เลอกเขยนอธบายศพท 1 ค ตาม ลง น กน ใช ขน หลง สราง มาก กลบ แสดง รสก ทาง ตอ ใจ บอก เลย เกด เกบ ใหญ เหน กอน พด มอง หนา คด ใหม บาน 2 Corpus linguistics & Lexicography

• lexicography เปนอก field ท corpus linguistics ไมเพยงนเสนอ method ใหม แตขยาย scope ของงานวจย

• องกฤษเปนทแรกๆ ทเรมงาน corpus-based lexicography

• พจนานกรมกลม Cobuild อาศย Bank of English ซงเปนคลงขอมลภาษาแบบ สมดลขนาด 650 ลานค และอาศย Collins Corpus ขนาด 2.5 พนลานค Wordbanks online 57 ลานคจาก Bank of English, available online for teachers and students. • พจนานกรมกลม Longman อาศยคลงขอมลภาษา Longman Corpus Network ทมขนาด 330 ลานค

3 Corpus linguistics & Lexicography

• พจนานกรมของ Macmillion อาศยคลงขอมล World English Corpus ขนาด 220 ลานค

• พจนานกรมกลม Cambridge ทไดอาศยคลงขอมล Cambridge English Corpus ขนาด 1.5 พนลานค • พจนานกรมทอางองคลงขอมลภาษาเหลานมกชจดเดนของตน วาครอบคลมการใชภาษาทแทจรงและทนสมย

• (ขอมลจากอนเทอรเนตเมอเดอนก.ค. พ.ศ.2555)

4 Lexicology

• พจนวทยา (lexicology) เปนการศกษาเรองของค

• คถามพนฐาน คคออะไร

• ขอบเขตคกหนดอยางไร เชน lunchtime, lunch-time, lunch time ควรเปนหนงคหรอสองค

• คซงมรปหรอเสยงเหมอนกนจะพจารณาวาเปนคนละค?

• คมความหมายใกลกน เชน part ‘portion’ กบ part ‘to separate’ จะจดเปนคนละคหรอไม

5 • ปญหาเหลานยงมมากขนในภาษาทไมมการเขยนแยกคอยาง ชดเจนแบบภาษาองกฤษ เชน ภาษาไทย ภาษาจน

• การศกษาเรองคยงครอบคลมแงมมตางๆ ไดแก ประวตความ เปนมา (etymology) อรรถศาสตรคศพท (lexical semantics) ประเภทของค การสรางค เปนตน

• ในแตละภาษาจะมชดของรายการค (vocabulary) หรอคลงค (lexicon) ทใชในภาษานน แยกเปนสองกลม คอ content words และ function words

• พจนวทยาเปนการศกษาทเนนเรองของคเนอหาเปนหลก ซงวธท ใชอธบายคในภาษา คอ การอธบายในรปของพจนานกรม (dictionary) และอรรถาภธาน (thesaurus)

6 Corpus lexicography

• พจนานกรมแมจะใหความหมายและการใชทวเคราะหมาแลว แตถาไมสามารถใชตอบคถามทเราตองการ กตองคนทๆ lexicographer หาคตอบ นนคอ corpus • ยคแรกของ corpus lexicography ไมใชคอมพวเตอร ใชขอมล กระดาษ OED ใช 20 ลาน index card แตละใบม citation ของ ตวอยางการใชค เพอนมาศกษากอนเขยนนยามศพท • ยดสอง เรมใชคอมพวเตอร 1970s Sue Atkins & John Sinclair เรม COBUILD project ใชคอมพวเตอร print ขอมล KWIC ให lexicographer ใชวเคราะห

7 • ยงมขอมลมาก ยงเหน pattern มาก แตไมใชทก pattern จะสคญพอทจะใส ในพจนานกรม lexicographer ตองตดสนใจ

• ถามขอมลหลายพนหลายหมนบรรทด ยากทจะดไดครบถวน

• ตองการใหคอมพวเตอรชวยสรป fact ให ชวยหา collocate ของคนนเพอให เขาใจคไดดขน 8 • ยคสาม ใชหลกสถตในการชวยตดสนใจวา pattern ไหนสคญ มากพอ เชน ใช mutual information หา collocation เชน save เกดกบ forests, lives, dollars, etc. •

•

9 • ผลทไดเปนการมองตามรป จะเหนค live, lives ถกมองแยกกน และม สวนทไมเปน collocation แน อยาง $1.2, your หรอ enormous, annually พวกน collocate กบ object ของ save มากกวา

• ยคส ใชความรภาษาศาสตรคอมพวเตอรมาชวย จดขอมลให make sense มากขน Adam Kilgarriff พฒนาโปรแกรม Word Sketch ชวย จดขอมล collocation แยกตาม grammatical relation ทดลองใชกบ Macmillian English Dictionary ในป 1999-2001

• Lexicographer ใชประโยชนจาก word sketchไดมาก

• ทไดดมากขนเพราะมงานทาง CL ชวยเรองตางๆ เชน morphology analysis, pos tagging, collocation, multi-word extraction, antonymy, synonymy, word sense discrimination, auto word alignment, etc.

10 • แสดง collocate ของค bank แยกตาม relation ตางๆ เชน object = bank, subject = bank, modifier of bank…. • Sense ตางๆของค ดไดจาก collocate ทตางกน rob bank, burst bank, และเหน sense อนๆ อยาง memory bank, bottle bank, bank

of cloud 11 12 13 14 Corpus & Lexicography

• การทพจนานกรมสหรบคน คนงผใช ความตองการ พน ความร • พจนานกรมสหรบเครองใชในงาน NLP กได • Corpus ทใหไดรายการคท up-to-date

• ไดรความถการใชของค => เลอกรายการค

• ความหมายทพบบอยสดควรนเสนอ definition แรกๆ • การแยกความหมายของค polysemy เปนงานของ lexicographer

15 Corpus & Lexicography

• เหน collocation ชดเจนจากความถทปรากฏมาก intuition ไม ชวย • “liable to do something” เปน entry เพราะพบมาก จดเปน lexical unit • LDOCE มการ mark คทพบมาก 3000 คแรก

• การเลอกคไมใชแคดรายการตามรป ตองดหมวดค ดการก ระจายขอมล คทพบมากใน text เลกๆ ไมควรรวมเอาไว

• LDOCE ยดหลก “corpus based but not corpus bound”

16 Dictionary

• Dictionary แยกไดหลายประเภท 1.Monolingual general language dictionary • มขนาดตางๆ 5,000 ถง 100,000 ค

• แยกตาม purpose ออกไดเปน

– native speaker dictionary : ใหขอมลจนวนคตางๆ มากกวา learner dict e.g. Oxford English Dictionary

– learner dictionary : ใหความสคญกบคทใชบอย e.g. Collins Cobuild, Cambridge advanced learner dict, … 18 19 20 21 Dictionary

• เรยงตามตวอกษร, entry เปน single word หรอ multiword • user need:ใชเพอหา meaning ของค หรออานออกเสยง หรอการใช

• technical term มกรวมใน general dict ดวย – 40% ของ entry ใน unabridge dict เปน term ทางวทยาศาสตร เทคโนโลย – 25-35% ของ entry ใน college, desk-sized dictionary เปน term ทาง sci. – แตการให definition จะแตกตางจากใน monolingual specialized dict อาจไมตรงกบท specialist ใชกนจรงๆ 23 24 25 Dictionary

2. Bilingual general language dictionary • purpose : โยง lexical unit ระหวางสองภาษาท มความหมายเดยวกน • ไมให definition เพราะคาดวา user รความ หมายของคทคนแลว Bilingual dictionary เรยงตามตามอกษร 27 Bilingual dictionary เรยงตามตามกลมความหมาย 28 Dictionary

2. Bilingual general language dictionary • purpose : โยง lexical unit ระหวางสองภาษาทมความหมาย เดยวกน • ไมให definition เพราะคาดวา user รความหมายของคทคนแลว

• ขอเสย : ขาดตวอยาง รายละเอยด ขอมลการใช

• Collins ท bridge dictionary : อยระหวาง mono กบ bilingual headword เปนคองกฤษ แต definition เปนภาษาของ user เชน English-Thai Collins Cobuild Student’s Edition Dictionary 3. Monolingual specialized dictionary – ขนาดจะเลกมตงแตไมกรอยถงไมกพนค – ใช corpus ขนาดเลกกวา 1 ลานคได – a. general specialized dictionary e.g. Longman Dictionary of Scientific Usage, headword อาจมความหมายตางกนใน แตละ domain – b. subject-specific specialized dictionary e.g. Dictionary of Space and the Universe – purpose : clarify meaning มากกวาบอกการใช จงไมมขอมล ดานไวยากรณ หรอการใชรวมกบคอนๆ Dictionary of Sciences (Oxford)

31 Dict. of Human Biology and Evolution (Cambridge)

32 4. Bi- and multilingual specialized dictionary – a. general bi-and multilingual specialized dictionary – b. subject-specific bi- and multilingual specialized dictionary • ตวอยาง Dictionary ทเปน general dict สหรบ leaner เหมอนกน แตจะเหนวาใหรายละเอยดตางกน แลวแตการ วเคราะห need ของผใชวาเปนใคร ตองการขอมลอะไร ใชเพอ ทอะไร • Longman ใหค preposition ทมกเกดรวมกบ clamber • Cobuild ใหรป inflection ตางๆ ใหคทเปน synonym ของ clamber 34 Lexical Semantics

• เปนการศกษาความสมพนธทางความหมายระหวางคใน ภาษา

• เกดขนในยคทภาษาศาสตรสนใจศกษาหาระบบของภาษา • การศกษาความหมายจงเปลยนจากการศกษาความเปน มา การเปลยนแปลงของความหมาย มาเปนการมองหา ระบบความหมาย • ความสมพนธทางความหมายระหวางคนนมหลากหลาย

35 Lexical Semantics

• Homonymy คมรปหรอเสยงเหมอนกนแตมความหมายแตกตางกน เชน ควา bank ทหมายถง ธนาคาร หรอ รมฝงน กได กรณเชนน แสดงวาคนนาจะเปน 2 หนวยศพท (lexeme) ทแยกจากกนแตบงเอญ มรปเหมอนกน bank1, bank2 • ในกรณทคทมเสยงเหมอนกนแตมความหมายแตกตาง เชน would- wood, be-bee กจดเปน homophone) • กรณทคมรปเหมอนกนแตออกเสยงตางกน เชน bass ทหมายถง ปลา จะออกเสยงตางจากความหมายเกยวกบดนตร จงจดเปน homograph

36 Lexical Semantics

• Polysemy คหนงมความหมายไดหลายอยาง แตเกยวของ กน จงไมใชคพอง

• คพองรปจะถกจดเกบเปนคนละ entry ในพจนานกรม • คหลายความหมายจดเปน entry เดยว แตใหอธบายความ หมายตางๆ ภายใตคศพทนน

• Synonymy คทจดไดวามความหมายเหมอนกน สามารถใช แทนกนได ในพจนานกรมจะจดเกบเปนคนละ entry แตมกม การบอกวาคทพองความหมายของหนวยศพทนนคออะไร

37 Lexical Semantics

• hypernymy และ hoponymy เปนความสมพนธทหนวยศพทหนง เปนsubclass ของอกหนวยศพททเปนประเภทใหญกวา • ถา x เปนคลกกลมของ y ประโยคทม x เปนจรง ประโยคทม y กจะ เปนจรงดวย เชน • ถา x = car y = vehicle ถาประโยค This is a car เปนจรง This is a vehicle กจะเปนจรงดวย • ความสมพนธแบบจากลมลกกลมนชวยใหเราสามารถจดจพวก (taxonomy) ของมโนทศนตางๆได เปนโครงสรางมโนทศนทมลดบ ชน (hierarchy)

38 Lexical Semantics

• อยางไรกตาม คลกกลมของคจากลมเดยวกนอาจจะไม สามารถรวมเปนกลมประเภทเดยวกนได

• เชน hound, mutt, puppy ตางกเปนคลกกลมของ dog แตจด รวมกนไมไดเพราะคเหลานเปนการแยกยอยดวยเกณฑทตาง กน • hound เปนการแยกยอยตามหนาทเปนสนขลาเนอ

• mutt เปนการแยกตามสายพนธเปนสนขพนธทาง

• puppy เปนการแยกตามอายเปนลกสนข

39 Lexical Semantics

• ความสมพนธแบบองครวม (holonymy) กบแบบองคประกอบ (meronymy) เปนความสมพนธทบอกวาหนวยศพทหนงเปนองค ประกอบของอกหนวยศพทหนง • เชน ประตเปนสวนหนงของบาน ลกบดเปนสวนหนงของประต • ความสมพนธแบบนไมสามารถสงขามขน (transitivity) • เชน ถาบอกวาลกบดเปนสวนหนงของบาน กจะแปลก • เดมใช intuition หาความสมพนธตางๆ ปจจบนมการใช corpus และหาคทมความสมพนธตางๆ โดย อตโนมต

40 WordNet

• WordNet เปนคลงคทสรางขนเพอสะทอนความสมพนธทางความ หมายระหวางคตางๆ

• เรมตนพฒนาขนภายใตการนของ George A. Miller มหาวทยาลย Princeton ตงแตปค.ศ.1985

• มลกษณะเปนการทดลองเลกๆ จนกระทงไดมการพฒนาเปนเครอขาย คทมขนาดใหญและใชงานไดจรงและไดออกรนแรกในป ค.ศ.1991

• ปจจบนมการพฒนาเปนรน WordNet 3.0 • http://wordnet.princeton.edu/

41 WordNet

• WordNet จดกลมคซงมความหมายเดยวกนเปนกลมเรยกวา synset • WordNet มลกษณะผสมผสานระหวางพจนานกรมกบอรรถาภธาน

• ขอมลทใสใน synset อาจเปนวลกไดหากมโนทศนนนไมมคเดยว

• เชน offender และ libertine เปนมโนทศนยอยของ bad person เปนตน

• ขอมลทเกบใน WordNet มเฉพาะคทเปนหมวดคเปดสประเภท คอ nouns, verbs, adjectives และ adverbs ซงจะเกบแยกจากกน

42 Wordnet 3.0 WordNet • คนค plant ได 4 senses – Sense 1 : plant, works, industrial plant -- (buildings for carrying on industrial labor; "they built a large plant to manufacture automobiles") – Sense 2 : plant, flora, plant life -- ((botany) a living organism lacking the power of locomotion) – Sense 3 : plant -- (an actor situated in the audience whose acting is rehearsed but seems spontaneous to the audience) – Sense 4 : plant -- (something planted secretly for discovery by another; "the police used a plant to trick the thieves"; "he

claimed that the evidence against him was a plant") 44 WordNet • ขอมลจากไฟล noun.index – plant n 4 7 @ ~ #m %p + ; - 4 2 03956922 00017222 10438470 05906080 • ขอมลจากไฟล noun.data – 03956922 06 n 03 plant 1 works 2 industrial_plant 0 013 @ 02914991 n 0000 ~ 02878107 n 0000 ~ 02897237 n 0000 ~ 03212811 n 0000 ~ 03316406 n 0000 -c 03425956 n 0000 ~ 03772269 n 0000 ~ 03871860 n 0000 ~ 04065909 n 0000 ~ 04068441 n 0000 ~ 04131811 n 0000 ~ 04178668 n 0000 ~ 04246156 n 0000 | buildings for carrying on industrial labor; "they built a large plant to manufacture automobiles"

45 WordNet

• ความสมพนธทมอยในเครอขายคมความสมพนธสองแบบ

• semantic relation ซงเปนความสมพนธเชอมโยงระหวาง synset เชน ความสมพนธแบบจากลม (hyperymy) ลกกลม (hyponymy) ความสมพนธแบบองคประกอบ (meronymy) องครวม (holonymy) และความสมพนธแบบ entailment

• lexical relation ทเชอมโยงระหวางรปศพท ไดแก ความ สมพนธแบบคพองความหมาย (synonymy) และความ สมพนธแบบคตรงขาม (antonymy)

46 Framenet • Fillmore เสนอ Frame semantics เพออธบายความหมาย ของ lexical unit ผานทาง frame • A semantic frame is a schematic representation of a situation type together with a list of the typical participants, props, and concepts that are to be found in such a situation; these are the semantic roles, or ‘frame elements’ (FEs)

• วเคราะหองคประกอบตางๆ จากตวอยางประโยคทไดจาก corpus

47 48 • สงทวเคราะห frame ตางๆ ใชเปนขอมลสหรบ lexicography 49 ได Terminology

• การทประมวลศพทนนแตกตางจากการทพจนานกรม • พจนานกรมเปนการมองจากรปคเพออธบายความหมายของคนน ประมวลศพทเปนเรองของการหารปศพททแทนความหมายหรอมโน ทศนทมอยในสาขาวชานน • ศพทมคณสมบตทแตกตางจากคทวไปในหลายๆมต • term formation แตกตางจาก word formation • Term มความซบซอนทางโครงสรางมากกวา ไดแก multi-word เชน front-wheel-drive vehicle, set phrase เชน black and white, phrasal term เชน bridges with pin-joined members

51 Terminology

• ศพทในประมวลศพทสวนมากเปนคนาม คกรยา สวนค ในพจนานกรมครอบคลมหมวดคทกหมวด • การทประมวลศพทไมสนใจวเคราะหวจวภาคหรอแยก องคประกอบของศพทเหมอนการทพจนานกรม • ประมวลศพทใหความสคญกบมโนทศนมากกวาและ ถอวาเปนสงทมมากอนและแยกจากรปศพทได ในขณะท คในพจนานกรมถกมองวามรปและมโนทศนทไมสามารถ แยกจากกนไดซงเปนมมมองแบบนกภาษาศาสตร

52 Terminology

• คในพจนานกรมมกมหลายความหมายได (polysemy) แตละ ความหมายจะแสดงในรายการคเดยวกน ศพทในประมวลศพท โดยปกตมความหมายเดยวหรอแทนมโนทศนเดยว หากมได หลายความหมายจะมองเปนคพองรปและแสดงเปนคนละ รายการศพท • การทพจนานกรมเรมดวยการรวบรวมคตางๆทมแลวมา อธบายการใชตางๆ สวนการทประมวลศพทเรมจากรายการ มโนทศน หาโครงสรางความสมพนธระหวางมโนทศน และหา ศพททแทนแตละมโนทศน

53 Terminology

• การทพจนานกรมเปนไปเพออธบายความรเรอง คในภาษา สวนการทประมวลศพทเปนไปเพอ สรางมาตรฐานการใชศพทใหเปนมาตรฐาน เดยวกน

• ผใชศพทจะเปนผเชยวชาญในสาขา ผใชคเปน บคคลทวไป

54 55 ขนตอนการทประมวลศพท

• กหนดขอบเขต วางเปาหมายงาน

• รวบรวมขอมลแทนสาขาวชานน • ดงคศพทชดแรกออกมา • สราง extraction record และวเคราะหความสมพนธระหวาง concept • ดงคศพทอนๆ ทเกยวของกบคศพททไดวเคราะหแลว • ทเชนนไปเรอยๆ จนได concept สคญทงหมดในขอบเขตท กหนด

56 การสราง extraction record

• เลอก term ทไดชดแรกมาตรวจสอบกอน

• ใช concordance ดงขอมลทงหมดของ term ทสนใจ

• เลอกเฉพาะรายการขอมลทใหขอมลสคญ • เขยนขอมลสคญทไดลงใน extract record พรอมตวอยางทใช

• แตละ extraction record แทนหนง concept ใน subject field นน

• ใสรปคทงหมดทแทน concept นน เลอกรปทเปนปกตเปน entry

• วเคราะหความสมพนธระหวาง concept ตางๆ

57 คนจาก clue words

58 คน term และเลอกตวอยาง

59 60 จบความและหา term อนทเกยวของ

61 ดงตวอยางและสรปความทพบ

62 วเคราะห conceptual analysis

63 เรอง “เลก” “นอย” ในภาษาไทย

• พจนานกรมราชบณฑตยสถาน

• ขนาด เลก นอย

• ปรมาณ นอย

• รสกเอนด นอย

• ไมสคญ เลก นอย เลกนอย “เลก” กบ “นอย”

คถาม • นอกจากการใช เลก กบขนาด และ นอย กบปรมาณแลว ยงมความแตก ตางอน? • ในกรณททง เลก และนอย ใชกบขนาด เปนการใชทเหมอนกน? • เมอใช เลก กบ นอย ในความหมายวา ไมสคญ สองคนมการใชตางกน หรอไม? และมความตางจากการใช เลกนอย? • คซ เลกๆ, นอยๆ, เลกๆนอยๆ ใชเพอเนนความหมายเหมอนคซทวไป? • คตรงขามของ เลก คอใหญ? คตรงขามของ นอย คอ มาก? • และคถามอนๆ อกมากมาย “เลก” กบ “นอย”

ขนตอนการหาคตอบ • ใชบรการ Thai Concordance Online, Thai National Corpus

• ดงตวอยางการใช เลก กบ นอย มาอยางละ 500 ตวอยาง (demo) • จดกลมคปรากฏรวมกบ เลก และ นอย • คนหาค เลกนอย เลกๆนอยๆ จากคลงขอมล

• คนพจนานกรมหาคทม เลก นอย เปนสวนประกอบ สงทพบเกยวกบ เลก -นอย ขอมลพนฐาน : • นอย ใชบอยกวา เลก ประมาณ 2 เทา (นอย 614, เลก 306 ครงในขอความ 1 ลานค) • คประสมทม นอย มจนวนคมากกวาคประสมทม เลก เลก => มหาดเลก, ทบเลก(แมลง) นอย => อยางนอย, ชนกลมนอย,นอยหนา, นอยใจ,ผนอย,ไทยนอย,นวล นอย(หญา),ใจนอย,ทองนอย,นอยหนา,แนงนอย,นอยโหนง(พมไม),ตาย นอย(=เกอบตาย),รากสาดนอย,กลวยนอย(ตนไม),กองทพนอย,มก นอย,หมอนอย(ปลง),เครองทองนอย,ขาวใหมนอย(ไข),ธงเยาวราช นอย,สาวนอยเลนน(เพลงไทย),ธงมหาราชนอย,ฉากนอย(ทาละคร),ธงบรม ราชวงศนอย,ธงราชนนอย,ฉลองพระกรนอย,ขอคนอย(วาน),ขา นอย,ขาหลวงนอย,คณรวมนอย,ชนหมนอย,นอยแง,แอกนอย,เมยนอย สงทพบเกยวกบ เลก -นอย

• พบการใชคซแบบ xเลกxนอย ปลาตวเลกตวนอย คดเลกคดนอย เกบเลกผสมนอย ตาเลกตานอย บางสวนมลกษณะเปนสนวน คลงขอมล => ยนยนวา เลก ใชกบขนาด และ นอย ใชกบปรมาณ • อะไรกตามทถกมองในเชง ขนาด (เปนรปธรรมมากกวา) บรษทเลก ปลาเลก คนตวเลก รถคนเลก บรษทเลก ธรกจขนาดเลก ผาผนเลก โครงสรางเลกลง • อะไรกตามทถกมองในเชง ปรมาณ (เปนนามธรรมมากกวา) คนสวนนอย รายไดนอย ซบซอนนอยกวา รนอย อายนอย กนไฟนอย โกรธนอยลง พงพอใจนอย ประสบการณนอย นาเชอถอนอย สงทพบเกยวกบ เลก -นอย • เมอใช นอย ในเชงขนาด ขยายความหมายโดยแฝงความรสกเอนดของ ผพด เดกนอย หนนอย สาวนอย หนมนอย ชางนอย เดกนอย vs เดกเลก ชางตวนอย vs ชางตวเลก ควา นอย ยงพบในคเรยก เจาสวนอย เจาเสอนอย • เมอใช นอย ในเชงขนาด จะพบวามการใชควา ใหญ รวมดวยได เชน บอนนอยใหญ รานคานอยใหญ ธรกจใหญนอย • พบวา นอย ใชรวมกบคปฏเสธ ไม ในความหมายวา มาก (มไมนอย vs มมาก) แตจะไมคอยพบการใช ไม + เลก ในความหมายวา ใหญ (?เรองนเรองไมเลก vs เรองนเรองใหญ) พบในภาษาเกา นอยหรอ เชน นอยหรอทได • พบเลกในความหมายอน เสยงเลก เงนเลกลง = มคานอยลง สงทพบเกยวกบ เลก -นอย เลกนอย = [1] ไมสคญ, *[2] เนนในเชงปรมาณ • เลกนอย = ไมสคญ เชน งานเลกนอย เรองเลกนอย เลก = ไมสคญ เชน เรองเลก ผลงานชนเลก นอย = ไมสคญ เชน ครนอย ผนอย เมยนอย? • เลกนอย = เปนการเนนในเชงปรมาณ เลกนอย คซอนทสมพนธกบ นอย มากกวาสมพนธกบ เลก สามารถใช นอย แทนได มจนวนเลกนอย มจนวนนอย *มจนวนเลก • เลกนอย จากขอมลพบวาใชกบการ บาดเจบ เสยหาย ซงคเหลานไมพบวาใชกบ เลก อาจใชกบ นอย ได เสยหายเลกนอย เสยหายนอย *เสยหายเลก, บาดเจบเลกนอย บาดเจบนอย *บาดเจบเลก สงทพบเกยวกบ เลก -นอย • ในขณะท เลกนอย สมพนธกบ นอย, _เลก_นอย สมพนธกบ เลก เตบโตนอย เตบโตเลกนอย, ธรกจรายเลก ธรกจรายเลกรายนอย, เลกนอย เปนคซอนของนอย _เลก_นอย เปนคซอนของ เลก การซค • เลก => เลกๆ นอย => นอยๆ เพอเนนความหมาย • นอยๆ พบวาใชนอยกวา เลกๆ (แตควา นอย ใชมากกวา เลก) • การเนนความหมายเชงขนาดวา เลกๆ ทใหเนนความหมาย ไมสคญ ขาวเลกๆ โครงการเลกๆ สมาคมเลกๆ เหตการณเลกๆ และขยายความหมายตอวา งาย เชน ชวยกนดแลงานเลกๆในบาน สงทพบเกยวกบ เลก -นอย

• การเนนความหมายเชงปรมาณวา นอยๆ ไมทใหความหมายกลาย เปน ไมสคญ เชน มอนอยๆ คนกลมนอยๆ แตจะใชการซ เลกๆนอยๆ แทนความหมายวาไมสคญ เชน ความขดแยงเลกๆนอยๆ รางวลเลกๆนอยๆ

• เลกๆนอยๆ เปนการเนนความของ เลกนอย แตไมสามารถแทนกนได เสมอ เรองเลกนอย => เรองเลกๆนอยๆ ราคาสงขนเลกนอย => *ราคาสงขนเลกๆนอยๆ เทคนคเลกๆนอยๆ => *เทคนคเลกนอย สงทพบเกยวกบ เลก -นอย

การซคทใหใชขามความหมายได • ใช เลกๆ กบสงทปกตใชกบ นอย (ปรมาณ -> ขนาด) ความสขนอย -> ความสขเลกๆ, อจฉาเลกๆ • ใช นอยๆ กบสงทปกตใชกบ เลก (ขนาด -> ปรมาณ แฝงความรสกเอนด) มอเลก -> มอนอยๆ, สวรรคเลกๆ -> สวรรคนอยๆ • สอดคลองกบผลของ ศ.ดร.อมรา ประสทธรฐสนธ 2006 : การซคเนอหา ทใหเปลยนหนาทของค เชน ซคนาม คร เปน ครคร กลายเปนคกรยา

สงทพบเกยวกบ เลก -นอย

สนวนเฉพาะ

• นอย : ลดนอยถอยลง มากนอยแคไหน นอยอกนอยใจ นอยเนอตใจ บรษทนอยใหญ แมแตนอย สงละอน พนละนอย ตดชองนอยแตพอตว นนอยแพไฟ นบอ นอย รนอยพลอยรคาญ เบยนอยหอยนอย

• เลก : ลกเดกเลกแดง เลกพรกขหน ปลาใหญกนปลา เลก สงทพบเกยวกบ เลก -นอย

คทมกปรากฏรวม (ในเชงสถต หาโดยคอมพวเตอร) • นอย + X : กวา, ลง, มาก, เพยงใด, แคไหน, ทสด, นด, เกนไป, ๆ, เตมท, ถอย (ลด นอยถอยลง), ทเดยว, ไป, อก (นอยอกนอยใจ), สด, คน, เลย (ไมนอยเลย), อย, ราย • เลก + X : ๆ, ลง, กวา, ทสด, เกนไป, สด, มาก, • X + นอย : ไม, เมย, มาก, ดาวเคราะห, แมแต, สนก, ม, สาว, ลด, เสอ, คอนขาง, ขาง, บางกอก, อาย, รายได, จนวน, เหลอ, กลม, ตว, สวน, เจาสว, หนม, ทละ, มอาย, ความสคญ, เดก, ไมใช, มด, พด, กนไฟ, ยง, หม, ปรมาณ, โอกาส, นก, ความสนใจ, นหนก, ได, ลก, บทบาท, เวลา, เพยง, จเปน, ให, อย, ทน, ลงทน • X + เลก : ขนาด, เดก, ตว, ละคร, ราย, สายการบน, สกรน, หอประชม, ชน, เครอง บน, รถ, โรง, ขว, เกรด, เสย, ราน, เลม, ประเทศ, ราง, หมบาน, ปลา, คร, กลม, เมด, ตงแต, เมอง, ตอน, นายก, เรอง, หลง, โรงเรยน, คน, แบงก, หนง, ยง, บรษท, สงทพบเกยวกบ เลก -นอย คตรงขาม

• พบคตรงขาม มาก ! นอย และ ใหญ ! เลก • มาก <-> นอย : ผดมากหรอนอย มากนอยแคไหน/เพยงใด มากบางนอยบาง ผดนอยหรอมาก *ผดนอยมาก <หมายอยางใด อยางหนง> • ใหญ <-> เลก : ตนไมเลกใหญ ลนทงเลกและใหญ เกาะเลกใหญ หนเหมยวเลกใหญทงสบ คายบนเทงใหญเลก บอนใหญและเลก <หมายความรวมทงหมด> ประเทศไมเลกไมใหญ <ไมใชทงสองอยาง> รปรางใหญเลกไมสคญ ลกบอลใหญเลก ความใหญเลกของประเทศ <หมายอยางใดอยางหนง > สงทพบเกยวกบ เลก -นอย

คตรงขาม • พบการใช นอย + ใหญ ในเชงขนาด บอนนอยใหญ เกาะนอยใหญ สตวนอยใหญ หวเมองนอย ใหญ พระตหนกใหญนอย ธรกจใหญนอย สภาพสตรใหญนอย ในเชงความสคญ : ดาราใหญนอย ขนนางใหญนอย • แตไมเหมอนกรณ ไมนอย, ไมพบการใช ?ไมใหญไมนอย ?ไมนอยไมใหญ

• พบการใช เลก + โต เชน ตาเลกตาโต คถามอนๆ

• เลกใหญ ตางจาก ใหญเลก?

• ใหญนอย ตางจาก นอยใหญ?

• มาก & ใหญ ใชในลกษณะเดยวกนกบ นอย & เลก?

• คตรงขามของ เลกนอย =? ใหญมาก? ใหญโต?

• ความแตกตางระหวาง ใหญ และ โต ?

• เลก และ นอย เหมอนกนกบ ‘small’ และ ‘little’?

คลงขอมลภาษา : แหลงขอมลแหงการศกษาคนควา แสวงหาความรและ คตอบตางๆ เกยวกบศพทดวยตนเอง • เลก /l!"k / – [ขนาด] ใชหลงคนามหรอคลกษณนามบอกวามขนาดเลก เชน บาน หลงเลก คนตวเลก บรษทเลก

– [ไมสคญ] ใชหลงคนามเพอบอกวาไมสคญ เชน เรองเลก – [เยาววย] ใชเปนคกรยาบอกวาอายนอย เชน เมอตอนทผมยงเลกอย เดกเลก – [คา] ใชกบเงนเพอบอกวามคานอยลง เชน เงนเลกลง

– [ลกษณะเสยง] ใชบอกลกษณะเสยงวาตรงขามกบเสยงใหญ เชน เสยง เลก มกใชคกบแหลมได เสยงเลกแหลม

– คซ เลกๆ ใชเพอเนนความหมายวามขนาดเลกมาก เชน บานหลงเลกๆ หรอแสดงถงความไมสคญ เชน ขาวเลกๆ แตสามารถใชเพอบอก ปรมาณแทนควา นอย แตแฝงทศนคตเชงบวก เชน มความสขเลกๆ

96 • เลก /l!"k /

– คตรงขาม :ใหญ เชน ตนไมเลกใหญ พบใชเปนคตรงขามกบ โต บาง เชน ตาเลกตาโต

– สนวนทมกใชกบเลก : ลกเดกเลกแดง เลกพรกขหน ปลาใหญกน ปลาเลก – คทมกปรากฏรวมกบ เลก เลก + X : ๆ, ลง, กวา, ทสด, เกนไป, สด, มาก, X + เลก : ขนาด, เดก, ตว, ละคร, ราย, สายการบน, สกรน, หอ ประชม, ชน, เครองบน, รถ, โรง, ขว, เกรด, เสย, ราน, เลม, ประเทศ, ราง, หมบาน, ปลา, คร, กลม, เมด, ตงแต, เมอง, ตอน, นายก, เรอง, หลง, โรงเรยน, คน, แบงก, หนง, ยง, บรษท, – ด นอย, เลกนอย

97 • นอย /nɔôy / – [ปรมาณ] ใชหลงคนามหรอคกรยาเพอบอกปรมาณวามนอย เชน อายนอย คนสวนนอย รนอย กนนอย มกพบใชรวมกบค ปฏเสธ ไม เพอใชในความหมายวา มาก เชน มไมนอย ไดไมนอย ลดลงไมนอย – [ขนาด] ใชหลงคนามบอกวามขนาดเลกและแฝงความรสกเอนด พงพอใจ เชน เดกนอย สาวนอย ชางตวนอย – [ไมสคญ] พบในบางความการใชนอยเพอบอกความหมายวาไม สคญ เชน ครนอย

– คซ นอยๆ ใชเนนถงปรมาณวานอยมาก เชน มปรมาณนอยๆ หรอแสดงถงความเอนดตอสงทมขนาดเลก เชน มอนอยๆ

– คตรงขามคอ มาก เชน ผดมากหรอนอย มากนอยเพยงใด

98 • นอย /nɔôy / – สนวนทมกใชกบนอย : ลดนอยถอยลง มากนอยแคไหน นอยอกนอยใจ นอยเนอตใจ บรษทนอยใหญ แมแตนอย สงละอนพนละนอย ตดชอง นอยแตพอตว นนอยแพไฟ นบอนอย รนอยพลอยรคาญ เบยนอยหอย นอย – คทมกปรากฏรวมกบ นอย นอย + X : กวา, ลง, มาก, เพยงใด, แคไหน, ทสด, นด, เกนไป, ๆ, เตมท, ถอย (ลดนอยถอยลง), ทเดยว, ไป, อก (นอยอกนอยใจ), สด, คน, เลย (ไมนอยเลย), อย, ราย X + นอย : ไม, เมย, มาก, ดาวเคราะห, แมแต, สนก, ม, สาว, ลด, เสอ, คอนขาง, ขาง, บางกอก, อาย, รายได, จนวน, เหลอ, กลม, ตว, สวน, เจา สว, หนม, ทละ, มอาย, ความสคญ, เดก, ไมใช, มด, พด, กนไฟ, ยง, หม, ปรมาณ, โอกาส, นก, ความสนใจ, นหนก, ได, ลก, บทบาท, เวลา, เพยง, จเปน, ให, อย, ทน, ลงทน

99 • เลกนอย / l!"k nɔôy /

– [ไมสคญ] ใชหลงคนามเพอบอกวาไมสคญ เชน เรองเลกนอย

– [ปรมาณ] ใชขยายคกรยาคณศพทบอกถงปรมาณไมมาก เชน สงขนเลกนอย มกใชรวมกบการบาดเจบเสยหาย เชน บาดเจบเลก นอย – คซ เลกๆนอยๆ ใชเนนความไมสคญ เชน เรองเลกๆนอยๆ หรอใชเนนปรมาณทนอยมาก เชน เศษอาหารเลกๆนอยๆ

– เลกนอย เปนคซอนของเลกกบนอย โดยเนนทปรมาณ สวน _เลก_นอย เปนคซอนของเลกกบนอย โดยเนนทขนาด เชน ธรกจรายเลกรายนอย – ด เลก, นอย

100 Exercise

• 1. Try wordsketh http://www.sketchengine.co.uk/ documentation/wiki/SkE/GettingStarted • 2. คนคลงขอมลภาษาไทยและพจนานกรมทม วเคราะหความหมายและการใชคทไดรบ แลว เขยน entry ในพจนานกรม สหรบคนน 101 คทมความถสง

ท วา หรอ นน เรา เพรา การ ไป กน ผ ท ะ เปน ให น ซง ผม ด ใน มา แต ตาม อก ออก จะ ก จาก มาก เมอ เหน ม คน อยาง โดย เขา เกด ของ ความ ตอง ใช ฉน คอ ไม แลว เขา เรอง หนง เธอ และ กบ ดวย ยง เพอ จง ได อย ขน ทาง ถง ไว