Het Bedehuis in De Rading DE EERSTE TIEN JAREN

Het bedehuis in de Rading DE EERSTE TIEN JAREN

In de vooroorlogse jaren telde de gemeente zich los van tijd en plaats. Dat geldt ook binnen haar toenmalige grenzen in totaal voor de onderhavige vereniging. Het zes kerken. Dat waren: het hervormde Hollandsche Rading van toen kan dan ook kerkje in Blauwkapel. de hervormde en de niet buiten beschouwing blijven en al even gereformeerde kerk aan de Dorpsweg en min het omringende kerkelijke gebeuren. niet te vergeten de drie gloednieuwe kerk Een en ander zal daarom ook bij de beoogde gebouwen in Tuindorp, t.w. de Willem de beschrijving worden betrokken. Uiteraard Zwijger-, de Tuindorp- en de Pauluskerk. inzoverre dit terzake verhelderend is. De laatste drie waren respectievelijk nederlands hervormd, gereformeerd en rooms Meer christelijk leven katholiek. ') Op de hoek van de Tolakkerweg en de wes Aan deze inventarisatie anno 1940 zou nog telijke grensweg lag de kruidenierswinkel één gebouw kunnen worden toegevoegd. van de jonge kruidenier Van Beek. Dan Bedoeld wordt het in 1938 aan de Rading volgde, richting Maartensdijk, het speel- tot stand gekomen zogenoemde Evange tuintje van hotel-restaurant van Lunteren lisatiegebouw, nu Adventkapel geheten. en daarnaast was dan "'t Oude Nest". Zo Initiatiefneemster en eigenaresse ervan was heette de nieuwe alleenstaande woning van de "Vereeniging tot Evangelisatie". Die de heer en mevrouw Van 't Pad, nu nummer werd ruim een halve eeuw geleden opge 6 Tolakkerweg. Op de avond van 4 oktober richt, om precies te zijn op 18 oktober 1935. 1935 kwam daar een zestal personen i n ver gadering bijeen. Het waren mevrouw Hartman, huisvrouw en echtgenote van Het exterieur werd ontworpen door veehandelaar Hartman en de heren Van Koornwinder en het Beek, Duiker, Koornwinder, Van 't Pad en interieur door Van Stoutjesdijk. De eerste van deze heren was 't Pad. Bolderman de reeds genoemde kruidenier op de hoek. was de aannemer De beroepsachtergrond van de vier anderen was respectievelijk: secretarie-ambtenaar bij de gemeente, bouwkundige, gepensio neerd architect bij de genie en hoofdonder wijzer. Al deze personen waren lid van de Hervormde Kerk. Gegeven hun woon plaats behoorden zij tot de hervormde ge meente te Maartensdijk. 2) Naar goed protestants gebruik opende de gastheer de vergadering met het lezen van een fragment uit de bijbel om vervolgens voor te gaan in gebed. Na het welkomst woord gaf hij een schets van hetgeen aan de In het nu volgende wordt de geschiedenis samenkomst vooraf ging. Die schets kon van deze vereniging beschreven. Bij het be kort zijn. Van 't Pad had eenieder persoon schrijven zal de aandacht vooral zijn ge lijk uitgenodigd. Bij die gelegenheid was al richt op de ontstaansgeschiedenis en de ja de nodige informatie verstrekt en had een ren direct erna. De verdere gang van zaken eerste gedachtenwisseling plaatsgevonden. wordt beknopt weergegeven. Het doel van deze avond was evenzeer be Voor een goed begrip van het volgende ten kend. Nochtans werd dat doel nog eens ge slotte nog deze opmerkingen: de geschie formuleerd: een vereniging op te richten denis van geen enkele institutie voltrekt waardoor in Hollandsche Rading meer christelijk leven zal ontstaan. Hoe bondig hoefde met een derde geen contact te wor ook, de formulering was niet volstrekt een den opgenomen. Daarbij kan o.a. worden duidig. Naar de letter van de tekst zou het gedacht aan gereformeerden, rooms-katho gaan om "vermeerdering". Maar werd mis lieken en uitgesproken onkerkelijken. schien toch ook verbetering bedoeld? Vanwege de kleinschaligheid bestond er De jonge ambtenaar Duiker had statuten wel enige weet van de kerkelijke achter ontworpen. Die werden na enige wijziging grond der inwoners. In bepaalde gevallen en aangenomen. Bij de behandeling had kon altijd nog Van Beek geraadpleegd wor Koornwinder nog gevraagd of misschien den. Die bezorgde ook aan huis en wist van ook de statuten van de Biltse Kapel waren veel zaken in de Rading de hoed en de rand. geraadpleegd. Dat bleek niet het geval te Kortom de comité-Ieden zouden globaal zijn, wel die van de beide evangelisatie genomen ruim honderd adressen moeten verenigingen in Hilversum. bezoeken. Het werd kennelijk mogelijk ge Tenslotte vroeg Van 't Pad nog eens na acht dit karwei binnen een dag of tien te kla drukkelijk wie er vóór de oprichting der ren. Want er werd besloten al op 18 oktober vereniging waren. Alle aanwezigen ver met de aangeworven leden een eerste alge klaarden zich voor. "Zodat de vereeniging mene vergadering te beleggen. Het echt is opgericht" schreef notulist Duiker. Zijn paar Van 't Pad bood wederom gastvrij zijn notitie getuigde misschien wel van voort ruime huiskamer aan. Alvorens op de ver varendheid, maar was ook voorbarig. Et- dere ontwikkelingen in te gaan volgt nu mocht dan een Voorlopig Comité zijn, ge eerst nadere informatie over de aard van wone leden moesten nog worden gewor- deze vereniging in wording. Die informatie zal worden gegeven door middel van een toelichting bij de eerste vier statutaire arti kelen. Die handelden achtereenvolgens Sneeuwbalwerking over: naam, vestigingsplaats en grondslag Met het oog op deze ledenwerving verwees ( 1 ), over doelstelling (2), middelen (3) en de voorzitter nu naar wat hij noemde "de fondsvorming (4). sneeuwbalwerking". Elk comité-lid zou zoveel mogelijk mensen moeten bewerken. Op die manier zou inderdaad binnen afzien Aangaande artikel 1 bare tijd een aanzienlijk aantal bewoners De naam "Vereeniging tot Evangelisatie" van de buurtschap bereikt kunnen worden. werd al op voorhand in de inleiding ont Daarbij past de volgende toelichting. Het huld. Aan de verenigingsnaam was toege Hollandsche Rading van toen telde om en voegd die van de vestigingsplaats. Deze nabij 600 zielen.3) Dat aantal stond voor werd omschreven als: aan de Hollandsche zo'n 180 huishoudens. Naar schatting be Rading. Lange tijd ging het daar inderdaad slechts om (enkele) huizen aan die ver De kruidenierszaak maarde grensstrook tussen Holland en van Van Beek. Achter Utrecht. Maar anno 1935 was het plaatje het verkeersbord (met danig gewijzigd. Haaks op de Rading-Oost fiets) de etalage. Het lagen de Oosterspoor- en de Spoorlaan. De raam ernaast: tabak en sigaren Sparrenlaan zat eraan te komen. Aan beide zijden van de Tolakkerweg was de bebou wing na 1925 aanzienlijk toegenomen. En in dit jaar, 1935, ging het gerucht over een forse uitbreiding ten westen van de Tolakkerweg. In het weideland daar was al een ontsluitingsweg in aanleg. Een paarde- slager uit Hilversum, Brundel geheten, scheen ermee van doen te hebben. Ter plekke graasden (nu nog) zijn voor de slacht bestemde viervoeters.

In dit eerste artikel van de statuten was ook een bepaling opgenomen over de zöge- naamde grondslag. Een christelijke vereni Doel, middelen en fondsvorming ging werd geacht zulk een bepaling in de Artikel 2 van de onderhavige statuten ging statuten te hebben. In dit geval was de tekst over het doel. De tekst van dit artikel was als volgt: "De Vereeniging kiest tot grond als volgt: het bevorderen van de verkondi slag de H. Schrift als Gods Woord". Er was ging van het Evangelie. Dat laatste woord nog een andere tekst mogelijk geweest. Die werd van ouds gebruikt voor het verhaal hield evenzo in het kiezen voor de bijbel als over het leven en de leer van Jezus Christus. fundament. Maar dan wel met een preg Let wel, het ging om "het bevorderen van". nante toevoeging. Die luidde: "... onder De openbare verkondiging als zodanig was aanvaarding van de Drie Formulieren van naar hervormd kerkerecht toevertrouwd Enigheid als de zuiverste verklaring van dat aan predikanten.?) De gekozen formule Woord".4) Deze laatste was de grondslag ring paste dus in dit recht. In het statutaire formulering van o.a. de zogeheten Gere artikel 3 werden de middelen genoemd. Het formeerde Bond in de Nederlandse Her waren: het doen houden van evangeliepre- vormde Kerk. De hervormde gemeente te diking, huisbezoek, verspreiding van chris Maartensdijk bevond zich ten tijde rechts telijke lectuur en het houden van samen van deze bond. Die ligging viel af te leiden komsten voor volwassenen, kinderen en uit het volgende. De predikant ds. Bakker jeugdigen. Wat die samenkomsten betreft was een actief lid van de Staatkundig zal in concreto zijn gedacht aan de ver Gereformeerde Partij. Hij was niet alleen trouwde vormen. Dat waren respectievelijk ere-voorzitter van de plaatselijke kiesver bijbellezing, zondagsschool en catechisa eniging der S.G.P., maar ook bestuurslid tie. van de provinciale vereniging. Ten behoeve van een en ander was het De kerkeraad van de dorpskerk kreeg dus noodzakelijk over ruimte te beschikken. Zo nu in zijn ambtsgebied een vereniging van gezien laat zich artikel 4 van de onderha hervormden met een lichtere grondslag dan vige statuten plaatsen. Het ging over een te de zijne. Waartoe zou dit leiden? Gezien de vormen fonds o.a. tot aankoop of stichting rechtzinnige signatuur van de dorpskerkge en onderhoud van gebouwen. Daarbij dient meente viel weinig schikken of plooien te onderstreept, dat van meet af aan dus het verwachten. streven was gericht op een eigen tempel. Dat paste ook bij de aard van de vereniging.

Jtf3cr)ensd:jk J>« X,,t Maar er zal stellig ook nog deze praktische overweging zijn geweest. In de Rading was toentertijd geen enkele ruimte om te verga deren. Er bestond school noch kerk. Laat staan of die ter beschikking zouden zijn ge steld voor zo n ongewone vereniging. Een dorpshuis was er al evenmin. Ruimtelijke voorzieningen van dat type werden eerst na de oorlog gebouwd. Een boerenschuur of loods was vaak de enige wat grotere over dekte ruimte in een buurtschap of gehucht. Niet zelden kwam een vereniging, in af wachting van beter, in zo'n agrarische ac commodatie terecht.

Ingevolge de verdere tekst van artikel 4 had het beoogde fonds nog een tweede functie. Het zou moeten dienen tot bezoldiging van sprekers. Evangelisaties maakten vaak ge bruik van gastsprekers. Dat konden zijn godsdienstleraren en predikanten met eme ritaat maar ook zogenaamde geliefde spre kers en theologen. Bekendheid wat dit laat De Ned. Herv. kerk ste betreft genoot de kerk van de evangeli- in Maartensdijk satievereniging in de villawijk "het Spie- lijk toedeed was in deze 17e eeuwse "for ghel" te Bussum. In de Spieghelkerk kwa mulieren" reeds onder woorden gebracht. men vrijwel altijd sprekers van naam en Dat was de gedachte die erachter stak. 10) daarenboven met hun beste preken. Het Het fundamentalisme van de Gereformeer was daar alle zondagen krentebrood in de Bond liet zich al gauw danig gelden. In plaats van gewoon wit. Zo werd er over ge menige hervormde gemeente die "van de mord in andere kerken van de regio.6) Waarheid verstoken" was werd een zoge naamde evangelisatie opgericht. In de bij De bond als achtergrond eenkomsten ervan hielden bondspredikan In protestants kerkelijk Nederland waren er ten spreekbeurten. De bondsrichting kon in wel meer verenigingen tot evangelisatie. een gemeente dermate sterk worden, dat de Die bevonden zich o.a. in het ressort van de kerkeraad omging. Dan stond er na enige Nederlandse Hervormde Kerk. Ten be tijd een predikant van de "fijne ligging" op hoeve van een goed begrip van het vol de kansel. Zijn inbreng leidde vervolgens gende is enige informatie over de achter tot waarneembare wijzigingen in het kerke grond van juist deze evangelisaties wense lijk leven van de betreffende gemeente. Een lijk. Om die informatie te kunnen geven enkele wijziging zij hier genoemd. De pre wordt teruggegaan in de geschiedenis van diking werd zwaar en sterkte het zondebe de Hervormde Kerk. sef der kerkgangers. Bekering en wederge In de vorige eeuw werd de Hervormde Kerk boorte werden in de zondagse verkondi geteisterd door twee grote scheuringen t.w. ging beklemtoond. Wat de liturgie betreft: de Afscheiding (1834) en de Doleantie gezangen waren niet toegestaan, alleen de (1886). 7) Niettegenstaande die tweevou psalmen van David werden gezongen. En dige exodus bleven er in deze kerk ook bij de begeleiding van deze zang diende het daarna "richtingen" bestaan. Globaal ge orgelspel gedragen te zijn. Een vlug tempo zien vielen er aan het begin van deze eeuw was niet stichtelijk. ") drie te onderscheiden. Om te beginnen de Confessionelen. Zij wensten in het voet Uiteraard vielen er binnen de bondsrichting spoor te blijven van de belijdenissen (con ook weer verschillen te onderkennen. Er fessies) der vaderen. De Modernen daaren waren gematigde, hyper-orthodoxe en be tegen achtten zich geroepen de geloofsleer vindelijke gemeenten. Maar welke schake te confronteren met het moderne denken. ring dan ook, de kerkelijke cultuur van een De Ethischen stonden tussen deze beide bondsgemeente was massief. Zij stempelde richtingen in. Het gezag van de bijbel ging het leven van wie er toe behoorden. hun ter harte en evenzo de uitdaging van de Nieuwkomers van hervormde huize kon moderne wereld. Maar bovenal zochten zij den zich vaak moeilijk vinden in zo'n ker naar de betekenis van het bijbelwoord voor s kelijke gemeente. Was dit ter plaatse met het innerlijk leven. ) meer hervormden het geval dan kon dit lei Het bestaan van deze richtingen gaf in den tot een apart verband. Daarbij werd dan meerdere gemeenten van de Hervormde óók vaak de evangelisatievereniging als Kerk een latente spanning. Die spanning vorm gehanteerd. Op die wijze ontstonden de eerdergenoemde evangelisatievereni werd in 1906 opnieuw manifest. In dat jaar ,2 werd opgericht de Gereformeerde Bond.9) gingen, van Bussum en de Bilt. ) Bij deze De initiatiefnemers gaven blijk van radica toelichting dient ook nog vermeld te wor lisme. Zij verweten de Confessionelen ge den de specifieke sociaal-geografische set zapigheid, de Modernen gebrek aar, eerbied ting van deze beide verenigingen. Zowel voor de Schrift en de Ethischen halfslach het Spieghel als Bilthoven waren nogal tigheid. De bond wilde zonder "scheurma- plots tot stand gekomen, apart gelegen ag kerij" de vaderlandse kerk terugvoeren tot glomeraties van forensen. De hervormden de aanvaarding van de fundamentele ge onder die forensen behoorden kerkrechte loofswaarheid. Die lag naar zijn oordeel lijk tot de dorpskerk. Maar zij vonden vervat in de H. Schrift zijnde tekst van God veelal moeilijk aansluiting bij de dorpsbe èn in de zogenaamde belijdenisgeschriften. volking, de kerk lag op afstand en de gees De laatste zouden de "zuiverste verklaring" telijke spijs van de zieleherder werd te van de bijbeltekst bevatten. Wat er werke zwaar gevonden. De "Vereeniging tot Evangelisatie" in de Het comité streefde evenwel naar een Rading leek van doen te krijgen met een goede verstandhouding met de kerkeraad. soortgelijk samenstel van condities. Van 't Pad had dan ook in een vroeg stadium gesproken met ouderling Bos. Dat gesprek Geen thuishaven had al plaatsgevonden vóór de eerste verga In de ontwerp-statuten van de "Vereeniging dering van het Voorlopig Comité. Bos tot Evangelisatie" werd Hollandsche woonde in een kleinere boerderij aan de Rading wel als vestigingsplaats genoemd Rading-Oost, tegenover de zandput. Hij maar niet als werkgebied. Zo'n geografi werd in de buurtschap gezien als de verte sche beperking zou ook niet gepast hebben genwoordiger van de dorpskerk. De ouder bij de doelstelling. Eenieder was welkom. ling bracht op zijn beurt ds. Bakker op de Zelfs voor het lidmaatschap was het woon hoogte van de intenties van Van 't Pad en de achtig zijn in de Rading geen vereiste. zijnen. De predikant liet weten van oordeel Ondanks deze geïntendeerde openheid wist te zijn, dat dergelijk werk van de kerk moest het comité op voorhand wat er ging gebeu uitgaan. Deze reactie was niet bemoedi ren. De vereniging zou vrijwel uitsluitend gend. Koornwinder drong er vervolgens op te maken krijgen met inwoners van aan rechtstreeks overleg te plegen met de Hollandsche Rading. Niet met alle uiter kerkeraad. Hij was in het comité de enige aard. Bijvoorbeeld hoefde op participatie die geboren en getogen was in het dorp. Als van katholieken of gereformeerden niet te kind bezocht hij er de dorpsschool en nog worden gerekend. Daarentegen juist wel op jaren nadien des zondags de dorpskerk. Na deelname van hervormde inwoners. Zoals zijn huwelijk in 1932 ging Koornwinder in bekend, de Hervormde Kerk kende, lande de Rading wonen. Maar bij sommige aan lijk gezien, zogenaamde richtingen. gelegenheden leek hervormd Maartensdijk Iemand kon er van "richting" veranderen. nog over zijn schouder mee te kijken. De De kans erop was groter als ter plaatse daar andere leden van het Voorlopig Comité wa toe de mogelijkheid bestond. Iets dergelijks ren hier vrij van. Zij kwamen van "buiten". was aan de orde. Er was namelijk het stel Mevrouw Hartman, afkomstig uit Baarn. lige vermoeden, dat nogal wat hervormden had zich met haar echtgenoot in 1923 ge in de Rading zich niet thuis voelden in de vestigd in de Rading. Van Beek, Duiker, dorpskerk. Deze inwoners zouden nu waar Van 't Pad en Stoutjesdijk kwamen recente schijnlijk hun heil gaan zoeken in de bijeen lijk uit Hilversum. Zij hadden nog maar komsten van de Evangelisatie. En mogelijk weinig contact gehad met de hervormde ge zou het ook zo gaan met nieuwkomers. Die meente in hun nieuwe woonplaats. Van 't waren vaak nog verstoken van een geeste Pad had enkele keren de zondagse kerk lijke thuishaven. En misschien viel er con dienst van ds. Bakker bezocht. Maar hij was tact te leggen met mensen die het evangelie toch weer teruggekeerd in de kerk van de de rug hadden toegekeerd. Als al deze ver plaats van herkomst. Dat was de Diepen- moedens, verwachtingen en wensen be daalse kerk in Hilversum-Zuid. De predi waarheid zouden gaan worden dan zou er king daar, van de ethisch-confessionele ds. overigens wel eens een problematische si Hoekzema, had zijn voorkeur. tuatie kunnen ontstaan. Uit hoofde van het hervormde kerkerecht maakte Hollandsche Rading deel uit van de hervormde ge Een definitieve afwijzing meente te Maartensdijk. Zoals vermeld: ds. Nog vóór de tweede vergadering van het Bakker was er de predikant van. ") comité brachten Koornwinder en Van't Pad Krachtens zijn ambt was hij ook in de een bezoek aan ds. Bakker. Bij dit bezoek Rading werkzaam. Dat hield o.a. in het af vroegen zij uitdrukkelijk de steun van de leggen van huisbezoek aldaar, het bezoeken hervormde gemeente te Maartensdijk. Ds. van zieken en de begeleiding van begrafe Bakker bleek echter sterk gekant te zijn te nissen. De leden van het Voorlopig Comité gen een evangelisatie. Er zouden daar ook waren allen nederlands hervormd. Als zo predikanten het Woord kunnen bedienen, danig werden zij gerekend te behoren tot de die niet geheel zijn inzichten deelden. De hervormde gemeente van Maartensdijk. I4) beide gedelegeerden van de vereniging in Er was uiteraard vrijheid van vereniging. oprichting verzochten om een schriftelijk antwoord op hun vraag. De predikant maakte van dit onderhoud gewag in de ver Een garage als onderdak gadering van zijn kerkeraad op 11 oktober. Op 18 oktober had een eerste Algemene Na een onderlinge gedachtenwisseling en Vergadering plaats. Van de aanwezigen tra bestudering der ontvangen statuten redi den er terstond 15 als lid toe. De door het geerde de raad een brief aan het Voorlopig Voorlopig Comité ingediende ontwerpsta Comité. De inhoud van dit schrijven wordt tuten werden ongewijzigd goedgekeurd. hier beknopt weergegeven. Oprichting ener Dat was het eerste besluit van de kersverse vereniging tot evangelisatie werd niet no leden. Vervolgens werden, op voorstel van dig geacht. Volgens het betreffende Bolderman, Van 't Pad, Duiker en Stoutjes- Synodaal Reglement was de kerkeraad van dijk bij acclamatie gekozen tot respectieve Maartensdijk geroepen zijn ambtelijk werk lijk voorzitter, secretaris en penningmees in Hollandsche Rading te verrichten. I5) De ter. Als gewoon bestuurslid werden eraan door het comité gekozen weg zou tot een toegevoegd: mevrouw Hartman en de he scheuring in de kerkelijke gemeente leiden. ren Koornwinderen Floor. De laatste wordt De raad wees tenslotte op het 5de der 10 ge in dit verband voor het eerst genoemd. Het boden en op Rom. 13:1. Daarin stond re ging om Dirk, één van "de Gebroeders spectievelijk geschreven, dat de mens zich Floor, Aannemers". Zijn stiel kon van pas behoort te onderwerpen aan de van God in komen gezien de te verwachten bouwtech gestelde ordeningen èn aan de van God ge nische werkzaamheden. stelde machten. Om van de grond te komen was enig slijk De kerkeraad had hiermee definitief stel der aarde broodnodig. Sponsoring en ideële ling genomen. De vereniging werd niet al reclame waren onbekend. Het ging om een leen overbodig geacht, ook de legitimiteit startbedrag voor het behartigen van een ervan werd ontkend. Het comité mocht van goed doel. In zo' n geval werd het aanvaard die zijde geen coöperatie of steun verwach baar geacht aan te kloppen bij een vermo ten. Er was nog enige hoop geweest, dat ds. gende gerenommeerde familie. De voorzit Bakker des zondags wel eens een preek ter nam de vrijheid een bezoek te brengen beurt zou willen vervullen. Zelfs op een aan freule de Pesters te Amersfoort. De fa doordeweekse avond was er geen kans op. milie van die naam bewoonde tot 1933 het Toch wilde het comité, zonder aantasting grote landhuis op de Zwaluwenberg even van eigen doelstelling, in kerkelijk verband ten noorden van de Rading. De freule zegde werken. Het leek voorzitter Van 't Pad raad een gift toe. zaam nu vervolgens overleg te gaan plegen met de (Centrale) kerkeraad van Hilver Van stonden aan werd nu de uitvoering ter sum. Zijn contactpersoon was ds. Hoek- hand genomen van het statutaire artikel 3. zema. Ten huize van de familie Van 't Pad werd wekelijks zondagsschool gehouden, een boekenuitleen werd voorbereid en een kin- der- en dameskoor werden opgericht. Deze koren kwamen onder de bekwame leiding te staan van Johan Grimm, onderwijzer met tropenpensioen, muzikaal getalenteerd en schoonzoon van de voorzitter. Het gezin Grimm kwam eind 1934 te wonen op Tolakkerweg 12. Er was ook nog gekeken naar "Bella Vista". "') Maar dat huis bleek te klein vooreen echtpaar met zeven kinde ren. De eerste lichting voor de zondags school kon voor een niet onbelangrijk deel gerecruteerd worden uit deze kinderschare. Intussen zon de grootvader op een voorlo pige oplossing van het ruimteprobleem zij Ds. J.A. Hoekzema ner vereniging. En hij vond die oplossing 1870-1948. Predikant even vlot als verrassend. Zijn huis was in van de Diependaalse 1933 door Bolderman gebouwd met een ga- kerk in Hilversum rage annex. Van 't Pad had geen auto, vrij zogenaamd koloniaal depot. Het depot wel niemand overigens. Met hulp van be wierf miliciens ter aanvulling van de land stuurslid Floor werd de garage getransfor macht in 's Rijks overzeese bezittingen.20) meerd tot een lokaal plaats biedend aan Margaretha Seelig en ruim veertig personen. In januari 1936 Klaas van 't Pad. ge werd dit lokaaltje in gebruik genomen. Een huwd in 1899 in eerste aanzienlijk bedrag werd uitgegeven. Semarang Voor 20 stoelen werd ƒ 50,- betaald. Een orgeltje ontbrak. De familie Hoogstraten stelde in juni haar orgeltje voorlopig ter be schikking. I7)

Een levensloop Uit het voorgaande moge één ding duidelijk zijn geworden. Van 't Pad was de oprichter bij uitstek van de "Vereeniging tot Evange lisatie". Hij koos daarbij bekwame be stuursleden en hield vervolgens de vaart erin. Hoe deze daadwerkelijke geloofsijver te verklaren? Mogelijk bevat de geschiede nis van zijn levensloop een antwoord op deze vraag. Klaas van 't Pad werd op 3 januari 1876 ge boren te Harderwijk, in de buurtschap Tonsel. In oktober 1882 stierf zijn moeder In augustus 1898 vertrok "koloniaal" Van 't en enkele maanden later zijn vader. Beide Pad met het stoomschip "Gedée" naar ouders waren tot hun overlijden lidmaten Semarang. Het jaar daarop trouwde hij al der Hervormde Kerk geweest. Deswege daar met Margaretha Seelig. De vader van kon de zevenjarige Klaas opgenomen wor zijn bruid had o.a. in Semarang een muziek- den in het hervormde Burgerweeshuis. De zaak. Ook voor het overige was het een mu instelling bood de jonge wees huisvesting, zikale familie. Margaretha bijvoorbeeld voeding en verzorging. Voor onderwijs speelde piano, viool en orgel. Zij zou nog werd hij conform de "Instructie voor de vaak organiste zijn in kerkdiensten. Het Regenten" geplaatst op de christelijke echtpaar Van 't Pad werd gezegend met vier school in zijn woonplaats. Uit de familie kinderen. Het gezin kwam in een bestek overlevering komt Klaas naar voren als een van ruim dertig jaar op zo'n 10 standplaat schrandere leerling. Zijn bovenmeesterhad sen te wonen. De meeste ervan waren op hem graag op een onderwijzersopleiding Java. In al deze plaatsen was Van 't Pad ac gezien. Maar de jongen verkoos in de leer te tiefin de betreffende gemeente der Indische gaan bij een timmerman en tevens door Kerk. In Malang waar hij technisch opzich avondstudie vakkennis te verwerven. ter was werd hij bezoekbroeder. In de jaren Volgens de lidmatenboeken van de her van de eerste wereldoorlog woonde het ge vormde gemeente aldaar deed hij op 15 zin in Batavia. Van 't Pad bouwde er een maart 1896 zijn belijdenis. 18) In 1841 wa eigen huis. Met zijn dochter Paula zong hij ren door de toenmalige regenten bepalin in het koor van de Bethelkerk. De dirigent gen vastgesteld voor de "opneming van ou van het koor was Johan Grimm. onderwij derloze kinderen". Ingevolge bepaling 8 zer, vanaf 1916 in de Oost. Hij was. zoals werd de opvoeding als voltooid beschouwd reeds vermeld, een uiterst muzikaal mens. bij het bereiken van het 21e levensjaar. ") Paula en Johan werden in 1922 een paar. In 1897 werd Van 't Pad meerderjarig. Een Van 't Pad had zich intussen door zelfstudie keer onafhankelijk nam hij een voor zijn opgewerkt tot militair architect bij de genie verdere leven ingrijpende beslissing. Hij te in de rang van kapitein. Op middelbare kende voor het KNIL, bij de dienst der ge leeftijd voelde hij zich aan de dienst ont nie. Dat tekenen was mogelijk in groeid. Op aanbeveling van zijn comman Harderwijk. Er was daar (sedert 1815) een dant werd hij directeur Gewestelijke Zaken in Pekalongan. In deze plaats ging hij zich de Grote Kerk was van de confessionele in eigen tijd geheel aan kerkelijke zaken richting, ds. Van Lokhorst van de bonds wijden. Het kerkgebouw aldaar kreeg on richting en predikanten van de ethische der zijn leiding een volledige opknapbeurt. richting preekten op uitnodiging in het Als eerste organiseerde hij er kerkdiensten evangelisatiegebouw aan de Albert Perk- in het Maleis voor aldaar gelegerde militai straat. ") Het was een kerkelijk bestel, dat ren uit Ambon. Zijn vrouw was bij veel gekenmerkt werd door verscheidenheid, la diensten organiste. In 1931 volgde pen tente spanningen en theologische geschil sioen. Het echtpaar Van 't Pad en dochter len. Van 't Pad voelde zich een vreemdeling Clara (19) vertrokken voorgoed naar in dit Jeruzalem. Naar de mate waarin hij Holland. wegwijs raakte kon hij terugverlangen naar de eenvoud van de Indische Kerk. Een keer Het vaderlandse protestantisme gevestigd in de Rading bezocht hij een en Zij vestigden zich in Hilversum-Zuid in de kele keer des zondags de dorpskerk. Maai Govert Flincklaan. Hilversum-Zuid was de bevindelijke prediking en strakke litur een woongebied grenzend aan een brede gie konden hem niet bekoren. En volgens beboste zone. Aan de andere kant van die zijn waarneming gold dit voor meer her zone, achter de Zwaluwenberg, lag het nog vormde mensen in de Rading. Voorlopig landelijke Hollandsche Rading. Kerkelijk bleef Van 't Pad dan ook kerken bij ds. gezien behoorde het gezin Van 't Pad nu tot Hoekzema. Zijn vrouw viel dat moeilijk de wijk van de in 1925 gebouwde Diepen- vanwege de afstand. Een fiets was ze in daalse kerk. De predikant was ds. J.A. Nederland niet weer gaan gebruiken. In Hoekzema. Van 't Pad werd ook nu weer deze omstandigheden rijpte bij hem het bezoekbroeder. Als zodanig bezocht hij plan in de Rading een kerkelijk gebouw tot nieuwkomers in de wijkgemeente. In 1933 stand te brengen. Deze dadendrang viel verhuisde het echtpaar Van 't Pad naar het overigens te begrijpen van iemand, die in nabij gelegen Hollandsche Rading. Het de loop der jaren zoveel kerkelijke en woonadres aldaar werd reeds eerder ver bouwtechnische ervaring had opgedaan. meld: Tolakkerweg 6, dicht bij de halte van Het werd na de tropenjaren en het inter de streekbus. mezzo in Hilversum een volgende fase in zijn levensgeschiedenis. Het verblijf in Hilversum was weliswaar van korte duur geweest maar waarschijnlijk niet zonder betekenis. Die betekenis zou in De eerste dienst dit verband als volgt gezien kunnen wor De afwijzing van de Evangelisatie door de den. Klaas van 't Pad was als jongeman in kerkeraad van Maartensdijk was geen ver de Oost begonnen. Naast zijn werk had hij rassing geweest. Wel was het comité onaan zich daar gedurende jaren op lokaal niveau genaam getroffen door de gestrengheid en actief betoond in de zogenaamde Indische onverbiddelijkheid der bewoordingen. Er Kerk. Die kerk beleed een protestantisme ;l kon voor het overige een duidelijke conclu boven geloofsverdeeldheid. ) Voor hem sie uit worden getrokken. Er mocht alleen werd die signatuur een vanzelfsprekend nog gehoopt worden op medewerking van heid. Voor zijn in Nederlands Oost-Indië de hervormde kerkeraad van Hilversum. geboren vrouw was dat altijd al zo geweest. Eind februari 1936 had een bespreking Nu na ruim dertig jaar werd hij geconfron plaats met twee afgevaardigden ervan. In teerd met het vaderlandse protestantisme. deze bespreking bleek, dat er van Hilver- Dat had zoals eerder geschetst in het verle sumse zijde veel waardering bestond voor den dramatische afscheidingen meege het werk der vereniging. Maar mocht het maakt en vervolgens ook nog een funda gaan om officiële samenwerking dan zou mentalistische stroming te verwerken ge den er toch bezwaren komen. Die waren kregen. Waartoe één en ander op plaatselijk van kerkrechtelijke aard, hielden verband vlak kon leiden viel in Hilversum goed met de onoirbaarheid van grensoverschrij waar te nemen. Er was daar o.a. een Gere formeerde Kerk. een Gereformeerd Chris dingen. Het door de Evangelisatie te bewer telijke Kerk en een Hervormde Gemeente ken gebied lag nu een keer grotendeels in met drie richtingen. Ds. Van Uchelen van Maartensdijk. Tegen officieuze samenwer king zou weinig bezwaar bestaan, zo werd

10 gesteld door de Hilversumse afvaardiging. Van die marge wilde het bestuur van de ver eniging gaarne spoedig gebruik maken. De Evangelisatie bestond een klein halfjaar. Het was van het hoogste belang een begin te gaan maken met "het doen houden van evangelieprediking". Van 't Pad rekende op ds. Hoekzema. In diens wijk was hij trou wens nog steeds bezoekbroeder. De predi kant van de Diependaalse kerk werd in het voorjaar van 1936 benaderd. Hem werd ge vraagd als eerste in Hollandsche Rading een bijbellezing te houden. Bij wijze van te gemoetkoming was gedacht aan een door deweekse avond. Hoekzema gaf blijk van reserves. Hij had er moeite mee in diakonie over het bedrag wenste te beschik De Diependaalse kerk Hollandsche Rading bijbellezingen of ken. Van de bereidheid van die zijde om van de hervormde diensten te houden zonder instemming van Wijk C in Hilversum. geld te ontvangen ging hij zonder meer uit. Van 't Pad werd op de ambtshalve predikant. Misschien leek Per kerende post ontving de secretaris een 14 januari 1932 het hem daarenboven minder juist als pri schrijven.24) Het was getekend door ds. bezoekbroeder voor mus te fungeren. Wel moedigde hij in een N.C. Bakker en ouderling J. Bos. De op deze wijk briefde vereniging aan het begonnen werk brengsten van de collecten der Evange voort te zetten. Een en ander kwam aan de lisatie werden geweigerd. Deze weigering orde in de bestuursvergadering van 7 mei werd met redenen omkleed. De raad gaf te 1936. Stoutjesdijk reageerde fel. De kerk vens te kennen het oordeel Gods te moeten verschool zich volgens hem achter regle inroepen over de handelingen van het ver menten. Duiker wees hem op de tegemoet enigingsbestuur. Deze laatste zinsnede komendheid van Hilversum en de vols achtte het bestuur verregaand. De armen in trekte afwijzing door Maartensdijk. Er de Rading zouden overigens niet tekort ko kwam overigens toch nog een voorganger men. In de zondagse godsdienstoefening t.w. ds. Groeneweg. Hij was het die op 7 der Evangelisatie werd gecollecteerd voor juni 1936 de eerste dienst leidde. Het zoge het bouwfonds, de eredienst èn de armen. noemde voorlopige wijklokaal bleek te Menig gezin in de Rading zou in de erop klein te zijn voor de vele belangstellenden. volgende jaren eens of meerdere malen Emeritus-predikant Groeneweg ontpopte steun ontvangen, in natura. Bij een langdu zich als een boeiend spreker. Naar later 21 rige vorstperiode werd daarenboven hier en bleek was hij dat voor jong en oud. ) daar een mud eierkolen bezorgd. En telken- jare kregen een zestal behoeftige huishou- Het oordeel In deze dienst was een armencollecte ge houden. In de eerstvolgende bestuursverga dering werd een bijzonder besluit genomen aangaande de opbrengst. Besloten werd deze over te dragen aan de diakonie in Maartensdijk. In de betreffende notulen stonden de overwegingen die tot dit besluit hadden geleid niet vermeld. Het kan zijn dat er ook geen waren uitgesproken. Misschien ging het veel meer om een spon taan initiatief ingegeven door de goede af De weduwe Som de loop van de eerste spreekbeurt. Of was het Cerff. Zij woonde aan tevens een (tweede) poging enigerlei ver een smal dwars- binding te bewerkstelligen? In een brief steegje van de weg naar de Vuursche. verzocht Duiker de Maartensdijkse kerke- Menige weduwe raad om aan te geven op welke wijze de kreeg een kerstmand

11 dens een mand ter waarde van ƒ 5,-. Krui stuk grond. Zo'n aards geschenk was toen denier Van Beek vulde zo'n mand met gulle nog denkbaar. Bolderman stelde voor de hand. Hij liet de kerstgaven achterom be grondeigenaren in de omgeving eens aan te zorgen. Indien nodig werd er terloops bij schrijven. De volgende personen kregen vermeld, dat bezoek aan de zondagsdienst een betreffend verzoek: RC. Ei Iers, J. op hoge prijs werd gesteld. Enige aanmoe Haarman en J. van Zijtveld. Deze brieven- diging bij zo'n gelegenheid paste in de ker aktie leverde niets op. kelijke zede van die tijd. In het voorjaar van 1936 leek het zeker, dat er gebouwd zou gaan worden op het land De handel van Brundel van Brundel. De gemeente stond op het De als lokaal ingerichte garage werd bij af punt de ontsluitingsweg van de eigenaar spraak "het voorlopig wijkgebouw" ge over te nemen. Koornwinder, zaakgelas noemd. Voor het nog te bouwen onderdak tigde van Brundel, was al begonnen met werd meestentijds de term wijkgebouw ge verkoop van percelen. De eerste koper was beeldhouwer Weddepohl. Die kreeg spoe hanteerd. Een enkele keer ontviel de voor :7 zitter het veelzeggende woord "kerk". Hoe dig een bouwvergunning. ) Ook de ook de aanduiding: het ging om een eigen "Vereeniging tot Evangelisatie" werd een bedehuis. Dat was vanaf het begin deside stuk grond aangeboden, van 20 bij 30 meter ratum bij uitstek. Er kon dan ook geen be à ƒ0,30 per m 2. Het bestuur ging akkoord stuursvergadering plaatsvinden of de stand met de koop van dit in een bouwplan gele terzake stond op de agenda. Voor de finan gen terrein. Dat akkoord was overigens be ciering was het statutair vereiste bouw houdens goedkeuring van de Algemene fonds ingesteld. Daarin werden gestort bij Vergadering. dragen van leden, opbrengsten van collec tes en giften van derden. Het ging telken De rode loper male om kleine bijdragen. Het was geen Bij de eerstgehouden dienst was de garage vergelijk met het fonds indertijd van de eer al te klein gebleken. Er moest uitgezien dergenoemde evangelisatie in Bussum. worden naar een volgende voorlopige Maar "het Spieghel" was dan ook een zeer voorziening. In een kleiner landelijk woon welgestelde villawijk. oord werd het dan niet zelden een boeren Korte tijd was er geen eenheid van opvat schuur. In dit geval ging het al niet anders. ting over de lokatie. Van 't Pad zou het Naast het huis van de familie Grimm lag wijkgebouw graag zien op Hilversums nog een perceel van zo'n 25 bij 60 meter. grondgebied. Bij een situering aldaar kon Achterin stond een houten loods. Die was de Evangelisatie naar zijn oordeel rekenen van Waterman, een kolenhandelaar, in op medewerking van Hilversumse predi Utrecht woonachtig. De man had kortgele kanten. Even leek het ook die kant op te den zijn handel beëindigd. Zijn enige zoon gaan. Er kwam op zeker moment een toe kon of wilde het vaderlijk bedrijf niet voort zegging van grootgrondbezitter Insinger uit 25 zetten. Als erover gepraat werd in de Baarn. ) Het ging om een terrein van 700 Rading klonk het een tikje meewarig. Het m 2 ten noorden van de Rading-Oost. Maar bestuur machtigde Van 't Pad met Water er was daar geen schijn van kans op een man in onderhandeling te treden. Het ge bouwvergunning. De gemeente Hilversum lukte de helft van de loods te huren voor koesterde het bosgebied aan haar zuid 26 ƒ2,50 per week. Misschien kon de vol grens. ) Bestuurslid en bouwkundige gende dienst er al in worden gehouden. Om Koornwinder was wèl voorstander van die reden werd Bolderman er zonder ver bouwen in de Hollandsche Rading. Nog in wijl bij geroepen. De aannemer maakte juni 1935 had hij een bouwplan ingediend voor weinig geld een scheidingswand in de voor de Rading-West. Elke bijzondere be loods. Electricien Gons legde een nieuwe stemming daar, ook die van "kerkelijk" ge kabel aan voor verlichting en verwarming. bouw, was koren op zijn molen. De andere 2S) De pas gekochte stoelen werden overge bestuursleden hadden geen voorkeur voor bracht en in het middenpad werd een rode een der beide (burgerlijke) gemeenten. Zij loper gelegd. Tot slot kreeg het interieur achtten de geschiktheid van het terrein van nog een kwastje. primair belang. Gehoopt werd op een gratis Van dit alles werd mededeling gedaan in de

12 Hollandsche Rading inde verte. Landschap zonder rijksweg 27. Foto uit: Uitbreidingsplan H.R. West, in 1937 ont worpen door K.K. van Hoffen en inge diend bij de gemeen teraad

eerstvolgende Algemene Vergadering. Die nen duren vooraleer het bouwfonds werd gehouden op 17 juni 1936. Juist die ƒ 4500-bevatte. Dat bedrag was geraamd dag was met de avondpost bericht binnen voor de kosten van het nieuwe gebouw met gekomen van de koninklijke goedkeuring inventaris. De koopprijs van grond zou de der statuten. Tijdens de vergadering werden rekening niet maken. Er was ook wel eens nogal wat bezwaren naar voren gebracht te gesproken over een hypothecaire lening. gen de voorgenomen koop van het terrein in Maar sommige bestuursleden vreesden een het weiland van Brundel. De leden Kruk en persoonlijk financieel risico te lopen met Hoogstraten, wonend in de Oosterspoor- door de vereniging geleend geld. Het moest laan, vonden het terrein te afgelegen. tenslotte nog blijken of de Evangelisatie tot Volgens Koornwinder viel dat pas te beoor iets leidde. Dat zou overigens spoedig wat delen als beslist was over de verschillende duidelijker worden. De grotere accommo bouwplannen in de Rading. Stoutjesdijk datie gaf de vereniging zichtbaar meer arm was zeer ingenomen met het nieuwe lokaal. slag. Wat in voorafgaande maanden was be De beschikking daarover maakte het zijns dacht en voorbereid kwam nu van de grond. inziens mogelijk even aan te zien hoe de In oktober richtte Grimm een gemengde Evangelisatie zich zou gaan ontwikkelen. zangvereniging op. Na een maand telde Bolderman wees er nog op, dat er weinig deze 16 leden. De repetities van "Excel vraag was naar woningen. Met die bouwerij sior" werden gehouden in het wijklokaal. van Koornwinder zou het ook volgens hem En evenzo vonden daar nu plaats de goed dan ook niet zo'n vaart lopen. Er kwam bezochte bijeenkomsten van de zondags zelfs stilstand, zij het dan om een andere re school. Die stonden nog altijd onder leiding den. Nog in dezelfde maand verdaagde de van de voorzitter. Mejuffrouw T. Lam, provincie al hetgeen de gemeente met dochter van een boer uit Tienhoven, werd Brundel was overeengekomen. Boze ton vanaf juli 1936 zijn trouwe hulp. Secretaris gen beweerden dat Hilversum erachter zat. Duiker was nog wel het meest ingenomen

29) met de grotere ruimte. Hij kon nu met meer overtuiging sprekers werven voor de zon Meer armslag dagse godsdienstoefening. Hilversum was Het nieuwe lokaal was gehuurd voor een voor hem hetrecruteringsgebied bij uitstek. Dat lag voor de hand. Hij had er gewoond, termijn van twee jaar. Dat was een inschat gewerkt en gekerkt. En ook nu nog werd hij ting geweest. Het zou wel eens zo lang kun

13 terzake op de hoogte gehouden door L.W.J. reiken van de status van erkende evangeli van Hasselt, schoonvaderen gezaghebbend satie leek vooralsnog een kwestie van zoe lid van de Hilversumse kerkeraad. Kortom ken en tasten. Voor beide aangelegenheden Duiker kende het hervormde erf van zou trouwens uitbreiding van de bebou Hilversum als geen ander bestuurslid van wing van Hollandsche Rading gunstig zijn. de Evangelisatie. Al in juli 1936 had hij een Immers een toename van het aantal inwo lijst met door hem bereid gevonden predi ners zou allicht leiden tot een verbreding kanten. Van Hilversum stonden er o.a. op van het draagvlak van de Evangelisatie. de emeriti-predikanten Van Bruggen, Maar in de Rading-West was het gebleven Groeneweg, Vd. Linden en Visser. Hielden bij het huis van Weddepohl. Nu was er daar de dienstdoenden zich gedeisd? Op ge zelfs een bouwverbod, omdat er een nieuw noemde lijst was ook geplaatst de voorma plan in voorbereiding was. De mensen aan lige zendingspredikant Hage, wonend aan de Tolakkerweg spraken nog slechts de Tolakkerweg in de Rading. Hij had zich schamper over "al die fraaie plannen". al eerder bereid verklaard voor de vereni Ingewijden vreesden, dat het uitstellen van ging beurten te vervullen. Mevrouw Hage de huizenbouw tot afstel ging leiden. nam in oktober 1936 de leiding van de op gerichte dameskrans op zich. De vereni Begin 1937 stond Watermans eigendom in ging prees zich gelukkig met zo'n dienst de Rading te koop. Van 't Pad aarzelde niet. willig predikantenechtpaar in de onmiddel Hij kocht voor eigen rekening het perceel lijke nabijheid. Van Kampen, in het bestuur met de opstal. In april 1937 vond de over opvolger van Dirk Floor, bleef daarbij niet dracht van de ruim 15 aren plaats. De ver achter. Hij beloofde een tafel te maken voor eniging mocht het houten lokaal in de loods de dames. Wel zou de vereniging dan het gebruiken tot 1 juli 1938. Tot zolang liep de benodigde hout moeten betalen. Behalve vergunning van de gemeente. Misschien genoemde krans werd ook een bijbel kring kwam er ooit toestemming van B. en W. gevormd. voor een stenen wijkgebouw ter plekke. Zoniet dan zou het voorterrein nog altijd Boldermans terugblik goed zijn voor een woning aan de rooilijn. Na goed een jaar Evangelisatie bezochten Zo lichtte de voorzitter zijn koop toe aan de zo'n 50 tot 60 mensen geregeld de zon mede-bestuursleden. dagse diensten. Het aantal contribuerende, stemgerechtigde leden zal 25 geweest zijn. Het rooster der spreekbeurten was voor we ken volgeboekt. De dameskrans schaarde zich regelmatig rond de tafel. Het kerstfeest voor de kinderen van de zondagsschool werd zoetjesaan voorbereid en in het be stuur werd gedacht over een lezingency ."•?;•" • •:• ,:' 1 clus, regelmatig huisbezoek en catechisa tie. In de derde Algemene Vergadering, die van oktober 1936, blikte het verenigingslid Bolderman terug op het afgelopen en te vens eerste verenigingsjaar. Niemand had bij de oprichting kunnen verwachten, dat het zo goed zou gaan met onze vereniging, merkte hij op. De aanwezigen konden dit resultaat van Boldermans reflectie geheel en al delen. Het bestuur ging vol goede Klaas van 't Pad 1876-1966. moed de komende tijd tegemoet. Twee pun De beeltenis is van ten prijkten nog hoog op zijn agenda: het re 1935. In dat jaar werd aliseren van een eigen gebouw en het ver de "Vereeniging tot krijgen van kerkelijke erkenning. Wat het Evangelisatie" opgericht eerste betreft viel beleid te voeren. Het be

14 Het tuinfeest hele zaak raakte nu in een stroomversnel In de winter van 1937/1938 was het lokaal ling. Koornwinder maakte een definitief in de loods niet warm te krijgen. De kou al plan, de gemeente gaf een bouwvergunning daar weerhield sommige mensen ervan te af en Bolderman coördineerde als aanne komen. Deze onbevredigende situatie ver mer de bouw. Een commissie kreeg tot taak sterkte in het bestuur de gedachte nu spoe geld in te zamelen voor het interieur en voor dig maar zelf te gaan bouwen. Duiker meubilair. Daartoe werd in samenwerking achtte het niet nodig te wachten tot het ge met de dameskrans in augustus 1938 een hele geld er was. De rente van het nog te le groots tuinfeest opgezet. Het vond plaats op nen bedrag zou niet hoger zijn dan de hui het terrein van "de Boshut", een zomer dige huur op jaarbasis. De aflossing kon huisje van de Amsterdamse familie dan worden betaald met de opbrengst van Roodhart, gelegen aan het zogenaamde de wekelijkse collecte voor het bouwfonds. Groene laantje. Van heinde en ver kwamen ") En over de levensvatbaarheid van de de bezoekers o.a. uit de wijk van de Evangelisatie had de secretaris geen twij Diependaalse kerk. Er was bij het huisje fels. Die achtte hij nu na ruim twee jaren ar een podium met een orkest erop en in de beiden voldoende bewezen. Architect ruime bostuin wemelde het van versierde Koornwinder drong ook aan. Begin 1938 stands en speelse attracties. De illuminatie stelde hij voor alvast een ontwerp te maken van het geheel bestond uit overal aanwe voor het definitieve wijkgebouw. Het be zige gekleurde lampjes. Burgemeester stuur had er geen bezwaar tegen. Maar ge Tjalma opende en keek zijn ogen uit. Hij geven het bouwverbod voor Hollandsche moest denken aan Maartensdijk. Een der Rading-West zou er op korte termijn niets gelijk uitbundig en ludiek vertoon zou toch ten uitvoer kunnen worden gebracht. Van 't onvoorstelbaar zijn in de nabijheid van de Pad zag niettegenstaande genoemd verbod gestrenge dorpskerk. Misschien dan nog een uitweg. De dakbedekking van de loods wel in Groenekan, het oord van zijn ambts was aan vernieuwing toe. Zo'n vernieu woning. 3I) Het batig saldo van het feest wing zou kostbaar zijn. De gemeente bleek was een kleine ƒ 500,-. coöperatief. Zij zou ermee akkoord kunnen gaan als op de plaats van de houten loods een stenen gebouw verrees. Zo'n vervan 19 oktober 1938 ging werd niet in strijd geacht met de voor In oktober 1938 kwam het Evangelisatie het betreffende gebied vigerende bepalin gebouw geheel gereed. Het bood plaats aan gen. Van 't Pad gaf de vereniging toestem 150 personen. Het interieur kende een be ming op de plaats van de loods te bouwen. timmering in eikehout, een balkon voor or Aan de bezoekers van de Evangelisatie gaf gel en koor, een houten gewelf in spits- hij op voorhand een recht van overpad op boogvorm en een kansel met bestuursban- het voorste gedeelte van het terrein. De ge ken. De vensters bevatten gekleurde glas in lood ramen. Het valt te begrijpen dat aan de

De boshut van de fam. Roodhart. In 1938 (en 1939) centrum van een tuinfeest

15 verwarming nu alle aandacht was besteed. school, memoreerde de eerste spreekbeurt Op verschillende plaatsen waren aan de (van ds. Groeneweg), ook de ruime gift van muren elektrische wandstralers aange freule de Pesters (ƒ 1000,-) en tenslotte het bracht en voor de stoelenrijen elektrisch te met vrees en beven genomen besluit tot op verwarmen stoven. Er was een aparte be richting van een permanent gebouw. Over stuurskamer. Op 19 oktober 1938 werd des de afwijzing van de hervormde kerkeraad avonds het gebouw officieel in gebruik ge van Maartensdijk werd op deze avond met nomen. Voor deze inwijding bestond grote geen woord gesproken. Het ochtendblad belangstelling. Vrijwel alle predikanten die van het Algemeen Handelsblad van 20 ok in de Rading predikbeurten hadden vervuld tober 1938 gaf een uitvoerig verslag van waren aanwezig o.a. de emeriti-predikan- deze inwijding. In dit verslag werden o.a. ten Groeneweg, Hage, Hoekzema, Strating, als aanwezigen vermeld de predikanten V.d. Linden en Visser. Van 't Pad heette Hoekzema en Van Uchelen en het lid van de eenieder welkom, met name het voltallige kerkeraad der hervormde gemeente te college van burgemeester en wethouders Hilversum L.W.J. van Hasselt. Van een ver van Maartensdijk. Ds. Visser legde de in tegenwoordiging van de kerkeraad van de dertijd van mevrouw Meischke als ge doipskerk in Maartensdijk werd door de verslaggever niet gerept. Johannes Grimm 1885-1896. Dirigent Initiatief en medewerking "Excelsior". Werd secretaris in 1938 Het bestuur kon nu zijn maandelijkse ver gaderingen houden in de door gulle gevers ingerichte bestuurskamer. De samenstel ling van het bestuur veranderde overigens aanzienlijk in het verenigingsjaar 1938/39. Een drietal werkers van het eerste uur stelde zich niet meer herkiesbaar, om uiteenlo pende redenen. Om te beginnen Koornwinder. Hij hield het voor gezien. Nu het nieuwe gebouw er was achtte hij zijn doel bereikt. De vacante plaats werd inge nomen door A.J. Floor. Stoutjesdijk kreeg elders een betrekking en moest deswege af haken. Bolderman (tot dan voorzitter van de bouwfondscommissie) volgde hem op als penningmeester. Duiker kreeg een be noeming als burgemeester van Hendrik Ido Ambacht. De vereniging zou zijn goede contacten met B. en W. en in de secretarie missen, al evenzo zijn verbindingen met de Hilversumse hervormde wereld. Grimm werd nu secretaris. Van 't Pad en Van Beek schenk gekregen bijbel plechtig op de ka bleven, respectievelijk als voorzitter en ge theder. 32) Ds. Strating hield de inwijdings- woon bestuurslid. Bolderman werd gaan deweg wel eens "onze kerkvoogd" ge prediking. Als tekst had hij gekozen het noemd. Maar dat was schertsend bedoeld. woord van Hachai 2 vers 10 "De heerlijk Want het bestuur wist terdege nu nog geen heid van dit laatste huis zal groter zijn dan kerkeraad te kunnen zijn. Daartoe zou ui van het eerste". Die tekst was wel zeer op teraard eerst de status van kerkelijke ge zijn plaats gezien de voorafgaande voorlo meente moeten worden verworven. Dat pige behuizingen t.w. de verbouwde garage was een zaak van lange termijn. De ko en de afgeschotte ruimte van de steenkolen- mende jaren diende de aandacht allereerst loods. Het gebeuren werd opgeluisterd gericht te zijn op de verdere uitbouw van de door "Excelsior", ook dit keer onder leiding Evangelisatie. Er viel niet te klagen over van dirigent Grimm. Van 't Pad schetste hoe gebrek aan initiatief en medewerking. Bij de vereniging was gegroeid uit de zondags

16 een aankondigingsbord. Het decorum werd Van 't Pad verwierf de grond in 1937. In niet vergeten. De collectanten gingen tij 1939 verkreeg de dens de dienst zwartgehandschoend rond vereniging het terrein met fraaie eikehouten offerkistjes. ") De (600 nr) waarop het voorgenomen lezingencyclus werd gereali gebouw was opgericht en het recht seerd. Ds. Hage gaf catechisatie in de be van toegang over het stuurskamer. In de ledenvergadering van 15 voorterrein. maart 1939 werden belangrijke zaken ge (In 1956 weidde : vereniging daan. Van 't Pad schonk genereus de 600 m eigenaresse van het grond waarop het gebouw der vereniging voorterrein) stond. De familie Roodhart organiseerde in de zomer van dat jaar ten tweede male een tuinfeest. Met de opbrengst ervan werd het bouwfonds gespekt. Uit dat fonds werden rente en aflossing betaald van de hypotheek op het eigen gebouw. Tijdens het hoogsei zoen werden in totaal 500 circulaires be zorgd bij inwoners van de Rading en zo mergasten. Op die manier werd geprobeerd nog wat meer bekendheid te geven aan de werkzaamheden der Evangelisatie. Door milde boekenschenkingen werd de kast der bibliotheek verrijkt. Op 29 augustus 1939 ging Nederland over tot volledige mobilisatie. Vanaf begin sep tember lagen er gemobiliseerde militairen op de Zwaluwenberg. De voorzitter ging er naar toe en informeerde de manschappen over de godsdienstoefeningen. Sedertdien werd de zondagse kerkdienst door (enkele) militairen bezocht. Na de meidagen van 1940 waren die er niet meer. Dat gaf even wijze van illustratie volgt terzake een op het besef van een leegte in het bedehuis. Op somming. Van Ekeren, de bloemist, bood Koninginnedag was het de vereniging ver De (nog stille) dorpsweg in aan "het kerkelijk erf' bij te houden. Van boden om te vlaggen. "Excelsior" was van westelijke richting, Doorn, de smid uit Maartensdijk, maakte slag. De lust om te zingen was de leden ver ter hoogte van voor een vriendenprijsje een degelijk hek. gaan. In het jaarverslag over 1939/40 Dorpsweg 158. Links schreef secretaris Grimm met de dichter: de Anjerkwekerij, nu Mevrouw Van 't Pad en Van der Vaart, de Prins Willem slager aan "het Pleintje", begeleidden van eens wordt de sterkste rots vergruisd. Voor Alexanderplantsoen week tot week "de gemeentezang" op het orgel. ") Mevrouw Hartman, eerder be stuurslid, leidde de naaikrans. Zij had die als dameskrans overgenomen van de be jaarde mevrouw Hage. Van 't Pad had altijd al de zieken bezocht. Maar hij ging nu ook regelmatig op gewoon huisbezoek. De zon dagsschool liep goed onder zijn beproefde leiding. De dames Lam en Hage konden he laas hun medewerking niet langer verlenen. Er werd uitgezien naar een nieuwe assis tente. De secretaris van het bestuur werkte aan de huishoudelijke orde der Evange lisatie. Maandelijks maakte hij het diens trooster voor de kosterswerkzaamheden der bestuursleden. In het voorportaal kwam

17 een goed verstaander was dit duidelijke Dat leek hem nog steeds het ware onderdak taal. Het vergruizen zou vijfjaar duren. voor zijn Evangelisatie. In oktober 1940 werd het eerste lustrum ge vierd. Het werd een viering in stilte. Er was Duiker had altijd gepleit voor de konink veel bereikt. De zo gewenste erkenning was lijke weg. Veel inwoners van de Rading helaas uitgebleven, niettegenstaande aller kwamen recentelijk van elders. De secreta lei initiatief. In het nu volgende zal aan die ris drong er meer dan eens bij leden en be pogingen kerkelijk erkend te worden apart stuursleden op aan hun attestaties op te vra aandacht worden geschonken. Daarbij zal gen bij de vorige kerkelijke gemeente. Na een enkel reeds vermeld gegeven opnieuw inlevering van dit bewijs van lidmaatschap ter sprake komen. (èn goed gedrag) was een kerkganger offi cieel lidmaat van zijn huidige kerkelijke ge De koninklijke weg meente en daarmee stemgerechtigd. Om dit In de statuten van het oprichtingsjaar stond laatste ging het Duiker. Gelijkgezinde lid als vestigingsplaats van de vereniging ge maten konden via stemmingen invloed krij noemd: Aan de Hollandsche Rading. Die gen in het kiescollege. ") Dit college koos topografische omschrijving mocht dan ooit bij een vacature in de officiële kerkeraad adequaat zijn geweest, anno 1935 was zij een nieuw lid van deze raad. Zo was er in uit de tijd.35) Het gebruik ervan in een do november 1937 een stemming geweest in cument van dat jaar was dan ook opvallend. Maartensdijk. Buiten hun medeweten wa Maar er was een speciale reden voor ge ren Koornwinder en Duiker kandidaat ge weest. Bij de oprichting was het nog geens steld voor genoemd college. Dat was ge zins duidelijk of de Evangelisatie relatie beurd door lidmaten, die van een andere zou gaan hebben met de hervormde ge richting waren dan de heersende. Slechts meente te Maartensdijk of met die te enkele stemmen meer en beiden hadden zit Hilversum. De potentiële actieradius zou ting gehad. Eveneens waren bijna gekozen slechts minimaal vallen in de aangrenzende twee personen uit het dorp, die op de hand (Hilversumse) wijkgemeente van ds. van de vereniging waren. De secretaris Hoekzema. Maar juist deze predikant stond achtte het derhalve van belang, dat vanuit welwillend tegenover de vereniging. Wel de Rading werd deelgenomen aan derge nu de omschrijving "Aan de Hollandsche lijke stemmingen. Invloed in de kerkeraad Rading" was in de gegeven omstandighe zou op den duur kunnen leiden tot een mo den goed bruikbaar. Zij omvatte de beide dus vivendi en vervolgens tot een erken genoemde opties. Het kon een standplaats ning van de Evangelisatie. Daarbij hoefde worden aan deze maar ook aan gene zijde het overigens niet te blijven. De kerkeraad van de grensweg. Die keuze was nog open. zou ten behoeve van de Rading een geëi In november leek evenwel de noodzaak om gende predikant kunnen beroepen. Die pre te kiezen nabij. Zoals eerder vermeld stelde dikant zou dan ook rechtens de sacramen ten van doop en avondmaal kunnen bedie Insinger op Hilversums gebied grond ter 38 beschikking voor een verenigingslokaal. nen in het Evangelisatiegebouw. ) Hij wendde tevens bij de gemeente zijn in Dat was het scenario van Duiker. Anderen vloed aan om dispensatie te krijgen voor het in de vereniging zagen het wenselijke ervan ter plekke geldende bouwverbod. Maar maar voelden niet veel voor aanmoediging. wethouder Kuyper wees Insingers verzoek Ieder moest maar vrij gelaten worden in de resoluut af.3") zaak van de attestatie. Die terughoudend heid paste toch ook weer bij de Evange Op 8 juni 1936 werden de statuten bij lisatie. Koninklijk Besluit goedgekeurd. Er was één aanvulling geëist door het ministerie. De vereniging moest een plaats als domici Ten halve gekeerd lie kiezen. Nu bouw op Hilversums grond Het nieuwe gebouw werd niet zelden "ons gebied een gepasseerd station was, werd kerkgebouw" genoemd. Die benaming ver Maartensdijk als zodanige plaats gekozen. ried het verlangen in elk opzicht kerk te Voor Van 't Pad was dit node geweest. Hij kunnen zijn. De bediening van de sacra bleef nog volharden in zijn voorliefde voor menten werd pijnlijk gemist. Dat gold meer de hervormde gemeente van Hilversum. in het bijzonder de avondmaalsviering.

18 In juni 1939 had ds. Hage erop aangedron ben in het najaar van 1940. In augustus van gen ook op Goede Vrijdag een dienst te dat jaar was een speciale synodale advies houden. Hij zegde zijn medewerking toe. commissie ingesteld inzake de kwestie ker Secretaris Grimm noteerde de toezegging kelijke gemeente en evangelisatie(s).4") De meteen in de lijst der spreekbeurten. commissie adviseerde "partijen" samen- De winter van 1940 was streng. Vanwege sprekingen te beleggen met het doel een be de langdurige vorstperiode was bij enkele treffende evangelisatie op te nemen in de gezinnen een mud eierkolen bezorgd. De hervormde gemeente ter plaatse. De voor voorzitter deed hiervan mededeling in de zitter ds. Van Bruggen was bereid in be bestuursvergadering van 8 maart 1940. paalde gevallen te bemiddelen. De Vervolgens kwam Van 't Pad te spreken Gereformeerde Bond keerde zich tegen dit over de dienst op de komende Goede advies. De bond begeerde eenheid op plaat Vrijdag. Hij had in de voorbije maanden selijk niveau "maar niet ten koste van de studie gemaakt van de kerkelijke voor Waarheid". schriften inzake de bediening der sacra Van 't Pad was uiteraard verheugd over de menten. Zijns inziens was de vereniging aandrang vanuit de synode. Hij en gerechtigd op de Goede Vrijdag "de dood Bolderman brachten spoorslags een bezoek des Heeren" in het eigen gebouw te geden aan ds. Bakker. Deze deelde kort daarop ken. Ds. Hage was bovendien bereid èn ge mee "dat de kerkeraad ook thans nog niet negen het Heilig Avondmaal te bedienen. zijn afwijzend standpunt laat varen". De Er was zijns inziens één voorwaarde: een deur van de consistorie-kamer der dorps- eensgezind besluit. De gevoelens van het kerk bleef ook nu gesloten. Vervolgens ver bestuur waren eenstemmig. Voor een zocht het bestuur der vereniging de kerke- avondmaalstel diende nog te worden ge raad van Hilversum om de Evangelisatie zorgd. Maar de aldus voorbereide dienst onder zijn hoede te nemen. Dat bleek alleen ging niet door. Want een der verenigingsle- te kunnen na een wijziging van de grenzen den bleek ten zeerste gekant tegen de sacra der beide in het geding zijnde kerkelijke ge mentele bediening in een evangelisatiege meenten. Zo'n wijziging zou de goedkeu bouw. Dat lid was broeder M. Vogel afkom ring vereisen van een veelvoud van kerke stig van Hilversum. Hij had zich eind 1938 lijke raden en besturen. Niemand zag heil in gevestigd in Maartensdijk, adres Spoorlaan een dergelijke afmattende mars door de 47. Van Beek had als gewoonlijk zijn be kerkelijke instituties. Van 't Pad zocht een stuur attent gemaakt op deze nieuwe inwo nieuwe opening. Hij bezocht in juni 1941 ner. De laatste werd vervolgens op aanra ds. Gravemeyer, de secretaris-generaal der den van "laangenoot" Stoutjesdijk inge synode. Gravemeyer zegde toe de situatie schreven als lid der "Vereeniging tot van de Evangelisatie in de Rading onder de Evangelisatie". Vogel had zich in Hilver aandacht te brengen van de eerderge sum meer dan eens kritisch opgesteld t.a.v. w noemde adviescommissie. In deze periode de evangelisatie in de Albert Perkstraat. ) werd door het bestuur van de vereniging Tegen die achtergrond viel zijn oppositie nu met ds. G. Westenburg uit Nijkerk een over te begrijpen. Praeses Van 't Pad pleegde eenkomst gesloten voor een part-time aan overleg en zag af van de voorgenomen stelling. De predikant ging nu regelmatig avondmaalsviering. Het was een deceptie. voor in de godsdienstoefeningen en bracht Maar hij wenste geen strijd in de vereniging huisbezoeken. zijnde de boezem der Evangelisatie. Beter ten halve gekeerd dan de eenheid verloren. In mei 1942 ontving secretaris Grimm een De ledenvergadering van 31 oktober 1940 brief met richtlijnen van de genoemde sy had begrip voor die overweging. Het nodale commissie. Een van die richtlijnen Evangelisatiegebouw was (nog) niet ver was: het met de bevoegde kerkeraad vor duisterd. Om die reden werd deze vergade men van een paritair samengestelde evan ring in de namiddag gehouden. gelisatiecommissie. Het bestuur van de ver eniging wees alvast vertegenwoordigers aan en verzocht de kerkeraad te Maartens Handreiking van boven dijk dit ook te doen. Maar deze antwoordde Alle goeds komt van boven. Zo zou het be in juni 1942 "dat hij geen vrijmoedigheid stuur der vereniging gedacht kunnen heb heeft in te gaan op het verzoek van de

19 Evangelisatie".4I) Van Bruggen was bereid naamsverandering was een gevolg geweest te bemiddelen. Vanwege dit officiële aan van een voor de vereniging belangrijke ge bod raakten de verwachtingen in de vereni beurtenis. Pogingen in voorafgaande jaren ging hooggespannen. Mogelijk kon ds. om tot een predikantsplaats te komen voor Westenburg nu door de kerkeraad worden de Rading waren niet gelukt. De kerkeraad benoemd tot hulpprediker voor de Rading. van de dorpskerk meende daaraan geen me In dat geval zou het Evangelisatiegebouw dewerking te mogen verlenen. het karakter krijgen van een tweede her Tenslotte richtte het bestuur der vereniging vormde kerk in Maartensdijk. Er werd al zich opnieuw tot de generale synode. gesproken over de aanschaf van een doop Verzocht werd om de stichting van een zgn. vont en een zilveren avondmaalstel. buitengewone wijkgemeente in wording. Penningmeester Bolderman, praktisch als Die variant was mogelijk na een wijziging altijd, achtte gero-zilver evengoed. Het vra van de nieuwe kerkorde van 1951. De sy gen om een prijsopgave kon hij achterwege node willigde het verzoek in op 15 oktober laten. De bemiddeling van Van Bruggen 1968. De effectuering vond plaats voor de ging niet door. Ds. Bakker was met ziekte kerstdagen, in de adventsweken. De naam verlof gegaan en daarop volgde emeritaat. van de nieuwe gemeente werd Hervormde Zijn opvolger was evenmin tot samenwer Gemeente "Advent" en die van het gebouw king bereid. In de eerste ledenvergadering "Adventkapel". In de kapel konden nu na de bevrijding werd de wenselijkheid uit doop en avondmaal worden gevierd. gesproken de attestaties in te leveren bij de Patriarch Van 't Pad was het niet gegeven hervormde kerkeraad in Maartensdijk. Bij geweest het land van belofte te betreden. komende verkiezingen zou de Evange Hij stierf in 1966 op hoge leeftijd. lisatie dan zijn invloed kunnen laten gel De wijk van deze tweede hervormde ge den. De weg die Duiker ooit had aanbevo meente omvatte behalve Hollandsche len kwam zo na al die jaren weer ter sprake. Rading ook Maartensdijk. Die woonkern had zich na 1960 snel uitgebreid. Veel nieuwkomers van hervormde huize konden Decennia later zich moeilijk verenigen met de inzichten De "Vereeniging tot Evangelisatie" werd in van predikant en kerkeraad van de dorps 1935 opgericht. Het voorgaande vormt een kerkgemeente. Zij gingen deel uitmaken schets van de ontstaansgeschiedenis dezer van de gemeente "Advent". Deze besloot vereniging en van de eerste tien jaren van een achttal jaren geleden tot een federatie haar bestaan. In 1988 werd het gouden jubi met de Gereformeerde Kerk te Maartens leum gevierd van de inwijding van het dijk. Evangelisatiegebouw. Dat gebouw droeg sedert 1968 de naam "Adventkapel". Die Mogelijk zal ook de periode van 1945 tot heden ooit worden beschreven. Het archief materiaal van de vereniging is toereikend. Overwogen zou kunnen worden het onder te brengen in het gemeente-archief. Dit met het oog op een vakkundige inventarisatie en conservering. Zo'n gang van zaken zou in het algemeen aan te bevelen zijn. Geschied schrijving van een plaatselijke vereniging kan als zodanig interessant zijn. Het biedt tevens een toegang tot de lokale historie.

W. Hoebink

Ds. Bakker 1868- 1943. Familiegraf op het kerkhof in Maartensdijk NOTEN

1. De oprichtingsjaren van deze kerken 12. Over de evangelisatievereniging in De zijn respectievelijk: 1451, 1467, 1892, Bilt zie: Van Biltsche Kapel naar 1937. 1937 en 1936. Zuiderkapel te Bilthoven, 1991 èn dr. J.H. Gunning J. Hz., Herinneringen uit mijn le 2. Ingevolge artikel 2 van het "Algemeen ven, hfdst. XXIV, pp. 252-261. Reglement voor de Hervormde Kerk" vie len de grenzen van een plaatselijke her 13. Ds. N.C. Bakker: geboren 1868, be- vormde gemeente samen met die van een roepbaar 1895, tussen 1895 en 1934 elf ge burgerlijke gemeente. meenten, in 1934 (66) door zijn zoon be vestigd in M'dijk. Zie: Gooi- en 3. Het aantal van 600 is gebaseerd op de Eemlander, 27 juli 1935. gegevens van de Volkstelling 1930 èn cij fers uit het "Plan uitbreiding H.R. West, 14. Algemeen Reglement voorde gem. archief M'dijk, map 1053. Hervormde Kerk, art. 2.

4. De "Drie Formulieren van Enigheid" 15. Synodaal reglement Kerkeraden. werden aanvaard tijdens de grote Synode nationaal van Dordrecht in 1618/1619. 16. Het eerste huis aan de weg, nu ge Deze stukken van eendracht waren: de noemd Graaf Floris V weg. Tot voor kort Nederlandse Geloofsbelijdenis, de was op dat adres het hulppostkantoor ge Heidelbergse Catechismus en de Dordtse vestigd. Daarvoor bij Tromp in een deel Leerregels. van de "boerderij".

5. Synodaal Reglement voor de 17. De familie Hoogstraten vestigde zich Kerkeraden, artikel 21. Zie: De in 1932 in de Rading, Oosterspoorlaan 8. Reglementen der Ned. Herv. Kerk. 's Hij was bakker van beroep. Gravenhage, 1948. 18. Schriftelijke mededeling van J. 6. Evert van der Poll. Spieghel in Beeld. Duinkerken, gemeente-archief Bussum 1990, p. 24. Harderwijk.

7. Zie o.a. dr. C.N. Impeta, Kaart van ker 19. Prof. mr. O. Moorman van Kappen, Tot kelijk Nederland, Kampen 1961, pp. 101- behoef der arme wesen, Hoofdstukken uit 122. De kerken van de Afscheiding en die de geschiedenis van het Burger Weeshuis van de Doleantie verenigden zich in 1892 te Harderwijk, Zutphen, 1981, bijlage tot: De Gereformeerde Kerken in XXVI, p. 275. Nederland. 20. K.N.I.L.: Koninklijk Nederlandsch 8. Zie o.a.: Van der Poll, pp. 15 en 16. (Oost-)Indisch Leger. Het werfdepôt in H'wijk: gevestigd 1815, 1844 Koloniaal 9. Ir. J. van der Graaf, Delen of Helen?, Werfdepôt genoemd, opgeheven 1907. Kampen, 1978, pp. 9-15. Zie: M. Bossenbroek, Volk voor Indië, De werving van Europese militairen voor de 10. Prof. dr. K. Runia, Hoe kijk ik vanuit Nederlandse koloniale dienst, Amsterdam de Gereformeerde Kerken tegen de 1992. Gereformeerde Bond aan? In: Ir. J. van der Graaf, Beproefde Trouw, p. 330. 21. Dr. C.W.Th. Baron van Boetzelaer van Asperen en Dubbeldam, De Protestantsche 11. Rob van der Laarse, Bevoogding en kerk in Nederlandsch Indië, 's Bevinding, 's Gravenhage, 1989, hfdst. Gravenhase, 1947. XVII.

21 22. W. Otten, Een kerk in het Diepe Dal, 29. Zie St Maerten. p. 19. Hilversum, 1985, p. 14. 30. Notulen best. vergadering van 10 janu 23. Ds. J. Groeneweg was predikant ge ari 1938 van de "Vereeniging tot weest in de Rekkense inrichtingen. Hij kon Evangelisatie". goed met jeugd omgaan. 31. Het landhuis op het adres Vijverlaan 1 24. Ontleend aan: Weergave notulen ker- in Voordaan was toen ambtswoning. Met keraad herv. gem. M'dijk, inzake kwestie de bouw van Tuindorp verschoof het de Vereniging tot Evangelisatie, gemaakt mografisch middelpunt onzer gemeente. door R.P. Veldhuizen, M'dijk. Overwogen werd van huis Voordaan ge meente-huis te maken. 25. Notulen best. vergadering van 2 de cember 1935, van de "Vereeniging tot 32. Mevrouw Meischke-Gunning was de Evangelisatie", ten huize van mevrouw weduwe van ds. J.C. Meischke. Emeritus Hartman. predikant Meischke woonde in de Albert Perkstraat in Hilversum. Hij overleed in 26. St. Maerten, nummer 7, p. 22. 1936. Mevrouw Meischke-Gunning ging wonen in Zeist. 27. Notulen B. en W., M'dijk, 19 mei 1936. 33. De ruimte gevormd door de U-vormige verbinding van Spoorlaan en 28. Notulen best. vergadering van 17 juni Oosterspoorlaan werd '"het Pleintje" ge 1936 van de "Vereeniging tot Evange noemd. lisatie", in het voorlopig wijklokaal.

> *r

Huis Voordaan, in 1936 gedacht als gemeente-huis

22 34. Notulen best. vergadering van 1 jan. 1939 van de "Vereeniging tot Evanselisatie".

35. Zie St Maerten, nr. 7, p. 14.

36. Notulen vergadering 6 februari 1936 van den Bijzondere Kerkeraad. In: Notulen kerkeraad herv. gem. te H'sum, no. 26, Streekarchief het Gooi en de Vechtstreek.

37. Duikers vader was lid van het kiescol lege der hervormde gemeente van Hilversum. Adresboeken H'sum, 1930- 1940, Streekarchief.

38. Zo was het gegaan in De Bilt. De (offi ciële) kerkeraad van De Bilt beriep in 1930 een ethische predikant t.b.v. de evangelisa tie vereniging "'De Biltsche Kapel", in 1952 Zuiderkapel genoemd.

39. In 1937 keerde hij zich tegen de nieuwe overeenkomst tussen de her vormde kerkeraad van Hilversum en ge noemde evangelisatie. Hij zag in die over eenkomst ondermeereen profanering der sacramenten. Notulen kerkeraad H'sum, 25 februari 1937, Streekarchief.

40. Archief Geref. Bond, Stukken be treffende Syn. Cie. v. Advies inzake Kerk en Evangelisaties, 1938-1943, Inventaris 66, Rijksarchief Utrecht.

41. Notulen best. vergadering van 19 juni 1942 van de "Vereeniging tot Evangelisatie".

"'t Oude Nest", Tolakkerweg 6. Woonhuis destijds van de heer en mevrouw Van 't Pad