16 ACHTERGROND BESTUUR DOOR: HENK BOUWMANS

De collegekamer was en is vooral een mannenzaak: 103 van de 355 gemeenten hebben uitsluitend mannelijke wethouders. Vijf gemeenten wachten zelfs al ruim tweehonderd jaar op de eerste vrouwelijke wethouder. En uit onderzoek van De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur blijkt dat er nog altijd 120 gemeenten zijn waar een vrouw het nog nooit tot burgemeester heeft weten te schoppen.

ONDERZOEK DIVERSITEIT COLLEGES VAN B&W LASTIG TE SLECHTEN MANNENBOLWERKEN

tie met de PvdA want dan kon er beter ook in een vijftal gemeenten met een ge- worden samengewerkt met inwoners, schiedenis van meer dan tweehonderd jaar: ondernemers en maatschappelijke organi- Druten, Loon op Zand, Mill & St. Hubert, saties aan een veilig, leefbaar en sociaal Staphorst en Woensdrecht hadden nog sterk Zwartewaterland. Het CDA met kan- nooit een vrouwelijke wethouder of burge- didaat-wethouder Margreet Bosma voldeed meester. Borne en Simpelveld hadden in Plotsklaps was daar een kans op een niet aan dat doel en viel buiten de boot. 1998 voor het laatst een vrouwelijke wet- eerste vrouwelijke wethouder in Het nieuwe college bestond uitsluitend uit houder en hebben ook altijd een mannelij- Zwartewaterland. De mannencoalitie mannelijke wethouders. Opnieuw. ke burgemeester gehad. van ChristenUnie en SGP met de nieuwe Zwartewaterland bestaat sinds een fusie in Nog eens veertien gemeenten tonen alle lokale partij Buitengewoon Zwartewater- 2001 en heeft sindsdien enkel mannen als tekenen van een bestuurlijk mannenbol- land was begin dit jaar gesneuveld. Voor burgemeester en wethouders. De Overijs- werk maar kunnen dat verbloemen met de beide christelijke partijen waren er twee selse gemeente is niet de enige gemeente een vrouwelijke burgemeester. Alphen aan opties: een bredere coalitie met het grotere waar heren de dienst uitmaken in het den Rijn (als fusiegemeente sinds 2014), CDA of een smallere coalitie met de lokaal bestuur. In een andere jonge Baarle-Nassau, Beek, Bernheze, Brielle, kleinere PvdA. Zou er voor het CDA fusiegemeente, het Limburgse Eijsden- Brunssum, Druten, Leudal (fusiegemeente worden gekozen, had dat kunnen Margraten, gefuseerd in 2011, is het ook al sinds 2007), Loon op Zand, Opsterland, tot de eerste vrouwelijke wethouder in de mannen wat de klok slaat. Oudewater, Putten, Schiermonnikoog en geschiedenis van Zwartewaterland. Bestuurlijke mannenbolwerken zijn er niet Zaltbommel hebben in ieder geval (en De keuze viel echter op een nieuwe coali- alleen in deze twee jonge gemeenten, maar soms maar kort) een vrouwelijke

BB2320_Vrouwen.indd 16 30-11-2020 15:33 BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2020 30-11-2020 15:33 17 ACHTERGROND gebruikelijk. De eerste benoemingen wa- gebruikelijk. De eerste in Oostzaan en Valkenburg. ren in 1919 Pas in de laatste decennia van de vorige vrouwelijke wet- eeuw begon het aantal te stijgen.houders In 2002 waren het er groeide dat tot in 2018 procent), (16 278 25 procent. Duidelijk is dat ondanks alle maatschap- pelijkeaandacht en diversiteit voor inclusiviteit mannen de wethouders- de zetels domineren.alleen Niet is driekwart van wethouders van de een de man; in 103 bekleden gemeenten alleen mannen355 wethoudersposten. gemeenten, de In 37 dus procent van ruim de gemeenten, 10 waaronder een grote stad als Apeldoorn, is het tien jaar of langer geleden dat er een wethouder vrouwelijke aan de bestuurstafel kader zat [zie hieronder]. Colleges met uitsluitend vrouwelijke wethouders zijn helemaal uitzonderlijk. de formatieNa van 2002, 2006 en 2010 waren vier er colleges met uitsluitend vrouwelijke wethouders, na de college- . Omroep Tholen, Voorst en Wijk bij Duurstede Tholen, Voorst 1990 1991 Schiermonnikoog 1994 Oudewater 1998 Baarle-Nassau, Putten 1999 Borne, Simpelveld 2001 Zaltbommel 2002 Bernheze, Brielle, Brunssum 2004 Opsterland 2005 en Urk Reusel-de Mierden 2006 Beuningen 2007 Veere Aalten, Ameland, Etten-Leur, 2009 Halderberge 2010 Rijssen-Holten Son en Breugel, Aa en Hunze, Apeldoorn, Boekel, Dalfsen, Hof van Twente, 2012 Eemnes In dit onderzoek zijn vrouwelijke wethouders voor een herindelingsproces buiten beschouwing gelaten: buiten wethouders voor een herindelingsproces In dit onderzoek zijn vrouwelijke een vrouwelijke Woensdrecht, dat is opgegaan in zo had de voormalige gemeente Ossendrecht, wethouder en had de voormalige gemeente Spaubeek, dat is opgegaan in de gemeente Beek, een plaatsvervangend wethouder. MANNEN OP WETHOUDERSSTOEL MANNEN OP WETHOUDERSSTOEL wethouder hebben of jaar geen vrouwelijke Er zijn 37 gemeenten die al meer dan tien die sinds hun ontstaan als fusiegemeente alleen mannelijke wethouders hebben gehad: wethouder – Alphen aan den Rijn (sinds 2014), Beek, Druten, Nooit een vrouwelijke (sinds 2011), Leudal, Loon op Zand, Mill & St. Hubert, Staphorst, Eijsden-Margraten en Zwartewaterland. Woensdrecht wethouder: Laatste keer vrouwelijke KWART VROUW Kenmerkend is ook dat het aantal vrouwelijke raadsleden aan de lage kant is. Woensdrecht is een van de weinige waargemeenten het aantal vrouwelijke het boven lande-raadsleden procent) (37 gemiddelde procent ligt.lijk van 31 Het benoemen van wethouder vrouwen tot sinds de eeuwwisselingwordt steeds meer onderzoek van Maar niet het zijn alleen met gemeenten een stevige waar SGP-invloed vrouwen als burgemeester of wethouder buiten de deur gehouden. Eenworden dominante combi- natie van lokale partijen zorgt en het CDA een mannenbestuurvoor in plattelands- alsgemeenten Eijsden-Margraten, Mill & St. Hubert, Simpelveld, Woensdrecht, Baarle-Nassau, Druten, Leudal en Loon op Zand. In van veel die maken gemeenten lokale partijen de dienst uit. En daarvan is bekend dat die gemiddeld meer mannelijke vertegenwoordigers in hun rangen hebben. . Druten, Mill & St. Hubert, Staphorst en Staphorst & St. Hubert, Mill Druten, een nooit nog hadden Woensdrecht of burgemeester wethouder vrouwelijke Biblebelt In Zwartewaterland en Staphorst staan vrouwelijke bestuurders vooral het door verzet en de tegenwerking van de SGP buitenspel. De benoeming van op vrouwen die bestuurdersfuncties ligt met name bij moeilijk.de SGP Dat ook uit bleek de sterk benoeming verdeelde reacties dit jaar de op van Paula Schot in Schouwen-Duiveland in eerstetot SGP-wethouder vrouwelijke het land. De grootst mogelijke minderheid van vindt SGP-achterban de een vrouw als wethouder onaanvaardbaar, zo uit bleek Opvallend in vrijwel al deze mannen- bolwerken is de dominantie van lokale en christelijke partijen. En het zijn allemaal het op platteland, gemeenten op afstand van de stad. Daarom is het opmer- datkelijk Alphen aan den Rijn, midden in het Groene Hart, in ontwikkeling zijn tot een stad met meer dan honderdduizend niet er nog inwoners in is geslaagd om aan het gebruikelijke bij te sluiten groot- stedelijk profiel van een combinatie van mannelijke wethouders. en vrouwelijke Protestants-christelijke partijen hebben een forse invloed in Putten, Staphorst, Zaltbommel en Zwartewaterland. Ze lig- gen in de zogeheten LOKAAL EN CHRISTELIJK burgemeester (gehad). Het wethouder- schap in deze is gemeenten echter een echte mannenzaak. In het gefuseerde Alphen aan den Rijn, Beek, Druten, Leudal en Loon Zand op was een wethouder. vrouwelijke er nooit In Baarle-Nassau, Oudewater, Putten, Zaltbommel, Schiermonnikoog, Bernheze, Brielle en Brunssum is dat of meer vijf collegeperioden geleden. Brunssum maar ontkomt net aan het etiket bestuurlijk mannenbolwerk. Begin dit jaar inwerd de Zuid-Limburgse gemeente Wilma der Kruis van der Rijt-van als op- van volger Gerd Leers benoemd waardoor het voor er eerst jaar in 250 bijna een zat. burgemeester vrouwelijke Opvallende verschijning in dit rijtje van mannenbolwerknet-niet-bestuurlijke is Alphen aan den Rijn: de enige grote ge- waarmeente het wethouderschap sinds de een zaakherindeling van in mannen 2014 aanis. De ontkomt gemeente het etiket van bestuurlijk mannenbolwerk omdat Liesbeth ambtsketen Spies de er draagt. BB2320_Vrouwen.indd 17 BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2020 30-11-2020 15:34 19

ACHTERGROND Het burgemeesterschap werd na de werd Het burgemeesterschap een vanzelfsprekende Franse Revolutie Daarvoor functie in elke gemeente. ook al, bestond het burgemeesterschap steden een grote maar was het zeker in en soms zelfs functie die jaarlijks wisselde werd als viermanschap () Wereldoor- Pas na de Tweede uitgevoerd. vrouwelijke eerste zijn Nederland kreeg log Smulders-Belien Truus burgemeester: en Middelbeers, 1946-1966). (Oost-, West- die meer Er zijn inmiddels 61 gemeenten burgemeester dan 10 jaar een vrouwelijke hebben (gehad). ten mocht omhangen.ten mocht Dalfsen (Erica van en KerkradeLente) (Petra Dassen) kregen het voor eerst een vrouwelijke in 2019 burgemeester, Goes (Margo in Mulder) Gorinchem en (Reinie2018 Melissant) en Someren (Dilia in 2017. Blok) van derde de gemeenten heeft een Twee vrouw als burgemeester (gehad) of een of wethoudersmeer vrouwelijke aan de colle- genoegzamegetafel. Voor tevredenheid is weinig aanleiding. Een fors aantal heeftgemeenten alleen dankzij de druk van de commissaris van de koning en de instemming van gemeenteraad de slechts burgemeester een vrouwelijke tijdelijk gehad, zoals andere onder in Apeldoorn, Beuningen,Roosen- Ede, Goes, Laarbeek, daal, en Zandvoort. Urk In de meeste van die was gemeenten dat kennelijk toch geen aanleiding vervolgens het voor echie het oog een op vrouw te laten vallen. 38 jaar 27 jaar 22 jaar 22 jaar 20 jaar 3 jaar - en Guusje ter Horst (wnd) 3 jaar - Femke Halsema en Guusje ter Horst sinds 1622 alleen mannelijke burgemeesters 3 jaar - (wnd) en Pauline Krikke Gortel en Annie Brouwer-Korf 22 jaar - Lien Vos-van sinds 1801 alleen mannelijke burgemeesters sinds 1824 alleen mannelijke burgemeesters sinds 1809 alleen mannelijke burgemeesters 12 jaar – Annemarie Jorritsma sinds 1814 alleen mannelijke burgemeesters 9 jaar - en Guusje ter Horst Lisse Blaricum Heemstede Zoeterwoude Zoeterwoude Rotterdam Den Haag Groningen Tilburg Almere Breda 120 gemeenten hadden nog burgemeester nooit vrouwelijke VROUWELIJKE BURGEMEESTERVROUWELIJKE STAD IN DE GROTE stad van De vierde in Utrecht. burgemeester vrouwelijke de derde Dijksma wordt Sharon de voorbeeld. Van steden een onovertroffen grote het land is daarmee voor de andere gehad. burgemeester steden heeft de helft zelfs nooit een vrouwelijke tien grootste TOP 5 BURGEMEESTERS VROUWELIJKE MET GEMEENTEN Laarbeek) zoals eerder dit jaar ook in Brunssum het voor eerst Wormerland en in de geschiedenis een vrouw de ambtske-

VROUWELIJKE BESTUURDERS IN DE PROVINCIE BESTUURDERSVROUWELIJKE IN DE PROVINCIE commissaris van de de eerste vrouwelijke Tineke Schilthuis was in 1974 in cdk vrouwelijke heeft met de huidige cdk Jetta Klijnsma al zijn derde koning(in). Drenthe cdk in het de Boer kortstondig de tweede vrouwelijke ’90 was Margreet want in de jaren cdk andere laat met twaalf jaar een vrouwelijke van Assen. Drenthe provinciehuis flink achter zich. provincies (zes jaar (zes jaar ), Zeeland (zes jaar Karla Peijs), Noord-Brabant en sinds 1 oktober Ina Adema) en Zuid-Holland (vijf jaar Joan Hanja Maij-Weggen een Leemhuis-Stout) volgen op gepaste afstand. en kenden ook cdk, maar slechts kortstondig. Joan Leemhuis-Stout (Friesland, 2016-2017) vrouwelijke waarnemend (Gelderland, 1990-1991) waren cdk. Trip en Nicoline van den Broek-Laman is er in ruim twee eeuwen dat en Noord-Holland Utrecht, In Groningen, cdk geweest. Ook , waar Nederland de cdk kent nog nooit een vrouwelijke geschiedenis (sinds 1986) sinds 2008 cdk is, kent in zijn veel kortere Leen Verbeek uitsluitend mannelijke cdk’s. met uitzondering van zijn er in alle provincies, gedeputeerden Een of meer vrouwelijke Klip in 2015 de post van gedeputeerde Daar is sinds het afscheid van Tanja Drenthe. een uitsluitende mannenzaak. WAARNEMERS WAARNEMERS Het aantal vrouwelijke burgemeesters stijgt procentueel gezien, maar door de gelijktijdige daling van het aantal vorming van 2014 waren er drievorming colleges van 2014 (Het Bildt, Ubbergen Ouder-Amstel) en met uitsluitend wethouders vrouwelijke begonnen,en in de huidige, in 2018 collegeperiode er twee zijn gemeenten (Appingedam die uit- en Gemert-Bakel) wethouders vrouwelijke sluitend hebben. Echter dat gaat veranderen, want Appingedam gaat in op Eemsdelta en drie van vier de wethouders vrouwelijke in Gemert-Bakel vertrekken: Mirandade Ruiter is al ‘thuis weg omdat zij nodig is’, Anke van Extel-van Katwijk bin- wordt nenkort burgemeester in Asten, en Inge vertrektvan Dijk hoogstwaarschijnlijk in het voorjaar Kamer naar als de Tweede nummer drie CDA-lijst. de op gemeenten blijftgemeenten het aantal nagenoeg hetzelfde. met gemeenten een 85 Er zijn burgemeester.vrouwelijke Daarmee zijn mannen in ook de burgemeestersfunctie altijdnog dominant. is gemeenten In 120 een vrouw burgemeester tot nooit nog recent ontstanebenoemd. fusie- Voor kangemeenten dat toeval maar zijn, het deel vanovergrote al kent de gemeenten meer dan tweehonderd jaar een burge- meester. Rotterdam is een sprekend voorbeeld. Het burgemeesterschap wordt een door man gedaan.sinds 1622 Het aantal vrouwelijke zonder gemeenten burgemeester langzaam neemt maar zeker af. In Deurne binnenkort wordt het voor eerst burgemeester een vrouwelijke wethouder in Buter, benoemd (Greet BB2320_Vrouwen.indd 19