CYFLWYNO 70c Llais LLYFRAU Ardudwy

RHIF 497 - EBRILL 2020 DYFARNU’R FEDAL Merched y Wawr Llanfair, Harlech a’r Bermo Yn y cylchlythyr Nadolig, roedd Meirwen Lloyd, y Llywydd Cenedlaethol, yn ein hannog i roi unrhyw arian o raffl neu gasgliad Nadolig tuag at blant yn ein rhanbarth ein hunain. Penderfynodd canghennau y Bermo a Harlech/Llanfair brynu llyfr Oswy Gower, sef ‘Llyfr adar mawr y plant’ i bump ysgol yn ein dalgylch lle mae gan yr aelodau gysylltiadau. Yn y llun uchod, gwelir Bronwen Williams, ar ran cangen Harlech/Llanfair yn cyflwyno’r llyfr i Glesni, merch un o’r aelodau, a Mrs Williams, Pennaeth Ysgol Tanycastell. Yn y llun isod, mae Llewela Edwards yn cyflwyno copi o’r llyfr, ar ran cangen y Bermo, i ddisgyblion hŷn Ysgol y Traeth.

Yn rhifyn mis Mawrth, fe gawsoch hanes Osian, mab Gerwyn a Siân Ephraim, Tanforhesgan, Talsarnau, sy’n fyfyriwr yng Ngholeg Meirion Dwyfor. Nodwyd iddo lwyddo i ennill medal yng nghystadleuaeth Sgiliau Cymru, adran Adeiladwaith a Pheirianneg. Bryd hynny nid oeddem yn gwybod am y dyfarniad terfynol. Mae’n bleser cyhoeddi mai ennill medal aur ddaru Osian ac rydan ni yn ei longyfarch yn gynnes iawn. Pob dymuniad da i’r dyfodol! CYNLLUN CYFAILL Yn Harlech, Llanfair a Llandanwg sefydlwyd ‘Cynllun Cyfaill’ i bobl sy’n hunan-ynysu ar gyfer siopa bwyd neu nwyddau hanfodol, casglu RHIFYN presgripsiwn newydd a gorchwylion pwysig eraill. Os ydych yn hunan-ynysu, cysylltwch ag un o’r canlynol ar Facebook – Ols Richards, ELECTRONAIDD Graham Perch, Marie-Claire neu Melissa Hughes. Gan fod Gwasg y Lolfa wedi cau, nid oedd yn bosib cynhyrchu copi Hefyd, mae’r busnesau lleol canlynol yn cynnig cymorth: papur arferol y tro hwn. Trwy gydweithrediad nifer o garedigion, Llanbedr, Yr Hen Fecws – cynnig gwasanaeth danfon lleol. byddwn yn anfon y papur ar ffurf electronaidd at gynifer o bobl ag Hafan Artro – cynnig cymorth drwy gasglu unrhyw siopa hanfodol fel bara, llefrith, wyau ac ati o fewn 6 milltir. Codi unrhyw bresgripsiynau sy’n bosib. Er hynny, gwyddom na fydd yn cyrraedd pawb fel hyn. o fferyllfa Harlech neu’r Bermo wrth siopa ar eich cyfer os bydd angen. Pe bai pawb sydd ag argraffydd yn gwneud copi papur i gyfaill sydd Gwneud bwyd i fynd allan a’u danfon yn y pentref amser cinio a gyda’r heb gyfrifiadur neu ffôn symudol neu iPad, buasem yn plesio llawer. nos. Ffoniwch cyn 11.30 y bore ar gyfer archebion amser cinio a Rhagwelwn mai dyna fydd y drefn ym mis Mai hefyd. Felly os chyn 5.30 y pnawn ar gyfer archebion gyda’r nos. Bwydlen ar gael ar cawsoch chi drafferth i dderbyn y copi hwn, cysylltwch â ni a Facebook. gyrrwch eich cyfeiriad e-bost atom [neu gyfeiriad eich cyfaill] ac Caffi’r Wenallt mi wnawn ninnau ein gorau. Gallwch gysylltu â llais.ardudwy@ Bwydlen bwyd i fynd allan i bobl ynysig a’r henoed. Bwydlen osod £6 outlook.com a darllen y papur hwn ar ISSU. Mae’r cyfeiriad llawn ar gyfer prif gwrs a phwdin. Hefyd mae bwydlen arbennig ddyddiol am ar t.5. £5.50 neu unrhyw beth o’n bwydlen arferol, ar gael fel bwyd i fynd allan. Mae amryw o’n darllenwyr wedi holi am fanylion banc Llais 01341 241982 - Mercher a Gwener yn unig rhwng 11.00 ac 1.00. Ardudwy er mwyn iddyn nhw fedru rhoi cyfraniad neu adnewyddu Tal-y-bont, Dyffryn Ardudwy, Llanbedr, Harlech eu tanysgrifiad. Os ydi o’n gyfraniad - nodwch CYF ar y taliad ac os Siop Stad Lan Môr Dyffryn (Facebook Dyffryn Seaside Estate) ydi o’n danysgrifiad [£7.70 y flwyddyn] nodwch TAN. Diolch. Siopa ar gyfer y rhai sy’n agored i niwed yn ein cymuned nad ydynt yn Banc: HSBC Porthmadog gallu cyrraedd y siopau, ac nad oes ganddynt berthnasau na chyfeillion i siopa ar eu cyfer. Ni chodir tâl am anfon. Archebion i mewn erbyn 3.00 Côd Sortio: 40-37-13 y pnawn. Arian parod yn unig. Rhif y cyfrif: 01068695 Cerdded a nofio yn y môr. Pwy yw eich arwr? GOLYGYDDION HOLI HWN Beth ydych chi’n ei ddarllen? Dwi ddim yn dilyn arwyr – dim “On Fire” Naiomi Klein, “Who ond syniadau. Phil Mostert Rules the World?” Noam Beth yw eich bai mwyaf? Bryn Awel, Ffordd Uchaf, A’R LLALL Chomsky, a “Drug Wars” Neil Dwi’m am ddweud. Harlech 01766 780635 [email protected] Woods a Rafaeli. Beth yw eich syniad o Hoff raglen ar y radio neu’r hapusrwydd? Anwen Roberts teledu? Carafanio gyda ffrindia’ yn Craig y Nos, Llandecwyn “Designated Survivor” ar Netflix. Aberdaron. 01766 772960 Ydych chi’n bwyta’n dda? Beth fuasech chi yn ei wneud [email protected] Rhy dda. efo £5000? Hoff fwyd? Prynu cwch a chwara’ o gwmpas Newyddion/erthyglau i: Tôst gydag eog, afocado a ar y cei yn y Bermo. Haf Meredydd phupur du. Eich hoff liw a pham? [email protected] Hoff ddiod? Glas (teal). 07760 283024 / 01766 780541 ‘Aber Falls Marmalade Gin’ gyda Eich hoff flodyn? rhew, tonic a sleisen o oren. Lili Madona. SWYDDOGION Pwy fuasai’n cael dod allan i Eich hoff gerddor? Cadeirydd: fwyta efo chi? Keith Richards – Rolling Stones Hefina Griffith 01766 780759 Enw: Ann Griffith Rhys Ifans. Pa dalent hoffech chi ei chael? Trefnydd Hysbysebion Lle sydd orau gennych? Syrffio’r tonnau go iawn. Ann Lewis 01341 241297 Gwaith: Dirprwy Gomisiynydd Min y Môr, Llandanwg Heddlu a Throsedd Gogledd ‘Davey Jones’ Locker’ ar y cei yn Eich hoff ddywediadau? [email protected] Cymru y Bermo. “I’ve learned that people will Trysorydd Cefndir: Wedi fy magu yn Lle cawsoch chi’r gwyliau forget what you said, people will Iolyn Jones 01341 241391 y Bermo. Merch i Dorothy a gorau? forget what you did, but people Tyddyn Llidiart, Llanbedr Llewelyn Griffith, Brookside, Yn Barcelona ym mis Hydref will never forget how you made [email protected] Hendre Mynach. Es i Ysgol 2019. them feel.” Maya Angleou. Ysgrifennydd Ardudwy, Harlech. Wedi byw Beth sy’n eich gwylltio? Sut buasech chi’n disgrifio eich Iwan Morus Lewis 01341 241297 ar Ynys Môn ers 1984 ond yn Dwi ddim yn gwylltio’n hawdd. hun ar hyn o bryd? Min y Môr, Llandanwg edrych ymlaen at ddychwelyd i’r Beth yw eich hoff rinwedd Yn aflonydd. [email protected] mewn ffrind? CASGLWYR NEWYDDION LLEOL hen gartre’ yn 2020. Y Bermo Sut ydych chi’n cadw’n iach? Hiwmor a gonestrwydd. Grace Williams 01341 280788 David Jones 01341 280436 Dyffryn Ardudwy Gwennie Roberts 01341 247408 Susan Groom 01341 247487 Llanbedr Gweneira Jones 01341 241229 Susanne Davies 01341 241523 Llanfair a Llandanwg Hefina Griffith 01766 780759 Bet Roberts 01766 780344 Harlech Edwina Evans 01766 780789 Wythnos Cymorth Cristnogol, 10–16 Mai 2020 Ceri Griffith 07748 692170 Prin fod diwrnod yn mynd bydd yn wahanol iawn. helpu mwy o gymunedau tebyg i Carol O’Neill 01766 780189 heibio nad ydyw effeithiau’r Cawn glywed hanes Rose, sy’n un Florence – cymunedau sydd Talsarnau argyfwng hinsawdd yn cael wraig 67 oed ac yn gofalu am ei ar linell flaen yr ymdrech yn Gwenda Griffiths 01766 771238 sylw ar y newyddion. Yma yng hwyrion. Mae’n gorfod cerdded erbyn yr argyfwng hinsawdd. Anwen Roberts 01766 772960 Nghymru, rydym wedi wynebu chwe awr pob dydd i gasglu dŵr. Er na fydd y cyfarfodydd arferol Cysodwr y mis: Phil Mostert stormydd cryf, gyda llifogydd Hebddo, ni all dyfu cnydau a yn digwydd yn ystod Wythnos difrifol yn achosi difrod mawr i pharatoi bwyd maethlon i’w Cymorth Cristnogol, bydd Gosodir y rhifyn nesaf ar Mai 1 am 5.00. Naill ai bydd ar werth ar gartrefi a busnesau. theulu. Meddai, ‘Mae’r sychder cyfleoedd gwahanol i gyfrannu Mai 6 neu bydd yn cael ei anfon yn Mewn gwlad fel Kenya, fodd wedi bod yn ddifrifol. Rydym tuag at y gwaith. electronaidd ar Mai 3. Bydd modd ei bynnag, sychder yw’r broblem wedi cael tri mis hir heb law. Dyma gyfle arbennig i wneud darllen ar ISSU drwy gyslltu â fawr, gyda phobl yn gorfod Rydym yn dioddef.’ rhywbeth dros y tlotaf yn ein [email protected] Newyddion i law Haf Meredydd cyn cerdded milltiroedd i chwilio Clywn hefyd gan Florence. byd - y bobl sy’ wedi cyfrannu gynted â phosib ac erbyn Ebrill 27 fan am ddŵr fydd yn eu galluogi i Arferai hithau gerdded pellter lleiaf tuag at yr argyfwng, bellaf os gwelwch yn dda. Cedwir dyfu cnydau i fwydo eu hunain. maith ond ers i’w chymuned ond sydd er hynny’n gorfod yr hawl i docio erthyglau. Nid Mae Wythnos Cymorth godi argae pridd yn ymyl ei wynebu’r effaith mwyaf. yw golygyddion Llais Ardudwy o Cristnogol eleni yn phentref gyda help gan bartner Am fwy o wybodaeth am yr angenrheidrwydd yn cytuno â phob barn a fynegir yn y papur hwn. ‘Rhydd i canolbwyntio ar effaith yr Cymorth Cristnogol, mae ei Wythnos a’r newidiadau fydd bawb ei farn ac i bob barn ei llafar.’ argyfwng hinsawdd ar Kenya bywyd hi a’i chymdogion wedi iddi eleni, os gwelwch yn dda a’i phobl. Eleni bydd yr ei drawsnewid. Mae’r sychder ewch i’n gwefan: Dilynwch ni Wythnos yn edrych yn wahanol lawn mor ddrwg, ond gyda’r https://www.christianaid.org.uk/ ar Facebook iawn i’r arferol oherwydd y argae mae posibl cronni dŵr ar about-us/christian-aid-week/ Coronafirws. Nid yw’r Wythnos gyfer y tymor sych. coronavirus-guidance @llaisardudwy wedi ei chanslo, fodd bynnag. Mae Wythnos Cymorth Mae’r gwaith yn parhau er y Cristnogol yn gyfle i godi arian i 2 Ar ôl egwyliau a gweithgareddau chwaraeon

sâl

sâl?

o rai gwledydd penodol hunan-ynysu,

3 Taith merched ddydd Mercher, Y Barcud 4 Mawrth Siom oedd deffro i law ben bore, a thaith wedi ei threfnu ar gyfer ‘merched ddydd Mercher’ o bob cwr o ogledd Cymru. Y man cyfarfod oedd stesion Harlech, a’r trên yn cyrraedd o’r de a’r gogledd rhyw 10.20 y bore. Ar ôl i bawb gyrraedd, cychwyn i fyny’r rhiw i gyfeiriad Llanfair er mwyn cael golwg ar adeilad hyfryd Wern Fawr, yr adeilad gwreiddiol a godwyd cyn sefydlu Coleg Harlech yno. Yna dilynwyd llwybr y coleg i Bron y Graig lle cafwyd golygfeydd o Forfa Harlech, Eryri a Phen Llŷn yn ymestyn tua’r gorllewin. Cafodd rhai o’r merched gyfle i eistedd ar gadeiriau trawiadol ‘llwybr y chwedlau’.

Wel, roedd gen i bethau i’w dweud, ond roedd angen llun i fynd efo’r erthygl. Fel mae’n digwydd yn aml, mi ddoth y syniad pan o’n i’n mwynhau paned o goffi a darllen erthygl am sut i dynnu lluniau o adar yn hedfan. Dydw i ddim wedi gwneud llawer o hynny o’r blaen gan mod i wedi bod yn ddigon bodlon tynnu lluniau o’r tirlun. Mi wnes i dreulio gweddill y diwrnod yn astudio y camera a’i osod yn iawn. Roedd y diwrnod wedyn yn mynd i fod yn sych a phenderfynais fynd i Landdeusant lle maen nhw’n bwydo’r barcud. Yn ôl fy arfer ro’n i’n rhy gynnar ond treuliais dri chwarter awr yn mwynhau tawelwch yr ardal. Mi ddoth yr amser a rhois dair punt am fy lle yn y guddfan a gwneud yn siŵr unwaith eto bod y camera wedi cael ei osod yn iawn. Roedd y barcutiaid yn uchel yn yr awyr a’r brain yn eistedd yn y coed; maen nhw i gyd yn gwybod pryd mae amser cinio. Mi wnaeth pethau ddigwydd yn gyflym unwaith ddoth y dyn efo’i fwced o gig. Yn sydyn roedd cwmwl ffyrnig o farcutiaid yn ymladd am y bwyd ac yn troi yma ac acw i osgoi ei gilydd; doedd dim un damwain! Cymerodd dipyn o amser i mi ddod i arfer â dilyn aderyn yn hedfan mor gyflym, a phob eiliad ro’n i’n pwyso’r Ar ôl cael cip sydyn ar yr hen Laethdy, fu’n gapel ar un pryd, aed botwm roedd deg llun yn cael eu tynnu. Erbyn y diwedd roedd ymlaen heibio Pant Mawr ac i fyny i’r caeau uwchben yr hen ffordd 368 o luniau ar y cerdyn, ac roeddwn i’n gallu taflu’r rhan fwyaf rhwng Llanfair a Harlech. Cyrraedd fferm Brwynllynnau a chael a dwsin i’w cadw. Dyma oedd y gorau. Roedd popeth drosodd ein cinio ar safle cytiau’r Gwyddelod. Yna dilyn y ffordd at Foel mewn llai na hanner awr ond mi ges i hwyl. Yma yng Nghymru Senigl ond, yn hytrach na’i dringo, gan fod y ddaear yn dal yn wlyb roedd yr ymdrech cyntaf i achub y barcud. Yn yr 1930au doedd ac yn llithrig iawn, penderfynwyd dilyn y llwybr heibio adfail Garth dim ond 20 ohonyn nhw ar ôl ond gyda dyfalbarhad maen nhw Mawr Hen, heibio Garth Mawr, ac i lawr i Harlech heibio Cae Du. wedi lledaenu dros Gymru i gyd erbyn hyn. Mae rhai o’n hadar ni wedi eu hallforio i Iwerddon felly allech chi weld barcutiaid yn ardal mynyddoedd Wicklow. Os oes gennych chi siawns o weld y barcutiaid yn cael eu bwydo peidiwch â cholli’r cyfle ond ar eich tro cyntaf peidiwch â mynd â’ch camera. Mwynhewch gyda’ch llygaid! Dewch efo ni i fwynhau ein cefn gwlad; edrychwch ar ein gwefan cymdeithasedwardllwyd.cymru i weld os ydan ni’n cynnal ein teithiau yn wyneb yr argyfwng diweddaraf yma ond, os fyddwn i, mae croeso mawr i chi! Rob Evans YN EISIAU Mae ôl-rifynnau IS-OLYGYDDION Llais Ardudwy i’w gweld ar y we. I’R PAPUR HWN Aros ennyd wrth hen bwll bedyddio’r Bedyddwyr Albanaidd, cyn Cyfeiriad y safle yw: crwydro draw heibio fynwent Capel Ucha i gael cip ar rhai o dai http://issuu.com/ crand Harlech yn cynnwys Llys Mawr. Wedi paned a chacen yng Llais llaisardudwy/docs Nghaffi’r Castell, cerddodd y merched i lawr ‘stryd mwyaf serth y byd’ ac yn ôl i’r stesion i ddal y trên am adra, a’r haul erbyn hynny’n Ardudwy Llais tywynnu’n braf. Ardudwy

4 LLANBEDR, CWM BYCHAN A NANTCOL Teulu Artro Croesawodd Glenys, ein llywydd, ni ar bnawn braf gan ddymuno adferiad iechyd buan i Pat sydd yn Ysbyty Maelor ers rhai wythnosau. Yna croesawodd ein gŵr gwadd sef Brian Evans o Lanystumdwy. Cafwyd pnawn o hel atgofion ganddo am gymeriadau ardal Talsarnau pan oedd yn ifanc. Soniodd am y siopau oedd yno a’r trigolion. Aeth â ni am dro ar gylch i Soar ac yna ymlaen at Eglwys Llandecwyn ac yna’n ôl Aelodau Cangen Nantcol o Ferched y Wawr yn dathlu Gŵyl Ddewi i Dalsarnau, gan sôn am Ieuan gyda gwledd ardderchog ym Mistro’r Castell yn Harlech Jones fu yn byw yn Stabal Mêl. Lleoliadau Cwm Nantcol Adroddodd beth o waith Ieuan Geni gor-ŵyr Yn rhifyn mis Mawrth o Llais Ardudwy, cyhoeddwyd rhestr o’i lyfr yng Nghyfres Beirdd Bro Llongyfarchiadau i Catherine o enwau caeau a llefydd yng Nghwm Nantcol gan Morfudd, rhif 4, ac yna ychydig o’i waith a Huw Jones, Ty’n Llan, ar Hendre Waelod. Dyma ymateb Duncan Brown ynglŷn ag ystyr a ei hun. Darllenwn waith Brian enedigaeth gor-ŵyr iddynt, ffynhonnell rhai o’r enwau hynny. yn aml yn y Ffynnon. Cafwyd Eifion, mab bach Siân ac Elgan grwn pnawn diddorol iawn yn ei yn Llanuwchllyn. Mae Eifion [Llyd C Gronn ‘pentwr’, Llyd. Diw. gronn o’r gwr. *ghrendh- ‘cefn gwmni. Enillwyd y raffl gan yn ŵyr i Brian Williams Bryn rhwng rhychau’] eg ll grynnau, gryniau. Eirwen ac Elinor. Deiliog. Ein dymuniadau gorau Cefn neu drum o dir mewn cae, darn o dir (neu nifer o gwysi) iddynt. mewn cae wedi ei aredig (a ffinir ar y naill ochr a’r llall â rhych) a Dwy brofedigaeth chefn yn ei ganol sy’n ymestyn o dalar i dalar, a’r cwysi’n gogwyddo Bu farw Ieuan Jones, Rhosfawr, Diolch tua’r cefn o’r naill rych a’r llall; Cyfr. y darn tir âr rhwng dau rych ar drothwy ei gant oed ar 26 Diolch i Edith Owen am ei (yn ôl yr Hen Gyfreithiau ei led oedd 27 o droedfeddi); gwely neu Chwefror. Bu’n derbyn Llais rhodd o £10.50 i Llais Ardudwy bâm hir mewn gardd; darn neu rimyn o dir (ee bedd, daear, maes Ardudwy ers blynyddoedd. brwydr, tiriogaeth); yn dros. a ffig. cnwd y grwn, llinach, gwehelyth, Anfonwn ein cydymdeimlad â’i ‘Weatherman Walking’ hil: ferched Rhian ac Iola. [Bu farw cotel eu mam, Dorothy Stephens, [?bnth. ff. S. *cottle, bach. o’r S. cot neu o ff. Lad. Diw. cotellus, Maesygarnedd gynt, rai cotella; cf. Crn. cotelle ‘coed’ yn ôl Wm. Pryce: Arch. Cornu-Brit.] blynyddoedd yn ôl eb. ll. cotelau. Llain o dir yn culhau at un pen iddo, congl fechan, Bu farw ei frawd yng nghyfraith cilfach; cae bychan, clos: slip or slang of land narrow at one end, y diwrnod canlynol, sef William small corner, nook; paddock, close, enclosure. Stephens, Ty’nlon, Caergybi, Maesygarnedd gynt, yn 95 oed. Cydymdeimlwn â’i wraig Eunice a’r teulu oll yn eu profedigaeth. CYLCH MEITHRIN

Derek Brockley a Pam Odam Telynor Mawddwy LLANBEDR Diolch i Les Darbyshire am roi Welsoch chi’r rhaglen hanes Telynor Mawddwy a’i Weatherman Walking, the Welsh deulu i ni. Roeddwn yn edrych Coast ar eich sgrîn deledu nos ymlaen i’w ddarllen bob mis. Wener, 27 Mawrth? Roedd Mae gennyf gof ohono yn dod i y bennod gyntaf yn dilyn bregethu yn Beser, ac yn mynd Derek Brockway ar ei daith i’w siop yn Bermo. Roedd yn ŵr o Harlech i’r Bermo, a braf galluog ac annwyl iawn. Er i mi oedd ei weld yn sgwrsio efo ddarllen llyfr David Elis Roberts nifer o bobl Ardudwy ar hyd y ‘I’r pridd heb arch’ ni wyddwn daith – Pam Odam yn Eglwys ddim o hanes ei deulu. Diolch Llandanwg, Catrin Richards yn fawr i Les Darbyshire am roi yng Nghapel Salem, Sarah yr hanes ar gof a chadw. Tibbetts, un o’r Cambrian Beach GJ Guardians am eu hymdrech nhw i lanhau traethau, a Rhodri Clwb Cawl Dafydd o Dyffryn yn sôn Ni fydd yna Glwb Cawl yn y am Forfa Harlech a’r crwban Neuadd am beth amser. Diolch môr enfawr a ddaeth i’r lan i Jane am fod mor feddylgar gan yno rai blynyddoedd yn ôl. Plant Cylch Meithrin Llanbedr yn dathlu Dydd Gŵyl Ddewi. fod rhan dda ohonom dros ein Llongyfarchiadau iddyn nhw i Cawsom hwyl yn creu cennin Pedr a pharatoi cawl i ddathlu’r 80 oed. gyd un ac oll. diwrnod. Hoffem ddiolch am yr holl gefnogaeth. 5 LLANFAIR A LLANDANWG Llyfrau difyr bod yn ymweld â Harlech gan deunyddiau codi tŷ yn brin Llyfr difyr i bobl Sir Efo’r argyfwng difrifol yma aros yn nhai gwyliau pobl eraill. rhwng y ddau ryfel, daethpwyd Feirionnydd wedi ei gyhoeddi ledled y byd ar hyn o bryd, a Penderfynodd y ddau brynu â’r holl ddeunyddiau a llafur Sylwer bod cyfrol Glenda Carr, phawb yn gorfod aros yn eu rhywle iddyn nhw’u hunain o’r Midlands. Llechi o Gernyw Hen Enwau o Feirionnydd cartrefi, pa lyfrau ydych chi wedi a dywedodd ffrind wrthyn sydd ar y to. Serch hynny, mae’r (Gwasg y Bwthyn, ISBN: bod yn eu darllen? nhw bod tŷ ar werth. Dyma’n cyfuniad o ddeunyddiau’n 9781912173327) bellach wedi Un llyfr difyr dros ben ydy union be oedd ei angen ar eu gweithio’n berffaith. Mae ei chyhoeddi, ac y bydd ar gael ‘Discovering Welsh Houses’, teulu ifanc – haul, tywod a cynllun y tŷ’n syml iawn ac eto’n mewn siopau llyfrau yn fuan. golygydd Michael Davies, sy’n bywyd syml. Nhw’u dau oedd berffaith i’w leoliad. perchnogion Cymreig cyntaf Cynlluniwyd pob ystafell ar Golff y tŷ. Aeth Pat ati i ymchwilio i gyfer yr olygfa, ac o ffenestri’r tŷ Cystadleuaeth Meistri Amatur hanes y tŷ a chlywodd bod gan y gwelir traeth hir Harlech wrth Hŷn Ewrop [Merched] gwesty, ganllath i fyny’r arfordir, iddo ymestyn tua’r gogledd a gysylltiad â’r tŷ. Phortmeirion. O ran arddull Roedd cwmni Cadburys, mae’r tŷ’n debyg i’r symudiad cynhyrchwyr siocled o Arts and Crafts gyda defnydd Birmingham, wedi prynu Hafod o ddeunyddiau naturiol o Wen yn 1922 fel cartref i’w ansawdd da. Manylion syml, gweithwyr adfer wedi salwch. a chrefftwaith hyfryd. Mae Felly cychwynnodd y cysylltiad lloriau’r tŷ i gyd yn dderw. Yr hir rhwng Cadburys a Harlech, unig gwir newid a wnaed gan sy’n parhau hyd heddiw. y teulu Hughes oedd gosod yr Cafodd Ann Lewis, Min-y- Ysgrifennodd Pat at Cadburys unedau cegin, eto o bren sy’n môr, Llandanwg a’i mab, Iwan ac anfonodd lun o Sarn Badrig gweddu â’r tŷ. [y cadi] wythnos braf iawn yn cyd-fynd â chyfres deledu ar y iddyn nhw, gan ofyn a oedden Bu Sarn Badrig ym meddiant ninas Valencia, Sbaen ddechrau BBC yn 2007. Yn y llyfr, ceir nhw’n adnabod y tŷ. Cafodd Harrison Barrow hyd ei mis Mawrth. hanes deunaw o dai difyr a lythyr dymunol iawn yn ôl gan farwolaeth yn 1953, ac mae Pat Er bod y tywydd yn braf, gwahanol yng Nghymru, yn Syr Adrian Cadbury, yn dweud yn credu ei bod yn bwysig cadw roedd braidd yn wyntog ar cynnwys un o Ardudwy, sef Sarn ei fod yn adnabod y tŷ’n dda, ac ei draddodiadau yn fyw, felly brydiau. Roedd y cwrs o Badrig, a saif ar y ffordd rhwng wedi bod yno. Codwyd y tŷ gan mae hi’n cadw ffotograff ohono safon ardderchog a safon y Llanfair a Harlech. Dydy’r tŷ ei gefnder, Harrison Barrow. fo ar wal yr ystafell fyw. Mae cystadleuwyr yn hynod o uchel ddim yn un sy’n amlwg wrth Gŵr busnes amlwg oedd hwn a hi hefyd yn cadw’r cysylltiad â - gyda nifer o gyn-enillwyr o ei basio; byngalo gyda rendr gwleidydd lleol o’r Midlands. Cadburys drwy osod bar bach o fri yn cystadlu a hynny o bob gwyn a ffenestri metel, ond Pan oedd cwmni Cadburys, a siocled ar obennydd pawb. gyda’i olygfa drawiadol o Forfa oedd ag enw da o safbwynt trin Tŷ syml, felly, ond cymaint yn gwlad dan haul. Harlech, Eifionydd a Phen eu gweithwyr, yn cau i lawr am fwy oherwydd yr olygfa ragorol. Er y gwyntoedd cryfion, Llŷn, a mynyddoedd Eryri, mae bythefnos yn ystod yr haf, roedd Yn ogystal ag adrodd hanes y fe lwyddodd Ann i ennill ganddo stori unigryw. bron y cwbl o bentref Bournville tŷ, mae’r llyfr hefyd yn cynnwys y drydydd wobr sy’n Daw enw’r tŷ o un o dair rîff yn dod i aros i Harlech, ac lluniau trawiadol o’r tŷ a’r berfformiad clodwiw iawn. sy’n ymestyn allan i’r bae tuag roedd fel gwyliau teuluol mawr. golygfeydd – ewch i holi am Llongyfarchiadau fil iddi a at Iwerddon, Sarn Badrig. Ar Rhedai trên yn uniongyrchol o gopi; mae’n werth ei ddarllen. diolch am roi yr ardal hon ar y ddistyll mae rhywfaint o’r rîff i’w bentref Bournville i Harlech. HM map unwaith eto. gweld uwchben wyneb y dŵr, ac Codwyd Sarn Badrig ar lethr, yn ôl y chwedl mae angylion yn felly wrth i chi ei gyrraedd o’r LLYTHYR ei cherdded o Iwerddon yn ystod ffordd, rydych yn gweld ei do Annwyl Olygydd, y nos. yn codi uwchben yr amrywiaeth Gan Wil Owen y bydda i’n cael copïau o’r Llais rŵan a bore ‘ma Bydd llawer yn yr ardal yn o lwyni sy’n ei amgylchynu. bum yn darllen rhifyn mis Chwefror. Llongyfarchiadau mawr i chi. adnabod Gwilym a Pat Hughes, Saif y drws ffrynt yng nghornel Cefais bleser mawr yn ei ddarllen. Yr wyf wedi mwynhau pob un perchnogion y tŷ ers dros 30 yr adeilad siap-L sy’n hafan o gyfraniadau Les Darbyshire am Delynor Mawddwy ond y mae’r mlynedd. Roedden nhw wedi yn llygad yr haul. Gan fod un yn rhifyn Chwefror yn hollol gyfareddol. Am stori! Ellid dim dychmygu’r fath hanes. Mwynheais hefyd erthygl gyntaf Edward M Thomas ar ‘Hogia a merched yr Highways’. Tybed fûm i’n dysgu’r Edward Thomas yma? Rwy’n cofio bachgen o’r un enw yn niwedd y chwedegau, bachgen arbennig o dda a pherson hoffus iawn o deulu rhagorol. Un o’m hoff lecynnau yn y byd ydi Cwm Nantcol (Cwm Nantcol ac Abermenai a hefyd Rhyd-ddu) a daeth cyfraniad Meurig Hendre Waelod â llu o atgofion i mi. Llongyfarchiadau mawr i chi ar ddeunydd darllen cyfareddol - hyd yn oed ar ôl hanner can mlynedd. Cofion cywir, Geraint (Percy) Gol: Bu Geraint Percy Jones yn athro yn Ysgol Ardudwy ar ddiwedd y 60au a bu ef a Meira, ei wraig, a’r hogiau’n byw ar Ffordd Uchaf, Llanfair am gyfnod. Bellach mae’r ddau yn byw ym Mangor ond, fel y gwelwch, o’r uchod, yn dal i werthfawrogi cael hanes Ardudwy. Sarn Badrig 6 GRŴP LLANBEDR - HUCHENFELD Cynhaliwyd gwasanaeth arbennig yn Eglwys Sant Pedr, Llanbedr fore Sul Mawrth 15fed i gofio 75 mlynedd ers llofruddiaeth y pum aelod o griw’r Awyrlu Brenhinol (RAF) yn Huchenfeld. Roedd y gwasanaeth teimladwy dan ofal y Tad Tony Hodges efo Stephanie Beacon yn rhoi’r bregeth. Cawsom hefyd gyflwyniad manwl a diddorol gan Adrian Williams, Swyddog Awyrlu Cymru am ddigwyddiadau’r noson honno pan fu raid i’r dynion adael awyren John Wynne. Ar ôl y gwasanaeth mwynhawyd paned a sgwrs yng Nghaffi’r Wenallt.

Ac yn yr Almaen ...

Ochr Eglwys Huchenfeld Mae’r plac rhwng y ddwy ffenestr hir. O flaen y plac, gwelir y fainc a roddwyd gan John Wynne a cholofn er cof amdano a godwyd y llynedd gan bobl Huchenfeld.

wrth iddo orfod delio â phob GWYLLIAID math o sefyllfaoedd ar ôl iddo Bethan Gwanas ef a Mari ddod o hyd i’r cleddyf Eglwys Huchenfeld hud. Yn wir, yn sydyn o ganol yr eira, fe ddiflanna’r ddau i gyfnod y Gwylliaid yn 1554 a dyna ddechrau Ar y 17eg o fis Mawrth eleni, y dyddiad 75 mlynedd yn ôl i aelodau ar stori antur hynod. Dyma stori criw John Wynne gael eu lladd yn Huchenfeld, cyfarfu grŵp bach lawn cyffro sy’n dod â rhywfaint o ohonon ni y tu allan i Eglwys Huchenfeld i gofio am FO James hanes y cyfnod yn fyw i ni – cawn Vinall, FO Harold Frost, FO Gordon Hall, Flt Lt Sidney Matthews a wybod am wisgoedd y Gwylliaid Flt Sgt Edward Percival. ac am eu harferion byw, a chawn glywed am eu gelyn. Mae’r cyfan yn ddoniol ar adegau a hefyd yn emosiynol iawn wrth i’r Gwylliaid ymdopi â’u tranc a hefyd wrth i’r ddau blentyn ymdopi ag arferion byw y Gwylliaid. Pwysleisia’r awdur fod llawer o’r stori yn ddychmygol ond mae yma ffeithiau hefyd, felly dyma math o Nofel antur go iawn sydd yma, nofel y gellid ei chyflwyno mewn wrth i Rhys o Gaerdydd a Mari gwers hanes er mwyn bywiogi’r o sir Feirionnydd fynd yn sownd cyfan. mewn storm o eira. Rywsut mi Mae yma ddefnydd da o iaith a ddônt ar draws ei gilydd ger thafodiaith, a daw’r cyfan at ei Dinas Mawddwy ac o’r cychwyn gilydd ar ddiwedd y stori mewn mae’r gwahaniaeth rhwng y ddau O dan y plac efo enwau’r pum dyn cynhaewyd cannwyll i bob un ffordd glyfar ... ond gwell i mi gymeriad yn fawr. Merch y wlad beidio datgelu mwy! Mae gen i dyn. Roedd ’na hefyd flodeudorch mawr o babïau coch gan Eglwys yw Mari sy’n ddeg oed ond mae blentyn naw oed ac ni ollyngodd Huchenfeld, un gan grŵp ieuenctid yr ardal “Stadtjugendring”, ac Rhys, sy’n ei arddegau, yn amlwg hi’r nofel o’i dwylo nes iddi orffen un er cof am Marjorie Frost-Taylor, gweddw Harold Frost, oedd yn yn dod o’r ddinas. Ei iPad, iPod ei darllen. Am chwe phunt namyn gweithio’n galed iawn dros gymodi rhwng yr Almaen a Phrydain. a phob dim cyfrifiadurol arall ceiniog, dyma fargen a ffilm antur A chan ein pentref ni ... tusw o gennin Pedr, yn union 75 ohonyn sy’n mynd â’i fryd a does ganddo o gyfrol. nhw, efo cerdyn bach yn dweud: “Oddi wrth Llanbedr”. fawr o sgwrs. Dyfalwn fod yr Sarah Down-Roberts Yn anffodus, oherwydd feirws y goron, nid oedd yn bosib cael awdur yn fwy hoff o’r ferch fach o Adolygiad oddi ar www.gwales. gwasanaeth yn yr eglwys. Feirionnydd – hwyrach ei bod yn ei com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau gweld yn debyg iddi hi ei hun. Cymru. Ond fe gynheswn yn fawr at Rhys 7 Teyrnged i Gwynne Jones [Gwynne Bara] - Bethan Johnstone

enfawr ynddo; y cyfan wedi’i ysgol, aeth i weithio i Bowater, i ffwrdd a byddai Keith yn wneud gan ei fam. Gwynne y cwmni adeiladu yn Nyffryn sefyll ar ei gefn yn ffilmio gyda arweiniodd yr orymdaith yn Ardudwy. Roedd ganddo Gwynne yn ei yrru. Weithiau, cario clustog sidan gwyn, gyda swydd gyfrifol yno, gyda rhan roeddem yn aros mewn mannau choron y frenhines newydd ohoni yn gyfrifol am baratoi yr lle roedd bwyd wedi’i baratoi. arni. Dywedais wrtho unwaith, holl gyflogau yno. Ond pe bai Gwynne yn gweld y “Mae’n rhaid dy fod wedi bod Pan adawodd yno dechreuodd camera’n pwyntio i’w gyfeiriad, yn fachgen bach da.” ar ei waith o ddosbarthu bara. roedd i ffwrdd fel ergyd. “Pam dwad?” A dyna sut roedd pawb yn ei Yn ystod dyddiau’r carnifal, “Wel, heddiw fyddech chi ddim nabod - fel Gwynne Bara. bu Gwynne unwaith yn helpu yn gwisgo bachgen bach mewn Roedd bob amser yn awyddus Keith gyda’i fflôt carnifal. Ac gwyn, mi fyddai’n fudr iawn o iawn i chwarae chwist a byddai’n mewn blwyddyn arall byddai fewn munudau fel y mae plant gyfrifol am drefnu gyrfaoedd Keith yn helpu Gwynne. Digon Cafodd Gwynne ei eni yn 1940 yr oes yma.” chwist yn lleol a byddai’n teithio o chwerthin a llawer o gwpanau yn Nhanrallt, sef y tŷ o dan y Ei ateb oedd, “Peidiwch ag i bentrefi eraill i chwarae hefyd. o goffi. castell. Yn ôl Cynthia, roedd anghofio, Beth, fe’ch magwyd Cyfarfu a phriodi Olwen ac Am gyfnod wedyn bu Gwynne ganddo obsesiwn â’i gastell chi a minnau i barchu pobl hŷn. roedd bob amser yn falch iawn yn gweithio gyda Gerallt ac Ann byth ers hynny. Ymhob man Pe byddent yn dweud wrthych o’r pedwar o blant. Yn anffodus yn garej Toyota yn y dref bryd yn y cartref, mae ffotograffau a am aros yno, peidiwch â symud, chwalodd y briodas, er iddynt hynny. phaentiadau ohono. mi fasen ni’n gwneud fel y aros yn ffrindiau am nifer o Ar ôl iddo ymddeol, helpodd Rydyn ni i gyd yn gwybod bod dywedwyd wrthym.” flynyddoedd. Cynthia a Dianne yn Siop y yna ddigon o hwyl lle bynnag Roedd yn addoli ei gefnder Wenallt. Rydan ni i gyd yn cofio roedd Gwynne. Byddai’n siarad - y diweddar Arwel Jones. Bu’r gynghrair snwcer yn rhan ei fasgedi crog hyfryd y tu allan â chi o ddifrif am rywbeth ac yn Chwaraeodd Arwel bêl-droed o’i fywyd ers blynyddoedd lawer. i’r siop. sydyn buasech chi yn sylweddoli i dîm Porthmadog. Ni fethodd Roedd fy mab, Peter, a llawer ei fod yn tynnu’ch coes. Gwynne erioed fynd i’w weld yn o fechgyn ei oedran yn ffodus Roedd ganddo dalent ym maes Byddwn i’n dweud, “Gwynne, y chwarae. iawn eu bod wedi cael dylanwad coginio hefyd. Ymhen sbel, coblyn”, ac yna fe fyddai’n cael Gwynne wrth y bwrdd snwcer. mentrodd i fyd cystadlu gyda’i hwyl fawr ac yn chwerthin dros Hefyd yn ifanc iawn, daeth yn Roedd bob amser yn eu hannog gacennau hardd, ac enillodd y lle. aelod o’r band lleol, ynghyd ac fe wnaethant ffurfio tîm yn sawl gwobr yn sioe Harlech. â’i dad, ei frawd mawr Jim ymweld â chlybiau snwcer eraill. Roedd Gwynne yn hoff iawn o Dioddefodd yn ddrwg gydag a Rhiannon ei chwaer fach. Byddai Gwynne yn helpu i’w fyd natur ac yn bwydo adar y to asthma o oedran ifanc iawn. Roedd y pedwar ohonyn nhw, cludo gan ddefnyddio ei gar ei a’r jac-do bob dydd. Roedd hyd Roedd bob amser yn arfer yn aelodau balch o fand arian hun. Roedd bob amser yn dod yn oed yn prynu bara gwenith dweud mai ysmygu oedd yn Harlech, ac arhosodd ei gariad â nhw adref, nid i ben y ffordd cyflawn ar eu cyfer. gwella ei asthma. Byddem at y band gydag ef ar hyd ei ond bob amser at y drws. ni’n dweud, “Cer o ‘ma.” Ond oes. Dyna oedd y gerddoriaeth Roedd yn falch iawn ei fod Roedd wrth ei fodd yn chwilota dywedodd Dr Williams (Doctor a glywsom wrth inni ddod i wedi cael ei wneud yn llywydd am ffrwythau a blodau ar gyfer Bach) wrth dad Gwynne, “y mewn ar gyfer y gwasanaeth anrhydeddus y gynghrair gwneud ei win cartref enwog tro nesaf y bydd yn cael pwl hwn. Mae sawl un ohonom snwcer, yn ystod y blynyddoedd iawn erbyn hyn. Unwaith eto o’r asthma, rhowch un sigarét yma heddiw wedi eu magu yn yr diwethaf. yn ennill llawer o wobrau yn y ‘Woodbine’ iddo fo!” un cyfnod â Gwynne. Aethom sioeau. Rydyn ni wedi gweld ei Rhag ofn nad yw rhai ohonoch i’r un ysgol gynradd, yr un côr Priododd ef a Cynthia ym 1973 lun ers blynyddoedd lawer yn chi’n gwybod beth yw hynny, plant, yr un Ysgol Sul. Cefais fy ac maent wedi byw yn Llanbedr Llais Ardudwy a phapurau eraill roedden nhw’n sigaréts medyddio efo Gwynne a Jim ac ers hynny. Bu’n gweithio am yn dal ei gwpanau buddugol. poblogaidd iawn y dyddiau Ernest (brawd Lilian) ond dydw ychydig flynyddoedd gyda fy Ddwy flynedd yn ôl, derbyniodd hynny. Ni fuasech chi’n clywed i ddim yn cofio bod Gwynne yn ngŵr. Mae fy merch, Judith, yn y newyddion trist bod ganddo meddyg yn rhoi’r cyngor gapelwr mawr. Fe wnaethon ni cofio mai Gwynne a ddysgodd ganser. hwnnw heddiw! Mae’n debyg i gyd deithio ar y trên i Ysgol iddi reidio beic. Y genhedlaeth iddyn nhw helpu ac roedd wedi Ramadeg Bermo. nesaf i lawr rŵan, a ddywedodd Roedd bob amser yn canmol tyfu allan o’r asthma erbyn iddo Pan adawsom yr ysgol, aethom wrth ei mab fod Gwynne wedi y driniaeth ryfeddol a gafodd fod tua 16 oed. Ond fe aeth i i gyd ein ffyrdd ein hunain ac mynd - a’i ateb oedd, “O na gan yr holl feddygon a nyrsys drafferth gyda rhai o’i athrawon ar wahân. Ond rydyn ni bob mam, nid Santa Clôs!” yn Ysbyty Gwynedd a merched yn yr ysgol pan wnaethon nhw amser wedi aros yn ffrindiau da. Glan Clwyd. Daethant i gyd ddarganfod ei fod yn cario Yn ystod gwyliau ysgol, ac ar Nid wyf yn gwybod faint yn ffrindiau iddo. Yn enwedig sigarét yn ei boced. Cafodd ei benwythnosau, byddai Gwynne ohonoch sy’n cofio fel y byddai Dr Goshall, yr ymgynghorydd gosbi’n ddifrifol gan rai ohonyn yn gweithio i Miss Jones, Capel Rehoboth yn trefnu radiotherapi. Roedd yn edrych nhw. Fe aeth ei dad i’r ysgol i London House. Bu hefyd yn teithiau cerdded noddedig. ymlaen at ddathlu ei ben- gwyno. rhannu ei oriau gyda Mr a Mrs Ffilmiodd fy ngŵr nhw i blwydd yn 80 y Mehefin hwn, Carter, ar draws y ffordd yn gyd. Bu hen grwydro mewn ond nid oedd hynny i fod. Pan oedd tua 5 neu 6 oed, Jac-do, fel y mae rhai ohonom hen ‘Land Rover’ eithaf salw Ymladdodd yn ddewr ond yn cymrodd ran yng ngharnifal yn dal i’w alw. Roedden nhw’n (dyddiau cyn MOT!). Roedd anffodus collwyd y frwydr. Harlech. Roedd wedi ei wisgo gwneud gemwaith a’i werthu yna gynfas dros y cefn, Fe BJ mewn siwt sidan wen, gyda yn y siop. Ar ôl iddo adael yr wnaethant dynnu hwnnw het fawr â brim a phluen wen 8 DYFFRYN ARDUDWY A THAL-Y-BONT Genedigaeth Yn yr ysbyty Dymuniadau gorau i Ynyr a PRIODAS PEN-BLWYDD Dymunwn wellhad buan i Kirstye, 13 Llwyn Ynn, Tal-y- Meirion Owen, Tŷ’n y Cae, bont ar enedigaeth mab, sef Ilan ARBENNIG sydd yn Ysbyty Gwynedd Wyn Roberts ar Mawrth 18fed. wedi derbyn llawdriniaeth. Llongyfarchiadau i’r teidiau Anfonwn ein cofion cynnes ato a’r neiniau hefyd, sef Einion a gobeithiwn y caiff ddod adref a Rhian Roberts, a Rodney a cyn hir. Sharon Geer. Pob lwc i’r teulu bach. CYNGOR CYMDEITHAS DYFFRYN A THAL-Y-BONT Cyfarfod Gweddi Merched y Byd TYNNU DWY FFRÂM SIGLEN, Cynhaliwyd y cyfarfod yn EU PEINTIO A’U HAILOSOD YN Festri Horeb bnawn Gwener, Y PARC CHWARAE NEWYDD 6 Mawrth. Arweiniwyd y cyfarfod gan Einir Jones, Rhian Os oes gennych ddiddordeb Davenport a Meryl Jones a’r yn y gwaith o dynnu dwy ffrâm organyddes oedd Rhian Dafydd. Ar ddydd Sul, Mawrth 15 siglen, eu peintio a’u hailosod Cafwyd cyfarfod bendithiol priodwyd Owain Hedd Roberts, yn y parc chwarae newydd a iawn a diolch yn fawr i bawb mab David a Mai Roberts, fyddai’n bosib i chi anfon eich a gymerodd ran eto eleni. Nant y Coed, Dyffryn a Rosie pris mewn amlen dan sêl i’r Cafwyd casgliad o £50.50. Yn Andrews, merch y diweddar cyfeiriad canlynol: dilyn, cafwyd paned a chacen. Julian Andrews, Tyddyn Stabal, Pen-blwydd arbennig Mrs Annwen Hughes, Llanbedr a Tricia Andrews, Llongyfarchiadau a dymuniadau Clerc y Cyngor, Cydymdeimlad Caer rŵan. Cafwyd seremoni gorau i Mrs Beti Roberts, Plas Uchaf, Talsarnau, Anfonwn ein cydymdeimlad arbennig yng Nghernyw gan Bellaport, ar ddathlu ei phen- Gwynedd, LL47 6YA llwyraf at Mrs Eunice Stephen, rannu’r newyddion cyffrous blwydd yn 90 ar 15 Mawrth. cyn gynted ag sy’n bosib os Caergybi (Eunice Mckean, gyda’r teulu i gyd wedyn. Dyma wraig a fu’n gweithio’n gwelwch yn dda. Glanrhos gynt) a’r teulu yn eu Bydd amser i ddathlu eto ar ddiwyd dros y papur hwn profedigaeth o golli Mr William ôl i’r amser dyrys ein gadael. ynghyd â’i gŵr, Ken am Os oes angen mwy o Stephen, priod, tad, taid a hen Dymuniadau gorau oll iddynt. flynyddoedd lawer. Hyderwn wybodaeth arnoch ynglŷn daid annwyl. y cawn nhw flynyddoedd â’r uchod, mae croeso i chi Genedigaeth eto o ddedwyddwch yn eu gysylltu gyda Chadeirydd y Festri Lawen, Horeb Llongyfarchiadau i Sophie a hymddeoliad. Cyngor, Edward Griffiths Daeth y tymor i ben gyda chinio Lee, Bron Hyfryd, ar enedigaeth SAMARIAID (01341 242424/07900 908058) Gŵyl Ddewi yn Nineteen.57 mab bychan, Scott Lee. Mae gan ar 12 Mawrth. Croesawyd Sophie siop farbwr yn Llanbedr. pawb gan y cadeirydd, David LLINELL GYMRAEG Henry Roberts. Wedi’r gwledda cyflwynodd a chroesawodd 08081 640123 David ein gŵr gwadd am y noson, sef Myrddin ap Dafydd, yr Archdderwydd presennol. Cafwyd orig gartrefol iawn yn ei Smithy Garage gwmni a chafodd wrandawiad Dyffryn Ardudwy, Gwynedd astud iawn. Diolchodd David yn gynnes iawn iddo ac i staff y Tel: 01341 247799 Cynhaliwyd Rasus Malu yn y bwyty am y wledd. Lasynys yn ôl ym mis Awst ac Diolch yn fawr i Mai am wneud www.smithygarage-mitsubishi.co.uk yn dilyn hynny penderfynodd y trefniadau. smithygaragedyffryn smithygarageltd Clwb Rygbi Harlech eu bod am roi £1,850 i Joshua’s Diolchiadau Light Foundation ac £1,850 Dymuna Ann Meyrick (Meifod hefyd i DPJ Foundation. Uchaf) ac Eluned a’u teuluoedd Gobeithiwn gynnal noson i godi ddiolch i’w teulu a chyfeillion ymwybyddiaeth o’r ddwy elusen yn Ardudwy am yr holl gardiau, arbennig yma pan fydd cyfle yn galwadau ffôn a rhoddion a y dyfodol. dderbyniwyd ganddynt ar Rydym yn byw mewn amser farwolaeth Arwyn mor sydyn ac dyrys ac mae’r ddwy elusen annisgwyl. Diolch yn fawr. yma yn gwneud gwaith arbennig. Gellir cael rhagor o Rhodd £33 Ar gael ar delerau 0% hurbrynu dros wybodaeth amdanynt ar y we. Diolch i bawb am gefnogi ein 3 blynedd heb unrhyw isafswm ernes gweithgareddau. 9 CYNGOR CYMUNED CROESAIR gan Gerallt Rhun DYFFRYN A THAL-Y-BONT Yn y pôs hwn mae pob llythyren y wyddor Gymraeg rywle yn CEISIADAU CYNLLUNIO y croesair (ar wahân i Ph). Ceisiwch weithio allan pa rif sy’n Codi tŷ deulawr (marchnad agored) a garej dwbl - Tir ger Tan y Foel, cynrychioli pob llythyren. Mae tair llythyren wedi eu dadlennu Ffordd Capel, Dyffryn Ardudwy - aildrafod y cais hwn. Roedd yr aelodau eisoes. yn bryderus iawn ynglŷn â’r mynediad i’r tŷ yn y cais hwn, hefyd yn 2 17 14 6 2 4 18 14 6 26 1 6 pryderu y byddai camddefnydd o’r fynedfa sydd rhwng y swyddfa bost yn y pentref a’r lloches bws yn cael ei wneud. Felly maent yn gofyn i’r 16 27 2 1 8 Parc Cenedlaethol a fyddai modd i’r cais gael ei drafod mewn cyfarfod o bwyllgor cynllunio’r Parc ac nid gan swyddog unigol. Hefyd maent o’r farn 2 6 20 2 3 11 11 26 24 2 6 10 y byddai cael ymweliad safle yn help er mwyn i aelodau’r pwyllgor gael N syniad o safle’r cais cyn gwneud penderfyniad arno. 19 1 3 2 MATERION YN CODI 19 2 6 17 25 23 3 2 21 14 11 10 Templed Rhestr Tendrau Cafwyd gwybod bod Michael Tregenza ac Edward Williams wedi llunio 26 2 2 2 3 templed o beth sydd ei angen. Cytunwyd i ddosbarthu hysbyseb yn gofyn a oes gan rai diddordeb mewn nodi eu henwau i fod ar restr tendr y 15 12 14 3 11 16 12 14 11 3 16 21 Cyngor ac os felly iddynt gysylltu gyda’r Clerc. 14 14 26 26 Agor Tendrau Torri Gwair Derbyniwyd pum tendr i wneud y gwaith uchod. Cytunwyd bod Mr Gary 11 2 21 9 14 6 8 2 7 3 16 22 Coates o gwmni Evergreen yn cael tendr 1 (mynwentydd) a Mr Gary Martayn o gwmni West Coast Properties yn cael tendr 2 a 3 (llwybrau 7 16 10 1 27 cyhoeddus, parciau chwarae ac o amgylch y seddi ger Ffordd Ystumgwern, Bro Enddwyn, i lawr Ffordd y Llan a Ffordd yr Efail). Hefyd, derbyniwyd 13 21 16 11 16 24 10 13 6 2 3 6 pris gan Mr Gareth John Williams i dorri a chlirio’r gwair o amgylch y U 14 1 5 21 toiledau yn Nhal-y-bont, hefyd i dorri a chlirio’r gwair ym Mharc Morlo ac i dorri a chlirio’r gwair yng Ngardd Penybont, a byddai’r gwaith o edrych 2 11 1 12 3 23 3 16 22 6 1 19 ar ôl y pot blodau ger arwydd Tal-y-bont yn cael ei gynnwys gyda’r gwaith yng Ngardd Penybont a’r gwaith gyda’r potiau blodau ger y toiledau yn 1 14 16 10 12 Nhal-y-bont. Agor Tendrau Fframiau Siglen 13 12 2 6 14 11 26 23 19 2 26 22 I Adroddwyd nad oedd tendr wedi ei dderbyn ynglŷn â’r uchod. Cytunwyd i ddosbarthu hysbyseb yn gofyn am brisiau i dynnu’r ddwy ffrâm siglen, eu A B C CH D DD E F FF G NG H I L LL M N O P (PH) R RH S T TH U W Y A B C CH D DD E F FF G NG H I L LL M N O P (PH) R RH S T TH U W Y peintio a’u hailosod yn y parc chwarae newydd.

GOHEBIAETH 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Cyngor Gwynedd – Adran Briffyrdd 1 2 3 4 5 6 7 N 8 9 10 11 12 U 13 14 Derbyniwyd ateb ynglŷn â llwybr cyhoeddus rhif 50 (cutting) gan Ms 15 16 17 18 N19 20 21 22U 23 24 25 26 27 28 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 I PH Liz Haynes, Swyddog Llwybrau, Cyngor Gwynedd. Roedd yn nodi ei I PH bod wedi ymweld â’r llwybr ddydd Mawrth yr 11eg o’r mis diwethaf gyda’i chydweithiwr a’u bod wedi trafod gwaith yn gyntaf i agor y cylfat EGLWYSI BRO ARDUDWY presennol gyda llaw, ond wedi cytuno y bydd angen mwy o waith i agor y Ni fydd gwasanaethau, cyfarfodydd na digwyddiadau yn yr eglwysi ym ffosydd sydd wedi cau ac efallai y bydd hyn yn gorfod aros tan y flwyddyn mro Ardudwy hyd nes ceir rhybudd pellach. ariannol newydd. Hefyd, eisiau cyfleu ein diolchiadau i Edward Griffiths Mae’r eglwysi i gyd wedi cau erbyn hyn. am dorri’r goeden oedd wedi disgyn. Cytunwyd i anfon llythyr o ddiolch Mae llawer yn cael ei ddarlledu am hunanoldeb rhai pobl yn ystod y i Liz Haynes am yr holl waith mae hi wedi ei wneud i’r Cyngor hwn dros y sefyllfa anodd bresennol hon ond ceir llawer iawn o garedigrwydd ac blynyddoedd gan ei bod yn ymddeol o’i swydd y mis nesa. anhunanoldeb hefyd sy’n amlwg o’r llawer o bethau sy’n digwydd yn lleol ADRODDIAD Y TRYSORYDD a fydd yn helpu i wneud bywyd yn haws i’r rhai sydd wedi’u hynysu ac sy’n Ceisiadau am gymorth ariannol methu gadael eu cartrefi. Ambiwlans Awyr Cymru - £500 Cadwch yn ddiogel! CFfI Meirionnydd - £300

Cymdeithas Gymraeg y Bermo Y BERMO A LLANABER Mwynhawyd Cinio Gŵyl Ddewi yn Hendrecoed Isaf ar ddechrau mis Mawrth yng nghwmni Mair Tomos Ifans. Diolch i Kevin a’r gweithwyr am y bwyd blasus a’r gwasanaeth croesawgar. Diolch hefyd i Mair am noson gartrefol a hwyliog yn ei chwmni. Bu raid inni ohirio ein Cyfarfod Blynyddol ar y 18fed a gweld Diolch am wasanaethu lluniau John a Jean Roberts yn Pob dymuniad da i David India. Cawn fwynhau’r orig yn Jones a’i staff yn y siop gig sydd ein tymor newydd yn 2020-21 wedi rhoi’r gorau i fasnachu gobeithio. yn ddiweddar. Roedd yn siop Llawer iawn o ddiolch i bawb boblogaidd iawn gyda’r bobl leol Ysgol y Traeth ac ymwelwyr ac yn gwerthu cig Disgyblion B5 Ysgol y Traeth a fynychodd uwchgynhadledd ar am eu cefnogaeth drwy’r flwyddyn. o safon uchel. Bydd chwith ar ôl newid hinsawdd i blant ym Mangor yn ddiweddar. y siop yn y dref. 10 TRYCHINEB YN NEBRASKA Yn fore dydd Sadwrn, 2 Mehefin 1883, sylwyd fod yr afon yn Cedar Creek, ger Oakdale, Sir Antelope, Nebraska, ardal amaethyddol, yn codi’n gyflym, gan beryglu bywydau yr anifeiliaid yn y ‘corral’ yn ymyl y bont. Prysurodd rhai i hysbysu’r ffermwr Matherson ac Evans fod eu moch mewn perygl, a brysiodd William J Evans ac eraill i’r fan i geisio eu hachub. Erbyn hynny yr oedd y llifeiriant yn ei rym a’r moch yn y ‘corral’. Aeth William ac un arall ar gefn eu ceffylau a thorrwyd rhan o’r clawdd i lawr a llwyddont i gael Golwg o Oakdale oddeutu 1882 yn dangos y Coleg Diwinyddol a’r Ysgol (atgynhyrchir nifer o’r anifeiliaid i fyny i’r bont o gyfresi o gardiau post ym mherchnogaeth Helen McNare, Oakdale, Nebraska). i ddiogelwch; yna cyfeiriasant am y lan. Yn anffodus, aeth y ceffyl a sef prynu a gwerthu anifeiliaid, Pugh yng nghwmni eraill i olaf ei bywyd, ac yr oedd ei farchogai William yn afreolus, fel ayyb – William yn gofalu am Califfornia. Ar ôl bod yno rhai golwg i raddau helaeth wedi y daliwyd hwy mewn trobwll, ac y stoc a Kenneth y rhan arall blynyddoedd, collodd ei iechyd, pallu. Yr oedd Owen J Evans, fe syrthiodd y ceffyl oddi tano. o’r fasnach. Yn Hydref 1881, a dychwelodd at ei deulu, ond ei phriod, wedi mynd i dalaith Rhywfodd neu’i gilydd collodd agoront ariandy yn Oakdale, a’r bu farw yn fuan wedyn. Ar ôl Mississippi i arolygu planhigfa ei afael ar y ceffyl, a gwaeddodd gwanwyn canlynol symudodd hynny priododd Elizabeth am oedd ganddo yno pan fu farw ar y rhai oedd ar y lan i ddweud William yno, ac yno y cyfarfu yr ail waith gydag Owen J Evans Elizabeth, 13 Mai 1897, yn 75 na allai nofio. “Boys”, meddai, â’i ddiwedd trallodus. Casglodd (m 1912?). Cafodd Elizabeth mlwydd oed. Claddwyd hi “I can’t swim”; daeth i fyny y ddau lawer o gyfoeth, ac sawl profedigaeth chwerw. Bu ym mynwent Mound, Racine, unwaith ond suddodd drachefn yr oedd eu henwau yn sefyll merch fach ddwyflwydd oed Wisonsin. Gwasaaethwyd yn ac ni welwyd mohono wedyn. yn uchel yn y byd masnachol farw. Yna William yn boddi yn ei hangladd gan y Parchedig Gwnaed ymdrechion dewr gan yn y rhan ogleddol o dalaith Nebraska. Merch arall, Mary, a Robert Thomas Roberts (1852- ddau edrychwr i nofio at y fan y Nebraska. Cyhoeddwyd geiriau fu farw yn 1894, ar adeg pan y 1927), mab i’r Parchedig suddodd i geisio ei achub; ond yr tyner a theimladwy amdano ym bu bron y teulu i gyd yn wael. Thomas H Roberts (1825-1880), oedd y llifeiriant yn rhy gryf fel mhapurau Nebraska a Racine. Ac yna Sarah, merch arall, a fu Proscairon, Wisconsin, gynt o y bu yn rhaid iddynt roi’r gorau farw yn 1897, yn 37 oed. Bu Landdeiniolen, Arfon. iddi, a’i adael i foddi o flaen Yr oedd Elizabeth, ei fam, Elizabeth ei hun yn dioddef o’r W Arvon Roberts, eu llygaid, heb fedru ymestyn wedi ei geni yn Ymwlch, crydcymalau am ugain mlynedd Pwllheli unrhyw gymorth iddo. Llandanwg, ger Harlech. Mab Llanddwywe oedd ei thad, a Daethpwyd â’i weddillion adref i merch Llanfeddigaid oedd ei CYFREITHWYR BREESE GWYNDAF dŷ ei dad yn Racine, Wisconsin, mam, y naill a’r llall yn perthyn ar ôl dyfod o hyd i’w gorff yn i’r teuluoedd mwyaf adnabyddus agos i’r fan y syrthiodd, wedi a pharchus yn yr ardaloedd glynu yn ngheulan yr afon, hynny. Bu ei thad farw yn ŵr tua naw o’r gloch y noson y ifanc. Ymfudodd William Jones, boddodd. Doedd yna ond ei hunig frawd, i ddinas Efrog MEWN STRACH? MAWR NEU FACH? wythnos ers pan oedd wedi Newydd yn 1841, lle bu’n cadw CYSYLLTWCH Â NI dychwelyd i Nebraska ar ôl bod Gwesty y Carnarvon Castle: Trawsgludo Tai a Busnesau · Ewyllysiau · Profiant yn ymweld â’i ardal enedigol a’i chwaer, Sarah (Mrs James Hawliad Iawndal · Niwed Personol · Materion Sifil yn Racine, Wisconsin, lle y’i Lewis), Efrog Newydd, yn yr un Ysgariad a Theulu · Cyfraith Amaethyddol · Troseddau di-annod ganwyd yn 1856. Cyrhaeddodd flwyddyn. Nebraska yn 1877 pan oedd yn Tua 1844, cyrhaeddodd Apwyntiadau ar gael yn eich cartref, gyda’r hwyr 21 oed, gyda’r bwriad o sefydlu Elizabeth hefyd yr America, a neu ar y penwythnos drwy drefniant yno, os gwelai fan a hoffai. bu hithau yn cartrefu yn ninas

Ymhen amser cyrhaeddodd Efrog Newydd am gyfnod byr. Stanton, Nebraska, a daeth i Symudodd i Racine, Wisconsin, gysylltiad â brawd ifanc o’r enw yn 1846, ac yn fuan priododd â Kenneth Materson (g 1853). Hugh Pugh, mab Arthur Pugh. Penderfynodd y ddau brynu tir Ganwyd iddynt ddau o blant, sef a’i rannu, ac anfonodd ei dad Hugh, a oedd yn byw yn Nevada, arian iddo i ddechrau’r fenter. ac Elizabeth, priod Hugh PORTHMADOG PWLLHELI ABERMAW Buont yn rhedeg y fferm am tua Williams, yn Chicago. 01766 512214/512253 01758 612362 01341 280317 dwy flynedd, ac yn cadw tŷ eu Yn 1850, pan oedd y dwymyn 60 Stryd Fawr Adeiladau Madoc Stryd Fawr hunain. Yn ddiweddarach buont aur yn ei hanterth, aeth Hugh [email protected] yn rhedeg masnach yn Stanton, 11 CWIS BANDIAU AELODAU PROC I’R COF AELODAU PROC I’R COF

Iwan Hughes Ifan Davies Dafydd Hughes Gerwyn Murray Aled Hughes Ifan Ywain Lewis Williams Arfon Wyn Gruffudd Jones Einion Williams Richard Synnott Yws Gwynedd ac eraill Owain Jones Jason Hughes Emma Walford Non Williams Ifan Jones Rachel Solomon Gruffydd Edwards Tomos Edwards Martin Beattie Lewis Williams Alwyn Jones Siôn Jones Emyr Wyn Huw Smith Robin Evans Siôn Bayley Mei Jones Graham Pritchard Tocyn: £0.00 Cleif Harpwood Iwan Roberts Hefin Elis Dewi Jones Dewi ‘Pws’ Morris John Griffiths Hen Ffordd Emyr Huws Jones

Charli Britton Gymreig o Fyw Dewi Morris

Swnami, Frisbee, Candelas, Mynediad am Ddim, Y Tebot Piws Tebot Y Ddim, am Mynediad Candelas, Frisbee, Swnami, Alun Sbardun Huws Atebion: Cowbois Rhos Botwnnog, Moniars, Eden, Celt, Edward H Dafis H Edward Celt, Eden, Moniars, Botwnnog, Rhos Cowbois Atebion: Stan Morgan-Jones

Beth ydy enw dyn llefrith Mae moesau yn newid wrth gwaethaf yr Eidal? i rhywun fynd o’r dwyrain i’r Mario Torriboteli JÔCS gorllewin yng Nghymru. [Rhaid bod hon yn hen jôc Roedd ’na ddyn o Ardudwy yn magu cŵn ac roedd ganddo un Er enghraifft, yng Nghaerdydd oherwydd y mae dyn llefrith yn ci arbennig oedd yn gallu arogli unrhyw beth o bellter o tua tair pan fyddan nhw’n rhoi cwpaned greadur prin iawn erbyn hyn!] milltir. Mi benderfynodd mynd â fo at adran y customs ym maes o de i chi maen nhw’n dweud, *** awyr Manceinion. Aeth at y prif swyddog yn fanno a dweud, ‘Mae “Dyma bot o siwgr.” Beth wyt ti’n galw dyn o Israel gen i gi all arogli unrhyw beth ac mi fase’n gwneud ci da ichi yn y Yng Nghaerfyrddin, bydd y sydd heb ffrindiau? maes awyr. Mae o ar werth am £2000. person yn holi, “Un lwmpyn neu Ari Ben-Ehin. ‘Iawn,’ meddai’r prif swyddog ond mae’n rhaid imi ei weld o’n ddau?” *** gweithio gyntaf. Dyma ollwng y ci yn rhydd ac wedi iddo grwydro Yng ngwlad y Cardi, os byddwch Pa greadur sy’n hoffi cystadlu yn rhyw ychydig rhoddodd y ci ei bawen ar gês a chyfarth. yn holi am y pot siwgr mi fyddan yr Elf-steddfod? ‘Beth sy’n digwydd?’ nhw’n dweud, “Ydych chi’n siŵr Y côr-ach. ‘Mae o wedi arogli sigarets.’ eich bod chi wedi troi’ch te?” *** A dyma agor y cês a beth oedd yno ond pum paced o sigarets. *** Pam nad ydi Santa yn hoffi ‘Da iawn, ond dwi eisiau gweld mwy,’ meddai’r prif swyddog. Aeth dyn i mewn i awyren mynd i lawr y simne? Dyma’r ci yn rhedeg o gwmpas eto ac yn rhoi ei bawen ar ges arall. ac eistedd wrth ymyl gwraig Mae’n dioddef o Clos-troffobia! ‘Beth sy’n bod rŵan?’ brydferth iawn. Ymhen sbel mi *** ‘Mi wranta i fod cyffuriau yn y cês ’na.’ Ac mi oedd yna rai yn y cês. ddwedodd y wraig, “Mae rhai Mae dyn yn cerdded i mewn i ‘Gwych,’ meddai’r prif swyddog, ‘Mi drefna i daliad ichi ar unwaith.’ gwragedd yn hoff o bob math o siop ac yn gofyn, “Ga i baced o A dyma fo’n cyflwyno siec am £2000 i’r dyn o Ardudwy. dynion, ond dim ond dau fath fisgedi os gwelwch yn dda?” Fel yr oedd o’n gwneud hynny, dyma’r ci yn symud eto a rhoi ei o ddyn sy’n fy niddori i; y rhai Ac mae dyn y siop yn ei ateb, ddwy bawen ar gês a chyfarth yn uchel, gwneud ei fusnes ar y llawr sydd â’u gwreiddiau ymhlith yr “Dim ond Ryvita sydd gynno ni, a rhedeg nerth ei draed allan o’r maes awyr. Indiaid Cochion a’r rhai sy’n dod s or i .” ‘Be’ mae o’n ei wneud? Dwi wedi talu dwy fil o bunnau am y o Gymru”. “Mae’n iawn, rhai i fyta dwi mwngral yna! Mi fydd raid imi ffonio am y glanhawyr i ddod i lawr Nid oedd y dyn yn gwybod beth ishio.” i lanhau ar ei ôl o.’ i’w ddweud fel ateb. Felly aeth y *** ‘Iawn, ffonia di pwy bynnag wyt ti eisiau, a gwna beth bynnag a sgwrs ymlaen am bynciau eraill. Criw o blant yn gwrando ar CD fynni di,’ meddai’r dyn o Ardudwy, ‘ond dwi’n mynd - mae’r ci wedi Wedyn, dywedodd y wraig, “Wel, newydd Justin Timberlake, yn arogli bom!’ dydw i ddim wedi cyflwyno fy trafod pa mor ffantastic ydi o. *** hunan. Elinor Westin ydw i.” Ac mi ddaru un ohonyn nhw Mae gan Eirwyn George, y prifardd coronog o Faenclochog yn “O wel,” meddai’r dyn, “Hiawatha ddweud: “Mae’n dda, ond mae’n sir Benfro, stori dda amdano’n cystadlu yn Eisteddfod Bancyfelin. Llywelyn Jones ydw i!” well gen ei Dido.” Penderfynodd ddefnyddio’r ffugenw ‘Cassius Clay’ am fod y dyn *** Mi glywodd nain un o’r plant hwnnw yn arwr iddo. T Llew Jones oedd yn beirniadau a rhoddodd Sut ma gwneud rhywun o’r cyn- hyn, a dyma hi’n deud - y wobr gyntaf i Eirwyn gan ddweud mai ffugenw digon sâl oedd Yugoslavia chwerthin? “Ew do’n i’m yn gwybod fod ei ganddo. Ymhen wythnos, roedd llun o Eirwyn yn y Carmarthen Cosa fo! daid o’n canu hefyd!” Journal yn sefyll yn dalog o dan y cleddyf mawr ar y llwyfan ac oddi [Hon hefyd yn amlwg yn hen *** tano yr is-deitl ‘Cassius Clay wins chair at Bancyfelin Eisteddfod!’ jôc!] 12 TALSARNAU, YNYS A LLANDECWYN Er cof Capel Newydd Bu farw Gwyndaf Williams yn Er na fyddwn yn cyfarfod yn y dawel yn Ysbyty Gyffredinol capel mae yna wasanaeth byr ar Southport ar yr 8fed o Fawrth. lein am 6:00 bob nos Sul. Ewch Roedd yn briod â June, yn dad i i capelnewydd.org. Croeso i Julie a Peter, Michael a Julie, taid chi gysylltu hefo Dewi Tudur arbennig i 9 o wyrion a wyresau am fwy o fanylion neu os oes a hen daid balch i dri. Mab angen help mewn unrhyw ffordd ydoedd i’r diweddar John a Lena arnoch. 01766 770953. Williams, Cefn Gwyn, brawd i Ieuan, Deilwen, Heulwen, Bryn Cefnogaeth adeg feirws y a’r diweddar Gareth. goron Peiriannydd electronig gyda Mae criw ohonom wedi dod at MANWEB oedd wrth ei ein gilydd i estyn cefnogaeth a alwedigaeth. Ar ôl gadael help i bobl fregus. Dosbarthwyd y Coleg cafodd waith ym taflen gwybodaeth yn Machynlleth ac Aberystwyth Llandecwyn, Talsarnau, Glan- cyn symud i Lerpwl fel pennaeth y-wern a’r Ynys. Rhif ffôn Siriol ardal, ac yno y bu’n gweithio Lewis 01766 770953 neu 07792 am ddeugain mlynedd heb golli Merched y Wawr Talsarnau yn dathlu 506697. Croeso i unrhyw un un diwrnod o waith. Cafodd Gŵyl Ddewi yng Ngwesty Seren gysylltu am help. Diolch yn ei anrhegu am ei deyrngarwch. fawr i bawb - ifanc a ddim mor Trefnwyd i gael cinio Gŵyl Ddewi yng Ngwesty Seren, Llan Mwynhaodd bob eiliad o’i ifanc! - sydd wedi cefnogi y Ffestiniog prynhawn dydd Gwener, 6 Mawrth, ac ar fore braf fywyd ymhlith ‘pobol Lerpwl’ Grŵp Cymunedol hwn. cyrhaeddodd 14 o aelodau Cangen Talsarnau y gwesty erbyn ac i goroni’r cyfan cafodd hanner dydd a chyfarfod yn gyntaf mewn ystafell gyfforddus wahoddiad i fod yn aelod o Gôr Y Lasynys Fawr yno. Gan nad oeddem i fod i gael ein cinio tan 12.30, rhoddodd Meibion Aughton. Roedd wrth Oherwydd yr argyfwng hyn amser i’n Llywydd, Siriol, gyflwyno rhai materion i sylw ei fodd yn y Côr, gan mai ei presennol, ni fydd Y Lasynys pawb a dechreuodd drwy gyflwyno’r wybodaeth am enwebu ddiddordeb pennaf oedd canu. Fawr yn agor fel arfer dros y Swyddogion Cenedlaethol. Bu unwaith yn ceisio dysgu’r Pasg, ac mae Darlith Flynyddol Côr i ganu’ Mi glywaf dyner Cyfeillion Ellis Wynne wedi ei Wedi clywed am gefndir y ddwy a gynigiwyd, cytunwyd i lais’ ond roedd ganddo un gair gohirio nes bydd newid yn y gadarnhau enwebiad y swyddogion cenedlaethol canlynol: Is- amdanynt - ‘anobeithiol.’ Roedd sefyllfa. lywydd Cenedlaethol, Geunor Roberts, Llanymawddwy y cymdeithasu a’r tynnu coes Is-ysgrifennydd Cenedlaethol, Myfanwy Harper, Llandygai. yng nghwmni’r bechgyn wrth PÔS fodd ei galon. Yna daeth yr amser i ni fynd i’r ystafell fwyta ac yno cawsom Mae tri o’r rhifau yn y blwch Roedd yn derbyn Llais Ardudwy wledd arbennig gyda digon o fwyd blasus o’n blaenau a phawb yn yn adio i 59. Pa rai ydyn nhw? edrych ymlaen at fwynhau’r arlwy’n fawr iawn. Roedd cymaint yn fisol ac yn edrych ymlaen bob mis i ddarllen newyddion ar y desglau fel y bo rhai wedi cael tamaid i fynd adra efo nhw!! Ardudwy ac, wrth gwrs, hanes 39 20 35 Diolchwyd i staff y Gwesty am baratoi cinio mor ardderchog ar Talsarnau, ei fro enedigol. ein cyfer, a diolchwyd hefyd i’r bobl ifanc oedd yn gweini arnom. Bu’r angladd yn Amlosgfa ‘West Lancashire’ gyda’r Gwasanaeth 29 28 14 Wrth gael y baned ar y diwedd, darllenwyd cofnodion dau yng ngofal y Parch Ddr D Ben achlysur diweddar – sef ein hymweliad â Changen Harlech ar 4 Rees. Rhoddodd deyrnged 23 38 19 Chwefror a’r noson Bowlio Deg ar 28 Chwefror. Tynnwyd y raffl arbennig o deimladwy a ac roedd gwobr fach i bawb. Bu’n ddathliad braf iawn o Ŵyl ein chydymdeimlodd yn ddwys â’r nawddsant a mwynhawyd y cinio a’r sgwrsio mewn awyrgylch teulu oll yn eu profedigaeth, a hyfryd. mawr ein diolch iddo. 30 18 22 Rhodd £10 R J Williams Honda Garej Talsarnau Ffôn: 01766 770286

13 R J WILLIAMS IZUZU CYNGOR CYMUNED HARLECH Talsarnau 01766 770286 MATERION YN CODI Toiledau ger y Castell Mae Mr Lee Warwick wedi gorffen y gwaith o lanhau a pheintio y tu mewn i’r toiledau uchod a bod angen rŵan cael archebu deunydd glanhau. TRYCIAU IZUZU Hefyd roedd Mr Warwick wedi arwyddo’r Cytundeb rhyngddo ef ar Cyngor ynglŷn ag edrych ar ôl y toiledau hyn. Mae Cameron May wedi cwblhau archwiliad o’r gwaith plymio a’i fod wedi trwsio beth oedd ei angen. Hefyd cafwyd gwybod bod Dave Ellis wrthi’n cynnal archwiliad o’r gwaith trydanol. Mae problem wedi codi gyda’r sychwr dwylo. Agor Tendrau Torri Gwair Dim ond un tendr yr oedd wedi ei dderbyn a hynny gan Mr Meirion Griffiths, Islwyn, Talsarnau i dorri gwair y llwybrau cyhoeddus ac un i dorri gwair y fynwent gyhoeddus. Cytunwyd i dderbyn y tendr hon. Hefyd penderfynwyd derbyn Mr Gareth John Williams i dorri gwair cae chwarae Brenin Siôr V a’r cae pêl-droed eto eleni. Seddi Cyhoeddus Mae prinder seddi cyhoeddus o gwmpas yr ardal. Cytunwyd i archebu tair sedd i’w gosod ar Pen y Graig, Twtil a ger Pant Mawr. Mae’r Pwyllgor Twristiaeth yn bwriadu archebu seddi i’w gosod ar Penllech ond eu bod eisiau cyfarfod ag aelod o’r Cyngor er mwyn cytuno ar leoliad a chytunodd y Cadeirydd i’w cyfarfod. Gwefan y Cyngor PLAID CYMRU Datganwyd pryder gan yr aelodau nad oedd y wefan yn gweithio’n iawn Dathlu Gŵyl Ddewi a dathlu bod Liz Saville Roberts AS wedi nac yn ateb y gofynion oherwydd erbyn hyn mae hi yn gyfraith bod rhaid llwyddo i gadw ei sedd yn etholiad mis Rhagfyr 2019 oedd yr i Gyngor Cymuned a Thref gael gwefan. Hefyd, datganodd y Clerc bryder achlysur nos Sadwrn, 29 Chwefror yng Nghlwb Golff Porthmadog. y bydd yr Archwilwyr eto eleni yn gweld bai oherwydd nad oes gan y Cyfunwyd y ddau ddathliad trwy drefniant Pwyllgor Etholaeth Cyngor wefan digon da. Cytunodd y Cadeirydd gysylltu gyda Mr Owen Brown i drafod y mater hwn ymhellach. Dwyfor Meirionnydd a Changen Deudraeth. Yn y Clwb Golff CEISIADAU CYNLLUNIO yr oedd nifer fawr o aelodau’r Blaid o’r etholaeth yng nghwmni Diddymu Cytundeb Adran 106 dyddiedig 27/06/2005 mewn perthynas â Liz Saville Roberts, Mabon ap Gwynfor a Pharti Hogiau’r Bonc, Chaniatâd Cynllunio Cae Gwastad, Harlech. Dim sylwadau ar y cais hwn. Bethesda. Rhwng anerchiadau brwd a diffuant Liz Saville a Mabon, ADRODDIAD Y TRYSORYDD canu soniarus, gwerinol a chyfoethog Hogiau’r Bonc, bwyd blasus y Ceisiadau am gymorth ariannol Clwb Golff a sgwrsio difyr o gwmpas y byrddau, cafwyd noson i’w Yr Hen Lyfrgell - £500, Neuadd Goffa - £500, Ambiwlans Awyr Cymru - chofio. Llywyddwyd gan Gareth Thomas. £500. CFfI Meirionnydd - Dim UNRHYW FATER ARALL Mae Mr Meirion Evans yn mynd i gychwyn ar y gwaith o godi wal yn y fynwent wythnos nesaf a hefyd bod y teuluoedd hefo beddau gerllaw wedi MERCHED MEDRUS cael gwybod am hyn. Nid yw tenantiaid y tai i lawr Ffordd y Nant wedi cael symud i mewn er cawn hanes pob unigolyn, yn bod hyn i fod i ddigwydd dros flwyddyn yn ôl. ogystal â dyfyniadau, ffeithiau ac ystadegau hwyliog. Mae’r straeon ysgafn yn cyflwyno sut pob tudalen yn llawn bywyd ac YR WYTHNOS wnaeth pob un ohonynt lwyddo yn sicr o dynnu sylw, ac mae’r FAWR ADRA i gyrraedd y brig, ac mae’r clawr trawiadol yn rhoi awgrym o’r amrywiaeth a’r cyffro rhwng wybodaeth wedi ei chyflwyno Mae amser yn hedfan a’r Pasg y cloriau. mewn ffordd apelgar tu hwnt, bron yma. Er na fyddwn ni’n gyda nifer o ffeithiau hurt bost Mae’r tudalennau blaen a dathlu gwasanaethau’r Wythnos sy’n mynd i aros yng nghof y chefn yn cynnwys llu o enwau Fawr yn yr eglwysi eleni, rydyn darllenydd. merched ifanc Cymru – y ni’n gallu cysylltu â’n gilydd drwy Ar ddiwedd y llyfr, mae nifer o genhedlaeth newydd o genod ryfeddodau’r rhyngrwyd. dasgau i annog y darllenwyr i gwych a merched medrus – ac Caiff y gwasanaethau eu ffrydio o’n cartref ni a byddan nhw yn ddatrys posau, bod yn greadigol rwy’n edrych ymlaen yn barod Dyma lyfr fydd at ddant pob i ddarllen eu hanesion nhw’n y Gymraeg, Iaith Arwyddion a a gosod heriau i’w hunain er Saesneg. Bydd y rhain ar gael rŵan merch fach gyda breuddwydion fuan, gan obeithio y bydd y llyfr mwyn iddyn nhw wireddu eu ar dudalen Facebook Bro Ardudwy hwn yn tanio a’u hysbrydoli. mawr! breuddwydion hefyd. Mae dwy ac ar ein gwefan https://broardudwy. Casgliad o 12 o ferched o dudalen yn arbennig i nodi sut Mae’r gyfrol yn anrheg berffaith church/ Gymru sydd yma, gan gynnwys rwyt ti am newid y byd yn y i blentyn ifanc, ac mae’n siŵr Cofiwch ymuno os allwch chi. Betsi Cadwaladr, Laura Ashley dyfodol – ffordd hyfryd i drafod o fod yn ffefryn fydd yn cael ei Mae Bywyd Bro yr wythnos hon a a Jade Jones, ac mae’r awdur amcanion a gobeithion gyda dynnu o’r silff yn gyson. hefyd Llyfryn Wythnos Fawr Gartref ar gael ar ffurf pdf i’ch helpu chi i wedi mynd ati i wneud yn darllenwyr ifanc. Llio Maddocks weddïo drwy’r tymor pwysig hwn, siŵr bod rhywbeth yma at Rhaid canmol y darlunydd Adolygiad oddi ar www.gwales. ddant pawb, boed hynny’n com, trwy ganiatâd Cyngor neu fel dogfennau Word. Telor Gwyn am y lluniau sy’n Gyda fy holl weddïau ar yr amser fathemateg, chwaraeon, Llyfrau Cymru. dod â’r hanesion yn fyw, a’r anodd hwn, ysgrifennu neu hyd yn oed dylunydd Dyfan Williams am y Pob bendith astroffiseg! Ar dudalen ddwbl dyluniad bywiog a lliwgar. Mae Tad Tony 14 HYSBYSEBION Ariennir yn rhannol Telerau gan Ann Lewis 01341 241297 gan Lywodraeth Cymru ALAN RAYNER ALUN WILLIAMS Tafarn yr Eryrod JASON CLARKE 07776 181959 TRYDANWR Llanuwchllyn Maesdre, 20 Stryd Fawr 01678 540278 Penrhyndeudraeth ARCHEBU A GOSOD GALLWCH LL48 6BN CARPEDI HYSBYSEBU * YNCartrefi Y * Masnachol BLWCH* Diwydiannol HWN Arbenigwr mewn ArchwilioAM £6 Y a PhrofiMIS Bwyd cartref blasus gwerthu a thrwsio Cinio Dydd Sul peiriannau sychu dillad, Sŵn y Gwynt, Talsarnau Ffôn: 07534 178831 Dathliadau Arbennig e-bost:[email protected] golchi dillad a golchi llestri. www.raynercarpets.co.uk Croeso i Deuluoedd GERAINT WILLIAMS GWION ROBERTS, SAER COED Gwrachynys,Talsarnau 01766 771704 / 07912 065803 ADEILADWR Gwarantir gwaith o safon Ffôn: 01766 780742 / 07769 713014

MELIN LIFIO SYMUDOL GERAINT Gadewch i’r felin ddod atoch chi! Y cyntaf i’r felin gaiff lifio! WILLIAMS Gwrachynys, www.gwyneddmobilemilling.com Talsarnau 01766 780742 07769 713014 [email protected] dros 25 mlynedd o brofiad CAE DU DESIGNS GWASANAETH CADW CYFRIFON DEFNYDDIAU DISGOWNT ARDUDWY GAN GYNLLUNWYR Stryd Fawr, Harlech Cysylltwch â ni am y gwasanaethau isod: Gwynedd LL46 2TT • Cadw llyfrau 01766 780239 • Ffurflenni TAW ebost: [email protected] Dilynwch ni: • Cyflogau • Cyfrifon blynyddol • Treth bersonol Oriau agor: Llun - Sadwrn [email protected] 10.00 tan 4.00 07930 748930 E B RICHARDS Llais Ffynnon Mair argraffu da Llanbedr Ardudwy am bris da

01341 241551 Drwy’r post Tremadog, Gwynedd LL49 9RH Iolyn Jones 01341 241391 www.pritchardgriffiths.co.uk CYNNAL EIDDO Tyddyn Llidiart, Llanbedr 01766 512091 / 512998 O BOB MATH [email protected] TREFNWYR Toi gyda llechi, E-gopi ANGLADDAU gosod brics, plastro, [email protected] Gwasanaeth personol dydd a nos teilsio lloriau a waliau, £7.70 y flwyddyn am 11 copi Capel Gorffwys Ceir angladdau gwaith coed ayyb. holwch Paul am bris ar [email protected] Gellir trefnu blodau a chofeb 01970 832 304 www.ylolfa.com

ARGRAFFU DA AM BRIS DA gwahanol feintiau.indd 9 19/12/2013 12:58:44 15 GŴYL CROESOR/ HER AMGUEDDFA LLANFROTHEN GETTY, CALIFFORNIA Yn ddiweddar, cynhaliwyd wythnos o weithgareddau yn ardal Croesor a Llanfrothen, ac yn eu mysg cynhaliwyd noson hynod o ddifyr yng Nghaffi Croesor gyda Rhys Mwyn yn holi Gwenan Gibbard am ei llyfr ‘Merched y Chwyldro’, sef hanes merched pop Cymru’r 60au a’r 70au. Soniwyd am ddylanwad sawl unigolyn a grŵp o’r cyfnod, yn cynnwys y Pelydrau,

Recordiodd Gwenann gyda Mae’r stori isod yn codi’n chwmni Dryw yn 1971. Canu uniongyrchol o gyfyngiadau cerdd dant oedd ei chefndir feirws y galon a’r galw sydd cerddorol gyda Pharti Ardudwy arnom i gyd i hunan-ynysu. dan arweiniad O T Morris o’r Dyffryn, a bu hefyd yn canu Mae amgueddfa Getty yng Nghaliffornia yn herio pobl i ailgreu deuawdau gyda’i ffrind o’r darluniau enwog gan ddefnyddio eitemau cyffredin a phobl yn pentref, Jean Roberts. Wedyn, y cartref. Ar ei gyfrif Facebook y mae Darren Williams, 13 Pant dechreuodd edrych ar Top of yr Eithin wedi herio ei gyfeillion i ymateb. Dyma ddehongliad the Pops, prynu gitâr a cheisio Donna, partner Darren, o lun enwog Curnow Vosper - ‘Salem’.. grŵp a gododd yn naturiol o sylwi lle roedd y sêr pop yn rhoi Rhaid iddi wylio rhag ofn i bobl ei galw yn Donna Ty’n y Fawnog draddodiadau cefn gwlad Sir eu bysedd, ac yn y man roedd o hyn ymlaen! Os cawn ni ragor o luniau da fe gyhoeddwn ni nhw Feirionnydd, criw o bedair yn perfformio i’w chyfeiliant ei ym mis Mai. Diolch i Darren a Donna am eu parodrwydd i rannu’r merch ac un bachgen. Bob yn hun ar yr offeryn ac yn diddanu llun efo ni - mae angen pethau i wneud i ni wenu! ail â’r sgwrsio, cawsom glywed cynulleidfaoedd gyda chaneuon ambell i gân o’r cyfnod. Daeth bywiog fel ‘O Hyfryd Wlad Pen y grŵp yma ynghyd, y pump o Llŷn’. Bu’n mynd o amgylch Drawsfynydd, ar gyfer cystadlu Cymru a Lloegr gan ganu yn Eisteddfod y Ffermwyr Ifanc mewn llefydd fel Blackpool yn Nolgellau yn 1966, a buan a Leamington Spa, a chafodd iawn y tyfodd eu poblogrwydd dymor yn canu yn y Dixieland ledled Cymru. Show Bar, Bae Colwyn. Os am wybod mwy am y merched arloesol yma ym myd pop y 60au a’r 70au, enw’r gyfrol ydy ‘Merched y Chwyldro’, awdur Gwenan Gibbard, ISBN 978-1-910594-73-5, £15.99, yn cynnwys dwy CD sy’n hawdd iawn gwrando arnyn nhw ac yn dod ag atgofion lu’n ôl os ydych yn cofio’r cyfnod hwnnw. Diolch i Gwenan Gibbard am Un arall y soniodd Gwenan gael dyfynnu o’i llyfr ac am ei Gibbard amdani oedd Gwenann chaniatâd i ddefnyddio’r llun o o Ddyffryn Ardudwy. Gwenann o’r llyfr. ENGLYN DA

DAUWYNEBOG Clod ac anghlod yn gonglog, - a digon, O degwch celwyddog: Haws troi’r frân ’run gân a’r gog, Na ’nabod dauwynebog.

Siôn Tudur, c.1522-1602 16 HARLECH RHEDEG 10K A MARATHON Sefydliad y Merched Croesawyd yr aelodau i gyfarfod y noson Gymreig gan y llywydd Jan Cole. Rhoddwyd croeso arbennig i aelodau o Penrhyn, Bermo a Llanfair i’r cyfarfod a rhwng pawb roedd dros 70 yn bresennol. Roedd y Neuadd yn edrych yn hardd iawn, y byrddau wedi eu haddurno hefo cennin Pedr a thair basged fawr o gennin Pedr ar y llwyfan. Llongyfarchwyd Ann Edwards ar dderbyn medal gan Gymdeithas Arddio Meirionnydd mewn cyfarfod arbennig yn Ninas Mawddwy am ei gwasanaeth yn trefnu dwy sioe yn Harlech bob blwyddyn am 20 mlynedd. Cyflwynodd y llywydd y côr cymunedol, ‘Lleisiau’r Byd’, yr adloniant am y noson. Cafwyd noson hwyliog iawn gyda’r gynulleidfa’n cymryd rhan yn y canu. Idris Lewis oedd yn cyfeilio i’r Côr. Llwyddodd Llion Kerry, 11 Ffordd y Wylan Bach a’i gariad Lowri Ar ran yr aelodau diolchwyd i’r Côr gan Ann Edwards. Ann oedd Roberts i gwblhau ras 10 cilometr yn Sir Fôn yn ddiweddar. Amser wedi cael hanes y Côr ac wedi gwneud y trefniadau i’w cael ar y Llion oedd 57:24 munud ac amser Lowri oedd 1:04.37. noson. Ar ôl yr adloniant cafwyd lluniaeth wedi ei baratoi gan aelodau Sefydliad y Merched, gyda bara brith, sgons a chacen gri. Enillwyd y da da mewn potel, drwy geisio dyfalu sawl un oedd yn y botel, gan Sue Williamson. Diolchwyd i Sefydliad y Mercher Harlech gan Lywydd y gwahanol ganghennau oedd yn bresennol. Ers y noson yma mae cangen Sefydliad y Merched Harlech wedi gohirio pob dim tra bydd feirws y goron o gwmpas.

Teulu’r Castell Croesawyd yr aelodau i’r cyfarfod a gynhaliwyd yn Neuadd Goffa Llanfair, 10 Mawrth, gan y Llywydd Edwina Evans. Rhoddwyd croeso hefyd i Siân Roberts a braf iawn oedd gweld Eileen Lloyd yn ôl hefo ni ar ôl bod yn yr ysbyty. Llongyfarchiadau calonnog i Dev John, Damon John, a Carolyn Diolch i bawb oedd wedi rhoi rafflau ac i’r pwyllgor am drefnu’r te Dalton [1:0:42] o Benarth [nith i Carol O’Neill, Tŷ Canol] arbennig, sef te Cymreig. sydd wedi cwblhau hanner marathon a ras 10km yn Sir Fôn yn Croesawyd Siân Roberts, sy’n gweithio efo Cadw ac wedi bod yn ddiweddar. Hefyd yn rhedeg oedd Rob Lewis, Llandanwg [2:52:25] gweithio hefyd am flynyddoedd yng Ngholeg Harlech. Testun Siân a’i gyfaill Jamie Atkinson, Penrhyndeudraeth [2:13:28]. oedd chwedlau Cymreig, a chafwyd amser difyr yn gwrando ar y Amser hanner marathon Damon oedd 1:41:35 [ond roedd y cwrs chwedlau yma. Diolchwyd i Siân ac i’r pwyllgor gan Edwina. hanner filltir yn fwy na’r disgwyl gan fod coeden fawr wedi disgyn Yn anffodus ar ôl y cyfarfod yma cawsom glywed am yr haint feirws ar ran o’r cwrs y noson gynt. Amser Dev John am redeg 10km y goron ac mae’n rhaid gohirio pob dim am rai misoedd. oedd 59:35 munud. Diolch am eich cefnogaeth trwy’r flwyddyn. Byddwch yn ofalus ac edrychwn ymlaen i gael eich gweld eto. Pwll nofio Cynhaliwyd cinio ardderchog i ddathlu Dydd Gŵyl Ddewi yng Merched y Wawr Harlech a Llanfair Nghaffi Glyndŵr, Pwll Nofio Harlech, nos Sadwrn 29ain Chwefror. Croesawodd Bronwen bawb i’r cyfarfod, yn aelodau, yn ddysgwyr Ar y fwydlen roedd dewis rhwng cig eidion a chig oen gydag a’r wraig wadd, Pam Cope. amrywiaeth o bwdin moethus i orffen. Llongyfarchwyd Osian Ephraim ar ei lwyddiant yng Ngholeg Daeth nifer dda o gefnogwyr i’r dathliad ac mi gafwyd cwis Meirion/Dwyfor a Gethin Jones ar ei ymddangosiad ar y rhaglen diddorol i gloi dan arweiniad galluog Dylan Hughes. ‘Heno’ yn sôn am y Prosiect Canfod y Gân. Dymunwyd yn dda i Dymuna swyddogion y Pwll ddiolch o galon i’r gwirfoddolwyr am Geraint Lewis oedd wedi cael triniaeth sydyn yng Nglan Clwyd a baratoi a gweini’r wledd ardderchog. hefyd Elfyn Anwyl a fu yn yr ysbyty yn ddiweddar. Cynhelir nosweithiau gwledda ar wahanol themâu yn rheolaidd, Cafwyd nifer o ymddiheuriadau. ac mae’r nesaf ar sail mynyddoedd y ‘Pyrenee’ - am fwy o fanylion Pam Cope oedd yn gyfrifol am y noson a braf cael nodi bod 10 o ffoniwch 780576. Gwnaethpwyd elw o dros £300 ar y noson, oedd ddysgwyr wedi troi i mewn atom. Roedd Pam wedi paratoi cwis hefyd yn cynnwys raffl. ar ddiarhebion lle roedd rhaid matsio cychwyn a diwedd dihareb - CR rhai yn peri trafferth i ni’r Cymry a rhai mwy amlwg a ddefnyddiwn bob dydd. Cafodd y dysgwyr gyfle i sgwrsio yn Gymraeg er mwyn Diolch Cydymdeimlad Dymunwn ddiolch o galon am y Cydymdeimlwn yn ddwys iawn 50 oed 30 oed galwadau ffôn a’r cardiau ac am â Mrs Marian Jones a’r mab Cofion gorau a phen-blwydd Pen-blwydd hapus iawn i bob arwydd o gydymdeimlad Glen, Crib-y-gwynt, Ffordd hapus iawn i Mrs Nicola Hughes, Damon John ar ei ben-blwydd a ddangoswyd tuag atom ar ôl Uchaf yn eu profedigaeth o Cae Gwastad sydd wedi dathlu yn 30 oed yn ddiweddar gan y colli ein brawd, Gwynne. golli Dan. Hyderwn y gallwn ei phen-blwydd yn 50 oed yn teulu a’i holl ffrindiau. Rhiannon a Jim gynnwys teyrnged lawn iddo yn ddiweddar, gan y teulu, ffrindiau, Rhodd a diolch £10 ein rhifyn nesaf. ac aelodau o Cana-mi-gei. X 17 Teyrnged i cwch hwylio 80 troedfedd wedi’i ei chydnabod fel awdurdod yn yn ddiweddarach gwnaethant angori yn harbwr Poole. y maes hwn. Gyda chymorth eu cartref yn Nhywyn yn y Dau ddylanwad yn ei fy nhad, trefnodd deithiau bws Faenol. Dyrchafwyd Elfyn, ANN blynyddoedd ysgol oedd cariad blynyddol i Ffrainc, yr Almaen Mr James, yn brifathro Ysgol at geffylau a marchogaeth, ac Awstria gan ddarparu Tywyn ac arhosodd Mrs James JAMES angerdd a gafodd ragor o sylw atgofion bythgofiadwy i bobl fel dirprwy bennaeth - a gallwch gan ei mab, wedi iddi ymddeol gydag Elfyn ifanc Ardudwy, ac enillodd ddychmygu eu bod yn dîm fel ymwelydd cyson â rasys disgos rheolaidd clwb ieuenctid aruthrol. James Muir Bangor-is-y-coed, gyda’i ffrind Harlech enw da a ddenai bobl Roedd yn fywyd prysur, gwerth gorau, Madeleine, y mae eu ifanc ar draws ardal eang o’r chweil, hwyliog a phleserus. perthynas agos a’u cyfeillgarwch Bermo i Benrhyndeudraeth. Daeth yn fwy felly ar ôl ymddeol cynnes wedi parhau am fwy na Datblygodd ei harbenigedd - yn 58 oed. Dwy flynedd yn saith degawd. mewn gwaith ieuenctid trwy ddiweddarach, ymddeolodd gyrsiau hyfforddi arbenigol Elfyn ac felly cychwynnodd Yn 18 oed, mynychodd y a gwaith traethawd hir a pennod newydd, brysur yn eu Coleg Normal ym Mangor lle arweiniodd yn y pen draw at bywydau - ymunodd Mam â’r hyfforddodd i fod yn athrawes ddod yn ddarlithydd blaenllaw Olwyn Fewnol gan godi arian a chyfarfu â ffrind gwych ar ddatblygiad ieuenctid yng at lawer o achosion da ac yn y arall, Myfanwy, a arhosodd, fel ngogledd Cymru. pen draw, daeth yn Gadeirydd Madeleine, yn agos iawn ati Gogledd Cymru. Trwy ei trwy gydol ei hoes. Bu’n athrawes yn Nhonfannau rhan yn yr Olwyn Fewnol ac am gyfnod cyn ei phenodi aelodaeth Elfyn o’r Clwb Rotari Mae’n debyg mai hwn oedd ym 1974 fel athrawes Saesneg fe gwrddon nhw â llawer o bobl yr unig dro i fy mam fethu â a drama yn Ysgol Uwchradd a gwneud llawer o ffrindiau. chyflawni’r hyn yr oedd hi’n Tywyn. Arhosodd yr her Wrth gwrs, ni ddylwn anghofio bwriadu ei wneud oherwydd ddyddiol o deithio o Harlech bod eu hymddeoliad hefyd wedi iddi gael ei hatal rhag dilyn ei ynghyd â rhedeg y clwb ei fendithio â brenin bywiog ac chariad a’i hangerdd am actio ieuenctid. egnïol sbaniel y brenin Charles, Roedd fy mam, Ann, yn wraig gan dad gor-amddiffynnol a Charlie, a’u cadwodd yn heini ac gref ac annibynnol a oedd bob gredai fod angen iddi ddilyn Dair blynedd yn ddiweddarach, yn egnïol. amser yn gwneud ei gorau, fel gyrfa “fwy diogel” mewn bu farw fy nhad yn sydyn yn mam, fel matriarch, fel gwraig, addysgu. Ei gofid mawr oedd 39 oed. Daeth yn wraig weddw Pan edrychaf yn ôl nawr ar fel partner, fel arweinydd, na wnaeth hi sefyll i fyny ato gyda mab a merch yn eu 82 mlynedd o’i bywyd, rwy’n fel athrawes ac fel model rôl. ar yr eiliad allweddol hon, ond harddegau a thŷ anorffenedig. falch o ddweud gyda phob Roedd hi’n garedig, hael, cryf, mae’n debyg ei fod wedi creu Flwyddyn yn ddiweddarach didwylledd iddi gael bywyd ffyddlon, gwydn, dyfeisgar, gwreichionen o benderfyniad, bu farw ei thad, ein Taid, o gwych, un a wnaeth wahaniaeth dewr, gwrthryfelgar, angerddol, ysfa a gwrthryfel na fu erioed dor-calon dros y mab-yng- cadarnhaol i lawer o bobl, yn pendant ac uchelgeisiol. Roedd i’w gadael trwy gydol ei hoes. nghyfraith a oedd wedi dod yn anad dim i bobl ifanc yn eu ganddi farn bendant ar sawl ffrind gorau iddo. blynyddoedd ffurfiannol. mater - weithiau’n eithaf radical. Ym Mangor, cyfarfu â fy nhad Roedd yn arweinydd, yn berson a oedd yn astudio peirianneg Aeth Mam ati i ymroi gyda mwy Hyd at yr 20 mis diwethaf, gwych i’w chael ar eich ochr yn y brifysgol, ac arweiniodd fyth o egni gyda’i haddysgu a’i mwynhaodd fywyd iach, chi, yn ddiamynedd yn yr ystyr rhamant corwynt iddynt briodi gwaith ieuenctid a daeth Nain i heblaw am ddwy lawdriniaeth nad oedd hi byth yn simsan ei - yn 21 yn rhy ifanc i Taid - tad fyw atom ni. Mae’n rhaid bod lwyddiannus y gwnaeth wella’n phenderfyniad, ac am bron y mam, cymaint fel nad aeth i’r yr ychydig flynyddoedd nesaf llwyr ohonyn nhw. Roedd gan cyfan o’i hoes roedd hi’n egnïol briodas, ond buan y newidiodd wedi bod yn heriol iawn iddi, Anne ac Elfyn bartneriaeth hir, - gwnaeth lawer a chyflawnodd ei feddwl a chael mab yr oedd ond ni wnaeth Jane a minnau gariadus a chyfeillgarwch gwych lawer iawn. yn ei garu’n fawr. Daeth y synhwyro unrhyw wanhau yn ac ymroddgar. Roeddent yn ddau yn athrawon a chychwyn ei phenderfyniad i ddal ati a gwmni gwych ac yn ategu ei Magwyd fy mam i gredu y i Lerpwl ym 1958 lle buont yn chadw Jane a fi ar y trywydd gilydd yn berffaith - roedd hi’n gallai gyflawni unrhyw beth, dysgu mewn ysgolion canol iawn wrth inni dyfu i fyny. ornest berffaith. Byddwn i gyd a dyna sut y bu iddi fyw ei dinas yn agos at y dociau. yn gweld ei heisiau. bywyd. Dyna’r hyn y dysgodd Yn gynnar yn yr 80au, yn dilyn James Muir i’w phlant ei gredu, a dyna beth Yna symudon ni fel teulu i anogaeth ei mam, penodwyd yr ymladdodd drosto gydag Harlech lle roedd fy nhad wedi’i hi yn ddirprwy bennaeth yn angerdd tanbaid, gan hyrwyddo benodi’n athro. Yno, fe dreulion Ysgol Tywyn; swydd a rannodd YN EISIAU hawl merched a gwragedd i gael ni blentyndod rhyfeddol, yn gyda dirprwy arall, a oedd hefyd IS-OLYGYDDION yr un cyfleoedd ac anelu at yr byw yn Llys Bach. Lle delfrydol. wedi dioddef colled drasig ei I’R PAPUR HWN un nodau ag sydd gan fechgyn a wraig, Megan. Yn dal yn eu dynion. Yno roedd Mam yn aros yn 40au, daeth Elfyn ac Ann o amyneddgar am ei chyfle i hyd i’w gilydd, ac ym 1987 fe Llais Fe’i ganed yn Poole, Dorset, ym ailgydio yn ei gyrfa addysgu. briodon nhw - roedd Elfyn 1937; yr unig blentyn i ddau Ardudwy Dechreuodd y clwb ieuenctid wrth gwrs wedi cydnabod ei riant bydol, blaengar, uchel eu yn Harlech a flodeuodd yn fod yn ymgymryd â ‘phecyn’ Rydan ni’n dal i chwilio. cyflawniad ac uchelgeisiol a un o’r goreuon o’i fath yn y Nain yn y fargen. Symudon Tybed gawn ni waed oedd yn ymroddedig iddi. wlad ac a enillodd glod o bob nhw i Gwyddelfynydd ym newydd cyn dathlu’r 500? Am ei thair blynedd gyntaf ar y math ac a arweiniodd at gael Mryncrug, a phedair blynedd ddaear hon roedd yn byw mewn 18 hyn. Fe welir yn amlwg, o’r yr orsaf a bod yr injan stêm ddirywio a bu farw yn Pwff Pwff flwyddyn hon ymlaen, fod yn cael trafferth cychwyn. 1874. Gadawodd drysorfa o ei gyfansoddiadau yn mynd Mae’n debyg mai ychydig o gerddoriaeth ar ei ôl a’r cyfan - ar gael yn yn fwy ac yn fwy niferus a’u ddarllenwyr Llais Ardudwy bron yn weithiau cysegredig. hansawdd hefyd yn gwella. sy’n ddigon hen i gofio Mae’r hanesydd cerddorol, Abergele Symudodd yn ôl i Gymru fel y gallai injan stêm yn R D Griffith wedi datgan ei yn 1851, i’r Bwlch Bach ger tynnu llwyth go drwm fethu farn mai ei gymwynas fawr Conwy. Ni fu yno’n hir, weithiau wrth gychwyn o’i oedd ‘rhoddi i’w genedl fodd bynnag, oherwydd hunfan hefo’r olwynion yn donau teilwng yn gyfryngau symudodd y teulu i Gaer yn troi yn rhydd cyn cael gafael mawl, ar ôl iddynt fod yn 1852; lle buont nes mudo i iawn ar y rheiliau wedi tro canu tonau gwael a ddygwyd Rhyl yn 1864. neu ddau. Os edrychwch ar o Loegr’. Gall yr Wyddgrug Cyhoeddwyd tôn ar ôl tôn y dôn, neu wrando arni, fe ymfalchïo ei bod wedi magu o’i waith yn ystod y cyfnod welwch fod ei chychwyniad Daniel Owen; gall hefyd hwn. Mae yna bymtheg braidd yn glonciog fel injan fod yn hynod falch o John ohonynt i gyd yn y Caneuon drên felly hefo saib neu Ambrose Lloyd. Ffydd. Diddorol ydi sylwi ei ddaliad ar ôl y pedwerydd JBW Bûm yn sôn am John fod wedi enwi’r rhan fwyaf o nodyn ac wedyn ar ôl y Ambrose Lloyd (1815-1874) lawer ohonynt ar ôl lleoedd, chweched. Wel dyna’r stori BABI NEWYDD cerddor a chymwynaswr yn enwedig lleoedd yn Sir beth bynnag, ac yn wir pwy mawr, yn wreiddiol o’r y Fflint – ei hen gynefin. a ŵyr na all fod yn wir gan Wyddgrug, a gyfansoddodd Yn y sir honno mae tref fod cerddorion da fel John lawer o’n tonau cynulleidfaol ‘yr Wyddgrug’ gydag afon Ambrose Lloyd yn gallu gorau. ‘Alun’ yn llifo gerllaw iddi. clywed cerddoriaeth ymhob Wedi iddo gael ei siomi Yno hefyd cawn ‘Whitford’ peth. braidd wrth geisio swyddi ac a ‘Downing’ o enwi dwy o’i Anaml iawn y rhoddai enwau ar ôl cael hwyl symol iawn donau enwocaf. pobl ar ei donau. Yr unig ar sefydlu busnes, cafodd Mae digon o esiamplau eraill un a welais oedd ‘Mary’ a Llongyfarchiadau i Penri le fel goruchwyliwr yng oddi allan i’r Caneuon Ffydd, enwodd ar ôl ei ferch. Yn Williams a’i wraig Nest ar nghwmni Woodall & Jones, tonau fel ‘Gronant’, ‘Mostyn’ anffodus, collwyd Mary fach enedigaeth eu mab cyntaf, masnachwyr te yn Lerpwl i a ‘ R h y l ’. yn ifanc iawn a mawr fu ei Edryd Dafydd. Bu Penri fod yn gyfrifol am eu busnes Enwai donau ar ôl lleoedd alar o’r herwydd. yn gweithio fel cyfreithiwr yng ngogledd Cymru. eraill y byddai yn mynd Arweiniai gymanfaoedd yn y Bermo am gyfnod ac Rhoes hyn y rhyddid iddo a’r iddynt. Mae yna un a chorau ledled Cymru a roedd yn ŵr poblogaidd iawn gallu ariannol i gyfansoddi, traddodiad ei fod wedi thros y ffin â Lloegr hefyd. ymhlith ei gleientiaid. cystadlu a beirniadu mewn cyfansoddi’r dôn ‘Abergele’ ar Ei farn bendant oedd mai yn Llongyfarchiadau hefyd i eisteddfodau ac arwain blatfform yr orsaf yno. Tôn Aberystwyth y byddai’r canu Bryn Williams [JBW, ein cymanfaoedd canu a gwyliau 559 yn y Caneuon Ffydd ydi gorau bob amser. colofnydd rheolaidd] a’i wraig cerddorol hyd a lled y wlad. hon. Ymddeolodd yn 1872 pan Gwenan ar ddod yn daid a Yn y flwyddyn 1850 y bu Y stori yw ei fod yn sefyll yn ddechreuodd ei iechyd nain unwaith eto. Llais Ardudwy Os ydych wedi derbyn y rhifyn yma drwy ebost yna cofiwch ei rannu gyda’ch ffrindiau os gwelwch yn dda. Gallech chi hefyd ei anfon ymlaen at unrhyw un sy’n dysgu siarad Cymraeg. Anfonwch gopi i unrhyw le yn y byd os mynnwch chi! Rhifyn mis Mai

Fel y gwyddoch, rydym wedi addo cynhyrchu papur eto ym mis Mai. Ond beth gawn ni i lenwi hwnnw ar adeg fel hyn? Dyna gwestiwn gawson ni yn ddiweddar. Cwestiwn digon teg, yn enwedig wrth ystyried yr holl hunan-ynysu a’r ffaith nad ydym yn dod at ein gilydd i gymdeithasu y dyddiau hyn. Teimlwn fod digon o bobl yn yr ardal all anfon hen luniau, sgwennu erthyglau nodwedd, pytiau difyr, teithiau cerdded, posau, ysgrifau, atgofion ayyb fel ein bod yn gallu cynhyrchu papur difyr i’n darllenwyr. Drosodd atoch chi rŵan! 19 POBOL Y PRIFFYRDD - Edward M Thomas Hogia (a merched) yr ‘Highways’ - Rhan 3 Ar y dechrau, yn y swyddfa yn Glanrafon a Llandderfel. Hon Nolgellau yr oeddwn, ond fel y hefyd oedd ‘cartref’ Idris Parry, datblygodd y swydd, deuthum a bellach yn fan gychwynnol i grwydro ledled y sir. Roedd i John Morris Edwards a D J tair prif ganolfan neu ddepo Williams (Dei John), ardaloedd o gwmpas Meirionnydd yn 3 a 4. Roedd Idris wedi bod ei chyfanrwydd. Cyfeirid at D J Williams yn gofalu am yr hen ‘eastern y rhain fel ‘y depos’. Meyrick division’ a oedd bryd hynny Square oedd y prif safle, ac yn yn ymestyn at Craig Lelo a gwasanaethu ardaloedd 5 a 6, Bryn Saith Marchog, a Llidiart dan ofal bryd hynny Ellis ac Ifor Pugh a Dafydd Wyn Jones y Parc, Corwen, Cynwyd a Wyn Evans, Dolgellau. Hon Llandrillo yn nyddiau Cyngor hefyd oedd y brif ganolfan ar Sir Meirionnydd. Yma oedd gyfer trwsio a chynnal y fflyd, ei galon, ond bellach rhaid Dafydd I Jones gydag Ernest Tudor (Ganllwyd) oedd iddo gynnwys Dolgellau, yn gofalu am oddeutu chwech Tywyn a Dinas Mawddwy o fecanics, gan gynnwys Ron yn ei ddalgylch. Yn enedigol Morris, Michael Williams, o Drawsfynydd, roedd wedi Rhagfyr Lewis, ac R Hughes ymgartrefu a chodi teulu yn neu ‘Tabor’ fel yr adweinid, ac i y Bala. Yn fach o gorffolaeth, gyd o Ddolgellau. roedd yn hynod wydn, cheroot Yma hefyd yr oedd gweithdy’r Ieuan G Thomas a Dafydd J Williams neu cigar fechan tebyg i ‘Tom saer, sef Basil Williams. Ceid Ellis M Roberts Thumb’ wastad yn ei geg. Os y brif storfa ddillad, offer, mai cerddoriaeth a chanu oedd deunydd ac ati, yma ac roedd diddordebau Gwilym Jones yn yn safle prysur ac unigryw, y ‘northern’, chwarae snwcer, wedi ei lleoli ynghanol y dref. hela, golff, ac yn wir pob Mae’r safle wedi ei thrawsnewid math o chwaraeon oedd prif ers blynyddoedd, a chartrefi ddiddordebau Idris. sydd yno bellach. Cofiaf amdano ef ag Euros yn Highways Depot, Peniel Terrace, trawo peli golff i lawr y rhodfa Ffestiniog, oedd y safle ar gyfer Gareth Davies yn Nolgellau ar amser cinio, yn ardaloedd 1 a 2, er fod depo pytio yn y swyddfa, neu ddianc Emyr Wyn Roberts, Gwyn Pugh, Ifor bychan yn y Bermo. Dros i’r clwb golff wedi cinio cynnar, y blynyddoedd yma yn wir Pugh, Albert Groom a John Meirion Jones am ‘few holes’. Chwith meddwl y dysgais ‘brofiadau bywyd’. [Ymddiheurwn am ansawdd y llun.] amdanynt. Y ddau wedi ein Gydag Albert Groom ar yr (Uwchlawrcoed) Gellilydan, eraill o’m cydweithwyr bryd gadael yn llawer rhy gynnar. arfordir, ardal 1, Ifor Pugh Emlyn Parry (Teiliau Bach) hynny, yn parhau i fod yn Wel, fel dwed yr ymadrodd (Llanbedr), Gellilydan, oedd Cwm Cynfal, Mark Atherton, ffrind triw. Huw Evans, ‘Huw Seisnig, the stage is set. Os yn gofalu am yr ardal hon, Trawsfynydd, Tudor Roberts Garreglwyd’ neu ‘Huw Bach’ bydd diddordeb, ac y caf ardal rhif 2, o Minffordd i fyny (Blaenau Ffestiniog). oedd y ‘Storeman’ yn Ffestiniog. iechyd, gallaf symud ymlaen i Blaenau, ac yn cynnwys y Yn ddiweddarach, sefydlwyd Yn gymeriad a hanner, tynnwr a chynnwys y gweithlu Crimea a’r Migneint. Roedd canolfan fechan golau stryd coes, yn ffraeth ac eto yn medru mewn erthygl arall. Y Ifor yn drefnydd ardderchog, yn yr iard, a dau enw sy’n dod cadw trefn a ‘hwylio’ ystorfa perygl ydyw y bydd yn ac yn beiriannydd da. Aml i’r cof ydi John Harris a Moi a chanolfan brysur iawn yn ei darllen fel hunangofiant, fel i dro, byddai ei ffigyrau a’i Jones (Cefnbychan) Blaenau dyddiau. Mae ganddo mwy y dywedodd Gareth y dydd ddamcaniaethau yn goroesi Ffestiniog. Roedd yr adran hon na llond sach o hanesion, a o’r blaen. Yn sicr nid dyma’r unrhyw fanylion a ddarperid dan ofalaeth Richard Edwards gobeithiaf yn wir y bydd yn bwriad, ac ymddiheuriadau gan wŷr y ‘drawing office’! Yma (Rich), Llanuwchllyn, gyda fodlon eu hadrodd a’u cynnwys, ymlaen llaw am hynny. hefyd yr oedd R J Roberts (Jim Gareth Davies (Sarnau) a John mewn erthygl fyddai’n sicr yn EMT Penyffridd) yn gweithio, yn Lewis (Rhydymain) yn gweithio ffeithiol, yn hwyliog a hefyd Diolch i Edward am ei mesur a chadw cofnodion yr o Ddolgellau. o bryd i’w gilydd yn lleddf. gyfraniad gwiw. Mae ysgrifau holl weithfeydd fyddai ar droed Depo Ffestiniog oedd y Mae angen profiad a dawn fel hyn yn brin iawn ac mi bryd hynny, gwaith cynnal a ganolfan imi, nid oherwydd newyddiadurol i’w casglu a’u fydd haneswyr y dyfodol yn eu chynlluniau gwella ffyrdd . natur fy ngwaith, ac un o’r hailadrodd. Her i ‘Llafar Bro’ trysori. [Gol.] Roedd oddeutu rhyw 50-60 yn ardaloedd hynny lle y cefais y yn sicr! Atgoffir pawb fod yr gweithio o’r safle hon, ynghyd pleser mwyaf o weithio ynddi, Y brif ganolfan ardal arall â chanolfan cynnal fflyd fechan ond hefyd cyfeillgarwch un oedd yn y Bala, sef yr Hafan, holl barciau chwarae yn yn yr iard gefn. o’r gwŷr hynny, a wnaeth a hon dan oruchwyliaeth yr ardal wedi eu cau am Dyma rai o’r enwau rwyf argraff ddofn arnof, er gwell John Dewi Jones, ac yn y tro oherwydd feirws y yn eu cofio: G H Roberts neu waeth (gwaeth meddai gwasanaethu Penllyn, Cwm goron. (Tanygrisiau), Dafydd James llawer!) ac sydd, ymysg amryw Prysor, Cwmtirmynach, Y Bala, 20 FEIRWS Y GORON TOYOTA HARLECH Cyngor swyddogol

Gorchuddiwch eich ceg wrth dagu a thisian, defnyddiwch hances neu eich penelin.

Taflwch yr hances i’r bin wedi ichi ei defnyddio. COROLLA HYBRID NEWYDD Dewch i roi cynnig ar yrru’r Corolla newydd! Wedi ichi dagu neu disian, Mae ’na ganmol mawr i hwn!

golchwch eich dwylo gyda Ffordd Newydd Harlech diheintydd yn cynnwys alcohol LL46 2PS neu ddŵr a sebon. Gwnewch 01766 780432 hyn hefyd wrth ofalu am bobl www.harlech.toyota.co.uk [email protected] sy’n sâl. Sefydliad facebook.com/harlech.toyota Iechyd y Byd Twitter@harlech_toyota Y DDAEAR Ni wrandawai ei phlant ar ei phle, ei chri am drugaredd: fe’i niweidiem â mwg ein trafnidiaeth, ei halogi’n ddi-hid. Gwenwynem ac amharchem hi, nes ennyn cynddaredd y ddaear a oedd ar drugaredd ein llygredd a’n llid.

Fe wnaethom yr un math o niwed i’r blaned o’r blaen: tyllu i’w pherfeddion, hithau’n gaeth i fandaliaeth Dyn; chwilfriwio ei choed a’i chaeau, cerfio enwau ar faen, Yn 2012 dyfarnodd Prifysgol Cymru radd Doethuriaeth a gollyngodd ei haint i’w gwella o’i hingoedd ei hun. * mewn Llên i Alan Llwyd am ei gyfraniad i lenyddiaeth Gymraeg. Yn ystod y blynyddoedd diweddar Trwy atal ein trefn a’n trafnidiaeth, trwy geryddu’n gwareiddiad cyhoeddodd gofiannau mawr i Hedd Wyn, Kate y mae heddiw eto yn chwilio am beth iachâd, Roberts, Waldo Williams, R Williams Parry, Gwenallt gan ddial ar bob un o’i phlant, cosbi pob mamleiddiad, a T Gwynn Jones. Dyma gyfraniad anrhydeddus iawn am ei threisio a’i chreithio a’i hanrheithio, am ein holl sarhad. i’n llenyddiaeth. Fe’i penodwyd yn Athro yn Academi Hywel Teifi, Coleg y Celfyddydau a Dyniaethau, Nid y ddaear sydd ar ein trugaredd, ond, yn hytrach, ni, Prifysgol Abertawe yn 2013. ddifawyr y ddaear, sydd ar ei thrugaredd hi. Rhoddodd ei ganiatâd i gyhoeddi’r gerdd ysgytwol ac amserol hon i Llais Ardudwy ar amrantiad. Dymunwn ALAN LLWYD ddiolch yn gynnes iddo am y gymwynas a hyderwn y byddwch yn darllen ac ailddarllen y gerdd yn y dyddiau * pandemig 1918, a laddodd hyd at 50 miliwn o bobl. dyrys sydd ohoni.

FEIRWS Y GORON * Aros gartref * Hunan-ynysu * Achub bywydau