STATUSI I KOSOVËS: SHTYRJA SJELL RREZIQE
Raport për Europë Nr. 177 – 10 nëntor 2006 PËRMBAJTJA
PËRMBLEDHJE DHE REKOMANDIME ...... i I. EKUACIONI I STATUSIT ...... 1 A. PUNA E AHTISAARIT...... 3 B. PREZENCA E ARDHSHME NDËRKOMBËTARE ...... 8 1. Përfaqësuesi i Komunitetit Ndërkombëtar ...... 8 2. Misioni i BE-së për Sundimin e Ligjit ...... 10 3. Tranzicioni...... 12 II. NË TEREN ...... 14 A. SHQIPTARËT...... 14 1. Menaxhimi i negociatave ...... 14 2. Pritjet për Statusin...... 15 3. Politika Lokale...... 17 B. SERBËT ...... 19 C. VERIU ...... 22 1. Çfarë angazhimi ndërkombëtar?...... 23 2. Pikëpamjet e Serbëve...... 24 3. Pikëpamjet e Shqiptarëve ...... 25 III. KONKLUZIONE...... 27 ANEXET A. HARTA E KOSOVËS...... 28 B. HARTA E VERIUT TË KOSOVËS ...... 29
Raporti për Europë Nr 177 10 nëntor, 2006
STATUSI I KOSOVËS: SHTYRJA SELL RREZIQE
PËRMBLEDHJE DHE REKOMANDIME
Procesi i statusit final rrezikon të shkatërrohet për aq sa tepër marrëveshjes së Dejtonit për Bosnjë se sa asaj të vendimi shtyhet për në vitin 2007. Grupi i Kontaktit i Ohrit për Maqedoni. Prerogativat e parashikuara për përbërë prej gjashtë shteteve, i cili ka sponzoruar ICR (Përfaqësuesin e Komunitetit Ndërkombëtar) procesin duhet që në afat sa më të shkurtër, të aprovoj për periudhën pas statusore po zgjerohen, dhe është paketën e marrëveshjes, që i dërguari i OKB-së, Marti parashikuar një transfer i pakompletuar i kompetencave Ahtisaari, duhet ta prezantojë para fundit të janarit, dhe tek Qeveria e Kosovës. Dallimet e mëdha në mes të Këshilli i Sigurimit i OKB-së duhet të miratojë një shqiptarëve dhe serbëve të Kosovës si dhe frika nga një rezolutë të re, e cila do ta zëvendësojë rezolutën 1244 eksod apo shuarje të komunitetit serb në Kosovë, kanë shtyrë (1999), e cila do ta lejonte UNMIK-un t’i transferojë Ahtisaarin që të dizajnojë dispozita për decentralizimin, përgjegjësitë qeverisë së Kosovës dhe të përgatisë të cilat izolojnë në masë të madhe shumicën e serbëve terrenin për vendosjen e misionit të ri ndërkombëtar të nga Pristina, dhe i mundësojnë Beogradit influencë të udhëhequr nga BE-ja. Shtetet e Bashkuara të Amerikës vazhdueshme mbi ta. Me këtë shpresohet se do të dhe BE-ja, duke vepruar së bashku, duhet të tregojnë mundësohet një tranzicion paqësor dhe stabil. Çmimi i vullnet politik për ta njohur Kosovën si të pavarur dhe të kësaj do të jetë funksionimi i vështirë institucional i këtij pengojnë tendencat e Serbisë dhe serbëve të veriut për aranzhimi i cili do të duhet të rishikohet më vonë për ndarjen e saj. arsye të procesit të integrimit në BE.
Reagimi i disa akterëve kyç mbetet i paparashikueshëm. Stabiliteti relativ gjatë vitit të kaluar në Kosovë nuk Rusia mund ta pengojë konsensusin brenda Grupit të duhet ta inkurajojë Komunitetin Ndërkombëtar për të Kontaktit dhe t’i bllokojë vendimet në Këshillin e pasur luksin për të tentuar t’i akordojnë të dy palët. Kjo u Sigurimit; jo të gjitha shtetet anëtare të BE-së pajtohen me mundësoi organizimin e procesit të kushtetutës së re, që zgjidhjen përfundimtare të pritshme. Përderisa është e kishte për qëllim t’i çrregullojë planet e Komunitetit paqartë nëse Serbia do të rezistojë seriozisht apo vetëm Ndërkombëtar për Kosovën, duke ndihmuar në këtë simbolikisht ndaj pavarësisë së Kosovës, ajo me siguri do mënyrë Beogradin të konsolidojë praktikat retrogressive të përkrahë tendencën e serbëve të veriut për tu ndarë elektorale dhe ideologjitë e epokës së Millosheviqit. Me 10 tërësisht nga Kosova e pavarur. Por, dy të tretat e serbëve të nëntor, Ahtisaari u pajtua që ta shtyj prezantimin e Kosovës që jetojnë në jug të lumit Ibër ende nuk janë duke propozimit të tij pasi që Beogradi caktoi datën 21 janar planifikuar të largohen nga Kosova: a do t’i urdhërojë 2007 si datë për mbajtjen e zgjedhjeve parlamentare. Beogradi ta lëshojnë Kosovën apo do t’i lejojë ata t’i përshtaten një ambienti të ri. Çështje tjetër kontestuese Është me rëndësi që të mos ketë rrëshqitje (shtyrje) të është nëse SHBA-të dhe BE-ja do t’i mbështesin me tjera. Shtyrja e mëtutjeshme nuk do të konsiderohet nga veprime konkrete qëndrimet e tyre të vazhdueshme verbale Beogradi si thirrje për bashkëpunim në procesin e për mos ndarje. rregullt të Kosovës por si një mundësi tjetër për ta rrënuar atë. Brishtësia sociale dhe politike e shqiptarëve Drejtimi në të cilin gjërat duket se janë duke lëvizur të Kosovës i ofron Beogradit një mundësi të fundit për ta ofron mjaft potencial për jostabilitet. Kryesisht për ndryshuar rezultatin. Çdo shtyrje më tutje në vitin 2007, shkak të Rusisë, me gjasë Këshilli i Sigurimit do të në mënyrë të vazhdueshme do të testojë kohezionin e aprovojë vetëm formulat që ngjasojnë me pavarësinë e shqiptarëve të Kosovës. Politikanët u kanë premtuar Kosovës. Ahtisaarit do t’i duhet ta zhveshë paketën e përkrahësve të tyre pavarësi deri në fund të vitit dhe nuk marrëveshjes nga të gjitha elementet simbolike dhe disa kanë artikular kurrfarë vizioni për periudhën pas statusit. elemente funksionale të pavarësisë në mënyrë qe ajo të Ata disponojnë kapacitete minimale për ta implementuar mund të aprovohet nga Këshilli. saktësisht koreografinë komplekse të cilën Bashkësia Ndërkombëtare e parasheh si krijim të pavarësisë. Përkundër mohimit të zyrtarëve ndërkombëtarë, marrëveshja që do të zbatohet mund t’i përngjajë më Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe Raport i Grupit të Krizave për Europë Nr.177, 10 nëntor 2006 Faqe ii
Sa më gjatë që shqiptarët e Kosovës detyrohen të presin, aq më e madhe është mundësia që ata ta diskreditojnë vetveten me veprime të njëanshme për pavarësi ose trazira. Përkrahja dhe simpatia ndërkombëtare do të zbehet sikur pas trazirave të Marsit të vitit 2004. Kjo do t’u jepte fund përpjekjeve për mbajtjen e serbëve në veri në një Kosovë shumetnike dhe do të shihnim shumë prej tyre duke u larguar nga jugu. Në vend të mbylljes përfundimtare të çështjes së kufijve të Ballkanit perëndimor me një marrëveshje të drejtë për Kosovën, do të hapej një kapitull i ri i destabilizimit.
REKOMANDIME
Për Grupin e Kontaktit (SHBA, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Gjermania, Italia dhe Rusia):
1. Veproni pa u vonuar dhe pa e ndryshuar përmbajtjen e paketës që do të prezantohet nga i dërguari i OKB-së, Ahtisaari.
Për Këshillin e Sigurimit te OKB-së:
2. Aprovoni sa më shpejt që të jetë e mundur një rezolutë e cila do ta aprovonte paketën Ahtisaari; do ta zëvendësonte rezolutën 1244 (1999); do t’i jepte fund Misionit të OKB-së në Kosovë dhe do t’i shpërndante kompetencat e tij Qeverisë së Kosovës dhe prezencës së re Ndërkombëtare të përcaktuar në paketën e Ahtisaarit Prishtinë/Bruksel, 10 Nëntor 2006
Raport për Europë Nr.177 10 Nëntor 2006
STATUSI I KOSOVËS: SHTYRJA SJELL RREZIQE
I. EKUACIONI I STATUSIT Misionin e OKB-së (UNMIK-un) dhe të forcës ushtarake ndërkombëtare (KFOR-in). Kjo e fundit është definuar gradualisht nga grupi i Kontaktit, BE-ja dhe Në pjesën e dytë të tetorit 2005, Këshilli i Sigurimit i OKB- NATO, ndaras nga dialogu Prishtinë – Beograd. së autorizoi të emëruarin e Sekretarit Gjeneral, ish- Presidentin Finlandez, Marti Ahtisaari, të fillojë një Që nga fillimi i vitit 2006 ekspertët ligjorë të shteteve proces politik për përcaktimin e statusit të ardhshëm të perëndimore, anëtare të Grupit të Kontaktit (Shtetet e 4 Kosovës. Në Vjenë u themelua zyra e të dërguarit Quint-it) kanë shqyrtuar më për së afërmi mekanizmat e special të OKB-së për Kosovën (UNOSEK), me mundshëm për imponimin e zgjidhjes. Ata kanë Ahtisaarin dhe zëvendësin e tij diplomatin veteran konkluduar se diplomatët serb kishin të drejtë kur Austriak, Albert Rohan,1 Grupi i Kontaktit (SHBA, pohonin vazhdimisht se Këshilli i Sigurimit nuk mund ta Britania e Madhe, Franca, Gjermania, Italia dhe Rusia) shpallë Kosovën të pavarur: “karta e OKB-së e San ofroi një kornizë për punën e kësaj zyre, të mbështetur Franciskos nuk e lejon këtë ….qëndrimi i Beogradit 5 me dokumentin e Parimeve Udhëheqëse të nëntorit ishte ligjërisht korrekt por politikisht i pashpresë”. Në 2005, dhe me deklaratën ministrore të Londrës, të 31 vend të kësaj, zgjidhja do të mund të arrihej nga një veprim janarit 2006.2 Aspirata e mëhershme e tij se “duhet bërë i koordinuar nëpërmjet të miratimit të një rezolute të re të të gjitha përpjekjet për të arritur një zgjidhje të negociuar Këshillit të Sigurimit e cila do ta aprovonte paketën brenda vitit 2006”, tani ka devijuar me deklaratën e eventuale të Ahtisaarit, t’i jepte fund Misionit të UNMIK- Ahtisaarit të bërë më 10 nëntor, ku ai bëri të ditur se ut dhe të përcaktonte detajet për prezencën e re propozimin e tij do ta prezantojë vetëm pas mbajtjes së ndërkombëtare, dhe të një akti të vetëvendosjes nga 6 zgjedhjeve në Serbi që do të mbahen me 21 janar. Prishtina.. Idetë e mëhershme kanë favorizuar referendumin “merre ose leje” për paketën e UNOSEK-u filloi punën kah fundi i vitit 2005, me marrëveshjes (zgjidhjes). Brengat se kjo mund të merr marrëveshjen se do të mund që së paku do të mbyllte shumë kohë, dhe se do të rrezikonte të dilte jashtë kontrollit zbrazëtirat (ofronte dallimet) në mes Prishtinës dhe duke provokuar kundër-referendume qoi në përfundimin se Beogradit në aspektin “teknik” të paketës për statusin e është më e preferueshme, që Parlamenti i Kosovës ta Kosovës: decentralizimin, të drejtat e komuniteteve, adoptojë paketën e marrëveshjes dhe të shpallë pavarësinë mbrojtjen e kishave Ortodokse serbe dhe zonave për në bazë të kësaj marrëveshje dhe pastaj të joshë njohjen rreth tyre, zgjidhjen e pretendimeve kontestuese që kanë nga shtetet në mënyrë individuale dhe mundësisht nga të bëjnë me pronën shtetërore dhe borxhet. anëtaret e BE-së në bllok.. Ndërmjetësuesit ishin të qartë se do të jetë e vështirë për të arritur një zgjidhje të negociuar për statusin e Përparësitë e një procesi të shpejtë në Këshillin e Kosovës, pasi që: konsideruan se u shterën të gjitha Sigurimit do të ishin të konsiderueshme. Si rezultat, mundësitë për një marrëveshje të tillë, ata me gjasë do ta SHBA-të do ta njihnin shumë shpejt Kosovën si shtet. kthejnë çështjen në OKB, në mënyrë që Këshilli i Njohja nga BE-ja nuk do të mund bëhej në mënyrë kaq Sigurimit ta imponojë pavarësinë,3 në bazë të paketës të lehtë: “sa më e ngatërruar të jetë në New York, aq më teknike të negociuar në mënyrën më të mirë të mundshme nga UNOSEK-u, në rastin më të keq të arbitruar nga ai, duke ia bashkangjitur anekset që përcaktojnë në mënyrë të detajuar prezencën dhe 4 SHBA-të, Britania e Madhe, Franca, Italia dhe Gjermania pa kompetencat e trupës ndërkombëtare që do ta pasojë Rusinë, e cila është anëtarja e gjashtë e Grupit t ë Kontaktit. 5 Intervistë e Grupit t ë Krizave me një diplomat Francez, 23 maj 2006. 6 Kosova është deklaruar për pavarësi në vitin 1991, përmes 1 Webfaqja e tij është www.unosek.org. Më parë, Ahtisari ka një referendumi i cili nuk ishte njohur. Gjatë administrimit të udhëhequr Bordin e Grupit të Krizave. UNMIK-ut, Parlamenti i Kosovës është kërcënuar me 2 Ibid. shpalljen e pavarësisë në një mënyrë të një njëanshme në 3 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtar të UNMIK-ut, fillim të vitit 2003, dhe herën tjetër në mes të vitit 2005, por Vjenë, 22 shkurt 2006. është tërhequr. Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 2
e vështirë do të jetë në BE”.7 Me gjasë, do t’i takojë takimeve të reja për çështje teknike në mes Beogradit e Gjermanisë, e cila do të udhëheqë BE-në (radha Prishtinës, në Vjenë, përkundër deklaratës së zëvendës të presidenciale) nga 1 janar deri me 30 qershor 2007, të dërguarit, Rohan, të bërë më 15 shtator, se këto bisedime organizojë këtë çështje. Sidoqoftë, qartësimet sa më të kanë përfunduar në qorrsokak10 hershme nga BE dhe shtetet anëtare të saj do të jenë kruciale: zyra e Përfaqësuesit të komunitetit Duke folur në Strasburg me 4 tetor, Ministri i Jashtëm Ndërkombëtar dhe misioni i tij përcjellës për polici dhe Lavrov, tha se Moska nuk do të lejojë që autoriteti i gjyqësi të cilat parashihet të pasojnë punën e UNMIK-ut Këshillit të Sigurimit të përdoret për një zgjidhje të do të burojnë nga BE-ja; përgatitjet për pranim eventual imponuar. Tri ditë më vonë, një ndihmës i Presidentit në BE do të jenë qëllim kyç strategjik për shtetin e ri pas Putin, Sergei Yastrzhembsky theksoi se: “Nëse pavarësia e konsolidimit të institucioneve të tij. Kosovës njihet përkundër vullnetit të Serbisë kjo do të krijoj një precedent shumë negativ në marrëdhëniet Nëse rezoluta nuk do ishte mjaftueshëm e qartë, dhe ndërkombëtare”.11 shtetet individuale nuk veprojnë shpejt në njohjen e shtetit të ri, BE-ja do të ballafaqohet me vështirësi në Rusia ka bërë të ditur çmimin për pranimin e pavarësisë vendosjen e prezencës se saj pas statusit, dhe në me shumë paqartësi për Kosovën. Edhe pse pozicioni i përfshirjen e saj në marrëveshjet me Kosovën, të cilat saj ka ndihmuar Serbinë në kohë, Ambasadori rus në koincidojnë me aspiratën për anëtarësim. Në rrethana të Beograd ka bërë të qartë së marrëveshja bilaterale është këtilla, Beogradi do ta kishte më të lehtë të fuqizonte çështje e veçantë: “ në këtë rast kjo nuk mund të jetë ndikimin mbi serbët e Kosovës. Në mënyrë të ngjashme, çështje emocionale.12 Rusia (e pa shqetësuar për ndikimin nëse institucionet financiare ndërkombëtare nuk do të e saj në rastin e Çeçenisë dhe vendeve tjera të Kaukazit gjejnë përkrahje të mjaftueshme brenda anëtarëve te vet, verior) dëshiron që pavarësia e Kosovës të jetë një ata do ta kishin të pamundur ta ndihmonin Kosovën, në precedent (qoftë edhe “negativ”), me të cilën do të ballafaqimet me deficitet fiskale, me çka do të siguronte njohjen e vendeve të vogla mike që synojnë të ballafaqohet në vitet e para pas pavarësisë.8 Paketa e ndahen nga Gjeorgjia dhe Moldavia, që nga vitet 1990: Ahtisaarit do të propozojë që Kosova të ketë kompetenca Abkhazia, Osetia Jugore dhe Transdniestria.13 Më 9 dhe fuqi për të nënshkruar marrëveshje ndërkombëtare, shtator, Presidenti Putin u tha gazetarëve të huaj, se në mënyrë që të ketë mundësi të anëtarësohet në FMN- Rusia do ta përdorë veton për rastin e Kosovës nëse në, Bankën Botërore dhe mekanizmat e tjera duke zgjidhja nuk do të ishte konform interesave të Rusisë.14 përfshirë këtu edhe vet OKB-në. Anëtarët e Kuintit dhe Ahtisaari janë munduar ta Faktori më i pasigurt në Këshillin e Sigurimit është argumentojnë rastin e Kosovës si unik duke konstatuar Rusia e cila synon- siç është përshkruar më poshtë- të se ky rast nuk mund të jetë i përdorshëm për raste tjera përfitoj në Gjeorgji dhe Moldavi nga precedenti i ku pretendohet ndarja dhe vetëvendosja.15 Kina ka shkaktuar në rastin e Kosovës, por jo edhe ta miratoj atë. dhënë indikacione për pranimin e pavarësinë e Kosovës Që nga viti 2005, diplomatët rus kanë dhënë indikacione se zgjidhja përfundimtare do të jetë pavarësia.9 Ishte pjesë e Deklaratës së Grupit të Kontaktit të bërë më 31 10 Shih transkriptin e konferencës së tij për shtyp, pas takimit të janar 2006, se zgjidhja duhet të jetë “e pranueshme për raundit të fundit të bisedimeve në Vjenë, në www.unosek.org. 11 popullin e Kosovës”. Por, Rusia në mënyrë të Raporti i Itar-Tass, 7 tetor 2006. Këto vërejtje janë bërë në vazhdueshme ka ngritur zërin kundër një zgjidhje të konferencën “Rusia dhe Gjermania, Shpresat dhe imponuar dhe vazhdon të rezistojë një vendimi të prerë keqkuptimet”, Bad Boll, Gjermani 12 Intervistë e Ambasadorit Aleksander Alekseyeve publikuar të favorizuar, tani në mënyrë më sipërfaqësore nga në Politika, 25 korrik 2006. anëtarët e tjerë të grupit të Kontaktit. Kjo ka ndikuar në 13 Tani, Rusia duket e pa brengosur për Çeçeninë. Nagorno- vendimet e marra nga Grupi i Kontaktit në kohën e Karabakh dhe Qiproja Turke nuk janë në listën e vendeve ku mbajtjes së Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, në Rusia mendon të aplikohet precedenti i rastit të Kosovës. shtator 2006: UNOSEK-u mori mandat më pak të qartë 14 Teksti i plotë i Intervistës së Vladimir Putinit mund të se sa që është shpresuar për të përgatitur një propozim gjendet në Financial Times, 10 shtator 2006. arbitrar dhe u obligua të marrë parasysh organizimin e 15 Çdo ekzaminim i teritoreve për të cilat Rusia është e interesuar, tregon se rasti i Kosovës dallon shumë nga ato raste. Grupi i Krizave ka publikuar raporte për të gjitha ato vende: për Transdniestrinë, shih raportin e fundit të Grupit të 7 Intervistë e Grupit të Krizave, Berlin, 22 Gusht 2006. Krizave për Evropë Nr.175, E ardhmja e Pasigurt e 8 Intervistë e Grupit të Krizave me disa zyrtarë të Bankës Moldavisë, 17 gusht 2006; për Abkhazinë, Raport i Grupit të Botërore, Prishtinë, 27 shtator 2006. Krizave për Europë Nr. 176, Abkhazia Sot, 15 shtator 2006; 9 Intervistë e Grupit të Krizave, Moskë, 13 tetor 2005. Në për Osetinë Jugore, Raport i Grupit të Krizave për Evropë qershor 2006, një diplomat rus i shpjegoi Grupit të Krizave: Nr.159, Gjeorgjia: Shmangja e Luftës në Osetinë Jugore, 26 “Për hirë të zotit ne nuk jemi kundër pavarësisë së Kosovës”. nëntor 2004.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 3
nëse ky rast nuk do të paraqesë precedent. Për të diskutohet për një Rezolutë në Këshillin e Sigurimit mënjanuar një efekt domino, Kuinti ka negociuar në përderisa nuk është gjetur kjo zgjidhje”.16 Mungesa e deklaratën e Grupit të Kontaktit të miratuar në New emërtimit të qartë në paketë paraqet tendencë që York, më 20 shtator frazën “Ministrat përkrahin një minimizojë dallimet dhe të rrisë mundësitë për pranimin zgjidhje afatgjate për çështjen e fundit madhore që ka të e paketës nga Prishtina dhe Beogradi, apo së paku për të bëjë me shpërbërjen e ish-Jugosllavisë”. shtyrë mosmarrëveshjet për në një moment më të vonshëm të procesit.
A. PUNA E AHTISAARIT Gjatë rishikimit të rezultateve të dialogut të Vjenës, UNOSEK-u ka anuar në mënyrë të duhur nga ana e Duke shfrytëzuar mandatin e tij “për të udhëhequr Prishtinës: ajo do të ketë përgjegjësinë për të procesin politik për përcaktimin e statusit të ardhshëm të implementuar marrëveshjen eventuale dhe është partner Kosovës”, udhëheqësi i UNOSEK-ut, Ahtisaari ka i komunitetit ndërkombëtar në ngritjen e institucioneve krijuar një proces të konsultimeve dhe takimeve midis të Kosovës17 – për shembull, është nxituar që të delegacioneve të Prishtinës dhe të Beogradit për të plotësojë trembëdhjetë standardet prioritare18 të kompletuar ndërtimin konstitucional të filluar nga vendosura nga Grupi i Kontaktit, fuqishëm i inkurajuar UNMIK-u dhe për të qartësuar përgjegjësitë në mes dy nga diplomatë perëndimorë për të besuar se procesi do kryeqyteteve. Çështjet e shqyrtuara më së shumti në të rezultojë me pavarësi. Gjatë negociatave, Beogradi në procesin e Vjenës kanë qenë decentralizim dhe mbrojtja vazhdimësi është shprehur kundër pavarësisë dhe është e Kishave Ortodokse serbe dhe hapësirave për rreth tyre. preokupuar me ndarjen e pjesëve të Kosovës ku jetojnë Bisedimet për një kornizë më të gjerë për të drejtat e serbët nga Prishtina. Gjatë procesit të bisedimeve, minoriteteve, për çështjen e borxheve dhe pronës Beogradi obligoi punëtorët e shëndetësisë dhe ata të shtetërore kanë qenë të pakta. arsimit të komunitetit serb, që të ndërpresin kontratat e tyre me Qeverinë e Kosovës, duke përkrahur gjithashtu Elementet shtesë të statusit të ardhshëm të Kosovës, ai i deklaratën e qershorit të vitit 2006 të komunave veriore ka koordinuar me Grupin e Kontaktit, BE-në, NATO-n serbe për ndërprerjen e çdo lidhjeje me Qeverinë në dhe me akterët tjerë ndërkombëtarë, dizajnuar nga Prishtinë. Ahtisaari, në raportet e tij para Këshillit të Sektori i Brendshëm për rishikimin e sigurisë i Sigurimit në korrik dhe shtator të vitit 2006, vlerësoi menaxhuar nga UNDP-ja, dhe kjo çështje nuk është futur në agjendën e negociatave në mes Prishtinës dhe Beogradit. Këto elemente kanë të bëjnë me kompetencat, 16 Vërejtje të Ministrit të Jashtëm Lavrov dhënë gazetarëve pas strukturën dhe kohëzgjatjen e prezencës ndërkombëtare në takimit me homologun e tij serb në Moskë. “Rusia tërheq periudhën e pas statusit, formën përfundimtare të vërejtjen kundër ‘vendimeve unliterale’ në Kosovë”, Agjencia arkitekturës së sigurisë së Kosovës, dhe mënyrën e Franceze e Lajmeve, AFP, 1 nëntor 2006. adresimit të çështjes së veriut serb gjysmë të ndarë të 17 Më 22 shtator 2006, Ahtisaari i tha këshillit të Sigurimit: Kosovës. Me kompletimin e të gjitha këtyre elementeve, “Fuqimisht besoj se marrëveshja mund të jetë e qëndrueshme Ahtisaari së shpejti do t’i prezantojë një paketë vetëm nëse garanton se pronësia dhe përgjegjësia i takon gjithëpërfshirëse të marrëveshjes. Pasi të merret kosovarëve”. 18 aprovimi nga Grupi i Kontaktit, kjo paketë do t’i ofrohet Dhjetë nga standardet kanë për fokus minoritet. Aprovimi i Prishtinës dhe Beogradit për komentim dhe pastaj do t’i ligjeve për gjuhët, trashëgiminë kulturore, dhe lirinë e besimit. prezantohet Këshillit të Sigurimit për aprovim. Shpejtimi dhe përfundimi i rindërtimit të shtëpive dhe objekteve tjera të dëmtuara gjatë trazirave të marsit 2004. Krijimi i një skeme të qiradhënies për 5,000 prona , më herët Ahtisaari ka vendosur që të krijojë një paketë në të cilën nën administrimin e HABITAT-it, dhe qeveria ishte e obliguar nuk përdoret fjala “pavarësi”, por që në substancë do të ta përkrah Agjencinë e re për çështje Pronësore në zgjidhjen e nënkuptojë atë, së paku potencialisht. Me përjashtim të 2,804 pretendime të kthimit të pronës. Qeveria të implementoj drejtave si donator dhe të lidhjeve sociale të Beogradit strategjinë e transportit publik për minoritet, ndaj fondet për me komunat me shumicë serbe, paketa në mënyrë kthim dhe përkrah moralisht UNMIK-un në dënimin e implicite do ta ndajë Kosovën nga çdo lidhje shkaktarëve të ngjarjeve të Marsit 2004. Një tjetër standard Kushtetuese me Serbinë, duke i dhënë komunitetit ishte, që qeveria t’i kompletoj stafin në njësitë qendrore të ndërkombëtar, një varg prerogativash. Kosova do të ketë gjuhëve dhe sigurojë përkthimin e të gjitha dokumenteve në të kompetenca dhe fuqi për të nënshkruar marrëveshje dhe gjitha gjuhët zyrtare si dhe alokimin e fondit për mediat e një forcë të vogël mbrojtëse. Ka pak gjasa që propozimi minoriteteve. Edhe pse është përgjegjësi, qeveria sipas këtyre standardeve duhet të angazhohet në krijimin e gjykatave të mandatojë në mënyrë të qartë krijimin e një Ministrie shtesë ndërlidhëse dhe nënstacioneve policore , aty ku është e të Jashtme ose ulësen në OKB. nevojshme. Parlamenti duhet ta ndërpriste bllokimin e emërimit të drejtorit të Agjencionit Antikorrupsion, krijimin e Rusia ka sinjalizuar se “ çështje kyçe është të gjendet një Komisionit të Pavarur për Media dhe aprovimin e ligjit mbi zgjidhje e kënaqshme për dy palët. Nuk mund të prokurimin publik.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 4
angazhimin e Prishtinës për koncesionet dhe reflektuar agjendën e tyre për ndarjen territoriale dhe kompromiset e bëra, ndërsa kritikoi Beogradin për kundër njohjes së institucioneve të brishta qendrore të jofleksibilitet. Kosovës. Prishtinës i është dashur më së shumti të lëshojë pe. Disa diplomatë kanë shprehur brengën se Edhe pse nuk thuhej në mënyrë eksplicite, qëllimi kundërshtimi i Beogradit, mund ta bëj UNOSEK-un të kryesor i Vjenës ishte gjetja e një zgjidhje të pranojë disa kërkesa “të gabuara” të cilat do t’i qëndrueshme për të ardhmen e serbëve të Kosovës në shërbenin një agjende për ndarjen e Kosovës.21 një Kosovë të pavarur. Jo komoditeti i Beogradit me Ekzistojnë indikacione se UNOSEK-u ka favorizuar logjikën e procesit ka rezultuar në performim të pa- propozimin e Prishtinës për Mitrovicën, ndërsa ka lejuar koordinuar, me prezantim të mangët të serbëve të Kosovës lidhjet direkte të Beogradit me komunat me shumicë serbe. në përbërjen e ekipit të tyre dhe me një kriticizëm të paparë për mënyrën e organizimit të bisedimeve nga UNOSEK-u E ndikuar nga deklarata e Londrës e Grupit të Kontaktit si dhe Ahtisaarin si të njëanshëm. Sa herë që diplomatët bërë në fillim të vitit 2006 dhe nga premtimet private për perëndimorë, në mënyrë jo zyrtare u thoshin se procesi pavarësi të bëra nga i dërguari special amerikan Frank do të rezultojë me pavarësi, Beogradi sillej herë si vesh- Wisner dhe të tjerët, Prishtina bëri paraprakisht ofertën shurdhër e herë e shndërronte në fyerje publike.19 që u konsiderua si zemërgjerë posaçërisht për decentralizimin – krijimi i tri komunave të reja dhe një Në maj të vitit 2006, Presidenti Tadiq dhe Kryeministri të zgjeruar me shumicë serbe. Beogradi kërkonte Koshtunica kërkuan nga Grupi i Kontaktit që të fillohet pesëmbëdhjetë komuna të reja dhe pesë tjera të zgjeruara. menjëherë me bisedime rreth statusit final. Kjo është Tani për tani, serbët janë shumicë në 5 nga gjithsej 30 shtyrë deri në korrik, kur UNOSEK-u organizoi takimin komuna sa ka Kosova. Prishtina bëri koncesione të e parë, në Vjenë mes Prishtinës dhe Beogradit në nivel rëndësishme dhe të dukshme kur propozoi që veriu i të presidentëve, kryeministrave dhe të liderëve të tjerë,.20 Mitrovicës të bëhet komunë më vete e lidhur me Ahtisaari mund të provojë të organizojë edhe një takim komunën jugore, në mënyrë më tepër formale se sa të ashtuquajtur “takimi i elefantëve” para se ai ta reale. Në fakt, kjo lidhje është bërë më tepër për të prezantojë propozimin e tij para Këshillit të Sigurimit. kënaqur opinionin shqiptar të Kosovës.22 Në mesin e vitit 2006, UNOSEK-u nxjerri koncesione të tjera nga Delegacioni i Prishtinës ka prezantuar propozime më Prishtina, duke bërë që në ofertën e tyre të ketë 5 komuna gjithëpërfshirëse si dhe ka demonstruar fleksibilitet, të reja me shumicë serbe dhe dy komuna të zgjeruara.. përderisa Beogradi ka qenë shpesh i paorganizuar, i UNOSEK-u ka vendosur saktësisht për këtë painformuar dhe i papërgatitur. Megjithatë, Beogradi ka konfiguracion, edhe pse ai i ka zgjeruar territoret e disa pasur sukses në orientimin e bisedimeve: refuzimi i tyre prej tyre përtej propozimit të Prishtinës, në mënyrë që për të diskutuar aranzhimet për të drejtat e minoriteteve propozimi i tij të bëhet i pranueshëm për serbët. në Kosovë deri kah fundi i procesit ka bërë që bisedimet të fokusohen në çështjen e decentralizimit, duke Disa nga negociatorët shqiptarë të Kosovës pendohen që kanë ofruar kaq shumë kaq herët dhe ndjehen naivë për këtë, duke besuar se UNOSEK-u do të pranonte ofertën e 19 Këso mesazhe janë dërguar që nga fundi i vitit 2005. Shih tyre si zgjidhje dhe jo si bazë për kompromis të raportin e Grupit të Krizave për Evropë Nr. 170, Kosova: mëtutjeshëm.23 Me synimin e vazhdueshëm të Rusisë që ta Sfida e Tranzicionit, 17 Shkurt 2006, fq. 11-12. SHBA-të ia mbajë Grupin e Kontaktit të fokusuar në gjetjen e një përsëritën këto mesazhe Kryeministrit Koshtunica dhe zgjidhje të negociuar deri në fund të vitit, me mundësi për ta Presidentit Tadiq, gjatë vizitave të tyre të ndara në vitin 2006. shtyrë procesin e negociatave deri në vitin 2007, dhe me Media dhe zyrtar Serb sulmuN Ahtisarin në muajin Gusht 2006, për shkak të komenteve që ai kishte bërë gjatë një takimi me politikanët serb të Kosovës, në fillim të po atij muaji. Ata kishin pretenduar se ai iu kishte atribuuar serbëve 21 Intervistë e Grupit të Krizave me një diplomat francez, 21 me “fajësinë kolektive” dhe kishte ofruar një mbrojtje shtator 2006. ideologjike për shpërthimin e granatës në Mitrovicën veriore 22 Këto lidhje me pjesën jugore të Mitrovicës ishin paraparë të më 26 Gusht. Ahtisaari shpjegoi se Serbia duhet të mbaj mbahen përmes një Bordi të Përbashkët të udhëhequr nga një përgjegjësi për atë çka kishte ndodhë gjatë regjimit të administrator ndërkombëtar për tri vite, dhe pastaj të bëhet Millosheviqit dhe për këtë, kjo kishte ndikuar në zgjidhjen e ribashkimi i qytetit. Negociatorët shqiptar të Kosovës, statusit të Kosovës. Deklarata e UNOSEK-ut bërë më 30 gusht megjithatë kanë pas parasysh se serbët thjesht mund ta 2006, mund të gjendet në http://www.unosek.org. Që nga bojkotojë Bordin. Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 26 atëherë, zyrtarët Serb kanë sulmuar Ahtisarin verbalisht në shtator 2006. Për më shumë informata, shih raportin e Grupit disa rast dhe ka propozuar largimin e tij. të Krizave Nr. 165, Zgjidhje për Mitrovicë, Jo Ndarje të 20 Dy palët kishin përsëritur qëndrimet dhe pozicionet e veta. Kosovës, 13shtator 2005; dhe atë Nr. 131, Barra më e rëndë e Kryeministri Koshtunica ishte qartazi i shqetësuar me takimin UNMIK-ut në Kosovë: Qasja ndaj ndarjes së Mitrovicës, 3 dhe nuk ishte paraqitur në drekën e shtruar të përbashkët me qershor 2002. delegacionin shqiptar. 23 Intervista të Grupit të Krizave, Prishtinë, 26 shtator - 2 tetor 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 5
idenë që Grupi i Kontaktit ta shqyrtojë dhe editojë çështje më tutje; disa serb atje që tani po bëjnë plane për propozimin e Ahtisaarit, Prishtina mbetet e brengosur se t’i shitur pronat,29 dhe në këtë mënyrë komuniteti do të mund t’i kërkohet të kalojë përtej “vijave të kuqe” në vijë duke u zvogëluar, tani kur komunat e decentralizuara fazën finale. Kah fundi i shtatorit dhe fillimi i tetorit me shumicë serbe janë bërë monedhë kryesore për 2006, politikanët e Prishtinës u pozicionuan ashpër përfshirjen e institucioneve serbe. Kjo pjesë e Obiliqit publikisht duke thënë se ata nuk do të ofrojnë më tepër.24 është e pasur me depozita të mëdha të linjitit dhe është e mundur që këtu të ndërtohet një termocentral i ri; Në maj të vitit 2006, gjatë bisedimeve për përcaktimi i saj si zonë serbe do të mund të ngjallte decentralizimin në Vjenë, u arrit marrëveshja për kriterin dyshimet në të dy anët, se decentralizimi ka të bëjë e krijimit të komunave të reja: se paku 5000 banorë, së me kontrollin e resurseve natyrore..30 paku 70 për qind me shumicë serbe dhe garantimi i qëndrueshmërisë ekonomike.25 Beogradi propozoi një UNOSEK-u e përfshiu Mitrovicën dhe veriun në planin numër të “komunave hije”, të vendosura rreth manastireve e decentralizimit duke i trajtuar si çdo pjesë tjetër të dhe monumenteve me arsyetimin se përmes kthimit të Kosovës dhe duke mos e veçuar statusin e tyre si pikë të arrihet numri prej 5000 banorëve. UNOSEK-u e hodhi veçantë të agjendës.31 Kjo i dha kredibilitet qëndrimit të poshtë këtë propozim. Prishtina ofroi një varg të përsëritur të bashkësisë ndërkombëtare se Kosova nuk komunave të reja me gjasa të vogla të vet do të ndahet, por kjo pengoi diskutimet për një qëndrueshmërisë në Kosovën lindore – befasisht aranzhman më vital për veriun dhe bëri që bisedimet të pikërisht në vendet ku integrimi ndëretnik kishte pasur fokusohen në kufijtë dhe kompetencat e komunave. sukses më së shumti. Prishtina e ka bërë këtë duke Përkundër rezistencës së Prishtinës, UNOSEK-u ka besuar në mekanizmin e rishikimit i cili sipas tyre, pas përkrahur idenë për krijimin e kompetencave asimetrike, ku dy viteve do të konkludonte se ato komuna do të ishte komunat me shumicë serbe do të kenë kompetenca më të më mirë të shndërroheshin në njësi nën komunale,26 edhe mëdha se sa ato me shumicë shqiptare. Negociatorët e pse një pjesë e shqiptarëve kanë frikë se ato në ndërkohë do Prishtinës nuk e kanë përkrahur këtë ide me arsyetimin se, të mund të përfundojnë nën kontrollin e Beogradit. Modeli si në vitet e 90-ta, kjo do t’i bënte shqiptarët të ndihen si i Njësive Komunale i propozuar nga Këshilli i Europës, qytetarë të dorës së dytë. E tërë kjo, së bashku me më 2003, nuk ka mbështetje më.27 Në perëndim, pjesa ku aspiratat e politikanëve shqiptarë për një shtet të ka ndodhë pastrimi etnik më i madh në Kosovë, nuk do të qytetarëve (civil), pa marrë parasysh etnicitetin, bëri që ketë komuna me shumicë serbe.28 UNOSEK-u të jetë skeptik: “ata duhet të pranojnë se në Kosovë ekziston çështja serbe”.32 Paketa, megjithatë do Në Kosovën qendrore, shqiptarët e Kosovës, propozuan të përfshijë asimetri. që Graçanica të bëhet komunë, e cila do t’i kontrollojë dy magjistralet kyçe, dhe duke kufizuar zgjerimin e Prishtinës Beogardi dëshironte ta ndajë Kosovën në territore në lindje. Por ata refuzuan krijimin e një komune vështirë të shqiptare dhe në territore serbe të lidhura me qeverinë e qëndrueshme në veri të Obiliqit, i cili gjendet në veri- Serbisë; Prishtina ka insistuar për një shtet të unifikuar perëndim të Prishtinës. UNOSEK-u nuk e ka shtyrë këtë me prerogativa maksimale për qeverinë qendrore. Me qëllim të afrimit të dallimeve, në prill 2006 Rohan-i qarkulloi propozimin për decentralizimin sipas të cilit do të lejohej institucionalizimi i partneriteteve vullnetare 24 Ekipi i Unitetit ka bërë deklarata për këtë çështje. Më 2 tetor ndër-komunale në shëndetësi, edukim, kulturë dhe 2006, AAK e udhëhequr nga Haradinaj kishte bërë një çështje sociale.33 Prishtina kërkonte të kufizonte mundësitë deklaratë dukë tërhequr vërejtjen se ndryshimet në atë për çka që këto partneritete të bëhen shtresë tjetër e qeverisjes dhe Ekipi i Unitetit është pajtuar do të jetë e pamundur të implementohen. të pengojë Beogradin të financojë direkt apo të krijojë 25 Një përmbledhje për shtyp të zëvendës të dërguarit marrëdhënie administrative me komunat me shumicë serbe special të OKB-së, Albert Rohan, 5 maj 2006, mund ta gjeni në http://www.unosek.org/unosek/en/ pressconf.html. 26 Intervistë e Grupit të Krizave me një këshilltar në qeverinë e 29 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtar, 8 Shtator 2006. Kosovës, Prishtinë, 14 shtator 2006. 30 Një dokument i UNOSEK-ut i diskutuar në prill 2006 kishte 27 Këshilli i Europës kishte dërguar një mision në Kosovë për parashikuar që “sipas kursit të duhur, pronësia e disa të hulumtuar dhe dizajnuar një propozim në prag të iniciativës shërbimeve publike duhet t’i transferohet komunave ose për decentralizimin, të ndërmarr nga PSSP-ja i atëhershëm, partneriteteve të komunave”. Steiner, në fund të vitit 2002, e diskutuar edhe në raportin e 31 Shih raportin e Grupit të Krizave, Zgjidhje për Mitrovicë, Jo Grupit të Krizave Nr.143, Dilema Etnike në Kosovë: Nevoja Ndarje të Kosovës, op. cit., për situatën në Mitrovicë dhe veri. për Një Kontratë Civile, 28 maj 2003. Propozimi i këtij 32 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtarë të OKB-së, Vjenë, Misioni ishte bërë në nëntor 2003, por nuk ishte përkrahur. 22 Shkurt 2006. 28 Shih Grupin e Krizave Nr.163, Kosova pas Haradinajt, 26 33 Grupi i Krizave kishte propozuar një ide të tillë në raportin maj 2005, fq. 6-11, për më shumë informata për Kosovën Zgjidhje për Mitrovicë, jo ndarje të Kosovës, op. cit., f. 36, por perëndimore. që të koordinohet përmes qeverisë qendrore të Kosovës.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 6
apo partneritetet e tyre.34 Sipas negociatorëve serb, çështje pronësore, por një gjë e tillë ende nuk i është donacionet për këto komuna duhet të mirëpriten sikur edhe kërkuar.37 ndihmat e tjera, ndërsa Prishtina dëshiron që ato të kalojnë përmes zyrës së koordinimit të donacioneve në Zyrën e Beogardi arriti të mbajë larg agjendës së bisedimeve të Kryeministrit të Kosovës. Ata brengosen se Beogradi do Vjenës, shumicën e çështjeve që kanë të bëjnë me të të mund ta keqpërdorë “ndjenjën vertikale” të serbëve të drejtat e minoriteteve dhe çështjeve kushtetuese deri në Kosovës për lojalitet ndaj Serbisë, për të krijuar një gusht 2006, duke insistuar se këto janë çështje republikë Serbe (Srbska Republika) brenda Kosovës dhe fondamentale të statusit dhe jo çështje teknike për tu se “bashkësia ndërkombëtare nuk do të brengoset për diskutuar. Angazhimi i tij në dy raundet pasuese të funksionalitetin e zgjidhjes, përkundër retorikës së tyre”.35 negociatave ishte shumë pasiv; anëtarët serb të Kosovës refuzuan të marrin pjesë duke mos pranuar identifikimin Sa i përket policisë dhe gjyqësisë, marrëveshja është e tyre si minoritet; asnjë dokument nuk është prezantuar zhvilluar mbi marrëveshjet tani veç të dekretuara nga nga delegacioni i Beogradit. Ndryshe nga ata, Prishtina UNMIK-u. Sipas kësaj, Asambletë Komunale mund të kishte sjellë një propozim gjithëpërfshirës, propozim ky zgjedhin shefat e policisë prej kandidaturave të ofruara që kishte filluar të përgatitej kah mesi i vitit 2005 me nga autoriteti qendror.36 Në propozimin e tij, UNOSEK- iniciativën e Veton Surroit dhe me angazhimin e plotë u ka zgjeruar kompetencat për komunat me shumicë (duke përfshirë takimet në Shqipëri dhe Greqi) të Listës serbe edhe në këtë fushë, duke iu dhënë të drejtën Serbe për Kosovë dhe Metohi, të udhëhequr nga Oliver asambleve të tyre komunale, për shkarkimin e shefit të Ivanoviq dhe përmes takimeve të rregullta të Këshillit policisë lokale. Konsultativ për Komunitete, në të cilin merrnin pjesë edhe politikanët e minoriteteve të tjera.. Në fillim të Për t’i ikur krijimit të kompetencave të tjera asimetrike, muajit tetor 2006, Prishtina bëri të ditur se ky këshill do Prishtina ka propozuar që të përgatisë një legjislacion të të bëhet institucion shtetëror pas përcaktimit të statusit veçantë për t’i lejuar komunave kompetenca shtesë të final.38 vetëqeverisjes në kulturë dhe shërbime sociale dhe për tu hapur rrugë atyre që të udhëheqin shërbimin Prishtina ka propozuar një varg përparësish tjera për shëndetësor sekondarë dhe shkollat e larta, si ato që minoritetet duke ia shtuar atyre të ofruara përmes ekzistojnë në Mitrovicën veriore. Prishtina pranoi që kushtetutës së përkohshme të UNMIK-ut. Ajo ka nxënësit kosovarë serb të vazhdojnë të mësojnë me pranuar të krijojë një kanal të dytë të televizionit publik kurikulumet serbe. Prishtina gjithashtu ka hequr dorë nga në gjuhë të minoriteteve. Mekanizmat e interesit vital do t’i një parim i përgjithshëm me të cilin nuk do të mund t’i mbronin minoritetet nga ligjet e pafavorshme për ta.. hedhë poshtë vendimet komunale me të cilat nuk do të Përbërja e dhomës speciale të Gjykatës Kushtetuese për pajtohet, por me në vend të kësaj do t’i duhet të kërkojë çështjen e minoriteteve dhe institucioni i Ombudspersonit krijimin e gjyqësisë që do të ishte në pajtueshmëri me do jenë me shumicë jo shqiptare. Beogradi nuk u pajtua marrëveshjen për statusin. dhe ka propozuar institucione të ndara të Ombudspersonit për serbët dhe shqiptarët..39 Por cila do të jetë gjykata, dhe në çfarë mënyre do të jetë e konstituuar? Ka pasur diskutime të kufizuara për Por, Prishtina kërkonte të zvogëlojë përfaqësimin e strukturën kushtetuese në tërësi. Shqiptarët e Kosovës minoriteteve në Parlament dhe Qeveri, të garantuar sipas kanë propozuar një gjykatë kushtetuese me shumicë të Kornizës Kushtetuese të UNMIK-ut. Me gjithë faktin se gjykatësve ndërkombëtarë dhe jo shqiptarë. BE-ja Belgjika dhe Finlanda funksionojnë shumë mirë me planifikon të sjellë disa gjyqtarë për krimet e luftës, sistemet e tyre konsociationale (stabilizues), Prishtina krimet ndër-etnike, korrupsion, krim të organizuar dhe përkrah një kushtetutë moderne, “Europiane” dhe jo një kushtetutë “Libaneze”.40 Ajo dëshiron që tri postet ministrore të garantuara për minoritet (dy për serbët dhe një për të tjerët) t’i reduktojë apo t’i heqë dhe në vend të 34 Prishtina është pajtuar që komunat me shumicë serbe të bashkëpunojnë me komunat homologe në Serbi por ka refuzuar propozimin e UNOSEK-ut, për institucionalizimin e lidhjeve të 37 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtar të BE-së, Prishtinë, tyre me qeverinë Serbe. Intervistë e Grupit të Krizave me një 6 tetor 2006. këshilltar të qeverisë, Prishtinë, 14 shtator 2006. 38 Ata kanë paraparë që ajo të funksionoj në zyrën e 35 Ibid. Në prill 2006, një zyrtar i UNOSEK-ut i ka thënë Presidentit, të mblidhet në baza mujore dhe të bëhet forum për Grupit të Krizave, në një intervistë telefonike: “Nuk mund të çështjet që i brengosin minoritet për tu marrë në konsiderim kemi një shtet Brenda një shteti, por……” nga vendimmarrësit. 36 Këto masa janë përcaktuar më rregulloren e UNMIK-ut 39 Shih transkriptin e konferencës për shtyp të Rohan-it më 8 2005/54, “Mbi kornizën dhe parimet udhëheqëse për Shtator 2006, në Vjenë, në http://www.unosek.org/. Shërbimin Policor të Kosovës të datës 20 dhjetor 2005”, mund 40 Vërejtje e përsëritur disa herë nga politikani shqiptar i të gjendet në http://www.unmikonline.org. Kosovës, Veton Surroi.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 7
tyre të ofrojë një numër pozitash të Zëvendësministrave. çështje të bllokohet”.43 Prishtina do të gjendet në pozitë të Këtë ajo e argumenton duke pohuar se përfaqësimi i vështirë për të siguruar pjesën e saj të marrëveshjes në rezervuar për minoritetet, në Qeveri dëmton politikat e mbrojtjen e zonave rreth kishave dhe objekteve të tjera brendshme duke dekurajuar angazhimin serioz të partive të trashëgimisë kulturore, nga ndërtimet ilegale; siç ishte minoritare në jetën politike.41 shembulli i shkeljes së raportuar pranë dy prej tyre në fillim të tetorit 2006, duke rrezikuar paraprakisht Prishtina, po ashtu dëshiron që njëzet ulëset e rezervuara marrëveshjen.44 për minoritetet (dhjetë për serbët dhe dhjetë për të tjerët) nga gjithsej 120 vende sa ka asambleja të reduktohen në Në anën tjetër, marrëveshja për portofolion ekonomike, përfshirje tjetër që quhet minimum i vendeve të përcaktimi i borxheve dhe i pronës shtetërore, duken edhe rezervuara. Tani për tani, çdo vend i fituar nga më të largëta. Vetëm një takim i pafrytshëm është kandidatët minoritar i shtohet numrit të vendeve të mbajtur në Vjenë, më 31 maj 2006. Të dy palët u rezervuara. Arsyetimi i tyre për këtë është se nëse pajtuan se Kosova duhet t’i marrë përgjegjësitë për minoritetet që përbëjë 10-12 për qind të popullatës së borxhet e jashtme, të cilat tani për tani udhëhiqen nga Kosovës, marrin plotësisht pjesë në zgjedhje sipas Serbia, për projektet për të cilat mund të dokumentohet rregullave të tanishme, ata do të mund të kontrollojnë se Kosova ka qenë përfituese. Por, Prishtina nuk ka një të tretën e Parlamentit. Kjo sipas tyre do të thotë pasur qasje në këto dokumente. Ajo kërkon që Serbia t’i shtrembërim i demokracisë dhe anashkalim i shumicës. paguajë dhe kompensojë pensionet dhe të hollat e Për më tepër, përfaqësimi shtesë do të ishte i pa shqiptarëve të marra nga xhirollogaritë bankare të nevojshëm, duke pasur parasysh rregullat e shumicës së konfiskuara gjatë periudhës së Millosheviqit, pas vitit dyfishtë të “Badinterit” për mbrojtjen e minoriteteve të 1989. Pa u shtjelluar fare, ndërmjetësuesit kanë dhënë propozuar për Parlamentin, pas definimit të statusit të indikacione se këto çështje mund të diskutohen përmes Kosovës..42 Argumentet e tilla, të cilat synojnë një mekanizmi tjetër, atë të kërkesave individuale.45 prezantimin e serbëve dhe minoriteteve tjera nën numrin Beogradi dëshiron që i tërë procesi i privatizimit të e ofruar nga sistemi i UNMIK-ut, do të dërgonin një zhvillohet ndryshe dhe që pronësinë dhe të drejtat e sinjal të keq për marrëveshje. UNOSEK-u ka sinjalizuar borxheve të brendshme të kompanive shtetërore dhe se aranzhimet e tanishme (20 vende të rezervuara) të private serbe mbi shumicën e ndërmarrjeve shoqërore të cilat janë zemërgjera, mund të mbesin edhe për dy merret si bazë për fillimin e privatizimit, edhe pse këto mandate parlamentare para se të ndryshohen në favor të pretendime rrjedhin nga periudha e eksproprijimit nga formulës së Prishtinës. Milosheviqi. Ky pretendim nuk ka gjet përkrahje te UNOSEK-u. Zgjidhja më e mundshme duket se është Një fushë ku Prishtina dhe Beogradi ishin afër arritjes së Pavarësia e Kosovës që do t’i prijë çdo marrëveshje një marrëveshjeje është ajo për të drejtat dhe mbrojtjen e gjithëpërfshirëse në këtë çështje dhe pastaj do të Kishave Ortodokse, territoret rreth tyre si dhe ruajtjen e zhvillohet në një kontekst të ri dhe më të thjeshtë. vendeve të trashëgimisë kulturore serbe. Kisha ka luajtur një rol pozitiv në këtë, duke e nxitur Beogradin të marrë qëndrime praktike në këtë çështje dhe duke mos e ndërlidhur çështjen e objekteve religjioze me decentralizimin. Por, sipas fjalëve të Ahtisaarit, “Lidhja e 43 Adresuar para Këshillit të Sigurimit të OKB-së, më 22 ndërtuar nga Beogradi në mes mbrojtjes së objekteve Shtator 2006. Kisha serbe administronte prona të mëdha të religjioze dhe kthimit të aseteve të Kishave të tokës në Kosovë, para periudhës së komunizmit. Beogradi nacionalizuara nga autoritetet Jugosllave gjatë vitit 1945- kishte provuar ta bënte kthimin e këtyre pronave si pjesë të agjendës së tij politike për përfitim të teritoreve të Kosovës, sa 1946, ka bërë që një marrëveshje e përgjithshme në këtë më shumë që të jetë e mundur, e cila do të krijonte një entitet Serb. Vet kisha ka provuar që të distancohet nga kjo agjendë, e cila është, me siguri, një anatemë për shqiptarët. Është shumë e interesuar në gjetjen e një marrëveshje me Prishtinën dhe 41 Intervistë e Grupit të Krizave me një ministër të qeverisë zgjidhjen e çështjeve pronësore do ta kërkojë mundësisht dhe anëtar i delegacionit të Vjenës, Prishtinë, 26 Shtator 2006. përmes sistemit legal që do të krijohet në Kosovën e pas 42 Konstitucionalisti dhe studiuesi francez, Robert Badinter, statusit. Shih raportin e Grupit të Krizave Nr. 170, Kosova: ishte angazhuar si konsultant në procesin paqësor të Ohrit, i Sfida e Tranzicionit, 17 Shkurt 2006, fq 29-30, për më shumë cili kishte fut në marrëveshje një mekanizëm i cli thjesht informata për Kishën Serbe Ortodokse në Kosovë. pengonte mbivotimin e pakicës shqiptare në parlament Çdo 44 “Gërmime në Gazimestan”, KIM Info Newsletter, 3 tetor ligj që prek interesat e minoriteteve etnike, për tu kaluar 2006, mund të gjindet në http://www.kosovo.net. Pas ankesave që kërkonte shumicën e votave të deputetëve jo të shumicës, duke qeverisa Serbe ia bëri UNOSEK-ut, UNMIK urdhëroi ndalimin i shtuar votimin të shumicës në tërësi të deputetëve të e punimeve në atë projekt. pranishëm. Shih “Constitutional watch”, Rishikimi i 45 Shi komentet e Stefan Lehne, të bëra më 31 maj 2006, në një Kushtetutave të Europës Lindore, vol. 10, nr. 4, vjeshtë 2001, konferencë për media të UNMIK-ut, në: në http://www.law.nyu.edu/eecr/. http://www.unosek.org/unosek/en/pressconf.html.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 8
Optimizmi i shqiptarëve për pavarësi në fillim të mënyrë të duhur do të mbikëqyrte aplikimin e procesit të Vjenës, në fillim te vitit 2006, është zbehur dispozitave të parashtruara sipas marrëveshjes së javëve të fundit nga shqetësimet për decentralizimin, statusit, të garantojë sigurinë, dhe veçanërisht Mitrovicën dhe për veriun, si dhe nga shtyrja e mbrojtjen e minoriteteve sikur edhe të monitorojë dhe mundshme. Beogradi e ka nxitur publikun serb kundër të përkrahë autoritetet në përmbushjen e vazhdueshme Ahtisaarit në gusht 2006. Ai gjithashtu, nganjëherë, ka të standardeve.” NATO është zotuar se do të vazhdojë arritur t’i shtyje takimet në Vjenë, por nuk është larguar të mbajë një numër trupash të saj në Kosovë. BE-ja nga procesi. Taktika e tyre ishte dërgimi i delegacioneve do të udhëheqë me Misionin Civil. Duke pranuar se (kryesisht në nivel të ulët) atje por jo edhe të ofrojë “Kosova do të jetë kryesisht dhe para së gjithash ndonjë koncesion, duke filluar çdo takim sikur gjithçka përgjegjësi e Europës”,47 Komisioni dhe Sekretariati i po fillon prej fillimit. Në këtë mënyrë, ata shpresojnë të Këshillit publikuan raporte të përbashkëta, në dhjetor krijojnë një makinë të negociatave të përhershme. 2005 dhe në korrik 2006, në lidhje me rolin e ardhshëm të BE-së në Kosovë, raporte këto që janë Kur Ahtisaari, në deklaratën e tij më 22 shtator 2006, përkrahur nga vendet anëtare48 dhe duhet të para Këshillit të Sigurimit konkludoi se Prishtina ishte ndihmojnë që të sigurojnë një njohje bllok (të fleksibile dhe Beogradi jo konstruktiv dhe se negociatat përbashkët) të Kosovës, në fillim të vitit 2007. po shkonin në qorrsokak, rusët dhe kinezët në një nivel më të vogël, siç raportohet, refuzuan këtë konkludim Raporti i korrikut përmban argumente që janë në dhe kërkuan vazhdimin e negociatave. Megjithatë, kundërshtim me aranzhimet komplekse për Ahtisaari në vend të kësaj kërkoi hapësirë politike më të decentralizimin, që do të mund të pengonin qeverinë madhe për ofrimin e propozimit të tij të arbitruar të qendrore të Kosovës në rrugën drejt integrimit për në marrëveshjes në tavolinë, duke riafirmuar qëllimin e tij BE: “Institucionet e Kosovës duhet të kenë për përfundimin e procesit deri në fund të vitit 2006 dhe përgjegjësinë për menaxhimin e punëve të veta. duke e bërë publike levën artificiale të Beogradit dhe Angazhimi i ndërkombëtarëve duhet të ndihmojë Moskës. “Unë nuk po shoh se atje mund të arrihet me institucionet e Kosovës për të marrë përgjegjësi të një marrëveshje të negociuar….Unë nuk po shoh se plota për çështjet e Kosovës sa më shpejt që të jetë e palët po lëvizin nga qëndrimet e tyre rreth statusit. Palët mundur”. Komisioni Evropian në mënyrë të veçantë mbeten në pozicione diametralisht të kundërta”, tha argumenton nevojën për një status të qartë të gjatë një seminari në Parlamentin Finlandës, më 09 tetor Kosovës. Forma e marrëveshjes që është në zhvillim 2006. Në të vërtetë, bisedime tjera mund të shkaktojnë nuk është shumë inkurajuese nga kjo perspektivë, zmbrapsje nga koncesionet e bëra deri më tani nga të dy duke sugjeruar rol më përmbajtjesor (kontrollues) se palët.46 sa që është sugjeruar nga BE-ja dhe aranzhim kushtetues më të ndërlikuar se sa që është shpresuar. Tani, Ahtisaari po i bën plotësimet e fundit në propozimin e marrëveshjes, me të cilën ai shpreson të 1. Përfaqësuesi i Komunitetit Ndërkombëtar arrijë këtë: sigurimin e mbështetjes nga pesë anëtarët permanent të Këshillit të Sigurimit, rritjen e mundësive Prezenca e paraparë civile ndërkombëtare do të për paqe në teren në një periudhë afatshkurtër (duke e përmbajë në bërthamën e saj një Përfaqësues Civil joshur një pranim të heshtur praktik të Beogradit me Ndërkombëtar, “me mandat të dyfishtë” i mandatuar ofertat për decentralizimin pa e hidhëruar Prishtinën në si Përfaqësues Special i BE-së t’i përmbahet atë shkallë që të refuzojë ta implementoj marrëveshjen), marrëveshjes për statusin dhe të punojë në dhe duke u përkujdesur për një funksionalitet afatgjatë të pajtueshmëri me Këshillin e Sigurimit. Ai / Ajo do t’i shtetit të Kosovës. raportojë Brukselit dhe grupit mbikëqyrës të mandatuar nga Këshilli i Sigurimit, ngjashëm me Këshillin për Implementimin e Paqes në Bosnjë, dhe B. PREZENCA E ARDHSHME do të udhëheqë një Zyre Ndërkombëtare Civile NDËRKOMBËTARE (ZNC). Kjo zyrë do të monitorojë implementimin e marrëveshjes për statusin nga qeveria e Kosovës dhe Grupi i Kontaktit në Parimet Themelore do të ketë kompetenca që të intervenojë dhe të bëjë (Udhëheqëse) të prezantuara në tetor 2005, bëri të përmirësime gjatë këtij procesi. qartë se “ për një kohë Kosova do të vazhdojë të ketë nevojë për një prezencë civile dhe ushtarake e cila në 47 Dokumenti i përbashkët i Këshillit dhe Komisionit Europian, të korrikut 2006, fq. 1. 46 Me siguri se Prishtina po. Intervistë e Grupit të Krizave me 48 Mos gatishmëria e institucioneve të BE-së, që t’i bëj publike një këshilltar të delegacionit të Vjenës, Prishtinë, 14 Shtator këto raporte, duke iu shpërndarë gazetarëve përmbledhje të 2006. shkurtuara, nuk i ndihmon transparencës së këtij procesi.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 9
Debati është i hapur lidhur me nivelin e këtyre statusit, të tjerët parashohin që kjo të bëhet pas tri viteve. kompetencave. A do të jetë në gjendje Përfaqësuesi të Nëse procesi i implementimit shkon mirë, fuqitë e shkarkojë zyrtarët kokëfortë (të pa bindshëm), sikur Përfaqësuesit Ndërkombëtar mund të reduktohen apo Përfaqësuesi i Lartë në Bosnjë, apo një veprim i tillë edhe të eliminohen duke lënë kështu vetëm një në kontekstin e Kosovës do të shkaktonte acarime, Përfaqësues Special të Bashkimit Evropian, siç është duke pasur parasysh se UNMIK-u i ka gëzuar këto të shembulli me Maqedoninë. Teorikisht, mekanizmi i drejta që nga viti 1999, por asnjëherë nuk i ka rishikimit ofron mundësinë që kompetencat e përdorur ato? Apo kompetencat duhet të kufizohen në Përfaqësuesit Ndërkombëtar të rriten nëse decentralizimi të drejta të ngritjes për rishqyrtim gjyqësor të dhe masat e tjera të akomodimit të minoritetit serb apo vendimeve dhe ligjeve të dyshimta (kontestuese), edhe qeverisja në përgjithësi nuk zhvillohen në mënyrën duke ushtruar ndikimin e vet më tepër përmes e duhur. Por, sa më tepër që kjo mundësi gjen vend në koordinimit të presionit moral se sa përmes dekreteve marrëveshjen për statusin, për aq më shumë shqiptarët e administrative? “Është gabim të pyetet nëse na Kosovës do të dyshojnë në kualitetin e pavarësisë që do nevojitet një prezencë e vogël apo e fuqishme, ne ta fitojnë. kemi nevojë për një politikë të fuqishme”, ka thënë një zyrtar i BE-së.49 Megjithatë, me afrimin e kohës Edhe BE-ja edhe shqiptarët e Kosovës janë shumë të për marrjen e vendimit për statusin dhe me realizimin interesuar që ZNC-ja të mos shihet si vazhdimësi e e përgatitjeve të cilat vejnë në pah se më shumë fusha UNMIK-ut. “ne po shohim njerëzit që dëshirojnë të të përgjegjësisë do të kërkojnë kompetenca të transferohen nga UNMIK-u te struktura e re; kjo ushqen vendimmarrjes, vërehet tendenca për të anuar kah brengën e njerëzve”, tërheq vërejtjen një politikan status quo-ja, kontrolli dhe “siguria primare” kosovar.52 BE-ja po i reziston kësaj por megjithatë atyre do t’u duhet një pjesë e eksperiencës së UNMIK-ut. Sa Parashihet që ZNC-ja të ketë në kontingjentin e saj më e qartë që të jetë strategjia dalëse e ZNC-së në kohë rreth 50 zyrtarë, me një zyre vartëse në Mitrovicë me dhe mandat, aq më mirë, por leva po graviton në formën rreth 10 deri në 20 zyrtarë. Kësaj zyre informatat nga e UNMIK-ut. Shtatë vitet e prezencës së tij në Kosovë tereni kryesisht do t’i sigurohen nga një mision i bënë që të krijohet një klimë jo e mirë bashkëveprimi e veçantë i drejtuar nga OSBE-ja, që aktualisht është zyrtarëve të saj dhe homologëve të tyre kosovar, e cila pjesë e UNMIK-ut.50 Përfaqësuesi do të ketë një është vështirë të ndryshohet. Pavarësisht nga retorika për zëvendës nga SHBA, i cili do të jetë i fokusuar në pavarësinë, përfaqësuesit kosovarë shpeshherë dinë të implementimin e marrëveshjes për statusin, si dhe një bëhen partnerë pasiv në relacion me homologët e tyre zëvendës Evropian i cili do të ketë një mision për ndërkombëtarë, të cilët sido që të jetë do të fajësohen vendosjen e ligjit, së bashku me policinë Europiane, publikisht.. Do të nevojitet një angazhim i madh dhe prokurorët, gjykatësit, dhe sipas gjasave zyrtarët e personalitete për ta bindur opinionin kosovar se misioni burgjeve dhe të doganave, duke performuar role i ri do të jetë ndryshe nga ai i UNMIK-ut. Parti radikale udhëheqëse, këshilluese, monitoruese dhe ekzekutive. dhe lëvizje ekstreme do të tentojnë ta portretizojnë Në fillim të qershorit 2006, Këshilli i BE-së dërgoi Zyrën Ndërkombëtare Civile si kolonialiste, mesazh të Ekipin Planifikues të BE-së, me 40 pjesëtarë në cilin rajonet e origjinës së UÇK-së, siç janë Drenica dhe përbërjen e saj për të hulumtuar dhe për të propozuar Dukagjini mund ta pranojnë pa vështirësi. modelin e një misioni të tillë në Kosovë, që me gjasë do të jetë i dërguar dhe i përbërë nga Politika Elita politike kosovare në paraqitjet e tyre publike, ende Evropiane për Siguri dhe Mbrojtje e BE-së.51 Në insistojnë se procesi do të përfundojë me një Kosovë shtator 2006, Këshilli dha aprovimin formal për krijimin plotësisht të pavarur dhe sovrane. Ndërsa privatisht, ajo e një ekipi analog për planifikimin dhe fillimin e krijimit paraqitet shumë më realiste dhe më e përshtatshme. Vet të Zyrës Ndërkombëtare Civile. Prishtina propozon role për arbitra ndërkombëtare për periudhën e pas-statusit, si për shembull në propozimet e Data për rishikimin e prezencës ndërkombëtare do të tyre për Mitrovicën dhe në relacionet qeveri – komuna propozohet nga grupi mbikëqyrës ndërkombëtar. rreth emërimit të shefave të policisë lokale. Shumica e shteteve të Quint-it tani përkrahin që ky rishikim të bëhet dy vite pas arritjes së marrëveshjes së Duke menduar në mënyrë pragmatike se, “komuniteti ndërkombëtar nuk dëshiron që të qëndrojë shumë gjatë në Kosovë”, dhe meqë “nuk jemi në pozitë të kundërshtojmë një prezencë ndërkombëtare, duhet të 49 Intervistë e Grupit të Krizave, 18 maj 2006. 50 Në përgatitje për këto detyra, Misioni i BE-së ka shpërndarë stafin e tij nga Prishtina në ekipe monitoruese për qeverinë lokale në secilën komunë. 51 Shih Raportin e Grupit të Krizave Nr. 160, Rindërtimi i aftësive të BE-së në përgjigje të Krizave, 7 janar 2005. 52 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 28 shtator 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 10
lobojmë”.53 Mbi këtë bazë, Ekipi i Unitetit i Prishtinës doganave.57 Kryeministri Çeku dëshiron qe komuniteti përmes një letre të dërguar nga Presidenti Sejdiu, zotit ndërkombëtar të marr disa kompetenca ekzekutive në Ahtisaari, Grupit të Kontaktit, BE-së dhe NATO-s, më polici dhe gjyqësi, në mënyrë që t’i plotësojë zbrazësitë 24 gusht, ftoi dhe provoi të fillojë formësimin e kësaj e kapaciteteve vendore dhe të shërbejë si një urë lidhëse prezence: “Ne ftojmë dhe mirëpresim një prezencë në mes minoritetit Serb dhe Prishtinës drejt krijimit të ndërkombëtare civile dhe ushtarake në të ardhmen në mirëbesimit. Ai dëshiron të shoh angazhimet e asaj Kosovë”, me qëllim të afrimit të Kosovës drejt BE-së prezence në luftimin e nivelit të lartë të korrupsionit dhe dhe NATO-s, për çka “[ne] edhe një herë shprehim krimit të organizuar, shërbimin e burgjeve, inteligjencës gatishmërinë tonë të vazhdojmë të punojmë në dhe në hetimet financiare, dhe parasheh që ai mision të definimin e prezencës së ardhshme ndërkombëtare në qëndrojë në Kosovë për 5 deri 10 vjet- por “ne duhet të Kosovë ”. Konsultimet me Ekipin e Unitetit dhe jemi pronar”.58 Qeverinë po bëhen gjithnjë e më të shpeshta tani kur Ekipi Planifikues i BE-së për ZNC-në (Zyrën Konsultimet që ekipi planifikues i BE-së ka pasur me Ndërkombëtare Civile) po vendoset në Prishtinë. akterët vendor gjatë pesë muajve të fundit, ka bërë që të ofrohen pikëpamjet dhe po i “eliminon befasitë”.59 Kah Me gjithë faktin se mandati i prezencës ndërkombëtare fundi i shatorit, i është dorëzuar raporti i parë Këshillit të pas statusit duhet të dalë nga një rezolutë e Këshillit të BE-së, i cili përmban rekomandime themelore për Sigurimit, zyrtarët ndërkombëtar tani pranojnë rëndësinë misionin e ardhshëm. Në këtë raport u propozua që të e një ftese paralele nga Kosova.54 Megjithatë, politikanët formohet një mision me së paku 950 pjesëtar, me role të shqiptarë të Kosovës ende shprehin dyshimet se në çfarë ndryshme në ndërtim të kapaciteteve, monitorim dhe konteksti do të vendoset ZNC-ja. Ata dëshirojnë që ajo role ekzekutive, dhe duke u përfshirë sa më shumë që të të jetë një mekanizëm që do të ndihmojë Kosovën që të është e mundur në strukturat policore dhe gjyqësore. Në bëhet shtet normal dhe refuzojnë ta pranojnë atë pa raport thuhet se ky mision duhet të mos profilizohet si garancitë e plota për pavarësinë. “Si t’i tregojmë një strukturë e veçantë apo gjykatë speciale.60 duke publikut se ende nuk e dimë ku jemi, se nuk e dimë ku mbajtur në mënyrë obligative vijën e përgjegjësisë ndaj do të përfundojmë, por që duhet të fillojmë ta Brukselit përmes përfaqësuesit të tij. Komisioneri i implementojmë marrëveshjen e decentralizimit, policisë sipas të gjitha gjasave do të jetë kosovar dhe do mbrojtjen e trashëgimisë kulturore serbe dhe definimin e t’i përgjigjet Ministrit të Brendshëm. Mekanizmat e misionit të ri planifikues me të drejtë vetoje?” Një tjetër rishikimit, dhe standardet do t’i mundësonin BE-së që vlerësoi: “Nëse nuk jemi të pavarur, ne nuk do të jemi në mënyrë graduale të zvogëlojë funksionet dhe numrin partner të prezencës ndërkombëtare”. Në këtë rast, e personelit në raport me profesionalizimin në Kosova do kishte “pavarësi të kategorisë së tretë”. Disa respektimin e ligjit, si në strukturat e policisë së pyesin: “Çka saktësisht do të sjell këtu prezenca e re Kosovës, prokurorët, gjyqtarët. ndërkombëtare? Vetëm të drejtën e vetos apo asistencë zhvillimore? Ky aspekt ende nuk është qartësuar”.55 Si do që të jetë, homologët kosovar të EUPT-së ( ekipit planifikues të BE-së), veçanërisht në Shërbimin Policor të Kosovës, do të kishin mundur të bënin më tepër. Edhe 2. Misioni i BE-së për Sundimin e Ligjit pse u është thënë së “Brukseli do marr parasysh Liderët shqiptarë të Kosovës shprehen të relaksuar për angazhimin aktiv të tyre” dhe do t’i ofronte Prishtinës perspektivën afatgjate të misionit të sundimit të ligjit.56 një rol më të rëndësishëm në planifikim e misionit, “ata Duke qenë i vetëdijshëm për jetëgjatësinë dhe u treguan pasiv. Ne kemi pasur diskutime të frytshme 61 kompetencat e prezencës ndërkombëtare në periudhën e por gjithmonë me iniciativën tonë”. Në ndërkohë, pas statusit, një figurë kyçe në koalicionin qeverisës thotë: “Është krejt në rregull dhe na nevojitet”, bile duhet të përfshijë edhe mbikëqyrjen e kufijve dhe 57 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 5 tetor 2006. 58 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 26 Shator 2006. 59 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtar të BE-së, Prishtinë, 53 Intervistë e Grupit të Krizave me një anëtar të qeverisë dhe 6 tetor 2006. delegacionit Kosovar, Prishtinë, 26 shtator 2006. 60 Për shembull, gjyqtarët dhe prokurorët ndërkombëtar mund 54 Intervistë e grupit të Krizave me një zyrtar të BE-së, 18 maj të merren me rastet më ndjeshme të krimit, dhe çështjeve 2006. pronësore. Edhe pse është diskutuar në Vjenë për mundësinë e 55 Intervista të Grupit të Krizave me anëtarë të delegacionit angazhimit të gjyqtarëve ndërkombëtar në gjykatën Kosovar për bisedimet e Vjenës, Prishtinë, 26-28 Shtator Kushtetuese, Misioni Planifikues i BE-së ende nuk ka 2006. menduar për këtë dhe tani për tani nuk parashikon gjyqtarë të 56 Intervista të Grupit të Krizave me një ministër të qeverisë, tillë të ketë në përbërjen e Misionit të vet. Prishtinë, 26 Shtator 2006, dhe me një politikan opozitar të 61 Intervistë e Grupit të Krizave më një zyrtar të BE-së, 6 tetor PDK-së, Prishtinë, 2 tetor 2006. 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 11
zyrtarët e SHPK-së vazhdimisht ankohen se nuk janë pajtohet se në fillim të vitit 2006, disa hetime të profilit të konsultuar.62 lartë nuk janë shtyrë drejt përfundimit..71
Prezenca e ftuar e Policisë ndërkombëtare mund të Do të jetë e rëndësishme që misioni i BE-së në polici ndihmoj në krijimin e shpejtë të mirëbesimit. Duke i dhe gjyqësi, të mos prioritizoj interesat imediate të mbajtur ndërkombëtarët përgjegjës për luftimin e shteteve të veta ndaj Kosovës. Grupit të Krizave i është korrupsionit, krimit të organizuar, krimeve të luftës dhe thënë nga burime vendore dhe ndërkombëtare se disa atyre ndëretnike, shqiptarët e Kosovës do të ndjehen të kontingjente të policisë ndërkombëtare, si prioritet kanë liruar nga ballafaqimi me aspektet më të pakëndshme pasur mbledhjen e informatave për raste kriminale për dhe më të rrezikshme të konsolidimit të shtetit të tyre. shërbimet policore të vendeve të tyre dhe nga njëherë Përkundër, inkurajimit të Ministrit të ri të Drejtësisë, vetëm duke i mbrojtur edhe vetë autorët e krimeve.72 Një zyrtar një numër i vogël i prokurorëve aplikuan për pozitat e reja tjetër i BE-së, shprehu pakënaqësinë e vet më qëndrimin në Zyrën speciale të Prokurorit të Kosovës, e cila do të “sa i përket krimit, brengosemi sikur për kontrabandën” merret me krimin e organizuar dhe krimet e tjera serioze.63 dhe më pak vëmendje i kushtohet korrupsionit dhe “Ne kemi krijuar një kulturë të varësisë gjyqësore”, reketimit, të cilat në mënyrë direkte ndikojnë mbi deklaroi një diplomat kyç i Quintit në Prishtinë.64 Një qytetarët kosovar.73 Planifikuesit e misionit të BE-së anëtar i qeverisë i disponuar deklaroi: “pas një viti, ne do kanë ndërmend të tregojnë se misioni i ri nuk do të të shkojmë në BE dhe do të kërkojmë heqjen e regjimit trashëgoj policinë e UNMIK-un duke e ndërruar të vizave. Pse jo kur BE udhëheq policinë, gjykatat dhe strukturën e lartë, por megjithatë ata planifikojnë që t’i doganat tona?”65 marrin nën kontroll disa njësi dhe t’i modifikojnë disa prej tyre.74 Kontrolli i rrugëve të paligjshme të përfitimit ekonomik në Kosovë, nuk do të ndjehet i kërcënuar, nëse misioni i Shtetet anëtare i kanë ofruar UNMIK-ut vetëm disa hetues BE-së nuk do të ishte më efikas se ai i UNMIK-ut, i cili të specializuar të policisë. A mundet BE-ja të punojë më u tregua i brishtë, i çrregulluar, me jo ekspertizë të mirë? 75 Planifikuesit e misionit të tij kanë frikë se niveli mjaftueshme në sundimin e ligjit.66 Ministria e punëve të i pagave dhe kushtet e tjera mund të jenë të pa brendshme e Kosovës, do të jetë e pa kompletuar në kohën mjaftueshme për të tërhequr personel të specializuar; kjo e definimit të statusit dhe nuk po shpejton të ndërtoj çështje është edhe më akute sa i përket gjyqësisë. BE-ja politika kundër krimit të organizuar;67 “Nuk mund të rrezikon që të bëhet “kushëri i varfër në misionet presim nga Ministri që të bëj atë që komuniteti paqeruajtëse ndërkombëtare”; për shembull, misioni ndërkombëtar ka dështuar ta bëj; si mund ta kritikojmë mund të mos jetë në gjendje të paguajë bonuset ditore të atë?”, tha një zyrtar për sundimin e Ligjit në UNMIK.68 cilat ofrohen nga organizatat tjera multilaterale.76 Një zyrtar i BE-së mendon se kriminelët të quajtur si Buxheti i tërësishëm vjetor i politikës së sigurisë dhe “peshq të mëdhenj” në fakt janë mbrojtur nga mbrojtjes Evropiane do të sfidohet nga misioni i tij në komuniteti ndërkombëtar dhe janë rritur në periudhën e Kosovë. Fillimisht i planifikuar për t’u ngritur nga €75 UNMIK-ut.69 Zyrtarët e SHPK-së janë ankuar se hetimet janë bllokuar në zyrën ë Komisionerit të policisë së UNMIK-ut.70 Një zyrtar i lartë i drejtësisë në UNMIK, 71 “Nuk më pëlqen sepse ato vendime janë marrë nën hije Ka shkaktuar shumë çështje (probleme) morale”. Por zyrtari e ka pranuar se përparësia e mbajtjes së stabilitetit politik ndaj ndjekjeve të fuqishme dhe hetimeve ndaj të dyshuarve të profilit të lartë është ndikuar nga thirrja se: “Çdo ditë në qetësi, forcon institucionet, si për shembull Ministria e Drejtësisë konsolidohet çdo ditë e më shumë. A do të kishit mundur 62 Intervista të Grupit të Krizave, shtator 2006. realisht t’i padisni anëtarët e familjes së Presidentit Rugova 63Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtarë të drejtësisë së menjëherë pas vdekjes së tij?” Intervistë e Grupit të Krizave, UNMIK-ut, Prishtinë. Prishtinë, 14 shtator 2006. 64 Intervistë e Grupit të Krizave, 21 shtator 2006. 72 Intervista të Grupit të Krizave, Prishtinë, 6 dhe 28 shtator 65 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, shtator 2006. 2006. 66 Ndonëse duhet të pranohet se nën udhëheqjen e shefit të 73 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 27 shtator 2006. tanishëm për polici dhe drejtësi, UNMIK-u, në fillim të nëntorit 74 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtarë të BE-së, ka bërë disa arrestime dhe padi në lidhje me krime financiare Prishtinë, tetor 2006. dhe korrupsion 75 Shih raportin e Grupit të Krizave Nr. 164, Ngecja e 67 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtar të Ministrisë, Reformave në Polici në Bosnjë: Pa progres nuk ka BE, 6 Prishtinë, shtator 2006. shtator 2005, për përgjegjësinë dhe përvojën e vështirë të BE- 68 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 11 shtator 2006. së në këtë fushë. 69 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 6 Shtator 2006. 76 Intervista të Grupit të Krizave, zyrtarë i BE-së, Prishtinë, 70 Intervista të grupit të Krizave, 2006. tetor dhe nëntor 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 12
milion në 2005 në €160 milion për 2007, ky buxhet formuara (specializuara) policore kundër trazirave. është zvogëluar deri në nivelin që e kishte në vitin 2005, Franca propozoi që Kosova të jetë një rast testimi për nga Parlamenti Evropian në tetor 2006. Shtetet anëtare Xhandarmërinë Evropiane të përbërë nga gjashtë shtete, dhe Parlamenti Evropian me gjasë do të duhet të me mundësinë e dërgimit të 600 deri 900 trupave. Edhe aprovojnë së shpejti një shumë më të madhe të fondeve. pse kjo do të mund të ishte gjeneruar nga dëshira për të ngritur profilin e sigurisë së BE-së viza-vi NATO-s, më Krijimi i një arkitekture apo mekanizmi të mençur në shumë se sa nga nevoja reale për të në Kosovë. mbështetje të misionit dhe qëllimit të tij do të jetë po aq i Megjithatë, do të ishte e dobishme, nëse disa qindra rëndësishëm sa edhe vet financimi i kontingjentit të tij pjesëtarë të xhandarmërisë do të ishin vendosur në brenda Kosovës. Dështimi i bashkësisë ndërkombëtare në regjionin e Mitrovicës..79 Do të ishte e qartë se misioni i Kosovë në mbrojtjen e dëshmitarëve tregon për nevojën tyre do të shërbente për amortizimin e tensioneve në për një vëmendje urgjente dhe serioze të BE-së. Kosova mes të shqiptarëve dhe serbëve dhe do të ndihmonte në është vend shumë i vogël dhe me një shoqëri të evitimin e ndarjes së Kosovës përgjatë lumit Ibër; papërvojë, që dëshmitarët e krimit të organizuar dhe xhandarmëria, si forcë më fleksibile se sa KFOR-i, do të krimeve të luftës të kenë të ardhme të sigurte brenda saj: mund të ishte më efektive operacionalisht në këtë ata duhet të dërgohen jashtë vendit. Nuk ka pasur kontekst. strukturë për mbrojtjen e dëshmitarëve edhe për ata pak dëshmitarë që kanë qenë deri më sot. Disa dëshmitarë të 3. Tranzicioni prokurorisë për rastet e krimeve të luftës së fundit, së bashku me familjet e tyre janë strehuar në shtëpi të Periudha e tranzicionit për ri-shpërndarjen e autoritetit sigurta për dy vjet por së shpejti atyre do t’u duhet të dhe të kompetencave të UNMIK-ut do të jetë dalin nga aty. Disa prej dëshmitarëve të këtillë janë jashtëzakonisht e vështirë të menaxhohet. Institucionet e 77 vrarë. “Çuditem sa herë që dikush pajtohet të dëshmojë BE-së favorizojnë një periudhë të shkurtër, 3 deri në 4 lidhur me ndonjë krim serioz”, pohoi një zyrtar i muaj të tranzicionit, menjëherë pasi t’i jepet autorizimi 78 drejtësisë së UNMIK-ut. nga Këshilli i Sigurimit. OKB-ja argumenton se kjo nuk mund të bëhet për më pak se 6 deri në 9 muaj. Zyrtarët e Mbetet çështje e hapur nëse ekipi planifikues dhe UNMIK-ut brengosen se një tranzicion më i shkurtër se hulumtues i BE-së në teren do të lejohet të formësoj gjysmë viti mund të rezultonte me një kalim të çorientuar, misionin apo aspekte e rëndësishme të tij do të duke krijuar vakuume në kapacitete dhe përgjegjësi.80 Edhe nëpërkëmbët nga agjendat e tjera të BE-së. Parashikimet më tutje, UNMIK-u do të ballafaqohet me vështirësi se nëse misioni duhet të dizajnohet si i “fuqishëm” apo “i si ta mbajë autoritetin dhe koherencën si mision pas lehtë” të cilat bëhen nëpër kryeqytete janë sjellë për vendimit të pritur të Këshillit të Sigurimit. Si autoritet i diskutim në Këshillin Evropian. Takimi i Këshillit të ardhshëm në Kosovë, planifikuesit e BE-së të ZNC-së Evropës i mbajtur në fillim të tetorit 2006 për të do të dëshirojnë të fillojnë udhëheqjen sa më parë që diskutuar raportin preliminar të EP-së të BE-së, ka është e mundur dhe që UNMIK-u të tërhiqet në mënyrë treguar një nivel të lartë të besimit në rekomandimet e të qetë. zyrtarëve të BE-së në teren. Përderisa provon që t’i konkretizojë këto plane, EP-ja e BE-së do të ketë Ajo çka nevojitet është qartësia e zgjidhjes së statusit mundësi të pengohet nga ndonjë paqartësi në lidhje me dhe një tranzicion i harmonizuar dhe i koordinuar në statusin final të Kosovës, dhe ndoshta nga nevoja për të mes të UNMIK-ut dhe ZNC-së. Jo si faktor i vetëm, por bashkërenduar idetë konkurruese të establishmenteve të qartësimi i hershëm do të krijojë kushte për të dy sundimit të ligjit të shumë shteteve anëtare, prej nga do organizmat për të ecur me hapa të sigurta gjatë muajve të vijë personeli i misionit. të tranzicionit, të cilët do të jenë shumë të rëndësishëm. Kjo gjithashtu do t’i krijonte më shumë kohë ministrisë Çështja me e madhe e hapur, që është diskutuar ishte nëse misioni duhet të ketë në përbërjen e tij njësitë e
79 Shih Raportin e Grupit të Krizave, Zgjidhje për 77 Shih, për shembull, artikujt dhe foton në gazetën Lajm, 11 dhe Mitrovicë,Jo Ndarje të Kosovës op. cit., fq. 30, për një 14 tetor 2005. Ky grup prej 31 vetave i ka varur shpresat e tij në propozim për vendosjen e Xhandarmërisë Europiane në negociatat që UNMIK-u po i zhvillon me një anëtar të ri të Mitrovicë. Bashkimit Evropian. Zyrtarët e BE-së dhe UNMIK-ut përkrahin 80 Një zyrtar i UNMIK-ut të çështjeve për sigurisë, deklaroi se qëndrimin se nëse dëshirohet zgjidhje të suksesshme të krimeve Misioni Planifikues i BE-së nuk po ndan informatat me ne. Një serioze, është më se e nevojshme “sigurimi i përkrahjes së tjetër tha se UNMIK-u e ka informuar UNOSEK-un disa muaj shteteve anëtare të BE-së për një marrëveshje të rialokimit të më parë, rafinimin (pastrimin) e policisë në nivelin komunal dhe dëshmitarëve [me UNMIK-un apo pasardhësin]”. Intervista të vënien në praktikë të rregullores së UNMIK-ut për policinë, “ Grupit të Krizave, Prishtinë, tetor dhe nëntor 2006. por askush nuk u kthye më”. Intervistë e Grupit të Krizave, 78 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 11 shtator 2006. Prishtinë, 11 shtator 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 13
së brendshme gjysmë të formuar të Kosovës për t’u riatdhesimin e dhjetëra mijëra kosovarëve (shumica konsoliduar dhe Kuvendit të përgatisë dhe të aprovojë prej tyre rom, ashkali dhe egjiptian), si dhe fusha e legjislacionin e nevojshëm si p.sh. aprovimin e menaxhimit emergjent “ku UNMIK-u dhe KFOR-i kushtetutës, e cila duhet të bëhet në përputhshmëri me ende luajnë një rol shumë të fuqishëm”,janë disa nga paketën e marrëveshjes. çështjet që Ministria e Punëve të Brendshme gjysmë e formuar, do të ballafaqohet menjëherë.83 Një çështje Zyra Ligjore e UNMIK-ut është duke provuar të krijojë tjetër me të cilën ajo mund të ballafaqohet është me dhe të lë pas vetes një regjistër të ligjeve të aplikueshme gjasë, kolapsi i strukturës së saj në veriun serb të të nxjerra nga rregulloret dhe direktivat administrative të Kosovës. saj dhe ligjet e aprovuara në Parlament. Ligjet dhe rregulloret që përcaktojnë rolin e PSSP-së, duhet të ndryshohen, por balancimi i shpërndarjes së përgjegjësive është një çështje e rëndësishme politike, kështu që kjo nuk mund të vendoset apriori në baza administrative. UNMIK-u ka qenë në gjendje të avancojë disa masa esenciale për ngritje të kapaciteteve në mënyrë diskrete, siç është krijimi i policisë kufitare brenda SHPK-së dhe lëvizja për të krijuar një Shërbim të Inteligjencës. Tani, ka marrë dritën e gjelbër nga Sekretariati i OKB-së të fokusohet në krijimin e kapaciteteve vendore para vendimit për statusin. Kjo mund të përfshijë edhe krijimin e një Ministrie të Jashtme të Kosovës..81Përvoja ka treguar se nevojitet kohë e gjatë për krijimin e ministrive, dhe jo vetëm kjo por edhe për faktin që IPVQ-ja është e ngadalshme në nominimin e ministrave dhe në ndarjen e hapësirave për zyre, pavarësisht kërkesave të tyre të vazhdueshme për më shumë kompetenca. Edhe një herë, ZNC-ja do të kërkojë rol udhëheqës në përgatitjen e qeverisë për marrjen e përgjegjësive nga UNMIK-u dhe për implementimin e marrëveshjes për statusin.
Selia qendrore e OKB-së dëshiron që autoritetet e ardhshme të Kosovës të sigurojnë organizatën botërore se nuk do të ketë pretendime të mundshme legale në të ardhmen. Por, për arsye praktike, UNMIK-u nuk mundet t’i shpallë jo-valide 500,000 dokumente të udhëtimit të lëshuara nga ta, që kosovarët aktualisht janë duke i përdorur në vend të pasaportave, po ashtu as lejet e vozitjes.82 A do t’i njohin vendet e tjera këto dokumente pas statusit? OKB-ja me dëshirë do t’i fshinte gjurmët e saj. Ajo nuk miratoi kërkesën publike të Kryeministrit Çeku bërë në tetor 2006, që arkivat e UNMIK-ut në Kosovë të mbeten në Kosovë dhe të bëhen pjesë e historisë së shtetit të ri.
Zyrtarët ndërkombëtarë janë të shqetësuar lidhur me një kalim të menjëhershëm të data-bazës së dokumenteve personale - qendrës së procedimit tek Qeveria e Kosovës. Çështja e pasaportave, kërkesat e vendeve si Danimarka dhe Gjermania për
81 Intervistë e Grupit të Krizave më një zyrtar të UNMIK-ut, Prishtinë, 30 tetor 2006. 82 Intervistë e grupit të Krizave me një zyrtar të zyrës ligjore të 83 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtar të UNMIK-ut UNMIK-ut, Prishtinë, 6 tetor 2006. për çështje sigurisë, Prishtinë, 11 Shtator 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 14
II. NË TEREN përfaqësuesve të bashkësisë ndërkombëtare), vendime këto të cilat i trajtoi dhe ofroi pa probleme të mëdha. Kjo treshe solli ndryshime në krahasim me të vjetrën. A. SHQIPTARËT Ekipi i Unitetit ngarkoi grupin vartës të tij të përbërë nga teknokrat (të dytët për nga pozicioni partiak) të partive Stabiliteti social dhe politik i shqiptarëve të Kosovës, ka përfaqësuese, për përgatitjen e propozimeve për statusin qenë një befasi e këndshme gjatë dymbëdhjetë muajve dhe negociatave të Vjenës. Duke punuar së bashku me të fundit. Pritjet se pavarësia do të arrihet brenda vitit këshilltarë ndërkombëtar, ky grup që quhet Grupi Politik 2006, ka bërë që shoqëria të përmbahet në masë të Strategjik, përpiloi dhe përgatiti dokumente koherente madhe dhe të jetë më e kujdesshme. Ndryshe nga vitet e dhe realiste për negociata dhe ndihmoi në ndërtimin e fundit, shtatori këtë vit ka filluar pa shqetësime dhe kohezionit brenda Ekipit të Unitetit. Ata përgatitën dhe protesta të punëtorëve të sektorit publik në Kosovë.84 ofruan disa koncesione dhe kompromise të dhimbshme, Shprehja e pakënaqësisë së qytetarëve për shpenzimet e për të cilat do të ishte shumë e vështirë të priten apo pakontrolluara të Qeverisë është shtyrë për më vonë.85 imagjinohen të vinë nga ndonjë trup tjetër politik i Elita politike kosovare po e mobilizon dhe fokuson shqiptarëve. Për Mitrovicën, Ekipi ngarkoi ish publikun në çështjen e pavarësisë, pjesërisht për shkak të Kryeministrin Rexhepi për të përgatitur një propozim i cili dështimeve menaxheriale në sferat tjera të jetës. ofronte një komunë me dy njësi nën-komunale të lidhura Administrimi i dyfishtë i Kosovës me UNMIK-un, u ka përmes një bordi. Ata këtë propozim e zhvilluan dhe ofruan mundësuar atyre t’i shmangen përgjegjësive, duke ia që këto dy njësi nën-komunale, të bëhen komuna më vete. zgjatur jetën politike artificialisht gjeneratës së liderëve Brenda Ekipit, si për shembull, Jakup Krasniqi një nga të viteve 90-ta.86 figurat kyçe të PDK-së –më parë i njohur si politikan me reputacion të nxitësit ekstrem – ishte më i zëshmi në 1. Menaxhimi i negociatave mbështetje të koncesionit të ofruar për Mitrovicën.
Pas disa muajve të grindjeve dhe akuzave të ndërsjella, u Krejt ndryshe, liderët në Ekipin e Unitetit, vazhdonin të krijua një mekanizëm për krijimin e unitetit në mes të qëndronin prapa retorikës së tyre të izoluar dhe jo koalicionit qeverisës dhe opozitës. Kjo ndodhi vetëm realiste duke insistuar se Kosova do ta fitojë pavarësinë pak javë para vizitës së parë të Ahtisaarit në Kosovë, në e plotë deri në fund të vitit, “edhe pse ata e dinë se kjo nëntor 2005. “Ekip i Unitetit” i përbërë nga liderët nuk është e vërtetë”.87 Ata provonin që koncesionet e institucional dhe partiak duke punuar së bashku, ka ofruara në Vjenë t’i përkthenin si fitore në vend se të krijuar dhe emëruar grupet punuese të cilat kanë angazhohen në gjetjen e mënyrës së vënies në praktikë prodhuar dhe përgatitur propozime mjaft të vlefshme për të këtyre koncesioneve, sidomos në komunat të cilat do statusin dhe delegacionet për të udhëtuar në Vjenë, të preken nga decentralizimi. Kjo ndodh pjesërisht për performimi i të cilëve ka vënë shpesh në pozita të shkak të mbajtjes së pozicioneve qeveri-opozitë, dhe palakmueshme Beogradin. Në tre muajt e parë të vitit pjesërisht për shkak të mungesës se komunikimit në 2006, u ndërruan tre udhëheqësit më të lartë të përgjithësi, e cila manifestohet te kjo gjeneratë e institucioneve të përkohshme: Presidenti, Kryetari i politikanëve shqiptar, në Kosovë. Parlamentit dhe Kryeministri. Politika kosovare demonstroi kapacitete të reja për të marrë vendime në Liderët, Presidenti Sejdiu dhe ai opozitar Thaçi vizituan mënyrë të pavarur (ishte shumë e rëndësishme ndihma e dy qytetet problematike në lindje të Kosovës në fillim te tetorit, vetëm pas nxitjes (thirrjes) publike që i bëri atyre
Zëvendës PSSP-ja dhe Shefja e Zyrës së SHBA-ve në
84 Prishtinë, Tina Kaidanov. Me 31 tetor , i tërë Ekipi i Megjithatë, situata e degjeneruar në shëndetësi përfundoi me organizimin e grevës, në tetor, në Qendrën Spitalore të Unitetit takoi këshilltarët komunal të komunës së Prishtinës, Qendra Klinike Universitare (QKU), e cila pastaj u Mitrovicës, ndërsa më 8 nëntor, Ekipi dha një intervistë shpërnda edhe në spitalin e Gjilanit të përbashkët. Në një vizitë të mëhershme bërë në pjesën 85 Përfaqësuesi i FMN-së, Marc Auboin, raportohet të ketë jugore të Mitrovicës, Zëvendës Kryeministri, Lutfi kritikuar shpenzimet e mëdha të qeverisë, në reprezentacion (€4.5 Haziri, raportohet të ketë përshkruar ofertën për krijimin milion), derivate (€8.3 milion), telefona mobil (€2.5 milion), e komunës serbe në veri të qytetit si një koncesion të mirëmbajtje të veturave (€2.1 milion) dhe shpenzime tjera në bërë nga Bajram Rexhepi i cili vjen nga PDK-ja, por si pjesën e parë të vitit 2006. Kosovo Perspective 26, dhe KUMT Consulting, 27 tetor 2006. 86 Shih gjithashtu analizat për qëndrimin e shqiptarëve të Kosovës për statusin final, në raportin e Grupit të Krizave për Europë Nr. 161, Kosova: Drejt Statusit Final, 24 janar 2005, fq 6-13; dhe raportin tjetër të Grupit të Krizave Nr. 170, 87 Intervistë e Grupit të Krizave me Bajram Rexhepin, Kosova: Sfida e Tranzicionit, 17 Shkurt 2006, fq. 17-20 Prishtinë, 29 shtator 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 15
të tillë ne duhet ta përkrahim.88 Disa politikan opozitarë kërcënimet e bëra nga ekstremistët dhe grupet kriminale, ankohen se ata marrin përgjegjësi më shumë se sa vet Kolë Berisha gjatë një deklarimi të pamenduar mirë në Qeveria,89 duke u krahasuar me LDK-në në veçanti, e mes të shtatorit 2006, publikisht u pajtua me nocionin se cila nuk brengoset shumë.90 Tendenca për bërjen kurban Kosova do të revoltohej nëse zgjidhja e statusit do të të opozitës duke e trajtuar procesin e negociatave për shtyhej.92 qëllime të brendshme të luftës politike është gati të dal në shesh. Vonimi i zgjidhjes së statusit për t’i dhënë hapësirë procesit zgjedhor në Serbi mbjellë mosbesim të madh në Edhe pse Parlamenti fillimisht ka mandatuar Ekipin e mesin e shqiptarëve të cilët një gjë të tillë e shohin si të Unitetit, ai nuk po sillet në mënyrë të përgjegjshme me palogjikshme;93 me faktin që Serbia nuk do të njohë veprimet e tij. Më 1 dhe 6 shtator 2006, parlamentarët nga Kosovën e pavarur as para e pas zgjedhjeve të saj. të gjitha partitë kritikuan Ekipin e Unitetit, duke insistuar Referendumi i bërë së fundi në Serbi për kushtetutën se disa nga koncesionet e bëra në Vjenë, ishin është përdorur për të përforcuar kërkesat e Beogradit për tradhëtuese. Kryetari i ri Kolë Berisha, ka bërë që nga Kosovën.94 Përkrahja për shtyrje e dhënë nga muaji mars 2006, Parlamenti të jetë më i përgjegjshëm, por përfaqësuesi i BE-së Solana, e përsëritur disa herë, është debati për çështjen e statusit, nacionalizmit dhe çështjes së perceptuar si fyerje.95 Shumë prej shqiptarëve të Kosovës identitetit mund të dalë lehtë jashtë kontrollit. Në shtator, u duket se komuniteti ndërkombëtar po heq dorë nga një amendament i ligjit për gjuhët, i kërkuar nga Grupi i premtimet (e keqkuptuara) për pavarësinë, të bëra në Kontaktit, i cili kishte për qëllim ruajtjen e gjuhës Turke vitin 2006.96 si gjuhë zyrtare në Prizren (ku edhe tani praktikohet), nuk ishte aprovuar edhe përkundër mbështetjes së liderëve institucional dhe partiak. Edhe pse minoriteti turk ka qenë tradicionalisht i rreshtuar në anën e LDK- së, udhëheqësi i grupit parlamentar i kësaj partie dhe dërguarit të SHBA-ve, Frank Wisner, liderët e shqiptarëve të anëtari i kryesisë së Kuvendit po nga radhët e LDK-së, Kosovës e kanë konsideruar këtë afat kohor si të besueshëm dhe shfrytëzuan çështjen si rast për të demonstruar popullit të tyre “u kanë premtuar atë që iu ishte premtuar atyre”. kredencialet e tyre nacionaliste. Vendosja në binarë e Tani kanë ndjenjën se mund të rrezikohet kredibiliteti i tyre dhe kësaj çështje i mori shumë energji si politikanëve të vendit i institucioneve të përkohshme: “Klasa politike po digjet, ne do ashtu edhe diplomatëve të huaj. të gjendemi në pozitë shumë të pakëndshme para popullit tonë. Komuniteti ndërkombëtarë po na zhveshë komplet nga dinjiteti”. “Liderët do të kenë frikë të bëjnë premtime përsëri, 2. Pritjet për Statusin për të kërkuar të bëhet lidership i kësaj shoqërie”. “Ne vepruam si ditëm më së miri gjatë negociatave, kështu që mos na digjni Edhe pse tanimë kishin sinjale dhe e ndjenin shtyrjen e … Nëse dëmtohet kredibiliteti i lidershipit tonë, shoqëria jonë mundshme, liderët e Ekipit të Unitetit nuk e ndryshuan do të jetë më e dobët, cilësia e shtetit tonë më e ulët…rrezikohet qasjen, kur kah fundi i shtatorit dhe fillimi i tetorit 2006, për tu humbur një gjeneratë e tërë e politikanëve. Intervista të përfaqësuesit e SHBA-ve, Gjermanisë dhe BE-së filluan Grupit të Krizave me liderët politik të shqiptarëve të Kosovës, të lansojnë ide për shtyrjen e zgjidhjes së statusit në rast Prishtinë, 26 shtator-6 tetor 2006. 92 Berisha ishte në vizitë zyrtare në Slloveni. të mbajtjes në dhjetor të zgjedhjeve në Serbi. Liderë si 93 p.sh. ai i PDK-së Hashim Thaçi vazhdimisht pas Zgjedhjet e tyre komunale, të cilat është dashur të mbahen në nëntor 2006, janë shtyrë nga UNMIK-u për një datë të takimeve, ku privatisht i është thënë se shtyrja e pacaktuar, pas zgjidhjes së statusit. zgjidhjes së statusit është e mundur deri në vitin 2007, 94 Shih Brifingun e Crisis Nº44, Kushtetutë e re e Serbisë: para mediave të Kosovës ka përsëritur fjalët për Zmbrapsja e Demokracisë, 8 nëntor 2006. 91 pavarësinë e plotë brenda vitit 2006. I ndikuar nga 95 Porosia e Solanës ka qenë që, nëse Serbia përcakton mbajtjen e zgjedhjeve në dhjetor 2006, Ahtisari duhet të konsiderojë mundësinë për shtyrjen e prezantimit të paketës së tij. 88 Intervistë e Grupit të Krizave me liderin e degës së PDK-së 96 “Ne nuk ju kemi ftuar këtu që ta dizajnoni procesin. Ne në Mitrovicë, Ahmet Tmava, Mitrovicë, 13 tetor 2006. investuam gjithçka që patëm në gjetjen e zgjidhjes dhe ju 89 Intervistë e Grupit të Krizave me liderin e ORA-s, Veton besuam se do të jeni në anën tonë”, deklaroi një lider. Një Surroi, Korrik 2006. tjetër tha: “Ata na shtynë që të ofrojmë të pamundurën, dhe 90 LDK-ja nga qendra kishte penguar apo vonuar pjesëmarrjen pasi që ofruam gjithçka ata flasin për shtyrje, për një kohë të e përfaqësuesve të saj në Mitrovicë, që të marrin pjesë në dy pacaktuar me rezultate të pa ditura”. Disa shprehin frikën se iniciativa të ndara për dialog me serbët gjatë verës së vitit shtyrja do të hapte opsione të tjera pos pavarësisë. Spektri i 2006, Intervista të Grupit të Krizave, me zyrtarë Kosovës që ishte lënë anash në Dejton në 1995, ishte ndërkombëtar. ringjallur. “Shtetet të cilat duan të ndërlidhin kohën zgjidhjes 91 Përderisa në deklaratën e Grupit të Kontaktit të bërë më 31 së statusit me zgjedhjet në Serbi duhet të jenë vende të cilat janar 2006, është theksuar se “do të bëhen të gjitha përpjekjet nuk e përkrahin pavarësinë si zgjidhje të statusit”, konkludoi për të arritur një zgjidhje të negociuar brenda vitit 2006” e po një politikan i përfshirë në procesin e Vjenës. Ri-pohimet se ashtu janë bërë edhe ri pohime private të kësaj nga ana e të shtyrja nuk do ta ndryshojë substancën e statusit janë parë si jo
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 16
Disa shqiptarë të Kosovës kanë konsideruar mundësinë propozimit të Ahtisaarit, mediave të Kosovës nga ana e për përcaktimin e një çmimi si dëmshpërblim për një anëtari të Quint-it, u dha shqiptarëve një alternativë vonesën e statusit. Nëse paketa e Ahtisaarit nuk për fokusim në kohën kur serbët e veriut të Mitrovicës prezantohet deri në fund të vitit ose menjëherë në fillim në mënyrë provokative po festonin rezultatet e të vitit tjetër, kjo paketë duhet të përmbajë fjali më referendumit për kushtetutën në Serbi, në mbrëmjen e eksplicite për pavarësinë, për garancitë për sigurim të 29 tetorit.100 ulëses në OKB dhe për të drejtën për ushtri.97 Por atyre u mungojë mjetet për të siguruar lobim efektiv si dhe Kuvendi i Kosovës tenton të manovrojë. Nëse paketa e vetëbesimi se mund të sigurojnë qetësi sociale për një Ahtisaarit vonohet, apo nëse përfaqësuesit e saj fyhen kohë më të gjatë në mënyrë që të mund të kërkojnë këtë nga mos përmendja eksplicite e pavarësisë, ekziston zgjidhje më të favorshme. Kosova, sa më shumë që t’i rreziku se ata do të deklarojnë pavarësinë në mënyrë ofrohet verës 2007, pa një rrugë të qartësuar që çon drejt unilaterale (të njëanshme), duke mos e pranuar paketën. pavarësisë, aq më shumë shfaqet dhe rritet rreziku apo Hedhja poshtë e kërkesës së shtatë anëtarëve të mundësia, që fati i saj të kalojë nga politikanët te Parlamentit për të futur në agjendë referendumin për veteranët e UÇK-së, te grupet radikale të armatosura, të pavarësi, nga ana e Kryesisë së Parlamentit, më 16 tetor, cilat tradicionalisht zotërojnë marsin dhe prillin si si dhe debati i qetë dhe i rregullt në lidhje me periudha turbullirash. referendumin kushtetues në Beograd, ishin demonstrime inkurajuese të maturisë. Megjithatë, Parlamenti ka përpara Disa kanë frikë se çështjet sociale të mbajtura mbyllur vetes një rrugë mjaft të vështirë për të implementuar me (nën kontroll) deri më tani do të gjejnë formën për të përpikëri pjesë të rëndësishme të koreografisë së zgjidhjes së shpërthyer edhe më shpejt. “Në këtë shtet të ardhshëm statusit gjatë muajve në vazhdim.101 nuk ka numra në mes të zeros dhe një qindëshit. Shqiptarët ose janë lojal dhe të besueshëm ose janë Kur të bëhet shpallja e propozimit zyrtar të Ahtisaarit, shpërthyes. Ata nuk mund të lobojnë”, tha një nga Kosova do të ballafaqohet me disa ditë kritike kur grupe politikanët e tyre.98 “Bindja [për ardhjen e hershme të të ndryshme do të japin interpretimet e veta për pavarësisë] e ka mbajtur popullin gjatë vitit që kaloi”, propozimin. Ka mundësi që të organizohen protesta, deklaroi udhëheqësi i një OJQ-je ndërkombëtare në grupet radikale, veteranët e luftës, lëvizja rinore protestuese Kosovë.99 Komuniteti më i gjerë ndërkombëtar ka Vetëvendosje! si dhe gazeta Epoka e Re gjithsesi do të mundësi të mos e ketë kuptuar shkakun e stabilitetit të reagojnë duke pretenduar se kjo është tradhti. Por nëse tanishëm. zgjidhja ofron aq sa liderët partiak dhe institucional të mund ta aprovojnë atë si të pranueshme, ata sigurisht se Orvatja e komunitetit ndërkombëtar për të përcaktuar edhe do ta pranojnë atë. Derisa drafti ishte i pa kohën për zgjidhjen e statusit duke kënaqur nevojat e kompletuar në tetor, ajo që liderët i frikoheshin më së Beogradit dhe të Prishtinës, është duke vënë në dyshim tepërmi ishte vendimi për bashkimin e Mitrovicës me besimin e krijuar në Kosovë gjatë periudhës së procesit Zveçanin. Për ta, kjo do të bënte ndarjen përgjatë lumit të statusit. Për disa javë, drejtuesit e zyrave ndërlidhëse Ibër dhe do të sinjalizonte refuzimin, që do t’i bëhej me të SHBA-ve dhe Britanisë së Madhe në Prishtinë dhe këtë rast ofertës së tyre zemërgjerë për Mitrovicën. 102 PSSP-ja, Reucker, kanë kundërshtuar zërat që vinin nga Ata dëshirojnë që të marrin nga Ahtisaari, dhe duket se jashtë për vonim të statusit. Vizita e të dërguarit të edhe do ta marrin, një propozim jo ndarës për SHBA-ve Wisner, e bërë më 25 tetor, ringjalli besim te Mitrovicën. shqiptarët e Kosovës, kur u deklarua për kushtetutën e re të Serbisë se “kjo nuk është çështje e sovranitetit të
Serbisë, i cili ka ndryshuar me miratimin e rezolutës 100 Redaktori i Express-it Berat Buzhala i komentoi 1244 nga OKB-ja”, dhe siguroi audiencën, përmes një propozimet në lajmet e orës 19.30 në RTK, dhe edicioni gafe të shprehur (me gjasë të paramenduar) se, “ne do ta gazetës i ditës së ardhshme u shit shpejt. realizojmë pavarësinë – më falni- ne do ta realizojmë 101 Intervistë e Grupit të Krizave me Kryetarin e Parlamentit të statusin final deri në fund të vitit”. Dhënia e draftit të Kosovë Kolë Berisha, Prishtinë, 5 tetor 2006. Berisha supozoi se Kosova thjesht do të ishte pranuese e pavarësisë të deklaruar në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, dhe ende ishte i painformuar për modelin më të ri për definimin e statusit të adekuate dhe si jo të besueshme. Intervista të Grupit të diskutuar në Quint, që nga fillimi i vitit 2006. Krizave, Prishtinë, 26 shtator-tetor 2006. 102 “Ne nuk do të bëjmë kompromis më tutje; Kam investuar 97 Intervistat e Grupit të Krizave, Prishtinë, 27 shtator-5 tetor shumë nga kredibiliteti im … Nëse unë them jo, shumë të tjerë 2006. do të më përkrahin”, tha një politikan. “Kush do ta marrë 98 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, me nën kryetarin e përgjegjësinë për ta implementuar atë? Unë jo”, tha një tjetër. ORA-s Ylber Hysa, 28 shtator 2006. “Për këtë, ne do të refuzonim decentralizimin në tërësi”. 99 Intervistë e Grupit të Krizave me drejtorin e NDI-së, Chad Intervista të Grupit të Krizave me liderë politik, Prishtinë, 26 Rogers, Prishtinë, 6 tetor 2006. shtator-5 tetor 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 17
Dalja e parakohshme në opinion e propozimit të tij për ruajtjen e sigurisë.108 UNMIK-u bëhet i verbër kur Ahtisaarit po ashtu solli brenga të reja, megjithatë, ishte vëllezërit përfitojnë nga qeverisja në mënyrë edhe një provë për ngjarjen reale. Redaktori i gazetës që disproporcionale me fuqinë e AAK-së në qeveri. Por, publikoi atë, argumentoi në televizion se mungesa e Ramush Haradinajt do t’i duhet të kthehet në Tribunalit fjalës “pavarësi” ishte e pranueshme pasi që substanca të Hagës, pas Vitit të Ri. Gjykimi i tij për krime të luftës përmblidhej në pavarësi, duke përfshirë këtu edhe do të fillojë në shkurt ose mars 2007, dhe sa më shumë “kompetencat për negocimin dhe nënshkrimin e që të vonohet zgjidhja e statusit aq më i vogël do të jetë marrëveshjeve”. Por një finesë e tillë është problematike kapaciteti i tij për të qenë faktor i stabilitetit.109 për një lidership politik të orientuar më shumë kah ana deklarative dhe simbolike e pavarësisë, se sa kah Kundërshtimi ndaj lëshimeve, sidomos në fushën e aspektet funksionale dhe substanciale të saj. Zëdhënësi i decentralizimit është duke u rritur. Lëvizja rinore Ekipit të Unitetit Skënder Hyseni është raportuar të ketë protestuese Vetëvendosje!, e udhëhequr nga Albin Kurti thënë se një paketë pa pavarësi eksplicite “nuk do të jetë vazhdon me fushatën e saj kundër këtyre lëshime dhe e pranueshme”.103 Kryeministri Çeku kishte thënë se “do kundër argumenteve të liderëve politik dhe institucional. të jetë problematike” nëse oferta zyrtare e Ahtisaarit nuk Posterët e tij të fundit tregojnë një hartë të territoreve do të deklarojë se rezultati përfundimtar do të jetë serbe brenda Kosovës, me legjendë “Decentralizimi pavarësia.104 Zyrtarët e BE-së brengosen se mundësia është baras me ndarjen; ndarja është baras me luftë”. Kjo për dykuptimësi e paketës së Ahtisaarit mund të fushatë ka hasur në terrenin e brishtë të komunave të shkaktojë refuzimin e saj nga ana e shqiptarëve të Anamoravës lindore, ku argumentet e tij janë futur në Kosovës dhe deklarimin e pavarësisë në mënyrë të rrjedhat e përgjithshme politike atje. Gati të gjitha partitë njëanshme nga ana e tyre duke mos e marrë parasysh politike në Gjilan dhe Viti janë bashkuar për të fare paketën.105 denoncuar planet për krijimin e komunave me shumicë serbe, në pjesët e territoreve të tyre. Janë organizuar Ndihma më e madhe për shqiptarët për definimin e peticione, janë mbajtur protesta, janë aprovuar propozimit konfuz të Ahtisaarit mund të vijë nga Serbia: propozime në Kuvendet Komunale, përfshirë këtu edhe “Neve na nevojitet mos-njohja nga Serbia. Nëse një në Viti sipas të cilës kërkohej nga Parlamenti i Beogradi dhe Moska na njohin, atëherë populli ynë do të Kosovës shpallja e pavarësisë në mënyrë të njëanshme. mendojë se diçka nuk është në rregull me këtë formë të pavarësisë. Ne dëshirojmë që Beogradi të na mallkojë dhe Mundësia e kufizuar e liderëve të Kosovës për të shtetet Perëndimore ta përkrahin paketën.”, tha një lider shfaqur autoritetin e tyre në bazë (teren) paraqet rrezik të partie.106 Por logjika e punës së Ahtisaarit qëndron madh në Mitrovicë. Përderisa serbët e veriut janë të pikërisht në mënjanimin e ndasive, t’i përfshijë interesat bashkuar rreth lidershipit të Këshillit Nacional Serb, e të dy palëve në paketë, në mënyrë që palët ta shohin jugu shqiptar nuk ka një epiqendër të ngjashme. Disa atë në shërbim të agjendave të tyre konfliktuoze së paku grupe, lidershipi i të cilave është i panjohur, ka mundësi që deri pas miratimit nga Këshilli i Sigurimit. të nxisin dhunë. Me tendencë jo kaq të menjëhershme eksplodimi, por me ndikim më të madh për perspektivën multietnike të jetës në Kosovë, paraqitet gjendja në 3. Politika Lokale komunën perëndimore të Klinës ku shqiptarët po dështojnë Udhëheqësi më efektiv i koalicionit qeverisës është që të ndalojnë një grup nga mesi i tyre që po bën sulme 110 Ramush Haradinaj, lideri partisë më të vogël të vdekjeprurëse ndaj të kthyerve serb, 50 prej të cilëve koalicionit, AAK-së.107 Ai dhe vëllai i tij Dauti, i liruar janë kthyer në qytet në vitin 2005. tani vonë nga burgu, kanë bërë që disa grupeve radikale të armatosura potenciale të përmbahen. Liderët e njëpasnjëshëm të UNMIK-ut kanë pasur marrëdhënie të afërta me të dhe bile e kanë falënderuar për ndikimin e 108 Edhe ish PSSP Soren Jessen Petersen edhe zëvendësi i tanishëm i PSSP-së Steven Schook janë takuar shpesh me Haradinajn. Në korrik 2006, Schook ka falënderuar Haradinajn publikisht për vazhdimin e punës së tij në “kontributin për 103 Lajmet e KTV-së, 30 tetor 2006. stabilitet politik në Kosovë, e sidomos për çështjen e sigurisë”. 104 Në një konferencë për shtyp me përfaqësuesin e Këshillit të Sami Kastrati, “Schook: Haradinaj mund të ndihmojë në BE-së Stefan Lehne, 31 tetor 2006. çështjen e sigurisë”, Koha Ditore, 12 korrik 2006. 105 Shih Paul Taylor, “BE-ja ka frikë se propozimi i OKB-së 109 Shih Norbert Mappes-Niediek, “Regieren mit Hilfe des mund të dështojë në Kosovë”, Reuters, 30 tetor 2006. Systems Ramush” [Qeverisja me ndihmën e sistemit 106 Intervistë e Grupit të Krizave me lider të një partie politike Ramush], Frankfurter Rundschau, 31 gusht 2006, një kritikë të shqiptarëve të Kosovës, Prishtinë, 5 tetor 2006. UNMIK-ut për mbrojtjen e Haradinajt sikur të ishte Don. 107 Shih Raportin Nº163 të Grupit të Krizave për Evropë, 110 Më 20 qershor 2006, një i kthyer i moshuar serb ishte Kosova pas Haradinajt, 26 maj 2005. AAK-ja ka nëntë qëlluar për vdekje në shtëpinë e tij në qytetin e Klinës. Më 12 anëtarë në Parlament, LDK-ja ka 47. shtator një shtëpi e një të kthyeri serb ishte djegur në një fshat
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 18
Partia më e madhe LDK e cila ka mbetur pa lider që nga përderisa kryetari i komunës e përkrahë Dacin. Në vdekja e Ibrahim Rugovës, në janar 2006, do të zgjedhë shtator dhe tetor, tri sulme me bomba kanë pas si liderin e ri, në dhjetor 2006. Rivalët kryesorë janë shënjestër veturat dhe pronat e njerëzve të Hazirit dhe Presidenti Fatmir Sejdiu dhe Nexhat Daci, i cili u Rexhepit.113 shkarkua nga pozita e kryetarit të Parlamentit në mars.111 Ndikimi i Sejdiut gradualisht u ngrit. Udhëheqësia e Përkrahësit e Dacit u treguan të suksesshëm në fillim të LDK-së dhe liderë të rëndësishëm të degëve u bashkuan fushatës, duke përfshirë edhe degët e fuqishme të për të përkrahur kandidaturën e tij për kryetar të partisë diasporës në SHBA. Por fuqia e grupit të Sejdiut për të në fillim të shtatorit. Daci karizmatik vizitoi degët e anuluar rezultatet të cilat nuk i përshtaten, dhe pjesa më partisë dhe ngriti përkrahjen e Forumit Rinor të LDK-së. e madhe e personaliteteve kyçe të cilët janë në anën e tij Gara është asimetrike, me përkrahësit e Sejdiut që janë tregues të mundshëm për rezultatet përfundimtare. kontrollojnë aparatin qendror të partisë dhe deri në një Daci është përpjekur që të ofrojë rreth vetes aleat të masë që i përcaktojnë rregullat në njërën anë, ndërsa në respektueshëm të partisë. Disa nga figurat e larta që janë anën tjetër Daci, që po e përdorë popullaritetin dhe në anën e tij janë nga radhët e pagdhendura të partisë, përkrahjen e madhe që e gëzon. Grupi i tij ankohet se përfitues nga biznese të dyshimta, disa prej tyre humbës vëmendja e auditorit dhe organeve për zbatimin e ligjit në betejën e vonshme për fuqi të partisë. janë drejtuar kundër tij dhe përkrahësve të tij.112 Sido që të jetë, udhëheqësia institucionale të cilët janë LDK – ja gradualisht po e ri-zbulon dhe po e definon përkrahës të Sejdiut do të mund të votojë kundër tij në vetveten pas pesëmbëdhjetë vjet ngrirje si një kryqëzim dhjetor. Delegatët mund ta dënojnë atë për paqartësinë e në mes të ish partisë komuniste dhe një lëvizje statusit të shkaktuar nga vonesa e propozimit të çlirimtare, e dominuar nga personaliteti gjysmë-mistik i Ahtisaarit, dhe Daci mund të marrë pozicion më Rugovës. Beteja e zgjedhjeve së pari është zhvilluar në patriotik, duke përdorur marrëdhëniet e tij jo të mira me nivelin e degëve; fituesit nga këto zgjedhje formojnë komunitetin ndërkombëtar.114 Një diplomat perëndimor grupin e delegatëve për kongres, i cili mandej zgjedhë në Prishtinë ka deklaruar se pakënaqësia për statusin e kryetarin e ri si dhe organet qendrore. Kjo metodë rritë mundshëm të Kosovës “ka gjetur zërin e saj te Daci”.115 fërkimet lokale. Konkurrenca ka qenë e fortë veçanërisht Nëse i humbë zgjedhjet presidenciale partiake, 20 për në komunë e Gjilanit, komunë kjo e zëvendës qindëshi i anëtarëve të LDK-së në Kuvendin e Kosovës, Kryeministrit Lutfi Haziri dhe e Ministrit të Brendshëm të cilët e përkrahin atë mund ta rrezikojnë qeverinë e Fatmir Rexhepi. Që të dy janë përkrahës të Sejdiut, shumicës. Në rastin më të keq, parlamenti dhe qeveria pastaj, do të luftojnë për lidership gjatë procesit të statusit, ku ky i fundit është e mundur të pozicionohet të Klinës. Më 19 shtator një granatë ishte hedhur në njëanshëm. apartamentin e një familje të moshuarish të kthyerish serb në qytetin e Klinës, duke lënduar katër persona. Kryeministri PDK-ja opozitare është e zemëruar me faktin që ajo Çeku ka vizituar familjen dy herë. duhet të ndaj përgjegjësitë me qeverinë në zgjidhjen e 111 Kryeministri Kosumi ishte shkarkuar në të njëjtën kohë. statusit, pa përfituar nga procesi për të cilin LDK-ja Vendimi ishte koordinuar në mes të koalicionit qeverisës LDK- është afër marrjes së pronësisë,116 gjë e cila nuk i krijon AAK, me përkrahje nga Zyra e SHBA-ve dhe të tjerave. Kosumi mundësi për përfitime përkrahësve të saj. Sa më shumë u konsiderua si jo efektiv, Daci si autoritar dhe bezdisës. LDK-ja që të shtyhet zgjidhja e statusit përtej janarit, aq më të nominoi Kolë Berishën për Kryetar të Parlamentit ndërsa AAK-ja mëdha janë mundësitë që PDK-ja të dalë nga Ekipi i propozoi Agim Çekun si kryeministër, në të njëjtën ditë. Unitetit. 112 U publikua një raport i Auditorit Gjeneral në lidhje me keqpërdorimet gjatë prokurimit në Kuvend, të bëra gjatë kohës së udhëheqjes së Dacit. Lideri i Grupit Parlamentar të LDK-së, Alush Gashi, e pengoi debatimin e tij në Parlament në fund të tetorit. Por përdorimi i fondeve të Kuvendit për të paguar për 113 Dy sulme u bënë në shtator, një në veturën e parkuar të blerjen e një veture të blinduar luksoze tepër të shtrenjtë, dy Ministrit të Brendshëm Rexhepi dhe një në veturën qeveritare gjeneratorë të fuqishëm dhe një televizioni plazma për të këshilltares së Hazirit, Afërdita Syla. Në tetor një bombë rezidencat private të Dacit, orë mësimi për skijim për stafin e dëmtoi apartamentin e këshilltarit të Hazirit, Naim Behluli. tij, kostume të shtrenjta, syze, pizhame si dhe tretmane 114 Daci kritikoi shefin e Zyrës Ndërlidhëse të SHBA-ve Philip dentale, u bënë të njohura për opinionin. Lidershipi pro-Sejdiu Goldberg për ndikimin në largimin e tij. i Parlamentit bëri show me rasti e konfiskimit të gjeneratorëve 115 Intervistë e Grupit të Krizave, 21 shtator 2006. (por nuk kërkoi për t’i kthyer gjërat e tjera). Në tetor policia 116 Kryetari i LDK-së Sejdiu shpesh e ka përfaqësuar vet mori në pyetje përkrahësin e Dacit, Lulzim Zeneli, në lidhje Ekipin e Unitetit. Ai raportoi i vetëm para Parlamentit pas me raportimin për zhdukjen e një personi prej të cilit ai kishte raundit të “Elefantëve” me liderët e Serbisë në Vjenë më 27 blerë pronë. Më 1 tetor policia iu ofrua më afër Dacit, duke korrik 2006 si dhe realizoi udhëtimet e vështira për në Viti dhe arrestuar ish anëtarët e stafit të Kuvendit, Ahmet Alishani dhe Kamenicë në tetor. Këshilltari i tij, Skënder Hyseni, vepron si Jusuf Nikci, për korrupsion. zëdhënës i Ekipit të Unitetit.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 19
Liderët e PDK-së ndihen si të keqtrajtuar edhe nga 100,000 deri 136,000 serbëve sa mendohet se jetojnë në UNMIK-u, i cili ka zhvilluar partnership të nevojshëm me Kosovë, ende jetojnë në jug të lumit Ibër.121 Prej disa qeverinë, por i cili nuk e ka ngritur zërin ndaj korrupsionit dhjetëra mira të cilët lëshuan Kosovën drejt Serbisë dhe institucional të evidentuar në raportet e fundit të Auditorit Malit të Zi, në vitin 1999,122 vetëm 2,000-3,000 prej tyre Gjeneral dhe as dhe ndaj pasurimit të dushkëm të janë kthyer për çdo vit në Kosovë. Shumica e tyre kanë Haradinajt. “UNMIK-u mbron shumë qeverinë dhe qenë duke jetuar atje, nëpër qendra kolektive, në të cilat personelin e saj nganjëherë edhe kur nuk duhet”, tha një ende jetojnë rreth 15,000 të tjerë.123 zyrtar i BE-së.117 Me rritjen e angazhimit të Grupit të Kontaktit për të sjellë para gjyqit pjesëmarrësit e Përkundër kontrollit të veriut me ndihmën e trazirave të marsit 2004, si një nga trembëdhjetë standardet Beogradit,124 serbëve të Kosovës i mungon një qendër kryesore, PDK-ja është e brengosur nga thashethemet se graviteti. Për momentin, së paku, për serbët lojaliteti e tërë dega e kësaj partie, në Ferizaj është në shënjestër ndaj Beogradit është më se i nevojshëm. Në muajt e të arrestimeve.118 Ekziston frika se çështja e plotësimit të fundit, Beogradi e shfrytëzoi këtë lojalitet për t’i ndarë kuotës mund ta sakrifikojë PDK-në.119 serbët e Kosovës edhe më shumë nga Institucionet e Vet-qeverisjes (IPVQ). Ai e bëri këtë në prag të arritjes Kosova në periudhën e pas statusit, menjëherë, do të së qëllimit të tyre, gjatë negociatave të Vjenës, në ballafaqohet me një grumbull të presioneve dhe çështjen e decentralizimit, ku krijuan hapësirë që sistemi kërkesave sociale. Vetëm një nga shumë çështje është shtetëror i Serbisë i shkollimit, shëndetësisë, kulturës fakti se me ndryshimin me konsensus të sistemit të dhe çështjeve sociale të dominojë në komunat me tanishëm zgjedhor me lista të mbyllura, në favor të shumicë Serbe në Kosovë, në ardhmen. Sistemi i tyre krijimit të mundësive më të mëdha për votuesit në paralel ka sfiduar (ka qenë konkurrues) më shërbimet e nivelin lokal, duhet të adaptohen rregulla të reja Institucioneve Kosovare. Shpeshherë sistemi paralel ka zgjedhore për zgjedhjet komunale dhe të përgjithshme, zëvendësuar dhe ka plotësuar në mungesë të shërbimeve që pritet të mbahen në vitin 2007. Gara e pamëshirshme e IPVQ-së.125 politike që nga fillimi, me PDK-në që bën gjithçka është e mundur për të rrëzuar qeverinë, mund të krijojë Në mars 2006, Qendra Koordinuese për Kosovë dhe jostabilitet të madh, duke lënë anash implementimin e Metohi (QKKM) kërkoi nga qindra punonjës serb të marrëveshjes së statusit. Nëse jo me vazhdimin e punës arsimit dhe shëndetësisë të cilët merrnin paga nga së Ekipit të Unitetit, apo me krijimin e një qeverie qeveria e Serbisë dhe qeveria e Kosovës, që të zgjedhin gjithëpërfshirëse, një formë e konsensusit në njërën nga to. Të detyruar ta bëjnë këtë, pothuaj se të vendimmarrje duhet të gjendet gjithsesi. gjithë hoqën dorë nga kontratat e tyre me Prishtinën. Duke lënë anash lojalitetin e tyre, fakti se paga prej 500 Euro që marrin nga Beogradi e që është shumë më lartë B. SERBËT së ajo prej 200 Euro sa marrin nga Prishtina, i bëri ata të
Një pjesë e serbëve të Kosovës po e pret me neveri pavarësinë e Kosovës, por bindja se do të jetë e pa 121 Shih “Principet e Lozanës: Multietniciteti, Territori dhe e evitueshme dhe sensi për një tërheqje po rritet; të tjerët Ardhmja e Serbëve te Kosovës”, Iniciativa Evropiane për ende nuk besojnë se diçka e tillë do të ndodhë.120 Ata Stabilitet (ESI), 7 qershor 2004, për numrin e serbëve dhe janë të ndarë, në jug të Lumit Ibër të cilët jetojnë nëpër dislokimin e tyre, kërkoni në http://www.esiweb.org. Sipas enklava të shpërndara dhe të cilët cenohen nga shumica vlerësimeve të përfaqësuesit të Komisionit Serb për Refugjatë, Dragan Veliq, numri i tyre është rreth 136,000, Intervistë e shqiptare dhe në veri të lumit, një pjesë shumë e pasigurt Grupit të Krizave, Graçanicë, 20 tetor 2006. e vendit, ku ata dominojnë. Që nga viti 1999, numri i 122 Shifrat nuk janë të qarta. Serbia pretendon se 220,000 janë tyre në jug është zvogëluar në masë të madhe sidomos të regjistruar si refugjatë nga Kosova, shumica prej tyre serb. në vendbanimet urbane, që ka ndikuar që një pjesë e tyre Në Ibid, ESI-i ka sjell prova se numri i refugjatëve ka qenë të gjejnë strehim në veri. Megjithatë, dy të tretat e rreth 60,000. 123 Bazuar në të dhënat e UNHCR-it, të datës 1 Tetor 2006. 124 Shih Raportin e Grupit të Krizave Kosovë: Zgjidhje për Mitrovicën, Jo Ndarje të Kosovës, op. cit. për informata për 117 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 27 shtator 2006. Marko Jaksiq, Milan Ivanoviq, Këshillin Nacional Serb dhe 118 Shih Jeton Musliu, “Pritet arrestimi i komplet degës së grupin e “Kolashinit”. Ata janë më të fuqishëm se PDK-se”, Express, 27 shtator 2006. përfaqësuesit (kryetarët) e zgjedhur të komunave veriore dhe 119 Në fillim të tetorit, Organizata inteligjente e afërt me PDK- udhëheqin për aq sa janë të udhëhequr nga Beogradi, në në, SHIK-u kërkonte rrugëdalje përmes mediave për shprehjen formulimin e politikës së tyre për Kosovën. e kësaj brenge. 125 OSBE-ja ka ndërmend të bëjë publik një raport të ri si ai i 120 Për më shumë informata, shihni Raportin e Grupit të tetorit 2003, i cili jep hollësi për strukturat paralele Serbe në Krizave, Drejt Statusti Final, fq. 13-15, Kosovë: Zgjidhje për sektorin e shëndetësisë, arsimit, dhe çështjeve sociale. Kërkoni Mitrovicën, jo Ndarje dhe Sfida eTranzicionit, fq. 28-30, op. cit. në: www.osce.org/kosovo.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 20
mos mendohen shumë. Me këtë lidhje shumë të vështirë Dalja e 90 për qind e rreth 100,000 Serbëve të regjistruar të tyre me buxhetin e Kosovës, vendimi i komunave për të votuar ishe shumë më e lartë se çdo kund tjetër.129 serbe të veriut në qershor 2006, nuk është vërejtur Disa e morën shumë seriozisht premtimin e dhënë se me shumë. daljen e tyre, Kosova do të mbetet në Serbi; ndërsa kremtimet që u organizuan në Mitrovicë, gati sa nuk Nënkryetari i Qendrës Koordinuese Serbe insistonte se dolën nga kontrolli. Në rast të pavarësisë, serbët në veri “ideja jonë nuk ishte ndërprerja e të gjitha lidhjeve me do ta deklaronin ndarjen nga Kosova, dhe çdo dhunë e IPVQ-në”. Për shembull, “..… ne vendosëm të mos shkaktuar do ta vente në pikëpyetje sigurinë për serbët prekim ShPK-në [policinë]”. Ai vazhdoi duke thënë “ne në jug të lumit Ibër, pjesën tjetër të Kosovës. Beogradi duhet t’i rivendosim kontaktet në të ardhmen” për të mund t’i nxit Serbët nëpër enklava ta lëshojnë Kosovën, bashkëpunuar në shëndetësi dhe edukim “ por ne duhet në mënyrë që ta poshtëroj bashkësinë ndërkombëtare. ta bëjmë këtë mbi baza tjera”.126 Duket se të dy palët e Edhe pse mund të jenë të dyshimtë se a të rrinë apo jo në pranojnë ketë në heshtje, tani për tani. Negociatorët e rast të tillë, shumë prej tyre do të jenë të obliguar të Prishtinës në Vjenë, i dhanë autonomi Serbëve në shkojnë. Ky do të ishte një spektakël që do t’i ndihmonte shëndetësi dhe arsim pa ndonjë bujë. Ambiciet e Serbisë Serbisë të pretendoj statusin e viktimës dhe ta arsyetoj që pas statusit në Kosovë, në jug të lumit Ibër, të adaptoj pretendimin moral të tij për ta çimentuar (bërë faktik) autonominë që shqiptarët krijuan në fushën e arsimit dhe kontrollin e tij mbi veriun e Kosovës. shëndetësisë në kohën e Millosheviqit gjatë viteve 90-ta, mbeten të kufizuara (vështirë të arritshme).127 Enklavat Si do që të jetë, disa enklava do të zbrazen, duke mos të cilat janë mjaft të ekspozuara, janë një mundësi e mirë parë të ardhmen në një territor të dominuar nga për Beogradin për tu orvatur, për të shkaktuar shqiptarët, në Kosovën e pavarur. Disa prej tyre tani veç konfrontime në këtë fazë. kanë blerë pasuri (prona) në Serbi, si garancion në rast të nevojës për shpërngulje, por ata gjatë i dëgjojnë përvojat Sidoqoftë, me afrimin e vendimit për statusin , Beogradi e personave të zhvendosur (IDPs), të cilët nuk patën po e radikalizon minoritetin serb në Kosovë. Ai do t’i sukses në integrimin e tyre atje dhe në inkuadrimin e shtyjë të veprojnë në kundërshtim me interesat e tyre tyre në jetën ekonomike të Serbisë.130 Shumë prej tyre dhe sigurinë, qoftë edhe përmes demonstrimeve politike nuk presin që vet pavarësia të sjell ndonjë valë të dhunës mospërfillëse apo edhe futjen e armëve dhe shkaktimin e ndaj tyre, përkundër paralajmërimeve të mediave të eksodeve të tyre. Nën udhëheqjen e Koshtunicës, reagimet Beogradit dhe politikanëve të tyre ekstremist. Ata e Serbisë janë shumë të ndjeshme ndaj çdo perspektive për dëshirojnë të presin të shohin dhe provojnë se çka do të pavarësinë e Kosovës. Më 29 tetor, ai foli për sjellin muajt e parë pas pavarësisë.131 Një lider i Këshillit konsekuencat me te cilat do të ballafaqohet çdo vend, që Nacional Serb në Graçanicë, i cili sapo ka ndërtuar një e njeh Kosovën si të pavarur. Koshtunica dhe lideri shtëpi, u shpreh i irrituar me planet e UNHCR-it për radikal serb, Nikoliq paralajmëruan në mënyrë më përgatitje për 40,000-70,000 refugjatë të ri serb.132 specifike, qeverinë e Malit të Zi, pasi ajo pranoi për Serbët e Kosovës i frikohen rrethanave të cilat mund të vizitë Kryeministrin e Kosovës, Agim Ceku, më 3 provokojë eksod, derisa disa prej tyre e përdorin atë si Nëntor.128 Organizimi i referendumit Serb në fund të kërcënim ndaj pavarësisë, por në praktikë shumë pak tetorit, ishte edhe një hap më shumë në thellimin e prej tyre bëjnë plane për tu larguar.133 hendekut mes minoritetit serb të Kosovës dhe shumicës shqiptare dhe ishte një hap më shumë në konsolidimin e Jeta e përditshme është bërë më normale për serbët në kontrollit të Serbisë mbi Kosovën. jug të Lumit Ibër, të cilët tani jo vetëm së qëndrojnë në pronat e tyre, por po merren edhe me renovimin dhe ndërtimin e tyre, shpesh i përcjellur me një rritje; një
126 Intervistë e Grupit të Krizave me Milorad Todoroviq, në 129 Një burim serb në Graçanicë spekulon se mijëra ‘shpirtra të fshatin Sillovë, 15 prill 2006. vdekur’ i janë shtuar përgjigjes ‘PO’. Informacion i ofruar nga 127 Klubi Basketbollistik Bambi nga pjesa veriore e Mitrovicës një OJQ lokale për Grupin e Krizave, 10 tetor 2006. sfidoi dukshëm këtë prirje. Pas disa tentimeve jo serioze, në 130 Intervistë e Grupit të Krizave me Dragan Veliq, Graçanicë, tetor 2006, Bambi debutoi në super ligën kosovare të 20 Tetor 2006. basketbollit, si ekipi i vetëm serb, dhe i cili ka shënuar disa 131 Intervistë e Grupit të Krizave me një gazetarë Serb, një fitore. Kjo ikje nga trendi, i tërboi liderët e Këshillit Nacional zyrtarë të Kryqit të Kuq Ndërkombëtar, Prishtinë, tetor 2006. Serb, të cilët dominojnë në Mitrovicën Veriore. Trajneri 132 Intervistë e Grupit të Krizave, 20 tetor 2006. Miomir Dasiq dhe lojtarët e tij janë nën presion, dhe më 28 133 Megjithatë, disa organizata ndërkombëtare humanitare po Tetor, vetura e Dasiqit ishte hedhur në erë në Mitrovicën bëjnë plane për një gjë të tillë. Përveç UNHCR-it, Agjensioni Veriore Amerikan për Zhvillim Ndërkombëtar po e zhvillon një program 128 Shih Brifingun e Grupit të Krizave, Kushtetuta e Re Serbe, në Serbinë jugore për trajnimin e qeverive lokale për përballimin op. cit., fq. 17, për detaje. e ndonjë vale refugjatësh.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 21
numër i tyre kanë marrë kredi afatgjate nga bankat e Gjithashtu, rrejti i telefonisë serbe, 064, ka vendosur Kosovës. Burime nga bankat, raportojnë se shuma e antenat transmetuese. UNMIK-u kishte penguar IPVQ- kredive të dhëna në enklavat serbe është proporcionale në në çmontimin e transmetuesve të telefonisë së tyre me shumën e dhënë, në një fshat shqiptar të madhësisë nëpër enklavat serbe, por i ka lejuar Autoritetit së njëjtë.134 Serbët e Kosovës kanë krijuar gjithashtu vija Rregullativ të Telekomunikacionit të Kosovës, t’i të furnizimit me mallra dhe lëvizjes së tyre pa pasur çmontojë ato nëpër pjesën tjetër të Kosovës, gjë të cilën nevojë për përcjellje policore. Disa biznese të vogla po ka filluar ta bëjë së bashku me SHPK-në më 8 nëntor, zhvillohen, kryesisht me involvimin e shqiptarëve të duke përfshirë edhe ato të cilat mbulojnë Prishtinën. rrethinës së tyre. Rrjeti i më hershëm privat i Mobtel 063, i kishte shpëtuar insistimit të IPVQ-së për çmontimin e Serbët e Kosovës në komunat me shumicë serbe do të transmetuesve të tyre. Ajo tani është blerë nga Telenori kenë përparësi në ekonominë kosovare. Përveç buxhetit, Norvegjez, të cilët po provojnë të negociojnë me që Prishtina do ta alokoj për ta, Beogradi do të vazhdoj Prishtinën dhe të cilët mund të marrin pjesë në tenderin e të investoj në këto komuna po ashtu, duke konkurruar shpallur të hapur nga Qeveria e Kosovës me 26 tetor, me Prishtinën dhe duke shpresuar se t’i shndërroj ato në për operatorin e dytë të telefonisë mobile. entitete të veçanta nën ndikimin e tij. Donacionet mund të jenë të konsiderueshme gjithashtu. Për shembull, Duke kërkuar një ndërlidhje të tillë në energji, qeveria enklava më e madhe në qendër të Kosovës, Graçanica serbe i kërkon dhe ofron UNMIK-ut të pranojë ofertën ka pasur një zhvillim të theksuar në vitet e fundit dhe ka për blerjen e energjisë “humanitare” nga EPS-i serb për një perspektivë të mirë ekonomike, me transformimin e vendbanimet serbe, gjatë dimrit. Tani për tani, mos saj në një komunë të re.135 pagesa e faturave të KEK-ut, nga ana e serbëve të Kosovës, i ka lënë ata në kategorinë “C”, kategori kjo që Nënkryetari i ri i qendrës koordinuese për Kosovë dhe ballafaqohet me ndërprerje të shumta gjatë dimrit. Në Metohi dhe njëkohësisht udhëheqësi i Grupit Serb për veri të lumit Ibër, transmetuesi direkt nga Serbia e Ekonomi për Kosovë dhe Metohi, biznesmeni Nenad plotëson mungesën e rrymës së ofruar nga KEK-u. Atje Popoviq, ka sjellë nja dinamikë të re dhe më pragmatike i gjithë rrjeti i telefonisë fikse është ç’kyçur nga për projektet e Beogradit, që kanë për qëllim sigurimin e Prishtina dhe është lidhur me Beogradin. një mbështetje ekonomike për komunitetin serb. Ai e anashkaloi në tërësi qeverinë qendrore të Kosovës, kur Beogradi e dëshiron një infrastrukturë politike të shpalli, në shator 2006, paketën prej 32 milion euro për serbëve të Kosovës, e cila do t’i mundësojë vazhdimin e investime në infrastrukturë.136 Por, qasja e tij përfshinë ndikimit të tij, në komunat me shumicë serbe. Partia e edhe dialogun me Prishtinën: kërkon përfshirjen e Koshtnicës (DSS) dominon Qendrën Koordinuese për menaxherëve dhe teknikëve (inxhinierëve) serb në Kosovë dhe Metohi, dhe njëkohësisht po vazhdon ta aeroport, KEK dhe propozon që Aviokompania serbe, forcojë rolin e Këshillit Nacional Serb. Në Vjenë, JAT të fillojë me fluturime në vijën Prishtinë - Beograd. Beogradi po negocion për marrëveshjen e decentralizimit, Ai gjithashtu kërkon që Elektroekonomia serbe to futet përmes së cilës dëshiron ta trasojë fuqinë e këtyre në tregun kosovar pas statusit dhe të bëhet furnizues i ekstremistëve. Gjatë vitit 2006, janë parë tendenca të veçantë për komunat serbe. bashkimit e të riunifikimit në mes të fuqishmëve Këshillit Nacional Serb për Kosovë dhe Metohi të veriut Sa i përket telekomunikacionit, Serbia as që ka pritur dhe atij të Graçanicës, te cilët ishin ndarë në vitin 2000. definimin e statusit e as negociatat për të. Në muajt e Kongresi i Këshillit Nacional Serb i mbajtur me 2 fundit, kompania shtetërore e tyre, PTT-ja, ka zgjeruar shtator, në enklavën serbe në Shtërpcë, demonstroi rrjetin e saj nëntokësor nëpër vendbanimet serbe. tendencën e zgjerimit të influencës së tij nga baza e tij në veri të Ibrit, në të gjitha komunat me shumicë serbe.
134 Intervistë e grupit të Krizave, Graçanicë, 20 Tetor 2006. Këshilli Nacional Serb, përfaqëson qëndrimin më 135 Intervistë e Grupit të Krizave me burime të afërta me dominant dhe më pesimist për shqiptarët e Kosovës: një qeverinë e Serbisë, në shtator 2006, i cili tregon për synimin e frikë se dominimi total i shqiptarëve të Kosovës, mbi Serbisë që të investoj relativisht shumë në Graçanicë në muajt jetën e përditshme të serbëve nuk do t’u krijojë atyre e ardhshëm, pa marrë parasysh vendimin për statusin. Siç po mirëqenie të mjaftueshme ekonomike, gjë që do të duket komuna e re e Graçanicës do të përfshijë fshatrat serbe mund të shkaktojë largimin e serbëve në mënyrë të komunës se Lipjanit dhe fshatin Çaglavicë, përgjatë graduale nga Kosova. Duke argumentuar nevojën e magjistrales më të frekuentuar, Prishtinë – Shkup. Kjo refuzimit të pagave nga buxheti i Kosovës dhe largimin premton të hyra për administratën komunale dhe zhvillim të e tyre nga administrata kaotike në shëndetësinë e biznesit në mes entiteteve. 136 Online në gjuhën serbe në: Kosovës, Todoroviq nga Qendra Koordinuese tha: http://www.ekonomskitim.sr.gov.yu/nip/index.php?pg=odobreni _projekti&ps=lat.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 22
“Djathin falas mund ta gjesh vetëm në kurth”.137 Në këtë me shumë të tjerë nga partia Demokratike Serbe për pikëpamje, vetëm disa serb të cilësuar si të dyshimtë, i shkak të kundërshtimeve të tyre ndaj sjelljeve kokëforta janë bashkuar institucioneve të dominuara nga të Petkoviqit, ka krijuar Partinë Popullore të Serbëve. shqiptarët. Këto gjykime nuk u ndryshuan edhe përkundër një numri skandalesh në prokurim, vetura Këto parti të reja do të provojnë njëherë të futen (fitojnë luksoze, dhe ministrinë e paorganizuar të Kthimit dhe përfaqësimin) në institucionet qendrore të Kosovës dhe Komuniteteve në Qeverinë e Kosovës, të udhëhequr nga pastaj nga brenda t’i bëjnë ato të punojnë (bëjnë) për Slavisa Petkoviq.138 serbët. Prokura (të dërguarit) e Beogradit do të vazhdojnë të provojnë t’i zhvlerësojnë këto institucione dhe do të Gjatë vitit 2006, një numër i partive politike serbe janë provojnë të ndërtojnë komuna më shumicë serbe dhe krijuar në Kosovë me premisa më optimiste, me qëllim mekanizma tjerë që do të koordinonin lidhjet e tyre me të konkurrimit në zgjedhjet e ardhshme lokale dhe të Beogradin përmes një administrate të veçantë. Derisa përgjithshme në Kosovën e pavarur, për të cilën ata e Ahtisaarit do t’i duhet të propozojë aranzhime për dinë se do të ndodhë. Ndërmarrja (aventura) e Petkoviqit decentralizimin në paketën e tij, të cilat ofrojnë disa në vitin 2004, e ka trasuar këtë rrugë. Edhe pse kanale për aspiratat e Beogradit, ai duhet të kujdeset që shumëkush mund të jetë zhgënjyer me të, eksperienca e propozimi i tij në këtë aspekt të mos përfundojë në duart tij ka treguar se së paku është fizikisht i sigurt e ekstremistëve, duke mos krijuar hapësirë për rritjen e organizimi i pavarur politik nga Beogradi. Tri partitë e partive të tjera me orientime alternative apo edhe duke reja, të gjitha me program dhe orientim social- mos kërkuar që komunat e reja me shumicë serbe të demokratik, janë regjistruar këtë vit. Ata mund të bashkëpunojnë me Prishtinën. bashkëpunojnë mes vete për zgjedhjet e ardhshme. Edhe pse bindja e serbëve të Kosovës, për t’i mos mbështetur politikanët serb të cilët përkrahen nga Beogradi dhe të C. VERIU mos jenë lojal ndaj tij, do të marrë kohë dhe do të jetë një punë mjaft e vështirë, rregullat zgjedhore që do të Tri komunat të banuara kryesisht me serb, Zveçani, aplikohen për përfaqësimin e minoriteteve si dhe Leposaviqi dhe Zubin Potoku, së bashku me pjesën rregulla e Kuvendit për kalimin apo aprovimin e ligjeve veriore, tani më të ndarë të Mitrovicës, nuk do të që prekin interesat e Minoriteteve, i ofrojnë partive integrohen lehtë apo së shpejti, ndoshta edhe kurrë. Ata politike të serbëve mundësi të mëdha në një Kosovë të respektojnë shumë pak autoritetin e komunitetit pavarur. ndërkombëtar dhe aspak atë të IPVQ-ve.139 Për të ndryshuar këtë dhe për ta integruar atë regjion brenda Duke ndjekur rrugën e ish-udhëheqësit të Qendrës Kosovës, bashkësia ndërkombëtare do të duhet të Koordinuese për Kosovë dhe Metohi dhe njëherësh ish investojë në mënyrë të konsiderueshme në siguri, Zëvendës Kryeministrit, Nebojsha Çoviq, i cili ndryshoi ekonomi dhe burime administrative; tani për tani nuk ka partinë e tij nga Alternativa Demokratike në Parti Social vullnet për të bërë një gjë të tillë. KFOR-i dhe policia Demokratike, politikani serb i Mitrovicës, Oliver ndërkombëtare se paku mund ta mbrojnë kufirin formal Ivanoviq, ka regjistruar partinë e tij të re, më vete – më Serbinë, duke i rezistuar presionit që ata të Partinë Social Demokratike të Kosovës dhe Metohisë. zhvendosen në jug të lumit Ibër. Ajo që më së shumti Ai ka marrëdhënie shumë të ngrohta me Slobodan Ahtisaari mund të bëjë është të krijojë një kornizë për Petroviq, i cili më 3 shtator, në fshatin Laplje Sello në përfshirjen eventuale të veriut në tërësinë e Kosovës, në lindje të Prishtinës, bëri inaugurimin e partisë së tij të cilën akterët kryesorë mund të veprojnë lirshëm. politike, Partisë Liberale të Pavarur (SLS). Petroviq dhe liderë të tjerë të partisë së tij, shkojnë nga fshatit në fshat Në qershor 2006, tri komunat serbe të veriut dhe bordi për të diskutuar me komunitetin e tyre. Ata gjithashtu këshillues i pjesës veriore të Mitrovicës,140 deklaruan takohen hapur me liderët shqiptarë të Kosovës, dhe siç ndërprerjen e bashkëpunimit me IPVQ-në dhe duket përgatiten për një angazhim afatgjatë. Mihajlo vazhdimin e bashkëpunimit vetëm me strukturat e Shqepanoviq, ish-zëvendës i ministrit Petkoviq, i dëbuar
139 Shih Raportin e Grupit të Krizave, Kosovë: Zgjidhje për 137 Intervistë e Grupit të Krizave, fshati Sillovë, 15 prill 2006. Mitrovicën, Jo Ndarje, op. cit. 138 Me urdhër të një prokurori ndërkombëtar , më 29 tetor, 140 Ky bord me shumicë serbe dhe të atyre të Këshillit Ministria është vizituar (bastisur) për hetime për dyshime për nacional Serb, ishte emëruar nga UNMIK- u në nëntor 2002, korrupsion. Liderët shqiptar të Kosovës mund ta kenë parë këtë me qëllim që të dëgjohet zëri i shoqërisë civile në punën a ministri si një mundësi për joshjen e serbëve kosovar për administratës pothuajse e tëra serbe, në pjesën veriore të bashkëpunim politik përmes përfitimeve financiare. Me këtë, ata Mitrovicës. Shih Raportin e Grupit të Krizave, Kosovë: nuk kanë nënkuptuar që shumë nga këto përfitime të përfundojë Zgjidhje për Mitrovicën, jo Ndarje Kosovës, op. cit., fq. 5 për në duart e Petkoviqit. informata.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 23
SHPK-së.141 Mos njohja e pavarësisë së Kosovës nga Të kuptuarit e kësaj në mënyrën e duhur, do t’u kishte ana e tyre, me gjasë do të përcillet me veprime të qarta, mundësuar komandantëve të KFOR-it, të ekzaminojnë të cilat mund të përfshijnë largimin e të gjitha dhe hulumtojnë më tutje mënyrat se si mund ta autoriteteve të institucioneve të përkohshme nga veriu. përkrahin UNMIK-un dhe metodat e planet e tyre UNMIK-u dhe KFOR-i, do ta kenë mjaft vështirë ta politike dhe të pasardhësve të tyre civil. menaxhojnë sigurinë gjatë muajve të përcaktimit të statusit, dhe kur struktura e re e Zyrës Ndërkombëtare 1. Çfarë angazhimi ndërkombëtar? Civile të fillojë implementimin e marrëveshjes. Në muajt e fundit, përfaqësuesit e bashkësisë Pas disa viteve të zvarritjes në heshtje, të uljes së ndërkombëtare në Prishtinë, i janë adresuar shqiptarëve autoritetit të UNMIK-ut dhe KFOR-it, ata kanë qenë më dhe serbëve në lidhje me të ardhmen e veriut. “U kemi energjik në muajt e fundit. Baza e KFOR-it afër bërë më dije serbëve se disa opsione nuk vijnë në Leposaviqit, është hapur dhe është bërë funksionale kah shprehje… u themi atyre, mos bëni diçka që nuk mund mesi i vitit 2006, ku trupat e KFOR-it gjerman dhe ta tërhiqni. Mos e izoloni veten”.145 Më 4 gusht 2006, amerikan të cilët do tu shtohen trupave franceze, që përfaqësuesit e Grupit të Kontaktit në Prishtinë, bënë një qëndrojnë në veri gjatë shtatë viteve të kaluara.. deklaratë të përbashkët prej dhjetë pikash.146 Pak ditë para Zëvendësi energjik i PSSP-së, Steven Schook, ka kësaj deklarate, zëvendës SRSG-ja në një deklaratë për mbikëqyrë përforcimin e prezencës së policisë së media, bëri të ditur idenë e tij për një prezencë të fortë UNMIK-ut në veri. Incidentit në mes zëvendës kryetarit të ndërkombëtare në veri, në periudhën e pas definimit të Leposaviqit dhe një oficeri shqiptar të SHPK-së, më 15 statusit. Më 2 gusht 2006, në një konferencë për media, korrik, në portën kufitare në të njëjtin qytet, UNMIK-u e ka Këshilli Nacional Serb dënoi këtë deklaratë, duke e shfrytëzuar në mënyrë shumë të mençur për ta rritur cilësuar si tendencë për rrëmbimin e mandatit të prezencën e saj policore në hyrje-daljet veriore. Pas disa kryetarëve të atyre komunave të fituar në mënyrë reagimeve fillestare, serbët duket se kanë pranuar demokratike dhe si vazhdim të agjendës shqiptare për përforcimet e KFOR-it dhe policisë së UNMIK-ut si futjen e veriut nën kontrollin e Prishtinës. Shqiptarët u kontribut për sigurinë e tyre. Si pasojë, edhe pse UNMIK- inkurajuan me idenë se komuniteti ndërkombëtar po e u po vazhdon me zvogëlimin e prezencës së saj civile në konsideronte modelin e Sllavonisë Lindore si mision për veri, autoriteti i tij ende po përjeton një rritje në stilin e veriun, 147 i cili do të kishte për qëllim integrimin e veriut verës indiane. në institucionet kosovare brenda një periudhe prej dy-tri vitesh.148 Me afrimin e përcaktimit të Statusit, i cili po përcillet me shumë pasiguri për të ardhmen, kryetarët e komunave Por, deklarata e Grupit të Kontaktit nuk shkoi kaq larg. veriore po e pranojnë më mirë komunitetin Nuk ka disponim ndërkombëtar për një qasje të 142 ndërkombëtar dhe përfaqësuesit e tyre. Gjatë kësaj përforcimit dhe angazhim të fuqishëm në veriun e kohe, disa shtete kanë ofruar dhe kanë dhënë fonde për Kosovës, posaçërisht duke pasur parasysh qëndrimin me 143 projekte të ndryshme me efekte të shpejta. KFOR-i ka gjasë rezistues të Beogradit. Një faktor që kishte ndikuar tejkaluar periudhën e ngurrimit dhe tani po adapton një në vendosjen e UNATES- it dhe suksesin e tij, në rol aktiv dhe udhëheqës dhe njëkohësisht po punon së Sllavoninë Lindore, në Kroaci, kishte qenë pranimi i bashku me policinë e UNMIK-ut, për një bashkëpunim heshtur i Millosheviqit për të. Veç kësaj, disa nga dobësitë dhe bashkëveprim, për tejkalimin e skenarëve të e këtij suksesi kishin qenë, largimi apo ikja e madhe ndryshme të konflikteve të mundshme në Mitrovicë. Por, serbëve dhe shkalla e ulët e punësimit, të gjitha këto pasojë KFOR-i ende mbetet i ngadalshëm në veprimet e tij. e diskriminimit ndaj serbëve në punësim dhe neglizhencën Qëllimi kryesor i tij është t’i ndajë palët në konflikt, dhe relative të qeverisë Kroate ndaj kësaj pjese. Iniciativat 144 me këtë rrezikon të bëhet kujdestar i ndarjes, de fakto.
145 Intervista të Grupit të Krizave me diplomat dhe zyrtarë, 141 Shih Raportin e Grupit të Krizave për Europë Nr. 174, Një Prishtinë, shator 2006. ushtri për Kosovën?, 28 Korrik 2006, fq. 8-9. 146Mund të gjendet online në: 142 Intervistë e Grupit të Krizave me një diplomat http://pristina.usmission.gov/pressr/prs93.htm. amerikan, Prishtinë, 21 shtator 2006. 147 Administrata e Përkohshme në Sllavoninë Lindore, Kroaci 143 Në mesin e tyre janë Gjermania, Italia dhe Japonia. (UNTAES), e vendosur prej Janarit 1996 deri në Janar në Kapaciteti i vogël lokal nuk po mund t’i absorbojë ofertat për 1998, kishte për detyrë riintegrimin e Sllavonisë Lindore të donacione tani për tani. Për këtë, UNMIK-u me partnerët po kontrolluar nga serbët nën autoritetin kroat, në bazë të punojnë me autoritetet në pjesën veriore në zhvillimin e ideve të marrëveshjes së Erdut-it të nëntorit 1995. Mandati i qartë i tij reja për projekte. Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtarë të dhe unifikimi i autoriteteve civile dhe atyre ushtarake nën UNMIK-ut, 8 shtator 2006. komandën e një Administratori të fuqishëm bëri që ky mision 144 Intervista të Grupit të Krizave më zyrtarë civil dhe ushtarak të të ketë sukses. KFOR-it, korrik 2006. 148 Intervistë e Grupit të Krizave, Mitrovicë.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 24
politike të bashkësisë ndërkombëtare duket se janë në atëhershëm, Ramush Haradinaj, kishte ndërtuar, për pak fillimin e tyre, ato konsistojnë më tepër rritjen e stimulimit kohë një koncept më ndryshe, duke propozuar dialog ekonomik për veriun dhe përfitimet për serbët në mënyrë dhe bërjen e një marrëveshje më Rojat e Urës dhe që ta pranojnë në heshtje pavarësinë e Kosovës së paku në Këshillin Nacional Serb të Mitrovicës i cili atëherë ishte ditë e para të saj, duke përfituar gjithashtu nga fondet tjera më pranë realitetit me angazhimin e pakët të bashkësisë që do të vinë nga Prishtina, Beogradi dhe donatorët tjerë. ndërkombëtare
Në deklaratën e Grupit të Kontaktit, ndër të tjera thuhej 2. Pikëpamjet e Serbëve se prezenca ndërkombëtare pas definimit të statusit final “do t’i kushtojë vëmendje të veçantë veriut të Kosovës Udhëheqësit e Këshillit Nacional Serb të cilët dhe se do të asistojë në implementimin e dispozitave të dominojnë në veri ku mbretëron një atmosferë marrëveshjes atje”. Zyrtarët e BE-së, parashikojnë kërcënuese, veprojnë me motivin se shqiptarët do të hapjen e një zyre vartëse në Mitrovicë, ku do të jenë të përdorin pavarësinë për të dëbuar serbët nga Kosova. angazhuar dhjetë deri njëzetë zyrtarë. Por, serbët e veriut Disa krime të dhunshme që u shënuan në mesin e vitit mund ta refuzojnë një prezencë të tillë, e cila nuk është e 2006, për të cilat hetuesit e policisë së UNMIK-ut vendosur në bazë të rezolutës 1244, dhe e cila do të ishte besojnë se kanë qenë krime ndër serbe, janë prezantuar aty të asistojë një Kosovë të pavarur. Me largimin e si krime të shkaktuara nga shqiptarët. Deklarimet e UNMIK-ut, institucionet e reja qeveritare-SHPK-ja, administratorit energjik regjional të UNMIK-ut, Jerry Shërbimi Doganor, gjykatat por edhe burgu i Gallucci, të shprehura në takimet e mbajtura në hollin e Mitrovicës, në veri mund të shemben (kollapsojnë). qytetit dhe përmes televizioneve dhe radiove lokale, se KFOR-i mund mbetet i vetmi mekanizëm ndërkombëtar zgjidhja e statusit do t’u ofrojë serbëve “një alternativë i cili do të mund të mbulonte hapësirën e krijuar në tjetër ndaj rezistencës dhe shpërnguljes”. Opinioni po periudhën kohore para dhe pas statusit. bëhej më perceptivë, deri më 26 gusht, kur një tinejxher shqiptar hodhi një granatë dhe me këtë rast lëndoi nëntë Shqiptarët e Kosovës nuk e kanë të qartë se kush, ata veta në kafe barin “Dolce Vita”, shumë afër urës, në apo bashkësia ndërkombëtare, do ta kenë rolin anën veriore të saj, duke ringjallur ndjenjën e frikës tek udhëheqës në integrimin eventual të veriut. Ata presin serbët.152 që me gjasë, modeli i UNATES-it i Sllavonisë Lindore, i cili ishte me kompetenca më të mëdha, të adaptohet në Serbët e veriut, thjesht pretendojnë që të mbajnë Mitrovicë, në vend të një modeli më të lehtë të ngjashëm territorin që e kontrollojnë tani, jashtë ndikimit të me atë të vendosur në Mostarin e ndarë në Bosnjë. Prishtinës. Qendra Koordinuese për Kosovë e Qeverisë Ndërsa, një zyrtar i Misionit Planifikues të BE-së për së Serbisë, po ofron fonde të konsiderueshme për t’i periudhën e pas statusit beson se shqiptarët e Kosovës blerë shtëpitë e shqiptarëve te Tre Rrokaqiejt, në Kodrën duhet të mësojnë t’i zgjidhin vet problemet në veri me e Minatorëve dhe në Mëhallën e Boshnjakëve në veriun 149 mjete politike, të cilat presin të zgjidhen nga ZNC-ja.. e Mitrovicës, në mënyrë që ta konsolidojë kontrollin në Për faktin se atyre do të ju kërkohet ta pranojnë një anën veriore të Ibrit.153 Megjithëkëtë, shpresat janë të shkallë të lartë të vazhdimit të kontrollit ndërkombëtar, vogla. “Është thjesht jo humane që komuniteti ata do të kërkojnë të njëjtën masë edhe për veriun. ndërkombëtar të mos na ofrojë neve atë që shqiptarët i kanë Qeveria e tanishme përkrahë idenë që komuniteti ofruar vetvetes”, deklaroi një lider.154 ndërkombëtar ta kryejë punë në veri.150 Gjatë një vizite që ju kishte bërë disa fshatrave shqiptare në pjesën Serbët e Kosovës veriore thonë se nuk do ta pranojnë veriore të Mitrovicës dhe Zveçan, në korrik 2006, Kosovën e pavarur dhe se do të vazhdojnë të Kryeministri Çeku kishte thënë: “Ne kërkojmë që angazhohen për një bashkim me Serbinë. Si do që të KFOR-i dhe UNMIK-u ta izolojnë këtë pjesë nga jetë, nuk duket krejt e pamundur që ata ta miratojnë Serbia”.151 Në fillim të vitit 2005, kryeministri i propozimet e Ahtisaarit për decentralizimin; qëndrimi i Beogradit do të jetë faktor kyç për këtë. Por, me këtë nivel të komunikimit shumë pak të zhvilluar me shqiptarët dhe ndërkombëtarët, ka shumë gjasa që të ndodh një situatë 149 Intervistë e Grupit e Krizave, Prishtinë. mjaft konfuze në lidhje me këtë çështje. Kryetarët e 150 “UNMIK-u na ka kërkuar ta mbyllim gojën” rreth veriut, tha një zyrtarë kyç qeveritarë, ndërsa Zëvendës PSSP-ja, Schook lavdëroi për disiplinën e treguar. Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, korrik 2006. 152 Intervistë e Grupit të Krizave me një zyrtarë ndërkombëtar, 8 151 Selvije Bajrami, “Çeku kërkon masa të rrepta të sigurisë shator 2006. përreth kufirit verior”, Koha Ditore, 23 korrik 2006. Ceku 153 Intervistë e Grupit të Krizave me Adem Mripa, përfaqësues deshi ta vazhdojë këtë deklaratë me një visit në Leposaviq, të i Mëhallës së boshnjakëve, 13 tetor 2006. planifikuar për 9 nëntor, por ai e anuloi pas paralajmërimeve 154 Intervistë e Grupit të Krizave me Nënkryetarin Srdjan të serbëve për pengimin s vizitës së tij. Djuroviq, Zubin Potok, 14 qershor 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 25
komunave veriore gjatë një takimi me diplomatë Mitrovicën veriore, Dragoljub Delibasiq, është amerikan në korrik 2006, të cilit ishin hutuar me atë që zëvendësuar pas një shkrimi në një gazetë, në gusht shihnin dhe dëgjonin, u shpjeguan atyre se deklarimi i 2006, se ai ishte bërë fuqi më vete (shumë i fuqishëm), i gjendjes emergjente në qershor nuk ishte motivuar edhe cili reketonte dhe sillej si sundimtar, dhe fliste për lidhjet aq nga çështja e sigurisë por ishte një mesazh për që kishin luhatur lojalitetin e tij ndaj Beogradit.159 Por Ahtisaarin se duhet të bëhet kompromis në çështjen e këto organizime janë mundësia e fundit për tu përdorur statusit të Kosovës.155 dhe për tu mbrojtur. Liderët serb të Mitrovicës planifikojnë të rreshtohen fort mbrapa mburojës së Zyrtarët ndërkombëtar raportojnë për një rritje të KFOR-it dhe policisë së UNMIK-ut. Serbët do të bashkëpunimit nga ana e liderëve serb të veriut dhe një luftojnë vetëm politikisht kundër pavarësisë së Kosovës, kohezion dhe disiplinë më të madhe.156 Në korrik 2006, “veç nëse familja ime, njerëzit e mi, apo unë Nebojsa Joviq nga Këshilli Nacional Serb, kërkoi kërcënohem fizikisht”, tha një lider kyç i veriut të krijimin e një Komiteti për Siguri për të ndihmuar Mitrovicës.160 qytetin gjatë muajve të tensionuar në vijim: duke përfshirë veten, Komandantin Regjional të policisë së 3. Pikëpamjet e Shqiptarëve UNMIK-ut, Zëvendës Komandantin e Task Forcës shumëkombëshe veri-lindje të KFOR-it, Kryetarin e Derisa zyrtarë ndërkombëtar besojnë se çështja e sigurisë Këshillit ekzekutiv (shqiptar) të Komunës së Mitrovicës, kryesisht varet në atë së si sillen shqiptarët,161 Politikanët Sadri Ferati, të cilin ai e ka takuar në konferencën dhe gazetarët shqiptarë të Kosovës pretendojnë se (iniciativën) për dialog të zhvilluar në qershor 2006, në Beogradi do t’i përdorë serbët e veriut, që të provokojnë 157 Mal të Zi. Kur një grup i mllefosur prej disa qindra një situatë e cila do t’i mundësonte Beogradit serbëve u tubua pas incidentit me granatë në barin çimentimin e ndarjes. “Ata do t’i bllokojnë rrugët, do të “Dolce Vita”, në gusht, Joviq i kërkoi komandantit organizohen për vetëmbrojtje. Duke e përdorur skenarin regjional të policisë së UNMIK-ut, që sa më shpejt të e Krahinës në Kroaci, ata do t’i vendosin gratë dhe vijë në urë. Ata së bashku qetësuan grupin e mbledhur, fëmijët në ballë. Ata do ta sfidojnë jugun”, tha një lider dhe për këtë Schook lëshoi një komunikatë për shtyp, kyç.162 Një gazetar ofroi një pikëpamje të gjerë të përmes së cilës falënderoi Këshillin Nacional Serb. Pas shqiptarëve se MUP-i po i përdor lidhjet e tij me këtij incidenti, UNMIK-u mbylli urën kryesore mbi Ibër, kriminel shqiptarë dhe grupe radikale, duke i paguar ata për një muaj (Këshilli Nacional Serb kërkoi që ura të për të kryer akte terroriste, për të cilat shoqëria shqiptare mbetet e mbyllur gjatë tërë procesit të definimit të statusit). do të fajësohet në masë të madhe. Ai frikohet se disa mund të paguhen që t’i përdorin minahedhësit e Serbia ka shtuar dhe pranuar prezencën e mekanizmave 158 fuqishëm të cilat supozohet se janë sjellë në pjesën të saj të sigurisë në veri gjatë muajve të fundit. Disa jugore javët e kaluara, për ta hedhë në ajër ndonjë pjesëtarë civil të Ministrisë së Punëve të Brendshme autobus me serb apo ndonjë shkollë serbe.163 Disa (MUP) dhe pjesëtarë të Xhandarmërisë duket të jenë banorë të Mëhallës së Boshnjakëve, besonin se krimineli ripozicionuar nga enklavat në jug drejt Mitrovicës veriore, shqiptar i cili provokonte nëpër lagje nën përkujdesje të dhe gjithashtu më shumë armë janë sjellë nga Serbia. Rojave të Urës, ishte sjellë apo dërguar nga MUP-i.164 Është raportuar se shefi i fshehtë i policisë së tyre në Ekzistojnë disa grupe militante në pjesën jugore të
Mitrovicës. Policia, politikanë lokal dhe gazetarët
155 Intervistë e Grupit të Krizave me një diplomat amerikan, në pretendojnë se radikalët islamik në qytet dhe në fshatrat bazën ushtarake të KFOR-it Francez, Novo Selo, 14 korrik për rreth kishin pasur rol në dhunën e shkaktuar në 2006. ngjarjet e marsit 2004, dhe shprehen të brengosur se ata 156 Mirëpo, ishte shumë i qartë efekti kundër produktiv gjate përsëri mund të veprojnë gjatë periudhës së tensionuar të disa javëve të fundit. Një i ri serb festonte për rezultatin e referendumit në mënyre provokative në afërsi të urës kryesore në Mitrovicë, në mbrëmjen e 29 tetorit. Në mbrëmjen mes 7-8 nëntorit përafërsisht 50 përkrahës të dehur të ekipit futbollistik të ‘Ylli i Kuq’ (Cervena Zvezda) të Beogradit, provuan ta 159 Artikulli ishte botuar në gazetën në gjuhën shqipe, Koha kalonin urën drejt pjesës jugore, por ishin kthyer mbrapsht nga Ditore, “’Kolumbia në veri””, 24 Gusht 2006 policia para se të kishte ndodhur ndonjë incident. “Navijaci 160 Fjalim i Nebojsa Joviq, në debatin e organizuar nga pokusali da predu most”, B-92, 8 nëntor 2006. NANSEN dialogë, Budvë, Mal të Zi, 25 qerhor 2006. 157 E organizuar nga NANSEN Dialogë në Budvë. 161 Intervista të Grupit të Krizave, 8 Shtator dhe 13 Tetor 2006. 158 Intervista të Grupit të Krizave me burime të Policisë së 162 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 26 Shtator 2006. UNMIK-ut, 24 Korrik dhe 13 Tetor 2006. Shqiptarët e 163 Gazetari pretendon se qyteti Bochum, në Gjermani është Mëhallës së Boshnjakëve, gjithashtu deklarojnë se shumë vendi ku po bëhen këto marrëveshje mes kriminelëve serbëve fytyra të panjohura sillen nëpër lagje, Intervistë e Grupit të dhe shqiptar. Intervistë e Grupit të Krizave, 9 Tetor 2006. Krizave, Mitrovicë, 13 Tetor 2006. 164 Intervistë e Grupit të Krizave, 13 Tetor 2006.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 26
definimit të statusit.165 Në përshkrimin e një gazetari duhet me shumë aktivitet diplomatik me shqiptarët e lokal, raportohet për prezencën e dy krahëve të AKSH- Kosovës fillimisht, të cilët e shohin këtë si shkatërrim të së pothuaj se fantome:166 “AKSH-ja e Drenicës, e cila marrëveshjes. Edhe disa diplomatë të Quinitit ndajnë është e dobët, e korruptuar dhe e inkriminuar, dhe ajo e këtë mendim: “Ne, bashkësia ndërkombëtare, do të Shalës [pjesë kodrinore-malore në lindje të Mitrovicës], gënjenim prapë. Do të jetë shumë e vështirë që e cila është e përbërë nga djem të ri të sinqertë të cilët shqiptarët të vazhdojnë të na besojnë. Kjo do të urrejnë klanin tjetër”.167 Veteranët e luftës, partitë e nënkuptonte kompromis me parimin për jo ndarje. Do të vogla radikale siç është LPK-ja, zona e Trupave kemi shprehje të revoltës në jug në të Mitrovicës”.172 Mbrojtëse të Kosovës (TMK) në Mitrovicë, janë faktor, Por, pranimi i këtij opsioni do ta nxiste dhe stimulonte ndonëse kjo e fundit me shumë gjasa do të jetë shumë më shumë Beogradin që të ofroj bashkëpunimin stabilizues, veç në rast të eskalimit të dhunës mund të e tij në procesin e implementimit të marrëveshjes për jetë ndryshe. Policia e UNMIK-ut shprehet e matur për statusin final. Derisa, një ndarje e tillë pothuajse ndikimin dhe rolin që Sami Lushtaku, ish komandant i plotësisht në baza etnike do ta reduktonte hapësirën për UÇK-së dhe TMK-së nga Drenica, mund ta luajë. shqiptarët shumicë të zhvillojnë dhe demonstrojnë “Shumë prej këtyre grupeve janë aty për përfitime kapacitetet e tyre për një qeverisje shumetnike, kjo materiale, dhe do të krijohen telashe nëse dikush tenton serbëve do t’u ofronte një siguri më të madhe t’ua vjedh (grabis) burimin.”168Grupi më ri, i cili vjen demografike, gjë e cila do të mundësonte zhvillimin e nga Dukagjini po sillet në të njëjtat bare dhe lokale ku politikave bashkëpunuese.173 ekstremistët dhe kriminelët lokal bëjnë jetën e tyre dhe po duket se ata ua kanë marrë suprematin atyre.169 Nëse arrihet që të shmanget dhuna gjatë muajve të ardhshëm, edhe Prishtina edhe serbët do të ishin të Shqiptarët po i përshtaten dalëngadalë idesë se pjesa kënaqur me gjendjen e ngrirë të status-quos. KNS mund veriore e Mitrovicës do të shndërrohet në Komunë, të organizojë një referendum për të kundërshtuar ashtu siç kishte propozuar Grupi i Krizave në shtator pavarësinë e Kosovës dhe Beogradi, ndoshta do t’i 2005.170 Edhe pse Prishtina po bën një sakrificë në respektojë aranzhimet e Ahtisaarit për komunat. Këshilli Mitrovicë, liderët lokal i besojnë fjalës së ish Nacional Serb me gjasë do t’i fitojë zgjedhjet e para Kryeministrit Rexhepi se ndarja e qytetit do të jetë e lokale në veri të lumit Ibër, që do të organizoheshin pas përkohshme.171 Këshilltarët e kuvendit komunal të statusit, ndonëse një rezultat i tillë zgjedhor do t’i Mitrovicës, i dhanë një përkrahje Ekipit të Unitetit dhe detyronte ata të bëhen më përgjegjës. Një gjeneratë e re e planit të tij gjatë vizitës që i bëri Mitrovicës, më 31 tetor. liderëve atje do të ishte më e vullnetshme se sa Marko Jaksiq dhe Milan Ivanoviq për një bashkëpunim me pjesën UNOSEK-u tani ka mundësi ta krijojë një komunë të re jugore të Mitrovicës dhe Prishtinën. në pjesën veriore të Mitrovicës. Kjo do t’i kënaqte serbët lokal dhe do të ishte e pranueshme për shqiptarët, edhe KFOR-i, Policia e UNMIK-ut dhe pasardhësi i tyre që nëse ideja e tyre për një bord të përbashkët dhe një do të jetë nga BE-ja, duhet të demonstrojnë vullnet dhe ndërkombëtar në krye tij nuk do të pranohej. Serbët janë gatishmëri më të madhe, që kufiri verior të jetë më i të ndarë rreth propozimit të Beogradit për bashkimin e qartë, dhe të sinjalizojë se trysnia për integrimin e veriut pjesës veriore të Mitrovicës me Zveçanin, ndërsa për do të vazhdojë dhe gradualisht do të rritet, dhe jo të shqiptarët kjo do të ishte sinjal për ndarje. venitet. Por kjo mund të fillojë të ndodhë vetëm nëse qeverisja e Kosovës së pas statusit avancon dhe Opsioni i bashkimit të pjesës Veriore të Mitrovicës me zhvillohet dhe nëse Serbia orientohet drejt Europës. Zveçanin mund të kishte ofruar disa përparësi , por do të
165 Intervistë e Grupit, 2005-2006. 166 Raporti i Grupit të Krizave për Evropë Nr. 153, Pan- Shqiptarizmi: Sa është i madh kërcënimi për stabilitetin e Ballkanit?, 25 Shkurt 2004, fq. 7-10. 167 Intervistë e Grupit të Krizave, 9 Tetor 2006. 168 Intervista të Grupit të Krizave, Mitrovicë, korrik dhe tetor 2006. 172 Intervistë e Grupit të Krizave, 21 shtator 2006. 169 Intervista të Grupit të Krizave, tetor 2006. Shih raportin e 173 Ky propozim ishte organizimi logjik i bërë nga ESI (Iniciativa Grupit të Krizave, Kosova pas Haradinajt, op. cit., fq. 2-11, Evropiane për Stabilizim) në vitin 2004, për bashkimin e Pjesës për më shumë informata për grupet militante të armatosura në veriore të Mitrovicës me Zveçanin. Në atë kohë, kjo ide mori një Dukagjin (Kosovën perëndimore). përkrahje të matur nga disa politikan të rëndësishëm shqiptar, 170 Raport i Grupit Ndërkombëtar të Krizave. Zgjidhje për duke përfshirë edhe Bajram Rexhepin, i cili tani e përjashton një Mitrovicën, jo Ndarje Kosovës, op. cit. propozim të tillë. Shih “Popullsia apo Territori? Një propozim për 171 Intervista të Grupit të Krizave, 13 tetor 2006. zhvillim në Mitrovicë”, www.esiweb.org.
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 27
III. KONKLUZIONE Stabiliteti në Kosovën e pas statusit do të varet edhe nga mundësia e qasjes së saj në tregun e punës së Europës Perëndimore, edhe pse atmosfera që mbretëron në BE Nëse shqiptarët sigurohen për qartësinë e destinacionit, ata nuk premton këtë. Popullata e re e Kosovës ballafaqohet mund të bashkëpunojnë me një kalendar më të ngadalshëm me një papunësi të madhe e cila është në rritje, shkallë e se ai i fundit të vitit 2006, afat të cilin ata deri pak më herët cila nuk do të mund të amortizohet nga çfarëdo rritje e e kishin marrë si diçka të shenjtë. Por strategjia e pritshme ekonomike e vendit. Ata gjithashtu Ahtisaarit për kalimin (aprovimin) e statusit të Kosovës ballafaqohen me një nivel të ulët të edukimit, i cili nuk përmes (në) Këshillit të Sigurimit mbetet ende do të mund të vihet në binar të duhur vetëm me burimet dykuptimëshe, për këtë, SHBA-të dhe BE-ja duhet të vetanake (pa ndihmë nga jashtë). Edhe njëherë, është veprojnë që ketë dykuptimësi (paqartësi) ta kthejnë në shumë e nevojshme që BE-ja të fokusohet dhe t’u qartësi. I dërguari amerikan për statusin, Frank Wisner, përgjigjet sfidave të këtij vendi. siguroi për këtë Prishtinën, në fund të muajit tetor, por mesazhet që vijnë nga BE-ja janë ende ekuivoke. Prishtinë/Bruksel, 10 nëntor 2006 Mesazhet dykuptimëshe nuk i bëjnë (sjellin beneficione) mirë Serbisë dhe rrisin mundësitë për lëkundje të mëdha në Kosovë, të cilat do ta rrezikonin tërë investimin dhe kontributin e bashkësisë ndërkombëtare të bërë atje dhe më gjerë në rajonin e Ballkanit perëndimor.
Bashkësia ndërkombëtare “duhet ta krijojë paraprakisht frymën e zgjidhjes së statusit këtu. [Ajo] e bëri këtë me marrëveshjen e Ohrit,” vëri në dukje një negociator i Vjenës nga Prishtina.174 Duke filluar me “standardet para statusit” në vitin 2002,175 shumica shqiptare e Kosovës ka ndjekur rrugën e ndërtimit të institucioneve dhe akomodimit të minoriteteve mbi premtimin e nënkuptuar për shtetësi. Komuniteti Ndërkombëtar duhet të veprojë shpejt, që t’i përshtatë manovrimet e saj diplomatike me këtë premtim, nëse dëshiron vazhdimin e autoritetit të tij në Kosovë dhe të fitojë betejën me elitën politike serbe të orientuar kah e kaluara, e cila ka për qëllim ndarjen. SHBA-ja dhe BE-ja duhet që me autoritetin e tyre menjëherë dhe në mënyrë bindëse të vendosen në mbështetje të shtetësisë së Kosovës në kufijtë e tanishëm.
Pas statusit, Kosova do të ballafaqohet me presione nga njëra anë për integrim e nga ana tjetër për dezintegrim. Shumë do të varet nga aftësia e shumicës shqiptare për një qasje më teknokratike të politikës së saj, duke u fokusuar kështu në krijimin e kushteve për një gjeneratë të re, më të profesionalizuar. Por, BE-ja duhet të mbetet e angazhuar dhe të ndihmojë proceset integruese në Kosovë. Në terma afatgjate, ajo duhet ta riaktivizojë angazhimin e saj të zgjerimit. Perspektiva e zgjerimit është shumë domethënëse si për konsolidimin institucional të Kosovës, ashtu dhe për krijimin e një ambienti për bashkëpunim në mes të saj dhe Beogradit.
174 Intervistë e Grupit të Krizave, Prishtinë, 28 Shtator 2006. Me “Ohrin” i referohet negociatave që ndalën konfliktin në Maqedoni në vitin 2001. 175 Fillimisht e iniciuar nga PSSP-ja i atëhershëm, Steiner, si diçka pak më shumë se slogan, por më vonë kah fundi i Marsit 2004, ishte zhvilluar në një mekanizëm gjithëpërfshirës të indikatorëve, i mbështetur edhe nga Grupi i Kontaktit dhe Këshilli i Sigurimit
Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell Rreziqe RaportiI Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntor2006 Faqe 28
APPENDIX A
MAP OF KOSOVO
Rataje The boundaries and names shown and the KOSOVO REGION Grcak designations used on this map do not imply Usce official endorsement or acceptance by the Aleksandrovac United Nations. HUNGARY Josanicka- Zlatari Brus J CROATIA ROMANIA Banja u z
M Belgrade Pawlica Lepenac o r a SERBIA v BOSNIA AND Raska Blace a HERZEGOVINA AND MONTENEGRO Duga Poljana B U L Beloljin Prokuplje G A Topl R ic KOSOVO a A I DR A SERBIA IA TI I C NoviTHE FORMER Pazar b Lesak S a E YUGOSLAV REPUBLIC OF Banja r Dren A ALBANIA MACEDONIA Kursumlija ITALY GREECE L ANDe Zitni Potok po savic´ Socanica Bojnik Tutin MONTENE GRO Banjska SERBIA Gazivodsko Ib Kosovska Podujevo Lebane ar Lece Jezero Zubin Mitrovica Zvecan nica MONTENEGRO Potok G. Lapastica Glavnik Jabla Batlava Rozaj Vucitrn Orlane S Rakos Rudnik i Istok t Nevoljane n Belo Polje Vrela ic a Kladernica Srbica Ravna Banja N. Selo Durakovac Propastica B Poljance e Lausa li m D ri Dobrusa Cirez Pec Vitomirica Obilic Pristina Zlokucane Dobrosévac Marevce Sicevo Klina Glogovac Kosovo Polje Ogoste Rausic V. Belacevac Novo Brdo Streoc Barane Iglarevo Komorane Janjevo De canska Bistrica Kosovska KOSOVOLapusnik Kamenica Decani Rznic a Vlaski Lipljan c i e Drenovac n Krajiste la n Brasaljce ab lja Krajmirovce Dobrcane J ra Malisevo Junik K Tropojë Stimlje Gnjilane a rav Blace a Mo Ratkovac ck Orahovac ne a vlja in o B Rajince Dakovica Suva Reka M Pozaranje Zegra Bajram Curri Urosevac Biljaca Zrze luga Er op enik T D. Plesina Rogovo Delekare Presevo V. Krusa Musutiste Grebno Paci Pirane Gatnje Vitina Sasare Miratovac Damjane Korisa Brod
m Vrbestica i Liqeni i Fierzës r D Strpce Tabanovce Krumë li Prizren Vaksince Be Kacanik Musnikovo Zur Hoca- Slupcane ALBANIA Zagradska L Brodosavce e G.-Lubinje p Dukagjin e Kumanovo n Tearce a c Kalimash Va Kukës Dragas rd Sipkovica a r Skopje Tetovo National capital Brod Golema-
Recica Zelino a Autonomous province j n Dracevo i capital Restelica ska c re P T Town, village V a r d Airport a Vrapciste r International boundary THE FORMER Gostivar Cajle Republic boundary Brodec YUGOSLAV REPUBLIC OF Autonomous province boundary MACEDONIA Major road Titov Veles Zirovnica Secondary road 0 10 20 30 40 50 km Railroad 0 10 20 30 mi
Map No. 4069 Rev. 3 UNITED NATIONS Department of Peacekeeping Operations June 2004 Cartographic Section Statusi i Kosovës: Shtyrja Sjell rreziqe Raport I Grupit të Krizave përEuropë Nr.177, 10 nëntorr 2006 Faqe 29
APPENDIX B
MAP OF NORTH KOSOVO