Victor Besme Victor Besme (1834-1904) (1834-1904)

VICTOR BESME VICTOR BESME (1834-1904) (1834-1904)

EEN ONTZAGWEKKENDE UN HÉRITAGE URBANISTIQUE STEDENBOUWKUNDIGE IMMENSE, DES LIGNES NALATENSCHAP, VAN DE FORCES DES GRANDS TRACÉS GROTE STADSTRACÉS TOT EEN URBAINS À LA RICHESSE DES WAARDEVOLLE DAGELIJKSE ENVIRONNEMENTS QUOTIDIENS OMGEVING UNE CARRIÈRE EEN D’INSPECTEUR WEGOPZICHTER VOYER, MET EEN 46 ANS LOOPBAAN VAN AU SERVICE DE 46 JAAR TEN LA COLLECTIVITÉ DIENSTE VAN DE GEMEENSCHAP

Victor Besme se forme en dessin comme inspecteur voyer des Vanaf 1847 bekwaamt Victor Besme dienst treedt als wegopzichter van de et architecture à l’Académie des faubourgs de Bruxelles en 1858. zich in de bouwen tekenkunst aan Brusselse buitenwijken. Tegelijkertijd Beaux-Arts de Bruxelles dès 1847. Parallèlement, il a également laissé de Academie voor Schone Kunsten heeft hij Brussel een belangrijk Diplômé géomètre arpenteur en à Bruxelles une œuvre architecturale van Brussel. In 1851 behaalt hij zijn en betekenisvol architecturaal 1851, il débute sa carrière dans le importante et significative de diploma van landmeter en begint hij oeuvre in eclectische stijl nagelaten, secteur des chemins de fer avant l’éclectisme stylistique typique de la zijn loopbaan bij de spoorwegen, voor kenmerkend voor de tweede helft van d’entrer à la Province de Brabant seconde moitié du XIXe siècle. hij in 1858 bij de provincie Brabant in de negentiende eeuw.

Victor Besme (© Fonds Victor Besme). Victor Besme (© Fonds Victor Besme). Carte de libre-parcours / Gratis vervoersbewijs Tramways bruxellois, 1899 Bureau de Victor Besme au 32 rue Jourdan (maison démolie) / Kantoor van Intérieur de la maison personnelle de Victor Besme (vestibule, salon, salle à manger) sise rue Jourdan 32 / Interieur (© Fonds Victor Besme). Victor Besme aan de Jourdanstraat 32 (gesloopte woning). van de eigen woning van Victor Besme (vestibule, salon, eetkamer) gelegen aan de Jourdanstraat 32. (Gustave Hamesse © Fonds Victor Besme). (Ferdinand Buyle, 1911 © Fonds Victor Besme).

Extraits des carnets de notes de Victor Besme: esquisses de tracés et profils de voiries / Pagina’s uit de notitieboekjes van Victor Besme: schetsen van tracés en profielen wan wegen (© Fonds Victor Besme). Esquisse d’un projet d’aménagement du Jardin du Roi entre l’avenue Louise et les étangs d’Ixelles (non daté) / Schets van het plan voor de Koningstuin tussen Louizalaan en de vijvers van Elsene (zonder datum) (© Fonds Victor Besme). UN GRAND DÉFI : EEN HEUSE AMÉNAGER UITDAGING: LE TERRITOIRE DE BUITENWIJKEN DES FAUBOURGS VAN DE JONGE DE LA JEUNE HOOFDSTAD CAPITALE RUIMTELIJK ORDENEN

Victor Besme fait face aux grands et des marchandises impliquant la Victor Besme wordt geconfronteerd niet kan zonder een gestructureerde défis des villes européennes en structuration spatiale de la nouvelle met de typische uitdagingen van ruimtelijke aanleg van de nieuwe ste- pleine croissance démographique agglomération urbaine. Son métier Europese steden die kreunen onder delijke agglomeratie. In zijn functie et engagées dans d’expansion le place au cœur des dynamiques du een bevolkingsexplosie in de context zal hij impact hebben op alle aspec- industrielle : l’assainissement d’un développement territorial : voiries, van een verregaande industrialise- ten van de de territoriale ontwikke- environnement mis sous pression chemins de fer, canal, égouttage, ring: een omgeving die onder druk ling: wegen, spoorwegen, kanaal, ainsi que la mobilité des personnes distribution d’eau, éclairage public… staat saneren en het goederen- en riolering, waterdistributie, openbare personenverkeer stroomlijnen, wat verlichting,...

Promotion des connexions ferroviaires Projet d’assainissement de la vallée du Maelbeek par la construction de nouveau Le collecteur du Maelbeek en construction : passage sous les voies de chemin de fer et débouché dans la Senne à hauteur de l’actuel pont Teichmann / et fluviales entre Bruxelles et le port collecteurs / Ontwerp voor de sanering van de Maalbeekvallei door het bouwen Bouw van de collector van de Maalbeek: loopt onder de spoorwegen en mondt uit in de Zenne ter hoogte van de huidige Teichmannbrug (© Fonds Victor Besme). d’Anvers / Promotie van de verbindin- van nieuwe collectoren (1893) (© Fonds Victor Besme). gen per spoor of via het water tussen Brussel en de haven van Antwerpen (1881-1895) (© Fonds Victor Besme).

Projet d’assainissement de la vallée de la Senne (1864) avec, en rouge: la canalisation de la Senne, les Profil du boulevard de ceinture à hauteur de Koekelberg Voutement de la Woluwe à hauteur de la nouvelle Projet de percement du futur boulevard Léopold II à Molenbeek-Saint-Jean. Le pont de Luttre à Forest vers 1900 / De Luttrebrug in Vorst rond 1900 nouveaux collecteurs du centre-ville, le boulevard de ceinture, le raccordement ferroviaire ouest, le futur (voiries, éclairage, plantations, égouts) / Profiel van de ringlaan avenue de Tervueren / Overwelving van de Woluwe Relevé des parcelles concernées / Ontwerp voor het doortrekken van de latere (carte postale coll. Banque Belfius / postkaart verz. Belfius Bank © Académie boulevard Léopold II, le futur quartier Nord… / Plan voor de sanering van de Zennevallei (1864) met in het ter hoogte van Koekelberg (wegen, verlichting, beplanting, ter hoogte van de nieuwe Tervurenlaan (1895) Leolpold II laan in Sint-Jans-Molenbeek. Opmeting van de betrokken percelen royale de Belgique – SPRB/GOB). rood : kanalisering van de Zenne, de nieuwe collectoren van de binnenstad, de ringlaan, de westelijke riolen) (© Fonds Victor Besme). (© Fonds Victor Besme). (1869) (© Fonds Victor Besme). spoorwegaansluiting, de toekomstige Leopold II laan, de toekomstige Noordwijk (© Fonds Victor Besme). UNE RÉPONSE EEN VISIE EN VISIONNAIRE : EEN ANTWOORD: LE PLAN GLOBAL HET GLOBALE D’EXTENSION ET UITBREIDINGS- EN D’EMBELLISSE- VERFRAAIINGS- MENT PLAN

Victor Besme présente annuellement Als wegopzichter voor de au Conseil provincial, dès 1859, buitenwijken legt Victor Besme son rapport d’inspecteur voyer des vanaf 1859 jaarlijks zijn rapport aan faubourgs qu’il utilise comme un outil de Provincieraad voor. Hij gebruikt pour exprimer et faire adopter par het rapport als een hefboom om de les autorités une vision prospective overheid warm te maken voor zijn ambitieuse qu’il traduit régulièrement ambitieuze visie die haar neerslag dans des plans qui vont faire date. vindt in opeenvolgende plannen die geschiedenis zullen schrijven.

Plan inséré dans la brochure Plan annexé à la brochure de de 64 pages / Plan opgenomen 97 pages / Plan in bijlage van de in de brochure van 64 pagina’s: brochure van 97 pagina’s : Faubourgs Plan d’ensemble pour l’extension de Bruxelles – Plan d’ensemble pour et l’embellissement de l’extension et l’embellissement de l’agglomération bruxelloise, l’agglomération bruxelloise – Travaux Bruxelles, 1863 de voirie en général. Habitations de (© Fonds Victor Besme). la classe moyenne. Logements de la classe ouvrière, Bruxelles, 1866 (© Fonds Victor Besme). UN BOULEVARD STUKJE CIRCULAIRE BIJ BEETJE NAAR RÉALISÉ PAR EEN RINGLAAN TRONÇONS SUCCESSIFS PENDANT UN SIÈCLE

Victor Besme structure le dévelop- susceptibles de prolongations. Victor Besme brengt structuur aan buiten kunnen worden verlengd. pement territorial en projetant de Ce réseau d’avenues, rues, places et in de groei van de stad door nieuwe Dit netwerk van lanen, straten, nouveaux quartiers périphériques squares organise le lotissement et le buitenwijken in te plannen die met pleinen en binnenpleinen bepaalt reliés entre eux par une large cein- mode de répartition des bâtiments à y elkaar verbonden worden door een de wijze waarop gronden worden ture de boulevards sur laquelle se construire et des parcs à y aménager, brede ring van lanen waarop zich gro- verkaveld, gebouwen opgetrokken greffent les grands axes assurant en tenant compte du relief. te assen enten die voor de verbinding en parken aangelegd, dat alles la connexion avec le centre-ville et met het stadscentrum zorgen en naar rekening houdend met het reliëf.

La Grande Ceinture divisée en 13 tronçons : 1. du Bois de la Cambre à la chaussée de Wavre; 5 2. de la chaussée de Wavre au square Montgomery ; 3. du square Montgomery à la place Meiser ; 4. de la place Meiser au pont Van Praet ; 5. contourner le domaine royal 6. le boulevard de Smet de Naeyer ; 6 7. le plateau de Koekelberg et les avenues Sermon et Bossaert ; 8. Molenbeek-Saint-Jean et le boulevard Mettewie ; 9. Anderlecht, de la chaussée de Ninove à la rue 4 7 du Charroi ; 10. la rue du Charroi et l’avenue du Pont du Luttre ; 11. les avenues Wielemans-Ceuppens, Reine Marie-Henriette et Besme ; Le pont de l’avenue de la Couronne sur la rue Gray et la 12. les avenues Albert et Winston Churchill ; L’entrée de l’avenue Albert à la place Vanderkindere vers 1900 / Het begin L’avenue du Pont de Luttre vers 1900 / Luttrebruglaan rond 1900 vallée du Maelbeek vers 1900 / De brug van de Kroonlaan 8 13. traverser au contourner le bois de la Cambre ? van de Albertlaan aan de Vanderkindereplein rond 1900 (carte postale (carte postale coll. Banque Belfius / postkaart verz. Belfius Bank over de Graystraat en de Maalbeekvallei rond 1900 coll. Banque Belfius / postkaart verz. Belfius Bank © Académie royale de © Académie royale de Belgique – SPRB/GOB). (carte postale coll. Banque Belfius / postkaart verz. Belfius Belgique – SPRB/GOB). Bank © Académie royale de Belgique – SPRB/GOB). 3 De Grote Ring opgedeeld in 13 delen: 1. van het Ter Kamerenbos tot de Waversesteenweg; 2. van de Waversesteenweg tot het Montgomeryplein; 3. van het Montgomeryplein tot het Meiserplein; 9 4. van het Meiserplein tot de Van Praetbrug; 5. rondom het koninklijk domein 2 6. de de Smet de Naeyerlaan; 7. het plateau van Koekelberg, de Sermon Laan en de Bossaertlaan; 11 8. Sint-Jans-Molenbeek en de Mettewielaan; 10 1 9. Anderlecht, van de Ninoofsesteenweg tot de Gerijstraat; 13 10. de Gerijstraat en de Luttrebruglaan; 11. de Wielemans Ceuppenslaan, de Koningin 12 Maria-Hendrikalaan en de Besmelaan; 12. de Albertlaan en de Winston Churchilllaan; 13. door of rond het Ter Kamerenbos?

Le boulevard Saint-Michel à hauteur du collège Saint- Les boulevards de la Grande Ceinture. Le fonds de plan URBIS (trame verte) reporté sur le plan de 1866 de Vue panoramique depuis l’église de Laeken sur l’avenue de la Reine L’avenue de la Reine depuis le pont de Laeken vers 1900 / Michel vers 1900 / De Sint-Michielslaan ter hoogte van de Victor Besme / De lanen van de Grote Ring. UrbIS basiskaart (groen achtergrond) overgebracht op de plan van (avec le passage à niveau) et la rue des Palais jusqu’à place de la Reine vers De Koninginnelaan vanop de Lakenbrug rond 1900 (carte postale Sint-Michielscollege rond 1900 (carte postale coll. Banque 1866 van Victor Besme (© SPRB/GOB). 1900 / Panoramische zicht vanuit de kerk van Laken op de Koninginnelaan coll. Banque Belfius / postkaart verz. Belfius Bank © Académie royale Belfius / postkaart verz. Belfius Bank © Académie royale (met de overweg) en de Paleizenstraat tot de Koninginneplein rond 1900 de Belgique – SPRB/GOB). de Belgique – SPRB/GOB). (carte postale coll. Banque Belfius / postkaart verz. Belfius Bank © Académie royale de Belgique – SPRB/GOB). UN PLAN EEN DOORDACHT GLOBAL DÉCLINÉ EN AANGEPAST ET ADAPTÉ POUR PLAN VOOR DE LA CRÉATION AANLEG VAN DE NOUVEAUX NIEUWE WIJKEN QUARTIERS

Victor Besme, fort de l’adoption acteurs privés. Il participe ainsi Victor Besme ziet zijn plan de privésector kan doorduwen. de son plan par les plus hautes au dessin de nombreux de sites goedgekeurd door de hoogste Op die manier is hij medeontwerper autorités, poursuit sa mise en suburbains par l’ouverture de overheid zodat hij de uitvoering ervan van tal van voorstedelijke sites: œuvre locale avec les communes, places, l’alignement des bâtisses sur op plaatselijk vlak met de gemeenten, pleinen worden aangelegd, lanen les services techniques provinciaux les avenues et rues, l’agrément de de technische provinciediensten of en straten uitgelijnd, en parken en ou l’administration des Ponts et parcs et jardins… het Bestuur van Bruggen en Wegen tuinen worden verfraaid... Chaussées ainsi qu’avec d’autres maar ook met actoren uit

Plan des voiries et quartiers projetés entre le parc Élisabeth et le parc de Laeken / Projet pour le quartier compris entre la rue Th. Verhaegen et l’avenue Van Volxem, Plan de lotissement des abords du parc de Forest / Plan van de voorgestelde wegen en wijken tussen Elisabethpark en het park van Laken y compris les futurs parc de Forest et Duden (avec le parcellaire ancien à l’arrière- Verkavelingsplan van de wijk rond het park van Vorst (circa 1900) (1900) (© Fonds Victor Besme). plan) / Plan voor de wijk gelegen tussen Th. Verhaegenstraat en de Van Volxemlaan, (© Fonds Victor Besme). met het latere Dudenpark en het park van Vorst (met de voormalige kadasterplan op de achtergrond) (1872-1874) (© Fonds Victor Besme).

Projet de plan pour le quartier Cureghem à Anderlecht avec l’implantation de l’école vétérinaire / Projet de plan pour le quartier du Projet de plan pour le percement de l’avenue de Tervueren / Plan voor het doortrekken van de Tervurenlaan (1894) (© Fonds Victor Besme). Projet pour le quartier Josaphat autour des futurs avenues Rogier, L. Bertrand et boulevard Ontwerpplan voor de Kuregemwijk in Anderlecht met de situering van de veeartsenijschool futur parc Élisabeth / Plan voor de Lambermont (avec le parcellaire ancien à l’arrière-plan) / Plan voor de Josaphatwijk rondom (1890-1891) (© Fonds Victor Besme). wijk van het latere Elisabethpark de latere Rogier-, L. Bertrand- en Lambermontlaan (met de voormalige kadasterplan op de (© Fonds Victor Besme). achtergrond) (1872-1874) (© Fonds Victor Besme). UN ARCHITECTE EEN DE SON TEMPS BOUWMEESTER À L’ÉCOUTE VAN ZIJN TIJD, ATTENTIVE MET EEN OPEN DE CLIENTS GEEST VOOR EEN TRÈS VARIÉS ERG DIVERSE KLANTENKRING

Victor Besme produit tant pour pénitentiaire ou militaire, église, Zowel openbare opdrachtgevers als een slachthuis, een school, een la commande publique que privée maison communale, mais aussi pour particulieren vinden hun weg naar gemeentehuis, maar ook menig et utilise le répertoire complet des de nombreuses maisons privées, Victor Besme, die het hele gamma burgerhuis, zoals zijn eigen woonst styles « néo » à sa disposition. dont la sienne rue Jourdan ou le van neostijlen bespeelt. in de Jourdanstraat of het prachtige On le trouve à l’œuvre pour des magnifique hôtel Peltzer, We treffen hem aan op de bouwplaats Peltzerhotel aan de Louizalaan, een projets publics d’envergure locale ou chef d’œuvre néo-Louis XVI sur van grootschalige plaatselijke juweeltje in pure Louis XVI-stijl. nationale : abattoir, école, bâtiment l’avenue Louise. of nationale openbare werken:

Église Saint-Gilles à Chevet de l’église Saint-Gilles / Ancienne maison communale de Projet de décoration d’intérieur pour Façade et plan de l’élévation de l’hôtel Oscar Peltzer, avenue Louise 123 / Geveltekening en opstand van Jardin d’enfants n°19, rue de l’Eclusier Croquis pour un catafalque destiné à la célébration annuelle des victimes Saint-Gilles / Sint- Apsis van de Sint-Gilliskerk Saint-Gilles / Voormalige gementehuis l’ancienne maison communale de de Oscar Peltzerwoning, Louizalaan 123 (A. de Ville de Goyet, 2016 © SPRB/GOB & AVB/SAB). Cogge 14 à Laeken / Kindertuin nr 19, de la révolution de 1830 en l’église Saints-Michel-et-Gudule / Schets Gilliskerk in Sint-Gillis (Edmond Fierlants, circa 1867 van Sint-Gillis (A. de Ville de Goyet, Saint-Gilles / Schets voor interieurdecoratie Sluismeester Coggestraat 14 in Laken voor een katafalk voor de jaarlijkse herdenking van de slachtoffers van de (A. de Ville de Goyet, © CIDEP). 2016 © SPRB/GOB). van de voormalige gementehuis van (1869-1871) (© Cellule Patrimoine Ville Revolutie van 1830 in de Sint-Michiel-en-Goedelekerk (1872-1875) 2011 © SPRB/GOB). Sint-Gillis (© Fonds Victor Besme). de Bruxelles / Erfgoedcel Stad Brussel). (© Fonds Victor Besme).

Manufacture de tabac AJJA à Molenbeek-Saint-Jean / Vestiges des abattoirs de Schaerbeek, rue de Jérusalem / Overblijfselen Atelier et dépôt Dumont de Chassart, avenue Van Volxem 400 à Forest / Atelier en opslagplaats Dumont de Chassart, Van Volwemlaan 400 Le Tir national inauguré en 1889 et démoli en 1963 (actuel site RTBF – boulevard Reyers) / De Nationale Tabaksfabriek AJJA in Sint-Jans-Molenbeek (1874) van het slachthuis van Schaarbeek, Jeruzalemstraat (1864-1865) in Vorst (1890-1892) (A. de Ville de Goyet, 2016 © SPRB/GOB & Fonds Victor Besme). Schietbaan ingewijd in 1889 en gesloopt in 1963 (huidige VRTsite - Reyerslaan) (© Fonds Victor Besme). (M.-Fr. Plissart © SPRB/GOB). (A. de Ville de Goyet © SPRB/GOB). UN PAYSAGE HET STADS- URBAIN HÉRITÉ LANDSCHAP UIT DU XIXE SIÈCLE, DE NEGENTIENDE UNE RICHESSE EEUW: EEN TE À PRÉSERVER KOESTEREN ERFENIS

Victor Besme, soutenu par 50 années qui suivirent. Les tracés Victor Besme, geruggesteund door de jaren anticiperen. Vandaag loopt l’ambition visionnaire et les moyens qu’il a dessinés constituent toujours gelijklopende visie en ambitie en de de ruimtelijke ordening van het financiers important mobilisés par la structure urbaine principale de la aanzienlijke fondsen van Leopold II, Brussels Hoofdstedelijk Gewest nog le roi Léopold II, anticipe les plus région bruxelloise et contribuent de zal zijn hele loopbaan instaan voor altijd grotendeels volgens tracés die majestueux développements du manière efficace à la distribution et de majestueuze ontwikkeling van door hem werden bedacht, waardoor paysage urbain bruxellois mis en à l’intelligibilité de la ville. het Brusselse stadslandschap en het stadspatroon en de opbouw place de son vivant et au cours des die van de vijftig daaropvolgende ervan zeer helder blijven.

L’urbanisation du plateau de Koekelberg / Verstedelijking L’urbanisation de la vallée du Paruck (Berchem-Sainte-Agathe, Koekelberg, L’avenue de Tervueren et le parc de Woluwe / Tervurenlaan en het Woluwepark L’avenue de Tervueren et les boulevards de la Grande Ceinture / L’avenue de Tervueren entre le palais Stoclet et le Cinquantenaire / van de plateau van Koekelberg Molenbeek-Saint-Jean) / Verstedelijking van de Paruckvallei (Schmitt-GlobalView, 2015 © SPRB/GOB). Tervurenlaan en de lanen van de Grote Ring Tervurenlaan tussen Stocletpaleis en Jubelpark (W. Robberechts, 2014 © SPRB/GOB). (Sint-Agatha-Berchem, Koekelberg, Sint-Jans-Molenbeek) (Schmitt-GlobalView, 2015 © SPRB/GOB). (Schmitt-GlobalView, 2015 © SPRB/GOB). (Schmitt-GlobalView, 2015 © SPRB/GOB).

Le boulevard Brand Whitlock / Brand Whitlocklaan Le boulevard Général Jacques, les casernes et le site de la VUB / Le parc Duden à Forest / Het Dudenpark in Vorst La vallée du Maelbeek à hauteur du Jardin du Roi à Ixelles / De Maalbeekvallei L’avenue de la Reine et le pont de Laeken / Koninginnelaan en Lakenbrug (Schmitt-GlobalView, 2014 © SPRB/GOB). Generaal Jacqueslaan, de kazernes en de VUB campus (Schmitt-GlobalView, 2014 © SPRB/GOB). ter hoogte van de Koningstuin (Schmitt-GlobalView, 2015 © SPRB/GOB). (A. de Ville de Goyet, 2016 © SPRB/GOB) (Schmitt-GlobalView, 2015 © SPRB/GOB). EN SAVOIR MEER WETEN? PLUS...

BRUXELLES PATRIMOINES ERFGOED BRUSSEL

Le patrimoine, richesse du cadre Het erfgoed verrijkt het leven in de vie à Bruxelles, est inscrit Brussel en maakt deel uit van het dans le projet urbain régional. gewestelijke stadsproject. Ontdek alle Découvrez toutes les facettes du facetten van het Brusselse erfgoed patrimoine bruxellois dans une revue in een driemaandelijks tijdschrift dat trimestrielle à la portée de tous. voor iedereen toegankelijk is.

N°21 – Dossier Victor Besme Nr. 21 – Dossier Victor Besme

Déjà paru dans Bruxelles Patrimoines Erfgoed Brussel Reeds verschenen Dit nummer belicht 001 - Novembre 2011 006-007 - Septembre 2013 0 1 3 - Décembre 2014 Retrouvez dans ce numéro 001 - November 2011 006-007 - September 2013 0 1 3 - December 2014 Rentrée des classes Bruxelles, m’as-tu vu ? Lieux de culte Terug naar school Brussel, m’as-tu vu ? Cultusgebouwen

002 - Juin 2012 008 - Novembre 2013 0 1 4 - Avril 2015 002 - Juni 2012 008 - November 2013 0 1 4 - April 2015 Porte de Hal Architectures industrielles La Forêt de Soignes De Hallepoort Industriële architectuur Zoniënwoud

003-004 - Septembre 2012 009 - Décembre 2013 015-016 - Septembre 2015 003-004 - September 2012 009 - December 2013 015-016 - September 2015 L’art de construire Parcs et jardins Ateliers, usines et bureaux toutes les facettes de De Kunst van het bouwen Parken en tuinen Ateliers, fabrieken en kantoren alle aspecten van de DOSSIER VICTOR BESME 005 - Décembre 2012 0 1 0 - Avril 2014 005 - December 2012 0 1 0 - April 2014 DOSSIER VICTOR BESME L’hôtel Dewez Jean-Baptiste Dewin Hôtel Dewez Jean-Baptiste Dewin

Hors série 2013 011-012 - Septembre 2014 Extra nummer 2013 011-012 - September 2014 Le patrimoine écrit notre histoire Histoire et mémoire Het erfgoed schrijft onze geschiedenis Geschiedenis en herinnering l’œuvre de l’architecte- stamvader van de Derniers numéros Laatste nummers

REEDS VERSCHENEN Erfgoed Brussel Reeds verschenen Erfgoed Brussel Reeds verschenen 001 - November 2011 Extra nummer 2013 0 1 0 - April 2014 Terug naar school Het erfgoed schrijft onze geschiedenis Jean-Baptiste Dewin 001 - November 2011 Extra nummer 2013 0 1 0 - April 2014 Terug naar school Het erfgoed schrijft onze geschiedenis Jean-Baptiste Dewin Brusselse bouwmeesters 002 - Juni 2012 006-007 - September 2013 011-012 - September 2014 De Hallepoort Brussel, m’as-tu vu ? Geschiedenis en herinnering 002 - Juni 2012 006-007 - September 2013 011-012 - September 2014 De Hallepoort Brussel, m’as-tu vu ? Geschiedenis en herinnering 003-004 - September 2012 008 - November 2013 0 1 3 - December 2014 003-004 - September 2012 008 - November 2013 0 1 3 - December 2014 De kunst van het bouwen Industriële architectuur Cultusgebouwen De kunst van het bouwen Industriële architectuur Cultusgebouwen N°017 005 - December 2012 009 - December 2013 N°017 005 - December 2012 009 - December 2013 0 1 4 - April 2015 Hôtel Dewez Parken en tuinen DÉCEMBRE 2015 DECEMBER 2015 Hôtel Dewez Parken en tuinen Zoniënwoud ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL D O S S I E R S T A D S A R C H E O L O G I E DOSSIER DE GEMEENTEHUIZEN GEMEENTEHUIZEN DE DOSSIER 001 002 003-004 005 Extra nummer 2013

DOSSIER RECYCLAGE DES STYLES November 2011 Juni 2012 September 2012 December 2012 Het erfgoed schrijft DOSSIER STIJLEN GERECYCLEERD DOSSIER STIJLEN GERECYCLEERD DOSSIER LES HÔTELS COMMUNAUX urbaniste avant la lettreTerug naar school De Hallepoort De kunst van het bouwen Hôtel Dewez onze geschiedenis Laatste nummers Laatste nummers DOSSIER ARCHÉOLOGIE URBAINE DOSSIER STADSARCHEOLOGIE V A R I A REEDS VERSCHENEN VARIA REEDS VERSCHENEN La maison de l’architecte De eigen woning van Henry Lacoste N°014 N°015-016 N°017 N°015-016 APRIL 2015 SPECIAAL NUMMER - SEPTEMBER 2015 DECEMBER 2015 N°017 Open Monumentendagen ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL SPECIAAL NUMMER - SEPTEMBER 2015 DECEMBER 2015 Henry Lacoste in Oudergem D O S S I E R S T A D S A R C H E O L O G I E 001 002 003-004 005 Open Monumentendagen ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL Brussels Hoofdstedelijk Gewest Extra nummer 2013 D O S S I E R S T A D S A R C H E O L O G I E November 2011 Juni 2012 September 2012 December 2012 Het erfgoed schrijft Brussels Hoofdstedelijk Gewest 001 002 003-004 005 Extra nummer 2013 GEMEENTEHUIZEN DE DOSSIER Terug naar school De Hallepoort De kunst van het bouwen Hôtel Dewez onze geschiedenis November 2011 Juni 2012 September 2012 December 2012 Het erfgoed schrijft Terug naar school De Hallepoort De kunst van het bouwen Hôtel Dewez onze geschiedenis

DOSSIER ZONIËNWOUD DOSSIER DOSSIER STADSARCHEOLOGIE ATELIERS, FABRIEKEN EN KANTOREN D O S S I E R DOSSIER STADSARCHEOLOGIE

Les Classes du Patrimoine DOSSIERATELIERS,FABRIEKENKANTOREN EN ATELIERS, FABRIEKEN EN KANTOREN

VARIA VARIA DOSSIERATELIERS,FABRIEKEN KANTOREN EN Erfgoedklassen & Burgerschap P L U S VARIA De Brusselse dierentuin De eigen woning van P L U S Internationaal Fotograﬁ sch Experiment Henry Lacoste in Oudergem De eigen woning van Lakense parken in hun context met Monumenten Internationaal Fotograﬁ sch Experiment Henry Lacoste in Oudergem Erfgoedklassen & Burgerschap met Monumenten et de la Citoyenneté Erfgoedklassen & Burgerschap De Landschapsprijs van de Raad van Europa

ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL 006-007 008 009 010 011-012 ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL 006-007 008 009 010 011-012 September 2013 November 2013 December 2013 A p r i l 2 0 1 4 September 2014 Brussel, m’as-tu vu ? Industriële architectuur Parken en tuinen Jean-Baptiste Dewin Geschiedenis September 2013 November 2013 December 2013 April 2014 September 2014 en herinnering Brussel, m’as-tu vu ? Industriële architectuur Parken en tuinen Jean-Baptiste Dewin Geschiedenis en herinnering

N°014 N°015-016 N°014 N°015-016 N°015- 016 | Open Monumentendagen 2015 Monumentendagen | Open 016 N°015- N°017 N°015- 016 | Open Monumentendagen 2015 Monumentendagen | Open 016 N°015- N°018 N°017

ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL 013 014 015-016 013 014 015-016 December 2014 April 2015 September 2015 December 2014 April 2015 September 2015 ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL Cultusgebouwen Zoniënwoud Ateliers, fabrieken Cultusgebouwen Zoniënwoud Ateliers, fabrieken en kantoren 006-007 008 009 010 011-012 en kantoren April 2016 | N° 18

September 2013 November 2013 December 2013 April 2014 September 2014 103 103 Dossier DE GEMEENTEHUIZEN

Brussel, m’as-tu vu ? Industriële architectuur Parken en tuinen Jean-Baptiste Dewin Geschiedenis Varia HEMELSBRUSSEL

EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING en herinnering EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING ISBN 978-2-87584-119-3 EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING ISBN 978-2-87584-119-3 EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING

SERB01_5004_BXLPatrimoines_n17_COVER_N_1401.indd 1-3 15/01/16 12:01 SERB01_5004_BXLPatrimoines_n17_COVER_N_1401.indd 1-3 15/01/16 12:01 014 - April 2015 015-016 - September 2015 017 - December 2015 015-016 - September 2015 017 - December 2015 018 - April 2016 Ateliers, fabrieken Stadsarcheologie De Gemeentehuizen N°014 N°015-016 Zoniënwoud Ateliers, fabrieken Stadsarcheologie APRIL 2015 SPECIAAL NUMMER - SEPTEMBER 2015 Open Monumentendagen Brussels Hoofdstedelijk Gewest en kantoren en kantoren D O S S I E R Z O N I Ë N W O U D D O S S I E R ATELIERS, FABRIEKEN EN KANTOREN VARIA DOSSIERFABRIEKENATELIERS,KANTOREN EN N°019-020 | Journées du Patrimoine 2016 P L U S N°018 De Brusselse dierentuin Internationaal Fotograﬁ sch Experiment Lakense parken in hun context met Monumenten De Landschapsprijs van be style de Raad van Europa be style N°019-0202016 Monumentendagen Open | N°017 N°015- 016 | Open Monumentendagen 2015 Monumentendagen | Open 016 N°015- N°018 en stadsplanners, dankzij be heritage be heritage www.erfgoed.brussels be .brussels EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING www.erfgoed.brussels be .brussels ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL ERFGOED BRUSSEL 013 014 015-016 December 2014 April 2015 September 2015 Cultusgebouwen Zoniënwoud Ateliers, fabrieken en kantoren be style be style be heritage be heritage Avril 2016 | N° 1 8 be .brussels April 2016 | N° 1 8 be .brussels Numéro spécial grâce à de nombreux Speciaal nummer LES HÔTELS COMMUNAUX 3 Dossier Journées du Patrimoine 10 Dossier DE GEMEENTEHUIZEN ISBN: 978-2-87584-132-2 Open Monumentendagen Région de Bruxelles-Capitale Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Varia B R U C I E L be style Septembre 2016 | N° 19-20 Varia HEMELSBRUSSEL 20 3 be style September 2016 | N° 19-20 be heritage 10 3 be heritage UNE PUBLICATION DE BRUXELLES DÉVELOPPEMENT URBAIN be .brussels Dossier RECYCLAGE DES STYLES ISBN 978-2-87584-119-3 EEN PUBLICATIE VAN BRUSSEL STEDELIJKE ONTWIKKELING be .brussels Dossier STIJLEN GERECYCLEERD ISBN 978-2-87584-132-2 ISBN 978-2-87584-130-8 9 782875 841322

SERB01_5004_BXLPatrimoines_n17_V7_F_2101.indd 1 15/02/16 14:01 SERB01_5004_BXLPatrimoines_n17_COVER_N_1401.indd 1-3 15/01/16 12:01 SERB01_6003_BXLPatrimoines_n19-20_COVER_N_DEF.indd 1-3 2/09/16 12:03 SERB01_6001_BXLPatrimoines_n18_COVER_N_0806.indd 1-3 8/06/16 16:35 talrijke onuitgegeven 017 - Décembre 2015 018 - Avril 2016 019-020 - Septembre 2016 017 - December 2015 018 - April 2016 019-020 - September 2016 Archéologie urbaine Les hôtels communaux Recyclage des styles Stadsarcheologie De Gemeentehuizen Stijlen gerecycleerd

N°021 documents inédits issus

N°021 documenten uit de www.patrimoine.brussels des archives familiales www.erfgoed.brussels familiearchieven van constituant le Fonds Victor het Fonds Victor Besme, Décembre 2016 | N° 2 1 December 2016 | N° 2 1 Dossier VICTOR BESME Besme, étudiées en détail Dossier VICTOR BESME uitgevlooid door zijn Varia LE MÉMORIAL DE WATERLOO À EVERE Varia HET WATERLOO MEMORIAL TE EVERE 10 3 10 3 LA MAISON ET LE PARC HAP par son arrière-petit-fils, HET HAPHUIS achterkleinzoon ISBN 978-2-87584-137-7 Thierry d’Huart. ISBN 978-2-87584-136-0 Thierry d’Huart.

SERB01_6004_BXLPatrimoines_n21_COVER_F_V6.indd 1-3 27/01/17 10:19 SERB01_6004_BXLPatrimoines_n21_COVER_N_V3.indd 1-3 27/01/17 10:18 En vente à l’accueil au prix de 103 ! Te koop aan het onthaal voor slechts 103 ! Abonnement annuel : 293 Jaarlijks abonnement: 293

Visitez notre site Internet : www.patrimoine.brussels Bezoek onze website: www.erfgoed.brussels

http://patrimoine.brussels/decouvrir/publications/ http://erfgoed.brussels/nl/ontdekken/publicaties/tijdschrift-erfgoed-brussel/ revue-bruxelles-patrimoines/victor-besme victor-besme?set_language=nl

Rejoignez-nous sur Facebook Volg ons op Facebook (www.facebook.com/BruxellesPatrimoinesErfgoedBrussel). (www.facebook.com/BruxellesPatrimoinesErfgoedBrussel).