doordat een kunstuiting die politiek bedoeld was niet als een politieke maar als een politieke niet was die politiek bedoeld kunstuiting een noeg doordat t het getto van het subsidiecircuit of het sponsoruitje bij chiquere instellingen, lijkt de instellingen, bij chiquere sponsoruitje het of subsidiecircuit van het getto t het gressie verwordt? Want dat zijn nu de grootste gevaren: het monddood maken van de maken monddood het gevaren: zijn nu de grootste dat Want verwordt? gressie unst als permanente vingerwijzing als permanente unst ku re misdaad, maar ook binnen een bredere vraagstelling over een nieuwe verhouding tussen verhouding een nieuwe over vraagstelling maar ook binnen een bredere misdaad, gevonden of er een nieuwe balans kan worden we ons afvragen moeten cultuur en politiek, komen moeten zou in beweging Schone het dat wil zeggen Dat tussen Goed en Schoon. een maatschappelijke dat Je zou Goede. het als ook van een herkenning in de richting woord: zin van het in de ruimste (gebied gebied Maar op welk noemen. kunnen uitdaging geografi Wa dynamiek, eigen criteria en een eigen toetsing. Daarover gaat het modernisme. modernisme. het gaat Daarover toetsing. en een eigen criteria eigen dynamiek, evolueren kunnen om te vrijheid: haar voor betaalt de kunst is dat paradox De bekende losgezongen en noodzakelijk, domein tegelijkertijd, dat domein wordt binnen een eigen en ook binnen geheel domein als artistieke het voor geldt Dat domeinen. van andere het In artistieke subdomeinen. de verschillende Om een begin te kunnen maken met antwoorden moeten we kijken naar wat er zoal is er zoal naar wat kijken we moeten antwoorden met maken kunnen Om een begin te door gekarakteriseerd eeuw wordt van de twintigste kunst De Europese doodgelopen. religieus of door een politiek aangedreven niet ontwikkeling, autonome een geweldige sys en Theo van Gogh zo weinig aan de verbeelding overliet (en daarmee de in de kunstwereld in de kunstwereld (en daarmee de overliet aan de verbeelding weinig Theo van Gogh zo en de voor een voorwaarde waarschijnlijk is zeer negeerde) waarderingscriteria gangbare ove Zo ge scheidslijnen, keurige Daarmee zijn allerlei ervaren. werd belediging als een religieuze Want staan. te komen onder druk samenleving, (post)moderne de seculiere voor typerend En wie had ooit gedacht de driehoek politiek-religie-kunst? met nu verder het hoe moet stellen? zouden vragen eeuw deze vijf jaar in een nieuwe net we dat en economische door politieke geperverteerd begrip nut was het omdat nut’, zonder ‘kunst twee-eenheid binnen de klassieke plaats ook een verschuiving Daarmee vond belangen. begint te regels zijn eigen dat Schone, van het gunste – ten Schone Goede en het van het de kunst waarin stadium laatste het Daarmee ontstaat dicteert. en vervolgens schrijven defi houdt van de politiek en de politiek de kunst verre zich natuurlijk dat de kunst niet zelf in staat is geweest uit haar isolement te komen, maar nu komen, te uit haar isolement is geweest in staat zelf niet de kunst dat natuurlijk tot meteen niet die als kunstuiting op een kunstuiting via de reactie politiek is geworden de fi dat feit het juist Sterker, spreekt. de verbeelding Cultuur is terug op de politieke agenda. Na decennialang veroordeeld te zijn geweest zijn geweest te veroordeeld Na decennialang agenda. op de politieke terug Cultuur is to en kunst hoezeer over zegt gebeurt een houding die veel vanuit Dat om de kunst. druk eigenlijk of orde de openbare voor zorg zijn gegroeid: uiteen der jaren politiek in de loop belangstelling. de nieuwe achter is de motor angst pure K ku

056 Cultuur en Essay door Jos de Putter 12/28 politiek Cultuur en 057 politiek Essay door Jos de Putter 12/28 ciëntie of het marktmechanisme worden bepaald. Wie bijvoorbeeld bijvoorbeeld Wie bepaald. worden marktmechanisme het ciëntie of

akteriseert (‘de gastarbeider’), niet met een etnische (‘de Turk’) en niet met een met en niet Turk’) (‘de een etnische met niet gastarbeider’), (‘de akteriseert nneer het over ‘gebied’ gaat, en over ‘domein’, wordt in ieder geval duidelijk dat er dat duidelijk geval in ieder wordt ‘domein’, over en gaat, ‘gebied’ over nneer het nst in het belang van de openbare orde kan heel makkelijk leiden tot eliminering van eliminering tot leiden heel makkelijk kan orde de openbare van belang in het nst r n een multicultureel Europa zijn burgers houvast bieden. In een recent betoog tijdens betoog In een recent bieden. houvast burgers zijn Europa n een multicultureel nomen te worden. Alleen dan, om met de Duitse islamoloog Bassam Tibi te spreken, spreken, te Tibi Bassam de Duitse islamoloog om met dan, Alleen worden. nomen te bestempelen als slechte smaak of vervuiling van de openbare ruimte. Dat is een Dat ruimte. van de openbare vervuiling smaak of als slechte bestempelen zouden allerlei reclameuitingen als strijdig met een cultuurideaal kunnen worden worden kunnen een cultuurideaal met als strijdig reclameuitingen allerlei zouden rklaard. In plaats daarvan komen dan steeds wisselende kunstuitingen, langs de snelweg, langs de snelweg, kunstuitingen, wisselende dan steeds daarvan komen In plaats rklaard. ligieuze (‘de moslim’), maar hem opneemt in de gedeelde culturele ruimte (of de (of ruimte culturele in de gedeelde maar hem opneemt moslim’), (‘de ligieuze oorbeeld. En wie spreekt met jonge architecten uit voormalig Oost-Europa, zoals ik onlangs zoals Oost-Europa, uit voormalig architecten jonge met En wie spreekt oorbeeld. De aanbevelingen van Bassam Tibi en de architecten die ik sprak, zijn radicaal: ze vergen vergen ze zijn radicaal: die ik sprak, Tibi en de architecten van Bassam De aanbevelingen dat bijvoorbeeld betekent Het ruimtes. van bestaande herstructurering een verregaande omdat bieden (‘Kunst om cultuur aan te worden moeten de massamedia gestimuleerd in ziet gevangen zich dat televisieprogramma van een titel is nu de cynische moet’ het worden). moeten doodserieus genomen zou Die titel programmeringsstructuur. een vaste in de krijgen moeten zou plaats een vanzelfsprekende kunst de ook dat betekent Het Kunst en de ondergrondse. bushaltes in gebouwen, pleinen, op straat, ruimte; openbare een nieuwe zou In die ruimte ook kan. naar hoe het vingerwijzing als een permanente terminologie een economische met langer die de Ander niet ontstaan, taal kunnen ka re geen totaal architecten Tibi en de Oost-Europese waar – een woord ruimte spirituele initiatieven aan politiek-culturele denken hierbij kunnen Je zou mee hebben). probleem initiatieven voor openstellen nutsfuncties en publieke ruimte van de publieke die delen door effi die niet de door het Nexus Instituut georganiseerde conferentie Europe: A Beautiful Idea? stelde stelde Idea? A Beautiful Europe: conferentie georganiseerde Instituut Nexus de door het zichzelf het omdat integratiebeleid een succesvol is tot in staat niet Europa Tibi dat in de liggen moeten zou De herkenning herkenning. weinig biedt te ‘Europa’ minacht. hem Europa volgens die is die kwaliteit – het overdracht van de culturele kwaliteit plaatsvindt eerder herkenning onderlinge waar continenten, van andere onderscheidt een Tibi voor zin pleit In zekere de markt. of van de religie binnen de domeinen ruimte. van de publieke een bezieling, zeggen ook kunnen je zou herwaardering, passen in een Die lijkt namelijk te denken. na te analyse Tibi’s tijd om over is misschien Het de canon is een over discussie De huidige plaatsvindt. niveaus die op allerlei heroriëntering v begaan zijn zij vanuit hun geschiedenis merkt hoezeer een documentaireproject, deed voor en Zij zijn verbaasd ruimte. van de publieke en de mogelijkheden functie de morele met is weggegeven. wildwestkapitaal aan het die ruimte waarmee gemak het over bezorgd ve een ruimte op het spel staat. De cultuur zal de ruimte moeten krijgen om weer serieus om weer krijgen moeten de ruimte De cultuur zal spel staat. op het een ruimte ge ka en A4 tussen Amsterdam langs de snelweg sekslijnen voor reclames de torenhoge je kunt doorlopen: emoties of een heel scala aan gedachten kan Den Haag gadeslaat, ze ook zeggen perspectief cultureel politiek of vanuit een bepaald Je kan stelling. seculiere de markt is nu of De vraag zijn. aanstootgevend of beledigend onderdrukkend, ze dat politiek daar de dat of ruimte, van de publieke bij de inrichting heeft woord laatste het ooit de traject langs hetzelfde Zoals heeft. verantwoordelijkheid een maatschappelijke de volksgezondheid, voor beleid het met was hij in strijd omdat verdween Marlboroman zo Wa al het controversiële. En van ‘maatschappelijk betrokken’ kunst hebben we de laatste de laatste we hebben kunst betrokken’ ‘maatschappelijk van En controversiële. al het te kunst met die niks gedrochten tot leidde uitgangspunt dat gehad; decennia genoeg vonden. doelgroep geen betrokkenheid maatschappelijke hun en voor hadden maken ku (2002), (2002), Dans Grozny, dans Dans Grozny, ciëntie die door de

lmzaal te openen voor openen voor lmzaal te

lms zijn

lmindustrie. En op het moment op het En lmindustrie.

de dictatuur van kijkcijfers toe heeft toe de dictatuur van kijkcijfers (2005). lms reserveert voor de eigen fi de eigen voor lms reserveert

Passanten (2004) en is maker van documentaires en televisiereportages. Recente fi Recente en televisiereportages. van documentaires is maker ing een ruimte te creëren voor kwaliteit. Voorlopig lijkt het er niet op dat men oog op dat er niet lijkt het Voorlopig kwaliteit. voor creëren te ing een ruimte id. Er is geen culturele ‘common ground’, nauwelijks aanbod of herkenning van herkenning aanbod of nauwelijks ground’, ‘common culturele Er is geen id. gev n helder als ingewikkeld: oog voor kwaliteit zal moeten worden gestimuleerd waar waar gestimuleerd worden zal moeten kwaliteit oog voor als ingewikkeld: n helder nt op de herinrichting van die ruimte komt het aan, wil er een model gebouwd worden worden wil er een model gebouwd aan, het komt van die ruimte nt op de herinrichting antwoordelijkheid te nemen tegenover de vervuilers van de openbare culturele ruimte? ruimte? culturele van de openbare de vervuilers nemen tegenover te antwoordelijkheid dient’ (een uitspraak van de huidige staatssecretaris voor cultuur). Dat is een omineus is een omineus Dat cultuur). voor staatssecretaris huidige van de uitspraak (een dient’ Wij zijn Europa le r r verzinnen om het niet te doen: we ervaren immers vandaag waar de verschraling als de verschraling waar vandaag immers ervaren we doen: te niet om het verzinnen cette van Amerikaanse fi van Amerikaanse cette t zestienjarigen die op reis gaan. Zet ze in een trein die Goethe populariseert. die Goethe in een trein ze Zet gaan. op reis die t zestienjarigen staan, steeds wanneer er beslissingen genomen worden die het dagelijks leven van leven dagelijks die het worden genomen er beslissingen wanneer steeds staan, aar wordt geëxperimenteerd met de gelijktijdigheid en gelijkwaardigheid van verschillende van verschillende en gelijkwaardigheid de gelijktijdigheid met geëxperimenteerd aar wordt en dergelijk streven impliceert dat de notie van kwaliteit op de politieke agenda hoort agenda op de politieke van kwaliteit impliceert de notie dat streven en dergelijk oor een gedachtewisseling die in de plaats treedt van het permanente kansspel dat ons dat kansspel permanente van het treedt plaats die in de oor een gedachtewisseling Jos de Putter op de trein, de bus en de tram, in de metro, op de abri’s, kortom op al die plekken die we die we plekken op al die kortom abri’s, op de de metro, in en de tram, de bus trein, op de taal van de maar de alleen nemen met genoegen langer niet we en waar delen elkaar met namelijk we kunnen plekken Op die waarden. van andere die ons vervreemdt commercie, een zou Zoiets schrijven. elkaar naast verhalen al onze eigenlijk: of verhaal, samen een de veertien- als indrukken open voor zo mensen staan Weinig zijn. kunnen project Europees to E te de effi tegen ingaan kunnen eens dwars wel zou Dat raken. de burger Wa v zal als vanzelfsprekend ruimte van de culturele herinrichting Zo’n wordt. vandaag geboden is van het die een van de pijlers de vrijemarkteconomie met staan voet op gespannen zal zijn via en in staat de politiek bereid op in hoeverre de vraag roept Dat Europa. nieuwe wet Maar kan dit nog? Is het niet al veel te laat? Is er in Europa nog plaats tegenover tegenover nog plaats in Europa Is er laat? te al veel niet Is het nog? dit Maar kan als Silvio Berlusconi van mediamagnaten de verdwazingsconglomeraten bijvoorbeeld aan haar publieke het Durft de overheid John de Mol in Nederland ? in Italië en ve managers die zich vandaag de dag politici noemen tot hoogste norm is verheven. In plaats In plaats norm is verheven. hoogste de dag politici noemen tot vandaag die zich managers de cultuur (en aandurft die het komen, moeten een democratiseringsbeweging daarvan zou deler, gemene als grootste zetten in te normbesef) het zelfs of de natie per se de markt, niet w worden. te gemaakt zichtbaar mogelijk veel zo om allemaal verdienen die het ‘verhalen’, heeft voor deze taak. De politiek zegt bij herhaling dat de Nederlandse kijker ‘krijgt wat hij wat ‘krijgt de Nederlandse kijker bij herhaling dat De politiek zegt taak. deze voor heeft ve ge Tibi Bassam met En je zou verdieping. inhoudelijke geen debat, cultureel geen kwaliteit, als vanzelf ground common een cultuur zonder dat argumenteren en de zijnen kunnen Op dat dan cultuur alleen. gaat verder veel dat onheil afroept groot en een desintegreert herbezinnen. te om ons radicaal plicht en democratische morele een het moment wordt het is verdwenen, te beginnen met het onderwijs en de massamedia. Er is geen reden reden Er is geen de massamedia. onderwijs en het beginnen met te is verdwenen, het te gevolg van de dictatuur van de middelmaat en Minstens zo belangrijk is de vraag hoe valt te voorkomen dat zo’n ruimte, wanneer die wanneer ruimte, zo’n dat voorkomen hoe valt te belangrijk is de vraag zo Minstens is denk ik antwoord Het verwordt. few de happy voor een getto tot meteen al ontstaat, eve uitgangspunt, dat weinig zicht biedt op een structurele en uitdagende bescherming van bescherming en uitdagende biedt op een structurele zicht weinig dat uitgangspunt, een deel van de jaren die reeds overheid de Franse bewijst kan anders het Dat kwaliteit. re Belgische, Duitse, van de Franse, van een initiatief melding maakt de krant ik dit schrijf dat een fi om in Amsterdam instituten Italiaanse en Spaanse culturele achter. gedachte een maar er zit tenminste is weinig, Het producties. Europese

058 Cultuur en Essay door Jos de Putter 12/28 politiek Cultuur en 059 Politiek Essay door Boris Dittrich 13/28

unstbeeld K van Kunsten ’92 in de Rode Hoed in Hoed in de Rode ’92 van Kunsten Nederland – Europa lmer Liza May Post een tentoonstelling maken met de met maken een tentoonstelling Post May lmer Liza

dschaal toch bescheiden – problemen. Die tendens leek ook de kunstwereld te te ook de kunstwereld leek Die tendens – problemen. bescheiden toch dschaal alische kunstenaar Jan Nelson in het Sydney Museum of Contemporary Art en Contemporary Museum of Sydney Jan Nelson in het kunstenaar alische l r ellen, ervaringen uit te wisselen en elkaars werk te verrijken. te werk en elkaars wisselen uit te ervaringen ellen, e samen met de bewoners aten en verhalen uitwisselden. Dát moet internationaal internationaal moet Dát uitwisselden. en verhalen aten de bewoners e samen met re st nstwereld en zijn we gebaat bij nauwe banden met landen waar het wél gebeurt. gebeurt. wél het waar landen banden met nauwe bij gebaat en zijn we nstwereld n Zuidelijk Toneel Hollandia zich presenteren op het theaterfestival van Avignon. De van Avignon. theaterfestival op het presenteren Hollandia zich Toneel Zuidelijk n slagen? Hoewel beide doelstellingen een rol kunnen spelen, geloof ik het meest in meest ik het geloof spelen, kunnen een rol beide doelstellingen Hoewel slagen? richte, innovatieve instellingen subsidie dreigden te verliezen. te subsidie dreigden instellingen innovatieve richte, als Roos het noemt, een ‘navelstreng’ te vormen naar kunstcentra als Londen, Londen, als naar kunstcentra vormen te ‘navelstreng’ een noemt, het als Roos rr rt zetten. Voor de creatieve, innovatieve samenleving die mij voor ogen staat, staat, ogen voor die mij samenleving innovatieve de creatieve, Voor zetten. aatssecretarissen Van der Laan (Cultuur) en Nicolaï (Buitenlandse Zaken) en het en het Zaken) Nicolaï (Buitenlandse der Laan (Cultuur) en Van aatssecretarissen aar moet het zwaartepunt van internationaal cultuurbeleid liggen? Moet Nederland Moet liggen? cultuurbeleid van internationaal zwaartepunt het aar moet ‘Het komt er – grofweg – op neer dat wij meer te halen hebben in het buitenland, dan buitenland, in het hebben halen wij meer te – op neer dat er – grofweg komt ‘Het onlangs in Roos Robbert hoofdredacteur schreef bij ons’, buitenland het De luiken wijdopen De luiken (november 2004). Volgens Roos is Nederland geen hot spot meer in de internationale meer in de internationale spot hot geen is Nederland Roos Volgens 2004). (november ku Guggenheim het Vegas bouwt in Las Koolhaas Rem somber. minder wat Ik zie het catwalks op Parijse show de stelen en Rolf Viktor modeontwerpers Hermitagemuseum, te veel gebied op cultureel Nederland heeft wereld. dj ter scoort beste als Tiësto en luiken Nederland de lijkt soms alsof Het snaar. een wel betoog Roos’ raakt Toch bieden. – op eigen door onze zijn geraakt geobsedeerd we en gesloten heeft naar de wereld we Au ka beleid dat de kwaliteit van cultuur versterkt, de intrinsieke waarde van kunst erkent en erkent van kunst waarde de intrinsieke van cultuur versterkt, de kwaliteit dat beleid zelf. uit de sector aansluit bij initiatieven des Arts Kunstenfestival van het Leysen Frie directeur dat van de karavanserai, beeld Het symposium tijdens het in Brussel reizen; om te krijgen de gelegenheid plaats in de eerste cultuurmakers moeten Daartoe is. altijd vanzelfsprekend – niet de sector in middelen de beperkte – gezien dat iets van de Samenwerking) Internationale Groep ( Homogene De HGIS-gelden st dat maken als de Mondriaan Stichting van een fonds budget internationaliserings en fi fotograaf kan Zo mogelijk. W worden tussen culturen er bruggen Moeten gezet? kaart op de worden internationaal ge te verhalen hun stellen in staat de wereld van over kunstenaars doen: cultuurbeleid ve treffen toen met de presentatie van de Cultuurnota 2005–2008 juist veel internationaal internationaal veel juist 2005–2008 van de Cultuurnota de presentatie met toen treffen ge wijdopen en de wereld naar Europa luiken is de bij gebaat Nederland er juist Ik denk dat te de over debat het Toen onmisbaar. buitenland het met contacten zijn intensieve gerichte internationaal voor ik me dan ook ingezet heb losbarstte, cultuursubsidies voor De Appel Stichting De Ateliers, kunstenaarsinstituut zoals initiatieven, culturele cultuurbeleid internationaal Ook het Dance Event. Amsterdam en het hedendaagse kunst en, halen aan te buitenland het met om de contacten is een belangrijk instrument zo York. Berlijn en New zo’n voor metafoor is een prachtige omschrijven, te om haar festival gebruikte Amsterdam binnenkoeren de grote De karavanserai, op kwaliteit. gericht cultuurbeleid internationaal van en reizigers deponeerden hun bagage aankwamen, de karavanen waar in Afrika ve eert t ngen voor voor ngen

30.06.01). 30.06.01). Trouw n van de spin-off van internationale culturele culturele van internationale n van de spin-off re te

oreerde onder Rudi van Dantzig was een internationale beroemdheid als Rudolf Rudolf als beroemdheid een internationale Dantzig was van onder Rudi oreerde entoonstelling in Hannover alle aandacht op Nederland vestigt, dan profi op Nederland vestigt, aandacht alle in Hannover entoonstelling

t ld tig fl eringszaak is, zo aan hechten. zo is, eringszaak re rken, maar ook veelbelovende jonge kunstenaars. Wanneer de begroting dat weer weer dat de begroting Wanneer kunstenaars. jonge maar ook veelbelovende rken, nstenaars of Codart voor museumcuratoren. Maar ook door te investeren in een rijk investeren door te Maar ook Codart museumcuratoren. of voor nstenaars bieden van het cultuurbeleid, op grond van het Thorbeckeprincipe dat kunst geen geen kunst dat Thorbeckeprincipe van het op grond cultuurbeleid, bieden van het s elaat, verdient het Hgis-budget voor internationale culturele samenwerking versterking. samenwerking culturele internationale voor Hgis-budget het verdient elaat, doorbreken voel ik wel wat voor Ligtvoets voorstel om de aansturing van cultureel van cultureel om de aansturing voorstel Ligtvoets voor wat ik wel voel doorbreken g eclametycoon en kunstverzamelaar Charles Saatchi zette met zijn eigen fortuin een een fortuin zijn eigen met zette Saatchi Charles kunstverzamelaar en eclametycoon ttachés, als essentiële uitvoerders van internationaal cultuurbeleid, meer op afstand meer op afstand cultuurbeleid, van internationaal uitvoerders als essentiële ttachés, Er is nog een ander middel dat tegelijkertijd de kwaliteit van cultuursector kan versterken versterken kan van cultuursector de kwaliteit tegelijkertijd dat Er is nog een ander middel Maison Descartes, Institut, Goethe Het zetten. op de kaart kan en Nederland cultureel Britse cultuur, of Franse Duitse, met wilt komen je in contact wanneer de British Council: landen in Nederland. van deze voorposten bij culturele terecht je daarvoor dan kan ‘huis van één volwaardig ons land welgeteld kent Néerlandais in Parijs Institut het Met Erasmushuis en het Huis in Brussel Vlaams-Nederlands het buitenland; in het cultuur’ van cultuur kunnen Huizen functies. vergelijkbare nog enigszins Jakarta hebben in en de vervullen uit binnen- en buitenland tussen cultuurmakers een makelaarsfunctie Buitenlandse Zaken beschouwt cultuur vaak als smeermiddel voor internationale internationale voor cultuur vaak als smeermiddel beschouwt Zaken Buitenlandse impasse Om deze van de cultuursector. de belangen voor staat OCW betrekkingen, te a neerleggen kunnen bijvoorbeeld sturing die Je zou plaatsen. te van de ministeries internationaal in het creëert Dat belang. uit cultureel primair werkt dat bij een fonds op andere we waar en cultuursector tussen overheid de afstand bovendien cultuurbeleid ge re onze economie daarvan, maar krijgt ook de architectuursector een nieuwe impuls. impuls. een nieuwe maar krijgt ook de architectuursector economie daarvan, onze kanten. mes snijdt dan aan twee Het overschaduwen. niet echter van de cultuursector versterking moet Hollandpromotie voormalig Ligtvoet, Frank beschreef Zo op. problemen nogal eens dat levert In praktijk op Nederlandse attachés hoe cultureel York, in New Zaken Culturele voor Ambassaderaad van OCW van de ministeries de belangen tussen worden ambassades vaak vermalen in: attaché’, van de cultureel (‘De macht Zaken en Buitenlandse binnenlands cultureel klimaat kunnen de banden met het buitenland worden aangehaald. aangehaald. worden buitenland het de banden met kunnen klimaat binnenlands cultureel R tot klap weer in één Londen kaart op de en maakte kunstenaars Britse generatie nieuwe eind jaren Ballet Nationaal het Toen kunstwereld. van de internationale epicentrum het ze het naast is, zetten, de kaart op te De ambitie om Nederlandse cultuur internationaal van internationaal doelstelling mogelijke een tweede kwaliteit, van culturele bevorderen ‘Hollandpromotie’: eens af als goedkope wel Cynici doen dit aspect cultuurbeleid. Antje in de andere tulpen en Frau en klompen, de ene, in een handelsovereenkomst met zwart-wit Maar zo rond. de wereld de Nederlandse vertegenwoordiger hand gaat op de paviljoen een markant met MVRDV architectencollectief Wanneer niet. ligt het We netwerken die zich in Nederland vestigen, zoals Manifesta voor jonge hedendaagse jonge voor Manifesta zoals Nederland vestigen, in die zich netwerken ku dansen. komen te om in Nederland bereid graag Nurejev buitenlandse artiesten die tijdelijk in Nederland willen werken, laat staan quota voor voor quota staan laat werken, willen die tijdelijk in Nederland artiesten buitenlandse studeren. willen academies die aan Nederlandse kunstenaars buitenlandse profi kan klimaat Ons cultureel Stimuleren van een internationaal kunstklimaat kan ook door het tegengaan van tegengaan het ook door kan kunstklimaat van een internationaal Stimuleren en belastingheffi aanmeldingsprocedures ingewikkelde Geen regels. onnodige to uitdaging is niet alleen gevestigde namen de gelegenheid te geven om over de grens te te de grens om over geven te de gelegenheid namen gevestigde alleen is niet uitdaging we

060 Cultuur en Essay door Boris Dittrich 13/28 Politiek Cultuur en 061 Politiek Essay door Boris Dittrich 13/28 Marokko: Marokko: ) blijkt hoe positief de uitwerking van een rijk de uitwerking ) blijkt hoe positief heeft het gevoel even in de ziel van dat land te hebben gekeken, het het gekeken, hebben land te in de ziel van dat even gevoel het heeft The Rise of the Creative Class the Creative The Rise of en cultureel gezien meer gemeen hebben dan, laten we zeggen, het Eurovisie Eurovisie het zeggen, we laten dan, hebben meer gemeen gezien en cultureel nkrijk en Groot-Brittannië voor zo’n vertegenwoordiging in het buitenland, maar buitenland, in het vertegenwoordiging zo’n voor nkrijk en Groot-Brittannië l meer in de culturele banden met Turkije en Marokko kunnen investeren. Nu ligt het het Nu ligt investeren. kunnen en Marokko Turkije banden met l meer in de culturele paard zullen gaan. zullen paard u je kunnen denken aan een post in Shanghai, nu de razendsnelle economische en economische nu de razendsnelle in Shanghai, post aan een denken u je kunnen s je bedenkt dat ongeveer zes miljoen Europese boeren samen vele miljarden aan miljarden samen vele boeren miljoen Europese zes ongeveer s je bedenkt dat at en derde aspect van internationaal cultuurbeleid is het slaan van bruggen tussen bruggen slaan van is het cultuurbeleid van internationaal aspect en derde E aan de tentoonstelling na een bezoek verlaat Kerk Wie de Nieuwe culturen. belangstelling voor Nederlandse kunst versterken. Daarom kiezen niet alleen Duitsland, Duitsland, alleen niet kiezen Daarom versterken. kunst Nederlandse voor belangstelling Fra instituten culturele overwegen Nederland kan landen. ook Scandinavische bijvoorbeeld kunnen maar we en Berlijn, York New als Londen, kunstcentra in traditionele zetten op te Dan vervullen. rol belangrijke een mogelijk toekomst op landen die in de ons ook richten zo in de kunst ontwikkelingen met in China waarschijnlijk ontwikkelingen maatschappelijke ge 5000 jaar cultuur af. dwingt respect en manuscripten kostuums tapijten, sieraden, van de unieke niveau een beter aan bijdragen kunnen Turkije en Marokko banden met culturele Intensievere Met zijn. geboren Nederlanders allochtone veel van landen waar begrip van de cultuur banden haar culturele overheid de Franse heeft in Parijs Monde Arabe du Institut het dergelijk Een geïnstitutionaliseerd. in een imposant gebouw wereld de Arabische met maar ons land zou haalbaar, niet misschien voorlopig is in Nederland prestigeproject we de voor Ik zie hier ook een taak organisaties. bij particuliere nog vooral daartoe initiatief is geworden buurregio belangrijkste onze wel misschien nu Noord-Afrika Unie, Europese de Unie toetreedt. tot mogelijk op termijn Turkije en Europese dat Ik ben ervan overtuigd vervullen. taken meer culturele Unie kan De Europese st van opzichten in bepaalde gebied op cultureel zich onderscheidt Europa Songfestival. it is also about about markets, only is not ‘Europe Staten. Verenigde de bijvoorbeeld José Manuel Barroso. EU-voorzitter van in de woorden values and culture’, Nederlandse het als ik voor bevatten elementen soortgelijke kan cultuurbeleid Europees Oost en uit Centraal- kunstenaars voor vooral is, aan mobiliteit Gebrek voorstel. beleid nemen aan culturele deel te wijze om op gelijkwaardige vaak een belemmering Europa, het met vergelijkbaar kunstenaars, voor reisbeurzenprogramma Een initiatieven. te Europa Door een Collectie soelaas bieden. kan studenten, voor Erasmusprogramma voorwerpen musea eenvoudiger Nederland, de Collectie aan analoog waardoor, creëren, musea hun positie in de mondiale Europese kunnen lenen, kunnen collecties uit elkaars de nu wordt eenvoudiger; kunnen subsidies Europese voor De regels versterken. eredivisie De structuurfondsen verklaard. nog niet-ontvankelijk van de Nederlandse aanvragen helft van de culturele de verbetering voor ingezet worden vaker van de Unie kunnen Florida Richard van bijvoorbeeld nu uit onderzoek zeker regio’s, van zwakke infrastructuur van (auteur cultureel klimaat is op economische ontwikkelingen. is op economische klimaat cultureel van cultuurbudget jaarlijkse het onlangs dat becijferde Stichting Culturele De Europese en minder cent per inwoner, zeven is zo’n Dat bedraagt. 34 miljoen euro de Unie ongeveer aan subsidie ontvangt. jaarlijks Muziektheater Amsterdamse het bijvoorbeeld dan wat Al kunnen een deel daarvan zouden best we dan denk ik dat opstrijken, landbouwsubsidies vier miljoen Europeanen de drie tot voor verhogen te wat cultuurbudget om het inzetten beroep. een creatief met is fractievoorzitter en woordvoerder Cultuur van de Tweede Kamerfractie van D66. Als Als van D66. Kamerfractie Tweede Cultuur van de en woordvoerder is fractievoorzitter oordvoerder was hij onder meer verantwoordelijk voor de Initiatiefwet op de vaste boekenprijs. de vaste op de Initiatiefwet voor hij onder meer verantwoordelijk was oordvoerder w Boris Dittrich Met de instelling van de Prix de Rome in 1817 kregen Nederlandse kunstenaars jaarlijks jaarlijks kunstenaars Nederlandse kregen in 1817 Prix de Rome van de de instelling Met van ‘bakermat op de en reizen te naar Rome van de rijksoverheid om op kosten een kans cultuurbeleid eerste het Daarmee was doen. op te inspiratie nieuwe cultuur’ de Europese Napoleon, Lodewijk georiënteerd. internationaal zeer direct Nederland ontwikkelde dat essentieel kruisbestuiving internationale dat in de gaten had goed instelde, die de prijs bezetting Franse nieuwe is er geen mij betreft Wat klimaat. cultureel een bloeiend is voor geven. te plek een prominente weer cultuurbeleid internationaal nodig om het

062 Cultuur en Essay door Boris Dittrich 13/28 Politiek Cultuur en 063 politiek Gesprek met Chris Dercon 14/28 ciënt

jntjes op dat Dercon met de presentatie van de presentatie met Dercon jntjes op dat

Chris Dercon ciënter’ beeld van Hitler te zien geweest.’ te van Hitler beeld ciënter’

in gesprek met met in gesprek aakte uitlating ooit had gedaan. ‘Ikzelf hanteer die term sinds ongeveer 1973 niet 1973 niet sinds ongeveer die term hanteer ‘Ikzelf ooit had gedaan. uitlating aakte r xposeerd om Leefbaar Rotterdam te pesten. Naar aanleiding van die beschuldiging van die beschuldiging Naar aanleiding pesten. te Rotterdam om Leefbaar xposeerd enaamde afstandelijkheid geen struisvogelpolitiek? Moeten we niet accepteren dat dat accepteren niet we Moeten struisvogelpolitiek? geen enaamde afstandelijkheid rkgever zou inlichten. Want pesten van een politieke partij door het nazisme erbij te partij nazisme erbij te door het van een politieke pesten Want inlichten. zou rkgever nstprogramma’s maakte voor de Nederlandse televisie. Na een periode in New York York Na een periode in New de Nederlandse televisie. voor maakte nstprogramma’s ë van de kaart dat hij alsnog de kosten van de tentoonstelling op Dercon persoonlijk persoonlijk op Dercon van de tentoonstelling hij alsnog de kosten van de kaart dat g ntoongestelde kunstwerken. Zo stelde een Rotterdamse politicus vorig jaar dat jaar dat politicus vorig een Rotterdamse stelde Zo kunstwerken. ntoongestelde ooral in die laatste functie lag zijn beleid onder vuur van politici. Lokale Lokale politici. van onder vuur lag zijn beleid functie in die laatste ooral eer zo. We moeten het daarom analyseren. daarom het moeten We eer zo. van respectievelijk was hij dertien waar jaar directeur naar Rotterdam, hij terug eerde vind.’ Het college zag af van verdere stappen, maar wees er in de beantwoording van er in de beantwoording maar wees stappen, zag af van verdere college Het vind.’ fi wel Leefbaar-raadslid van het de vragen meer of nauwelijks, althans niet in die zin (…). Laat ik zeggen dat ik pesten niet effi niet ik pesten dat ik zeggen Laat in die zin (…). althans niet nauwelijks, meer of wilde de vertegenwoordiger van Leefbaar Rotterdam dat het college Dercons nieuwe nieuwe Dercons college het dat Rotterdam van Leefbaar de vertegenwoordiger wilde we jaar voorbij; al twee was De tentoonstelling in Duitsland? gevoelig ligt toch dat slepen, Hij was bij zitten. er niet het maar de politicus liet allang verlaten, had Rotterdam Dercon zo verhalen. wilde hij de dat Boijmans-directeur de voormalig ontkende reactie In een schriftelijke gew Cattelans beeld in het Haus der Kunst veel lof kreeg toegezwaaid. ‘Volgens de Duitse pers de Duitse pers ‘Volgens toegezwaaid. kreeg lof veel der Kunst Haus in het beeld Cattelans ‘effi tijd geen is er sinds lange Internationaal cultuurbeleid is politiek doordat het beleid wordt gemaakt door ambtenaren ambtenaren door gemaakt wordt beleid het is politiek doordat cultuurbeleid Internationaal vindt Chris loskoppelen, elkaar van niet daardoor ze Je kunt politici. van gekozen in dienst in München. der Kunst Haus van het directeur Dercon, inhoudelijk niet de politiek zich dat stelt dat Thorbeckeprincipe het met ‘Nederland leeft zorgt maar in de praktijk goed, uitgangspunt is op zichzelf Dat mag bemoeien. kunst met de andere zus, de ene keer niet, keer de andere wel, keer de ene een spagaat: voor het k Is de manier uitgevoerd? op de juiste het Wordt effectief? Thorbeckeprincipe Is het zo de politiek En dat zijn verbonden? elkaar met onlosmakelijk politiek en cultuurbeleid wijze zichtbare iedereen maar ook – op een voor neemt, verantwoordelijkheid alleen niet afgerekend? op wordt – stuurt en daar vervolgens aan alleen niet aangepast, worden te dienen de beleidsinstrumenten instantie In tweede situatie. buitenlandse veranderende aan de steeds binnenlandse maar ook de nieuwe heeft invloed buitenlandse grote Fonds Prins Claus het dat een feit is bijvoorbeeld Het passiever veel zich voelt gedwongen die zich de Mondriaan Stichting, tot in tegenstelling stellen.’ op te hij nog steeds aan Holland spreekt Denkend lachen. en moet praten hoort zichzelf Dercon jaar hij twee werkt Inmiddels hij maar eens. benadrukt hoor’, ‘Ik ben Belg, in de wijvorm. Nederland. band met hij een hechte decennia kreeg maar in de afgelopen in Duitsland, hij onder andere waarna Leiden, in kunstgeschiedenis zijn studie met begon Dat ku k Beuningen. Van en Museum Boijmans de With Witte moderne kunst voor centrum het V van openlijk met de keuze zelfs bemoeiden zich volksvertegenwoordigers te hebben zou Cattelan Mauricio van de Italiaanse kunstenaar van Hitler beeld het Dercon ge Spring niet op de boot, maar zet hem zelf in gang hem zelf zet maar boot, op de niet Spring Jongenelen Sandra lms. Onderscheid Onderscheid lms.

akkering van de akkering

en. Is er vraag uit het buitenland? Steun die dan. Nederland moet niet denken: denken: niet Nederland moet die dan. Steun buitenland? uit het Is er vraag en. wíllen afbeelden op de uitnodigingskaarten van Marlene Dumas in het Moca in Los Moca in Los Dumas in het van Marlene op de uitnodigingskaarten afbeelden wíllen oreren, vindt Dercon. Nederlanders vinden dat paradoxaal, weet hij, maar hij acht hij acht maar hij, weet paradoxaal, vinden dat Nederlanders vindt Dercon. oreren, den, want de ambities van kunstenaars zijn gering. Men is bang uitspraken te doen. doen. te uitspraken Men is bang zijn gering. de ambities van kunstenaars want den,

rheidsgeld – vooral kunstenaars ondersteunt die al succesvol zijn. In plaats daarvan In plaats zijn. die al succesvol ondersteunt kunstenaars – vooral rheidsgeld r pp uden ze geld moeten geven aan nieuwkomers. Dercon verschilt daarover van mening. van mening. daarover verschilt Dercon aan nieuwkomers. geven geld moeten uden ze uren dat buitenlandse verzamelaars en galeries geen oog hebben voor de Nederlandse voor oog hebben geen en galeries verzamelaars buitenlandse dat uren rmgegeven en geësthetiseerd. Om greep te krijgen op dat fenomeen kan Nederland een kan fenomeen op dat krijgen te Om greep en geësthetiseerd. rmgegeven rnieuwing en een gezonde vorm van snobisme? vorm en een gezonde rnieuwing t staatsonderneming maken. Het wegbezuinigen van het tijdschrift Archis is wat dat dat is wat Archis tijdschrift van het wegbezuinigen Het maken. t staatsonderneming lations. Wil je internationaal meedingen, dan hebben juist culturele activiteiten zoals zoals activiteiten culturele juist dan hebben meedingen, Wil je internationaal lations. go unst en cultuur verdienen steun in slechte tijden, maar vooral ook in periodes waarin ook in periodes waarin maar vooral tijden, in slechte steun en cultuur verdienen unst xportartikel. We moeten de architectuur en design daarom genereus blijven steunen en steunen blijven genereus en design daarom de architectuur moeten We xportartikel. el daar de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh bij op en het buitenland vraagt vraagt buitenland het van Gogh bij op en Theo en Fortuyn op Pim moorden el daar de Ook Dercon merkt dat de positie van Nederland internationaal afkavelt. ‘Nederland heeft heeft ‘Nederland afkavelt. internationaal de positie van Nederland dat merkt Ook Dercon gedirigeerd van bovenaf ‘Die moet hij. vindt pr-campagne’, aan een behoefte dringend wo Er zijn Nederlanders die vinden dat de kunst en de politiek in hetzelfde schuitje zitten. zitten. schuitje hetzelfde politiek in en de de kunst dat die vinden Nederlanders Er zijn over discussie De binnenlandse en marginaliseren. in een diepe crisis Beide verkeren over. de landsgrenzen vorm in ongenuanceerde waait in de kunst provincialisme het T in een cultureel land raakt Het is. Nederland aan de hand er in af wat verwondering in zich voor aandacht met gastland Een als vrijstaat? jaren honderden niet het Gold isolement. ve Ook Dercon weet in zijn buitenlandse positie het Nederlands cultuurgoed te steunen. steunen. te Nederlands cultuurgoed positie het zijn buitenlandse in weet Ook Dercon een tentoonstelling hij de deur open voor zette in München jaar na zijn aantreden Nog geen een zich de directeur Voelt Design. Droog Nederlandse ontwerperscollectief van het identiteit.’ schilderkunst als esthetisch en commercieel product, de Nederlandse schilderkunst de Nederlandse schilderkunst product, en commercieel als esthetisch schilderkunst niet En vooral doen. aan willen – iets niet of je dan – kunstmatig Daar moet achterblijft? ze ‘Het beleid is, op enkele punten na, juist heel goed. Het is geen gelijke monniken, gelijke gelijke monniken, gelijke is geen Het heel goed. juist na, punten op enkele is, beleid ‘Het ka het essentieel. Daarom stuit de kritiek op het beleid van de Mondriaan Stichting hem van de Mondriaan Stichting beleid de kritiek op het stuit Daarom essentieel. het van – verdeelstation de Mondriaan Stichting Critici menen dat de borst. tegen ook zo ove zo vanzelf. wel het loopt is gecreëerd, als de vraag Cultuur is public dan investeren. heet dat je ondersteunen: bij succes moet Juist re haar moet Mondriaan Stichting De ondersteuning. aan behoefte grote kunst beeldende lo Nederlandse schilders. goede af op andere, Haar succes straalt Angeles. in een periode van enorme heropfl nu, juist dat vreemd niet Is het tussen cultuur en commercie maken ze niet. Als het maar kwaliteit heeft en niet- heeft maar kwaliteit het Als niet. ze maken tussen cultuur en commercie Amerikaanse landen die de van de laatste ik een Nederland is geloof is. Amerikaans over veel zegt Ook dat in Holland. done is not the USA Bashing vinden. cultuur opwindend hebben.’ van onszelf we dat beeld het meer Canada hebben’. moet ‘De wereld Canada timmert onder de slogan aan de weg ‘Wij nodig heeft. ‘meer Nederland’ de wereld dat daarvan meent Dercon In navolging is Alles en design. architectuur van gebied op het wereldexperts zijn bijvoorbeeld vo is een Ook die expertise ervaring is opgedaan. al de nodige omdat juist mondje opendoen, e to onbegrijpelijk.’ betreft K ze fl Ik vergelijk de toestand van Nederland met Canada, maar daar gebeurt nogal wat om gebeurt maar daar nogal wat Canada, met van Nederland de toestand Ik vergelijk om op alles alles zet De regering komen. uit te hegemonie onder de Amerikaanse fi in commerciële zelfs investeren Ze bij Europa. vinden aansluiting te

064 Cultuur en Gesprek met Chris Dercon 14/28 politiek Cultuur en 065 politiek Gesprek met Chris Dercon 14/28 e. e.

mee bedoelde ze volgens Dercon ook dat volgens Dercon mee bedoelde ze sen’, zei een van de bij de verbouwing van het van het bij de verbouwing een van de zei sen’, et

werd geopend door Atzo Nicolaï, staatssecretaris voor Europese Zaken, Zaken, Europese voor staatssecretaris Nicolaï, Atzo door geopend werd e is een fenomeen waar het buitenland met grote interesse naar kijkt.’ naar interesse grote met buitenland het waar e is een fenomeen

eer van mensen zoals Koolhaas. Het kan een opening zijn. Bij het Volkenkundig Volkenkundig Bij het een opening zijn. kan Het Koolhaas. eer van mensen zoals t

ception. Zet die actief in. Je moet niet op de boot springen, maar de boot zelf in gang zelf maar de boot springen, op de boot niet Je moet in. die actief Zet ception. t moeten we ermee? Laat die begrippen toch vallen. Of neem een typisch Nederlandse Nederlandse Of neem een typisch vallen. toch die begrippen Laat ermee? we t moeten ografi r maakt. Bij Droog Design zit men met de handen in het haar. Is het hoge of lage cultuur? cultuur? lage of hoge Is het haar. de handen in het Design zit men met Bij Droog maakt. is verlost van de regeltjes en het gekift, bijzonder onaangename trekjes van Nederland trekjes onaangename bijzonder gekift, en het van de regeltjes is verlost rig jaar noemde de Chinese premier het project een belangrijke bijdrage van Nederland bijdrage een belangrijke project het rig jaar noemde de Chinese premier tten. Wees niet afwachtend.’ niet Wees tten. en ander pr-middel dat Nederland volgens Dercon zou moeten inzetten is de fotografi inzetten moeten zou Dercon Nederland volgens dat en ander pr-middel oormalig cultuurwoordvoerder voor de VVD en ex-secretaris van de Raad voor Cultuur. Cultuur. van de Raad voor VVD de voor en ex-secretaris oormalig cultuurwoordvoerder ambassadeur van de Nederlandse cultuur? ‘Ik voel me een ambassadeur van goede van goede ambassadeur me een voel ‘Ik cultuur? de Nederlandse van ambassadeur is komen Nederland uit die producten ‘Maar dat hij diplomatiek. antwoordt producten’, nu het doet Nederlandse cultuur bekend. zo niet hier nog was Design Droog een surplus. aan of en Cees Nooteboom Mulisch Harry als Denk aan schrijvers in München. ook goed want is belangrijk, En dat Nederland. voor pr zijn goede Ze Johan Simons. theatermaker invloed.’ en is geld hier in München Simply Droog v voor uit de pot geld Nederlands met stand dan ook tot kwam De tentoonstelling na München Droogproducten de reisden Dankzij die steun cultuurbeleid. internationaal en Chili. Argentinië ook naar musea in Brazilië, E ‘Dat is een fantastisch exportproduct’, zegt hij. ‘Beleid in de zin van ‘voorspellen’ is er ‘voorspellen’ de zin van in ‘Beleid hij. zegt exportproduct’, is een fantastisch ‘Dat de over soebatten jarenlang Kijk naar het risico nemen. is ook: Beleid nauwelijks. of niet Nederlandse De ze. verwen in, mensen je eigen Zet Fotomuseum. van het en de rol plaats fot ze en de Nederlanders. van discussies over verlost genoegen met zelf uit Nederland is Dercon Sinds zijn vertrek Publiek mee opschiet. je niets waar debat is een Nederlands ‘Dat cultuur. en lage hoge is product als commercieel al dan niet iets of zijn nog geïnteresseerd producenten noch ge Wa ook toch vrouw van een zwangere Je zegt relevant. Niet ‘te intellectueel’. als uitdrukking is.’ zwanger weinig te of veel te ze dat niet Koolhaas Rem architect van de Chinese staatstelevisie voor televisietoren De geplande Balkenende premier van bezoek Tijdens het pr-middel. goed een ander Dercon is volgens vo zo, niet waarschijnlijk dat ziet De Nederlandse regering in China. aan de architectuur is een Nederlands exportartikel. ‘Het eens. Jiabao Wen premier met is het maar Dercon Profi Buiten de landsgrenzen heerst ook grote belangstelling voor het werk van bijvoorbeeld bijvoorbeeld van werk het voor belangstelling ook grote heerst de landsgrenzen Buiten laatst het voor geleden weken twee hoe ze vertelt Dercon Jongerius. Hella ontwerpster ‘Ik heb nu en schreef: Rotterdam, in haar kinderen met woont Jongerius hadden. contact buitenlandse uitsluitend daarnaast met kilometer van twee een straal besognes in alleen Daar combinatie.’ een heerlijke opdrachtgevers; Museum in Leiden zitten wereldexperts op het gebied van oude Chinese beeldcultuur Chinese beeldcultuur van oude gebied het op wereldexperts zitten Museum in Leiden van digitale gebied op het van producten makers vernieuwende zitten en in Amsterdam of Denk daarbij aan mensen van de Doors die ook in China speerpunt is. beeldcultuur, Pe ze ‘Dit is het Dercon: staat. voor het waar Nederland duidelijk maken moet pr-beleid Bij dat fi je doorheen kan museum waar eerste dit over in de Spaanse media Spaanse architecten betrokken in Amsterdam Rijksmuseum Buitenlanders inzetten. je moet dat gegeven een exotisch beeld, is een sterk Dat museum. Dus pas je je aan.’ geweldig. vinden dat onlangs een ander Nederlands kreeg cultuurgeld om het stoelendans Bij de vierjaarlijkse ex- bekende met in Amsterdam, De Rijksakademie verduren. te zwaar het pr-middel

lterd lterd en lid

, unstbeeld K Unpacking Europe Unpacking en van Theo van Gogh en van . ijk marketinginstrument. De ijk marketinginstrument.

Submission Het Financieele Dagblad lm als

Boekman, tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid voor kunst, tijdschrift Boekman, is freelance journalist voor onder andere onder andere voor journalist is freelance elijken met een slechte, melodramatische fi melodramatische een slechte, met elijken reageren afgesloten. Erik van Lieshouts tekeningen van moslims en autochtone van moslims en autochtone tekeningen Erik van Lieshouts afgesloten. reageren van de adviesraad van van de adviesraad aan Hirsi Ali. Daarvoor hoef je geen socioloog te zijn, dat moet juist een kunstcriticus een kunstcriticus juist moet dat zijn, te socioloog je geen hoef Daarvoor Ali. aan Hirsi rwachtingen te bevragen en zelfs te ondergraven. Ook dat is cultuur en culturele is cultuur en culturele Ook dat ondergraven. te en zelfs bevragen te rwachtingen rg t nieuwe culturen. Daarom kunnen we er geen uitspraken over doen. over uitspraken er geen we kunnen Daarom culturen. t nieuwe en groot deel van de Nederlandse culturele elite doet de laatste tijd behoorlijk de laatste doet elite culturele deel van de Nederlandse en groot Sandra Jongenelen Cultuur is een belangrijk pr-middel en kan ook als glijmiddel fungeren bij de omgang met met bij de omgang fungeren als glijmiddel ook en kan een belangrijk pr-middel Cultuur is Turkije als mensen uit herkomstlanden met contacten ‘Denk daarbij aan landen. andere en kwaad, is goed Dat een lifestyle. een fetisj, Parijs en Londen is in Exotisme en Marokko. maar ook in Parijs, en In Londen in Nederland. zoals probleem, levensgroot een maar niet manier geïntegreerd kannibalistische idiomen op een culturele de nieuwe Berlijn worden een enorme afstand Er heerst gescheiden. blijft het In Nederland wereld. in de culturele to deelnemers als Georgina Starr en Bjarne Melgaard, kreeg een aanzienlijke korting korting aanzienlijke een kreeg Bjarne Melgaard, en Starr als Georgina deelnemers is een ongeloofl ‘Het vindt Dercon. Onbegrijpelijk, opgelegd. Amsterdam.’ Museum Stedelijk dan het bekender buitenland in het is Rijksakademie We en getoond nieuwsgierigheid grote met buitenland in het worden Nederlanders je dat zou In Nederland is de reactie: aan toe. Emiraten Verenigde in de tot besproken, in eerste we waar of kennen nog niet we wat datgene zijn bang voor We doen? nou wel op weten. antwoord geen instantie te Lieshout Van van tekeningen verontrustende die scherpe, zijn interessant zou Het ve Ay in dank afgenomen. haar niet wordt en dat het, Tilroe Anna alleen In Nederland doet doen. schrijft. zichzelf over tijd vooral de laatste de Nederlandse kunstkritiek doordat komt Dat Bij de tentoonstelling authenticiteit. ook altijd over het In Nederland gaat uitstraling.’ in Boijmans in 2002, vonden veel mensen dat het ging om kunst die achterliep, die ons die achterliep, ging om kunst het mensen dat veel vonden in Boijmans in 2002, die activiteiten de over hoor je ook vaak zeggen Dat meer was. en niet-authentiek imiteerde gefi veel Er is zo meer. niet bestaat Maar authenticiteit steunt. Fonds Prins Claus het maar Denk tempo. elk een eigen met moderniteiten verschillende nu eenmaal en er bestaan meer. niet Allang authentiek. cultuur is niet ook de Nederlandse na: eens goed E de politiek en de media er in van wat verschillen veel die niet uitspraken conservatieve naar binnen is gekeerd. veel men te dat feit van het is een gevolg Dat beluisteren. valt te je eigen uitnodigen juist buitenland, het bijvoorbeeld ander’, ‘de en andere’ ‘het Je moet ve

066 Cultuur en Gesprek met Chris Dercon 14/28 politiek

Cultuur en 067 economie –––––––––––––––––––––– 15 - 21/28

economie Cultuur en Cultuur ering. Mede daardoor Mede daardoor ering. l

irt, maar veel verder dan dat dan dat verder maar veel irt,

dt over de kwaliteit, creativiteit en innovatie van de Nederlandse cultuur nogal eens van de Nederlandse cultuur nogal en innovatie creativiteit de kwaliteit, dt over nals veel beeldende kunst, vormgeving, literatuur en architectuur: tastbare producten producten tastbare en architectuur: literatuur vormgeving, kunst, beeldende nals veel r n leiden tot een bestelling, maar de ontwerpers beschikten meestal niet over de over niet meestal beschikten maar de ontwerpers een bestelling, tot n leiden obsedeerd zijn door het publieke draagvlak voor de kunst. In de afgelopen decennia zijn In de afgelopen de kunst. draagvlak voor publieke door het zijn obsedeerd mist doordat de kloof tussen kunst en commercie te groot was. groot te en commercie kunst tussen de kloof doordat mist als podiumkunsten. Hoe de relatie tussen beide gestalte kan krijgen wordt in de wordt krijgen kan tussen beide gestalte Hoe de relatie als podiumkunsten. rmeden. Ook in het buitenland willen we toch vooral het beste van ons kunnen laten laten van ons kunnen beste het vooral toch we willen buitenland het Ook in rmeden. ndabele beroepspraktijk als zelfstandig ontwerper. Een succesvolle show in Parijs in Parijs show succesvolle Een ontwerper. als zelfstandig beroepspraktijk ndabele aar men in Finland al jaren mee bezig is en nu de vruchten van plukt. is en nu de vruchten mee bezig aar men in Finland al jaren iving Apart Together Apartiving ynchroon met veranderingen van de tijdgeest dan ook telkens wisselende legitimaties legitimaties wisselende dan ook telkens van de tijdgeest veranderingen met ynchroon oor het kunstbeleid in de mode geweest, waarbij de noodzaak tot ongestoorde autonome autonome ongestoorde tot de noodzaak waarbij in de mode geweest, kunstbeleid oor het oor de groep van culturele dienstverlening: kunstvormen die live worden geconsumeerd, geconsumeerd, worden live die kunstvormen dienstverlening: van culturele oor de groep zien zonder dat we daar rijk van denken te worden. Sterker nog, we zijn best bereid bereid zijn best we nog, Sterker worden. te daar rijk van denken we dat zien zonder profi culturele internationale in onze investeren te fors om zelf ging de liefde meestal niet. meestal ging de liefde nationale van het vormt in Nederland een spiegel dat cultuurbeleid, internationale In het eveneens ‘export’ en ‘import’ ‘winst’, ‘concurrentie’, als termen worden cultuurbeleid, ve wo Het Nederlands cultuurbeleid is in de eerste plaats gericht op artistieke kwaliteit. kwaliteit. op artistieke gericht plaats is in de eerste Nederlands cultuurbeleid Het van oudsher debat cultuurpolitieke Nederlandse in het politici valt op dat Daarnaast ge L economie Cultuur en s v de is met Wel gesteld. discussie werd nooit ter overigens van de kunst ontwikkeling vaak gefl dimensie van de cultuur natuurlijk economische De creatieve industrie krijgt in Nederland steeds meer aandacht. Cultuur vervult een Cultuur vervult meer aandacht. krijgt in Nederland steeds industrie De creatieve van Stichting oprichter Joeri van den Steenhoven, stelt in de kenniseconomie, rol cruciale worden en betekenis ‘Identiteit publicatie. aan deze in zijn bijdrage Nederland Kennisland, aan waarde van economische toevoegen in het als sleutelfactoren meer en meer gezien cultuur Tussen industrie.’ in de creatieve zichtbaar best Dit is het en diensten. producten met activiteiten van economische gelegd worden verbinding een directe en economie kan van de internationale versterken aan het bijdragen component die kunnen een culturele het uit vier elementen: bestaat ‘Die verbinding regio. van een land of concurrentiepositie waarin van omgevingen creëren het van innovatie, stimuleren het van talent, ontwikkelen Dit is iets industrie.’ de creatieve van en de promotie ontstaan kunnen dwarsverbanden w bijdragen aan dit hoofdstuk op verschillende manieren uitgewerkt. manieren op verschillende aan dit hoofdstuk bijdragen hoog opgegeven. Tegelijk, zo blijkt uit enkele bijdragen in dit hoofdstuk, is Nederland in dit hoofdstuk, bijdragen blijkt uit enkele zo Tegelijk, hoog opgegeven. Kijk bijvoorbeeld plukken. te vruchten daarvan ook de economische in staat onvoldoende generaties er twee waren negentig jaren Begin en midden naar de Nederlandse mode. en de tijdschriften bestormden in Parijs die de catwalks ontwerpers, talentvolle in een zetten om te hun talent gebleken in staat enkelen hen zijn slechts Van bevolkten. re ko vinden in de is te ander voorbeeld Een leveren. te om de bestelling productiefaciliteiten directeur Wolting, Femke constateert aan dit hoofdstuk haar bijdrage In media. nieuwe heeft de boot van games aanvankelijk gebied Nederland op het dat van Submarine, ge producten, van culturele de groep mode en games tot zin behoren In economische eve ook geldt dat Maar behalen. te winst vlak valt zeker dat Op worden. kunnen die verkocht v zo

068 Cultuur en Inleiding door George Lawson 15/28 economie Cultuur en 069 economie Inleiding door George Lawson 15/28 daar verandering daar verandering Cultuur en economie is sinds 2004 directeur van de Stichting Internationale Culturele Activiteiten. Daarvoor was was Daarvoor Activiteiten. Culturele Internationale van de Stichting is sinds 2004 directeur

unsten van het ministerie van OCW en directeur van de Schouwburg, het Centrum Beeldende Kunst en Kunst Beeldende Centrum het van de Schouwburg, en directeur van OCW ministerie van het unsten onome kunst en commercie dichten door verder te kijken dan de kleine incrowd incrowd de kleine dan kijken te door verder dichten en commercie onome kunst hij hoofd van de culturele afdeling van de Nederlandse ambassade in Berlijn, plaatsvervangend directeur directeur plaatsvervangend in Berlijn, van de Nederlandse ambassade afdeling van de culturele hij hoofd K in Rotterdam. theater ro het ik Suyling, directeur van de Young Designers & Industry Foundation, pleit ervoor Dutch Dutch ervoor pleit Foundation, & Industry Designers Young de van directeur ik Suyling, meent dat het tijd wordt dat kunstzinnige makers in Nederland de kloof tussen de kloof in Nederland makers kunstzinnige dat tijd wordt het meent dat t mke Wolting signaleert in het buitenland een overgangsgebied tussen artistieke tussen artistieke een overgangsgebied buitenland signaleert in het Wolting mke dacht, tegenwoordig zijn processen belangrijker en gaat het om de grensgebieden om de grensgebieden het en gaat belangrijker zijn processen tegenwoordig dacht, sproken buiten het bereik van de ontwerper vallen. Werd er tot voor kort in oplossingen in oplossingen kort voor er tot Werd vallen. van de ontwerper bereik het buiten sproken noeg zijn. u moeten vormen. Of dit per se tot een huwelijk moet leiden weet ik nog zo net niet, en niet, net nog zo ik weet leiden moet een huwelijk per se tot Of dit vormen. u moeten rvullen bij het vinden en vormgeven van oplossingen in deze grensgebieden. Daarbij zal Daarbij grensgebieden. in deze van oplossingen vormgeven vinden en bij het rvullen t dusverre is vooral Nederlandse dance succesvol, terwijl er niets Nederlands aan te Nederlands aan te er niets terwijl dance succesvol, Nederlandse is vooral t dusverre behandelen. Daarmee zou je alles ontkrachten waar Dutch Design voor staat.’ In staat.’ voor Design Dutch waar ontkrachten je alles Daarmee zou behandelen. aarbij commercie én overheid naar de commerciële potentie van de nummers kijken. kijken. van de nummers potentie naar de commerciële én overheid aarbij commercie nancieringsmodellen nodig: het produceren van nieuwe media kost veel geld en vereist en vereist geld veel media kost van nieuwe produceren het nodig: nancieringsmodellen eorge Lawson eorge xperimenten en games, die alleen gemaakt worden om er geld mee te verdienen. verdienen. mee te om er geld worden gemaakt die alleen en games, xperimenten eel moeten worden samengewerkt, en dat is iets waar ontwerpers aan gewend zijn. gewend aan ontwerpers waar is iets en dat samengewerkt, worden eel moeten

G van de kunstwereld en zich te richten op een breder publiek. Daarvoor zijn aparte zijn aparte Daarvoor publiek. op een breder richten te en zich van de kunstwereld fi v aan de Hogeschool Communicatie Digitale voor Academie van de directeur Mir Wermuth, de dat en constateert popmuziek onder de loep van de de wereld neemt van Utrecht, elkaar naast en overheidssteun commercie waarin is Nederlandse popmuziek een sector ervan, de promotie voor sterk ook internationaal zich Beide partijen maken bestaan. w To Wermuth. constateert is, ontdekken Fe e Ze au ge rol een belangrijke Design kan op een probleem. gezichtspunten tussen de verschillende ve Ook Rick van der Ploeg, hoogleraar economie in Amsterdam en Florence, is van mening van mening is en Florence, in Amsterdam economie hoogleraar der Ploeg, van Ook Rick een producten bij de import van culturele export als bij de zowel concurrentie dat de van kwaliteit op de hebben kan uitwerking en een positieve spelen gaat rol grotere bij ingezet hebben die cultuur succesvol van landen voorbeelden Als cultuur. Nederlandse Finland. alweer, en, Oostenrijk Denemarken, hij Frankrijk, noemt branding hun nationale Pe is een Design ‘Dutch dwingen. te keurslijf een economisch meer in zonder Design niet proberen als een melkkoe je niet Die moet cultuuruiting. conceptuele sterke bijzonder te is Het verkennen. wegen nieuwe in zijn: goed we doen waar we daarvan moeten plaats die normaal probleemgebieden in complexe zetten design in te mogelijk bijvoorbeeld ge in. Het lijkt dan in ieder geval zinvol onderscheid te maken tussen de economische de economische tussen maken te onderscheid zinvol dan in ieder geval lijkt Het in. en de krijgen moeten zou cultuurbeleid in het rol dimensie van cultuur die een passende politiek economische van onze dimensie van economie die een vitaal onderdeel culturele zo spannend voorlopig kan Maar een lat-relatie van goederen. in gemeenschap niet al zeker ge In de bijdragen aan dit hoofdstuk worden meerdere mogelijkheden tot een vruchtbare een vruchtbare tot mogelijkheden meerdere worden aan dit hoofdstuk In de bijdragen samenhang blijkt ook dat Daarbij tussen cultuur en economie genoemd. kruisbestuiving de brengt Mogelijk ontbreekt. van de overheid beleid tussen economie en cultuur in het nota gestelde vooruitzicht in het door de regering een gezamenlijk investeringsbeleid van de ministeries van EZ, OCW en Financiën. OCW van EZ, van de ministeries investeringsbeleid een gezamenlijk

1 en in de cultuur hun tijd r gu

En natuurlijk is het zo dat als sleutelfi dat zo is het En natuurlijk 2 onomie en heeft succes zonder subsidie. succes zonder onomie en heeft t midden van een felle concurrentie het publiek en masse de zaal in te lokken. Er zijn lokken. en masse de zaal in te publiek het concurrentie felle van een midden unstcritici suggereren dat alleen gesubsidieerde symfonieorkesten en klassieke- symfonieorkesten gesubsidieerde alleen dat suggereren unstcritici en energie verspillen aan rent-seeking er minder overblijft voor cultuurproductie. cultuurproductie. voor er minder overblijft aan rent-seeking verspillen en energie van concurrentievoordelen halen het verstaan worden onder rent-seeking Hierbij moet een of en regelingen wetten subsidies, zoals de markt zelf, buiten uit factoren staat. tegenover waarde er een toegevoegde dat dus zonder monopoliepositie, zijn ze transparant, en Italië zijn niet van Frankrijk systemen geleide De door de staat voor een voorliefde en hebben favoritisme bureaucratisch politiek of voor vatbaar met houding aan, een afstandelijke neemt Koninkrijk Verenigd Het prestigeprojecten. kent Het verantwoordelijkheid. ministeriële Arts Council en zonder een onafhankelijke omwille op kunst veel te mogelijk zich maar richt problemen, minder van de genoemde van culturele de toewijzing op uitoefent invloed weinig nu de regering van de kunst, Cultuur een Raad voor met benadering, een afstandelijke Ook Nederland kent subsidies. de is dat Nederlandse bestel van het voordeel Het verantwoordelijkheid. en ministeriële Cultuur Raad voor de waaraan opstellen lijnen kan in grote en criteria prioriteiten minister is maar het beïnvloeden, te oordelen artistieke proberen te zonder houden, moet zich algemene met van de vraag stimuleren Het en rent-seeking. lobbyen voor vatbaarder rent-seeking, of risico van lobbyen weinig draagt belastingfaciliteiten) (zoals maatregelen zonder die ook producties in de zin dat losses deadweight voor vatbaar maar is wél in het huidige Europa uitstekende musea die bloeien zonder subsidie. De kwaliteit van van De kwaliteit subsidie. zonder bloeien musea die uitstekende Europa huidige in het als die van gesubsidieerde goed zo is zeker theaterproducties commerciële sommige de eigen koestert ondernemers aantal culturele toenemend Een theatergezelschappen. au naar nieuwe uitstrekt niet zich als ze haar relevantie cultuur verliest Gesubsidieerde op hoofdzakelijk zich ze richt momenteel want publieksgroepen, en meer diverse van immigranten. op de enorme instroom en niet publiek, hoogopgeleid een blank, manier waarop verarmde cultureel gerichte, de op geld verwerpen Cultuurpessimisten cultuur afstompt van hoge uitingen marktwerking de dat Zij vrezen mensen samenleven. cultuur hoge dat houden ons voor en ze trekken te van de massa om de aandacht voldoende de markt dat benadrukken Economen is als amusement. hetzelfde niet 1998). (Cowen de meerderheid cultuur voor én lage schept de elite voor niches culturele In een groot deel van Europa zijn de markt en de kunsten ongelukkige bedgenoten. bedgenoten. ongelukkige en de kunsten zijn de markt deel van Europa In een groot K zijn geschikt mogen orkesten Commerciële muziek maken. goede muziekensembles als het tekort schieten ze begeleiden, te opera’s en populaire operettes om musicals, het theater gesubsidieerde het brengt Zo hedendaagse muziek. of om moeilijke gaat concentreert zich theater commerciële het terwijl toneelrepertoire, artistiek waardevolle De commerciële kerstpantomimes. of cabaret comedy, zoals werk, lichtere op het en wist volkstoneel het voor schreef Shakespeare Zelfs wonderlijks. cultuur biedt veel te Cultuur en creatieve economie en creatieve Cultuur Globalisering, internet en andere technische vernieuwingen creëren schaalvoordelen schaalvoordelen creëren vernieuwingen technische en andere internet Globalisering, zagen Sommigen produceren. te en variëteit diversiteit de markt mogelijk het en maken de alleen daarmee omdat aan cultuur, verspild overheidsgeld geen helemaal liever gediend worden minderheid van een gedreven van de leden belangen egocentrische 1989). (Grampp

070 Cultuur en Essay door Rick van der Ploeg 16/28 economie Cultuur en 071 economie Essay door Rick van der Ploeg 16/28 an Goghs V , Mona Lisa lm.

omdat de posterproducenten auteursrechten auteursrechten de posterproducenten omdat , aal is daarentegen een publiek goed, en dat kan steun steun kan en dat een publiek goed, aal is daarentegen T

3 Melkmeisje en Vermeers Vermeers en tvaardigen. Hetzelfde kan gelden voor toneel, literatuur en fi literatuur toneel, voor gelden kan Hetzelfde tvaardigen. bsites. Cd’s waren rivaliserende (private) goederen, nu zijn ze niet-rivaliserende niet-rivaliserende ze nu zijn goederen, (private) rivaliserende waren Cd’s bsites. nst. De toegenomen keuzemogelijkheden en snelheid van het vervoer van personen van personen vervoer en snelheid van het keuzemogelijkheden De toegenomen nst. ederen; de prijzen weerspiegelen de werkelijke kosten en de markt functioneert goed. goed. en de markt functioneert kosten de werkelijke weerspiegelen de prijzen ederen; ch een meesterwerk van een wereldberoemde architect – denk aan het effect dat het het dat effect – denk aan het architect van een wereldberoemde een meesterwerk s het genot van een culturele ervaring niet belemmert dat andere personen er ook er ook personen andere belemmert dat ervaring niet van een culturele genot s het onnebloemen xtra inkomsten door concerten, boeken, interviews en merchandise. Aan de andere kant kant Aan de andere en merchandise. interviews boeken, door concerten, inkomsten xtra re Culturele ervaringen Culturele — zijn rivaliserende musea of aan theaters bezoeken of als betaaltv ervaringen Culturele go Al niet-geïnteresseerde lawaaierige, Maar niet-rivaliserend. is het genieten, van kunnen Hoewel kunstliefhebbers. van geïnteresseerde genot het bederven publieksgroepen van niet-rivaliserende sluiten te uit mensen via jamming (storing) doenlijk is het Iedereen zinloos. gezien economisch is het tv-uitzendingen, of als radio- cultuurgoederen subsidies voor lijken daarom cultuurgoederen, niet-rivaliserende met meeliften wil gratis maar betaaltv publiek goed, is een Openkanaaltv en -tv gerechtvaardigd. openkanaalradio en de houding van de overheid en uitsluitbaar particulier goed, is een rivaliserend hoog de congestiekosten Als concurrentiebeleid. tot beperkt blijven moet daartegenover belopen Zo verliezen. karakter hun niet-rivaliserende ervaringen culturele kunnen zijn, British Museum van het bezoeker de marginale door veroorzaakt de congestiekosten schoonmaak onderhoud, van beveiliging, van de kosten nog afgezien Britse pond, acht mensen uit te onmogelijk Soms is het dus nadelig zijn. kan toegang Gratis enzovoort. van een monumentaal gebouw de restauratie voor gelden kan Dat betalen. die niet sluiten of op de gehad heeft Rogers, Piano en Richard door Renzo ontworpen Beaubourg, Centre om een niet men voorbijgangers Aangezien Halles. van Les in de omgeving depressie onderhouden cultureel van goed genot van het uitsluiten kan of voor vragen kan bijdrage behoefte aan de onvoldoende de markt voldoet architectuur, schitterende of erfgoed Podiumvoorstellingen goederen. publieke niet-uitsluitbare niet-rivaliserende, aan zulke subsidies die ze hoge de relatief ze verdienen daarom goederen, private zijn uitsluitbare, 1990). (De Grauwe niet krijgen subsidie zouden worden gemaakt, subsidie ontvangen. Bovendien is aan vraagstimulering is aan vraagstimulering Bovendien ontvangen. subsidie gemaakt, worden zouden subsidie van middle-of-the-roadcultuur. bevordering eenzijdige van een verbonden gevaar het als primair ‘kwaliteit’ van uitgaan gesproken normaal Cultuur moet De Raad voor canon van gevestigde de westerse Is alleen is? ‘kwaliteit’ wat wie beslist Maar criterium. ‘kwaliteit’? cultuur hoge Snelle technologische ontwikkelingen hebben een grote verandering gebracht in de aard aard in de gebracht verandering een grote hebben ontwikkelingen technologische Snelle muziek van (illegale) favoriete hun tegenwoordig mensen halen Veel van cultuurgoederen. we Er is in haar bestaan. de muziekindustrie bedreigt verschuiving Deze goederen. (publieke) Vinci’s van Da reproducties massaal geproduceerde een markt voor Z betalen en kwaliteit garanderen. Voor muzikanten ligt dat niet zo eenvoudig; als het als het eenvoudig; zo niet ligt dat muzikanten Voor garanderen. en kwaliteit betalen van afhankelijker ze worden plukt, net van het gratis producten publiek hun artistieke e van vervoer kosten de e-cultuur en de lagere ontwikkelingen, de technologische hebben Door het van de cultuur. democratisering een ongekende voor gezorgd en communicatie met en is de snelheid gestegen, gedaald zijn de prijzen technologie en de nieuwe internet als hedendaagse klassieke zowel tot deelname aan en toegang een grotere als gevolg ku bereikbaar kunstvoorwerpen unieke van zelfs tentoonstellingen maken en kunstwerken lmindustrie, lmindustrie,

el velen hebben el velen hebben internet. Hoew internet. odra de rest van de bevolking ervan van de bevolking de rest odra Z

5 (Uitgangspunten voor het cultuurbeleid cultuurbeleid het voor (Uitgangspunten lm, radio, televisie, reclame, industrieel ontwerp, ontwerp, industrieel reclame, televisie, radio, lm,

lm, toneel- of dansvoorstelling, concert of opera. De kinderen De kinderen concert opera. of dansvoorstelling, of toneel- lm,

Cultuur als confrontatie 4 huiving plaats van autonome naar toegepaste kunst. De economie wordt zelfs in zelfs wordt De economie kunst. naar toegepaste van autonome huiving plaats eesd dat virtuele presentaties afbreuk zouden doen aan de behoefte om de werken om de werken behoefte doen aan de zouden afbreuk virtuele presentaties eesd dat c dt geapprecieerd als mensen er op jonge leeftijd aan worden blootgesteld. Voor veel veel Voor blootgesteld. aan worden leeftijd als mensen er op jonge dt geapprecieerd r het internationale prestige. Hoge cultuur kost rijke mensen meer dan armere, mensen meer dan armere, rijke cultuur kost Hoge prestige. internationale r het r arieerde publieksgroepen. Dat levert interessante ervaringen op in het schemergebied schemergebied op in het ervaringen interessante levert Dat publieksgroepen. arieerde r bdesign, architectuur, mode, muziek, uitgeverij en festivals. Cultuur heeft een positief een positief heeft Cultuur en festivals. uitgeverij muziek, mode, architectuur, bdesign, bruik van. Niet-bezoekers kunnen toch genieten van recensies of van operaregistraties operaregistraties van of van recensies genieten toch kunnen Niet-bezoekers van. bruik meenschapshuizen en winkelcentra, strekt men de hand uit naar nieuwe en meer men de hand uit naar nieuwe strekt en winkelcentra, meenschapshuizen rs enemende mate afhankelijk van de productie uit zulke uiteenlopende commerciële commerciële uiteenlopende uit zulke productie van de afhankelijk mate enemende ontwikkelen. iskosten plus gederfd inkomen. Rijke mensen zijn daarom minder gevoelig voor de prijs voor minder gevoelig mensen zijn daarom Rijke inkomen. plus gederfd iskosten imuleren, en niet het aanbod. In Nederland heeft zich een verschuiving voorgedaan voorgedaan een verschuiving zich In Nederland heeft aanbod. het en niet imuleren, eer naar een museum, fi eer naar een museum, oor een groeiend wereldwijd publiek. Bibliotheken, archieven, musea en podiumkunsten en podiumkunsten musea archieven, Bibliotheken, publiek. wereldwijd groeiend oor een in werkelijkheid te gaan zien, is die angst ongerechtvaardigd gebleken. Er vindt ook een Er vindt ook een gebleken. ongerechtvaardigd is die angst gaan zien, te in werkelijkheid ve gev 2001–2004) heb ik uiteengezet waarom de overheid cultuur behoort te ondersteunen. ondersteunen. cultuur behoort te de overheid waarom heb ik uiteengezet 2001–2004) en in cultuurbesef investeren om te redenen zijn er gegronde plaats Op de eerste die een ervaringen culturele met kennismaken kinderen waardoor cultuureducatie zes elk jaar vier tot kinderen cultuurbonnen kunnen Met achterlaten. indruk blijvende k instellingen culturele kunnen Daarnaast meemaken. willen ze wat zelf zo kiezen mensen. jonge voor ervaringen van culturele de ontwikkeling voor subsidies krijgen cultuur pas volledig hoge is dat van cultuureducatie de bevordering voor argument Het wo Overtuigende argumenten voor cultuursubsidies voor argumenten Overtuigende — In mijn beleidsnotitie gaat genieten, daalt de interesse onder de elite. Toch behoort de overheid ervoor te zorgen zorgen te ervoor behoort de overheid Toch onder de elite. de interesse daalt genieten, gaat uitgewezen heeft Deens onderzoek Een cultuur. van hoge genieten meer mensen dat aan wil er toch 82 procent Schouwburg van de Koninklijke van de niet-gebruikers dat geen er zelf ze ook al maken steunen, best de kunsten mensen willen Veel meebetalen. ge de fi de televisie, voor voordelen aan de afgeleide hechten waarde of op tv, verheugen zich of en tradities, erfgoed behoud van cultureel en het de cultuureducatie ove plus ticket uit het bestaan de opera aan bijvoorbeeld van een bezoek de kosten omdat re verhoogd. worden kan die dan ook gemakkelijk ticket, van het Hoge cultuur heeft snob appeal (Bourdieu 1979). (Bourdieu snob appeal heeft cultuur Hoge v of prijs aan televisie meer steeds schatten geven hun als fi kunstsectoren en gesubsidieerde to uitstralingseffect doordat een bloeiend cultureel klimaat toeristen en nieuwe bedrijven bedrijven en nieuwe toeristen klimaat cultureel bloeiend een doordat uitstralingseffect podiumkunsten en bloeiende architectuur goede Goed onderhouden monumenten, trekt. en toeristen kenniswerkers schaarse bedrijven, voor aantrekkelijk steden maken 2002). (Florida we kinderen is cultuureducatie de enige kans om belangstelling en smaak voor hoge cultuur cultuur hoge en smaak voor om belangstelling kans de enige is cultuureducatie kinderen te hoge terwijl brengen, cultuur onder de mensen men hoge kan plaats Op de tweede hoogopgeleid blank, vergrijzend, door een ouder, genoten wordt cultuur nu hoofdzakelijk bibliotheken, poptempels, brengen, te parken cultuur naar openbare Door hoge publiek. ge gev bieden in meer aan te hun producten cultuur en dwingt de kunsten en lage tussen hoge en minder als luxegoederen. goederen niet-uitsluitbare van niet-rivaliserende, de vorm te ervaringen naar culturele om de vraag argumenten goede zijn er plaats Op de derde st

072 Cultuur en Essay door Rick van der Ploeg 16/28 economie Cultuur en 073 economie Essay door Rick van der Ploeg 16/28 premie premie - nanciering van experimenten en onderzoek en ontwikkeling. en onderzoek nanciering van experimenten

igen en te leven van de markt. Krediet krijgen op de markt is moeilijker voor avant- voor op de markt is moeilijker krijgen Krediet van de markt. leven en te igen nstenaars). Ook in de podiumkunsten is een grotere nadruk op de vraagzijde nodig. nodig. de vraagzijde op nadruk is een grotere Ook in de podiumkunsten nstenaars). st ekomstige generaties subsidiëren, vooral als die zichtbaar is in de openbare ruimte. ruimte. is in de openbare als die zichtbaar vooral subsidiëren, generaties ekomstige compenseren. Dit is het argument van de ‘kinderschoenen’. De Unesco stelt dat dat De Unesco stelt ‘kinderschoenen’. van de argument Dit is het compenseren. s cultuur hoogopgeleide arbeidskrachten, bedrijven en toeristen aantrekt, stijgen stijgen aantrekt, en toeristen bedrijven arbeidskrachten, s cultuur hoogopgeleide ellen op inkomenssubsidie en liever toegerust willen worden om zich zelfstandig te te zelfstandig om zich worden willen toegerust en liever op inkomenssubsidie ellen aardering die iemand toekent aan het behoud van een natuur- of cultuurwaarde voor voor cultuurwaarde of behoud van een natuur- aan het die iemand toekent aardering eel accommodaties in de provincie hebben de neiging doorsneekost te programmeren programmeren te de neiging doorsneekost hebben in de provincie eel accommodaties oor de podiumkunsten draagt bij aan het vullen van stoelen en geeft ook stimulansen om ook stimulansen en geeft van stoelen vullen bij aan het draagt oor de podiumkunsten de voor alleen en niet als geheel de maatschappij op voor dus winst oort en leveren en vijfde kan de overheid cultuur met bestaans- of legaatwaarde voor de huidige of of de huidige voor legaatwaarde of bestaans- cultuur met de overheid kan en vijfde aan de aanbodzijde om tekortkomingen subsidies nodig zijn tijdelijke kunnen en zesde V de met programmafondsen, voor zeggen te er veel is Daarom komen. te kosten om uit de kwalitatief een avontuurlijk, met die komen subsidiëren te die accommodaties opdracht maakt en ook dat kweken te tijd om een publiek kost Het cultuurprogramma. hoogstaand bums on seats Een draaien. laten te langer succesproducties aantrekkelijker het van steun aan het aanbod van hedendaagse beeldende kunsten naar vraagsubsidies naar vraagsubsidies kunsten beeldende van hedendaagse aanbod het aan van steun van levende van werk de aankoop voor leningen voor betaald op de rente (via subsidies ku v trekken. publiek te een groter niet-uitsluitbare of niet-rivaliserende de markt onvoldoende kan plaats Op de vierde kapitaal ook cultureel brengen ervaringen Culturele leveren. ervaringen culturele v via subsidies, steunen ervaringen zulke moet De overheid consumeren. die ze enkelen De som van de marginale voorzieningen. publieke of regulering belastingprikkels, cultuur Als ervaringen. van de culturele zijn aan de kosten gelijk moet opbrengsten en minder minder werken gaan mensen misschien gemaakt, wordt toegankelijk breder maakt cultuur duurder. belastingdraagvlak van het erosie Deze betalen. belasting Al verlaagd. juist de kosten en worden belastingopbrengsten T to een behoud van aan het toekent die een persoon is de waardering Bestaanswaarde is de Legaatwaarde van. gebruik geen ook al maakt hij er zelf cultuurwaarde, of natuur- w en onderhoud aan restauratie Denk generaties. en toekomstige nageslacht eigen het historische sluizen, en bruggen kastelen, boerderijen, kerken, van monumentale Elk daarvan vondsten. musea en archeologische bibliotheken, archieven, of landschappen raken in verval en als ze kapitaal cultureel voorraad bij aan de maatschappelijke draagt als men in bepaalde Zelfs generaties. van toekomstige welzijn het voor schadelijk is dat naar de knoppen in die delen erfgoed het dat wil men niet land nooit komt, van het delen ook kan cultuurwaarden belang van deze Het opera. voor gelden kan Hetzelfde gaat. fi tot motiveren T te unique selling zangers en Kaapverdiaanse Balinese dansers hoornblazers, Tibetaanse dvd’s cd’s, media, via de mondiale worden kunnen die gepopulariseerd points hebben, van hun aan de merkbekendheid bijdragen kunnen artiesten Deze en live-optredens. hun nationale aan geven stimulansen en zo en Abba, de Beatles vroeger zoals land, eigen prijs die geen kunsten van toegepaste zijn beoefenaars ander voorbeeld Een economie. st ve producties, commerciële de conventionele dan voor activiteiten culturele gardistische en leveren kapitaal risicodragend via participatiemaatschappijen de regering kan daarom te geld aanzetten ertoe particulieren kunnen Rentevoordelen bieden. belastingfaciliteiten leningen. van zachte in de vorm investeren en daarmee de vraag naar subsidies. subsidies. naar en daarmee de vraag 6 benadering is de formulering van een internationaal cultuurbeleid een afgeleide van een afgeleide cultuurbeleid internationaal van een benadering is de formulering den gegeven. In de praktijk is de vraag vaak inelastisch, zodat hogere prijzen leiden leiden prijzen hogere zodat vaak inelastisch, de vraag is In de praktijk den gegeven. rheid dus het aanbod moet subsidiëren. Toch is het beter de vraag naar hoge cultuur naar hoge vraag de beter is het Toch subsidiëren. moet aanbod het rheid dus arieerde publieksgroepen en programmasubsidies. Een andere onjuiste stelling is stelling onjuiste andere Een en programmasubsidies. publieksgroepen arieerde nt in een krappe arbeidsmarkt is er geen marktfalen. De vrijheid zichzelf als De vrijheid zichzelf marktfalen. arbeidsmarkt is er geen nt in een krappe r nstenaar te scholen legt de overheid niet de verplichting op te zorgen voor voldoende voldoende voor zorgen op te de verplichting niet de overheid legt scholen te nstenaar schapen, waardoor mensen bereid zijn een groter deel van hun budget aan de kunsten aan de kunsten deel van hun budget zijn een groter mensen bereid waardoor schapen, ’n ekomstige generaties verloren gaan. Dat veel kunstenaars arm zijn is ook geen valide ook geen arm zijn is kunstenaars veel Dat gaan. verloren generaties ekomstige t hogere opbrengsten. Als de capaciteit van accommodaties niet volledig wordt benut, benut, wordt volledig niet accommodaties van de capaciteit Als opbrengsten. t hogere besteden. Daar komt bij dat zich mogelijk een verschuiving voordoet van unieke van unieke voordoet een verschuiving mogelijk zich bij dat Daar komt besteden. stimuleren via cultuureducatie, cultuurbonnen, het aanboren van nieuwe en meer van nieuwe aanboren het cultuurbonnen, via cultuureducatie, stimuleren bieden. Het werkgelegenheidsargument kan wel gelden voor bepaalde beroepen beroepen bepaalde voor gelden wel kan werkgelegenheidsargument Het bieden. aak wordt gesteld dat cultuur wordt geproduceerd tegen dalende gemiddelde kosten, kosten, gemiddelde dalende tegen geproduceerd cultuur wordt dat gesteld aak wordt Internationaal cultuurbeleid: verschillende benaderingen in Europa benaderingen verschillende cultuurbeleid: Internationaal — uitdragen buitenland cultuur in het hun eigen willen eergevoel enig nationaal Landen met kan diplomatie Culturele cultuur. elkaars voor respect naar wederzijds en streven slepen. te in de wacht buitenland in het helpen contracten binnenlandse ondernemingen In belang. economisch op het leggen te nadruk lijkt de grootste Koninkrijk Verenigd Het zo Daar staat tegenover dat de technologische vooruitgang veel nieuwe rijkdom heeft heeft rijkdom nieuwe veel vooruitgang de technologische dat tegenover Daar staat ge te naar en van arbeidsextensieve naar grootschalige van klein- naar reproduceerbare, producties. arbeidsintensieve Niet-overtuigende argumenten voor cultuursubsidies voor argumenten Niet-overtuigende — de en dat aanbod, afhangt van het naar cultuurgoederen de vraag dat stellen Sommigen ove te gev op de ongelijke antwoord verstandig Een zijn. moet betaalbaar iedereen cultuur voor dat prijs per hogere een seizoenkaarthouders (bijvoorbeeld deelname is prijsdiscriminatie stimuleren het of kopen) last-minutekaartjes dan mensen die individuele vragen plaats cultuurbonnen, via educatie, en kinderen inkomens lage onder mensen met van de vraag de avant- maakt dat over er zorgen men zich Als middelen. en andere actieprogramma’s men docenten kan publiekstrekkers, door conventionele wordt overvleugeld gardecultuur zachte cultuur met hoge voor de smaak van podia aanmoedigen en programmeurs nog grotere tot leiden prijsstijgingen is dat argument Nog een slecht cultiveren. hand te subsidies moeten daarom en dat van opbrengsten, in verlies en dus vraag, in de dalingen wo (restaurateurs bijvoorbeeld), als men vreest dat waardevolle vaardigheden voor voor vaardigheden waardevolle dat als men vreest bijvoorbeeld), (restaurateurs to hun ongeacht ondersteunen, behoort arme mensen te alle de staat want argument, beroep. stijgt daarom productiviteitsverbeteringen, voor ruimte veel bieden niet De kunsten 1966) en Bowen prijs ervan (Baumol de relatieve ku een baan kunstenaars om de afgestudeerde enzovoort theatergroepen orkesten, te to aanbod. het niet stimuleren, men de vraag moet V te benutting van accommodaties subsidie nodig is om een volledige daarom en dat voldoende niet accommodaties Als overtuigend. erg is niet Dit argument garanderen. en last-minutekaartjes goedkope met experimenteren ze kunnen publiek trekken, via van de vraag een stimulering voor geven te argumenten Er zijn goede marketing. extra voor maar niet en programmasubsidies, actieplannen cultuurbonnen, educatie, aan werkgelegenheid, cultuur bijdraagt dat onrechte ten stellen Velen aanbodsubsidies. wa

074 Cultuur en Essay door Rick van der Ploeg 16/28 economie Cultuur en 075 economie Essay door Rick van der Ploeg 16/28 lm, radio en televisie, en televisie, radio lm,

lmregisseurs, architecten en architecten lmregisseurs,

lms, boeken of muziek buiten Frankrijk te te Frankrijk muziek buiten of boeken lms,

lms (Denemarken, Frankrijk, Zweden, Nederland), als Nederland), Zweden, Frankrijk, lms (Denemarken,

7 n aan de export van hoge cultuur, ten koste van populaire cultuuruitingen die zijn cultuuruitingen van populaire koste ten cultuur, van hoge n aan de export eert zich als cool, ook Oostenrijk werkt aan een modern image (zie bijvoorbeeld (zie bijvoorbeeld aan een modern image werkt ook Oostenrijk eert als cool, zich ve den gemarginaliseerd; jongeren investeren minder in culturele competentie, de competentie, minder in culturele investeren jongeren den gemarginaliseerd; den gegeven aan het aantrekken van buitenlandse cultuur, zij het wereldmuziek, wereldmuziek, zij het cultuur, van buitenlandse aantrekken aan het den gegeven ch r r derom met enig succes. De Deense Dogmagroep is succesvol in het buitenland en buitenland in het is succesvol De Deense Dogmagroep enig succes. met derom

nstproducenten. In onze tijd kunnen de frisse wind van binnenlandse en internationale de frisse wind van binnenlandse en internationale tijd kunnen In onze nstproducenten. richt op andere motieven dan het stimuleren van de kunsten. Ook kan meer prioriteit prioriteit meer Ook kan van de kunsten. stimuleren het dan motieven op andere richt ge rkopen, etnische minderheden de kans bieden hun cultuur te presenteren of niet- of presenteren bieden hun cultuur te minderheden de kans etnische rkopen, t 39 miljoen in 2000. Toch vinden de Fransen deze spectaculaire groei waarschijnlijk waarschijnlijk groei spectaculaire deze vinden de Fransen Toch t 39 miljoen in 2000. Conclusie — cultuur te de hoge dreigt wordt, alsmaar professioneler Nu de vrijetijdsindustrie wo Kruder en Dorfmeister). Beide landen maken gebruik van ‘branding’, van merkidentiteiten van merkidentiteiten ‘branding’, van gebruik maken Beide landen en Dorfmeister). Kruder te buitenland om hun cultuur in het marketinginitiatieven en gemeenschappelijke promoten. concurreren kunnen ze waarmee de hulpmiddelen kunstenaars geven landen Sommige aanvoering (onder Andere Nederland). Koninkrijk, (Verenigd markten op internationale Bijzondere protectionisme. cultureel en praktiseren weg een andere kiezen van Frankrijk) fi om Franse ontwikkelen instrumenten Europese culturen binnenhalen zijn zinvolle initiatieven, maar het uitsluiten van de uitsluiten maar het initiatieven, zijn zinvolle binnenhalen culturen Europese in de van producten promoten Het niet. culturen buitenlandse andere of Amerikaanse is dat talen in vreemde van producten blokkeren het streven, taal is een legitiem eigen 2005). der Ploeg (Van niet ve ge wo het buitenlands beleid en draagt weinig bij aan een bloeiende internationale culturele culturele internationale bloeiende aan een bij weinig en draagt beleid buitenlands het worden prioriteit kan van Cultuur, bewindspersoon ligt bij de initiatief het Als uitwisseling. ge kring van echte kunstliefhebbers wordt kleiner, het publiek diverser en cultuur is vaker en cultuur is vaker publiek diverser het kleiner, wordt kunstliefhebbers kring van echte de afstomping tegen vechten Overheden vinden. te nog in amusementscentra alleen in culturele investeren door te amusement, afzakt tot cultuur dat voorkomen door te Ze en experiment. innovatie bieden voor te en door ruimte en educatie competenties en discriminatie quo, en de status aan cultuursubsidies verslaving voor oppassen moeten tussen concurrentie er een felle bestond In de Renaissance tegengaan. van nieuwkomers ku zijn drijfkrachten belangrijke van overheden steun en de meer marktgerichte concurrentie van Europa. sectoren culturele en innovatieve van de creatieve in een heropleving we Groot-Brittannië alleen Niet design en dans. in muziek, resultaten Finland boekt goede affi Berbercultuur of Bollywoodfi of Berbercultuur aanvulling op de westerse canon. Deze versterkte diversiteit heeft een intrinsieke waarde waarde een intrinsieke heeft diversiteit versterkte Deze canon. op de westerse aanvulling op als zelfs landen treden Sommige land. in eigen bij aan de concurrentie en draagt fi kunstenaars, beeldende jonge de beste voor gastheer daarmee landen zijn het alle Niet bodem. van eigen dan talent zijn musici als die beter eens (Frankrijk). De gepromoot. buitenland succes in het met muziek wordt en Franse Zweedse in 1992 miljoen artikelen van 1,5 gestegen muziek zijn van Franse verkopen buitenlandse to aan de dominantie van de Angelsaksische bieden te om tegenwicht nog onvoldoende van hun fi de export ook stimuleren Fransen De muziekindustrie. entieth Century Fund, Fund, Century entieth ournal of Cultural Economics. Cultural ournal of Tw J . Lannoo, Tielt. Lannoo, ditions de Minuit, Parijs. ditions de Minuit, E Basic Books, New York. New Basic Books, . . Harvard University Press, Cambridge, Mass. Cambridge, Press, University Harvard . Basic Books, New York. New Basic Books, . rforming Arts - The Economic Dilemma Economic The Arts - rforming Pe Pricing the Priceless - Art, Artists and Economics Artists - Art, Pricing the Priceless De nachtwacht in het donker. Over kunst en economie. Over in het donker. De nachtwacht La distinction. Critique sociale du jugement du goût La distinction. The Rise of the Creative Class the Creative The Rise of In Praise of Commercial Culture of In Praise is hoogleraar economie aan het Europees Universitair Instituut in Florence en de in Florence Instituut Universitair Europees aan het economie is hoogleraar taatssecretaris van cultuur en media. taatssecretaris Cambridge, Mass. Cambridge, Universiteit van Amsterdam. Ook is hij lid van het Unesco Werelderfgoedcomité. Hij was van 1998 tot 2002 van 1998 tot Hij was Werelderfgoedcomité. Unesco het is hij lid van Ook Amsterdam. van Universiteit s 7 - Ploeg, F. van der (2005), The Convention of Cultural Diversity: A Trojan Horse?, Horse?, Trojan A Diversity: Cultural of The Convention van der (2005), F. 7 - Ploeg, 3 - Grauwe, P. de (1990), de (1990), P. 3 - Grauwe, (2002), R. 4 - Florida, (1966), Bowen en W.G. W.J. 6 - Baumol, 2 - Grampp, W.D. (1989), (1989), W.D. 2 - Grampp, (1979), P. 5 - Bourdieu, Rick van der Ploeg Rick (1998), T. 1 - Cowen,

076 Cultuur en Essay door Rick van der Ploeg 16/28 economie Cultuur en 077 economie Essay door Joeri van den Steenhoven 17/28 ectie en uitwisseling – de context waaraan waaraan en uitwisseling – de context ectie

e Nederlandse economie aangewezen. En in veel steden En in veel steden e Nederlandse economie aangewezen. nieerd als (ruimtelijke) clusters van creatieve bedrijven met activiteiten ‘which ‘which activiteiten met bedrijven van creatieve clusters als (ruimtelijke) nieerd

van de economie van belang. Voor steeds meer producten en diensten geldt dat hun dat geldt en diensten meer producten steeds Voor van de economie van belang. dt gesproken over het concept ‘creatieve stad’. Deze aandacht voor de culturele de culturele voor aandacht Deze stad’. ‘creatieve concept het over dt gesproken hnologie en economie. Nu ontdekken we dat hieraan een dimensie ontbreekt: een dimensie ontbreekt: hieraan dat we Nu ontdekken en economie. hnologie anderd. Veel ogen waren de laatste jaren dan ook gericht op de relatie tussen op de relatie dan ook gericht jaren de laatste waren ogen Veel anderd. r alth and job creation through the generation and exploitation of intellectual property’. property’. intellectual of and exploitation the generation through alth and job creation r c st iding van minister-president Balkenende, heeft de creatieve industrie als een van de industrie de creatieve heeft Balkenende, iding van minister-president aarde bepaald wordt door het ontwerp of de ervaring die zij weten op te roepen. En van roepen. op te de ervaring die zij weten of ontwerp door het wordt bepaald aarde eel producten, of het nu gaat om kleding, auto’s of iets dergelijks, is de onderscheidende is de onderscheidende dergelijks, iets of auto’s om kleding, nu gaat het of eel producten, en eerste een directe verbinding, die draait om economische activiteiten met een met activiteiten om economische die draait verbinding, een directe en eerste have their origin in individual creativity, skill and talent and which have a potential for for a potential have and which skill and talent in individual creativity, their origin have we van de drie procent landelijk zo’n duidelijk dat Nederland maken voor Schattingen procent zeven zelfs is dat Amsterdam In de regio werkt. industrie in de creatieve bevolking Er is dus gecreëerd. industrie banen binnen de creatieve een op de tien nieuwe en wordt de dimensie is ook voor Maar de culturele groeipotentieel. met van een sector sprake re Cultuur speelt een cruciale rol in de kenniseconomie. Identiteit en betekenis worden worden en betekenis Identiteit in de kenniseconomie. rol Cultuur speelt een cruciale waarde van economische toevoegen het in als sleutelfactoren meer en meer gezien De term industrie. in de creatieve zichtbaar best Dit is het diensten. en aan producten in 1997 en werd Koninkrijk Verenigd uit het oorspronkelijk komt industrie creatieve gedefi De opkomst van de kenniseconomie is een proces waarin economische, technologische, technologische, economische, waarin is een proces de kenniseconomie van De opkomst informatie- Vooral zijn. verweven elkaar met trends en culturele sociale fundamenteel en leven werken we de manier waarop heeft en communicatietechnologie ve te de culturele. Bouwen aan creatief kapitaal creatief aan Bouwen w v deel wordend groter Ook een steeds in de vorm. maar in de functie gelegen niet kwaliteit meer van steeds we besteden Bovendien bepaald. hierdoor wordt van de productiekosten verband En in breder cultuur en vrije tijd. als entertainment, aan diensten ons inkomen refl expressie, is cultuur – als domein voor sleutelfactoren van de toekomstig sleutelfactoren Ook bij politici en beleidsmakers groeit het bewustzijn dat de culturele factor van de factor de culturele dat bewustzijn het groeit Ook bij politici en beleidsmakers over een nota momenteel bereidt De Nederlandse regering economie aan belang wint. onder van de regering adviesorgaan een Innovatieplatform, Het cultuur en economie voor. le sociale en economische ontwikkelingen meer dan vroeger hun waarde ontlenen. ontlenen. hun waarde meer dan vroeger ontwikkelingen en economische sociale wo Dit essay schetst hoe de verbinding tussen cultuur en economie gelegd kan worden, worden, kan tussen cultuur en economie gelegd hoe de verbinding schetst Dit essay onderscheiden. te typen verbindingen Er zijn twee nodig is. daarvoor beleid en welk T van de internationale versterken aan het bijdragen die kunnen component culturele waarin verbinding, een indirecte tweede Ten regio. van een land of concurrentiepositie in een economie en Want staat. van cultuur centraal betekenis de maatschappelijke dimensie is in meerdere landen waarneembaar. Toch blijkt het vooralsnog moeilijk cultuur moeilijk vooralsnog blijkt het Toch landen waarneembaar. dimensie is in meerdere is Daarvoor in beleid. vertalen hoe dit te staan Laat verbinden. te elkaar en economie met en economie. is tussen cultuur de verbinding precies wat scherpen van belang aan te het eke eke

eke terreinen. terreinen. eke

en van de kenniseconomie. en van de kenniseconomie. r te

en welk beleid daarvoor nodig is. Dat gebeurt aan de hand van voorbeelden uit gebeurt de hand van voorbeelden aan Dat nodig is. daarvoor beleid en welk k igingsklimaat voor internationaal opererende bedrijven in de creatieve industrie. Zo Zo industrie. in de creatieve bedrijven opererende internationaal voor igingsklimaat ent nstonderwijs. De University for Art and Design in Helsinki is met zeventienhonderd Art zeventienhonderd and Design in Helsinki is met for University De nstonderwijs. nstige uitzondering hierop is echter het kunstonderwijs. Dit staat internationaal internationaal Dit staat kunstonderwijs. het is echter hierop uitzondering nstige ke beuren. De combinatie van hogere onderwijsdeelname en excellentie op specifi onderwijsdeelname en excellentie van hogere De combinatie beuren. bieden vraagt om extra acties. En die zullen nog meer dan voorheen gericht moeten zijn moeten gericht nog meer dan voorheen En die zullen acties. om extra bieden vraagt dan niet beter zelf kunnen verhuizen. verhuizen. kunnen zelf beter dan niet rbindingen zijn dus van belang. Het leggen van deze verbindingen is op te vatten als het als het vatten op te is verbindingen van deze leggen Het belang. zijn dus van rbindingen st s we naar Nederland kijken, dan is het algemene beeld wat talentontwikkeling betreft betreft talentontwikkeling wat beeld algemene dan is het naar Nederland kijken, s we udenten, waarvan veertien procent uit het buitenland, en vierhonderd docenten docenten en vierhonderd buitenland, uit het veertien procent waarvan udenten, idt tot lagere onderwijsdeelname en minder ruimte voor excellentie. Een relatief relatief Een excellentie. voor en minder ruimte onderwijsdeelname lagere idt tot en sterke kunst- en cultuursector, levendige culturele voorzieningen en een samenleving een samenleving en voorzieningen culturele levendige en cultuursector, kunst- en sterke oor landen en regio’s, zoals een auteur als Richard Florida heeft laten zien. Beide typen zien. laten heeft Florida als Richard een auteur zoals en regio’s, oor landen In dit essay wordt het accent gelegd op het eerste type verbinding. Die verbinding Die verbinding type verbinding. eerste op het accent gelegd het wordt In dit essay het van innovatie, stimuleren het van talent, ontwikkelen het elementen: uit vier bestaat van promoten en het ontstaan kunnen dwarsverbanden waarin van omgevingen creëren zal worden Vervolgens toegelicht. worden zal kort Ieder element industrie. de creatieve ge bouwen aan creatief kapitaal. De samenleving moet haar creatieve kapitaal versterken versterken kapitaal haar creatieve moet De samenleving kapitaal. aan creatief bouwen profi kunnen te om volledig samenleving die steeds afhankelijker is van creativiteit en innovatie is cultuur onmisbaar. onmisbaar. is cultuur en innovatie is van creativiteit afhankelijker steeds die samenleving E voorwaarden. essentiële daarvoor zijn en diversiteit vernieuwing met gaan om te die weet aantrekkingskracht economische ook een belangrijke daarvan betekent geheel Het v ve — van en creativiteit De kennis is talent. van de kenniseconomie grondstof De belangrijkste bepaalt in en diensten in producten zetten om te ideeën en inzichten mensen om nieuwe in mensen Investeren als de onze. samenleving van een ontwikkelde de kracht mate hoge creëren om het zowel het Daarbij gaat overheidsstrategie. elke is dan ook de basis voor op specifi excellentie voor zorgen het basis als algemene van een brede, Tal Finland, want dat land is al jaren bezig met het verbinden van cultuur en economie. economie. van cultuur en verbinden het met bezig land is al jaren dat want Finland, enkele besluit zullen Tot situatie. op de Nederlandse ingegaan worden Ook zal kort om cultuur en geformuleerd worden Nederlandse cultuurbeleid het voor uitdagingen verbinden. te elkaar met jaren economie in de komende st hoog aangeschreven. internationaal en staat in Scandinavië, de grootste tot uitgegroeid hooguit wordt aanmeldingen de 2600 jaarlijkse Van geselecteerd. dan ook streng Er wordt toegelaten. procent negen Al Finland heeft dat de afgelopen decennia consequent gedaan. De uitgaven voor onderwijs voor De uitgaven decennia consequent gedaan. de afgelopen dat Finland heeft Unie en in de Europese niveaus een van de hoogste tot heen verhoogd zijn door de jaren het voor zeker geldt Dat onderwijs opgezet. hoger voor instellingen er zijn tal van nieuwe ku wat landen, minder aan onderwijs dan de ons omringende fors besteden We bleek. le gu En talent. internationaal dan ook veel trekken Kunstacademies hoog aangeschreven. Dat geselecteerd. hier wel onderwijs wordt hoger van het de rest tot in tegenstelling te hoeft niets er op dit gebied dat niet maar betekent uitgangspositie, biedt een goede ge klagen bedrijven in de game-industrie over het tekort aan hoogopgeleid talent. Zij zien talent. aan hoogopgeleid tekort het over in de game-industrie bedrijven klagen of rijzen doet bij hen de vraag wat halen, te buitenland uit het dit talent gedwongen zich ze ge om het gaat als het raken dan zal Nederland achterop Gebeurt niet, dat op topkwaliteit. ve

078Cultuur en Essay door Joeri van den Steenhoven 17/28 economie Cultuur en 079 economie Essay door Joeri van den Steenhoven 17/28 ek programma als Design 2005 met zulke forse investeringen investeringen forse zulke 2005 met als Design ek programma

rken instellingen als de Helsinki School of Economics, de University of Art of and Design de University Economics, of als de Helsinki School instellingen rken men voort uit dwarsverbanden waar verschillende domeinen en organisaties met met domeinen en organisaties verschillende waar men voort uit dwarsverbanden nt tot nu toe weinig programma’s voor onderwijs of onderzoek dat de verbinding tussen de verbinding dat onderzoek onderwijs of voor programma’s weinig nu toe nt tot maakt in de wijk Strijp-S in Eindhoven, die moet uitgroeien tot broedplaats voor design voor broedplaats tot uitgroeien die moet maakt in de wijk Strijp-S in Eindhoven, nctioneert geheel anders is dan zijn Nederlandse pendant SenterNovem. is dan zijn Nederlandse pendant SenterNovem. anders nctioneert geheel zijn. Daartoe worden Finse bedrijven in vele sectoren uitgedaagd de verbinding te te de verbinding uitgedaagd sectoren in vele Finse bedrijven worden Daartoe zijn. ggen met design en te kijken wat dit voor hen kan betekenen. Als onderdeel hiervan is onderdeel Als betekenen. hen kan dit voor wat kijken en te design met ggen cultuur en economie legt. Dit komt voort uit de heersende opvatting dat cultuur autonoom cultuur autonoom dat opvatting voort uit de heersende Dit komt cultuur en economie legt. als verkeerd in de wetenschap, elders evenals wordt, bedrijven met Interactie zijn. moet en meer landen zie je programma’s steeds in want is een misvatting, Maar dat ervaren. gekoppeld. art worden waar en business aan elkaar ontstaan scholen Finland probeert dit op diverse manieren stimuleren. Een voorbeeld is het International International is het voorbeeld Een stimuleren. manieren dit op diverse Finland probeert In dit onderwijs- en onderzoeksprogramma Programme. Design Business Management we in de integreren te samen om design Technology of Helsinki en de Helsinki University in 1999 opgerichte is het ander voorbeeld Een van Finse bedrijven. bedrijfsvoering creatieve van diverse en bedrijven onderzoekers studenten, waar Lume, Media Centre Art of and Design de University aan is verbonden centrum Het disciplines samenkomen. de voor spot hot tot wordt een wijk in Helsinki die ontwikkeld in Arabiarantia, en gevestigd In Nederland samen. drie de elementen dus alle komen gebied In dat industrie. creatieve de relatie daarbij nog nauwelijks maar dat zijn, bezig hiermee wel steden dat zien we die bedrijfsverzamelgebouwen in losse resulteert Dat gezocht. wordt elementen alle met een begin wel Hiermee wordt onderwijs en onderzoek. met hebben verbinding nauwelijks ge Nederland spelers. als grote Philips Design en de Design Academy met en technologie, ke Dwarsverbanden — innovaties succesvolle Veel de kennissamenleving. zijn de essentie van Netwerken ko innovatie tot op die manier de sleutel worden Dwarsverbanden komen. in contact elkaar van een de kern dit dat betekent overheidsbeleid het Voor in de kennissamenleving. dit soort waar in de economie en samenleving ligt bij de plekken innovatiestrategie van ontwerpen is het staan voor we waar De uitdaging ontstaan. kunnen dwarsverbanden helpen ontwikkelen. dwarsverbanden creatieve die zulke de voorwaarden is hier niet te vinden. Daarnaast moet vermeld worden dat de wijze waarop Tekes Tekes waarop de wijze dat worden vermeld moet Daarnaast vinden. te is hier niet fu Innovatie — investeren te door en diensten producten van nieuwe stimuleren het betekent Innovatie 2005-programma Design 2000 het Finland in heeft Zo en ontwikkeling. in onderzoek design van gebied land op het toonaangevend om in 2005 een internationaal opgezet, te le Technology Design een Industrial met begonnen Tekes Finse innovatieagentschap het en ook design stimuleert van door toepassing productontwikkeling dat Programme is dertig Hiervoor miljoen euro zetten. in de markt te internationaal dit vervolgens helpt Design Research een Industrial de Finse Academie heeft Tegelijkertijd uitgetrokken. versterken. naar design moet onderzoek meer fundamenteel dat opgezet Programme op en onderzoeksgroepen instellingen gerenommeerde enkele weliswaar Nederland kent maar een specifi dit gebied, dat sinds 1980 Fins sinds 1980 dat orm Function Finland F is medeoprichter van de Stichting Nederland Kennisland en bestuurslid van de Nederland Kennisland en bestuurslid van de Stichting is medeoprichter eke gebieden te investeren in talentontwikkeling, innovatie, dwarsverbanden dwarsverbanden innovatie, in talentontwikkeling, investeren te gebieden eke

We moeten uitgaan van eigen kracht en uniciteit. Maar wil Nederland de creatieve Nederland de creatieve Maar wil en uniciteit. kracht uitgaan van eigen moeten We isbon Council. In maart 2005 organiseerde hij de internationale conferentie Creative Capital. Creative conferentie hij de internationale In maart 2005 organiseerde isbon Council. de creatieve industrie te bieden heeft. Dat betekent actief bekendmaken op welke op welke bekendmaken actief betekent Dat heeft. bieden te industrie de creatieve den tal van activiteiten ontplooid die ervoor moeten zorgen dat Fins design onder de Fins design onder dat zorgen moeten die ervoor ontplooid den tal van activiteiten s. rheid veel groter kunnen zijn. Een consistente strategie hiervoor ontbreekt. Te vaak zet vaak zet Te ontbreekt. hiervoor strategie consistente Een zijn. kunnen groter rheid veel rheid internationaal in de markt gezet. Dat gebeurt natuurlijk op de eerste plaats door plaats op de eerste gebeurt natuurlijk Dat gezet. in de markt rheid internationaal r L nsen liggen en die ook echt te gaan ontwikkelen. Dan zal de cultuursector een omslag Dan zal de cultuursector gaan ontwikkelen. te en die ook echt nsen liggen bieden men uitblinkt en wat dat voor internationale markten en bedrijven kan inhouden. kan en bedrijven markten internationale voor dat uitblinkt en wat bieden men t wel, ernaast en niet in plaats van. Dat nieuwe beleid zal op andere criteria worden worden criteria zal op andere beleid nieuwe Dat van. in plaats en niet ernaast t wel, lf t besluit aarmee nieuwe verbindingen tussen cultuur en economie gelegd worden, zodat een zodat worden, tussen cultuur en economie gelegd verbindingen aarmee nieuwe eïntensiveerd. Ook in Nederland zijn de randvoorwaarden aanwezig om deelgebieden om deelgebieden aanwezig zijn de randvoorwaarden Ook in Nederland eïntensiveerd. oorbeelden zijn het Engelstalige magazine magazine Engelstalige het zijn oorbeelden design promoot en inmiddels in meer dan zeventig landen wordt verspreid. Daarnaast Daarnaast verspreid. wordt landen meer dan zeventig in en inmiddels design promoot wo Joeri van den Steenhoven moeten maken in het denken dat economie een vies ding is. Hij moet accepteren dat dat accepteren Hij moet economie een vies ding is. dat denken in het maken moeten worden. gaat gemaakt cultuurbeleid ook economisch cultuurbeleid traditionele naast Le industrie stimuleren, dan is het wel noodzaak de gebieden te kiezen waar internationaal internationaal waar kiezen te noodzaak de gebieden wel dan is het stimuleren, industrie ka Docenten groei. en economische aan werkgelegenheid de bijdrage zoals afgerekend, meer elkaar zullen afdelingen als economische culturele van zowel en onderzoekers ontwikkelen zal beleid De overheid al gebeurt. buitenland in het zoals gaan opzoeken, w kan internationaal - zich alle niet - zeker industrie binnen de creatieve aantal sectoren kapitaal. aan creatief is bouwen Dat ontwikkelen. van de creatieve industrie te ontwikkelen. We hebben bijvoorbeeld op het gebied van gebied op het bijvoorbeeld hebben We ontwikkelen. te industrie van de creatieve in huis topspelers internationale media en architectuur nieuwe vormgeving, industriële om op een aantal om durf en keuzes vraagt Maar dat ontwikkelen. die te en de potentie specifi niet Liever zijn als in Finland. te gebieden dezelfde niet zeker hoeven Dat en promotie. ze To — strategie plukt van een jarenlange land nu de vruchten het zien dat Finland laat Daar is in ontwikkelen. helpen te industrie in de creatieve sector om een bepaalde beleid is dat de eeuwwisseling en rond al een begin mee gemaakt tachtig de jaren g aandacht wordt gebracht in buitenlandse bladen en op internationale congressen. Ook congressen. bladen en op internationale in buitenlandse gebracht wordt aandacht resultaat zijn het Maar de meeste op dit vlak. voorbeelden verschillende Nederland kent van de steun met zou maar de slagkracht verkeerd, niet is Dat van particulier initiatief. ove zoveel het Terwijl en tulpen. molens land van kaas, nog op de kaart als het Nederland zich bieden heeft.meer te Promotie — dwarsverbanden en goede van innovatie stimuleren het van talent, ontwikkelen Het zien laten te vervolgens is De uitdaging voldoende. niet is dit alles tussen organisaties, wat van de steun design is met Fins jaren. vele van design al gebied dit op het Finland doet ove ook in algemene Maar dit kan bewijzen. zich moeten Zij zelf. diensten en de producten doel tot dat opgericht Finland Design Forum In 1989 is het worden. zin ondersteund Andere in Finland als internationaal. bij bedrijven zowel promoten, Fins design te heeft v ge

000080 Cultuur en Essay door Joeri van den Steenhoven 17/28 economie Cultuur en 081 economie Gesprek met Mir Wermuth 18/28 Mir Wermuth irten. Een beetje zoals vroeger de walsmuziek.’ vroeger zoals beetje Een irten.

in gesprek met met in gesprek rkomt als een gewone buurjongen. ‘Hij heeft geen sterallures en er hangt geen zweem zweem en er hangt geen sterallures geen ‘Hij heeft buurjongen. als een gewone rkomt rheidssubsidie. Vóór Tiësto’s verovering van de wereld was 2 Unlimited Nederlands 2 Unlimited was van de wereld verovering Tiësto’s Vóór rheidssubsidie. t binnen popmuziek onmogelijk lijkt, is bij de dance heel gewoon. De Nederlandse is bij de dance heel gewoon. lijkt, t binnen popmuziek onmogelijk rmuth vermoedt dat Tiësto zijn populariteit heeft te danken aan het feit dat hij dat feit aan het danken te heeft zijn populariteit Tiësto dat rmuth vermoedt rmuth, die drie jaar geleden promoveerde op een proefschrift over de popularisering over op een proefschrift promoveerde die drie jaar geleden rmuth, rmuth noemt het opvallend dat Tiësto zijn internationale positie zoveel jaren achter achter jaren positie zoveel zijn internationale Tiësto dat opvallend het rmuth noemt inig onderscheidend zijn. ‘We maken veelal Engelstalige, hitgevoelige muziek die op hitgevoelige Engelstalige, veelal maken ‘We zijn. inig onderscheidend ed. Muzikant Tom Holkenborg, die achter de artiestennaam Junkie XL schuilgaat, schuilgaat, XL Junkie de artiestennaam die achter Holkenborg, Tom Muzikant ed. beuren. Denk maar niet dat Barry Hay, voorman van de Golden Earring, een uitnodiging Earring, van de Golden voorman Hay, Barry dat Denk maar niet beuren. apprecieerd. Dance wordt dus internationaal volgens dezelfde kwaliteitscriteria kwaliteitscriteria dezelfde volgens dus internationaal Dance wordt apprecieerd. aarop je wilt dansen en fl aarop embrandt en in de voetballerij komt direct de naam van Johan Cruijff bovendrijven. bovendrijven. Johan Cruijff de naam van direct komt en in de voetballerij embrandt ove Dat T-shirt. een met in een spijkerbroek een jongen is echt Het om hem heen. van drugs zijn muziek geldt Voor ze.’ denken staan’, ‘Ik had daar ook kunnen mensen aan. spreekt Muziek als blije muziek. het herkent wereld ter ‘Bijna iedereen hetzelfde. ongeveer w Wa als nummer 1 van jaren enkele al – geldt Verwest Thijs – pseudoniem voor Tiësto dj en Azië en Noord- landen in Europa, door verschillende Hij maakt tournees de wereld. en danceprijzen belangrijke jaar bijna alle vorig won albums, produceert Zuid-Amerika, Daarbij in Athene. Spelen van de Olympische openingsceremonie mee aan de deed zelfs stadion mensen in het meer dan zeventigduizend voor live minuten hij negentig draaide buis. de en een miljoenenpubliek voor We Luister naar een internationale discussie over architectuur en onherroepelijk valt en onherroepelijk architectuur over discussie naar een internationale Luister over het iedereen heeft schilders Bij zeventiende-eeuwse Koolhaas. de naam Rem R is de bijdrage En wat rock-’n-roll? ‘onze’ iconen van Wie zijn de En bij de popmuziek? exportartikel? popmuziek als economisch van de Nederlandse en Communicatie faculteit bij de opleidingsdirecteur Mir Wermuth, zegt ‘Helaas’, in Amsterdam. Instituut Pop Nationaal van het en bestuurslid in Utrecht journalistiek ergens de Nederlandse popmuziek bungelt en design architectuur met ‘Vergeleken niet Bij de popmuziek zal dat masterclasses. voor gevraagd wordt Koolhaas onderaan. ge is enorm.’ en Amerikanen van de Britten De hegemonie krijgt. vaak pop en rock de Nederlandse mede doordat positie komt onbeduidende Die relatief we De Nederlandse uitkomt. maaiveld het muziekmarkt moeilijk boven de internationale opzicht als in commercieel in esthetisch markt zowel popmuziek is op de internationale verduidelijkt bescheiden’, nog uiterst maar de successen zijn bezig, aan een opmars We van de hiphopcultuur in Europa. Internationaal scoren ook de Nederlandse dance-dj’s Armin van Buren en Junkie XL XL Junkie en Armin van Buren ook de Nederlandse dance-dj’s scoren Internationaal go We gelukt. nog niemand is dat Binnen de rockmuziek vasthouden. kunnen heeft elkaar noemenswaardige zonder elkaar; voor platenlabel via zijn eigen het kreeg Tiësto ove van goede stempel nooit het duo heeft maar dat exportproduct, succesvolste ook artistiek ‘Hij wordt wel. dat geldt Tiësto Voor Wermuth. vertelt popmuziek gekregen, ge cultuuruitingen.’ hoge en de zogenaamde als rock beoordeeld Wie is de Johan Cruijff van de Nederlandse rock-’n-roll? Nederlandse van de Cruijff Johan de Wie is Jongenelen Sandra ciële geboortedag – 5 juli 1954 – valt samen met de de valt samen met – 5 juli 1954 – geboortedag ciële

is het niet zo dat Nederlandse popmuziek niets voorstelt. Nummers als Venus Venus als Nummers voorstelt. Nederlandse popmuziek niets dat zo niet is het oon’, maar aan zijn muziek kan ik niets Nederlands ontdekken.’ ik niets kan maar aan zijn muziek oon’, en waar te maken. Dan is het moeilijk de schade in te halen.’ in te de schade moeilijk Dan is het maken. te en waar den gevraagd voor een masterclass. Daarvoor heeft hij te weinig kwaliteit.’ weinig hij te heeft Daarvoor een masterclass. voor den gevraagd rzeese carrière ambiëren. Hij pendelt tussen rock en dance en maakt ook muziek voor voor ook muziek en maakt en dance rock tussen Hij pendelt ambiëren. carrière rzeese s popmuziek in Nederland een halve eeuw geleden een importartikel uit de Verenigde Verenigde een importartikel uit de eeuw geleden een halve s popmuziek in Nederland t vanuit Nederland internationaal aanslaat – en dat is volgens Wermuth best veel veel best Wermuth is volgens – en dat aanslaat t vanuit Nederland internationaal rmuth: ‘Popmuziek uit Nederland is geen klompenmuziek, maar wat dan wel? The Nits dan wel? maar wat klompenmuziek, uit Nederland is geen ‘Popmuziek rmuth: r het in Europa, afgezien van Groot-Brittannië natuurlijk, beter dan gemiddeld. Van de Van dan gemiddeld. beter natuurlijk, van Groot-Brittannië afgezien in Europa, het ch oont inmiddels in Amerika, in het kielzog van veel Nederlandse acteurs die een acteurs Nederlandse veel van kielzog het in Amerika, in inmiddels oont Nederlandse artiesten gaan op de internationale markt vooral de concurrentie aan met met aan de concurrentie markt vooral gaan op de internationale Nederlandse artiesten ‘Anouk de taal. handicap: grote daarbij één maar hebben en de Britten, de Amerikanen En dan is er nog de uitspraak. haar teksten.’ voor niet geldt maar dat is enorm begaafd, taalgevoel het klopt artiesten maar bij veel in zijn, daar goed ze dat denken ‘Nederlanders Nederlandse het doordat Want kansen. op den duur wel Wermuth ziet gebied Op dat niet.’ betekent Dat omhooggaan. niveau algemene zal het wordt, Engelstaliger onderwijs steeds opeens B. Ali ‘Als veroveren. markt zullen massaal de Amerikaanse Nederlanders dat niet niet VS maar hij zal in de acceptabel, oren in onze klinkt dat rappen, zou Engels in het wo – is doorgaans Engelstalig en hitgevoelig. Niet de Nederlandse eigenheid, maar de de Nederlandse eigenheid, Niet en hitgevoelig. Engelstalig – is doorgaans op dansen goed op meezingen, je er lekker Kun voorop. staat kwaliteit esthetische op? emoties allerhande het en roept zijn ‘We volksaard. op onze voeren te terug Wermuth is volgens aan eigenheid gebrek Dat herkennen.’ niet eigene het willen We Nederlander zijn. we dat feit op het trots niet Het gebrek aan een typische Nederlandse identiteit is volgens Wermuth kenmerkend voor voor kenmerkend Wermuth is volgens Nederlandse identiteit aan een typische gebrek Het van als vehikel bedoeld in Frankrijk zoals muziek is niet ‘Onze de vaderlandse popmuziek. was Abba Zweden. in België en zoals eigens, ook niets heeft Het taal en cultuur. de Franse maar The Papa’s, & Mama’s Man en ook geen of Brotherhood geen was Het eigen. heel erg Noord-Europees.’ echt Wa en Radar Love van respectievelijk Shocking Blue en Golden Earring behoren tot de tot behoren Earring Blue en Golden Shocking van respectievelijk en Radar Love hits zijn het dat Maar bijna niemand weet popmuziek. canon van goede internationale Nederlands aan? is er typisch wat Want niet. is dat vreemd Heel van Nederlanders. We qua Gestript van Mondriaan. muziek als de schilderijen Zij maken zijn een voorbeeld. maar ‘doe zijn houding van Alleen Tiësto? is er Nederlands aan dj Maar wat esthetiek. gew Europese landen scoren we ook beter in de VS, maar geen enkele Nederlandse artiest Nederlandse enkele geen maar VS, in de ook beter we scoren landen Europese de Anouk heeft bouwen. op te weten VS in de carrière een langlopende dusver tot heeft niet tournee bij haar eerste het maar heeft worden, te succesvol in Amerika potentie wet To w ove Nike. van schoenengigant en commercials Xbox van Microsofts computerspelletjes In 2008 bestaat groentje. is de dance nog een muziek niet-klassieke Binnen de met de popmuziek is vergeleken Maar ook twintig jaar. muziekgenre ritmische het zijn jaar pas vorig een jonkie dat muziek en architectuur klassieke schilderkunst, De offi vierde. verjaardag vijftigste van Elvis Presley. plaatopname professionele Amerikaanse eerste Wa domineert de Anglo-Amerikaanse Nog steeds anders. veel niet anno 2005 is het Staten, ‘Dat popmuziek. van de Mekka als het Amerika markt en geldt muziek de Nederlandse doen rocksegment ‘In het Wermuth. weet ons onbereikbaar’, maar voor summum, is het we In de toekomst zullen artiesten ook beter Engels spreken dankzij de lessen aan de dankzij de lessen spreken Engels ook beter artiesten zullen In de toekomst Want van de platenmaatschappijen. en door scholing Nederlandse pop- en rockacademies

082 Cultuur en Gesprek met Mir Wermuth 18/28 economie Cultuur en 083 economie Gesprek met Mir Wermuth 18/28 ijke melodielijn.’ melodielijn.’ ijke

ijke herrie. De komende De komende herrie. ijke

eraf is het logisch dat het BZN zonder steuntje in de rug lukte om populair te om populair te lukte in de rug steuntje zonder BZN het dat logisch is het eraf t voor de groep Zuco 103 met de Braziliaanse zangeres Lilian Vieira. Staat zo’n band zo’n Staat Vieira. Lilian zangeres de Braziliaanse Zuco 103 met de groep t voor den in landen als Indonesië en Maleisië. ‘Dat past daar ook; die liefl daar ook; past ‘Dat den in landen als Indonesië en Maleisië. t zou het waar goed kunnen doen? kunnen goed waar het t zou rmuth, die als bestuurslid van het Nationaal Pop Instituut nauw betrokken is bij de betrokken nauw Instituut Pop Nationaal van het die als bestuurslid rmuth, rmuth. ‘Het is trial and error. Schieten met hagel.’ Voor beleidsmakers en marketeers en marketeers beleidsmakers Voor hagel.’ met Schieten is trial and error. ‘Het rmuth. r ht n niet.’ Iets vergelijkbaars geldt mogelijk ook voor Jan Akkerman. Zijn gitaarspel staat staat Zijn gitaarspel Jan Akkerman. ook voor mogelijk geldt vergelijkbaars Iets n niet.’ neratie attachés is wel opgegroeid met een diversiteit aan popmuziek. Zij zullen steeds steeds Zij zullen aan popmuziek. een diversiteit met opgegroeid is wel attachés neratie ld eken bij de zwarte Zuid-Afrikaanse hiphoppers. Dat de Nederlanders in de taal van de Nederlanders Dat hiphoppers. Zuid-Afrikaanse bij de zwarte eken lgens veel beleidsmakers de hoge cultuur vertegenwoordigt – is al een graag geziene geziene – is al een graag cultuur vertegenwoordigt de hoge beleidsmakers veel lgens errendom nagenoeg zonder overheidssubsidie, maar dat betekent niet dat de overheid de overheid dat niet betekent maar dat overheidssubsidie, zonder nagenoeg errendom erk voor de promotie van nederpop, waarbij commercie én overheid naar de én overheid commercie waarbij nederpop, van de promotie erk voor emptation wel eens in Duitsland zou kunnen aanslaan. ‘Hun muziek kan je een soort kan ‘Hun muziek aanslaan. kunnen eens in Duitsland zou wel emptation oos. Within Temptation werd een groot succes. een groot werd Temptation Within oos. wo ge The Nits – een band die popmuziek vragen.’ met programma om een cultureel vaker vo staatsmanifestaties. tijdens buitenlandse gast vertelt honden, en jonge een mix van arrivés meestal zoeken attachés Cultureel We kan het in hoeverre gekeken wordt Bij de selectie van een artiest. keuze uiteindelijke punkband witte ‘Een hij bezoekt. land dat uit het en artiesten tussen de muzikant klikken je zwarte Maar laat zinvol. zo is niet sturen Zuid-Afrika in naar de sloppenbuurten aansluiting Die kunnen opleveren. iets dat dan kan gaan, hiphoppers Nederlandstalige zo Hetzelfde op. cultuurclashes dan interessante levert rappen, overheersers de voormalig ge krijgen.’ tussen de deur te daar een voet misschien dan lukt het in Brazilië, en internationale hun nationale bereikten en 2 Unlimited Tiësto dj Borsato, Marco st als Bettie groepen minder beroemde wat Voor liggen. laat links de popcultuur geheel Uit dat soort ‘logica’ ontstond onlangs het idee dat de Nederlandse gothic band Within de Nederlandse gothic idee dat onlangs het ontstond ‘logica’ soortUit dat T Bush.’ Kate van onder anderen covers met noemen, moderne Wagner variant van het een muzikale Xport, bureau aan het uitbesteed werd De promotie gesubsidieerde overheid door de het Conamus, de Stichting waarin Néerlandais, Institut in de een schot bleek Het samenwerken. en de platenindustrie Instituut Pop Nationaal r Xport- er meer dan moeten zijn, succesvol buitenland Wil Nederlandse popmuziek in het opstelling door een actievere komen ook Succes kan denkt Wermuth. komen, bureaus nog net hield generatie ‘De huidige buitenland. in het attachés cultureel van de nieuwe indertijd ongeloofl Stones The Rolling maar vond The Beatles, van De Nederlandse popmuziekcultuur is een sector waarin commercie en overheidssteun en overheidssteun commercie waarin een sector is De Nederlandse popmuziekcultuur ook internationaal zich Beide partijen maken Wermuth. vertelt bestaan, elkaar naast st van de Nederlandse cultuur Bevordering kijken. van de nummers potentie commerciële een rol. speelt daarbij nauwelijks in te van tevoren lastig van Nederlandse popmuziek is het aan eigenheid gebrek Door het erkent voorspellen’, niet het ‘Ik kan hit zal scoren. een band een buitenlandse of schatten We bijna gevoelsmatig. gebeurt daarom van een Nederlandse groep Promotie lastig. is dat Wa Ac ook de commerciële muziekindustrie ziet het nut in van een bijspijkercursus. Wermuth: Wermuth: bijspijkercursus. in van een nut het ziet muziekindustrie commerciële ook de teksten.’ je aan haar merk Dat aan haar Engels. gewerkt duidelijk heeft ‘Ilse DeLange aan tekst. gebrek op het voeren te terug eveneens Tiësto dj van is de populariteit Mogelijk bij de zijn we ‘maar misschien voorzichtig, Wermuth zegt een ballonnetje’, is nog ‘Het vallen Door de mand komt. pas taal aan te er geen omdát toonaangevend zo dance wel ka en is tekstloos. in hoog aanzien internationaal en lid , unstbeeld K en . Het Financieele Dagblad Boekman, tijdschrift voor kunst, cultuur en beleid kunst, voor tijdschrift Boekman, is freelance journalist voor onder andere onder andere voor journalist is freelance elschappen en orkesten, maar naar de poppodia en festivals. Met dat geld kunnen zij zij kunnen geld dat Met en festivals. naar de poppodia maar en orkesten, elschappen rmuth merkt dat steeds meer artiesten een beroep doen op de toursupport. Dat heeft heeft Dat doen op de toursupport. een beroep meer artiesten steeds rmuth merkt dat van de adviesraad van van de adviesraad rvolgens de optredende artiest betalen. In mindere mate is er ook overheidssteun voor voor ook overheidssteun is er mate In mindere artiest betalen. de optredende rvolgens eemd genoeg is niet bekend hoeveel Nederlanders jaarlijks in het buitenland optreden. optreden. buitenland in het jaarlijks Nederlanders hoeveel bekend is niet eemd genoeg bouwen, vertelt Wermuth. Datzelfde geldt voor veel zwarte muziek, die zonder steun steun zonder die muziek, zwarte veel voor geldt Datzelfde Wermuth. vertelt bouwen, ooral te maken met de toegenomen vraag uit Europa en de voormalige Oostbloklanden. Oostbloklanden. en de voormalige uit Europa vraag de toegenomen met maken te ooral Sandra Jongenelen ve een tegemoetkoming kunnen Zij optreden. een buitenlands met artiesten Nederlandse die door artiesten Grotere toursupport. de zogeheten en verblijfkosten, in de reis- krijgen zijn dat maar subsidie, geen krijgen gepromoot worden buitenland in het hun platenlabel zoveel. er niet We Serveert of The Sheer is het in Nederland en daarbuiten lastig een duurzaam bestaan op bestaan een duurzaam lastig en daarbuiten in Nederland is het The Sheer Serveert of te gemeenschap. etnische de eigen binnen optredens tot is veroordeeld naar de subsidie niet muziek gaat de klassieke of toneel bij het dan Anders gez v Vr aan gebrek dat verklaart Wermuth een do it yourself-sector’, mate is in belangrijke ‘Het in te maar om adequaat zicht, aan het veel zich onttrekt dusver ‘Tot cijfermateriaal. marktpartijen en gesubsidieerde gaan de commerciële vraag toegenomen op de spelen van maken.’ werk daar nu wel

084 Cultuur en Gesprek met Mir Wermuth 18/28 economie Cultuur en 085 economie Essay door Femke Wolting 19/28 lmindustrie lmindustrie

lm is in de

lmindustrie in wat betreft betreft wat in lmindustrie

lmers oppikte. Net als in de fi Net oppikte. lmers

. eproduceerd door het Nederlandse bedrijf Guerrilla. Nederlandse bedrijf door het eproduceerd g , lmindustrie opbrengt. Hoe komt het dat deze ontwikkelingen ontwikkelingen deze dat het Hoe komt opbrengt. lmindustrie

illzone K van de nieuwe media heel breed en divers geworden. Van commerciële blockbusters blockbusters commerciële Van geworden. en divers media heel breed van de nieuwe visiekanalen en programma’s tot online tijdschriften en communities. online tijdschriften tot en programma’s visiekanalen enuen. Jaarlijks zet de game-industrie zo’n 24 biljoen dollar om, vergeleken met met vergeleken 24 biljoen dollar om, zo’n de game-industrie zet Jaarlijks enuen. n videogames op cd-rom, Playstationgames, internet, mobiele telefoon en interactieve en interactieve telefoon mobiele internet, Playstationgames, n videogames op cd-rom, slapen of is op zijn minst een aantal jaren niet meer in een speelgoedwinkel als meer in een speelgoedwinkel niet een aantal jaren zijn minst is op slapen of ld t interactieve installaties in musea, van journalistieke online producties en tijdschriften en tijdschriften online producties van journalistieke in musea, installaties t interactieve en de online community Friendster t fotologs le searchprojecten, sociaal-maatschappelijke toepassingen en digitale kunstprojecten. kunstprojecten. en digitale toepassingen sociaal-maatschappelijke searchprojecten, v aardevol, maar in het afgelopen decennium hebben we gezien dat digitale media meer media meer digitale dat gezien we decennium hebben afgelopen het maar in aardevol, Wie na dit journaalitem van een aantal maanden geleden denkt dat Nederland wellicht wellicht Nederland denkt dat aantal maanden geleden van een Wie na dit journaalitem jaren de afgelopen heeft media, in de nieuwe bereikt heeft opnieuw een doorbraak ge fi de de game-industrie 2001 haalde in Al Bart Smit geweest. 1994: De Digitale Stad opent haar deuren. Als een van de eerste steden in de wereld in de wereld steden een van de eerste Als haar deuren. Stad opent De Digitale 1994: begeven. te virtuele in de wereld zich de mogelijkheid burgers biedt Amsterdam Nederlandse de lancering van de eerste feestelijk journaal vermeldt Het 2004: Playstationgame Dicht de kloof tussen kunst en commercie kunst tussen kloof de Dicht 21 biljoen dollar die de fi 21 biljoen dollar die re Nu is het niet zo dat er in de afgelopen jaren in de Nederlandse digitale cultuur niets cultuur niets in de Nederlandse digitale jaren er in de afgelopen dat zo niet Nu is het afgelopen V2_ is in het VPRO en de Stad, van De Digitale In de traditie is gebeurd. producties. interactieve van autonome ontstaan cultuur decennium een bloeiende aantal innovatieve een groot ontwikkelden organisaties en culturele Makers re media en ondersteunen van de nieuwe tijd de potentie na korte zagen De kunstfondsen media in Nederland hebben De nieuwe subsidie. met projecten dergelijke inmiddels is heel Dat en de kunsten. experiment van het domein binnen het ontwikkeld vooral zich w de eerste presenteerde NOS-journaal Het alleen. experimenten inhouden dan interactieve een is al jarenlang buitenland in het doorbraak, als dan wel Nederlandse Playstationgame dragen. media’ ‘nieuwe etiket het die allemaal voorhanden scala aan producties breed Va te De Engelse Japan gemaakt. of in Amerika alleen niet echt worden producties Deze waaruit videogames een reeks met zich manifesteerde Molyneux gamedesigner Peter maakte In Frankrijk in de gamewereld. als auteur spreekt wereldbeeld een persoonlijk dat bleek succesvol die zo Banja op internet, Chman de virtuele wereld animatiestudio De Banjaspeelfi een televisieserie. tot en leidde talen in zes die is vertaald grotendeels aan Nederland zijn voorbijgegaan? aan Nederland zijn voorbijgegaan? grotendeels to to blijken Europese makers in staat met vernieuwende en kwalitatief hoogstaande hoogstaande en kwalitatief vernieuwende met in staat makers Europese blijken In tien jaar tijd is het van de wereld. in de rest krijgen die navolging komen te producties ve maak. gehad hebben invloed veel internationaal ze is dat voorbeelden van deze bijzondere Het Het zijn. media kunnen nieuwe en op ons begrip van wat op de nieuwe-media-industrie game- door een Amerikaanse al opgekocht geleden jaren werd Molyneux bedrijf van Peter fi altijd Europese Hollywood zoals precies gigant, lmfonds CNC zijn horizon verbreed met subsidie- en investeringsmaatregelen subsidie- en investeringsmaatregelen met verbreed CNC zijn horizon lmfonds

se fi visie. Luxemburg ontwikkelde met een investeringsmaatregel een bloeiende industrie industrie een bloeiende investeringsmaatregel een met ontwikkelde Luxemburg visie. enschap door stipendia te verlenen op het brede terrein van de creatieve industrie industrie van de creatieve terrein brede op het verlenen te door stipendia enschap tival bezoekt, maar net zo divers moeten worden als de media zelf. worden moeten divers zo maar net tival bezoekt, nneer een steeds groter deel van de mediaconsumptie bestaat uit games, internet internet uit games, bestaat deel van de mediaconsumptie groter nneer een steeds nt nog voordat de e-conomy in Nederland tot volle bloei kwam bleek de nieuwe rage rage de nieuwe bleek kwam bloei volle Nederland tot de e-conomy in nt nog voordat bcommunicatiebureau MagicMinds ging failliet, de publieke omroep concentreerde concentreerde omroep de publieke ging failliet, MagicMinds bcommunicatiebureau s nsten. Het middengebied bestond niet en bestaat in Nederland in feite nog steeds niet. niet. nog steeds in Nederland in feite en bestaat niet bestond middengebied Het nsten. egenomen. Op dit moment is ruim 65 procent van de Nederlandse bevolking online. online. bevolking van de Nederlandse 65 procent Op dit moment is ruim egenomen. t het kleine publiek dat jaarlijks trouw het World Wide Video Festival en het Deaf en het Video Festival Wide World het trouw jaarlijks publiek dat kleine t het le oor de productie van videogames, dvd’s en kunstzinnige digitale producties. producties. digitale en kunstzinnige dvd’s van videogames, oor de productie oorliepen op de rest van de wereld, ons perspectief op de nieuwe media niet meer niet media nieuwe op de ons perspectief de wereld, van op de rest oorliepen erwijl Nederland in een zachte slaap sukkelde, krabbelde de nieuwe-media-industrie de nieuwe-media-industrie krabbelde slaap sukkelde, erwijl Nederland in een zachte en andere digitale media, willen we dan dat het Nederlands publiek slechts buitenlands buitenlands publiek slechts Nederlands het dan dat we willen media, digitale en andere uitsluitend Nederlandse jongeren Moeten cultuur consumeert? en entertainment Wa Uit recent Amerikaans onderzoek blijkt dat jongeren per week gemiddeld zestien uur zestien gemiddeld per week jongeren blijkt dat onderzoek Amerikaans Uit recent zeven ongeveer is dat in Nederland e-mailen), (exclusief doorbrengen internet op het ervaren Daarnaast terug. loopt televisiekijken toe, nog steeds neemt Internetgebruik uur. media De digitale medium dan de krant. als een betrouwbaarder internet het jongeren belevingswereld. van ieders geworden en onderdeel voorbij zijn de avant-garde blijven beperkt moeten niet daarom zou De Nederlandse nieuwe-media-infrastructuur to Fe En tegelijkertijd is bijna ongemerkt het gebruik van nieuwe media door het publiek enorm media door het van nieuwe gebruik het ongemerkt is bijna En tegelijkertijd to in special effects en digitale animatie. en digitale in special effects om cultuurwetenschappelijke projecten te realiseren. De Engelse publieke omroep BBC omroep publieke De Engelse realiseren. te projecten om cultuurwetenschappelijke van interactieve op gebied voortrekkers Sky zijn wereldwijd omroep en de commerciële te niet meer te zijn dan een luchtbel. Na de beurscrash werden de nieuwe media plotseling media plotseling de nieuwe werden Na de beurscrash zijn dan een luchtbel. meer te niet geen mensen zouden geweest: een valse droom allemaal was Het bekeken. sceptisch veel immers was de televisie handelingen, aan interactieve hebben behoefte enkele of teletekst dan een veredelde nooit meer zijn zou Dat internet? En het comfortabeler. uit Nederlands dit, was En wellicht media. de traditionele voor een promotiebrochure het internetactiviteiten, alle staakte PCM Uitgevers zo. ook wel bekeken, perspectief we v en tussen kunst samenwerking nauwe stimuleert Nesta programma Engelse Het wet Wa van bètastudies en de populariteit omroeppolitiek op de interne kracht alle met zich duur. ook maar van korte bleek T van weleer verwachtingen de megalomane Zonder op. landen weer in de ons omringende media nu op een die de nieuwe en overheidsprogramma’s bedrijven nieuwe ontstonden een voor media de belofte zijn nieuwe langer Niet manier bekeken. meer realistische het heeft In Frankrijk wereld. deel uit van onze eenvoudigweg maken ze wereld, nieuwe Fran Het is alsof wij in Nederland, juist doordat we in het midden van de jaren negentig zo zo negentig jaren van de midden in het we doordat juist in Nederland, wij is alsof Het v van De wet is gestold. worden, zouden media nieuwe van wat idee Het bijgesteld. hebben bewijzen. te gelijk media zijn van nieuwe geval lijkt in het voorsprong de remmende reageerde en de overheid nieuwe-media-instellingen in Nederland allerlei Er ontstonden non-commerciële deze juist waardoor van subsidieregelingen, een stelsel met adequaat de grote negentig in de jaren gold Tegelijkertijd worden. konden media groot nieuwe dacht zo was, kunstzinnig niet wat Alles internet. en het economie de nieuwe van belofte domein. commerciële binnen het worden kunnen gerealiseerd zou men in Nederland, en de wereld tussen de commerciële gecreëerd een schijntegenstelling Daarmee werd ku

086 Cultuur en Essay door Femke Wolting 19/28 economie Cultuur en 087 economie Essay door Femke Wolting 19/28 lm. lm.

lm ook

lms en

van Eddy Terstall of of Terstall van Eddy Simon lm als

nancieringsmodellen. Dit geldt zowel voor voor zowel Dit geldt nancieringsmodellen.

lm dan naar analogie van de kunsten, omdat fi omdat de kunsten, van analogie lm dan naar

is directeur en mede-eigenaar van het bedrijf Submarine, dat documentaires, fi documentaires, dat bedrijf Submarine, het van en mede-eigenaar is directeur een internationale speler zijn. speler een internationale t dan het omgekeerde niet ook? Ontwerp, documentaires en televisie formats zijn formats en televisie documentaires Ontwerp, ook? niet omgekeerde t dan het rlaten, is de kans groot dat we eindigen met bloedeloze kopieën van Amerikaanse van Amerikaanse kopieën bloedeloze met eindigen we dat groot is de kans rlaten, interactieve mediaprojecten produceert, en oprichter van het internetkanaal Submarinechannel, dat dat Submarinechannel, internetkanaal van het en oprichter produceert, mediaprojecten interactieve zij documentaires. regisseert Daarnaast en distribueert. produceert nieuwe-mediaprojecten nregames. Er bestaat een groot grijs gebied tussen het experiment in de kunstwereld in de kunstwereld experiment tussen het grijs gebied een groot Er bestaat nregames. ld uit maken te een selectie zelf gewend is bovendien mediaconsumenten neratie uden hiervoor veel geschikter zijn. Het beleid en de criteria ervan moeten erop gericht gericht erop ervan moeten en de criteria beleid Het zijn. geschikter veel uden hiervoor ch maken die werkelijk onderscheidend is op de internationale markt. is op de internationale onderscheidend die werkelijk maken begrijpen naar analogie van de fi naar analogie begrijpen en game produceren kost evenveel of nog meer geld als het maken van een speelfi maken als het nog meer geld of evenveel kost en game produceren oor Nederlandse nieuwe media. Het is een stuk eenvoudiger om een geanimeerde om een geanimeerde eenvoudiger is een stuk Het media. oor Nederlandse nieuwe emke Wolting emke F het brede spectrum bestrijkt van abstracte animatie tot documentaire, kunstzinnig drama drama kunstzinnig documentaire, tot animatie van abstracte bestrijkt spectrum brede het Nederland dat zorgen ervoor in de toekomst we Willen blockbuster. en commerciële van een fi kwaliteit de inhoudelijke games maakt met Pyng Hu, Fow of Johan van der Keuken als van regisseurs vernieuwing de esthetische doen. voor iets wel er we dan moeten en commercie kunst tussen autonome de kloof kunnen makers Nederlandse kunstzinnige richten te en zich van de kunstwereld incrowd dan de kleine kijken te verder door dichten doen door content hetzelfde kunnen producenten En commerciële publiek. op een breder te commerciële of en artistieke meten te om kwaliteit criteria om eigen uiting vraagt Iedere fi en om eigen voorspellen, te potentie ge zijn beter media Nieuwe verdienen. mee te om geld worden gemaakt die alleen en games te Amerikaanse games spelen, of vinden we het belangrijk om ook in het digitale tijdperk tijdperk digitale in het om ook belangrijk het vinden we of spelen, games Amerikaanse domein commerciële aan het dit we Wanneer produceren? te cultuurgoed Nederlands ove artistieke producties als voor ambitieuze videogames. Want nieuwe media kunnen niet niet media kunnen nieuwe Want videogames. ambitieuze als voor producties artistieke een website. of van een kunstinstallatie budget het met worden gemaakt alleen E De kunstfondsen doen geregeld hun best om geld vrij te maken voor het maken van een maken het voor maken vrij te om geld hun best doen geregeld De kunstfondsen berekend want zijn, voor toereikend daar niet hun budgetten terwijl game, bijzondere en geïntegreerd Investeringsmaatregelen media. nieuwe autonome op kleinschalige en Financiën OCW Zaken, van Economische van onder meer de ministeries beleid zo een zodat gebieden, op al deze stimuleren te producties hoogstaande zijn kwalitatief richten te alleen niet zich En die hoeft ontstaat. nieuwe-media-industrie pluriforme spelen, games kunnen Amerikaanse als Nederlanders Want publiek. Nederlands op het ge Nederlandse exportcultuur. van succesvolle voorbeelden maar enkele ook geldt dat cultuurmarkt, de internationale voor goed zich media lenen nieuwe Juist v een voor ondertitelen te taal dan Nederlands drama in een andere vertalen videogame te publiek te om een internationaal makkelijker ook is het Daarnaast publiek. buitenlands verspreid. worden distributiekanalen digitale media via nieuwe nieuwe omdat bereiken, uit publiek bereikt bijvoorbeeld Submarinechannel internetkanaal Nederlandse Het nieuwe Een uit Nederland. komt van de bezoekers procent 25 slechts wereld; de hele ge land een klein media kan in de nieuwe Juist wereld. uit de hele en kanalen programma’s to n. Maar doe dit succes, dat gebaseerd is op een bijzondere is op een bijzondere gebaseerd dat dit succes, Maar doe n. re te

n daar niet in de volle breedte van – althans, niet in economische zin. in economische niet van – althans, breedte in de volle n daar niet re te

r nog van kunnen profi r nog van kunnen dt er steevast bij gezegd dat de ontwerpwereld moet worden geprofessionaliseerd, geprofessionaliseerd, worden moet de ontwerpwereld dat bij gezegd dt er steevast r de buitenkant zou blijven gaan. blijven zou r de buitenkant r ke actie. Waarmee gaat Nederland zich de komende jaren in het buitenland presenteren? presenteren? buitenland het in jaren de komende zich Nederland gaat Waarmee actie. De culturele sterkte van Dutch Design van Dutch sterkte De culturele — daarin soort artistieke en loopt Design van het om Dutch bekend Nederland staat ontwerpkwaliteit De hoge avant-garde. conceptuele in de internationale voorop onbetwist gevolg zijn het opgewekt die daarmee wordt Design en de bewondering van Dutch allerlei van ontwerpers, aan bijzondere van een keur inspanningen van de jarenlange onderwijs en ook van van het van de media, als belangrijkste, Droog met initiatieven, prachtige Een Stichting. en de Premsela Stichting als de Mondriaan organisaties culturele staan. moeten bij stil even zeker we waar prestatie, De cultus van het doorgeschoten. een beetje wel allemaal is het Maar misschien interessante zeer aantal conceptueel een klein beperkt tot Design blijft immers Dutch die we Kunnen basis. op een smalle maar berust is groot, impact De culturele producten. die op een verbreding ons richten we Moeten doen. dat we en hoe moeten basis verbreden, op dit moment is want ontwikkelen, Design gaat van Dutch waarde ook de economische in design, zijn heel goed we paradox: een onaangename met zitten We die nog heel gering. maar profi Het beeld met de pijltjes gericht naar Nederland vindt zijn oorsprong in mijn tweede in mijn tweede oorsprong naar Nederland vindt zijn de pijltjes gericht met beeld Het re onder de loep het tot dwingen ze omdat spannender, zijn veel vragen Deze En waarom? vertelt. buitenland in het Nederland dat verhaal nemen van het ‘Hoe, waarmee en waarom moet Nederland zijn design presenteren in het buitenland?’ buitenland?’ in het zijn design presenteren Nederland moet en waarom waarmee ‘Hoe, pijltjes van Nederland met een outline op: beelden twee bij mij roept vraag Deze pijltjes naar outline maar dan met en dezelfde gericht, zijn naar buiten die eromheen in Nederland gericht. naar onszelf binnen, is hoe wij nu werken. Dat reactie. mijn eerste was de pijltjes naar buiten De outline met in en evenementen exposities Door buitenland? in het wij ons bekend Hoe maken Maar publicaties. door mooie Engelstalige en van de wereld landen interessante alle helpen – dit is een gaat verder ons niet dit beeld me ook snel dat ik realiseerde slechts het omdat leiden, inzichten nieuwe tot niet verder kan Dit beeld weg. doodlopende ove New Dutch Design: van binnenuit Design: Dutch New Nu staan we voor de uitdaging een volgende stap te bedenken. Het is verleidelijk daarbij is verleidelijk Het bedenken. te stap een volgende de uitdaging voor we Nu staan er zou wat geven en aan te situatie in de huidige die ontbreken gaan van de dingen uit te aan het worden moet er gewerkt dat geroepen er al gauw wordt Zo veranderen. moeten En daarna Design en die van business. van Dutch tussen de wereld van bruggen bouwen wo natuurlijk vooral wat de businessaspecten aangaat. aangaat. de businessaspecten wat vooral natuurlijk om zijn, ze wat voor laten beter je zaken Soms kan Naar mijn mening is dit een valkuil. we waar Design is een enorm succes, Dutch verliezen. te succes niet de glans van het ze culturele kwaliteit, geen geweld aan door het in een economisch keurslijf te dwingen. Dutch Dutch dwingen. te keurslijf in een economisch aan door het geweld geen kwaliteit, culturele als een melkkoe je niet Die moet cultuuruiting. conceptuele sterke, Design is een bijzonder staat. Design voor Dutch waar ontkrachten je alles Daarmee zou behandelen. te proberen

088Cultuur en Essay door Peik Suyling 20/28 economie Cultuur en 089economie Essay door Peik Suyling 20/28 xibele, innovatieve en pragmatische geest die ervoor zorgt dat er heel dat zorgt die ervoor geest en pragmatische innovatieve xibele, e

t zowel voor het maatschappelijke als het economische en ook het culturele veld. veld. culturele het en ook economische het als maatschappelijke het voor t zowel t worden de nieuwe wegen voor het Dutch Design? Na een tijd waarin het denken in denken het Na een tijd waarin Design? Dutch het voor wegen de nieuwe t worden moeten opnieuw onze vleugels uitslaan. De goede naam van Dutch Design verschaft verschaft Design van Dutch naam goede De uitslaan. vleugels onze opnieuw moeten nnen vinden. Doordat de scherpe kanten van problemen werden afgehaald, werden werden afgehaald, werden van problemen kanten de scherpe Doordat nnen vinden. eie oplossingen komen. En daarmee hebben we wat mij betreft de belangrijkste kracht kracht de belangrijkste betreft mij wat we hebben En daarmee komen. eie oplossingen ld onzichtbaar. Dat geeft alleen maar schijnoplossingen, waarbij het echte probleem probleem echte het waarbij maar schijnoplossingen, alleen geeft Dat onzichtbaar. rmgeven van oplossingen in deze grensgebieden. Daarbij moet meer dan ooit worden meer dan ooit worden Daarbij moet grensgebieden. in deze van oplossingen rmgeven t de zo nodige vernieuwing van onze cultuur te komen. En vooral op dit punt ben ik op dit punt En vooral komen. cultuur te van onze vernieuwing nodige t de zo en nieuwe vorm van het oude consensusmodel? van het vorm en nieuwe oor het bereiken van een meerwaarde die ieder afzonderlijk niet had kunnen bereiken. bereiken. had kunnen niet die ieder afzonderlijk van een meerwaarde bereiken oor het ons hiervoor zeker een goede uitgangspositie, maar vertelt ons niet hoe wij verder hoe wij verder ons niet vertelt maar uitgangspositie, een goede zeker ons hiervoor eigenwijze, er die typisch is staat, de lippen ons tot water als het Echter, moeten. fl nieuwsgierige, We Het gaat juist om de grensgebieden tussen de verschillende gezichtspunten op het op het gezichtspunten tussen de verschillende om de grensgebieden juist gaat Het vinden en bij het spelen rol Design zal naar mijn idee een belangrijke probleem. vo samenwerking. met ervaring opgedaan is er nog maar weinig Tegelijk samengewerkt. ‘networked’ op de hedendaagse heeft die betrekking samenwerking met niet En zeker waardoor vast, nog niet uitkomst de gewenste staat Bij dit soort vragen vraagstellingen. vinden. te om de oplossing doorlopen worden moet proces er een complex multidisciplinaire maken mogelijk die het processen aan nieuwe behoefte Er is dringend is op gebaseerd die niet samenwerking Een zijn. laten te vruchtbaar samenwerking biedt ruimte maar juist van de verschillen, wegsmelten laten door het compromisvorming v E the differences share Design: Dutch New — Nederlandse consensusmodel, zo van het de kwaliteiten voor Ik wil een lans breken verschil Er zal één groot vinden. dit model opnieuw uit te ook voorstellen maar meteen naar ogen consensusmodel in veler het leidde Toen oude model. het zijn met moeten moest resultaat in het een beetje wel zich iedereen omdat oplossing best’ ‘second de ku ze gelaten. wordt ongemoeid eigenlijk principe niet leidend het een nieuw consensusmodel waarbij voor Ik wil pleiten the Share van die verschillen. delen het maar juist is, van verschillen nivelleren het van en meerwaarde de kracht we waarin een periode tegemoet gaan We differences. om potentieel als een geweldig ontdekken van coalities en allianties zullen vormen het to die design kan spelen. door de rol gefascineerd in de belangrijk wordt creativiteit idee dat van het opkomst de wereldwijde Met creatieve voor meer aandacht er tegelijk ontstaat samenleving van onze ontwikkeling hierin mengt. zich sector ook de economische dat is opvallend Het processen. Het nieuwe product is een proces is een product nieuwe Het — Wa processen tijd waarin in een nu aangeland zijn we was, principe leidend het oplossingen worden. belangrijker geen en kennen tijd zijn complex van deze de vragen want anders, ook niet kan Dat meer strategieën of ideologieën grote Er zijn geen meer. antwoorden eendimensionale Dit aan de wereld. vormgeven bij het wijzen kunnen die ons eenduidig de weg mogelijk ge go van verkennen in het excelleert Nederland pakken: al te in Nederland ontwerpen van het wegen. nieuwe is kunstenaar, ontwerper en docent. Hij is directeur van de Young Designers & Industry & Industry Designers Young van de directeur Hij is en docent. ontwerper is kunstenaar, oundation en doceert aan het Design Lab van de Gerrit Rietveld Academie. Ook is hij directeur van het van het Ook is hij directeur Academie. Rietveld en doceert Design Lab van de Gerrit oundation aan het F Society. Open Amsterdam relaties innovatieve voor netwerk maakt voor het investeren in en ontwikkelen van dit gedachtegoed. Kansen voor voor Kansen van dit gedachtegoed. in en ontwikkelen investeren het maakt voor rnieuwende denken. Want daar zit onze grote innerlijke kracht: in vernieuwend denken denken in vernieuwend kracht: innerlijke grote daar zit onze Want denken. rnieuwende erktes verder worden gestimuleerd, ontwikkeld en uitgediept. Als basisvoorwaarde basisvoorwaarde Als en uitgediept. ontwikkeld gestimuleerd, worden verder erktes eik Suyling P en vernieuwend doen. en vernieuwend Ik vind dan ook dat er een designbeleid moet komen waarin doelbewust ruimte wordt wordt ruimte doelbewust waarin komen moet er een designbeleid Ik vind dan ook dat ge onze dat opgepakt worden manier op een zodanige moeten samenwerking internationale st culturele, van het systemen de beleidsondersteunende dat geldt hiervoor en gehaald worden moeten uit hun isolement veld en economische maatschappelijke gaan samenwerken. meer moeten de uitdaging moeten We in huis. kwaliteiten grote op dit gebied Nederland heeft dit met worden kan er bereikt wat tonen nemen en te te voortouw aangaan opnieuw het ve Grenzen verleggen van binnenuit verleggen Grenzen — het buiten die normaal probleemgebieden van design in complexe inzetten Het zich Nederland waar een van de verhalen is zeker vallen, van de ontwerper bereik meer mensen Steeds door. zich zet ontwikkeling En deze onderscheiden. mee kan platforms, In deze samenwerkingsverbanden. creatieve multidisciplinaire organiseren en creativiteit worden karakter, een internationaal vaak met clubs en netwerken, en op een productieve gebaseerd Zij zijn alle in één context. business samengebracht betrokkenheid. wederzijdse constructieve Het gaat dan om processen waarin samenwerking tussen verschillende partijen, partijen, verschillende tussen samenwerking waarin om processen dan gaat Het oplossingen van onverwachte de creatie en disciplines en sectoren tussen cross-overs krijgen. aandacht de volle uit een ontwerpproces complexe in zulke functioneren kunnen om te papieren goede heel hebben Designers aan networked werken in het zijn al getraind van huis uit ze omdat contexten mix paradoxale soms meerdimensionale, in een werkt ontwerper Een vraagstellingen. toe schakelend en constant simultaan en intuïtie, ratio kennis, inspiratie, van analyse, en creatieve laterale het waarin Design is een van de professies naar een eindresultaat. werkproces. in een oplossingsgericht is ingebed denken om processen aan rijkere aan de behoefte leveren kunnen bijdrage Design zal een grote cultureel Design zal behalve van Dutch De aard pakken. aan te tijd van deze de problemen worden. en economisch ook maatschappelijk

090 Cultuur en Essay door Peik Suyling 20/28 economie Cultuur en 091 economie Gesprekken met Sydney Neter, Barbara Truyen, Wouter Barendrecht 21/28 van Michael van Michael lmproducent lmproducent

lms. Neter zet gemiddeld zo’n zo’n gemiddeld zet Neter lms.

Father and Daughter lm

lms van het Filmfonds beslist hij beslist Filmfonds lms van het

lms en documentaires en heeft ruim tweehonderd tweehonderd ruim en heeft lms en documentaires

dney Neter, Barbara Truyen, Wouter Barendrecht Wouter Truyen, Barbara Neter, dney Sy lmregisseurs en -producenten hooguit met één oog naar met hooguit en -producenten lmregisseurs

lms, veelal animatie, en twee op de drie documentaires op de drie documentaires en twee animatie, veelal lms,

lms om te interviewen over de positie van het rood-wit- de positie van het over interviewen lms om te

in gesprek met met in gesprek lm kostte het viervoudige, de rest is dus subsidie en omroepgeld. de rest viervoudige, het lm kostte

lms is met subsidie tot stand gekomen. Ook een fors deel van de vertoningen deel van de vertoningen een fors Ook gekomen. stand subsidie tot lms is met lms vindt plaats op festivals. In principe leveren die vertoningen geen geld op, op, geld geen die vertoningen In principe leveren op festivals. lms vindt plaats

en, maar minstens zoveel van cultuur. Claudia Landsberger van Holland Film, de van Holland Film, Landsberger Claudia van cultuur. zoveel maar minstens en, lgens deze verkoper moeten fi moeten verkoper deze lgens rkopers van Nederlandse fi van Nederlandse rkopers s lid van de vaste adviescommissie voor korte fi korte adviescommissie voor s lid van de vaste sbianfestivals in Noord-Amerika zijn heel rijk, volgens Neter, en die betalen dan 200 en die betalen Neter, volgens zijn heel rijk, in Noord-Amerika sbianfestivals uyen sprak ik met haar en in afzonderlijke gesprekken met Sydney Neter en Wouter en Wouter Neter Sydney met gesprekken haar en in afzonderlijke ik met sprak uyen mee over wat er in Nederland op zijn terrein tot stand komt. Hij let daarbij meer op Hij let komt. stand tot er in Nederland op zijn terrein wat mee over van interesse scenario en de mogelijke ingediende van het kwaliteiten de artistieke in het bijvoorbeeld Je zou potentie. Nederlandse publiek dan op de internationale het homoseksuele met Nederlandse documentaires met scoren eens kunnen wel buitenland land voor in eigen aan belangstelling bij gebrek hier, Maar die worden onderwerpen. Dudok de Wit is nog steeds de grootste hit van SND, met een omzet van bijna 50.000 euro. euro. van bijna 50.000 een omzet met hit van SND, de grootste Dudok de Wit is nog steeds fi Die korte deel overgrote Het doen. alleen alles moet maar hij van leven, goed er redelijk kan Neter van zijn fi pas in gaan Ze risico lopen. geen producenten ‘Hier willen de verkoper: antwoordt zijn.’ gedekt door subsidie en omroepen van de kosten als 95 procent productie nog wel’. misschien komt ‘maar dat producent, geen is zelf Neter Al het zijn visitekaartjes die de verkoop moeten ondersteunen. Alleen sommige gay- en gay- sommige Alleen ondersteunen. moeten die de verkoop zijn visitekaartjes het le Toronto, Cannes, zoals ‘A-festivals, de administratiekosten: van spreken bij wijze euro, om geld.’ je niet die vraag Rotterdam, Berlijn, Vo van die fi vindt!’ leuk hij zelf wat iemand maken moet ‘Uiteindelijk markt kijken: de beoogde van de Nederlandse fi ondernemerschap van het naar de aard Op de vraag zijn Nederlands. Zo’n negentig procent van alle sales betreft televisievertoningen, ook televisievertoningen, betreft sales van alle procent negentig Zo’n zijn Nederlands. dit soort voor fi in de dvd-markt groei al zit er voorzichtige Gelukkig klinkt mijn naam niet Nederlands niet mijn naam klinkt Gelukkig Hans Beerekamp Neter Sydney — van Sydney eenmanszaak gevestigde Leidsestraat SND Films is de aan de Amsterdamse fi in korte is gespecialiseerd Hij Neter. blauwe celluloid overzee: Wouter Barendrecht van Fortissimo Film Sales, Sydney Neter Neter Sydney Film Sales, Fortissimo van Barendrecht Wouter overzee: celluloid blauwe de laatste Omdat International. Transit van Films Jan Röfekamp van SND Films en behartigen door Barbara laat vooral belangen en zijn Europese opereert vanuit Montreal Tr Barendrecht. toegevoegd. worden titels twintig nieuwe elk jaar vijf tot waaraan in zijn catalogus, titels fi een op de drie korte Ongeveer Filmverkopers heten ze, of liever nog op zijn Engels: sales agents. Wie Nederlands Wie Nederlands agents. sales Engels: nog op zijn liever of ze, heten Filmverkopers en economie van handel iets moet brengen, aan de man wil in de wereld cultuurproduct wet drie belangrijke selecteerde de verkoop, maar niet verzorgt, promotie die de instelling ve als commissie mag houden. procent 30 hij 25 tot waarvan per jaar om, euro 200.000 animatiefi een Oscar bekroonde met De Nederlandse, en, en, ler

blijven blijven ek

Maar hij . over de doodstraf de doodstraf over Supersize Me Supersize en Tupperware ) en met Jos de Putters Jos de Putters ) en met Procedure 769 rma wil Truyen slechts kwijt dat die kwijt dat slechts Truyen rma wil

Fahrenheit 9/11 Fahrenheit Het lijkt hier dus een ervaringsfeit dat dat lijkt hier dus een ervaringsfeit Het . Fatal Reaction Fatal lms als trekpaard voor het Nederlandse werk: werk: Nederlandse het voor lms als trekpaard

er de Palio-paardenrace in Siena. Truyen is Truyen in Siena. er de Palio-paardenrace ov lm vandaan komt, zolang het maar kwaliteit is.’ maar kwaliteit het zolang lm vandaan komt, ,

lms, en zeker niet voor Alex van Warmerdam of de of van Warmerdam Alex voor niet en zeker lms,

lms. Ook de Fransen houden een ‘rencontre’ voor hun voor ‘rencontre’ houden een Ook de Fransen lms. en.

ett

The Last Victory The Last lms. Ook al beschikt de Nederlandse documentaire over een goede goede een over Nederlandse documentaire de Ook al beschikt lms.

The Making of a New Empire The Making of liaalhoudster Barbara Truyen komen er in de net opgeschoonde catalogus catalogus opgeschoonde er in de net komen Truyen Barbara liaalhoudster

jn is dikwijls beter. Het gaat bij promotie niet alleen om geld, maar vooral om maar vooral om geld, alleen niet bij promotie gaat Het jn is dikwijls beter.

lms, maar kennelijk wel voor documentaires. voor wel maar kennelijk lms,

ivals, waar je wel iedereen tegelijk treft, maar vaak in de mêlee verloren kunt gaan: gaan: kunt verloren maar vaak in de mêlee treft, tegelijk iedereen je wel waar ivals, ft onmiddellijk toe dat veel Amerikaanse documentaires oppervlakkiger zijn dan oppervlakkiger documentaires Amerikaanse veel dat toe ft onmiddellijk dere emancipatie, nauwelijks meer gemaakt. meer nauwelijks emancipatie, dere inig meer dan pamfl inig meer dan vindt dat sommige landen, zoals Canada en Australië, wel heel goed zijn in het zijn in het heel goed wel Canada en Australië, zoals landen, sommige vindt dat lgens Barbara Truyen zijn er te veel producenten, maar is dat geen specifi geen maar is dat producenten, veel zijn er te Truyen Barbara lgens e specialiseerde sales company voor documentaires in de wereld. Volgens de Volgens in de wereld. documentaires voor company sales specialiseerde r putatie, er wordt gewoon niet genoeg kwaliteit geproduceerd voor het buitenland.’ het voor geproduceerd kwaliteit genoeg niet gewoon er wordt putatie, st aar het in Nederland volgens Neter vooral aan ontbreekt zijn lichtvoetige zijn lichtvoetige aan ontbreekt vooral Neter in Nederland volgens aar het uyen: ‘Klanten vragen niet of je nog een Nederlandse documentaire hebt. Het kan ze ze kan Het hebt. je nog een Nederlandse documentaire of niet vragen ‘Klanten uyen: ooral buitengewoon trots op de verkoop van de Britse bioscooprechten: het is sinds het van de Britse bioscooprechten: op de verkoop trots buitengewoon ooral sjetsjeense epos sjetsjeense oopt nu John Appels John Appels nu oopt ‘Klein maar fi ‘Klein buiten distributeurs, voor organiseren te lunches Door speciale en contacten. know-how dan Je investeert en minder vrijblijvend. formeler maak je de contacten om, de festivals en regisseurs.’ ook in de ervaring van de deelnemende producenten Vo promoten van hun eigen fi van hun eigen promoten in Amerika doet het nog steeds goed. In het verleden werden aardige resultaten geboekt geboekt resultaten aardige werden verleden In het goed. nog steeds het doet in Amerika van hoogopgeleide huwelijkskansen de geringe serie over Jongbloeds Marijke met ( en Bombay in onder meer Moskou vrouwen Die regel verkopen. best het relatief onderwerpen niet-Nederlandse met documentaires speelfi op voor niet misschien gaat jeugdfi Tr een fi waar schelen veel namelijk niet Ze op grote opereren dan het beter werkt Dat Staten. Verenigde in de documentaires fe T ge als documentaires politieke zelfs Nederlandse, Ook de wat oudere documentaire van Jaap van Hoewijk Jaap van Hoewijk van documentaire oudere Ook de wat v op in Engeland een Nederlandse documentaire dat voorgekomen niet mensenheugenis de meeste verreweg doet International Transit Ook Films verscheen. scherm grote het van de fi de omzet Over televisiezenders. met zaken Film Sales. die van Fortissimo dan is dan die van SND Films maar kleiner groter documentaires, vergelijkbaar met zijn eigen Amerikaanse hit hit Amerikaanse zijn eigen met vergelijkbaar documentaires, ve W we re Barbara Truyen — politiek geëngageerde van het van de oprichters een ooit in Amsterdam Jan Röfekamp, Daar naar Canada. tachtig in de jaren vertrok Cinema, Fugitive distributiehuis toonaangevende de meest verreweg inmiddels International, Transit hij Films begon ge fi Amsterdamse best Het aanbod. totale van het tien procent ongeveer voor, Nederlandse titels negen l maar dat lijkt me eerder een handicap dan een voordeel. NPB Sales, die het grootste grootste die het NPB Sales, dan een voordeel. een handicap lijkt me eerder maar dat om bekend een beetje toch staat verkoopt, televisieproducties deel van de Nederlandse fi zijn onverkoopbare In feite gebruikt Neter zijn buitenlandse fi zijn buitenlandse Neter gebruikt In feite naam mijn Gelukkig niet, agent? als een Nederlandse sales waargenomen ‘Of ik word profi kunnen meer als zodanig me wel Ik zou Nederlands. bij uitstek klinkt ook niet

092 Cultuur en Gesprekken met Sydney Neter, Barbara Truyen, Wouter Barendrecht 21/28 economie Cultuur en 093 economie Gesprekken met Sydney Neter, Barbara Truyen, Wouter Barendrecht 21/28 lm

en ook ek in ,

nancierd met met nancierd

lms gemaakt lms gemaakt

lm als auteursfi

Kleine Teun lmloopbaan als lmloopbaan

en lm er! Amerikanen Amerikanen lm er!

De jurk ’ . lmculturen als Thailand en Argentinië.’ als lmculturen lmindustrie hier niets voor. Muziek en voor. hier niets lmindustrie

lms. In Europa zullen die worden gefi die worden zullen In Europa lms.

lms doen het vaak het best, kijk maar naar François kijk maar naar François best, vaak het lms doen het

lms, zowel van Aziatische, Noord-Amerikaanse en Noord-Amerikaanse van Aziatische, zowel lms,

tissimo wist de musical van Pieter Kramer niet alleen in de alleen niet Kramer de musical van Pieter tissimo wist lms zijn een moeilijk product. Ik ben heel enthousiast over over Ik ben heel enthousiast lms zijn een moeilijk product. r

Fo . lms. Successen werden behaald met met behaald Successen werden lms.

ms of lowbudgetfi ms of lmmaker creëren, door hem eerst visitekaartjes af te laten geven, geven, laten af te visitekaartjes door hem eerst creëren, lmmaker

l el netwerk. Tot de regisseurs in zijn stal behoren nu onder veel anderen anderen onder veel nu behoren in zijn stal regisseurs de Tot el netwerk.

lmfestivals loopt: ‘Ontwikkelen van talent blijft het belangrijkst. Je moet Je moet belangrijkst. blijft het van talent ‘Ontwikkelen loopt: lmfestivals

lms bestaat uit documentaires. Minder dan tien procent van de titels en de omzet en de omzet van de titels Minder dan tien procent uit documentaires. lms bestaat

dwijd cinefi alische als van Europese herkomst. Barendrecht startte zijn fi startte Barendrecht herkomst. als van Europese alische l r Ja zuster, nee zuster Ja zuster, ivalmedewerker in Berlijn, Utrecht en Rotterdam en begon daar te bouwen aan een bouwen daar te en begon en Rotterdam Utrecht in Berlijn, ivalmedewerker

den, die misstanden aanklagen: ‘De cultuur van het wegkijken, dat is echt Nederlands echt is dat wegkijken, het ‘De cultuur van aanklagen: die misstanden den, tissimo Film Sales, met een hoofdkantoor in Amsterdam en een vestiging in Hongkong, in Hongkong, en een vestiging in Amsterdam een hoofdkantoor met tissimo Film Sales, ng Kar-wai, Jim Jarmusch, Peter Greenaway en Alex van Warmerdam. Alle sterren uit sterren Alle van Warmerdam. en Alex Greenaway Peter Jarmusch, Jim ng Kar-wai, r re ft money’, subsidiegeld dus, in Noord-Amerika met een van oma geleende creditcard. creditcard. een van oma geleende met in Noord-Amerika dus, subsidiegeld ft money’, st r n echt van doorslaggevende betekenis zijn voor een locale distributeur.’ een locale zijn voor betekenis van doorslaggevende n echt rkoopt, zoals wij meestal doen, dan maakt het minder uit in welk land hij zich afspeelt, afspeelt, land hij zich uit in welk minder dan maakt het doen, wij meestal zoals rkoopt, st outer Barendrecht o oor de fans van actrice Loes Luca in Hongkong en San Francisco maakt het niet zoveel zoveel niet maakt het en San Francisco Luca in Hongkong Loes van actrice oor de fans Nederlands probleem. Waar het vooral aan ontbreekt zijn producenten die minder netjes netjes die minder zijn producenten ontbreekt aan vooral het Waar probleem. Nederlands fi die dan komt bent, gepassioneerd je echt ‘Als zijn: en verwend hij Spaans is, omdat goed niet is Almodóvar Kitanoland is. of Warmerdamland het omdat is.’ hij Almodóvar maar omdat die via de gaan, weg je een lange moet bouwen, op te van een auteur reputatie Om zo’n fi internationale een bepaalde cultuur gewortelde fi cultuur gewortelde een bepaalde je een fi Maar als Kar-wai. Wong Almodóvar, Pedro Kitano, Takeshi Ozon, ve de vrijheid van een fi bijvoorbeeld korte fi korte bijvoorbeeld V ‘Specifi lijkt: en gek exotisch een beetje het dat maar wel Nederlands is, ze uit dat competitie van Berlijn te krijgen, maar ook tot een hit te maken bij Japanse tienermeisjes bij maken te een hit maar ook tot krijgen, te van Berlijn competitie wereld. de hele over en homofestivals ‘Nederlandse fi Barendrecht: in het zowel Holland Film, met en vooral consulaten Nederlandse met de samenwerking klinkt onbetekenend, Het punten. praktische als op concrete, van informatie uitwisselen Lumpur in Kuala de première voor Klivia-jurkjes van een lading zuster verzenden maar het ka hebben geen subsidies, dus zie je daar ook meer drive dus zie je daar ook subsidies, geen hebben De Nederlandse verzorgingsstaat zou verhinderen dat hier echt politieke fi politieke hier echt dat verhinderen zou verzorgingsstaat De Nederlandse wo ‘s Dat van commercials. maken het met verdienen te geld vaak door eerst het In Azië gaat fi opkomende in sterk de route is bij uitstek laatste lijkt de heeft, subsidiesysteem functionerend een goed Nederland nog steeds Hoewel Verenigde de Italië, Frankrijk, met ‘In vergelijking groot: de politiek relatief tot afstand van de fi lobby de politieke Thailand stelt of Staten slagen.’ in te beter daar veel dans lijken met betreft Nederlandse fi betreft de woonplaats van oprichter en directeur Wouter Barendrecht, is een van de belangrijkste van de belangrijkste is een Barendrecht, Wouter en directeur van oprichter de woonplaats van auteursfi companies sales Au — Fo deel maar groeiend klein, Een 15 miljoen euro. rond bedraagt van Fortissimo De omzet van de fi W fe we Wo van de naam Wouter. uitspraken vele aan huis en er bestaan zijn er kind Oosten Verre het binnen’. van geel wit van buiten, banana: ‘reverse luidt: Zijn eretitel en funest voor urgente documentaires.’ urgente voor en funest lmauteurs lmauteurs

lms

nanciering geldt geldt nanciering

nanciert zijn fi

nanciering is bijna altijd wereldwijd, is bijna altijd wereldwijd, nanciering

lm heen helpen. Vaak is na een sterk debuut is na een sterk Vaak lm heen helpen.

lmredacteur van NRC Handelsblad. Sinds 1 september 2003 Sinds 1 september van NRC Handelsblad. lmredacteur

lm.

lm. Als één fonds nee zegt, dan nemen ze vaak genoegen met met genoegen vaak dan nemen ze zegt, nee fonds één Als lm.

as van 1979 tot 2003 fi as van 1979 tot w in Taipei wilde vertonen, moest hij zelf een bioscoop afhuren om hem aan een bioscoop afhuren hij zelf moest vertonen, wilde Taipei in lm een probleem, en kan je pas echt iets verwachten van de derde. Maar als van de derde. verwachten iets je pas echt en kan lm een probleem,

Yi Yi lm nanciering, maar kan het echt niet schelen of je project wel Engels gesproken is. is. gesproken Engels wel je project of schelen niet echt het maar kan nanciering,

schrijft hij voor deze krant een dagelijkse televisierecensie. Ook is hij vast gastdocent Filmkritiek aan de gastdocent Ook is hij vast televisierecensie. een dagelijkse krant deze hij voor schrijft Groningen. Rijksuniversiteit nnen overwegen naar Londen, naar de Royal Bank of Scotland. Die is zeer actief in actief Die is zeer Scotland. Bank of naar de Royal naar Londen, nnen overwegen rklaringen: ‘In de eerste plaats is talent helaas niet democratisch verdeeld, en kan het het en kan verdeeld, democratisch helaas niet is talent plaats ‘In de eerste rklaringen: zoeken. Je ziet ze wel in Cannes of Toronto, maar nooit op de American Film Market nooit op de American Film Market maar Toronto, in Cannes of wel ze Je ziet zoeken. was het Duits of Kantonees!’ Duits of het was lm in het internationale netwerk niet zo sterk. Barendrecht geeft twee mogelijke mogelijke twee geeft Barendrecht sterk. zo niet netwerk internationale lm in het lms. Iemand als Jim Jarmusch houdt daarmee het hoofd boven water. boven hoofd houdt daarmee het Jarmusch Jim Iemand als lms. lmfi oor 99 procent Hollywoodblockbusters, maar telt drie van de meest erkende fi erkende drie van de meest maar telt Hollywoodblockbusters, oor 99 procent

Hans Beerekamp Hans Beerekamp ook voor Walter Salles in Brazilië, Lucrecia Martel in Argentinië, Almodóvar in Spanje, in Spanje, Almodóvar Argentinië, in Martel Lucrecia in Brazilië, Salles Walter ook voor vertoont Nederland, als heeft inwoners evenveel ongeveer dat Taiwan, maar op. noem ze v Barendrecht vraagt zich ook af of er nog wel perspectief zit in de groei van de van in de groei zit perspectief nog wel er of ook af zich vraagt Barendrecht internationale van Nederland bij het de aansluiting of en coproducties Nederlandse fi auteur enkele ‘Bijna geen gaan: te dreigt verloren niet circuit De fi land. in eigen overwegend zelfs of uitsluitend van relatief zijn Scenario’s werk. van eerder kwaliteiten de onderkende op basis van fi Internationale script. nooit een schrijft Kar-wai Wong minder belang, die laatste Toen Yang. en Edward Hou Hsiao-hsien Ming-liang, Tsai festivalcircuit: in het zijn fi zien.’ laten zijn vrienden te de Nederlandse is de positie van subsidiesysteem comfortabel relatief een Ondanks fi de tweede fi de tweede op een wachten soms jaren maker zo’n moet dan wordt, eerlijk verdeeld steeds de koek fi een derde staan laat tweede, ve er ontbreekt plaats In de tweede worden. ontwikkeld hoogte op bepaalde tot slechts van passie gevoel eens een missen wel Ze van producenten. de instelling aan vaak iets fi hun eigen voor en urgentie nul op het rekest. Het subsidiegeld zou minder democratisch verdeeld moeten worden, worden, moeten verdeeld minder democratisch zou subsidiegeld Het rekest. nul op het fi je door de tweede moet talenten echte Het is ook van belang dat een regisseur zelf het recht houdt op exploitatie van zijn oudere van zijn oudere houdt op exploitatie recht het zelf een regisseur is ook van belang dat Het fi Al fi in Los Angeles, waar de echte zaken worden gedaan. Ze zouden ook een studiereis ook een studiereis zouden Ze gedaan. worden zaken de echte waar Angeles, in Los ku Nederlandse producenten moeten ook veel meer op reis gaan, om creatieve oplossingen oplossingen om creatieve gaan, meer op reis ook veel moeten Nederlandse producenten te

094 Cultuur en Gesprekken met Sydney Neter, Barbara Truyen, Wouter Barendrecht 21/28 economie Internationale 095 reflectie –––––––––––––––––––––– 22 - 27/28

ectie

refl Internationale Internationale ven voor het ectie gecombineerd met met gecombineerd ectie

interessante perspectie interessante ectie

ectie is nooit eerder zo urgent geweest. We leven in een paradoxaal in een paradoxaal leven We geweest. urgent zo is nooit eerder ectie

imuleerd door te gaan met het opnieuw bekijken van een aantal zaken. opnieuw bekijken het gaan met door te imuleerd er Hewitt, CEO van de Arts Council England, reist binnen een sabbatical leave van vier van leave een sabbatical binnen reist van de Arts CEO Council England, er Hewitt, t nst de aansluiting bij de internationale cultuur begint te verliezen. De Nederlandse verliezen. cultuur begint te de aansluiting bij de internationale nst een toenemende zien we Tegelijkertijd verweten. provincialisme wordt nstsector schiedenis en het debat over een museum van nationale geschiedenis is weer is weer geschiedenis een museum van nationale over debat en het schiedenis st nctioneren van een fonds. Perspectieven die relevant kunnen zijn voor de Mondriaan zijn voor kunnen die relevant Perspectieven van een fonds. nctioneren egaat. Toen ik hem onlangs in Nederland ontmoette, werd me weer eens duidelijk hoe weer me werd onlangs in Nederland ontmoette, ik hem Toen egaat. onder buitenland geen binnenland geen buitenland onder en belangrijke vraag echter wordt maar mondjesmaat gesteld: hoe vaderlands willen we we hoe vaderlands willen gesteld: maar mondjesmaat wordt echter vraag en belangrijke De Arts Council England werkt fundamenteel anders dan de Nederlandse cultuurfondsen dan de Nederlandse cultuurfondsen anders De Arts fundamenteel England werkt Council van de Arts biedt De praktijk Council gewend zijn. Internationale refl Internationale Pe gastvrijheid investering; is een reis Een is. van gasten ontvangen het reizen belangrijk naast tijdens opgedaan heeft inspiratie Hewitt hoop dat Ik evenzeer. zijn dat en gastheerschap en me geïnspireerd mij in ieder geval heeft ontmoeting Onze aan Nederland. zijn bezoek ge Z elders hoe het horen te aan om plaatsen verschillende Hij doet over. wereld maanden de to ku vaderlandse in 2005 was thema van de Boekenweek Het is. eigen wat op dat oriëntatie ge partijen nationale op het als door socialistische door liberale die zowel De nadruk te betekenis de mogelijkheid alleen niet onthoudt jongeren gelegd wordt perspectief aan de pogingen van Europese maar doet ook denken geven aan Nederland in de wereld, nationale de vaderlandse geschiedenis eeuw om met in de negentiende natiestaten refl aan gebrek leert dat verleden Het bevorderen. eenheid te tijdperk. De laatste tijd zijn er steeds meer geluiden te horen dat de Nederlandse dat horen te meer geluiden tijd zijn er steeds De laatste tijdperk. ku van de belangrijkste de voorzitters met buigt een superadviesraad Bovendien opgeleefd. het van een canon voor de vorming over zich van de Nederlandse regering adviesorganen van de Nederlandse cultuur onderdelen waardevolle canon worden In deze onderwijs. De canon meegeven. moet onderwijs aan leerlingen die het opgenomen, en geschiedenis uiting van onze als ingezet wordt de vaderlandse geschiedenis uit hoogtepunten met Nederlandse identiteit. E spreken, in dit boek te uit Bas Heijnes bijdrage woorden om met Hoe, is? canon deze dat het over jongeren onze we vertellen Wat iconen zijn? onze onhollands en Hollands mogen en de positie hen van de rol we geven beeld Welk van Nederland? karakter internationale open met geweest, handelsnatie Nederland is altijd een van Nederland in de wereld? van onze is een belangrijk aspect Dat en avonturiers. een land van zeevaarders grenzen, samenleving deel uit van de Europese maakt bovendien geschiedenis Onze identiteit. denkkaders andere culturen, andere met in contrast ‘Juist en de wereldgemeenschap. zei worden’, als gerelativeerd benadrukt zowel ze en kan kleur identiteit krijgt de eigen van 20 januari 2005. Volkskrant canon in de de historische over Henk Wagenaar pedagoog Internationale refl Internationale fu van de verbetering over denken mij aan het zetten de verschillen Vooral Stichting. zijn van belang. maar ook de overeenkomsten van de Mondriaan Stichting, praktijk is inspiratie. Dat

096 Internationale Inleiding door Gitta Luiten 22/28 reflectie Internationale 097 reflectie Inleiding door Gitta Luiten 22/28 ectie op en impuls voor cultuur cultuur voor op en impuls ectie

en hun eigen functioneren en veronderstellen dat het in het bovenste kwart van bovenste in het het dat en veronderstellen functioneren en hun eigen t at ch t(wereld). t(wereld). condities opwekt die de werkelijke omstandigheden benaderen, opgebouwd rond rond opgebouwd benaderen, omstandigheden die de werkelijke condities opwekt dt bovendien bepaald welke kunst(enaar) relevant is voor actuele ontwikkelingen. ontwikkelingen. actuele is voor relevant kunst(enaar) welke bepaald dt bovendien dt gehandhaafd en gestimuleerd. dt gehandhaafd rs r r nnen pas goed functioneren wanneer hun bezoek niet langer vrijblijvend is, wanneer wanneer is, vrijblijvend langer niet hun bezoek wanneer functioneren nnen pas goed rmen van wat elders gebeurt. Alleen zo kunnen Nederlandse ontwikkelingen in een Nederlandse ontwikkelingen kunnen zo Alleen gebeurt. elders rmen van wat iligheid van de eigen kring moeilijk op gang. Laat staan dat we ons iets gelegen laten laten gelegen ons iets we dat staan Laat kring moeilijk op gang. iligheid van de eigen veel met onszelf bezig. Het zou heel goed kunnen dat de sleutel tot de oplossing van de oplossing tot de sleutel dat kunnen heel goed zou Het bezig. onszelf met veel st zeggen heeft en overtuigd is van de betekenis van de bijdrage aan de (Nederlandse) van de bijdrage is van de betekenis en overtuigd heeft zeggen unstenaars, professionals en natuurlijk het publiek moeten zich een beeld kunnen kunnen een beeld zich publiek moeten het en natuurlijk professionals unstenaars, ttaché bij de Franse ambassade, bekijkt dit in deze publicatie vanuit internationaal internationaal vanuit publicatie deze bekijkt dit in ambassade, Franse bij de ttaché eedback. Bovendien acht men, zegt toneelregisseur Johan Simons in deze publicatie, publicatie, Johan Simons in deze toneelregisseur zegt men, acht Bovendien eedback. een overspannen drang naar identiteitsvorming zijn schaduwzijde heeft. Het is een is een Het heeft. zijn schaduwzijde naar identiteitsvorming drang een overspannen samenwerking Europese en verregaande van globalisering om in dit tijdperk uitdaging cultureel Michelon, Thomas geven. te gestalte wijze intelligente op identiteit de eigen a speelveld internationale van het de beweeglijkheid door dat Hij constateert perspectief. op dit van overheidsbeleid ontwikkelen het met landen worstelen West-Europese alle blik onderworpen onafhankelijke aan een kritische in zijn geheel zou West-Europa vlak. worden. moet zijn nu We Nederland. voor zeker geldt geldt, Europa voor Wat hem eens. met Ik ben het te van een buitenstaander de ogen wij met wanneer wordt pas zichtbaar problemen onze van onhollandse toelaten om het alleen niet het Dan gaat kijken. leren naar onszelf Het buitenland. naar het van reizen aanmoedigen het of in de kenniscanon elementen (vak)gemeenschap. van de internationale maken te deel uit werkelijk ook om er zeker gaat In die omgeving gewaardeerd. context in een internationale wordt kwaliteit Artistieke wo Internationale beoordeling betekent een belangrijke refl een belangrijke betekent beoordeling Internationale podium internationale het de aansluiting met dat cruciaal is het Daarom uit Nederland. wo alle prestaties ligt. Statistisch gezien scoort het functioneren van de helft van alle mensen, mensen, van alle van de helft scoort functioneren het gezien Statistisch ligt. prestaties alle Internationaal bewustzijn van de kunstwereld is onlosmakelijk verbonden met met verbonden is onlosmakelijk van de kunstwereld bewustzijn Internationaal kennisnemen en het netwerken deelnemen aan internationale Het nieuwsgierigheid. halen. banden aan te om internationale zijn manieren kunst van internationale en tonen K vo maar projecten, van incidentele kwestie is geen Dat geplaatst. worden mondiaal kader idee van Het van elders. en organisaties kunstenaars met dialoog van een permanente is daarin doorslaggevend. ontmoetingsplaats, als internationale Nederland als vrijhaven, ons in leren van W139, directeur Ann Demeester, en van Bak, directeur Maria Hlavajova, niet dat wanneer effect slechts heeft Vrijhavenbeleid les. een belangrijke hun bijdrage in Nederland activiteiten Internationale ademt. van een testsituatie een sfeer langer die praktijk ‘een dan krijgen reikwijdte zij een grotere wanneer betekenis krijgen te het geven van kritiek niet collegiaal. Daardoor komt het debat over elkaars werk in de werk elkaars over debat het komt Daardoor collegiaal. van kritiek niet geven het ve kent. niet zogenaamd iemand ervan vindt die de Nederlandse context aan wat liggen mensen de meeste is: Hollands fenomeen geen overigens Wat is zelfoverschatting. Dat ove een hypothetisch begrip van de internationale realiteit, en die de coördinaten van een de coördinaten en die realiteit, begrip van de internationale een hypothetisch de veilige dichtbij modelformaat, op een kleinschalig reproduceert arena internationale kunstprofessionals en andere theatermakers gastcuratoren, Buitenlandse thuishaven’. ku de ander is in wat geïnteresseerd echt feedback, voor openstaat werkelijk de gastheer te kuns van ontvangen en het uit in nieuwsgierigheid blinkt niet De Nederlandse kunstwereld f ectie is noodzakelijk voor de voor noodzakelijk is ectie

is sinds 2001 directeur van de Mondriaan Stichting, stimuleringsfonds voor beeldende kunst, kunst, beeldende voor stimuleringsfonds de Mondriaan Stichting, van is sinds 2001 directeur rmgeving en cultureel erfgoed. Daarvoor was zij politiek adviseur van staatssecretaris voor Cultuur en Cultuur voor politiek adviseur van staatssecretaris zij was Daarvoor erfgoed. en cultureel rmgeving vo Rijksmuseum. bij het en werkzaam Cultuur bij de Raad voor voorlichter van der Ploeg, Media Rick nneer we met een open hart en met open vizier de wereld in stappen. Ik daag u ertoe uit. u ertoe Ik daag in stappen. een open hart de wereld open vizier met en met nneer we slaat er de spijker mee op de kop. Internationale refl Internationale mee op de kop. er de spijker slaat nsten en voor de samenleving als geheel. We kunnen er pas ons voordeel mee doen mee doen er pas ons voordeel kunnen We geheel. als de samenleving en voor nsten itta Luiten itta ku wa G Er is zoveel angst en zo weinig nieuwsgierigheid’, zegt actrice Alida Neslo in deze publicatie. publicatie. in deze Neslo Alida actrice zegt nieuwsgierigheid’, weinig en zo angst Er is zoveel Ze dus ook museumdirecteuren, theatermakers en kunstenaars, echter onder het gemiddelde. gemiddelde. het onder echter kunstenaars, en theatermakers museumdirecteuren, dus ook onkunde. van de eigen werkelijkheid de angstige van omgaan met manier is onze Het

098 Internationale Inleiding door Gitta Luiten 22/28 reflectie Internationale 099 reflectie Essay door Ann Demeester en Maria Hlavajova 23/28 , De studie bevat bevat De studie . The Economist ceert in de internationale arena? ceert in de internationale

en of zulke gevoelens te maken maken te gevoelens en of zulke een overvloedige en veelzijdige expositie expositie en veelzijdige een overvloedige , in 2002 in een zeer informatieve en gedetailleerde studie studie en gedetailleerde informatieve een zeer in 2002 in Visionair België www.economist.com/surveys/displaystory

The Economist hijnselen in de recente maatschappelijke, economische en politieke ontwikkelingen ontwikkelingen en politieke economische maatschappelijke, in de recente hijnselen t voortdurend ondergraven door verwijzingen naar een soort hedendaagse crisis: soort naar een hedendaagse crisis: door verwijzingen ondergraven t voortdurend c oende non-conformistisch en eigenzinnig, afwijkend en extravagant om als visionair en extravagant afwijkend en eigenzinnig, oende non-conformistisch ellen, zodat het zich paradoxalerwijs zelf diskwalifi zelf paradoxalerwijs zich het zodat ellen, oorzaakt in Nederlandse kunstkringen. De Zwitserse curator, die helaas overleed voor voor die helaas overleed curator, Zwitserse De oorzaakt in Nederlandse kunstkringen. rkelijke problemen waarvoor de hedendaagse Nederlandse kunstscene zich gesteld gesteld zich de hedendaagse Nederlandse kunstscene waarvoor problemen rkelijke verband houden met terugverlangen naar een historische status die het land heeft land heeft die het status naar een historische terugverlangen houden met verband ld rs rt rloren, of dat ze simpelweg getuigen van het nuchtere besef dat zo’n status wel niet niet wel status zo’n dat besef nuchtere van het getuigen simpelweg ze dat of rloren, r handhaven zal zijn in de wereld van vandaag. Hoewel de auteurs met een knipoog een knipoog met de auteurs Hoewel van vandaag. zal zijn in de wereld handhaven ks putatie heeft verloren, heeft geleid tot een discussie waarvan men zich kan afvragen of of afvragen kan men zich een discussie waarvan tot geleid heeft verloren, heeft putatie esillusie’, ‘aanzienlijke onvrede’ of ‘onzekerheid’ zouden momenteel de overheersende de overheersende momenteel zouden ‘onzekerheid’ of onvrede’ ‘aanzienlijke esillusie’, oorspoed een punt heeft bereikt waar het zich moet heroriënteren op de nieuwe op de nieuwe heroriënteren moet zich het waar bereikt een punt heeft oorspoed die zowel historische als actuele inzichten leverde in een aantal typisch Nederlandse Nederlandse in een aantal typisch leverde inzichten als actuele historische die zowel ve 2 mei 2002, online te lezen: online te 2 mei 2002, De onlangs losjes geformuleerde vraag of de Nederlandse kunst haar internationale haar internationale de Nederlandse kunst of vraag geformuleerde De onlangs losjes re naar een verloren van heimwee in termen Gevat past. schema in een vergelijkbaar die niet van de een diepgaande analyse voor een alternatief echt niet discussie tijd biedt deze we mening de heersende tot in tegenstelling Nederland, zijn dat kunnen zo het Zou ziet. kan niet gewoon maar het heeft, verhaal’ ‘internationaal een degelijk wel op dit punt, ve te klaagt’, graag dat als een volk staan bekend Nederlanders ‘de dat beweren van succes en jaren dankzij) tientallen (of ondanks Nederland duidelijk dat is het v voor geldt Dat land stellen. aan het ontwikkelingen die de internationale uitdagingen de politiek. minder dan voor niet de kunst een indrukwekkend overzicht van de prestaties die de Nederlanders hebben geleverd, geleverd, hebben die de Nederlanders van de prestaties overzicht een indrukwekkend tactieken, ongekende of onbekende van internationaal maken te vaak door gebruik in de hele prestaties de Nederlandse worden Tegelijk beleidslijnen. en methoden te ‘d bepal Het is moeilijk te zijn. gevoelens in Nederland dat of stellen, te voor rol land in een andere eigen om het onwil de loutere met hebben ze ve in dit land (John Peet, ‘Model Makers, A Survey of the Netherlands’, Netherlands’, the of A Survey ‘Model Makers, in dit land (John Peet, ‘Nederland heeft in de wereld lang een rol gespeeld die niet in verhouding staat tot zijn tot staat in verhouding niet die gespeeld lang een rol in de wereld heeft ‘Nederland stelde omvang,’ Visionair Nederland Visionair paradox internationale de Nederlandse over Notities zijn pièce de résistance voor het grote publiek werd opengesteld, verklaarde dat een dat verklaarde opengesteld, publiek werd grote het voor zijn pièce de résistance van een nationale en eigenheden van de idiosyncrasieën een presentatie als deze, show ‘Sindbad De als Duitsland en Frankrijk. zijn in landen zou onmogelijk traditie, artistieke landen vier Europese maar – vond in de Duitse pers – zijn koosnaam van de kunstwereld’ vo In de winter van 2004 kondigde de Brusselse instelling Bozar de grootse opening aan van de grootse Bozar instelling de Brusselse van 2004 kondigde In de winter haar jubileumtentoonstelling van portret ‘spiritueel als een en bedoeld Szeemann Harald door wijlen samengesteld Zwitserland in in tentoonstellingen op soortgelijke Visionair België volgde een land’. viering van disciplineoverschrijdende deze heeft Indirect in 1996. 1991 en in Oostenrijk opschudding en cultuur veel geschiedenis van de Belgische kwaliteiten de bijzondere ve (RBU), een ambitieus (RBU), catie en heldere, rechtlijnige rechtlijnige en heldere, catie

e van alle menselijke kennis, kennis, menselijke e van alle

Paul Otlet en zijn boezemvriend en collega, en collega, en zijn boezemvriend Otlet Paul st

ijke resultaten zou kunnen leiden. kunnen zou resultaten ijke

eken en statistieken. Komen er minder buitenlandse er minder buitenlandse Komen en statistieken. eken

épertoire Bibliographique Universel épertoire Bibliographique R ëren of te bewijzen; vooral in de kunstwereld kijken we niet niet we kijken in de kunstwereld vooral bewijzen; te of ëren

jngevoelige uitwerking van een visie wordt ingehaald door een overmatige door een overmatige ingehaald van een visie wordt uitwerking jngevoelige

entiemateriaal verzamelde over ‘internationale samenwerkingverbanden’, samenwerkingverbanden’, ‘internationale over verzamelde entiemateriaal r el visie als creativiteit zich vaak aan objectieve classifi vaak aan objectieve zich el visie als creativiteit vant is op mondiale schaal. Dit gaf alleen nieuw voedsel aan het vermoeden dat dat vermoeden aan het nieuw voedsel Dit gaf alleen schaal. vant is op mondiale den geacht dan creatieve, potentieel nuttige ongehoorzaamheid die, indien in matige indien in matige die, ongehoorzaamheid nuttige potentieel dan creatieve, den geacht r l retorisch blijven. l retorisch nstenaars ondervertegenwoordigd op biënnales en grote tentoonstellingen in het in het tentoonstellingen en grote op biënnales ondervertegenwoordigd nstenaars dachtevorming over de hedendaagse kunstpraktijk? Misschien moeten zulke vragen vragen zulke moeten Misschien de hedendaagse kunstpraktijk? over dachtevorming zich in de praktijk aan de obsessieve opbouw van categoriseringssystemen en van categoriseringssystemen opbouw aan de obsessieve in de praktijk zich w rkozen boven boude, impulsieve beslissingen, waar pragmatisch utopisme wordt wordt utopisme pragmatisch waar beslissingen, impulsieve boude, boven rkozen spontane uitwisseling boven en georganiseerde strategie blind idealisme, boven rkozen worden beschouwd, namelijk Zwitserland, Oostenrijk, België en Polen. In Nederland Nederland In en Polen. België Oostenrijk, Zwitserland, namelijk beschouwd, worden een klip was antwoord Het ontwerpen. cultuur te de Nederlandse rond ntoonstelling le acties en organische dialoog, en waar systemen en regels en strakke patronen hoger hoger patronen en strakke en regels systemen en waar dialoog, en organische acties fe herhaaldelijk voorzichtig is geopperd onder cultuurmakers, namelijk dat Nederland dat namelijk onder cultuurmakers, is geopperd voorzichtig herhaaldelijk trends in nieuwe voorloper maar nu zijn positie als behoorde, de avant-garde tot vroeger is stelling Zo’n verloren. heeft kunsten in de beeldende ontwikkelingen en opkomende verifi te onmogelijk natuurlijk Blijkbaar heerste algemeen het gevoel dat de Nederlandse kunstscene niet (meer) niet kunstscene de Nederlandse dat gevoel het algemeen Blijkbaar heerste re te de bovenstaande – Szeemann of de vraag rees daar op; ‘persoonlijk’ nam men dit retrospectieve gigantische een overwegen willen – ooit zou spijt ten bewering te ‘nee’. en klaar een voorvader van het World Wide Web in de vorm van ruim twaalf miljoen afzonderlijke miljoen afzonderlijke twaalf van ruim in de vorm Wide Web World van het een voorvader de Evenals daarachter. categoriseringssysteem het evenals en documenten, indexkaarten en die internationaal in 1910 mede oprichtten die ze Associations International Union of re initiatief om te komen tot een overkoepelende bibliografi een overkoepelende tot komen om te initiatief wo ve re ‘Visionair’ zijn impliceert vooral dat men het gevoel heeft op de rand te lopen, dat men dat lopen, te op de rand heeft gevoel men het dat zijn impliceert vooral ‘Visionair’ en concepten gedachten, ideeën, van vernieuwende uitproberen in het neemt risico’s onaanvaardbaar potentieel en fout potentieel gevaarlijk, die potentieel uitvoeringswijzen waar in de Nederlandse context, zo niet misschien nemen past risico’s Zulke zijn. worden acties gecalculeerde omzichtig wint van visie en waar het instinct praktisch ve buitenland? Worden Nederlandse instellingen niet langer vooruitstrevend geacht in de geacht vooruitstrevend langer niet instellingen Nederlandse Worden buitenland? ge curatoren op bezoek in Nederland dan in de jaren zeventig en tachtig? Zijn Nederlandse Zijn Nederlandse en tachtig? zeventig in Nederland dan in de jaren bezoek op curatoren ku we graag naar feiten en cijfers, grafi en cijfers, naar feiten graag ontstond de RBU uit het verlangen een enorm en continu expanderend netwerk voor voor netwerk een enorm en continu expanderend verlangen de RBU uit het ontstond visie een grootse de twee Hoewel bouwen. op te kennisuitwisseling internationale wijdden en harmonie), vrede (universele van de wereld toekomst op de mogelijke hadden ze zouden bevorderlijk en zo scheppen zouden die meer helderheid organisatiestructuren dat feit aan het ging voorbij Hun systeem interactie. van mondiale vormen allerlei zijn voor zo senator Henri La Fontaine, de Henri La Fontaine, senator doseringen toegediend, tot ongeloofl tot toegediend, doseringen leiden kan toe het waar aan de orde indirect zelf Szeemann Visionair België stelde In als de fi gewijd is een afdeling In zijn tentoonstelling en ordening. systematisering voor aandacht de In 1895 begonnen Fontaine. en La Otlet genaamd denkers, stel aan een opmerkelijk ondernemer en pacifi bibliograaf, Belgische

100 Internationale Essay door Ann Demeester en Maria Hlavajova 23/28 reflectie Internationale 101 reflectie Essay door Ann Demeester en Maria Hlavajova 23/28 nities nities

elen en werden en werden elen

e en wetgevende structuren in e en wetgevende structuren ieve) scenario? ieve) ct

lueerd rond de noties van inclusiviteit en consensus? Zou het gegaan kunnen zijn zijn kunnen gegaan het Zou en consensus? van inclusiviteit de noties rond lueerd en voor het principe van consensus. Vanuit een organisatorisch perspectief roept roept perspectief een organisatorisch Vanuit principe van consensus. het en voor enspraak, want het was een ‘internationaal beleid’ gericht op Nederland en zijn eigen op Nederland en zijn eigen gericht beleid’ ‘internationaal een was het want enspraak, ëvo sproken samengaan met een selectiever model, dat minder manifestaties, van hoge van hoge manifestaties, minder dat model, een selectiever met samengaan sproken ld g van de Nederlandse traditie met parallel een amusante van andersom, in plaats halen eïmplementeerd, de processen ontketend waardoor Nederland zich heeft gevestigd gevestigd heeft Nederland zich waardoor ontketend de processen eïmplementeerd, oor de revitalisatieprocessen in de kunstwereld, deze heroriëntatie in het internationaal internationaal in het heroriëntatie deze in de kunstwereld, oor de revitalisatieprocessen internationale netwerken gestimuleerd hun hoofdkwartier in Nederland te vestigen. vestigen. in Nederland te hun hoofdkwartier gestimuleerd netwerken internationale een interessante bevatte gepromoot werd verandering deze waarin jargon politieke Het te binnen Nederland om de wereld een beleid was het woorden: In andere klimaat. cultureel te punt ook mag zijn geweest op een bepaald dit beleid Hoe cruciaal landwinning op de zee. v te termijn op de langere uitdaging actieve enige nauwelijks lijkt in feite cultuurbeleid een sterkere dan had ze want kunstbeoefenaars, aan Nederlandse gesteld hebben als een intrinsiek internationaal platform voor hedendaagse kunst. Binnen de richtlijnen Binnen de richtlijnen hedendaagse kunst. voor platform als een intrinsiek internationaal oriënteren, te internationaal zich aangemoedigd kunstacademies werden van de overheid kunstenaars, buitenlandse voor artist in residence-programma’s er nieuwe kwamen profi internationale scherpere met werken te kunstfestivals begonnen als in het volgende (misschien fi (misschien volgende als in het politieke de krachtige hebben cultuurbeleid internationaal van terrein Op het zijn negentig van de jaren helft die in de tweede Vrijhavenbeleid, van het instrumenten g oplossingen onttrekt. Juist het dogmatisch geloof in systemen en categorieën, defi en categorieën, in systemen geloof dogmatisch het Juist onttrekt. oplossingen een geheel ongetwijfeld heeft en structureren organiseren neiging tot De Nederlandse vandaag we waarin kunstenveld van het model voortgebracht politiek correct eigen, van in termen – om nog even systeem inhoud valt het van de Los de dag opereren. beurt als een prototype te waardering grote gesproken – normaal spreken te Szeemann sommige institutionel van vernieuwend cultuurbeleid; ook ontwikkelingen van de internationale losraken beklaagde het dat mogelijk Is het is en horizontaal en controleren, voorschrijven tot uit een neiging is voortgekomen ge en controle was wat de droom uiteindelijk ineen deed storten. uiteindelijk de droom wat was en controle klagen. nu over we waar bestel naar het gemodelleerd zijn zelfs buitenland het in de principes van ingebed in Nederland is volledig leven artistieke van het De organisatie uit de publieke die spreekt De ruimhartigheid en consensus. inclusiviteit decentralisatie, worden, en bewaard toegejuicht zeker in Nederland moet en cultuur kunst subsidies voor een vaak Er is herpositionering. een serieuze tot ervan noodzaken ‘resultaten’ maar de aangevoerd: worden ook hier nog eens moet mening naar onze dat argument herhaald posities aan uiteenlopende scala een breed bedient het kwantitatief, werkt systeem het normaal zou van kwaliteit Erkenning hun kwaliteit. voor oog geen in wezen en heeft ge werk geconcentreerd waarmee bedragen, grotere dan met (en dat ondersteunt kwaliteit, kan soortgelijk argument Een gemaakt). wordt mogelijk op een ander betekenisniveau ge consensusmodel het betekent maar in de kunst op, van democratie de deugden de notie ook mag het En hoe vreemd ‘beter’. boven ‘goed’ voor een voorkeur eenvoudigweg systeem: van het in de inclusiviteit gras onder het op de adder wijzen om te klinken innerlijk het ontbreekt Nederlandse kunstwereld van de structuur de gefragmenteerde soort het uitsluiting, door afwijzing of opgewekt die wordt aan de energie eenvoudigweg voeden. kunnen zou verandering een productieve dat energie Misschien Misschien . catie?

ek nationaal nieuws, nieuws, ek nationaal

Visionair Nederland onderzocht onlangs de ‘herintrede ‘herintrede onlangs de onderzocht Vrij Nederland en toch niet goed presteert op internationaal vlak. Met Met vlak. op internationaal presteert goed niet en toch initiatieven. Hiermee hangt samen dat het kritische kritische het Hiermee hangt samen dat initiatieven. , is Nederlandse hijnen. Vaak worden ze echter gepresenteerd als specifi gepresenteerd echter ze worden Vaak hijnen. c oniserende, zichzelf in diskrediet brengende strategie die niet serieus te nemen valt en serieus te die niet strategie brengende in diskrediet zichzelf oniserende, nu aanmerken als een achterstand of, sterker, een isolement ten opzichte van de opzichte ten een isolement sterker, of, als een achterstand nu aanmerken in de kunsten? ontwikkelingen mondiale rkelijke nstdiscours opmerkelijk losstaat van wat internationaal gaande is, alsof we in we alsof gaande is, internationaal van wat losstaat opmerkelijk nstdiscours nstpublicaties is vaak beperkt en ze staan opmerkelijk onverschillig tegenover de manier tegenover onverschillig opmerkelijk staan en ze is vaak beperkt nstpublicaties beurde binnen de grenzen van het land, vandaar dat niet voldoende werd erkend dat in in dat erkend werd voldoende niet dat vandaar land, van het binnen de grenzen beurde wat tot geleid heeft in feite behandeld, werden instrumenten dezelfde met lijkelijk l ggen dat de internationale paradox van Nederland is dat het kunstveld in Nederland kunstveld het van Nederland is dat paradox de internationale dat ggen rheven afzondering van de mondiale context leven, zowel wat de thema’s als wat de thema’s wat zowel leven, context de mondiale van afzondering rheven rs constructie, in elkaar gezet ter ondersteuning van ons betoog, kunnen we misschien misschien we kunnen betoog, van ons ondersteuning ter gezet in elkaar constructie, produceert op een kleinschalig modelformaat, dichtbij de veilige thuishaven. Dat alles alles Dat thuishaven. de veilige dichtbij modelformaat, op een kleinschalig produceert gaan op Szeemanns scepsis bij een project getiteld getiteld scepsis bij een project gaan op Szeemanns cente verwante publicaties niet vermeldt, evenmin als de veelvuldige symposia die symposia als de veelvuldige evenmin vermeldt, niet publicaties verwante cente pas veel later, lang nadat ze in het buitenland als hot topics golden. Het referentiekader referentiekader Het golden. topics als hot buitenland in het ze lang nadat later, pas veel aarop collega’s in het buitenland dezelfde onderwerpen benaderen. Neem de recente Neem de recente benaderen. onderwerpen dezelfde buitenland in het collega’s aarop oor we een antwoord op die vraag gaan zoeken, kan het zinvol zijn nog eens kort in zijn nog eens kort zinvol het kan zoeken, gaan op die vraag een antwoord oor we andere woorden: de meeste kunst- en cultuurinstellingen in Nederland presenteren in Nederland presenteren en cultuurinstellingen kunst- de meeste woorden: andere Verder spelers. zijn internationale weinige maar slechte programma’s, internationale zijn in de modelmakers uitstekende de Nederlanders dat zeggen misschien we mogen netwerken, van internationale stichten in het evenals van structuren, en export opbouw internationale in Nederland en een geringe présence inhoudelijke een geringe met als uitstraling de thema’s dat zozeer is niet probleem het gesproken: discours kunstkritisch het Over de Nederlandse agenda op niet besproken worden in Europa elders die overal en kwesties ve intrinsiek internationaal intrinsiek internationaal ve betreft. debat van het niveau intellectueel het In het besef dat dit niets meer is dan een kunstmatig geabstraheerde, quasi-historische quasi-historische geabstraheerde, kunstmatig meer is dan een dit niets dat besef In het re ze ku we internationale positionering aangemoedigd. Uiteindelijk ging de situatie trekken vertonen vertonen trekken situatie ging de Uiteindelijk aangemoedigd. positionering internationale testcondities die een praktijk van de simulator: de metafoor met verbeelden die zijn te een hypothetisch rond opgebouwd benaderen, omstandigheden die de werkelijke opwekt arena van een internationale en die de coördinaten realiteit, de internationale begrip van re ge context aan de Nederlandse aangepast hadden zich initiatieven geboren buitenland het dit de manier kunnen Zou systeemafhankelijk. geworden: waren Nederlands en zélf internationale en het lokale het waarin systeem, gesloten in zichzelf zo’n zijn waarop ge we van het engagement in het veld van de hedendaagse kunst’ in een artikel waarin de auteur de auteur waarin in een artikel van de hedendaagse kunst’ veld in het engagement van het re ‘kunstactivisme’ maakt tussen onderscheid geen aan zijn gewijd, in de wereld er elders van kunstwerk een niet-bestaand en zelfs praktijk, artistieke en een politiek-kritische is in werkelijkheid beschrijft die de auteur (de performance ontdekt Sierra Santiago is een zichzelf Het kunstenaar). van deze werken andere een samensmelting van twee ko V te daarom buiten de nationale context geen rol kan spelen. Wat voor wapens zouden geschikt geschikt zouden wapens voor Wat spelen. kan rol geen context de nationale buiten daarom diskwalifi aanhoudende internationale zo’n tegen een strijd zijn voor of en Nederlandse kranten in analyseren of bespreken van mensen die dit soort kwesties ku w als behandeld die hier werd kunst, geëngageerde of politiek geïnspireerde discussie over Nederlands fenomeen! een exclusief

102 Internationale Essay door Ann Demeester en Maria Hlavajova 23/28 reflectie Internationale 103 reflectie Essay door Ann Demeester en Maria Hlavajova 23/28 en van het en van het r te

over uitzonderlijk uitzonderlijk over altijd nitie men ook hanteert, over mensen gaat, gaat, mensen over ook hanteert, nitie men

met uitzonderlijk goede verbindingen, allebei voorwaarden die de keuze mogelijk mogelijk die de keuze voorwaarden allebei verbindingen, goede uitzonderlijk met , men in andere landen, al doen die op het eerste gezicht ongeregeld en chaotisch en chaotisch ongeregeld gezicht eerste het al doen die op landen, men in andere ld e vrije ruimte creëren waarin deze persoonlijkheden en individuen (‘visionairen’) en individuen (‘visionairen’) persoonlijkheden deze waarin creëren e vrije ruimte sovertredingen’, want dat betekent alleen meer van hetzelfde, een soort tolerantie een soort tolerantie van hetzelfde, meer alleen betekent dat want sovertredingen’, den gekoesterd dan in eigen land. Nederland biedt zulke mensen een gastvrije basis, basis, mensen een gastvrije Nederland biedt zulke land. dan in eigen den gekoesterd r de Nederlandse internationale paradox. Op de eerste plaats: zoiets als kunst- als kunst- zoiets plaats: Op de eerste paradox. r de Nederlandse internationale te enstrijdig ook, te trekken voor ons onderzoek naar de oorsprong van de desillusie naar de oorsprong ons onderzoek voor trekken te ook, enstrijdig alenteerde kunstenaars, schrijvers en cultuurmakers, die aparte gedachten weten op weten gedachten die aparte en cultuurmakers, schrijvers kunstenaars, alenteerde eenvoudigen en te overdrijven, en gebruik te maken van notities, sketches en vragen. en vragen. sketches van notities, maken te en gebruik overdrijven, en te eenvoudigen eindigen met nog een anekdote, door de schrijver Viktor Jerofejev aangehaald over over aangehaald Jerofejev Viktor door de schrijver anekdote, nog een met eindigen hebben ervoor gekozen te spreken over verbeelding en niet over feiten, te te feiten, over en niet verbeelding over spreken te gekozen ervoor hebben r re ht nnen rondzwerven, creëren en zich naar eigen goeddunken ontwikkelen, zou een zou ontwikkelen, goeddunken naar eigen en zich creëren nnen rondzwerven, n zulke kunstenaars en intellectuelen leven er tallozen in Nederland en op een tallozen er leven en intellectuelen kunstenaars n zulke sproken) het volgende vertrek uit te stellen. uit te vertrek volgende het sproken) r imhartige subsidiebeleid en van een van de grootste internationale luchthavens van de van de luchthavens internationale en van een van de grootste imhartige subsidiebeleid g wekken en er de intellectuele verantwoordelijkheid voor kunnen dragen. kunnen voor verantwoordelijkheid en er de intellectuele wekken ntoom. Misschien is het tijd die ongrijpbare termen te ontmythologiseren en toe te geven geven te en toe ontmythologiseren te termen tijd die ongrijpbare is het Misschien ntoom. een volledige controle kan worden uitgeoefend. Om te beginnen kan men kijken naar men kijken kan beginnen Om te uitgeoefend. worden kan controle een volledige begrijpen we maar al te goed dat er constructievere en uitdagendere manieren zijn om een om een zijn manieren en uitdagendere er constructievere dat goed al te maar we begrijpen van de notie dan scheppen te verbeelding en politieke esthetische radicale voor omgeving een nationaal noodzakelijkerwijs is niet voortbrengt visioenen Wat bieden. kan de natie fa defi welke cultuur, dat Va soms meer ze waar arena, in een internationale manier zijn zij ook thuis vanzelfsprekende wo get te dat lijdt geen twijfel: men kan in de meest positieve zin van het woord profi woord het zin van positieve in de meest men kan twijfel: lijdt geen dat ru we ve We sovjetschrijvers, over hem beklaagde bij van Cultuur zich Stalins minister Toen Stalin. de hoofdpersoon Hoe bezwaarlijk je!’ voor heb ik niet ‘Maar andere Stalin: antwoordde hoe conclusies, twee zijn minstens anekdote uit deze ook is, als politiek personage te ove naar de wensen worden gedirigeerd of gedisciplineerd niet kan en cultuurproductie We sys is moedigen en aan te staan te toe onbestemde het een diepgaande bereidheid aan; af aan van de grond ‘resetten’, echt systeem Het bereiken. te termijn op lange alleen primaire de meest zelfs waarin creëren een tabula rasa-toestand opnieuw beginnen, zou Maar het zijn. oplossing echte de enige zou overdacht, opnieuw worden noties overheidsbeleid. van een totaal niveau is op het mogelijk zoiets dat denken zijn te naïef machina deus ex algehele van deze ontwaken van het Ondertussen – in afwachting moet de kunstwereld volgende: van het blijven ons bewust we en moeten we – kunnen de rol verhaal; van zijn eigen scheppingsproces in het en uitdagen voeden zichzelf eerst luisteren. is nauwlettend en kunstbestuurders van beleidsmakers die geen veranderingen vanuit de inhoud produceert. Een fundamentele verandering in verandering fundamentele Een vanuit de inhoud produceert. veranderingen die geen die een ontwikkeling proces, langzaam openheid is een tergend van echte de richting waarover nodig zijn, gebieden’ ‘grijze er dat aanvaarden als we plaatsvinden kan alleen g diepgaande verandering vergen, een bewuste beslissing tot afzien van controle afzien van controle beslissing tot een bewuste vergen, diepgaande verandering ‘onschuldige voor creëren te zin gedoogzones geen heeft Het en structurering. wet ku Ec maken aan het systeem te ontsnappen om dezelfde redenen als die het de moeite waard waard de moeite als die het redenen om dezelfde ontsnappen te systeem aan het maken geven, te mensen de ruimte mogelijkheid zulke Maar hopelijk is er een blijven. te maken om (metaforisch en systeemdenken, van egalitarisme macht vrij van de neutraliserende ge t leven hebben gewekt.t leven hebben to . Who if not we should at least try to imagine the future of all this? 7 episodes on 7 episodes all this? should at least try to imagine the future of Who if not we is curator en sinds 2000 artistiek directeur van Bak, basis voor actuele kunst in Utrecht. in Utrecht. kunst actuele voor basis Bak, van en sinds 2000 artistiek directeur is curator is sinds 2002 directeur van W139, productiehuis en tentoonstellingsruimte voor actuele kunst kunst actuele voor en tentoonstellingsruimte productiehuis van W139, directeur is sinds 2002 unstprogramma unstprogramma (ex)changing Europe (ex)changing Tijdens het Nederlands EU-voorzitterschap in 2004 was zij verantwoordelijk voor het beeldende beeldende het voor zij verantwoordelijk in 2004 was Nederlands EU-voorzitterschap Tijdens het k in Amsterdam. Daarnaast is zij gastdocent bij het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen en en in Antwerpen Kunsten Schone voor Instituut Hoger het bij is zij gastdocent Daarnaast in Amsterdam. en curator. als journalist zij werkzaam was Eerder in Amsterdam. Instituut Sandberg het Ann Demeester Maria Hlavajova van de politici of overheidsdienaren; en op de tweede plaats: als er een reden is tot is tot een reden als er plaats: en op de tweede overheidsdienaren; politici of van de in liggen heel goed onvrede die kan ontwikkelt, zich veld hoe het over ontevredenheid die het mechanismen politieke dezelfde

104 Internationale Essay door Ann Demeester en Maria Hlavajova 23/28 reflectie Internationale 105 reflectie Essay door Bas Heijne 24/28 zijn werk door en door kennen. Het is al Het zijn werk door en door kennen. ze camp van mij was, maar helemaal zeker was was zeker maar helemaal camp van mij was, we au ectie?

inke schok veroorzaakt. Juist doordat de doeken van de beide schilders, de van de beide schilders, de doeken doordat Juist veroorzaakt. schok inke ectie? Welke refl Welke ectie?

den. Een Nederlander die in Amsterdam met een reproductie van een Van Gogh Van van een een reproductie met die in Amsterdam Nederlander Een den. r het gebrek aan belangstelling van het buitenland voor wat zich in de Nederlandse in de Nederlandse zich wat voor buitenland van het aan belangstelling gebrek r het oorzaakt door de overbekendheid van Van Gogh: het was geen kunst om buitenlandse om buitenlandse kunst geen was het Gogh: Van van oorzaakt door de overbekendheid r hargie tegenover eigen kunst. eigen tegenover hargie nstwerken in een massacultuur, want als één kunstenaar zich heeft ingespannen om ingespannen heeft zich als één kunstenaar want in een massacultuur, nstwerken nst- en museumwereld afspeelt, maar kijk naar het enige museum dat daar helemaal daar helemaal museum dat enige maar kijk naar het afspeelt, en museumwereld nst- n Gogh om er nog belangstelling voor op te brengen. Leighton: ‘Er komen hier genoeg hier genoeg ‘Er komen Leighton: brengen. op te voor n Gogh om er nog belangstelling n Gogh op je agenda rondliep; maar hij kende mij en Nederland niet goed genoeg om genoeg goed niet mij en Nederland maar hij kende rondliep; n Gogh op je agenda n Goghmuseum had een paar jaar daarvoor een grote tentoonstelling gehad over een over gehad tentoonstelling een grote n Goghmuseum had een paar jaar daarvoor r eristen naar zijn museum te trekken, die kwamen jaarlijks in drommen op de eenduidige op de eenduidige in drommen jaarlijks die kwamen trekken, naar zijn museum te eristen familiair geworden.’ familiair ndloopt: ‘How corny is it to carry such a thing around here?’, vroeg hij voorzichtig. hij voorzichtig. vroeg here?’, around a thing such carry to is it corny ‘How ndloopt: een last van heeft, en je ziet hetzelfde probleem van een andere kant: de Hollandse kant: van een andere probleem hetzelfde en je ziet van heeft, een last oor te stellen. Als het zo familiair is, waar gaat het werk dan over? En wat zegt het ons? ons? het zegt En wat dan over? werk het gaat waar is, familiair zo het Als stellen. oor te Mijn Amerikaanse kennis wist niet helemaal hoe hij moest kijken. Ik had tijdens een lunch lunch Ik had tijdens een kijken. hoe hij moest helemaal niet wist kennis Mijn Amerikaanse van reproductie een stond voorop uit mijn tas gehaald; mijn notitieboekje in Amsterdam kop getourmenteerde paranoïde, de Vincent van Gogh, van zelfportret een overbekend tegenwoordig en dat had geschilderd, dood, zijn zelfgekozen een jaar voor die hij in 1889, moest af hoe dit geduid zich vroeg Mijn kennis hangt. in Parijs d’Orsay Musée in het wo Refl mythe Van Gogh af, publiciteit was nauwelijks nodig, maar des te moeilijker was het het was moeilijker maar des te nodig, nauwelijks was publiciteit Gogh af, Van mythe van werk het met vertrouwd te zichzelf die vonden krijgen; binnen te om Nederlanders Va Maar op Kirk Douglas lijkt. Vincent niet dat tonen teleurgesteld die zich Amerikanen het gevoel dat hebben Nederlanders vooral ro fl zelfs of ironie het dat Hij vermoedde to hij er niet van. Zelfs in grote delen van de Verenigde Staten zou het van een ernstig gebrek gebrek een ernstig van het zou Staten Verenigde de van delen in grote Zelfs van. hij er niet een met je trots wanneer getuigen, kunstverhoudingen voor gevoel aan Bourdieuachtig Va zelfportret het met bedoelingen ironische ook ik zwaar gaan dat te er blindelings van uit hier een we hadden misschien anders, Vincents land van herkomst in lag dat Wellicht had. oostkust. Gogh dan aan de Amerikaanse Van van de alomtegenwoordige heel ander beeld en intens meest ik dit het die ik ken, portretten van alle hem dat Ik verzekerde had dat ik hem gezegd alsof was Het hij nog bedenkelijk. keek – en toch aangrijpend vond was. ontroerend wel best dagboek van Anne Frank het met had gehad jaar daarvoor ik het dat interview aan het denken deed me Zijn reactie zijn dilemma’s, Die beschreef Goghmuseum. Van van het directeur de Ierse John Leighton, ve Het is een staaltje van wrange ironie dat juist het werk van Van Gogh zo is afgevlakt, is afgevlakt, Gogh zo Van van werk het juist dat ironie van wrange is een staaltje Het van reproduceerbaarheid en anderzijds de oneindige door enerzijds clichévorming ku Hetzelfde dan is hij het. blazen, in te nieuw leven door zijn blik een doodse werkelijkheid Va en die had Gauguin, Paul met vriendschap Goghs mislukte Van thema, afgetrapt al even bij mij een fl van de ander doordrenkt cultuur, symbolische katholieke, in een Franse, een geworteld let te Picasso tegenover de Fransen, zelfs of houding van de Spanjaarden, je zo’n Probeer v van Hollandse symbool het blijkt tegelijk van de Hollandse schilderkunst De totem tegenwoordig De discussie gaat is. veelzeggend niet dat – als geworden onverschilligheid ove ku g omdat hun verheven omdat hun elkaar opgezocht elkaar opgezocht ek traditionele, klakkeloos wordt opgegeven voor het algemene. Je hoeft alleen alleen Je hoeft algemene. het voor opgegeven wordt klakkeloos ek traditionele,

beeld, die alle trekjes vertoont van een nostalgische wedergeboorte – men gaat gaat – men wedergeboorte van een nostalgische vertoont trekjes die alle beeld, l eens Hollands zou kunnen lijken, daar lijkt nu een tegenovergesteld gevoel te te gevoel nu een tegenovergesteld daar lijkt lijken, kunnen l eens Hollands zou lf rbazingwekkend dat die reactie nauwelijks is voorzien, zoals men ook niet voorzag dat dat voorzag men ook niet zoals is voorzien, nauwelijks die reactie dat rbazingwekkend n gevolge zou hebben. Het is dat pendule-effect – iedere extreme ontwikkeling roept roept ontwikkeling extreme – iedere pendule-effect is dat Het hebben. zou n gevolge aarin alles en iedereen steeds meer op elkaar gaat lijken; waarin het regionale, het het regionale, het waarin lijken; gaat op elkaar meer steeds en iedereen aarin alles en van de onverwachte effecten van het proces van globalisering is dat men de blik men de is dat van globalisering proces van het effecten en van de onverwachte E vaak lijkt dat gezien een afstand Van naar binnen richt. maar juist naar buiten, niet omarming van een vertrouwd een plotselinge eigene, van het op een herontdekking ze Hollands realistisch protestantisme, voor het eerst naast elkaar te zien waren, besefte besefte waren, zien te elkaar naast eerst het voor protestantisme, realistisch Hollands die en hoe veelzeggend onderneming – van hun artistieke de reikwijdte eerst het ik voor door een groot is getroffen de kunstwereld waarin tijd, in onze nog was onderneming hadden kunstenaars De beide crisis. gevoel van wereld in een ontluisterde terugbrengen sacrale het was, hetzelfde doel ogenschijnlijk van radicaal ze verschilden maar in hun visie blik, herscheppende van hun door middel van een werkelijkheid bestaan het Gogh erkende Van dien. van gevolgen alle met elkaar, verbeelding. de menselijke alleen erkende Gauguin zijn bewustzijn, buiten ‘In gevraagd. tijdens ons interview Leighton John had ik Gogh eigenlijk, Van Hoe Hollands is idee van het ‘Het geantwoord. had die heel Hollands’, is hij landschap het zijn obsessie met draad als een rode loopt oogsten, van zaaien en van levenskracht, als symbool landschap hartstocht, Die Hollands. niets thema heeft van dat Maar zijn benadering door zijn werk. als ik allemaal zie dat ook, zijn kwetsbaarheid hij schildert, waarmee die intensiteit hij van Maar bedenk dat hart het op de tong. Hij heeft open en direct. Hij is zo onhollands. doorgebracht.’ in Nederland heeft de helft slechts hij schilderde, dat de tien jaren dat behalve was, Gogh op mijn blocnote Van van zelfportret Het onhollands. Hollands, ook een natuurlijk vond, nog altijd overrompelend zijn overbekendheid ondanks ik het men zijn dat zorgde ervoor dat Hollandse kunstsnobisme, het – tegen provocatie milde van de werking de afvlakkende tegen meer koesterde, niet schatten vertrouwde eigen Hollandse lethargische de algemene Maar ook tegen (‘Kijk opnieuw!’). beeldcultuur de allergrootste. zelfs kunst, tegenover onverschilligheid als vanzelf een tegenbeweging op – dat steeds opnieuw een schok teweegbrengt, omdat omdat teweegbrengt, opnieuw een schok steeds op – dat een tegenbeweging als vanzelf wereld oude iedere waarin vooruitgangsgedachte de klassieke met strookt niet het vervangen. wordt nieuwe door een geheel onherroepelijk heeft hardst het zich effect onverwachte dat Nederland is een van de landen waar vlakken op alle naar binnen gekeerd, is de blik stevig jaren Sinds enkele doen gelden. nogal wezenloze op het reactie mij een begrijpelijke is volgens Dat – politiek en cultureel. eeuw in zijn greep decennia van de vorige land de laatste het dat internationalisme het voor en wat traditionele van al het maken te los om zich tendens die verbeten had, op provinciale wat alles zijn voor moedwillig blind wilde men toen Waar doorging. eigene wat kortom onvrij, beperkt, burgerlijk, eens kneuterig, wel wat leek, vastgeroestheid we bijvoorbeeld de voortschrijdende eenwording van Europa een opleving van nationalisme van nationalisme een opleving van Europa eenwording de voortschrijdende bijvoorbeeld te maar om je heen te kijken om te zien dat het zo niet werkt: nog nooit hebben mensen hebben nog nooit werkt: niet zo het zien dat om te kijken maar om je heen te over vragen en nog nooit hebben gehad maken te elkaar met direct zo planeet op onze is het Achteraf gedrongen. naar de voorgrond zo zich en onvervreemdbaarheid identiteit ve zijn taal herontdekken, zijn geschiedenis, zijn kunst, zichzelf, juist omdat al die zaken al die zaken omdat juist zichzelf, zijn kunst, zijn geschiedenis, zijn taal herontdekken, ontwikkelingen Zulke gelijkschakeling. door een wereldwijde worden te lijken bedreigd wereld wordende van een almaar eenvormiger beeld het gaan tegen in te dwars lijken w specifi

106 Internationale Essay door Bas Heijne 24/28 reflectie Internationale 107 reflectie Essay door Bas Heijne 24/28 (2005). ibele geglobaliseerde netwerk van netwerk geglobaliseerde ibele ex

Hollandse toestanden (2004) en De werkelijkheid is schrijver en essayist. Hij publiceerde twee romans, twee verhalenbundels en verscheidene en verscheidene verhalenbundels twee romans, twee Hij publiceerde en essayist. is schrijver t opgeworpen vraag of de hedendaagse kunst zich in een crisis bevindt, geeft geeft in een crisis bevindt, zich de hedendaagse kunst of vraag t opgeworpen tuigen? Het is dus wel degelijk nodig dat de blik naar binnen wordt gericht, maar het maar het gericht, naar binnen wordt de blik nodig dat degelijk is dus wel Het tuigen? ch rheersen: men wenst zichzelf niet langer in een internationaal, veelzijdig perspectief perspectief veelzijdig in een internationaal, langer niet zichzelf men wenst rheersen: r essaybundels, waaronder waaronder essaybundels, nst gaat aan geloof in Nederlandse kunst vooraf. in Nederlandse kunst aan geloof gaat nst nst in Nederland ontbreekt, zowel bij de burgers als bij de vertegenwoordigers van de als bij de vertegenwoordigers bij de burgers zowel in Nederland ontbreekt, nst er dan van anderen we hoe kunnen in geloven, al nauwelijks er zelf we Als nstwereld. esteren van de eigen cultuur en geschiedenis vormen een wankele façade waarachter waarachter façade wankele een vormen cultuur en geschiedenis van de eigen esteren nder de rest van de wereld buiten te sluiten. Ambitie is daarbij noodzakelijk, maar die Ambitie is daarbij noodzakelijk, sluiten. te buiten van de wereld nder de rest beschouwen. Veel van de discussies in de laatste jaren over de noodzaak van het van het noodzaak de over jaren in de laatste discussies van de Veel beschouwen. re l van betekenis kan spelen over de grens. Wat moet je antwoorden als er wezenlijke als er wezenlijke je antwoorden moet Wat de grens. over spelen kan l van betekenis en schilder als Van Gogh was, John Leighton zegt het, Hollands en onhollands tegelijk – en Hollands en onhollands tegelijk het, zegt John Leighton Gogh was, Van als en schilder Bas Heijne te ko ooit wat naar nostalgie veel nostalgie, natuurlijk en en paniek schuilgaan, angst decennia de afgelopen dat van individualisering proces Het opgegeven. werd klakkeloos heeft maar het opgeleverd, burgers mondige zelfstandige, heeft plaatsgevonden, heeft Men Nederlanderschap. het visie vanuit een internationale aan gemaakt ook een einde Tegenwoordig geheel. van een groter zien als onderdeel te zichzelf in staat langer is niet oneindig fl van dat onderdeel is men wereldburger, ove internationale culturele betrekkingen, al of niet virtueel, óf men trekt zich terug in een terug zich men trekt óf virtueel, niet al of betrekkingen, culturele internationale dichtbij wat met nog wil bezighouden alleen zich dat soort Nederlanderschap, benepen het of langer, niet Of Nederland bestaat hier en nu. op het heeft betrekking direct wat is, genegeerd. stug wordt buitenland om zichzelf onvermogen het medaille; van dezelfde mij kanten zijn voor Beide houdingen gezegd liever of van kijken, Beide manieren zien. te in perspectief cultuur en de eigen onvermogen schrikbarend een van wezenloosheid, een gevoel van getuigen niet-kijken, Hollandse ik het is wat Dat ervaring. de gemeenschappelijke vanuit beschouwen om te parten. fronten op alle speelt de Nederlandse samenleving en het noem, onvermogen van de naar aanleiding geklonken tijd heeft de afgelopen dat gekrakeel schrille Het te zal een kritische, onderzoekende blik moeten zijn, die pas daarna met overtuiging weer weer overtuiging die pas daarna met zijn, blik moeten onderzoekende zal een kritische, worden. zal kunnen gericht naar buiten E zien. te probeert perspectief internationaal of je hem in nationaal zodra zichtbaar wordt dat een voor is de opdracht – dat en ook nog eens tegelijk Hollands en onhollands zijn, in Nederland wil gaan spelen, van betekenis een rol die weer elite Nederlandse culturele hervindt zijn bewustzijn de Nederlandse cultuur zijn dat mogelijk moet Het en daarbuiten. zo in Geloof zelfonderzoek. diepgaand met gaat gepaard niet ze wanneer ambitie is zinloos, ku al aan dat er werkelijk sprake is van een crisis. Die crisis heeft, zoals is opgemerkt, is opgemerkt, zoals crisis heeft, Die is van een crisis. sprake er werkelijk al aan dat dan maken te kunstwerken afzonderlijke van de de kwaliteit minder met misschien Dat hebben. kan of ons heeft voor die kunst de betekenis visie op een algemene met zichzelf de kunstwereld dat gezorgd ervoor heeft aan zelfovertuiging gebrek schrijnende populisme thuis – en dus ook geen kunsthatende het tegenover verdedigen kan niet ro als woorden geleende modieuze, een handvol en je slechts gesteld, worden vragen gebied Nederland op het dat kan niet toch het dat roepen Gemakzuchtig hebt? antwoord je je verzuimt zin wanneer geen heeft zijn positie kwijt is, internationaal van de kunst een gaan: moeten zou vooraf aan die constatering dat inzicht het houden met te bezig van betekenis maatschappelijke in de reële geloof het waarom op de vraag antwoord ku ku ove (1995, (1995, De Perzen De Perzen ecteren op de ecteren

(1999, op een Antwerpse op een Antwerpse (1999, gevolg is dat het gesubsidieerde toneel toneel gevolg is dat het gesubsidieerde Val van de goden han Simons Jo in gesprek met met in gesprek (1991, een plattelandsdrama in een geabstraheerde boerderij), boerderij), in een geabstraheerde een plattelandsdrama (1991, eemaal per maand internationaal theater internationaal per maand eemaal en amusement. ‘Maar theater is geen massavermaak. Dat moet het ook niet willen zijn.’ zijn.’ willen ook niet het moet Dat massavermaak. is geen ‘Maar theater en amusement. dacht, denken is zelfs verdacht. ‘In Duitsland gaat de intelligentsia nog wel naar het naar het nog wel de intelligentsia gaat ‘In Duitsland verdacht. is zelfs denken dacht, eken. Niet om de zalen te vullen.’ Die angst voor denken, die angst om elitair te zijn, dat dat zijn, om elitair te die angst denken, voor angst Die vullen.’ te om de zalen Niet eken. r zijn. Een grote angst bij theatermakers om iets te beweren.’ Alles wat moeilijk is, is moeilijk is, wat Alles beweren.’ te om iets bij theatermakers angst grote Een zijn. g ider van ZT Hollandia, volgend seizoen verhuist hij naar het NTGent. Hij heeft een kwart Hij heeft NTGent. hij naar het verhuist seizoen volgend Hollandia, ZT ider van een polemisch debat in de krant.’ En hijzelf bekent ook schuld. ‘Mag ik zeggen dat het het dat ‘Mag ik zeggen ook schuld. bekent En hijzelf in de krant.’ debat een polemisch ve De staatssecretaris van Cultuur zei onlangs tegen regisseur Johan Simons. ‘Het ‘Het Johan Simons. regisseur tegen onlangs Cultuur zei van De staatssecretaris meneer nietwaar jaar voorop, vijftien betreft vorm wat loopt dat theater, Nederlands aan de niet is volstrekt Maar dat hoe u erbij komt. niet ik weet sorry, ‘Ik zeg Simons?’ Er wordt tijd. nu in een andere leven We zo. tachtig in de jaren misschien was Dat hand. die moet is een plek Theater stellen. durven vragen ethische Je moet om inhoud gevraagd. denken.’ te om uitnodigen Johan Simons is nu nog artistiek Theatermaker in Nederland. verdacht lijkt wel En denken le over gestemd hoopvol is niet maar in Nederland, zich achter eeuw theatergeschiedenis buitenlandse geregeld Ik spreek kwijt. de aansluiting zijn internationaal ‘We de toekomst. niet komen ze opera, van de Franse intendant Mortier, mensen als Gerard theatermakers, meer.’ Er gebeurt hier niets in Nederland. meer kijken om elitair angst in Nederland een grote ‘Er heerst tegenspreken. niet ze En Simons kan te Tw Bob Witman theater. Daar vinden ze denken nog een lust. Daar heb je wel polemiek, net als in Frankrijk.’ als in Frankrijk.’ net polemiek, Daar heb je wel nog een lust. denken Daar vinden ze theater. ‘Het leuk zijn. In Nederland moet alles voor iedereen heel erg naar het amusement is opgeschoven. Hoe platter hoe beter lijkt het wel.’ Niks Niks wel.’ lijkt het hoe beter Hoe platter amusement is opgeschoven. naar het heel erg te als stukken locatietheater, met faam tachtig de jaren Hollandia vanaf met Simons maakte Stallerhof is iets van de laatste vijf jaar, vindt hij. ‘Terwijl een elite het denken kan scherpen. Een Een scherpen. kan denken het een elite ‘Terwijl vindt hij. vijf jaar, van de laatste is iets Daar zien. moet eruit hoe de samenleving over meedenken kan geven, richting kan elite Jan Mulder- krijg je allemaal wilt, niet je dat Als voelen. voor je verantwoordelijkheid moet roepen.’ Mensen die maar wat epigonen. met de groep In 2001 fuseerde Koek. Paul in 1987 met Hollandia opgericht Simons heeft vaker Simons steeds regisseerde jaren De laatste Hollandia. ZT tot Toneel Zuidelijk het altijd bijna dat locatietheater zijn aardse op zijn verzot Duitsers Vooral buitenland. in het danken knieën ik mag God op mijn blote ‘Begrijp me goed, inslag heeft. een actuele ‘Dan op. moment is het Maar op een gegeven gedaan.’ heeft me Nederland voor om wat recensenten, diezelfde steeds over maken meer druk me niet Ik kan verder. je niet groei Er is in mijn stukken. naar thematiek niet zoeken De recensenten kritieken. diezelfde g een Griekse tragedie op een autosloperij) en op een autosloperij) tragedie een Griekse in mist denkers hij ook grote Zoals hij bij zijn collega’s. mist En dat hartslag van de tijd. kunnen die helder analyse, een scherpe Geen mensen met niet. ‘Ik zie ze theater. het niveau iemand die de boel naar een hoger Koolhaas, type als Rem Er is geen denken. mooie voorstellingen. er zijn geregeld theater, in het gewerkt hard Er wordt trekt.’ polemiek.’ op tot niet roept en het omstreden is niet Het richtinggevend. is niet ‘Maar het bang zijn niet als theatermaker moet ‘Je Ook Nederland. nodig. een elite Elk land heeft het voor experimenteren, voor Subsidie is bedoeld maken. te groep een kleine voor iets zo scheepswerf). Voor hem moet theater ‘politiek’ zijn, althans, het moet refl moet het althans, zijn, ‘politiek’ theater hem moet Voor scheepswerf).

108 Internationale Gesprek met Johan Simons 25/28 reflectie Internationale 109 reflectie Gesprek met Johan Simons 25/28 e van de paus met met e van de paus ch

e te laten hangen. Dat houd je scherp. houd je scherp. Dat hangen. laten e te ch

is chef van de kunstredactie van de Volkskrant. Hij schrijft sinds 1996 over cultuurpolitiek, cultuurpolitiek, sinds 1996 over Hij schrijft Volkskrant. van de van de kunstredactie is chef den om te experimenteren. En met experimenteren bedoel ik niet een voorstelling een voorstelling bedoel ik niet experimenteren En met experimenteren. den om te nk Baumbauer zich suf vechten om dat affi om dat suf vechten zich nk Baumbauer r architectuur en beeldende kunst. beeldende en architectuur igeren. En ze moeten je er tot in het laatste jaar van af kunnen schoppen als je niet je niet als schoppen jaar van af kunnen laatste in het je er tot moeten En ze igeren. ed genoeg bent.’ Ander misverstand in Nederland. Dat alles jong moet zijn. ‘Daar zijn. jong moet alles Dat in Nederland. Ander misverstand bent.’ ed genoeg houden worden, ze maken elk jaar een stuk waar iedereen naar uitkijkt. Een regisseur regisseur Een naar uitkijkt. iedereen waar elk jaar een stuk maken ze houden worden, rmvernieuwend kon zijn. Maar nu is die weg doodgelopen. ‘Ik ga een aantal opera’s ‘Ik ga een aantal opera’s doodgelopen. Maar nu is die weg zijn. kon rmvernieuwend gisseren voor Mortier in Parijs. Als je in de oude Opéra Garnier over de trap loopt, weet weet loopt, de trap Garnier over je in de oude Opéra Als Mortier voor in Parijs. gisseren s er een middel is om de aansluiting met het buitenland te heroveren, ziet Simons dat Simons dat ziet heroveren, te buitenland het met is om de aansluiting s er een middel ammerspiele, het stadstheater van München, een voorstellingsaffi een München, van stadstheater het ammerspiele, oor iets anders.’ Maar niemand stelt dat soort vragen, ook niet aan Simons. ook niet soort dat vragen, Maar niemand stelt anders.’ oor iets oorstelling haalt. Ja verdomd, dat moet ik doen, ik niet alleen, dat moeten we met z’n z’n met we moeten dat alleen, ik niet ik doen, moet dat Ja verdomd, haalt. oorstelling een olifantenneus. De lokale politiek valt er massaal over. Vervolgens moet intendant intendant moet Vervolgens er massaal over. politiek valt De lokale een olifantenneus. Fra in Gent, van de stadstheaters subsidie alle stop Belang: Vlaams het In België schrijft Kijk, wordt. gespeeld experimenteel er te vinden dat ze Omdat en Antwerpen. Brussel van de snede.’ scherpst op het Dan maak je theater vechten. wie je moet je tegen dan weet speelt. de subsidiëring daarin een rol ook dat Misschien veilig. zo In Nederland is het vragen. kritische krijg je zelden maker ‘Als experiment. in tot prikkel Daar zit geen na aan vuur het schouwburgdirecteur of door een intendant mij vaker dat willen Ik zou me ik vraag Vaak wel. gebeurt dat ik in Duitsland regisseer, Als gelegd. wordt de schenen toneel van Nederlands De keuze in godsnaam. stuk dat ze spelen waarom af, bijvoorbeeld is theater gesubsidieerde Het over. aan de vrije sector die stukken Laat gratuit. is vaak zo v van denkers, groep ‘Een de helling gaat. op theatersubsidie de hoog tijd dat wordt Het Je op zijn kop. helemaal moet Het doorlichten. subsidiestelsel dat moet buitenstaanders, de makers van toezicht een raad gezelschap bij elk groot dat steken in elkaar zo het moet geprikkeld moeten En makers hebben. over het ze waar mensen die weten volgt, kritisch wo Bob Witman Nationaal Toneel al jarenlang stilstaat? Nee, dat mag ik niet zeggen. Dat is niet collegiaal. collegiaal. is niet Dat zeggen. mag ik niet dat Nee, stilstaat? al jarenlang Toneel Nationaal zeggen.’ moeten wel het Maar ik zou van de gebouw hangt op het ‘In Duitsland wel. debat dat hij Duitsland ziet In België en K krijg je toch het rambam van. Die eeuwige jeugdigheid, verschrikkelijk. Een acteur van acteur Een verschrikkelijk. jeugdigheid, Die eeuwige van. rambam het krijg je toch Peter Stein, als Peter In Duitsland heb je regisseurs is al verdacht. leeftijd middelbare overeind tranquillizers met ze maar al moeten van in de zeventig, monumenten Zadek, ge je ouder bent.’ naarmate wordt je beter waarin is een beroep Al ‘In Holland Festival. het Nu is er alleen theater. van internationaal programmeren in het doen we moeten Zoiets internationaal. programmeert dat De Singel, heb je Antwerpen internationale per maand een belangrijke tweemaal dat theater Een in Amsterdam. v Theu Boermans.’ van Hove, Ivo ik, schrijven, een subsidieverzoek doen, allen ooit was Dat Duitsland. of Frankrijk Engeland, zoals toneeltraditie geen Nederland heeft door de historie, onbelast Nederlandse theater, het toen tachtig, In de jaren een voordeel. vo re balletmeisjes, staan barre Aan de is beschreven. is die door Proust een trap het je dat Die van traditie. Dan ben je je bewust en geschilderd. gezien heeft Degas ze zoals precies creëren. willen wel traditie zo’n die zou elite, Maar een nieuwe in Nederland. niet bestaat naar toe.’ we Daar moeten maken in een huiskamer met dertig met man.’ in een huiskamer maken de zeven ‘Van gehouden. worden licht het tegen ook kritisch die mogen En toneelscholen, Meer mensen zijn. elitairder moeten Ze bij. goede zit er één die er afkomen, acteurs we go lm), lm),

ek voor ek voor

nancieringsmodellen.

en die tot de eigen identiteit behoren, en in bepaalde hoofdstukken, hoofdstukken, en in bepaalde behoren, identiteit de eigen en die tot ex

niëring van hun rol, internationalisering van de hedendaagse kunst, en van de hedendaagse kunst, internationalisering niëring van hun rol,

hijnselen roepen talloze uitdagingen op. Zij zijn bovendien niet specifi niet Zij zijn bovendien op. uitdagingen talloze roepen hijnselen c ekken in refl ekken staan, lijkt me, gewoon op een keerpunt in de ontwikkeling van onze hedendaagse van onze in de ontwikkeling gewoon op een keerpunt lijkt me, staan, nstinstellingen, rivaliteit van meer spectaculaire vormen van cultuur (media, fi van cultuur (media, vormen van meer spectaculaire rivaliteit nstinstellingen, schiedenis: het einde van de verzorgingsstaat, dat al in de jaren zeventig van de zeventig al in de jaren dat einde van de verzorgingsstaat, het schiedenis: bied ondervindt wanneer zij geconfronteerd wordt met een wereld die voortdurend in die voortdurend een wereld met wordt zij geconfronteerd bied ondervindt wanneer rige eeuw is uitgeroepen, en de sterke toename van internationale interactie op interactie van internationale toename en de sterke eeuw is uitgeroepen, rige rs rwijl ze worden blootgesteld aan nieuwe confrontaties, zoals concurrentie van lokale lokale van concurrentie zoals confrontaties, aan nieuwe blootgesteld worden rwijl ze vinden. Dit zou een gewaagd antwoord op het probleem zijn, dat indruist tegen de tegen indruist dat zijn, probleem op het antwoord een gewaagd zou Dit vinden. instellingen die zich niet kunnen aanpassen van de kaart geveegd. De snelheid aanpassen van de kaart geveegd. kunnen niet die zich instellingen ooruitzichten voor internationale culturele uitwisseling culturele internationale voor ooruitzichten herdefi fi andere tot die noodzaken van kunstwerken productiekosten De huidige culturele malaise moet degene die de ontwikkeling van de situatie in in de situatie van die de ontwikkeling degene malaise moet culturele De huidige de malaise- want ook boeien, tegelijk Maar verontrusten. wel volgt nauwlettend Nederland ve Malaise als buitenkans Malaise V — door wordt beheerst die grotendeels instabiliteit, van internationale In een context terug zijn zich kunnen men geneigd zou en informatiestromen, stromingen economische te tr Om ons heen kijken We ge vo veelbesproken door kunstenaars) uit de (ook die voortkomt gebied, politiek-cultureel een als tot eigenaardigheden lokale tot zowel leidt Die globalisering globalisering. samenhang de internationale of anders niet het kan In die context wereld. multipolaire culturele Door deze ondermijnen. systemen zal op den duur de lokale van de kunst gebieden steden, en worden en gebruiken, trends nieuwe ontstaan herstructureringen of de voor veel gaan zijn vaak te gepaard verschijnselen deze waarmee en de hevigheid en ten York New na Parijs, metropool, andere welke landen: in de diverse instellingen richting Welke is? nog mogelijk – als dat spelen kunnen rol een leidende zou Berlijn, slotte uit onze van kunstenaars de ondersteuning voor politiek inslaan de internationale moet generatie van een nieuwe en de opkomst biënnales na de historische landen, diverse is een Het zijn? tellen meer te niet die tegenwoordig manifestaties, internationale van dit drama, een onderdeel in Nederland is slechts en de situatie mondiaal verschijnsel voorgeschiedenis. bijzondere een scenario met is door een lokaal gekleurd natuurlijk dat ku Het is voor niemand een geheim dat de meeste instellingen die zich bezighouden bezighouden die zich instellingen de meeste dat een geheim niemand is voor Het zien slinken, hebben soms drastisch jaren de laatste hun budget moderne kunst met te Nederland: wie ook maar enigszins geïnteresseerd is in de situatie van de West-Europese van de West-Europese situatie is in de geïnteresseerd enigszins wie ook maar Nederland: zijn en zal ook parallellen hetzelfde de symptomen dat constateren wel moet landen, op cultureel landen in andere overheidspolitiek tussen de moeilijkheden die de trekken ge zou is, gedompeld zwaarmoedigheid in onmiskenbare zelf dat West-Europa, is. beweging onderworpen. worden blik moeten kritische zelfs aan een teleurgestelde, die zorgvuldig uit de eigen geschiedenis worden gekozen, een middel ter geruststelling geruststelling ter een middel gekozen, worden geschiedenis uit de eigen die zorgvuldig te de tegen zelfs houden, in evenwicht al dan niet die de wereld krachten heersende

110 Internationale Essay door Thomas Michelon 26/28 reflectie Internationale 111 reflectie Essay door Thomas Michelon 26/28 7 episodes on

en, zowel op intellectueel als op op intellectueel zowel en, r te

erplicht rekening te houden met de huidige houden te rekening erplicht soof Jacques Rancière). De kunstenaars uit een kunstproject als uit een kunstproject De kunstenaars Jacques Rancière). soof lo

hebben ons in dit opzicht een essentiële stimulans gegeven, die gegeven, stimulans een essentiële ons in dit opzicht hebben el onze manier van tentoonstellingen maken kan beïnvloeden als de aard van de van als de aard beïnvloeden kan maken manier van tentoonstellingen el onze uigen deze gedachtegang als uitgangspunt van bespiegeling of beleid te nemen. te beleid of als uitgangspunt van bespiegeling gedachtegang deze uigen rk op complexe wijze. Confrontatie met andere culturen, andere handelswijzen en handelswijzen andere culturen, andere met Confrontatie wijze. rk op complexe nst denken veranderen; nieuwe praktijken ontdekken; breken met oude gewoontes; oude gewoontes; met breken ontdekken; praktijken nieuwe veranderen; denken nst redeneren; te wijze bieden op andere en critici de ruimte curatoren nstenaars, nstig geweest voor kunstenaars, vormgevers en architecten. Het zou van ambitie van ambitie zou Het en architecten. vormgevers kunstenaars, voor geweest nstig makzucht weigeren; een zakelijke, goed onderbouwde en sterke visie hebben op de visie hebben en sterke onderbouwde goed een zakelijke, weigeren; makzucht aantrekkingskracht grote daardoor en oefende bedenken, te praktijken had nieuwe w nische achtergronden worden gegeneraliseerd, nu men steeds vaker opnieuw bepaalde opnieuw bepaalde vaker nu men steeds gegeneraliseerd, worden achtergronden nische eer aansluiting vinden bij de internationale cultuur. Nederland heeft lang de naam Nederland heeft cultuur. eer aansluiting vinden bij de internationale ooruitlopen op toekomstige stromingen; ons laten inspireren door andere denkwijzen; denkwijzen; door andere inspireren ons laten stromingen; op toekomstige ooruitlopen Who if not we should at least try to imagine the future of all this? imagine the future of should at least try to Who if not we constructie van onze eigen identiteit in internationaal verband in, dus tegen de evolutie de evolutie dus tegen in, verband internationaal in identiteit eigen van onze constructie in worden en opgelost overdacht niet echter kan probleem Het cultuur in. van onze de behoeften met overeenkomt ook weinig op zichzelf wat verband, nationaal uitsluitend die ruimte ‘de van de realiteit met ook niet en voelen, op dit moment die kunstenaars v Wij zijn overleven’. om te zij nodig hebben meer landen van de Europese in steeds hoort (ook opvattingen en ingebakken clichés van vraagstukken van de culturele de analyse mogelijk het confrontatie maakt deze Unie), aannemen. laten te vorm een complexe weer spel staat, het op veel waarbij nu, van Nederland voorzitterschap Tijdens het wij om ons heen kijken. moeten Daarvoor Dat gerealiseerd. moderne kunstprojecten Unie zijn meerdere van de Europese in praktijk de artistieke met confrontatie tot mogelijkheid bood een geweldige en culturele politieke, heftige door zeer werd die gekenmerkt landen in Oost-Europa, van profi we Hier kunnen verschijnselen. sociale eisen: een kunstenaar kan tegenwoordig slechts functioneren in een productienetwerk een productienetwerk in functioneren slechts tegenwoordig kan een kunstenaar eisen: aansluiting bij vinden kunstenaars de meeste overschrijdt; grenzen de nationale dat hun en promoten en produceren over de grenzen zij gaan stromingen, internationale we een eis of een humanistische simpelweg langer is niet intellect van vormen andere beleving en onze ons beeld doordrenkt confrontatie deze houding: politiek-intellectuele of religieuze Nu culturele, complexiteit. en toenemende in al haar rijkdom van de wereld, et wij geconfronteerd dat behalve noemen: te maar eens iets Om gebied. methodologisch van en formuleren over van denken manieren andere met feiten, andere zijn met de manier te belang om bijvoorbeeld groot mij van lijkt het wereld, de tot relatie onze opnieuw onder woorden het tot leveren kan bijdrage ervaring een deze waarop analyseren partage du en de politiek (‘le praktijken tussen de esthetische evenwicht van het brengen de fi volgens sensible’, Europe (ex)changing zo zelf. hedendaagse kunst voor instellingen op de crisis die een van de antwoorden schuilt culturen andere met In de confrontatie wij over en waarop presenteren wij kunst de manier waarop kunnen We wij doormaken. ku v ku van vorm iedere maken; tentoonstellingen opgezette en groots veeleisende ambitieuze, ge opnieuw instelling of streek een land, manier kan Op deze hedendaagse kunststromingen. aan de conformeren te zich van In plaats vestigen. op zich aandacht de internationale geven te antwoord door een vernieuwend men, kan maatstaven internationale huidige van hedendaagse kunst, vormen aan de actuele geven onthaal te op en een bijzonder w ge bijzonder plaats in de laatste niet Dit is trouwens wereld. uit de hele uit op professionals gu get nanciering te vinden nanciering te

ectie.

xibiliteit vertonen, zodat zij zich kunnen aanpassen aan de snelle aanpassen aan de snelle kunnen zij zich zodat vertonen, xibiliteit e

n gebied, plus de noodzaak om institutionele vormen en methodes te produceren produceren te en methodes vormen plus de noodzaak om institutionele n gebied, ve vieren over artistieke schepping of refl of schepping artistieke over vieren imuleerd wordt zich opnieuw uit te vinden, met soms het gevaar dat het gaat lijken lijken gaat het dat gevaar soms het met vinden, opnieuw uit te zich wordt imuleerd essentieel is voor kunstenaars. essentieel is voor lnu, het lijkt me dat de logica van internationale promotie van kunstenaars, die kunstenaars, van promotie van internationale de logica lijkt me dat het lnu, ge st ge s ik het idee van de micropolitiek naar voren breng, wil dat zeggen dat men de dat zeggen wil dat breng, naar voren idee van de micropolitiek s ik het unnen culturele instellingen en kunstenaars alternatieve manieren van functioneren van functioneren manieren alternatieve en kunstenaars instellingen unnen culturele oont aan dat naast Nederland nog andere landen meedoen aan dit debat. Nederland nog andere naast oont aan dat ontwikkelingen in de kunstwereld. Zij moeten niet alleen gericht zijn op een territoriale zijn op een territoriale gericht alleen niet Zij moeten in de kunstwereld. ontwikkelingen uit een bepaald en architecten vormgevers van kunstenaars, promoten (het denkwijze stad), of streek een bepaalde land of in een bepaald stad of streek een bepaalde land of Flexibele instrumenten Flexibele — Al die aangepast zijn aan de behoeften van kunstenaars. zijn aan de behoeften die aangepast en netwerk van samenhang tussen kader zien in het kan actie culturele internationale van adequate en van ontwikkeling werkterrein van het van analyse omgeving, naaste zijn. inzetbaar die breed instrumenten in hoge zij moeten machines’, ‘logge noodzakelijkerwijze zijn niet werktuigen Deze en fl souplesse mate We Hoe kan, in een dergelijke context, de overheid (staat, streek, provincie, stichting) stichting) provincie, streek, (staat, overheid de context, in een dergelijke Hoe kan, cultuurstromingen? van de internationale factor als regulerende opstellen zich de overheid. afhangt van alleen niet vraag op deze antwoord het duidelijk dat is wel Het in een steeds een van de factoren politiek is slechts culturele De internationale zelf, de kunstenaars de instellingen, medespelers, de particuliere verband: complexer De huidige vectoren. culturele cruciale even allemaal de media zijn tegenwoordig instituten van de Franse netwerk van het in kaart brengen het over discussie in Frankrijk en hun effectiviteit, hun middelen en privileges, hun functie over buitenland, in het t en te werken om te hebben moeten platform grensoverschrijdend zij een inhoudt dat voor instelling van iedere werk die het de logica met samengaat in dit geval discussiëren, en in de wereld mechanismen men de culturele dat de eis dicteert: hedendaagse kunst van een en de irrigatie de moderniteit voor en openstaat begrijpt, transcriptie hun locale ge op het entertainment- of event-culture-model of pragmatisch-economisch beleid laat laat beleid pragmatisch-economisch of event-culture-model of entertainment- op het ze — de van de overheid beleid het in die landen waar zelfs zal voortaan zijn, moeilijk Het te of schrijven te voor cultuur lokale een kunstmatig is toegedaan, meest cultuur het de mogelijk is wel Maar het mode ingaat. van tijd of de ontwikkeling die tegen creëren, uitwisseling en om een internationale voor scheppen te voorwaarden micropolitieke samenwerking, culturele een betere voor bedenken te ad hoc de instrumenten wat Overheid als regulerende factor als regulerende Overheid K vanuit de maatschappij de vraag waarin van overheidstekorten, tijd in deze vinden, de neiging heeft van de wereldeconomie de logica neigt en waarin naar verdeeldheid de expressie (en zelfs zaken culturele met overheidsbemoeienis tegen verzetten te zich steeds aantal landen wordt In een toenemend bedreigt). diversiteit van culturele fi ‘nieuwe’ om instellingen aan de vraag achter gezet meer dwang is in ieder dwang Deze investeerders). naar particuliere sponsoring en zoeken (zoals dat van een kunstsysteem symptoom verbreid algemeen dan het anders land niets ge

112 Internationale Essay door Thomas Michelon 26/28 reflectie Internationale 113 reflectie Essay door Thomas Michelon 26/28 is kunsthistoricus en sinds 2002 werkzaam als cultureel attaché bij de Franse ambassade ambassade bij de Franse attaché als cultureel en sinds 2002 werkzaam is kunsthistoricus on, met veel geduld ploeteren om de dialoog te herstellen of om voorwaarden om voorwaarden of herstellen te om de dialoog ploeteren geduld veel met on, fo al een synoniem van achteruitgang. Deze tijd biedt ons een unieke gelegenheid om gelegenheid tijd biedt ons een unieke Deze van achteruitgang. al een synoniem lke concrete vorm kunnen deze instrumenten aannemen? Kleinschalige bureaus voor voor bureaus Kleinschalige aannemen? instrumenten deze kunnen vorm concrete lke in Nederland. Daarvoor werkte hij bij kunstinstellingen in Frankrijk en Duitsland. in Frankrijk hij bij kunstinstellingen werkte Daarvoor in Nederland. enals Duitsland en Frankrijk beschikt Nederland over een uitstekende infrastructuur infrastructuur een uitstekende over Nederland beschikt enals Duitsland en Frankrijk neratie die ik heb ontmoet sinds ik in Nederland ben, geven blijk van een onmiskenbare een onmiskenbare blijk van geven sinds ik in Nederland ben, die ik heb ontmoet neratie le overdenken wat er, buiten de manieren waarop instellingen kunnen functioneren, functioneren, kunnen instellingen waarop de manieren buiten er, wat overdenken handelen. en te geloven er in te komen, ideeën te en met herontdekken scheppen voor een dergelijke dialoog? Laten wij ons voor de geest halen welke welke halen de geest wij ons voor Laten dialoog? een dergelijke voor scheppen oor moderne kunst, vormgeving en architectuur. Sommige kunstenaars van een nieuwe nieuwe van een kunstenaars Sommige en architectuur. vormgeving oor moderne kunst, Thomas Michelon multilaterale samenwerking met intendanten aan het hoofd afkomstig uit de wereld uit de wereld afkomstig hoofd aan het intendanten met samenwerking multilaterale in advies gespecialiseerd Productieplatforms en productie? van tentoonstellingen van (directeuren gebied cultureel van een bepaald de uitvoerenden voor en expertise journalisten verzamelaars, kunstenaars, instituten, onafhankelijke kunstcentra, musea, en draagbare van computer voorzien die, in de kunst, globetrotters Simpele en critici)? te maar ook op invloedrijke netwerken (internationaal, interlokaal). Zij moeten gebaseerd gebaseerd Zij moeten interlokaal). (internationaal, netwerken ook op invloedrijke maar de van kennis een exacte op van hun reikwijdte, analyse nauwkeurige zeer zijn op een samenwerken, zij moeten waarmee van de instellingen en de programma’s beleidslijnen staan hoofd het die aan personen de met hebben verstandhouding een goede en moeten een houden met rekening instrumenten deze moeten slot Tot instellingen. van deze de structuren. van en professionalisering specialisatie sociaal verschijnsel: algemeen We Ev v ge is in geen heerst, metropolen Europese De malaise die in de grote en inspiratie. energie gev te is aan ons om Het uitwisseling. culturele van internationale gebied is op het mogelijk te te waren, anderen critici of curatoren, nu kunstenaars, het of individuen, rol historische en artistieke waarden van esthetische en delen overdragen in het gespeeld hebben uitgangspunten. nitie en

ett

icten. Maar dat is niet per defi is niet Maar dat icten.

Alida Neslo oopt, zegt ze. zegt oopt,

in gesprek met in gesprek er. En Nederlanders, die hebben Glassex.’ die hebben En Nederlanders, er. at tisch, de communicatie is brokkelig en vol confl en vol is brokkelig de communicatie tisch, nw gzag, besefte ik dat ik me daar nooit bewust ben geweest van verschillen in afkomst. in afkomst. verschillen van ben geweest ik me daar nooit bewust ik dat besefte gzag, en de grote verschillen met het Belgische kunstklimaat. ‘In de Nederlandse kunst kun kun ‘In de Nederlandse kunst kunstklimaat. Belgische het met verschillen en de grote en hoe het afl en hoe het aar dan al die nieuwe invloeden bij elkaar. ‘Al dat geleuter over onze identiteit, identiteit, onze over geleuter dat ‘Al bij elkaar. invloeden aar dan al die nieuwe domme. We waren toch altijd een vrijhaven. Dat is onze identiteit!’ is onze Dat een vrijhaven. altijd toch waren We domme. r ao maakt in Cuba, in China.’ Zelfs België is minder gezapig. Omdat subsidie daar minder subsidie daar minder Omdat België is minder gezapig. Zelfs in China.’ maakt in Cuba, veel angst en zo weinig nieuwsgierigheid.’ Oké, misschien is het eng, al die nieuwe al die nieuwe eng, is het misschien Oké, nieuwsgierigheid.’ weinig en zo angst veel r ru ze waar je leeft, waarin de wereld met maken te heeft Dat maken. te politiek theater ut. In Nederland is men pas tevreden als alles netjes zijn vaste plek heeft en de stoep en de stoep heeft plek zijn vaste netjes als alles In Nederland is men pas tevreden ut. ida Neslo (Paramaribo) heeft een zwart-witte jeugdfoto in haar portemonnee. in haar portemonnee. jeugdfoto een zwart-witte heeft (Paramaribo) ida Neslo in België deed de theaterschool Ze en theaterdocente. regisseur is actrice, ida Neslo aarbij alles wordt beredeneerd, daar moest ik erg aan wennen.’ In Nederland wil men In Nederland wil aan wennen.’ ik erg daar moest beredeneerd, wordt aarbij alles ltijd een vrijhaven ltijd oen ze bij De Nieuw Amsterdam ging werken, vond ze de overgang groter dan toen ze ze dan toen groter overgang de ze vond ging werken, bij De Nieuw Amsterdam oen ze Je moet je afvragen of het toeval is dat het woord apartheid alleen in het Nederlands apartheid in het alleen woord het is dat toeval het of je afvragen Je moet Op DasArts, de theaterschool waar ze van 2000 tot 2004 directeur was, vroeg Neslo aan Neslo vroeg was, 2004 directeur van 2000 tot ze waar de theaterschool Op DasArts, pamfl met niets heeft ‘Dat de wereld? op is jouw reactie wat kunstenaars, jonge is geschrobd.’ Jetty Mathurin heeft daar een goed grapje over. ‘Alle culturen hebben hun hebben culturen ‘Alle over. grapje daar een goed heeft Mathurin Jetty is geschrobd.’ Floridawater, toegeschreven. aan worden krachten bijzondere waar watertjes, spirituele ro fo of scheiden.’ niet en leefwerelden kunst- Je kunt draagt. voor je verantwoordelijkheid mensen. Maar het is wel onvermijdelijk. ‘Die gedachte om het land puur te houden, houden, te land puur om het ‘Die gedachte onvermijdelijk. is wel Maar het mensen. is een groter zelf de angst En is verkramping.’ Het conservatisme. dan verder gaat dat gev subsidiesysteem. is een veilig Het kijken.’ je heen te om goed zonder komen, je heel ver nu wordt dat Zoals van de snede. scherpst op het kunst is urgentie, je hier mist ‘Wat ge A Bob Witman Al van links tweede De creoolse, een Surinaamse school. in jurkjes op poseren Vier meisjes een buru, rechts van een limonadefabrikant, haar de joodse dochter Naast is zijzelf. ik die foto ‘Toen Chinees meisje. een rechts Uiterst die in Suriname is geboren. een blanke te kwam.’ ik van Suriname naar Europa toen is pas gekomen Dat is een achterhoedegevecht, cultuur en identiteit Nederlandse over discussie De hele Suriname. en als Brazilië net een smeltkroes, jaar is Europa tweehonderd ‘Over vindt ze. je bent.’ maar wat je vandaan komt, waar meer over er niet het Dan gaat vloeien. er zal nog bloed is, zover het voor Maar pas op, ‘Er is baart haar zorgen. Nederlandse kunst De zorgen. Nederland baart Neslo Alida zo ve Al trof haar Wat De Nieuw Amsterdam. naar toneelgroep negentig begin jaren en kwam wa ben je nu echt Nederlandse groep naar welke je me vraagt, ‘Als is. vanzelfsprekend daar zie ik interessante ‘Made in da Shade, zwijgt veelbetekenend. Ze nieuwsgierig?’ niet. ze komt Verder gebeuren.’ dingen T een hier, ‘De buik ontbreekt kwam. van Suriname naar Antwerpen tachtig begin jaren vanuit de buik. ze spelen Vlaanderen In zijn gevoel. op vertrouwen te durft niet acteur het toch maar je gaat er komt, wat precies niet je weet op’: de pot kak, geen of ‘Kak Die manier van repeteren, nog eens. en leest de tekst, leest Hier zit men, podium op. w wet ‘ Die is netjes. is niet samenleving pluralistische Een in hokjes. denken Dat bestaat. ch

114 Internationale Gesprek met Alida Neslo 27/28 reflectie Internationale 115 reflectie Gesprek met Alida Neslo 27/28 lm een stukje blote schouder schouder blote lm een stukje

nanciën. ‘Het Nederlandse bedrijfsleven is zo zo is Nederlandse bedrijfsleven ‘Het nanciën.

‘Ik zag hem komen bij De Nieuw Amsterdam. Hij heeft Hij heeft bij De Nieuw Amsterdam. ‘Ik zag hem komen

Shouf Shouf Habibi! lm

eel talent. Iedereen wilde wat met hem. Ik zei, je moet je eigen weg zoeken. Jij bent zoeken. weg je eigen je moet zei, Ik hem. met wat wilde Iedereen eel talent. eerd van de koloniën. Als je een Engelsman zegt dat curry uit India komt, is hij uit India komt, curry dat zegt je een Engelsman Als van de koloniën. eerd gaat binnenkort terug naar Suriname, een oude belofte aan zichzelf. Maar als je aan zichzelf. een oude belofte naar Suriname, terug binnenkort gaat ziet wel beloftes voorbijkomen uit de nieuwe generaties. Mimoun Oaissa, de bedenker de bedenker Mimoun Oaissa, generaties. uit de nieuwe voorbijkomen beloftes wel ziet nstwereld en mist hun kunst urgentie. ‘Je moet echt weten wat er op de biënnales van er op de biënnales wat weten echt moet ‘Je urgentie. hun kunst en mist nstwereld l v laten, en een vlottend punt te kiezen.’ kiezen.’ punt te en een vlottend laten, serveren voor wat ze Eurekagroepen noemt. Groepen die op zoek gaan naar nieuwe gaan naar nieuwe die op zoek Groepen noemt. Eurekagroepen ze wat voor serveren s je haar morgen staatssecretaris van Cultuur maakt, is het eerste dat Neslo doet in de doet Neslo dat eerste is het Cultuur maakt, van staatssecretaris s je haar morgen udenten was ook eenrichtingsverkeer. ‘Er kwamen wel studenten hiernaartoe, maar je hiernaartoe, studenten wel ‘Er kwamen ook eenrichtingsverkeer. was udenten unen comfortabel op de staatssubsidies zonder zich af te vragen wat ze de ze wat vragen af te zich zonder op de staatssubsidies unen comfortabel aar je vandaan komt niet meer belangrijk. Jongeren hebben, zegt ze, veel meer minder veel ze, zegt hebben, Jongeren meer belangrijk. niet aar je vandaan komt aarden in de maatschappij. ‘Vroeger stuurden we ook mensen naar de andere kant van kant ook mensen naar de andere we stuurden ‘Vroeger in de maatschappij. aarden oor Neslo is de Europeaan een in-transitmens. Iedereen is onderweg. Dan is de vraag Dan is de vraag is onderweg. Iedereen een in-transitmens. is de Europeaan oor Neslo eel verder dan Pierre Bokma die zijn broek laat zakken. Dat wisten we al. Als Bokma zijn Als al. we wisten Dat zakken. laat Bokma die zijn broek dan Pierre eel verder zo als hij op de fi Kijk, jij bent de toekomst. werelden, van twee zo gaat Dat gaat! die bloot jongen Marokkaanse Een betekent? dat je wat weet zien, laat v urgent.’ is niet dat zakken, laat broek Ze ze zou houden, te licht het tegen Nederlandse cultuursubsidies de vraagt haar morgen Concertgebouworkest als het cultuurwaarden traditionele of afvragen hardop zichzelf fi naar alternatieve moeten op zoek niet beledigd. Hij denkt dat het Engels eten is. Maar welke Nederlander kent één woord één woord Nederlander kent Maar welke is. eten Engels het Hij denkt dat beledigd. missen dat kijken, te verderop om een stuk De drang denk ik.’ veel Niet Surinaams. de aansluiting in de missen ze En daardoor vaak. nu te Nederlandse kunstenaars ku gebeurt.’ en Shanghai Paulo São V w van standaard van idee naar idee, leven ‘Jongeren dan ouderen. concept dat met moeite los bang zijn om je standpunt niet Je moet naar ideologie. van ideologie naar standaard, te Ze van de fi Bij DasArts volgde ze Ritsaert ten Cate op. Die had gezegd dat de theatervervolgopleiding de theatervervolgopleiding dat Die had gezegd op. Cate Ritsaert ten ze Bij DasArts volgde maar Westerse alleen er waren ‘Maar betrok. vandaan overal gastmentoren met uitwisselingsprogramma En het uit Azië en Afrika.’ gehaald Ik heb ze gastmentoren. st verbaasde eenrichtingsverkeer Dat heb je nodig.’ Die context ook daar gaan kijken. moet naar andere zijn te nieuwsgierig om niet excuus geen eigenlijk Nederland is er Voor haar. wel. begrijp ik het leeft, Timboektoe in woestijn als je in de wel, ‘Andersom culturen. gingen vroeger nieuws, niets Ik vertel ons permitteren. het wij kunnen Maar wij zijn rijk, kijken. navel naar je eigen alleen niet Je moet in. ook de wereld Nederlandse kunstenaars maar van Amsterdam, centrum in het staat de Melkweg studenten: mijn tegen Ik zeg van de Melkweg.’ centrum in het niet staat Amsterdam Al Westerse hele ‘Het de kunstopleidingen. Onderwijs over van de minister gaan met clinch een Wat Verlichtingsidealen. op de gebaseerd en volledig is stationair, onderwijssysteem op hetzelfde terwijl stelt, de mens centraal die zogenaamd Verlichting, die misverstand, fraternité, egalité, Liberté, als handelswaar. verkocht werden moment mensen nog fraternité. diversité, zijn liberté, moet het is ouderwets, Die gelijkheidsgedachte bullshit. 2!’ Verlichting tijd voor wordt Het weinig zo ‘En men heeft wijsheid. weinig maar zo ze, land zegt in dit kennis Er is zoveel ge rijk. Je moet daar slim in zijn. Je moet ze in hun eigen taal aanspreken.’ Ze zou geld willen willen geld zou Ze taal aanspreken.’ in hun eigen ze Je moet daar slim in zijn. Je moet rijk. re w komen. zouden terecht ze waar wisten we dat zonder bootjes, in wankele de wereld gezelschappen Zoveel genoeg?’ Ben je scherp genoeg. ben je nieuwsgierig erom, gaat Het le bieden hebben. te maatschappij is chef van de kunstredactie van de Volkskrant. Hij schrijft sinds 1996 over cultuurpolitiek, cultuurpolitiek, sinds 1996 over Hij schrijft Volkskrant. van de van de kunstredactie is chef architectuur en beeldende kunst. en beeldende architectuur citeert een Amerikaanse student, die op een congres over multiculturele kunst kunst multiculturele over op een congres die student, Amerikaanse een citeert opstond en plompverloren zei: ‘Oh, Europe, so much history, no future.’ no history, so much Europe, ‘Oh, zei: en plompverloren opstond Bob Witman Ze

116 Internationale Gesprek met Alida Neslo 27/28 reflectie sche sche

Amsterdam verkoos uiteindelijk de tweede uiteindelijk verkoos Amsterdam sch werk voor een meubeltentoonstelling met met een meubeltentoonstelling voor werk sch

t. ‘Opdrachtgevers en overheid begrijpen hier de en overheid ‘Opdrachtgevers t Masuhiro Sato t Masuhiro sche ontwerpconcepten totstandkomen in Nederland, in Nederland, totstandkomen ontwerpconcepten sche

sche stijl in Japan importeren, maar ik realiseer me dat dit niet gemakkelijk is, is, gemakkelijk dit niet me dat maar ik realiseer Japan importeren, in stijl sche in gesprek me in gesprek e dan met beeld. Dat is, denk ik, kenmerkend voor Nederlandse grafi voor kenmerkend denk ik, is, Dat beeld. e dan met

e erachter begrijpen en greep krijgen op de manier waarop ze aan klanten aan klanten ze op de manier waarop krijgen begrijpen en greep e erachter

losofi

den uitgelegd. Hij heeft bewondering voor de houding van de Nederlandse voor bewondering Hij heeft den uitgelegd. rheden geven nauwelijks geld uit aan culturele projecten en Japanners proberen hun proberen Japanners en projecten uit aan culturele geld nauwelijks rheden geven valliger kan bijna niet. Toen het bureau Thonik aan deze publicatie over internationale internationale over publicatie Thonik aan deze bureau het Toen niet. bijna kan valliger entien ontwerpers en ontwerpgroepen, waarvan Droog Design er een was. Onlangs Design er een was. Droog waarvan en ontwerpgroepen, entien ontwerpers r van Hinte v rmgeving in vergelijking met wat in andere Europese landen gebruikelijk is. Ik zou graag graag Ik zou is. landen gebruikelijk Europese in andere wat met in vergelijking rmgeving e tal Design, maar ik wist niet dat die uit Nederland kwamen. Nadat ik Droog had ontdekt, had ontdekt, ik Droog Nadat kwamen. die uit Nederland dat niet maar ik wist tal Design, ontwikkelen voor een poster voor de viering van het feit dat Beatrix 25 jaar koningin 25 jaar koningin Beatrix dat feit de viering van het voor een poster voor ontwikkelen aarde van creatieve kwaliteit. Ze onderkennen het belang van cultuur en lijken de belang van cultuur en lijken het onderkennen Ze kwaliteit. van creatieve aarde eïnteresseerd was in de Nederlandse cultuur, als wel omdat hij meer wilde weten over over weten hij meer wilde omdat als wel cultuur, in de Nederlandse was eïnteresseerd eelbelovend, maar voorzag tegelijk een moeilijkheid. Mas heeft negen jaar ervaring als negen Mas heeft een moeilijkheid. tegelijk maar voorzag eelbelovend, okio meer dan een jaar geleden. Masuhiro Sato was de designer die in zijn vrije tijd de was Sato Masuhiro geleden. okio meer dan een jaar Cultuur in het echt in het Cultuur Ed Mas wil begrijpen hoe grafi omdat er grote verschillen zijn tussen alfabetische letters en Japanse karakters.’ en letters tussen alfabetische zijn verschillen er grote omdat die typografi vo de fi To Japan. uit van een vormgever van de diensten gebruik het maakte werkte, cultuurpolitiek ontwerp, een idee achter het Thonik zijn concept, dat gebeurd keer is maar één Het in gebeurde Dat door iemand anders. gedaan was eerder het omdat omgooien moest T grafi met versloeg terrein Thonik op eigen ze hij omdat zozeer niet komen, Thonik naar graag juist wilde Masuhiro, voor kort Mas, g en van Rietveld ‘Ik had al gehoord Hij zegt: de ideeën erachter. en dan vooral Design’, ‘Dutch To had Thonik ze mooi en zag dat echt ze Ik vond vallen. me op te hun boeken begonnen me. intrigeerde en hun ontwerp helder waren boeken van deze De concepten ontworpen. meer mensen communiceerde, Thonik met waarop van de manier onder de indruk Ik was via typografi klopte diezelfde Masuhiro Sato uit Tokio aan bij Thonik of hij stage mocht komen lopen. lopen. komen mocht hij stage Thonik of bij aan Tokio uit Sato Masuhiro diezelfde klopte en zijn portfolio was hij goed omdat natuurlijk hebben, hem graag wilde De studio v mensen meer dan drieduizend met reclamebureau een groot bij Hakuhodo, art director meer dan je is veel en dat Cola, als Nissan en Coca van bedrijven en opdrachten in dienst klusjes opknapt. simpele vooral die gewoonlijk mag verwachten, van een stagiair wo oplossingsrichting, hoewel Thomas Widdershoven van Thonik het prima had gevonden prima had gevonden Thonik het van Thomas Widdershoven hoewel oplossingsrichting, is, parallel aan het ‘gewone’ Thoniktrajec ‘gewone’ aan het parallel is, Ondertussen heeft Thonik het probleem van de zeer ervaren stagiaire opgelost door hem opgelost stagiaire ervaren van de zeer probleem Thonik het Ondertussen heeft ideeën hij de opdracht kreeg Amsterdam de gemeente Van betrekken. te bij projecten te opdrachtgevers die hij heeft ontmoet: die hij heeft ontmoet: opdrachtgevers w het wil ik beslist naar mijn bedrijf, ik terugga Als voelen. aan te van creatie schoonheid Japanse om projecten naar culturele van reclame verleggen in mijn werk zwaartepunt zal zijn, bescheiden mijn bijdrage Hoewel verrijken. te en creatief mensen emotioneel en Japanse bedrijven want zijn, niet zal dat Makkelijk bereiken. kunnen te hoop ik iets ove verbeteren.’ te cultuur niet eigen

118–––––––––– Gesprek met Masuhiro Sato 28/28 –––––––––– als het affi che van Mas was gekozen. Mas werd ook gevraagd voor deze publicatie een beeldessay te schrijven over de dingen die hem opvallen in de Nederlandse cultuur. Daarmee werd hij onderdeel van het concept, dat u nu in handen hebt. Mas vindt dat grappig: ‘Nederlandse ontwerpers laten mij op deze manier denken.’ 119

Ed van Hinte is industrieel ontwerper en doceert ontwerpen aan ArtEZ hogeschool voor de kunsten in Arnhem.

Als freelance publicist en redacteur redigeerde en schreef hij meerdere boeken over design. –––––––––– –––––––––– Gesprek met Masuhiro Sato 28/28 openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige openbaar gemaakt, rmgeving Vo — Thonik Druk — B.V. Onkenhout Drukkerij Bindwerk — Hilversum Delcour Bindtechniek, Nouveau Distributie — NAi Uitgevers 23 Mauritsweg 3012 JR Rotterdam www.naipublishers.nl ISBN 90-5662-462-8 sche verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op is toegestaan uitgave uit deze verveelvoudigingen sche

opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of gegevensbestand, opgeslagen in een geautomatiseerd (Pittwater Literary Services) Literary (Pittwater (Redfox) tredactie taling wan Hewison r ks estemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografi maken het zover Voor van de uitgever. estemming eprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in uitgave uit deze van gedeelte(n) overnemen het Voor www.reprorecht.nl). 2130 KB Hoofddorp, 3060, (Postbus eprorecht ohn de Vos ohn de het Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunsten en het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds. en Productie- Nederlands Literair en het en Podiumkunsten Amateurkunst voor Fonds het wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke schriftelijke voorafgaande zonder manier, andere enige of opnamen door fotokopieën, mechanisch, elektronisch, hetzij wijze, to © 2005 De Uitgevers. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave uitgave uit deze mag niets uitzonderingen van 1912 gestelde de Auteurswet krachtens Behoudens de in of © 2005 De Uitgevers. verveelvoudigd, worden en Podiumkunsten. Amateurkunst voor Fonds van het door een bijdrage gemaakt is mede mogelijk publicatie Deze © 2005, c/o Beeldrecht Amsterdam Beeldrecht c/o © 2005, bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO de Stichting tot wenden men zich 1912) kan 16 Auteurswet (artikel compilatiewerken en andere readers bloemlezingen, www.cedar.nl/pro. 2130 KB Hoofddorp, 3060, Postbus Organisatie), en Reproductierechten Publicatie- (Stichting grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting aan de Stichting voldoen te vergoedingen verschuldigde wettelijk 1912 dient men de daarvoor h Auteurswet 16 artikel van grond R Deze publicatie is een samenwerking van de Stichting Internationale Culturele Activiteiten, de Mondriaan Stichting, de Mondriaan Activiteiten, Culturele Internationale Stichting van de een samenwerking is publicatie Deze Te — Ro Projectleiding — van Woerden-Tausk Femke Taco de Neef, Samenstelling en redactie Samenstelling — Henk Gitta Luiten, George Lawson, Ben Hurkmans, Woerden-Tausk van Femke Taco de Neef, Pröpper, J Met dank aan — Ellen Adriaanssen, van Schijndel, Marieke van Kooij Barbera Ve — Helen Borkent-Richardson Jane Bemont, Gibbs, Michael Donald Gardner, Paul Evans, Dawn Mastin Joppe, Anita

120 ––––––––– Colofon 00/00 –––––––––