De arbeidsmarkt voor leraren primair onderwijs 2020-2025
Regio Drenthe / Overijssel
datum december 2020 auteurs dr. Hendri Adriaens dr.ir. Peter Fontein dr. Klaas de Vos
© CentERdata, Tilburg, 2020
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoudsopgave
1 Inleiding ...... 2
2 Kernvariabelen toekomstige lerarenarbeidsmarkt ...... 3
3 Leeftijdsopbouw ...... 4
4 Prognoses op hoofdlijnen ...... 6 4.1 Werkgelegenheid ...... 6 4.2 Vervangingsvraag ...... 7 4.3 Instroom ...... 8 4.4 Onvervulde werkgelegenheid ...... 9
A Arbeidsmarktregioindeling...... 11
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 1/11
1 Inleiding
Dit rapport1 heeft tot doel een indruk te geven van de arbeidsmarkt voor leraren in het primair onderwijs (po) in de regio Drenthe / Overijssel, bestaande uit de arbeidsmarktregio’s (voor de indeling in arbeidsmarktregio’s zie bijlage A) Drenthe, Regio Zwolle en Twente. Daarbij maken we onder meer gebruik van het in opdracht van het ministerie van OCW door CentERdata ontwikkelde ramingsmodel voor de onderwijsarbeidsmarkt Mirror. Een uitgebreide beschrijving van de werking van Mirror is te vinden op de website www.mirrorpedia.nl. Recente beschrijvingen van de uitkomsten van Mirror op landelijk niveau zijn gepubliceerd in het rapport “De toekomstige arbeidsmarkt voor onderwijspersoneel po, vo en mbo 2020-2030”.2 Dit rapport is tot stand gekomen in samenwerking met het ministerie van OCW.
Mirror is gebaseerd op gegevens afkomstig uit salarisadministraties van nagenoeg alle onderwijspersoneel in Nederland. Het model werkt in grote lijnen als volgt: 1. In het model worden voor elk individu voor ieder jaar in de periode 2020-2025 kansen voorspeld of men bijvoorbeeld uitstroomt uit het onderwijs, een grotere of kleinere aanstellingsomvang krijgt, op een andere school in het po gaat werken, van functie (directeur, leraar, anders) verandert of gebruik maakt van de seniorenregeling. Deze kansen worden gebaseerd op historisch gedrag en hangen naast persoonskenmerken bijvoorbeeld ook af van school- en regionale kenmerken. 2. Op deze manier kunnen vacatures ontstaan. Vervolgens wordt ieder jaar voor afstudeerders aan de lerarenopleidingen po en personen die voorheen in het onderwijs hebben gewerkt bekeken of men een baan in het onderwijs accepteert of niet. Tevens wordt zij-instroom gesimuleerd. Indien vacatures niet opgevuld kunnen worden, spreken we van onvervulde werkgelegenheid. 3. In dit rapport worden de gemiddelden van 100 simulaties beschreven. Hierbij is uitgegaan van de wet- en regelgeving per 1 januari 2020. De simulaties zijn beleidsarm.
Een belangrijke bijsluiter voor het interpreteren van dit rapport: de ramingen baseren zich op bestaand beleid en historisch waargenomen gedrag. Dit betekent dat tekorten voorspeld kunnen worden die zich in de praktijk niet zullen gaan voordoen. Bijvoorbeeld aanvullend beleid en gedragsveranderingen zullen er allemaal toe bij (moeten) dragen dat eventueel voorspelde tekorten teniet gedaan gaan worden. De voorspelde tekorten zijn dan ook eerder een indicatie van de mate waarin aanvullend beleid en gedragsveranderingen nodig zijn om tekorten te voorkomen.
De opbouw van dit rapport is als volgt: In hoofdstuk 2 gaan we in op de definitie van de voorspelde grootheden (werkgelegenheid, vervangingsvraag, instroom en onvervulde werkgelegenheid) die in dit rapport worden behandeld en de relatie die tussen deze grootheden bestaat. In hoofdstuk 3 tonen we de verdeling van de werkende leerkrachten naar leeftijd. Dit geeft een eerste indruk van het te verwachten effect van de veroudering van het lerarenbestand. Daarna gaan we in hoofdstuk 4 in op de met Mirror berekende prognoses over de periode 2020-2025. De resultaten in de hoofdstukken 3 en 4 worden voor iedere arbeidsmarktregio binnen de regio die dit rapport betreft weergegeven.
1 Dit rapport is onderdeel van een reeks van 14 regionale rapportages. Tegelijk met dit rapport verschijnen ook de arbeidsmarktmonitor, IPTO en de loopbaanmonitor, waarin eveneens regionale gegevens zijn opgenomen, zie www.rijksoverheid.nl. 2 Zie www.rijksoverheid.nl of www.mirrorpedia.nl/publicaties.
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 2/11
2 Kernvariabelen toekomstige lerarenarbeidsmarkt
In dit hoofdstuk definiëren we een aantal belangrijke grootheden waarvan we in dit rapport prognoses tonen. Deze grootheden betreffen3:
1) Werkgelegenheid: dit geeft de mate van vraag naar leraren aan. Als er geen onvervulde werkgelegenheid is, is het aantal fte leraren dat werkt gelijk aan de werkgelegenheid. De werkgelegenheid hangt niet af van de hoeveelheid onvervulde werkgelegenheid, maar wordt vooral bepaald door het aantal leerlingen. 2) Vervangingsvraag: dit is vraag naar leraren die optreedt omdat personen uit de sector stromen (pensioen of anderszins), minder gaan werken (inclusief verandering in gebruik van de seniorenregeling), of een andere functie binnen de sector gaan bekleden. In het algemeen is de uitstroom uit de sector veruit de grootste component van de vervangingsvraag. 3) Instroom: het aantal fte dat jaarlijks in het onderwijs gaat werken. 4) Onvervulde werkgelegenheid: de onvervulde werkgelegenheid die resteert na instroom.
In Figuur 1 wordt de relatie tussen deze variabelen geïllustreerd. De werkgelegenheid in jaar t (bijvoorbeeld 2022) is voor zover mogelijk ingevuld met leraren, waar dat niet kan spreken we van onvervulde werkgelegenheid. De werkgelegenheid voor jaar t+1, hier 2023, (paragraaf 4.1) kan hoger of lager liggen dan in 2022, afhankelijk van het aantal te verwachten leerlingen. Van de leraren die in 2022 op de scholen werken stroomt een deel uit naar pensioen of een andere baan of gaat meer of minder uren werken (deeltijdfactor). Dit vormt de vervangingsvraag (paragraaf 4.2). De verandering in werkgelegenheid en de vervangingsvraag proberen de scholen in te vullen. Dit leidt tot instroom (paragraaf 4.3). Waar dat niet lukt, hebben we wederom onvervulde werkgelegenheid (paragraaf 4.4).
Figuur 1: Toelichting kernvariabelen
De komende secties geven inzicht in de omvang van de kernvariabelen voor de regio en hoe deze zich verhouden tot het landelijk beeld van de onderwijsarbeidsmarkt voor leraren.
3 Merk op dat er een belangrijke relatie geldt tussen deze variabelen, namelijk: verandering onvervulde werkgelegenheid = verandering werkgelegenheid + vervangingsvraag – instroom
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 3/11
3 Leeftijdsopbouw
Om een idee te geven van het lerarenkorps in de regio, is in Figuur 2 tot en met Figuur 4 de leeftijdsopbouw van de lerarenpopulatie in oktober 2019 per arbeidsmarktregio weergegeven. Daarbij is het aantal fte per leeftijdsgroep uitgedrukt als een percentage van het totaal aantal werkende fte’s per arbeidsmarktregio. Tevens is in iedere figuur ter vergelijking de landelijke leeftijdsopbouw weergegeven. Het wat grillige verloop van de grafieken is deels het gevolg van toevalligheden die zich in het verleden hebben voorgedaan. Als we kijken naar wat grotere structuren die deze toevalligheden ontstijgen, dan valt op dat jongeren sterk en ouderen in 2019 relatief licht oververtegenwoordigd zijn. Dit betekent dat op korte en middellange termijn rekening moet worden gehouden met een wat hogere uitstroom (en vervangingsvraag) van leraren. In Mirror vormt dit historisch bestand van leraren het uitgangspunt van de prognoses.
Figuur 2: Leeftijdsopbouw leraren oktober 2019 in Drenthe
5%
4%
3%
Landelijk aandeel 2% Drenthe
1%
0% 20 30 40 50 60 leeftijd
Figuur 3: Leeftijdsopbouw leraren oktober 2019 in Regio Zwolle
5%
4%
3%
Landelijk aandeel 2% Regio Zwolle
1%
0% 20 30 40 50 60 leeftijd
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 4/11
Figuur 4: Leeftijdsopbouw leraren oktober 2019 in Twente
5%
4%
3%
Landelijk aandeel 2% Twente
1%
0% 20 30 40 50 60 leeftijd
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 5/11
4 Prognoses op hoofdlijnen
4.1 Werkgelegenheid
Centraal in deze prognoses staat de werkgelegenheid. De werkgelegenheid is gedefinieerd als de fte’s die daadwerkelijk gewerkt moeten worden in een situatie zonder onvervulde werkgelegenheid. Hierin wordt dus geen gebruik van de seniorenregeling meegenomen. Er zijn drie factoren die in Mirror de ontwikkeling van de werkgelegenheid bepalen:
1. de leerlingenprognoses van DUO per brin.4 2. de verhouding tussen het aantal fte leraren en het aantal leerlingen per brin. Deze ratio is bepaald op peildatum 1 oktober 2019. 3. een beperkte vaste voet.
In Tabel 1 is de op die manier voorspelde werkgelegenheid gepresenteerd.
Tabel 1: Werkgelegenheid leraren in fte exclusief seniorenregeling
Arbeidsmarktregio 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Landelijk 89.281 89.011 88.749 88.533 88.613 88.904 Drenthe 1.315 1.298 1.280 1.270 1.263 1.257 Regio Zwolle 2.793 2.785 2.776 2.765 2.757 2.756 Twente 3.284 3.241 3.203 3.159 3.136 3.114
In Figuur 5 is de ontwikkeling van de werkgelegenheid weergegeven, genormeerd op 2020. De figuur laat zien dat de werkgelegenheid landelijk en in Regio Zwolle min of meer gelijk zal blijven maar in Drenthe en Twente zal gaan dalen.
Figuur 5: Werkgelegenheid leraren genormeerd op 2020
110
105
100 Landelijk Drenthe
95 Regio Zwolle Twente
90 werkgelegenheid werkgelegenheid (2020 100) =
85 2020 2021 2022 2023 2024 2025
4 Zie https://www.duo.nl/open_onderwijsdata/prognoses.
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 6/11
4.2 Vervangingsvraag
De vervangingsvraag geeft een samenvatting van alle fte die gedurende een jaar niet meer vervuld worden in de regio. Dat kan gebeurd zijn door uitstroom, maar ook doordat leraren minder zijn gaan werken of zelfs een andere functie (zoals directeur) zijn gaan bekleden. Personen die meer zijn gaan werken of juist leraar zijn geworden zijn hier ook in meegenomen en met de andere stromen verrekend. Ook gewijzigd gebruik van de seniorenregeling beïnvloedt de vervangingsvraag. In Figuur 6 is de vervangingsvraag per arbeidsmarktregio weergegeven. De onderliggende cijfers zijn te vinden in Tabel 2.
Figuur 6: Vervangingsvraag leraren in fte
200
180
160
140
120 Drenthe 100 fte Regio Zwolle 80 Twente 60
40
20
0 2020 2021 2022 2023 2024 2025
Tabel 2: Vervangingsvraag leraren in fte
Arbeidsmarktregio 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Landelijk 5.217 5.412 5.281 5.101 4.982 4.944 Drenthe 63 68 69 70 66 70 Regio Zwolle 139 144 150 144 143 141 Twente 177 173 169 166 155 158
Het is ten behoeve van de interpretatie inzichtelijker deze ontwikkeling te beschouwen in relatie tot de werkgelegenheid. Dit is weergegeven in Figuur 7. We zien nu dat de arbeidsmarktregio’s in Drenthe / Overijssel de komende jaren een vervangingsvraag zullen kennen die iets onder de landelijke vervangingsvraag ligt. In 2025 ligt de vervangingsvraag in Drenthe ongeveer op het landelijke gemiddelde.
Tegenover de vervangingsvraag (en mogelijk veranderingen in de werkgelegenheid) staat de instroom. Met de instroom zullen de ontstane gaten opgevuld dienen te worden. De instroom wordt in de volgende sectie besproken.
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 7/11
Figuur 7: Vervangingsvraag leraren als percentage van de werkgelegenheid
7%
6%
5%
Landelijk 4% Drenthe 3% Regio Zwolle Twente 2%
1% vervangingsvraag vervangingsvraag werkgelegenheid tov 0% 2020 2021 2022 2023 2024 2025
4.3 Instroom
Om aan de vervangingsvraag te kunnen voldoen, is instroom van leraren nodig. In Mirror worden drie soorten van instroom van leraren gesimuleerd: instroom vanaf een lerarenopleiding po, vanuit de zogenaamde stille reserve of van zij-instroom. De stille reserve betreft personen met een onderwijsbevoegdheid die niet (meer) in het onderwijs werkzaam zijn. In Figuur 8 is de te verwachten instroom per arbeidsmarktregio weergegeven. Deze instroom geeft weer hoeveel fte aan nieuw personeel er zonder beleidswijziging te verwachten valt. In Tabel 3 zijn de cijfers onderliggend aan deze figuur opgenomen. De instroom van leraren neemt in de Regio Zwolle in het eerste jaar naar verwachting iets toe en blijft in de andere regio’s min of meer constant. Dit moet echter wel in relatie tot de werkgelegenheid en vervangingsvraag worden bekeken. Zie daarvoor ook sectie 4.4.
Figuur 8: Instroom leraren in fte
160
140
120
100 Drenthe 80 fte Regio Zwolle 60 Twente
40
20
0 2020 2021 2022 2023 2024 2025
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 8/11
Tabel 3: Instroom leraren in fte
Arbeidsmarktregio 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Landelijk 4.952 4.959 4.824 4.734 4.688 4.709 Drenthe 53 50 51 58 57 57 Regio Zwolle 108 135 138 133 129 130 Twente 125 130 130 122 129 130
Figuur 9 geeft vervolgens de te verwachten instroom als percentage van de werkgelegenheid. We zien nu dat ten opzichte van de werkgelegenheid de instroom in Twente ongeveer constant is. In Regio Zwolle stijgt de relatieve instroom in het begin van de ramingsperiode, terwijl de instroom in Drenthe tussen 2022 en 2023 een lichte stijging vertoont.
Figuur 9: Instroom leraren als percentage van de werkgelegenheid
6%
5%
4% Landelijk
3% Drenthe Regio Zwolle 2% Twente
instroom werkgelegenheid tov 1%
0% 2020 2021 2022 2023 2024 2025
4.4 Onvervulde werkgelegenheid
Om zowel de veranderingen in werkgelegenheid, als vervangingsvraag en instroom in het juiste perspectief te kunnen plaatsen, berekenen we vervolgens de onvervulde werkgelegenheid met de relatie die in hoofdstuk 2 is gepresenteerd. Het kan immers zijn dat er een hoge vervangingsvraag is, maar als daar een hoge verwachte instroom tegenover staat, dan kan tekortenproblematiek toch afwezig zijn. Of als er een lage vervangingsvraag is, maar tegelijkertijd een stijging in de werkgelegenheid als gevolg van een stijging van het verwachte aantal leerlingen, dan kunnen zich toch tekorten gaan voordoen. De onvervulde werkgelegenheid biedt daarom een mooie inkijk in het resultaat van de gehele arbeidsmarkt voor leraren en geeft aan waar mogelijk een extra inspanning geleverd zal moeten worden.
Belangrijke kanttekening: omdat onbekend is hoe groot het tekort feitelijk is, is dit in 2019 op 0 fte gesteld. Tekorten die tijdens de ramingsperiode ontstaan dienen dus opgeteld te worden bij eventueel in 2019 al bestaande tekorten.
In Figuur 10 is de werkgelegenheid in aantallen fte weergegeven die ook met de te verwachten instroom bij ongewijzigd beleid nog niet vervuld zal kunnen worden. De
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 9/11
achterliggende cijfers zijn te vinden in Tabel 4. In alle arbeidsmarktregio’s is sprake van toenemende extra tekorten. De Regio Zwolle kent daarbij in absolute zin de hoogste extra tekorten.
Figuur 10: Onvervulde werkgelegenheid leraren in fte
20 18 16 14 12 Drenthe 10 fte Regio Zwolle 8 Twente 6 4 2 0 2020 2021 2022 2023 2024 2025
Tabel 4: Onvervulde werkgelegenheid leraren in fte
Arbeidsmarktregio 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Landelijk 3 186 381 531 905 1.433 Drenthe 0 0 1 2 4 11 Regio Zwolle 0 0 3 3 9 19 Twente 0 0 1 1 4 10
Om eventuele extra tekorten in perspectief te plaatsen is vervolgens nog de relatieve onvervulde werkgelegenheid bepaald. Dit is de onvervulde werkgelegenheid in fte ten opzichte van de werkgelegenheid en geeft een indicatie van de omvang van de tekortenproblematiek. De extra relatieve onvervulde werkgelegenheid is in Figuur 11 weergegeven. Het blijkt uit de figuur dat alle arbeidsmarktregio’s in Drenthe / Overijssel een stijgende extra relatieve onvervulde werkgelegenheid zullen kennen. De verwachte extra tekorten liggen echter duidelijk onder het landelijk gemiddelde. Met name in Twente is sprake van erg lage extra tekorten, in vergelijking met het landelijke gemiddelde.
Figuur 11: Relatieve onvervulde werkgelegenheid leraren
1.8% 1.6% 1.4% 1.2% Landelijk 1.0% Drenthe 0.8% Regio Zwolle 0.6%
werkgelegenheid Twente
onvervulde onvervulde vraag tov 0.4% 0.2% 0.0% 2020 2021 2022 2023 2024 2025
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 10/11
A Arbeidsmarktregioindeling
1 Groningen 21 Haaglanden 2 Friesland 22 Midden-Holland 3 Drenthe 23 's-Gravenhage 4 Regio Zwolle 24 Rijnmond 5 Twente 25 Drechtsteden 6 Noord-Holland Noord 26 Gorinchem 7 Zaanstreek/Waterland 27 Rotterdam 8 Zuid-Kennemerland en IJmond 28 Rivierenland 9 Groot Amsterdam 29 Rijk van Nijmegen 10 Gooi en Vechtstreek 30 Midden-Gelderland 11 Amsterdam 31 Achterhoek 12 Flevoland 32 Zeeland 13 Almere 33 West-Brabant 14 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 34 Midden-Brabant 15 FoodValley 35 Noordoost-Brabant 16 Amersfoort 36 Zuidoost-Brabant 17 Midden-Utrecht 37 Helmond-De Peel 18 Utrecht 38 Noord-Limburg 19 Holland Rijnland 39 Midden-Limburg 20 Zuid-Holland Centraal 40 Zuid-Limburg
De arbeidsmarkt voor leraren po 2020-2025 – regio Drenthe / Overijssel 11/11