!

T.C.

EGE ÜN 0VERS 0TES 0

SOSYAL B 0L0MLER ENST 0TÜSÜ

TAR 0H ANAB 0L0M DALI

(Eskiça / Tarihi)

ERKEN ROMA CUMHUR 0YET 0’N 0N MAG 0STRATLARI ( 0.Ö 509-390)

YÜKSEK L 0SANS TEZ 0

Emre ERZ 0NCAN

DANI 1MAN: Prof.Dr. Mehmet Ali KAYA

0zmir-2011

!

0Ç0NDEK 0LER

ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………..I

KAYNAKLAR………………………………………………………………..……………..IV

G0R01 ………………………………………………………………………………………….1

1.Roma’n n kurulu 2u………………………………………………………..………….1

2.Krallar Döneminde Roma………………………………………………...………….2

3.Krall k Döneminin Sosyo-politik Yap s ……………………………………………..7

4.Krall / n Sona Eri 2i………………………………………………..………………..13

5. Cumhuriyetin Kurulu 2u…………………………………………………………….16

B0R0NC 0 BÖLÜM

ROMA CUMHUR 0YET 0’N 0N ANAYASAL KURUMLARI

I.1.Cumhuriyet Anayasas n n Yap sal Özellikleri……………………………..……………..23

I.2.Meclisler…………………………………………………………………………………..34

I.2.1. Comitium, Contio ve Consilium……………………………………...………………...35

I..2.2. Curiae ve Comitia Curiata……………………………………………………………..39

I.2.3. Tribus ve Comitia Tributa………………………………...……………………………39

I.2.4. Comitia centuriata……………………………………………………………….……..44

I.2.5. Engelleme, Hükümsüz K lma ve 0ptal…………………………………….……………48

I.3.Roma Senatosu …………………………………………………………………………...49

I.3.1. Senato Toplant Yeri ve Zamanlar ………………………………………..……………54

I.3.2. Oylama ve Senato Kararlar n n Yay n …………………………………………………58

I.3.3. Sözde Son Senato Karar ……………………………………………………………….61

!

0K0NC 0 BÖLÜM

ERKEN ROMA CUMHUR 0YET 0’N 0N MAG 0STRATLAR ( 0.Ö. 509-390)

II.1.Anayasal Bir Kurum Olarak Magistratl k …………………………………..……….…..66

II.2.Rütbe, Görev, Yetki ve Sorumluluklar Bak m ndan Magistratlar……………..…………72

II.2.1.Konsüller ve Praetorler……………………………………………………………...... 72

II.2.2.Diktatörler ve Atl Liderler (Magister Equitum)…………………………………..…...76

II.2.3.Censorler………………………………………………………………………….…....79

II.2.4.Aedilisler………………………………………………………………………….....…83

II.2.5.Quaestorler……...... 86

II.2.6.Tribunus Plebisler………………………………………………………………….…...90

II.2.7.Askeri Tribunler (Tribuni Militum)……………………………………….…………...95

II.2.8. Vigintivirler ve Di /er Küçük Magistratlar………………………………….………....96

II.3. 0.Ö. 509-390 Y llar Aras nda Görev Yapan Magistratlar………………………….…...99

II.3.1. Consuller…………………………………………………………………………..…..99

II.3. 2. Diktatorler……………………………………………………………………….…..114

III.3.3. Atl Liderler (=Magister Equitum)……………………………………………….…117

II.3.4. Censorler……………………………………………………………………………..119

II.3.5. Aedilisler…………………………………………………………………………….120

II.3. 6. Quaestörler ………………………………………………………………………….121

II. 3.7.Askeri Tribunlar (=Tribuni Militum)………………………………………………...123

II.3.8. Consul Yetkili Askeri Tribunlar……………………………………………………...125

SONUÇ ………………………………………………………………………….…………..138

B0BL 0YOGRAFYA ve KISALTMALAR ………………………………………………..141 !

ÖZET…………………………………………………………………………………..142

ABSTRACT……………………………………………………………………………144

B0OGRAF 0…………………………………………………………………………….145

! ! I

ÖNSÖZ

Roma, 0talya’n n Latium bölgesinde Tiber Irma / k y s nda denizden yakla 2 k 20 km içeride ikiz karde 2i Remus’u öldüren Romulus taraf ndan 0.Ö 753 y l nda küçük bir kent olarak kuruldu. Yakla 2 k iki yüz elli y l krallarca yönetildi. Krallar döneminin son iki kral Etrüsk kökenliydi. 0.Ö.1. biny ldan itibaren 0talya yar m adas na yerle 2en Etrüskler yar m adan n ilk denizci kavmiydi. Yunan kolonizasyonu ça / nda ( 0.Ö. 750-550) 0talya’n n güney k y lar ile Sicilya adas n iskan eden rakip Yunan kentleri gibi ba / ms z kent devletleri halinde siyasal ya 2amlar n sürdüren ve 0.Ö.7-6. yüzy llarda siyasi manada 0talya’n n egemeni durumuna gelen Etrüskler, 0.Ö.6. yüzy lda Roma da dahil olmak üzere Latium bölgesini kontrolleri alt na ald lar. Fakat ayn yüzy l n sonlar na do /ru onlar eski güçlerini kaybetmeye ba 2lad lar. Roma’n n Patricii denilen aileleri, kentin Etrüsk kökenli son kral Tarquinus’u 0.Ö.510/509 y l nda kovdular. Ard ndan Roma’da Romal lar n Res Publica dedikleri Cumhuriyet kuruldu

Superbus (Ma /rur) takma adl kral Tarquinius’u Roma’dan kovan Particilere göre devleti yönetmek bir ki 2inin, kral n ya da bir sülalenin imtiyaz olamazd . Onlara göre yönetmek, tüm halk n, ‘‘kamunun’’ i 2iydi. Bu nedenle Romal soylular kurduklar rejime ‘‘Res publica’’ dediler. Böylece Roma’da yakla 2 k 500 y l ayakta kalacak olan Cumhuriyet rejimine geçilmi 2 oldu. Fakat bu yeni rejimin yaz l anayasas yoktu. Cumhuriyetin kurulmu 2 oldu /u tarihten itibaren var olan kurumlar ve bunlarla ilgili olarak tayin edilen ilkeler do /rultusunda i 2leyen bir anayasal teamül olu 2tu. Yaz l olmayan, gelene /e dayal , teamül anayasas diyebilece /imiz Roma cumhuriyet anayasas üç temel kurumla ilgiliydi. Bu kurumlardan birisi senatus (senato), ikincisi Romal lar n comitiae dedikleri meclisler (Curia, Centuria ve Tribunica), üçüncüsü Türkçeye Yüksek Kamu Görevlileri olarak çevirebilece /imiz Magistratus, yani Magistratlar idi. Roma Cumhuriyeti’nin sayd / m z bu üç anayasal kurumundan sonuncusu bizin tez konumuzu olu 2turmaktad r.

Cumhuriyet’in kurulmu 2 oldu /u tarihte Roma magistratlar n n say s yaln zca ikiydi ve onlara consul deniliyordu. Roma halk taraf ndan yaln zca bir y l görev yapma üzere her y l seçilen bu iki Consul’ün mali i 2lerde kendilerine yard mc olan bir Quaestorleri vard . Onlar n askeri i 2lerindeki yard mc lar na ise Tribuni Equitum denilen atl askeri tribunlar vard . Zamanla yeni magistratlar ihdas edildi. Bunlar Praetorler, Aedilisler ve Censor’lerdi. Cesorler d 2 ndaki tüm magistratlar, halk taraf ndan bir y ll / na ve iki 2er seçildiler. Her magistrat n ! II meslekta 2 n veto etme hakk vard . Censorler ise 18 ay görev yapmak üzere 5 y lda bir seçildiler.

Kaynaklar, Giri 2, iki Bölüm ve Sonuç 2eklinle planlad / m z tezimizin Kaynaklar ba 2l / alt nda yararland / m z antik edebi kaynaklar , yazar soyad na göre alfabetik olarak s ralayarak tan tt k. Giri 2’i Roma tarihinin krall k dönemine ay rd k. 0kinci Bölümde Roma’n n üç önemli anayasal kurumundan Magistratl k d 2 ndakilerden, yani Meclislere ve senatodan söz ettik. 0kinci Bölüm tamam yla Roma magistratlar na ayr ld . Bu bölüm anayasal Bir Kurum Olarak Magistratl k; Rütbe, Görev, Yetki ve Sorumluluklar Bak m ndan magistratl k ve 0.Ö. 509-390 Y llar Aras nda Görev Yapan Magistratlar üzere üç ana ba 2l /a ayr larak çal 2 ld .

Roma cumhuriyetinin anayasal nitelikli üç kurumundan birisi olan magistratl k, Roma cumhuriyetinin kuru 2undan itibaren gerek say bak m ndan gerekse rütbe, görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan birden bire olu 2turulmu 2 de /ildiler. Cumhuriyet kuruldu /unda say s iki olan magistratlar n (=consuller) yard mc lar olan Quaestorler cumhuriyetin kurulmu 2 oldu /u y llarda halk n seçimine tabi de /illerdi. Bu nedenle magistrat de /illerdi. Askeri Tribunlar da consullerin emrinde görev yapan yard mc lard . Cumhuriyetin erken y llar nda consul yetkili olarak görevler üstlenen askeri tribunlar, daha zamanla cursus honorum denilen 2erefli magistratlar hiyerar 2isine dahil olup resmi kamu görevi kariyeri yapmak isteyen geç Romal lar n talep ettikleri subaylar oldular. Cumhuriyetin erken döneminde ortaya ç kan bir di /er görev Plebs Tribunlu /u’ydu. Fakat onlar da resmi bir kamu görevi olarak ortaya ç kmad . Yani en az ndan 0.Ö. 2. Yüzy l n ikinci yar s na kadar plebs tribunlar bir magistrat gibi itibar görmediler. Tezimizin magistratlar n isimleriyle ilgili listeleri Plebs tribunlar için bu nedenle yap lmad . Cumhuriyetin erken döneminde diktatörlük ve Magister Equitum (atl lideri) da vard . Fakat Diktatörler consullerden birisi taraf ndan tayin edilirlerdi. Censorler halk taraf ndan iki ki 2i olarak seçilirdi ve onlar tezimizin kronolojik s n rlar içinde yarat lan magistratl kt . Fakat bir ba 2ka önemli magistratl k olan Praetorlük tezimizin kronolojik s n rlar içinde yarat lm 2 de /ildir. Onlar n isim listelerine tezimizde yer vermeyi 2imizin nedeni budur. Vigintiviri gibi küçük rütbeli magistratlar da ayn nedenle tez konumuzun isim listesi bak m ndan d 2 ndad r. Böylece tezimizde adlar tespit edilerek y l y l listeleri verilen magistratlar, Consuller, Diktatörler, Atl Liderleri, Censorler, Aedilisler, Quaestorler ve Askeri Tribunlarla s n rl kald . Fakat tezimizin konusu magistratlar olunca, hem cumhuriyet Anayasas n n di /er kurumlar ndan hem de tüm magistratlardan rütbe, görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan söz edilmesinin ! III tezin bütünlü /ü aç s ndan önemliydi. Bu nedenle tezimizin ilk bölümü Cumhuriyet Anayasas n n Magistratlar d 2 ndaki kurumlar na, yani meclisler ve senatoya ayr ld . 0kinci bölümde ise hem tüm Roma magistratlar n n rütbe, görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan tüm Roma magistratlar ndan söz edildi hem de 0.Ö. 509-390 y llar aras nda görev yapan magistratlar n y l y l listeleri ç kar ld . Cumhuriyetin kurulmu 2 oldu /u zamanda consul ve praetor unvanlar sorunluydu. Bu nedenle rütbe, görev, yetki ve sorumluluk bak m ndan magistratlardan söz ederken praetorler ve consuller ayn ba 2l k alt nda anlat ld .

Magistratlar n bir y ll / na seçilmi 2 olmalar ndan da anla 2 laca / üzere Roma magistratlar n n tüm cumhuriyet dönemi boyunca say lar çok fazlad r. Dolays yla biz tezimizin kronolojik s n r n 0.Ö. 509-390 y llar aras yla, yani yakla 2 k 100 y ll k bir dönemle s n rlad k. 0.Ö. 390 y l yla tezimin kronolojisini s n rlamam z n nedeni, bu tarihte Roma’n n siyasi anlamda tüm kazan mlar n n Keltler ya da di /er bilinen ad yla Galler istilas dolay s yla kaybetmi 2 olmas d r. Bu dönemde Roma, henüz 0talya d 2 nda geni 2lemi 2 de /ildi. Hatta Orta 0talya’ya bile tam olarak egemen olabilmi 2 de /ildi. Praetor gibi baz magistratlar da bu dönemde yoktu. Amac m z söz konusu 100 y ll k dönemde görev yapm 2 olan Roma magistratlar üzerine prosophokrafik bir çal 2ma yapmakt r. Bu çal 2ma için temel kayna / m z T.R.S. Brougthon’un The magistrates of Roman Republic I (Cleveland-Ohio 1951) adl eseridir. Cumhuriyet anayasas n n kurumlar olan meclisler, senato, rütbe, görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan magistratlar konusunda ise temel kayna / m z A. Lintott’un The Constitution of the Roman Republic (Oxford 2004) adl eseri ile H.H. Scullard’ n A History of the Roman World 753-146 BC (London 2000) adl eserleridir.

Tezimizi haz rlarken konuyla ilgili gerek antik gerekse modern eserlere ula 2mak için dan 2man hocam n kitapl / ndan ve Üniversitemizin kütüphanesinin yan s ra konumuzla ilgili daha geni 2 kitap ve süreli yay n koleksiyonu olan Üniversite, Enstitü ve di /er kurumlar n Kütüphanelerinden yararlan ld .

Bu tezin haz rlanmas nda çok büyük katk lar olan say n hocam ve dan 2man m Prof.Dr.Mehmet Ali KAYA’ya, yapt / m ara 2t rmalar ve çevirilerde bana yapt / yard mlardan ve anlay 2 ndan dolay sevgili e 2im Özge Öztürk ERZ 0NCAN’a te 2ekkürlerimi iletmeyi bir borç bilirim. ! IV

KAYNAKLAR

Antik Edebi Kaynaklar

Caesar(Gaius Iulius Caesar)

0.Ö. 100- 0.Ö. 44 y llar aras nda ya 2am 2 olan Romal ünlü devlet adam Gaius Iulius Caesar ayn zamanda Latin edebiyat n n önemli yazarlar ndand r. 1iir, mektup, söylev, drama gibi edebiyat alan nda eserleri bulunan Caesar’ n günümüze kadar ula 2m 2 bulunan iki tarih eseri bulunmaktad r. Bunlardan birisi onun Galya’da (=Fransa) yapt / sava 2lar anlatan Commentarii de bello Gallico adl eseri, di /eri Pompeius ile yapt / 0ç Sava 2’ n tarihini anlatt / Commentarii de bello civili adl eseridir. Caesar’ n bu iki eserin ikincisinde, yani iç sava 2lar anlatan Commentarii de bello civili adl eserinde tezimiz için bilgi bulunmaktad r. Caesar’ n bu eseri için Penquin yay nlar olan The Civil War ( 0ng.çev.J.F. Gardner. Middlesex 1967)’dan yararland k.

Cassius Dio

0.S. 150-235 tarihleri aras nda ya 2ad / bilinen Nikaial (= 0znik) tarihçi Cassius Dio Cocceianus, babas bir senator oldu /u için Roma imparatorluk hizmetinde önemli devlet mevkilerinde görev ald . En eski dönemlerden ya 2ad / zamana kadar 80 kitapl k Yunanca bir Roma Tarihi (= Rhomaika) yazm 2t r. Eserden günümüze özgün biçimde kalan k s mlar aras nda tezimiz için 0.Ö.68- 0.Ö. 10 y llar na ili 2kin 36-53. kitaplar önemlidir. Tarihçinin kitaplar ndan yararlanmak için Loeb yay nlar aras nda ç kan 2u metni kulland k: Dio’s Roman History (Ed.E. Cary). London 1914-1927 [Loeb].

Cicero

0.Ö. 106-43 y llar aras nda ya 2am 2 olan Romal ünlü hatip, dü 2ünür ve devlet adam olan Marcus Tullius Cicero, iyi bir ö /renim görmü 2 ve Roma’da avukat olarak çal 2m 2t r. Devlet kariyerinde praetorlük ve consüllü /e kadar yükselen Cicero, 0.Ö. 51/50 y l nda Kilikia Eyaleti valili /i de yapm 2t r. Cicero’nun eserleri Söylevler (=Oratoria), Mektuplar (=Epistulae) ve Felsefi Yaz lar (= Philosophia) olmak üzere üç gruba ayr lmaktad r. Tezimiz için önemli olan antik edebi eser yazarlar n n ba 2 nda gelmeketedir. Onun de Imperio Cn. Pompeii (= Pompeius’un Yetkisi Hakk nda) adl söylevi, toprak yasas n ele ald / de Lege Agraria adl söylevi, müvekkili Flaccus’u savunma metni olan pro Flacco adl söylevi ile de Provinciis Consularibus, in Pisonem, Philippicae, pro Balbo, pro Cluentio, pro Fonteio, pro ! V

Plancio, pro Rabirio ve in Verem adl söylevleri, 0.Ö. 61- 0.Ö. 58 y llar aras nda Asia Eyaleti valili /i yapan karde 2i Quintus’a gönderdi /i mektuplar (= Epistularum ad Quintum Fratrem), yo /un bir 2ekilde yaz 2t / dostu Atticus’a yazd / mektuplar (= Epistulae ad Atticum ) ve ailesine gönderdi /i mektuplar ( Epistulae ad Familiares) ve di /er felsefi içerikli olan eserleri (Finibus Bonorum et Malorum, de Natura Deorum, Re Publica) tezimiz için bilgi kayna / d rlar.

Diodoros (Diodoros Siculus)

0.Ö. I. Yüzy lda (Augustus Devri) ya 2am 2 olan Argonlu (Sicilya’da) tarihçi Diodoros Siculus’un ula 2abildi /i kaynaklar derleyerek kaleme ald / Bibliotheke adl 40 kitapl k Yunanca dünya tarihinden baz tam bölümler d 2 nda günümüze fragmanlar ula 2m 2t r. Onun bu eserinin 20. 33. 34. 36. ve 37. Kitaplar tezimiz için bilgi kayna / d r. Kullan lan Metin 2udur: Diodorus of Siciliy. ( Edd. C.H. Oldfather- R.M. Geer). London 1933-1967 [Loeb].

Livius (Titus Livius)

0.Ö. 59- 0.S.17 y llar aras nda ya 2am 2 olan ünlü Roma tarihçisi Titus Livius, 0talya’n n kuzeyindeki Pavatium (= Padua) kentinde do /mu 2tur. Livius, hayat n n büyük k sm n do /du /u kentte geçirse de Roma kentini ve oradaki ko 2ullar 2üphesiz yak ndan tan yordu. Livius’un kentin kurulu 2undan itibaren kronoloik bir yakla 2 mla yazd / 142 kitapl k Ab urbe condita (= Kent’in Kurulu 2undan 0tibaren) adl eserin 1.-10. kitaplar ( 0.Ö. 293 y l na kadar) ile 20.-45. kitaplar ( 0.Ö. 219- 0.Ö. 167) günümüze tam olarak ula 2m 2t r. Bunun d 2 nda eserin tüm kitaplar n n ‘‘ 0çindekiler’’ k sm olarak adland r labilecek 2ekilde olan özetleri, yani Periochae mevcuttur. Tezimiz için en önemli antik edebi eser yazar olan Livius’un kitaplar ndan yararlanabilmek için Loeb yay nlar (= From the Founding of the City. ( EDD. B. O. Foster v.d). I-XIV. London 1951-1959) ile Arkeoloji ve sanat yay nlar aras nda ç kan Türkçe çevirilerini (Titus Livius, Roma Tarihi: Kentin Kurulu 2undan 0tibaren .I-XXII. 0stanbul) kulland k. [Loeb]. ! VI

Plutarkhos

Mestrius Plutarkhos, 0.S. 46-120 y llar aras nda ya 2ayan Khaironeial dü 2ünür ve biyografi yazar d r. Roma 0mparatorluk döneminin önde gelen Yunan yazarlar ndan biridir. Bize kadar ula 2m 2 bulunan iki önemli eseri bulunmaktad r. Bunlardan birisi Ethika (Moralia), di /eri Bioi Paralleloi ’dur. Yazar, tarihsel bak mdan oldukça önemli olan Bioi paralelleoi (=Paralel Ya 2amlar) adl eserinde çe 2itli ünlü Yunan ve Romal lar n ya 2amlar kar 2 la 2t r larak ele al nm 2t r. Onun Antonius, Burutus, Caesar, Crassus, Flamininus, Lucullus, Marius, Pompeius, Sulla ve Gracchuslar gibi biyografileri tezimiz için bilgi kaynaklar d r. Plutarkhos’un bu biyografilerinden yararlanabilmek için Loeb yay nlar aras nda ç kan 2u metinden yararland k. The Paralel Lives (ed. B.Perrin). I-XI. London 1914- 1926].

Polybios

0.Ö 200-120 y llar aras nda ya 2am 2 olan Polybios, Akhaia birli /inin yönetici tabakas na mensup iken birli /in 0.Ö. 167 y l nda Romal lar taraf ndan da / t lmas yla birlikte 0talya’ya sürülen Akhaial lar ile birlikte Roma’ya geldi. Roma’da P. Cornelius Scipio Aemilianus gibi önemli Romal politikac lar ile tan 2an Polybios 0.Ö. 264-144 y llar n kapsayan 40 kitapl k bir dünya tarihi (= Historiai ) yazd . Eserin 0.Ö. 216 y l na kadar olan dönemini kapsayan ilk be 2 kitab tümüyle, alt nc kitab ise k smen günümüze kalm 2t r. Roma dü 2üncesini iyi derecede kavrayabilmi 2 olan Polybios, eserinde Roma’n n nas l bir dünya devleti haline geldi /ini, olaylar n siyasal ve toplumsal nedenlerine inerek aç klam 2t r. Tezimiz için çok de /erli olan kaynaklar n ba 2 nda gelen Polibios’un eseri için kulland / m z metin Peguen yay nlar aras nda yaln zca 0ngilizce çevirisiyle ç kan 2u metinden yararlan lm 2t r. The Rise of the Roman Empire. ( 0ng. Çev. I. Scott-Kilvert Suffolk 1979).

Suetonius

0.S. 75-150 y llar aras nda ya 2ad / bilinen Gaius Suetonius Tranquillus’un en ünlü eseri Iulius Caesar ile Domitianus’a kadar 11 Roma 0mparatoru’nun biyografilerini anlatt / 8 kitapl k De vita Caesarum ’dur (= Caesarlar n Ya 2am Hakk nda). Bu eserin özellikle Caesar’ n (= Vita Divi Iuli ) ve Augustus’un (= Vita Divi Augusti ) ya 2amlar n anlatan biyografileri tezimiz için önemlidir. Suetonius’un biyografilerinden yararlanmak için kulland / m z metinler 2unlard r: The Lives of the Caesars . (Ed. J. C. Rolfe). I-II. London 1914 ]. On 0ki Caesar’ n Ya 2am (Latinceden çev. F. Telatar-G. Özaktürk). Ankara 2008. ! VII

Tacitus

0.S. 55-117 y llar aras nda ya 2ayan Gallia kökenli Publius Cornelius Tacitus, Roma’da iyi bir hitabet e /itimi görmü 2 ve yüksek devlet memurluklar nda bulunmu 2tur. Biyografi, monografi ve tarih türünde eserler yazan Tacitus’un tezimizde kulland / m z eseri, el yazmalar nda Ab excessu Divi Augusti (= Tanr sal Augustus’un Ölümünden 0tibaren) olarak adland r lan ancak günümüzde daha çok Annales (= Y ll klar) ad yla an lan eseridir. 18 kitapl k bu eserden 1.-6. ve 11.-16. kitaplar küçük eksikler d 2 nda günümüze kadar ula 2abilmi 2tir. Tezimiz için önemli bir kaynak olan Tacitus’un konumuzla ilgili bilgiler için yaraland / m z metin 2udur: The Annals of Imperial Rome . ( 0ng. Çev. M. Grant). Bristol 1961 [Penguin].

Halicarnassoslu Dionysisos

0.Ö 60 y l ndan 0. Ö 7’ye kadar ya 2am 2 olan Aléxandros’un o /lu Halikarnassós Dionysisus, Ceaser Augustus hükümdarl / zaman ndan etkilenen bir Yunan tarihçisi ve hitabet ö /retmenidir. Onun edebi tarz ilk döneminde tamamiyle Klasik Yunan y ll k metinlerinin taklitlerine dayan r. K sa hayat na bakt / m zda, 0ç sava 2lar n bitmesinin hemen ard ndan Roma’ya gitti ve yirmibe 2 y l n Latin Dili ve Edebiyat üzerine çal 2arak, tarih için materyaller haz rlayarak geçirdi.. Bu süreç boyuca hitabet dersleri verdi ve toplumun sayg n bireyleriyle zaman geçirdi. Ölüm zaman tam olarak bilinmiyor. Genel olarak , “ Aelius Dionysius Halicarnassus ’”un atas oldu /u san lmaktad r. Eserlerine odaklan ld / nda: Rh 0maik archaiologia olarak adland brblan muhtežem eseri mitsel dönemden Birinci Punic Savaž bnbn bažlang bcbna kadar olan dönemi ele al br. Eser, sadece ilk dokuzu tamimiyle korunabilen, onuncu ve onbirinci kitaplar b neredeyse tamam olan ve kalan kitaplar bn par alar halinde Konstantin Porphyrogenitus se lemelerinde ve Angelo Mai taraf bndan kežfedilen Milan el yazmalar b aras bnda bulunan yirmi kitaba bölünmüžtür. Apprian bn ilk ü kitab b ve Plutarch’ bn “Camillus’un hayat b” kitab b da genel olarak Dionysius’u konu al br .Halicarnassus Dionysisus ba 2l ca amac , fatihlerinin iyi özelliklerine vurgu yaparak ve Romal lar n eski Yunanlar n hakiki torunlar olduklar ndan eski eserlere daha fazla ba 2vurmalar gerekti /ini vurgulayarak Yunanl lar Roma’n n kurallar na al 2t rmaya çal 2mak olmu 2tur. Ona göre, tarih örneklerle ö /renim felsefesidir ve bu dü 2ünce Yunan konu 2mac lar n bak 2 aç lar ndan ortaya ç km 2t r. Fakat en iyi otoritelere ba 2vurmu 2tur ve onun bu eseri ve Livy’nin ki eski Roma tarihi konusuyla ilgili ve en detayl çal 2malard r. ! VIII

Dionysius ayn zamanda, en iyi y ll k modelleri üzerinde detayl olarak çal 2t / n aç kça gösteren birçok hitabet ara 2t rmas n n yazar d r.Bunlar; The Art of Rhetoric ( 0*$ Μ$,-&' , Téchne rh torik ) daha çok, konu 2ma sanat üzerine, tamamlanmam 2 ve onun tüm eserlerini içermeyen makalelerden olu 2ur, The Arrangement of Words ( - ̴ /*%2. ̆*,)2* , Perì synthése 0s onomát 0n) konu 2man n farkl türlerine göre kelime kombinasyonlar olu 2turmak hakk ndad r, On Imitation ( - ̴ )&)2. , Perì mim se 0s), birçok edebiyat türünün en iyi örnekleri ve onlar taklit etmenin yöntemleri üzerinedir- k s mlar halinde yaz lan bir eserdir, Commentaries on the Attic Orators ( - ̴ Ϊ* ˒&' Ϊ* Μ$5-2* , Perì tôn Attikôn rh tór 0n), Lysias, Isaeus, Isocrates ve Dinarchus(kaynak olarak) hakk ndad r, On the Admirable Style of Demosthenes ( - ̴ ('&' ΀. $),%*,/. &*5$,. , Perì lektikês D mosthénous deinót tos );ve On the Character of Thucydides ( - ̴ =,/'/ ,/ 0-' ΀-,. , Perì Thoukydídou charaktêros” dur. Son iki çal 2ma Gn. Pompeius and Ammaeus’a mektuplar kaynak gösterilerek haz rlanm 2t r. Genellikle bask larda “Dion Halic” olarak kaynak gösterilmektedir.

Eutropius

Flavis Eutropius Dördüncü yüzy l n son yar s ndan etkilenen Antik Roma tarihçisidir. 0stanbul’da(Constantinople)’de sekreterlik ofisinde( magister memoriae) görev yapm 2, 0mparator Julian’a(361-363) Pers 0mparatorlu /u’na kar 2 seferde dahil olmak üzere(363) e 2lik etmi 2 ve Valens hükümdarl / döneminde (364-378) ya 2am 2 ve “Roma Tarihinin Özeti”( Breviarium historiae Romanae ) adl çal 2mas n da Valens Hükümdarl / n adam 2 ve bu süreçte hayat n kaybetmi 2tir.

Roma Tarihinin Özeti( Breviarium historiae Romanae) on kitapta, Roma Tarihinin 2ehrin kurulmas n n ba 2lang c ndan Valens’lere kat lmaya kadar özetlenen temel bir kaynakt r. Bu çal 2ma, önemli kat l mc otoritelerin kayda de /er ilgisi sayesinde derlenmi 2, ve genel olarak aç k, basit ve bütüncül bir stille yaz lm 2t r. Bu bilinen son eseridir. ! IX

Varro

Marcus Terentius Varro 0. Ö 116’dan 0.Ö 27 y l na kadar ya 2am 2t r. Romal akademisyen yazar; daha genç ça /da 2 Varro Atacinus ile kar 2t r lmamas için Varro Reatinus olarak da bilinmektedir. Varro’nun çal 2malar Roma Tarihi için temel bir kaynak say lmaktad r çünkü bu konu ile ilgili 620’ye yak n eseri bulunmaktad r. 1övalye olarak askeriyede politikada aktif bir süreç geçirmi 2tir. Birçok eseri kay pt r. Bilinenleri: Saturarum Menippearum libri CL ( Menippean Satires in 150 books ), Antiquitates rerum humanarum et divinarum libri XLI,Logistoricum libri LXXVI, Hebdomades vel de imaginibus ,Disciplinarum libri IX.

!

! G0R01

1. Roma’n n Kurulu 2u

0.Ö 2000 y llar n n ba 2 nda Girit’te Minoslar, Akdeniz’de yükselecek olan ilk uygarl / n ilk saraylar n in 2a etmeye ba 2lad lar. Yakla 2 k olarak ayn zamanda 0talya madenle tan 2t . Madeni 0talya’ya ta 2 yanlar n kimli /i tam olarak bilinmiyor, muhtemelen onlar Hint-Avrupa kökenli de /ildirler. Ancak onlardan sonra yar m aday istila edenler, 0talya’da do /acak olan medeniyetin kaderini belirleyenlerdi. Bu nedenle onlara 0talikler denildi. Hint-Avrupa kökenli olan 0taliklerin bir k sm orta 0talya’n n Tyrrhen denizine k y s bulunan Latium bölgesine yerle 2ti. Güneyden Tyrren denizi ile s n rl olan bu bölgeyi iskan eden 0taliklere Latinler denildi.(Kaya 2009,182) Do /a onlara gerekli ortam sunmu 2tu; fakat 2u kesindir ki Romal lar n zekas onlar sonras nda dünya gücü haline getirecekti 1.

Roma’n n kurulu 2u hakk nda hem Romal hem de Yunan tarihçiler taraf ndan birçok efsanenin varyasyonlar bulunmaktad r. Standart bir hikaye olarak tan mlayacak olursak Livy’nin Roma’n n kurulu 2u hakk ndaki görü 2lerini referans alabiliriz 2. Buna göre Kral Latinus Lairentum bölgesindeki yerlilere hükmediyordu. Baz Truval lar, kendi 2ehirleri dü 2tükten sonra Aeneas liderli /inde bu bölgeye geldiler. Aeneas, Kral’ n k z Lavinia ile evlendi. Kral n ölümünden sonra Aeneas hem Truval lar hem de Lairentum yerlilerini yönetmeye ba 2lad ve Latinler olarak an ld lar. Aeneas’ n ölümünden sonra o /lu Ascanius “Alba Longa” 2ehrini kurdu. Ondan sonra taht 12 ki 2i devir ald . Ancak bu Amulius’un taht illegal biçimde abisi Numitor’dan almas na kadar sürdü. Numitor’un k z Silvia Vesta rahibeli /ine zorland ; fakat kendisi sava 2 tanr s Mars’tan ikiz çocuk dünyaya getirdi. Romulus ve Remus adlar n ta 2 yan ikizler, Amulius taraf ndan bir sepetin içinde Tibet rma / na bo /ulmak üzere b rak ld lar. 0kizleri ta 2 yan sepet bir incir a /ac n n alt nda rma / n ak nt s ndan kurtuldu ve di 2i bir kurt onlar gördü. Sonra Fautulus taraf ndan büyütüldü. Sonras nda onlar Amulius’u öldürdüler ve kurtulduklar yerde bir 2ehir kurmak istediler.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1!Schullard 2000, 42 ! 2!Livius I. 2. 1-4. !

!

! 1 Romulus Palatinus’da, Remus ise Aventinus’da bu 2ehirleri kurmak istediler. Kahinler Romulus’un tercihinin do /ru oldu /unu savundular. Remus bu durumu küçümsedi ve bunun üzerine karde 2i taraf ndan öldürüldü. Böylelikle M.Ö. 21 Nisan 753 Roma’n n kurulu 2u olarak gelenek taraf ndan kabul edildi 3 . Fakat Roma’n n kurulu 2una ithafen Romal lar ve Yunanl lar esas kurucuyu Aeneas olarak görmektedirler. Romal lar Aeneas’ , Roma’n n kurucusundan çok, Latinlerin kurucusu olarak görürler 4. Efsanelerle gölgeli olan Krall k döneminin krallar temelsiz bir 2üphecilikle sorgulanabilir 5. Buna ek olarak, bölgeyi çevreleyen yedi tepeye istinaden yedi krall / n bulundu /unu da söylemek s / bir iddia olabilir.

2. Krallar Döneminde Roma

Roma’n n krall k dönemine ili 2kin bulgular n ve belgelerin eksikli /i nedeniyle, krallar ve hüküm sürdükleri zaman dilimleri hakk nda yorum yapmak oldukça zordur 6. Fakat Tacitus’un 2u k sa ve öz cümlesini geli 2tirebiliriz; “Roma 2ehrini ilk önce krallar yönetti 7. Romulus’tan sonra, söylendi /ine göre, s ras yla Titus Tatius, Numa Pompiius, Tullus Hostilius, Ancus Marcius, Tarquinius Priscus, Servius Tullius ve Tarquinius Superbus tahta geçtiler. Romulus ve Titus Tatius kendileri hakk nda anlat lan hikayeler do /rultusunda efsanele 2tiler. Romulus’un nüfusu ço /altmak ad na yapt / iki method anlat l r. Birincisi s / nmac lar için yapt rd / s / nak (asylum) ve mabetler, ikincisi ise Sabin kad nlar na yapt rd / tecavüz planlar d r. Tah l ve ambar tanr s Cansus ad na yapt rd / görkemli törenler ile birçok Sabinin ve kom 2ular n ilgisini çekerek bu törenlere onlar çekti ve sonras nda Romal erkeklerin gelen kad nlar almas n sa /lad . Ayn 2ekilde Titus Tatius da s / nma yerlerini ele geçirerek kar 2 bir atak yapt . Sonras nda bar 2 yap ld . Sabinler ve Romal lar bir toplum haline geldiler. Romulus, Palatinus’u yönetirken, Tatius Capitolinum’u yönetiyordu. Ölümlerine kadar Roma’y birlikte yönettiler. Bu dual monar 2i Roma Cumhuriyetinin sonraki y llar nda birliktelik olu 2turdu /u Magistrat sisteminin de temelleri olarak görülebilir.

Bahsedilen hikayede geçen s / naklar (asylum), ki bunlar Yunanl lar taraf ndan da kullan lm 2t r, Roma’n n sonraki y llar nda vatanda 2l / n yayma politikas n n temelleri olarak da görülebilir. Sabinlerle ya 2an lan bu olaylar, baz tarihçilere göre birbirlerine çok !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 3 Schullard 2000, 44. 4 Mommsen 2005, 15-29. 5 Boak 2010, 29. 6 Boak 2010, 28. 7 Bkz.Tacitus, Annales . I.1.

! 2 yak n iki toplumun do /al sonucu olarak görülse de, baz tarihçiler bunu kabul etmezler. Zaten Roma’n n sonraki y llar nda bu beraberli /in izleri silinmi 2 ve çok az devlet kültü Sabinlerin etkisini yans tm 2t r8.

Romulus’un ölümünden sonra az da olsa bir karma 2a devri ya 2and , ama merhameti ve adaleti ile ün yapm 2 Sabinli Numa Pompilius taht devrald 9. Numa, dinsel bir liderdi. Krall / n rahipler ve Vesta rahipleriyle, toplumsal kültler ile yönetti. Ay ve Güne 2 takvimini düzenleyerek, Romulus’un on ayl k y ll k takvimini on iki ay olarak de /i2tirdi. Numa’n n bar 2 içince geçen k rk iki senesinden sonra, Tullus Hostilius Alban’ n i 2gali ile bu bölgeyi Roma topraklar na katarak taht ald . Tullius’un bu zaferi görülmeye de /erdi. 0ki ordu ülkeleri ad na sava 2mak için kar 2 kar 2 ya gelmi 2; ama sanki iki karde 2 toplumun sava 2mamas gibi çekinceli bir durum ortaya ç km 2t . Bu kar 2 la 2mada Romal lar ve Albal lar yan yana gömülmü 2. Sanki bir toplumu olu 2turan tohumlar gibiydiler 10 .

Sonras nda ba 2a gelen Ancus Marcius, Tullius Hostilius gibi öldükten sonra kral ilan edilen hükümdard . Ailesi ancak M.Ö 357’de consul olabilmi 2tir. Ancus Marcius, Tiber rma / n n a /z nda bulunan Ostia bölgesine yay l m ve ele geçirmesiyle krall k y llar na ba 2lad . Sonras nda bu bölgedeki tuz ticaretini sa /lamak amac ile ilk Roma köprüsünü in 2a ettirmesi ile tan n r. Bu bölgede Etrüsklerin de etkili olmas ve bu köprünün ticaretin önünü açmas aç s ndan Ancus Marcius büyük bir nam kazanm 2t r11 . O günlerde kurulan bu köprü sadece ticari amaçl de /il, insanlar n rahat seyahat etmesi, kalacak yer s k nt s n n olu 2mas n n giderilmesi için yap lm 2t 12 .

Son üç kral Tarquinius Priscus (M.Ö.616-579), Servius Tullius (M.Ö. 578-535) ve Tarquinius Superbus (534-510) daha önceki Sabin ve Latin kökenli krallardan yap olarak çok farkl yd lar. Son ikisinin büyük ölçüde Etruria etkisinde oldu /u aç kt r. Latin 2ehri kendi hatlar n korumay ba 2arsa da uzaktan yönlendirilmi 2 ve etkilenmi 2 görüntüsü kaybolmad .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 8 Schullard 2000, 50. ! 9 Livius I, 17. ! 10 Schullard 2000, 52. ! 11 Livius I, 24. ! 12 Livius I,30; III, 34.

!

! 3 Tarquinius Priscus döneminde senatoya “ minores gentes ” ad alt nda yüz üyenin eklendi /i ve baz Etrüsk ailelerinin Roma’ya göç ederek, bu yönetimde söz sahibi oldu /u ve kral n gücünü artt rd / vurgusu yap lm 2t r. Forum Valley’in su tesisat in 2as n n yap lmas ve bu dönemde ön plana ç kan Roma oyunlar da, asl na bak l rsa daha çok Etrüsk temelli olan icralard r. Dranaj sistemleri ve oyunlar daha çok Etrüsklerin geleneksel i 2leyi 2inde görülmü 2tür.

Servius Tullius, Tarquinius’un üvey o /lu, sonras nda taht ald . Onun men 2eine ili 2kin tart 2malar genel olarak kendisinin olan Servius Tullius, Latin kökenli Kral oldu /u kan s n uyand rsa da, yapt / icraatlar her iki toplumu gönendirecek icraatlard . Servius’un en büyük icraat yeni askeri birlikler kurmas , yeni toplumsal s n flar olu 2turmas , bu sayede timokratik*bir yap lanma sa /lamas d r. Piyade lejyonlar n güçlendirmesi monar 2inin elitler kar 2 s nda daha da güçlenmesini sa /lad . Roma’ya ticareti artt rmak amac ile bu i 2i yapan birçok tüccar serbest b rakarak destekledi. Do /u tepelerin üstüne ta 2 i 2çili /i in 2as kurdurdu ve bir duvar yapt rd . Ayr ca o, Aricia’y Roma topraklar na katt ve Pleblerle özde 2le 2mi 2 Aventine tepesinin Roma’ya kazand r lmas n sa /lad . Latin bölgesinde Roma’n n itibar n oldukça iyi bir duruma getirdi 13 . Servius Tullius’un bir köle annenin çocu /u olarak do /du /u, kar s n n da köle olarak tutsak oldu /u söylenir ve köleler içinde prensesli /i ile kölelikten kurtulan ilk örnek olmu 2tur 14 . Son olarak Tarquinius, Priscus’un torunu olan küçük Tarquinius, h rsl kar s n n Tullia Servius’u öldürmesi ile tahta oturdu. Bu durum onun ad n Servius’un ölümü konusunda lekelese de, yapt klar ile tarihe ad n yazd rmay ba 2ard 15 . Kar s n n h rs Livius’un sat rlar na 2öyle yans d ; “ restless, spirit, fruit crime.” 16 .

Tarquinius ‘un Roma‘da in 2a ettirdi /i Jupiter Capitolinus ve Cloaca Maxima, birçok Romal ve Etrüsk sanatkar n ve i 2çinin istihdam n sa /lad . Tarquinius ayr ca, Tibur ve Ablan Tepeleri aras nda Bulunan Gabilerle anla 2ma sa /layarak Roma’n n geli 2mesini sa /lad 17 .

Roma’ da krall / n, Romal lara ait olan geleneklere ba /l olmas ndan daha çok seçim usulü bir düzende geli 2tirdi /i kesindir. Latin bölgesinden gerek Sabin, gerekse son iki !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! *Platon’a göre onur ve azametin hakim oldu /u devlet yap s . Aristoteles’e göre onur ve rütbelerin servet derecelerine göre verildi /i devlet yönetimi.

13 Schullard 2010, 54. ! 14 Livius, I. 39. ! 15 Livius, I. 41 vd. 16 Livius I, 46. ! 17 Schullard 2010, 55. ! ! 4 hükümdar n Etrüsk kökenli olmas , Roma’n n krall k konusunda belli bir düzenlemesinin olmad / n n göstergesidir. Ayr ca yap lan icraatlar ve politikalar anlam nda Etrüsk etkisi krall k anlam nda oldukça büyüktür. Di /er bir yandan bu dönemde baz düzenlemeler yap lsa da elit s n f n kral ailesine ve kararlar na etkisi oldukça fazlad r, bu durumun ayn s Atina‘da ya 2anm 2t . Son iki hükümdar n Etrüsk kökenli olmas ve Etruria konusundaki te 2viklere ra /men, bu yükselmekte olan elit s n f giderek güçlenerek bu monar 2inin sonunu haz rlam 2lard r ve Etrüsk etkisini sonland r p, Romal elitlerin ipleri eline almas yla sonuçlanm 2t r18 .

Livius, Schullard, Mommsen ve Artur Edward gibi tarihçilerin Roma’n n kurulu 2u hakk nda aktard klar bilgiler ve yorumlar üzerine, Roma’n n kurulu 2undan Cumhuriyet‘e kadar olan sürede yay lmas bir politika izleyerek müttefiklerinden çok 2eyler alarak onlar Romal la 2t rd / , bölgede Roma hegemonyas sa /lamak için krallar n çabalar yads namaz. Bu arada tar msal alanda yap lan yenilikler, s / nak, tap nak köprü gibi birçok in 2a modelinin de 2ehre oturtuldu /unu görmekteyiz. Baz krallar n özellikle Romulus ve Numa gibi krallar n ‘rahip kimlikli’ dini kral olarak atfedilmesi kral n dini bir lider olarak görülmesi gerce /ini de ortaya ç karmaktad r. Albal lar, Gabiler ve bu kom 2ular n da çok direnmeden bu birli /e kat lmas na olanak sa /lam 2t r.

Krall k Döneminde Roma halk n n en eski ad olan ‘Quirites’, zamanla ‘Romani’ olarak de /i2im gösterdi ve kimlik kazand . Tüm halk n temel görevi askeri hizmetlerde bulunmak, toplumsal dini törenlere kat lmak, aileler halinde meclislere kat lmak, forumlarda görü 2lerini sunmak olarak nitelendirebilir. Krall k döneminde Roma toplumu iki sosyal ve politik gruba ayr l rd : Patriciler ve Plebsler. Bu ayr m krall k döneminde sosyal ve ekonomik durumlar n olu 2turdu /u bir sonuçtu. Bu durum asl nda daha önce Yunan kentlerinde de olu 2an sosyal s n flara çok benziyordu. Patriciler aristokratlard ve rütbelilerdi, topraklar onlar n elindeydi, ordunun tüm ihtiyaçlar ve e /itimleri onlara aitti. Ayr ca senatodaki koltuklar ve idari güçleri onlar politikay yönlendirmede çok etkili k l yordu. Bu güçler klanlar n ba 2 n tutuyor ve dini i2lerde, senatoda kendilerine e 2lik eder ve teslim ederlerdi.

Plebsler, özgür Roma vatanda 2lar yd . Daha küçük toprak sahipleri, ticaretle u /ra 2an ki 2iler, sanatkarlar ve i 2çilerden olu 2an gruptu. Senatoda oturma haklar yoktu, dolay s yla Roma’n n yönetimi ile direkt bir ba /lant lar da yoktu. Bunun daha ötesinde kendileri Curialara kat lmalar na ra /men, Curia meclisinde seçim haklar bulunmuyordu. Irksal olarak !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 18 Boak 2010, 29 ! ! 5 Pleslerin Patricilerden hiçbir fark yoktu. Ayr m sadece ekonomik ve sosyal s n flar n olu 2turdu /u bir ayr md . Plebsler ve Patriciler aras ndaki bu keskin politik ve sosyal ayr m, ilk Roma toplumlar n n en büyük konu ba 2l / olmu 2tur ve sonras nda Cumhuriyet döneminin ba 2lar nda birçok politik karma 2an n ve geli 2menin olu 2umunu sa /lad 19 .

Livius ve Cicero’ya bak ld / nda bu ayr m politik bir ayr md . Romulus kurdu /u 2ehirde 100 senatör seçmi 2 (Patres) ve yüz ki 2i kurucu olarak ithaf edilmi 2, geri kalanlar ise Plebs konumunda olmu 2tu. Mommsen‘a göre Patriciler Roma’ya ilk yerle 2en ki 2ilerdi, Plebsler ise sonradan kat lan ve görevliler ve s / nmac lar 2eklindeydi. Bu konudaki en tatmin edici aç klama s n f fark , kast sistemi ve ekonomik ko 2ullar n getirdi /i sonuçlar olarak aç klanabilir. Öyle görünüyor ki, Tarquinius Priscus, minores gentes ad alt nda senatoya 100 ki 2i ekleyerek bu ayr m n biraz olsun önüne geçmeye çal 2m 2t r. Kast sistemini olu 2turan Patriciler’in en büyük amac ise dinsel gücün kendi ellerinde kalmas n sa /lamak olarak aç klanabilir. Toplum yap s nda önemli olan gruplardan biri de “fetiales” yani rahipler loncas yd . Bu ki 2iler d 2 ili 2kilerde oldukça etkin görevlerde bulunurlar ve verilen baz kararlarda etkin olurlard .

Roma’n n kurulu 2unda kom 2ular yla olan ili 2kilerinde l ml olduklar n , daha çok gelene /e ba /l bir 2ekilde karar ald klar n görüyoruz. Sava 2 durumunda bile bir elçi göndererek arabuluculuk yapmas bize bu politikas n göstermektedir. Yay l mc politikalar n sava 2tan ziyade politik olarak hallettikleri sonucunu ortaya ç karmaktad r20 . Dini inanç sisteminde ise animizm etkisi vard . Animizm tabiat varl klar n n do /a ötesi güçleri oldu /una inan 2t . Sonlar bu do /asal varl klar n tabiat ve karakterlerine göre tanr lar ortaya koydular. Bu tanr lar etkilemek ve 2ükranlar n sunmak için baz ayin ve törenler yaparlard . E /er tanr onlar n ki 2isel ihtiyaçlar n kar 2 lar ise bu bir ritüel ile geri sunulmal yd . E /er ki 2i bu sunumu gerçekle 2tiremez ise, tanr lar taraf ndan cazaland r lma inan 2 mevcuttu. Tanr lar n güçleri sadece ki 2ileri de /il, toplumlar da etkiledi /inden, toplum taraf nda ayn hassasiyet gösterilirdi. Tanr lara kar 2 yap lmas gereken bu gereksinimler ve Roma’n n kutsal yasalar rahipler taraf ndan gözetilir ve korunurdu. Piskoposlar n toplumsal eylemlerde çok etkin oldu /u ve devlet hiyerar 2isindeki magistratlar n dahi belirlenmesinde bir teamül olu 2turduklar n görüyoruz. Rahipler genel dini vecibeler konusunda yönlendirici konumdayd lar. Devlet kültü olarak Jupiter’in etkinli /i, tar m alan nda Mars’ n etkinli /i, aile !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

19 Boak, 2010, 30. !

20 Schullard 2000, 63. ! ! 6 konusunda Jesta, Vesta ve Penates’in etkinli /i vard . Bu sosyal kavramlar daha çok bu isimlerle bütünle 2mi 2ti. Roma’n n dinsel anlamda di /er toplumlardan da etkilendi /i aç kt r. Bu toplumlar Etrüsk ve Yunan toplumlar inan 2lar yd . Romal lar n bütünsel olarak bir ayin yapmas , dua etmesi, ailelerin ve devletin bütünlü /ü aç s ndan büyük önem ta 2 yordu 21 .

3. Krall k Döneminin Sosyo - Politik Yap s

0lkel ça /da Romal lar üç kabileye (tribus) ayr lm 2lard ; Ramnes, Tities ve Luceres. Bu kabileler hakk nda çok az 2ey biliniyor. Bunlar Roma’n n sakinlerini yani Romal lar , Sabinleri ve Etrüskleri sembolize etmiyorlar. Baz otoriteler bu kavimlerin adlar n n Etrüsklerden geldi /ine inan yorlar. Bunun ötesinde tribusun olu 2umunda ortaya ç kan on Curia (curia) göze çarpmaktad r. Bu tribuslar n olu 2umu ve kurulumu Romulus’a atfedilmi 2tir. Curia terim olarak insanlar n birle 2mesi, grup anlam na gelmektedir. Curialar muhtemelen akrabal k ili 2kisine ba /l olarak olu 2mu 2tur. Ailelerin üye say s na ve soyun nitele /ine göre Curia üye say lar de /i2iklik göstermektedir. Curia ayr ca di /er Latin toplumlar nda de /i2ik formatlarda kar 2 m za ç kmaktad r. (Phatriae) Curia’n n üyeleri mü 2terek bir dinsel, politik ve askeri kavram etraf nda toplan rd . Her Curia kendi bilgesine sahipti, kendi kültleri bulunurdu. Bazen festivaller bir Curia’ya özel ya da di /erleriyle birlikte yap l rd . Ordunun bir bölümü olarak nitelendirilmese de, her Curia yüz ki 2ilik piyadelerden olu 2an (centuria) bir gruba yükseltilirdi. Tribuslardan ise üç centurial k piyade temin ediliyordu.

Devlet yap s , güçlü ailelere göre daha da otoriter hale geldikçe, curialar Comita Curiata’n n bir parças halini ald lar. Curialar n içinde oylama sistemi zamanla bir evrim geçirdi. Curialar n içinde yap lan oylamada ço /unlu /un oyu Curia’n n oyu olarak tek bir oy halini ald , bu da Comitia’da her Curia için bir oy anlam na geliyordu. Buradaki oylama sadece patrikler taraf ndan de /il tüm vatanda 2lar taraf ndan yap l yordu. Oylaman n gücü ve yapt r m kral ve senato taraf ndan s n rland r lm 2t . Fakat bu oylama göründü /ü kadar demokratik de /ildi. Bunun nedeni oylaman n elitlerin yönetiminde yap lmas ve elitlerin oylar n n plebslere oranla daha a / r basmas yd .

Curia meclisi, evlat edinme, vesayet, idam durumlar için toplan rd . Bu kral n imperium yetkisini biraz k s tlayan bir durum olsa da senato taraf ndan da onaylan rd . Bu meclis ayr ca kral n buyruklar konusunda bilgi almak ve sava 2 karar n n yay nlanmas n onaylama i 2leri

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 21 Boak 2010, 62 ! ! 7 için de toplan rd . Bundan anla 2 lmaktad r ki toplumun (Roma halk n n) kararlardaki etkisi önemsizdi 22 . Her ne kadar kanun yapma gücü olmasa da kral ve üst yönetim, sava 2 kararlar n n al nmas nda ve yeni kanunlar n onaylanmas nda halk n nabz n tutma ve görü 2ünü alma konusunda bu birlikler önemli olmu 2tur 23 .

Mommsen’e göre Roma’n n kurulu 2unda mutlak ve kaç n lmaz olan bu otorite, yani Curia meclisi, senatonun ve patricilerin etkisi ile daha pasif hale getirilmi 2tir. Köle olmayan plebs kaynakl bu birlik monar 2inin gölgesinde kalm 2t r. Plebslerin bu birlikte kendi kararlar n almas , senato ve patricilerin bu olu 2umun kar 2 s nda olmas n do /urmu 2tur. Schullard’ n kitab nda bahsetti /i üzere Mommsen de bu olu 2umda elitlerin, toprak sahiplerinin ön plana ç kmas n n, verilen kararlar etkiledi /ini savunmaktad r24 .

Senato, di /er ad yla ya 2l lar meclisi, tamamen patricilerden olu 2an bir kuruldu; fakat tüm patricilerin temsilcileri de /il, sadece yöneten güçlü ailelerin temsilcileri senatoya girebilirdi. Bu da kral taraf ndan tayin edilirdi. Say lar Romulus döneminde yüz iken, Tatius bunu minores gentes ad alt nda ikiye katlam 2t r. Dionysius’a göre bu rakam Tarquinius taraf ndan 300’e ç kar lm 2t r, ki zaten bu rakam Sula dönemine kadar böyle kalacakt . Fakat günümüz yazarlar taraf ndan bu rakamlar kurulu 2 y llar için abart l gelmesi nedeniyle temsili olarak nitelendirilmi 2tir 25 .

Kral n gücü asl nda senatonun etkinli /i ve kral n halk n isteklerini kar 2 lama iste /inden dolay s n rland r lm 2t r. Aristokratlar seslerini senato vas tas ile duyuruyorlard . 0lk kuruldu /unda dan 2ma kurulu olan senato, daha sonralar yapt r mlar n ve say s n ço /altarak etkinli /ini artt rd . Senato Roma’da patriklerin yönetimsel isteklerini ve yönlendirmelerini yapabilecekleri siyasi birlikti. Roma’y kuran ve yönetenlerin birli /i. Sonralar elitlerin bu senatoyla olan ba /lant lar , halk n ilgisini çekmi 2 ve senatoya kar 2 soru i2aretleri olu 2maya ba 2lam 2t r26 .

Mommsen’e göre; ba 2lang çta krala ve sonras nda konsüllere dan 2manl k yaban bu kurul, sonras nda devlet yönetiminde oldukça etkin hale geldi. Kanun tekliflerini onaylama ya da veto etme, eyalet valilerini tayin etme, devletin d 2 ili 2kilerini yönetme gibi birçok ciddi görev

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 22 Schullard 2000, 67. ! 23 Boak 2010, 29. ! 24 Mommsen 2005, I, 458. !

25 Schullard 2000, 68. ! 26 Boak 2010, 29,49. ! ! 8 üstlendiler. Fakat senatoya asla ordunun asker al m ile ve düzenlemeyle ilgili dan 2 lmad . Kral n isteklerini veto etme hakk na sahip olan senato, cumhuriyet döneminde magistratlar n tayininde etkili olmu 2tur 27 . Senatonun bu artan gücü Schuller’in bu cümlesi ile aç kl k kazanm 2t r:” Senato ba 2larda uygulamadan çok dan 2manl k gücüne sahipti” 28 .

Kral, gelene /e ba /l olarak kral n patricilere dan 2ma ve karar alma durumu olmas na ra /men, senatonun görü 2lerini reddedebilirdi. Kral n ölmesi durumunda valilerin atanmas i2ini senato (senatus consultum), kral n tan nma yetkisini de elinde bulundururdu. Bu sayede yeni kral ba 2a geçene kadar geçen sürede (Senatus Consultum) bir aksakl / n ya 2anmamas için önemli bir role sahipti. Kral n ba 2ta oldu /u dönemde senato, atalar n geleneklerinin, örf ve adetlerinin, maneviyat ve insan hukuku konusunda bir merkezi ar 2iv niteli /indeydi. Kral n emrinde olan bu kurul sonras nda consullere aktar lm 2t r. Bu etmenler senatonun, krall k yönetimi boyunca özerk bir otorite kazanmas n sa /lam 2t r.

Krall k döneminde tüm yönetimsel güç (imperium) kral ve temsilcilerine aitti. Krall k vesayet yöntemiyle de /il seçim yoluyla yap l yordu. Kral n bir vasi önerebilmesine ra /men, böyle bir hakk yoktur. Krall / n ilk y llar nda Latin krallar n de /il ama sonraki Etrüsk krallar n n d 2ar dan görünen en kolay tahta geçi 2 yöntemi ise tuzak olmu 2tur. Mor fildi 2i tahtlarda otururlar, onlara Lictorler e 2lik ederdi. Bu da imperiumlar n n bir göstergesi olarak sembolize edilirdi. Askeri bir zafer sonras , askerlere taht yla e 2lik ederlerdi. Bu seramonilerde, Etrüsk krallar mor ve alt n rengi cübbelerini giyer, suratlar n ba 2 tap naktaki Terracota heykelindeki tanr suratlar na benzer halde boyarlard . Ona eskort eden askerler “io triumphe” (Ya 2as n)derlerdi.

Kral seçildikleri andan itibaren, tüm ya 2ay 2 temelleri ondan sorulur, en üst rütbedeki asker, en büyük rahip ve en adil ki 2i o olurdu. Asl nda, kral n en öncelikli fonksiyonu sava 2an halk yönlendirmek ve onlara k lavuz olmakt . Sava 2 gelir ve vergilerini (tributum) al r, onu ya 2ama dair kullan rd . Bir rahip olarak dini tören ve ayinleri devam ettirir, Pax Deorum’un devaml l / n sa /lard . Bu görevlerini kendisi uza /a sefere ç kt / nda astlar na (praefectus) 2ehrin kontrolünü devreder ve dini görevlerini sürdürmesi için baz rahipleri tayin ederdi. Rahip olarak ba 2 görevlerinden birinin de y ll k takvim kadar olu 2turdu /u on ayl k takvim sistemini de /i2tirip 12 ayl k sisteme geçirmek oldu /undan bahsetmi 2tik. Bu de /i2im ay takviminin, güne 2 takvimine uyarlanmas aç s ndan oldukça önemlidir. Kral ay n ilk gününü,

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 27 Mommsen 2005, 141 ! 28 Schullard 2000, 68 ! ! 9 rahiplerin yeni ay n belirlenmesini ona aktard ktan sonra, halk na duyurmakla sorumluydu. 0lk günün kral taraf ndan ilan edilmesinden sonra, rahipler ve Kral Iüpiter’i kutsarlar, bu arada kral n e 2i (regina) Regia da Iüpiter’e kutsan rd . S ras nda kral hangi günlerde toplanacaklar n ülke halk na ilan ederdi, bu günler ay n be 2inci ya da yedinci günleri olurdu. Bu günlerde tüm toplum i 2leri, meclisler, adalet jurisi i 2levlerini yerine getirirdi.

Kral hakim kimli /inde geni 2 yetkilere sahipti. Özellikle devlete ihanet, kan davas gibi durumlarda yetkisini kullan rd . Fakat kamudan çok özel davalar ve durumlarla ili 2kisini bilmiyoruz. Krall k dönemine ait birçok kanunlar yaz lm 2t r, fakat baz durumlarda kral n yetkisi patriciler ve gentesler taraf ndan k s tlan rd . Bu durum genellikle onlar n vatanda 2lar aras ndaki özel durumlar nda olu 2urdu. Di /er bir taraftan kral devletin korunmas ndan da sorumluydu. Kral ona kurumlar için baz özel kamu görevlileri atard . Panduellio hazine i2lerine bakard , quaestores cinayet incelemesi yapmak için atan rd . Cezalar oldukça ilkel bir görününüm ortaya koyard , örne /in a /aca asmak ve tanr ya adamak gibi. Halk n bu kararlara kar 2 bir provakasyon yap p yapmad / kesin de /ildir 29 . Cicero eserinde 2u cümleyi kurmu 2tur.’’Rahiplerin tuttuklar kay tlara göre halk provoke olmu 2tur ve yapm 2t r’’ 30 . Genel olarak kral n cinayetle ilgili yarg üzerindeki yetkisi mutlakt r ki uzun y llar önceki birçok devletin ba 2 na müptela olmu 2 kan davalar (örnek Atina) Roma’n n kurulu 2 y llar nda görülmemi 2tir.

Kral n yetkilerinin geni 2li /i onun senato ile olan ili 2kileriyle ba /lant l bir durumdu. Bu konudaki yarg lara genel olarak köklü yap lanman n nedeni oldu /unu savunurlar. Gentlerin liderleri sava 2 ve din konusunda bir ki 2i seçerken, di /erleri kral n mutlak otoritesine riayet ederler. Belki de gerçek 2u uç noktalarda yer al r: Latin ve Sabin krallar Gentlere kar 2 büyük sayg duyarken, Etrüsk krallar çok daha agresif ve kanunsuz davranm 2lard r. Nitekim Servius Tullius, ordunun artan ihtiyaçlar n kar 2 lamak için, toplumu ya 2 ve gelirlerine göre yeniden s n fland rm 2, d 2ar dan gelecek ticari ili 2kileri desteklemi 2, bu durum ise birbirine akrabal k ba / olan Gentleri huzursuz etmi 2tir. Bu s n fland rmada eski Romal kabileleri ve Curialar s n fland rmas , Roma’ya ticaret yapanlara vatanda 2l k hakk sunmas , toplum portföyünü de /i2tirdi /inden bu grubun tepkisini alm 2t r. Bunun sayesinde, yeni sosyal gruplar n yap s de /i2mi 2 oldu, beraberinde süregelen vatanda 2l k sistemi de de /i2ime u /rad .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 29 Schullard 2000, 69-70 ! 30 Cicero de Republica I, 54 ! ! 10 Bu de /i2im ayr ca yeni bir politik meclisi olu 2turdu (eskisi Comitia Curiata). Birçok otorite, be 2inci hatta dördüncü yüzy lda olu 2acak reformlar n ba 2lang c olarak bu olay görürler 31 .

Roma aile hukukuna bakarsak erkeklerin ailelerin ba 2 nda olduklar n görürüz. Kad n n söz sahipli /i, mal varl / erke /e göre daha azd r. Miras durumunda bu ayr m görülmez, k z ve erkek çocuklar mirasa e 2it olarak vasi olurlar. Baban n ölümü durumunda, anne çocuklar ile e 2it miras hakk na sahip olur. Bununla birlikte kad nlar her zaman bir erkek otoritesinin alt ndad r, k zlar babalar na, e 2ler kocalar na e /er ölmü 2se o ailenin en büyük erke /inin hükmü alt nda olur. Babalar e /er çocuklar n n miraslar na kar 2 kötü bir 2ey yapar, çocuklar n ihmal ederlerse, bu durum genellikle ailenin en büyü /ü olan ki 2i (pater familias) taraf ndan çözümlenirdi. Aile içi en büyük otorite bu ki 2iydi. Ayr ca aile reisleri bir olumsuzluk oldu /unda aile üyelerini cezaland rma hakk na da sahipti ve ailenin dini lideri konumundayd 32 . Ailenin en büyü /ü olan baban n (pater familia) otoritesi Roma’n n askeri yap lanmas na yans m 2t r.

Ayr ca, baba otoritesi ordunun geni 2lemesinin de önünü açan bir siyasi anlay 2 do /urdu. 0lk ordu 2u 2ekilde yap lanm 2t : her bir tribunun sa /lad / 1000 piyadeden olu 2an üç bin piyade alay , ba 2lar nda tribun komutan , bu bin ki 2ilik gruplar kendi içlerinde onarl curia gruplar na ayr l r ve temsil ederlerdi. Askerlerin donan mlar uzun vücut z rhlar ndan ve m zraklar ndan olu 2urdu. Elitler ayr ca orduya süvariler sa /larlard ve bu askerler sava 2 alan nda oldukça etkin olurlard . Etrüsk krallar n n zaman nda, ordu daha kat ve donan ml hoplit s n f oldu. Bu s n f ba 2l klar , gö /üs z rhlar ve m zraklar yla daha çetin bir gruptu. Servius Tullius ordusunun say s n ikiye katlad , askeri tribunlarden gelen üç bin asker alt bine ula 2t . Ayn 2ekilde süvari s n f n n say s da art r ld . Böylece krall k döneminin sonunda be 2 s n f olu 2tu. Sonras nda cumhuriyet döneminde bu sistem iki lejyona bölüncek ve her biri 3000 ki 2ilik olan lejyonlara bir konsül komuta edecekti. Servius ‘un en önemli reformu, bölge taramas yaparak, her bölgedeki nufüsa ve ekonomik güce göre s n flama yapmas d r. Bu sayede her s n ftan ayr ayr orduya destek için yard m alm 2t r. Her s n f kendi içinde de /i2ik z rhlara donanm 2t r.

Servius’un reformuna göre, birinci s n f tam donan ml 2ekilde, ikinci s n f bronz z rhtan yoksun bir 2ekilde , di /erleri ise daha az donan ml olmak üzere devam eder, be 2inci !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 31 Schullard 2000, 70-71. ! 32 Mommsen 2005, 120-121. !

! 11 s n f ise sadece ta 2 ve sapanla donanm 2t r. Bu s n flama ekonomik güce göre yap lm 2t r, bu s n flama 100000 as‘tan be 2inci s n f n 11000 ass na kadar derecelendirilmi 2tir. Her s n ftaki centurialar n say lar birbirine e 2it de /ildi. Yönetim do /al olarak daha donan ms z kütleye göre daha zengin ve donan ml s n f n üzerinde yo /unla 2m 2t . Birinci s n f 80 centuriaya sahipken ikinci üçüncü ve dördüncü 20 centuriaya, be 2inci s n f ise 30 centuriaya sahipti. Bu toplamda yar s k demli yar s acemi, 170 centurial k bir olu 2umdu. Bunlar n d 2 nda be 2 ya da alt centuria askeri olarak donan ms zd , onlar devlete vergi ya da kanlar n ak tmak yerine, müzik aletleri ta 2 ma ekipmanlar gibi i 2leri yaparlard . Di /er bir üç centuria ise on sekiz centuriadan olu 2an süvari centurias yd (equites). Bunlar kendi atlar n yeti 2tiren bir gruptu.

Toplamda 193 centurial k bir düzen ordunun ihtiyaçlar n kar 2 l yordu. Bu grup bir politik vücut olu 2turarak Centuri Meclisini olu 2turuyordu ( Comitia Centuriata ). Bu meclisin askeri kökenli oldu /u kesindir. Trompetler ilk anons yap larak 2ehrin d 2 ndaki Mars tarlas nda toplan rlard . Bu toplant lar n ana konusu askeri meselelerden çok tüm halk ilgilendiren meselelerdi. Curia meclisinde oldu /u 2ekilde oy kullan l rd . Her centuria bir oy kullan rd , bu oy kendisini olu 2turan üyelerin ço /unlu /una göre al n rd . Her centuria kendi içinde oylama yaparak, ço /unluk oy karar n tek bir oy olarak bu meclise sunard . Centurialar oylama yaparken bir s ra teamülü vard . 0lk önce atl s n f ( equities ) centurialar oy kullan r, sonras nda ekonomik güce göre s n flanan be 2 s n f centurialar oy kullan r, en son ise ilave 5 centuria oy kullan rd .

Atl s n f 18, birinci elit s n f ise 80 centuria ile toplamda 98 centurial k bir rakama ula 2 yorlard . Bu üstünlük oylamalarda onlara büyük bir üstünlük sa /l yordu, bu da zengin centurialara fakir centurialar üzerinde büyük bir güç sa /l yordu; bu adil de /ildi, çünkü onlar sava 2 n ana yükünü ve finans n sa /layan ki 2ilerin centurialar yd . Bu Yunanl lar n ( Solon, Atinal ) daha önce uygulad / timokratik ( yönetimin, zenginlerin, elitlerin ya da rütbelilerin elinde oldu /u sistem ) bir sistemdi ve muhtemelen Romal lar bundan haberdard lar.

Bu centurialar n ne zaman politik bir meclis haline geldi /i çeli 2kilidir. Bu muhtemelen be 2inci yüzy l n ortalar ndan önce olmal , çünkü on iki levha kanunlar nda centuria meclislerine de /inilmi 2tir. Bunun cumhuriyetten olmas muhtemeldir. E /er krall k zaman nda politik bir grup haline geldiyse, bir olas l k kral n sava 2 ya da bar 2 konusunda görü 2 ald / bir yap lanma olabilir. Servius’un vatanda 2l k terimini geni 2letmesi, yeni tribunslar eklemesi, s n fland rma yapmas , ordunun say s n n artmas n , daha modernize

! 12 olmas n ve timokratik meclisin olu 2umunu güçlendirmi 2tir. Bununla birlikte, ordunun geni 2lemesi, sadece Roma’n n de /il; ordunun bel kemi /i olan orta s n f n deste /ini almas n sa /lam 2t r. Daha dinsel, sosyal ve politik ayr cal klara sahip patriklerin bu etkinli /i biraz daha azalm 2t r33 .

4. Krall / n Sona Eri 2i

Arthur Edward eserinde monar 2inin dü 2ü2ü ve kurulacak olan Cumhuriyetin olu 2turdu /u durumu 2u giri 2 cümlesiyle özetlemi 2tir. “ Romal lar 0talya’daki güç dengelerini elinde tutarken, devletin içinde derin bir de /i2im ve çat 2ma vard , bunlarda plebs ve patrici çat 2malar n n sonucuydu” 34 . Tarquinius Superbus’un ölümü, Latin bölgesinde Etrüsk gücünün y k lmas , süregelen Etrüsk etkisinin Roma’da azalmas ve Cumhuriyetin temlerinin at lmas , tüm bunlar monar 2inin dü 2ü2ünün ilgili tarihçesidir. Efsaneye göre Tarquinius Collatinus’un e 2i Lucretia’n n Superbus’un o /lu Sextus taraf ndan tecavüze u /ramas , Iunius Brutus ve birçok eliti k 2k rtt , onlar da halk ve orduyu k 2k rtarak devrimin olu 2mas na ve Superbus’un dü 2ü2üne sebebiyet verdiler. Gabii kentine kaçan Sextus orada öldürüldü. Superbus ve iki o /lu Caere’ye s / nm 2lard . Roma’da monar 2i dü 2mü 2, ba 2a iki konsül geçmi 2ti. Bunlardan biri kendi o /ullar n Tarquinuslarla i 2birli /i yapt / için öldüren ve yine Etrüsk ve Vei güçlerine kar 2 sava 2ta ölen Brutus’tü. Di /eri Tarquinius Collatinus kar s na tecavüz edilen ki 2iydi. Burutus’un Etrüsklerele mücadelesinde Etrüsk deste /i sa /layan Clusium’un önemli bir yeri vard . Kahramanl k gelene /i Prosenna’n n Roma’y eline geçirmesini biraz örtbas etse de, Tacitus ve di /er Roma yazarlar bunu biliyordu. Roma’da monar 2inin dü 2ü2ü hususu genel anlamda Yunanl ba / ms z yazarlar taraf ndan ele al nd , bunun nedeni birçok Roma kritikçisinin bunu göz ard etmesidir 35 .

Yeni seçilen consuller aras ndaki güç da / l m , eski kral n zalimce uygulamalar na benzemesin diye özel olarak dizayn edildi. Her iki consule de tam güç verilmedi. Brutus göreve geldi /inde yeni kazan lm 2 özgürlükleri korumak için çabalad . 0lk olarak halk ileride her ne durum olursa olsun krall /a dönmeyecekleri konusunda yemin ettirdi, çünkü maddi bir tak m rü 2vetlerle halk n döndürülmesi tehlikesi vard 36 . Fakat, Roma halk gene de özgürlüklerinin tamamen kazan ld / n dü 2ünmüyordu. Özellikle Tarqinius ve

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 33 Schullard 2000, 72-73-74, Livius I, 43 !

34 Boak 2010, 47, Livius I, 55 – 60 , II , 2- 7., Halicarnassoslu Dionysos V, 15-17 ! 35 Schullard 2000, 74 ! 36 Livius II, 1 ! ! 13 ailesi bu konuda en büyük engeli olu 2turuyordu ve iktidardan gitmeleri için büyük bask vard . Özellikle Lucius Tarqinius’un konsüllü /ü b rakmas için büyük bask yap ld ve en sonunda Lucius dayanamayarak consullü /ü b rakt ve tüm malvarl / ile Latiniuma çekildi. Bundan sonra bütün Tarqinius a 2iretinin temizlenmesi konusunda Brutus teklifler vermeye ba 2lad 37 .

Bu çabalara kar 2 n Tarqinius ailesinin sava 2a girece /ini herkes dü 2ünüyordu. Yaln z bundan önce zaman nda krall k bir tak m menfaatler elde etmi 2 ve kral n gitmesinden sonra bu menfaatleri bozulmu 2 bir tak m genç insanlar Tarqinius ailesinin el konulan varl klar n geri almalar konusunda kendilerine yard m etmeleri konulu talebine hemen kar 2 l k vererek konuyu senatoya getirdiler. Senato zor bir durumda kald . Çünkü red, bir sava 2 için sebep olu 2turabilirdi. Kabul de krall / n geri dönmesine yol açabilirdi 38 .

Mallar n geri al nmas asl nda Tarqinius ailesinin krall /a geri dönme planlar ndand ve özellikle kendilerine sempati duyan soylulara yönelik gizli bir lobi faaliyeti yürütüyorlard . Bu s rada senatoda el konulan baz mallar n geri verilmesine yönelik bir karar ç kt ve mallar n toplayabilmeleri için Tarqiniuslara ve taraftarlar na 2ehirde dola 2ma izni verildi. Bu da Tarqiniuslerin gizli faaliyetlerine oldukça yarad 39 . Bu s rada bir tak m soylular gizliden gizliye eski krala yak 2 yorlard ve yönetime gelmek için planlar yap yorlard . Konu 2malar duyan bir kölenin söylemesi ile komplo ortaya ç kar ld ve konsüller hemen harekete geçerek bu ki 2ileri tutuklad . Bu komplonun ortaya ç kar lmas üzerine sinirlenen senato mallar n geri verilmesini durdurarak hepsinin plepler taraf ndan ya /malanmas na izin verdi. Arazilerin bir k sm ise sava 2 tanr s Mars’a adand 40 . Bu s rada yakalanan darbeciler de idam edildi. Bunlar n ço /u a 2a/ seviyeden olmas na ra /men bir k sm da asil halka birkaç cezay uygulamakla görevli konsülün o /ullar yd . Buna ra /men ceza uyguland ve önce sopalarla dövülüp sonra kafalar kesilerek halk önünde idam edildiler 41 . Komployu ortaya ç karan köle özgür b rak ld . Bu Vindicta uygulamas n n ilk örne /iydi. Hatta baz lar uygulaman n kölenin ismi olan Vindicus’dan geldi /ini söylerler. Komplo ortaya ç k nca kral çok sinirlendi. Böylece hile ile iktidara geri dönmenin yolu kapanm 2 ve tek çare aç ktan sava 2mak kalm 2t . Kral çevre 2ehirleri dola 2arak ba 2 na gelenleri anlat yor ve kendisine

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 37 Livius II, 2 ! 38 Livius II, 3. 7. ! 39 Livius II, 4. 2. ! 40 Livius II, 5. 2. ! 41 Livius II, 5. 7. ! ! 14 taraftar bulmaya çal 2 yordu ve özellikle kendilerine yak n buldu /u 2ehirleri Roma’ya kar 2 k 2k rt yordu 42 .

Özellikle zaman nda Roma’dan zara görmü 2 kabileler bu ça /r ya uymaya ba 2lad lar. 0lk gelenler Veii kabilesiydi ve Roma’dan bu vesileyle öç almak istiyordu. Tarqinius ve Veii kuvvetleri hemen Roma’ya sald rd lar ve onlar iki konsül Brutus ve Valerius kar 2 lad . Kral n o /ullar ndan biri Brutus’u teke tek dövü 2e zorlad 43 . Brutus ve kral n o /lu sava 2 s ras nda birbirlerini öldürdüler. Sava 2ta kesin bir sonuç al namad . Veii’lerin kaçmas na ra /men Tarqiniuslar dü 2manlar n püskürttüler. Böylece berabere gibi bir durum olu 2tu. Fakat, buna ra /men kral gereksiz yere panikledi ve kaçmaya ba 2lad . Böylece kral ve Etrüsk ordusu yenilmi 2 oldu. Brutus’un ölümü Roma’da büyük üzüntüye sebep oldu ve muhte 2em bir cenaze töreniyle gömüldü 44 .

Brutus’un ölümünden sonra halk n di /er consule kar 2 sevgisi azald ve yan na ba 2ka bir konsül seçmedi /i için kral olmaya çal 2t / suçlamalar yla kar 2 kar 2 ya kald . Hatta yeni yapt rd / evin bire bir kaleye benzedi /ini dü 2ünenler onu kral almaya çal 2t / konusuna delil gösterdiler. Suçlamalara dayanamayan consul tüm halk n önünde kendini savunmaya ba 2lad ve onlar gereksiz yere 2üphecilikle suçlad 45 .

Consul kral olma niyetinin olmad / n göstermek için evini bile y kt rd . Bunun d 2 nda kral olmaya kar 2 yeni kanunlar ve özellikle bu niyetli insanlar n resmi olarak lanetlendi /i cümleler içeren yasalar ç kar nca insanlar n 2üpheleri azalmaya ba 2lad . Bundan sonra yan na ikinci konsül seçmek için çal 2malar ba 2lad . 0lk seçilen consul k sa bir süre sonra öldü /ü için yeni bir seçim yap ld ve Marcus Horatius ikinci konsül seçildi 46 . Cumhuriyet konusunda büyük sevinç vard . Kral korkusunda yerine bu sefer halk n kendi aras nda yapt / 2iddetli tart 2malar ve senatörlerle çeki 2meler ald . Yeni düzen tam anlam yla olu 2madan bu tart 2malar sayesinde halkta yeni bir korku olu 2mu 2tu 47 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 42 Livius, II, 6. ! 43 Livius II, 6. 5. ! 44 Livius II, 7. 1- 5. ! 45 Livius II, 7. 5l. ! 46 Livius II, 7. 7. ! 47 Livius II, 8. 1. ! ! 15 5. Cumhuriyetin Kurulu 2u

Roma Cumhuriyetinin kurulu 2u hem monar 2inin dü 2ü2ü, hem evrimin hem de devrimin gerçekle 2mesiyle olmu 2tur 48 . Monar 2i’nin dü 2mesi, Roma’ da cumhuriyet yönetimin temelini atm 2t r, bu yönetimde en üst karar verenler halk n seçimiyle göreve gelecekti. Devletin ba 2 nda her y l yenilenen ba 2larda praetors ad alt nda sonralar konsül olarak adland r lan ki 2iler vard . Bu ki 2iler ‘auspicium’ yetkisine yani devletin ad na tanr lara dan 2ma hakk na, ayr ca ‘imperium ‘yetkisine; orduya komuta yetkisi; ordunun komuta yetkisi ve yönetimsel hukuksal idare yetkilerine sahipti. Her ikisi de e 2it haklara sahipti, birinin vetosuyla di /erinin bir karar dü 2ebilirdi 49 . Consuller, kraldan daha az güçlüydüler fakat hala imperyum gücüne sahiptiler, bu da onlara devletin ba 2 nda bir otorite kat yordu. Onlara e 2lik eden yard mc lar yla devletin tüm finansal i 2lerinden sorumluydular. Bu otorite gücü onlara yeni düzende, curialar ve centurialar komitelerin seçimi ile veriliyordu, bu da cumhuriyetin temel en yeni anayasal kavram yd 50 .

Yeni düzende consuller aras nda güç da / l m , eski kral n zalimce benzemesin diye özel olarak dizayn edildi. Her iki consule de tam güç verilmedi. Brutus ba 2a geldi /inde yeni kazan lm 2 özgürlükleri korumak için çabalad . Hatta tüm halk ne olursa olsun eski krall k düzenine dönmeyecekleri konusunda yemin ettirdi 51 . Livius ‘un bu sözleri cumhuriyet kurulmas na ra /men gelenekçilerin ve baz kralc lar n tehlikeli oldu /unu göstermektedir.

Cumhuriyetin gelmesiyle ya 2anan bu de /i2imle, 2imdiye kadar olu 2mu 2 patrik ve elitlerin yönetimsel güçleri, curia ve centurialar n daha kat l mc olmas yla, yönetim daha halka yönelik hale geldi. Fakat hala hissedilir derecede elitlerin etkinli /i sürüyordu. Bu sayede sadece Plebslerin bir ad m daha önü aç lm 2 olacakt . Senato cumhuriyet yönetiminin gelmesinden etkilenmedi, patriklerden olu 2an senato cumhuriyet yönetiminde de birçok karar n olu 2mas nda büyük rolünü devam ettirdi. Hatta anayasal haklar n n daha çok artt rd / n da söyleyebiliriz. Krall k zaman nda hükmü olan senato dan 2ma kurulu görevini yaparken cumhuriyetle birlikte daha yasal hale geldi. Fakat kral n yapt / gibi consuller senatonun bir üyesi ya da kat l mc s durumunda de /ildi 52 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 48 Schullard 2000, 78. ! 49 Boak 2010, 47. ! 50 Schullard 2000, 79. ! 51 Livius II, 22. ! 52 Mommsen 2005, 14. ! ! 16 Consuller toplumun a / rl / n ta 2 yan kimselerdi. Halk n görü 2leri ve egemenli /ini temsil ediyorlard . Halk n istekleri yo /unla 2t / nda verece /i kararda senatoya sadece temsili olarak, gelenek icab dan 2 yorlard . Bunun yasal zorunlulu /u yoktu. Ekonomik ve askeri gövdeyi olu 2turan patriciler, consullerin yetkilerini bu görü 2lerinden dolay s n rland rabiliyorlard . Halk ise tribunlar n ve magistrarlar n deste /i ile bunu yapabiliyordu.

Consulun d 2 nda quaestores parricidii ad nda bir devlet görevlisi vard . Bu yetkili cinayetleri ara 2t ran bir kamu görevlisiydi. Bu görevlinin kökeni çok aç k de /ildir. Sonraki zamanlarda quaestorlar, consulun alt nda halk n finansal i 2lerini yürüten bir kamu görevlisiydi. Muhtemelen consule cinayet davalar nda ve mali i 2lerde yard m eden asistan konumundayd . Muhtemelen M.Ö. 447 tarihine kadar consuller taraf ndan atan yorlard . Sonras nda tribunlar heyeti taraf ndan halk n seçim sistemi ile seçilecektir. Diktatör yine cumhuriyet yönetimiyle gelen bir kamu görevlisiydi. Görev ve yetkileri s n rs zd . Geçici monar 2iyi sembolize ediyor olabilir. Consul taraf ndan alt ayl k süre için göreve getirilen diktatör 2ehirde tek güç konumundayd . 0ç veya d 2 tehdit durumlar nda, tehlike durumlar nda geçici olarak görevlendirilirdi. 0lk diktatörün ad kesin olmamakla birlikte T. Larcius olarak bilinmektedir. Kendilerine equitum ad nda bir yard mc atarlard .

Cumhuriyetin kurulu 2 y llar nda gördü /ümüz üzere baz magistratlar ortaya ç km 2t r. Kararlarda ya 2l lar meclisinin kararlar na genelde sad k kal nm 2t r. Senatonun say s üç yüz olarak kalm 2 ve kontrolü patrici ve aristokratlar n elinde kalm 2t r. Birkaç plebsin senatoya s zd / söylense de M.Ö. 401 y l ndan önce bir plebsin senatoya kat ld / kaydedilmemi 2tir. Meclisin kararlar n bile veto eden senato, böyle bir yetkisi olmamas na ra /men bu oylamay yapard . Ne consul be de meclis, senatonun vetosundan yasal olarak sorumlu de /ildirler. Fakat sonras nda consullerin güçlerini kaybetmeleri ile senato daha ön plana ç kacakt .

Curia ve Centuria meclislerinin politik etkinliklerinin artmas , imperium ve magistratlar n görevleri üzerindeki etkilerin ço /almas Cumhuriyetin en büyük getirilerinden biridir. Krallar zaman nda korunan plebsler, cumhuriyetin ba 2lar nda consullerin ve magistratlar n hatta tüm rahiplerin patrici olmas ndan dolay savunmas z kald lar. Fakat Etrüsklere, Aequilere, Volsklara kar 2 kaybedilen sava 2lar n ard ndan, patricilerin say s n n azalmas , plebslerin bu sava 2lara büyük katk s , plebslerin askeri de /erini giderek artan bir 2ekilde ortaya ç kard . Bir taraftan hayatlar n Roma için feda eden plebsler haklar

! 17 konusunda daha bilinçli bir duruma geldi. Plebslerin metotlar ayn oldu. Ordu askere ihtiyaç duydu /unda Roma’dan çekilme eylemi yap yorlard . Plebslerin politik, sosyal ve ekonomik konular konusundaki mücadelesi sürecekti. 1ehirdeki plebsler daha fazla özerklik ve özgürlük isterken, k rsal kesimdeki plebler daha fazla arazi ve politik tan nma talep ediyorlard 53 .

Livius, Porsenna tehditi alt nda olan Roma’daki durumu 2u 2ekilde aç klar; Porsenna oldukça tan nan bir sava 2ç yd ve krald . Sald r olas l / senatoda panik yaratt . Ayn zamanda plebslerin korkup kral taraf na geçmelerinden korkuyorlard . Bu sebeple plebslerin durumunu iyile 2tiren yasalar ç kar ld . Vergiler azalt ld , mal edinmeleri kolayla 2t r ld 54 . Livius’un bu sat rlar bize sava 2an plebslerin ak tt klar kan n fark nda oldu /unu, ülkesi için sava 2 rken ayn safta olduklar patricilerden farkl olmamalar bilincini kazand klar n yans t yor. Patriciler de onlara yap lan haks zl / n fark ndaym 2ças na saf de /i2tirmelerinden korkarak imtiyaz veriyorlar.

Cumhuriyetin yönetimiyle birlikte din konusunda bir de /i2im olmad . Kahin ve rahipler yine patricilerdi ve insanlar n bat l inançlar ile oynamaya devam ediyorlard . Centuria meclisleri bile bu ki 2ilerin kehanetleri do /rultusunda toplan rlard . E /er toplanmayacaklarsa bile bu ki 2ilerin görü 2 ve kehanetlerine göre toplan rlard 55 . Roma geleneksel düzenine göre devam eden dinin liderinin imaj Numa’n n etkisiyle olu 2mu 2tu ve Roma’n n magistratlar taraf ndan devam ettirildi. Bazen laik kararlar al nsa da, tanr lar n ho 2nutlu /u hep göz önünde tutuldu. Din, devletin kendini ifade etmesi anlam na geliyordu. Pater familias örne /inde oldu /u üzere, aile liderleri dini reis konumlar n sürdürürler. Do /asal güçleri sembolize eden tanr lar n halk n üzerindeki (inanc üzerinde) etkisi büyüktü. Fakat Romal lar n günlük hayatlar nda büyük otoriteleri yoktu. Din görevlisi olarak en rütbeli ki 2i Pantifex maximus’tu. Din bir disiplin unsuruydu. Romal lar eskiden beri süre gelen “ius ”lardan, yeni geleneksel ahlak anlay 2 ndan, lex lere (pozitif kanun) geçi 2 a 2amas ya 2ad lar. Bir tarafta ruhani bir durum, di /er taraftan insani durumlar, bu pozisyonda rahipler ruhani gelene /in koruyucusu konumundayd lar. Ahlaksal ruhani kurallar ile insani kurallar aras nda bir s n r koymak hiçte kolay de /ildi 56 .

Cumhuriyet yönetiminin gelmesiyle var olan ticaret devam etti. Fakat Kartacalarla ba 2layan ticaret, cumhuriyetin ticarete katk lar ndan biridir. Buna ra /men ticari

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 53 Schullard 2000, 79 vol. ! 54 Livius II, 9. 4 vol. ! 55 Merivale 1911, 34 ! 56 Livius II, 41. Diodoros XI, 37. 7 ! ! 18 hayat bir süreç halinde dü 2ü2 ya 2ad . Yunanl larla olan çanak çömlek ticareti devam ediyordu. Fakat alt nc yüzy ldaki kadar çok de /ildi. M.Ö. 5.yy. ba 2lar nda Roma’da birçok imar yap lanmas vard . Saturn tap naklar , ticaretin tanr s olan Merkur tap naklar , Ceres’e yap lan tap naklar ticaretin imar boyutunu temsil ediyordu. Fakat bu dönemden sonra ekonomik s k nt lar nedeniyle bu yap lanma sekteye u /rad . Roma bu süreçten sonra daha çok tar m üzerine yo /unla 2t . 1ehir içindeki endüstrinin dü 2ü2 ya 2amas , çal 2anlar n topraks z kalmas , tar msal faaliyetleri artt rd . Fakat aile ba 2 na dü 2en yar m dönümlük araziler üretimin artmas n engelliyor, sadece onlar n ihtiyac n kar 2 l yordu. Borçlanma hususundaki sert yasalar çiftçileri oldukça zorluyordu. Askeri görevle sava 2a gidenler döndüklerinde verimsiz ya da ya /malanm 2 arazilerle kar 2 la 2 yordu. Çiftçiler kendilerinin ödemesi gereken vergileri ödeyemez ve araziyi i 2letemez ise resmi bir anla 2ma ile kendi arazisinde borçlar n kapatas ya kadar esir kal yorlard . Bu aksakl klar yönetimin Cumae ve Sicilya’dan m s r ithal etmesine sebebiyet vermi 2tir (492-488). Roma’da M.Ö. 5. ve 4. yüzy llarda k tl k ve beraberinde salg n hastal klar ya 2anm 2t r. Halk n bu biçare durumu, Gracchus zamanlar na kadar uzad . Bu i 2in sonlanmas için liderlik yapan consul Sp. Cassius devlet topraklar n da / tmak istedi; fakat krall k u /runa (ya da krall k etti /i dü 2üncesi ile) öldürüldü. M.Ö. 456’da Halk Tribunu L. Icilius, Aventinus’da bulunan devlet topraklar n n plebslere bölünmesini gündeme getirdi. Bu sayede birçok i 2siz i 2 bulacakt , köylüler istihdam edilecekti. Gracchus bu serzeni 2in son bulmas için patricilerin dü 2üncelerini sarsan ki 2i olarak tarihe ad n yazd rd . Gracchus’tan otuz y l sonra, topraklar n da / l m önerisi hala gündemdeydi.

Devletin arazilerine kat lan topraklar patriciler taraf ndan ya /malan yor, elitlerin kolonisi olarak kullan l yordu. Livius’a göre plebslerin, patrici ve elitlere kar 2 sergiledikleri bu direni 2, onlar n devlet içinde devlet olma ba 2ar s n getirmi 2ti. Plebsler kendi içlerinde plebs meclisi kurdular ve kamu görevlileri olu 2turdular ve rahipleri patricilere bunu kabul ettirmeye zorlad lar. Böyle bir giri 2im çok büyük bir kanl devrime sebebiyet verebilirdi; fakat tolerans ve sab r böyle bir felaketi önledi. Onlar var olan kurumlar yla devam etmeyi bu denli bir felakete tarcih ettiler. Taraflar aras kans z devrim öncesi ilk ayr l k M.Ö. 494’te ya 2and . Sava 2tan dönen plebsler Roma’ya gitmeyi reddetti ve Sacer da / nda topland lar. Menenius Agrippa onlar ikna ederek Roma’ya getirmeyi ba 2ard . Lex Sacrata 2 yasas bu olay n sonras nda yani 0.Ö. 493’te yürürlülü /e girdi. Bu yasa sayesinde köylülerin ekonomik refah gözlenecek ve iki plebs tribununun kabulü gerçekle2ecekti. 0.Ö. 471’de Aventinus bölgesinde ya 2anan ayr l k, Patricilerin tribunlar resmi olarak tan mas n sa /lad . 1imdiye

! 19 kadar plebsler organize bir 2ekilde davranmam 2lard ; fakat cumhuriyetin gelmesiyle birlikte daha organize oldular, meclis ve curialar olu 2turdular ve patricilerin bunu resmile 2tirmesi ile büyük bir ba 2ar kazand lar. Kendi yasal görevlilerini kendileri seçme hakk na kavu 2tular, Consilium Plebis denilen meclisleri ve bu meclise ba 2kanl k yapan tribunlar n resmi olarak kurdular. Bunun sonras nda tüm halk ilgilendiren geli 2meler oldu. Kurulan Comitia Tributa Populi, yani halk tribunlar heyeti halk n tüm sorunlar n ele alan kurumlar olarak var edildi. Sadece plebslerin kat ld / bu yeni olu 2um, meclisin plebler taraf ndan yans mas gibiydi.

Consilium Plebis Tributum’un (pleb meclisinin) gücü k s tlanm 2t . Tribunlar ve aidilesleri seçerlerdi. Fakat Comitia Centuriata, centuria Meclisi tüm magistratlar , bilakis elinde imporium gücü olan magistratlar seçiyordu. Ayn 2ekilde yarg konusunda da plebs tribunlar , centuria meclisi kadar etkin de /ildi. Dolay s ile plebs sorunlar bu meclise daha çok patrici temelli oldu /undan göz ard ediliyordu. Plebsler bunun çaresini kendi kanunlar n koyarak bulmaya çal 2t lar. Plebiscita ad alt nda, e /er centurialar n onay n al rlarsa bunlar kanun olacakt . Plebsler kendi Consiliumlar n kurmalar ile büyük bir zafer kazanm 2lard . Plebslerin bu zaferinde tribunlar n ihdas n n, askeri tribunlar nda deste /ini görmelerinin etkisi oldu /u söylenebilir. Tribunlar n say s konusunda kesinlik yoktur ancak varl klar tüm halk negatif yönde etkilerken, plebsleri olumlu yönde destekliyordu. Toplumdaki etkisinden çok daha önemli olan, bu tribunlar ve olu 2umlar n n plebsleri, magistratlar n imperiumlar n kullanarak nedensiz eylemlerinin önüne geçmesiydi. S rf bu nedenden dolay dokunulmaz olan tribunun evi gece ve gündüz aç kt ve kentten ç kmas yasakt .

Roma’da büyüyen plebs etkisi magistratlar n seçimi durumu konusuna da s çrad . Veto hakk isteyerek magistrat seçimlerinde etkili olacak ve olas bir durumda plebs magistrat olu 2abilecekti. Plebs magistrat oldu ama imperium yetkisi yoktu ve 2ehrin d 2 nda hiçbir yetkisi yoktu. Aynen patricilerin sistemindeki gibi sonras nda iki Aedilis seçtiler. Patricilerin bu tavizleri sonunda aç k bir devrimi getirdi.

Plebsler magistrat konusunda tatmin olduktan sonra, yasalar n genel ahlak kurallar n n patriciler taraf ndan yorumlanmas n istedikleri gibi yönlendirmelerine kar 2 ç kt lar. Bu çalkalanma M.Ö. 462’de plebs tribunu C. Tarentilius Harsa’n n bir komisyon kurup (be 2 ki 2ilik) consul gücüne sahip olmalar ve yasalar düzenlemeleri ile ba 2lad .Patriciler bu düzenlemenin arkas nda durdular. Yunanistan’a baz ki 2ileri görevlendirerek yasa ve düzenlemeler için elçiler yollad lar. Sonunda 451 y l nda decemviri (kanun yapan kimseler) denilen 10 ki 2ilik komisyon olu 2turuldu. Bunlar n hepsi patricilerden

! 20 olu 2uyordu. 10 levhal k kanunlar yay mlad lar. Sonras nda, Appius Cladius döneminde yine bir komisyon kuruldu, bu sefer komisyonun içinde plebsler de vard . Yeni komisyon 10 levhal k kanunlara, iki levha daha eklediler. Bunlar 12 levha kanunlar olarak bilindi. Böylece anayasal düzenlemeyi yapanlar n restorasyonu ile sonuçland . Sonradan kat lan iki plebsin ayr lmas olay , sonra kurulan komisyonda ba 2ka plebslerin olaca / kan s n uyand rmaktad r. Appius, devlet içinde devlet gerçe /ini kavram 2 olacak ki önemli magistrat görevinde ( bu kanun koyma komisyonunun içine plebsleri katmas ) bu 2ekilde bir tutumda bulunmu 2tur ve tabuyu y kmaya çal 2m 2t .

On iki levha kanunlar Roma kanunlar n n gövdesi olarak duruyordu ve tüm özel ve kamu yasalar n n ba 2 konumundayd . Hammurabi kanunlar gibi baz ilkel temalara sahip olsa da bu kanunlar ki 2ilerin kanun önünde e 2itli /ini savunan bir formattayd . Babil’deki Hammurabi kanunlar nda ise kraliyetin kanunun üstünde bir gücü vard . Genel olarak on iki levha kanunlar geleneksel kurallar n levhalara dökülmü 2 haliydi. Solon’un direk anlat s olmasa da Yunan etkisi bu levhalar n içeri /inde aç kça görülüyordu. Özel yasalara bak ld / nda, teamülde olan kurallar n biraz de /i2ti /ini görüyoruz. Patria Potestas ( aile reisinin ailesi üzerindeki gücü, karar verme gücü) yetkisinin biraz azalt ld / ve e 2lerin (kad nlar n) haklar n n daha fazla tan nmas n görebiliyoruz. Yine bu levhalarda sosyal s n flar aras evlili /in yasakland / görülmektedir. *Bu kanun kendi aralar nda kast sistemi olu 2turan patricilerin verilebilecek ayr cal klar n kendilerini tehdit edece /i ve kölelerin özgürlü /üne kavu 2ma konusundaki kavramlar, borç ve anla 2malar konusundaki düzenlemeler olarak devam etmektedir.

0.Ö. 445’te Canuleus, 12 levha kanunlar n sütun 2eklinde halk n okuyabilece /i 2ekilde haz rlat p koydurdu. Sonras nda consulun çevresi taraf ndan (di /er magistratlar) consul olma yolunu plebslere açma önerisini getirdiler. Bu öneri senato taraf ndan 2u 2ekilde kabul gördü; devletin ba 2 nda bulunan en öndeki üç ki 2iden, consuller ve askeri plebs tribun muhtemelen 445 y l ndayd . Fakat M.Ö. 400’e kadar plebslerin kamu görevlisi olarak çok etkili olduklar söylenemez. Patriciler, plebslerin bu giri 2imlerinden çekiniyorlard . Imperium yetkisi elinde olan consulluk mertebesi kanunla plebslere kapat lm 2t . Genel olarak bak ld / nda yönetim patricilerdeydi fakat asker deste /i ve say olarak plebsler etkin bir rol oynuyordu. M.Ö. 351 y l na kadar plebsler cencor olmad lar. Dördüncü yüzy l n sonlar na do /ru, yap lan birçok sava 2tan sonra, particilerin de yönetimsel üstünlü /ü sars ld . Sava 2lar

! 21 onlar n politik güçlerini ve ekonomik güçlerini sarst / ndan yönetimsel anlamda hegemonya direni 2leri de k r ld 57 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 57 Schullard 2000, 91. ! ! 22 B0R0NC 0 BÖLÜM

ROMA CUMHUR 0YET 0’N 0N ANAYASAL KURUMLARI

I.1. Cumhuriyet Anayasas n n Yap sal Özellikleri

Roma Cumhuriyeti’nin yaz l Anayasas hiçbir zaman olmad . Fakat Roma Cumhuriyeti’nin kurulmu 2 oldu /u tarihte mevcut bulunan ve kurulu 2undan itibaren ibraz edilen ya da geli 2tirilen anayasal kurumlar ve magistrat denilen devletin en üst yöneticileri vard . Bunlar ve bunlarla ilgili anayasal nitelikli ilkeler muhafaza edilmek suretiyle bir teamül anayasas olu 2turuldu. Fakat söz konusu kurumlar ve üçüncü bölümde söz edece /imiz magistratlar n ortaya ç k 2 dönemine ait olan yaz l kaynaklar m z yoktur. Öteyandan ba 2ta Polibius olmak üzere Livius ve Hallikarnassos’lu Dionysos’un eserlerinde yer alan Roma Cumhuriyeti‘nin erken dönemine ili 2ki bilgiler mevcuttur.

Polibius’a göre Roma anayasas n n olu 2umunun temelinde rakip güçlerin çat 2mas ve birlikte hareket etmesi vard r. Polibius’un bu dü 2üncesini anlayabilmek için Romal lara ve onlar n ya 2am na bakmak gerekir. Romal lar eski gelenek ve göreneklerini rahiplerin tuttuklar y ll k kay tlar sayesinde sonraki nesillere aktard lar. Bu y ll klarda zaman n sava 2lar , sosyal olu 2umlar anlat ld . Ayr ca consullerin y ll k listelerinin yer ald / factiles yap ld . Bunlardan ba 2ka Roma anayasas konusunda daha somut bir kaynak ve delil olan 12 levha kanunlar mevcuttur. Bu kanunlar anayasan n olu 2um sürecinin görülmesi ve gözlenmesi aç s ndan önemlidir ki, bunlar ve cumhuriyet döneminde ç kar lan yasalar ile cumhuriyet döneminin senato ve meclislerinin krall k döneminden kalma olduklar n n bilinmesi dikkate al nd / nda Roma cumhuriyet anasas n n esasen krall k dönemi kurumlar ve gelenekleri üzerine temellendirilmi 2 oldu /u söylenebilir.

Krall k dönemindeki lex curiata yasalar na bak ld / nda genelde yüksek mevkide olan ki 2ilerin haklar n koruyan bir yap da oldu /unu görülür. Bu yasalar n comitia (meclis) taraf ndan ç kar lm 2 olmas ve henüz silik bir i 2levi olan senatodan geçmesi halk n onay n n bu kararlardaki etkisinin güçlü oldu /unun kan t de /ildir. Bu durum, otoritelerin yüksek ya da dü 2ük ihtimalle de olsa birçok kurumun kurulu 2u krall k dönemine ait oldu /u görü 2ünün alt n çizer. Nitekim krall k döneminde oldu /u gibi sava 2 ilan , yabanc lar n istihdam , hainlik gibi durumlarda kararlar comitia centuriata ’da (=centuria meclisi) al n r, rahiplik, toprak mülkiyeti durumlar gibi konularda da kararlar comitia centuria veriyordu. Buradan da anla 2 laca / üzere yasalar daha çok mal varl / ve güç üzerindeki ki 2ilerin elindeydi. Bu

! 23 ki 2iler krall k döneminin sonlar nda kral n etraf nda olan ve Patricii denilen aristokratlard . Ba 2ka bir ifadeyle Roma, krall k döneminin son dönemlerinde krallar ve etraf ndaki aristokrat aileler taraf ndan yönetiliyordu. Cumhuriyet döneminde ise devlet yönetiminden yaln zca kral uzakla 2t r lm 2 ve Patrciler devletin politik i 2lerini yönetmeye devam etmi 2lerdir.

Cumhuriyetin kurulu 2una yol açan iki temel unsur vard r. Bunlardan birisi Tarqunius’un krall / zalimce yönetmeye ba 2lam 2 olmas , ikincisi Patricii denilen Roma aristokratlar n n ve ezilen plebslerin devrim iste /i ile olmu 2tur. Nitekim krall k yönetimine son verildikten sonra ba 2a geçen consullerin herhangi bir sorun ya 2amadan yeni yönetim sistemini yürütmeleri, halk n buna haz r oldu /unuda gösterir. Cumhuriyetin kurulu 2u bir bak ma Etrüsk egemenli /inden kaç 2 niteli /indedir 58

Cumhuriyet’in gelmesiyle birlikte her ne kadar yasalar n içeri /i de /i2se de Valerius Poplicola döneminde sacer(=kutsal) ad alt nda ç kart lan bir yasa ile krall k döneminde kald / n zannetti /imiz zalimlik tekrar geriye döndü. Dahas sacer ad alt nda ç kar lan yasa bununla s n rl kalmad . Daha sonra iki consul daha sacer yasalar ç kard 59 Bu bak mdan da Cumhuriyet yönetiminin kurumlar n n ve yasalar n n, baz krall k kurumlar n n geleneklerinin devam oldu /u kesin olarak söylenebilir. Krallar n seçilmesinde etkili olan meclis, cumhuriyet döneminde comitia centuriata oldu. Bir ba 2ka deyi 2le magistrat seçimleri centuria meclisini (comitia centuriata) karar na b rak lm 2t .

Cumhuriyet’in kurulmu 2 oldu /u zamanda ve kurulu 2u izleyen y llarda cumhuriyet, yap sal anlamda henüz belirginle 2memi 2ti. Soylular referandumla bir devlet yap s olu 2turmu 2lard . Do /al olarak, çok fazla birbiri ile örtü 2en görev yap lar vard ; örne /in dört meclis vard ve halk taraf ndan seçilen magistratlar yarg sal resme kolay kolay uymad lar. Fakat Roma’n n uyum kabiliyeti sayesinde, yap yeniden düzenlenebildi. Romal lar, yönergeleri yeniden olu 2tururken eskisini tamamen kald rmaktansa eskisinin üzerinde de /i2iklik yapmay tercih ettiler. Bunlar dini oldu /u kadar laik uygulamalard .

Romal lar politik teorilerden ziyade s radan zorluklar n üstesinden gelmeye rehberlik eden yöntemlerin kullan m yla daima de /i2tirilebilir bir yap in 2a ettiler; bu sadece devrimler !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 58 LINTOTT 2004, 27 vd. ! 59 LINTOTT 2004, 29 vd.

!

! 24 ile de /i2tirilebilen Yunanl lar n sert kast yap lar ndan de /ildi. Önceki kanunlar birbirini izleyen mevzuatlar ile iptal edildi; bu kanunlar temel ve de /i2mez kanunlar gibi de /ildi. Bununla beraber belli k s tlamalar ile de /i2tirilemez bir yap ya sahip olan “ On iki Levha Kanunlar ” gibi kanunlar da vard . Roma yap s bu de /i2imin üstesinden gelebildi; çünkü içsel olarak esnek bir yap ya sahipti ve de /i2ime u /rarken özüne uyum sa /lad . Bu esnekli /in örneklerini görmek mümkündür; örne /in yarg n n ya 2ad / temel de /i2ikliklerde ya 2anan durum ya da senatonun gücünün geli 2iminde oldu /u gibi. Cicero, senatonun gücüne i 2aret eden Cato’nun 2u sözlerini aktarm 2t r : “Bizim 2ehrimizdeki yap n n üstünlü /ünün sebebi; son yönetimin neredeyse daima bir öncekinin kanun ve kurallar ndan faydalanmas d r. Fakat bizim Cumhuriyetimiz sadece bir ak ll adam taraf ndan olu 2turulmam 2t r; aksine bir çok ki 2inin bir çok ya 2am n yüzy llar boyu ve bir çok ku 2a/ n katk s yla olu 2mu 2tur” 60 . Polybius ayn söylemi destekleyen 2u sat rlar yazar; ”Romal lar sahip olduklar yap lar n tek bir dü 2ünce ile ba 2ar ya ula 2t rmam 2lard r; bir çok çaban n ve zorlu /un ard ndan daima deneyimlerinden ç kard klar en iyi seçene /i seçerek olu 2turmu 2lard r” 61 .

Cumhuriyet’in ilk y llar nda belli üç e /ilim vard : siyasi e 2itlik ad na yap lan mücadele, ikincisi zor zamanlarda magistrat say s n n art r lmas , üçüncüsü senatonun gücünün geni 2letilmesi. Tüm bunlar olurken dikkat çeken üç büyük anayasal kurum vard ; magistratl k, senato ve meclisler. Bunlar, uzla 2ma ve sa /duyunun olu 2mas için uyum içerisinde çal 2t lar. Monar 2inin dü 2ü2üyle kral n gücü ilerde güçlerini magistratlarla payla 2mak durumunda kalacak olan iki consule geçti. Bunlar iktidar n kendi ellerinde tutmaya devam etmek isteyen soylular taraf ndan beyhude bir çabayla olu 2turulmu 2tu; çünkü devletin giderek büyüyen ihtiyaçlar sorumluluk payla 2 m n gerektiriyordu. Magistratlar n en karakteristik özellikleri belki de sahip olduklar zenginlikleriydi. Çünkü bir memura maa 2 ödenmezdi. Do /as gere /i iyi bir varl /a sahip olan ve patrtici denilen s n f n üyeleri bu göreve atan rd . Plebs denilen avamdan olanlar, soylular s n f na girebilirdi ancak onlar n da yaln zca zengin temsilcileri buna muktedirdi. Teorik olarak magistratlar tüm vatanda 2lardan seçilirdi fakat bu seçimler o kadar geli 2igüzeldi ki belli bir s n f taraf ndan kolayl kla manipüle edilebilirdi. Bundan dolay geleneksel olarak ku 2aktan ku 2a/a geçen zenginli /e sahip toprak sahipleri yeni bir soylu s n f olu 2turdular ve bu da magistratl k için d 2ar dan birinin görev al m n zorla 2t rd . Bundan dolay , sabit bir etkinlik sürdürüldü fakat s ra d 2

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 60 Cicero, de Republica II 1,2. ! 61 Polybios, VI 10.3. ! ! 25 yetene /e sahip çok az ki 2i yeti 2ti. Roma’n n ilk magistratlar ki 2isel özelliklere sahip olmaktan ziyade tipik bir yap ya sahip oldular. 62

Roma cumhuriyetinin göze çarpan özelli /i magistratlar n azl / yd . Her y l iki consul vard ; Onlar n da varl k nedeni öncelikle askeri i 2lerdi. Di /er magitratlardan birisi yarg i2lerine bakan praetor’dü. 0kisi Quaestor’dü ve hazineye bak yordu ve consullere refakat ediyordu. Ayr ca kentin güvenli /inden sorumlu olan polisiye i 2lerle ilgilenen iki Curul Aedilis’ (Aedilis Curilis) ve iki Plebs Aedilis’i vard . 10 Pleps tribunu vard , bunlar n ilk ba 2larda yürüttükleri görev hükümete yard mdan çok engel olu 2turuyordu. Fakat bu durum daha sonra de /i2ti. Sonralar onlarda hükümetin i 2leyen bir parças oldular. Her halükarda magistratlar özgürlü /e sahiptiler. Zamanla vatanda 2lar ve senatörleri kontrol eden iki censor atand ; bunlar halk davran 2lar n yönlendirmekte ve devlet anla 2malar n düzenlemekteydi; acil bir durum esnas nda bir diktatör de atayabilirdi. Bundan dolay , daha yüksek yönetim magistratlar yaln z on bir ya da en fazla on dört idi. Zaman zaman senatör rütbesindeki teknik dan 2manlar ve kâtip, ulak ve te 2rifatç gibi destekleyiciler de yard mda bulunmaktayd lar. Sonralar , ba 2ka atamalar gerçekle 2ti. Bunlardan birisi 0.Ö. 318’ de Campania’da adli i 2lerin yürülmesinde Praetor’ü temsilen seçilen dört ki 2i (quattuorviri) idi. Di /eri yakla 2 k 0.Ö. 290 y l nda üç polis memuru ( triumviri capitali) atand . Onlar önemsiz suçlularla ilgili h zl bir 2ekilde yarg lama göreviyle tain edilmi 2lerdi. Üçüncüsü 0.Ö. 311’de Halk meclisince seçilen duoviri navales’tir. Fakat magistrat yetersizli /i ile ba 2 etmenin etkili yöntemi “prorogatio imperii”idi. Bununla memuriyetin birinci y l ndan sonra bir consul pro consule ya da pro praetore olarak kabul edildi. 0.Ö. 326’ da önceleri özel askeri ihtiyaçlar kar 2 lamak için kurulan bu düzen sonralar yap sal prosedürün normal bir parças oldu ve bu küçük olu 2umlar, cumhuriyeti dü 2üren askeri kuvvetleri olu 2turdu. 63

Roma kentinde devletin ba 2kan , kent d 2 nda general gibi hareket eden consuller, di /er magistratlar kar 2 s nda üstünlü /ü ellerinde bulunduruyorlard ; fakat güçleri zamanla azalt ld . Consul yetkili tribunlu /un kurulmas consulün prestijine zarar verdi, di /er magistratl klar olu 2turulmalar da onlar n yetkilerini s n rlad . Bir taraftan ola /an d 2 durumlarda proconsul atamalar yap l rken s k s k da diktatorler atand . Böylece senatonun büyüyen gücü consullerin hareket alan na tecavüz etti. Ama gene de consulün gücü, özellikle !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 62 Halikarnassoslu Dionysos, VII 5.1; 6.1. SCULLARD 2000, 124. LINTOTT 2004,31. ! 63 SCHULLARD 2000, 125.

!

! 26 meydan sava 2lar artt / nda varl / n sürdürdü. Diktatörlerin nisbi art 2 n n sebebi ise 0.Ö. 366-265 y llar aras ndaki büyük sava 2lard . Fakat diktatorlerin bir ço /u özel askeri olmayan amaçlarla örne /in consullerin yoklu /unda seçimleri yönetmek gibi ya da dini amaçlarla da atanm 2t . Askeri diktatörler gibi bu özel diktatörler de i 2leri bitti /inde istifa etmek zorundayd lar. Bu yeni diktatörlük uygulamas çökü 2ün bir sonucuydu. 0.Ö. 366 y l nda yeni ihdas edilen magistratl / , etkilili /i kan tlanan praetorlük olu 2turuldu. Praetor, sivil yarg lama i2ini üstlenerek consulleri rahatlatt . Consullerin Roma’da bulunmad / zamanlarda, onlar n yoklu /unda meclisin toplant ya ça / r lmas nda ya da orduda gerekli olduklar nda Praetor consullerin yerini ald . Fakat praetorun as l görevi adli i 2lerdi. 0.Ö. 339’da censorlardan birisinin Plebslerden olmas n sa /layan yasa ç kar ld . Sonras nda Curule ve Plebs harmoni edilmesiyle olu 2turulan magistrall k geldi. Bunlar Aedileslerdi ve onlar n sorumlu olduklar görev alan ba 2l ca belediye yönetimiydi; yollar n ve binalar n güvenli /ini, kamu düzenini sa /lamak, al 2veri 2 düzenlemeleri, a / rl k ve ölçü, su ve bu /day tedariki, halk festivallerinin düzenlenmesi onlar n göreviydi. Fakat, tefecilik ya da kamu alan n n i 2gali gibi kamuya kar 2 i2lenen suçlar için dava açabilen adli yetkileri de vard . Quaestorlerin Say lar 0.Ö. 421 de dörde yükseltilerek Plebslerin de Qaestor olmalar n n yolu aç ld . 0.Ö. 409’da 4 quaestorden üçü pleblerdendi. 0.Ö. 267’de qaestorlerin say s sekiz oldu. Roma da devlet gelirlerini tahsil etmekle de onlar sorumlu k l nd lar. Fakat consulun askeri personeli olarak görev yapan bu ki 2iler sadece finansal görevleri de /il ayn zamanda kendi askeri görevlerini de yerine getirirlerdi. Son olarak, Tribuni Plebis (=Halk Temsilcileri), Roma halk n n Magistrat olmasa da, yap içerisinde çal 2an plebs memurlar olarak kabul gördüler. Onlar n say lar n n kaç oldu /uyla ilgili sorun hala mevcuttu. Muhtemelen bu görev ortaya ç kt / nda say ikiydi. 0.Ö. 421 y l nda say 4’e ç kt . 0.Ö. 449 y l ndan önceki bir tarihte de say lar 10 oldu. Onlar, önceleri politik e 2itlik kazanan plebs’in devrimci subaylar yd lar. Dördüncü yüzy l n ortalar ndan sonra daha çok ki 2isel haklar n temsilci olmaya ba 2lad lar. Her hangi bir dava durumunda savc gibi hareket edebilir ve Halk Meclislerinden yasa geçirebilirdi. Zamanla söz hakk n elde etti ve Senatoyu toplama yetkisine ula 2t 64 .

Magistratlar n say lar artarken Senato varl / n sürdürdü. Kriz durumunda h zl karar alabilecek kal c yönetim ihtiyac Senatonun gücünü artt rd . Teorik olarak, kanun ç karamazd , fakat senatus consultum denilen kararlar na genellikle riayet edilirdi. Be 2inci yüzy ldan sonra daha fazla plebs, senatoya giri 2 hakk n kazand ve bu aristokratlar n prestijini azaltt . Sonuçta yeni bir soyluluk güçlendi. Yeni görev da/ l m nda consullerin !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 64 SCHULLARD 2000, 89 vd., 125 vd. ! ! 27 görevi censor’lere aktar ld . Senato üyeleri koltuklar ndan ömür boyu kald klar için, geçmi 2 ve mevcut deneyimleri bünyesinde bar nd ran bir temsil özelli /ini ta 2 maktayd . Otoriteyi talep eden egemen halk, kurallar kabul etmeye daha haz rd ; bu 2ekilde dolayl olarak senatonun olu 2umundan sorumluydular. Ama gene de senato, magistratlar n zenginlerin bask n oldu /u Comita Centuriata taraf ndan seçilmesinden dolay muhafazakar kalmaya e/ilimliydi. Basmakal p politikalara sahip olmakla beraber ihtiyaç duyuldu /unda devletin sorunlar n çözecek güvenilir yöntemlere rehberlik ederdi. Hantal yap ya sahip meclisleriyle insanlar, Senatonun büyüyen gücünü kabul etmeye istekliydiler. Consulün her durumda senatoya dan 2mas geleneksel olmu 2tu ve ahlaki aç dan senatonun tavsiyesini almak durumundayd . Koltu /unu kaybetmek istemeyen ortalama memur otoriteye meydan okumaya cesaret edemezdi; manevi bask ya dayanacak cesarette ise magistrat taraf ndan genellikle denetlenecektir. Bunun sonucunda; magistratlar özellikle finans ve d 2 olaylarda senatoya ait yönetimin yürütme basama / oldular. Sadece sava 2 ilan ve bar 2 karar halka b rak ld ve önemli diplomatik görü 2meler insanlara güçlü bir önderlik yapabilecek olan senato taraf ndan yürütüldü. Son olarak senatonun gerçek gücü Phyrrhus’un büyük elçisinin 2u klasik tan m na uygun gibidir: “Senato bir krallar meclisidir” 65 .

Pratikte, Roma halk senatoya ve magistratlara ülke ticaretinin büyük k sm n yönetmesine izin vermeye istekliydi. Ancak teoride otoritenin esas kayna / n temsil etmeyi istemekteydiler. Galya istilas n takip eden yüzy lda bu otoriteyi, Curia, Centuria, Tribunica meclisleri ve tamamen avama ait olan Pleb Meclisi’nin (Concilium Plebis) yasama, yarg ve seçim aktivitesi olarak aç klad lar. Ama bu meclisler, sadece onlara ba 2kanl k eden magistrat taraf ndan sunulan konularda s n rl kalarak harekete geçebiliyorlard . E /ilim gerçek demokrasi yönündeydi, ama soylular n tribunlu /u, dini ve ilgiyi iç meselelerden ba 2ka tarafa çeken ve senatonun kontrolünü artt ran ve h zla büyüyen Roma güçlerini, ustaca idare eden yetenekleriyle bu engellendi. Ama teoride, meclis egemendi.

Karar vermede Romal lar birçok yetene /e sahiplerdi ve birçok meclise yan yana var olma hakk verdiler. Bunlar n hiç biri yürürlükten kalkmad ancak zamanla farkl la 2t . Comitia Curiata evlat edinme ve miras gibi kanunlar sürdürmeyi kabul etti, ama esas fonksiyonu consullere ve praetorlere imperium yetkisi vermekti. Ancak bunlar 30 lictor ve 3 kahinin curiae’nin ço /unlu /una biçim verdi /i bir formalite oldu. Di /er üç meclis, Centuria, Tribunita ve Pleb Meclisi (Consilium Plebs), hepsi 0.Ö. 287 y l nda kanun yapma yetkisine

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 65 SCULLRAD 2000, 126 vd. ! ! 28 sahip oldu. Bu tarihten önce Pleb Meclisi sadece kanunlarla hükmetmeden hak talep edebiliyordu. Tribun Meclisi (Comitia Tribunica) giderek Centuria Meclisinin birçok alanda yerini ald . Kabile meclisleri, özellikle Pleb Meclisi, esas yasama organ haline geliyordu, çünkü k smen 35 kabileyi idare etmek 193 centuria’ya göre daha kolayd ve k smen ba 2kanl k eden devaml magistratlar olan memurlar avama ait artan bir say y içeriyorlard . Centuria Meclisi’nde galip gelen zenginlik ve ya 2 n etkisi ile kabilenin ana hatlar na 2ekil veren daha küçük ülkelerdeki arazi sahiplerine üstünlük tan nd . Fakir, zengin herkes e 2it oya sahip oldular. Bu orta s n f n artan önemi olabilirdi. Daha sonralar Centuria Meclisi küçük arsa sahiplerine daha çok a / rl k vermek ve Tribunlar daha s raya getirmek üzere düzeltildi. Ama bir çok yasa kabileye ait meclislerce ç kar lsa da Centuria Meclisi sava 2 ve bar 2 anla 2malar ve denetleyici konulara dair yasalar ç karma hakk na sahip olmay sürdürdü. Meclisin seçim fonksiyonlar bölünmü 2tü: Centuria Meclisi consulleri ve praetorleri seçerken, Tribun Meclisi (comitia Tributa), Aediles curiles’i, quaestorlar , yüksek rütbeli subaylar ve Aediles Plebs’i seçti. Hükümet yap s da t pk bunun gibiydi. Comitia Centuriata büyük davalarda temyiz mahkemesi olarak görev yaparken Comitia Tributa, cezaland r lan temyiz davalar yla ilgilendi 66 .

Hükümetin bütün kollar nda Romal lar üstündü, ama plebslerin zaferi senatoda onlar n bu üstünlü /ü gölgelendi “senatus pupulusque Romanus (Senato ve Roma halk )” s radan bir tabir de /ildi. Halk ya da ba 2ka bir deyi 2le bütün yeti 2kin erkekler seçimlere katk sa /lad ama onlar n gösterdi /i ve seçti /i adaylar teoride sadece yaz l büroktratik i 2lerle s n rl yd . Fakat seçilenler yasamada son derece yüksek yetkiye sahipti. Öte yandan senatonun sunmu 2 oldu /u çözümler de konulan kanunlar kadar geçerlili /e sahipti. Bir ara senato ve preatorlar meclisten daha detayl yasama yetkisini alm 2t . Ayr ca senatörler, sorunlar tribunlarla tart smak ve halka sunulacak sorunlar önceden tribunlarla konu 2mak için tribunlar s k s k davet etmi 2lerdi. Meclisler baz durumlarda i 2lerine kar 2 lmas n istemeseler de adli i 2ler a2amas nda preatorlara ve senatoya havale edildi. Yönetim do /rudan halk taraf ndan seçiliyordu. Magistratlar senato taraf ndan kurulan düzene sayg duymak zorundayd lar. Sonuç olarak yönetimde, senatörler kabine halinde davranmakta ve farkl l k göstermemekteydi. Halk sadece seçilmi 2 senato taraf ndan yönetiliyordu. Böylece demokrasi sayesinde Roma halk ve senato yüz yüze geliyorlard 67 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 66 SCULLARD 2000, 128. ! 67 SCULLARD 2000, 129. ! ! 29 Küçük toprak sahibi olan Roma vatanda 2lar n n koloni halinde topraklar n bo 2alt lmaya ba 2lamas senatoyu etkiliyordu çünkü soylular arazileri kiral yordu ve bu durumda senato ve magistratlar n zorlanmas na sebep oluyordu. Bir çok Romal politikaya ilgili de /ildi. Genellikle seçimlerde magistratlar de /i2iyordu fakat bu yerel kurallarla olmuyordu. Senato üyeleri Roma kanunlar n uyarlayarak ayn kalmas n sa /lad lar. Devlet korumas dahilinde küçük çiftçileri önemsedi ve onlar hakk nda yeni reformlar yapt .

Anayasan n yüksek rütbelilerin ve aristokratlar n elinde oldu /u, rapor tutanlar n yaz lar ndan anla 2 lmaktad r. Cumhuriyet rejimine aristokratlar n egemen oldu /u dönemde, Etrüsk etkisinin monar 2iyi bozmas ve devam nda patrici ve plebs çat 2mas cumhuriyetin geli 2iminin temelini olu 2tururdu. Patricilerin senatonun gücünü arkas na alarak sadece politik bir gücü de /il bunun yan s ra sosyal durumlar da kontrol eden bir güç haline geldi. Hiç ku 2kusuz bu öyle bir sosyal yapt r m gücüne sahip olduklar toprak ve beraberindeki ekonomik güç etkiliydi.Ayr ca plebsler ve patriciler aras ndaki evlenme yasa / daha sonraki y llarda oniki levha kanunlar na da konu olacakt r. 68

Sonraki y llarda patriciler ve plebsler aras ndaki bu mücadele, Roma’n n d 2 sava 2lar ile ba 2ka bir boyut kazancak ve de /i2ecektir. Bu sava 2 dönemlerinde, diktator ünvan yla ortaya ç kan magistrat n plebslere verdi /i destek bir de /i2im ya 2anmaya ba 2lad . Zira sava 2lar, plebs deste /inin önemi ortaya ç karm 2t . Nihayet sosyal haklar konusunda tatmin olmayan plebsleri M.Ö 494 y l nda 2ehrin d 2 nda bir tepeye çekildiler ve d 2 tehditlerin birle 2imi patricilerin plebslerin sözcüklerini (pleb tribunlar n ) dinlemek zorunda b rakt . Fiziksel bir yara almadan ya da vermeden yap lan bu protesto pleb tribunlar n tan nmas nda ve söz sahibi olmalar nda etkili oldu. Ama henüz bu tribunlar, resmi bir 2ekilde tan n p itibar edilen durumda da de /ildi 69 .

Zor durumda olan vatanda 2lar n patrici egemenli /ine tepkisi ya da meydan okumas sonraki zamanlarda vatanda 2 n yasal hakk durumuna gelmi 2ti. Oysa bu dönemden önce consullük yapan Cato, Lex Porcia (Porcius yasas ) ile bu durumlarda idam (yarg s z infaz) cezas n yasala 2t rm 2t . Livius’a göre halk n meydan okumas yla (provacatio) kral Tullus Hostillus döneminde de kar 2 kar 2 ya kal nm 2t 70 . Cicero’ya göre Provocatio (meydan okuma) Velerius Poplicola zaman nda eklenmi 2 ve devaml 2ekilde oniki levha kanunlar nda

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 68 SCHULLARD 2000, 375. ! 69 SCHULLARD 2000, 373-374. ! 70 Livius, I 11-14 ! ! 30 de /inilmi 2tir 71 . Bu durum Yunan toplumunda ve Avrupal toplumlarda da konu bahis olmu 2tur. Fakat bu, Roma’da ya 2am n bir gerçe /i olarak ortaya ç km 2 daha toplumsal bir durum iken di /er toplumlarda daha bireysel olmu 2tur. Sonuç olarak bu meydan okuma ya da provokasyonlar n devam pleblerin bireysel özgürlük kazanmalar n n yolunu açacakt r.

Tribunlar n ihdas ndan bir süre sonra, iki aedilis’in pleb tribunlar ndan seçilmesi, pleblerin güç kazanmas na destek verdi. Pleb meclisleri resmi bir 2ekilde toplan rd ama bu on iki levha kanunlar ndan önce resmiyet kazanmam 2t . Genel mahkeme kanunlar ya da genel mahkemeler ilk defa M.Ö. 451-450 y llarda yürürlü /e girdi. Bu kayda geçmi 2 ilk kanunlar olarak tarihe mal oldu. Y ll k tutan otoritelere göre bu pleblerin bask s ile olmu 2tur. Bu kanunlar n daha çok özel durumlar için oldu /u bilinmektedir, fakat sonras nda meclislerin varl / ndan sonra halk yasalar n n temelini olu 2turdu /unu söylense de sonraki y llarda Roma Cumhuriyetinde bu yasalar, magistratlar n meclislerin ve senatonun s n rland ran bir güç olmad 72 .

Seçilen ilk decemviri’nin (kanun koyucular) koyduklar yasalar genel itibariyle çok da pleblerden yana oldu /u söylenemez, ama uzak hedef olarak görülebilir. Zaten patrici ve plebslerin evliliklerinin aç k bir 2ekilde yasak olu 2unun aç l m bu görü 2ü destekler. Decemvirlerin ikinci toplan 2 nda, kararla 2t r lan kanunlar n tekrar restore edildi /i ve consullerin plebs haklar n gözetti /inden bahsedilmektedir. Bu durumda aç kça ya da kapal da olsa tribunlar n etkisinin artt / sonucu do /maktad r. Sonraki dönemde geli 2meler ya 2and . Plebslerlerle ve patriciiler aras nda ya 2anan çat 2ma gittikçe artt , fakat beraberinde baz anayasal düzenlemeler getirdi. Bunlardan baz lar , patriciler ve plebsler aras ndaki evlilik yasa / n n kalkmas , questor ve senatörlerin seçilmesi, consullerin askeri görev da / l m konusundaki yeni düzenlemeler, ordunun ba 2 ndaki komutanlar n yetkilerinin artmas gibi. Bunlar n tümü 0.Ö. 5. yüzy l n ba 2lar nda en önemli olaylar n ba 2 nda Galler istilas vard 73 . Bu istilan n hemen ard ndan ya 2anan anayasal çat 2ma ve akabindeki reformlar gelir. Genel olarak biz Cumhuriyetin ilk y llar nda yap lan anayasal ve sosyal haklar n geli 2imini plebs bask s na ba /lasak da, bunun d 2 nda yoksullar n ve halk n yan nda bulunmu 2 baz ki 2iler de ön plana ç km 2t r. Bunlar Spirus Cassius, Spirus Maelius ve Marcus Manlius idiler. Spirus Cassius, M.Ö. 486 y l nda consullük yapt . Spirus Maelius senato d 2 ndan zengin bir ki 2iydi, Marcus Manilus ise fakirlerin ya 2am 2 olduklar sorunlar n çözümü için u /ra 2t . Cassius halka

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 71 Cicero, Familiares XIII 67.1 ! 72 SCHULLARD 2000, 376. ! 73 Geni 2 bilgi için bk. DEM 0RC 0O.LU 1987, 159 vd. ! ! 31 toprak ve para da / t lmas n yasala 2t ran ki 2iydi. Maelius fakirlere tar msal destek ve ürün sa /layan ki 2i olarak tarihe mal oldu. Bu sayede halk n bütünlü /ü sa /lanm 2 ve büyük destek alm 2lard r. Buna ra /men Maelius kendisi ile consullü /ü payla 2an meslekta 2 taraf ndan, Cassius patria potestas’ n liderlerinden olan babas taraf ndan öldürüldüler. Bu da bize gücün kimin eline geçtiyse bunu kulland / n n bir göstergesidir. Plebslerin sosyal haklar konusunda elitlere oranla daha l man bir politika izledikleri aç kt r. Manlius’un yapmaya çal 2t / ve d 2 tehdit olarak Keltlerin oldu /u dönemde tekrar gündeme geldi. Bununla birlikte bu dönemde plebslerinde consullük için ad m att klar dönemdir 74 . Yakla 2 k on y l süren bu karma 2a dönemi Licinius Stob ve Sextrus taraf ndan pleblerin isteklerinin güvence alt na al nmas yla sonuçland . 0lk olarak vergiler azalt ld , devlet arazilerini kullanan vatanda 2lardan al nan istimlak vergisi azalt ld ve her y l bir consul plebslerden seçilmesinin kanunla 2mas yla consullük plebsler içinde yasal hale geldi. Bu durum patricilerin praetor denilen yeni bir magistratl / n ihdas n , aedilis’in say s n n iki ki 2iye ç kmas n ve seçimlerde plebslerin de etkin olmas sonucunu do /urdu. 75 .

Dördüncü yüzy l n ba 2lar nda ya 2anan bu çat 2malar, yani plebsler ve patricilerin aras nda ya 2anan hak ve özgürlük sava 2lar ile yasal haklar karma 2as , sonraki seksen y l boyunca pek görülmedi. Bu dönemde Roma, Latium bölgesindeki üstünlü /ü ele almak için çabalad . Bu dönemde Roma, Latium bölgesindeki plebslerin anayasal baz geli 2meler elde etti /ini söylemek mümkündür 76 . Bu geli 2meleri 2u 2ekilde s ralamam z mümkündür. M.Ö. 356 da ilk plebs diktatör ve M.Ö. 351’de ise ilk kez bir plebs consul seçildi. M.Ö. 339 da Publilius plebslerin halk hakimiyetine büyük bir olanak sa /lad . Halk hakimiyetin giderek artmas kanunlara da yans d , nitekim lex Hortensia ad alt nda al nan yeni kanunlarla bu geli 2im tamamland . Sonras nda M.Ö. 311’de askeri tribunun genel seçimlere aç lmas da kayda de /er bir geli 2me olarak ele al nabilir 77 .

Roma anayasas sonraki y llarda baz geli 2melerle geni 2ledi. M.Ö. 326 y l ndaki Poetelia yasas tüm vergi borçlar n n ertelenmesi, sadece ki 2isel anla 2malar n (alacak- verecek) sonlanmas n garanti alt na al yordu. Bu yüzy l n sonunda en önemli geli 2melerden biri ya 2and . M.Ö. 300’de Valeria yasas , provocatio ile ilgili olarak at lan en önemli ad mlardan biriydi. Bu yasaya göre vatanda 2lar n yönetimsel durumlara kar 2 yapacaklar !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 74 LINTOTT 2004, 31. ! 75 Livius, II. 29.11-30.5. ! 76 Roma’n n Latium bölgesine hakim olmas yla ilgili olarak geni 2 bilgi için bk. DEM 0RC 0O.LU 1987,163 vd. ! 77 LINTOTT, A., 2004, 32. ! ! 32 eylemler idamla sonuçlanmayacakt , bir nevi kanunen garanti alt na l nm 2t . Bundan önce provokasyonlara kar 2 al nan tedbir nitelikli yasalar, provakasyonlar ya 2am n bir gerçe /i olarak görmü 2, fakat kanuni bir savunma sa /lamam 2t . Ek olarak bu geli 2me, eylemlerin sonucunda buna kar 2an halk n can güvenli /ini kanuni bir garanti alt na alm 2t 78 . Bu kanunla insanlar n devlete kar 2 olan eylemlerinin sonucunda idam cezas na çarpt r lmas uygulamas kesin olarak ortadan kalkm 2t . Tarihe bakt / m zda bu kanunun geçerlili /ini ortadan kald ran hiçbir hüküm bulunmamaktad r. Roma anayasas ndaki ilerleme asl nda eylemlerin devlet görevlileri taraf ndan onanmas ve kanunla 2t r lmas yla olu 2mu 2tur, buna nazaran di /er toplumlarda bu eylemler yasal bir zeminde temellendirilmemi 2tir. 79 Ayn y llarda Roma Anayasas na eklenen Olgunia yasas onanarak plebslere de rahiplik yolu aç lm 2t r. Bu muhtemelen festus’tan bildi /imiz kadar yla plebis citum ovinium olay na da büyük katk sa /lam 2t r. Cicero’ya göre Maenia yasas n n onaylanmas senatonun veto etmesinden sonra Curius Dentatus’un consul olarak atanmas yla senatonun bu vetosu kald r lm 2t r80 . Son olarak M.Ö. 287’de, bu tarih plebs-patricii çat 2mas n n da sonu olarak kabul edilir. Bu tarihte 0aniculum vakas vuku bulmu 2tur. Bu tarihte diktatör Hortensius bu karma 2aya son vermi 2 ve tüm plebslerin di /er Romal lar düzeyine ula 2acak düzenlemeler yapm 2t r. En önemlisi de bu karardan sonra Roma Meclisleri var oldu /u sürece bu durum anayasal garanti alt na al nacakt r. Tüm bunlardan da anla 2 laca / üzere Roma Cumhuriyetinin ilk geli 2im süreci Polybius’un da fark etti /i gibi‘‘Cumhuriyet Anayasa’s do /al olarak geni 2ledi’’. Bu geli 2im süreci yava 2t , geli 2me küçük a 2amalar halinde oldu ve her küçük geli 2menin ard nda demokratik bir unsur bar nd r yordu. En büyük geli 2meler Aristokratlarla halk n kar 2 kar 2 ya geldi /i durumlarda ya 2and . Fakat bu kar 2 la 2malarda hiçbir 2iddet ya 2anmad . Bununla birlikte her iki tarafta adil bir 2ekilde sözlerine sad k kald lar 81 .

Roma Cumhuriyeti’nin kurulu 2unun ba 2lar nda ya 2anan bu politik mücadelenin sonucu patricilerin özerk pozisyonlar n n ve fonksiyonlar n n ortadan kalkmas oldu. Yeni aristokrasi ki 2ilerin ailelerinden ald klar güçle de /il toplumsal seçimle elde edilir hale geldi. Plebsler genel olarak Roma taraf ndan tan nd , bununla birlikte onlar Aedilis’ler ve Halk Tribunlar gibi kendilerine ait kamu kurum ve görevlileri olu2turdular. Aediles ve Tribunlar gibi. Elbette en büyük özerklik meclis seçimlerine kat lmalar , ve yasamaya kat lmalar ile oldu. Do /al olarak bu noktada meclislerin ne kadar demokratik oldu /unu sorgulamak gerekir.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 78 LINTOTT 2004, 34 ! 79 LINTOTT 2004, 33. ! 80 LINTOTT 2004, 35-36 81 LINTOTT 2004, 50-51 ! ! 33

I.2. Meclisler

Geli 2mi 2 Roma Cumhuriyetinin yönetimi alt nda tarihçi Polybios’un gösterdi /i gibi insanlar birebir olarak yasalar görü 2ebiliyor ve uygulamaya sokabiliyorlard 82 . 0dam, sava 2 ilan ve ittifak kurma gibi kararlar da bizzat halk alabiliyordu. Halk gücün tek kayna / denemese de hakim otoriteydi. Meclisi da / tabiliyor ve meclis üyelerinden birine diktatörlük yetkisi verebiliyordu. Iulius Ceasar’a diktatörlük yetkisi verdiklerinde yapt klar buydu. Lex Titia ile 0.Ö. 43 senesinde Triumvirli /i kurduklar nda da bu güçlerini kulland lar. Yine M.Ö. 23 y l nda Augustus’a önemli bir yetki paketi verdiklerinde gene kendi güçlerini kulland lar. 83

Meclisler, Mommsen’in dedi /i gibi teorik olarak mant ks z ve pratik olarak belirsiz bir tak m konseptlerle s n rlanm 2lard . Fakat tarihi yapan da i 2te bu konseptlerdi. Her meclisin iki ana bile 2eni vard r. Bunlardan birisi içinde toplanan üyeler ve onun toplant ça /r s na cevap veren vatanda 2lar. Magistratlar olmasa meclis toplanamaz ve sadece onlar n sundu /u konular tart 2abilir ve onlar n kanun tekliflerini oylayabilir. Di /er meclis üyeleri ve vatanda 2lar n meclis ba 2kan yla görü 2me haklar varsa da Yunanistandaki gibi direkt olarak meclis toplant lar na kat lma haklar yoktu. Comitium (ço /ul: comitia) ismi verilen Romadaki halk toplant lar için ayr lan alanlar sadece ayakta durmak için dizayn edilmi 2lerdi. Oturma yerleri yoktu. Comitia Centuriata toplant lar askeri geçit törenleri veya talim alanlar gibi yerlerde yap l rd . Bu toplanma yerlerinin en büyüklerinden biri olan Campus Martius denilen Mars Meydan ’yd sadece önde gelen magistratlar için bir oturma yeri bulunuyordu. Genel olarak Roma meclisleri, ister resmi ister gayri resmi olsun özel olarak bu i 2 için yap lm 2 yerlerde de /il farkl yerlerde topland . Baz vatanda 2lar oturacak bir 2eyler bulsalar bile genelde ayakta durulurdu. Cicero, bu durumu Roma meclislerinde Yunanl lar nkinin tersine ayakta duruldu /unu söyleyerek belirtmi 2tir 84 . Sonuç olarak bir meclis tüm populus Romanus olmaktan çok Roma 2ehrinde ya 2ayanlar için geçerliydi. Yaln zca yeti 2kin erkek vatanda 2lar kat labilirlerdi. Köleler kesinlikle kat lamazd , hatta Cumhuriyetin son dönemlerine kadar özgürlüklerini sonradan kazanm 2 köleler için bile baz k s tlamalar söz konusuydu. 0ç Sava 2lar dönemine kadar Roman n 0talyan kökenli müttefiklerinin de oy kullanmalar

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 82 Polybios, VI.17. ! 83 LINTOTT, 2004, 34 ! 84 Cicero, de Republica. II. 63 ! ! 34 s n rl yd , sadece belli Latin kökenli müttefiklere bu konuda ayr cal k tan n yordu. Roma’n n ilk kuruldu /u dönemlerde ve küçük bir 2ehir iken Meclisler halk n temsil edildi /i ufak bir gruptu. 85 . Bu durum tabii ki temsil meselesinde halk n tüm üyelerine temsil hakk verilmesi felsefesi ile çeli 2mez. Roma geli 2ip büyüdükçe bu kentte ya 2ayan vatanda 2lar n say s ile (tüm 0talya göz önüne al n rsa yüzbinler) Mecliste bulunan temsilci say s aras ndaki uçurum daha da geni 2ledi.

I.2.1 Comitium, Contio ve Concilium

Roma’da Comitium ve Contio olmak üzere iki tür meclis tipi ayr m vard r. Her iki kelime de bir araya gelmek anlam na gelir. Comitium ( ço /ulu comitia ), özel olarak in 2a edilmi 2 bir yerde belli bir karar vermek için toplanm 2 insanlar anlam na gelmektedi. Bu karar, yasal bir karar, tasar veya seçimler olabilir. Seçimle alakal i 2lerde bu kelime çok kullan ld / için seçimlerle e 2 anlaml hale gelmi 2tir, fakat genel anlam çok daha geni 2tir, çünkü hem populus ’un hem plebs lerin meclislerini kapsar. Contio kelimesi, Cumhuriyetin daha sonraki dönemlerinde yap lan toplant lar için kullan lmaktad r. Bir contio , ba / r 2lar ve alk 2lar e 2li /inde halk n duygular n yans tabilir, fakat her hangibir ba /lay c karar alamaz. Contio bünyesindeki alk 2lar ve ba / r 2lar e 2li /inde al nan kararlar n her hangi bir tiyatrodaki alk 2lardan daha fazla bir ba /lay c l klar yoktur, ama contio ’daki alk 2 ve ba / r 2lar n bir önemi vard r. Comitium ’lar ise çok daha düzenli bir 2ekilde yap lan toplant lard r. Magistratlar n veya Tribunlar n gözetiminde yap l r ve daha önceden belirlenmi 2 prosedürler takip edilir. Burada hem magistratlar n teklifleri hem de halk n kararlar hukuki (iure) olmak zorundad r. Böylece meclisin karar yetkisi belli s n rlara ba /lanm 2 olur 86 .

Ba 2ka bir toplanma 2ekli olan concilium hem Romal olmayanlar n kat ld / siyasi içerikli toplant lar hem de di /er baz toplant çe 2itlerinin tümünü isimlendirmek için kullan l r. Ayn zamanda plebslerin toplant lar na verilen genel isimdir. Zaman zaman tüm halk n kat ld / toplant lara da concilium deniliyordu. Comitia kelimesin tersine çok s k kullan lan bir kelime de /ildi ve kullan ld / zamanlar toplant n n çe 2idini belirtlemekten çok kat lanlar n kimler oldu /unu (Latin olmayanlar veya Plebsler) belirlemek için kullan l rd .

Normal 2ekilde görev yapan magistratlar n, yani Consuller, Praetorlar, Aedilisler ve Tribunlar n hepsinin meclisleri toplama haklar vard . Do /al olarak ayn hak Diktator’ün veya onun ikinci adam olan atlardan sorumlu kamu görevlisi de ayn haklara sahipti. Meclislerin !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 85 Halikarnassoslu Dionysos, 11.45. LINTOTT 2004, 35. ! 86 Livius, VI.35; 38-42. ! ! 35 dinsel veya ba 2ka sebeple toplanmalar n n yasak oldu /u günler olmas na ra /men oturumlar için önceden belirlenmi 2 bir takvim bulunmamaktad r. Bu sebeple ayn gün meclis toplamak isteyen magistratlar aras nda rekabet olurdu. E /er resmi bir seçim yap lacaksa yap laca / bir meclisin contiones veya quaestio mahkemelerine göre önceli /i olurdu. E /er resmi bir meclis toplant s ba 2lam 2sa di /er bir rakip magistrat taraf ndan ba 2ka bir meclis topant ya ça / r lmazd . Fakat meclis oturumu ba 2lamadan önce bir consul ba 2ka bir contio ya da comitia ’y toplayabilirdi; Örne /in bir praetor bir consulün oturumu d 2 nda kendisi de bir meclis toplayabilirdi. Bu durumda Tribunlar n durumu belirsiz kal r, ama pek çok durumda Tribunlar n kendi toplant lar n n ba 2kalar taraf ndan engelleyen praetor bile olsa, durumundan 2ikayetçi olduklar n gösterir. Bir Roma meclisinin toplant prosedürleri pek çok kaynaktan derlenmek zorundad r. 0lk gereklilik e /er bir meclis resmi olacaksa mutlaka duyurunun önceden yap lmas gerekmektedir. Adaylar n en az üç Pazar günü öncesinden isimlerini bildirmeleri zorunludur. 3 Pazar günü öncesi, 17 gün ya da daha fazlas anlam na gelebilirdi. Adaylar n isminin duyurulmas ile seçimler aras ndaki süreçte hiçbir toplant ya izin verilmezdi. M.Ö. 98 y l nda lex Cacelia Didia belgesinde de gene bir kanunun sunulmas yla meclis taraf ndan onanmas aras nda bir trinundium yani 3 Pazar öncesi vakit olmas gerekiyordu 87 .

Meclis önüne bir dava getiren Magistrat, önce soru 2turman n ilk günü san klara diem dicere günü söylenmesi diye bir uyar da bulunurdu ve her mahkemenin sonunda di /er mahkemenin ne zaman yap laca / belirtilirdi. Son olarak bir trinindium zaman verilerek son oylama için toplan l rd . Bir toplant öncesi magistrat templum (=tap nak) denen alanlarda auspices denilen kahinleri toplard . Bu magistrat, e /er kahinlerin kehanetleri uygunsa ve ba 2ka bir magistrat engelleyici bir durum sunmazsa, toplant için bir tellal salar ve toplant n n yap laca / n herkese duyururdu. Bu duyurular, tarihçi Varro’ya göre sadece templum’dan yap lmaz surlardan da yap l rd . Forumun rostras ndan da bir duyuru yap labilirdi. Baz durumlarda, mesela tefecilerin dükkanlar kapat ld / dönemlerde, do /rudan suçlananlar n evinin önünde bir boru çal narak duyuru yap l rd .

Meclis toplant lar bir dua ile ba 2lar ve ard ndan Magistrat 2ahsen konuya ili 2kin bir aç klama yapard . Fakat daha sonra seçim a 2amas nda tekrar konu 2ma yaparak araya girip girmedi /i konusunda bir delilimiz yoktur. Bir giri 2 konu 2mas ise mutlaka yapard . Professio ad verilen duyurularla adaylar kendilerini halka aç klar, tan t rlar. Magistrat, son olarak

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 87 LINTOTT 2004, 36. ! ! 36 seçimlere girecek ki 2ileri tan t rd (petere).Gayri resmi meclisler konu 2malarla sürerdi. Bir yasan n son oylama gününde yasama kurumu önünde bir tart 2ma olabilirdi. Vatanda 2lar n bir tasar oylamaya sunulmadan veya veto edilmeden kendi dü 2üncelerini söyleme hakk bulunmaktayd . 88

0ki Halk Tribununun kendi meslekta 2 taraf ndan sunulan bir yasan n aleyhine konu 2mas yasakt . Oylama öncesi tasar , resmi olarak bir tellal taraf ndan okunur ve kabileler taraf ndan olu 2turulan meclislerde bir kap getirilerek oylama s ras n belirlemek ve hangi Latin kabilelerin oy verece /in düzenlemek için çekili 2 yap l rd . Bu oylama bir tribunun veto hakk n kullanabilece /i son yerdi. Descedite Quirites , yani toplant esnas nda kabileler kendileri için çitle ayr lm 2 bölümlere ( saepta ) giderek oylamaya haz r olurlard . Burada kabileler licium (=ip) ile ayr lm 2 bölgelere girerlerdi. Daha sonra templum ’a, Tribunlar taraf ndan ça /r l rlar ve oylama yaparlard . Varro’nun 0.Ö. 145 senesinde yazd / bir metinden forumdaki oylamalar n comitium ve rostra temelli olduklar fakat bu bölgeler çok s k 2t / zaman forumun güney do /usu ve Castor tap na / n n merdivenlerinin kullan ld / n biliyoruz 89 . 0kinci yüzy l n sonlar nda do /ru yükseltilmi 2 bir tak m yollar n da oylama için kullan ld / n görmekteyiz. Magistratlar önde gelenler aras ndan rogatores (oy say c lar) denilen ki 2ileri seçerlerdi. Bu ki 2ilerere rogatores denilmesinden anl yoruz ki oylamadan önce oy vereceklere hangi yönde oy vereceklerinin soruluyor ve cevaplar n n kil tabletler üzerine kay t alt na al n yordu. 90

Latince oy anlam na gelen suffragium kelimesinden oy verme i 2lemenin kollar havaya kald rarak yap ld / da ç kart labiler. Roman n eski tarihinde tarihçi Halikarnoslu Dionysos’un belirtti /i gibi pesphoi denilen çak l ta 2lar n n da oy vermekte kullan ld / n anlayabiliriz 91 . Asl na bak l rsa oylamaya göre belirlenen ta 2lar n ayr kaplara konulmas i2leminin sözel olarak söylenen oyun tabletlere yaz lmas ndan çok daha etkili ve güvenli oldu /u dü 2ülebilir. Yaz l oylama meclislere 0.Ö. 2. yüzy lda bir seri plebsisitlere ba 2vurulmas sonucunda gelmi 2tir. Bu durum, Cicero’nun bu oylamalar De Legibus adl eserinde anlatt / ndan anla 2 laca / üzere halk n oy verme gücünü artt rm 2t r92 . Çünkü art k oy verme i 2lemi için bir rogator ’a ihtiyaç kalmam 2t . Lex de repudantis belgesinden de oylama gizli /ine verilen önem anla 2 lmaktad r. Burada magistratlar oy verirken kollar n !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 88 CORNELL 1995, 277. ! 89 LINTOTT 2004, 37. ! 90 Cicero, Brut . 55. LINTOTT 2004, 38. ! 91 Halikarnassoslu Dionysios, 29 ! 92 Cicero, De Legibus, V; I-II ! ! 37 görünecek 2ekilde s vayarak kald r rlar ve böylece bir oy verdikleri görünürdü ama oyu belirten yaz l harfi saklarlard . Lex Maria belgesinde ise oy verenlerin oy verme i 2leminden önce bask lara maruz kalmamalar hakk nda gösterilen önem belirtilmektedir. Cicero’nun eselerinde baz oylamalarda önceden haz rlanm 2 bir tak m yaz l oy pusulalar n n da kullan ld / n görmekteyiz.

Bazen adaylar n isimlerinin k salt lm 2 halleri de oy pusulalar nda yaz labilirdi. Bazen oy verme alan na giderken ellerine haz r oy pusulalar verildi /ini bilsek de baz seçimlerin ayn el yaz s ile yaz lm 2 pusulalar yüzünden iptal edildi /ini bilmekteyiz. Böylece bu konuda asl nda 2üpheci olundu /unu anl yoruz. Verilen oylar n tutuldu /u sepetler özel olarak muhafaza alt na al n rd ve ayn zamanda custodes (muhaf zlar) oylar n say m n da magistratlar ad na denetlerdi. Oylama sonuçlar toplam oylar n say s na göre de /il her kabilenin olu 2turdu /u birimlerin yüzdelerine göre belirlenirdi. Oylama sonuçlar ilk oy verme sürecinde kurayla belirlenen kabile s ras na göre aç klan rd . Evet ya da Hay r gerektiren oylamalarda 35 kabilenin 18 i ayn 2ekilde oy vermi 2se karar orada ç kard . Seçimlerde ise oy say s na de /il hangi aday n 18 kabilenin onay n ilk önce ald / na bak l rd . Bu seçim s ralamas yüzünden baz adaylar n daha fazla oy almalar na ra /men seçimleri kaybettikleri olurdu. Bu, özelikle Halk Tribunlar n n seçimlerinde 10 bo 2 yer için, yani verilecek 10 Tribun için 350 kabile oyunun al nmas gereken durumlarda olurdu. Geç cumhuriyet dönemlerinde magistratlar sonradan haks zl k iddialar n önlemek için hangi kabilenin hangi s rayla oy vereceklerini kurayla belirlerlerdi. Tüm seçim sürecinin bir gün içinde bitmesi gerekirdi ve sonuçlar magistrat taraf ndan aç klan rd . E /er oylama bir gün içinde bitmezse ertesi gün ba 2tan yap l rd .f 93

I.2.2 Curiae ve Comitia Curiata

Cumhuriyetin son dönemlerinde baz meclisler sadece sembolik ve törensel formlar olarak hayatta kalabildiler. Bunlar curia lar (= curiae ) üzerine temellenmi 2 meclislerdi. Romulus taraf ndan Sabine kad nlar n n isimleri kullan larak adland r lan bu kabiler- antik ça /larda kalan Roma toplumunun 30 bölümü- daha sonra 30 lictor taraf ndan temsil edildiler. Bu tür bir meclis türü olan Comitia Calata, Pontifex Maximus’un ba 2kanl / alt nda toplan rd ve dini amaçlar do /rultusunda çal 2maktayd . Örnek olarak rahiplerin atanmas ve Vesta rahibelerin seçilmesi, Noterlik i 2lemleri (ki bu i 2lemlerin dini bir tak m yapt r mlar da bulunmaktayd ) gibi i 2levler görürdü. Comitia Curiata , Adrogaito denilen bir evlatl k i 2lemi !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 93 Livius, I.17. ! ! 38 için kullan l rd ve evlat edinen ki 2i hayattayken veya vasiyet sonucu evlatl k durumlar nda toplan rd . Fakat bu Meclis, daha s k olarak seçilmi 2 magistratlarin durumunu onaylayan leges curiatae için kullan lmaktayd . Cumhuriyetin sonlar na do /ru lex Curiata n n ne amaçla topland / çok belli de /ildir. Bir magistrat yetkisini kullanmak için bu meclise ihtiyac olmad / n savunabilirdi ya da bir üye sundu /u yasa tasar s yla bu meclisi etkisiz b rakan bir madde ekleyebilirdi. Burada garip olan bir sansürcünün benzer i 2lemler için comitia centuriata ’y kullanmas yd . Bu Romal lar n seçimler s ras nda Orijinal comitia curiata yan nda ek bir tak m meclisler açma yolundaki gelene /inin etkisiyle geli 2mi 2 bir durum olabilir 94 .

I.2.3. Tribus ve Comitia Tributa

Orta ve geç Cumhuriyet dönemlerinde iki önemli meclis türü bulunmaktayd . Bunlardan birisi Comitia centuriata ve ikincisi comitia tributa . 0kincisi olu 2turulma bak m ndan daha geç olabilir. Konuyla ilgisi bak m ndan Tribus kelimesinin etimolojik olarak aç klanmas ndan da bir sonuç ç kmaz. Kelime sadece insanlar n belli bölge ve alanlara bölündü /üne i 2aret eder. Pratikte neredeyse tüm orijinal k rsal tribuslar, örne /in Aemilia, Claudia, Cornelia, Fabia, Papiria, Romal lar n gentes olarak adland rd klar gruplarla alakal d r. Fakat bu ba /lant y gösteren güvenilir bir ba /lant m z yoktur. Belki de bu gentes ve onlar n tabileri, tribusa üyelik için temel gereksinimdi ya da gentes ler bellki de kendi tribuslerindeki tüm topraklar n sahipleriydiler, veya belki de sadece bölgedeki en bask n gruplard . Bu spekülasyonlar n herhangibirine a / rl k vermemiz gentes lerin nomen lerinden ayr olarak ne tür üyelik yap s na sahip oldu /unu bilmedi /imizden mümkün de /ildir ( nomen erkeklerin ikinci isimleri veya kad nlar n ilk veya tek isimlerinden olu 2ur. Örne /in Gaius Julius Ceasar ve k z Julia gibi) 95 .

Geleneklere göre Krall k Dönemi’nde Roma’n n asker kayna / da olan ve Tribus denilen kabile ya da mahallerin say s üçtü. Bunlar Ramnes, Tities ve Luceres adlar n ta 2 yordu 96 . 0.Ö 495 y l nda ise eski Roma arazisinde 4 kent mahallesi (Tribus) ve 17 k rsal mahalle (tribus) vard . Say , 0.Ö. 241 y l na kadar böyle, yani 21 olarak kald . 0.Ö. 241 y l nda 14 k rsal kabile daha eklendi ve o sene Velina ve Quirana larla birle 2erek toplam say y 35’e

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 94 LINTOTT 2004, 39. ! 95 Cicero, Philippicae VII. 16. LINTOTT 2004, 40. ! 96 KAYA 2006, 325. ! ! 39 ç kar ld 97 . 0.Ö. 90-89 y llar ndaki Müttefikler Sava 2 ’ndan sonra Roma’ya ba /lanan tüm 0talyan bölgesi - bu Arno ve Rubicon nehirlerinin güneyindeki tüm 0talya- mevcut kabileler aras nda payla 2t r ld . 0.Ö. 89 y l ndan sonra yeni vatanda 2lar n ak n yla beraber kabile say s deneysel olarak artt r lmaya çal 2 lm 2t r. Gracchus’un lex Repetunderum ’u, magistratlar n listelere baba, kabile ve cognomen belirtilerek yaz lmas n öngörmekteydi. Bir erke /in resmi isminde önce baba ismi, ard ndan kabile ismi ve cognomen son olarak gelirdi. Örne /in M(arcus) Tullius M(arci) f(ilius) Corn(elia tribu) Cicero 98 .

Tribus denilen kabile/mahalle, Roma vatanda 2l / konusunda kritik bir öneme sahipti. Yaln zca Romal babalar n büyüdükleri zaman o /ullar için de /il d 2ar dan gelerek vatanda 2l k hakk n elde edenler için de önemliydi. Lex Repetunderum burada ba 2ar l bir davadan sonra vatanda 2l k hakk kazananlar için özel bir durum öngörmü 2tü. Tribuslar, nüfus say mlar nda da tahsis edilirlerdi ve kütü /e yeni yaz lan bir yeti 2kin babas n n tribusundan say l r, ama evlatl k verildiyse kendisini evlatl k alan ki 2inin kabilesinde say l rd . Bu sebeple bir ki 2inin yaz ld / kabile onun mal n n ve oturdu /u yerin nerede oldu /uyla ba /lant s zd . Kabile durumlar yüzy llar içinde gel gitler gösterenler, özgürle 2tirilmi 2 köleler ile onlar n özgür olarak do /an çocuklar d r. Bunlar n genel vatanda 2lar aras ndaki durumlar yla alakal politik tart 2malar Appius Cladius ve C. Plautius Venox’un censor olarak görev yapt klar 0.Ö. 312 y l nda ortaya ç km 2t r. Appius, azatl lar n o /ullar n senato üyesi yam 2 ve topraks z vatanda 2lara tam vatanda 2l k hakk vermi 2ti 99 . Bu yüzden Appius, tüm kabilerin alt s n flar n , forum ve oy verme alanlar na sokarak buralardaki durumu dejenere etmekle suçlanm 2t r. Buradaki ki 2iler özgürlük kazanm 2 kölelerdi ve büyük ihtimal rastgele bir 2ekilde kabilelere kay t edilmiyor eski sahiplerinin kabilesine kaydoluyorlard . Özgür b rak lm 2 köleler daha sonraki sansürcüler döneminde dört büyük 2ehir kabilesine topland lar ve politik güçleri daha azalt ld . 0.Ö II. yüzy lda özgür köleler ve onlar n çocuklar n n oy verme meselesi gene bir sorun haline geldi. Plutarkhos’a göre Tribun Terentius Culleo, 0.Ö. 189 senesinde bir yasa tasar s geçirerek censorlar n özgür anne babaya do /mu 2 herkesi saymas n sa /lad . Daha sonra censorlar n tüm bir s n f vatanda 2 , vatanda 2l k haklar ndan mahrum edemeyece /i söylendi ve özgür kölelerin çocuklar n nda di /er özgür Romal larla ayn 2ekilde muamele görecekleri ve durumlar na uygun kabilelere kaydolunacaklar söylendi. Daha sonra bir reform denemesi daha oldu /unu anl yoruz. Büyük olas l kla 0.Ö. 79 senesindeki censorlar ki

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 97 0.Ö. 241 y l ndan önce k rsal mahalle say s 26’ya ç kar larak 30 yap lm 2 oldu /u konusunda bk. KAYA 2006, 328 dn. 10. ! 98 Cicero, Philippicae , V, I-II 99 Livius, IX.29.5-11, 33-34; 46.10-11. Cicero, pro Caelio 34-35. Brougthon 1968, 160. s ! ! 40 bunlar kabilelere yönelik tav rlar nda daha esnektiler bu reformda özgürle 2tirilmi 2 kölelerin kendi ba 2lar na bir k rsal kabileye üye olabilmeleri sa /lan yordu. Bunda tek 2art be 2 ya 2 nda bir erkek çocuklar olmas veya 30 bin sesterces de /erinde bir mal varl klar n n olmas yd . Daha sonra censorlar Gaius Pulcher ve Tiberius Gracchus (ayn adl ünlü Tribunun babas ) aras nda 169-8 aras nda özgür köle çocuklar n n kurayla belirlenmi 2 bir 2ehir kabilesinde tutulmalar konusu tart 2 ld .100

Cumhruiyetin son dönemlerinde de bu eski köleler meselesi s k s k gündeme geldi. Marcus Scaurus taraf ndan geçirilen bir yasada 0.Ö. 115 senesinde seçmenlik durumlar iyile 2tirildi ve ba 2ka bir Publius Sulpicus ise 0.Ö. 88 senesinde benzer bir yasa ç kt , fakat Sula taraf ndan iptal edildi. Cinna rejimi döneminde yeniden al nd fakat daha sonra Sula’n n diktatörlü /ü döneminde yeniden iptal edildi. 0.Ö. 66 senesinde Gaius Manillus özgür kölelerin sahiplerinin kabilesinde oy verebilmelerine yönelik bir yasa ç kard fakat prosedürler bahane edilerek bu iptal edildi. Son olarak Publius Clodius eski kölelerin oy verme haklar nda iyile 2tirme yapan bir yasa tasar s n praetor oldu /u 0.Ö. 52 senesinde planlam 2 gibidir 101 .

Tüm bu tart 2malar serisinde iki ana e /ilim göze çarpmaktad r. En temeli yeni gelenlerin ana vatanda 2 kütlesine yapacaklar etkiden duyulan rahats zl kt r özellikle 0talyan kökenli olmayanlar n. Bu özellikle geç Cumhuriyet döneminde özgür kölelerin say s n n artmas ylada ilgilidir. Öteki e /ilim ise özgürle 2tirilmi 2 kölelerin eski sahipleri taraf ndan en etkili olabilecekleri k rsal kabilelerde siyasi etki amaçl kullan lmalar d r. Appius Cladiusun öne sürdü /ü baz karma 2 k durumlar bile 0.Ö. II. Yüzy l n ba 2lar nda ortaya ç kan bir tak m sorunlardan ileri gelir. Sadece 0talyanlara seçim hakk vermek gibi durumlarda o dönemlerde Marcus Flaccus, Gaius Gracchus ve Marcus Drusus gibi insanlarda 2üphe uyand rm 2t r. Yeni kabilelerin sonradan 0.Ö. 90 y l nda Lex Iula kullan larak olu 2turuldu /unu duysak da eski köleler sadece eski sekiz kabilede yerle 2tirilmi 2tir. 02 in sonunda 0talyanlar n bünyeye kat lmas gerçekle 2mi 2s102 e de bu çok yava 2 bir i 2lem olmu 2 ve yeni kabilelere verilen bölgelerdeki dengesizlik politik güçlerinin manipüle edildi /ini göstermektedir. 103

Roma vatanda 2 kitlesinin di /er alt bölümleri olan Vici ve Pagi, yani 2ehir içindeki bölgelerden ve oraya yak n k rsal alanlardan da haberdar z. Collegia, yani kültsel yap larla

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 100 LINTOTT 2004, 41. ! 101 GRUEN 1995, 23 vd., 67 vd. ! 102 LINTOTT 2004, 42. ! 103 LINTOTT 2004, 42. FARRELL 1986, ! ! 41 ilgili mesleklerin kurdu /u olu 2umlar da bunlardand r. Tüm bu de /i2ik birimlere ra /men kabileler Roma toplumunun esas ana yap s n olu 2turmaya devam etti. Curatores ve divisores (hazineciler) gibi kendi resmi görevlileri ve kendi nüfus kütükleri (curatorlar, say mlara kat l rd ) vard . Askeri yap lanma Centuria temelli olmas na ra /men kabilelerin askere almalarda bile belli bir a / rl / vard . Askeri görevlilerin tribunari ve askeri hazine yetkilerinin tribuni aerarii denmesi tesadüf de /ildir. Kabilelerin toplumdaki a / rl klar göz önüne al nd / nda ba 2 plebs görevlilerin tribuni plebsis olarak adland r lmalar da tesadüf de /ildir.

Kabilelere dayal meclisler, plebslerin tribunleri ve aedilisleri ve üst düzey magistratlar taraf ndan toplan rlard (consuller ve praetorlar). Eski kaynaklarda comitia tributa terimi toplant n n çe 2idini gösterir ve baz durumlarda plebs toplant lar için de kullan l rd . Mommsen zaman ndan beri bu kelime tüm populusun patriciler de dahil kat ld / toplant lar için kullan ld . Concilium plebsis ise sadece plebslerin kat ld / toplant lard . Fakat bu tan mlama tart 2mal d r. 0lk iddia bu terimin tamamen modern dü 2üncenin ürünü oldu /unu söyler. 0kinci ve daha ciddi bir iddia ise kabilelerin asl nda hiç toplant lar n n olmad / n ve sadece plebslerin Tribunler gözetiminde topland klar n söylemektedir. Consullerin ve Praetorlar n yapt / yasama i 2lemlerinin ya asl nda comitia centurata toplant lar na at fta bulundu /unu ya da normal prosedürün geç Cumhuriyet döneminde bozulmas ndan kaynakland / iler sürülmektedir 104 .

Consilium Plebisin d 2 nda kabile meclislerinin olmad / iddias elimizdeki sa /lam delillere ayk r d r. Elimizde consullerin kabile meclislerinden yasa ç kard / n gösteren metinler vard r. Yaln zca Augustus Döneminde, 0.Ö. 9 y l na ait olan, de /il ; 0.Ö. 58 y l nda lex Gabinia Calpurnina de delo zaman nda bile böyle olmu 2tur. 105

20 questorun atanmas ve desteklenmesi konulu diktatör Sula yasas s n kabile meclisinden geçirildi /i aç kt r. Lex de provinciis praetoriis metninde aç kça praetor Marcus Porcius’un yapt / yasama i 2lemlerinden bahseder. Consuller, Aedilisleri kabile meclislerinde seçiyorlard . Sadece Plebs Aedilisleri de /il Curule Aedilisleri de ceza gerektiren mahkemeleri halk n önünde ve genelde kabile meclislerinde görmekteydiler. Bu sebeplerle concilium Plebis d 2 nda Comitia Tributa (Tribus Meclisleri) yoktur iddias nda kolay kolay bulunulamaz. Comitia tributa isminin hem curul magistratlar taraf ndan toplanan hem de

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 104 LINTOTT 2004, 43. ! 105 BOTSFORD 1909,119 vd. ! ! 42 Tribunlar taraf ndan toplanan meclisler için kullan ld / n söyleyebiliriz. Bu meclisler üzerinde bilgimizin az olmas bunlar n olmad / anlam na gelmez. Burada bilinmeyen 2eylerden biri lex hortenisa halk oylamalar na kanun yetkisi verdi /i zaman patricilerin de plebs meclislerine kat l p kat lmad klar d r. Elimizde 0.Ö. 167 senesinde Aemilus Paulus’un zafer töreni yapma iste /inin reddi konusunda patricius rütbesine sahip bir askeri Tribun, Halk Tribunun toplad / bir mecliste durumu görü 2mesini anlatan bir metin bulunmaktad r. Resmi olmayan meclislerden patricileri d 2lamak hem pratik de /ildir hem de istenmeyen bir durumdur. Ama bir oylama yap ld / zaman patricii ismini karara eklemek 2u ifadeden de anla 2 laca / üzere i /renilen bir durumdu. “X…plebem rogavit plebesque iure scivit” Bunun yan s ra bir Roma meclisine ba 2kanl k eden ve hem de magistratl k yapan biri o toplant n n yap s na etki edebilirdi. Bu sebeple curul magistratlar taraf ndan toplanan kabile meclisleriyle Tribun taraf ndan toplanan meclisleri ay rmak 2artt . (Geç Cumhuruiyet döneminde bu toplant lar n Plebs Aedilisleri taraf ndan toplan p toplanmad / tam kesin de /ildir). Kabile meclisleri toplanma yerinin esnekli /i ile karakterize edilirdi. Resmi meclisler Forum’da veya Capitolium’da toplan rd . Seçimler en az ndan Semprius Gracchus dönemine kadar kabilelerin de kat l m yla Forum veya Capitolim’da yap l rd . Geç cumhuriyette Campus Martius’da yap ld lar çünkü bu alanda tüm kabileler ayn anda oy verebilmekteydi ve süreç h zlanmaktayd . Yasama meclislerinde ise kura yöntemiyle ilk oy verecek kabilenin belirlendi /ini görmekteyiz. 02 te bu 2ekilde oldukça basit bir 2ekilde tüm yasama i 2lemleri ve Consul, Praetor ve Censorlar d 2 ndaki resmi görevlilerin seçildi /i esnek bir organizasyon vard 106 .

I.2.4. Comitia Centuriata

Kabile meclislerinin d 2 nda Romal lar eski bir meclis sistemi daha toplarlard , fakat alt bölümler o kadar eskimi 2 say lmazd . Bu meclis mal varl / s n flar yani centurialara dayal yd . Romal lar buna bazen exercitus derlerdi. Bu meclisler tören alanlar nda veya talim meydanlar nda toplan rd Centuria ayn zamanda roma ordusundaki en küçük piyade birli /i için kullan lan bir terimdir. Bu sistem kral Servius Tullliusun vatanda 2lar n askeri ve sivil sorumluluklar n n mal varl klar na göre belirlenmesine ve seçmenlik ayr cal klar n n da gene verdikleri hizmete göre belli olmas na dayal bir sistemdi. Bu terimin kaynakl k etti /i ufak bir süvari birli /iyle desteklenen a / r z rhl piyade birliklerini görebilmek çok istenen bir 2eydir

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 106 LINTOTT 2004, 44. ! ! 43 çünkü bu ufak birimler çe 2itli haklara sahip Roma vatanda 2lar ndan olu 2maktayd ve fakir ve topraks z proletarii ile büyük bir çeli 2ki olu 2turmaktayd .107

Buradan meclisin komutanlar olacak consul ve praetorlar ve üyeleri sayacak censorlar seçmesinin mant / n ç kartabiliriz. Do /al olarak orta ve geç cumhuriyet döneminde bu meclis art k askerleri çok fazla temsil etmiyordu. Lejyonlar, Cohorslar ve Maniplesler bu mecliste yoktu ve ordudaki centurieslerle meclistekiler aras nda bir benzerlik bulunmuyordu. Burada Halikarnassoslu Dionysos’un verdi /i prensibe göre zenginler fakirlerden daha fazla bölünmü 2 olduklar ndan daha fazla askerlik hizmeti yapmal yd lar. Cicero, Servius Tullius’un bu meclisi tasarlarken dü2ündü /ünü 2öyle özetlemi 2ti “En fazla insan en fazla etkiye sahip olmamal d r” 108 .

Hem Livius hem de Halikarnassoslu Dionysius, Servius Tullius’un kurdu /u iddia edilen ve 193 ya da 194 centuria’dan olu 2an meclisin- ki bunlar 18 centuria süvari ve 170 Piyade centurias ndan olu 2uyordu 109 -art k kendi zamanlar nda olmad / n söylerler. Livius’a göre bu de /i2imin sebebi hem 35 kabilenin tüm üyelerinin kat lmas hemde centurionlar n genç ve ya 2l lar n n bu say y çifte katlamas ndan ileri gelmektedir. Cicero, Scipo Aemilianus yani De Re Publica dialo /unun kahram na Servius Tullius’un kurdu /u bu meclisi anlat r. “E /er bölünmenin sistemi sizin için bilinmiyorsa benim taraf mdan aç klanacakt r. Süvari Centurialar alt birinci s n f suffraga’dan olu 2maktad r, marangozlara atanan centuria 2ehrin en avantajl s d r ve 89 centuria içermektedir. E /er bunlar 184 centuria içinden sekiz tanesini daha al rsa tam kapasitelerine ula 2 rlar ve onlardan daha fazla say da olan geri kalan 96 centuria oy vermekten al konulmaz ya da a 2 r güç sahibi olunmalar na izin verilmez ki tehlike yaratmas nlar” 110 .

Cicero, 0.Ö. 129 y l nda olan ve Servius Tullius tarafad ndan kuruldu /u dü 2ünülen sistemi anlatmaktad r. Bunlar n içinde 6 suffraiga içeren 18 süvari centurias , birinci s n f 70 centuria ve bir de ek olarak marangozlar centurias (bunlar askeri hizmetlerinden ötürü imtiyazl yd lar) ve 104 centuria da ötekilerden vard . Ceasar’ n öldürülmesinden sonra Marcus Antonius taraf ndan yap lan bo 2alan consul seçimlerinde oylama ikinci gün bitmi 2ti ve oradaki anlat mlardan bunun Cicero taraf ndan anlat lan Comitia Centurata oldu /unu anl yoruz. Birinci s n f 70 Centuria kendilerini 35 kabileye ba /larlard ve Cicero’nun di /er !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 107 Livius, XLIII.16.9. ! 108 Cicero, V I-II ! 109 Servius Tullius’un Roma meclisini ve ordusunu Centurialara göre düzenleyen reformlar konusunda bk. KAYA 2006, 326 vd. ! 110 Varro, LL 6.91. LINTOTT 2004, 45. ! ! 44 pasajlar nda tribusunda bir 2ekilde bu oylama birimine ba /land / n görüyoruz. Fakat Cicero göremese de biz 2imdi anl yoruz ki 35 kabileye dayal bir sistem son iki kabilenin üretildi /i 0.Ö. 241 senesinden sonra bu sistem olu 2mu 2tur 111 .

Livius ve Dionysios taraf ndan anlat lanlar beklide Servius Tullius’a ithaf edilen eski bir tak m reformlardan ba 2ka bir 2ey de /ildi ki bunlar 193 centuria temelindeydi (ki Livius’un tarihindeki rakamlar topland / zaman 194 eder 112 ) ve prensip süvari ve birinci s n f n ço /unlu /u olu 2turmas yd . 18 süvari centurias ve 197 piyade. Son k s m be 2 mülk s n f na bölünmü 2tü 100 bin, 75 bin, 50 bin, 25 bin ve 12.500 veya 11 bin asses (burada bu asses ’lerin orijinal bir bronz para de /erinde mi olduklar ya da II. Pön sava 2lar ndan sonra devole edilen birim mi oldu /u bilinmemektedir). Ek olarak Livius da 5 centuria askeri destek personeli vard . Demirciler, marangozlar, borazanc lar ve boru çal c lar ki bunlardan ilk ikisi birinci s n f son ikisi be 2inci s n ft . Bunlardan biri “accensi velati” ve bir centuria, acil durumlar d 2 nda askeri hizmetten muaft . Bunlara ba 2ka kaynaklarda proletarii veya capite censi denirdi. S n flar a 2a/ tya do /ru ilerledikçe aletleri ve ekipmanlar n n kalitesi de dü 2erdi, mesela birinci s n flar tam teçhizatl hoplitlerdi, böylece a 2a/ ya do /ru z rh oran dü 2er ve dördüncü s n f n hiç z rh olmazd , sadece saplamak ve f rlatmak için m zraklar olurdu ve be 2inci s n f sapanc lard . Roma piyadesi içinde Polybios’un anlatt / gibi silahlar ve fonksiyonlarda da farkl l k olurdu, fakat bu ayr mlar ya 2la alakal yd ve buradaki gibi s n fla alakas yoktu. Burada bahsedilen meclis tipini Roman n herhangibir dönemiyle ili 2kilendirmek çok zararl olacakt r. Baz Comitia Centuriata’n n Roma’n n ilk dönemlerine kadar gittikleri ileri sürülebilir. Bunlar 35 kabilenin durumuna göre zaman içinde farkl l k göstermi 2lerdir. Piyade centurialar n n say s olan 170, matematiksel olarak 35 ile alakal de /ildir ve kabile unsurunun devreye girmesinden önceki dönemlere dayan r. Bu reform 0.Ö. 241’den önce ve II. Pön sava 2lar ndan önceye dayanmaktad r. Burada Brindisium bölgesinden kalm 2 bir ta 2 n üzerinde Fabius Maximus’a dayanarak 0.Ö. 230 y l nda birinin senato ve meclise seçilmesinden bahseder. Livius’un II. Pön sava 2 öncesi tarihçesi günümüze ula 2mam 2t r, fakat Fabius’un bu ba 2ar s n n Plutarkhos’un tarihçesinde olmamas sürpriz olurdu. Buradaki Senato ibaresi yeni kurulan Brundisium kolonisinde siyasi kurumlar yaratan birine ithaft r. Tabi burada Roma’daki reformla aras nda bir zaman süreci olmas bizi tatmin etmeli. 113

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 111 LINTOTT 2004, 46. ! 112 Livius, I.42-43. Halikarnassoslu Dionysios, IV 16.! 113 Centurialar konusunda ayr ca bk. WEBSTER 1969, 20 vd. ! ! 45 Ciceronun De republica eserinden önce Livius’dan ö /reniyoruz ki meclisteki kabile reformlar , meclisi be 2 s n fa ay rm 2t r. Her birinde iki centuries, bir seniores, bir iueniores 35 kabilenin her birine atanm 2t r. 18 süvari centuries’i ve 4 teknisyen centuries ve ve capite censi’yle meclis 373 centuries’e sahipti. Bu görü 2 ilk olarak Ottavia Pantagato taraf ndan 16 yüzy l n ortalar nda ortaya at lm 2, hatta De Republica n n bulunmas ndan sonra bile savunulmaya devam edilmi 2trir. Bunlar Livius ve Halikarnassoslu Dionysios’un yazd / Augustus dönemi için do /ru olabilir, fakat 0.Ö. 44 y l nda Cicero’nun söyledi /i gibi bir suffectus consulün seçilmesine sebep olmaz 114 .

Mommsen bu uyu 2maz bilgileri 350 birimin 170’e indirildi /ini ve ikili üçlü gruplar halinde yeniden düzenlendi /ini söyleyerek birle 2tirmeye çal 2 r. Bu bilgiler tabi tabula hebena belgesinin bulunmas ve burada özel centuria’lar n comita centuriata seçimlerinde tek bir sepette oy verdikleri bilgisiyle çeli 2ir. Baz geç Cumhuriyet metinleri centurialar n kal c olduklar n , seçim günü geçici olu 2turulmad klar n bildirir. Tabula hebena alt s n f kabilelerin centuria format nda nas l örgütlenmesi gerekti /ini söyleyen bir örnek olabilir sadece. Burada hangi kabilelerin hangi üyelerinin hangi centurion’da oy vereceklerinin belirlenmesi vard r. Böyle bir yöntem daha sonraki dönemlerde oy verecekleri belirleyen centurion’lara kolayl k sa /lamaktad r. Kabile unsurunu i 2in içine sokan reformlar n amac belli de /ildir. Zenginlere yönelik meclis e /ilimi taraf tam olarak ortadan kalkmam 2t r. Bu sistem bize çok komplike gelse de Romal lar için çok ak lc bir sistem olarak görünüyordu. Bu sistem sayesinde hem 0talya boyunca Roma vatanda 2lar ve daha uzak yerlerdeki k rsal kabileler oy verme sistemine dahil olabiliyorlard . Askere kay tla oy verme aras nda ba /lant geç cumhuriyet döneminde azald ve askerler aras ndaki teçhizat farkl l klar ve proletarinin askerliklten muaf olmas gibi 2eyler eskide kald . Hem centuries hem de askeri hizmet üyesi olma özelli /i cumhuriyetin sonlar na do /ru tamamen ortadan kalkmad ysada önemi iyice azalm 2t r115 .

Comitia centuriata’lar n baz özelliklerini ele ald k. Ceza i 2lemleri yapan bir contio ile bir comitia centuriata toplant s çok farkl l k göstermez. Resmi bir comitiada magistrat toplant y tellallar vas tas yla duyurur ve herkesi iple çevrilmi 2 licium (=ip) bölgesinde oy vermeye davet eder. Seçimlerde ise birinci s n f bir iuniores taraf ndan duyurular yap l r. Cicero zaman nda ise önce birinci s n f, sonra atl lar, sonra ikinci s n f ve gerisi oylamaya kat l r. Gereken kat l m ve gereken aday say s na ula 2 ld / zaman oylama yap l r ve süreç !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 114 LINTOTT 2004, 42. ! 115 LINTOTT 2004, 43-44. ! ! 46 biter. Oy say s önemliyse de genelde zenginlerin verdi /i oylar n say s kabilelerin verdi /i oy say lar ndan daha önem ta 2 maktad r. Burada ya 2 n da önemi vard r. 45 ya 2 n alt ndakiler üstündekileri say ca a 2abilir. Cicero’dan Roma’n n zenginlik ve ya 2a verdi /i önemi Cumhuriyetin temel felsefesi olarak sayabiliriz. Yasama genel olarak Concilum Plebis’lere ayr lm 2t r ve mecliste ceza davalar da nadirdir 116 .

Meclislerin yap s n komplike olmas yarg sisteminin basitli /iyle tezat içindedir. Bunun sebebi hem anayas n n do /al olarak geli 2mesi hem de plebslerin ve genel olarak insanlar n daha organize olmas d r. Comitia Centurata’lar n korunmas de /er, ya 2 ve zenginlik gibi unsurlar n ön planda geldi /i bir yap n n belli baz durumlarda de /er görmesi gibi bir amac n oldu /unu göstermektedir. Yönetim birimlerindeki a 2 r detayl prosedürler ayn zamanda halk n kendi fikrini belirtmesi ve karar vermesi konular nda belli bir çekince ve dikkat gösterildi /ini de anlatmaktad r117 .

I.2.5. Engelleme, Hükümsüz K lma ve 0ptal

Bir mecliste Halk Tribunu (Tribunus Plebis) oylama tamamen ba 2lamadan i 2lemleri veto edebilir. Bu özellikle yasama meclislerinde olur, fakat seçim meclislerinde de bununla tehdit oldu /unu görüyoruz. Yasal kararlar veren meclislerde böyle bir engelleme örne /imiz yoktur, fakat yönetici magistrat n belli durumlarda e /er prosedür yanl 2sa böyle bir yetkiyi kullanmad / n da dü 2ünemeyiz. Cumhuriyet döneminin ortalar nda belli anla 2malar vard . Polybios’un dedi /ine göre bir Tribun, halk n fikrini göz önünde bulundurmak zorundayd ve baz durumlarda protestolar yüzünden veto geri çekilebiliyordu. Bu tip anlay 2lar geç cumhuriyet döneminde ortadan kalkm 2t r. Bazen dinsel olan bir tak m kötü i 2aretler sebebiyle de engelleme yap labilirdi. Teoride bir vatanda 2 baz durumlarda bir u /ursuzluk gördü /ünü magistrata söyleyebilirdi, fakat magistrat bunu dikkate almak zorunda de /ildi. Fakat bir Augur dinlenmek zorundayd . Ba 2ka bir magistrat n u /ursuzluk görmesi de dikkate al n rd . Kötü olarak ç kar lm 2 bir yasaya vatanda 2lar uymak zorunda de /ildi 118 .

Yanl 2l kla seçilmi 2 bir magistrat veya makam n n onurunu bozmu 2 bir magistrat istifa etmeye zorlanabilirdi. E /er i 2birli /i yapmaz ise meclis taraf ndan zorla magistratl / elinden al n rd , fakat 0.Ö. 2. Yüzy l n son 33 y l na kadar böyle örnekler yoktur. 0.Ö. 133 senesinde pleblerin bir yarg c n at lmas n oylamas veya 0.Ö. 67 y l nda böyle bir tehditte bulunmalar

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 116 Halikarnassoslu Dionysios, VII.17.4; 59.2. ! 117 LINTOTT 2004, 47. ! 118 LINTOTT 2004, 48. ! ! 47 buna örnektir. Curul magistratlar bile toplumsal tats zl k dönemlerinde makamlar n tehdit alt nda bulabilirlerdi. Promagistratlar bile halk oylamas ile görevlerinden at lma tehlikesi ile kar 2 kar 2 yayd . Meclisin geçirdi /i herhangi bir yasa daha sonraki yasayla iptal edilebilirdi ki bu yetki 12 tabletten gelmedir. Bir yasamac ç kar d / yasan n daha sonra de /i2tirilmesine yönelik engelleyici tedbirler alabilirdi. Bu ayn yasaya yönelik yeni bir yasa ç kar lmayaca / na yönelik bir tak m cezai tedbirlerdi. Bu nedenle baz yasa teklifi sunucular yasa ç kar rken e /er ç kard klar yasa öncekilerle çeli 2irse kendi yasalar n n geçersiz olaca / n belirtirlerdi 119 .

Önceki tart 2malar göstermi 2tir ki Roma, Atina’da geli 2tirilen nomos ve psephsima’ da oldu /u gibi yasa ve kararname aras nda bir fark geli 2tirmemi 2ti. Cumhuriyetin pek çok yasas yaz l de /ildi ve bir meclis taraf ndan geçirilen tek bir lex veya plebiscitium taraf ndan yürürlükten kalkabilirdi. 12 levha kanununa kadar geriye giden kurallar da ayn 2ekilde kolayca de /i2ebilirdi. Görünürde yasan n bu kadar kolay de /i2ebilmesi uygulamada bu süreçlerin çok karma 2 k olmas ile zorla 2t r lm 2t r. Roma cumhuriyetinin kurallar daha karma 2 k hale geldikçe bunlar n yaz ya dökülmesi gerekti. Bu tür reform giri 2imleri genelde birbiriyle anla 2m 2 önde gelenlerin d 2 ndaki ki 2i veya gruplardan kaynaklanmaktayd . Bu, do /al olarak daha karma 2 k prosedürlere ve Tribunlar veya kabile meclisleri taraf ndan ç kar lan plebistlere yol açt . Lex de repundintis veya lex agraria gibi bronz üzerine yaz lm 2 çok uzun metinlerin bir meclise okundu /unu dü 2ünmek zordur. Bu kadar komplike hukuk metinlerinin bir otokrat n emriyle veya yasal bir komisyon d 2 nda uygulamaya sokulabilece /ini dü 2ünemeyiz. Elbette ço /u yasada o yasan n halk taraf ndan anla 2 l p tart 2 lmas ve gerekirse mecliste bir tart 2man n yap lmas gerekti /ini öne süren kurallar mevcuttur 120 . Meclis hem seçimlerde hem de yasama sürecinde e 2i olmayan bir güç ve de /i2im kayna / d r. Önde gelenlerin onun gücünü görüp çe 2itli kural ve güvenlik araçlar yla gücünü s n rlamaya kalkmalar 2a2 rt c de /ildir. Bu s n rlamalar n baz lar kendi menfaatleri içindir baz lar da devletin iyili /i için olmu 2tur.. 121

I. 3. Roma Senatosu

Polybius, kendi zaman ndaki aristokratik unsurun, Roma’n n kar 2 k anayasas içinde bask n oldu /una inan yordu. Consulün alan nda ve Roma da sayg n ve hükmeden bir 2ahsiyet olmas na ra /men, insanlar n seçimlerde, mevzuatta ve ceza davalar nda yüksek otoriteye !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 119 LINTOTT 2004, 49 ! 120 LINTOTT 2004, 49. ! 121 Halikarnassoslu Dionysios, II.50.3. ! ! 48 sahip olmas na ra /men, senato, d 2 politika ayr nt lar ve 0talya içindeki yönetim ile parayla kontrol edilebilen bir senatoydu. Yolsuzluk yapan magistratlarin yerel senatodan çeklerini tabi etmeleri için küçük bir odaya sahip olmalar na kar 2 n, istikrarl olarak dü 2ünülmü 2tü. E/er orada ayn ilkeler izlenmi 2 olsayd , Cumhuriyet için daha iyi olabilece /i fikri dü 2ünülebilirdi ama bu, gelene /in a / rl / d 2 nda, büyük de /i2iklikler yapmak için aristokratik gurur ile meclislerin nihai hakk n n çat 2mas olurdu. Bu ayn zamanda, Cumhuriyetin temel esaslar na da kar 2 yd , toplum olarak kazan lm 2 büyük iltimaslar sayesinde ilham alan halk ve kabul edilmi 2 k s tl bir ya 2am karma 2as , oldukça yarat c yd .122

Cumhuriyet dönemindeki Roma senatosunun gücü, consuetudo ve mos ‘lar n, yani ade tγ ve geleneklerin büyük bir k sm ad na dinlenmesinden kaynaklan yordu. Ayr ca, nispeten yeni gelenek üzerinde önemli ölçüde, Roma’n n geni 2lemesi için uygulama taleplerine cevap oldu. Modern bilginler taraf ndan yorumun iki ana çizgisi üzerinde çal 2 ld . Mommsen’a göre, fiili otoritesinin büyüklü /üne ra /men senato, magistratlara görevin krallar için yap ld / n ve zaman gelince imparatorlar için yap laca / n tavsiye eden bir konsey olarak kald . Bu aç dan, anayasada en en fazla a / rl / ta 2 yan, hâkimiyeti ve insanlardan do /an otoritesi ile magistrat, anayasadaki de /i2iklikler için belirleyici bir konumdayd . Roma anayasas üzerinde Mommsen’in yorumu, “senato yaln zca magistratlarin hukuki dan 2ma konseyi de /il, ayn zamanda Roma için do /ru yönetimdir” oldu. Bu a 2 r 2ematik bir yorumdu. Nitekim F. De Martino tan m n a 2 r 2ematik ve yanl 2 bulmu 2tur. Öte yandan Mommsen’in bu dü 2üncesi, aristokrasiyi cumhuriyet olarak alg layan, anayasa içindeki popüler unsurun senato kar 2 s nda öneminin azalmas n anti demokratik bulmayan insanlar taraf ndan payla 2 ld . Bu durum yaln zca bilimsel yorumlar içinde bir çat 2ma alan de /ildi. Roma politikas içinde de kök salm 2t . Nitekim Cicero’ya göre magistratlar devletin hizmetçileri (ministri) olarak, senato ebedi bir konsey olarak res publica’ dan sorumluydular 123 . Cicero’nun senatoyu böyle tan mlarken bir ba 2kas tam tersini söylüyordu. Bu görü 2te olanlardan birisi 0.Ö. 291 y l consulü L. Postumius Megellus’tur. Postumius Megellus, consul olarak görev yapmakta oldu /u bu y lda Roma senatosunun kendisini yönetmedi /ini, kendisinin senatoyu yönetti /ini söylemi 2tir. 0.Ö. 91 y l nda L. Philippus ise M. Livius Drusus’un politikalar için sa /lanan senatoya ait deste /e öfke içinde, kendisinin alternatif bir plana (consilium) ihtiyac oldu /unu ilan etmi 2tir. Dahas , L. Crassus’un bundan dolay kendisine sitem içinde oldu /u zaman, senatonun majestesini a 2a/ lay c bir öfke

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 122 LINTOTT 2004, 50. ! 123 Cicero, pro Sestio , Vol.7/2 ! ! 49 içersinde de /il, konsey için consul olarak, babadan kalma sorumluluklar n unuttu /undan dolay üzüntü içersindeydi. Polybius’un gördü /ü üzere, e /er senatonun konumu devletin zor durum içinde olmas halinde bu yap c bir usurdu ve bu durumda consulün istedi /ini elde etmesini zorla 2t r rd . Fakat son çare olarak, Tribunlerin deste /i olmadan, bask dan yoksun kald 124 .

Senato ve consul aras ndaki ili 2kiye ait iki tutum, senatonun erken tarihine farkl yakla 2 mlarla yans t ld ve do /ruland . Cicero, senatonun krallar taraf ndan olu 2turulmas na ra /men, monar 2i çöktü /ü zaman kendi kendine yeterli olan, durumun sorumlulu /unu alabilen ve consulün kurallar içinde yönetilen bir organ oldu /unu ve bu anlamda dini kurulu 2un yetkilisi oldu /undan consulün üstün oldu /unu gördü. Bu durum hükümdars z dönem (inter rex=fetret) kavram ndan destek alabiliyordu, düzenleme cumhuriyetin sonlar na do /ru hala kullan l yordu, e /er magistratlar kurulu (curules Magistratus) yoksa (consulsüz, diktatörsüz veya muhaf z olmadan). 02 auspices denilen rahilre dü 2er ve onlar da yüzlerini particilere döner ve hitap ederlerdi. Fakat senatonun ve aristokratlar n düzeninin Cumhuriyet ba 2lar nda az ya da çok ayn oldu /una inan yorsan z, son kral n s n r d 2 edilmesi s ras nda bir fetret yarat lmas na magistratlar için senato öncelikli bir imtiyaz oldu. 125 Di /er taraftan senatörler nas l seçildi yerine magistratlar nas l seçilir diye sorarsan z, sorunun farkl perspektiflerden yan tlar bulunmaktad r. Festus’a göre, ‘bunlar krallar seçerdi ve halk meclisinde yerlerini almalar n sa /lard , krallar s n r d 2 edildikten sonra, onlar , her s n ftan en iyi adamlar seçmeyi gerektirecek 2ekilde olan bir tribün yasas olan lex Ovinia’n n hukuk müdahalesi olana kadar, consul ve asker meclisi consule ait güçle aristokratlara ve pleplere ba /l olarak seçmeye ba 2lad lar 126 .

Augustus dönemi hukukçusu olan Ateius Capito’ya göre, yüksek rütbeli subaylar rütbelerinin verdi /i erdem sayesinde senatoyu toplama haklar vard . Fakat bu subaylar onun ç kard / yasa (lex Atinia) yürürlü /e girinceye kadar senator de /illerdi. 1ayet Lex Atinia, bu subaylar n senato üyeli /ini otomatik olarak gerçekle 2mesini sa /lad ysa, bu durum M.Ö. 122 ve 0.Ö. 102 y llar aras nda gerçekle 2mi 2tir. Sonraki y llarda görüyoruz ki denetleyici Metellus Numidicus bir önceki subay Saturninus’ u senator olarak kabul etmeyi reddetiyor. 0.Ö. 81 y l nda ise Sulla memurlara senato üyeli /i bah 2ediyor ve 0.Ö. 75’te finansla ilgilenen

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 124 LINTOTT 2004, 51. ! 125 Livius, IX 46.11. ! 126 LINTOTT, 2004, 67. ! ! 50 yüksek dereceli memur olan M.Tullius Cicero’yu Oroposlar ile vergi toplay c lar aras nda ç kan 0.Ö. 73 y l ndaki darbeyi inceleyen bir alt komitenin senato üyesi olarak görüyoruz 127 .

Çok eski kaynaklar m za göre senatorlar bir bulu 2maya ça / r ld / nda “ve onlardü 2üncelerini belirtmekte serbesttirler” cümlesi ile hitap edilmi 2lerdi. Featus ’daki aç klama bu hitap 2eklinin son say mdan beri magistratl kta görev alm 2 iuniores’i (geçleri/k demsizleri ) de içerdi /ini ve bu ki 2ilerin seniores lere (ya 2l /k demli) say m esnas nda kay t olmadan önce senator say lamayacaklar yönündeydi. Ba 2lang çta senato üyeli /inin senior statüsü ta 2 d / dü 2ünülmekteydi ve yaln zca 46 ya 2 nda senatoya kat labilirlerdi. Fakat tam bir senato statüsü denetleyicilerin onaylar n gerektirmekteydi ve o zaman dilimine kadar önceki magistratlar 'senatoda fikirlerini belirtebilmesine izin verilen' ki 2ilerdi. Bu anlatim biçimi ilerleyen zamanlardaki Cumhuriyet y llar nda yasal metin olan Sulla'n n lex de sicariis et veneficis de yeniden yap land r lmas gerekecek olan Bantia n n Latin yasas nda yer almaktad r. Böylece görülmektedir ki senato statüsünün denetleyici onay prensibi Sulla'n n yasas ndan cok daha sonra sürdürülmü 2tür. Yine de dü 2üncelerini aktarmaya hakk olan ki 2iler gerçekte senator gibi muamele görürlerdi, küçük olanlara ra /men Cicero nun oropos lar incelemek üzere 0.Ö. 73’te komiteye kat lmas bunu göstermekteydi. 128

Bir çok kaynak göstermektedir ki Sulla'n n diktatörlü /ü öncesinde senatörler n say s 300’dü. Bu say Cumhuriyetin ba 2lar ndaki orjinal say da olmayabilir. Bu say n n denetleyiciler aç s ndan ne kadar önemli oldu /u -maksimum mu ortalama bir hedef mi oldu /u hiç farketmez- kan tlanamam 2t r. Üstelik zaman n Republica’ s göz önüne al nd / nda senato say s bak m ndan yok olabilece /ini dü 2ündü /ümüzde verimli bir üyeli /in oldukça az olacag d r. 100 ve 150 nisaplar n n 186 ve 172 de eksiksiz senato toplant lar na gereksinim duydugunu görmekteyiz. 0.Ö. 2. yüzy l öncesi her y l 6 ki 2inin prator olarak seçilerek ortalama 35 ya 2 nda bunu ba 2ard / n ve en az ndan ortalama 25 y l daha ya 2ad klar n varsayarsak sonuç 150 senator ç kacakt r. Bunlara henüz praetor olmam 2 ya da senatoya hiç kat lmam 2 bay nd rl k i 2lerinden sorumlu 20 memuru daha eklersek yüksek bir magistratl kla herhangi bir kalifiye verilmeksizin denetleyiciler taraf ndan seçilmis toplamda 300 senatorun yakla 2 k 130’unu göstermektedir. Muhtemelen denetleyiciler k smen do /um ve soyluluk kriterlerine bakaraktan bay nd rl k memuriyet görevini üstlenebilmeleri için çok genç olan avam ailelerini hiçe say yor ya da onlar takip etmemeyi tercih ediyorlard . Ayr ca rahiplik !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 127 LINTOTT 2004, 52. ! 128 Velleius Paterculus, II.20. ! ! 51 ayr cal / da üyelik için gerekli bir kalifiye olabilmekteydi129 .

0talya sava 2 ve iç sava 2lardan sonra adam eksi /i oldu /undan yüksek rütbeli memurlu /u üyelik için yeterli bir özellik olarak göstermeyi sa /lamak amac yla Sulla'n n senato önünde 300 tane atl adam bulundurdu /u da söylenmektedir. Bu da muhtemelen toplam üyeli /in 500 ün üzerine ç kmas na sebep oldu. Ayr ca 0.Ö. 63’te lex Cornelia de privilegiis’ de 2art ko 2ulan ço /unluk miktar 200’dü. Bize ula 2an Geç Cumhuriyet dönemindeki maksimum kat l m oranlar , 0.Ö. 61’de 415; 0.Ö. 57’de 417; 0.Ö. 50’de ise 392 idi. Cicero'nun yapt / gibi seçilen her 20 ki 2iden birinin minimum 30 ya 2 nda memur seçildi /ini ve bu memurlar n ortalama 60 ya 2 na kadar yasad klar n varsayarsak toplam senato üyeli /inin 600 olaca / ç kacakt r, fakat bu tahminler iyimser tahminlerdir 130 .

Augustus döneminden önce senato üyeli /i için belirli bir mülk kalifiyesi hakk nda bir 2ey duyulmam 2t r. Bir kaç farkl metin göstermektedir ki senatörler denetleyiciler taraf ndan yerle 2tirilen atl lardan seçilmekteydi. Muhtemeldir ki senatörler en az ndan atl kalifiyesine sahiptiler (Geç Cumhuriyet döneminde onaylanan 400 bin sikke direkt ikinci yüzy la hatta comitia centuriata’n n 0.Ö. 3. yüzy ldaki reformuna kadar eskiye geri döndürülebilirdi). Cumhuriyet alt ndaki denetleyiciler senatorlar n finansal durumlar yla ilgilenirlerdi, fakat bir engel vard ; hala ya 2ayan babas n n himayesindeki hiçbir senatör kendi üzerine mülk edinemezdi ve tahminen kendi kalifiyelerine de /il de babas n n statüsüne ba /l kalmaktayd . Augustus’un senatoryal statü için bir milyon sikke gereksinimi sadece miktar olarak de /il sabit bir kalifiye olarak da bir yenilik olmu 2tur 131 . Senatorlar n ayr ca iyi karakterlere sahip olmas gerekiyordu. Mesela yeni bir üyeye göz yuman ya da köklü bir üyeyi de /i2tiren bir denetleyicinin yozla 2ma, idam cezas suistimali, kurumsal i 2leyi 2teki ihmaller, kehanet suçlar ya da collegium’dan men edilme gibi belli ba 2l ba 2ar s zl klar dikkate almas bekleniyordu. Geç Cumhuriyet döneminde senatodan kovulmak, kesin kurallara uymakta ba 2ar s z olmak anlam na gelirdi. Ayr ca quaestio ya da iudicium publicum ve lex repetundarum ile 0.Ö. 123-2’de patronus’ luktan ya da jüri üyeli /inden at lan ki 2iler görmekteyiz. Bu durum onlar n senatoya kay t olmalar n yasad 2 hale getirmi 2tir. Benzer bir prensip infamia kapsam ndaki hukuk davalar nda yarg lanan eski gladyatörler, hayat kad nlar , kad n tüccarlar , finansal anlamda batm 2 ki 2ilerin yan nda askeri suçlarlardan dolay yarg lanan, namussuzluktan suçlu birçok insandan bahseden bir y / n metinlerden de

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 129 LINTOTT 2004, 53. ! 130 DEVELIN 1975, 335. LINTOTT 2004, 54, 56. ! 131 Halicarnassoslu Dionysos, IV.19.2-3 ve 21-2. LINTOTT 2004, 56. ! ! 52 aç kca görülmektedir. Bunlar n göz önüne al nmas , Romal senatorlar yarg layan bir denetleyici için gerekli olacakt r. K sacas senatodan kovulmaya sebep olacak bir suç i 2lemek gibi, bir denetleyici taraf ndan ad na kar 2 yap lm 2 hakl bir fi 2leme gibi ya da bunlardan dolay denetleyicinin o ki 2iyi listeden silmek gibi olas kl klar d 2 nda bir senator ömrü boyunca o mevkide kalacakt r. Bu durum baz Romal yazarlar taraf ndan Cumhuriyet öncesi döneme k yasla bir çeli 2ki olarak görülmekteydi; çünkü o zamanlarda konseyler, konseye dair güçleri olan Tribun askerlerine ve nihayetinde denetleyicierinin seçtikleri ki 2iye takdir yetkisi verebilmeleri söz konusuydu. Birkaç duyumdan ald / m z bilgilere göre ise bu 2ekildeki denetçi kararlar ndan önce Cumhuriyetin son y llar na do /ru bu durumun P. Clodius yasas yla tamamen zorunlu hale getirilmi 2tir. 132

I.3.1. Senato Toplant lar n Yeri ve Zamanlar

Senatonun orijinalli /i ve magistratlarla özellikle üst düzeydekilerle ba/lant s üzerine ne 2ekilde bakarsak bakal m, toplant yerleri gösteriyor ki senato, bir magistrat n consilium’ undan çok daha fazla bir 2eydi; Romal lar n topluca e /itim gördü /ü bir yer gibiydi. Senato resmi olarak aç lmis bir yer olan templum’ da yap lmakta ve toplant kehanetlerin al nmas e 2li /inde kurban vermekle devam etmekteydi. Cumhuriyet döneminde bilinen toplant yeri 2ehir içerisindeydi ve pomerium’un –kentin iç ve d 2 s n rlar na pomerium denilir- bir mil ötesinde politik co /rafi konum aç s ndan kuruldu /udur. Comitium ve varisleri Curia Cornelia ve Curia Iulia biti 2i/indeki Curia Hostilia ’n n haricinde çok say da Tanr tap naklar ve ba 2ka özelle 2tirilmi 2 yerler toplant için kullan lm 2t r. Capitolium ve eteklerindeki Iupiter Capitolinus, Fides ve Concordia tap naklar nda toplant lar yap lmaktayd . Bu bölgedeki di /er bir site ise Capitolium ve Quririnalis s rtlar ndaki ya da asl nda Capitolium’ daki Tabularium olarak adland r lm 2 olan Atrium Libertatis tir. Forumun sonlar na do /ru senato, Castor ve Pollux tap naklar nda, Palatinus’un zirvesindeki Magna Mater tap na / nda, da / n eteklerindeki Iupiter Stator ve Velia-Carinae bölgesindeki Tellus ile Honos et Virtus tap naklar nda toplanmaktayd . Pomerium un d 2ar s ndaki Capitolium’a çok k sa mesafe uzakl kta olan Circus Flaminius, magistratlara askeri imperium ile kat labilecekleri, teslim olmadan ya da yenilemeye gerek kalmadan Bellona ve Apollo isimlerinde iki tap nak olana / sa /lam 2t r. Senato bu tap naklarda zafer planlar çizmekle ve 2ehir merkezinde görü 2mek yerine buralarda yabanc elçileri a / rlamaktayd lar. Bunlar n !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 132 LINTOTT 2004, 54. ! ! 53 ötesinde,Campus Martius’daki Pompeius tiyatrosu birle 2ik curia ’lar içermekteydi 133 . Ayr ca kesinli /i tam belli olmayan senacula gelene /ini Concordia tap na / n n bulundu /u yerdeki Capitolium’da, Bellona tap na / nda ve son olarak da Porta Capena’da olmak üzere 3 farkl yerde görmekteyiz. Bunlar n ana görevi senatorlere senato toplant lar d 2 nda da bulu 2mak için bir yer ayarlamakt ; Bellona tap nag n n bulundu /u yerdeki senaculum’un bulu 2ma amaçl kullan ld g söylenmektedir, fakat orada herhangi bir toplant vakas n tap na / n kendi içerisi d 2 nda görememekteyiz. Senatonun toplant seanslar genelde 2afak vakti ba 2lamaktayd , fakat seans saaatlerinin de /i2mesinde toplum aktivitelerinin bitmesini beklemek ya da aras ra ba 2gösteren acil durumlar da etkiliydi. 1afaktan günbat m na kadar sürebilen bu toplant lar senatorlar n dinlenebilmesi için uygun imkanlar da sa /lamaktayd . Bekleme salonlar n n da oldu /u bu kurumlar dolayl yoldan Romal lar n senatorlara prensipte daima göreve haz r gözüyle bakt klar n kan tlamaktad r134 .

Genellikle senatoya görü 2leri soruldu /unda, hile için bo 2 meydan oldu /u ve karar yelpazesinin ustaca s n rland r lmad / var say ld . Bir consul meslekta 2 na, e /er sonraki mevcutsa, soru sormazd . Öncelikle eski consullere s rayla (geleneksel olarak senato teamülüyle ba 2lay p, yüksek rütbeli görevli taraf ndan k demli senatör olarak seçilen ki 2idir ama gerçekte, Cicero zaman nda yüksek rütbeli oldu /unu gösteren ki 2idir) ilk tercihine ve sonraki rütbenin senatöryal derecesine göre sorard . Cumhuriyetin son zamanlar nda, consulün göreve ba 2lamadan be 2 buçuk ay önce seçildi /i zamanlar takiben, öncelikle seçilen bir consul istemek, s radan bir al 2kanl k halini alm 2t . Consule ait rütbeyle adland r ld ktan sonra, senato ba 2kan , azalan önem s ras na göre, eski magistratlara, magistratlara ve di /er senatörlere giderdi. Senatörün yan t “uti” ba /lac n izleyen “censeo” dilek kipiyle ifade edilir ve bir tavsiyeyle sonuçlan rd . Baz adamlar n “res publica” y iyi sunmas gibi ya da baz olaylar n halk n ilgisine z t dü 2mesi gibi durumlarda, takdir de içerebilirdi. Sorgu bir kere ba 2lad / nda, ba 2kan n oylamadan önce, bütün senatörlerin varl / n sormas yla tamamlan rd . Her toplant n n ak 2am karanl / çökmeden tamamlanmas gerekti /inden beri, parlementonun engellenmesi olas l / do /du. Örne /in Clodius taraf ndan Cicero’ya, ya da Cato taraf ndan “publicani”ye kar 2 bu tip bir taktik geli 2tirildi. 135 .

Senatör sorular cevaplamak için gerekliydi. 0.Ö. 205 y l nda, Quintus Fulvius Flaccus , consul Scipio taraf ndan yönetilen senatonun davran 2 na kar 2 protestoda sessiz kal nmas n !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 133 Halikarnassoslu Dionysos, IV.19.2-3 v3 21.2. LINTOTT 2004, 55 vd. !

134 Livius, I.43. LINTOTT 2004, 58. ! 135 Halikarnassoslu Dionysios, IV.16-17. LINTOTT 2004, 58. ! ! 54 tehdit etti /i zaman, magistratlardan, herhangi bir cezaya kar 2 koruma istedi. Cicero kendini ‘Cn. Pompeio adsentior’ olarak hayal etti /inde, 2üpheli senatör, önceki konu 2mac yla anla 2mas n kolayca sa /layabilirdi. 0mparator Cladius, akranlar n n davran 2lar yla ilgili bir konu 2mada ilk senatörün, geri kalan n n ‘adsentior’ (anla 2 yoruum) dedi /i consulün relatio’su (öneri/rapor) içinde yaln zca harfiyen tekrarlanm 2 yemini sormas n 2ikayet etmekteydi. Princepsli /in tam haz rlanan önerilerinin karakteristi /i 2 / nda, tart 2 lamaz derecede mant ks z de /ildi. Daha dü 2ük rütbeli olanlar, önceki konu 2mac yla daha çok hem fikir olmak için yeterince cesarete ya da yetene /e sahip olmayabilirlerdi. Daha onlar konu 2madan, dü 2ük rütbeliler kendi e /ilimlerini, destekledikleri konu 2mac n n yan nda olduklar n , senato aras nda yürüyerek göstermeye al 2k nlard . ‘Aceleyle, “pedarii” 136 , teklifi desteklemek için ko 2tu, Atticus’un Sikyon’daki i 2 hisselerine zarar veren “senatus consultum” hakk nda Cicero’ya yazd ’ “ 0re pedibus in sententiam alicuius” (=Birisinin önerisini destekle). Bu durum için daha normal bir deyim gibi gelir. 0kinci yüzy lda bu uygulama ortadan kalkm 2 gözükür ve bu zamanda üst devlet makam tutamam 2 bir senatörün yerine geçen“pedarius” ifadesi için, ustaca aç klamalar aran yordu. “Pedarius” sözü, teknik bir ifade olarak dikkate al ns n ya da Prensli /in alt nda görülsün, daha ço ,”hangi alçakgönüllü senatörlerin tutumlar n gösterdikleri” anlam ndan do /an, Cumhuriyet ad alt nda, gülünç bir kelime gibi görünür. 0.Ö. 60’ta Cicero, Atticus’a, P. Servilius Isauricus’un ne denli genç oldu /unu ve o zamanda ‘quaestorius’tan fazla olamayaca / n , kanun tasar s ekinin devinimi için sorumlu oldu /unu, Romal bir magistrat n özgür bir 2ehre kredi uygulamas n yasaklayan, consulün deste /i olmadan ‘pedarii’ taraf nca oylan p sonuçlanm 2 ‘senatus consultum’. Buna ra /men, Cicero periyodunun kan t genellikle tart 2maya consullerin egemen oldu /unu öne sürer. 0.Ö. 60’ta Cicero’nun ‘pedarii’ye olan k zg nl / , Atticus’u yumu 2atma amac ta 2 m 2 olma ihtimalini korusa da, büyük ölçüde gerçek olarak gözükür ve muhtemelen ikinci yüzy l ve öncesi için bu durum daha da do /rudur.

Tart 2malar her zaman aç k bir rotada gitmezdi. Senatör önerilen konunun d 2 na ç kma hakk na sahipti. 0.Ö. 43 y l n n Ocak ay nda, Cicero’nun “ Senatörler! Küçük ama muhtemelen gerekli problemleri tart 2 yoruz.” diyerek ba 2lad / konu 2mas böyle bir konu 2mayd . E /er elde herhangi bir öneri yoksa, sorunlar konu 2ularak çözüme kavu 2urdu. Crassus Cicero’ya ve consule öncelikli olan tercihleri hakk nda uzun bir konu 2ma yapt . Bunun üzerine, Cicero söyledi ki Senatonun bilir ki2ileri ve sorumlular di /er atl larla uyum içinde, 0talya’yla birlik oldu. Senatörler bir ricayla veya bir bildiriyle ba 2layarak özel !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 136 Tüm senatör haklar na sahip olmayan senato üyeleri. ! ! 55 olanaklar geli 2tiriyorlard .

Sadece senatörler senatoda informal yorumlar yapmada özgür de /illerdi. Ama muhbirler, büyükelçiler konu 2malarda ba 2kanl / dönü 2ümlü olarak gerçekle 2tiriyorlard . 0.Ö. 210 y l nda, Marcus Cladius Marcellus Sicilya büyükelçisine kar 2 hainlikle ve ada sorunlar çözüme kavu 2mal dü 2üncesiyle sald r da bulundu. C. Manlius kendisini önceki ‘legati’ ile anla 2mazl kta buldu. Genellikle böyle durumlarda s kl kla senatoda ‘relatio’ ile çözüm bulurdu. Aelius Paetus Roma’ya döndü /ünde ( 0.Ö. 210) senatörlerin V. Philippos’a kar 2 karar vermesi gerekiyordu ve 0.Ö. 211’de Lucius Marcius’un durumuyla ilgili sorunun sorulmas ve gasp edilen askerler taraf ndan 0spanya’daki magistrat n durumunun ortaya konulmas söz konusuydu.. Özel olarak, relatio’ya sorunlar soruluyordu. Cicero’nun basamaklar halinde bu sorunu ortaya koymas gerekiyordu. 0.Ö. 56 y l ndaki senatörler rica ettiler ki Cato’nun bir öneriyle hakim konumlar n K br s’la almas gerekliydi.

Relatio, consuldeki sorunlara odakland / nda daha farkl yollarda geli 2ebilece /i durumunun oldu /unu dü 2ünüyordu. Senatörler taraf ndan daha farkl yollar n n do /ru ve yanl 2lar yla uyum sa /layarak bulunabilece /ini dü 2ünüyordu. Bir senatörün Ceasar’ n konu 2malar ndan sonra Catilina taraftarlar sorunlar n n geri dönebilce /inden bahsetti. Asl nda geri dönmesine ra /men, orijinal bir terim olan ‘interrogatio’ Quintus Lutatius Catulus, Ceasar’la görü 2lerinin ayn do /rultuda oldu /unu gördü.

Ne bir k s m üye bu alk 2lar göz ard edebilir ne de jürideki sessizlik. Clodius’un mahkemesinde, birçok alk 2 ve hayk r 2lar duyulmu 2tur. Bu tamamen toprak payla 2 m yasas ile ilgili bir tart 2mayd . Bu arada Tribun Publilus Rutulius bir an ölüm sessizli /ine bo /ulmu 2 ve tekrar bu yasan n restorasyonu için giri 2imde bulunmu 2tu. Elbette d 2ar dan baz müdahalelerin de oldu /u olas d r. Senato tart 2malar çok genel ve normal bir kavramd r. Bunun bir nedeni de kap lar n n halka aç k olup halk n izlemesinin serbest olu 2udur. Böylelikle destekleyiciler baz durumlarda kuryalar n da yard m yla baz kararlara yapt klar u/ultu ve yüksek sesli tepkilerle senatonun baz tart 2malar na taraf olmu 2lard r. Bazen bu u/ultular senatonun i 2leyi 2ini etkilemi 2 ve senatörleri rahats z eder noktaya kadar gelmi 2tir.

Senato ba 2kan n n ve senato prosedürlerine göre al nan baz kararlar ile, senatonun genel yap s aras nda çok büyük uçurumlar oldu /u söylenemez. Her iki tarafta senatonun resmi i 2leyi 2ini bozmayacak 2ekilde davran r. Yine de taraflar n söylemleri bazen farkl e/ilimde olabilir. Örne /in cumhuriyetin önceki dönemlerindeki senato prensiplerine göre consulün yetkileri daha sonraki kurulmu 2 olan senatonun prensiplerine oranla çok daha hak

! 56 ve eylem imperyumu içermektedir ve bu yetki ve güçler daha çok halk yanl s veya roma için edinilmi 2 hak ve güçlerdir. 1u da aç kt r ki senato tart 2malar sadece o anl kt r ve magistiratlar n bunu daha önceden sezip önleme ihtimalleri çok dü2üktür. E /er senatoda bir mesele hakk nda bir at fta bulunuyorsa aksi kan tlanana dek, ki bu bazen gece saatlerini bulurdu, bu meselenin pe 2ine dü 2ülürdü. Ayr ca senato zan alt nda kalan 2ehrin önce gelen kimseleri de yarg lamak ve onlar üzerinde bask kurmak görevinde de bulunurdu. Senato tam olmasa da bir oy hakk na (onama hakk na) sahipti. Fakat genel manada devlet meselelerinin daha çok onar m ve yap lanmas görevini üstlenirdi. 137

I.3.2 Oylama ve Senato Kararlar n n Yay n

Bir tür oy, senatörlerden, ba 2kan n sözlü görü 2ü aranmadan al nd . Bu senatus consultum per discessionem di, çünkü di /er kararnameler bölünmeyi gerektirir 2eklinde ça /r lmazd , fakat, çünkü bu kararname tart 2mas z bir bölünmeyi takip ederdi. Böyle oylar, 2üpheli gerekçeler ile Marcus Aemilius Lepidus için bir te 2ekkür olan, Caesar n öldürülmesinden sonra diktatörlü /ü kald rmaya yönelikti. Ancak, bu 2ekilde k sa senatoryal i2i kesmek isteyen hakim, kendisinden sözlü bir hüküm sorulmasan gerektirecek, consule nin hayk r 2 ndan dolay hayal k r kl / na u /rad . Senatodaki di /er taktiksel önemliliklerin hayk r 2lar , kat lanlar n say s ve davran 2lar 2eklinde bölünmelidir. Magistrat oy talep etme konumunda oldu /u zaman, hangi öneri veya önerilerin koyulaca / üzerinde takdiri vard . O çe 2itli hükümleri duymal yd ve de siyasal anlamda toplumun önde gelen insanlar n n nerede kümelenmi 2 olduklar n görmeliydi. Ancak, onun seçimi ki 2isel hususlar taraf ndan veya istedi /i sonucu elde etmek için taktiksel hesaplamalar taraf ndan belirlenebilirdi. Her durumda oy, öneri ve de onun olumsuzu aras ndayd . Bu görü 2te olan kimseler, o taraf n üzerine gider, ba 2ka bir 2ey dü 2ünenler ( alia omnia ) ise bu tarafa. Böylece Fetus taraf ndan korunan bir formul uygulanm 2 oldu. (Bundan dolay in alia omnia ire reddetmek anlam da geliyordu). Pliny the younger, metodun ham oldu /unu dü 2ünürdü ve senatörlerin kendi görü 2lerine kar 2 l k, senatonun bölümlerine gitmeleri gerekti /ini tercih ederdi. Ancak bu sadece sonucu ba /lay c olmayan ankette de /er bulabilirdi, fakat gerçek ço /unluk karar na uyan nihai bir karar üretmezdi.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 137 LINTOTT 2004, 59. ! ! 57 E /er bir hareket ba 2ar s zl /a u /rarsa, di /eri devreye girerdi. Hangi hareketin olaca / konusunda ise temel kararlar yoktu. 0ki durumda ba 2kan, belirli sonuçlardan kaç nacak 2ekilde kendi seçimini yapard . Ba 2lang çta tarihçi Polybius’un ki 2isel bir merak vard . Achaean League in 155 ten büyükelçiler geldi ve rehinlerin 0talya ya verilmek üzere serbest b rak lmalar n rica ettiler. Bunun sonucunda üç durum ortaya ç kt , biri onlar n gitmesine izin verme, ikincisi onlar al koyma, üçüncüsü ise onlar serbest b rakma ama Yunanistan’a dönmelerine izin vermemek. Consul Aulus Postumius ilk seçene /i uygun gördü. 138

0kinci olarak tart 2 lan konu 0.Ö. 14 Ocak 57’de Ptolemaios Auletes’in restorasyonu hakk ndad r. Konu bir önceki gün tart 2 lm 2t , senato sententiae konusundaki tart 2may k sa kesmekte anla 2t . Önceki gün ortaya 4 hareket ç km 2t , consul Lentulus Marcellinus bunlar n üçünü 2öyle s ralad : Birincisi askeriyenin olmamas n öneren Bibulus’tu, ancak üç büyükelçiyle bu yeniden yap land rmal yd 0kincisi Cicereo taraf ndan da desteklenen Hortensius hareketiydi. Bu harekete göre yap land rma askeri güç olmadan yap lmal yd . Üçüncü de ise Volcacius Tullus, görevi üstlenecekti. 0stenen di /er bir durum ise Bibulus hareketinin bölünmesiydi, amaç ise oylar bölmekti. Askeri gücün olmamas konusunda anla 2 ld , fakat üç büyükelçi konusu reddedildi. Rutilius Lupus yanl lar , önceki gün Pompeius’un göreve atanmas ve bu konuda sorulara maruz kalan, sonras nda Volcatius hareketinin daha sonra olmas nda anla 2 larak,günü tüketen zor bir prosedür tart 2mas na yol açm 2t r. Cicero’ya göre, Sprinther’e yazd / yaz da iyimser 2ekilde belirtmi 2 ve ba 2ar l olaca / n söylemi 2 fakat Bibulus hareketini birinci hareket olarak kabul eden consuller, bu çeki 2meye ald rmam 2lard r.

Bir hareket kabul edildi /inde ve senato karar onayland / nda bunu de /i2tirmek consuller aç s ndan çok zordu. II. Kartaca Sava 2lar ve Müttefikler Sava 2 aras nda kalan dönemde, kamu yarar ve consullerden biri ile aristokrat gurup aras nda bir çat 2ma olmu 2 gibi görünüyor. E /er kararname taraftarlara sunulursa veto etmek kaç 2 olarak kabul edilebilirdi. Alternatif olarak, e /er bir önceki iç sava 2 kaç n lmaz bir f rsat olarak de /erlendirilirse veto bir tart 2ma konusu yap lm 2 olabilir. Veto karar senatonun gücü olarak kabul ediliyordu.

Taslak olarak haz rlanan karara ba 2kanl k sahip oldu. Taslak kararnamede de belirtildi /i gibi bir grup senatöre yard mc olunacakt ve bu muhtemelen ba 2kan n göreviydi. Cumhuriyette bunun bir ayr m yoktu. Cumhuriyetin son y llar na kadar, ba 2kanl k- !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 138 LINTOTT 2004, 60. ! ! 58 magistratlar, sekreterlere ve daktilograflara yard m edeceklerdi. 0.Ö. 3 Aral k 63’te, ilk Catilina tertipçilerinin soru 2turmas nda i 2lemleri kay t alt nda bulundurmalar için üç senatör seçti. Bunlar, bildi /i k sa zamanda ak llar nda daha fazla 2ey tutabilen güçlü haf za sahibi, bilgili ve h zl yazma yetene /ine sahiptirler. 4 y l aradan sonra Ceasar, acta senatus ve acta diurna ad verilen kay tlar, tutturmaya ba 2lad . Bunlarda baz kay tlar yer almaktayd . Senatonun bast / bu gazete A /ustos’a kadar ç kmad . Her halükarda, hala yay nlanan metinler için sorumluluk alan ki 2i belirli bir bölüme ev sahipli /i yapt . Ceasar’ n ölümünden sonra ve öncesindeki dönemde, katili Cicero senato kararlar nda sahtecilikle suçland . Kanunlar do /rultusunda senato karar n n güvenli /i elveri 2sizdi, ama zaman al c olsa da ortada acil tedbirler al nmas n gerektirecek bir kriz yoktu. 0stenilen hiçbir sonuç elde edilemez.Önemli k sa yollarla otoritelerini sarsmak zordu.

Öncelikle belirtilmelidir ki, Devletin alt nda yaz l yasa ne olursa olsun senatonun anayasal güçleri ço /u bölüm için geçmi 2 y llara ait gelene /i olu 2turdu /u için iure ve facto güçleri aras nda bir fark aramak az da olsa anlaml d r. Yap labilecek en fazla 2ey önceki gelenekleri ve daha yak n zamandaki yenilikleri birbirinden ay rt etmek ve hangi yeniliklerin itiraz edilmeden kabul edilip hangilerinin endi 2e yaratt / na dikkat çekmektir.

Ki 2ilerin seçti /i magistratlar destek olmadan çal 2m yorlard . Patreslerden onay almaya gerek kalmad / nda ise magistratlar bir tak m nedenlerden dolay bir de /erlendirme heyetine ihtiyaç duymu 2lard r. Halka kar 2 konu 2ma yapman n aksine, özgür ya da yar özgür siyasi konu 2malar n yap labildi /i tek yer Roma’daki siyasi konseydi. Bu, siyasi makamlar n ve ba 2komutanl / n birikmi 2 bir deneyim havuzuydu. Magistratlar aras ndaki anla 2mazl klar n çözümlendi /i ve çat 2mayan i 2letim s n flar n n düzenlendi /i do /al bir forum ve dolay s yla senatonun eyaletlerin tahsisi ile halk n erkek ve para kayna / üzerindeki gücüydü. E 2it 2ekilde, Roma’daki tek siyasi konsey olarak yabanc toplumlar n temsilcileri için do /al bir odak noktas yd . Dahas , senato tek önemli aristokratik grubu olu 2turdu /undan hem Roma aristokrasisinden al nm 2 siyasi bir form hem de o s n f için önemli bir sosyal kendini ifade etme arac yd 139 .

Bu de /erlendirmelerin tümü gerçekte daha fazla referans olmadan ba / ms z bir karara i2aret etmeyecektir. Tüm senato kararlar n n bir meclis taraf ndan kabul edilmek zorunda oldu /u bir yap dü 2ünülebilir. Ancak, ortada bariz pratik zorluklar olacakt r. Meclis prosedürü resmi ve yava 2ken Romal lar genellikle h zl karalara ihtiyaç duyuyordu. Ayr ca, senatoya !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 139 Polybios, VI. 16. 5. ! ! 59 izin veren otorite pratik ihtiyaçtan fazlas na dayan yordu. Hiçbir surette sayg göstermeyen Roma halk , aristokrasisinin yapabileceklerine inanm 2 ve güçlü bir idareci kavram n kabul etmi 2tir. Bu, auctoritas kavram n n Roma’da önemli olma nedenlerinden biridir. Magistratlar insanlardan görev al yordu ve bu görevin yürütülmesinde Polybius’un da belirtti /i gibi insanlara kar 2 sorumluydular. Bu arada, görevlerini büyük bir güçle sava 2 durumu olmas haricinde meclise dan 2madan en iyi 2ekilde yapmalar bekleniyordu. Bu nedenle magistratlar n takdiri senatoda sa /duyu alan yarat / ndan senatonun otoritesine büyük katk da bulunuyordu 140 .

Yüzy llar boyunca ba 2ar l senatörler kendilerine ba / 2lanan pek çok alan yönetmi 2lerdir. Sadece belirli konularda kararlar almam 2lar normatif olmas amaçlanan hükümler de olu 2turmu 2lard r. Senato, yasalara dahil edilen özel sorumluluklara sahipti. Bununla birlikte, modern parlamentoya olan bu benzerlikler ne senatonun üst düzey yasama merci olmas n gerektirmi 2 ne de bunu yapm 2t r. Tart 2malar n n do /as , küçük bir düzenleme ile kendisine gelen karma 2 k bir öneriyi onaylamak d 2 nda özenli yasalar haz rlamak için uygunsuz hale getirmi 2tir. Devletin bir tak m yasalar na ait yaz l 2ekilde saklanm 2 metinler karma 2 k görünse de bunun nedeni senatoya ilk etapta sunulan n bir alt komite raporu ya da magistrat n teklifi olmas d r. Bir anla 2ma yap lmas ya da yabanc topluluklara veya bireylere özel imtiyazlar verilmesi gibi baz durumlarda maddeler, ba 2kanl k yapan magistrat n bir tart 2madan ç kan ana hatlar izleyerek kanun olu 2turabilmesi için yeteri derecede standartt r. Senatonun zemininde olu 2turulan bir sententia ‘n n aç klay c bir ön söz ve dört ila be 2 maddeden fazla olu 2mas olas de /ildir. Belki de consulleri ve di /er magistratlar yetkilendiren “nihai karar” ad verilen, son derece y k msal ve geni 2 içerikli en iddial ve dramatik karar, tamamen genel ve özensiz bir 2ekilde haz rlanm 2t r. Bu, ayr nt lar doldurmas için magistrata verilmi 2tir 141 .

I.3.3. Sözde Son Senato Karar

Yeni cumhuriyette senato, vatanda 2lar n kendileri aras nda ba 2layan kamu mal na 2iddetli bir tehdit olarak say lan bir tehlikeyle kar 2 la 2t klar nda bir gelenek geli 2tirmi 2tir ve onun vas tas yla konsolosa ve di /er hâkimlere bu tehdidi engellemek amac yla al nabilecek her türlü tedbiri almalar için bask yapm 2t r. Kamu mal bu hâkimlere b rak lm 2t ve onu korumak zorundayd lar ve ona hiçbir 2ekilde zarar gelmemeliydi. Bu anla 2 lmas güç ve

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 140 Cicero, Philippicae II. 81 ve 83. ! 141 LINTOTT 2004, 62. ! ! 60 güven veren sözler, yapt klar n n kat yasall / kar 2 s nda hiç kayg duymaks z n vatanda 2lara kar 2 güç kullanmak konusunda magistratlar te 2vik etmeleri yönünde onlar destekleyen senatörler taraf ndan anla 2 lm 2t .

Genelde suçlu olmayan bir vatanda 2, provocatio yasas taraf ndan ve fiziksel koruma öneren platformlar n kapasitesiyle magistratlar n kararlar do /rultusunda zarardan ve kaba kuvvetten korunmaktayd . Bu kararnamenin amac platformlar n arada kalmalar n engellemekti. Asl nda arada s rada kendi uygulamalar nda destekçi olmaya gönüllülerdi. Provocatio kendisi, en az ndan yeni cumhuriyette kanun taraf ndan korunmaktayd : ve bu onu hor görenlere kar 2 yap lan bir sonraki davan n onaylanmas demekti. Muhtemelen bu kararnamenin bir enstitü olarak kurulmas ndaki en önemli ad m 0.Ö. 121’deki consulun aklanmas yd , L. Opimius deneme olmaks z n vatanda 2lar öldürmekteydi ve böylece provocatio yasalar na kar 2 gelmi 2 durumdayd . Bu durum C. Gracchus, M. Fulvius Flaccus ve taraftarlar bask lar duru 2ma hâkimlerinin ilk defa böyle bir kararnameyi oylamaya koymalar esnas nda ve sonras nda böylece devam etmi 2tir. Bununla birlikte, Opimius’un aklanmas çeki 2meliydi ve bu kararnamenin izah yeni cumhuriyette çeki 2menin bir konusu olmaya devam etti, ta ki Gallia’n n valili /ini destekleyen platformlara kar 2 kaç n lmaz bir 2ekilde kar 2 kullan ld klar zamana kadar, Julius Caesar, 0.Ö. 7 Ocak 49’da hiçbir 2iddet olmamas n önermeleri gerçe /ine kar 2 n daha sonra aç klayabilmek için çok çabalam 2t r. Daha sonra bu onun “Son kararname” olarak aç klam 2 oldu /u 2eydir. 142

E /er Sallustius’un Catilina tertibiyle ilgili konu 2malar ndan emin olabilirsek, Caesar, kararnamenin 0.Ö. 49 ve 63 anayasalar n bozuyor oldu /unu söylememi 2tir. 0.Ö. 49’daki durumlara uygunlu /unu sorgulam 2t r; 0.Ö. 63’te consul Cicero’ya, Catilina tertpçilerinin eleba 2 n resmi bir deneme olmaks z n düzenleyerek yasalara bariz bir 2ekilde kar 2 gelmemesi konusunda bask yapm 2t r. Senatonun cumhuriyet anayasas ndaki yeri aç klay c yd ki kararnamede ba / ms zl ktan geçen bir limiti yoktu ne de bu yüzden, yap olarak, yapt klar yüzünden yasal olarak sorumlu tutulam yordu, fakat yaln zca magistratlar taraf ndan yürürlülü /e sokulabilecek bu kararnameler asl nda bir tavsiyeden pek de farkl görünmüyordu. Bu özel kararname asl nda kendi dilinde pek de anla 2 l r görünmüyordu. Bar 2 tehdit eden yasalar ortadan kald rmay m ya da bir yasay yenile 2tirmek amac yla yap lacak güçlerin s n rlanmas n m önerdi /i tam olarak bilinmemekteydi. En ac taraf ysa, kararnamenin magistratlar n üzerindeki yorumlar ndan türemesine sebebiyet vermi 2 olmas ve

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 142 Livius, VII.17-12. ! ! 61 özellikle emir muhafaza edildikten sonra denemenin ola /anüstü 2ekillerini aklamak amac yla tutulmas d r.

Son cumhuriyet politik tarihinde oynad / önemli rolden bu yana, tek bir sebepten daha fazla olmak üzere bu kararname daha gelen bir anayasal konuydu. Öncelikle, bir süre boyunca mos taraf ndan olu 2turulmu 2 bir enstitü örne /iydi, ancak lex (yasa)’e kar 2 borçlu de /ildi fakat hükümsüz ve kesin yasalar betimlemek hedefini ta 2 yordu. 0kinci olarak, hep 2u soruyu akla getirir: birisi ne kadar daha yasal olmayan 2iddet kullanarak bir yasay koruyabilir, ne kadar daha ius, ius olarak kalmadan vis’e dayal olabilir? Üçüncü olarak, senatonun do /as yla ilgili ilginç teoriler ortaya ç km 2t r. 143 Mommsen’e göre bu kararnameden geçen senatonun fonksiyonu garip bir 2ekilde marjinaldir. Bu bak 2la kriz an nda yasal sürecin yok say lmas gereklidir ve gerekli oldu /undan dolay da problematik de /ildir. As l tehlike sadece hâkimlerin de /il di /er tüm vatanda 2 kütlesinin ki 2isel geli 2im yasas n izleyerek kendilerini müdafaa etmeleridir. Senatonun i 2levi kriz alarm n vermek ve gerkeli pratik ad mlar önermektir. Ki 2isel geli 2imin tüm dünyaca geçerli olup olmad / tart 2 labilir fakat Romal lar taraf ndan kabul edilmi 2 oldu /u gerçektir. Bununla birlikte, Romal lar, tüm toplum de /ilse de senato ve magistratlar aras ndaki ili 2kinin merkezindeki bu kararnamenin oldu /unun ve senatonun onaylanmas n n genel olarak anla 2 lan prensiplerden daha önemli oldu /unu savunmaktad rlar. Daha sembolik olanlar magistratlara odaklanm 2 olan G. Plaumann ve H.M.Last’ n görü 2leridir. Mommsen’e kararnamenin lüzumsuz olmas konusundaki fikirlerinden dolay benzerler. Kararname olsun ya da olmas n, kriz durumunda bir magistrat n yapmas gereken her ne 2ekilde olursa olsun kamu mal n korumakt r. Last’a göre kararname bir hâkimin yasal yetkilerinin üstesinden gelebilecek durumda de /ildir: o yaln zca yasal ötesi ölçütlerin gerekli oldu /unu vurgulayan senatoya ait bir deste /in önerilmesidir 144 . Plaumann’a göre bir kararnamenin enstitü olarak geli 2tirilmesi önemlidir çünkü daha keyfi seçilmi 2 olan yasal ötesi ölçütleri betimlemektedir 145 : Buna ra /men kararname tart 2 labilir bir 2ekilde Roma anayasas n n prensiplerine kar 2 ç kmaktad r.

Last taraf ndan önerilen illegalli /in geçicili /i senatonun kararname zaman nda vatanda 2l k haklar n hak etmeyen dü 2manlar belirlemesidir ve bu görü 2 birtak m nüanslar yla birlikte Bleicken ve J. Urgern-Sternberg taraf ndan takip edilmi 2tir. Bununla birlikte problemler bulunmaktad r. Baz aç klamalara kan t m z olmad / do /ru de /ildir: vard r fakat

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 143 LINTOTT, 2004, 63. ! 144 LINTOTT 2004, 64. ! 145 LINTOTT 2004, 65. ! ! 62 hiçbir durumda “son” kararname ile ilgili de /illerdir. 0lk bilinen hedefler Marius, Sulpicius ve takipçileri, sonuncusu ise M. Antonius’tir, ilk önce 43’te görünmü 2tür ve sonra 32-1’de görülmü 2tür. 38 d 2 ndaki tüm durumlarda bunlar askeri bir tehdit olu 2turmu 2 veya silahl olan insanlard r. 0.Ö. 63’te Catilina ve Manlius resmi olarak dü 2man ilan edildiler fakat Catilina’n n Etruria’ya kaçmas ndan sonra, böylelikle “son” kararnameden sonra üç hafta ya da biraz daha fazla, 2ehirdeki Catilinac lar asla resmi olarak o 2ekilde ilan edilmediler. Bununla birlikte, Catilina ile ilgli olarak ilk konu 2mas nda Cicero, senatodaki Catilina ba 2kan ile beraber, onun dü 2man oldu /unu ke 2fetti /ini söyledi ve tutuklanan suikastçilerin hostes (dü 2man) oldu /unu iddia etti. Bu da Cicero hitabetini fazla gerçek ve yasal alman n tehlikelerine dikkat çeker.

Ara s ra kararname geçti /inde hedefin kimin oldu /una dair genelde bir miktar 2üphe olabilir. 0.Ö. 121’de, Plutarkhos’a göre C.Gracchus ve M. Fulvius Flaccus senatodaki zalimler olarak adland r ld lar. 0.Ö. 100’de Servilius Glaucia ve Saturninus uygun oldu /unu dü 2ündükleri ki 2ilerden yard m almak konusunda zorland klar nda consul taraf ndan anlaml olarak göz yumuldular. Hedeflerin vatanda 2l k haklar ndan mahrum olduklar n söylemek do /ru olmaz. Gaius Gracchus’un lex Sempronia anla 2mas n n karma 2 k dili, Tiberius Gracchus’un destekçilerini suçlayan Popillius mahkemesine kar 2 t bir reaksiyon olarak geçmektedir. Gracchus ölümüne Laenas’ n mahkemesinin muhalifleri taraf ndan uygun bir deneme olmaks z n vatanda 2lar n haklar ndan mahrum etmi 2 oldu /unu ve senatonun da bunu resmi olarak harekete geçirmemi 2 oldu /unu da 2iddetle vurgulam 2t r. Hostis (dü 2manca) olan doküman “son” kararname verildi /inde, durumla ilgili palavralar n bir parças yd , yasal ötesi ölçütlerin savunmas n n bir bölümüydü: kendi ba 2 na hiçbir 2eyi yasala 2t rmam 2t r. Anayasal bak 2 aç s na göre “Son” kararnamenin geçerlili /i standart bir aç klama ile magistratlar n kamu mal n kat bir yasall / görmezden gelerek kurtarmalar d r ve bu magistratlar n anayasadaki yerine yönelik özel bir kavram n varl / n gerektirmemektedir. Bununla birlikte, U. Von Lübtow ad ndaki bir âlim, acil bir durumda senatonun gizli egemenli /ini consullere b rakt / ndan bahsetmi 2tir. Bu görü 2 bizim eski kan t m z n kar 2 t olmaktad r ki egemenli /in insanlar taraf ndan magistratlar üzerinden görü 2ülen bir 2ey oldu /unu ve kararnamenin bir tavsiyeden daha fazla oldu /unu dü 2ünen di /er âlimlerce destek görmemektedir.

Daha sonralar , T.N. Mitchell, kriz an nda senatonun, oldukça ihtiyatl bir yap sergileyerek magistratlar n uymak zorunda ve geri kalan halk n da desteklemek zorunda olduklar ba 2ka türlü gizli bir büyüklük ortaya koydu /unu savunmu 2tur. Mitchell’in

! 63 dökümanlar ba 2l ca iki adet Cicero metnine dayan r. Cicero, De Oratore’da (2.134) Opimius durumunda “bir vatanda 2 öldüren bir insan n kendi anavatan n n korunmas için senatonun da verdi /i kararname ile uyumlu olacak 2ekilde yasalara ayk r olsa bile cezaland r lmas gerekir” fikrini savunmu 2tur. “Son” kararnamenin genel bak 2 aç s na göre, Opimius Cicero’nun gözünde aklanm 2t r çünkü senatör taraf ndan arkalanmaktad r ve anavatan n korunmas a / r basan bir varsay m oldu /undan; Mitchell’e göre bu kararname Cicero’nun vurgulamak istedi /i 2eyin ta kendisidir. Bunula birlikte, bu yorumlama söz dizimi aç s ndan pek de do /rulanm 2 de /ildir. Dahas , “ollis salus populi suprema lex esto” (b rak n da insanlar n özgürlükleri onlar n en büyük yasalar olsun) cümlesini teorik yasa kodu ile birle 2tiren birisi anavatan n n korunmas n öncelikli bir dü 2ünce olarak kabul edebilir, bu cümle ayn zamanda consul ile ilgili sorumluluklar ve ba 2lang çlar konusunda bask yapmaktad r. Mitchell daha sonra Cicero’nun 0.Ö. 63’te Rabirius için yapt / konu 2mas ndan ald / “summum in consolibus imperium, summum in senatu consilium purate” cümlesi sadece consullerin yaln zca idareciler olduklar ve senatonun büyük ölçülü bir kitle oldu /u fakat imperium ’dansa superium ’un önceli /ini kabul ettikleri anlam na gelmez. Bir kez daha, bu, bu metnin en do /al 2ekilde yorumlanm 2 hali de /ildir, bu tart 2mas z kabul edilmi 2 olabilecek bir anayasan n yorumu mudur? Henüz Mitchell’in görü 2üne ters dü 2en en büyük metin “son” kararname metnidir: Nas l kamu mal n cosullere ve di /er magistratlara emanet eden ve onlar onu korumak için zorlayan bir kararname kriz an nda yürürlü /e giren bir senato bildirisi olabilir?

Cicero hem teorik hem de pratik çal 2malar nda genelde magistratlar n senato otoritesine ba /l l klar na inanm 2t r; dördüncü Catilina konu 2mas Catilinac yönetimi için kendisine ne kadar senatosal bir arka yaratm 2 oldu /unu gösterir. Bu da demek oluyor ki, “son” kararnamenin herhangi bir tart 2mas nda senatonun yerini tekrar tekrar vurgulamak taraftar d r, aç /a ç kartm 2 oldu /u bir kavramda da görebilece /imiz gibi bu kavram Marius’un senatonun bir kararnamesi olmaks z n 100’de Glaucia ve Saturninus’un korunmas konusunda asl nda bir garanti verebilece /i idi. Henüz onun kulland / dil bile Mitchell’in yorumlanmas n aklayamamaktad r. Caesar’ n Sallustius taraf ndan bask her yerdedir 2eklinde tasvir edilmesine göre: Catilinac lar n yönetiminin emsalini tarif eder ve der ki “önce consul bu örne /i takip eden senatonun kararnamesine kar 2 erdemli bir 2ekilde k l c n çekmi 2tir, peki ona kim bir limit koyacakt r veya kim onu kontrol edecektir?”. 146

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 146 LINTOTT, 2004, 66. ! ! 64

0K0NC 0 BÖLÜM

ERKEN ROMA CUMHUR 0YET 0’N 0N MAG 0STRATLARI ( 0.Ö 509-390)

II.1. Anasal Bir Kurum Olarak Magistratl k

Birinci Bölümde söz etmi 2 oldu /umuz gibi Roma Cumhuriyetinin yaz l olmayan anayasan n üç önemli unsuru vard . Bunlardan birisi Senatus, ikincisi Meclisler üçüncüsü Magistratlard . 0lk ikisinden Birinci Bölümde söz ettik. Roma cumhuriyeti, kendilerine tayin edilen görev eylem alanlar yla ilgili olarak halka, yani meclislere ya da senatoya dan 2madan önemli kararlar alabilme imtiyaz na tamamen sahip olan magistratlar taraf ndan yönetilmekteydi. Gerçi onlar, zamanla tan mlanan yasalardaki ya da senatus consultum’ daki kurallara uymakla yükümlü k l nd lar. Onlardan res publica için elinden gelenin en iyisini yapmalar bekleniyordu ve bu çabalar yetersiz görünürse Roma’ya dönü 2lerinde yasal takibata maruz kal yorlard .

Roma cumhuriyetinin magistratlar n n say s özellikle erken cumhuriyet döneminde çok azd . Consuller, Qaestorler, Atl Liderleri (magister Equitum) ve Askeri Tribunlar’dan ibaretti. Zamanla bunlara yenileri eklendi. Böylece Praetorler ve Censorler, Aedilesler ortaya ç kt . Ola /an üstü durumlarda atanan Dictatorlere ihtiyaç duyuldu. Ba 2lang çta Plebslerin lideri olarak oratay ç kan Plebs Tribunlar , Roma cumhuriyet anayasan n n üçüncü önemli unsuru olan magistratlar aras nda önemli roller üstlenmeye ba 2lad lar. Bu arada erken cumhuriyet döneminin askeri i 2lerde etkili subaylar olan Askeri Tribunlar n önemi azald . Fakat Romal lar, geni 2leyen imparatorlu /un ihtiyac olan bürokratlar temin etmek için yeni magistratl klar tayin etmek yerine eski magistratlar ndan yararlanmay tercih etmeyi anasal bir ilke gibi benimsediler. Böylece Roma senatosunun da üyeleri olan promagistratl k ihdas edilmi 2 oldu.

Roma’n n zamanla yeni ihdas edilenlerle birlikte olu 2an ve cursus Honorum denilen üst düzey magistratlar hiyerar 2isini Consuller, Praetorler, Aedilisler ve Quaestorler olu 2turuyordu. Aedilisler d 2 ndakiler hem Roma’da hem de Roma d 2 nda görev alabiliyorlard ve onlar Roma’da d 2 nda oldu /u zamanlarda Roma’da sahip olduklar imtiyazlar na sahiptiler. Roma kenti içinde onlara yönelik en önemli k s tlama provocatio ’nun

! 65 kullan lmas yd ve provocatio, magistratlar n güçlerini kullanarak Halk Tribunlar n kendi safh na çekmeleri için de i 2e yar yordu.

Küçük rütbeli magistratlar n yetkileri üsleri taraf ndan k s tlanabilirdi, fakat hiyerar 2inin gücü göründü /ü kadar de /ildi. Consuller, praetorlar n yarg lamas na normalde pek kar 2mazlard . Consuller ve Praetorlar hiyerar 2ide kendilerinden altta yer alan Aedilislerin yürüttükleri cura urbis’ i konular na genellikle igisizdiler. Censorlerin gücü ise kötüye kullan labilecek 2ekilde keyfiydi, fakat Cumhuriyetin sonlar na do /ru bu durumla ba 2a ç kabilmek için yasal bir rota çizildi 147 .

Üst ya da alt rütbede her bir magistrat gelenek taraf ndan yasalla 2t r lm 2 bir kurumsal duyarl l k yetene /i olan potestas ’lara (iktidar gücü) sahipti. Bunu kullanma hakk n n temelinde do /rudan Roma halk vard r. Ba 2ka bir ifadeyle Halk n seçimine tabi olan her magistrat n bir potestas’ vard ve magistratlar n güçleri de potesta s’lar ndan kaynaklan yordu. Bu s fat onlar n sahip olduklar imperium ile tebarüz ediyordu. Ancak onlar n potestas’ s n rs z de /ildi. Bir y ll / na Halk Meclisince seçilen magistratlar n iki 2er ki 2i olarak (cellegiatas) seçilmeleri onlar n potestas’ n s n rlayan en önemli unsurdu. Ba 2ka bir ifadeyle meslekta 2 olarak bir y ll / na görev yapmak üzere seçilen magistratlar n ayr ayr imperiumlar olmazd . Tek olan imperium yetkisini iki meslekta 2tan yaln zca birisi kullanma hakk na sahipti. Di /eri ise onun icraatlar n bu nedenle veto etme hakk na sahip olurdu. Bu durum, collega (meslekta 2) ve provincia ’n n (görev-eylem alan ) çat 2mas ya da çat 2maktan al koyulmas fikrinde hemfikir olunma sonucunu do /urmu 2tur. Bir ba 2ka unsur ise onlar n auspicia denilen kutsal iste /e dan 2ma haklar n n olmas d r ki bu da magistratlara özgü dini bir boyutu ortaya ç kar r148 .

Consullere, praetorlara, consul’un alt ndaki memurlara, diktatöre ve atl liderine bah 2edilen potestas’ n en güçlü formu imperium dur. 0mperium genellikle belirli bir emir ya da emir veren ki 2i anlam na gelmektedir. Cicero’nun regium imperium olarak karakterize etti /i k s tlanm 2 anayasal ifadede de s k s k geçmektedir. Bu bariz bir 2ekilde askeri emirleri uygulamayla alakal d r; fakat imperium sahipleri otomatikman askeri generaller olma hakk na sahip de /ildirler, çünkü öncelikle askeri imperium’u ilgilendiren lex curiata ’n n köktenle 2tirilmesi gerekmektedir. Imperium’la ba /da 2t r lan i 2aretler ve donan mlar olan Lictorler (=baltac lar) taraf ndan ta 2 nan destelerce de /nek ve baltalar, katlan r tabureler,

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 147 LINTOTT 2004, 66. 148 LINTOTT 2004, 66. !! ! 66 aç kca krallaradan kalma miraslard r. Üstelik bu dönemden miras kalan zafer töreni hakk n sadece imperium’a sahip 2anl bir general kullanabiliyordu. 0mperium sahibi magistratlar, ister iuris dictio olsun, ister yönetici, hukuka kar 2 i 2lenlemi 2 bir suç ya da gerçek bir suçun ara 2t rmas olsun yarg sal kapasiteye uygun davranabilirler. Roma ve 0talya’da consuller, özel durumlardaki suçlu davalar n n sorumlulu /unu da üstlenirlerdi. D 2arda ise magistratlar n davalar bizzat kendileri yönlendirirler, mahkemeyi kurmadan ya da bir davay mahkemeye dorudan tahsis etmeden önce ba 2lang ç ara 2t rmas yaparlard . Geç Cumhuriyet dönemindeki bir geli 2me ise kal c kriminal mahkemeler kurulmas yd . Bu mahkemelere ba 2lang çta praetorlar taraf ndan ba 2kanl k edilmekteydi, fakat sonlara do /ru k smen imperum bah 2edilmemi 2 eski bay nd rl k magistratlar (Aedilisler) taraf ndan iudex quaestionis (ara 2t rma yarg c ) ya da quaesitor (ara 2t r c lar) adlar alt nda yürütüldü. Öte yandan, bir magistrat görevini yerine getirirken engel olmaya çal 2anlara ve yasaya kar 2 gelen hareketlerde bulundu /una inand / ki 2ilere kar 2 direkt bir ara 2t rma yürütebilirdi. Roma kenti s n rlar içinde magistratlar n hal ve davran 2lar halk yasalar na tamamen uygun olmak zorundayd , askeri birliklere de normalde pek emir veremezlerdi ve çok az say da emrinde sivil adamlar bulunmaktayd . Üstelik, insanlar n ço /undan da onlar n i 2lerine kar 2 p silah ta 2 malar beklenmiyordu 149 .

Magistratlar n imperium’u ile provocatio aras nda bariz bir çeli 2ki vard r. Provocatio ile engellenmeye çal 2 lan bir magistrat, bu engellemeye kar 2 lictorlerini (balta ta 2 y c lar) ya da di /er adamlar n kullanmaya zorlanabilirdi; fakat bu durumu gerçekle2tirebilmesi için ba 2ka bir yolunun kalmamas ya da bir consul ve praetorun 2ehir düzenini sa /lamakla u/ra 2t / n ve suçlar bast rabildi /i fikrini gerçekten tamamen ön görmesi gerekmektedir. Söz konusu o fonksiyonlar uygulanmad klar sürece daha alt düzey magistratlara b rak l rd .

Theodor Mommsen’den beri Cumhuriyetin ilk y llar nda krala ait olan gücün consullere geçti /i yönünde bir görü 2 vard r. Fakat bu görü 2 diktatörlü /ün isyan bast rmak için daha güçlü bir otorite sa /lamak amac yla ortaya ç kt / 2eklindeki geleneksel dü 2üncele çeli 2mekle kalmaz, Cumhuriyetin kurucu babas Valerius Poplicola’n n (Policola, sadece 2üpheli zorbalar hakk ndaki sürgün karar n harekete geçirmesinin yan nda kendisinin zorbal k yapabilme ihtimaline kar 2 da çok büyük yeniliklerde bulunmu 2tur) dü 2ünceleriyle de çeli 2ir. 150

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 149 Cicereo, Pro Sestio 137, 143. LINTOTT 2004, 67. 150 Halicarnassoslu Dionysios, XVII.4. LINTOTT 2004,67. !! ! 67 Provocatio yasalar , Roma d 2 ndaki yerlerde bile k rbaçlama ve idam cezas ndan teorik olarak vatanda 2lar korumaya ba 2lam st r, fakat d sar daki imperium sahibi bir Romal magistrat d sar da kontrol alt nda tutmak oldukça zordu. Asl nda kom 2u bölgelerde ya da 2ehir merkezinde bir Romal magistrat özgür vatanda 2lar üzerinde güç kullan rken görebilmenizin anormal olmas gerçe /i kesinlikle sadece onlar üzerlerine yasalarla konulan k s tlamalar n de /il pomerium ile artan gücün bir yans mas d r. Imperium sahibi magistratlar n idamlara sebep olabilece /i bask durumlar nda ya bir toplant ya ça /r yap lm 2 ya da bir soru 2turma ba 2lat lm 2t r ki bu soru 2turma en az ndan bir geciktirme ya da kas t gerektirmektedir. Bu da imperium sahibi magistratlar çevresindeki k s tlamalarda bile son çare olarak gücünü kan tlamaktad r. Bu güç sadece günlük silahlardan olu 2muyordu ve bir çe 2it consul gerektirmekteydi . Yine de baz durumlarda bask n n, yapt r m n ucu farkl biçimlerde aç k kald ; k rbaçlama, hapis yatma, askerlikten kaçmaya çal 2ma, kölecilik, herhangi bir evin harap edilmesi gibi suçlara tam yapt r mla ilgili metinler bulunamam st r. Bunlarla baglant l olaraktan vaaz verme hakk Roma d 2 nda da uygulanmaya ba 2lad . Bir magistrat n imtiyazlar dogrultusunda ceza ödemelerine de k stlama getiren kar 2 k bir gelenek ortaya ç kt . Bir bütün olarak bakacak olursak en büyük bask lardan korunma imtiyaz yine üst düzey magistratlardayd , fakat yine de üst düzey magistratlar k rbaçlama emri verebiliyorlar ve bu güçlerini ünlü ki 2iler üzerinde bile kullanabiliyorlard .

Collegiumlar (meslekta 2lar), genellikle tam bir uyum içinde çal 2m yorlard . Halk Tribunlar aras nda bir üye, bir ya da daha fazla collegiumlara kars intercessio (men etme/müdahale) uygulayabilirdi. Fakat Cumhuriyetin olgun dönemlerinde görmekteyiz ki collegiumlar n fonksiyonlar yere ve zamana göre de /isiklik göstermektedir. 0kinci Pön Sava 2 ’n n ilk zamanlar nda fasces ’lerin gösterilmesiyle sembolize edilen yüksek otoritenin günden güne consullere devredildi /ini görmekteyiz; fakat bu durum ço /u Romal taraf ndan tatmin edici görülmedi ve gelecekte de uzak durulan bir de /i2im olarak kald . Cumhuriyetin ilk ve orta zamanlar nda consullerin ço /u zamanlar n n büyük k sm n Roma d 2 nda geçirirlerdi, fakat Roma’da olduklar süre içerisinde fasces i göstermek ve ay de /i2ikliklerindeki politik liderlikten sorumlu olmak kurallar yd . Y l n ilk ay nda bunu ele alan consul, genellikle consul prior ya da maior olarak geçerdi. Bu onur onlara y llar n kazand rm 2 oldu /u hak edilmi 2 bir ba / 2t . Collegium’lu /a (meslekta 2l /a) yaln zca prensipte anaysal bir denetim 2ekli olarak bak l rsa yan lm 2 oluruz; zira magistratlar n ço /unlu /u orjinalinde herhangi bir di /er magistrat n ani ölümü ya da rahats zlanmas ihtimaline kar 2 da dü 2ünülmü 2 bir önlemdi. Yine de collegiumlar (meslekta 2lar) birbirinin

! 68 önünü t kayabiliyorlard . Gerçi bunun kan t tribunluk haricinde di /er tüm mag stratlar n memnunsuzlu /uydu. Genellikle magistratlar , Halk Tribunlar haricinde, cumhuriyet döneminin geç döneminde meslekta 2lar na engel olurken (intercessio) görmekteyiz; bu da ho 2 kar 2 lanmayan dini kehanetleri saptamak amac yla kahinlere dan 2arak güçlerini istismar etme çal 2malar ndan kaynaklanmaktad r151 .

Magistratlara tayin edilen provincia, bir Roma kavram d r. Etimolojide bu terim planlanm 2 fetihle ba /lant l bir bo 2luk olarak yorumlanm 2t r; anlam bak m ndan fethedilmekten ziyade yönetilen toprak parças haline dönü 2mü 2tür. Provincia kavram zamanla praetor yarg lamas ya da magistratlar n fonksiyonlar gibi sivil kesimde Livius’a göre 0.Ö. III. yüzy ldan bize göre ise 0.Ö. II. yüzy ldan beri kullan lm st r152 .

Consullerin provincialar öncelikle senato taraf ndan tayin edilir ve sonradan düzenlemelerle baz degisikliklere u /rard . Praetorlar n d 2ar da ya da Roma’daki yasamalar bölü 2türülürdü, benzer bir 2ekilde di /er magistratlar aras ndan yöneticilik görevleri de payla 2t r l rd . Böylece senato, magistratlar aras nda en acil ve önemli görevleri payla 2t r rd . Prosedür tamamen aristokratik kap 2may ve gururu sa /lamak üzerineydi. Bölgesel sistem, emir hiyerar 2isinin magistratlar ay rmas n da bir dereceye kadar kald rmaktayd . Buna ragmen s n rlar tamamen kat bir sekilde tan mlanm st . Buna ra /men bir magistrat n kendisine ayr lm 2 alan d 2 ndaki yerlere kar 2mas n engellemek pek de kolay olmazd . Lex de provinciis preatoriis metni sayesinde biliyoruz ki d 2ar daki magistratlar çok gecerli bir sebepleri olmad klar sürece d 2ar da bir gezintiye ya da ke 2fe ç kamazlard . Bununla birlikte rei publicae causa sayesinde bölgesel otoritelere ke 2fe ç kmak için büyük bir f rsat tan nmaktayd . 0ki tane emir verenin bir bölgede oldugu zamanlarda ise üstünlük konusunda zorluklar ç kabiliyordu. 0.Ö. 177’de consul C. Cladius (Claudius?) önceki y l n consul’ünün kendisine tayin edilen Illyricum bölgesindeki bir kabile ayaklanmas na kar 2t / n duymu 2 ve hemen bölgeye gelip önceki consul’ü bu hareketinden dolay suçlam st r. C. Cladius, onlara acilen 2ehri terketmelerini söyledi. Fakat onlar kars ç kt lar, çünku düzenli ayinlere kat lmas gereken Cladius’un isyan bast rmak için vaktinin olamayaca / n biliyorlard . Onlar n görüsüne göre Cladius, o y l consul seçilmi 2 ve bu nedenle onlardan daha üstündü. Fakat bölgede bölgede bir söz hakk n n olmad / n düsünüyorlard . Cladius, onlara Roma’da zincire vurduraca / n soyledi. Fakat sonunda üç günlü /üne yapmas gereken gidi 2ini yasallast rmas laz md ki otoritesi tam olarak kabul edilebilsin. Zaten sa /lam otorites olan bir consulü !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 151 LINTOTT 2004, 68. 152 KAYA 2005, 12 vd. !! ! 69 ilerleyen vakitlerdeki imparatorlarlarla güç bak m nda hemen hemen ayn seviyede olduklar hakk nda kesin somut bir örnek bulmak oldukça zordur 153 .

Romal lar normalde halk kararlar n almadan kehanetlere pek dan 2mazlard . Sibyl kitaplar ve kehanetle ilgili dökümanlar vard , fakat bunlara sadece s rad 2 olaylar n ard ndan tanr dan gelebilecek i 2aretleri ö /renmek için dan 2 l rd . Üstelik yaz l kehanetlerine ilaveler yapma konusunda genellikle dikkatli davran rlard . Bunun yerine magistratlardan gelecekteki ba 2ar larla ya da ba 2ar s zl klarla ilgili i 2aretleri takip edip tanr dan mesaj aramalar n beklerlerdi; ku 2lar n uçma 2ekli ve yemek yeme 2ekillerine kadar bir anlam yüklerlerdi. Bunlar auspices olarak adland r l rd ve bu kavram, ku 2lar n uçu 2unu yorumlamada uzman otoriteleri ve augures ’leri içerirdi. Magistratlar n kehanetleri ve i2aretleri aktif bir 2ekilde kendilerinin aramaya haklar ve görevleri vard . Genellikle kehanetleri, üst düzey magistratlar olan consuller, praetorlar ve censorler ve Tribunlarla ba /da 2t rmaktay z. Varro’nun bizlere ula 2t rd / bilgilerde consul’den bir kehanet arayan üst düzey magistratlardan bahseder. Bunun gerçek olma olas l / yüksektir. Çünkü comitia centuriata’ da vaaz verecek kapasitesi olmad / ndan de /il de ara 2t rma yapabilecek otoriteyi sa /lamak amac yla giri 2imlerde bulunmustur. Gerçekten de söz konusu kapasite consul’ün toplant s nda ima edilmistir ki bu toplant da alt düzey magistratlara kehanet aramak amacl gökyüzüne bakmak yasaklanm st r. Bu sekilde magistratlar taraf ndan kehanetlere dan 2mak, senato bulu 2mas ve sava 2a giden bir magistrat olmas aç s ndan önemliydi. Bununlu birlikte o zamanlarda daha bilmedi /imiz birçok konuda kehanetlere dan 2man n yararl olabilece /i de ayr bir tart 2ma konusudur 154 .

Kehanet alma hakk halka ait bir seçimin sonucu olarak alg lan yordu. Bu sebeple magistratl k öncesi evrede bu hakka sahip olunamazd . Bu yüzden consullük öncesi evreden bir magistrat kendini bir sava 2 içerisinde bulsa dahi (bu sava 2 Romal lar n kaderini belirleyecek öneme de sahip olsa) kendi ç kar na kutsal sezgiden yararlanamazd . Bu durum Romal lar pek de endi 2elendirmiyordu, çünkü ayd nlanmak için kehanetlere dan 2mak kendi içinde ruhsal bir dü 2ünceye odaklanman n yan nda biraz daha az önemsizle 2ebilirdi. Ayr ca elit kesimin üst düzey üyelerinin politikaya kat labilmeleri aç s ndan bir imtiyaz ta 2 d / da gayet ortada bir gerçektir 155 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 153 LINTOTT 2004, 69 vd. 154 Livius XXXIII.23. 155 LINTOTT 2004, 70. !! ! 70 III.2. Rütbe, Görev, Yetki ve Sorumluluklar Bak m ndan Magistratlar

II.2.1. Consuller ve Praetorler

Varro’ya göre Cumhuriyetin ilk y l nda yasamaya ve orduya liderlik edene praetor denildi. Praetor maximus unvan orijinalinde bir consul’ün di /erine üstün olabilece /ini göstermek için kullan lm 2t r, preator ’dan consul ’e geçi 2 ile 0.Ö.449 y l nda olmu 2tur. Bu bilgilerden anla 2 lmaktad r ki 12 levha kanunlar consullere de /il sadece praetorlara hitap ediyordu. En az ndan 2uras kesindir ki Cornelii cenaze yaz tlar sayesinde “consul”, 0.Ö. 300’ de vard . Geleneklere göre ilk kez 0.Ö. 367 y l nda plebsler aras ndan consul seçildi. 0.Ö. 342’den itibaren ise consullerden birisi hep plebslerden seçildiler. Teoride iki plebs kabilesini seçilmekten al koyacak bir engel yoktur, fakat soylular n da etkisiyle bu durum 0.Ö. 172’ den önce gerçeklesmi 2tir 156 .

Polybius’un anlat m ndan anla 2 lmaktad r ki consul’ün gücü, çok büyüktü. Roma’n n siyasi etkinliklerini 2ekillendiren consul’dü. Sulla'n n 0.Ö. 81’deki reformlar na kadar da consul’ün temel görevi askeri amirlikti. II. Pön Sava 2 esnas nda uzun zamand r imperium sahibi magistratlar n ara vermesi deneyiminden sonra 0.Ö. II. Yüzy lda Romal lar consuller taraf ndan büyük sava 2larda yönetildiler. Bu durum nihayetinde C. Marius’un 0.Ö. 104-100 y llar aras nda art arda be 2 kez consul olmas na yol açt . Fakat bu politika cumhuriyet boyunca bir daha tekerrür etmedi. Roma’da olduklar zaman içerisinde, yani genellikle Roma’n n siyasi y l n n ya ba 2 nda ya da sonunda- bir consul senatoda yabanc bir konuyu yürütebilmekteydi; hatta kendilerini yasa önerirken ya da her be 2 y lda bir censor seçimi için oylamay organize derken bulabilirlerdi. Praetorler, Cumhuriyetin ortalar nda ve sonraki dönemlerinde Consul’ün sivil görevleri üstlenmekte y l boyunca serbest oldu /u zamanlarda çok nadir yasama yetkisi üstlendi ve ola /and 2 kriminal ara 2t rmalara ba 2kanl k etti. Bununla birlikte evlat edinme, azat edilme, özgürlük ya da özel dava prosedürlerine de ba 2kanl k etmekteydi.

Sulla’n n diktatörlü /ünden önce consul’ün aktivitelerinin dengesi degi 2ti; fakat bunlar n sebebinin Sulla’n n yapt / yasama oldu /una dair hiç bir kan t yoktur ve Mommsen‘e göre consuller askeri imperium ’lar n kaybetmi 2 olmalar dolay s yla çeli 2kiye dü 2üp zay flam 2lard r. Fakat consuller, en az ndan 0talya’n n askeri problemi oldu /u sürece askeri imperiumlar n eskisi gibi etkin olarak kulland lar. Spartacus taraf ndan ç kar lan bir köle

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 156 Plutarkhos, Gaius Gracchus V.3. LINTOTT 2004, 139. ! 71 isyan , Lepidus isyan , Catilina isyan ve son olarak Güney 0talya'daki ayaklanma consullerin Sulla reformundan sonraki askeri imperiumlar yla ilgili iyi bilinen örneklerdir. Fakat daha çok sava 2lar ve d 2ar daki emirleri birçok consul’ün üstlenmemesi, bölgesel hükümete olan güvenin azalmas na neden oldu. Üstelik consul’e ve praetorlere ait seçimler, yaz n ortas nda yap lmaya ba 2land ve bu durum consul y l n n 2eklini de /i2tirdi. Roma’daki bir veya iki consul’ün varl / y l boyunca politik karar al m nda çok daha etkili olaca / anlam na gelmekteydi. Cicero'nun düzenli bir 2ekilde consul’ün kalitesi hakk nda belirtti /i yarg lama 2ekli onlar n politik görü 2lerine verilen yeni önemi yans tmaktayd 157 .

Cumhuriyet'in orta ve sonlar na do /ru consul’ün üstünlü /ü, e /er istismara haz rl kl ysa, içerdeki ve d 2ardaki insiyatifinde gizliydi. Consul, yabanc bir elçinin ihmal edebilece /i bir adam de /ildi. Consullerin k s tlanmas zor i 2ti. Halk tribunlar protesto amaçl engelleme üstlendiler ve bunun sonucunda, 0.Ö. 138'deki haciz üzerindeki tart 2mada D. Iunius Brutus'un 0spanya'ya kaçmas C. Curiatius taraf ndan engellendi. Ayn 2ekilde, C. Ateius Capito da Crassus'un Suriye’ye, Part Krall / na 0.Ö. 55 y l nda kaçmas n engellemeye çal 2sa da ikisi de ba 2ar s z oldu. Consul d 2ar dayken k s tlama daha da zor hale geliyordu. Scipio'nun Locri'deki magistrat Pleminius'un skandall yönetimi, 0.Ö. 205 y l nda olay incelemek için bir praetor’un ba 2kanl / nda özel bir komisyon kurulmas na sebep oldu. Yönetim hakk nda soru 2turma için sorular yan tlamak üzere Roma'ya döndürülebilme ihtimaline bakt / m zda plebslerden ve bir aedilisten olu 2an iki tribunlukla consul güçlendirildi, bu sayede yanl 2 yönetimde bulunan insanlar fiziksel aç dan k s tlamay hedefliyordu, bu davran 2 sadece 2ehir içerisinde uygulanabiliyordu. 0.Ö. 172'de Ligurial Statellates'e kar 2 yap lan kanl sava 2taki adil olmayan tutumlar ndan dolay senato, Popilius Laenas' görevinden ald . 0ki halk tibunu birlikte hareket etmeye zorland , çünkü bölge miras konusundaki geçimsizlikleri M. Populius'u bizzat tehdit etmeleri kölelikten bir kaç adam salmalar k sacas consul’ün gücünü belli bir dereceye kadar yanl 2 yönetmeleri buna sebepti 158 .

Praetorlerin say s principatus döneminde 18’di. Bunlar n bir k sm senato taraf ndan bir k sm da imparatorun aday olarak seçiliyorlard . 0mparator aday olarak seçilen praetorlere Praetores candidate Caesaris deniliyordu. Bir y ll / na seçilen 18 praetoredn kimileri sahip olduklar urbanus, peregrinus, hastarius, tutelaris gibi ek unvanlar yla ve bu unvanlara uygun görev yaparlarken di /erleri 0talya’daki kentlerin daimi mahkemelerinde ba 2kanl k !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 157 LINTOTT 2004, 140. 158 LINTOTT 2004, 143-144. ! ! 72 yap yorlard . Praetorlerin ba 2kanl k yapt klar mahkemelerin jüri üyeelerine de iudices deniliyordu 159 . Fakat principatus dönemindeki bu praetor resmi, yüzy llar n geli 2iminin ve deneyiminin bir sonucuydu. Her 2eyden once Cumhuriyet döneminde imperator aday diye bir tabir yoktu. Öyle görülüyor ki Cumhuriyeti’in kurulu 2unu takip eden y llarda Praetorler, consullerin rutin yönetim ve yarg lamayla ilgili i 2lerinde i 2 arkada 2lar olan küçük magistratlar idiler. Onlar consulün i 2 arkada 2lar olarak kendi orjinal unvanlar yla, praetor olarak tayin edilirdi. Esasen, tek bir praetör seçilirdi. 0.Ö. 242'te bu say 2’ye ç kt , muhtemelen bunun da amac I. Pön Sava 2 'n n sonlar na do /ru ekstradan askeri general sa /lamakt . Sonralar 2 preatorün Roma'daki varl / yabanc lar ve kentliler aras ndaki yasal ayr l klara sebep oldu. Fakat yine de baz durumlarda bunlar ba 2ka görevler için bir preator taraf ndan birle 2tirilebilirdi. Fakat, kent preatoru (praetor urbanus) vatanda 2lar aras nda bir yasama uygularken, yabanc preator’u (praetor pregrinus) da ayn s n yabanc lara uygulamaktayd . 0.Ö. 228'deki Korsika, Sardunya ve Sicilya bölgeleriyle u /ra 2malar için 2 preator daha yarat ld ve böylece say 4’e ç kt .. 0.Ö. 81'de ise Sulla bu say y 8’e kadar ç kard 160 .

Bir general olarak bir praetor, consul’e yard mc da olabilirdi ya da ayr bir provincia'yla görevlendirilirdi. 0.Ö. 3. Yüzy l n ilk yar s nda buna dair birçok örnek görmekteyiz. Bu da consul’ün prestijinin çok önemsiz olmad / n göstermektedir. Sonralar praetor’ün statüsü yarg sal magistrat olarak görevine ba /l bir hale geldi. Cicero’ya göre praetor’un as l görevi sivil yarg lamayd . Bu, özel davalar n bir yarg lamas ndan ziyade davac n n davas n n yasal bir eyleme maruz kal p kalmayaca / n n orjinal de /erlendirilmesiydi. Praetorlerin 0.Ö. 2. yüzy l n ba 2lar nda, askeri bölgeler gitmeden önce özel cinayet davalar na bakmakla görevlendirdiklerini de görmekteyiz. Örne /in, 0.Ö. 184'deki zehirlenme ve 0.Ö. 185'deki haydutluk davalar bunlara birer örnektir. Sonras nda, sicarii ara 2t rmalar praetor’ün memuriyetini doldurmak amaçl ortaya ç km 2t r. 0spanyollar Roma hükümetince haraca ba /lanmaktan 2ikayet ettikleri zamanlarda, 0.Ö.171'de, praetorler sivil prosedürün özel 2eklini demetlemek amac yla atand lar ve bir ba 2ka önemli emsal oldular. Romal magistrat ve memurlar taraf ndan haraç kesilen paran n geri al nmas n sa /lamak için repetundis ’te kal c bir kürsü/cursus kuruldu /unda ba 2kanl klar her y l praetorlerden birine ba /lad lar 161 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 159 KAYA 2008, 102 vd. 160 Livius, 42;61. LINTOTT 2004, 71. KAYA 2008, 94 vd. !!! 161 LINTOTT 2004,145-146. ! 73 Sulla, praetorlerin say s n 8'e ç karm 2 görünmekteydi ve onun mahkemeleri tekrardan düzenleyi 2i ya sivil yasama yolunda uygulanacakt ya da görev y llar süresince quaestiones perputae ’dan birine ba 2kanl k yapacakt . Cumhuriyet'in sonlar na do /ru bu sivil görevler önemli hale gelmi 2ti. Yozla 2ma ve görevi suiistimal etmeyi bast rmadaki önemi aç s n n d 2 nda kriminal mahkemeleri (örne /in Gaius Gracchus'un ölümünden sonra gördü /ümüz gibi), politik sald r lara ya da misillemelere bir araç olarak kullan labildi. Ayr ca bireysel dü 2manl klar n takibi için de oldukça yararl yd lar. Praeoörlerin ne quaestio perpetua' da oy kullanmamas na ne de toplama aç s ndan yönetmemesine ra /men dava süresince sorumluydu ve soru sorma hakk vard . Cumhuriyetin son iki yüzy l nda praetorlerin edictumlar (emirnameleri) özel davalar n içerisinde yer al p önemli bir yenilik kayna / olarak ba 2 göstermi 2ti. 12 Levha Kanunlar taraf ndan belirtilen davalar sözlü ritüellerinin yerini almakla kalmay p asl nda bona fides kavram na dayal ya da olaylar n haks zl klar na çare olarak yeni eylemler tan 2t rd . Özellikle Cumhuriyet'in sonlar na do /ru yasama görevlerinin d 2 nda praetorleri yeni yasalar tan 2t r rken görmekteyiz. Ayr ca senatoyu toplama hakk na da sahiptiler ki bu durum Sulla zaman öncesinde daha düzenli bir 2ekilde uygulanmaktayd , çünkü o zamanlarda magistratl klar sürecince consuller, Roma'da kalma e /ilimindeydiler ve bu büyük bir kriz olu 2turmaktayd . Son olarak praetorlerin kutsall / olan (sacral) görevleri vard . 13 Temmuz’da ludi Apollinares' e (=Apollon Oyunlar ) ba 2kanl k yap yorlard . Ayr ca En büyük sunak olan ara maxima 'da Herkül'e halk ad na bir inek kurban ederek dinsel görevlerini gerçekle 2tirmekteydiler. Önceleri aedilisler taraf ndan elde tutulan oyunlar Principatus döneminde praetorler üstlendiler 162 .

II.2.2. Diktatorler ve Atl Liderleri (=Magister Equitum)

Diktatörlü /ün ortaya ç kmas hakk ndaki gelenek oldukça kafa kar 2t rmaktad r. Tarihçiler diktatör’ün ortaya ç k 2 n Cumhuriyetin ilk y llar na dayand rmaktad rlar; bu !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 162 LINTOTT 2004, Praetorlerin adli görevleri d 2 nda bu tür oyunlar düzenlemeleri Principatus döneminde önemli hizmetlerden birisiydi, fakat öyle görülüyor ki bir zorunluluktan çok bir prestij meselesiydi. Nitekim Roma 0mparatoru Septimius Severus, imparator olmadan önce, praetor olarak Roma’da bulundu /u s rada oyunlar düzenleme imkan bulamam 2 ve bu nedenle 0spanya’da görev yaparken Roma’da yap lmas gereken oyunlar düzenlemek f rsat n bulabilmi 2tir. Bk. KAYA 2008, 105. !! ! 74 dayand rma belki erken cumhuriyet dönemindeki hikayalerin ün salm 2 bölümlerinden ya da belkide Fasti’de var olan giri 2lere dayan laraktan esinlenilmi 2tir. Cicero ve Livius’a göre diktatörlük, sava 2 zaman birle 2mi 2 bir komutaya olan ihtiyaçtan dolay ortaya ç km 2t r. Fakat Livius, plebslerin gözünün korkutulmas yla ilgili olarak da diktatörlü /ün orta ç km 2 olabilece /i olas l / na da dikkat çeker. Halikarnassoslu Dionysios ise öte yandan diktatörü sivil ayaklanma sebebi olarak göstermektedir. Orijinalinde diktatörün alt nda olan atl liderlerinin (magister equitum) askeri görevleri olarak da geçmektedir ki bu durum orijinal ba 2l / yla mag ster populi yani vatanda 2 ordusu olarak adland r lmaktad r. Asl nda bir diktatörün orijinal kimli /i bir atl aya bir sorumluluk vermeden önce onay ara 2t rmak zorunda olmas ndan gelir. Askeri görevleri anlam nda diktatörlük, cumhuriyetin ortalar nda ortaya ç kar. Öte yandan diktatörler bir festival kurmak ya da herhangi bir ayaklanmay bast rmakla, seçimleri yürütmekle, consullerin yoklu /unda seçimler düzenlemekle de yükümlüdürler.

Diktatörlük özel güçlerle donat l m 2 k sa dönemli bir magistratl k olarak da alg lanabilmektedir ki bu durum minimum ertelemeyle gerçekle 2ebilir. Atama consullerden birisi taraf ndan yap l r. Diktatorlerin görev süreleri k sa olmal yd . Fakat baz lar n elinden geldi /ince çabuk kaçmaya çal 2 rken de görmekteyiz. Bunun yan s ra alt ayl k görev süresini de duymaktay z. Mommsen’a göre bir diktatörün imperium’ u onu atayan magistrat n imperium’uyla birlikte sonlan r; fakat bu iddia kan tlanmaktan ziyade teori olarak kalmaktad r. Nitekim bir diktatörün 0.Ö. 202-1 sivil y llar n n bitiminden sonra da magistratl / na devam edebildi /i bilinmektedir 163 .

Bir diktatorun üstünlügü 24 fasces ile beyan edilmi 2tir, Bu say consul’ükinin iki kat , praetor’ünkinin dört kat d r. Fakat bunlar n sadece 12’si 2ehir içerisinde gösterilmektedir. Var olan magistratlar görevlerine düzenli bir 2ekilde devam etmekteydiler. Cicero'nun inan 2 na göre diktatör ile e 2 zamanl bir 2ekilde hiç bir magistrat görev yapmamal d r ya da atl lideri (magister equitum) Cumhuriyet rejimine uymamaktad r164 . Buna ra /men fasces ler e 2li /inde ilerleme hakk na sahip magistratlar diktatörden önce görünmemekteydiler. Birçok kaynakta bahsedildi /i gibi provocatio’ nun diktatöre kar 2 hiç bir hakk yoktur, fakat ayr ca belirtilir ki bu diktatörün atanmas nda aç k bir 2ekilde gösterilmemektedir. L. Papirius Cursor ve onun atl lideriyle (magister equitum) aras ndaki kavgadan da anlayaca / m z üzere diktatörün üstün gücü 2ehre tam olarak da yans mam 2t r. Bu öykü ayr ca göstermektedir ki diktatörün gücü

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 163 LINTOTT 2004, 72. Festus, 290L.

164 Cicero, Epistuale ad Atticum, 1952 ! 75 halk tribunlar üzerinde pek de etkili de /ildir. Üstelik, Ceasar’ n diktatör oldu /u 0.Ö. 44'te Caesetius Flavus ve Epidius Marullus magistratl ktan al narak tribunluklar ndan mahrum k l nm 2lard . Bir örnekte de bir diktatörün görevini b rakmas ndan sonra yarg land / görülmü 2tür. Üstelik lex Repetundarum metni de göstermektedir ki yarg dan muaf olmas na ra /men di /er üst düzey magistratlar gibi diktatör ve magister equitium’u istifadan sonra yarg lanabilmekteydi. Diktatörün gücü ne kadar tam ve eksiksiz olursa olsun bunun belirlenmesi statüyle ya da belli bir kuralla de /il vicdan muhasebesiyle sa /lan rd . Birçok belirsiz anayasal konularla birlikte, al nan farkl pozisyonlar ya otoriter ve aristokrat ya da halkç bir ideolojiyi yans tmaktayd .

Diktatör, magister equitium denilen Atl liderini sivil yönetimlerde yard mc s ve sava 2 alan nda subay olarak atard . Bu adam n fasces’e dayal 6 balta ta 2 y c s vard . 1ehre indiklerinde diktatörmü 2çesine senatoda vaaz verip belki bir toplant bile ayarlayabilirdi. Bir kere seçildi /inde görevden al namazd , fakat görev süresi bir üstü geldi /inde dururdu. Birçok aç dan diktatöre paralel olarak görevler üstlenebilirdi. Bununla birlikte, görevi hakk ndaki baz hikâyeler göstermektedir ki onun itaati önemli bir konuydu. Papirius Cursor ve Fabius Rullianus'un aras ndaki tart 2man n diktatörün yoklu /undaki uyumsuzluktan kaynakland / n göz önüne al rsak bu 2ekildeki dramlar II. Pön Sava 2 esnas nda diktatör Fabius Maximus ve onun atl lideri (magister equitum) aras ndaki tart 2malarda da görmekteyiz.

Sulla ve Ceasar'a Cumhuriyet'in sonlar na do /ru bah 2edilen diktatörlük daha güçlüydü ve daha otoriter hale getirilmi 2ti. 0lk a 2amada görev uzunlu /u süresiyle ilgili eski k s tlamalar ihmal edilmi 2 de /ildi. Sulla, Appianus'a göre görevini bir y l içinde b rakmas na ra /men zaman limitsiz diktatör seçildi 165 . Öte yandan Ceasar diktatörlü /ünü dört kez yeniledikten sonra dictator perpetuo oldu . Üstelik, daha büyük fonksiyonlar ve yarg lar tan t ld ki bu yenilikler politik düzeni stabile etme yönündeydi.

Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde ekstra askeri generallere olan ihtiyaç ya bir diktatör ve atl lideri (magister Equitum) yaratmayla ya da consul’e ait güçlerle donat lm 2 askeri tribunlar olu 2turmakla kapat labilirdi. Bu ihtiyaç nedeniyle tayin edilen ilk atl lideri Sp. Cassius Vacellinus’tu. Ona Latin sava 2lar dolay s yla ihtiyaç duyulmu 2tu 166 . Ayn ihtiyaç nedeniyle 0.Ö. 444 y l nda ilk kez consul’e ait güçlerle donat lm 2 askeri tribunlar atand 167 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 165 Appianos, Bellum Civile I.11.98. 166 Livius, II.18.5. Halikarnassoslu Dionysios, V.75.2 ve 4. Eutropius, I.12. 167 A. Sempronius, L. Atilius, T. Cloelius adlar n ta 2 yan consul yetkili bu askeri tribunlar için bk. Livius, IV.6.6-12;7.1. Diodoros, XII.32.1. Halikarnassoslu Dionysios, XI.61.3. ! 76 Cumhuriyet'in ortalar ve sonlar na do /ru praetor ve consullerin impierum lar n y ll k magistratl klar n n ötesinde olan parlamentoyu kapatma eylemi, düzenli bir uygulama haline gelmi 2tir ve bu sayede askeri general olarak devam edebilmektedirler. Ayr ca, bir özel vatanda 2a direk imperium bah 2etmek örneklerini de görmekteyiz ki bu sayede magistratl k seçimine kat lmaks z n pro-magistrat olarak fonksiyon gösterebilsinler 168 .

0.Ö. 326 y l nda Paleopolis’i (Napoli) i 2gal etsin diye Q. Publilius Philo'ya imperium'unun uzat lmas 169 bilinen ilk örnektir. Bu 2ekildeki k sa uzatmalar 0.Ö. 3. yüzy l n ba 2lar nda ve I. Pön Sava 2 s ras nda askeri ihtiyaçtan dolay duymaktay z ki bu bir generalin pro-consul olarak bir zafer kazanmas n sonucunu do /urmu 2tur. II. Pön Sava 2 'n n askeri aciliyeti hem magistratlar n komutas n n bir y l veya daha fazla bir süreyle uzat lmas na ve özel vatanda 2lar n atanmas na yol açm 2t r. 0.Ö. 206 y l nda, 197'deki praetor say lar n n art r l 2 na kadar, proconsuller Scipio'nun Roma'ya dönü 2ünden sonra özellikle 0spanya için atanmaya ba 2land lar. 0.Ö. 2. Yüzy lda senatonun kapanmas hala gerekmekteydi, gerçi bir y ldan daha fazla süreye uzatmak için s rad 2 politik bir etki gerekmekteydi. Bu dönemde, consullük öncesi imperium un bir topluluk taraf ndan direk bah 2edilmesi diye bir 2ey yoktu, onun yerine askeri aciliyet, Scipio Aemilianus ve Marius'un consullü /e s ra d 2 seçimlerini hakl göstermeyi sa /lad . Önemli bir geli 2im ise görev süreleri boyunca Roma'da olan praetorleri görev sürelerinde al koymak ve onlar propraetor ve proconsul olarak bir bölgeye magistratlar n arkas ndan göndermek oldu. Bunun ilk bariz örne /i Marius'un kariyerinde görülmektedir. Cumhuriyet'in geç döneminde artt r lm 2 askeri ba /l l k magistratlar n komutanl k için yar 2mak ve gönüllülü /ündeki art 2la k yaslanamazd ve praetorler Roma'da olmas gereken 2ekilde magistrat olarak yarg lamakla zaman n geçirmekteydiler. Böylece senato kapat lmas , üç y lda bir uygulanan bir kural haline geldi. Ayr ca, senato veya daha üst düzey magistratlardan olu 2an heyetler taraf ndan baz insanlara imperium pro praetore bah 2edildi /ini görmekteyiz. Bu ilk olarak 0.Ö. 295'te beyan edilmi 2lerdir. Bu y lda L. Cornelius Scipio, Cn. Fulvius Max 2mus Centumalus, Livius Denter, Postimius Megellus ve L. Volumnius Flamma Violens Sentium’da Etrüsklere kar2 imperium pro praetore olarak askeri görevler yapt lar 170 . Cumhuriyetin iki as r n n sonlar na do /ru bu olay bir generalin komutanl kdan istifa edip ya da bir varis gelmeden bölgesini terk etmesi ile yayg n hale gelmi 2tir. Bu 2artlar alt nda, aradaki zaman diliminde tüm güçlerini kullanmas için emanet

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 168 LINTOTT 2004, 73. 169 Livius, VIII. 25-26. VIII. Ayr ca ku 2atmayla ilgili olarak bk. Livius, VIII.23.12- 23.12. Diodoros, XVII.110.1 ve 112.1. 170 Livius, X.25-26. ! 77 edece /i bir yard mc atayacakt r. Bu tarz ki 2iler pro praetore olarak s fatland r lm 2lard r. Cumhuriyet'in geç döneminde bir durumda hiçbir magistratl k yapmadan ba 2lang çta yaln zca senato, sonra da halk taraf ndan imperium pro consule Pompeius'a bah 2edilmi 2tir. Bu durum birçok atamaya ön ayak olmu 2, özellikle Ceasar' n ölümünden sonra Cumhuriyet hükümetinin sona erdirilmesine katk da bulunmu 2tur. Daha da ötesi, Cumhuriyet'in sonlar na do /ru topluluk taraf ndan consullük öncesi komutana bah 2edilen o baz alt seviyeler de pro praetore statüsüne kavu 2mu 2tur. Cn. Cornelius Lentulus Marcellinus Cyrenaica'daki Pompeius’un legatus pro praetoresi olarak tayin edilmi 2tir ve bu muhtemelen Gabinius'un korsanl / bast ran 0.Ö. 67 y l yasas n n Pompeius'un di /er legatuslar yla ba /da 2t r lmas ile do /rulanm 2t r. Bu magistratlar özellikle kendilerine görevlendirilen bölgelerdeki yard mc lar n n, imparatorlar n n imparatoru olan legati Augusti' nin ilk öncüleridir.

II.2.3. Censorler

0ki censor, özellikle census denilen Roma’n n nüfus say m n yapmak, Romal lar n mal ve mülklerinin envanterini ç karmak için tayin edilen magistratlard . Bu magistratlar sayesinde vatanda 2 üyeliklerini ve çe 2itli rütbelerini tekrar gözden geçirebilme imkan elde ediliyordu. Y ll klara dayal bilgilere göre censor seçimi 0.Ö. 5. Yüzy l n ikinci yar s nda yap ld . Fakat icra ettikleri görevin comitia centuriata’ n n yarat ld / zamandan itibaren var oldu /u kabul edilebilir 171 . Bu görevler ba 2lang çta consuller ya da yüksek magistratlar taraf ndan üstlenilmi 2 olabilir. Bununla birlikte census’un sonunda yap lan Lustrum’u, yani ar nma ayinini censor ad na hiç bir vekil icra edemezdi 172 . Bu ayini yapma i 2inin censorlerin ilk seçilmi 2 olduklar zamanda görevleri oldu /unu kesin olarak söyleme olana / m z yoktur. Öyle görülüyor ki ayinin icras bu magistratl / n yarat lmas nda çok önemli bir nedendi.

K demli magistratlar olarak itibar görmelerine ve consulün ba 2kanl k yapt / comitia centuriata ’da seçilmelerine ra /men censorler, consul ve praetorlerin meslekta 2lar kesinlikle olmad lar 173 . Düzenli olarak, özellikle ilgili olduklar konularda sivil yarg lama yapsalar da ne imperium’ lar vard ne de lictor sahibiydiler. Senatoyu toplamak, seçimle, yasamayla adaletle ilgili konularda meclisi toplant ya ça / rmak haklar da yoktu. Di /er taraftan kurul koltuklar na ve toga praetexta ve apparitores gibi k demli magistratlar n sahip olduklar di /er haklara sahiptiler. Para cezas verme haklar ( bir adam n mülkünü satarken ) da vard . Bir praetor ya da consul taraf ndan veto edilemezlerdi (bir praetor onlar !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 171 Livius, IV.8.2-7. Halikarnassoslu Dionysios, II.63.1-3. 172 Varro, LL 6.93. LINTOTT 2004, 115. 173 Livius, XXIV. 10.1-2. ! 78 ça / ramazd da). Öte yandan, birbirlerine zorluk ç karabilirlerdi. Her ne kadar bizatihi census’a kar 2 olmasa da dini zorluklara ve tribunlardan gelen intercessio’ ya maruzlard . Ayr ca, bir tribünün kendi kutsall / n kullanarak, bir censorü mahkum etmi 2li /inin ve hatta censor hala görevdeyken dava etmesinin örneklerine de rastlan lm 2t r174 .

Censorler, Cumhuriyetin son iki yüzy l nda normalde 5 y lda bir seçilirliyorlard . Fakat 0.Ö. 86 y l ndakiler ve 0.Ö. 70 y l ndakiler aras ndaki zaman diliminde censorler yoktu ve ufak say da da olsa, normdan sapmalar vard . Roma kent magistratlar aras nda, görevden istifa edenler nadirdi. Gelene /e göre censorlerin görevi orijinal olarak 5 y l devam ediyordu. Fakat bir lex Aemilia taraf ndan bu görev zorbaca görüldü için 18 aya indirilmi2tir. Görev süresiyle ilgili bu s n rlama 0.Ö. 312-310 aras nda censorlük yapm 2 olan Appius Claudius taraf ndan a 2 ld : Appius Claudius, bir tribundan taraf nda güya tutuklanmakla tehdit edilmi 2, di /er üç tribunun kendisini kollama sözüyle bu bo 2a ç kar lm 2t . 0.Ö. 3. Yüzy l n sonlar na do /ru lustrum, düzenli olarak censorlerin göreve ba 2lamas ndan sonraki y lda yap lm 2t r. 0.Ö. 168’de censorlerden bir talep gelir. Görünü 2e göre bu, senatoya dönemlerinin uzat lmas için gelen bir talepti. Görev uzatma talebinin nedeni, binalar n düzeltilmesi ve düzenlenmesi ile sözle 2melerinin performans n kontrol etmekti. Fakat bu talep, bir tribun taraf ndan veto edilmi 2tir. Be 2 y ll k bir magistratl k Roma cumhuriyetinde istisnad r; Bu, magistratlar n özel fonksiyonlar n uygulamas na – diktatörden, topra / da / t p, koloniler veya tap naklar kuran komisyonlara kadar, sadece görevleri izin verdi /i kadar yapmalar n sa /layan i 2leyi 2e tezat te 2kil etmektedir. Daha da olas d r ki, censorlerin görev süresi, k sa olan ba 2lang 2tan itibaren, süreyi k saltmak yerine, giderek büyümü 2tür. Dahas e /er erken Cumhuriyet döneminin fasti’ sine güvenecek olursak, censorlü /ün ilk 150 y l nda censorler, be 2 y ldan daha uzun süreli aral klarla görev yap yorlard . Bu dönemde, bu sebepten dolay , be 2 y ll k bir dönem gelecek nüfus say m tarihiyle ba /lant l de /ildi. 0kinci Pön Sava 2 n takip eden elli y ll k sürede ise censorler aras ndaki aral / n ortalama olarak be 2 y ldan daha k sa olmas da bir tezat olu 2turmaktad r. Yine de, bu son periyotta, bir grup censor, bir sonraki censor seçimlerine kadar görev haklar n n olup olmad / n tart 2 nca ve bu durum zorbal k suçlamalar ve dolay s yla bu yüzden görev süresinin on sekiz aydan uzun olmamas gerekti /i sonucuna var lm 2t r. Görevi s ras nda ölen bir censor’un yerine yenisinin tayini konusuna dini bir kar 2 ç kma do /mu 2tur. Bu olay suffectus censor olan M. Cornelius’un Lustrum ayini yönetirken Gallerin Roma’y i 2gal ettti /i s rada ölmesi üzerine ya 2and . Bu fazlas yla herhangi bir adam görevde çok uzun süre görmenin isteksizli /i ile motive edilmi 2 olabilir. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 174 LINTOTT 2004, 116. ! ! 79 Censorler, as l görevleri olan Roma nüfusunu sayma ve Censorler için in 2a edilmi 2 bulunan villa publica’ n n bulundu /u Campus’te Roma halk n n mal ve mülkünü kay t alt na alma görevlerini, iuratores ’in (vatanda 2a yemin ettirenler) yard m yla ve Varro’ya göre kabilelerden (tribuslardan) gelen ve onlar n eksikli /ini temsil eden curatores privati ’nin yard m yla yerine getirmi 2lerdir. Babalar ve büyük babalar dolay s yla haklar olan potestas ’lar sayesinde bu vatanda 2lar, ki 2isel olarak ortaya ç kmam 2lard r, di /erleri de onlar n yoklu /unda kay t olabilmi 2lerdir (Scipio Aemilianus 0.Ö. 142’de kendi denetçili /i s ras nda bu durumdan 2ikayetçi olmu 2tur) ve bu durum Cumhuriyet’in son dönemlerinde yayg nd r. Bize anlat lana göre, censorler nüfus say m ndan kaçmak veya bir doland r c l k olay gibi durumlarda bir ceza olarak bir insan n mülkünü satabilirler. Daha yayg n olarak, insanlar kabilesel (tribus) üyeliklerinden mahrum ederek ve onlar belirsiz bir kategori olup, ad vergi ödeyiciler anlam na gelip insanlar a / r vergilerle donatan aerarii seviyesine getirip onlar alçak duruma dü 2ürürlerdi. Bir Roma vatanda 2 n n kimli /inde kabilenin (tribus’un) önemine bak ld / nda, bu onlar n bir kabilesinin olmad / anlam na gelmeyebilir fakat, 2ehirsel bir kabileye indirgenmi 2tirler, büyük ihtimalle de onlar n a 2a/ rütbesinde olup onlar bir çift olarak tutan Esquilina ya da Suburana’ya. Orta Cumhuriyette, bu ceza, bir adam n kay ttaki ad na kar 2 l k konan bir ceza olan censor nota’s ile ba /lant l d r. Fakat Cumhuriyetin son dönemlerinde, bu cezan n censor nota’s sonucunda infaz edildi /ine dair bir kan t m z yoktur. Kaynaklar m z, yüksek rütbelileri tart 2 rlar ve akla da yatk nd r ki, senato s n f ve ya atl lar ile ilgili bir rütbenin kaybedilmesi yeterli bir cezad r. Aerarii’ nin yarat l 2 na bir gönderme olan Varro’da bu prosedürün i 2e yaramaz oldu /una dair bir gösterge vard r175 . Söylentiye göre, denetimsel istimlak topra / n verimsiz i 2lenmesinden dolay uygulanm 2t r, ama orta Cumhuriyet’ten örneklerimiz ordudaki korkakl k ve itaatsizli /e, sivil görevlerin ihmaline ve onlar uygulamada görülen geni 2 çapl sald r lara, yozla 2maya ve borca kadar uzan r. 0nsanlar n gözden geçirmelerinin kapanmas lustrum ’un art c seremonisidir ve gelen be 2 y l boyunca ibadetleri kapsar. Denetçiler ayr ca, forumdaki equite ler ile ilgili bir gözden geçirme basarlard ( recensus veya recognitio ) fakat lustrum ’dan sonra yer ald / için, nüfusun önemli bir parças olarak görülmezdi. Comitia centuriata’ da atç l k ile ilgili yüzy llar n temel tan m zaten Campus’te yer alm 2t r; forumda denetçiler bir insan n kavalyelik için yetersiz oldu /una karar verip at n satmas n emredebilir, ya da mecburi hizmetini yerine getirdi /ini tan yabilirlerdi. Burada dikkat edilmesi gerekir ki, bu

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 175 Varro, LL 6.93. ! 80 t pk recognito equitum gibi lustrum ile ilgili de /ildir, çünkü bu ayinden önce etki gösterebilir ve geçerlili /i ayinin performans ndan ba / ms zd r. 176

Censorler taraf ndan uygulanan ahlaki sorgulama, yarg lama güçlerine, s ra d 2 ve rastgele bir ilave olmu 2tur. Censorler aras ndaki bo 2luklara bak nca, herhangi bir davadan sonra gerçekle 2mesi olas de /ildir ve asla bir idam cezas na mahkum edilmi 2 birilerine yaramam 2t r. Fakat bu idam cezas na çarpt r lm 2lara ve hüküm giyenlere, beraat edilmi 2lere, ya idamdan kurtulmu 2lara da ikinci bir tehdittir. Finansal cezalar bile bir i 2e yaramazken geç Cumhuriyet zaman nda, infamia’ da yer alan statü kayb n n her türlüsü h rslar n zafer ve iyi bir isime odakl oldu /u bir toplumda önemliydi. Bu censor gücünün kökenini bilmiyoruz – seçkin s n f aras ndaki müzakerelerden mi do /mu 2tur ya da halk n hissini ö /renmek için plebisite ba 2 vuran bir tribundan m kaynakland ? Bilinmiyor. Censor’ün görevinin do /as , magistratlar n aktivitelerinin bir parça seçkin kendini düzenlemeler oldu /unu önerse de, belki de bu belirgin fonksiyon herhangi bir kriz an nda halk n öfkesinin sonucu olarak eklenmi 2 te olabilir 177 .

Kat denetimci görevlerinden ba 2ka censorler, kamu sözle 2melerini yapmak, kamu mal ve mülkiyetinin yürütmek, kamunun paras n kamu i 2lerine harcamak, vergileri ve kira gelirlerini toplamak gibi i 2lerden de sorumluydular. Vergilendirme ölçülerini bir yasada özelle 2tirdikten sonra, vergi toplama görevini aç k artt rmayla en yüksek teklifte bulunana verirlerdi. Kamu çal 2mas sözle 2melerini tahkik ederken, kendilerini de tekliflere aç k etmi 2lerdir. Bu görevin önemi Polybius taraf ndan not edilmi 2tir. censorlerin kamu arazisi ve sudan gelen gelirler ile ilgilenmeleri de ayr ca s n rlar n belirlenmesi ve usülsüz sömürüden korumaya kadar geni 2letilmi 2tir. 178

Bu magistratlar n görevleri, y ll k magistratlar n görev süreleri içinde bitirmekte zorlanaca / bir k s m önemli ve zaman al c görevlerdi. Bu görevler vatanda 2lar n hem toplum hem de ki 2isel ya 2amlar nda sahip olduklar statü ve mal varl / için ciddi sonuçlar vard : bu aç dan bak ld / nda censorler vatanda 2lara bireysel olarak di /er magistratlardan daha çok temas etmi 2lerdir, hatta sivil yarg n n 2efleri olan praetor urbanus ve peregrinus ’dan bile çok. Bu yüzden uygundur ki, censorler sayg nl k bak mdan en üst mevkiydediler. 0.Ö. 339’da censorlük plebslere aç ld ktan sonra bile, censorler esas olarak patricilerden idiler ve 0.Ö. 209’dan itibaren bir istisnayla, genellikle eski consuller aras ndan !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 176 LINTOTT 2004, 116. 177 LINTOTT 2004, 119. ! 178 LINTOTT 2004, 120. ! 81 seçildiler. Dahas censorler, t pk kent ve yabac lar praetor’ü gibi kararlar nda en özerk olanlard . Tek çekindikleri, tribunlardan gelen zorluklar ve davalard - ta ki lex Clodia’ n n censor nota’ s na kar 2 temyize gitme hakk n tan m 2 oldu /u zamana kadar 179 . Bu nedenle, censorlü /ün geli 2imiyle ilgili olan gelene /in censorlü /ün otokratik karakterine ve görevin uzunlu /unu s n rlayarak bunu kontrol alt nda tutmak arzusuna vurgu yapmas 2a2 rt c de /ildir.

II.2. 4. Aedilisler

Aedilis görevinin kökleri sonradan gelen özelliklerinden farkl d r. 0smi daha çok belirgin tap naklar ( aede ) ile ilgili olmakla birlikte, binalarla ilgili gibidir. Yine de 2 aedilis’inin tribunlar n genel yard mc lar olarak, özellikle onlar n adli i 2lerle ilgili görevlerini üstlenmek üzere plebslerin ilk grevlerinden sonra yarat lm 2 oldu /u 2eklindeki gelene /in iddias do /rudur. 1u izahat daha da güvenilirdir ki, Cumhuriyet’in ortalar nda Plebs Aedilislerin (=Aedilisi Plebis) kutsal say ld / ve bu ha 2metin magistrat tutuklamaya kadar ileriye gidebildi /i varsay l r. Livius’a göre 180 jüri üyeleri 0.Ö. 449’da Valerius ve Horatio’ya atfedilen yasay yorumalm 2lard ki bu yasa, aedilislere ile plebs tribunlar na (ve decemviri stlitibus iudicandis’e) zarar verenlere kar 2 yasal cezalar me 2rula 2t rm 2t . Fakat yasada kutsall klar na dair hiçbir ima yoktur. Gerçek 2udur ki aedilisler, tribunlar kadar kutsal say lmazlard . Tesir itibariyle, kutsall k tükenmi 2 bir k ymet haline gelmi 2ti. Plebs Aedilislerin bir di /er avam özellikleri de muhtemelen Aventinus’daki Ceres tap na / nda tutulan plebs kay tlar n n muhaf zlar ve ludi plebeii’ nin ba 2kanlar olmalar d r 181 .

Y ll kç lara göre, Curul Aedilislerinin (=Aedilis Curulis) olu 2turulmas , 0.Ö. 376-367 aras ndaki dönemde, Licinius ve Sextius’un siyasi ajitasyonuna patricii yan t n n bir parças yd . Consullü /ün restorasyonu ve consullü /ün plebslere de aç lmas n takiben hem praetorlük hem de curul aedilisli /i olu 2turuldu. Bir cift curul aedilisi, plebs aedilislerini kar 2 l / yd . Bu görev patrcilere aç kt , fakat anla 2 lan plebsler de d 2lanmam 2lard . Bir çift plebs ile bir çift patrinin bir birine alternatif olan y llarda aedili görevi yapmalar yla ilgili bir uzla 2 dan da haberdar z, fakat bu durum Cumhuriyet’in son dönemlerinde i 2levini kaybetmi 2tir 182 . Kurul aedilisleri, daha büyük bir magistrat n ba 2kanl / nda toplanan comitia tributa taraf ndan seçilirlerdi. Cumhuriyet dönemin sonlar nda aedilisler göreve, consuller ve

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 179 Livius, VIII.12.16. 180 Livius, III.55.7-9. XXIX.20.11. ! 181 Livius, XXIII. 30.17. XXVII. 6.19. LINTOTT 2004, 129. 182 Livius, VI.42.14;VII.1.1 ve 6. ! 82 pretörler ile ayn zamanda ba 2lard . Pleps aedilisleri, öte yandan, bir tribunun ba 2kanl / nda toplanm 2 plebsler taraf ndan seçilmeye devam ettiler. Aedilisler kendilerine ait sandalyeleri olsa da magistratlara aç k olan haklar kendilerine aç k de /ildi. Hakikaten de, Varro 183 Kurul aedilislerin koltuklar n n daha çok sivil oldu /u ve magistratlar kadar büyük olmad / ç kar m nda bulunmu 2tur. Farkl tarzda görevleri ile ilgili edictumlar (buyruklar) ç karm 2lard r; marketler, oyunlar, köle ticareti gibi. Köle sat 2 na dair erken dönem kaynaklar ndaki bir göndermede “ex imperio aedilium curulium de mancipis emundis vendundis” gibi bir söz geçse de, bu aedilisler kurulunun daha önce de tart 2t / m z gibi özel bir imperium sahibi oldu /u anlam na gelmez. Ex imperio basitçe “ emire göre” anlam na gelmekte olup, aedilislerin bu meseledeki edictumuna göndermedir 184 .

Aedililerin iki çe 2itinin kökenleri ve statüleri aras ndaki farkl l klara ra /men, orta Cumhuriyet döneminde, görev ve yetkiler büyük ölçüde ayn olmu 2tur. Provincia’ lar tüm Roma kentini ve kent halk n kaps yordu. Burada onlar, tap naklar, marketler – özellikle m s r stoku- ve caddelerle ilgilendiler. Tüm bunlar n iyi bak ml olmas n , tamirlerini yapt lar, bunlar n i 2galden uzak tuttular, hijyen sorunlar , su stoku ve cenazelerle ilgilendiler. Ludi Apollinare’ ler haricinde, Aedilislerin iki çifti Roma’daki temel oyunlar ile sorumluydular: ludi Romani kurul magistratlar na, Ludi plebii plebs aedilislerine dü 2mü 2tü ki bunlar daha sonra normalde kurul aedilisleri taraf ndan icra edilen Megalensia ve plebs aedilisleri taraf ndan icra edilen Floralia ve Cerealia ’y kurmu 2lard r. Her ne kadar, yang nlar gözlemek triumviri capitalis’ lerin ya da nocturni’nin ana görevi olsa da aedilislerin burada denetleyici bir rolü vard r ki bu güç iktidar /gücü olmayan triumviri lerin kararlar n yarg lamaya kadar var rd . Sanki direk sorumlu olan magistratlarm 2cas na oyunlar ve marketleri düzen alt nda tutmak zorundalard . Fakat, Mommsen’in de belirtmi 2 oldu /u gibi polislik onlar n görevi de /ildi. Biz onlar yaln zca bir kez suçlu oldu /una inan lanlar n tutuklarken buluruz, bu da 0.Ö. 186’da Bacchanallar n zulümü s ras ndad r185 .

Aedilislerin iki çifti de cinayetle ilgili olan ve yönetimsel hukuka sald r larda yarg lay c magistratlar gibi görev alm 2lard r. T pk tribunlar taraf ndan yap lan yarg lamalar gibi, bu davalar insanlardan önce kabilesel toplant larda (comitia tributa) oylanarak yap l rlard . Aedilislerin etkinlikleri öyle görülüyor ki Plebs Aedilislerinin tribuna ve plebs koruyucular na yard mc olan orjinal görevlerinden türedi, fakat 2u da vurgulanmal d r ki orta ve geç

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 183 Varro, XXI. 184 LINTOOT 2004, 130. ! 185 LINTOTT 2004, 130 vd. ! 83 Cumhuriyet döneminde, bu yarg lamalar Plebs aedilislerinin ana görevleri de /illerdir. Baz yarg lamalar spesifik kanunlara yap lan sald r lara kar 2 yap lm 2t r. Lex Licinia agraria’ n n ihlaline kar 2 aç lan davalardan ve hükümlerden haberimiz vard r. Ayr ca, comitia tributa’ dan önce 12 Levha Kanunlar ’nda da geçen tah l ta 2 mak için büyü kullan m için de bir dava beyan edilmi 2tir. Enteresand r ki Aedilisler 2ehir d 2 sorunlarla da ilgilidirler. Faiz sistemi ile ilgili kanunlar bu konudaki Roma yasalar ndan ve m s r k tl / ndan kar elde etme olaylar ndan dolay gerçekle 2mi 2tir. Öte yandan, suç olarak yasalar n tam tan mad / bir dönemde i /fal ve tecacüz davalar da gerçekle 2mi 2tir. Bazen de politik olup avam Aedilislerinin ana görevi olan avam savunuculu /unu yeniden canland ran politik suçlamalar da olmu 2tur. 0.Ö. 249 y l consulü P. Claudis Pulcher’in k z karde 2i olan Claudia, 0.Ö. 246 y l nda halk içinde avamlar n ölmesini diledi /inden mahkemelik olmu 2tur. Geç Cumhuriyet döneminde, Clodius Milo’yu tribunluk görevi s ras nda ve sonras nda gladyatörlerini kullan p 2iddet uygulad / için yarg lad / nda, davac n n amac kendini halk n 2ampiyonu gibi tan tmakt . Takip eden y ldaki Aedilislik görevini sömürüp provocatio yasalar na kar 2 gelmekle yarg lan p tehdit edildi /inde ve e /er Verres’e kar 2 repetundae eylemi ba 2ar s z olduysa, Cicero’nun da görü 2ü buydu. Benzer olarak, rütbe atlayanlar ve yarg sal rü 2vetin ajanlar n suçlamalarda bulunmakla tehdit etmi 2ti. Cicero’nun vaat etti /i eylemi yerine getirecek bir harekette bulunmas pek olas de /ildi. Clodius ta Milo’yu suçlamas n örneklerle resmile 2tiremezdi. Yine de, davran 2lar y llarca süren ve aedilelerin yarg lamas n sa /layan güçlü bir gelene /i tetiklemi 2tir. Daha da fazlas , orta Cumhuriyet dönemi yarg lamalar n n menzili de gösterir ki aedilislik sadece Roma 2ehri ile ilgili de /ildi. Cicero için tota urbs, birçok sivil aktivitesi ile populus Romanus ’u da kapsamaktayd . Aedilis çiftlerinin güçlerini kaybetmi 2 modadan dü 2mesi sürecini belgeleyemeyiz. Fakat, kesin tek bir faktör süreci canlad racakt r- consullerin Roma’n n Akdeniz’de bask n olmadan önceki dönemde, praetorlerin sava 2 ve yabanc ülkelerle ili 2kilere kadar uzanan önceki görevleri. Roma büyük ve daha komplike bir 2ehir halini ald kça, amac 2ehrin kendisi ve gündelik ya 2amlar ile birlikte vatanda 2lar olan bir magistrastl /a ihtiyaç do /du. Tribunlar görevleri olan plebslerin savunulmas n da geçerek bütün toplumda hem yap c , hem de engelleyici politik bir role sahip oldular. Ama tart 2mal olarak, politik i 2levlerine ek olarak uzla 2t r c ve koruyucu rolleri, ilaveten bir yönetici role yer b rakmad . Bu yüzden, önceden tribunlar n yard mc lar olan plebs aedilisleri ve kurul aedilisleri, hizmet ettikleri 2ehirle birlikte büyüyen bir rol buldu 186 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 186 LINTOTT 2004, 132 vd. ! 84 II.2.5. Quaestorler

Quaestor, Roma’n n en eski kamu görevi unvanlar ndan birisiydi. Krall k döneminde quaestor’ün görevi ölüm cezas suçu i 2leyenleri yarg lamakt . Cumhuriyet kurulunca quaestor, consullerin adli ve mali i 2lerinde yard mc lar olarak tayin edildiler. Daha sonra quaestorlerin say s 2’ye ç kar ld 187 . 0.Ö. 5. Yüzy l n ikinci yar s nda ( 0.Ö. 421) ç kar lan bir yasayla quaestorlerin say s 4 oldu. 0ki yeni quaestor’ün görevi ad n Saturninus Tap na / ’nda muhafaza edilen hazineden alan devlet hazinesiyle (=Aerarium Saturnus) ilgilenmekti. Bu nedenle bu iki quaestor’e kent quaestorleri denildi. Fakat Quaestorler 0.Ö. 4. Yüzy l sonlar na kadar senato üyesi de /illerdi. Onlara senator olma olma olana / 0.Ö. 312 y l ndan itibaren tan nd 188 . 0.Ö. 267 y l nda quaestorlerin say s 8’e ç kar ld ve say s 4 olan yeni quaestorlerden 2’sine qaestores Italici , di /er ikisine quaestores classici denildi. Onlar n bu adlarla an lmas n n nedeni üstlendikleri görevleriydi. 0lk ikisinin görevi, 0talya’daki müttefiklerden (socii) tributum denilen vergiyi toplamakt . Di /er ikisinin (quaestores classici) görevi ise Ostia, Cales, Revanna ve nerede oldu /u tam olarak bilinmeyen bir yerde konu 2land r lm 2 olan yard mc askeri birlikler için 0talya’daki Roma müttefiklerinden asker toplamakt . Onlar bu görevlerine Claudius’un imparatorlu /una kadar devam ettiler. 0.Ö. 241 y l nda Quaestorlerin says 10’a ç kar ld . 0ki yeni quaestor’e bu tarihte kurulan Sicilya eyaleti için ihtiyaç duyulmu 2tu. Daha sonra Roma’n n kurdu /u her yeni eyalete quaestor tayin edilmek suretiyle quaestorlerin say s art r lmaya devam edildi. Geç Cumhuriyet döneminde, Sulla zaman nda say 20, Caesar’ n diktotörlü /ü döneminde ise say 40 olmu 2tu. Fakat Roma’n n ilk imparatoru Augustus döeneminde bu say yeniden 20’ye dü 2ürüldü 189 .

Geç Cumhuriyet döneminde, quaestor lar Roma hazinesini denetleyen ya da 0talya’da farkl ba / ms z görevleri olan ya da – ki ço /unlukla do /rudur- consullere ya da 2ehir d 2 ndaki erken dönem magistratlara yard mc lard . Ayr ca, hiçbir praetorün bakmad / kal c suç davalar na bakan önceden aedilis olan yarg sal magistratlar da vard . Quaestor ve quaesitor aç k olarak, ara 2t rmac anlam na gelen ismin farkl formlar yd ve geç Cumhuriyet döneminde birçok farkl ifadeye sahipti. Anlayabildi /imiz kadar yla iki mesle /in de birbiriyle bir alakas yoktu. Fakat, quaestorluk ile ilgili eski gelenek, tam olarak belirgin de /ildir,

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 187 Plutarkhos, Poplicola XII.3. KAYA 2008, 89. 188 KAYA 2008, 89. ! 189 KAYA 2008, 89 vd. ! 85 yarg sal bir magistrat ile consullere yard m eden ve hazineye bakan quaestorlarla kar 2m 2t r. 190 .

Pomponius’un Digest ’teki queaster parricidii ifadesi, 12 Levha Kanunlar ’nda geçer ve bu bilgiyi reddetmek için aç k bir sebep yoktur. 0.Ö. 486’ta Sp. Cassius’un bir quaestor taraf ndan hiyanetle suçlanmas , öykünün tek versiyonu de /ildir. M. Volscius Fictor’un sonradan yarg lanmas n anlatan ve y ll klarda geçen hikayelere de çok fazla inanamay z. Yine de quaestores parricidii ifadesinin 12 Levha Kanunlar ’ndan öncesinden kalma oldu /u hala mant kl bir konjektürdür ve hatta krall k döneminde türemi 2 bile olabilir. Monark taraf ndan atand / m yoksa asl nda oyla seçildi /i mi belli olmasa da gerçekten de baz krallar n baz tarz quaestorlar vard r. 0.Ö. 421’de mevcut olan kent quaestorlar na ek olarak iki consul quaestor’ünun atanmas na kadar Livius gelene /inde buna yer yoktu. Kent quaestorü olanlar n erken Roma tarihinde bilinmedik bir zamana kadar yer ald / n ima eder. Fakat Tacitus, krallar taraf ndan atanan consul quaestorlar n n do /al olarak ba 2ar l olduklar n , di /er ve orijinal quaestorlar olup ta 0.Ö. 443’te halk taraf ndan oylanan Cumhuriyet quaestorlar ndan önce geldi /ini savunur 191 .

Consul quaestorlar yla kent quaestorlar her ne zaman ve nas l ilk olarak yarat lm 2 olurlarsa olsunlar, en iyisi Pomponius’un da yapt / gibi onlar quaestores parricidii ’den farkl tutmakt r. Varro taraf ndan, commentarium vetus anquisitionis taraf ndan mahkeme olarak toplan lm 2 bir meclisi açan olarak tasvir edilen quaestorlar, muhtemelen bir consul veya kent quaestor’uydu 192 . Quaestor Urbanus unvan 0.Ö. 2. yüzy l n sonralar ndan bu yana resmi metinlerde aerarium’ un da denetlemesiyle birlikte görülür. Bu, muhtemelen en ba 2 ndan beri kent quaestorlar n n as l göreviydi. Di /er taraftan consul quaestorlar Roma d 2 ndayken ordu ile ilgili finansal ve yönetimsel sorunlarla mükelleflerdi. Tacitus’a göre, quaestorlar n say s “vergiye tabi 0talya ve eyalet vergileri” dolays yla, daha önce de belirtmi 2 oldu /umuz gibi 8’e ç kar lm 2t r. Öte yandan daha yeni bir kaynak olan Lydial John, classici ad nda 12 ki 2ilik bir kurulun 0.Ö. 267’de olu 2turulmu 2 olmas ndan bahseder, ama bu kaynaklar hakk nda bir iz yoktur 193 .

Hazineden sorumlu quaestorlere, consul quaestorlerine ve eyaletlere atananlara ilaveten, geç Cumhuriyet ve Principatus dönemlerinde 0talya’da spesifik quaestorlük görevlerine

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 190 Cicero, ad Familiares I.2.1. 191 Tacitus, 30.40 ve 43.1; 38.42.8.-9; 42.10.10-11. LINTOTT 2004, 84. 192 Varro, LL 6.90-91. 193 Tacitus, Annales XI.22. Lydus, de mag ., I.27. LINTOTT 2004, 135. ! 86 rastl yoruz. Bunlardan birisi as l sorumluluk alan hububat ithali olan ve otoritesi Tyrrhen Denizi sahilinin her yerinde geçerli olan, Ostia quaestorlu /uydu. Bir di /eri ise Apulia’dan Appenines’e kadar uzanan yollar n n denetiminden sorumluydu. Ayr ca provincia Gallica ile ilgili olarak i 2itiyoruz ki bu muhtemelen ager Gallicus ’daki kamu arazisiyle ilgiliydi. Bu eyaletlere ek olarak, Sicilya’n n geç Cumhuriyet döneminde, biri Syracuse’de di /eri ise Lilybaeum’da ( bu uygulaman n ne zaman ba 2lad / n bilmiyoruz) iki quaestor’a sahip olmas da s ra d 2 d r. Bunlar n hububat stoku ile bir ilgisinin oldu /unu varsayabiliriz. Daha fazla quaestor’a eyalet yönetimlerinin desteklenmesinde ihtiyaç vard . Eyaletlerde bir quaestor’un görev süresi bir valininkinden uzun olabilirdi, yeni bir quaestor’un her eyalete her y l birer kez atanamamas ndan dolay , quaestorluk mesle /inin Sulla’n n diktatörlü /ü zaman nda artt r lm 2 olmas mümkündür. Say daha önce belirtmi 2 oldu /umuz gibi 20 oldu. Fakat iki tane hazinede, iki ile üç aras 0talya quaestorlu /unda ve consullere yard mc olarak atananlar da dahil edildi /inde, Sulla’n n quaestorluk say s n n 20’ye ç kar p quaestorlu /u senatoya giri 2 için bir kalifiye yapmas , eyaletlerdeki y ll k quastetorluk mesle /i için yeterli ço /unluk sa /lanm 2t r. Birço /u Roma’dan ayr lmalar na ra /men, quaestorlar çal 2t klar y llar boyunca consul için atanm 2lard r. Hakikaten de 0.Ö. 38’de Ceasar, quaestor say s n 40’a ç kard / nda, iki quaestorun birden consul için atand / n görürüz 194 .

Atamalar senato taraf ndan yap l rd . Roma ve 0talya’daki spesifik i 2lere atamalar kurayla yap lm 2t r. Fakat magistratlar n yard mc lar olarak quaestorlar n atanmalar nda nufüzlar n da kulland klar olmu 2tur. Bunun s n rlar n ve lex Titia ve 0.Ö 137 y l na ait bir senatus consultum’ a bir gönderme olup olmad / n bilemeyiz. Büyük magistratlar için atanan quaestorlar onlar n her konuda yard mc lar yd lar. Bu yard mc lar ister consul’un bireysel sekreterli /ini yapsalar da 0talya’da ve 0talya d 2 nda ordu paras da dahil para sorumlulu /unda etkili görünürlerdi. Ayn s 0talya d 2 ndaki magistratlara hizmet etmek için atananlar içinde geçerliydi, ama onlar n daha da geni 2 görevleri vard . Komutanlara, valilere yard mc l k yapman n yan s ra onlar n görevlerinden ayr lmalar durumunda yerlerine de geçerlerdi. Fakat 2ehirdeyken finansal sorumluluklar n n ötesinde d 2ar ya da aç kt .

Roma’daki hazine quaestorlar , senato ve consul buyru /unda genelde geli 2 ve gidi 2leri denetlediler ve ayr ca onlar n bir grup özel görevleri vard . Bir onlar rahiplerden vergi bölgelerini takip etme konusnda inter alia olarak ve di /er taraftan Manlius Vulso’nun !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 194 LINTOTT 2004, 135 vd. 0talya’daki quaestorler için bk. Cicero, pro Sestio 39. Pro Murena 18. Har. Resp . 43. Epistulae ad Atticum II.9. Tacitus, Annales IV.27. Suetonius, Claudius XXIV.2. Cassius Dio, LV.4.4; LX.24.3. Hububat tedariki gibi özel bir görev yürüten quaestorler konusunda bk. Cicero, Verr . II.44; III.168; V.114. Div. Caec. XXXIX. 55-6. ! 87 zaferine katk da bulunan vergi ödeyicilere geri ödemeler yapan olarak görüyoruz. Ayr ca, 0talya’daki ayr k yabanc lar n e /lencesi için olsun, sözle 2mecilere kaynaklar n n ödeni 2i olsun bu tarz halk sözle 2melerinin giderlerini de ödemekle mükelleflerdi. Hazinedeki uygun miktarlar hakk nda da halk içinde konu 2abilirlerdi. Özel olarak, günümüze ula 2m 2 statü metinleri, onlar n halk arazileri sat 2 olsun, suçlu hükümler olsun, paran n güvenli /i için ödeme yap ld klar n gösterir. Ayr ca davac lara ödeme de yaparlard . Daha da fazlas , ganimet ve güvenceler quaestorlar taraf ndan yap lan sat 2lar sayesinde nakite döndürülürdü. Aerarium sadece parasal de /il, ayr ca belgesel de bir depoydu. Parasal kay tlar haricinde, statü heykeli, anla 2ma belgeleri ve senatus consulta da burada saklan rd . Daha da fazlas , aerarium da magistratlar geç Cumhuriyet dönemi kurallar na ba /l kalacaklar yeminini kaydettiriken yanlar nda olanlar quaestorlard . Hazinedeki quaestorlar di /er quaestorlardan daha az imtiyaz sahibi olsalar da belli ba 2l sorumluluklar vard . Geç Cumhuriyet döneminde Cato’nun quaestorlü /ü döneminde, vurgulanm 2t r ki Cato katiplerin tutars zl klar ve düzenbazl klar yla ba 2 belaya girmi 2tir. Roma’n n as l paras katiplerin ellerindeydi ve onlar da sorumlu olduklar quaestorlar n tecrübesizliklerini suiistimal etmeye yatk nlard 195 .

II.2.6. Tribunus Plebisler

Tribunus Plebis’in (Halk Tribunlar ) kökeni, erken Cumhuriyet dönemi y ll klar n n temel yerel temas olan imperium/emir çat 2malar hikayesinin kö 2e ta 2 d r. 0.Ö. 494 y l nda, plebslerin ilk grevlerinde, Plebsler patriclerle müzakere ederek kendi tribunlar n seçtiler. Bu tribunlar kutsal sayarak onlara zarar vermek isteyen insanlardan intikam almak üzerine yemin ettiler. Kaynaklar m za göre, ba 2ta sadece iki ya da be 2 tane vard . 10’lu heyet 0.Ö. 457 y l nda kurulmu 2tu veya en az ndan, Tribunluk, decemvirlerin görevlerinin son bulmas ndan sonra restore edilmi 2tir. Göreve ba 2lay 2lar n n tarihi olan 10 Aral k, onlar n erken tarihten kurtulu 2lar n n tarihi olabilir. Bu durum ilk görevlerinin aristokrasiden kopuk olmas do /as n takip eder. Cumhuriyet boyunca, Plebs Tribunlu /u kurumu sadece plebslere aç k bir kurum olarak devam etmi 2tir, ama bu devrin son iki yüzy l nda, kurum düzenli olarak daha üst magistratlara aç lm 2 ve en ünlü sahipleri, t pk Gracchuslar gibi, plebs kökenlidirler (Publius Clodius gibi soyluluktan avaml /a dev 2irilmi 2 birinden bahsetmiyoruz bile). Fakat, görünü 2e

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 195 LINTOTT 2004, 136 vd. ! 88 göre seçkin atalar hiç olmayan adamlar da seçilmi 2tir ve 0.Ö. 67’nin tribunusu olan C. Cornelius gibi birçok halk tribunu da resmi olan hiç bir kariyer yapamam 2t r196 .

Tribunlar, kararlar n geçti /i plebs toplant lar na ( concilia plebis ) ba 2kanl k etmi 2lerdir. Ba 2lang çta tribunlar sadece plebslerin kendilerini temsil ediyor gözükse de 0.Ö. 399 y l n n lex Publilia’ s onlar n senato veya di /er topluluklar taraf ndan icazet alarak bütün populus Romanus ’u temsil etmelerini mümkün k lm 2t r. 0.Ö. 287 y l n n lex Hortensia ’s comitia centuriata ya da tributa ’dan geçirerek plebiscita ’y leges ’e e 2it k lm 2t r. Bu meclislerin özel görevlerinden biri tribunun korunmas yd ve bu olay, Cicero taraf ndan tribunun kutsal bir yönü olarak muamele görmü 2tür. Ayr ca, avam (plebs) topluluklar , politik kararlar da ç karm 2t r. Ba 2larda, kesilen cezay tahsis etmekte ve hükümlüyü sürgüne göndermekte etkili olsalar da bu yasalar avamlar n muhalifleri taraf ndan asla me 2ru say lmad ve onlar taraf ndan geçerli görülmedi. Gerçekten de bu yasalar 12 Levha Kanunlar taraf ndan kolayl kla yasa d 2 edilebilirlerdi. Daha sonra, orta ve geç dönem Cumhuriyet y ll klar nda görürüz ki halk tribunu perduellio için toplulu /un önünde idam davalar na bakan tek magistratt r ve para cezas kapsayan davalarda yarg da bulunan tek kurumdur. Bu geli 2me, bütün insanlar temsil eden bir yap lanmaya güven duyulmas amac ile aristokrasi taraf ndan cesaretlendirilmi 2 olabilir. Bu yönde, Mommsen tan m yla “kal c var olu 2a sahip bir devrim”in liderleri, sadece kurumun bir parças olarak de /il, ayr ca onun önemli bir görevi olarak görülmü 2tür 197 .

Tribunlar senatodaki müzakereleri kap dan izlerler, ve kap y kapatarak plebslere dü 2manca yakla 2 mlara izin vermezlerdi. Sonradan, tribunlar n senatoda oturmalar na, konu 2malar na ve hatta tart 2mak için yeni fikirler ortaya atmalar na izin verilmi 2tir. Senatoya tribun kat l m n n ilk kesin örne /i 0.Ö. 216 y l ndad r, ama onlar n haklar lex Hortensia zaman na ya da daha da eskiye bile gidebilir. Yine de bir tart 2man n gidi 2at n veto etmek gibi devrimci haklar n n izlerini, Polybius’un 198 da belirtti /i gibi korumu 2lard r. Polybius daha da ileri giderek, tribunlar n senato toplant lar n dahi önleyebilece /ini belirtmi 2tir. Görünü 2e göre, teoride kutsall klar n toplant için dizayn edilmi 2 bir binan n giri 2ini kapatarak göstermi 2lerdir, fakat böyle bir te 2ebbüsün kan t yoktur.

Senato görü 2melerinde ç kar lan zorluklar tribunun kendi kutsall / n sömürmesinin sadece bir örne /idir. Bunun birçok örne /i mevcuttur. Gerek bir tribunun rakipleri olan !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 196 LINTOTT 2004, 77. 197 LINTOTT 2004, 122. ! 198 Polybios, VI.16.4. ! 89 adam n gücünü bast rmas olsun, gerek onlar n direncini k r p hapse att rmak olsun, hatta ve hatta onlar Tarpeia kayas ndan a 2a/ atmak olsun, tribunun kutsall / genellikle sald rganca kullan lm 2t r. Fakat, Cumhuriyet tribunlar n n Tarpeia kayas ndan bir adam atmas n n güvenilebilir tek örne /i vard r. Hapse atmak içinse bunun kürsülerin/cursuslar n/tribunlar n censorlere kar 2 kulland / bir silah oldu /unu görürüz ve geç Cumhuriyet döneminde gerçekle 2en dramatik bir çat 2ma bir consulün hapis alt na al nmas na sebep olmu 2tur ve bu olay bir trajediden çok bir kepazeliktir. Kutsall k ayr ca kürsünün/cursus’un/tribunun yeri gelince bir ki 2iyi direk kendisi olarak, yeri gelince de Plebs aedilis’ leri yoluyla almak için kulland / tutuklama gücünün temelidir. Ayr ca, bir tribun bir toplanmada para cezas kesebilir ve bu onlar n yarg lama gücünün en temel örne /idir. Ek olarak, bir hükme göre de para cezas kesebilirler. Bu gücün kayna / hakk nda bir bilgi günümüze kalmam 2t r.

Daha da yayg n olarak, cursus’daki/kürsüdeki insanlardan/tribunlardan birinin di /er magistrat ile aras na girip onun halk içinde yapabileceklerinin kapasitesini engelledi /i intercessio formunda, kutsall k daha savunmaya yönelik kullan lm 2t r. Senatonun vetosundan ayr olarak, bu engel, yarg y ve imperium’ un di /er 2ahsiyetlere uygulan 2 n etkileyebilirdi. Intercessio son içerik olarak auxilium (yard m) olarak ta nitelendirilmi 2tir ve resmi bir temyize kar 2 l k gelmektedir. Gellius’un Tribunlu /un politik gücünün k ymetsiz oldu /u 0.S. 2. yüzy lda yazan Gellius’un aktard / bilgilere göre tribunluk makam n n temel görevi budur ve bu yüzden tribunlar Roma kent s n rlar n n d 2 nda bir gece bile geçirmezlerdi (tribunlar kentten Latin festivali için ayr l rlar ve zaman zaman özel i 2 için gönderilirlerdi.). Bu ayr ca, auxilium ’un her zaman uygun olmas n sa /lamak içindi ve bir tribunun kap s gece de gündüz de vatanda 2lara aç kt ve Cumhuriye döneminde tribunlar, comitium ve senato binas yan nda bulunan Basilica Porcia yan nda gün boyunca çal 2acaklar bir istasyona sahiptiler 199 .

Intercessio ’nun yarg ya kar 2 bazen ba 2ar l , bazen ba 2ar s z sald r lar n n geç Cumhuriyet döneminde kesin örnekleri vard r. Bunlar, seçmeler kendi ünitelerine da / lmadan önce ba 2ar l olmak zorundayd , çünkü bu noktaya kadar gelirse, sadece di /er magistratlara bir engel olmaktan ç kar, populus Romanus ’un kendisine bir engel olurlard . 0.Ö. 100 y l nda, Servilius Caepio, Satirninus’un bu /day yasas n n baz arkada 2lar taraf ndan k r l p, oy sepetlerinin at larak veto edilmesinin desteklemi 2ti ( bu arada not edilmelidir ki, son mümkün noktaya kadar beklemi 2lerdir). 0.Ö. 67’de Servilius Globulus, C. Cornelius’un edictumunun

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 199 Cicero, Ad Atticum VII.3.5 ve VII.7. LINTOTT 2004, 78. !! ! 90 (emirname) okunmas n engellemek istermi 2se de Cornelius bunu kendisi okumu 2tur 0.Ö. 62’de Cato ve Minucius Thermus, Metellus Nepos’un Pompeius’u 0talya’ya geri ça / rmas n veto etmeyi denedikten sonra, Nepos edictumu kendi okumak istese de Cato metini ele geçirdi ve ne zaman Nepos edictumu okumaya çal 2sa, Thermus onun a /z n susturdu. Kutsall / n zorluk ç kartma amac yla kullan m ndaki fiziki yola ba 2 vurma bir imtiyazd . Ayr ca 2u da dikkat çekicidir ki, tribunlar direk olarak oylamalara kafa tutmaya haz rlanm 2lard r. Cornelius’un davas nda, Cicero savunmas n plebslerin isteklerini k rman n yanl 2 oldu /u üzerine kurmu 2tur ve bu tart 2ma Tiberius Gracchus’un tribunluk sistemine ve Polybius’un tribunlar n görevleri hakk ndaki yorumlar na kadar daym 2t r. E /er bir tasar asl nda bir veto yok say ld ktan sonra oylan rsa, bu argüman çok güçlüydü. Benim önceki önerim do /ruysa, veto zamanlamas n n önemi 2udur ki ba 2ka bir magistrat etkileyecek 2ey tüm Roma halk n kötü duruma dü 2ürebilir. Teknik olarak bir iustitium olarak say ls n ya da say lmas n, ahlaki cezaland rmada kurul magistrat na benzer bir etkisi vard r.

Ayr ca, tribun auxilium u, Roma y ll klar ndan bir seri diziyle bizim için resimlendirilmi 2tir. Ba 2lang ç noktas , bir y ll kc n n provocatio’ nun do /as n tasvir eden ve tribunlere basit formunda hitap eden ve Volero Publilius’un bir hacze direnmesini anlatan do /rulu /u 2üpheli bir hikayedir. Daha sonraki bir bölümde -ki do /ru bile olabilir- hikaye mümkün olan en dramatik form olan exemplum olup ba 2vuruyu anlatsa da, 0.Ö. 325 y l nda diktatör L. Papirius Cursor ve atl lideri (magister equitum) Q. Fabius Maximus Rullianus ile ilgilidir. Samnium’daki diktatörden ba / ms z hareket ederek dü 2manlara kar 2 bir zafer kazanan atl lideri Fabius, diktatör Papirius Corsor’u çok k zd rm 2t r. Olanlar ö /renen diktatör, curia meclisinde senato’yu azlederek Fabius’un itaatsizli /ini cezaland rmak için harekete geçer. 0taatsizli /in cezas olan idamdan kaçan Fabius, diktatör pe 2indeyken tribunlar n gücünü istismar etmek amac yla Roma’ya kaçar. Roma’da diktatör Papirius Cursor, Fabius’un tutuklanmas n emreder ve tribunlar auxilium önerip önermeme konusunda 2üphelidir. Fakat, tribunlar duraksarken, toplanm 2 kalabal / n görü 2leri Fabius’tan yanad r ve onu diktatörün idam ndan kurtar rlar 200 . Burada tribun koruyuculu /u, onlar n plebslerin bütünüyle temsilcisi olmas ndand r, Tribunlar yard m konusunda isteksiz bile olsalar toplanm 2 kalabal k onlar n a / rl / na katk da bulunarak istekli olmalar yolunda cesaretlendirirdi.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 200 Livius, VIII.30 vd. ! 91 Tribunlar huku /un i 2leyi 2ine entegre oldukça, temyizin bu yönü daha da önemsizle 2ti. Fakat, tribunlu /un avamlar temsil etme görevi, auxilium söz konusu oldu /unda, idam cezas n n infaz s ras nda görülmü 2tür. 0.Ö. 270 y l nda, Romal lar n davas ndan kaç p yenilmi 2 olan Romal ve Campanial üç yüz kazazede Roma’ya yolland . Tribunlardan biri idamlar na engel olmak istedi ama insanlar n da onay verdi /i popüler bir seçimle cezan n infaz görüldü. 0.Ö. 210 y l nda, Campanial 300 hain de benzer bir 2ekilde, yüksek oy birli /i ile idam edilmi 2tir. Daha sonra II. Pön Sava 2 s ras nda, Q. Pleminius ve Locri’de idam cezas na çarpt r lm 2 di /er otuz Romal Romaya getirildikten sonra, tribunlar n idam cezalar n geciktirip, bunun yerine, hükümlüleri insanlardan önce getirerek bir mazeret bulmay amaçlam 2lard r. Fakat ba 2ar s z olmu 2lard r; Pleminius hapiste do /al sebeplerden ötürü vefat etmi 2 veya hapiste bir isyan tetikledikten sonra idam edilmi 2tir. Ayr ca, tribunlar n para cezalar n tahsil etti /ine de rastlar z ki bu da topluluktan gelen bir karara yol açar. Bu durumlarda cezalar pontifex maximus taraf ndan tahsil edilirdi. 0.Ö. 189’da P.Licinius Crassus güvence alm 2 ve Q. Fabius Pictor’a ceza vermi 2tir. O da tribunlu /a temyize gitmi 2 ve halka provocatio olmu 2tur. Buna müteakip bir topluluk bir uzla 2ma amac yla oy vermi 2 fakat ceza iptal edilmi 2tir. Bu yarg sal bir hüküm de /il, politik bir çözümdür ve bu da olas d r ki bu da tribunlar n uzla 2t r c kapasitesinden do /mu 2tur. Benzer olaylar, 0.Ö. 180, 159, 131 ve Cumhuriyet’in son dönemleri s ras nda da olmu 2tur 201 .

Tribunlara temyiz ba 2vurular n n ilginç sonuçlar ndan biri de baz zamanlarda bir komite olarak müzakere etmeyi gerekli bulmu 2lard r. L. Scipio Asiaticus’un 0.Ö. 187’deki davas n n farkl kaynaklar nda erkek karde 2i Africanus taraf ndan tribunlara yap lm 2 bir temyiz de vard r. Bunun amac Asiaticus’un hapis cezas n n paraya çevrilmesinin sa /lanmas d r. Tribunlar bir araya geldikten sonra, 2a2 rt c olmayan bir 2ekilde, Scipio’nun verilen güvenlikle birlikte çal 2mas 2art ile hapsine kar 2 gelinirdi. 0.Ö. 187 y l tribunlar ndan biri olan Tiberius Gracchus, Asiaticus’un hapsine izin vermeyece /ini fakat hesab ndan halk için para çekilmesini de engellemeyece /ini belirtmi 2tir 202 . Gellius y ll klarda tribunlar n Cornelius Nepos taraf ndan buyruk ald / n belirtir. Fakat, bu tribunlar n resmi yaz lar ile çözümlemesine bir örnektir. Bu müzakerelerin bir hacze kar 2 ba 2vurulan temyizler sonras nda yer ald / n görürüz. Kesin olarak, C. Matienus ad nda, 0spanya’da ordudan kaçt / için 0.Ö. 138’te hacze u /rayan birinin varl / ndan haberdar z. Bu dava, olay n reddedildi /i bir davada, kurban n temyize gitmesinden do /mu 2 olmal d r. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 201 LINTOTT 2004, 79. Gellius, III.3-10. 202 Livius, XXXIX.5.1-6. Gracchus’un tribunlu /unun 0.Ö. 187 ya da 184 y l nda oldu /u konusundaki tart 2malar için bk. BROUGHTON 1968, 376, 378 n.4. ! 92 Müzakare toplant s , tribunlarda bireysel i 2leyi 2ler yürürken yap lan temyizlerden sonra da gerçekle 2mi 2 olabilir. Roma ki 2isel hukunun çift yönlü ilerleyen karakteristi /i sadece ilk k s mda yap l rd , praetorün karar na kar 2 l k. Temyize izin veren kefaletler lex agraria’ da yap l r ve bu sadece magistratlar n eylemlerine tekabül eder. tribunlar n basilica Porcia düzenli yerle 2tirilmesindeki sebeplerden biri praetorün comitium ’daki orijinal pozisyonuna yak nl / d r. Cicero’nun müvekkili P. Quinctius’un 0.Ö. 83 y l nda elde edi /i temsilcinin, praetor taraf ndan Naevius’a yap ld / n dü 2ündü /ü uygunsuz bir imtiyaza kar 2 tribunluk kar 2 durmu 2 ve o temsilci verilen ceza için an nda güvenli /in sa /lanmas gerekti /ini dü 2ünmü 2tür. M. Tullius davas nda Cicero’ya muhalif olan L. Quinctius taraf ndan tribunlu /a yap lan bir temyiz tribunluk taraf ndan reddedildi /i için etkisiz kalm 2t r. Yine de magistratlar taraf ndan yarg ya yap lan imtiyazlar sa /lam temelli görünmektedir. Fakat kriminal quaestione lerde nüfuz kullanmaya izin verilmiyor gibi gözükmektedir, çünkü bunu engelleyen yasalar vard . Lex Repetundarum ’daki bölümde direk olarak magistratlara kar 2 aç lm 2 ya da tribunlara kar 2 aç lm 2 fortiori davalar na kar 2 erteleme ve kar 2ma yasaklan r. Benzer bir düzenleme Bantia’daki Latin kanunlar nda da bulunur. 0.Ö.101-100 aras praetor eyaletleri hakk ndaki kanunlarda recuperatore’ lerden önce magistratlar n görü 2melere girmesini engelleyici, yasaklay c bir madde vard r. Fakat 2u da aç kt r ki, tribunlar gücün bir magistrat taraf ndan suiistimal edilmesine kar 2 oldu /u kadar yarg daki adaletsizli /e kar 2 da koruma sa /lamas gerekiyordu ve bu bak mdan yasalar n uygulan 2 na iyi bir katk da bulunmu 2tur 203 .

Cinayetle ilgili quaestiones bir tarafa, intercessio ’nun s n rlar ahlak kurallar ve deneyimle tayin edilmi 2 görnmektedir. Örne /in, 0.Ö. 54 y l nda C. Pomptinus’un zaferine kar 2 muhalefetin hakl k l nmas el alt ndan gerçekle 2tirilen bir oylamad r; benzer bir zorluk 0.Ö. 143 y l nda bu y l n consulü olan Appius Claudius 0talya’da Salassi klavmine kar 2 yapt / sava 2 n sonunda kutlamak istedi /i zafer törenine tribunlar n engel olmas üzerine ya 2and . Kutlamak istedi /i zafer törenini için halk n onay n bu yüzden alamayan Appius Claudius, Vesta rahibesi olan k z karde 2ini arabas na bindirdi. Kendisine Capitolium’a kadar e2lik eden k z karde 2i sayasinde Appius Claudius zafer törenini kutlad 204 . Çünkü Vesta rahiblerine Halk Tribunlar n n müdahale etme haklar yoktu. Taraf ndan, insanlar ona muhalefet olduklar ndan dolay öngörülmü 2tü ve bu k z karde 2inin kutsal ki 2ili /i olan Vesta rahibelerinin korunmas n bozabilirdi. Yönlendirici bir prensipte senatoya ve bireysel olarak

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 203 Livius, XXIX 15 ve 16. LINTOTT 2004, 80. 204 Plutarkhos, Tiberius 2. ! 93 magistratlara kar 2 gelmenin yasal olmas ama Roma halk n n bir bütün olarak isteklerine kar 2 gelmenin yasal olmamas yd . Polybius’un vetoya göndermesinden yola ç karsak, tribunluk, insanlar n isteklerini görmeliydi ve iyi yarg lanmal yd .

II.2.7. Askeri Tribunlar (=Tribuni Militum)

Her sene insanlar taraf ndan oylanarak seçilen ve quaestorlardan daha dü 2ük statüde bulunan magistratl klar da vard . Bunlardan birisi Askeri Tribunluk, ikincisi Viginti viri, yani 20 adam denilen, fakat asl nda say s daha fazla olabilen küçük magistratlar da vard . Askeri Tribunluk Cumhuriyetin kurulu 2undan itibaren vard . Hatta Erken cumhuriyet döneminde çok önemli bir görevdi ve o zaman consul yetkisli olarak ordulara komuta edebiliyorlard . Princepslik döneminde ise onlar, bir lejyon komutan n n emrinde görev yapan genç subaylar idiler. Hem Askeri Tribunluk hem de vigintivirlik 0mparatorluk hizmetinde resmi kariyer yapmak isteyen genç soylular için kariyerin ilk ad m olarak görülürdü. Fakat Princepslik döneminde iyi bildi /imiz küçük magistratl klardan askeri tribunluk d 2 ndakilerin Cumhuriyet dönemindeki durumu hemen hiç bilinmiyor. Bu nedenle burada küçük magistratl klar n tümünden rütbe, görev, yetki ve sorumlulk aç s ndan söz edece /iz, fakat Askeri Tribunlar d 2 ndakilere ili 2kin bir isimler listesine burada yer vermeyece /iz.

Bilgi k tl / da gösterir ki bu magistratlar n ço /u için k sa bir e /itim yeterlidir. 0lk 4 lejyonun askeri tribunlar (triumviri militum), Polybius taraf ndan consulün askeri i 2lerdeki en önemli yard mc olarak tasvir edilmi 2tir. Sadece sahada kumandanl k etmezler, ayr ca erlerin her sene ettikleri yeminin al nmas nda ve asker toplamada da önemli rol oynarlard . II. Pön Sava 2 itibariyle Polybius’un tasvir etti /i prosedürler önemlerini kaybetseler de, tribunlar n önemi hep kayda de /er olmu 2tur. Ba 2ta halk taraf ndan seçilen 6 tribuni militum vard . Sonra bu say sonra 16’ya ç kt ve niyayet 24 oldu 205 . Lejyon say s 4’ün üstünde oldu /unda daha geni 2 çapl tribunlar aday gösterildi. Geç Cumhuriyet’te böyle deniz a 2 r pozisyonlar, kumandan n ihtiyat yla verilmi 2tir ve bu da onlar n ordu d 2 adamlara arpal k olarak verilmesine yol açm 2t r. Seçilmi 2 askeri tribunlauk hatta hat r say l r sayg nl p/ olan bir görevdi ve geç Cumhuriyet döneminde bu mevki için çok fazla rekabet vard . Polybius’un devrinde askeri tribunlu /un 14’ü be 2 y ll k askeri hizmeti olanlar için, 10’u da on y ll k askeri hizmeti tamamlayanlara ayr lm 2t . Seçimleri halk taraf ndan consullük ve praetorlük seçimlerinden sonra yap l rd . Askeri tribunluk görevi di /er üst seviye magistratl klarla

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 205 Bu tribunlar n erken cumhuriyet dönemindeki seçimleri ve say lar yla ilgili olarak bk. KAYA 2006, 339 vd. ! 94 beraber 1 Ocak’tan itibaren 1 y la kadar uzat ld . Roma insanlar n n kendi askeri liderlerini seçmesi bir prensip halini alm 2t r.

II.2.8. Vigintivirler ve Di /er Küçük Magistratlar

Cumhuriyet döneminin gençlere aç k ve resmi kariyer için bir ba 2lang ç görevi olan Vigintiviri denilen küçük magistratl klar hakk nda çok az bildi /imiz oldu /u için bu konuda söylenecek her 2ey yanl 2 olabilir. Lex Repetundarum ’un kanun yap c s uygunsuzca para alan magistratlar n yarg lanmas için listeler ç kar rm 2t , ayr ca bunlar magistratl klar ndan ve jüri üyeliklerinden at l rlard , en dü 2ük üç seviye de trimvur capitalis , triumvir agris dandis adsignandis ve ilk dört lejyondan birinin tribunus militum’ u idiler . Bunlardan ilki ve üçüncüsü y lda bir seçilirlerdi, ikincisi ise, toprak da / t m n n sorumlusu olara, ad hoc seçilirdi, ama Sempronius Gracchus döneminden, yani 0.Ö. 133’ten beri sürekli var olan bir komisyon vard . Bu üç magistratl k muhtemelen yükümlü olduklar memurlar di /er küçük magistratl klardakilerden daha üst statüde olduklar için görü 2tükleri otorite taraf ndan seçilirlerdi 206 .

Di /er magistratl klar, Pomponius’un Digest ’inde bulunan özette listelenmi 2lerdir- Listede say s toplam 20 alan görevliler vard ve onlara vigintivirdeniliordu. Bunlardan 10 tanesi davalar yarg lamak için ( decemviri stlitibus iudicandis ); 4’ü 2ehirdeki yollar temizlemek için ( quattuorviri viis in urbem purgandis/quattuor viarum curandum ); 3 tane de sikke darb yla ilgilenmek için ( tresviri monetales ), 3’ü de hapis ve infaz i 2leriyle ilgilenmek üzere tayin edilirlerdi. 207 , Ayr ca ak 2amlar di /er magistratlar gözleyen daha da uzayan bir gruptan bahseder. 5 tane de Tiber’in taraf nda ( quinqueviri cis et ultis Tiberim ). Cicero kendi kuramsal cumhuriyet (respublica) versiyonunda genel olarak ufak magistratlar n görevlerinden bahseder- kumanda etmeleri gereken birliklere kumanda etmeleri, halk paras n gözetlemeleri, hükümlü insanlar n hapse girmelerini gözetlemeleri, idam cezas n infaz etmeleri, bronz, alt n veya gümü 2 basmalar , davalara bakmalar ve senatonun söyledi /i her 2eyi yapmalar . Formülü kas tl olarak özlüdür fakat kafas nda tribunluk üyelerinin, askerlerin, quaestorlar n, tresviri capitales ’in, monetales’ in, ve decemviri stlitibus iudicandis’ in görevlerini payla 2 p uygulad klar bir meslekta 2l k canlard rm 2 da olabilir. Belli ba 2l ufak magistratlar n oldu /u tek bir collegium’un varl / Cassius Dio’nun

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 206 LINTOTT 2004, 138. 207 KAYA 2008, 77 vd. !!! ! 95 Augustus’un vigintivirlik reformu adl tasla / nda vard r. Cassius Dio 208 der ki 20 ki 2i asl nda 26’yd , ama Roma d 2 ndaki yollara bakan 2 adam n görevine son verildi, 4 adam da Campania’ya gönderildi. Bu durum 3 capitales , 3 monetales , Roma içindeki yollardan sorumlu 4 ki 2i. Geriye kalanlar davalara bakan 10 ki 2iydi. Roma d 2 ndaki yollardan sorumlu olan 2 adam, 0.Ö. 111’de lex agraria ’da ve Tabula Heracleensis ; fakat Ceasar diktatörlü /ünde de var olmu 2 olabilirlerdi. Campania’ya gönderilen 4 adam, Müttefikler Sava 2’tan sonra gözden ç kar lm 2 olan praetorün yerine Capua ve Cumae’ya; di /er 8’i Campania 2ehirlerine gönderilen praefectus lard - belki 0.Ö. 59 y l nda Ceasar’ n yasamas yla Capua kolonisinin kurulmas ndan sonra, belki de Triumvirlik döneminde Capua’n n statüsünün geni 2 anlamda de /i2mesiyle. Bu arada, Cumhuriyet döneminde, düzenli seçimle gelen 50 tane ufak magistrat vard ve bunlar n 24 tanesi askeri tribunlar, 26 tanesi sivil görevlilerdi. Bunlar n d 2 nda, ad hoc yöntemiyle seçilen bir k s m istismarc lar ve toprak memurlar ve duoviri ve tresviri mensarii gibi ufak magistratlar da vard 209 .

Elimizde bulundurdu /umuz bir çok kayna /a ra /men, monetales ler hakk nda çok az 2ey bilinmektedir. Magistratl k, quaestorluk rütbesinin alt ndaki adamlar taraf ndan yürütülmektedir. Daha sonra say n n 26’ya ç km 2 olmas n da dikkate al rsak seçimli bir i 2ti. Parac lar 3 ki 2i olsalar da, bozuk paralar sadece iki ya da birinin ad na bas l rd . Darp karar n kimin ald / meçhuldür. Büyük ihtimalle, geni 2leme senato ve consullerin elinde oldu /undan darp politikas da belli bir y ldayd . A / rl k ölçüleri ve de /er birimleri yasaman n konusuydu, ama tart 2 lan bir konu da parac lar ve quastorlar n bu görevlerini y llarca ihmal ettikleriydi 210 .

Tabula Heracleensis ’te yollar- hem iç hem d 2- için denetimsel operasyonlar n komisyoncular taraf ndan yap ld / na rastlar z. Decemviri stlitibus iudicandi, Cumhuriyet döneminde sacramentum taraf ndan müzakere edilen eylemleri yarg lam 2lar ve özgür kalma statüsü olan libertas üzerine tart 2m 2lard r. Ayr ca Livius’ta insanlar n n kanunlar taraf ndan kutsalla 2t r ld / na dahil silik bir referans vard r. Görev, daha sonra da Princeplik döneminde, quaestorlük bekleyen gençler taraf ndan sürdürülmü 2tür. Augustus decemviri vatanda 2lar n miras mahkemesinden yapacakt . 0.Ö. 211 y l nda Campania vatanda 2lar kendi hükümetleri Hannibal taraf ndan y prat l p y k ld ktan sonra tekrardan Roma’ya ba /land ktan sonra

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 208 Cassius Dio, LIV.26.5-7. Ayr ca bu konuda bk. Cicero, Lex agraria 28. 209 LINTOTT, 2004, 87. 210 Cicero, Philippica V.34; VIII.14. LINTOTT 2004, 89. ! 96 Campania’ya gönderilen praefecti praetorünün nezdinde ve hatta daha genel bir yönetim alt nda yarg lanma sa /layacakt 211 .

Tresviri capitaleles’ in fonksiyonlar kaynaklar m zda daha iyi bir 2ekilde i 2lenmi 2 olsa da yine de tatmin edici bir 2ekilde tan mlamak zordur. Livius’a göre ilk olarak 0.Ö. 290-87 aras nda yarat lm 2lard r fakat bundan önce de burada triumvir nocturnus görevi varolmu 2tu. Fakat, 0.Ö. 3. yüzy l n sonlar na do /ru ( ikinci praetorün yarad l 2 ndan sonra) tres viri capitales’ in her y l praetor urbanus’ lar taraf ndan seçilmesini sa /layan bir lex Papiria var olmu 2tur. Bu seçim praetorler göreve ba 2lad ktan sonra yer alm 2 ve tamamen quaestorlar gibi magistratlar n seçimlerinden ay r lm 2t r. Bu kanuna göre uygulanan yarg sal i 2 bireyin eyleme getirilmesi demek olan legis actio sacramento’ dan etkilenilmi 2tir, ama tresviri gerçekte kriminal sald r lar olarak say lan durumlar ile ilgilidir. Orta ve geç Cumhuriyet’te tresviri ’nin görevleri olan hapishanelerin ve idamlar n denetlenmesinde kullan lm 2t r; örne /in, 2air Naevius’un durumu. Geceleri sadece yang nlar için de /il, h rs zlar ve kaçan köleler için de gözlem yapt lar. Köleler, görünü 2e göre comitium’ un kuzey bat taraf nda olan triumviri istasyonu olan columna Maenia’ da k rbaçlan p sahiplerine teslim edilmi 2lerdir. Plebiscitum ovinium’ dan önce durumun tarihselli /i ile ilgili hiç bir güçlü kar 2 iddiada bulunulmam 2t r, fakat onlar senatonun gerçek bir uzant s ym 2ças na bir consulün yarad l 2 n n tasvirini göstermektedirler.

II.3. 0.Ö. 509-390 Y llar Aras nda Görev Yapan Magistratlar

II.3.1. Consuller.

1. 0.Ö. 509

L. Iunus Brutus ve L.Tarquinius Egeri Collatianus

Roma’n n Superbus (kendini be /enmi 2) lakapl son kral Tarquinus’un Roma’dan kovulmas nda halk n ayaklanmas na öncülük etti. Tarquinus Superbus’un kovulmas ndan sonra, 0.Ö. 509 y l nda, L. Iunius Brutus ve L. Tarquinus Egeri Collatianus birlikte consul seçildiler. Böylece o, Roma’da krall k rejiminin ortadan kald r lmas n n ard ndan consul seçilen ilk iki Romal oldular. Bu tarihten sonra Res Publica (Cumhuriyet) ad yla tarihe mal edilecek olan yeni rejimin anayasal nitelikli ilk icraatlar Collatianus’tan daha çok L. Iunius !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 211 Livius, Periocae 61. LINTOTT 2004, 137 vd. ! 97 Brutus’a aittir. Consullü /ü s ras nda onun taraf ndan icra edilen cumhuriyetin anayasal nitelikli ilk uygulamalar ve al nan kararlar 2unlard r: Consullük makam n n tahsisi, consulün karar yetkisinin curia meclisinin onay na tabi k l nmas , fasces lerin de /i2iminin sa /lanmas , Minores Gentes’in Senatus’a üye olabilmelerini sa /lanarak senato üye say s n n art r lmas , Rex Sacrorum yasas n n ç kar lmas , Di /er consul Collatianus dolay s yla consullük yetkilerin n s n rland r lmas ve imperium yetkisinin güçlendirilmesi, Son kral Tarquinius Superbus’un ailesinin sürgüne gönderilmesi. Kendisinden sonra kimin consul olaca / konusunda çok bask c bir politika takip ederek Valerius’un consul seçilmesini sa /layan L. Iunius Brutus, Etrüsklerle yap lan bir sava 2 s ras nda ya 2am n yitirdi 212 . Bu iki consul’den ikincisi son kral Tarquinius’un o /lu taraf ndan tecavüze u /rayan Lucretia’n n kocas d r. Meslekta 2 Brutus’un o /ullar ile birlikte yapt / gizli planlar ve Tarquinus ailesinin etkinli /ini tekrar artt rma çabalar onun consullük makam ndaki etkinli /ini sona erdirdi. Meslekta 2 Brutus, onun etkinli /ini ortadan kald rmak için onun imperium’unu ald ve imperium yetkisine sahip olan consul’un gücünü art rd 213 .

2. 0.Ö. 508

P.Valerius Volusi Poplicola ve T. Lucretius Tricipitinus

Valerius, Porsenna’ya direnmede ve onunla bar 2 yapmada öncülük etti. Sava 2 vergisi, say m ve Signuria’n n kurulmas , bu consullere atfedilir 214 .

3. 0.Ö. 5 07 P.Valerius Volusi Poplicola ve M. Horatius Pulvillus 4. 0.Ö. 506 SP. Larcius Rufus ve Herminius Aquilinus 5. 0.Ö. 505 M.Valerius Volusi ve P. Postumius Tubertus 215 6. 0.Ö. 504 !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 212 BROUGHTON 1968, 1. ! 213 Broughton 1968, 2. Livius I.60.4. Dionysios Halicarnassos IV.84.5; 5.1.2. Plutarkhos, Poplicola 1.4. Cassius Dio fr. 11. Eutropius I.9.2. ! 214 Livius, II. 8.9. Halikarnassoslu Dionysios, V.21.1-35.3. Plutarkhos, Poblicola 16.2-19.5. ! 215 Broughton 1968, 7. ! ! 98 P.Valerius Volusi Poplicola ve T. Lucretius Tricipitinus 0ki consul de Sabinelere ve Fidenae’yi esir dü 2ürdükleri Veientanelere kar 2 zaferlerini kutlad lar 216 .

7. 0.Ö. 503

Agrippa Menenius Lanatus ve P.Postumius Tubertus

Livius’a göre, yenilgileri consullerden birinin zafer kutlamalar na ön ayak olan Cora ve Pometia, siyasi parti olan Aurunci’den ayr ld lar. Dionysius’a göre, Postumius Sabineler taraf ndan yenilgiye u /rat ld ve Menenius taraf ndan korundu. Böylece, Menenius kendi zaferini kutlad 217 .

8. 0.Ö. 502

Opiter Verginius Tricostus ve SP. Cassius Vecellinus

Livius’a göre consuller Aurunci ile sava 2t lar. Bir tanesi yaraland , fakat di /eri, Pometia’y esir al p ona zarar verdi ve ikisi de zaferlerini kutlad lar. Dion’a göre, Verginius, Cameria’y ele geçirirken; Cassius, Sabineleri yenip bir zafer kazand 218 .

9. 0.Ö. 501

Postumus Cominius Auruncus ve Larcius Flavus

Livius’a göre, Dion, köle suikastinin ve Latinler aras ndaki dü 2manca hareketin ba 2lang c n n hesaplar n yaparken; Latin sava 2 korkusu, Larcius’un ilk diktatör olarak atanmas na ön ayak oldu.

10. 0.Ö. 500

Ser. Sulpicius Camerinus Cornutus ve M.Tullius Longus

Fidenae’yle bir sava 2 sözle 2mesi yapt 219 .

11. 0.Ö. 499

T. Aebutius Helva ve C. Veturius Geminus Cicurinus !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 216 Livius II.10.2-9; ! 217 Halikarnassoslu Dionysios, V.44.1—48.4; ! 218 Broughton 1968, 8. 5.49.1-3; 8.70.2; ! 219 Broughton 1968, 10. !

! 99 12. 0.Ö. 498

Q. Cloelius Siculus ve T. Larcius Elavus

13. 0.Ö. 497

A. Sempronius Atratinus ve M. Minucius Augurinus

14. 0.Ö. 496

A. Postumius Albus (Regillensis) ve Verginius Tricostus Caeliomontanus

15. 0.Ö. 495

Ap. Claudius Sabinus Inregillensis ve P. Servilius Priscus Structus

Livius ve Halikarnassoslu Dionysos’a göre Cladius’u rakip; Servilius’u borç hukukuna kar 2 ajitasyonlar nda huzursuz plebeianlara da kibarca bir uygunluk içerisinde göstermektedir. Servilius ayn zamanda Aurunci ve Sabineslere göre zafer doluydu ve Dion taraf ndan zaferle itibar art r ld 220 .

16. 0.Ö. 494

A. Verginius Tricostus Caeliomontanus ve T. Veturius Geminus Cicurinus

Bunda, Plebslerden ilk olarak ayr lma y l nda, yat 2t r c bir diktatör,onlar , i 2galcilere kar 2 hizmet etmeye ikna etti. Veturius, Aequilerle; Verginius ise Volscianlarla sava 2t 221 .

17. 0.Ö. 493

Postumus Gominius Auruncus ve Sp. Cassius Vecellinus

Cominius, Volscianlar Antium’da yendi ve Coriolanus cesurlu /uyla Corioliyi esir ald . Cassius, leges sacratae alt nda Tribunate’nin kurulmas yla sona erdirilen Plebslerden siyasi anlamda ayr lmalar esnas nda, consuldu ve kendini Ceres tap na / na adad fakat onun en ünlü antla 2mas Latinlerledir ve consuller ayn zamanda bir say m yürüttüler 222 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 220 !! Broughton 1968, 13. ! 221 Livius II.30.8-15. ! 222 Livius II.33.4-9 ! ! 100 18. 0.Ö. 492

T. Geganius Macerinus ve P. Minucius Augurinus

19. 0.Ö. 491

M. Minucius Augurinus ve M. Minucius Augurinus

20. 0.Ö. 490

A. Sempronius Atratinus ve Q. Sulpicius Camerinus Cornutus

21. 0.Ö. 489

C. Iulius Iullus ve P. Pinarius Mamertinus Rufus 223

22. 0.Ö. 488

Sp. Natius Rutilus ve Sex.Furius Medullinus Fusus

Consuller, Coriolanus’un dramas yla ba /lant da olan normal görevlerle ve geri çekilmesinden sonra Volscianlara bir bask nla sayg nl k kazand r lm 2lard r224 .

23. 0.Ö. 487

T. Sicinius.Sabinus ve C. Aquillius Tuscus 225

24. 0.Ö. 486

Sp. Cassius Vicellinus ve Proculus Verginius Tricostus Rutilus

Verginius Aequilerle sava 2 rken; Cassius, Hernici ile sava 2t , onlarla bir antla 2ma yapt ve ikinci bir zaferini kutlad . Bütün gelenekler, meslekta 2lar taraf ndan veto edilen ona kar 2 t olan fikirler ve Pleblerin yarar na olan di /er önerilere ra /men, Cassius’un krall k için komplo kurdu /unda hemfikir oldular. Cassius k nand ve bir sonraki y l idam edildi 226 .

25. 0.Ö. 485

Ser. Cornelius Maluginensis ve Q. Fabius Vibulanus

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 223 Livius II.37—39. Broughton 1968, 18. ! 224 Livius II.39.1—40.13 ! 225 Livius II. 40. 14. Broughton 1968, 19. ! 226 Livius II.41.1-12. Broughton 1968, 20. ! ! 101 Fabius, Volscilere ve Aequilere sald rd ve ya /malamay yaymay reddetti /i için popüler olamad 227 .

26. 0.Ö. 484

L. Aemilius Mamercus ve K. Fabius Vibilanus

Aemilius, Volscianlarla ve Aequilerle sava 2t ve Fabius da Latinlere ve Hernicanlara yard m etmeye gönderildi 228 .

27. 0.Ö. 483

M. Fabius Vibulanus ve L. Valerius Volusi Potitus

28. 0.Ö. 482

Q. Fabius Vibulanus ve C. Iulius Iullus

29. 0.Ö. 481

K. Fabius Vibulanus ve Sp. Furius Fusus

Livy’e göre Fabius, Aequi ile; Dion’a göre de Furius, Veinentani ile sava 2t .

30. 0.Ö. 480

M. Fabius Vibulanus ve Cn. Manlius Cincinnatus

Manlius ve Fabius, consülün erkek karde 2i, Veii’ye kar 2 yap lan seferde öldürüldüler. Fabius,y l sonundan önce istifa etmi 2ti 229 .

31. 0.Ö. 479

K. Fabius Vibulanus ve T. Verginius Tricostus Rutilus

Fabius, Aequilere kar 2 sava 2t , Meslekta 2 Veientaniler taraf ndan ma /lup edilince, onlara kar 2 , Fabian kabilesine liderlik etti 230 .

32. 0.Ö. 478

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 227 Livius II.42.1-2. Broughton 1968, 21. ! 228 Livius II.42.3. Broughton 1968, 22. ! 229 Livius II.44.1—47.12. Broughton 1968, 24. ! 230 Livius II.48.1—49.8 ! ! 102 L. Aemilius Mam. Mamercus ve C. Servilius Structus Ahala

Servilius, Volscianlarla kar 2 la 2t / nda; Aemilius, Veintaneleri yendi ve onlar bar 2 için dava açmaya zorlad . Fast.cap.’a göre Servilius, görevdeyken öldü 231 .

33. 0.Ö. 477

Horatius Pulvillus ve Menenius Agrippae Lanatus

Cremera’daki Fabii felaketinden sonra Menenius, Etrüskler taraf ndan yenilgiye u /rat ld ve Volscianlara kar 2 gönderilen Horatius, 2ehri korumak için geri döndü 232 .

34. 0.Ö. 476

A. Verginius Tricostus Rutilus ve Sp. Servilius Structus

Ianiculum’da Etrüsklerle sava 2t lar 233 .

35. 0.Ö. 475

P. Valerius Volusi Poplicola ve C.Nautius Rutilus

Valerius, Veientaneleri ve Sabineleri yenip, zaferini kutlarken; Naut us,Volscianlarla sava 2maya devam etti 234 .

36. 0.Ö. 474

L. Furius Medullinus ve A.Manlius Vulso Manlius, k rk y ll k talep edilen bir antla 2ma yap lan Veiilere kar 2 kumanda etti. Consuller say m yapt lar. 235

37. 0.Ö. 473

L. Aemilius Mam. Mamercus ve Vopiscus Iulius Iullus

38. 0.Ö. 472

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 231 Broughton 1968, 25. Livius II.49.9-12. ! 232 Broughton 1968, 26. Livius II.51.1-3. ! 233 Livius II.51.4-9. Broughton 1968, 27. ! 234 Livius II.53.1-6. ! 235 Broughton 1968, 28. Livius 54.1. ! ! 103 L. Pinarius Mamercinus Rufus ve P.Furius Medullinus Fusus Konsolosluk alt nda kanun konusunun ortaya at l 2 Varro taraf ndan kaydedildi.

39. 0.Ö. 471

Ap. Claudius Crassinus Inregillensis Sabinus ve T. Quinctius Capitolinus Barbatus Qinctius, Publilian kanununa öncülük etme konusunda çabalamada arabulucu rolünü oynarken; Claudius, buna kar 2 ç kt . Volscianlara kar 2 kumanday elinde tutan Claudius, cezaland rma ve katliam yoluyla disiplin uygulad . Quinctius, Aequilere kar 2 kumandanl k yapt 236 .

40. 0.Ö. 470

L.Valerius Volusi Potitus ve Ti. Aemilius Mamercus Valerius, Aequilerle; Aemilius da Sabinelerle sava 2t 237.

41. 0.Ö. 469

T. Numicius Priscus ve A.Verginius Caeliomontanus Numicius, Volcianlara; Verginius da Aequilere kar 2 sefere ç kt 238 .

42. 0.Ö. 468

T. Quinctius Capitolinus Barbatus ve Q. Servilius Structus Priscus Servilius, Sabinelere kar 2 kumandanl k etti; Quinctius da Volscianlara kar 2 ve Antium’u esir ald ve zaferini kutlad 239 .

43. 0.Ö. 467

Ti. Aemilius Mamercus ve Q. Fabius Vibulanus Aemilius, Sabinelere kar 2 sava 2 p, Antium’daki vatanda 2 kolonisinin kurulmas n teklif ederken; Fabius, Aequilere kar 2 kumandanl k etti 240 .

44. 0.Ö. 466

Q. Servilius Priscus ve Sp. Postumius Albus Regillensis

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 236 Livius II.58.4—59.11. Broughton 1968, 30. ! 237 Broughton 1968, 31.Livius II.62.1-4 ! 238 Livius II.63.5-7 ! 239 Livius II.64.3—65.7 ! 240 Broughton 1968, 32. Livius III.1.8 ! ! 104 Postimius, Dius Fisidus tap na / na adaklarda bulunurken, Servilius, Aequilere kar 2 kumandanl k etti 241 .

45. 0.Ö. 465

Q. Fabius Vibulanus ve T. Quinctius Capitolinus Barbatus

Fabius, Aequilere bar 2 teklifi için bir elçi gönderdi. 0ki consul de onlarla Algidus’ta sava 2t lar. Sonra, Quinctius, Aequilerle kar 2 kar 2 ya gelmek ve bir say m yapmak için geri döndü 242 .

46. 0.Ö. 464

A. Postumius Albus Regillensis ve Sp. Furius Medullinus Fusus

Consuller, Aequilere kar 2 operasyonlara Hernican bölgesinde devam ettiler 243 .

47. 0.Ö. 463

P. Servillius Priscus ve L. Aebutius Helva

0kisi de görev ba 2 ndayken bir salg n hastal k yüzünden öldüler 244 .

48. 0.Ö. 462

L. Lucretius Tricipitinus ve T. Veturius Geminus Cicurinus

Lucret us, Volscians ve Aequilere kar 2 kazand / zaferleri kutlad .

49. 0.Ö. 461

P. Volumnius Amintinus Gallus ve Ser. Sulpicius Camerinus Cornutus

50. 0.Ö. 460

P. Valerius Volusi Poplicola ve C. Claudius Inrigillensis Sabinus

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 241 Livius III.2,1 ! 242 Broughton 1968, 33. Livius III.2.6—3.9 ! 243 Livius III.4.7— 5.13 ! 244 Livius III.8,4-11;10.1-4. Broughton 1968, 35. ! ! 105 Claudius, güçlü anti popüler duru 2unu devam ettirirken; Capitol’ü ele geçiren Sabinler olan Hordeoniuslara kar 2 Valerius, birle 2mi 2 kuvvetleri kazanmak için Pleblerle birlikte soyuna dayanan bir 2erefi kullan yor gibi gösterilmi 2tir 245 .

51. 0.Ö. 459

Q. Fabius Vibulanus ve L. Cornelius Maluginensis Uritinus

Livius’a göre, iki consul de Aequlara ve Volsclara kar 2 sava 2t lar, Tusculum’a bir rahatlama getirdiler ve zaferlerini kutlad lar. Dion’a göre, Antium isyan etti ve Cornelius taraf ndan bask alt na al nd 246 .

52. 0.Ö. 458

C. Nautius Rutilus

Sabinelere kar 2 sava 2ta Roma ordular na kar 2 kumandanl k etti ve Cincinnatus Diktatör diye tayin edildi 247 .

53. 0.Ö. 457

C. Horatius Pulvillus ve Q. Minucius Esquilinus

Horatius, Aequilere kar 2 ; Minuc us da Sabinelere kar 2 kumandanl k etti. Bir kanun, Horatius’a say lar ona yükselen Tribunes’te liderli /i verdi 248 .

54. 0.Ö. 456

M. Valerius Volusi Maxumus Lactuca ve Sp. Verginius Tricostus Caeliomontanus

55. 0.Ö. 455

T. Romilius Rocus Vaticanus ve C. Veturius Cicurinus

0ki consul de Algidus’ta Aequlara kar 2 ilerlediler 249 .

56. 0.Ö. 454

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 245 Livius III.17.1—19.2 ! 246 Livius III.22.1—23.7 ! 247 Broughton 1968, 38 vd. Livius III.20.2, 6; 3.29.7 ! 248 Livius III.30. ! 249 Broughton 1968, 42. Livius III.31.2-4 ! ! 106 Sp. Tarpeius Montanus Capitolinus ve A. Aternius Varus Fontinalis

Ceza ödemelerini düzenleyen The Lex Aternia Tarpeia, bu consullerin consulluk görevi tarihlerini belirlemi 2tir. 250

57. 0.Ö. 453

Sex. Quinctilius Sex. Ve P. Curiatus Fistus Trigeminus 251

58. 0.Ö. 452

T.Menenius Agripp Lanatus ve P. Sestius Vibi Capito(linus?) Vaticanus

59. 0.Ö. 451

Ap. Claudius Crassus Inrigillensis Sabinus ve T. Genucius Augurinus 252

60. 0.Ö. 449

L. Valerius Potitus ve M. Horatius Barbatus

Consullerin ikisi de üçüncü y lda Decemvires otoritesinin geni 2lemesine kar 2 ç kt lar. Hükümden kald r lmas ndan sonra, hem plebslerin hem de soylular n arkada 2lar olarak, emirlerini ortak karara ba /lad lar. Consuller olarak seçildiler ve Valerio-Horatian kanunlar n yürüttüler. Horaitus, Sabinelere kar 2 ; Valerius da Aequilere kar 2 kumandanl k etti. Senatonun iste /ine kar 2 oylanarak onlara verilen zaferlerini kutlad lar 253 .

61. 0.Ö. 448

Lars Herminius Coritinesanus ve T. Verginius Tricostus Caeliomontanus

62. 0.Ö. 447

M. Geganius Macerinus ve C. Iulius (Iullus?) 254

63. 0.Ö. 446

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 250 Broughton 1968, 43. ! 251 Broughton 1968, 44. Livius III.32.4 ! 252 Broughton 1968, 45. Livius III.33.4 ! 253 Broughton 1968, 47. Livius III.39—41 ! 254 Broughton 1968, 51. Livius III.65.5-11 ! ! 107 T. Quinctius Capitolinus Barbatus ve Agrippa Furius Fusus

0nsanlar taraf ndan Roma topraklar için bask alt na al nd klar iddia edilen uzla 2maz Volsclar ve Aeqular i 2galcileri, Ardea ve Aricia taraf ndan anla 2mazl /a yap lan hakemlikle boyun e /diler 255 .

64. 0.Ö. 445

M.Genucius Augurinus ve C.(Agripp) Curtius Piiilo (Chilo)

Bu consullerin zaman nda Lex Canuleia ve plebslerin consullü /e kabul edili 2indeki soylu hakimin önerisiyle bir uzla 2ma olarak consullü /ün gücüyle askeri kürsü makam n n yarat lmas mecliste onaylanm 2t r256 .

65. 0.Ö. 444

A. Sempronius Atranitus ( 0.Ö. 444)

L.Atilius Luscus ( 0.Ö. 444)

T.Cloelius Siculus ( 0.Ö. 444)

0lk kurul bu makam seçti. Fakat üç ay sonra, seçimlerindeki adam kay rmalardaki çatlaklar yüzünden vazgeçtiler 257 .

66. 0.Ö. 443

M. Geganius Macerinus ve T. Qinctius Capitolinus Barbatus

Geganius, Ardea’y Volscian ataklar ndan kurtard 258 .

67. 0.Ö. 442

M. Fabius Vibulanus ve Post. Aebutius Helva Cornicen

Ardea’ya bir Latin kolonisi göndermek için bir s n r kanunu koydular 259 .

68. 0.Ö. 441

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 255 Livius III.71.1—72. 7 ! 256 Broughton 1968, 51 vd. ! 257 Livius III.7.2-3 ! 258 Broughton 1968, 53. Livius IV. 9—10 ! 259 Broughton 1968, 54. ! ! 108 C. Furius Pacilus Fusus ve M. Papirius Crassus

69. 0.Ö. 440

Proculus Geganius Macerinus ve T. Menenius Agrippa Lanatus

70. 0.Ö. 439

Agrippa Menenius Agripp Lanatus ve T. Quinctius Capitolinus Barbatus

71. 0.Ö. 438

Mam. Aemilius Mamercinus ve L. Quinctius Cincinnatus

72. 0.Ö. 437

M. Geganius Macerinus ve L. Sergius Fidenas

73. 0.Ö. 436

L. Papirius Crassus ve M. Cornelius Maluginensis

Veientane ve Faliscan bölgelerine bask nlar düzenlediler 260 .

74. 0.Ö. 435

C. Iulius Iullus ve L. Verginius Tricostus

75. 0.Ö. 434

C.Iulius Iullus

L.Verginius Tricostus

76. 0.Ö. 433- 0.Ö. 42

Bu y llarda consul yetkili askeri tribunlar seçildi.

77. 0.Ö. 431

T. Quinctius Poenus Cincinnatus ve C. Iullus Mento

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 260 Broughton 1968, 60. Livius IV.21.1-2 ! ! 109 Iulius, 2ehri koruyup Apollo tap na / na adaklarda bulunurken; Quinctius; Aequi ve Volscianlara kar 2 , diktatör emri alt nda, bir orduya hizmet etti 261 .

79. 0.Ö. 430

L. Papirius Crassus ve L. Iulius Iullus

Aeqularla 8 y ll k bir ate 2kes imzaland ve büyükba 2 hayvanlarda paraya çevirme amaçl takas cezalar n n oldu /u bir kanun yürürlü /e koyuldu 262 .

80. 0.Ö. 429

Hostus Lucretius Tricipitinus ve L. Sergius Fidenas

Bu consuller zaman nda Veientane bask nlar , Fidenae’nin ara 2t r lmas ve oran n insanlar n n baz lar n n Ostia’ya sürülmesi ve 2iddetli kurakl k gerçekle 2mi 2tir 263 .

81. 0.Ö. 428

A. Cornelius Cossus

T. Quinctius Poenus Cincinnatus

82. 0.Ö. 427

C. Servilius Structus Ahala ve L. Papirius Mugillanus

83. 0.Ö. 426

T. Quinctius L.Poenus Cincinnatus ve C.Furius Pacilus Fusus

84. 0.Ö. 425

M. Postumius A. Pacilus Fusus

A. Cornelius Cossus

Postumius ve Quinctius, Veiilere kar 2 diktatörün emri alt nda hizmet ettiler 264 .

85. 0.Ö. 424 !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 261 Livius IV.27—29 ! 262 Broughton 1968, 64. Livius IV.30.1-2 ! 263 Broughton 1968, 65. Livius IV.30. 4 12 ! 264 Livius IV.40.4, 41.10 ! ! 110 Bu y lda consul yetkili askeri tribunlar seçildi.

86. 0.Ö. 423

C. Sempronius Atratinus ve Q. Fabius Vibulanus

Volsclarla yap lan sava 2ta ordusunu tehlikeye dü 2ürdü /ü için, Sempronius 422’de yarg land ve sonuç olarak suçlu bulunup 420’de cezaland r ld 265 .

87. 0.Ö. 422

Bu y lda consul yetkili askeri tribunlar seçildi.

88. 0.Ö. 421

Cn. Fabius Vibulanus 266 ve T. Quinctius Capitolinus Barbatus

89. 0.Ö. 420-414

Bu y llarda consul yetkili askeri tribunlar seçildi.

90. 0.Ö. 413

A. Cornelius Cossus ve L. Furius Medullinus

Volscianlara kar 2 ; Hernicilere yard m ettiler 267 .

91. 0.Ö. 412

Q. Fabius Ambustus Vibulanus ve C. Furius Pacilus

92. 0.Ö. 411

M.Papirius Mugillanus (Atratinus) ve Sp. Nautius Rutilus 268

93. 0.Ö. 410

M.Aemilius Mamercinus ve C.Valerius Potitus Volusus

Arx Carvetana’y Aequilerden ve Volscianlardan ald lar 269 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 265 Broughton 1968, 67 vd. Livius IV.37—44 ! 266 Broughton 1968, 70. Livius IV.43.2. ! 267 Broughton 1968, 75. Livius IV.51.2-4 ! 268 Livius IV.52.5-8 ! ! 111 94. 0.Ö. 409

Cn. Cornelius Cossus ve L. Furius Medullinus

Bir ya da her iki consul de Aequilerle sava 2t lar ve Volscianlar çe 2itli biçimlerde saptand lar, fakat Arx Carventana kaybedildi ve Verrugo ele geçirildi 270 .

95. 0.Ö. 408 – 0.Ö. 394

Bu y llarda consul yetkili askeri tribunlar seçildiler.

96. 0.Ö. 393

L. Valerius Potitus ve P. Cornelius Maluginensis

97. 0.Ö. 392

L.Valerius Potitus ve M. Manlius Capitolinus

Valerius, Aequilere kar 2 zafer kazand . 0ki consul de görev yapt klar y l içerisinde çok erken istifa ettiler ve yeni consuller Kalends Quinctilis’e girdiler 271 .

98. 0.Ö. 391- 0.Ö 390

Bu y llarda consul yetkili askeri tribunlar seçildiler.

II.3. 2. Diktatorler

1. T. Larcius Flavus ( 0.Ö. 501)

Bu y l n consullerinden birisi olan Larcius Flavus, Roma cumhuriyet tarihinin ilk diktatörüdür. “Livius’un sat rlar ndan bu konuda 2unlar ö /reniyoruz: “… 30 Latin kentinin hali haz rda bir f rsat tertiplemi 2 oldu /u yeterli bir 2ekilde biliniyordu. Bu kadar büyük endi 2eler, ilk olarak bir diktatör tayin edilesi fikrinin do /mas na neden oldu. Fakat o y l, Tarquiniuslar soyunda oldu /u gibi hangi consullere güvenilece /i- zira efsaneye bu dahildir-

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 269 Broughton 1968, 76 vd. Livius IV.53. ! 270 Broughton 1968, 78. Livius IV.55.1-8. ! 271 Broughton 1968, 92. Livius V.31.7. ! ! 112 veya diktatör ismini alacak iki ki 2inin kim oldu /u hususunda tam bir fikir birli /i yoktu. Bununla beraber en eski yazarlar aras nda Titus Lagius’un ilk diktatör seçilmi 2 oldu /unu ve Spurius Cassius’un da Atl lideri oldu /unu buldum. Onlar consul rütbesindekileri seçtiler. Böylece diktatör seçimini düzenleyecek bir kanun yürürlü /e girmi 2 oluyordu”. Bu sat rlardan da anla 2 laca / üzere Larcius’un diktatör tayin edilmesinin nedeni Latin sava 2 korkusuydu 272 . T. Larcius Flavus, üç y l sonra, yani 0.Ö. 498 y l nda yeniden ikinci kez consul seçildi.

2. A.Postumius P. Albus ( 0.Ö. 499)

0.Ö. 499 y l nda Latinlere kar 2 Regillus Gölü k y s nda sava 2t ve onlar ma /lup etti. Latinlere kar 2 zaferini Roma’da bir zafer töreni düzenleyerek kurtlad 273 . Postimius, üç y l sonra consul seçildi.

3. T. Larcius Flavus (ya da Rufus) ( 0.Ö. 498)

Üç y l önce ( 0.Ö. 501) y l nda da diktör olarak tayin edilmi 2 oldu /unu gördü /ümüz T. Larcius Flavus’un bu y lki diktatörlü /ü Halikarnassoslu Dionysios’a göre bu y l ilktir ve consul Q. Coelius taraf ndan diktatör atanm 2t r274 .

4. M. Valerius Volsi Maximus ( 0.Ö. 494)

Grev yapan Plebsleri istilac lara kar 2 orduda hizmet temeleri konusunda ikna etti. Sabinlere ve Medullinlere (Medullini) kar 2 sava 2t ve onlar yenerek zafer töreni kutlad . Ayn y l diktatörlükten ayr l nca Princeps Senatus tayin edildi 275 . Bu tayinin nedeni 0.Ö. 493 y l nda yap lacak olan Census (nüfus say m ) olabilir 276 .

5. B. Aemilius Mamercus ( 0.Ö. 463)

Aemilius Mamercus’un bu y l diktatör tayin edildi /i kesin olarak bilinmiyor. Onun diktatör de /il interrex tayin edilmi 2 olaca / dü 2ünülmektedir 277 .

6. L. Quinctius Cincinnatus ( 0.Ö. 458)

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 272 Livius, II.18.2-8. Halikarnassoslu Dionysios, V.70.4;73.1. 273 Livius, II.19.3-20.13. Halikarnassoslu Dionysios, VI.2.3-22.3 ve 33; XVI.17.2. Tacitus , Annales , II.49. 274 Halikarnassoslu Dionysios, V.61.1-77. 275 Livius, II.30.4-31.11. Halikarnassoslu Dionysisos, VI.38-45. 276 BROUGHTON 1968, 14. 277 BROUGHTON 1968, 35. !! ! 113 0ki y l önce, 0.Ö. 460’da consul suffectus olarak görev yapm 2 olan Cincinnatus’un diktatör ilan edilmesinin nedeni Aedulara kar 2 yap lan sava 2t . Diktatör tayin edildikten sonra Aedulara kar 2 sava 2an ve onlar yenen Cincinnatus, Zaferini Roma’da zafer töreniyle kutlad 278 .

7. L. Quinctius Cincinnatus ( 0.Ö. 439)

0.Ö. 460 y l nda consullük yapm 2 ve 0.Ö. 458 y l nda diktatör olarak tayin edilmi 2 oldu /unu bildimiz Cincinnatus’un bu y lda da diktatör tayin edilmesinin nedeni krtall k h rs yla hareket eden Sp. Maelius’tu. Cincinnatus, Maelius’u tutuklatt 279 .

8. Mam. Aemilius Mamercinus ( 0.Ö. 437)

Etrüsk kentleri Veii, Falerii ve Fidanae’ye kar 2 sava 2 , onlar yendi ve Roma’da zafer töreni kutlad 280 .

9. Q. Servilius Sp. Priscus Fidenas( 0.Ö. 435)

Etrüsklere kar 2 sava 2t ve Fidenae kentini ele geçirdi 281 ve bu zaferiyle Fidanes zafer unvan n ad na ekledi.

10. Mam. Aemilius Mamercinus ( 0.Ö. 434)

Etrüsk kenti Falerii’den ve Etruria’dan gelen tehdit üzerine diktatör tayin edildi. Censorlük görev süresini de bir ile birbuçuk y l olarak s n rlayan da o idi 282 . Aemilius mamercinus üç y l önce de diktatörlük yapm 2t .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 278 Livius, III.26.6-29.7. Halikarnassoslu Dionysios, X.23.4-25.3 ve 27.1. 279 Livius, IV.13.12-16. Halikarnassoslu Dionysios, XII.1-4. 280 Livius, IV.17.8-20.1-4 ve 32.3. Eutropius, I.9. 281 Livius, IV.21.9. ! 114

11. A. Postumius Tubernus ( 0.Ö. 431)

Algidus’da Aequlara ve Volsclara kar 2 sava 2t ve onlar yendi. Ba 2ar s n Roma’da Zafer töreni düzenleyerek kutlad 283 .

12. Q. Servilius P.. Priscus Fidenas ( 0.Ö. 418)

Bu y l n consul yetkili tribunlar ndan birisi olan L. Sergius Fidenas’ n Aeqular ve Labicanlara yenilmesi, Q. Servilius’un diktatör ilan edilmesine neden oldu. Servilius, Aeqular yendi ve Labici’yi zapdetti 284 .

13. P. Cornelius M. Rutilus Cossus 0.Ö. 408

Aedular ve Volsclara kara 2 sava 2ana ve onlar yenen 285 P. Cornelius, iki y l sonra ( 0.Ö 406’da) askeri tribun olarak görev yapt .

14. M. Furius L. Camillus ( 0.Ö. 396)

Be 2 y l önce ( 0:Ö. 401 y l nda) askeri tribun olarak görev yapm 2 oldu /unu bildi /imiz Camillus’un diktatör atanmas n n nedeni dü 2man sald r lar yd . Camillus, diktatör atand ktan sonra senatoya te 2ekkür etti ve Büyük Oyunlar ad yla bilinen oyunlar kutlayaca / na söz verdi. Bu oyunlar tanr lar n baz özel teveccühlerinin kabul ve tasdi /ine adanan oyunlard . Ayr ca o, Etrüsk kenti Veii’yi zptederse bu oyunlara ilaveten Mater Matuta tap na / n tamir edece /ine ve bu tanr çaya yeni bir mabet tahsis edece /ine söz verdi. Diktatör olarak Falisklere, Capenatlara (Capenates) ve Etrüsk kenti Veii’ye kar 2 sava 2t . Bunlardan ilk ikisini yendi, çok miktarda ganimet elde etti. Elde edilen ganimetin en büyük k sm n quaestorlere teslim etti. Bir o kadar n da askerlere verdi. Veii kentini ise ku 2atarak teslim olmaya zorlad . Büyük miktarda ganimet elde edildi. Esir al nan köle olarak sat ld . Roma’da Roma’da zafer töreni kutlad . Aventinus tepesinde tanr ça Iuno tap na / yap lmas n sa /lad ve Mater Matuta’ya bir mabet tahsis etti 286 .

III.3.3. Atl Liderler (=Magister Equitum)

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 282 Livius, IV.23.5-24.9; IX.33.9; 346-9. 283 Livius, IV.26-29; 41.11. Ovidius, Fasti VI.723 vd. Plutarkhos, Camillus 2. Diodoros, XII.64.1-3. 284 Livius, IV.4.6; 10-47.7. Frontinus, Strategemata II.8.8. Didoros, XIII.6.7. 285 Livius, IV.56.4-57.8. 286 Livius, V. 19 -24; 28.1. Diodoros, XIV.93.2-3. Halikarnassoslu Dionysos, XII.14-15; XIII.3 ve 5. ! 115 1. Sp. Cassius Vecellinus ( 0.Ö. 501) Bu y l Larcius d 2ktator, Spurius Cassius Vellinus da Atl lideri seçildi 287 . 2. T. Aebutius T. Helva ( 0.Ö. 409) Bu y l n consulu iken diktatör, ayn y lda diktatör tayin edile Postumius’un emrinde Regiilus Gölü Sava 2 nda görev yapt 288 . 3. Q. Servilius Priscus Stractus 289 ( 0.Ö. 494) 4. L. Tarquitius Flactus ( 0.Ö. 458) Bu y l n Diktator L. Quinctius Cincinnatus’un Atl lideri olarak seçildi 290 . 5. C. Servilius Ahala ( 0.Ö. 439) Bu y l n Diktatorü Cincinnatus’un Atl lideri olarak görev yapt 291 . 6. L. Quinctius Cincinnatus ( 0.Ö. 437) Bu y l n diktatörü Mamercinus’un emrinde görev yapt 292 . 7. Postimius Aebutius Helva Cornices ( 0.Ö. 435)

0.Ö. 442 y l nda consullük yapm 2 oldu /u bilinen Postimius, bu y l n ( 0.Ö. 435) diktatörü Q. Servilius P. Sp. Priscus’un emrinde Fidanae kentine kar 2 sava 2ta atl lideri olarak hizmet etti 293 .

8. A. Postimius Tubertus ( 0.Ö. 434)

0.Ö. 434 y l nda Atl lideri olarak seçildi 294 .

9. L. Iulius Vopisci Iullus ( 0.Ö. 431)

0.Ö. 431 y l nda Aeqular ve Volsclara kar 2 sava 2lar nedeniyle diktatör tayin edilen Postumius’un At lideri olarak tayin edildi 295 . 0.Ö. 438 y l nda Askeri Tribunluk yapt / n bildi /imiz L. Iulius, Atl lideri olarak görev yapt / y l takip eden y lda ( 0. Ö. 430) consul seçildi.

10. A. Cornelius M. Cossus ( 0.Ö. 430) !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 287 Livius, II.18.5. Halikarnassoslu Dionysos, V.75.2 ve 4. Eutropius, I.12. 288 Livius, II.19.3 ve 7.9; II.20.13. Halikarnassoslu Dionysios, VI.2.3; 4.4.; 5.5 ve 11.3. 289 Halikarnassoslu Dionysos, V .40.1. 290 Livius, III.27.1-2. Halikarnassoslu Dionysos, X.24.3. 291 Livius, IV.13.14-14.7.; 16.5 ve 21.3-4. Halikarnassoslu Dionysos, 12.2.2-8. BROUGHTON 1968, 56. 292 Livius, IV.17.9 ve 18.5. 293 Livius, IV.21.10. 294 Livius, IV.23.6. BROUGHTON 1968, 62. 295 Livius, IV.26.11 ve 27.1. Diodoros, XII.64.1. ! 116 0.Ö. 430 y l nda Veii ve Fidanae adl Etrüsk kentleriyle yap lacak sava 2 için diktatör tayin edilen Mam. Aemilius M. Mamercinus’un Atl lideri seçildi 296 .

11. C. Servilius Q. Priscus Axilla ( 0.Ö. 418)

0.Ö. 418 y l nda Aeqular ve Labici kavmine kar 2 sava 2 için diktatör tayin edilen Q. Servilius Q. Priscus Fidenas’ n Atl lideri olarak tayin edildi 297 .

12. C. Servilius Priscus Ahala ( 0.Ö. 408)

0.Ö. 408 y l nda Aeqular ve Volsklara kar 2 yap lacak sava 2lar dolay s yla diktatör tayin edilen P. Cornelius Rutilius Cossus’un Atl lideri olarak tayin edildi 298 .

13. P. Cornelius P. Maluginensis ( 0.Ö. 396)

0.Ö. 396 y l nda Faliskler ve Kapanetlere kar 2 yap lacak sava 2lar dolays yla Atl lideri olarak seçildi 299 .

II.3.4. Censorler

1. C. Furius Paculus Fuscus ve M. Geganius Macerinus ( 0.Ö. 435)

Furius 0.Ö. 441 y l nda, Geganius 0.Ö. 447, 443 ve 437 y llar nda olmak üze üç consulluk yapt . Roma cumhuriyet tarihinin bildi /imiz ilk censorleridir. Onlar n censorlük yapt klar tarihte ( 0.Ö. 435) onlar için Campus Martius deinilen Mars Meydan nda villa Publica denen bir kamu binas onlar için tahsis edildi. Görev süreleri bir ile birbuçuk y l olarak s n rlan p tayin edildi 300 .

2. L. Papirius ve P. Pinarius ( 0.Ö. 430)

0.Ö. 430 y l nda ç kar lacak olan bir yasay ç karmak için seçildiler 301 .

3. L. Papirius L. Mugillanus ( 0.Ö. 418)

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 296 Livius, IV.31.5; 33.7-8;34.4-5. Diodoros, XII.80.7. 297 Livius, IV.46.10. BROUGHTON 1968, 72. 298 Livius, IV.57.6. BROUGHTON 1968, 79. 299 Livius, V.19.2. Diodoros, XIV.93.2. 300 Livius, IV.22.7;24.4.9. 301 Livius, IV. 30.4. Cicero, Re Publica II.60. BROUGHTON 1968, 64. ! 117 0.Ö. 418 y l nda L. Papirius L. Mugillanus’un censorlük yapt / bilinmektedir. Fakat onunmeslekta 2 n n kim oldu /u bilinmiyor 302 . Papirius 0.Ö. 427’de consullük, 0.Ö. 422 y l nda Askeri tribunluk yapm 2t .

4. M. Furius L. Camillus ve M. Postumius A. Albinus Regillensis ( 0.Ö. 403)

Bakhelorlar ve Orphanlar vergiye tabi k lan 303 bu iki censorden Postumius’un 0.Ö. 426 y l nda Askeri Tribun olarak görev yapt / bilinmektedir. Furius ise 0.Ö. 401, 398, 394, 386, 384 ve 381 y llar nda Askeri Tribunluk yapacakt r.

5. L. Papirius Cursor ve C. Iulius Sp. Vopisci Iullus ( 0.Ö. 393)

Iulius’un 0.Ö. 408 y l nda Askeri Tribun olarak görev yapm 2 oldu /u bilinmektedir. Papirius’un is Censorlük yapm 2 oldu /u 0.Ö. 393 y l ndan önceki kamu görevleri bilinmiyor, fakat onun daha sonra, 0.Ö. 387, 385 y llar nda askeri trbunluk tapt / bilinmektedir.

II.3.5. Aedilisler

1. 0.Ö. 492 Icinius

L. Sicinius Belletus 304 .

2. 0.Ö. 454

L. Alientus

Veturius yarg land ve cezaland r lmak için hüküm giydi 305 .

3. 0.Ö. 441

M. Marcius 3

Bu aediles ilk defa tüm plebslere hasat ürünlerini da / tan ki 2idir 306 .

II.3. 6. Quaestörler !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 302 BROUGHTON 1968, 72. 303 Plutarkhos, Camillus II.2. Valerius Maximus II.9.1. BROUGHTON 1968, 82. 304 Broughton 1968, 17. 305 Broughton 1968, 42, Livius 3.31.5-6. 306 Broughton 1968, 55 ! 118

1. 0.Ö. 508

307 M. Minucius (Augurinus)

Veterius (Cicuthnus Geminus)

Valerius poplicola kanunlar alt nda ilk defa quaestörler ortaya ç km 2t r308 .

2. 0.Ö. 496 AP. Cladius Sabinus Inregillensis

0.Ö. 496’ta , yani Cumhuriyetin kurulu 2u olarak kabul edilen M.Ö 509’tan 15 sene sonra ilk quaestör olarak görevlendirildi.Bir sene sonra Claudius Sabinus, konsüllük görevine gelecektir. M.Ö 499’da ise Cladius, Praefectus urbi ünvan n ald 309 .

3. 0.Ö. 485

K. Fabius Vibulanus

L.Valerius Potitus

0.Ö 485’te quaestor görevine geldi. Sonras nda s ras yla 0. Ö 484,481,479 y llar nda consüllük görevine geldi 310 . L.Valerius Potitus; M.Ö 485’te Fabius ile birlikte quaestör görevine getirildi. Sonra kendisi Fabius gibi M.Ö 488,470 y llar nda konsüllük yapt 311 .

4. 0.Ö. 459

Cornelius

P.Servilius (Structus Priscus)

Cornelius, M.Ö 459’da quaestör görevine geldi. Sonras için herhangi bir görev de /i2imi gösterilmemektedir 312 . P.Servilius (Structus Priscus) ayn sene quaestor görevine

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 307 Broughton 1968 ! 308 Broughton 1968 ! 309 Broughton 1968, 12 ! 310 Broughton 1968, 22, ! 311 Broughton 1968, 22, Livius 2.41.11; Dion. Hal. 8.77.2—80.1 ! 312 Broughton 1968, 38, Livius 3.24.3-7, and 29.6; see 461 ! ! 119 geldi. 0.Ö. 468 ve 466 y llar nda consüllük görevlerini yürüttü. Q. Servilius, Volscius Fictor’u tribun olarak yanl 2 karar almas ndan dolay yarg lam 2 ve o tarihten sonra tribunun görevine döndü /ü görülmedi 313 .

5. 0.Ö. 458 T. Quinctius Capitolinus Barbatus M. Valerius Volusi Maximus (Lactula)

T. Quinctius Capitolinus Barbatus, 0.Ö 458’te quaestör ünvan n ald . Barbatus bu görevinin öncesinde oldukça kariyerli bir geçmi 2e sahiptir. Kendisi 0..Ö 471, 468, 465 y llar nda consullük yapm 2t r. Sonras nda ise M.Ö 446,443,439 y llar nda konsüllük yapm 2t r.(Bkz, 51,53,56) Roma cumhuriyet tarihinde Barbatos en çok curcus honorum’da görev alan yüksek rütbeli memurlardand r314 . M. Valerius Volusi Maximus ayn y lda Barbatus ile birlikte quaestor görevine geldi. Volusi Maximus, Servillius’un ba 2latt / Volscius Fictor’un tribun olarak yanl 2 yarg lamas na kar 2 açt / davay devam ettirdi. M. Valerius bunun haricinde, daha sonra 0.Ö 456 y l nda consullük görevinde bulunmu 2tur 315 .

6. 0.Ö. 446

Valerius Potitus

Mam. Aemilius (Mamercinus)

Valerius Potitus, 0.Ö 446 y l nda quaestorlük görevini alm 2t r. Bu seneden üç sene önce M.Ö 449 y l nda consullük yapm 2t r316 . Mam. Aemilius 0.Ö 446 y l nda Potitus ile birlikte quaestorlü /e gelmi 2tir. Ayr ca 0.Ö. 438 y l nda kendisi askeri tribun görevine gelecektir. Bu iki quaestor’de seçimle bu göreve gelen ilk quaestörlerdir. Ba 2ka bir ifadeyle Tarquinus’lar n krall / n n sona ermesinden 63 y l sonra seçimle ba 2a gelen ilk quaestorlerdir 317 .

7. 0.Ö. 414 P.Sextius ( Sestius )

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 313 Broughton 1968, 32, Livius 2.64.1 ! 314 Broughton 1968, 40, ! 315 Broughton 1968, 40, Livius 3.25.2-3 ! 316 Broughton 1968, 51 ! 317 Broughton 1968, 51 ! ! 120 0.Ö 414’te askeri tribun olarak consül yetkilerine sahip Postimus’un emrinde göreve getirildi. Fakat askerler taraf ndan öldürüldü 318 .

8. 0.Ö. 409

P. Aelius 319

K. Fabius Ambustus

P.Papius 320

Q. Sillius

Fabius Ambustus, 0.Ö. 404, 401, 395, 390 y llar nda askeri tribunluk görevlerinde bulunmu 2tur 321 . Bu y lda ilk defa pleb kökenli quaestörler i 2i devralm 2t r. SP. Carvilius (391)pleb Tribunu Camillus’a kar 2 hukuki soru 2turmas ile bilinir 322 .

II. 3.7.Askeri Tribunlar (=Tribuni Militum)

1. 0.Ö. 508

T. Herminus,

Sp. Larcius (Flavius),

T. Lucretius Tricipitius

M. Valerius Volusi Volusus ( 0.Ö. 508)

Dört askeri tribun Porsenna’ya kar 2 sava 2ta Roma askeri güçlerinin komutanl klar n yapt lar 323 . Bunlardan üçüncüsü olan Lucretius, bu y l ( 0.Ö. 508) consul seçilmi 2ti. 0.Ö. 504 y l nda da consullük yapt lar. Di /er üçü de daha sonra consulluk yapt lar.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 318 Broughton 1968, 75 Livius 4.50 .2 ! 319 Broughton 1968, 78 ! 320 Broughton 1968, 78 ! 321 Broughton 1968, 78 ! 322 Broughton 1968, 78, Livius 4.54.2-3 ! 323 Plutarkhos, Poplicola XVI.3. Halikarnassoslu Dionysios, V.22.5. ! 121 Herminius ve Larcius 0.Ö. 506 y l n n consulleri oldular. Valerius ise 0.Ö. 5005 y l n n consullerinden birisi olarak görev yapt .

2. 0.Ö. 504 Postumius Balbus (Regillus)

Bu y l n ( 0.Ö. 504) y l n n consulü olan P. Valerius Volusi Poblicola’n n askeri tribune olarak Sabinlere ve Fidanae’ n zapt yla sonuçlanan Veientunes kavmine kar 2 sava 2t 324 .

3. 0.Ö. 486 Opiter Verginius Laevinus Postumus Auruncur P. Veturius Cicurinus Tullius Tolerinus A.Sempronius Atratinus Verginius Tricosta P. Mutius Scaevola Sex. Fusius Fusus

Herniklere kar 2 sava 2ta Bu y l n consulleri olan Sp. Cassius ve Proculus Verginius’un emrinde Roma askeri birliklerine komuta ettiler 325 . Bu tribunlardan ilki 0.Ö. 502 y l nda consullük yapm 2t . Üçüncüsü olan Postumus 0.Ö. 501 y nda ve 0.Ö. 493 y l nda consullük yapm 2t . Tullius Tolerinus 0.Ö. 500 y l nda, P. Veturius 0.Ö. 499 y l nda, A. Sempronius Atratinus 0.Ö. 497 ve 0.Ö. 491 y llar nda, Verginius Tricostus 0.Ö. 494 (ya da 496) y l nda, Sex. Fusius Fusus 0.Ö 488 y l nda consullük yapm 2lard .

4. 0.Ö. 449 Sex. Manilius M. Oppius Bu y l n Roma ordular nda komutanl k yapt lar 326 . 5. 0.Ö. 437 A. Cornelius Cossus 0.Ö. 0.Ö. 428 y l nda consullük yapt 327 . !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 324 Plutarkhos, Poblicala XXII.2. 325 Valerius Maximus, VI.3.2. BROUGHTON 1968, 21. 326 Livius, III. 51.2-10. Halikarnassoslu Dionysos, XI.43.5; 44.2-3. BROUGHTON 1963, 49. ! 122

II.3.8. Consul Yetkili Askeri Tribunlar

1. 0.Ö. 444 A.Sempronius Atratius L. Atilius Luscus T. Cloelius Siculus

Consul yetkili olarak ilk kez tayin edilen askeri tribunlard r. Askeri tribunlar consul yetkili olarak tayin edilmesi gelene /i bu tribunlarla ba 2lad ve bu gelene /i yaratanlar ise bu y l n consulleri olan M. Genicius Augurinus ile C. Curtius Philo’dur 328 .

2. 0.Ö. 434 Ser. Cornelius Cossus M. Manlius P. Capitolinus Q. Sulpicius Ser. Camerinus Praetextus

Etrüsk kenti Falerii ile Etruria’dan gelen tehditler nedeniyle consul yetkili bu tribunlar n atanmas ihtiyac duyuldu 329 .

3. 0.Ö. 433 M. Fabius Vibulanus M. Folius Flaccinator L. Sergius C. Fidenas

Aeqular ve Volsklara kar 2 sava 2lar nedeniyle bu tribunlara ihtiyaç duyuldu 330 . Bu tribunlardan ilki 0.Ö. 442 y l nda consullük yapm 2t . Üçüncüsü 0.Ö. 437 ve 0.Ö. 429’da consullük, 0.Ö. 424 ve 0.Ö. 418’de askeri tribunluk yapt .

4. 0.Ö. 432 L. Pinarius Mamercinus L. Furius Sp. Medullinus Sp. Postimius Albus (Regillensis)

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! ! 327 Livius, IV.19.1-6; 20.5 ve 32.4; Halikarnassoslu Dionysios, XII.5. BROUGHTON 1968, 59. 328 Livius, IV.1.1-7.3. Halikarrnassoslu Dionysios, XI.62.1-2. 329 Diodorus, XII.53.1. Livius, IV. 23.1-3. 330 Livius, IV.25.2. Diodoros, XII.58.1. !! ! 123 Aeqular ve Volsklara kar 2 sava 2lar nedeniyle bu tribunlara ihtiyaç duyuldu 331 . Bu tribunlardan ikincisi 0.ö. 425 ve 420’de askeri tribunluk yapt . 5. 0.Ö. 427 T. Quinctius L. Poenus Cincinnatus C. Furius Pacilius Fusus M. Postumius Albinus Regillensis

Etrüsklere kar 2 sava 2lar nedeniyle tayinen edilen bu askeri tribunlardan T. Quinctus ile M. Postumius, bu y l n diktatörü olan Mam. Aemilius Mamercinus’un emrinde Etrüsk kenti Veii’ye kar 2 sava 2ta Roma ordular na komuta ettiler 332 . Consul yetkili bu tribunlardan ilki 0.Ö. 431 ve 428 y llar nda consullük, 0.Ö. 420’de askeri tribunluk yapt . 0kincis 0.Ö. 441 y l nda consullük, üçüncüsü 0.Ö. 403 y l nda askeri tribunluk yapt .

6. 0.Ö.425

A. Sempronius L. Atratinus

L. Quinctius L. Cincinnatus

L. Furius Sp. Medillinus

L. Horatius M. Barbatus

Aeqular ve Veii kentine kar 2 sava 2lar nedeniyle tayin edilen bu tribunlar zaman nda Aeqularla 3 y ll / na, Veii kenti ile 22 y ll / na ate 2kes imzaland 333 . Consul yetkili bu tribunlardan ilki 0.Ö. 428’de consullük, 0.Ö. 420 ve 0.Ö. 416 y llar nda askeri tribunluk yapt . 0kincisi 0.Ö. 428’de consullük, 0.Ö. 438 ve 420’de askeri tribunluk yapt . L. Furius ise 0.Ö. 432 ve 420’de askeri tribunluk yapt .

7. 0.Ö. 424

Ap. Claudius Crassus Sp. Nautius Rutilus L. Sergius C. Fidenas

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 331 Livius, IV.25.5. Diodoros, XII.60.1. BROGHTON 1968, 62-63. 332 Livius, IV.40.4;41.10. 333 Livius, IV.35.1-2. Diodoros, XII.81.1. ! ! 124 Sex. Iulius Iullus

Volsclarla sava 2 dolays yla tayin edilen bu consul yetkili tribunlardan ikincisi Kent görevinde b rak ld ve Roma’da seçimleri yapt rd 334 . Bunlardan üçüncüsü olan L. Sergius, 0.Ö. 437 ve 0.Ö. 429 y llar nda consullük, 0.Ö. 418’de askeri tribunluk yapt .

8. 0.Ö. 422

L. Manlius Capitolinus Q. Antonius Merenda L. Papirius Mugullanus 335

Consul yetkili bu tribunlardan üçüncüsü 0.ö. 427 y l nda consullük yapt .

9. 0.Ö. 420

L. Quinctius L. Cincinnatus

T. Quintius L. Poenus Cincinnatus

L. Furius Sp. Medullinus

M. Manlius Vulso

A. Sempronius L. Atratius

Bunlardan sonuncusu olan A. Sempronius’un bu y l yap lan Quaestorlük seçimlerinde Meclisie ba 2kanl k yapm 2 oldu /u bilinmektedir 336 . Consul yetkili bu tribunlardan L. Quinctius Cincinnatus, 0.Ö. 438 ve 425’te askeri tribunluk, Poenus Cincinnatus 0.Ö. 431’de ve 428’de consullük, 0.Ö. 426’da Askeri tribunluk, L. Furius 0.Ö. 432 ve 425 y llar nda askeri tribunluk, A. sempronius, 0.Ö. 428’de consullük, 0.Ö. 428 ve 0.Ö. 416’da askeri tribunluk yapt lar.

10. 0.Ö. 419 Agrippa Menenius Lanatus

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 334 Livius, IV.35.4;36.5. Diodoros, XII.82.1. 335 Livius, IV.42.2. BROUGHTON 1968, 69. 336 Livius, IV.44.1-5. ! ! 125 P. Lucretius Hosti Tricipitinus Sp. Nautius Q. Axila 337

Agrippa 0.Ö. 439’da consullük, 0.Ö. 417’de askeri tribunluk, P. Lucretius, 0.Ö. 417’de askeri tribunluk, Sp. Nautius 0.Ö. 427’de consullük, 0.Ö. 418 ve 417’de askeri tribunluk yapt lar.

11. 0.Ö. 418 l. Sergius C. Fidenas M. Papirius L. Mugillanus C. Servilius Q. Axila

Aeqular ve Labicani kavmine kar 2 sava 2t lar. Servilius’un bu kavimlere yenilmesi bu y l n consul yetkili tribunlar ndan olan L. Sergius C. Fidenas’ n dictator tayin edilmesine neden oldu 338 . Consul yetkili bu tribunlardan ilki 0.Ö. 437 ve 0.ö. 429’da consullük, 0.ö. 433 ve 424’de askeri tribunluk yapt . 0kincisi 0.Ö. 411’de consullük, 0.Ö. 416’da askeri tribunluk, üçüncüsü 0.Ö. 427’de consullük, 0.Ö. 419’da ve 0.Ö. 417’de askeri tribunluk yapt lar.

12. 0.Ö. 417 P. Lucretius Hosti Tricipitinus Agrippa Menenius T. Lanatus B.Servilius Q. Axila (ya da Structus) Sp. Rutilius Crassus Sp. Veturius Sp. Crassus Cicurinus 339

Consul yetkili bu tribunlardan ilki 0.Ö. 419’da askeri tribunluk, ikincisi 0.Ö. 439’da consullük ve 0.Ö. 419’da askeri tribunluk, üçüncüsü 0.Ö. 427’de consullük, 0.Ö. 419 ve 0.Ö. 418’de askeri tribunluk yapt lar.

13. 0.Ö. 416

A.Sempronius L. Atratius

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 337 Livius, IV.44.13. BROUGHTON 1963, 71. 338 Livius, IV.45.4-12. Diodoros, XIII.2.1. 339 Livius, IV.47.7. Diodoros, XIII.7.1. ! 126 M. Papirius L. Mugillanus

Q. Fabius Q. Vibulanus

S. Nautius Sp. Rutillus 340

Consul yetkili bu tribunlardan ilki 0.Ö. 428’de consullük, 0.Ö. 420’de askeri tribunluk, ikincisi 0.Ö. 411’de consullük, 0.Ö. 418’de Askeri Tribunluk, üçüncüsü 0.Ö. 423’te consullük, 0.ö. 414’te askeri tribunluk, dördüncüsü 0.Ö. 411’de consullük, 0.ö. 419 ve 404’te askeri tribunluk yapt lar.

14. 0.Ö. 415 P. Cornelius Cossus C. Valerius Volusi Potitius Volusus N. Fabius Vibulanus Q. Quinctius Cincinnatus 341

Consul yetkili bu tribunlardan ikincisi 0.Ö. 410’da consullük, 407’de ve 404’te askeri tribunluk, üçüncüsü 0.Ö. 421’de consullük, 0.Ö. 407’de askeri tribunluk, dördüncüsü 0.Ö. 505’te askeri tribunluk yapt lar.

15. 0.Ö. 414

Cn. Cornelius A. Cossus

L. Valerius L. Potitius

Q. Fabius Vibulanus

P. Postimius Albinus Regillensis

Aequlara kar 2 sava 2t lar. Bolae’yi Aequlardan alan Postimius, isyanc askerleri taraf ndan öldürüldü 342 .

16. 0.Ö. 408

B.Iulius Vopisci Iullus

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 340 Livius, IV.47.8. Diodoros XIII.9.1. 341 Livius, IV.49.1. Diodoros, XIII.34.1. BROUGHTON 1968, 74. 342 Livius, IV.49.7-50.5. Valerius Maximus, IX.8.3. Florus, I.17.7. Diod oros, XIII.42.6. ! 127 P. Cornelius Cossus

C. Servilius Ahala

Aeqular ve Volsclara kar 2 sava 2lar dolay s yla consul yetkili olarak tayin edilen bu tribunlardan sonuncusu, meslekta 2lar n n muhalefetine kar 2 bir dictator atand . Onu Diktatör atayan bu y l n consullerinden birisi olan P. Cornelius Rutilus Cossus’tu. O, ayn zamanda Servilius’un askeri tribunlukta meslekta 2 yd . Cornelius Rutilus Cossus dictator olunca Servilius Ahala da Atl lideri seçildi 343 . Bu tribunlardan iliki 0.Ö. 405 y l nda , üçüncüsü 0.Ö. 407 ve 402 y l nda askeri tribunluk yapt lar.

17. 0.Ö. 407

L. Furius Medullinus

C. Valerius Volusi Potitus Volusus

N. Fabius Vibulanus

C. Servius Ahala

Volsclara kar 2 sava 2an Roma ordular n n komutanlar olarak tayin edildiler. Fakat yenildiler ve Verrugo’yu Volsclar lehine kaybettiler 344 . Bu tribunlarda ilki 0.Ö. 413 ve 409’da consullük, 405, 398, 397, 395, 394 ve 391’de askeri tribunluk yapt . C. Valerius Volusi 0.Ö. 410 y l nda consullük, 0.Ö. 415 ve 404 y llar nda askeri tribunluk yapt . N. Fabius, 0.Ö. 421’de consullük, 415’de askeri tribunluk yapt . C. Servilius Ahala 0.Ö. 408 ve 402’de askeri tribunluk yapt .

18. 0.Ö. 406

L. Cornelius P. Rutilus Cossus

Cn. Cornelius P. Cossus

N. Fabius M. Ambustus

L. Valerius L. Potitus

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 343 Livius, V. 56-57. BROUGHTON 1968, 78 vd. 344 Livius, IV. 57-58. Diodoros, XIV.3.1; 11.5. ! ! 128 Volsclara kar 2 sava 2ta Romaordular n n komutanlar olarak tayin edildiler. P. Cossus, Ecetrrae’da; Valerius, Antium’da sava 2t , Fabius, Anxur’dayd . Veilerle sava 2ta, bu tribunlar zaman nda, askere , ilk kez ücret ödendi 345 .

19. 0.Ö.405 T. Quinctius T. CapitolinusBarbatus Q. Quinctius L. Cincinnatus C. Iulius Sp. Vopisci Iullus C. Manlius Sp. Vulso Capitolinus L. Furius L. Medellinus M. Aemilius Mam. Mancercinus

Bu tribunlar Veii ku 2atmas n ba 2ilatt lar 346 . Bunlardan iliki 0.Ö. 421 y l nda consul seçilmi 2ti. 0kincisi 0.Ö. 415 y l nda, üçüncüsü 0.Ö. 480 y l nda, A. Manlius Vulso Capitolinus 0.Ö. 402 ve 397y llar nda askeri tribunluk yapt lar. L. Furius 0.Ö. 413 ve 409’da consullük, 407, 398, 397, 395, 394 ve 391’de askeri tribunluk yapt . M. Aemilianus, 0.Ö. 410’da consullük, 0.Ö. 403 ve 401’de askeri tribunluk yapt .

20. 0.Ö. 404 C.Valerius L. Potitus Volusus M. Sergius L. Fidenas P. Cornelius Maluginensis Cn. Cornelius P. Cossus K. Fabius M. Ambustus Sp. Nautius Sp. Rutilus

Volsclara kar 2 sava 2t lar, Artena’y Volsclardan ald lar ve Veii ku 2atmas na devam edildi. Velitrae’y kolonize ettiler 347 . Bu tribunlardan ilki 0.Ö. 410’da consullük, 0.Ö. 415’te askeri tribunluk, 0kincisi 0.Ö. 402’de askeri tribunluk, Cn. Cornelius P. Cossus, 0.Ö. 406 ve 401’de Askeri tribunluk, K. fabius 0.Ö. 401, 395 ve 390’da askeri tribunluk yapt . Sp. Nautius 0.Ö. 411’de consullük, 0.Ö. 419 ve 416’da askeri tribunluk yapt .

21. 0.Ö. 403 !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 345 Livius, IV.58-59. Diodoros, XIV.12.1 ve 16.5. Florus, I.6.8. BROUGHTON 1968, 79 vd. 346 Livius, IV.61.1-2. Diodoros, XIV.17.1. Broughton 1968, 80. 347 Livius, IV.61.4-11. Diodoros, XIV. 34.7. !! ! 129 M. Aemilius Mam. Mamercinus (ya da Mamercus) L. Valerius L. Potitus Ap. Claudius P. Crassus Inregillensis M. Quinctilius L. Varus L. Iulius Sp. Vopisci Iullus M. Furius Fuscus M. Postumius M. Furius L. Camillus M. Postimius Albinus Regillensis

Veii kenti ku 2atmas nda ordulara komuta ettiler 348 . Bunlardan ilki 0.Ö. 410 y l nda consullük, 405 ve 404 y l nda askeri tribunluk, ikincisi 0.Ö. 392 y l nda consullük, 0.Ö. 414, 406, 401 ve 398 y llar nda askeri tribunluk yapt lar. App. Claudius 0.Ö. 319’da consullük yapt . M. Furius Camillus 0.Ö. 401, 398, 394, 386, 384 ve 381 y llar nda, M. Postimius Albinus 0.Ö. 426 y l nda askeri tribunluk yapt lar.

22. 0.Ö. 402

C. Servilius Ahala

Q. Servilius Fidenas

L.Verginius Opetr Tricostus Esquilinus

Q. Sulpicius Camerinus Cornutus

A. Manlius Vulso Capitolinus ( 0.Ö. 402)

M. Sergius Fidenas ( 0.Ö. 402)

Sergius, Veii’deyken, Veientanelere ve Faliscanlara yenildi çünkü dü 2man Verginius, ona yard m etmeyi reddetti. Ahala’n n yard m yla senato, haklar ndan feragat etmeye zorland ve Ekim’de ilk olarak yeni askeri kürsü makama geldi 349 .

23. 0.Ö. 401 L. Valerius L. Potitus !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 348 Livius, V.1-7. BROUGHTON 1968, 81 vd. 349 Broughton 1968, 83. Livius 5. 8—9, 11—12 ! 130 M. Furius L. Camillus M. Aemilius Mam. Mamercius ( yay a ) Mamercus) Cn. Cornelius P. Cossus K. Fabius M. Ambustus L. Iulius L. Vopisci Iullus

Bu tribunlardan ilk 2i olan L. Valerius Anxur’da Volsclara kar 2 sava 2 n komutanl / n yapt . M. Furius Camillus, Falerilere kar 2 sava 2t , M. Aemilius, Veii’ye kar 2 sava 2 n komutanl / n , Cn. Cornelius, Capenna’ya kar 2 sava 2 n komutanl / n yapt lar. Bu tribunlardan ilki 0.Ö. 302 y l nda consullük, 0.Ö. 414, 406, 403 ve 398 y llar nda; M. Furius Camillus 0.Ö. 398, 394, 386, 381 y llar nda askeri tribunluk yapt lar. M. Aemilius 0.Ö. 410 y l nda consuldü ve 0.Ö. 405, 403’de askeri tribunluk yapt . Cn. Cornelius, 0.Ö. 406 ve 404’de; K. Fabius 0.Ö. 404, 395 ve 390’da; L. Iulius Vopisci 0.Ö. 397 y l nda askeri tribunluk yapt lar.

24. 0.Ö. 400 P. Licinius P. Calvus Esquilinus P. Manlius M. Vulso L. Titinius L. Pausa Saccer P. Maelius Sp. Capitolinus Sp. Furius L. Medellinus L. Publilius L. Voler Philo Vulscus

Bu tribunlardan ilki 0.Ö. 396’da, L. Titinius 0.Ö. 396’da, P. Maelius 0.Ö. 396’da askeri tribunluk yapt lar.

25. 0.Ö. 399 Cn. Genicius M. Augurinus L. Atilius L. Priscus M. Pomponius L. Rufus C. Duillius K. Longus M. Veturius Ti. Crassus Cicurinus Voler. Publilius P. Philo

! 131 Livius’a gore bunlar aras nda tek Patricii olan Veturius’tu 350 . Bunlardan ilk ikisi 0.Ö. 396’da askeri tribunluk yapt lar.

26. 0.Ö. 398 L. Valerius L. Potitus M. Valerius M. Lacticinus Maximus M. Furius L. Camillus L. Furius L. Medullinus Q. Servilius Q. Fidenas Q. Sulpicius Ser. Camerinus Cornutus

Veii kentine kar 2 ve Falisklerle sava 2t lar. Bu tribunlardan Valerius Potitus Falisklerin ülkesini yak p y kt . Camillus d 2 ndaki di /re tribunlar ise Veii kentini ku 2att lar 351 . Tribunlardan ilki 0.Ö. 392 y l nda consullük, 0.Ö. 414, 406, 403 ve 401 y llar nda askeri tribunluk yapt . M. Valerius 0.Ö. 395 y l nda; M. Furius Camillus 0.Ö. 401, 394, 386, 384 ve 381 y llar nda; Q. Servilius, 0.Ö. 402, 395, 390, 388 ve 386’da; Q. Sulpicius 0.Ö. 402 y l nda askeri tribunluk yapt lar. L. Furius Medullinus, 0.Ö. 413 ve 409’da consullük, 0.Ö. 407, 405, 397, 395, 394 ve 391’de askeri tribunluk yapt .

27. 0.Ö. 397 L. Iulius L. Vopisci Iullus L. Furius L. Medullinus L. Sergius M. Fidenas A. Postumius Albinus Regillensis P. Cornelius P. Maluginensis A. Manlius A. Vulso Capitolinus

Bu y l Volsclar, Aeqular, Faliskler, Veientanlar, Capenatlar ve Tarquinii kentiyle Roma sava 2 halindeydi. Tüm tribunlar hatal bir seçim yap lm 2 olmas dolays s yla bu y l n sonunda abdicate etmeye zorland lar 352 . Bu tribunlardan L. Iulius, 0.Ö. 401 y l nda; L. Furius, 0.Ö. 407, 405, 398, 395, 394 ve 391 y llar nda P. Cornelius 0.Ö. 390 y l nda ; A. Manlius Vulso 0.Ö. 405 ve 402 y llar nda askeri tribunluk yapt lar. L. Furius 0.Ö. 413 ve 409 y l nda, P. Cornelius 0.Ö. 393 y l nda consullük yapt lar.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 350 Livius, V.13.3. Ayr ca bk. Diodoros, XIV.54.1. 351 L 0vius, V.14.5-15. Diodoros, XIV.82.1. Halikarnassoslu Dionysos, XII.11-13. 352 Livius, V.17.2-3. BROUGHTON 1968, 87. !! ! 132 28. 0.Ö. 396 L. Titinius L. Pansa Saccus P. Licinius P. Calvus Esquilinus P. Maelius Sp. Capitolinus Q. Manlius A. Vulso Capitolinus Cn. Genucius M. Augurinus L. Atilius L. Priscus Bu tribunlardan Titinius ve Genicius Falerilere ve Capenatlara kar 2 sava 2an Roma ordular na komuta ettiler. Cn. Genucius, Capena’da öldürüldü 353 .

29. 0.Ö. 395

P. Cornelius Cossus

P. Cornelius Scipio

K. Fabius Ambustus

L. Furius Medullinus

Q. Servilius Fidenas

M. Valerius Lactucinus Maximus

0ki Cornelius Falisk bölgesini yak p y karken; Valerius ve Servilius, Capenalar bar 2 yapmaya zorluyorlard 354 .

30. 0.Ö. 394

M. Furius Camillus

L. Furius Medullinus

C. Aemilius Mamercinus

L. Valerius Poplicola

Sp. Postumius Albinus Regillensis

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 353 Livius, V.18.2-12. Diodoros, XIV.90.1. BROUGHTON !)&(, 87. 354 Broughton 1968, 89. Livius 5.24.2-3 ! ! 133 P. Cornelius

31. 0.Ö. 391

L.Lucretius Tricipitinus

Ser. Sulpicius Camerinus

L.Aemilius Mamercinus

L.Furius Medullinus

Agrippa Furius Sex. Fusus

C.Aemilius Mamercinus

Sulpicius ve Agrippa Suppinate bölgesine bask nlar düzenlerken; Aemilius ve Lucretius Volsiniileri bir süreli /ine yalvarmaya ve yirmi y ll k bir ate 2kesi kabul etmeye zorlad lar. 355

32. 0.Ö. 390

Q. Fabius Ambustus

K. Fabius Ambustus

N. Fabius Ambustus

Q. Sulpicius Longus

Q. Servilius Fidenas

P. Cornelius Maluginensis

Sulpicius, Allia’da ve Capitolium’da Gallera kar 2 kumandanl k etti 356 .

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 355 Broughton 1968, 93. Livius V.32.2-5 !

356 Broughton 1968, 95. Livius 5.47.9 ! 134

SONUÇ

Tezimizde Erken Roma Magistratlar konusu üzerinde durduk, amac m z Roma’da yeni kurulan Cumhuriyetinin kamu görevlilerinin nas l bir olu 2um içerisinde göreve geldikleri konusunu irdelemek, bu teamülün nas l olu 2tu /u konusunda verilere ula 2makt . Elbette bunu yapmak için Roma’n n kurulu 2undan itibaren nas l bir süreçten geçti /i konusu ile ba 2laman n daha sa /l kl olaca / n dü 2ündük. Bunun do /rultusunda; Roma’n n bulundu /u co /rafya da dahil olmak üzere tezimizin ilk k sm n Roma Krall / n n nas l kuruldu /unu, hangi temel ilkeler üzerinde bir politika izledi /ini, toplum yap s n ve inançlar na kadar genel hatlar yla inceledik. Krall k rejiminin halk üzerindeki etkisi ve dolayl olarak bunun toplumun s n flar na olan etkileri konular üzerinde durduk.

Tezimizde ön plana ç karmaya gayret etti /imiz konulardan biri ise krall k ile ba 2layan rejimin cumhuriyet rejimine nas l dönü 2tü /ü, hangi etmenlerden bu zemini sa /lad / ve Roma halk n n bu sürece nas l ayak uydurdu /u meselesi idi. Dönemin sosyo-kültürel durumlar konusunda detayl bilgiler verildi. Fakat dönemin Latium bölgesinde var olan di /er kavimler ile olan ili 2kileri, sava 2lar ve ittifaklar konusu aç kças detayland r lmad . Bunun temel nedeni tezimizde daha çok Cumhuriyet’le birlikte olu 2an teamül anayasas n n ve onun olu 2turdu /u kurumlar n odak al nmas d r. Biz tezimizde özellikle krall k döneminde olan olaylar n kronolojisi yerine, Cumhuriyet sonras dönemde olu 2an ve geli 2en anayasal geli 2im ve olu 2umlar n kronolojisini tuttuk. Elbette Roma devletinin kurulu 2unda özellikle krall k döneminde ya 2anan sosyo-ekonomik olaylar, krall k düzeni alt nda geli 2en kurumlar, halk yap s , krallar ve izledikleri politikalar ele al nd fakat daha önce de /indi /imiz üzere tüm bunlar Cumhuriyet dönemi ile kar 2 la 2t r ld / nda daha az detayland r lm 2t r. Tabi bu Cumhuriyet döneminin daha geni 2 bir döneme yay lmas n n da do /al sonucudur.

Krall k döneminin son evrelerin Etrüsk kökenli krallar n ve ailelerinin timokratik yönetimlerinin, yaratt klar bu monar 2i ile halk n üzerindeki etkisi ve sonucunda Cumhuriyet yönetimin zemininin olu 2umu oldukça önemlidir. Bu vas ta ile krall k düzenin nas l bir süreçle Cumhuriyet yönetimine zemin haz rlad / konusu üzerine yo /unla 2t k. Günümüzde

! 135 hala bir çok devletin kulland / Cumhuriyet rejiminin antik ça /larda Roma devleti taraf ndan benimsenmesi takdir edilece /i gibi üzerinde durulmas gereken bir konudur.

Tezimizin ilerleyen bölümlerinde daha çok Cumhuriyet yönetimi ve onun do /rultusunda olu 2an teamül anayasas üzerinde durduk. Teamül anayasas olarak de /erlendiriyoruz çünkü Roma’da mevcut yaz l bir anayasa bulunmamaktad r. Bu anayasal teamüller nesilden nesile bir gelenek, bir düzen 2eklinde aktar lm 2t r. Yeni Cumhuriyet yönetimi de /indi /imiz üzere bir teamül anayasas olu 2turmu 2 ve bunlar n sonucunda kendi alt nda bir çok kurumun do /mas n sa /lam 2t r. Tezimizin ikinci bölümünde biz bu olu 2an anayasal yönetim ile bunun olu 2turdu /u kurumlar üzerinde durduk. Cumhuriyetin getirisi olan bu kurumlar, yüksek kamu görevlileri (magistrates) ba 2ta olmak üzere; meclisler (consilium), senato (senatus)’dur.

Tezimizin ikinci bölümünde senatonun, kaideleri, yetki ve sorumluluklar konusunu ele ald k. Devletin yönetiminde önemli bir yere sahip olan ve ilk zamanlarda tamamen elit s n fta olu 2an senatonun üyelerinin nitelikleri, yapt klar konusunu ele ald k. Senato devlet yönetimindeki etkisi ile, sonraki y llarda hem Roma halk n n hem de magistratlar n büyük ili 2ki içinde olmas n sa /layan bir kurumdu. Yürütme etkisi olmasa da, yürütme ve yasamada Cumhuriyet tarihi boyunca büyük etkisinin oldu /u bir gerçektir. Olu 2umun Roma’n n lider ailelerinin olu 2turdu /u anayasal ve yönetimsel dan 2man pozisyonundaki bu kurum tezimizin ikinci k sm nda ele al nm 2t r.

Ayn bölümde ele ald / m z meclisler, cumhuriyetin bir di /er önemli temel kurumlar ndand r. Tezimizde meclislerin yap lar , olu 2umlar , görev ve yetkileri konusunda detayl bir verilmi 2tir. Meclisleri olu 2turan daha yerel (mahalli) olu 2umlar da tezimizin ilgi oda / olmu 2tur. Bunlar; curiyalar, senturiyalar ve comitia curiatalar 2eklinde genel olarak s ralanabilir.

Yüksek kamu görevlileri olan magistratlar , ba 2ta consuller olmak üzere, diktatörler, askeri tribunlar, censorler, aedilesler, quastorler olarak görev ve yetkileri aç s ndan inceledik. Nas l seçildikleri, nas l göreve geldikleri, hangi süreçlerden geçtikleri (Cursus Honorum) nitelik ve nicelik aç s ndan inceledik. Cumhuriyetin getirisi olan bu kamu görevlilerinin yapt klar icraatlar , bunlar n halk n üzerindeki etkisini, görev süreleri ve yetkileri aç s ndan detayl bir 2ekilde inceledik. Zaten tezimizin üçüncü bölümünde, bu devlet görevlilerinin kronolojik bir s ralamas n yaparak (prosphokratik çal 2ma) nas l bir görev da / l mda olduklar ve nas l bir teamül ile görevde yükseldiklerini (Cursus Honorum) gösterdik.

! 136 Yapt / m z bu prosphokratik çal 2ma sonucunda Cumhuriyet’in kurulu 2undan ( 0Ö 509), 0sa’dan önce 390 y l na kadar, 182 Consulün, 14 Diktatörün yönetimi teslim ald / n , 13 Atl Liderin(Magister Equitum) görev ald / n , 9 Censorün, 4 Aedilis’in, 16 Quaestor ve Askeri Tribunun ve belli zamanlarda 151 askeri Tribun’un Consul yetkisi ile görev ald / n tespit ettik. Tüm bu tespitleri yaparken bu hiyerar2inin olu 2umundaki etmen ve gereklilikleri de ortaya koyduk.

! 137 B0BL 0YOGRAFYA VE KISALTMALAR

Appianos

Appianos, Appian’s Roman History. The Civil Wars.(Ed. T. E. Page). London, 1964.

BOTSFORD 1909

G.W. Botsford, The Roman Assemblie. Newyork 1909.

BOAK 2010

A.E. Romilly Boak, A History of Rome to 565 A.C. London 2010.

BROUGHTON 1968

T.R.S. Broughton, The Magistrates of the Roman Republic. Clevent, Ohio 1968.

Cassius Dio

Cassius Dio, The Roman Antiquities (ed. T.E. Page), London 1960.

DEM 0RC 0O.LU 1987

Halil Demircio /lu, Roma Tarihi Cumhuriyet. (Men 2e’lerden Akdeniz Havzas na Hakimiyet Kurulmas na Kadar). Ankara 1987.

Cicero

Cicero, Oratio Pro L. Flacco, 2urada: M. Tulli Ciceronis Scripta Quae Manserunt Omnia. Volumen VI/2. Lipsiae 1933.

! 138 COOK, ADCOCK, CHARLESWORTH 1928

S. A. Cook, F. E. Adcock, M. P. Charlesworth,”The Hellenistic Monarchies and the Rise of Rome” ,The Cambridge Ancient History .(Cambridge 1928) , sf.333-580

CORNELL 1995

T.T. Cornell, The Begining of Rome 753-363 B.C. . London 1995

DEVELIN 1975

R. Develin, Commitia tributa Plebis. London 1975.

Diodoros

Diodoros, Bibliotheke historike, (Ed. E. Page , Loeb ) . London 1947.

Eutropius

Eutropius, Roma Tarihinin Özeti (Çev; Ç. Menzilcio /lu) . 0stanbul 2007.

Halicarnassoslu Dionysos

Halicarnasoslu Dionysos, Antiquitates Romanae,( Ed. Karl Jacoby) . Frankfurt 1998

KAYA 2005

M. Ali Kaya, “Anadolu’da Roma Eyaletleri: S n rlar ve Roma Yönetimi ”. Tarih 0ncelemeleri Ara 2t rmalar , 38 (2005), 11-30.

! 139 KAYA 2006

M. Ali Kaya, “Marius Reformlar ndan Önce Roma Ordusu”. 1urada: Tarih Yaz lar : Do /umunun 65. Y l nda Prof.Dr. Tuncer Baykara ’ya Arma /an (düzenleyen Prof.Dr. M. Akif Erdo /ru). 0stanbul, 324-352.

KAYA 2008

M. Ali Kaya, Roman n Afrikal 0mparatoru Septimius Severus , 0stanbul 2008.

LINTOTT 2004

A.Lintott, The Constitution of the Roman Republic . Oxford 2004.

Livius

Titus, Livius. Ab Urbe Contita: From the foundation of the city .(ed. Canon Roberts, J.M Dent). London 1905.

Titus, Livius, Periocae ( Sumun aiters) , ed. A.L. Sikahlesingen, London 1952.

MERIVALE 1911

B. Merivale , History of Rome to The Reign of Trajan. London 1911.

MOMMSEN 2005

Thedor Mommsen, The History of Rome (çev. W.P. Dickson).vol.1, Glasgow 2005.

Plutarkos

Plutarkos, The Rise and Fall of Athens , (ed. B. Radice). London 1997.

Plutarkos, Graccus Karde 2ler (Çev. S. Sandalc ). 0stanbul 2001.

! 140 Polybius

Polybius, Historiae (Ed. W.R. Paton Loeb). London 1960.

SCULLARD 2000

H.H. SCULLARD, A History Of The Roman World 753-146 BC . London 2000.

Tacitus

Tacitus, The Annals of Imperial Rome ( Çeviren; M. Grant). London 1961.

TEK 0N 2008

O /uz Tekin, Eski Yunan ve Roma Tarihine Giri 2. 0stanbul 2008.

Varro

Varro, On Farming, (Translated; L. Loyd Stor-Best) .London 1912.

WEBSTER 1969

G. Webster, Roman Imperial Army, London 1969.

! 141 ÖZET

Tezimizde Erken Roma Devleti'nin cumhuriyet yönetimi ile ba 2layan magistratlar (yüksek rütbeli devlet memurlar ) ve olu 2umlar temel al nm 2t r. Tezimizin bu temel konusunu ele al rken Roma devletinin kurulu 2unu, krall k dönemini kronolojik olarak antik ve günümüz kaynaklar n referans vererek ele ald k. Sonras nda Cumhuriyet yönetimine geçi 2 sürecini, toplum yap s n inceledik. Cumhuriyet yönetiminin Roma devletinde olu 2turdu /u cumhuriyet anayasas (teamül anayasas ) ve onun elementleri olan senato, meclisler ve magistratlar sonras nda geni 2 bir 2ekilde ele al nm 2t r.

Roma cumhuriyetinin anayasal nitelikli üç kurumundan birisi olan magistratl k, Roma cumhuriyetinin kuru 2undan itibaren gerek say bak m ndan gerekse rütbe, görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan birden bire olu 2turulmu 2 de /ildiler. Cumhuriyet kuruldu /unda say s iki olan magistratlar n (=consuller) yard mc lar olan Quaestorler cumhuriyetin kurulmu 2 oldu /u y llarda halk n seçimine tabi de /illerdi. Bu nedenle magistrat de /illerdi. Askeri Tribunlar da consullerin emrinde görev yapan yard mc lard . Cumhuriyetin erken y llar nda consul yetkili olarak görevler üstlenen askeri tribunlar, daha zamanla cursus honorum denilen 2erefli magistratlar hiyerar 2isine dahil olup resmi kamu görevi kariyeri yapmak isteyen geç Romal lar n talep ettikleri subaylar oldular. Cumhuriyetin erken döneminde ortaya ç kan bir di /er görev Plebs Tribunlu /u’ydu. Fakat onlar da resmi bir kamu görevi olarak ortaya ç kmad . Tezimizin magistratlar n isimleriyle ilgili listeleri Plebs tribunlar için bu nedenle yap lmad . Cumhuriyetin erken döneminde diktatörlük ve Magister Equitum (atl lideri) da vard . Fakat Diktatörler consullerden birisi taraf ndan tayin edilirlerdi. Censorler halk taraf ndan iki ki 2i olarak seçilirdi ve onlar tezimizin kronolojik s n rlar içinde yarat lan magistratl kt . Fakat bir ba 2ka önemli magistratl k olan Praetorlük tezimizin kronolojik s n rlar içinde yarat lm 2 de /ildir. Onlar n isim listelerine tezimizde yer vermeyi 2imizin nedeni budur. Vigintiviri gibi küçük rütbeli magistratlar da ayn nedenle tez konumuzun isim listesi bak m ndan d 2 ndad r. Böylece tezimizde adlar tespit edilerek y l y l listeleri verilen magistratlar, Consuller, Diktatörler, Atl Liderleri, Censorler, Aedilisler, Quaestorler ve Askeri Tribunlarla s n rl kald . Fakat tezimizin konusu magistratlar olunca, hem cumhuriyet Anayasas n n di /er kurumlar ndan hem de tüm magistratlardan rütbe, görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan söz edilmesinin tezin bütünlü /ü aç s ndan önemliydi. Bu nedenle tezimizin ilk bölümü Cumhuriyet Anayasas n n Magistratlar d 2 ndaki kurumlar na, yani meclisler ve senatoya ayr ld . 0kinci bölümde ise hem tüm Roma magistratlar n n rütbe,

! 142 görev, yetki ve sorumluluklar bak m ndan tüm Roma magistratlar ndan söz edildi hem de 0.Ö. 509-390 y llar aras nda görev yapan magistratlar n y l y l listeleri ç kar ld .

! 143 ABSTRACT

Magistrates(senior officiers) starting with early Roman State’s Republic management and their constitutions are basically dealt in our thesis. While we deal with basic subject of the thesis, we handle foundation of Rome State, Kingdom Period chronologically by giving references to antique and today’s autority sources. Then, we investigate the transition process to Republic management, structure of society. Later, Republic constitution which republic management composes in Rome state, its senate, assembly and magistrates being constitution elements are dealt with.

Magistrates , being one of three constitutional quality foundation of Rome Republic, aren’t composed all of a sudden when their number, their grade, authority and responsibility are taken into consideration since the foundation of Rome Republic. Quaestors being collateral of magistrates whose number is two during the foundation of republic aren’t depent on selection of public. So they aren’t magistrate. Military Tribune are also collaterals performing under the consuls. Military Tribuns , performing as a consul authorized at the early years of Republic, are included named honorum (cursus honorum) which means honored magistrate in the length of time, and then became officers which Romans, wanting to make a public career, demands . The other mission is Plebs Tribun appearing during the early Republic period. But they aren’t formed as a legal public mission. Thus, the lists about the names of magistrates are’nt done for the Plebs in our thesis. At the early period of Republic, there are also dictators and Magister Equitum (cavalry leader). But dictators are assigned by the one of consuls. Consuls are selected by the public as two person and they are magistrates created chronologically in our thesis. But the other important magistrate, Praetor, isn’t created chronologically in our thesis. This is the reason why we don’t mention them in our thesis. Junior magistrates such as Vigintiviri are also out of thesis with same reason. So our thesis is limited with Magistrate, Consuls, Dictators, Master of Horses(Equites), Censors, Aediles, Quaestor, and Military Tribuns whose names are identifed annually. Because of the thesis’ subject is magistrates, it is important for the thesis’ integrity that we mention both institutions of republic constitution and all magistrates, rank, mission, authority and responsibility. Thus, the first part of our thesis is separated for institutions which are assembly and senate being outside of Republic Constitution Magistrate. At the second part, all Rome Magistrates and their rank, mission, authority and responsibility are mentioned and also magistrates, having mission during 509-309 B.C, are listed annually.

! 144 B 0OGRAF 0

Emre Erzincan 1983 y l nda 0zmir’de do /du. 0lkö /retim e /itimini Hüseyin Akda / 0lkö /retim okulunda 1995 y l nda tamamlad . Lise e /itimini yabanc dil a / rl kl Naci 1ensoy Lisesinde 2000 y l nda dil bölümünde tamamlad . Buna ba /l olarak ayn sene Pamukkale Üniversitesi’nin 0ngiliz Dili ve Edebiyat bölümüne yerle 2ti. Lisans e /itimini; 0ngiliz dilinin olu 2umu ve 0ngiltere ve dünya tarihi üzerine ald . Bununla birlikte; dünya edebiyat ve dünya mitojileri e /itimi ald . Üniversite’de 0ngilizceye ek olarak ald / Almanca e /itimine devam etti. Sonras nda 2005 y l nda bu bölümden filolog unvan ile mezun oldu. Üniversite e /itimi esnas nda ö /retmenlik e /itimi(pedogojik formasyon) ald . Lisans tezini Viktorya dönemi ve Oscar Wilde üzerine yapt .

2005 ve 2006 y llar nda 0zmir’de devlet okullar nda sözle 2meli olarak ö /retmenlik görevi yapt . 2006 y l nda Ege Üniersitesi’ne d 2 ili 2kiler uzman olarak atand . Hala bu görevini üniversite bünyesinde icra etmektedir. 28 Aral k 2010’da Özge han mla dünya evine girmi 2tir.

2008 y l nda hak kazand / Eski Ça / Tarihi bölümünde hala yükseklisans e /itimine devam etmektedir.

! 145