aardkundig monument amdrenthe 2 Vingers in dekzand Steilrand als leesboek Steilrand Donderen

Geologische Tijdschaal:

Bovenin het dekzand zijn restanten te vinden De Drentse geologie van de laatste honderddui­ van een podzolgrond; dit is een bodemprofiel zend jaar is in de steilrand bij Donderen op een Laat dat door bodemvormende processen in het unieke wijze ‘leesbaar’ en wordt gezien als een Midden dekzand zijn kenmerkende lagen heeft gekregen. rijk geïllustreerd aardkundig geschiedenisboek.

Alleen in de lage delen zijn de grijsgekleurde Vroeg uitspoelingslaag en de donkerbruin gekleurde De geschiedenis van de zandgroeve laat zien inspoelingslaag nog goed terug te vinden. Onder dat het bewustzijn ten aanzien van aardkun­ de bewerkte akkergrond zijn in het zand wel op dige waarden in de laatste decennia sterk is Foto: ‘In de jaren 80 De steilrand bij Donderen is een overblijfsel veel plaatsen nog dunne ‘fibers’ van ingespoelde gegroeid. Nog in de jaren zestig verstrekte de vestigde zich hier humus waar te nemen. provincie Drenthe talrijke vergunningen voor een kolonie oever­ van een zandafgraving en kan gezien worden ‘ontgrondingen’, waardoor vele dekzandruggen zwaluwen, waardoor de steilrand is als een rijk geïllustreerd aardkundig geschie- en welvingen in een oogwenk en voorgoed ver­ behouden.’ dwenen. Nu wordt de unieke en karakteristieke denisboek, waarin de ontwikkelingsgeschie- Drentse bodem juist beschermd en ingezet voor denis van de provincie Drenthe gedurende duurzame gebiedsontwikkeling. En na overleg met de provincie heeft de Nederlandse Aardolie meer dan 100.000 jaar in de bodem is te lezen. Maatschappij (NAM) een geplande gasleiding in noordelijke richting omgebogen om zo de Eind 2012 werd het tweede aardkundige steilrand te sparen. monument van de provincie Drenthe Door het als aardkundig monument te onthuld. be­noemen, hebben de provincie Drenthe en De Vingers van Hoeksema: sporen van graafgangen van de gemeente Tynaarlo ervoor gezorgd dat de mestkevers in het dekzand steilrand Donderen als uniek geschiedenisboek opengeslagen blijft en leesbaar is geworden Uit de laatste ijstijd dateren de sporen van vorst­ voor een breed publiek. Behalve aardkundig Roden werking. In de steilrand zijn duidelijke vorst­ monument is de steilrand Donderen één van de wiggen te zien en zijn lagen grillig geworden geosites van het Geopark de Hondsrug. door afwisselend bevriezen en ontdooien.

Assen Op veel plaatsen in het dekzand zijn langge­ Meer informatie over het aardkundige monument: Provincie Drenthe rekte vlekken zichtbaar. Dit zijn doorsnedes (0592) 365 555 van graafgangen van de mestkever, die later van [email protected] bovenaf weer opgevuld zijn. De bodemkundige www.drenthe.nl/aardkundige Hoeksema noemde deze vlekken ‘vingers’ en Beilen Tekst: Gerrie Koopman, Hoge- waarden sindsdien worden ze de ‘vingers van Hoeksema’ school van Hall Larenstein; Gemeente Tynaarlo Vormgeving: Buro Kloeg; genoemd. (0592) 266 662 Emmen Drukwerk: Docucentrum provincie Drenthe; [email protected] Fotomateriaal: H. Dekker, www.tynaarlo.nl provincie Drenthe en G. of Hoogeveen Koopman; Meppel Kaartmateriaal: Provincie www.geoparkdehondsrug.nl, Coevorden Hier graast de Nederlandse landgeit, het enige oorspronkelijke Nederlandse Drenthe geitenras. Rond 1950 bijna uitgestorven, www.landgeit.nl of behoort nu tot de zeldzame huisdierrassen. www.nam.nl. Voor meer informatie: www.landgeit.nl Augustus 2012 Donderen ligt op z’n rug Restant van zandgroeve Gestapelde ijstijden

De provincie Drenthe wordt gekenmerkt door De toenmalige gemeente Vries (nu Tynaarlo) Het landijs in het Saalien heeft niet alleen de twee stelsels van evenwijdig aan elkaar lopende begon in 1963 met het afgraven van zand stelsels van parallelle ruggen gevormd in Dren­ ruggen. Deze zijn gevormd tijdens de op één na voor de aanleg van wegen, als aanvulzand bij the, maar ook keileem achtergelaten. Dit is als laatste ijstijd (Saalien) door schuivende ijsmassa’s nieuw­bouw en als strooizand voor gladheid­ een mengsel van stenen en leem te vinden in een in verschillende richtingen. Het meest opval­ bestrijding. De zandgroeve was tot circa 1990 in dunne laag in het profiel van de steilrand. Onder lende stelsel ruggen is het Hondsrugcomplex. gebruik. het keileem ligt een forse hoeveelheid fijn, wit Op één van de ruggen parallel aan de Hondsrug, en glimmerrijk zand, dat in smeltwater is afgezet de Rolderrug, ligt het esdorp Donderen. Het oostelijke deel van de groeve is in gebruik voorafgaand aan de landijsbedekking. Boven geweest als vuilstort en als gronddepot. Dit het keileem tot aan de oppervlakte ligt een pak­ gedeelte is momenteel met struiken begroeid. ket fraai gelaagd dekzand dat door de wind is Het middendeel van de groeve is geëgaliseerd en afgezet tijdens de laatste ijstijd. weer agrarisch land. Het perceeltje dat de steil­ rand flankeert, is lange tijd in gebruik geweest voor het paasvuur van het dorp. Nu grazen er Nederlandse Landgeiten, een geitenras dat in de jaren vijftig bijna was uitgestorven.

Donderen in 1899, met toen nog veel reliëf op de plaats van het huidige aardkundige monument

Gestapelde ijstijden in het steilwandprofiel Locatie van de voormalige zandgroeve en Nederlandse Landgeiten Het aardkundig monument Donderen is een overblijfsel van een voormalige zandgroeve, In het geelbruin gekleurde dekzand is een grijs gelegen aan de zuidoostelijke rand van de Zuide­ gekleurde laag met houtskoolspikkels zichtbaar, resch. Omdat de zandwinning plaatsvond in de Na zandafgraving moest de steilrand worden die een relatief warmere periode tijdens de laat­ relatief hooggelegen Rolderrug en deze als het weggewerkt in het reliëf. In de jaren tachtig ste ijstijd markeert. In deze, zogenaamde Aller­ ware in de rug is ingesneden, bleef een steilrand vestigde zich hier een kolonie oeverzwaluwen, ødlaag is tevens een verhoogd gehalte aangetrof­ van enkele meters hoogte over, die ons een schit­ waardoor de steilrand is behouden. fen van iridium; een metaal dat in meteorieten terend inkijkje biedt in de geologische geschie­ voorkomt. Vulkaanuitbarstingen en/of meteo­ denis en de bodemvorming van Drenthe. rietinslagen maakten een eind aan de Allerødtijd, waarna het jongste dekzand werd afgezet.