PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
INDICE
1. ESTUDIO DO MEDIO RURAL...... 3 1.1. LOCALIZACIÓN...... 4 1.2. CLIMA ...... 6 1.3. XEOMORFOLOXÍA...... 9 1.3.1. RELEVO ...... 9 1.3.2. PENDENTES...... 11 1.3.3. ORIENTACIÓNS ...... 13 1.4. XEOLOXÍA...... 14 1.4.1. MATERIAIS XEOLÓXICOS...... 14 1.4.2. XEOLOXÍA ECONÓMICA ...... 15 1.4.3. HIDROXEOLOXÍA...... 16 1.5. OS SOLOS ...... 17 1.6. HIDROLOXÍA...... 19 1.7. VEXETACIÓN...... 20 1.7.1. VEXETACIÓN POTENCIAL ...... 21 1.7.2. UNIDADES PRINCIPAIS DE VEXETACIÓN: VEXETACIÓN ACTUAL...... 21 1.8. FAUNA...... 23 1.8.1. PEIXES...... 23 1.8.2. RÉPTILES: ...... 24 1.8.3. AVES ...... 24 1.8.4. MAMÍFEROS ...... 28 1.9. USOS ACTUAIS E POTENCIAIS DO SOLO ...... 29 1.10. ESPAZOS DE INTERESE NATURAL...... 31 1.10.1.1. POTENCIALIDADES E FORTALEZAS DO TERRITORIO ...... 36 1.11. A PAISAXE...... 37
2. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL ...... 38 2.1. A ESTRUTURA TERRITORIAL E PARROQUIAL ...... 39 2.1.1. A ESTRUTURA E A XERARQUIZACIÓN PARROQUIAL ...... 45 2.1.2. CARACTERIZACIÓN DAS PARROQUIAS...... 46 2.1.2.1. Parroquia de Sta. Mª de Salceda...... 48 2.1.2.2. Parroquia de San Xurxo de Salceda...... 51 2.1.2.3. Parroquia da Picoña (San Martiño)...... 53 2.1.2.4. Parroquia de Parderrubias ...... 56 2.1.2.5. Parroquia de Santo Estevo de Budiño ...... 58 2.1.2.6. Parroquia de Soutelo (San Vicente)...... 60 2.1.2.7. Parroquia de Entenza (Santos Xusto e Pastor) ...... 62 2.2. ASENTAMENTOS DE POBOACIÓN...... 65
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 1 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
2.2.1. TIPOLOXÍA E MORFOLOXÍA DOS ASENTAMENTOS ...... 67 2.2.2. EVOLUCIÓN E XERARQUÍA DOS ASENTAMENTOS...... 71 2.3. ANÁLISE PORMENORIZADA DOS ASENTAMENTOS DE POBOACIÓN ...... 74 2.3.1. CARACTERIZACIÓN URBANÍSTICA DOS ASENTAMENTOS ...... 74 2.3.1.1. Os núcleos urbanos...... 74 2.3.1.2. Os núcleos rurais...... 74 2.3.2. OS USOS DO SOLO E A EDIFICACIÓN NOS NÚCLEOS...... 82 2.3.2.1. O uso residencial...... 83 2.3.2.2. Os usos comerciais...... 83 2.3.2.3. Os usos industriais ...... 83 2.3.2.4. Os usos hostaleiros...... 84 2.3.2.5. Os usos equipamentais:...... 84 2.3.2.6. Os espazos libres...... 85 2.3.3. TIPOLOXÍAS EDIFICATORIAS...... 85 2.3.3.1. As tipoloxías urbanas...... 85 2.3.3.2. As tipoloxías rurais: A vivenda tradicional...... 86 2.3.3.3. As tipoloxías rurais: A vivenda tradicional...... 86 2.3.3.4. As construcións adxectivas...... 90 2.3.3.5. Os peches no medio rural ...... 97 2.3.4. CONSIDERACIÓNS PAISAXÍSTICAS SOBRE O MEDIO RURAL DE SALCEDA ...... 100
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 2 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1. ESTUDIO DO MEDIO RURAL
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 3 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.1. LOCALIZACIÓN
O municipio de Salceda de Caselas está situado no sur provincia de Pontevedra, lindando polo norte co concello de Ponteareas, ao sur con Tui, ao leste con Salvaterra do Miño e polo oeste con Porriño e Tui. Pertence administrativamente á comarca de Vigo e adscrito á Mancomunidade do Condado, constituída por Mondariz, Ponteareas, Salceda de Caselas e Salvaterra de Miño.
Mapa 1: localización
Fonte: SITGA
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 4 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Mapa 2: coordenadas UTM sobre fotografía aérea
O concello divídese en 7 parroquias. No seguinte mapa pode verse a súa localización. As parroquias son: Entenza, Parderrubias, A Picoña, S. Xurxo, Sta. Mª de Salceda, S. Estevo de Budiño e Soutelo. Na seguinte táboa preséntase a superficie e número de entidades de poboación en cada unha das parroquias.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 5 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
SUPERFICIE ENTIDADES DENSIDADE Km2 Nº Nº/km2 ENTENZA 6,46 20 3,10 PARDERRUBIAS 4,79 10 2,09 A PICOÑA 5,6 11 1,96 SAN XURXO DE SALCEDA 3,22 7 2,17 SANTA MARIA DE SALCEDA 5,84 23 3,94 SANTO ESTEVO DE BUDIÑO 4,63 13 2,81 SOUTELO 5,34 9 1,69 TOTAIS 35,88 93 2,54
Mapa3: Parroquias
1.2. CLIMA
Para o estudo das variables climáticas analízanse os datos da estación meteorolóxica termopluviométrica de Ponteareas (latitude: 42º 11´ N, lonxitude 8º 30´ W e 100 metros de altitude)
Precipitación: a continuación preséntanse os valores medios de precipitación, en mm, recollidos en una serie de datos de 30 años.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 6 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Gráfico 1: Precipitación
A precipitación total anual acada un valor importante, e a súa distribución mensual é bastante regular.
Temperaturas: os valores de temperatura media, media das mínimas, media das máximas, media das mínimas absolutas e media das máximas absolutas amósanse no seguinte gráfico:
Gráfico 2: temperaturas
Salceda de Caselas presenta unhas condicións climáticas oceánicas, cunha media anual de temperatura maior de 15ºC, agás nas partes máis altas na zona setentrional do territorio onde polo efecto da diminución da temperatura coa altura chégase a unha temperatura media de 14ºC e, en canto ás precipitacións medias anuais, acádanse os 1.200 1.400 mm. nas zonas do val e aumentan as choivas conforme subimos de altitude, como se observa no mapa de precipitación media anual.
O territorio de Salceda de Caselas presenta unha serie de matices climáticos causados, fundamentalmente, pola configuración topográfica. O bioclima da zona correspóndense a unha subrrexión fitoclimática IV ou mediterránea subhúmida de tendencia atlántica, segundo ALLUE.
Mapa 4: Precipitación media anual Mapa 5: Temperatura media anual
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 7 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 8 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.3. XEOMORFOLOXÍA.
1.3.1. RELEVO
O municipio caracterízase por presentar un relevo movido presentando os maiores contrastes no extremo setentrional é onde se sitúan as máximas alturas, no límite co concello de Porriño. A máxima altura está nos 444 m no extremo noroeste, na divisoria de augas, na zona do Pico Carucho.
O relevo podemos dicir que presenta unha dirección xeral norte-sur, tanto no val do río Caselas, como o resto dos vales.
No concello de Salceda de Caselas pódense distinguir os rebordos montañosos que enmarcan o territorio polo norte, as pequenas estribacións montañosas polo sur, a zona das depresións terciarias do Louro e os vales fluviais do Caselas e outros vales menores. Así podemos diferenciar:
A zona montañosa, que vertebra e enmarca e fai de divisoria de augas polo norte e penetra cara o sur, está representado polas últimas estribacións da cordal que separa o val do Louro do Val do Tea onde se acadan as máximas alturas do concello e o relevo máis movido, sendo o Penedo Corucho a súa máxima altura.
• Os outeiros ou pequenas estribacións que confiren movemento ao relevo polo sur. • Val do Caselas que diferenciamos no val do tramo superior do río e o val do Caselas do tramo medio e inferior. • Os pequenos vales que se abren cara o Miño e o Tea. • Terreo que forma parte da depresión terciaria de Gándaras de Budiño no oeste do concello, val do río Becerreira.
Mapa 3: MDT do ámbito do concello
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 9 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
No seguinte mapa de altitudes obsérvase que o concello presenta un desnivel dende menos de 10 m sobre o nivel do mar, no extremo oeste na depresión tectónica do Louro, ata os máis de 400 metros nos picos máis altos, na zona montañosa setentrional. A altitude media no territorio de Salceda de Caselas atópase no rango de 50 a 100 m sobre o nivel do mar. No seguinte cadro amósanse as superficies e porcentaxes dos diferentes rangos de altitude.
Mapa 7: Mapa de altitudes
Táboa 2: Rangos de altitude cada 100 metros
Rangos Altitude Superficie Porcentaxe Ha % < 100 m 1.832,42 50,63% 100 - 200 m 1.299,45 35,91% 200 - 300 m 324,45 8,97% 300 - 400 m 150,49 4,16%
> 400 m 12,07 0,33%
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 10 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Gráfico 1: Superficies en ha. cada 50 metros de altitude
1.3.2. PENDENTES
Para a valoración das pendentes do municipio, como se pode ver no mapa da distribución espacial das pendentes, clasifícanse en seis intervalos: 0-5%, 5–10%, 10-20%, 20-30%, 30-45%e>45%. A distribución das pendentes máis elevadas: as escarpadas (> 45%) céntranse nas ladeiras e contrafortes no norte do territorio formando o curso alto do río Caselas e na zona do monte Faro ao sur, mentres as pendentes medias e moderadas se distribúen nos fondos dos vales e partes baixas das abas. Pódese salientar que máis do 40 % do territorio atópase sobre terreos de moi pouca pendente (pendentes menores do 10%; e tamén podemos dicir que un cuarto do territorio presenta unha pendente media (de 10 a 20%), que xa resulta acusada e en menor ou maior medida, limitadora tanto para a agricultura como para as edificacións e infraestruturas, xa que requiren de abancalamentos e movementos de terras e, por tanto, algunhas limitacións de uso. O resto do territorio presenta un carácter máis montañoso e fortemente ondulado, ocupando case o 20% do territorio restante.
Gráfico 2: rangos de pendentes
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 11 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Mapa 8: Clases de Pendentes
Táboa 3: Rangos de pendentes
Rangos pendentes Superficie HA % < 5 % 788,27 21,78% 5 ‐ 10 % 723,41 19,99% 10 ‐ 20 % 934,45 25,82% 20 ‐ 30 % 498,32 13,77% 30 ‐ 45 % 406,00 11,22%
> 45 % 268,50 7,42%
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 12 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.3.3. ORIENTACIÓNS
A orientación do terreo é unha variable que xunto coa pendente e a altitude do terreo influirá sobre a cantidade de radiación solar que recibe un determinado espazo. Así pois, as orientacións que reciben, a priori, máis radiación solar son as SO, S e SE mentres as NO, N e NO son as que reciben menos e as orientacións E e O reciben valores intermedios. Así, creamos tres grupos de orientacións: as de predominancia de compoñente norte, que recibe pouca radiación (N, NO e NE); as de predominancia de compoñente S, que reciben moita radiación (S, SO, SE) e as de predominancia leste e oeste que reciben radiacións intermedias. Neste concello, con respecto ás orientacións, debido á constitución dos vales principais en dirección norte-sur, predominan as orientacións das ladeiras leste e oeste, se ben se atopan representados tódolos tipos de orientación, sendo a orientación norte a menos frecuentes, como se pode apreciar no mapa seguinte:
Mapa 9 Rangos orientacións
Táboa 1: Orientacións agrupadas
Superficie % ha Todolos ventos 375,71 10,38% Umbría 483,67 13,36% Solana 2.759,56 76,25%
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 13 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.4. XEOLOXÍA
Salceda de Caselas atópase dentro da zona de Galicia Tras os Montes, segundo a división de Lotze (1945), modificada por Julivert et al. (1972) e máis recentemente por Farias et al. (1987) e Arenas et al. (1988).
1.4.1. MATERIAIS XEOLÓXICOS
Os materiais que predominan no substrato de rochedo son diversos tipos de granito e unha área de gneis, xunto aos materiais sedimentarios que son neste territorio moi abondosos. No fondo da depresión tectónica son abundantes os materias sedimentarios de diversos tipos de areas, gravas e arxilas e finas capas de lignitos de distribución territorial dos principais grupos litolóxicos amósase na mapa axunto, sendo maioritario o dominio granítico na maior parte do concello, fundamentalmente un granito de dúas micas, e en menor medida distribúense en gneis; así como depósitos sedimentarios, tanto os asociados aos terreos da depresión de Gándaras de Budiño como os asociados cos terreos sedimentarios, ligados aos ríos Caselas e os seus tributarios.
Pódese observar a disposición espacial dos materiais xeolóxicos no plano seguinte:
Mapa 10: Esquema litolóxico Fonte SITGA
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 14 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
• Litoloxías principais: • Granitos calcoalcalinos biotíticos (granodioritas): son granodioritas biotíticas anfibolitica porfídica de gran groso (no mapa cor laranxa) é a litoloxía predominante onde a acción erosiva e a composición química da rocha crearon as formacións de pedras abondosas nestas terras de bolos e penedos. • Granitos alcalinos: granito intergranular de gran groso e granitos de dúas micas. Nunha proporción moito menor, só se atopan no sur do concello. • Rochas metamórficas: temos no territorio unha área de gneis que son fundamentalmente paragneises con plaxioclasas e biotita. • O resto de territorio son depósitos sedimentarios, tanto relacionados cos depósitos terciarios de Gándaras de Budiño como cos depósitos cuaternarios sedimentarios fluviais, fundamentalmente no avance do Miño, no cuaternario nesta zona.
1.4.2. XEOLOXÍA ECONÓMICA
As explotacións mineiras son unha forma de ocupación do monte. As minas a ceo aberto de granito ornamental, como en menor medidas as de caolín, son moi frecuentes nos concellos veciños e a actividade extractiva ten bastante importancia na comarca, e un grande impacto paisaxístico e ambiental.
Existen grandes canteiras de cuarcitas cámbricas para a súa utilización como áridos. Na zona situada ao sur, e tamén nas proximidades da zona sur de Porriño, explótanse na actualidade un considerable número de canteiras de granitos biotíticos para a obtención de rocha para a construción e en menor medida, canteiras de arxila caolín.
Unha cuadrícula mineira ten unha superficie de 27,9 Ha.
No seguinte cadro aparecen as explotacións mineiras, de acordo á bases de datos do IGME.
Táboa 2: Explotacións mineiras conforme á base de datos do IGME
CÓDIGO ESTADO MATERIAL NOME CANTEIRA X Y ALT LUGAR ALTO DE 261011 ABANDOADA GRANITO AS PENIZAS 535000 4663000 290 BOUZAVEDRA ARXILA COMÚN, LOMBA, VAL DO 261018 ACTIVA CAOLIN 531400 4659900 50 LOURO ARXILA COMÚN, 261019 ACTIVA CAOLÍN 531250 4659659 50 ALBELOS ALTO DE FARO 261022 ACTIVA GRANITO BUXIÑA 535050 4659700 170 PEDRABUXIÑA ALTO DAS ALTO DE FARO 261023 ACTIVA GRANITO CALDELIÑAS 535550 4659150 180 PEDRABUXIÑA ALTO DE FARO 261024 ACTIVA GRANITO CHAN DO FARO I II 535400 4659500 200 PEDRABUXIÑA ALTO DE FARO 261025 ACTIVA GRANITO CASTRO FARO 535650 4659600 140 PEDRABUXIÑA ALTO DE FARO 261026 ACTIVA GRANITO PEDRA BUXIÑA 535900 4659800 160 PEDRABUXIÑA ALTO DE FARO 261027 ACTIVA GRANITO LAXE DE TORRON 537150 4660550 60 ATO LANARES
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 15 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
CÓDIGO ESTADO MATERIAL NOME CANTEIRA X Y ALT LUGAR CHAN DE ALTO DE FARO 261029 ACTIVA GRANITO CASTROS 535750 4658150 100 ENTIENZA ALTO DE FARO 261081 ACTIVA GRANITO FARO 534950 4659500 160 PEDRABUXIÑA
De acordo aos datos facilitados pola Consellería de Industria, en Salceda de Caselas atópanse as seguintes explotacións mineiras:
Táboa 3: Explotacións mineiras, segundo datos da Consellería de Industria da Xunta de Galicia.
CÓDIGO EXPLOTACIÓNS TIPO
170 PENEDO CUNCADO GRANITO ORNAMENTAL 109 PENIZA GRANITO ORNAMENTAL 165 PERCIRIÑAS GRANITO ORNAMENTAL 188 BUXIÑA GRANITO ORNAMENTAL ALTO DAS 50 CALDEIRIÑAS GRANITO ORNAMENTAL 101 PEDRA BUXIÑA GRANITO ORNAMENTAL 49 FARO GRANITO ORNAMENTAL 36 CHA DO FARO GRANITO ORNAMENTAL FRAGA O ALTO DO 41 FARO GRANITO ORNAMENTAL 152 CHAN DO FARO II GRANITO ORNAMENTAL 206 LAXE DO TERRON GRANITO ORNAMENTAL 205 CHAN DE CASTROS GRANITO ORNAMENTAL 232 COTO DOS CASTROS GRANITO ORNAMENTAL F1297.1 GÁNDARAS 1 CAOLÍN F1297.2 GÁNDARAS2 CAOLÍN F1297.3 GÁNDARAS 3 CAOLÍN 795.1 MAS ARXILA CAOLINIFERA 795.2 MAS ARXILA CAOLINIFERA 1160 COVIÑA CAOLÍN 608 MERCEDES ARXILA E CAOLÍN 2047 GOMEZ ARXILA E CAOLÍN 615 MATILDE CAOLÍN 2382.2 FARO GRANITO ORNAMENTAL 2510 PEQUENA GRANITO ORNAMENTAL 2468.1 ENTIENZA GRANITO ORNAMENTAL 1544 BENEDICTA GRANITO ORNAMENTAL
1.4.3. HIDROXEOLOXÍA
Dende o punto de vista hidroxeolóxico, a litoloxía que conforma o municipio condiciona as características hidroxeolóxicas, así pois, as litoloxías de media e baixa permeabilidade como son as graníticas non son, a priori, formadoras de acuíferos profundos; non obstante son probables os
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 16 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
movementos das augas subterráneas a través de fracturas nas litoloxías. Salientamos a alta permeabilidade dos terreos sedimentarios, e por tanto son as zonas de maior facilidade de recarga de acuíferos subterráneos pero, á vez, son as zonas con maior risco de contaminación das augas subterráneas.
Mapa 11 Graos de permeabilidade. Fonte: SITGA
1.5. OS SOLOS
O clima, as características xeomorfolóxicas, a litoloxía do substrato, a vexetación e a intervención humana conforman unha ampla variedade de solos e así, de acordo co descrito no apartado de litoloxía, Salceda de Caselas está asentada sobre materiais graníticos que con frecuencia na paisaxe
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 17 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial aparecen formas erosivas variadas como bolos, penedos, pías... A súa alteración físico- química adoita formar solos de profundidade media ou escasa, principalmente leptosoles líticos e úmbricos nas zonas de cume, umbrisoles epilépticos e endolépticos tamén en cumes e en ladeiras, solos de maior profundidade: cambrisoles e umbrisoles en zonas de pendente baixas de fondo de val, tamén aparecen áreas de solos con hidromorfía: umbrisoles gleycos e gleysoles úmbricos, asociados a zonas de encharcamento.
A secuencia de solos máis frecuente é umbrisoles en posición media e baixa encosta e cambisoles asociados as áreas máis chairas. Respecto aos solos desenvolvidos sobre xistos, predominan os leptosoles, umbrisoles e cambisoles, e por último sobre os sedimentos cuaternarios salientan uns solos hidromórficos.
Cómpre sinalar que no momento de realizar este informe non está publicada as follas correspondentes ao territorio do Mapa de Solos de Galicia a escala 1:50.000 da Xunta de Galicia, polo que non temos informacións do concello nin podemos elaborar o mapa de solos a escala adecuada para o municipio.
Por tanto empregamos para Salceda de Caselas o mapa de Solos de Galicia, a escala 1: 4.000.000 que é unha representación dos tipos de solos de España, segundo a versión do año 2003 da clasificación Soil Taxonomy do USDA. De acordo a este mapa, o territorio de Salceda de Caselas presenta tres tipos principais de solos:
• RGU CMu: Son solos pouco desenvolvidos que presentan un perfil tipo A/C, no que normalmente existe un horizonte único sobre a rocha nai. Son por tanto, solos pouco profundos e situados en zonas de gran inclinación, que lles fai estar sometidos a unha erosión continua. Solos acedos e húmidos, sen posibilidade de cultivo, debido á escasa profundidade e elevada pendente Son os solos predominantes nas áreas de cumes e ladeira, contando con máis profundidade, a medida que a pendente minora. Así temos dende solos moi pouco desenvolvidos cun perfil esquelético e cunha superficie de máis do 50 % de rocha núa ata solos que posúen un horizonte A, ben desenvolvido e incluso un incipiente horizonte B.
• CMuRGu: formado por solos medianamente evolucionados, cun perfil tipo A/(B)/C, no que o horizonte cámbrico (B) ten síntomas de desenvolvemento. Trátase de solos húmidos, con profundidade media, acedos e normalmente cultivados por posicións fisiográficas estables. Presentan como característica principal un horizonte B, formado por alteración e desintegración dos materiais de partida: poden ir dende solos pobres en sustancias nutritivas, pobres en arxilas, sendo solos pouco profundos e en casos excesivamente drenados ata solos de profundidade media ou alta. Os solos son acedos e fortemente lavados
• CMd RGd: son solos sedimentarios con capas de gravas e areas de moita potencia, situados en terreos de depósito.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 18 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Mapa 4: Mapa de esquema de solos 1:400.000
1.6. HIDROLOXÍA.
A rede hidrográfica de Salceda de Caselas está integrada dentro da bacía do Miño, pertencendo, por tanto, á Confederación Hidrográfica Miño Sil.
O principal río do concello é o Caselas e drena e forma un val chairo de dirección norte a sueste por onde fai límite municipal. Os seus principais tributarios son: o regato Bacón, regato de Santa María, regato Rial e regato Landres.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 19 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Mapa 13: Rede hídrica de acordo á clasificación de Strahler e subcuncas
A auga doce ten unha enorme importancia dentro do conxunto dos recursos naturais, sendo os cursos fluviais, un dos principais elementos clave na biodiversidade dun territorio, e máis neste concello, onde o río Caselas e as súas ribeiras conforman un espazo de biodiversidade que se atopan as terras de cultivo e as edificacións.
1.7. VEXETACIÓN.
A vexetación dun territorio é un dos indicadores básicos da biodiversidade, das condicións naturais e da antropización do territorio sendo, á súa vez, un compoñente moi importante da paisaxe e a base das comunidades faunísticas.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 20 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.7.1. VEXETACIÓN POTENCIAL
O concello de Salceda de Caselas dende o punto de vista corolóxico atópase na rexión Eurosiberiana, provincia Cántabro Atlántica, sector Galaico Portugués (Izco, 1987; Rivas et al., 1987). Dentro de dito sector, a etapa clímax de vexetación potencial correspóndese con bosques da asociación Rusco aculeati-Quercetum roboris Esta asociación está constituída por especies atlánticas, sendo o seu xenuíno representante o carballo (Quercus robur). Estes bosques autóctonos atópanse moi reducidos como consecuencia da profunda transformación levada a cabo dende antigo pola actividade humana.
A primeira etapa de substitución desta serie está constituída por un mato denso de uceiras ou toxeiras e cando esta se degrada aparece un pasteiro.
Os outros bosques autóctonos son os asociados á humidade do substrato, así pois temos as ripisilvas das ribeiras dos ríos como bosques seriais autóctonos.
1.7.2. UNIDADES PRINCIPAIS DE VEXETACIÓN: VEXETACIÓN ACTUAL
Os bosques actuais no territorio son fundamentalmente bosques de repoboación de piñeiros e piñeiros eucaliptos, así como algunhas parcelas, sobre todo nas comunidades de montes que as teñen con outras especies como carballos americanos e outro arborado ornamental, así como bosquetes de castiñeiros.
• BOSQUES MIXTOS DE PIÑEIROS E EUCALIPTOS: entre as repoboacións forestais principalmente de piñeiros e eucaliptos, e en menor medida frondosas autóctonas: sobre todo carballos e algún castiñeiros, en relación ás valgadas máis angostas e nos bordos das repoboacións ou a carón das áreas habitadas.
• VEXETACIÓN DE RIBEIRA: atopamos arborado freatófilo en relación con todos os ríos e regatos e térreos enchoupados. Estes bosques ripários que son hábitats prioritarios de interese comunitário, presentan especies como Alnus glutinosa, Fraxinus excelsior; Populus nigra, Salixalba, S. Fragilis, Betula alba, Ulmus glabra. Ademais, na zona de gándaras de Budiño temos os bosques de galería que están como bosques de inundación, posto que están desenvolvdidos sobre áreas de asolagamento.
• MATOGUEIRAS e UCEIRAS: as matogueiras neste territorio son froito da acción humana, tanto pola degradación do bosque coma por antigas terras de cultivo, hoxe abandonadas. Están constituídos por unha comunidade arbustiva na que as uces do xénero Erica e os toxos (Ulexspp.) son as especies dominantes.
• HERBAZAIS: asociados a zona de moita rocha exposta ou zonas relacionadas con enchopupamento.
• VEXETACION DE TURBEIRAS: asociada aos solos enchoupados da depresión de Budiño.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 21 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Cómpre resaltar a grande importancia ecolóxica que teñen os bosquetes de ribeira, tendo en conta que axudan a regular o caudal dos regatos e ríos e a reducir a erosión e as enchentes. Ademais tamén proporcionan refuxio e alimento a unha variada fauna. Ademais os ríos e as súas ribeiras fan unha función de corredores de fauna e flora que se ve incrementada coa calidade do seu estado ecolóxico, tanto das augas, das marxes como da súa vexetación. Aínda que cuantitativamente a extensión destes bosques non é salientable, son ecosistemas de alto valor ambiental e natural. Tamén a importancia das sebes, aliñacións de árbores e árbores illadas situadas nos límites das parcelas e bordos de camiños para o mantemento da diversidade vexetal e da biodiversidade de hábitats e de paisaxes.
En conclusión, a vexetación actual se ben non é moi diversa, podemos atopar nas ladeiras ademais das repoboacións de piñeiros e eucaliptos formacións arbóreas atlánticas con carballos e castiñeiros, así como unha ringleira de arborado de ribeira e nas valgadas máis angostas temos unha estreita fraga de vexetación de ribeira.
Mapa: Tipos predominantes de bosques
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 22 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.8. FAUNA
A fauna existente no territorio, está constituída por unha serie de especies de importancia ecolóxica. Salientan fundamentalmente réptiles, anfibios e aves, constituíndo Gándaras de Budiño un importante espazo para a invernada e de paso de moitas aves migratorias.
A información contida nas listaxes corresponde á base de Datos da Biodiversidade da paxina web da Consellería de Medio Rural. A información cartográfica está en cuadrícula UTM 10 x 10 KM
A diversidade faunística é elevada; segundo datos do espazo protexido de Gándaras de Budiño tense contabilizado máis de 160 especies de vertebrados, 10 especies de peixes, 5 especies de anfibios e oito de réptiles e unha rica ornitofauna 117 especies; así como máis de 32 especies de mamíferos. Salienta a rica ornitofauna (aguia albela, falcón peregrino, merlo louro,...) facilmente observable sobre os viñedos cultivados en bancais. Se ben as estradas nacionais e vías condicionan a dispersión das especies terrestres facendo de barreira ecolóxica, sobre todo en relación coa fauna terrestre de Gándaras de Budiño.
A análise realízase en base á información de fauna do banco de datos da Biodiversidade referida ás cuadrículas 35 e 36 UTM que é a que corresponde á maior parte do territorio de estudo.
1.8.1. PEIXES
A listaxe de peixes das cuadrículas claramente está en relación cos grandes cursos fluviais próximos: o Miño o Louro e o Tea, e por tanto a diversidade de peixes nos ríos de Salceda de Caselas será probablemente moito menor, aínda así, cando os ríos non sofren procesos de contaminación e se atopan con vexetación de ribeira presentan troitas e outros tipos peixes.
PEIXES INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Alosa alosa II II,V V s Alosa fallax II II,V s Anguilla anguilla II ss Barbus bocagei III V s Carassius auratus s Chelon labrosus s Chondrostoma arcasii III II ss Chondrostoma duriense III II ss Cobitis calderoni III s Gasterosteus gymnurus V ss Micropterus salmoides s Petromyzon marinus III II V[3] ss Platichthys flesus s Salmo salar III II,V ss Salmo trutta ss Salmo trutta subsp. fario ss Salmo trutta subsp. trutta ss Squalius carolitertii ss
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 23 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
ANFIBIOS:
Ademais das zonas hídricas os anfibios pódense atopar nas láminas de auga artificiais e nas zonas húmidas asociadas as turbeiras, fundamentalmente.
ANFIBIOS INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Alytes obstetricans II IV IE s Bufo bufo III ss Chioglossa lusitanica II II,IV IE V s Discoglossus galganoi II II,IV IE V[2] s Hyla arborea II IV IE V s Lissotriton boscai III IE V[2] ss Lissotriton helveticus III IE s Pelobates cultripes II IV IE V s Rana iberica II IV IE V ss Rana perezi III V ss Salamandra salamandra III V[2] ss Triturus marmoratus III IV IE ss
1.8.2. RÉPTILES:
Dos probables réptiles que se poden atopar no concello destacamos a importancia do Sapoconcho Emys orbicularis .
REPTILES INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Anguis fragilis III IE V[2] s Chalcides striatus III IE s Coronella girondica III IE s Emys orbicularis II II,IV E ss Lacerta schreiberi II II,IV IE s Malpolon monspessulanus III s Mauremys leprosa III I II,IV ss Natrix maura III IE V[2] s Natrix natrix III IE V[2] s Podarcis bocagei III ss Podarcis hispanica III IE s Psammodromus algirus III IE s Timon lepidus II V[2] s Trachemys scripta I ss Vipera seoanei III
1.8.3. AVES
Aparecen 105 e 120 aves contabilizadas en cada unha das cuadrículas 35 e 36 respectivamente.
AVES INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Accipiter gentilis II II II IE s s Accipiter nisus II II II IE s s Acrocephalus arundinaceus II II IE s s
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 24 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
AVES INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Acrocephalus schoenobaenus II II IE s Acrocephalus scirpaceus II II IE s s Actitis hypoleucos II II IE s Aegithalos caudatus III IE s Alcedo atthis II I IE s s Alectoris rufa III II1,III1 s Anas clypeata III II II1,III2 s s Anas crecca III II II1,III2 E[1] s s Anas Platyrhynchos III II II1,III1 s s Anas querquedula III II II1 s Anas strepera III II II1 s s Anthus pratensis II IE s s Anthus trivialis II IE s s Apus apus III IE s s Asio flammeus II II I IE s s Athene noctua II II IE s Aythya fuligula III II II1,III2 s s Aythya nyroca III I I En s s Botaurus stellaris II II I En E s s Bubo bubo II II I IE V s Bubulcus ibis II IE s s Buteo buteo II II II IE s s Caprimulgus europaeus II I IE s s Carduelis cannabina II s s Carduelis carduelis II s s Carduelis chloris II s s Carduelis spinus II s s Certhia brachydactyla II IE s s Cettia cetti II II IE s s Charadrius dubius II II IE s Chlidonias hybridus II I IE s s Ciconia ciconia II II I IE s s Cinclus cinclus II IE s Circus aeruginosus II II II I IE s Cisticola juncidis II II IE s s Clamator glandarius II IE s s Columba livia III II1 s s Columba palumbus II1,III1 s s Corvus corone II2 s s Coturnix coturnix III II II2 s s Cuculus canorus III IE s s
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 25 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
AVES INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Delichon urbica II IE s s Dendrocopos major II IE s s Egretta garzetta II I IE s s Emberiza cia II IE s s Emberiza cirlus II IE s s Emberiza schoeniclus II IE E s Erithacus rubecula II IE s s Estrilda astrild III s s Falco peregrinus II II I I IE s Falco subbuteo II II II IE s s Falco tinnunculus II II II IE s s Fringilla coelebs III s Fringilla montifringilla III IE s s Fulica atra III II1,III2 s Gallinago gallinago III II II1,III2 E[1] s s Gallinula chloropus III s s Garrulus glandarius II s s Hippolais polyglotta II II IE s s Hirundo daurica II IE s s Hirundo rustica II IE s s Ixobrychus minutus II II I IE V s Lanius collurio II I IE s s Lanius senator II IE s s Larus fuscus s Lullula arborea III I IE s s Luscinia megarhynchos II IE s s Lymnocryptes minimus III II II1,III2 s s Mergus merganser III II s s Miliaria calandra III s Milvus milvus II II II I Vu E s s Monticola saxatilis II IE s Monticola solitarius II IE s s Motacilla alba II IE s s Motacilla cinerea II IE s s Motacilla flava II IE s s Netta rufina III II II2 s s Oriolus oriolus II IE s s Otus scops II II IE s s Parus ater II IE s s Parus caeruleus II IE s s Parus cristatus II IE s s
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 26 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
AVES INTERNACIONAL EUROPEO ESTATAL GALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Parus major II IE s s Passer domesticus s s Passer montanus III s s Pernis apivorus II II II I IE Phalacrocorax carbo III Phasianus colchicus III II1,III1 Phoenicurus ochruros II IE s s Phylloscopus collybita II II IE s s Phylloscopus ibericus II II IE s s Pica pica II2 s s Picus viridis II IE s s Prunella modularis II IE s s Pyrrhula pyrrhula III IE s s Rallus aquaticus III s Regulus ignicapilla II I IE s s Riparia riparia II IE s s Saxicola rubetra II IE s s Saxicola torquata II IE s s Scolopax rusticola III II II1,III2 V[1] s s Serinus serinus II s s Streptopelia decaocto III s s Streptopelia turtur III II II2 s s Strix aluco II II IE s s Sturnus unicolor II s s Sturnus vulgaris II2 s s Sylvia atricapilla II II IE s s Sylvia communis II II IE s s Sylvia melanocephala II II IE s s Sylvia undata II II I IE s s Tachybaptus ruficollis II IE s s Tringa ochropus II II IE s s Troglodytes troglodytes II IE s s Turdus iliacus III II2 s s Turdus merula III s s Turdus philomelos III II2 s s Turdus pilaris III II2 s s Turdus viscivorus III II2 s s Tyto alba II II IE s s Upupa epops II IE s s Vanellus vanellus III II II2 E[1] s s
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 27 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.8.4. MAMÍFEROS
Aparecen contabilizados 29 e 32 mamíferos nas cuadriculas 35 e 36 respectivamente.
MAMÍFEROS INTERNACIONAL EUROPEO ESTATALGALEGO utm utm BERNA BONN CITES DAVES DHAB CNEA CGEA REIG 35 36 Apodemus sylvaticus SS Arvicola sapidus SS Crocidura russula II S Crocidura suaveolens II S Eliomys quercinus III S Eptesicus serotinus II I IV IE S Erinaceus europaeus III SS Galemys pyrenaicus II II,IV IE V S Genetta genetta III V SS Lepus granatensis S Lutra lutra II I II,IV IE SS Martes foina III SS Meles meles III SS Microtus agrestis SS Microtus lusitanicus SS Mus domesticus SS Mustela erminea III IE S Mustela nivalis III SS Mustela putorius III V SS Mustela vison SS Myotis myotis II I II,IV Vu V SS Neomys anomalus III SS Oryctolagus cuniculus SS Pipistrellus pipistrellus III II IV IE SS Rattus norvegicus SS Rattus rattus SS Rhinolophus ferrumequinum II I II,IV Vu V SS Rhinolophus hipposideros II I II,IV IE V SS Sciurus vulgaris III S Sorex coronatus III SS Sorex granarius III SS Sorex minutus III SS Sus scrofa SS Talpa occidentalis S Vulpes vulpes SS Decreto 88/2007 do 19 de abril, polo que se regula o Catálogo Galego de Especies Ameazadas (CGEA).
• EP: Especies en perigo de extinción • V: Vulnerables Real Decreto 439/90, polo que se regula o Catálogo Nacional de Especies Ameazadas (CNEA).Modificado pola Orden MAM/2784/2004, de 28 de maio.
• EP: Especies en perigo de extinción • S: Sensibles á alteración do seu hábitat • V: Vulnerables • IE: Especies de interese especial Directiva Aves 79/409/CEE, de 2 de abril, relativa á conservación das aves silvestres: • Anexo I: Especies obxecto de medidas de conservación especiais en canto ao seu hábitat, co fin de asegurar a súa supervivencia e a súa reprodución na súa área de distribución.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 28 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
• Anexo II: Especies de caza. • Anexo III: Especies que poderán ser obxecto de venda. Directiva Hábitats 92/43/CEE, de 21 de maio, relativa á conservación dos hábitats naturais e da fauna e flora silvestres:
• Anexo II: Especies animais e vexetais de interese comunitario para cuxa conservación é necesario designar zonas especiais de conservación. • Anexo IV: Especies animais e vexetais de interese comunitario que requiren unha protección estrita. • Anexo V: Especies animais e vexetais de interese comunitario cuxa recollida na natureza e cuxa explotación pode ser obxecto de medidas de xestión.
1.9. USOS ACTUAIS E POTENCIAIS DO SOLO
Como base para a definición dos usos do solo emprégase o Mapa de usos do solo a escala 1:25.000, elaborado polo SITGA.
Polo que respecta á distribución dos diferentes usos do solo no territorio destaca pola diferenciación de tipos característicos de cuberta vexetal.
Distínguense, por unha banda todas aquelas zonas onde se practica algún tipo de aproveitamento agrícola, e por outro o resto das zonas con aproveitamento forestal, e por último aquelas zonas urbanizadas e de augas. Os usos mineiros en Salceda de Caselas destacan polas relevancia e afeccións paisaxísticas que provocan, en canto aos usos urbanos, estes circunscríbense maioritariamente a Salceda de Caselas, que ten a capitalidade municipal e presenta boa parta das dotacións municipal. O uso industrial preséntase sobre todo en Budiño asociado á estrada nacional 550.
As zonas con aproveitamento agrícola que representan 36% segréganse, á súa vez, en cultivo e praderías o 77% e viñedos o 33 % restante. As zonas con aproveitamento forestal é o 61%, sendo fundamentalmente superficies de eucalipto e piñeiros, e as superficies artificiais representan o 3,5%, dos cales o 2% son minas.
Cadro 4: USOS de acordo ao mapa de USOS e Coberturas SITGA
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 29 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Montes veciñais: en Salceda de Caselas temos 7 comunidades de montes en Man común, cun total de 931,57 ha de monte.
Tecores de caza e coutos de pesca: segundo datos da consellería de Medio rural aparece un tecor de caza e ningún tramo de couto ou tramo vedado en ningún dos ríos que atravesan o concello.
Táboa 5: Tecores Salceda de Caselas
CÓDIGO TECOR NOME CONCELLOS
PO‐10029 CASELAS SOCIEDAD DE CAZA CASELAS SALCEDA DE CASELAS, SALVATERRA Fonte : Consellería de Medio Rural 2010
Usos dos solos
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 30 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.10. ESPAZOS DE INTERESE NATURAL.
No presente apartado analízase a presenza de espazos protexidos, xa sexa a nivel internacional como comunitario, estatal, autonómico ou local, así como calquera outro espazo que consideramos de interese.
Espazo delimitado polas N.N.S.S.P.P: (Normas Subsidiarias Provinciais) e recollido de interese no documento de Aprobación Inicial das DOTdenominado Penas de San Cibrán: caracterízase por ser un enclave de interese xeomorfolóxico cunha topografía escarpada con penedos e bolos graníticos que lle confire un alto valor paisaxístico.
Rede Galega de Espazos protexidos: no concello están incluídas 21,9 ha integradas no Espazo Natural de gándaras de Budiño (5.914 ha), espazo que comparte cos concellos de Tui e Porriño. O espazo protexido integrante na Rede Natura e por tanto ZEPVN-LIC presenta o código 110045 gándaras de Budiño que está caracterizado por ser unha zona húmida.
Mapa 5: Penas de San Cibrán Mapa 6: Rede natura ZEPVN Gándaras de Budiño
No que atinxe ao LIC das gándaras de Budiño segundo a zonificación que se establlece no Plan Dirctor da Rede Natura, os terreos incluídos corresponderíanse maioritariamente á zona 2 (Área de conservación) , en tanto que os pertencentes á Zona 1 (Área de protección) suporían unha menor superficie.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 31 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Humidais: a información dos humidais corresponde á contida no Inventario dos Humidais de Galicia (Ramil & Izco, 2002). Dita información foi elaborada mediante unha cartografía a escala 1:25.000, podendo existir diferenzas entre esta cartografía e a cartografía 1:5000 do planeamento, derivadas do nivel de detalle empregado en cada traballo. No territorio de Salceda de Caselas, de acordo a dito inventario aparecen os seguintes humidais:
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 32 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
• 3 láminas de auga ou lagoas artificiais de interese ecolóxico: a volta da Moura 1,2,3 son escavacións abandonadas de interese ecolóxico. Código 471 • Humidal denominado Baranco código 1140137 tipo humidais interiores turbeiras e co hábitats prioritario 7110 turbeiras altas activas (HÁBITATS ANEXO I DC 92/43/CEE)Còdigo 232 • Parte dos Humidais boscosos arborados Ameneiras do Louro que presentan un hábitat prioritario: 91E0 * Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior . Código 2621.
Mapa 7: Inventario Humidais de Galicia
Corredores ecolóxicos: tódolos cursos fluviais conforman unha rede de corredores ecolóxicos que contribúen ao mantemento da biodiversidade.
Hábitats de interese: a Directiva 92/43/CEE relativa á conservación dos hábitats naturais e da fauna e flora silvestres, define os hábitats naturais como “zonas terrestres ou acuáticas diferenciadas polas súas características xeográficas, abióticas e bióticas, tanto se son enteiramente naturais como seminaturais”; pola súa parte define os hábitats naturais de interese comunitario como aqueles que “ou ben se atopan ameazados de desaparición na súa área de distribución natural, ou presentan unha área de distribución natural reducida, a causa da súa regresión ou debido á súa área intrinsecamente restrinxida, ou constitúen exemplos representativos de características típicas dunha ou de varias das seis rexións bioxeográficas seguintes: alpina, atlántica, boreal, continental, macaronésica e mediterránea”; finalmente especifica que os hábitats naturais prioritarios son aqueles “hábitats naturais ameazados de desaparición e cuxa conservación supón unha especial responsabilidade para a
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 33 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Comunidade (Europea), habida conta da importancia da proporción da súa área de distribución natural incluída no territorio comunitario”. Os hábitats naturais de interese comunitario e os hábitats naturais prioritarios veñen recollidos no anexo I da citada Directiva. Hábitats de interese comunitario (incluídos no anexo I da Directiva 92/43/CEE) presentes no mapa de Habitats:
Mapa 8: Mapa de hábitats
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 34 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Táboa 6: Base de datos dos Hábitats
CODHAB NATURAL % ALIANZA NOM_COMUN
211011 3 2 Hypericoelodis-Sparganion Br.-Bl. &T³xen Praderas anfibias ananas de Xuncos de ex Oberdorfer 1957 espiga
215011 3 5 LemnionminorisT³xen ex O. Comunidades de lentella de auga xibosa Bol‗s&Masclans 1955
30302I 1 80 Ericionumbellatae Br.-Bl., P. Silva, Brezal frío e continental galaico-portugues Rozeira& Fontes 1952
30302I 1 80 Ericionumbellatae Br.-Bl., P. Silva, Brezal frío e continental galaico-portugues Rozeira& Fontes 1952
30302I 2 50 Ericionumbellatae Br.-Bl., P. Silva, Brezal frío e continental galaico-portugues Rozeira& Fontes 1952
30302I 1 70 Ericionumbellatae Br.-Bl., P. Silva, Brezal frío e continental galaico-portugues Rozeira& Fontes 1952
303049 1 70 Daboecioncantabricae (Dupont ex Rivas- Brezal-toxalmeso-xerófilotermo- MartÝnez 1979) Rivas-MartÝnez, mesotempladogalaico-portugues e galaico- Fernßndez-Gonzßlez&Loidi 1999 asturianoseptentrional
309036 2 80 Ulicieuropaei-CytisionstriatiRivas- Xesteiras con toxos. MartÝnez, Bßscones, T.E. DÝaz, Fernßndez-Gonzßlez&Loidi 1991
309036 2 80 Ulicieuropaei-CytisionstriatiRivas- Xesteiras con toxos. MartÝnez, Bßscones, T.E. DÝaz, Fernßndez-Gonzßlez&Loidi 1991
541038 1 20 Juncionacutiflori Br.-Bl. in Br.-Bl. &T³xen Juncaloligotrofo atlántico 1952
551031 2 50 CynosurioncristatiT³xen 1947 Prado mesófilo de dientenoroccidental ibérico mesotemplado
551031 1 20 CynosurioncristatiT³xen 1947 Prado mesófilo de dientenoroccidental ibérico mesotemplado
81E025 1 5 Osmundo-Alnion (Br.-Bl., P. Silva &Rozeira Alisedasgalaico-portuguesas 1956) Dierschke&Rivas-MartÝnez in Rivas-MartÝnez 1975
Arborado singular: no que fai á presenza de árbores ou masas catalogadas polo seu interese científico, ornamental ou monumental como “singulares” tal e como se recolle no Decreto 67/2007 polo que se regula o Catálogo galego de árbores singulares, non se catalogaron ningún no concello de Salceda de Caselas.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 35 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.10.1.1. POTENCIALIDADES E FORTALEZAS DO TERRITORIO Unha das características do territorio é o seu destacado patrimonio natural e paisaxístico. Os espazos naturais protexidos, e todos os demais ecosistemas da rede fluvial e moi especialmente o río Caselas e os seus tributarios. Todos eles presentan valores ambientais e interese paisaxístico así como diferentes graos de fraxilidade.
A diversidade e riqueza natural así como do municipio podémola sistematizar en:
• Espazos naturais protexidos • Os humidais • Espazos fluviais e as súas ripisilvas • Vales agrarios • Os montes • Arborado autóctono e hábitats de interese Os espazos integrantes da rede galega de espazos protexidos presentan o máis elevado grao de fraxilidade pola excepcionalidade dos seus valores. Así pois, o territorio incluído na Rede Natura de Gándaras de Budiño é o máximo expoñente no municipio, o de maiores valores ambientais e tamén incluímos os altos de San Cibrán cos abruptos relevos dos seus picos, producíndose o paradoxo de que a protección por lei destes espazos non lles impide atoparse fortemente impactado polos usos industriais e pola multitude de canteiras de granito.
• Os humidais: en especial as láminas de auga poden ser hábitats onde poden ter refuxio e alimento as aves migratorias. • Os espazos fluviais: os ríos e regatos presentan importantes valores naturais, que constitúen o hábitat de numerosas especies, sendo corredores naturais de flora e fauna. Toda a rede hídrica presenta asociada arborado autóctono, sendo o arborado de ribeira común en todo o territorio, se ben na maioría dos ríos e regatos redúcese esta vexetación a unha franxa estreita, aínda así, nalgunhas zonas atópanse masas arboradas de bosque ripario ben conservado, asociado principalmente ás zonas de val en forte pendente • Os espazos agrarios, os montes e o patrimonio cultural, arqueolóxico e arquitectónico son tamén zonas de interese e con fraxilidade ambiental en diferente grao. • Os vales agrarios. No sector agrario as potencialidades van da man, por un lado dos cultivos de horta, froiteiras, viñedo e cultivos baixo abrigo para unha produción agraria de calidade, por outro, importantes recursos turísticos asociados tanto aos valores naturais e paisaxísticos da comarca como aos valores agrarios e vitivinícolas. • O monte. Os recursos forestais son un potencial, tanto dende a perspectiva ambiental como natural e económica, acrecentado pola considerable superficie forestal moita dela de MVMC, a restauración ecolóxica das masas arboradas e a mellora e diversidade do arborado para incrementar os valores naturais e paisaxísticos do monte. Os recursos mineiros que son outro uso do monte están na actualidade moi explotados e provocan un gran impacto paisaxístico, ruídos e po. • O arborado autóctono e hábitats de interese. Todo o arborado autóctono e hábitats naturais deberanse conservar.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 36 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1.11. A PAISAXE.
Un dos factores que máis se pode ver afectado nun plan de ordenación é a paisaxe, á vez que engloba multitude de aspectos, polo que o seu estudo admite unha gran diversidade de enfoques; posto que a paisaxe é un recurso, un patrimonio cultural, un elemento aglutinador de toda unha serie de características naturais e antrópicas do territorio, xa que logo, un criterio xeral na elaboración do novo planeamento é favorecer a integridade paisaxística, polo tanto analízase a paisaxe do territorio dende dous enfoques principais; o primeiro enfoque é identificar as principais unidades paisaxísticas, isto é a paisaxe global que identifica a paisaxe co medio.
O cultivo da vide, mediante a construción de socalcos que sostén uns muros de pedra para evitar o arrastres de terra cara os ríos e reducir dista forma as acusadas pendentes, forma parte dunha paisaxe que perdura dende o medievo ata os noso días.
O concello aínda que só conta cun espazo natural protexido, presenta bastantes espazos de grande interese non catalogados.
En conclusión, a paisaxe neste concello é un elemento fundamental, un recurso de gran valor, sendo polo tanto necesario ter en consideración os valores paisaxísticos na toma de decisións das novas accións proxectadas polo plan, sendo a paisaxe un recurso ambiental valioso, un elemento patrimonial, valorado tanto como patrimonio arquitectónico, arqueolóxico ou patrimonio natural, cómpre, xa que logo, protexer
En todo caso no documento do ISA que se tramita no expediente do presente documento do PXOM, faise unha análise mías detallada das cuestións específicas a ter en conta sobre esta variable territorial. .
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 37 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
2. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 38 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
2.1. A ESTRUTURA TERRITORIAL E PARROQUIAL
Salceda de Caselas é un municipio situado ao sur da provincia de Pontevedra (Galicia) que conta cunha extensión de 35,9 km² e cunha poboación de 7.9381 habitantes, distribuídos en 7 parroquias. Limita ao norte e nordeste co concello de Ponteareas, ao sur co concello de Tui, ao leste co concello de Salvaterra de Miño, e ao oeste co concello de Porriño. As súas sete (7) freguesías son as que seguen: Santo Estevo de Budiño, Entenza, Parderrubias, a Picoña, Santa María de Salceda, San Xurxo de Salceda, e Soutelo.
A comarca do Baixo Miño é o medio natural do concello de Salceda de Caselas, se ben funcionalmente pertence á comarca metropolitana de Vigo, sendo este concello o seu principal centro, e O Porriño, Redondela, e Baiona subcentros, que dispoñen de equipamentos e de servizos especializados, abranguendo nas súas áreas de influencia aos restantes concellos da comarca.
Os elementos básicos que regulan a estrutura territorial do concello de Salceda de Caselas, en relación co seu contexto, son tres:
- A posición de proximidade de Salceda en relación cos grandes nós de produción e poboamento dentro da agrupación supramunicipal que se considere (Mancomunidade, Comarca ou Área Metropolitana) - A topografía do territorio: as terras baixas da marxe norte río Miño ó seu paso pola comarca do Baixo Miño e O Condado. Val do Caselas e afluentes, intermedio entre os maiores do Louro (ó oeste) e o Tea (ó leste). Altitudes próximas ós 400m no norte, baixando ata 70 m. ao sur. A maioría dos asentamentos sitúanse próximos á cota 100 m, en terras de ladeira con pendentes suaves. - A estrutura viaria, pola que Salceda queda delimitada territorialmente por grandes infraestruturas de comunicación: autopista do Atlántico; autovía das Rías Baixas. A estrada PO-510 Salvaterra- Ponteareas atravesa o concello de oeste a leste. Salceda de Caselas ten relacións funcionais administrativas co concello do Porriño, comerciais co Porriño e con Vigo, e de servizos con Porriño e tamén con Tui (vinculación funcional extracomarcal que se reflicte na pertenza de Salceda á cámara de comercio de Tui). Ocupa un lugar estratéxico derivado da súa proximidade a Vigo, a maior vila industrial de Galicia, e ao Porriño. As limitacións físicas e a carestía de solo industrial na vila olívica propician a deslocalización de empresas fóra do seu termo municipal, desprazándoas cara aos outros subcentros da súa área metropolitana. A situación de Salceda de Caselas, xunto coas súas boas comunicacións preto da autoestrada AP-9, e das autovías A-55 (O Porriño - Tui), e A-52 (autovía das Rías Baixas) converten a este municipio nun enclave estratéxico para a expansión do Porriño como subcentro no sur da área metropolitana de Vigo.
1 Datos do Padrón Municipal de Habitantes do INE a 1 de Xaneiro do ano 2008
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 39 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Mapa 1. Situación da comarca de Salceda de Caselas na provincia de Pontevedra
Fonte: elaboración propia.
No mapa comarcal de Galicia aprobado pola Xunta de Galicia en febreiro de 1997, Salceda de Caselas está situada no territorio que hoxe forma a Comarca Metropolitana de Vigo, constituída por catro unidades naturais. O Val do Fragoso, que corresponde á conca do río Lagares e forma o interior do termo municipal vigués. A depresión topográfica entre Redondela e O Porriño é outra das unidades naturais, ao igual que o val do Oitavén. Por último, o Val Miñor forma outra clara unidade natural ao sur de Vigo. Sobre esta multiplicidade de espazos superpúxose o fenómeno da metropolización, que englobou a todos eles nun espazo urbanizado único.
Este territorio pertenceu a varias xurisdicións históricas, algunhas delas de considerable extensión territorial, tales como a de Soutomaior (correspondente aos actuais concellos de Soutomaior e Fornelos), a de Redondela (actuais termos de Redondela e Pazos de Borbén), a do Val do Fragoso (gran parte do termo actual de Vigo), a de Baiona (aproximadamente o territorio de Baiona, Gondomar e Nigrán) e a de Porriño (case o actual concello). Coa organización en partidos xudiciais históricos, estes espazos agrupáronse en dous, o partido de Vigo e o de Redondela, que na actualidade sufriron unha remodelación ao se engadir o do Porriño.
Sobre o territorio formado polas unidades naturais denantes mencionadas, produciuse un intenso proceso de urbanización e de descentralización de funcións urbanas dende a cidade de Vigo, que foi englobando, en fases sucesivas, todo este territorio. Nunha primeira fase, a expansión ocupou o actual concello de Vigo, tras da fusión doutros tres anteriores, e ampliouse á Redondela. Nunha segunda fase, a localización industrial incorporou O Porriño á área metropolitana, e case simultaneamente produciuse a integración do Val Miñor, de función residencial e turística.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 40 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Mapa 2. Mapa dos concellos da comarca de Vigo
Fonte: web de Comarcas de Galicia
(http://www.comarcasdegalicia.com/index.asp?idIdioma=2&idMenu=5) No caso da administración xudicial, Salceda de Caselas pertence ó partido xudicial do Porriño, o que aparece reflectido a partir do censo de 1991. Na década anterior creouse o novo partido xudicial (que inclúe Mos, Salceda de Caselas e O Porriño) a partir da escisión do de Tui.
PARTIDO XUDICIAL DO PORRIÑO Localidades Habitantes
Mos 14504
O Porriño 17114
Salceda De Caselas 7938
Fonte: web do Ministerio de Xustiza http://www.mjusticia.es/Directorio/ServletControlador?municipio=O%20Porriño&provincia=Pontevedra&nombre_comunidad=Galicia&cod_p_judicial=7101&sCodProv=36& apartado=partidos Relacións comerciais.
A demarcación da Cámara de Comercio de Tui está integrada polos los concellos de: Tui, Porriño, A Guarda, Tomiño, O Rosal, Salceda de Caselas e Santa María de Oia.
Servizos
O concello sitúase ao sueste da Área Metropolitana de Vigo. Ademais de estar integrado dentro da Comarca e da Mancomunidade da Área Intermunicipal de Vigo (en adiante MAIV), tamén forma parte da Mancomunidade do Condado, xunto cos concellos de Mondariz, Ponteareas e Salvaterra do Miño.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 41 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
A Mancomunidade de Vigo abarca un territorio extenso de 675,90 km² que supón o 15% da provincia de Pontevedra e o 2% do total galego. Desde os seus inicios, esta entidade ten como finalidade principal a prestación de servizos mancomunados que van desde a cooperación en seguridade e infraestruturas ata accións de tipo social e medioambiental:
a. Cooperación nos servizos de seguridade cidadá (coordinación das policías locais urbana e rural).
b. Protección Civil, coordinando os medios dos diferentes concellos.
c. Prevención e extinción de incendios.
d. Ordenación integral dos servizos de abastecemento de auga potable e saneamento, tanto no litoral como no interior.
e. Recollida, transporte e tratamento de residuos sólidos urbanos, industriais e sanitarios.
f. Transporte público en servizos urbanos e rurais.
g. Desenvolvemento dos servizos sociais.
h. Acción cultural común a tódolos concellos.
i. Loita contra a droga nos seus diferentes aspectos de prevención, colaboración coas Forzas de Seguridade do Estado e Administración Xudicial; asistencia e reinserción dos toxicómanos.
j. Protección do medio ambiente.
k. Protección dos montes.
l. Ordenación urbanística, mediante o planeamento correspondente, mesmo a xestión da redacción dun Plan Director de Coordinación Comarcal.
m. Fomento do desenvolvemento dos concellos que compoñen a Mancomunidade, realizando as peticións e xestións coas diferentes Administracións competentes nos diferentes aspectos: turístico, vías de comunicación, infraestruturas e servizos, portos, acondicionamento do litoral, transportes, educación, seguridade cidadá.
Fonte: Mancomunidade da Área Intermunicipal de Vigo
(http://www.maiv.org)
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 42 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
O Concello de Salceda está tamén adscrito á mancomunidade do Condado (ver http://www.dgal.map.es/cgi- bin/webapb/webdriver?MIval=mancomunidades&NREG=0536003&n_prov=Pontevedra), que ten por obxectivos:
a. Recollida e destrución de lixo. b. Servizo contra incendios. c. Planeamento urbanístico. d. Abastecemento de augas. e. Servizos técnicos de arquitectura, enxeñería e urbanismo. f. Servizos técnicos de vías e obras. g. Servizos técnicos de asesoramento e defensa xurídica. h. Prestación de asistencia sanitaria. i. Radiodifusión. j. Servizo forestal. k. Ensino. l. Promoción turística. m. Crédito. n. Cobranza directa en vía executiva. A posición de Salceda no seu contexto socioeconómico é en certa medida tanxencial cara ós grandes focos de produción e atractivo, o cal se traduce na flexibilidade con que Salceda é quen de se incorporaren a diversas entidades supramunicipais.
Os datos de poboación reflicten a forte concentración de poboación en Vigo, que é a cabeceira de comarca, cunha poboación de 295.703 habitantes (datos de 2008), que supón o 70 % do total comarcal. Os dez concellos restantes pódense agrupar en rangos de poboación segundo a maior proximidade á cabeceira. Deste xeito, e próximo ás barreiras de 10.000 e 20.000 habitantes, temos:
<10.000 hab. Fornelos de Montes 1.991 Pazos de Borbén 3.178 Salceda de Caselas 7.938 Soutomaior 6.537 10.000 Baiona 11.976 a 20.000 hab Gondomar 13.713 Mos 14.504 Porriño 17.114 Nigrán 17.869 >20.000 hab. Redondela 30.036 >250.000 hab. Vigo 295.703
Rangos de poboación nos concellos da Comarca de Vigo. Elaboración propia. Fonte: INE
Salceda de Caselas atópase no rango de menor poboación (aínda que acadando o valor máximo neste grupo, próximo ós 8.000 habitantes, o que supón preto do 2% respecto do total), na coroa máis externa
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 43 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
á cabeceira. Neste grupo, e unha vez superados certos momentos de crise poboacional (os anos 60 en Salceda; os 90 en Soutomaior), son os de maior poboación (Salceda e Soutomaior) os que tamén manteñen unha tendencia de crecemento poboacional nos últimos anos.
No conxunto da comarca a tendencia é ascendente dende 1900, con momentos de máis forte crecemento arredor dos anos 50 e 70-80, e o resultado de que a poboación de 2009 quintuplica a de 1900 na comarca. (Nota: as celas marcadas en gris indican decrecemento relativo)
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1986 1991 1996 2001 2006 2007 2008 Comarca de Vigo 79.134 101.030 115.713 130.104 157.245 211.616 219.250 282.702 361.673 370.081 384.646 399.019 402.240 415.089 418.025 420.559 Baiona 4.423 4.828 5.318 5.596 6.075 6.420 6.585 7.887 9.702 10.332 9.690 10.499 10.873 11.653 11.839 11.976 Fornelos de Montes 2.795 3.047 2.940 2.817 2.712 2.691 2.564 2.340 2.377 2.638 2.194 2.410 2.230 2.042 2.036 1.991 Gondomar 7.842 8.281 8.219 8.219 8.570 9.037 8.133 8.679 10.009 10.275 10.440 11.147 11.631 12.888 13.371 13.713 Mos 6.094 6.753 7.084 7.367 8.942 8.876 10.014 11.183 13.102 13.629 13.414 13.755 13.920 14.283 14.471 14.504 Nigrán 6.180 6.493 6.918 6.974 7.768 7.968 8.085 9.048 12.336 14.009 14.008 15.197 16.302 17.631 17.668 17.869 Pazos de Borbén 2.887 2.959 3.134 3.324 3.486 3.394 3.596 3.411 3.652 3.743 3.403 3.285 3.089 3.179 3.145 3.178 Porriño (O) 7.243 7.510 7.421 7.758 8.613 9.310 9.128 10.044 13.517 14.730 15.093 15.749 16.076 16.617 16.745 17.114 Redondela 10.843 11.985 13.644 14.996 16.927 17.024 17.206 22.128 27.202 27.609 27.751 28.893 29.090 30.029 29.987 30.036 Salceda de Caselas 4.408 4.556 4.411 4.411 4.880 4.791 4.737 5.063 5.618 5.882 5.696 6.074 6.349 7.402 7.686 7.938 Soutomaior 3.275 3.405 3.524 3.630 4.000 4.232 4.288 5.775 5.434 5.356 4.907 5.236 5.398 6.110 6.305 6.537 Vigo 23.144 41.213 53.100 65.012 85.272 137.873 144.914 197.144 258.724 261.878 278.050 286.774 287.282 293.255 294.772 295.703 Evolución da poboación nos concellos da comarca de Vigo (1900– 2008) Fonte: Instituto Nacional de Estadística En canto ás análises de poboación en termos de densidade, Salceda (e tamén Soutomaior) pasan a formar parte do grupo de concellos con densidades maiores de 200 hab/Km², amosando o seu papel en relación con Vigo, que acada valores de densidades superiores aos 2.000 hab/km². Este índice descende ata os 800-400 hab/km² na primeira coroa de concellos que circunda a cabeceira, para finalmente manterse no tramo comprendido entre os 100-400 hab/km² nos concellos que acubillan os asentamentos soportados nas principais liñas de comunicación (sistema ferroviario, e sistema de estradas de alta capacidade).
O gráfico seguinte amosa a evolución dos valores de densidade nos concellos da contorna de Vigo ó longo do século XX:
Mapa 9: Evolución das densidades de poboación nos concellos da Área Funcional de Vigo (extraído do documento “Estudo do Medio Rural. Modelo de asentamento poboacional”, da Memoria informativa do Plan Xeral da Guarda, 2009).
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 44 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
2.1.1. A ESTRUTURA E A XERARQUIZACIÓN PARROQUIAL
A parroquia foi, desde sempre, considerada unha forma elemental de organización eclesiástica, baixo a xurisdición dun cura. Pero en Galicia ten un significado máis amplo, xogando un papel de célula básica de organización do espazo, de relación social e veciñanza para unha infinidade de comunidades campesiñas vencelladas á propiedade da terra (Zoido, et alt, 2000). Esta forma de organización amosa aínda hoxe unha grande capacidade.
Dende un punto de vista histórico a importancia da parroquia faise evidente. Así, por un lado, foi tomada como unidade territorial básica para a elaboración do Catastro de Ensenada ou Diccionario de Madoz, e actualmente o Nomenclátor, e por outro, ao servir o seu agrupamento de base para confeccionar en 1833 os municipios.
Actualmente o Estatuto de Autonomía de Galicia recoñece a súa personalidade xurídica, aínda que a súa consideración ós efectos da ordenación do territorio é insuficiente.
Salceda de Caselas está composta actualmente de sete parroquias: A Picoña, San Xurxo de Salceda, Sta. Mª de Salceda, Parderrubias, San Estevo de Budiño, Soutelo e Entenza.
Concello Nº de parroquias Nº de entidades de poboación Entidades/parroquias Vigo 100 1.261 12,61 Baiona 6 46 7,67 Fornelos de Montes 7 31 4,43 Gondomar 10 191 19,10 Mos 10 40 4,00 Nigrán 7 145 20,71 Pazos de Borbén 8 29 3,63 Porriño (O) 8 122 15,25 Redondela 13 46 3,54 Salceda de Caselas 7 100 14,29 Soutomaior 2 16 8,00 Vigo 22 495 22,50 Fonte: Mancomunidade da Área Intermunicipal de Vigo
(http://www.maiv.org) En canto ó número de parroquias, Salceda con sete está por debaixo da media comarcal de 9, a provincial de preto de 11 e a galega de 12,1, se ben no rango de proporcións entre número de parroquias e entidades de poboación acada un valor intermedio, en relación cos concellos do ámbito de referencia (o que se observa, tanto na comarca coma na Mancomunidade da área de Vigo
Mapa 3. Mapa de parroquias do concello de Salceda
Fonte: elaboración propia.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 45 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Dentro do termo municipal, os elementos articuladores do territorio son:
- O medio físico: o val do Caselas no extremo oriental, que define o seu bordo na parte sur e na norte organiza un val no que se asentan a meirande parte dos núcleos de poboación. Eixo secundario: o río Caselas como soporte das actividades rurais. Establecemento de núcleos próximos á cota ±100. O FEITO RURAL. Parroquias de Picoña (no ascenso á montaña, val pronunciado e de valor paisaxístico nas proximidades ao río Caselas), Sta. María (dende o Caselas e entre os afluentes rego Rial e rego de Santa María, cara ó noroeste) e San Xurxo (a parte rural envorcada ó regato Falón, afluente do Caselas cara ó Sur). - A estrutura viaria: o eixe principal está constituído polas antigas conexións Porriño- Esfarrapada e Salceda-Paramos en continuidade co centro urbano de Salceda. Todo iso constitúe un continuo edificado, especialmente cara ó norte (parroquia de San Xurxo). O FEITO URBÁN. San Xurxo- Salceda·Esfarrapada-Parderrubias. Noutras parroquias son outros os focos de atracción alleos ó municipio: Budiño (en relación con Porriño), Soutelo (en relación con Caldelas) e Entienza (en relación con Caldelas de Tui e Salvaterra) - O sistema de asentamentos: a concentración da poboación na parroquia de Santa Mª de Salceda (24 % da poboación do concello) e nas parroquias limítrofes, San Xurxo (12,50%) e Parderrubias (15,17%) que suman un total do 65,11 % dos habitantes municipais, polo que a distribución da poboación acada certo grao de equilibrio entre as parroquias pequenas e as medianas (o resto da poboación, que supón o 34,89%, distribúese entre as catro parroquias restantes).
A evolución da densidade de poboación do concello de Salceda ó longo das últimas décadas foi crecente dende os 156,49 hab/Km² en 1981 os 221,11 hab/Km² de 2008.
Táboa 2. Parroquias Poboación 2008 Superficie (Km²) Densidade (Hab/km²)
SANTO ESTEVO DE BUDIÑO (SANTO ESTEVO) 642 4,63 138,66
ENTENZA (SANTOS XUSTO E PASTOR) 622 6,46 96,28
PARDERRUBIAS (SAN TOMÉ) 1019 4,79 212,73
A PICOÑA (SAN MARTIÑO) 515 5,59 91,77
SAN XURXO DE SALCEDA (SAN XURXO) 754 3,07 245,28
SANTA MARÍA DE SALCEDA (SANTA MARÍA) 3724 5,99 657,76
SOUTELO (SAN VICENTE) 444 5,34 84,08
Total 7938 35,87 218,08 (media)
Fonte: IGE Nomenclator 2008 (elaboración propia) Con estas cifras pódense diferenciar dous niveis de ocupación: - O da parroquia onde se atopa a vila, Santa María (657,76 hab/Km²), coa densidade máis elevada do concello, e do continuo urbano coas parroquias limítrofes: San Xurxo (245) e Parderrubias (213) - O das parroquias máis distantes ó núcleo, aínda superiores á media comarcal (62 hab/Km²)
2.1.2. CARACTERIZACIÓN DAS PARROQUIAS.
No cadro seguinte, reflíctense as parroquias do territorio de Salceda e a súa distribución poboacional total en cada un dos censos publicados dende 1960. (Nota: as celas marcadas en gris indican decrecemento relativo)
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 46 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
1960 1970 1981 1991 2001 2008 BUDIÑO 440 481 563 579 629 642 ENTENZA 642 656 710 716 645 622 PARDERRUBIAS 858 924 989 964 986 1019 PICOÑA 526 571 616 587 547 513 S. MARIA 1261 1366 1487 1565 2273 3940 S. XURXO 640 703 825 843 823 753 SOUTELO 379 371 428 442 446 449
Fonte: INE. Elaboración propia
En conxunto, a poboación de Salceda segue unha pauta crecente, se ben dende a década dos 90 hai certa tendencia ó decrecemento nas parroquias lindeiras con Santa María: San Xurxo, Picoña e Entenza. Parderrubias sufriu certo parón nos anos 90 pero na actualidade, vese favorecido ó estares integrado nun continuo urbano co núcleo de Salceda. Nas parroquias máis afastadas (Budiño e Soutelo) mantense a tendencia de leve crecemento. A parroquia con maior crecemento é, como é lóxico, Santa María, cunha velocidade notable, pois acadou unha poboación que en dezasete anos (1991-2008) multiplicou por dúas veces e media a precedente.
As variacións xerais que se teñen producido nas parroquias son as seguintes:
• San Xurxo escindiuse no 1738 como parroquia con abade propio a partir da de Santo Tomé de Parderrubias • San Estevo de Budiño puido ter unha orixe común coa parroquia veciña de San Salvador de Budiño (O Porriño), da que aparece independizada dende mediados do século XIII. • San Xurxo de Salceda estivo unida en calidade de anexo á de Santo Tomé de Parderrubias. Foron separadas en 1738, data a partir da cal San Xurxo tivo abade propio. As características pormenorizadas por parroquias pódense analizar máis detalladamente nos apartados seguintes en que se achega unha resumida análise territorial por parroquias e outra estatística, desagregada por núcleos con datos dos últimos censos publicados
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 47 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
2.1.2.1. Parroquia de Sta. Mª de Salceda.
Está situada na parte leste do concello, cunha extensión aproximada de 3.07 Km². Linda ó norte co concello de Ponteareas, ao leste con Salvaterra do Miño, ao sur coa parroquia de Entenza mentres que no oeste linda coas parroquias de Picoña, San Xurxo de Salceda e Parderrubias
O número de entidades de poboación recoñecidas no Nomenclátor oficial é de 23 e son as que seguen: Altamira, O Barral, O Barreiro, A Carballida, O Castro, O Cruceiro, A Devesa, A Esfarrapada, A Farrapeira, A Feira, A Fonte da Pedra, A Formiga, Xavarís, A Noveleira, A Paxariña, A Pedra, Pegullal, O Pomar de Suso, A Retorta, Sestelo, A Serra, A Veiga do Campo e As Veiguiñas.
Interpretación xeográfica
Parroquia de Sta. María de Salceda. Hipsometría Parroquia de Sta. María de Salceda. Fotointerpretación (PNOA 2010)
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 48 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Estatísticas sobre a topografía.
HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. % Rango de pendentes Sup. Ha. % < 50 m 16,33 3,02% < 5% 132,48 24,50% 50 - 100 m 349,49 64,62% 5 - 10% 114,13 21,10% 100 - 150 m 81,10 14,99% 10 - 20% 121,15 22,40% 150 - 200 m 43,28 8,00% 20 - 30% 66,86 12,36% 200 - 250 m 33,37 6,17% 30 - 45% 69,95 12,93% 250 - 300 m 11,01 2,04% >45% 36,27 6,71% 300 - 350 m 4,87 0,90% 540,84 100,00%
350 - 400 m 1,41 0,26% 540,84 100,00%
Modelo de asentamento: O marco territorial no que se sitúa a parroquia presenta un relevo caracterizado polo predominio dunha topografía chaira con carácter xeral na que dominan as pendentes suaves e moderadas (ver datos da táboa sobre a topografía) a excepción da zona norte da mesma onde a modo de anfiteatro, dispóñense as estribacións dos montes de San Cibrán. O amplo val que se abre en dirección sur – sueste queda regado polo río Caselas e afluentes secundarios. Así, o modelo de asentamento da poboación diferencia por un lado a marxe dereita do río Caselas, na que se desenvolve o núcleo urbano do concello e algún que outro núcleo rural xa absorbido polo crecemento daquel ou sito nas súas proximidades e doutra a marxe esquerda do Caselas na que se desenvolve un pequeno val secundario a este río principal (rego de Sta. María) con dirección NE - SW. Neste caso estamos a falar dunha serie de núcleos rurais tradicionais con forte soporte territorial e situados a media ladeira nunha coroa que rodea o val. A medida que ascendemos en altitude os asentamentos son dun tamaño máis reducido e as edificacións presentan unha forte adaptación ao terreo (vivendas en pendente e socalcos) que tamén se reflicte nas seccións dos rueiros interiores nos que as veces é difícil o acceso rodado.
A rede viaria condiciona de igual xeito como se desenvolve o modelo territorial sendo apreciable o desenvolvemento do casco urbano nunha zona de encrucillada das principais vías de comunicación (PO-510, PO-411, PO-403, etc…). Esta zona urbana traspasa incluso a delimitación parroquial ata formar un continuo urbano con partes dentro das parroquias de Parderrubias e San Xurxo de Salceda. Os factores de localización que explican este feito urbano, transcenden a delimitación parroquial e teñen na configuración radial das estradas principais e na relativa topografía chaira as principais explicacións do tramado urbano.
En canto aos usos do solo podemos afirmar a existencia dunha estrutura tradicional de cultivos nos fondos de val mentres que os usos forestais se estenden nos límites da parroquia a medida que se gaña altitude. O cultivo da vide foise introducindo nos últimos anos chegando a acadar grandes extensións de plantación como a que se pode observar no pazo de Pegullal.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 49 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
En canto aos elementos de identidade territorial que teñen unha maior presenza na parroquia debemos sinalar o río Caselas no que se acondicionou unha ruta de sendeirismo e de posta en valor dos muíños de río existentes na zona e que contribúen sen dúbida a coñecer o patrimonio cultural e etnográfico. Neste sentido, hai que citar tamén o pazo de Pegullal ou o pazo de Aballe.
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento incremento Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 período Altamira Aldea 53 87 110 101 79 74 39,62% 22 30 33 39 33 50,00% Barral Aldea 22 28 37 48 59 65 195,45% 9 11 17 18 21 133,33% Barreiro Lugar 83 72 71 61 50 46 -44,58% 23 24 24 25 20 -13,04% Carballida Lugar 44 71 79 98 80 68 54,55% 17 18 21 28 26 52,94% Castro Lugar 45 44 26 28 26 20 -55,56% 16 14 15 17 12 -25,00% Cruceiro Lugar 49 58 73 51 46 40 -18,37% 14 14 16 19 18 28,57% absorbido absorbido Devesa Lugar 37 38 28 28 1 N. Urbano 12 9 12 8 N. Urbano Esfarrapada Lugar 227 296 396 490 1276 2930 1190,75% 94 93 164 280 849 803,19% Farrapeira Aldea 45 31 34 38 41 34 -24,44% 13 14 17 19 14 7,69% Feria Lugar 43 44 58 48 48 39 -9,30% 19 25 24 26 23 21,05% Fonte da Pedra Lugar 51 59 77 77 75 83 62,75% 15 15 17 24 24 60,00% Formiga Aldea 43 39 30 24 22 18 -58,14% 20 11 10 10 7 -65,00% Xavarís Lugar 27 31 19 20 18 15 -44,44% 10 7 8 7 6 -40,00% Noveleira Lugar 45 49 30 47 41 50 11,11% 18 13 18 20 14 -22,22% Paxariña Lugar 70 73 84 85 75 97 38,57% 28 27 24 32 27 -3,57% Pedra Lugar 68 82 71 57 52 73 7,35% 31 24 23 26 22 -29,03% Pegullal Lugar 70 51 66 55 60 55 -21,43% 24 22 24 26 25 4,17% Pumar de Suso Lugar 106 77 56 56 74 85 -19,81% 47 32 28 30 27 -42,55% Retorta Aldea 9 4 8 6 6 -33,33% 4 3 4 4 2 -50,00% Sestelo Lugar 66 69 66 54 45 39 -40,91% 28 21 22 23 20 -28,57% Sierra Casarío 18 23 37 44 59 63 250,00% 6 7 12 17 20 233,33% Veiga do Campo Casarío 3 9 8 16 14 19 533,33% 1 7 4 7 3 200,00% Veiguiñas Aldea 28 31 31 31 26 21 -25,00% 12 9 9 11 12 0,00%
TOTAL. Sta. Mª de Salceda 1252 1366 1487 1565 2273 3940 214,70% 483 450 546 716 1225 153,62%
Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960).
As conclusións que se extraen logo da análise deste cadro confirman a tendencia positiva no aspecto demográfico e de evolución da vivenda para o caso desta parroquia. Salienta sobre todo o importante incremento da poboación no núcleo urbano da Esfarrapada que ademais foi absorbendo a outros
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 50 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
núcleos como o caso da Devesa. Facer mención neste núcleo á construción dos últimos anos en vivenda colectiva que contribúe notablemente a elevar os datos de vivenda globais do concello.
Outra das cuestións que se extrae é o descenso porcentual dos núcleos máis pequenos en favor das agrupacións que contan cun maior efectivo de poboación.
2.1.2.2. Parroquia de San Xurxo de Salceda
Está situada na parte central noroeste do concello, cunha extensión aproximada de 3.07 Km². Linda ó norte coa parroquia da Picoña, ó leste con Sta. Mª de Salceda e ó sur coa de Parderrubias. Ó oeste linda co concello do Porriño, e dista 1,5 km da capital do municipio. Entre os principais elementos territoriais que o configuran o máis importante é a estrada.
A súa configuración territorial está composta por 7 entidades de poboación oficialmente recoñecidas no Nomenclátor e que son as que seguen: Bouzavedra, Condide, A Laxe, Mariña, Montecelo, Outeiro e A Venda Nova.
Interpretación xeográfica
Parroquia de San Xurxo. Hipsometría Parroquia de San Xurxo. Fotointerpretación (PNOA 2010)
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 51 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Estatísticas sobre a topografía.
HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. porcentaxe Rango de pendentes Sup. Ha. % 50 - 100 m 68,20 21,80% < 5% 32,80 10,48% 100 - 150 m 109,68 35,06% 5 - 10% 41,34 13,21% 150 - 200 m 66,50 21,26% 10 - 20% 67,85 21,69% 200 - 250 m 35,72 11,42% 20 - 30% 53,43 17,08% 250 - 300 m 31,37 10,03% 30 - 45% 60,89 19,46% 300 - 350 m 1,38 0,44% >45% 56,55 18,07% 312,86 100,00% 312,86 100,00%
Modelo de asentamento: O desenvolvemento do núcleo urbano dende a parroquia de Santa María de Salceda deu lugar a unha presión de crecemento lineal ao longo das estradas principais (PO-410 atravesa a parroquia en dirección E-W) concretándose nos asentamentos de Altamira, Venda Nova e Mariña como unha gradación entre a edificación compacta de cidade e os asentamentos de carácter rural do exterior
Igual que para o resto das parroquias, a orografía configura un marco territorial de referencia (monte das Penizas (303 m), na extrema co Porriño. Montes Faro, Alto da Forca, Costoura e Chan de Castelo, no modelo de asentar dos distintos núcleos de poboación. Para este caso predominan os pequenos vales (Regato Bacón, afluínte do Caselas) de forte encaixamento nas súas cabeceiras en dirección oeste–leste, agás o sur da parroquia onde atopamos os nacentes dos vales que se estenden en dirección á parroquia de Parderrubias.
Panorámica xeral da Parroquia: San Xurxo na que se aprecia a adaptación do modelo de asentamento tradicional a topografía da zona.
A explotación mineira, igual que ocorre en maior ou menor medida no resto do concello, ten a súa presenza aquí sendo unha actividade de forte presenza na economía local e mesmo da comarca.
En canto aos usos do solo que podemos atopar na parroquia salienta o policultivo de base tradicional e un espazo forestal moi reducido, debido ás condicionantes orográficas.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 52 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
% % incremento incremento Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 período
Bouzavedra Lugar 120 144 156 151 149 134 11,67% 36 37 41 49 50 38,89% Condide Lugar 62 58 62 59 71 69 11,29% 21 22 21 25 22 4,76% Laje Lugar 54 48 46 43 34 32 -40,74% 16 19 17 17 16 0,00% Mariña Lugar 67 84 97 93 87 82 22,39% 24 22 28 34 30 25,00% Montecelo Casarío 31 29 31 36 43 37 19,35% 9 9 10 14 14 55,56% Outeiro Lugar 89 93 100 110 112 116 30,34% 35 36 28 30 35 0,00% Vendanova Lugar 217 247 333 351 327 283 30,41% 69 81 106 109 99 43,48%
TOTAL San Xurxo de Salceda 640 703 825 843 823 753 17,66% 210 226 251 278 266 26,67%
Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960).
Os datos básicos de poboación e vivenda referidos aos últimos anos indican crecemento demográfico con carácter xeral dos núcleos de Condide, Outeiro e Montecelo, todos eles cunha posición periférica en relación ao que se considera o centro da parroquia (Vendanova por proximidade a Esfarrapada, a Mariña por acoller o centro parroquial e o campo da festa), con excepción da Laxe que semella perder poboación, aínda que sen ter apenas incidencia no conxunto da parroquia.
2.1.2.3. Parroquia da Picoña (San Martiño)
Está situada na parte norte do concello a 3 Km. da capital do municipio cunha extensión aproximada de 5,59 Km².
Os seus límites son: polo norte o concello de Ponteareas, ao leste o concello de Ponteareas e a parroquia de Sta Mª de Salceda, ao oeste limita co concello do Porriño e ao sur coa parroquia de San Xurxo. A súa configuración territorial está composta por 11 entidades de poboación oficialmente recoñecidas no nomenclátor e que son as que seguen: A Arrotea, Ataúde, O Carballal, O Coto, A Fraga, Loureiro, O Pazo, A Pedra, Pedrapinta, A Picoña e A Portela.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 53 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Interpretación xeográfica
Parroquia da Picoña. Hipsometría Parroquia da Picoña. Fotointerpretación (PNOA 2010)
Estatísticas sobre a topografía.
HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. porcentaxe Rango de pendentes Sup. Ha. % 50 - 100 m 65,12 10,85% < 5% 25,72 4,28% 100 - 150 m 84,84 14,13% 5 - 10% 29,68 4,94% 150 - 200 m 90,85 15,13% 10 - 20% 82,88 13,80% 200 - 250 m 93,31 15,54% 20 - 30% 110,93 18,47% 250 - 300 m 102,39 17,05% 30 - 45% 191,82 31,95% 300 - 350 m 81,39 13,55% >45% 159,43 26,55% 350 - 400 m 69,70 11,61% 600,45 100,00%
> 400 m 12,85 2,14% 600,45 100,00%
Modelo de asentamento: É a zona máis accidentada do termo municipal A súa máxima altitude corresponde ó monte de San Cibrán (430m). Está bañada polo río Caselas e os seus afluentes Rial e Falón.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 54 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
A orografía do territorio condiciona en maior medida o modelo de asentamento da poboación xa que se pode observar unha certa asimetría na disposición das edificacións ao longo do val do Caselas que se abre en dirección sur – sueste, buscando a exposición das construcións de carácter residencial as orientacións ao sur – sueste.
O forte encaixamento do val sobre todo no seu tramo inicial condiciona a dispoñibilidade de solo apto para o aproveitamento agrícola e tamén para o asentamento da poboación. Isto motiva que a poboación se asente alí onde o val se abre e ofrece mellores posibilidades de cultivo das terras do fondo e da media ladeira recorrendo á construción de socalcos e plataformas a distintos niveis nos que se sitúan as vivendas de carácter tradicional. Debido ás fortes pendentes e a dificultade do terreo os viarios presentan unha sección reducida e nalgúns casos complícase moito o acceso de vehículos a determinadas zonas do núcleo.
Exemplo da adaptación dos asentamentos tradicionais ao terreo complexo. As edificacións a media ladeira para recibir condicións de soleamento, as plantacións da vide en socalcos e pequenas hortas nos intersticios. Os prados sitúanse nas partes máis baixas do val e nun plano máis afastado atopamos o espazo forestal.
O carácter esgrevio do territorio dá lugar a unha paisaxe caracterizada pola presenza da natureza moi forte como as vistas que se poden observar da contorna na parte máis alta, ao norte do concello, seguindo a ruta das Greas que pasa por “Faro de Budiño” e segue ata a zona máis alta da parroquia da Picoña, percorrendo a coroa do val da Picoña.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 55 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento incremento Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 período Arrotea Lugar 90 93 98 97 88 74 -17,78% 32 25 25 30 27 -15,63% Ataud Lugar 71 59 63 79 82 92 29,58% 22 27 31 43 29 31,82% Carballal Aldea 38 47 67 65 71 68 78,95% 10 14 18 26 25 150,00% Coto Lugar 105 115 105 97 87 75 -28,57% 45 38 33 34 28 -37,78% Fraga Lugar 71 72 74 61 52 35 -50,70% 26 23 23 21 15 -42,31% Loureiro Lugar 53 71 79 88 70 80 50,94% 22 17 20 20 19 -13,64% Pazo Aldea 12 18 12 14 17 20 66,67% 4 4 6 10 7 75,00% Pedra Aldea 20 19 19 18 20 16 -20,00% 8 5 8 7 6 -25,00% Pedrapinta Lugar 12 23 36 33 30 27 125,00% 6 10 10 11 11 83,33% Picoña Lugar 35 29 35 24 21 17 -51,43% 8 10 9 10 7 -12,50% Portela Lugar 19 25 28 11 9 9 -52,63% 6 5 7 7 5 -16,67% TOTAL. Picoña 4202 4371 4575 4506 4520 4559 8,50% 2645 2694 2753 2868 2848 7,67% Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960). Os datos básicos de poboación referidos aos últimos anos (Censos de 1981, 1991 e 2001) reflíctense na táboa anterior, e pódese concluír que para os datos dispoñibles houbo un descenso da poboación na meirande parte dos núcleos, agás en Ataúde e O Pazo que subiu, e no Carballal, Loureiro e A Pedra que se mantivo.
2.1.2.4. Parroquia de Parderrubias
Situada a uns 2 Km ó oeste da capital, a 42 Km da capital de provincia e 11 Km de Tui. Limita ó norte coa parroquia de San Xurxo de Salceda, ó sur coas de Soutelo e Entenza, ó leste coa de Salceda e ó oeste coa de Budiño e co concello do Porriño. Conta con dez entidades de poboación que son as que seguen: Agro, Fontán, Piñeiro, Lavandeira, Maceira, Montecelo, Pedrabuxiña, Portela, Presa e Revolta.
Interpretación xeográfica
Parroquia de Parderrubias. Hipsometría Parroquia de Parderrubias. Fotointerpretación (PNOA 2010)
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 56 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Estatísticas sobre a topografía. HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. porcentaxe Rango de pendentes Sup. Ha. % 50 - 100 m 158,92 32,03% < 5% 94,02 18,95% 100 - 150 m 240,92 48,55% 5 - 10% 103,09 20,78% 150 - 200 m 95,26 19,20% 10 - 20% 134,10 27,03% 200 - 250 m 1,11 0,22% 20 - 30% 78,64 15,85% 496,20 100,00% 30 - 45% 63,35 12,77% >45% 23,01 4,64% 496,20 100,00% Modelo de asentamento:
De xeito semellante ao descrito para as demais parroquias do concello, a estrutura fluvial ou a conxunción dos vales determinan o modo de asentarse no territorio dos distintos núcleos. Os montes: Espicho do Faro, que forma a divisoria con Entenza, Penedo da Comba e Penedo de Pías fan de fitos naturais na delimitación da estrutura parroquial.
O regato de Landres presenta unha estrutura complexa na súa cabeceira, xa que se divide ao longo dunha serie de pequenos afluentes, creando unha sucesión de pequenos vales rodeados dunha orografía sobresaínte a modo dun anfiteatro que se abre de xeito natural en dirección á parroquia de Santa María de Salceda ata o centro urbano. Tan só unha pequena parte da parroquia escapa desta condición na contorna do lugar de “O Agro” que pertence a nivel xeográfico á cunca do val do rego da fonte do Ferreiro que se abre ao suroeste desta parroquia nesa mesma dirección ao longo da parroquia de Soutelo ata desembocar finalmente no río Miño.
A estrutura local vese condicionada polos eixes viarios de carácter estruturante que cruzan a parroquia en dirección noroeste – sueste (PO-510), e dende o centro urbano a PO-411 que cruza a parroquia en dirección nordeste – suroeste e atravesa lonxitudinalmente o val.
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento incremento Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 período
Agro Casarío 71 78 80 83 78 80 12,68% 23 20 25 29 28 21,74% Fontán Lugar 168 166 145 143 160 164 -2,38% 51 50 56 62 56 9,80% Lavandeira Lugar 67 63 81 101 68 58 -13,43% 21 24 28 35 24 14,29% Maceira Lugar 80 63 85 88 72 88 10,00% 18 23 21 24 23 27,78% Montecelo Lugar 44 35 41 30 32 33 -25,00% 13 10 7 7 10 -23,08% Pedrabuxiña Lugar 43 38 28 15 28 28 -34,88% 13 12 11 12 11 -15,38% Piñeiro Lugar 68 99 120 98 96 90 32,35% 16 23 27 29 32 100,00% Portela Lugar 49 53 69 70 75 67 36,73% 30 17 16 19 19 -36,67% Presa Lugar 57 59 70 69 83 103 80,70% 14 15 17 23 26 85,71% Revolta Lugar 211 261 270 267 294 308 45,97% 49 79 83 89 105 114,29% TOTAL. Parderrubias 858 915 989 964 986 1019 18,76% 248 273 291 329 334 34,68% Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960).
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 57 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Á vista dos datos, mantense a tendencia xeral das parroquias da contorna, cun crecemento da poboación no seu conxunto aínda que algún núcleos sofren unha lixeira perda de habitantes, sempre coincidindo con aqueles de menor tamaño.
2.1.2.5. Parroquia de Santo Estevo de Budiño
Situada a uns 7 Km ao oeste da capital, a 45 Km da capital de provincia e 5 Km de Tui. Limita ó norte coas parroquias de San Salvador e Parderrubias, ó sur coas de Soutelo e Guillarei, ó leste coa de Parderrubias e ó oeste coa de San Salvador de Budiño e Guillarei.
Entidades de poboación: Ameixeira, Barral, Becerreira, Bouzapanda, Cerquido, Costeira, Eido Vello, Lomba, Rega da Lama, Regueiro, Rubindo, Seixobranco e Urgueira.
Interpretación xeográfica
Parroquia de Budiño. Hipsometría Parroquia de Budiño. Fotointerpretación (PNOA 2010)
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 58 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Estatísticas sobre a topografía. HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. Porcentaxe Rango de pendentes Sup. Ha. % < 50 m 228,90 43,05% < 5% 120,14 22,59% 50 - 100 m 143,89 27,06% 5 - 10% 116,69 21,94% 100 - 150 m 131,81 24,79% 10 - 20% 176,50 33,19% 150 - 200 m 27,16 5,11% 20 - 30% 76,71 14,43% 531,76 100,00% 30 – 45% 32,74 6,16%
>45% 8,98 1,69% 531,76 100,00%
Modelo de asentamento:
Comparte nome coa parroquia de San Salvador de Budiño do veciño concello de Porriño e xeograficamente forma parte da chaira na que se desenvolven as gándaras de Budiño (zonas hidromorfas e de gran valor ambiental, integrado dentro da Rede Natura 2000)
A nivel topográfico posúe unha orientación cara a poñente (oeste), articulándose en base ao río Louro e os seus afluentes secundarios que se atopan dentro da parroquia como o son os ríos Figueira e Baceira ou Becerreira, constituíndo senllos vales arredor dos cales se asentan núcleos de poboación. O Becerreira, ó norte, sendo o núcleo homónimo, xunto coa Costeira o que ten máis dependencia funcional do río. Ó sur, o Figueira, relaciona no seu val os núcleos de Bouzapanda-Urgueira e A Lombana vertente setentrional, e Regueiro, Rubindo e Ameixeira na vertente sur.
En canto á disposición dos asentamentos de poboación, atopamos os núcleos tradicionais situados a media ladeira nas abas do monte Loureiro adaptándose estratexicamente a un e outro lado dos vales que percorren a parroquia en dirección leste – oeste, predominando en todo caso a orientación ao sur no enclave das vivendas. A medida que ascendemos en cota de altitude é preciso un maior control da estrutura produtiva, recorrendo á execución de socalcos e aterrazamentos da terra.
Doutro lado, como vén sendo habitual na estruturación do territorio galego, a “Dorsal Meridiana” determina o paso dos principais eixes de comunicación que estruturan a comunidade e no caso de Salceda queda patente nesta parroquia de Budiño onde na parte máis baixa atopamos a traza do ferrocarril “FF.CC. Vigo-Ourense” e a nova traza do AVE (zona do Cerquido), a nacional N-550 e a autovía A-55. Estes grandes eixes de comunicación, serviron á súa vez, xunto coa existencia dunha unha ampla extensión chaira na zona como factores de localización para o enclave do parque empresarial do Cerquido que presenta uns niveis de actividade considerables dada a proximidade en particular da zona industrial de Porriño e de toda a área metropolitana de Vigo en xeral.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 59 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento incremento Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 período Ameixeira Casarío 19 15 12 12 5 6 -68,42% 7 6 4 4 2 -71,43% Barral Lugar 49 55 61 60 66 70 42,86% 13 13 17 20 22 69,23% Becerreira Casarío 7 14 10 10 7 18 157,14% 4 4 5 5 6 50,00% Bouzapanda Lugar 56 48 41 40 42 58 3,57% 21 16 16 20 17 -19,05%
Cerquido Lugar 47 79 132 148 184 152 223,40% 14 17 49 49 46 228,57% Costeira Casarío 16 15 24 17 15 18 12,50% 6 3 7 7 4 -33,33% Eido Vello Aldea 17 27 21 26 34 37 117,65% 9 9 8 9 9 0,00% Lomba Aldea 58 50 71 59 62 66 13,79% 21 14 16 16 19 -9,52% Rega da Lama Casarío 12 19 32 21 23 14 16,67% 6 4 7 6 6 0,00% Regueiro Aldea 5 - 6 11 11 31 520,00% 2 2 2 3 2 0,00% Lugar 139 136 126 133 126 125 -10,07% 39 31 34 41 34 -12,82% Seixoblanco Casarío 6 11 15 15 24 18 200,00% 3 4 4 4 4 33,33% Urgueira Casarío 9 12 12 27 30 29 222,22% 3 3 4 8 7 133,33% TOTAL. Sto. Estevo de Budiño 440 481 563 579 629 642 45,91% 148 126 173 192 178 20,27% Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960).
A particularidade da súa situación preto dos principais eixes de comunicación, así como a proximidade de zonas de actividade industrial – comercial (parque empresarial do Porriño e Cerquido), motivan unha forte dinámica de crecemento da poboación en núcleos como o Cerquido e O Regueiro e que con carácter xeral se repite no resto dos núcleos, aínda que con menor peso. Pola contra, chama a atención a lixeira perda de poboación do Rebindo, probablemente en favor de lugares con mellores condicións de accesibilidade dende as principais vías de comunicación.
2.1.2.6. Parroquia de Soutelo (San Vicente)
Situada a uns 7 Km ao oeste da capital, a 45 Km da capital de provincia e 5 Km de Tui. Limita ao norte coas parroquias de Santo Estevo de Budiño e Parderrubias, ao leste coa parroquia de Entenza, ao sur co concello de Tui e no oeste co concello de Tui.
Entidades de poboación: Agro, Casal, Igrexa, Madorro, Mallon, Outeiriño, Sobredo, Torreiro, e o Toural.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 60 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Interpretación xeográfica
Parroquia de Soutelo. Hipsometría Parroquia de Soutelo. Fotointerpretación (PNOA 2010)
Estatísticas sobre a topografía.
HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. porcentaxe Rango de pendentes Sup. Ha. % < 50 m 40,43 8,25% < 5% 78,80 16,08% 50 - 100 m 265,42 54,15% 5 - 10% 130,35 26,59% 100 - 150 m 154,95 31,61% 10 - 20% 179,83 36,69% 150 - 200 m 29,35 5,99% 20 - 30% 73,14 14,92% 490,16 100,00% 30 - 45% 25,15 5,13%
>45% 2,89 0,59% 490,16 100,00%
Modelo de asentamento:
Parroquia que se conforma sobre un pequeno val do regato do Ferreiro (afluente directo do Miño en Tui) que se abre en dirección sur. Conta, por tanto, cunha orientación moi boa para garantir un correcto soleamento e maduración dos cultivos. A ocupación do territorio tense caracterizado nos asentamentos tradicionais por un enclave a media ladeira, empregando con frecuencia o asocalcado das ladeiras para facilitar a explotación das hortas de cultivo en garantías dun autoabastecemento.
Recentemente a estrada PO-411 constitúe un importante factor de localización do modelo de asentamento actual facilitando a mobilidade do automóbil aos grandes eixes de comunicación do sur
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 61 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
da provincia (zona do “Baixo Miño”) de Pontevedra polo que se pode apreciar un certo crecemento lineal ao longo de dito eixe.
Os aproveitamentos do solo, en xeral, pasa polo predominio do policultivo tradicional, xunto co aproveitamento forestal na coroa de montes que delimitan a parroquia.
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento incremento Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 período Agro Casarío 12 14 10 14 20 28 133,33% 4 5 4 5 6 50,00% Casal Lugar 71 74 89 85 90 99 39,44% 26 24 25 27 31 19,23% Iglesia Lugar 34 17 22 24 19 16 -52,94% 10 10 9 11 10 0,00% Madorro Casarío 33 61 95 105 108 110 233,33% 11 18 28 32 36 227,27% Mallón Aldea 46 32 16 22 17 23 -50,00% 13 12 11 14 11 -15,38% Outeiriño Lugar 71 65 91 84 76 63 -11,27% 21 24 29 32 28 33,33% Sobreiro Lugar 55 49 43 41 42 30 -45,45% 18 14 16 15 17 -5,56% Torreiro Aldea 34 36 39 50 61 62 82,35% 19 9 11 15 17 -10,53% Toural Aldea 23 23 23 17 13 18 -21,74% 9 8 8 7 6 -33,33%
TOTAL. Soutelo 379 371 428 442 446 449 18,47% 131 124 141 158 162 23,66%
Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960).
En xeral apréciase un comportamento positivo da evolución demográfica, repetíndose o transvase de poboación das entidades de poboación máis pequenas a aquelas de tamaño intermedio.
2.1.2.7. Parroquia de Entenza (Santos Xusto e Pastor)
Situada no suroeste do concello limita ao norte coa parroquia de Sta. María de Salceda e Parderrubias, ao oeste coa parroquia de Parderrubias e a de Sóutelo, mentres que ao leste limita co concello de Salvaterra de Miño e ao sur o concello de Tui.
Entidades de poboación: Aldegode, Ascensión, Barreiro, Basquida, Carboeiros, Carrilla, Castelo, Cerqueiral, Corisca, Cruceiro, Donelle, Eido de arriba, Feira, Igrexa, Muiños, Outeiro, Pedracarballa, Pegade, Rotea e Torrón.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 62 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Interpretación xeográfica
Parroquia de Soutelo. Hipsometría Parroquia de Soutelo. Fotointerpretación (PNOA 2010)
Estatísticas sobre a topografía.
HIPSOMETRÍA PENDENTES valorRango Sup. Ha. porcentaxe Rango de pendentes Sup. Ha. % < 50 m 125,73 20,64% < 5% 109,21 17,93% 50 - 100 m 345,17 56,67% 5 - 10% 140,07 22,99% 100 - 150 m 92,64 15,21% 10 - 20% 173,46 28,48% 150 - 200 m 38,43 6,31% 20 - 30% 88,06 14,46% 200 - 250 m 7,17 1,18% 30 - 45% 65,39 10,73% 609,14 100,00% >45% 32,96 5,41%
609,14 100,00%
Modelo de asentamento: O groso da poboación desta parroquia asentase no val do Caselas na súa marxe dereita xa que o oeste da parroquia está franqueado por un rebordo montañoso que ten o punto máis alto no “Espicho do Faro” e que fai, as veces, de límite físico natural coa veciña parroquia de Parderrubias. O amplo val que se estende en dirección ao Caselas recolle as augas do río Landras e do río Caselas e afluentes secundarios deste pola marxe dereita en dirección noroeste-sueste, a excepción das cabeceiras dos
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 63 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
pequenos afluentes que verten directamente ao Miño fóra do concello. Ao longo do río Caselas atopamos un importante número de muíños que se integran, á súa vez, no percorrido dunha ruta de sendeirismo (paseo de Arantei) que contribúe á posta en valor do patrimonio etnográfico.
Parroquia: Entenza, núcleo; Arrotea Curioso espazo público no centro da aldea, aproveitando a presenza dun impoñente batolito (penedo) na zona A estrada PO-403 estrutura as comunicacións da parroquia en dirección norte-sur dende o centro urbano do concello, xunto co rueiro de ámbito local que intercomunica os distintos asentamentos da parroquia.
En canto ás actividades produtivas do solo, salienta a presenza de varias canteiras na zona para a extracción de pedra (ao sur-suroeste e nas estribacións do monte do Faro, así como o cultivo da vide, apreciando amplas extensións de plantación de viñedo (albariño) para a súa comercialización naquelas zonas que contan con bos niveis de soleamento. O resto do territorio presenta un policultivo tradicional baseado na agricultura de subsistencia doutra época e na existencia de amplas extensións forestais.
Evolución da poboación e do parque de vivendas:
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento increment Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 o período Aldegode Lugar 9 9 6 2 6 10 11,11% 3 5 6 5 3 0,00% Ascensión Aldea 81 69 66 76 70 67 -17,28% 25 27 24 27 27 8,00% Barreiro Lugar 10 14 6 11 19 19 90,00% 4 5 4 5 6 50,00% Basquida Lugar 8 9 8 14 9 9 12,50% 2 3 3 5 5 150,00%
Aldea 11 13 11 11 4 6 -45,45% 4 5 6 5 2 -50,00% Carrilla Aldea 17 15 21 19 31 17 0,00% 5 5 8 9 10 100,00% Castelo Lugar 98 88 96 108 76 66 -32,65% 31 30 30 30 28 -9,68%
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 64 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
EVOLUCIÓN DA POBOACIÓN EVOLUCIÓN DO PARQUE DE VIVENDAS % % incremento increment Asentamento Tipoloxía 1960 1970 1981 1991 2001 2008 período 1960 1970 1981 1991 2001 o período Cerqueiral Lugar 26 22 17 17 13 20 -23,08% 12 12 9 13 10 -16,67% Corisca Casarío 7 4 22 14 12 11 57,14% 3 4 5 5 6 100,00% Cruceiro Lugar 47 59 57 76 53 47 0,00% 19 19 20 21 19 0,00% Donelle Casarío 15 17 13 13 9 8 -46,67% 4 5 3 5 4 0,00% Eido de Arriba Lugar 38 26 28 30 26 27 -28,95% 13 13 11 12 12 -7,69% Fería Lugar 16 25 33 34 33 30 87,50% 5 10 12 13 9 80,00% Iglesia Lugar 60 46 64 61 42 37 -38,33% 23 20 18 19 19 -17,39% Molinos Lugar 26 26 30 27 20 24 -7,69% 8 9 11 12 5 -37,50% Outeiro Casarío 9 10 12 3 6 6 -33,33% 4 5 6 4 3 -25,00% Pedra Carballa Lugar 73 95 108 106 108 115 57,53% 25 26 30 36 34 36,00% Pegade Lugar 12 18 14 9 17 9 -25,00% 4 6 5 4 4 0,00% Rotea Lugar 38 38 45 34 41 37 -2,63% 16 17 15 15 13 -18,75% Torrón Lugar 41 53 53 51 50 57 39,02% 15 12 16 20 22 46,67%
TOTAL. Entenza 642 656 710 716 645 622 -3,12% 225 238 242 265 241 7,11%
Cadro de evolución da poboación e vivendas. Fonte: INE (elaboración propia). Os cadros marcados cun sombreado, indican un descenso da cifra con respecto do ano de referencia (1960). Tomando como referencia o ano de 1960 a poboación da parroquia experimentou un lixeiro decrecemento, sendo maior nuns lugares que noutros aínda que curiosamente o parque de vivendas semella presentar unha certa estabilidade ou mesmo tendencia positiva, que pode evidenciar a existencia dun número de vivendas de segunda residencia.
2.2. ASENTAMENTOS DE POBOACIÓN.
O medio rural de Salceda presenta diferentes variedades en canto á morfoloxía e tipoloxía dos asentamentos. Esta diversidade é o resultado da interacción das variables que determinan a cada asentamento, establecendo a xerarquía entre os distintos asentamentos e as relacións de dependencia parroquial, así como a estrutura orgánica do concello.
A orixe destes asentamentos está ligada a un modo de vida tradicional que está fortemente baseada no sistema de agricultura de autoabascemento e cunha grande compoñente de dependencia territorial que transmite, logo do paso do tempo, unha paisaxe característica.
As dinámicas máis recentes da poboación e do acceso ao mercado da vivenda modificaron substancialmente, segundo os casos, aquelas características primixenias da edificación e a súa relación co medio, sufrindo unha maior alteración aqueles asentamentos que experimentaron un forte crecemento demográfico e os situados a carón das principais vías de comunicación que articulan o territorio máis aló do propio termo municipal. Tamén as zonas de fondo de val, e polo tanto de menor pendente, manifestaron unha maior presión do proceso construtivo dos últimos anos.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 65 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Xa no planeamento vixente, clasifícanse os asentamentos de poboación nas súas fichas de descrición dos núcleos rurais dun xeito pormenorizado e que se exporá, a modo de resumo, nos seguintes apartados deste documento. Chama a atención a indicación na propia ficha de pertenza ou non de cada un dos asentamentos a un todo máis complexo “conxunto” que manifesta unha dinámica e tendencias propias no contexto do concello e de cada unha das súas parroquias.
Segundo o Nomenclátor do Instituto Nacional de Estatística do ano 2008, o número de entidades singulares de poboación por parroquia no concello de Salceda de Caselas eran 92.
Parroquias Nº entidades ENTENZA (SANTOS XUSTO E PASTOR) 20 PARDERRUBIAS (SANTO TOMÉ) 10 PICOÑA, A (SAN MARTIÑO) 11 SAN XURXO DE SALCEDA (SAN XURXO) 7 SANTA MARÍA DE SALCEDA (SANTA MARÍA) 22 SANTO ESTEVO DE BUDIÑO (SANTO ESTEVO) 13 SOUTELO (SAN VICENTE) 9 TOTAL 92 Fonte: Nomenclátor INE. Ano 2008: elaboración propia.
Na seguinte gráfica vemos que a parroquia máis salientable en canto a número de lugares é, Entenza con 25, seguida moi de preto por Sta. Mª de Salceda con 22, mentres que a parroquia co menor número de entidades é S. Xurxo de Salceda con 7.
Fonte: Nomenclátor do INE (. Número de lugares por parroquia para o ano 2008. Elaboración propia
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 66 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Para contextualizar axeitadamente este dato cómpre sinalar que a media da comarca de Vigo é de 26,8 núcleos por concello, elevándose a 40 núcleos para toda a provincia de Ourense e a 95 para toda Galicia. Pero este dato non é suficientemente significativo se temos en conta que Ribadavia é un concello de tamaño pequeno, polo tanto podemos relativizar o número de núcleos se temos en conta o número de parroquias, acadando Ribadavia unha media de 2 núcleos por parroquia, proporción realmente baixa pois non acada 1/3 da media comarcal (6,1) nin a metade da media provincial (4,4), afastándose aínda máis da media galega (8,79). Outro tanto sucede, aínda que de xeito menos acusado en proporción, se se relativiza respecto da superficie municipal, pois acádase unha cifra de 0,64 núcleos por Km², cando a media comarcal é de 0,76 e non se chega ao 90% da media provincial (0,71) nin ao 55% da media galega (1,16), o que confirma realmente que o número de núcleos en Ribadavia é moi baixo, tanto en valor absoluto como relativo.
2.2.1. TIPOLOXÍA E MORFOLOXÍA DOS ASENTAMENTOS
As diferentes tipoloxías e morfoloxías que se aprecian para os asentamentos de Salceda de Caselas están condicionadas por unha cadea de variables de distinta natureza. Mais a topografía revela unha evidencia nidia: os núcleos que se sitúan nos montes ou nas súas abas, presentan un grao maior de concentración e contan cun centro tradicional perfectamente definido, tendo un tamaño medio de habitantes baixo no conxunto do concello. O rueiro presenta un trazo sinuoso adaptándose ás fortes pendentes que contrasta con aquel que se atopa nos asentamentos das chairas e fondos de val. Tamén no caso dos asentamentos das chairas, estes acadan unha maior dispersión sendo os máis poboados. O cultivo da vide adquire unha importancia relevante como se pon de manifesto no asocalcado das ladeiras para permitir o seu cultivo sobre todo ao sur do concello.
No que se refire á tipoloxía dos núcleos, en referencia a súa categoría básica, cómpre sinalar que a categoría máis alta como vila do concello é a unión dos núcleos da Esfarrapada e A Devesa na parroquia de Sta. María de Salceda, logo podemos sinalar a consideración de varios núcleos coa categoría de aldeas, nos que normalmente se sitúan a Igrexa e o centro sociocultural da parroquia (como núcleos cun alto nivel de autosuficiencia):
Atendendo a unha posible estruturación xerárquica dos asentamentos do concello, temos que distinguir unha serie de niveis:
• En primeiro lugar e no nivel máis alto, estaría o núcleo urbano da Esfarrapada- Devesa que aglutina unha serie de funcións principais e cun hínterland (área de influencia) que se estende nunha malla funcional dentro da área comarcal e
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 67 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
metropolitana de Vigo e ás veces en novas agrupacións territoriais como por exemplo o consorcio para a dotación do servizo de abastecemento entre os concellos de Mos, O Porriño, Salceda de Caselas e Tui ademais de estar participado pola Xunta de Galicia. En efecto, neste asentamento urbano consolídanse unha serie de equipamentos e dotacións (instituto, servizo médico,etc) máis outros servizos e prestacións de carácter xeral xunto coas actividades hostaleiras, de restauración, comerciais, etc... A distribución radial das principais vías de comunicación que conflúen neste punto urbano é, quizais, o principal factor de localización que explica a presenza e crecemento tan rápido dos últimos anos, sen esquecer a pulsión que exerce Vigo e a zona industrial – comercial do Porriño como motor que exerce unha forza centrífuga cara ao exterior (caso de Salceda) na procura duns prezos do solo e por tanto de acceso a vivenda máis contido. Este “boom” da construción tense manifestado claramente aquí no cambio das tipoloxías existentes na zona, pasando de ser un núcleo de carácter rural baseado na autosubsistencia do campo e na encrucillada de camiños a unhas tipoloxías de vivendas colectivas executadas sen figuras de planeamento de desenvolvemento. Como consecuencia, en ocasións a paisaxe final non é a máis desexable ou atractiva para os residentes e as persoas que visitan o concello, onde predominan medianeiras a vista, rúas estreitas e encontros entre realidades distintas de “engullimento” da nova trama urbana sobre as preexistencias. Outra das consecuencias deste forte crecemento “urbano” é o lóxico transvase de poboación a este núcleo dende outras localidades, tanto dende o propio concello como dende os arredores (mancomunidade de Vigo). No presente documento de PXOM deberán corrixirse estas tendencias, buscando o xeito de acadar os estándares precisos, tanto da calidade como da mellora da paisaxe existente, integrando na presente malla urbana unha ampla rede de espazos libres, zonas verdes e sendeiros peonís que aposten pola mobilidade non motorizada e supoña a conquista dos peóns do espazo público como lugar de encontro dos seus cidadáns.
• Nun segundo nivel, teriamos a todos aqueles núcleos ou lugares que por agrupar maior cantidade de poboación, ter determinados equipamentos e servizos ou diversas actividades económicas, teñen un peso específico importante dentro de cada parroquia. Destes lugares poderiamos salientar en cada parroquia polo menos un, aínda que en determinadas ocasións poden ser varios. Algúns exemplos, son O Regueiro en Budiño, A Ascensión en Entenza, A Portela en Parderrubias, etc... (ver cadro da xerarquía funcional máis abaixo).
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 68 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
• En terceiro lugar poderiamos falar de todos aqueles lugares que aparecen no nomenclátor oficial pero que so teñen como única e principal función a residencial (podemos diferenciar aquí aqueles asentamentos de carácter tradicional que xunto coa función residencial, teñen unha importante componenda territorial. Técnicas ancestrais da agricultura de subsistencia que persiste dun modo cultural e etnográfico na paisaxe apercibida e nos modos de vida de moitos dos “veciños”, a diferenza daqueles núcleos que creceron rapidamente con tipoloxías urbanas en solo de núcleo, dando lugar a urbanizacións de “chalets”, e acaroados pouco característicos do medio rural). Non adoitan ser núcleos moi grandes (salvo algunha excepción) en canto a poboación nin moi extensos e case sempre nas proximidades de núcleos de maior entidade. A veces levan asociado nomes compostos con algunha das palabras tipo casal, casarío e en xeral outras que describen de groso modo a estrutura e morfoloxía do territorio. (categoría de lugar).
• Nun cuarto e último nivel, poderiamos introducir a todos aqueles lugares que poden, ou non, aparecer no Nomenclátor pero que si son coñecidos como tales dentro da estrutura parroquial e mesmo como subdivisións dentro de cada un dos lugares recoñecidos polo nomenclátor oficial. En ocasións adoitan ser pequenos asentamentos de moi pouca entidade poboacional e presentan unha estrutura dispersa no territorio. Na súa delimitación aparecen como illas de edificacións rodeadas dun terreo de cultivo de escasa superficie nun amplo contexto territorial (ver cadro máis adiante).
Cadro sinóptico da xerarquía dos asentamentos: Parroquia Xerarquía N1 Xerarquía N2 Xerarquía N3 Xerarquía N4 Regueiro, O Barral, O Ameixeira, A Rebindo, O Bouzapanda Becerreira, A Cerquido, O Rega da Lama, A Sto. Estevo de Costeira, A Seixo Branco, O Budiño Eido Vello, O Lomba, A Urgueira, A
Entenza Ascensión, A Aldegode Basquida, A Barreiro, O Carrilla, A Carboeiros, Os Igrexa, A Castelo, O Cerqueiral, O Torrón, O Cruceiro, O Corisca, A
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 69 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Parroquia Xerarquía N1 Xerarquía N2 Xerarquía N3 Xerarquía N4 Eido de Arriba, O Donelle Feira, A Muíños, Os Pedracarballa Outeiro, O Arrotea, A Pegade
Fontán Agro, O Montecelo Portela, A Lavandeira, A Revolta, A Maceira Parderrubias Pedrabuxiña Piñeiro, O Presa, A
Ataúde Arrotea, A Portela, A Carballal, O Coto, O Fraga, A Picoña Loureiro Pazo, O Pedra, A Pedrapinta Picoña, A
Outeiro Bouzavedra Montecelo
San Xurxo de Vendanova, A Condide Salceda Laje Mariña
Sta. Mª de Devesa, A Altamira Carballida, A Retorta, A Salceda Esfarrapada, A Barral, O Castro, O Serra, A Barreiro, O Cruceiro, O Feira, A Farrapeira, A Fonte da Pedra, A Formiga, A Xabarís Noveleira, A Paxariña, A
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 70 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Parroquia Xerarquía N1 Xerarquía N2 Xerarquía N3 Xerarquía N4 Pedra, A Pegullal Pomar de Suso, O Sestelo Veiga do Campo, A Veiguiñas, As
Igrexa, A Agros, Os Mallón, O Outeiriño, O Casal, O Sobredo Soutelo Madorro, O Toural, O Torreiro, O
2.2.2. EVOLUCIÓN E XERARQUÍA DOS ASENTAMENTOS
A evolución e xerarquía funcional que se manifesta en cada parroquia vai a condicionar os modos de vida e a orixinar dinámicas que merecen unha análise máis detallada. A evolución demográfica de cada asentamento está determinada por varios elementos, sendo a accesibilidade ás vías de comunicación máis importantes, a orografía e a topografía os máis influíntes: con carácter xeral no caso do concello de Salceda de Caselas os asentamentos distribúense ao longo do seu termo municipal dun modo radioconcéntrico dende o seu centro urbano (Esfarrapada–Devesa) ao longo dos principais eixes de comunicación, como xa se ten dito. Non é ocasional que estes dous asentamentos urbanos se definisen como capital do concello pois é unha importante zona de encrucillada de camiños xa dende antigo. Doutro lado a complexidade da orografía introduce matices que fan variar a disposición radioconcéntrica en base ás pendentes, orientación e outros factores de localización tradicionais.
A esta estrutura radioconcéntrica obedece en menor medida a parroquia de Budiño, xa que pola súa situación a carón da estrada N-550 e a orientación ao val do río Louro crean unha maior dependencia cara a zona do Porriño e das gándaras de Budiño onde se asenta unha das zonas industriais máis importantes da área metropolitana de Vigo. Por esta parroquia cruzan tamén importantes infraestruturas como a traza do ferrocarril e do futuro AVE.
Unha cuestión a que hai que facer mención á hora de falar do modelo de asentamento da poboación é a existencia de determinados núcleos nos bordos do concello polo que a súa delimitación e funcionalidade é compartida entre varios termos municipais como o caso dos seguintes núcleos: “O Cerquido, O Torreiro – Madorro, A Rega da Lama, etc... normalmente debido a crecementos lineais ao longo dunha estrada.
Así pois, podemos dicir que as dinámicas e evolucións dos distintos asentamentos de poboación están condicionados por unha serie de factores, predominando sobre todo a súa dependencia cos principais eixes de comunicación.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 71 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Na seguinte táboa pódese visualizar a evolución da poboación das parroquias nos últimos vinte e sete anos, onde salienta especialmente o crecemento da parroquia de Santa María (Salceda):
Táboa 4. Evolución demográfica das parroquias de Salceda de Caselas 1981 1991 2001 2008 BUDIÑO 563 579 629 642 ENTENZA 710 716 645 622 PARDERRUBIAS 989 716 986 1019 PICOÑA 616 964 547 513 S. MARIA 1487 587 2273 3940 S. XURXO 825 1565 823 753 SOUTELO 428 843 446 449 Fonte: Nomenclátor INE. Ano 2008: elaboración propia.
No correspondente ás dimensións de poboación, as 92 entidades singulares do concello agrúpanse do seguinte modo, segundo datos do nomenclátor do INE do 2008.
Táboa 5. Entidades singulares de poboación por intervalos de poboación 2000 2008 2000 2008 2000 2008 2000 2008 De De Entidades De 51 De 51 Parroquias 101 a 101 a > 200 > 200 singulares < 50 < 50 a 100 a 100 200 200 hab. hab. hab. hab. hab. hab. BUDIÑO 13 9 8 2 3 2 2 - - ENTENZA 20 16 16 3 3 1 1 - - PARDERRUBIAS 10 2 2 5 5 2 2 1 1 PICOÑA 11 6 6 5 5 - - - - STA. MARIA 22* 14 12 8 9 - - 1 1 S. XURXO 7 2 2 2 2 2 2 1 1 SOUTELO 9 5 5 3 3 1 1 - - Total 92 54 51 28 30 8 8 3 3 *No ano 2000 contaba con 23 entidades singulares de poboación Fonte: Mapa de parroquias de Galicia da Xunta de Galicia . Nomenclátor do INE: ano 2008. Elaboración propia.
A porcentaxe de núcleos de menos de 50 habitantes representa un 14,8%, as de núcleos de 51 a 100 veciños un 27,7%, e un 12,8% as entidades que contan entre 101 e 200 habitantes, por último sitúanse as de máis de 200 cun 44,5%. Cómpre salientar, que segundo o Nomenclátor do ano 2000, a porcentaxe de poboación residente en núcleos de máis de 200 hab. era do 22,1%, é dicir: practicamente duplicouse en 8 anos.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 72 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Ao mesmo tempo, o peso porcentual de cada un dos estratos de poboación dos anos 2000 e 2008, distribúese do seguinte xeito:
Táboa 6. 2000 2008 2000 (%) 2008 (%) < 50 hab. 1.352 1.173 22,0% 14,8% 51 a 100 2.101 2.193 34,1% 27,7% 101 a 200 1.328 1.019 21,6 % 12,8% > 200 hab. 1.363 3.521 22,1% 44,5% Total 6.144 7.906 100% 100% Fonte: Nomenclátor do INE: anos 2000 e 2008. Elaboración propia.
Na liña do anteriormente comentado, decatámonos da forte caída experimentada entre os anos 2000 e 2008, polos núcleos con menos de 200 hab., especialmente no caso dos que contan con cifras inferiores aos 101 residentes, xa que foi precisamente neses lugares onde se concentrou a meirande perda de poboación, producíndose un transvase aos núcleos máis poboados.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 73 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
2.3. ANÁLISE PORMENORIZADA DOS ASENTAMENTOS DE POBOACIÓN
2.3.1. CARACTERIZACIÓN URBANÍSTICA DOS ASENTAMENTOS
A efectos da consideración e tratamento desde o punto de vista do urbanismo, faise necesaria a diferenza entre asentamentos urbanos e rurais xa que os réximes lexislativos e de planeamento son moi diferentes para cada tipo. Esta distribución tamén inflúe na distribución dos servizos e dos equipamentos, onde hai un nidio predominio da concentración nos núcleos urbanos, aínda que nos núcleos rurais de maior funcionalidade teñen certa importancia.
A tradicional división entre núcleos urbanos e núcleos rurais, logo de múltiples interpretacións ao longo da evolución da lexislación urbanística (sobre todo aquela que se tiña redactado fóra de Galicia, pola caracterización que de sempre tivo esta distinción no territorio galego, como feito diferencial do seu hábitat) acadou vixencia plena dende que Galicia redacta a súa propia lexislación urbanística (iniciada coa LASGA, logo a lei 1/97 e actualmente a LOUPMRG, modificada en varias ocasións) e imos a estudala como base fundamental para a caracterización dos asentamentos de poboación.
2.3.1.1. Os núcleos urbanos.
Nas NN.SS vixentes de 1997 delimítanse unha única zona urbana comprendida polos asentamentos de Altamira, Farrapeira, Maceira, Pedra e sobre todo os asentamentos de Esfarrapada, Devesa e Venda Nova dos que en realidade poden considerarse como tales sen moitos problemas os núcleos da Esfarrapada-Devesa e parcialmente Venda Nova. O resto dos considerados como solo urbano, poden tipificarse en realidade como crecementos lineais dende os núcleos rurais próximos ata o centro urbano da Esfarrapada por crecemento deste. Así pois, o que se observa é un proceso pulsión do núcleo urbano cara ao exterior, ata chegar a contactar con pequenos asentamentos da súa contorna inmediata.
2.3.1.2. Os núcleos rurais.
Nas NN.SS de 1997, o resto dos núcleos clasifícanse como solo non urbanizable de núcleo rural distinguíndose entre Solos non Urbanizables de Núcleos Tradicionais de Baixa e Alta Densidade. Posto que o marco legal sobre o que se asentan as NNSS é a LASGA de 1985 que non considera a clasificación de solo de núcleo rural, como si o fai a Lei do solo de 1997 e, por suposto, a vixente motivou que a clasificación do solo para estes núcleos fose curiosamente a de Non Urbanizable aínda que pese si se permitía a nova edificación nos mesmos.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 74 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Como resumo do planeamento vixente, a efecto da consideración dos núcleos e posto que esta clase de solo (non urbanizable de núcleo rural) se pode equiparar á de solo de núcleo rural da Lei vixente, expoñemos a seguinte táboa.
Táboa resumo das consideracións a respecto dos núcleos rurais no planeamento vixente.
Densidade Nome Carácter Concentracións Asentamento Ameixeiraa Rural Baixa densidade Urgueira Barrral Rural Baixa densidade Seixoblanco Budiño Rural Baixa densidade Bouzapanda Rural Baixa densidade Cerquido Rural Baixa densidade Rega da Lama Costeira Rural Baixa densidade Eido Vello Rural Baixa densidade Rega da Lama Rural Baixa densidade Cerquido Regueiro Rural Baixa densidade Lomba Rubindo Rural Alta Densidade Seixo Blanco Rural Baixa densidade Barral Urgueira Rural Baixa densidade Ameixeiras Parroquia de Sto. Estevo de Budiño
Iglesia, Barreiro, Rotea, Feira, Cruceiro, Bazquida, Aldegode Rural Alta Densidade Outeiro, Muiños, Carboeiros, Carrilla Ascension Rural Baixa densidade Aldegode, Iglesia, Rotea, Feira, Cruceiro, Basquida, Barreiro Rural Baixa densidade Outeiro, Muiños, Carboeiros e Carrilla Aldegode, Iglesia, Barreiro, Rotea, Feira, Cruceiro, Basquida Rural Baixa densidade Outeiro, Muiños, Carboeiros e Carrilla Aldegode, Iglesia, Barreiro, Rotea, Feira, Cruceiro, Carboeiros Rural Baixa densidade Basquida, Outeiro, Muiños e Carrilla Aldegode, Castelo, Cruceiro, Feira, Rotea, Iglesia, Barreiro, Basquida, Outeiro, Muiños, Carboeiros e Carrilla Rural Alta Densidade Carrilla Carrilla Cruceiro Feira Rotea Aldegode Iglesia Barreiro Castelo Rural Alta Densidade Basquida Outeiro Muíños Carboeiros Cerqueiral Rural Baixa densidade Eido De Arriba Corisca Rural Baixa densidade Carrilla, Castelo, Feira, Rotea, Aldegode, Iglesia, Cruceiro Rural Alta Densidade Barreiro, Basquida, Outeiro, Muíños e Carboeiros Donelle Rural Baixa densidade Eido de Arriba Rural Baixa densidade Cerqueiral Carrilla, Castelo, Cruceiro, Rotea, Aldegode, Iglesia, Feira Rural Alta Densidade Barreiro, Feira, Basquida, Outeiro, Muíños e Carboeiros
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 75 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Densidade Nome Carácter Concentracións Asentamento Aldegode, Barreiro, Rotea, Feira, Cruceiro, Basquida, Iglesia Rural Alta Densidade Outeiro, Muiños, Carboeiros e Carrilla Carboeiros, Aldegode, Iglesia, Barreiro, Rotea, Feira, Muiños rural Baixa densidade Cruceiro, Basquida, Outeiro, Muiños e Carrilla Aldegode, Iglesia, Barreiro, Rotea, Feira, Cruceiro, Outeiro Rural Baixa densidade Basquida, Muiños, Carboeiros e Carrilla Pedracarballa Rural Baixa densidade Pegade Rural Baixa densidade Carrilla, Castelo, Cruceiro, Feira, Aldegode, Iglesia, Rotea Rural Alta Densidade Barreiro, Rotea, Outeiro, Muiños e Carboeiros Torron Rural Baixa densidade Parroquia de Entenza
Agro Rural Alta Densidade Revolta, Fontán, Portela, Piñeiro e Lavandeira Fontan Rural Alta Densidade Lavandeira, Piñeiro, Portela, Agro e Revolta Lavandeira Rural Alta Densidade Fontan, Piñeiro, Portela, Agro e Revolta Bouzavedra, Outeiro, Montecelo, Mariña, Vendanova, Maceira Rural Baixa densidade Altamira, Pegullal e Barral Montecelo Rural Baixa densidade Pedrabuxiña Rural Baixa densidade Piñeiro Rural Alta Densidade Fontán, Lavandeira, Portela, Agro e Revolta Portela Rural Alta Densidade Fontán, Lavandeira, Piñeiro, Agro e Revolta Presa Rural Baixa densidade Revolta Rural Alta Densidade Agro, Fontán, Portela, Piñeiro e Lavandeira Parroquia de Parderrubias
Arrotea Rural Baixa densidade Ataude, Pedra, Picoña, Pazo e Condide Ataude Rural Baixa densidade Arrotea, Pedra, Picoña, Pazo e Condide Carballal Rural Baixa densidade Loureiro, Pedrapinta, Fraga e Coto Coto Rural Baixa densidade Loureiro, Fraga, Pedrapinta e Carballal Fraga Rural Baixa densidade Loureiro, Pedrapinta, Coto e Carballal Loureiro Rural Baixa densidade Carballal, Pedrapinta, Fraga e Coto Pazo Rural Baixa densidade Arrotea, Ataude, Picoña, Pedra e Condide Pedra Rural Baixa densidade Arrotea, Ataude, Picoña, Pazo e Condide Pedrapinta Rural Baixa densidade Carballal, Loureiro, Fraga e Coto Picoña Rural Baixa densidade Arrotea, Ataude, Pedrapinta, Pazo e Cornide Portela Rural Alta Densidade Barreiro, Carballida, Veiga do Campo e Veiguiñas Parroquia da Picoña
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 76 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Densidade Nome Carácter Concentracións Asentamento Mariña, Montecelo, Vendanova, Altamira, Outeiro, Bouzavedra Rural Alta Densidade Maceira, Pegullal e Barral Condide Rural Baixa densidade Coto, Arrotea, Ataude, Picoña, Pazo e Pedra Laxe Rural Baixa densidade Bouzavedra, Montecelo, Vendanova, Altamira, Outeiro, Mariña Rural Alta Densidade Mariña, Maceira, Pegullal e Barral Outeiro, Bouzavera, Vendanova, Altamira, Mariña, Montecelo Rural Alta Densidade Maceira, Pegullal e Barral Bouzavedra, Montecelo, Mariña, Vendanova, Maceira, Outeiro Rural Baixa densidade Altamira, Pegullal e Barral Venda nova Rural Alta Densidade Outeiro, Bouzavedra, Mariña, Montecelo, Altamira, Vendanova Rural Alta Densidade Vendanova, Maceira, Pegullal e Barral Parroquia de San Xurxo de Salceda
Bouzavedra, Mariña, Montecelo, Vendanova, Outeiro, Altamira rural Alta Densidade Maceira, Pegullal e Barral Outeiro, Bouzavedra, Montecelo, Mariña, Vendanova, Barral Rural Baixa densidade Maceira, Altamira e Pegullal Carballida, Pumar de Suso, Veiga do Campo, Barreiro Rural Alta Densidade Veiguiñas, Portela e Retorta Barreiro, Pumar de Suso, Veiga do Campo, Veiguiñas, Carballida Rural Alta Densidade Portela e Retorta Castro Rural Baixa densidade Feira, Fonte da Pedra, Formiga, Xavaris, Noveleira, Cruceiro Rural Alta Densidade Paxariña e Sestelo Devesa Urbano Baixa densidade Esfarrapada Urbano Alta Densidade Farrapeira Rural Alta Densidade Cruceiro, Fonte da Pedra, Formiga, Xavaris, Noveleira, Feira Rural Alta Densidade Paxariña, Sestelo e Cruceiro Cruceiro, Feira, Formiga, Xavaris, Noveleira, Paxariña e Fonte da pedra Rural Alta Densidade Sestelo Feiraa, Fonte da Pedra, Formiga, Xavaris, Noveleira, Formiga Rural Alta Densidade Paxariña e Sestelo Cruceiro, Feira, Fonte da Pedra, Formiga, Xavaris, Noveleira Rural Baixa densidade Paxariña e Sestelo Cruceiro, Feira, Fonte de Pedra, Formiga, Xavaris, Paxariña Rural Baixa densidade Sestelo e Noveleira Cruceiro, Feira, Fonte da Pedra, Formiga, Noveleira, Xavaris Rural Alta Densidade Paxariña e Sestelo Cruceiro, Feira, Fonte de Pedra, Formiga, Xavaris, Pedra Rural Baixa densidade Noveleira, Paxariña e Sestelo Pegullal Rural Baixa densidade Barral, Outeiro, Bouzavedra, Montecelo, Mariña,
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 77 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Densidade Nome Carácter Concentracións Asentamento Vendanova, Maceira e Altamira Carballida, Veiga do Campo, Veiguiñas, Portela, Retorta Pumar de Suso Rural Alta Densidade e Barreiro Sierra Rural Baixa densidade Barreiro, Carballida, Pomar de Suso, Veiguiñas, Portela Veiga do Campo Rural Alta Densidade e Retorta Barreiro, Carballida,Pumar de Suso, Veiga do Campo, Veiguiñas Rural Baixa densidade Portela e Retorta Parroquia de Sta. María de Salceda
Agro Rural Alta Densidade Madorro, Torreiro Casal Rural Baixa densidade Iglesia Rural Baixa densidade Madorro Rural Alta Densidade Torreiro, Agro Mallon Rural Baixa densidade Iglesia Outeiriño Rural Baixa densidade Sobredo Rural Baixa densidade Torreiro Rural Alta Densidade Madorro, Agro Toural Rural Baixa densidade Lomba Rural Baixa densidade Regueiro Parroquia de Soutelo (San Vicente).
Da lectura desta táboa e do planeamento vixente, extráense varias cuestións:
- Por un lado a consideración, xa no planeamento vixente, como núcleos urbanos da Esfarrapada e a Devesa.
- A consideración de asentamentos máis densos ca outros.
- A consideración de varias das entidades de poboación como pertencentes a un grupo de maior complexidade que a entidade singular, onde se localizan preferiblemente as dotacións parroquiais.
Estas cuestións, téñense traducido nunha interpretación do estado actual dos núcleos que se recollen no seguinte apartado.
Logo da análise dos distintos censos de poboación e nomenclátores oficiais, obsérvase como os datos recollidos a nivel de asentamento permanecen disgregados, isto é, sen considerar novos códigos que identifiquen a agrupación de varios lugares nun único asentamento. Con todo, a realidade é ben distinta nalgúns casos, e xa as normas de planeamento vixente na súa descrición das fichas dos asentamento, indican para cada un dos lugares a permanencia a unha destas agrupacións de orde superior.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 78 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Na maioría dos casos estas agrupacións obedecen ao crecemento natural dos asentamentos ao longo dos viarios que dan acceso aos mesmos. Canto máis estruturante é o nivel do viario (a excepción daquelas que teñen limitado o acceso directo (autovías e autoestradas)), maior é a pulsión para construír estas agrupacións de orde superior.
En ocasións, a proximidade ou facilidade de acceso as vías de comunicación principais derivou en amplos reparcelamentos nas proximidades dalgún asentamento chegando a formar un novo núcleo ao lado do existente (Bouzapanda e O Regueiro, na parroquia de Budiño, Os Agros na parroquia de Soutelo, etc...)
Pola contra, os núcleos rurais máis afastados das vías principais de comunicación estancáronse no seu crecemento ou mantiveron en calquera caso o seu illamento territorial, mantendo en xeral os seus usos tradicionais.
Como conclusión, no presente documento do PXOM coincídese coa análise do planeamento vixente na afirmación da evolución cara o agrupamento dos núcleos en conxuntos máis grandes (extensos territorialmente e en poboación). Non obstante, é obxectivo claro do PXOM manter na medida do posible a maior disgregación dos asentamentos, aínda que se presenten nunha solución de continuidade e non como se definen a nivel cartográfico na planimetría das normas vixentes (exceso de xeneralización das delimitacións e imprecisión cartográfica debidas, na súa maioría, á carencia dos medios técnicos necesarios naquela época).
É por isto que cada núcleo conterá unha ficha individualizada, tanto dos seus datos como da expresión gráfica a que se refiren.
A continuación, expoñemos o censo de vivendas e poboación para o ano de referencia do 19912 no que se caracterizan por tipoloxía os distintos asentamentos de poboación do concello.
POBOACIÓN DE PARROQUIA TIPO DE NÚCLEO Nº DE VIVENDAS FEITO Sto. Estevo de Budiño Ameixeira Casarío 12 4 Barral Lugar 60 20 Becerreira Casarío 10 5 Bouzapanda Lugar 40 20 Cerquido Lugar 148 49 Costeira Casarío 17 7 Eido Vello Aldea 26 9 Lomba Aldea 59 16 Rega da Lama Casarío 21 6
2 Refírese ao ano 1991 en lugar do censo de 2001 ou 2011 por carecer estos, da cuestión tipoloxía dun xeito claro.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 79 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
POBOACIÓN DE PARROQUIA TIPO DE NÚCLEO Nº DE VIVENDAS FEITO Regueiro Aldea 11 3 Rubindo Lugar 133 41 Seixoblanco Casarío 15 4 Urgueira Casarío 27 8 TOTAL PARROQUIA 579 192 Entenza Aldegode Lugar 2 5 Ascensión Aldea 76 27 Barreiro Lugar 11 5 Basquida Lugar 14 5 Carboeiros Aldea 11 5 Carrilla Aldea 19 9 Castelo Lugar 108 30 Cerqueiral Lugar 17 13 Corisca Casarío 14 5 Cruceiro Lugar 76 21 Donelle Casarío 13 5 Eido de Arriba Lugar 30 12 Fería Lugar 34 13 Iglesia Lugar 61 19 Molinos Lugar 27 12 Outeiro Casarío 3 4 Pedra Carballa Lugar 106 36 Pegade Lugar 9 4 Rotea Lugar 34 15 Torrón Lugar 51 20 TOTAL PARROQUIA 716 265 Parderrubias Agro Casarío 83 29 Fontán Lugar 143 62 Lavandeira Lugar 101 35 Maceira Lugar 88 24 Montecelo Lugar 30 7 Pedrabuxiña Lugar 15 12 Piñeiro Lugar 98 29 Portela Lugar 70 19 Presa Lugar 69 23
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 80 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
POBOACIÓN DE PARROQUIA TIPO DE NÚCLEO Nº DE VIVENDAS FEITO Revolta Lugar 267 89 TOTAL PARROQUIA 964 329 Picoña Arrotea Lugar 97 30 Ataud Lugar 79 43 Carballal Aldea 65 26 Coto Lugar 97 34 Fraga Lugar 61 21 Loureiro Lugar 88 20 Pazo Aldea 14 10 Pedra Aldea 18 7 Pedrapinta Lugar 33 11 Picoña Lugar 24 10 Portela Lugar 11 7 TOTAL PARROQUIA 587 219 San Xurxo de Salceda Bouzavedra Lugar 151 49 Condide Lugar 59 25 Laje Lugar 43 17 Mariña Lugar 93 34 Montecelo Casarío 36 14 Outeiro Lugar 110 30 Vendanova Lugar 351 109 TOTAL PARROQUIA 843 278 Sta. Mª de Salceda Altamira Aldea 101 39 Barral Aldea 48 18 Barreiro Lugar 61 25 Carballida Lugar 98 28 Castro Lugar 28 17 Cruceiro Lugar 51 19 Devesa Lugar 28 8 Esfarrapada Lugar 490 280 Farrapeira Aldea 38 19 Fería Lugar 48 26 Fonte da Pedra Lugar 77 24 Formiga Aldea 24 10
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 81 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
POBOACIÓN DE PARROQUIA TIPO DE NÚCLEO Nº DE VIVENDAS FEITO Xabarís Lugar 20 7 Noveleira Lugar 47 20 Paxariña Lugar 85 32 Pedra Lugar 57 26 Pegullal Lugar 55 26 Pumar de Suso Lugar 56 30 Retorta Aldea 8 4 Sestelo Lugar 54 23 Sierra Casarío 44 17 Veiga do Campo Casarío 16 7 Veiguiñas Aldea 31 11 TOTAL PARROQUIA 1565 716 Soutelo Agro Casarío 14 5 Casal Lugar 85 27 Iglesia Lugar 24 11 Madorro Casarío 105 32 Mallón Aldea 22 14 Outeiriño Lugar 84 32 Sobreiro Lugar 41 15 Torreiro Aldea 50 15 Toural Aldea 17 7 TOTAL PARROQUIA 442 158
2.3.2. OS USOS DO SOLO E A EDIFICACIÓN NOS NÚCLEOS.
A información sobre os distintos usos que podemos atopar no sistema de asentamentos de Salceda, reflíctese nos planos de información que serven de cartografía base do presente PXOM.
Falando con rigor, só existen usos urbanos -ou sexa usos diversos distintos aos de vivenda e agropecuarios que decote xorden nos núcleos rurais e que se concentran principalmente no núcleo urbano da Esfarrapada (Sta. María de Salceda), podendo atopar algúns máis esporádicos e esparexidos polo resto dos núcleos que conforman o entramado nuclear do concello.
En Salceda podemos detectar usos residenciais diversificados (vivenda individual, vivenda colectiva) usos comerciais (oferta comercial tamén diversa), hostaleiros (balnearios, cafés, bares, tabernas, restaurantes, moteis, hoteis, etc.), usos equipamentais (ensino, deporte, cultura, sanitarios, xudiciais, administrativos, etc); ademais no núcleo urbano aínda se poden atopar en certos casos puntuais, un uso agropecuario mesturado cos citados denantes, uso que se materializa na
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 82 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial existencia de pequenos hortos no interior do entramado urbano do núcleo e que se foron definindo na expansión urbana nos intersticios da edificación, ou nas zonas de bordo.
2.3.2.1. O uso residencial.
É o uso maioritario da edificación no concello de Salceda seguido, de lonxe, por un uso comercial terciario-industrial, que tamén está moi presente nas pequenas industrias, talleres e locais comerciais que se distribúen por todo o concello e, sobre todo, nas proximidades do núcleo do Cerquido.
O uso residencial, concrétase principalmente nas vivendas unifamiliares, acaroadas e vivendas multifamiliares de acaroados xunto con edificios en altura. Estes últimos predominan no núcleo urbano (A Esfarrapada–Devesa) e constitúen a maioría do espazo ocupado do solo urbano e de núcleo rural de Salceda de Caselas.
Fóra dos núcleos propiamente urbanos predominan as vivendas unifamiliares, illadas ou acaroadas de unha ou dúas plantas, e que poden ser moi variables desde casas tradicionais de pedra e pequenas, ata grandes edificacións de materias nobres e con unhas dimensións volumétricas moi considerables (asociado a este uso residencial dos núcleos rurais, observamos amplos proxectos de reparcelamento que supoñen unha desfiguración do modelo de asentamentos tradicionais e da paisaxe rural combinada con usos agrarios complementarios ao propio residencial da vivenda. (Bouzapanda e O Regueiro, na parroquia de Budiño, Os Agros na parroquia de Soutelo, etc...). Son pois modos residenciais urbanos nun soporte rural).
Os únicos edificios que non conteñen uso residencial no interior dos núcleos son aqueles que acubillan usos equipamentais públicos ou privados (administrativos, sanitarios, docentes, relixiosos, etc.). Un caso excepcional son os edificios en estado ruinoso que non permiten a habitabilidade nelas, podendo ter un carácter transitorio ou xa dunha certa perdurabilidade.
2.3.2.2. Os usos comerciais.
Estes usos concéntranse maioritariamente no núcleo urbano ocupando, como norma xeral, os baixos das edificacións colectivas nos que se instalan estes usos comerciais con negocios de diversa superficie e sector, predominando en todo caso as pequenas empresas de autónomos. Tamén é preciso salientar unha importante presenza de baixos desocupados, debido a que o forte crecemento da construción dos últimos anos non tivo igual reflexo nunha diversificación das actividades comercias e na dinámica da poboación local que moitas das veces utilizan estas novas vivendas cun carácter residencial de zona dormitorio.
2.3.2.3. Os usos industriais
Maioritariamente os usos industriais concéntranse nas proximidades do núcleo de “O Cerquido”, onde ademais está prevista unha importante reserva de solo para este tipo no planeamento vixente, que
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 83 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial por outro lado está sometido a un procedemento de modificación do planeamento vixente, á vez que se está a tramitar o presente documento de PXOM.
A vantaxe de localización desta zona como vocación industrial deriva, así mesmo, da proximidade das principais vías de comunicación do eixo Atlántico (AP-9, N-550, Rede de ferrocarril) e outras infraestruturas que percorren a zona e Galicia, en xeral nun vector norte-sur a través da coñecida como depresión meridiana. A máxima expresión destas vantaxes dos factores de localización ponse de manifesto na presenza do parque empresarial do Porriño no val do río Louro a escasos metros da zona de “O Cerquido”.
Doutro lado, cando falamos de industria, non podemos esquecernos neste caso da extracción de materia prima (“litoloxía”) nas diversas canteiras de extracción de granito “denominación Porriño”) que se distribúen ao longo do termo municipal.
O sector vitivinícola conta tamén cunha certa importancia no concello e na comarca, como se pon de manifesto na existencia de varias adegas, e unha ampla extensión de cultivos distribuídos polo territorio. Así mesmo, o concello acaba de sumarse recentemente á Ruta do Viño das Rías Baixas subzona Condado do Tea.
Neste punto temos que facer tamén unha anotación sobre eses usos comerciais industriais que se esparexan polo concello dunha forma un tanto difusa pero que seguen, na práctica, as principais vías de comunicación.
2.3.2.4. Os usos hostaleiros.
Pódese dicir que case toda a oferta hostaleira do concello de Salceda de Caselas atópase no casco urbano. Aínda que a oferta non é moi abundante semella cubrir a demanda. Salientar a existencia dunha única casa de turismo rural no concello, situada en Pomar de Suso en Santa María de Salceda. No resto do concello atopamos unha oferta nula ou de pouca entidade.
2.3.2.5. Os usos equipamentais:
Existen usos deste tipo na práctica totalidade das sete parroquias que compoñen o concello, salientando a capital municipal onde se concentra o tecido urbano e por tanto a poboación.
Na súa meirande parte están constituídos por equipamentos de carácter deportivo e locais sociais en diferentes estado de conservación, segundo o núcleo ao que fagamos alusión (xeralmente hai un núcleo en cada parroquia que fai, ás veces, de centralidade á hora de localizar estas dotacións). Dentro desta serie de equipamentos están aqueles de carácter relixioso mais os que dan servizo funerario, é dicir os cemiterios parroquiais.
Xa dentro do entramado urbano, aos equipamentos característicos de carácter local hai que engadir outros de ámbito máis xeral e que teñen un ámbito de afectación moito maior que os puramente considerados de sistema local. O radio de acción para estes equipamentos xerais, sitúase nunha
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 84 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial extensión que abrangue a todo o concello e as veces máis aló. Equipamentos desta tipoloxía son os de carácter administrativo, centros sanitarios, educativos, etc, que se atopan no centro urbano de Salceda e cuxas características se comentan con profundidade en apartados da memoria de información, así como nas propostas que se deriven da futura ordenación.
A estes usos equipamentais do centro urbano de Salceda débenselles de engadir todas as funcións administrativas propias de centros urbanos.
2.3.2.6. Os espazos libres.
Atendendo á actual realidade do solo urbano do concello de Salceda de Caselas, este presenta unha forte densidade dos usos construtivos de carácter residencial, podendo afirmar con toda garantía un déficit de usos de deste tipo na zona en que precisamente se concentra o maior número de poboación.
Deberá ser a través da aprobación do presente documento de PXOM que se cubran as necesidades actuais e futuras de usos deste tipo (función social do planeamento para contribuír a aumentar os estándares de calidade de vida dos veciños deste concello), e acadar unha superficie total suficiente, segundo os novos estándares oficiais.
Os núcleos rurais acadan diferentes niveis de dotación neste eido, sendo maior nos cabeceiros parroquiais e menor no resto. En moitos casos a reserva deste tipo nos núcleos rurais, vén da man da participación das comunidades de montes e de veciños a este labor.
Será motivo do PXOM ou do planeamento posterior rectificar e ou revisar o cumprimento das necesidades que haxa neste senso.
2.3.3. TIPOLOXÍAS EDIFICATORIAS.
No concello de Salceda de Caselas podemos atopar unha presenza importante de variedades tipolóxicas, reflectindo o pasado histórico e os cambios máis recentes que transformaron sobre todo o solo urbano deste concello.
2.3.3.1. As tipoloxías urbanas.
No entramado urbano de Salceda de Caselas atópanse mesturadas diferentes tipoloxías urbanas que nos dan unha paisaxe un tanto complexa e caótica do urbanismo desta cidade.
Aínda que se pode afirmar que non existe un centro histórico ou “casco antigo”, o certo é que o núcleo da Esfarrapada ten a súa orixe nunha encrucillada de camiños das antigas vías de comunicación que confluían nun punto de intersección. En orixe, a tipoloxía característica das edificacións deste núcleo consistían en vivendas unifamiliares illadas ou acaroadas, aliñadas na contorna do rueiro principal con dúas alturas polo xeral. Os procesos de planificación urbanística que
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 85 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial se deron a continuación determinan un maior peso desta zona, propoñendo a súa transformación nun centro urbano. Deste xeito abórdase un cambio substancial das tipoloxías existentes por aquelas de carácter máis “urbano”. Así, en base á lexislación existente concedéronse as preceptivas licenzas para mudar a trama deste núcleo con tipoloxías de rueiro pechado. O considerable tamaño destes rueiros, xunto cunha mínima sección das rúas e as considerables alturas permitidas nos rueiros moi angostos e a inexistencia de cesións para zonas verdes e espazos libres ou dotacións, deron lugar á actual imaxe urbana carente dos suficientes estándares de dotacións e zonas verdes. A delimitación de grandes rueiros con moita edificabilidade e patios interiores infrautilizados deron lugar a medianeiras á vista (rueiros sen completar, ocos da edificación, etc...), desencontros de tipoloxías urbanísticas, e en xeral deterioro do patrimonio
2.3.3.2. As tipoloxías rurais: A vivenda tradicional.
No medio rural de Salceda a edificación rural tradicional presenta variacións acordes coas condicionantes propias do territorio (zona de vales encaixados, chairas, rebordos montañosos, etc…). En xeral e con estas matizacións a concretar, as características da vivenda correspóndese coas propias dunha “fábrica agrícola” coas dependencias propias que permitían garantir a autosubsistencia. Ademais das vivendas típicas do medio rural, podemos atopar ao longo de todo o concello distintas edificacións burguesas e pacegas como os que se localizan ao longo das parroquias do termo municipal como por exemplo (pazo de Aballe, pazo da Picoña, pazo de Pegullal ou pazo da Corisca
2.3.3.3. As tipoloxías rurais: A vivenda tradicional.
O concello de Salceda de Caselas sitúase dentro da división xeográfica da arquitectura da Galicia Meridional, se seguimos a obra de M. Caamaño (Galicia, Las construcciones de la Arquitectura Popular. Patrimonio entnográfico de Galicia)
Esta ben definida pola tipoloxía da casa-vivenda que presenta singularidades características para o caso deste concello.
Así pois, a edificación tradicional ten normalmente dúas plantas, situándose as dependencias de uso agrícola na planta baixa, e a vivenda na planta alta, segundo o esquema da vivenda tradicional galega típica.
Nas casas de dúas plantas un elemento característico é a presenza de escaleiras exteriores para o acceso á planta alta, que xeralmente teñen unha pendente elevada, que continúan en corredores de madeira, particularmente pechados, aos que se lle supón tamén a función de secado dos produtos da zona, como se pode ver nas imaxes deste apartado.
O material predominante na construción tradicional é o granito e tamén a madeira, sendo o primeiro un recurso moi abundante na zona.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 86 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
En canto á distribución en planta da vivenda, o tipo máis xeral é o rectangular, aínda que se poden atopar variacións en función da adaptación ao terreo.
Dada a existencia de granito en abundancia, é normal a construción con este material dos muros, balaústres, capialzos, tornachuvias, chemineas e toda unha variada mostra de construcións complementarias e/ou adxectivas. Hai que facer mención, neste punto, aos peches con pastas de granito como elementos delimitadores das propiedades que atopamos moitas veces nos peches e emparrados próximos á vivenda.
As estruturas horizontais -forxados- eran decote de madeira, preferentemente, de castiñeiro, en trabes e tarimas. Os muros eran grosos (0,6-0,7 m. de espesor), normalmente en fábricas de perpiaño con distintos graos de acabado entre eles, e mesmo considerando a utilización de sillares naquelas edificacións de maior solvencia..
As ventás adoitan ter batentes vidrados aliñados co muro pola parte de fóra, con ocos de 1 m. de altura e 0,8 m. de ancho, por termo medio. As contraventás van por dentro. Nalgunhas casas aparecen portas daire.
As portas da planta térrea adoitan ser de dobre folla e as que dan a solaina ou corredor dunha folla soa. Pero todas elas construídas en madeira de castiñeiro.
A cuberta preséntase na súa maioría a dúas augas, con variantes nas vertentes en función do tamaño e da topografía. A cuberta prolóngase ata o corredor, nos tipos onde existe. A cubrición era sempre de tella curva do país, se ben a maior parte dos exemplos conservados ata o día de hoxe presentan tella plana.
Os forxados fórmanse con trabes de castiñeiro que se insiren nos muros ou fanse descansar en canzorros. A tarima adoita apoiarse en pontóns, con táboas colocadas a presión.
As divisións interiores eran de pallabarro ou táboas verticais de piñeiro, decote, caleadas.
Ás veces disponse un faio, comunicado co primeiro andar por escaleira de madeira polo común pouco traballada.
A cociña situábase normalmente no primeiro andar e dispuña sempre de lareira, no muro frontal ou nun recanto. Se a casa non era cativa, o normal era que a lareira dispuxese de cambota sostida por esteos de granito.
Conservando a envolvente da casa tradicional téñense feito operacións que supoñen grandes transformacións na distribución interior; e, en menor medida –aínda que se vexan máis, no exterior: cambios na cubrición (tella plana, pomos por caso) no plano das ventás (levándoas ao plano interior do muro e colocando persianas exteriores...) nos cambios de carpintería exterior, sobre todo en fiestras (aluminio, PVC...), nas modificacións efectuadas en corredores (construíndo galerías, en todo ou en parte, cambiando varandas, etc.).
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 87 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
A vivenda tradicional en Salceda
Exemplo de casa con corredor de madeira e patín exterior á vivenda en pedra. Chama a atención a ruptura do plano que estende a cuberta sobre o corredor.
Parroquia: A Picoña, núcleo; A Fraga
Adaptación da vivenda tradicional á topografía e estrutura de socalcos.
Parroquia: A Picoña, núcleo; A Fraga.
Exemplo de construción atípica na arquitectura Vivenda tradicional con peche de pastas de granito verticais, característico tradicional “Casa torre” na delimitación da propiedade neste concello.
Parroquia: A Picoña, núcleo; Pedrapinta Parroquia: A Picoña, núcleo; Loureiro
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 88 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Exemplo de vivenda tradicional con patín e Vivenda tradicional balaústre de metal nos chanzos da escaleira Parroquia: A Picoña, núcleo: Pedrapinta Parroquia: Entenza, núcleo; A Arrotea
Exemplo de vivenda tradicional con corredor de madeira
Parroquia: Entenza, núcleo; Eido de Arriba
Ademais desta vivenda tradicional “común” atopamos unha arquitectura señorial e vilega patente ao longo dos distintos pazos e casas señoriais que se poden atopar distribuídos por todo o concello (e que se recollen tamén no documento de Catálogo do PXOM).
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 89 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Pazo da Picoña no núcleo do Pazo.
2.3.3.4. As construcións adxectivas.
Son as construcións relacionadas coa actividade agropecuaria, e cunha presenza moi importante no medio rural tradicional de Salceda. A situación destas construcións pode variar segundo os casos e a función da construción, principalmente tiveron e teñen como fin almacenar e transformar os produtos agrícolas, nos que efectuar o proceso final para obter alimentos, de habitáculo para os animais..., e actualmente engadíronse outros usos derivados dos novos modos de vida e das novas necesidades das xentes do rural.
Ás veces, no medio rural, estes espazos dispóñense con criterio de verticalidade; é dicir, lagares, adegas, fornos... atópanse baixo o teito da casa. Pero tamén ocorre que se presenten cun criterio de horizontalidade sendo entón, cando se crea a necesidade de agregar espazos individualizados ó corpo central da vivenda, aínda que moi pretos a ela. As características construtivas son as mesmas que na casa-vivenda, aínda que na maioría dos casos caracterízanse pola rusticidade dos seus acabados.
Dada a importancia das construcións adxectivas nas tipoloxías da vivenda tradicional e a presenza delas en gran número, vamos a dar un breve repaso polo concello en canto ás súas funcións e características principais. A seguir dáse unha descrición sucinta das edificacións que podemos recoller en Salceda de Caselas.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 90 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
-Construcións de almacenamento ou coa función de secado e conservación dos produtos:
Corredores e solainas: na tipoloxía tradicional das vivendas de Salceda de Caselas as edificacións tradicionais presentan, en moitos casos, un corredor ou solaina con acabados en madeira que ademais de ofrecer unha función de illamento da vivenda ten tamén unha finalidade de secado dos produtos da zona xunto cos hórreos e os alpendres característicos da zona. O acceso a este corredor ou solaina, segundo os casos, vén dado por un patín, ás veces sen varanda e que constitúe, por outro lado, o único acceso ao andar onde se sitúan as dependencias propiamente habitacionais e de cociña.
Exemplo dun corredor (madeira) ao que se accede dende un patín de pedra que serve, á súa vez, de acceso ao primeiro andar da vivenda como elementos conformadores da arquitectura funcional en Salceda de Caselas.
Alpendres ou alboios. É a dependencia de almacenamento máis usual, encóntranse en todo tipo de formas e materias, xa que a maioría deles sufriron diversas modificacións, aínda así hai unha presenza moi importante dos tradicionais feitos, no caso do concello de Salceda cunha técnica moi sinxela, empregando uns muros moi lixeiros a base de pastas de granito chantadas verticalmente que serve de soporte a unha estrutura de madeira á que se fixa un tellado de cuberta plana. A vertentes destes teitos presentan unha elevada pendente para gañar altitude na súa cumieira e aproveitar así o baixo cuberta como unha segunda dependencia do pendello no que gardar por exemplo a palla ou outros produtos da zona para a cría dos animais.
Aínda que os pendellos de pastas son os máis característicos da zona, tamén é habitual atopalos con outro tipo de acabados como (cachotería, sillares, etc...) como se pode observar nas seguintes imaxes.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 91 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Exemplo de pendello sobre muro de “pastas de granito” e estrutura de madeira. Presenta unha cuberta de ángulo pronunciado para ter unha maior volumetría gardado (palla, colleita, etc…). Moitos destes pendellos sufriron unha forte transformación tella por uralita, madeira por metal, e no peor dos casos a destrución completa por “galpóns actuais” de capacidade sobredimensionada.
Parroquia: A Picoña, núcleo; O Coto Alpendre de “pastas de granito” Parroquia: Picoña, núcleo; O Coto
Exemplo de pendello con acceso dende o rueiro Parroquia: A Picoña, núcleo; Loureiro Parroquia: A Picoña, núcleo; Pedrapinta
Exemplo de pendello Pendello ao carón do rueiro Parroquia: A Picoña, núcleo; Pedrapinta Parroquia: Entenza, núcleo; Feira
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 92 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Adegas: xunto a agricultura, outros dos piares básicos nos que se fundamenta o sistema de explotación económica tradicional de Salceda consiste na cultura do viño. Na práctica totalidade das vivendas consideradas tradicionais ou con orixe nunha, teñen unha dependencia “adega”, normalmente acaroada á vivenda ou sita na planta térrea para a almacenaxe e transformación (lagares) do viño.
Esta construción anexa adoita estar dividida en dous compartimentos nos que se atopan, dun lado a zona dos barrís, nos que descansa o viño; e do compartimento dedicado ós apeiros de elaboración do viño (xeralmente o lagar).
Á marxe desta cultura do viño tradicional, en Salceda tamén se está a dar, nos últimos anos, unha importante revolución no sector do viño como actividade económica asociada á denominación de orixe albariño das Rías Baixas subzona do Condado. Estas novas plantacións adoitan presentar amplas extensións de terreo e sitúanse, na súa maioría, no centro e sur do concello, xa que é alí onde se atopan os mellores terreos aos efectos. Algunhas destas plantacións da vide, figuran asociados á arquitectura pacega como é o caso das plantacións do pazo de Bugallal
Construcións de cría e habitación de animais
Cortes e cortellos. Aparecen en gran número no concello de Salceda de Caselas, xa que son as dependencias máis directamente ligadas á casa no mundo rural. Na súa definición tradicional adoitan estar na planta terrea das vivendas, se ben no caso das novas edificacións substitúense construcións nun corpo diferenciado ao da residencia. Tamén as podemos atopar, como no caso da seguinte imaxe, en zonas próximas ao espazo forestal asociadas á cría da cabana gandeira (en avanzado estado de abandono).
Cortellos tradicionais na parroquia da Picoña, núcleo de Loureiro
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 93 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Construcións de aproveitamento doméstico de auga
Fontes e lavadoiros. Son construcións dedicadas ao aproveitamento doméstico de auga e son de carácter comunal ou veciñal. Estas construcións poden aparecer xuntas ou separadas; adoitan aparecer no medio rural de Salceda en gran número. En canto ás fontes tradicionais rematadas en pedra, aparecen dous tipos clásicos: a fonte en manancial ou mina (consta dun depósito e dun pequeno muro de contención de pedra ou terróns destinado a estancar a auga para facer uso dela cando conveña) e a fonte de cano (consiste nun simple muro de pedra á saída do manancial onde a auga sae continuamente). O lavadoiro ten como finalidade a de lavar a roupa, e consiste nunha gran pía de forma rectangular, levando na parte superior do depósito lousas inclinadas e ben pulidas para facilitar o lavado da roupa. No concello de Salceda existen unha gran cantidade deles.
Distintos tipos de fontes que nos podemos atopar nos núcleos rurais de Salceda de Caselas.
Fonte no núcleo da Fraga, na parroquia da Picoña Exemplo de fonte-lavadoiro con estrutura de cuberta tradicional Parroquia: A Picoña, núcleo: Pedrapinta
Fonte lavadoiro – peche de pastas de granito Fonte cunha pequena área de estancia ao seu carón Parroquia: Entenza, núcleo: A Ascensión Parroquia: A Picoña, núcleo: Pedrapinta
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 94 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Hórreos
Son construcións de almacenaxe moi características de todo o medio rural galego. En particular no concello de Salceda de Caselas atopámolos empregando materiais de madeira, pedra (granito), ou mesturando ambos materiais “mixtos”
Exemplo dun hórreo de madeira. O uso dun material menos perdurable no tempo que o granito, supón a desaparición destes exemplares deste tipo ante a falta ou inadecuados coidados de mantemento (ver foto da dereita) dos seus propietarios. En todo caso obsérvase a estrutura en pedra dos pés. Parroquia: A Picoña, núcleo: A Fraga
Exemplo de hórreo tradicional de madeira Parroquia: A Picoña, núcleo: Pedrapinta
Parroquia: A Picoña, núcleo; Pedrapinta Exemplo de hórreo de construción íntegra en granito Hórreo de madeira con pés de granito, adaptado a variación da pendente.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 95 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Parroquia: Entenza, núcleo: A Igrexa Exemplo das construcións adxectivas de almacenaxe; hórreo e pendello tradicional da zona na mesma finca.
Exemplo dun hórreo de construción mixta con granito na construción da estrutura principal e “doelas” de madeira
Construcións de transformación
Muíños hidráulicos de río. En Salceda existe un importante número de muíños hidráulicos que se distribúen ao longo das parroquias e dos distintos ríos e regatos que percorren o concello.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 96 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Na actualidade, a recensión histórica destes elementos, así como a importancia ecolóxica e paisaxística dos espazos nos que se atopan, levaron á execución por parte do concello, en colaboración coa confederación Hidrográfica Miño-Sil, de varios sendeiros e a rehabilitación dos muíños como pezas fundamentais da paisaxe no concello (parque etnográfico).
Exemplo de muíños de río, moitos dos cales foron sometidos a restauración integrados en rutas de sendeirismo.
2.3.3.5. Os peches no medio rural
Como se pode observar nas seguintes imaxes forman parte da paisaxe rural de Salceda salientando dun xeito moi especial os peches lixeiros con pastas de granito dada a abundancia deste material na zona, e a existencia de abundantes canteiras distribuídas ao longo do concello. Estes peches de pastas teñen unha compoñente delimitadora dos predios, pois para os peches máis resistentes que teñan ademais funcións de contención do terreo, ou delimiten fincas de pazos ou casas grandes, recórrese a muros de maior grosor en cachotaría ou con sillares. En ocasións, nos peches que delimitan fincas señoriais ou o contorno inmediato á vivenda, é común atopar integrado na estrutura do peche, accesos en labra de pedra, máis ou menos adornados para soportar os portais e cancelas. Noutras ocasións, estes peches integran na súa estrutura piares ou “postes” para soportar un emparrado sobre o rueiro tradicional e os accesos ás vivendas.
Nesta imaxe podemos apreciar o peche característico de “pastas de granito” das fincas que delimitan os peches das parcelas. Parroquia de Budiño.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 97 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Exemplo do encontro dun peche característico de Tamén en Budiño coa característica dun emparrado sobre o rueiro “pastas de granito” cun rueiro tradicional de acceso de acceso á propiedade. ás fincas lindeiras. Parroquia de Budiño
Outro exemplo de peche Tamén en Budiño
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 98 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Parroquia: Entenza, núcleo; Castelo. Exemplo dun peche en cachotaría de granito. Presenta unha maior solidez que os peches de pastas de granito.
Exemplo doutro peche de pastas de granito tan Exemplo de peche de pastas de granito a ambas marxes do rueiro característico da zona tradicional Parroquia: Entenza, núcleo de Castelo Parroquia de Soutelo
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 99 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Distintos materiais para a execución do peche, para unha mellor adecuación a carga do terreo, un peche de cachotaría de granito de maior grosor garante unha adecuada resistencia ao empuxe do terreo fronte ao peche lixeiro de pastas de granito. Parroquia: Entenza, núcleo: A Igrexa
Exemplo de peche lixeiro con pastas de granito con postes intercalados de maior altura que serven de soporte ao emparrado da finca e sobre os cales se tensa a malla que completa o peche da finca. Parroquia: San Xurxo.
2.3.4. CONSIDERACIÓNS PAISAXÍSTICAS SOBRE O MEDIO RURAL DE SALCEDA
A paisaxe rural de Salceda de Caselas presenta unha forte compoñente territorial na que os núcleos tradicionais se configuraron en base á adaptación da topografía para o establecemento do uso residencial, os labores de cultivo do espazo agrario nun último plano, o espazo forestal normalmente de titularidade mancomunal.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 100 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Nos últimos anos sobre esta paisaxe rural “harmonizada” foron introducíndose elementos e modos de intervención sobre as edificacións e o espazo agrario que fan mudar a estética paisaxística, polo xeral para peor.
Como exemplo destas actuacións, podemos sinalar as seguintes imaxes, onde se resaltan algunhas das cuestións detectadas como impactos sobre a paisaxe do medio rural.
Alpendre // vivenda IMPACTO: As redes de infraestruturas de telecomunicación, Parroquia: Picoña, núcleo; O Coto e de distribución da enerxía (tendidos aéreos, cables colgando das fachadas, etc…), xunto coa sinalización do IMPACTO: Emprego de materiais inadecuados nun elemento viario restan valor paisaxístico sobre as edificacións e os tradicional de alto valor cultural etnográfico. Así mesmo o material elementos patrimoniais do arredor (peto de ánimas) que empregado supón unha forte carga na estrutura da edificación tamén se sitúan con frecuencia nas encrucilladas dos orixinal. camiños.
Parroquia: San Xurxo; núcleo: Outeiro Parroquia: A Picoña, núcleo: Loureiro IMPACTO: no caso de abandono das construcións tradicionais IMPACTO: O emprego de muros de contención de alturas como o caso desta vivenda abandonada implican un risco de desconsiderables para a delimitación dos peches e o uso perda do patrimonio cultural e etnográfico propio da zona. (casa desaxeitada de tipoloxías da edificación xunto á típica da Galicia Meridional). perdurabilidade no tempo de construcións sen rematar, empobrecen a calidade paisaxística dos núcleos rurais e a imaxe de conxunto que deles se deriva.
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 101 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL
PLAN XERAL DE ORDENACIÓN MUNICIPAL DE SALCEDA DE CASELAS Documento para Aprobación Inicial
Parroquia: A Picoña, núcleo; Loureiro Parroquia: Picoña, núcleo; Loureiro IMPACTO: O inadecuado tratamento no peche da parcela IMPACTO: Obras de construción/rehabilitación sen rematar e que se sitúa ao carón dunha fonte vertical, xunto a un fortes desencontros de materiais e tipoloxías construtivas son pequeno espazo libre, a carón do rueiro, transmiten unha outra das fontes que contribúen a degradar a paisaxe rural. degradación paisaxística do elemento e o seu contorno.
IMPACTO: A construción de novos peches e muros de contención desproporcionados para conseguir unha plataforma chaira sobe a que situar a nova construción choca co modo de facer tradicional no que as construcións se adaptan á topografía en solucións de socalcos e aterrazamentos das dependencias nas que se constrúe a vivenda..
ESTUDIO DO MEDIO RURAL 102 consultora galega s.l. ANÁLISE DO MODELO DE ASENTAMENTO POBOACIONAL