Nr. 195 | September 2015

-MOLENSACTUEEL- Nr. 195, September 2015

Maandblad over molens en hun opvolgers 18e jaargang, nr. 9 18e jaargang 2015 nr. 9|293 Molenwereld Redactioneel

Dit nummer wordt ook verzonden aan de relaties van de Rijnlandse Mo- lenstichting; vandaar extra aandacht voor deze mooie molenstreek. An- dries Veloo brengt een bezoek aan de Blauwe molen bij Rijpwetering en doet daar verslag aan. Omdat ik zelf voor een andere molen naar het archief van het Hoogheemraadschap van Rijnland moest, combineerde ik dat met wat onderzoek naar deze molen. De raadsels zijn alleen groter COLOFON geworden... Kees van de Wiel komt met de tweede aflevering van het verslag over de Redactie & administratie: restauratie van de molen van Megen. Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, Afgelopen 3 juni organiseerde de Vereniging De Hollandsche Molen het Tel./fax: +31 (0)79-5931303 Congres Molentoekomst. Willem Roose doet er verslag van. E-mail adres: [email protected] Met wat kleinere bijdragen was dit nummer weer vol. Verschijning: Tot slot nog een minder prettige mededeling. Om gezondheidsredenen Elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag zie ik mij genoodzaakt mijn activiteiten voor Molenwereld te beëindigen. van de maand. Gedurende de maanden juli en Dat hoeft gelukkig niet op stel en sprong maar binnen afzienbare tijd augustus verschijnt één gecombineerd nummer. zet ik er toch definitief een punt achter. De werkzaamheden voor het Uitgave: blad zijn nagenoeg een voltijdsfunctie en het is onverantwoord om daar De 'Molenwereld' is een uitgave van zo mee door te gaan. Het bestuur van de Stichting Molenwereld wil het de Stichting Molenwereld blad graag voortzetten en vandaar dat u in dit nummer een advertentie Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 voor een opvolger aantreft.

Uitgever: En Balie Kluiver verbaast zich over een nieuwe loot aan de molenstam. dhr. Sj. J. Veerman JSB Zwanebloem 51, 2954 NH Alblasserdam Tel.: 06-23974997 E-mail adres: [email protected]

Redactie: Bij de omslag voorzijde: De Blauwe molen bij Rijpwetering (foto Dick Ken- dhr. J.S. Bakker Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, beek, 6 januari 2009). Tel/fax 079-5931303 E-mail adres: [email protected] Uw mooiste molenfoto ook in kleur op de achterpagina van de Molenwe- reld? De achterpagina reserveren wij voor lezers die hun mooiste molen- dhr. B.H.J. Mols Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk, foto's graag met anderen willen delen. Inzending kan zowel per post als Tel.: 06-50283248 per e-mail. In het laatste geval is wel een voldoend hoge resolutie vereist: E-mail adres: [email protected] minimaal 300 dpi. Inzending kan geen plaatsing garanderen. Er zijn per jaar immers maar elf mogelijkheden en bovendien streeft de redactie naar Advertenties: J. Ottevanger spreiding per regio en molentype. U kunt uw foto ('s) insturen of mailen naar Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen de redactie van Molenwereld. Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen: Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 Nederland (€ 47,50) per jaar (incl. 6% BTW). INHOUD pagina Overige landen Europa (€ 65,-) Andere landen prijs op aanvraag. MOLENSACTUEEL 295 De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan ZELFZWICHTING RIJN EN ZON 305 en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd. NIEUWE AS VOOR DE MOLEN VAN 'S-GRAVENZANDE GEGOTEN 306 De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na DUBBEL FEEST AAN DE ZAAN VOOR WINDMOLENMAKERIJ SAENDIJCK 308 ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indien nog voorradig. ZOEKER / UIT 'T KIJKGAT 311 Prijs losse nummers: in Nederland € 6,-; overig Europa € 7,- (exclusief porto). BINNENKRUIERS OP STENEN VOET 312 Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van € 62,50. MOLENS RIJNLAND 313 Bankrelatie: ING: NL86 INGB 0004 5069 35 Rabobank: NL16 RABO 0375 0308 67 CONGRES MOLENTOEKOMST: "SAMEN ZORGEN VOOR DE MOLENS VAN MORGEN Willem Roose 318 Kopij: Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle. RESTAURATIE MOLEN DESIRÉ MEGEN (2) Kees van de Wiel 327 Lay-out en Druk: Twigt GrafiMedia, Moordrecht, Tel. 0182 – 39 03 25, DE BOUW VAN DE NIEUWE MOLEN VOOR DE BLAUWE POLDER www.twigt.nl BIJ RIJPWETERING J.S. Bakker 336 ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2014 Stichting Molenwereld Moerkapelle. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Afsluitdatum van de kopij voor het oktobernummer van Molenwereld: 10 september 2015. -MOLENSACTUEEL-

Informatie voor deze rubriek: Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248 / E-mail: [email protected] Uw medewerking wordt zeer op prijs gesteld.

Willem Poort, molenaar van Monumentaal gemaal pompt watering van het poldergebied. Het ge- polder De Ruiten overleden Ezumazijl nóg meer maal had sinds de inwerkingstelling een belangrijke functie. Dat bleef zo na de In de vroege ochtend van vrijdag 7 au- Het is een van de oudste nog werken- afsluiting van de Lauwerszee in 1969. Het gustus 2015 is Willem Poort overleden. de gemalen van Fryslân, het gemaal gebouw is in die jaren intact gebleven en Willem was de laatste beroepsmolenaar Dongerdielen in Ezumazijl. Het gemaal is inmiddels benoemd tot rijksmonument. op de molen van de polder De Ruiten aan de voormalige Lauwerszee wordt Opvallend is dat het herstelwerk van de te Slochteren. Hij heeft nog jaren bij de op dit moment opgeknapt. Het herstel- pompen wordt uitgevoerd door hetzelf- molen gewoond, totdat het onderhoud werk - door hetzelfde bedrijf dat 85 jaar de bedrijf dat destijds de pompen instal- van het terrein hem te zwaar werd en geleden de pompen installeerde - moet leerde: Stork uit Hengelo. Het bedrijf is hij verhuisde naar Schildwolde. Willem eind 2015 klaar zijn. Het gemaal werd in inmiddels van naam veranderd en heet is 76 jaar geworden. De molen stond tot 1931 in werking gesteld door toenmalig nu Flowserve. Plokkaar vertelt dat het het moment dat definitief afscheid van commissaris van de Koningin Pieter van extra moeite kost om de oude installa- Willem werd genomen - op 15 augustus Harinxma thoe Slooten. Destijds besloot tie te vervangen. Dat geldt bijvoorbeeld 2015 - in de rouw. Bestuur en molenaars het waterschap De polders van Oost- voor de oude tandwielkasten, die sinds van de stichting leven mee met de fami- en West-Dongeradeel tot de bouw van 1931 dienst hebben gedaan. De pom- INHOUD pagina lie. Willem zal worden gemist. het gemaal, ter verbetering van de af- pen worden een voor een drooggelegd en aangepast, zodat de twee andere pompen in werking kunnen blijven. Het gebeurt in de zomermaanden omdat de hoeveelheid af te voeren water dan relatief laag ligt. De capaciteitsverho- ging van het gemaal is volgens Plokkaar nu nog niet per se nodig: het gebeurt met het oog op de toekomst, wanneer steeds hogere pieken in de waterafvoer worden verwacht. De afvoercapaciteit van het gemaal ligt straks rond de tach- tigduizend kubieke meter water per uur. Verder wordt onder meer ook de elektrische installatie vervangen. Het werk kost in totaal zo'n 3,7 miljoen euro en moet eind dit jaar klaar zijn.

In memoriam Kees Scherjon

"Je bent als vrijwilliger vrijwillig bezig, maar dat is niet vrijblijvend!" Dat was de levenshouding van Kees. Als Kees wat deed, was dat met volledige inzet. Als echtgenoot voor zijn lieve vrouw Bea, als vader en opa voor zijn kinderen en klein- kinderen, als docent voor de leerlingen, als vrijwilliger voor de gehandicapten, als vrijwilliger voor de molen, als redacteur voor Wiek en Rad. Kees vatte zijn, al dan niet vrijwillige, taak serieus op en le- Het oorspronkelijke 'gaande werk' van het gemaal in Ezumazijl met de motoren, tand- verde geen half werk. wielkasten en pompen. Kees kwam in 2003 op molen D'Olde

18e jaargang 2015 nr. 9|295 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Hulp bieden daar waar nodig is kwam ook tot uiting toen Wiek en Rad bijna strandde. Kees was wel genegen om de lay out te verzorgen. De lezers hebben zelf kunnen volgen hoe dit blad zich door Kees zijn inbreng heeft ontwikkeld tot wat het nu geworden is. Alhoewel Kees door zijn ongeneeslijke ziekte vanaf oktober 2014 niet meer op de molen kon zijn bleef hij er wel bij betrokken. Nog lang heeft hij de mixen gemaakt en de concepten van Wiek en Rad be- commentarieerd. Vrijdagmorgen 7 augustus is Kees ontslapen. We zullen hem in de molenwereld missen en wensen zijn vrouw en (klein)kinderen die kracht van, zoals Kees het ervaren heeft, zijn Hemelse Vader toe om verder door het leven gedragen te worden. S. Poot.

Kees Scherjon, toegewijd molenaar aan de maalbak van d'Olde Zwarver te Kampen (foto: S. Poot, 12 mei 2013).

Zwarver en is sindsdien betrokken ge- kaar geknutseld en kleinere reparaties bleven bij de Kamper molen. Kees uitgevoerd. Zijn grote passie was ook het behaalde in 2009 het certificaat van uitleggen van de molentechniek aan vrijwillig molenaar. Hij was bijna elke anderen. Dat begon met klassen die hij zaterdag en woensdagmiddag op de zelf lesgaf. Hij heeft daarvoor zelf een molen aanwezig. Hij verdiepte zich meer lessenserie geschreven voor het LWO. en meer in het molenaarsvak, daarom Nadat Kees met pensioen was gegaan volgde hij ook met succes de cursus heeft hij mede de molenleskist voor Ambachtelijk Korenmolenaar. Kees is na het basisonderwijs ontwikkeld. Daarbij het behalen van het certificaat door het kwam zijn docentschap weer goed van Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde toepas. Kees was medeauteur van een lan- gelaten als gezel. Hij vond het een uitda- delijk uitgegeven lesmethode techniek ging om naast goed meel te malen ook voor het voortgezet onderwijs. Menig andere bakproducten samen te stellen molenaar in Overijssel heeft de Cd-rom en ontwikkelde zelf bijvoorbeeld cake met het lesmateriaal van de kist van Kees mix, kruidkoekmix en speculaasmix. Ook gekregen. Het rondleiden van leerlingen het pellen en malen van Kampereiland- deed hij vol enthousiasme en uitstekend spelt kon door zijn gedrevenheid en tijds- afgestemd op het niveau van de leerlin- investering goed van de grond komen. gen. Veel leerlingen uit Kampen en om- Zijn technische kennis als voormalig do- geving heeft Kees het verhaal van de cent techniek, kwam op de molen goed molen verteld en dat zullen ze door zijn van pas. Hij heeft heel wat dingen in el- smeuïge verhalen niet snel vergeten.

Molenwereld 296 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Eindelijk restauratie van molen Terwolde

De vervallen molen De Ooievaar in Terwolde wordt eindelijk gerestaureerd (Molenwereld 2011-05-165). Direct na de zomer moet met het werk worden begonnen, en nog voor de winter moet de restauratie klaar zijn. Jarenlang is aan de molen niets gedaan, maar de Stichting Herbouw Terwoldse Molen die eigenaar is van de molen heeft inmiddels een restauratieplan laten opstellen. In eerste instantie wordt alleen het hoogst noodzakelijke gedaan. Kosten daarvan zijn 55.000 euro, waarvan circa 45.000 euro komt van de gemeente. De overige gelden worden via fondsen bijeen verzameld. Maalbedrijf Bökkers heeft tijdelijk onderkomen gevon-

Het begin van de dag; de molen met zijn kale roeden wekt herinneringen op aan de situatie voor de restauratie van 1997 (zie pag. XXX) (foto D. Kenbeek, 17 augustus 2015).

den in het restaurant naast de Bökkers dag begon met een welkomstwoord van Mölle in Olst, dat zij heeft aangekocht. Zij Henny Driessen, voorzitter van de Stichting zullen daarin een bakkerij gaan exploite- Thornsche Molen, gevolgd door een terug- ren. De Bökkers Mölle in Olst blijft gewoon blik op de geschiedenis door Jan van Eck. eigendom van de Stichting Bökkers Mölle, die de molen zelfstandig op vrijwillige ba- Korenmolen Rijn en Zon sis blijft exploiteren. onttakeld voor restauratie

Bouw Thornsche Molen Op 17 augustus is de grote Utrechtse Persingen-Leuth van start stadsmolen Rijn en Zon onttakeld als begin van een ingrijpende restauratie. Met Gedeputeerde Josan Meijers en de Groes- een grote kraan werden de roeden uit de beekse wethouder Ria Barber hebben molen gehaald en de schoren en staart op 17 juli de eerste steen gelegd voor verwijderd. Vervolgens werd de kap afge- de herbouw van de Thornsche Molen nomen en met een dieplader vervoerd tussen Persingen en Leuth. Ze deden naar het parkeerterrein van het voor- dit samen met onder andere architect malige belastingkantoor aan de Ger- Jan Heijdra en molenmaker Coppes. De brandystraat waar deze gerestaureerd zal worden door molenmaker John de Jongh uit Oerle volgens een restauratieplan De molen De Ooievaar in Terwolde Erfgoed Advies Groen B.V. uit Montfoort (foto Joop Vendrig, 2 augustus 2007). (zie ook Molenwereld 2015-7/8-254).

18e jaargang 2015 nr. 9|297 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Nu kan de wagen er onder (foto D. Kenbeek, 17 augustus 2015). Toch een stralende zon op deze regen- achtige dag ... op de gevelsteen. Het is Een indrukwekkende romp (foto D. Kenbeek, 17 augustus 2015) onvoorstelbaar dat een molenaar in 1913 nog zo'n kapitale windmolen voor zijn bedrijf laat bouwen. (foto D. Kenbeek, 17 augustus 2015).

Het verwijderen van de staartbalk (foto D. Kenbeek, 17 augustus 2015).

De kap onderweg (foto D. Kenbeek, 17 augustus 2015).

Molenwereld 298 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Vereniging Vrienden Van Hout- zaagmolen de Otter opgeheven

In juli is een einde gekomen aan de informele Vereniging Vrienden van Houtzaagmolen De Otter, na een bestaan van ongeveer vijftien jaar. Rond de millenniumwisseling ontstond bij de molenaar van De Otter het idee om de gebleken brede steun voor een wind- rijke toekomst voor deze unieke houtzaagmolen een platform te geven in een vriendenvereniging. Samen met de andere ondertekenaar van deze brief en enkele andere betrokkenen is toen een informele vereniging in het leven geroepen. In het begin was nog wel het idee om de vereniging op termijn een meer formele vorm te geven met een bestuur, jaarvergaderingen en notulen. Maar weldra bleek dat de vele steunbe- tuigingen kwamen van mensen die niet in een nette structuur waren geïnteres- seerd, maar wel in een spreekbuis voor het overleven van De Otter. De afgelopen vijftien jaren vormen een tragisch verhaal. Ondanks beloften van de ge- meentelijke overheid om de biotoop van De Otter te ontzien en dit monument als De broers Cor (l.) en Jan Noorlander met het Certificaat van verdienste van de Vereni- erfgoed te willen helpen bewaren, is De ging De Hollandsche Molen dat hen in 2014 werd toegekend. Otter steeds meer onder druk komen te staan door bouwactiviteiten in de direc- te omgeving. Het bestuur van Stichting tieve molenaarschap assisteerde hij zijn Molendag Hoeksche Waard. Op zater- Houtzaagmolen De Otter heeft al die broer Jan op de Broekmolen, eveneens dag 17 oktober zetten de molenaars van jaren onvermoeibaar geijverd voor het in Streefkerk. Het molenaarsgeslacht de Hoeksche Waard hun deuren wa- zaagvaardig houden van De Otter, met Noorlander gaat terug tot 1817. Ruim genwijd open voor het publiek. Tussen talloze juridische en publicitaire offensie- twintig mensen uit deze familie hebben 10 en 17 uur kan men kennis maken met ven. Desondanks staat De Otter er nu stil in de loop der decennia 23 molens be- de verschillende soorten molens en het en onttakeld bij: een treurig gezicht. En diend. Het stoffelijk overschot van Cor ambacht van molenaar. Daarnaast zijn omdat de molen al jaren niet meer kan Noorlander is op dinsdag 11 augustus in er ook dit jaar weer een aantal molen- zagen, verslechteren buiten- en binnen- zijn woonplaats Nieuw-Lekkerland be- gerelateerde deelnemers, zoals de kant zienderogen en onomkeerbaar. In graven. SIMAV Oude Bakkersschuur in Maasdam, mu- het verleden heeft het ledenaantal van seum 'Het Land van Strijen' te Strijen en de Vereniging Vrienden van De Otter Molendag Hoeksche Waard op 'De Stoomgenerator' in Goudswaard. meegeholpen om de discussie over de zaterdag 17 oktober 2015 De molendag staat dit jaar in het teken toekomst van de molen kracht bij te van de opleiding tot molenaar. Onder zetten. Helaas is dat -nu er hooguit nog Het is inmiddels een begrip in de het motto 'Geef je eigen draai aan de achter de schermen wordt overlegd- Hoeksche Waard en omstreken: de molen, word molenaar!' kunnen bezoe- niet langer het geval, waarmee de belangrijkste functie van de vereniging is komen te vervallen.

Cor Noorlander overleden

Oud-molenaar Cor Noorlander is dinsdag 4 augustus op 86-jarige leeftijd overleden. Noorlander is geruime tijd ziek geweest. Samen met zijn broer Jan ontving Cor Noorlander in september 2014 uit handen van voorzitter Nico Papineau Salm van de Vereniging De Hollandsche Molen het Certificaat van Verdienste van onze landelijke organisatie. De beide Noorlanders –leden van een oude molenaarsfamilie- beëindigden eind 2013 hun actieve loopbaan als molenaar van SIMAV. Cor Noorlander werd op 16 juni 1929 geboren in de Sluismolen te Streefkerk. Hij is van 1972 tot 1992 molenaar geweest van de Kortlandse Molen in Alblasserdam; later werd hij molenaar van de Achtkante Molen in Streefkerk. De laatste jaren van zijn ac-

18e jaargang 2015 nr. 9|299 Molenwereld -MOLENSACTUEEL- kers en geïnteresseerden op deze dag molens en vijf poldermolens. De twee kennis maken met de verschillende as- werkende achtkante molens, waarvan pecten van het ambacht en werkzaam- er negen in Nederland nog aanwezig heden op de molen. Ook kunnen er dit zijn, hebben ieder weer een verschillend jaar diverse molens tegen een kleine zaagsysteem. De Heesterboom aan de vergoeding per paardenwagen of mo- Haagweg bezit nog de originele verti- numentale lijnbus worden bezocht. Voor cale zaagramen en De Herder aan de meer informatie over de rit per paar- Haarlemmertrekvaart een horizontaal denwagen kunt u contact opnemen snelzaagraam. De kleinste wipmolen met Ben Holster pjholster@kpnplanet. van Nederland is de Kikkermolen aan nl Meer informatie over de busverbin- de Oegstgeesterweg met zijn houten dingen is opvraagbaar bij Kevin Strijker scheprad enkele meters vanaf de mo- [email protected] Net als len. Dankzij het aantal molens en de ver- voorgaande jaren is er met de stem- scheidenheid hierin qua type, kan wel pelkaart een overheerlijke pannenkoek gesproken worden over een molenstad. te verdienen bij restaurant Peter Pan in Om ook molen-, en monumentenlief- Mijnsheerenland. Ook kunt u op vertoon hebbers en belangstellende dit te laten van deze stempelkaart korting krijgen zien en beleven, is deze Leidse molen- op een kopje koffie of thee bij diverse dag georganiseerd. horeca die op de kaart staan vermeld. Meer info www.molensinleiden.nl

Rijnlandse Molendag 25 oktober 2015

Aankondiging Leidse Molendag bij de Voor de achttiende keer organise- Stadsmolen te Leiden ren de molenaars van de Rijnlandse Molenstichting op zondag 25 oktober 2015 de Rijnlandse molendag. Het is de Leidse molendag zondag bedoeling dat op deze dag een groot 20 september 2015 aantal van de 46 molens van de stich- Op de derde zondag van september in ting bij voldoende wind zullen draaien oneven jaren, wordt inmiddels traditie- en opengesteld zijn voor collega's mo- getrouw de Leidse molendag gehou- lenaars van 10 uur tot 17 uur. Dit jaar den. Dit jaar vind dit plaats op zondag zijn de verplaatste Munnikkenmolen 20 september van 10-17 uur. en Meerburgermolen niet bereikbaar Op deze dag zullen de molenaars en in verband met het zandwinningterrein assistent-molenaars, de deuren van de dat gesloten is. Veranderingen sinds molens openen en bij voldoende wind vorig jaar zijn: de Nieuwe Hofmolen de wieken laten draaien. Indien de wind- heeft een nieuwe ondertoren en bij de sterkte het toelaat kunnen acht van de Lisserpoelmolen zijn vijf velden van het negen molens nog daadwerkelijk functi- achtkant, terwijl bij de Moppemolen alle oneren waarvoor zij eeuwen geleden zijn acht velden met nieuw riet bedekt zijn gebouwd. Een bezoek aan deze molens (zieMolenwereld 2015-6). De Rijnlandse is voor belangstellende een bijzonder- Molendag is een extra draaidag, spe- heid, om op deze dag diverse type en ciaal voor molenaars, want de molens soorten molens te kunnen bezoeken. Zo draaien bij voldoende wind al iedere telt Leiden binnen haar gemeentegren- eerste zaterdag van de maand. zen twee houtzaagmolens, twee koren- Aad Toet

Molenwereld 300 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Molen De Schelvenaer in Krimpen a/d 2015-7-255). Overigens deed de ge- IJssel (foto Cees van der Wal, 27 mei 2015). meente Teijlingen dit jaar aan het bloe- mencorso mee onder het motto 'mo- (onder) Wim van der Wal hanteert lens'! De molen van Sassenheim zal men vaardig de kwast(foto Cees van der Wal, er wel niet bij voor ogen hebben gehad. 27 mei 2015). Voorzitter Schiedamse molenstichting ontvangt erepenning bij Onderhoudsbeurt voor molen afscheid Krimpen a/d IJssel Na 34 jaar voorzitterschap van Stichting Korenmolen De Schelvenaer krijgt een De Schiedamse Molens heeft oud-burge- schilderbeurt. Van der Wal Molenbouw meester Reinier Scheeres de voorzitters- en Timmerwerken heeft in juni de molen hamer overgedragen. Als blijk van waar- geschilderd en wat klein onderhoud ge- dering voor zijn energieke inzet ontving hij pleegd. Daarnaast zijn de twee lange de A.J. de Koningpenning uit handen van schoren vervangen, en is een korte schoor de heer Leo Endedijk van de Vereniging aangescherfd. De in 1993 gebouwde mo- De Hollandsche Molen, de belangenver- len staat er nu weer pico bello bij. In en eniging van alle Nederlandse molens. Al rond de molen is een restaurant gevestigd, als wethouder en later als burgemeester dat dezelfde naam als de molen draagt. van Schiedam was de heer Scheeres een warm pleitbezorger van het behoud van Reconstructie molen Sassenheim de brandersmolens in de stad. In 1981 voor de Raad van State richtte hij samen met de heer H. de Block Het behoud en herstel van de molen van een speciale stichting op om de toekomst Sassenheim is van een successtory uitge- van deze unieke monumenten veilig te draaid op een langdurig slepend drama stellen. Met zijn huidige terugtreding kun- waarover in dit blad al veel geschreven nen we gerust spreken van het einde van is. Op 3 juli kwam de Raad van State een tijdperk. Er is onder zijn leiding veel er voor de derde keer (!) aan te pas. bereikt voor het Schiedams molenerf- Nu was de geweigerde omgevingsver- goed. De 'Reuzen van Schiedam' worden gunning de inzet. Tot verbazing van de weer door de stad en haar inwoners om- molenstichting kwam de vertegenwoor- armd en vormen een wezenlijk onderdeel diger van de gemeente Teylingen nu van een hervonden stedelijke identiteit. met ideeën volgens welke de molen wel Tijdens zijn voorzitterschap heeft Stichting conform het bestemmingsplan zou kun- De Schiedamse Molens vele hoogtepun- nen worden uitgevoerd. De gemeente ten en een enkel dieptepunt gekend. Teylingen is op haar beurt in beroep ge- In 1993 molen werd De Nieuwe Palm- gaan tegen de uitspraak van de recht- boom herbouwd en ingericht als wer- bank in Den Haag, waarbij de molen- kend korenmolenmuseum. Hierdoor kon stichting in het gelijk werd gesteld over het grote publiek hernieuwd kennis ma- het betalen van leges (zie Molenwereld ken met de geschiedenis van de bran-

Visie van de gemeente Teijlingen op Visie van de gemeente Teijlingen op een molen in Sassenheim passend in het een molen in Sassenheim passend in het bestemmingsplan: een minimolen op de bestemmingsplan:het achtkant normaal onderbouw van zijn voorganger. tot de toegestane hoogte met daarboven een gedrochtkap; een soort molen van Frankenstein.

18e jaargang 2015 nr. 9|301 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

gionale molendag die zich beperkt tot één eiland maar vanwege het 40-jarig jubileum van De Zeeuwse Molen wordt dit jaar eenmalig een molendag voor heel Zeeland georganiseerd.

Restauratie molen Megen bijna voltooid

De restauratie van de stellingmolen Desiré in Megen is bijna voltooid. De Stichting Behoud molen Desiré Megen heeft het afgelopen jaar diverse subsidiepotjes be- reid gevonden geld te doneren, maar ook de plaatselijke bevolking liet zich als 'vrienden van de molen' niet onbetuigd. De provincie Noord Brabant beschouwt de Megense molen als een zogenaamd 'crepeergeval'. Dit betekent dat een dergelijke molen zoveel achterstallig onderhoud heeft dat uitstel van restauratie niet verantwoord is en de provincie een financiële bijdrage daarin doet. Vrijwillig molenaar Kees van de Wiel heeft de restauratie van zeer nabij gevolgd en doet daar verslag van in dit blad. Eind 2013 Uitreiking erepenning aan Scheeres door Endedijk van De Hollandsche Molen werd een restauratieplan opgesteld en (foto: 12 juni 2015, P. Sporken). dat is nu bijna geheel gerealiseerd. Het opknappen van de stalen roeden en het aanbrengen van nieuw hekwerk, dersmolens. Een zwarte bladzijde is de 75 molens in Zeeland de hele dag ge- het vervangen van de staartconstructie brand van molen De Walvisch in 1996. opend voor het publiek. Prinses Beatrix en het opnieuw voegen van de buiten- Deze trieste gebeurtenis werd echter is sinds augustus 2014 beschermvrouwe kant is slechts een greep uit de lijst van onder zijn altijd optimistische voorzitter- van Vereniging De Hollandsche Molen. werkzaamheden. Nadat de restauratie schap met succes omgezet naar een In diezelfde functie was Prins Claus ook al eind september is voltooid gaat van de volledige restauratie. In 2011 volgde de eens te gast op molen De Hoed. In 1993 Wiel (74) langzaam afbouwen als vrijwillig wederopstanding van molen De Kameel opende hij de molen nadat deze van molenaar. Op 4 oktober zal molen Desiré wat Schiedam definitief als molenstad Kruiningen naar Waarde was verplaatst. door burgemeester Buijs weer officieel in op de kaart zette. Niet lang daarna De verplaatsing gebeurde destijds op gebruik worden gesteld. tenslotte werd de Babbersmolen ge- initiatief van Vereniging De Zeeuwse restaureerd. Hiermee kreeg Schiedam Molen om zo de laatste standaardmo- Legalisering in zicht voor bijge- weer één van haar poldermolens terug. len op Zuid-Beveland te kunnen behou- bouw Wilhelmus-Hubertus De inzet van de heer Scheeres voor het den. Tegenwoordig is De Hoed onder- Schiedams molenerfgoed dat ook lan- gebracht in een stichting. De Zeeuwse Als de eigenaren van de Wilhelmus- delijk van historisch belang is, bleef niet Molendag wordt georganiseerd door Hubertusmolen in Weert het bijgebouw onopgemerkt. Tijdens een afscheids- Vereniging De Zeeuwse Molen en het beter inpassen in de omgeving, wil de receptie sprak wethouder Houtkamp Gilde van Vrijwillig Molenaars afdeling gemeente Weert meewerken aan lega- namens de stad zijn waardering hier- Zeeland. Zij organiseren jaarlijks een re- lisatie ervan. Het gebouw bij de molen over uit. Heel bijzonder was de toeken- is volgens de gemeente illegaal ge- ning van de A.J. de Koningpenning van bouwd. In de molen is een restaurant, en landelijke vereniging De Hollandsche het bijgebouw zou als berging dienen. Molen. Deze onderscheiding voor uit- Op last van een dwangsom sommeerde zonderlijke verdiensten voor het natio- de gemeente eigenaren Rolf Zincken en naal molenbehoud is slechts één keer Ton Nouwen het gebouw af te breken. eerder uitgereikt en kwam dan ook bij Zincken - tevens raadslid - en advocaat de heer Scheeres als volslagen verras- Nouwen tekenden bezwaar aan tegen sing. De stichting heeft een bekwaam dat besluit. De gemeente blijft bij het opvolger gevonden in Hans van der Vlist, standpunt dat het gebouw op die plek inwoner van de stad Schiedam met een niet is toegestaan, maar wil wel meewer- carrière in het openbaar bestuur zowel ken aan legalisatie ervan. Daarvoor stelt binnen als buiten Schiedam. de gemeente een aantal voorwaarden. Stichting Schiedamse Molens Zo moeten de eigenaren het bijgebouw in een donkere kleur verven, van een Prinses Beatrix bezoekt Zeeuwse groen dak voorzien en bij het gebouw Molendag en de nabijgelegen parkeerplaats een twee meter hoge haag planten. Op die H.K.H Prinses Beatrix is zaterdagmor- manier past het bouwwerk beter bij de gen 5 september 2015 aanwezig bij de groene omgeving. opening van de Zeeuwse Molendag. De Prinses bezoekt om 10.30 uur een Limburgse Molendag zondag bijeenkomst in de dorpskerk in Waarde, 4 oktober 2015. daarna volgt de openingshandeling bij molen De Hoed in Waarde. Tijdens Op zondag 4 oktober is het voor de ze- de Zeeuwse Molendag zijn vrijwel alle ventiende maal Limburgse Molen Dag.

Molenwereld 302 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Een jaarlijks gebeuren dat wordt georganiseerd door de Molenstichting Limburg in samenwerking met het Gilde van Vrijwillige Molenaars afdeling Limburg. De meeste deelnemende (vrijwillige) molenaars zetten de poort van hun wind- of watermolen open van 11 tot 16 uur. Ooit begonnen met een paar Midden Limburgse molens die op palmzondag opengesteld werden voor bezoekers, uitgegroeid tot een provinciaal gebeuren maar dan wel op een ander tijdstip namelijk de eerste zondag van oktober. Limburg staat bekend om zijn natuur- en stedeschoon, de pittoreske dorpen van het mergelland, de kerken en de kas- telen. Dat deze provincie ook nog rijk is aan molens is minder bekend. Toch telt Limburg 88 complete molens en 71 res- tanten. Van de 88 complete molens zijn er 40 windmolens en 48 watermolens. Deze laatst genoemde molens, waarvan de raderen of turbines in beweging worden gebracht door stromend water, zijn in ons land zeldzaam. Het aantal lijkt groot, het is echter niet meer dan een klein restant van de 264 molens, die rond 1900 in deze provincie in bedrijf waren. Verschillende factoren hebben geleid tot het verdwijnen van de wind en watermolens. Als eerste kwam er de con- currentie van de motormaalderijen in de eerste decennia en daarna het verlies van niet minder dan veertig windmolens in Midden- en Noord- Limburg gedurende de Tweede Wereldoorlog. Tenslotte gaf de ontwikkeling van de gemeng- de boerenbedrijven tot grootschalige landbouwbedrijven een vermindering van de vraag naar de diensten van de plaatselijke molens. De nog bestaande De molen van Keent (foto Molenstichting Weerterland) molens zijn behouden gebleven dankzij de inspanningen van betrokken eigenaren, molenaars, gemeentebesturen, Molen Keent draait tijdens Land- van een grote monumentale wind- vereniging "De Hollandsche Molen", de dag Altweerterheide molen naar het festivalterrein aan de Molenstichting Limburg en andere plaat- Het Weerter kerkdorp Altweerterheide Heltenbosdijk/Wijffelterbroekdijk nu selijke initiatieven. staat op zondag 6 september in het eenmaal niet tot de mogelijkheden be- Een lijst van de geopende molens vindt U teken van de jaarlijkse Landdag Alt- hoort, is het Landdagdraaien op de Sint op www.limburgsemolens.nl weerterheide. Veel oude agrarische ge- Annamolen eigenlijk een toegift bij de bruiken, tradities en machines worden Landdag Altweerterheide. deze zondag aan het publiek getoond De Sint Annamolen van Keent draait op en nog eens gedemonstreerd. Bezoekers de Landdag zondag van 11 tot 18 uur. kunnen op het uitgestrekte festivalterrein Belangstellenden kunnen dan ook een genieten van die oude agrarische ge- bezoek aan de molen brengen. Er zijn bruiken, beroepen en tradities. rondleidingen met de molenaars en mo- Molenstichting Weerterland heeft vorig lengidsen en binnen in de molen is aan de jaar voor het eerst met de Sint Anna- hand van een vijftal panelen ook de ge- molen aan de Bocholterweg actief inge- schiedenis van deze windmolen in woord haakt op de Landdag Altweerterheide. en beeld goed te volgen. Van de bouw Molens en de molenaars zijn immers van de molen door Toon Timmermans onlosmakelijk verbonden met de agra- via de molenaarsfamilie Clijsters tot de rische ontwikkeling van deze streek. viering van het eeuwfeest van de molen Juist om de akkerbouwers uit het zuide- in 2011/2012. Verder kan men zich er ook lijk deel van Weert (Moesel, Keent en uitvoerig informeren over het bijenproject Altweerterheide) van dienst te kunnen De molenberg Zzzoemt dat dit jaar bij de zijn bij het malen van de veldvruchten molen van Keent is gestart. bouwde Toon Timmermans in 1911/1912 deze windmolen. TIMS themadag windmotoren op Voor de molenstichting vormt de ge- zaterdag 24 oktober 2015 schiedenis van de Sint Annamolen die dus ook nauw verweven is met Alt- Op 24 oktober wordt een themadag ge- weerterheide een extra argument om organiseerd rond windmotoren.De dag actief aan de Landdag Altweerterheide zal plaatsvinden in Poppenwier (een mee te doen. Omdat het verplaatsen klein dorp op ca 5 km vanaf de snelweg

18e jaargang 2015 nr. 9|303 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

A32 tussen Heerenveen en Leeuwarden). dankzij een subsidie van de provin- Molenkalender Tijdens de dag zal via inleidingen, video- cie Noord-Brabant van 108.005 euro 5 september 2015 Zeeuwse Molendag films en mogelijk interviews nader wor- én een bijdrage van de gemeente 20 september 2015 Leidse Molendag den ingezoomd op de geschiedenis, Boxmeer van ruim 46.000 euro. 4 oktober 2015 Limburgse Molendag de techniek en het behoud van wind- - Eerder dit jaar is begonnen met de 17 oktober 2015 Molendag Hoeksche motoren. Ook zal, in de middag, een renovatie van molen De Victor in Waard excursie worden georganiseerd langs Someren en op 24 juli is de lange 25 oktober 2015 Rijnlandse Molendag enkele windmotoren in de omgeving, spruit vervangen. waaronder de grootste windmotor van Friesland (en Nederland?). De dag staat open voor alle geïnteresseerden. Het De Puurveense molen in Kootwijkerbroek exacte programma is nog in voorberei- vordert gestaag (foto Gerard Barendse, ding. Nadere info komt beschikbaar op 22 juli 2015). de site van TIMS Nederland Vlaanderen: www.molenkunde.eu onder de kop 'na- jaarsbijeenkomst 2015' Via deze site kan je je ook aanmelden. Ook posterpresen- taties voor in de ontmoetingsruimte over een specifieke windmotor of een restau- ratieproject zijn welkom! Graag contact hierover via [email protected] of 06- 53766999. Y. IJzerman

In 't kort - Molen Hermien in Harreveld kan dankzij verschillende bijdragen en subsidies naar verwachting in 2016 worden gerestaureerd. - Eigenaren van een historische molen of stoomgemaal in Gelderland kunnen vanaf 7 juli 2015 1.000 euro subsidie meer krijgen voor het onderhoud aan hun monument. Het maximale bedrag wordt dan 3.100 euro per molen of gemaal. - Als opvolger voor Frans Verra op molen No. 2 van de molenviergang in Aarlanderveen is per 14 september benoemd John Jansen. John bewoont nu nog de Groetermolen te Schoorl, en is o.a molenaar geweest op het Roode Hert in Oudorp bij Alkmaar. - Directeur Leo Endedijk van De Hollandsche Molen heeft op 22 juni met het overhandigen van een cheque 50.000 euro geschonken aan de Molenstichting Gemert-Bakel, ten be- hoeve van herstel van De Volksvriend in Gemert. - De restauratie van korenmolen Luctor et Emergo in Rijkevoort kan van start

-ADVERTENTIES-

ALMENUM Houthandel Voor molenrestauraties Zagerij Import EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAAD In te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • Douglas Larix • Azobé • Noord Noors Grenen

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

Molenwereld 304 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -'T BETERE WERK- Zelfzwichting Rijn en Zon

aar aanleiding van het bericht De Rijn en Zon, malend in Molenwereld 2015-7/8-254 met zijn zelfzwichting (an- Nreageert de heer De Ruiter uit sichtkaart). Terwolde:

Ik lees in Molenwereld dat de molen extreme vochtdoorslag. Rijn en Zon te Utrecht weer ingrijpend In de wintermaanden wa- herstel nodig heeft. Dit bericht trok bij- ren de muren doordrenkt zonder mijn aandacht omdat ik daar 5 en bij regen stroomde het jaar, van 1979 t/m 1984, met veel ple- water over de vloeren en zier als beroepsmolenaar gewerkt heb. drupte in stralen door tot Wat mij verwondert is de voorgeno- in de onderliggende wo- men terugkeer naar zelfzwichting ning. Na grondig herstel ('jalouziewieken'). van het voegwerk (over Die waren destijds de oorzaak van de hele hoogte!) en een een ongeluk. Naar ik van de oude siliconenbehandeling molenaar Gerrit Korevaar had ge- was dat tijdelijk verhol- hoord, is de molen in 1949 door los- pen, maar na één jaar breken van een kruiketting achter- begon het water bij de stevoren in een zware storm komen stellingliggers weer bin- te staan, waardoor de kleppen van nen te stromen. de zelfzwichting dicht woeien en de De oorzaak was een molen achteruit op hol sloeg. Van- fout in het metselwerk. gen was daardoor onmogelijk en Tijdens de nieuwbouw, men moest wachten tot alle klep- ik meen in 1905, ging pen er door de vervaarlijke snelheid de aannemer failliet en af gevlogen waren. Straten afgezet, daarna werd de bouw brandweer paraat, drama. De molen slordig afgemaakt: de heeft daarna tientallen jaren stilge- bakstenen werden niet staan en raakte in verval. 'uitwaterend' gelegd Bij de restauratie van 1979 is gekozen maar haaks op de buitenkant van de veilig. De fokwieken met remkleppen voor een systeem van fokwieken met molen, dus naar binnen hellend. Daar- zijn veel beter. Voor minder onderhouds- automatische remkleppen, omdat door liep regenwater niet weg maar trok kosten (verfwerk) zijn die ook wel in alu- dit veiliger en minder duur was dan door de voegen de muur in, en daar minium uitgevoerd. een nieuwe zelfzwichting. De fokwie- doorheen. Er waren dan ook veel vloer- ken hebben mij uitstekend voldaan, balken waarvan de verrotte einden bij vooral nadat de ondersteuning van de restauratie waren gesteund met sleu- De gehavende molen; krantenfoto uit het de "spin" verbeterd was. telstukken. Utrechts Nieuwsblad van 1 maart 1949. De vochtdoorslag zal misschien een pro- Vochtdoorslag bleem blijven, maar zelfzwichting raad Het nadeel van deze molen was de ik af. Duur en voor een stadsmolen on-

Verslag van het gebeurde in het Utrechts molen meer stilhouden. Met donderend Nieuwsblad van 1 maart 1949 (fragment): geraas kwamen de houten hekken, los- gerukt uit de roeden, naar beneden 'Vanmorgen tegen negen uur, toen hij zeilen, waar ze terecht kwamen in de (Korevaar. jsb) de boel controleerde Adelaarstraat, op de Gruttersdijk en de en de kap tegelijk een klein stukje ver- bomen In de buurt. De houtenplaten en kruien wilde, brak plotseling een van latten richtten hier en daar schade aan. de zware kettingen, die de kap in be- Zo werd van een tegenover de molen dwang houden. De reserveketting, die liggende winkel een étalageruit verbrij- hij voor alle zekerheid er op gelegd had, zeld en van een naburig huis werd een kon de schok niet opvangen en vloog dakraam ingeslagen. met pen en al uit de muur. In minder Bijna kaal, maalden de roeden hun zin- dan geen tijd was toen het ongeluk ge- loze cirkelgang verder. De politie zette beurd. Kreunend onder de stormvlagen voor alle zekerheid de omliggende en draaiend op de zware ijzeren rollen, straatgedeelten af. sloeg de kap 180 graden om, waar- Ook binnen in de molen is vrij wat schade door de wieken van de wind afgericht aangericht. Van het enorme spoorwiel, kwamen te staan en, met de hekken dat de beweging van de molenas over- vooruit, begonnen te draaien. Door dit brengt op de spil naar beneden, braken achterste voren draaien werd de rem vrijwel alle kammen af en ook verder liep buiten werking gesteld en niets kon de het raderwerk flinke schade op.'

18e jaargang 2015 nr. 9|305 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Nieuwe as voor de molen van 's-Gravenzande gegoten

Het begint met een model of mal; hier een mal in de gieterij voor het klaarmaken van de gietvorm.

Een gietvorm met de holte voor de te gieten as.

De nieuwe as voor de molen van 's-Gravenzande van voren gezien. p 6 februari 2014 brak de as van venzandse Korenmolen. Door het onge- de korenmolen van 's-Graven- val kwam de stichting flink in de proble- Ozande (zie Molenwereld 2014-3- men, maar zat niet bij de pakken neer. 95 e.v.). Het kruis viel van de molen met Het herstel van de beschadigde molen een enorme ravage als gevolg. Gelukkig is begonnen en in juni is een nieuwe as waren er geen persoonlijke ongevallen voor de molen gegoten bij gieterij Ge- te betreuren. Door verschil van inzicht raedts in het Limburgse Baarlo. verliep de afwikkeling slecht: de verze- Dit bedrijf is in 1935 opgericht en goot in kering weigert de schade te vergoeden 2003 zijn eerste bovenas voor De Nieuwe omdat die volgens de maatschappij Molen in Veenendaal. Inmiddels zijn er niet onder de dekking zou vallen. De door het bedrijf al een dertigtal gego- molen was in 1998 aangekocht door de ten. Bijgaande foto's geven een beeld gemeente 's-Gravenzande en werd een van de fabricage van de as. jaar later voor de symbolische gulden doorverkocht aan de speciaal voor de Alle foto's: molen opgerichte Stichting De 's-Gra- Geraedts IJzergieterij B.V. Baarlo.

Een zojuist gegoten as, In volle lengte. komend uit het vormzand

Molenwereld 306 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -ADVERTENTIES-

www.molenstenen.nl

molens-titulaer 110405.indd 1 11-04-2011 13:51:17 18e jaargang 2015 nr. 9|307 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Dubbel feest aan de Zaan voor Windmolenmakerij Saendijck

Windmolenmakerij Saendijck bestond daar een schat aan ervaringen opge- dijck gevoerd door Nico Maas en Ger- dit jaar op 1 april 40 jaar. Niet alleen dat daan. Ze hebben in de late jaren '60 en rit Smit. In 1980 is Ron Blonk als 17-jarige is een reden tot feest, maar dit jaar is begin van de jaren '70 van de vorige jongen begonnen bij Saendijck. Tot 1984 bedrijf ook erkend op basis van de BRL eeuw hun kennis gedeeld met J. Jonker heeft Ron veel ervaring opgedaan bij (beoordelingsrichtlijn) De Erkende Mo- en C. Fray, maar hebben ervoor geko- Nico en Gerrit, maar door het teruglo- lenmaker 2012. Windmolenmakerij Saen- zen om in 1975 voor zichzelf te beginnen. pen van opdrachten moest Ron nood- dijck is daarmee het zesde bedrijf dat Zo ontstaat Molenmakerij Saendijck. gedwongen ander werk gaan zoeken. volgens deze richtlijn is erkend. In 1995 was er weer zoveel werk voor Molenmakerij Saendijck Molenmakerij Saendijck dat Ron Blonk Molenmakerij Saendijck is opgericht in Van 1975 tot 2003 is Molenmakerij Saen- en collega Fred Havik konden worden 1975 door Nico Maas en Gerrit Smit. Deze ingehuurd. Fred Havik heeft bij restau- twee molenmakers hebben een rijke er- ratiebedrijf Schakel & Schrale ervaring varing opgedaan bij de firma Gebroe- opgedaan als molenmaker. Ron en Fred ders Husslage. G. Husslage Dz. vormt met waren in die tijd werkzaam bij bouwbe- zijn broer P.Husslage al de vierde gene- drijf Somass B.V.van Gé Sombroek en ratie van een molenmakersgeslacht dat Gerrit van Assema, gespecialiseerd in in de Zaanstreek ononderbroken werk- de Zaanse houtbouw. Het doel van het zaam is geweest. Broer P. Husslage was inhuren was zoveel mogelijk ervaring op gespecialiseerd in pelmolens en G. Hus- te doen zodat het ambacht na pensio- slage is steeds een bijzonder kenner van nering van Nico en Gerrit niet verloren oliemolens geweest. Hij heeft buiten- zou gaan. Het ambacht vereist nogal gewoon veel historische en technische wat specialistische kennis die een mo- bijzonderheden van windmolens verza- lenmaker verwerft door jarenlang wer- meld en op schrift gesteld. ken in de praktijk. De gebroeders Husslage kregen tot hun In 2003 zijn Nico Maas en Gerrit Smit met grote voldoening juist de laatste tien pensioen gegaan en heeft bouwbedrijf jaar van hun bedrijf (1953-1963) de kans Somass B.V. Saendijck overgenomen om van de schamele resten van het met Ron Blonk als bedrijfsleider. eens zo rijke Zaanse molenbezit bijna In 2012 heeft Ron Blonk Molenmakerij alle exemplaren weer in een volwaar- Saendijck overgenomen van Somass, dige en maalbare staat te kunnen bren- en werkt hij samen met Fred Havik. Van gen. De omvangrijke karweien uit hun de activiteiten van het bedrijf heeft u re- gehele loopbaan, zoals het gedeeltelijk gelmatig in Molenwereld kunnen lezen. vernieuwen en overplaatsen van molens Het bedrijf is sinds 2014 gevestigd in de in de Zaanstreek hebben zij juist de laat- schuur van oliemolen De Ooievaar in ste jaren uitgevoerd Zaandam (zie Molenwereld 2014-9-306 Nico Maas eerst en later Gerrit Smit wa- e.v.). ren bij deze overplaatsingen en hebben Het certificaat voor 'Erkende Molenmaker'. Het 40-jarig jubileum werd gevierd met

Molenwereld 308 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Zaanse molenmaker vertrekken vanaf De Ooievaar naar de plaats waar een illustere collega van weleer, Floris Kloos, andere wegen insloeg; v.l.n.r. Fred Havik, Gerrit Smit, Nico Maas

Saendijck 40 jaar gevierd (foto Ron Blonk, 1april 2015). gezellig een dagje uit. Gerrit Smit, Nico Maas, Fred Havik en Ron Blonk zijn o.a. naar de IHC werf in Kinderdijk geweest, waar de in aanbouw zijnde pijpenleg- ger Subsea7 Seven Sun werd bezocht.

De Erkende Molenmaker Op 27 mei j.l. is Windmolenmakerij Saen- dijck uit Zaandam erkend op basis van de BRL 'De Erkende Molenmaker 2012'. De BRL is ondergebracht bij de Stichting ERM (Erkende Restauratiekwaliteit) te Gouda. Op de Seven Sun; v.l.nr. Ron Blonk, Fred Havik, Nico Maas, Gerrit Smit; op de achtergrond Het auditteam van Hobéon, (bestaande molens van Kinderdijk (foto Jaap van Vliet, 1april 2015). de uit de vakinhoudelijk auditor T. (Joop) Heijdra en lead-auditor M. (Miranda) Maring) heeft een uitgebreid onderzoek uitgevoerd. Daarin is het bedrijf beoor- deeld op de kwaliteit waarmee het res- taureert en de wijze waarop deze kwaliteit is geborgd in haar bedrijfsvoering. Hobéon is het adviesbureau dat een breed scala aan onderwijsinstellingen en tevens bedrijven, branches en dienst- verlenende organisaties, maar ook indi- viduen beoordeelt of die als organisatie de kwaliteitszorg rond hun producten en diensten goed geregeld hebben. Tijdens de audit werden twee werken bezocht: Molen De Bonte Hen en Molen Het Jonge Schaap beide gelegen aan de Zaanse Schans. De Bonte Hen is een achtkante oliemolen waar onder andere funderingsherstel plaats heeft gevonden. Dit werk hield tevens het rechtzet- ten van de hele molen in. Het auditteam was getuige van de werkzaamheden die daarop volgen; namelijk het gaan- De Seven Sun aan de afbouwkade bij IHC in Kinderdijk. De De Seven Sun is nummer drie de werk weer aanpassen aan de recht- uit een serie van vier pijpenleggers. Op de foto is hij nog niet voorzien van van het pijplegsy- stand. Molen Het Jonge Schaap is een steem (foto Ron Blonk, 1april 2015). in 2007 door Saendijck geheel nieuw opgetrokken zeskante bovenkruier houtzaagmolen. Het auditteam stelde vast dat het werk van kwalitatief hoogstaand niveau was. Het bedrijf beheerst het ambacht van molenmaker tot in de finesse. Bijzonder is dat Saendijck ook grote werken op lo- catie uitvoert. Er wordt door het bedrijf met veel vakkennis en kennis van de traditie gewerkt. Bij de afwegingen van de ingrepen vindt het bedrijf de balans tussen wat nodig is vanuit technisch- en ge- bruiksniveau en wat te verantwoorden is vanuit restauratie-ethisch niveau. Wind- molenmakerij Saendijck is het zesde bedrijf dat erkend is volgens de BRL 'De Er- kende Molenmaker 2012'; aldus Hobéon.

De Seven Sun met het pijplegsysteem dat na de afbouw in Kinderdijk zal worden geïn- stalleerd bij Huisman in Schiedam (foto Ron Blonk, 1april 2015).

18e jaargang 2015 nr. 9|309 Molenwereld Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

*Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Hiemstra Bouw en Molenbouw *Dunning Molenbouw Tzummarum 0518-481578 Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Molema V.O.F. Agricola-Bouw '75 Heiligerlee 0597-591660 Warns 0514-681413 Bertus Dijkstra Sloten 0514-531230

J.T.H. Poland en Zonen Oterleek 072-5717632 *J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Anbo B.V. *Molenmakersbedrijf Kistemaker Edam Alkmaar 072-5110025 Edam 0299-683743 Wintels Windmolenmakerij Denekamp 0541-351210 Saendijck B.V. Zaandijk 06-20295580

*Verbij Hoogmade B.V. *Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Laren 0573-421568

*Molenmakerij *De Gelder Sliedrecht Herrewijnen B.V. Vaags 0184-425040 * Spijkenisse Aalten 0543-473359 0181-634558 Coppes Bergharen 0487-531239

Beijk B.V. Afferden 0485-531910 Gebr. Straver v/h M. Straver Almkerk 0183-401415

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

*Gecertificeerde Molenmakersbedrijven

Molenwereld 310 | 18e jaargang 2015 nr. 7/8 -MOLENSACTUEEL-

e 'Zoeker' in het vorige nummer is door de heer Esselink uit Delft thuis- Dgebracht als de nog bestaande Broekzijdse molen bij Abcoude.

De nieuwe 'Zoeker'; een watermolen Reacties a.u.b. te richten aan de redac- op zijn 's zomers: de zeilen afgehaald tie van Molenwereld, Moerdijkstraat 39, en in het kruis; maar om welke molen 2751 BE Moerkapelle, gaat het? e-mail: [email protected].

gens mij is de hele term fake, bedacht, recent in het leven geroepen door een creatieve geest, die hiermee een molenbedrijf wilde optuigen met meerdere eer en glorie. Maar als zo iets kan en mag, opgezadeld wordt met een officiële er- kenning, nogal liefst vergezeld van veel applaus, dan weet ik nog een heleboel molenbedrijven die om dezelfde reden zo genoemd kunnen worden en aange- De snuifreder merkt kunnen worden als cultureel erfgoed: papierreder, verfreder, oliereder, rijstreder, gortreder, houtreder, krijtreder, Natuurlijk, ik ben een onversneden meel- geen snuifreder te bekennen, toen maar specerijreder, mosterdreder en nog muis. Maar dat houdt mij niet tegen om de encyclopedie uit de kast gepakt: meer. Waterreder lijkt mij te ver te gaan. verder te kijken dan mijn neus lang is en zelfde verhaal. Toen ben ik maar op de Dat deze termen tot op heden nooit ge- zeker niet op molengebied. Ik volg ander moderne toer gegaan: internet. Raak!!! bruikt zijn is blijkbaar geen reden om ze molennieuws trouw en niet alleen dat. Er Google: maar liefst 137 resultaten. Maar niet te erkennen als immaterieel cultu- is weinig voor nodig om op molengebied er was wel iets heel geks aan de hand: reel erfgoed. Als snuifreder immatereel mijn nieuwsgierigheid op te wekken, ook alle resultaten waren gedateerd vanaf erfgoed is, dan is de verfreder dat toch al gaat het niet over graan, meel of ste- april 2015. Het ligt toch voor de hand dat zeker ook. En natuurlijk ligt er buiten het nen. Sommige dingen koester ik. Zo heb je van zo'n historisch ambacht verwijzin- molenbedrijf ook nog een enorm terrein ik nog een heel oud snuifdoosje dat van gen naar veel oudere bronnen vindt? Het braak. mijn overgrootmoeder is geweest; cultu- lijkt wel alsof de snuifreder dit voorjaar uit Wat mij wel verbaast is dat zo'n verhaal reel erfgoed zogezegd. Dat maakt mij de lucht is komen vallen. Dat kon toch blijkbaar zo maar klakkeloos geaccep- natuurlijk niet deskundig, maar mogelijk niet waar zijn? Dat beliefde ik niet te ge- teerd wordt. Trekt men dan zoiets niet hielp het onlangs wel mijn nieuwsgierig- loven. Verder zoeken dus. Ik besloot de na? Het doet denken aan de koninklijke heid te prikkelen toen ik las van de erken- krantensite van de Koninklijke Bibliotheek onderscheiding op vermeende gronden ning van de snuifreder tot immaterieel erf- te raadplegen die ruim 8 miljoen Neder- bij de lintjesregen dit jaar in Utrecht. Dan goed. Wat snuif is weet ik; wat een reder is landstalige krantenpagina's bevat uit en- heb ik nog een suggestie voor immateri- weet ik ook, maar een snuifreder??? kele eeuwen; resultaat: nul, noppes, niks. eel cultureel erfgoed: zoetekoekslikker. Eerst greep ik naar een woordenboek: Toen was mijn argwaan compleet: vol- Balie Kluiver

18e jaargang 2015 nr. 9|311 Molenwereld -'T BETERE WERK- Binnenkruiers op stenen voet

De in 1842 gebouwde molen van de Groetpolder bij Kolhorn. Deze molen lijkt ook op een hoge stenen voet te staan, maar dit is schijn. De muren hadden geen dragende functie en de molenstond met zijn stijlen laag op de grond. Opvallend is de ronde met riet gedekte romp. Helaas werd deze merkwaardige molen in 1926 gesloopt.

n Molenwereld 2015-6-241 stelde ik dat 'Over de opmerking van de stenen on- mende watermolens van de Anna Pau- er maar één binnenkruier op een stenen derbouw van de Zoutkaagpolder dat dit lownapolder (1846-47) en van de polder Ionderbouw bekend is: de molen van de de enige zou zijn geweest het volgende: Waard-Nieuwland op Wieringen (1846) Zoutkaag- en Weerepolder tussen Lutje- Er zijn er meer geweest: de molen van ook stenen onderbouwen, zij het dat winkel en Kolhorn. Er blijken er toch meer de polder Oudorp te Oudorp (1632, ge- het wel buitenkruiers waren. (Op zich te zijn geweest, maar niet veel. De heer sloopt 1930), de molens van de Waard- al merkwaardig, zo hoog in Noord-Hol- Bart Slooten uit Koedijk schrijft: en Groetpolders te Kolhorn (1844-45) en land). Het is opvallend dat al deze mo- De Katuil van de Lage- of Achterkogge lenonderbouwen waren (zijn) uitgerust aan de Zomerdijk bij Wognum. (De on- met lisenen. Geen enkele met een ver- derbouw staat er nog). Deze molen tanding op de hoeken (1820) kwam buiten bedrijf in 1879 en Wat de ouderdom van de Kaagmolen werd toen verbouwd tot meelmolen van de Weerepolder of Zoutkaag be- Welgelegen, eerst nog als binnenkrui- treft: Jan Smit heeft de geschiedenis van er, later verbouwd tot buitenkruier en de polder nagegaan (Westfrieslands in 1926 stilgezet en in de loop der jaren Oud en Nieuw Jaarboek van het West- steeds verder afgeknot tot de stenen on- fries Genootschap 1977) en die heeft de derbouw. oudste rekening van de molen gevon- Ik heb trouwens toch de indruk dat er den uit 1687, doorlopend tot de stilstand rond de jaren veertig, vijftig van de ne- in 1932. Daarin is al sprake van een nieu- gentiende eeuw een neiging was om ook we kruireep en herstel van de zeilen, ter- in het Noorderkwartier molens met een wijl hij nergens de bouw van een nieuwe stenen onderbouw uit te rusten: de lage molen heeft gevonden, dus de molen stellingmeelmolens te Oudesluis (1632 vol- moet al van ruim voor 1687 zijn. De pol- gens de molendatabase) en Anna Pau- der heeft hem nog wel trachten te be- lowna (deze laatste is ook van de jaren houden: die verkocht hem in 1932 aan veertig: voor die tijd bestond de polder Gerrit Nobel uit Lutjewinkel (dezelfde niet) hadden dat ook en de nog be- die iets eerder een poging had gedaan staande grondzeiler-meelmolen De On- het gehele Schermercomplex te kopen derneming te Hippolytushoef (Wieringen) om voor het nageslacht te behouden), (1851) heeft een stenen onderbouw. maar dit heeft zijn leven slechts gerekt, Voorts hadden uit diezelfde tijd stam- maar niet gered: zwaar verwaarloosd werd hij toch gesloopt in 1951. Het lijkt wel of die stenen onderbouwen of De molen van de polder Oudorp bij de heel oud zijn (Oudorp en Oudesluis) of re- Halvemaansbrug in Oudorp. De molen werd delijk jong (midden negentiende eeuw). in 1632 gebouwd en werd in 1930 vervangen door een elektrisch gemaal. Ook deze bin- We danken de heer Slooten hartelijk nenkruier had een stenen onderbouw. voor zijn waardevolle aanvulling.

Molenwereld 312 | 18e jaargang 2015 nr. 9 In de woonkamer (foto Andries Veloo, 27 juli 2015).

De overhaal naast de molen. De polder had ook nog een sluis die toegang gaf tot de polder, maar die werd in 1883 opgeruimd (foto Andries Veloo, 27 juli 2015).

Alice de Wit bij de molendeur (foto Andries Veloo, 27 juli 2015). COLOFON Rijnlandse Molenstichting

Hooglandsekerkgracht 17e 2312 HS Leiden Tel. 071-5164840 Fax 071-5164849 Bankrekening no. 5665.47.163 K van K Leiden S 165575

De Rijnlandse Molenstichting is opgericht op 11 maart 1959

Waar draait het bij de Rijnlandse Molenstichting om: - Om de molens

Wij herstellen en onderhouden molens in Rijnland. Al onze molens worden door vrijwillige molenaars bemalen, waarbij wij ernaar streven om deze molens zo mogelijk Alice de Wit en zo nodig in te kunnen zetten voor de be- maling. - Om het landschap van de Blauwe molen

Wij bewaren het karakteristieke Hollandse landschap voor nu en later. Bij dat landschap bij Rijpwetering. horen de molen en hun omgeving.

"Molens Rijnland" is een uitgave van de Rijnlandse Molenstichting en verschijnt eens per kwartaal in het maandblad "Molenwereld". -RIJNLANDSE MOLENSTICHTING-

De Blauwepolder met de omringende polders; fragment van de Kaart van het Hoog- heemraadschap van Rijnland' van J. Kros uit 1855 (coll. Archief Hoogheemraadschap van Rijnland).

Nederlands aan de lerarenopleiding en als docente Nederlands werkte ze een paar jaar op een middelbare school. Na- dat er twee dochters waren geboren en Andries Veloo haar man een eigen bedrijf was gestart, waren dit reden om te stoppen met werken en thuis aan de slag te gaan. Haar Molenaar Gerrit Kraan samen met zijn Vandaag lekker dichtbij; de Blauwe mo- gezin woonde toen in Nieuwerkerk aan vrouw Sjaan (foto coll. Ruud Bax). len is zichtbaar vanuit mijn keuken. Het den IJssel. Na een flinke periode in dit weer is buiig, de molen staat uit z'n werk dorp gewoond te hebben, gingen ze op en dan draai je niet zo gauw met dit zoek naar een andere woning. Er werd gesteld als molenaar op de Doesmolen weer. Wel lekker om met dit weer in een gezocht naar iets vrijstaands: een water- te Hoogmade. Na haar scheiding ging gezellige woonmolen aan de koffie te zit- toren; een oud gemaal; een leegstaan- Alice in 2007 wonen op de Blauwe molen ten. Ik ken Alice vanaf de tijd, dat ze bij de kerk of iets dergelijks. Het werd uitein- te Rijpwetering en werd daar ook aan- Justin Siebert leste op de Groenendijkse delijk de Dikke Molen te Zwammerdam. gesteld als molenaar. Op 16 november molen. Als reservemolenaar draai ik ook Na een tijd van opknappen, gingen ze 2009 stierf de oudste dochter van Alice regelmatig op haar molen en doe daar er in 1999 wonen. De bedoeling was om en heeft de molen een jaar in de rouw diverse klussen voor Alice. de molen maalvaardig te restaureren, gestaan. De andere dochter van Alice uiteindelijk is dat jaren later ook gebeurd woont met haar man in Rotterdam en Alice de Wit is opgegroeid in de Alexan- in 2013. hebben een dochtertje. derpolder te Rotterdam in een van de Dat Alice redactionele kwaliteiten heeft, naoorlogse nieuwbouwwijken aldaar en Vrijwillig molenaar weet niet iedereen, maar de 'oudere' vrij- heeft de tijd meegemaakt, dat haar ou- Alice zou de opleiding van vrijwillig mo- willige molenaars onder ons hebben een derlijk huis nog aan de rand van de open lenaar doen, omdat haar man polder stond. Voor haar was dat een erg daar geen tijd voor had. De op- leuke tijd, want ze speelde graag in de leiding werd dus bij Justin Siebert open natuur en kwam veel op de toen gedaan, maar ook ging ze veel nog aanwezige boerderijen in de buurt. naar Karel Vrolijk van de Vrouw- Ze ging in de Alexanderpolder naar de geestmolen en ook heeft ze ge- lagere school en de Mavo. Na de Mavo ruime tijd meegedraaid op ko- deed Alice de kleuterkweekschool in Rot- renmolen De Leeuw te Aalsmeer, terdam-Zuid. Toen zij haar examen daar waar o.a. Jan Pieter Molenaar de gedaan had, was er nauwelijks werk te molenaar was. Alice deed haar vinden in het kleuteronderwijs en ging ze proefexamen op de Schaapwei- werken als bezigheidstherapeute bij de- molen te Rijswijk en haar landelijk mente bejaarden, ze deed dit ruim een op De Noord te Schiedam op 7 jaar en daarbij deed ze tussendoor de oktober 2003. Dat was effe wen- studie voor de hoofdakte van de kleu- nen, om de roe in te klimmen om terkweek. Als pedagogisch medewerk- een zeil(tje) voor te leggen, dat ster ging ze werken bij de afdeling kinder- doe je zo niet veel op een polder- psychiatrie in het Juliana Kinderziekenhuis molen op 0 meter boven N.A.P. en deed dit gedurende zeven jaar. Hier- Vrijwel direct na haar molenaars- na ging ze studeren voor 2e en 1e graads examen werd Alice in 2003 aan-

Kwitantie voor het jaarloon dat de Blauwe polder betaalde aan molenaar Pieter Kraan: ƒ 100,-; nog geen ƒ 2,- in de week. Ondanks vrij wonen kon een molenaarsge- zin hier nooit van bestaan, zeker niet met Acht molens maalden tot 1899 de Rotteboezem af op de Maas. Deze ansichtkaart laat van tien kinderen. (coll. Archief Blauwe polder in links naar rechts de molens 2 t/m 8 zien. De molens stonden bij de Rotterdamse wijk Croos- het archief van het Hoogheemraadschap van wijk ter plaatse waar nu de Boezemlaan is (ansichtk. coll. jsb) Rijnland).

Molenwereld 314 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -RIJNLANDSE MOLENSTICHTING-

Aty van Ooyen, die in Utrecht woont. De bordercollie, Wiek ,was meeverhuisd van de Dikke molen en heeft ze vorig jaar in laten slapen, maar sinds december heeft ze een nieuwe hond ,Blauw geheten, een vreselijk leuke Friese stabij, die nog wat moet worden opgevoed, maar erf, Alice en Aty trouw bewaakt.

De molen De huidige molen is in 1904 gebouwd, De gevelsteen die herinnert aan de bouw hiervoor stond er een wipmolen. In 1879 van de molen in 1904. De datum heeft ver- werd Piet Kraan er aangesteld als mole- moedelijk betrekking op het leggen van de Gerrit Kraan bij het kruirad van zijn mo- naar. Deze Piet Kraan werd geboren op eerste steen. (foto coll. Ruud Bax). len (foto coll. Ruud Bax). de Hondsdijkse molen te Koudekerk aan de Rijn. Net als bijna alle Kraanen was hij groot en erg sterk, maar nog groter en ƒ 950.- gekocht van sloper J.B.Thobe uit aantal jaren geleden vast wel de artike- sterker was zijn zoon Gerrit, die hem in Dordrecht. Volgens de heer G.H. Keunen len in de Gildebrief gelezen 'Op reis met 1912 opvolgde. Gerrit bemaalde de pol- van Monumentenzorg gaat het om een Gijs'. Alice ging hiervoor het hele land der tot zijn dood in 1960. Door zijn lengte van de 8 boezemmolens te Hillegersberg. door om artikelen te schrijven over alle en kracht was het een legendarisch fi- Deze molens uit 1772 zijn in 1899 buiten soorten molens en molenaars in Neder- guur. Het voeteneind van de bedstee bedrijf gesteld en verkocht. De romp zou land en zelfs een getijdemolen in Belgie. werd er uit gezaagd, om ruimte te bie- dan afkomstig zijn van molen nr.2 en de Alice was nog molenaar in opleiding en den voor zijn lengte. Gerrit en zijn vrouw kap van molen nr.3. Dit kan goed klop- ontving hierdoor erg veel informatie. Ze hadden geen kinderen en Gerrit had een pen, want in de kuip zitten verschillende heeft ook een drieluik geschreven over veehouderij en was ook veehandelaar. kuipneuten, die van de rollenwagen zijn de Dikke Molen voor het weekblad Het De Blauwe molen staat aan de Achter- dunner dan de neuten van de overring Dorpssignaal van Zwammerdam. Dit be- wetering te Rijpwetering. Het is een forse en ik schat dat de diameter van de over- viel de redactie daar zo goed, dat ze en sierlijke achtkante, rietgedekte mo- ring ca. 15 cm. kleiner is dan de diame- Alice strikten als redacteur. Ze deed later len. De molen heeft vrij hoge veldmuren, ter van de rollenwagen. De rollenwagen ook redactioneel werk voor het de vlucht bedraagt ca. 27,50 meter, het hoorde kennelijk bij de romp. Provinciaal bedrijfsblad Torque. Een paar scheprad heeft een diameter van 5,60 molendeskundige I.J. de Kramer beweer- jaar geleden startte Alice met meter en een breedte van 0,48 meter. de, dat de romp afkomstig zou kunnen de opleiding counseler rouw Het onderwiel is zo goed als zeker van zijn van een stellingmolen met onder de en verlies. Om haar praktijk met de oude wipmolen, het wiel is aange- stelling doorlopende achtkantstijlen en veel meer vakkennis en vaar- past en de oude kamgaten zijn goed te dat deze afgezaagd zouden zijn op de digheden vorm te geven ging zien. Voor de huidige molen stond er een de lengte van de roeden van de Blauwe ze verder met de opleiding hyp- forse wipmolen met een vlucht van 25,66 molen. notherapie. Haar praktijk voert meter, die vanwege zijn slechte staat in In 1955 werd de Blauwe molen uitgerust ze uit in haar verbouwde schuur 1903 moest worden afgebroken. Helaas met spleetwieken volgens Dekker, dit sys- naast de molen, een uitgelezen zijn er geen afbeeldingen van deze wip- teem gaf problemen in verband met het plek voor dit soort praktijken. De molen. Deze wipmolen bood huisvesting octrooi dat ir. Fauël had op de fokwieken. combinatie van dit werk en haar aan molenaar Piet Kraan, diens vrouw en In1960 is dit systeem verwijderd. Tot 1971 redactionele ervaring vielen op. 10 kinderen. Het was de bedoeling, om had de Blauwe molen geen windborden, En nu heeft ze de hoofdredactie weer een wip te bouwen. Toen er gele- de molen werd toch niet meer bemalen. op zich genomen van het vak- genheid bestond een reeds gesloopte In 1968 kwam de molen in eigendom van blad van de beroepsvereniging achtkante molen te kopen, werd daar- de Stichting Het Zuidhollands Landschap "Teth" genaamd. Zelf schrijft ze er toe besloten. In 1904 heeft molenmaker en de molen werd gerestaureerd. De mo- ook artikelen in. P. Vrijburg uit Oud Ade de molen opge- len is sindsdien in onderhoud en beheer Alice heeft een Latrelatie met bouwd. Het huidige achtkant werd voor van de Rijnlandse Molenstichting. In 1980

De met beton verzwaarde molenas (foto De Blauwe molen met links de veehouderij van Kraan (foto coll. Ruud Bax) Ruud Bax, 20 april 2008).

18e jaargang 2015 nr. 9|315 Molenwereld -RIJNLANDSE MOLENSTICHTING-

is de Achterwetering afgedamd, er werd een circuitje gemaakt, om de molen toch te kunnen laten malen, maar de terug- stroomcapaciteit van de overstort is veel kleiner dan de capaciteit van de molen en sindsdien staat de molen vrijwel altijd uit z'n werk. Doodzonde, de Achterwete- ring is ca. 1,5 km. lang, de onderhouds- kosten van de dijk ( 2x 1,5 km.) is te duur voor het Hoogheemraadschap. Hopelijk wordt er in betere tijden toch een pot(je) gevonden om de dijk te verstevigen en het boezempeil weer aan te passen naar Kwitantie voor de betaling van de gekochte molen bij Thobé in Dordrecht (coll. Archief 0,6m. min NAP (nu is het { boezempeil} Blauwe polder in het archief van het Hoogheemraadschap van Rijnland). 0,85 m. min NAP).

De polder de Akkersloot, een klein gedeelte door overzijde van de omringende boezem- De Oud Aase polder werd gesticht op 7 de Oud Ade en de Vaarsloot of Sting- wateren liggen; aan de noordzijde de april 1629. De polder werd later bekend sloot: aan de westzijde door de Zuidzijder- Drooggemaakte Akkersloot-,Hertogs- en als de Blauwe polder het werd vernoemd vaart; aan de zuidzijde door de Achter- Blijverspolder en de Vrouwe Venne pol- naar de kleur van het blauw geschilderde wetering, een stuk van de Oud Ade, hier der; aan de westzijde de Roode polder; bovenhuis van de aanwezige wipmolen. ook de Noord Ade genoemd en de Jan aan de zuidzijde de Hoogmadesche- en De polder werd geheel ingesloten door Schoynen- of Spijkersloot en aan de oost- de Frederikspolder; en aan de oostzijde boezemwater: aan de noordzijde door zijde door de Rijpwetering. De grens aan de Drooggemaakte Veender – en Lijker- de zuidoostzijde wordt nu gevormd door polder. De polder had een oppervlakte de Hoge Snelheidslijn, die een stuk van van ruim 280 ha. Door de aanleg van de De molen met de verdekkering in de de Blauwe polder afscheidde. Aan de Hoge Snelheidslijn is het nu ca. 250 ha. vorm van de spleetwiek.

Buurman-molenaar Ruud Bax kan de Blauwe molen nog steeds goed zien over de HSL en de A4 heen (foto Andries Veloo, 27 juli 2015). ✂ Help ons de molen en daarmee ons landschap te bewaren. Wij hebben uw hulp hard nodig. Het gaat ons daarbij niet alleen om geld, maar ook om uw steun als sympathisant. Donateur worden mag natuurlijk ook! Uw gift wordt uitsluitend aan de molens besteed, onze stichting werkt geheel pro deo. Laat de ❏ Ik geef mij daarom op als donateur van de Rijnlandse Molenstichting. Mijn jaarlijkse bijdrage bedraagt: ❏ e 20,- (minimum bijdrage) molens

❏ e...... (door uzelf vast te stellen) draaien p.s. giften en donaties aan de Rijnlandse Molenstichting zijn aftrekbaar van S.v.p. deze bon uitknippen of kopiëren, uw inkomstenbelasting. invullen en in envelop versturen naar de: Naam:...... R IJNLANDSE Adres:...... M OLENSTICHTING Postcode:...... Woonplaats:...... Hooglandsekerkgracht 17e 316 | 15e jaargang 2012 RIJNLANDSEnr. 12 Molenwereld15e jaargang MOLENSTICHTING 2012 nr.316 3| |316 17e Molenwereldjaargang 316 2014| 15enr. 6jaargang 2012 nr. 3 Datum:...... BON Handtekening: 2312 HS Leiden -MOLENSACTUEEL-

Om gezondheidsreden beëindigt onze redacteur Johan Bakker binnen afzienbare tijd zijn activiteiten voor Molenwereld. Het blad heeft op molengebied veel te bieden aan zowel de professionele als de amateur molenliefhebber en dat in een schitterende uitvoering en een hoge verschijningsfrequentie (11 maal per jaar). De Stichting Molenwereld wil het blad graag voortzetten en is daarom op zoek naar een enthousiaste en deskundige

REDACTEUR/ADMINISTRATEUR (m/v)

Profiel

Wij denken daar bij aan een gedreven molenliefhebber met:

- een brede en grondige kennis op molengebied; - goede beheersing van de Nederlandse taal; -tekstuele en stilistische vaardigheden; - ervaring met tekstverwerking; - beschikking over molendocumentatie in woord en beeld; - goede en brede contacten binnen het 'molenveld'; - creatief inzicht in woord en beeld; - nauwkeurigheid en verantwoordelijkheidsgevoel; - organisatietalent en gevoel voor tijdmanagement en planning; - zelfstandigheid in werken en denken.

Taken

- Het gestalte geven aan het tijdschrift en de verzorging van de afzonderlijke nummers als redacteur in samenwerking met de drukker; - het onderhouden en uitbouwen van de contacten met de relaties van Molenwereld; - het aanwerven van en contact onderhouden met auteurs en fotografen; - het samenwerken met andere medewerkers van het blad; - het verzorgen van de administratie van het tijdschrift, inclusief de boekhouding; - het schrijven van artikelen en verzorgen van de rubrieken voor het blad; - zorg dragen voor de verzending van het tijdschrift; - verzorgen van het archief; - verwerken van bestellingen.

Het aantal abonnees op Molenwereld maakt het onmogelijk om werkzaamheden in een gesalarieerde functie te vervullen. Het is puur vrijwilligerswerk.

Inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij de heer Sjoerd J. Veerman, 06-23974997

Solicitaties kunt u richten aan: Stichting Molenwereld t.a.v. de heer Sj. J. Veerman Zwanenbloem 51 2954 NH ALBLASSERDAM of per mail: [email protected]

18e jaargang 2015 nr. 9|317 Molenwereld Willem Roose Congres Molentoekomst: "Samen zorgen voor de molens van morgen"

Het is even na half elf als dagvoorzitter Monique van Bijsterveld het congres in het Utrechtse Muntgebouw officieel opent met wat algemeenheden ('uit onderzoek is gebleken dat 89% van de Nederlanders van molens houdt') en de wel vaker terugkerende interactie met het publiek ('Wat verwacht ú van deze dag?'). Voorzitter van De Hollandsche Molen Nico Papineau Salm heet de aanwezigen vervolgens van harte welkom en dankt hen voor de zeer hoge opkomst.

Leo Endedijk, directeur van De Holland- sche Molen en leider van het project Molentoekomst, komt vervolgens uit- voeriger aan het woord over het project. Even de voorgeschiedenis in een noten- dop: De Hollandsche Molen werpt een blik vooruit een schetst een beeld van hoe het molenbehoud er over 10 jaar uit zal zien. Het is aannemelijk te veron- derstellen dat er dan minder overheids- geld (subsidie) beschikbaar zal zijn en de grote vraag is: hoe dit financiële gat te dichten? Het project Molentoekomst Leo Endedijk presenteert de resultaten werd afgetrapt tijdens de Molencon- van het Project Molentoekomst. tactdag 2013 (zie Molenwereld 2014-2) en kwam tevens uitvoerig ter sprake op de Molencontactdag 2015 (zie Molen- Slaperig open ik mijn lap-top en ben meteen klaarwakker: wereld 2015-2) alsmede op een themadag restauratiepraktijk (zie Molenwereld "Hollandse molen dreigt te verdwijnen", 2015-1). "Verval molens in Nederland", ''Alarmerend rapport: Nederland molenland Endedijk gaat als eerste in op de vraag molens in Gelderland vallen om". waarom Nederland het molenland bij uitstek is. Ons land is dat niet omdat we Het is maar een kleine greep uit de alarmerende koppen hier de meeste molens zouden hebben, van artikelen op de molen-startpagina. Het is 3 juni 2015 wél hebben we hier heel veel verschillende soorten molens, stonden de mo- en vandaag houdt Hollandsche Molen haar langverwachte lens in de gouden eeuw aan de basis van de industrialisatie én speelden zij ''Congres Molentoekomst". Beter een alarmerend een essentiële rol in de polderbemaling: het droog houden en soms zelfs droog persbericht de wereld in sturen dan een relativerend malen ('droogmakerijen') van de lage persbericht, zal men gedacht hebben. De media heeft het landen. bericht in ieder geval massaal opgepikt dus die slag heeft Jos Bazelsmans werpt een verre blik in de men alvast gewonnen. Op naar Utrecht! toekomst.

Molenwereld 318 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -BEHOUD-

Uitreiking van het rapport door Hollandsche molen-voorzitter Nico Papineau Salm aan Marjan Hammersma heeft zich ingelezen Marjan Hammersma van OC&W. en spreekt onder andere over Potroeden.

Nederlanders associëren zich met mo- Bij het project Molentoekomst focust de Herbestemming: "Dé mogelijkheid om lens; zelfs in het decor van het RTL-pro- Hollandsche Molen op 6 deelgebieden: een molen te behouden? Dan zeg ik gramma 'Ik hou van Holland' komen 1) Monumentale waarde 'Nee, stop!'", aldus Endedijk die bena- draaiende molens voor. Molens zijn van- 2) Her- en nevenbestemming drukt dat een nevenbestemming tot zelfsprekend voor Nederlanders, maar 3) Draagvlak doel heeft een molen te kunnen blijven juist in die vanzelfsprekendheid schuilt 4) Vrijwilligerswerk laten malen. Uit een enquête blijkt ove- ook een groot gevaar: molens zijn er ge- 5) Biotoop rigens dat een derde van de molenei- woon, dus daar hoeven we toch niets 6) Financiën en organisatie genaren wel iets ziet in nevenbestem- voor te doen?... mingen. Woningen in industriemolens Endedijk gaat vervolgens nader in op zijn (uitzonderingen daargelaten) in de De situatie anno 2015. Niets geen omval- deze 6 aspecten: regel te bestempelen als herbestemmin- lende molens, nee, "we doen het best gen. De Morgenster in Aarlanderveen goed de laatste jaren", aldus Endedijk. Monumentale waarde: er is de afgelo- (bewoonde voormalige korenmolen) Dankzij subsidies en vrijwilligerswerk is er pen jaren een verandering in de be- en De Eendracht in Weesp (bewoonde veel bereikt, er is sprake van een stabiel nadering van een molen opgetreden, voormalige zaagmolen) worden als molenbestand, het wordt in ieder geval van puur een werktuig naar een histo- voorbeelden opgevoerd, maar echte niet meer minder (sterker: de afgelopen risch werktuig. Tijdens de voornoemde duiding ontbreekt: "Nee, dit willen we decennia zijn er per saldo eigenlijk al- themadag restauratiepraktijk ontstond absoluut niet, maar als de woningen er leen maar molens bijgekomen, WR). hierover consensus tussen de deelne- al zo lang inzitten, hebben ze eigenlijk mende partijen De Hollandsche Molen, wel een bepaalde historische waarde" Dit is echter geen garantie voor de toe- het Gilde van Vrijwillige Molens, TIMS- (aldus een vrije interpretatie van schrij- komst. We gaan steeds meer toe naar Nederland en de Rijksdienst voor het ver dezes). een participatiemaatschappij (heel Culturele erfgoed. Verder benadrukt kort door de bocht: moedertje overheid Endedijk het belang van kennis over En natuurlijk zijn er nog allerlei meer 'on- gaat niet meer automatisch alles finan- onze molens: "Kennen we onze molens schuldige' vormen van nevenbestem- cieren), er zijn bezuinigingen en het vrij- voldoende?". Als voorbeeld noemt hij mingen waarbij te denken valt aan het willigerswerk staat onder druk. Ziedaar de (v.m.) poldermolen in Waarland: geven van rondleidingen, de exploitatie de nut en noodzaak van het project geen nieuwe woning in deze molen om van een winkel(tje) en – als de molen Molentoekomst. "We moeten verder en maar flink wat huur te kunnen incasse- zich er voor leent – een bed & breakfast. vooral niet stil staan", aldus Endedijk die ren, maar behoud van de historische Reeds zo'n honderd molens hebben een verder benadrukt dat het hier niet alleen woning die in de loop der eeuwen nau- trouwlocatie als nevenbestemming en om geld gaat. welijks wijzigingen heeft ondergaan. met betrekking tot horeca meldt Ende-

Workshop Financiën met v.l.n.r. Wim Bos, Saskia Peijnenburg en Leo Endedijk. Dagvoorzitter Monique van Bijsterveld. Gerard Troost over monumentale waarden. Herman Pleij heeft de lachers op zijn hand. dijk "dat dit altijd een moeilijke zaak is, leden, mensen die bovendien (nog!) onomkeerbaar is. Daar komt nog een maar er soms wel mogelijkheden zijn". moeilijker te vinden zijn dan molenaars. (voor water(rad)molens althans) verve- Realiseer je bij nevenbestemmingen dat Op dit gebied zal met dus de komende lende EU-richtlijn bij die als doel heeft deze niet in eerste instantie voor het fi- jaren flink aan de bak moeten. Werving rivierwater optimaal te laten stromen en nanciële gewin zijn, maar veel meer voor is hierbij essentieel aldus Endedijk die obstakels (zoals stuwen bij water(rad) het creëren van draagvlak. Waarvan verder pleit voor opleidingen voor de molens) zoveel als mogelijk uit de weg te acte. Als succesvolle nevenbestemming diverse soorten molenvrijwilligers, "en zet ruimen. Ons Duitse zustertijdschrift Mo- noemt Endedijk molen De Roos in Delft een vrijwilliger regelmatig in het zonnetje lina wijdde vorige jaar nog een special (eigendom van De Hollandsche Molen) en geef hem eens een schouderklopje". van maar liefst 20 pagina's aan deze waar een winkel met streekproducten is Wordt ongetwijfeld vervolgd. Als zeer 'Europäische Wasserrahmenrichtlinie' ingericht, waar bovendien mensen met geslaagd voorbeeld noemt Endedijk de (Europese Kaderrichtlijn Water op z'n Ne- een verstandelijke beperking werkzaam koren- en oliemolen De Wachter in Zuid- derlands), maar in Nederland blijft het zijn. laren die (in alle opzichten) draaiende angstig stil… Om niet geheel in mineur wordt gehouden door een groep van te eindigen: er worden ook wel succes- Draagvlak: het woord viel zojuist al even, maar liefst 200 vrijwilligers. sen geboekt, zoals recent de kap van maar het is inmiddels een essentieel on- enige hoge bomen bij molen Hazewind derdeel van het hedendaagse molen- Biotoop: ''Eén van moeilijkste onderwer- in Gieten (en laat ik daar de kap van behoud: zonder draagvlak geen reuring pen" volgens Endedijk die regelmatig honderden bomen bij de Babbersmolen en geen betrokkenheid. Endedijk noemt wordt geconfronteerd met de vraag: "is in Schiedam aan toevoegen, WR). (onder andere) de herbouw van de de biotoop nog wel te redden?". Dat is molen in Burum, "het succes hier is het inderdaad de vraag en ook hier zal men Financiën en organisatie: "Dit wil ik met ú succes van de lokale bevolking". Ook de komende jaren flink aan de bak moe- bespreken, De Hollandsche Molen wilt u Onderdendam waar bijna alle gezinnen ten. Feit is in ieder geval dat de huidige niets opleggen". Centrale vraag blijft: Wat lid zijn van de plaatselijke molenstich- regelgeving (met de binnenkort van is nodig om over 10 jaar het molenbe- ting (die zorgde voor de herbouw van kracht gaande 'omgevingsvergunning') stand te houden op het huidige (goede) molen Hunsingo) wordt als voorbeeld aangehaald. De Nationale Molendag, de molenprijs, fondsenwerving: het zijn allemaal gelegenheden en initiatieven waar het molenveld voorlichting dient te geven over molens ten einde een zo groot mogelijk draagvlak voor die molens te creëren.

Vrijwilligerswerk: ja, dit staat onder druk want het aantal vrijwilligers daalt. Toch blijk uit een NIPO-enquête dat 10% van alle mensen die reeds vrijwilligerswerk doen, dit ook best voor de molens zou willen doen. Tot zover het goede nieuws, want uit een berekening van De Hol- landsche Molen blijkt dat 'wij' zo'n 500 vrijwilligers per jaar (!) nodig hebben (en zo ver zijn we duidelijk nog niet). Het gaat hier om 90 molenaars, 60 molengidsen, 300 (!) bestuursleden en 60 'overigen'. Let wel: het gaat hier om de jaarlijkse aanwas om het vrijwilligerspotentieel op peil te houden. Met name het hoge aantal gewenste bestuursleden valt op: door verscherpte regelgeving is er een Het is nu officieel: door de molenaar verzamelde en in de molen opgehangen ansichtkaarten grote vraag naar bekwame bestuurs- kunnen ook van monumentale waarde zijn.

Molenwereld 320 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -BEHOUD-

Publiek op de binnenplaats van het Muntgebouw. niveau? Met aansluitend de vraag: Wie stand te houden op het huidige niveau? Waarmee we vanzelf zijn aanbeland bij gaat dat betalen? Endedijk zet de feiten - De BRIM is de bodem als het gaat om de vraag: Wie gaat dat betalen? De op een rij: molens zijn de meest onder- onderhoud ("minder kan echt niet!") Hollandsche Molen zet (dus) niet alleen houdsgevoelige monumenten met een - Groot onderhoud zal 25 miljoen extra in op de overheid, maar heeft bijvoor- instandhoudingscyclus (dat wil zeggen: vergen beeld ook reeds een eigen molenfonds de periode waarbinnen een wat forsere - Restauraties zullen 20 miljoen extra in het leven geroepen. Daarnaast zijn er restauratie nodig is) van circa 30 jaar. Bij vergen (de restauratieachterstand zal andere mogelijkheden tot financiering de overige monumenten ligt deze op cir- hierbij verder worden teruggebracht van het molenonderhoud: ca 50 jaar. Natuurlijk, er is de afgelopen 10 van 16 naar 10%) - Andere fondsen zoals het Prins Bern- jaar veel bereikt: er was sprake van een hard Cultuurfonds, Gravin van Bylandt ware ''inhaalslag' waarbij 215 molens zijn Zet men deze behoefte af tegen de mo- Stichting (etc..) gerestaureerd. De bijbehorende cijfers: menteel beschikbare financiële middel- - Lagere overheden zoals provincies en - De restauratieachterstand is terugge- en, dan volgt de conclusie dat er de gemeenten bracht van 30% naar 16%; komende jaren zo'n 5 miljoen extra per - Het molenveld zélf: Endedijk googlede - 1000 molens maken gebruik van de jaar benodigd zal zijn voor het molenbe- recent op 'molen-cheque' en vond tot BRIM (onderhouds-subsidieregeling); houd. Nee, zo geeft Endedijk toe, de mo- zijn verbazing en opluchting veel meer dit is meer dan 80% van het Neder- lens zullen niet direct instorten (alle alar- (lokale) initiatieven dan alleen de aan landse molenbestand; merende krantenkoppen aan het begin De Hollandsche Molen verbonden - Deze werkzaamheden verschaften van dit artikel ten spijt) maar indien er 'Molenprijs'; "en hier is nog veel meer (verschaffen) werk voor circa 150 niets wordt gedaan zullen vele dure in- mogelijk!". mensen (molenmakers, zeilmakers, grepen noodzakelijk zijn; ingrepen die rietdekkers etc.). nu nog voorkomen kunnen worden (om Aldus een optimistische afsluiting van over het verlies van monumentale waar- Endedijks toelichting op het project Mo- En dan nu een antwoord op de vraag: den bij dergelijke dure ingrepen nog lentoekomst waarvan alle resultaten Wat is nodig om over 10 jaar het molenbe- maar te zwijgen, WR). (zoals hierboven geschetst, maar nog veel meer) zijn samengevat in een fraai vormgegeven rapport met de toepas- selijke titel 'Molentoekomst' en als motto heeft 'Samen zorgen voor de molens van morgen'. Hoogste tijd om dit rapport officieel uit te reiken aan Marjan Ham- mersma, directeur-generaal Cultuur en Media van het ministerie van OC&W.

Potroeden Na deze uitreiking neemt laatstgenoemde het woord en benadrukt dat de timing van dit congres goed is: 'Den Haag' spreekt momenteel namelijk over zowel de eerder genoemde omgevingsvergunning als over de nieuwe erfgoed- wet (evenals de omgevingsvergunning een overkoepelende wet die meerdere – in dit geval 6 – wetten vervangt op het gebied van cultureel erfgoed en die zal ingaan per januari 2016). Verder wat algemene hulde aan de vrijwilligers en bouwhistorische onderzoeken, maar uit een specifieke opmerking over het behouden en restaureren van Potroeden Publiek in de wandelgangen. blijkt dat Hammersma zich wel degelijk heeft ingelezen in de materie. "Wij willen

18e jaargang 2015 nr. 9|321 Molenwereld -BEHOUD- graag met u zorgen voor de molens van morgen", om er direct aan toe te voegen dat ze geen garanties kan geven: "Blijf ons voeden", zijn haar afsluitende woorden. Dat zullen Endedijk en consor- ten ongetwijfeld blijven doen.

En dan moet het rapport op de valreep nogmaals worden uitgereikt, ditmaal voor de camera van het actualiteiten- programma Eén Vandaag….

Scenario-denken Het woord is vervolgens aan Jos Bazel- mans, de man die in 2008 een spreekwoordelijke baksteen in de molenvijver gooide met zijn controversiële essay 'Moeten molens altijd malen?', maar wiens ideeën inmiddels toch een vrij zachte landing hebben gemaakt, naar Zelfs krantenberichten en -foto's kunnen uiting zijn van de tijdgeest en daarmee het monu- het lijkt. Bazelmans, verbonden aan de mentkarakter verhogen. De Boerenoorlog in Zuid-Afrika werd in Nederland met grote belang- Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, stelling en sympathie voor de Boeren gevolgd in de molen De Zwaan in Lienden getuigen de houdt een boeiende voordracht waarbij portretten van de boerengeneraals De Wet en Smuts en van president Paul Kruger daar nog van hij niet 10, maar wel 20 tot 25 jaar vooruit- (foto jsb, 11 juli 1991). blikt. Een korte samenvatting: Via voorbeelden uit de verre oudheid (onder andere kerkvader Augustinus en lijknamige reeks die hij recent voor het meer lang aan één bepaald onderwerp filosoof Thomas More) belandt Bazel- blad 'Molens' schreef), maar dat verhaal binden. Verdere professionalisering van mans bij het hedendaagse ''scenario- moet wel verteld blijven worden. Zal de het molenveld is daarom nodig en dit zal denken", dat wil zeggen: geen grootste molen in 2040 nog steeds dat icoon zijn? ongetwijfeld leiden tot schaalvergroting. voorspellingen meer zoals in het verle- Zo'n 27% van de Nederlandse bevolking Bazelmans stelt zijn gehoor een open den gebruikelijk was, maar denken aan zal dan van allochtone afkomst zijn ("en vraag: "Vindt u dat wenselijk?". verschillende mogelijkheden aan de die hebben het gevoel er minder bij te hand van trends. Hoe ziet dat 'scenario- horen") dus kunnen we er niet van uit Objecten: volop bedreigingen maar ook denken' er uit voor het toekomstige mo- gaan dat dit vanzelfsprekend is. kansen voor de molenbiotoop de ko- lenbehoud? Bazelmans focust op vier mende pakweg 25 jaar. De jongste seri- factoren: De andere drie factoren in het kort: euze voorspellingen over ruimtelijke ont- 1) Mensen (vrijwilligers, draagvlak) Mensen: vrijwilligers zullen essentieel wikkelingen in Nederland dateren van 2) Geld blijven voor het toekomstige molen- voor de crises in 2008. De grote vraag 3) Objecten (voorwerpen, gebouwen, behoud (zie ook het betoog van Leo is: staat Nederland er nu zo ongeveer of omgeving) Endedijk hierboven) en er is in potentie gaan we de komende jaren juist weer 4) Verhalen (het verspreiden van kennis) ook een grote groep mensen als zoda- veel bouwen? nig beschikbaar; vaak goed opgeleide Laatstgenoemde is volgens Bazelmans mensen die met pensioen zijn. Men zal Er zijn wel prognoses / voorspellingen ge- de belangrijkste: niemand twijfelt er te- echter ook jonge mensen moeten blij- maakt over de ruimtelijke ordening per genwoordig nog aan dat de molen een ven trekken en dat is lastig. Bovendien regio en op basis daarvan komt Bazel- icoon is van Nederland (zie ook de ge- willen mensen zich tegenwoordig niet mans met een opmerkelijk advies: bekijk

Houtzaagmolen De Eendracht en korenmolen De Vriendschap in Weesp tussen de wereldoorlogen. Beide zullen na de oorlog tot ruïnes vervallen, maar op totaal verschillende wijzen herleven.

Molenwereld 322 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -BEHOUD-

De Eendragt inWeesp dankt zijn redding Riemspanner gemaakt van een oud auto- Houtzaagmolen De Rat in IJlst (foto Si- aan een ingrijpende verbouwing tot woon- wiel in de molen van De Regt in Nieuw- grid Vendrig, 22 juli 2005). molen, waarbij veel van het zaagmolen- Lekkerland; voorbeeld van molenaarsinven- karakter verloren ging; niet alleen aan de tiviteit en -zuinigheid en op die manier ook molen, maar ook aan het molenterrein. De historisch waardevol (foto jsb 7 oktober 2004). land kunnen maken. De Nederlandse monumentale waarde nu is groter als speci- windmolen past met zijn productiepro- men voor behoud door herbestemming dan cessen uitstekend in dat plaatje. als zaagmolen. Toch houdt Bazelmans zeker geen de- primerend verhaal. Hij ziet volop kansen Tot zover een korte samenvatting van voor de Nederlandse molentoekomst, een gloedvol betoog door een man die de molenbiotoop niet individueel (zoals een toekomst die gemeengoed dient te velen van ons tot dusver uitsluitend ken- we dat gewend zijn) maar probeer deze worden in de volgende deelgebieden: den van zijn bovengenoemde contro- veilig te stellen door naar alle molens in - Energieduurzaamheid: de Nederland- versiële essay. zo'n regio-plan te kijken. Ook de boven- se windmolen als symbool van deze genoemde omgevingsvergunning biedt milieuvriendelijke energieopwekking; Na de lunch is het tijd voor twee ronden volgens Bazelmans kansen voor de mo- - Voedselduurzaamheid: het verkorten van de inmiddels welbekende 'work- lenbiotoop, al is ook hier niets vanzelf- van de voedselketen is al jaren een shops': in kleine groepjes wordt er ver- sprekend: "een grote opgave voor de belangrijk issue en het verwerken van der gediscussieerd over een bepaald molenwereld"… (lokaal geteelde) granen in een wind- onderwerp om zo tot ideeën en diepere gedreven molen past uitstekend in dit inzichten te komen. De indeling van de Geld: een zeer belangrijk aspect is dat plaatje; workshops is als volgt: de overheidsuitgaven vanaf ca. 2025 - Ambachtelijkheid: geen folklore meer, 1) Financiën: wie gaat dat betalen? enorm zullen gaan stijgen als gevolg van maar iets substantieels, iets bijzonders. 2) Draagvlak: vrienden moet je verdie- de vergrijzing, 'dit gaat enorm wrijven'. Jet Bussemaker (minister OC&W) wil in- nen! Het is goed dat De Hollandsche Molen vesteren in vakmanschap, in werk dat 3) Vrijwilligers: vinden en binden! in ieder geval nu al inzet op meer geld zinvol is. Ambachtelijkheid is creativiteit 4) Nevenbestemming: verlies of winst? buiten de overheid voor de komende 10 en geeft producten een meerwaarde 5) Monumentale waarden: behouden jaar, want dat zal hard nodig zijn… die we zelfs concurrerend in het buiten- of vernieuwen?

1Molen Hunsingo in Onderdendam (foto H. Noot, 30 april 2009).

18e jaargang 2015 nr. 9|323 Molenwereld -BEHOUD-

Het nut van dergelijke workshops staat buiten kijf, het is echter wel steeds iets te veel informatie (onderwerpen) in net iets te weinig tijd. Koos schrijver dezes tijdens de jongste molencontactdag nog voor het (enigszins controversiële) onderwerp nevenbestemming (zie Molenwereld februari 2015), ditmaal is voor deze eerste ronde het onderwerp financiën aan de beurt.

Financiën: wie gaat dat betalen? Nico Papineau Salm en Nico Endedijk, voornoemd, poneren een aantal stellin- gen ("opzettelijk scherp geformuleerd") waarover de aanwezigen mogen stemmen: groene kaart in de lucht voor 'ja', rode kaart in de lucht voor 'nee'. Beide heren worden bijgestaan door een pa- nel bestaande uit Wim Bos (voorzitter Rijnlandse molenstichting) en Saskia Peijnenburg (van BOEi, een organisatie met als specialisatie het herbestemmen van industrieel erfgoed). Over de stelling Molens en monumenten moeten het in Unieke onderaandrijving op een steen in de Widde Meuln in Ten Boer (foto H. Noot, deze tijd doen met minder subsidie en 27 januari 2007). meer eigen inkomsten is iedereen het eigenlijk wel eens, de stelling Die 5 miljoen extra per jaar gaat er komen levert meer aangegeven). Gesuggereerd wordt een bestuurslagen, terwijl ook Peijnenburg discussie op. Peijnenburg spreekt over 'fondsenboek': een website waarop alle voorzichtig is: 'Hoe meer je er een insti- wishfull thinking en oppert beleggingen (duizenden!) fondsen in Nederland vind- tuut van gaat maken, hoe meer geld er als alternatief voor eigen inkomsten. De baar zijn. Het instellen van een 'molen- naar vloeit; kijk eerst naar de bestaande Rijnlandse Molenstichting ontvangt voor jaarkaart' (als variatie op de museumjaar- organisaties'. Volgens een deelnemer 12 bewoonde molens huur, aldus Bos, en kaart) is een andere suggestie… is een twee-jaarlijkse inspectie door de voor 44 molens ontvangt men een jaar- Monumentenwacht wel voldoende, lijkse bijdrage van € 1500,- van het Hoog- Snel door naar de volgende stelling: maar dan klinkt de (spreekwoordelijke) heemraadschap omdat deze fungeren Molens moeten een uitzonderingspositie gong en moet de discussie worden ge- als hulp- of noodbemaling. Maar hoe krijgen bij het verdelen van restauratie- staakt: er rest geen tijd meer om de stel- men verder meer eigen inkomsten kan subsidies, net als in de onderhoudsre- ling in stemming te brengen…. genereren?... Endedijk roept op tot cre- geling BRIM (met als achterliggende atief denken: benader bijvoorbeeld het gedachte: molens hebben een restau- Monumentale waarden: behou- Oranjefonds of één van de vele regionale ratie-cyclus van 'slechts' 30 jaar, terwijl den of vernieuwen? fondsen waarvan men vaak niet van het deze bij andere monumenten op 50 jaar Voor de tweede ronde workshops is de bestaan weet (zoals al eerder vanmorgen ligt). Gesteld kan worden dat hier een keuze gevallen op "Monumentale waar- zekere meerderheid voor is. den: behouden of vernieuwen?": in de knusse 'Dealingroom' presenteren Mark Nog een stelling: Van die 5 miljoen extra Dwarswaard (DHM) en Gerard Troost per jaar kan het molenveld er zelf één (RCE) onder leiding van voorzitter Lode- miljoen bij elkaar brengen. Hier kan zelfs wijk Zwierstra (DHM) praktijkvoorbeel- gesteld worden dat een ruime meerder- den die de aanwezigen moeten doen heid voor is, al komt er uit Friesland wel nadenken over de vraag "Wát zijn nu ei- een belangrijke nuance: "Nee, bij ons genlijk monumentale waarden?". Een in- staan de molens té ver afgelegen, dus teressant bouwspoor vond Ravesloot re- krijg je er onvoldoende draagvlak voor cent in de Zuidmolen in Edam, de molen en dus zijn wíj het niet met de stelling die hij zelf bemaalt én bewoont. In een eens". balk van het tafelement kwamen sporen tevoorschijn die wezen op de aanwezig- Laatste stelling: In elke provincie moet heid van het vroegere scheprad (thans een professioneel molensteunpunt ko- heeft de molen al sinds zeer lange tijd men (een plek waar deskundigen wer- een vijzel). Helaas was deze balk (die ken om molenaars en moleneigenaren juist een hoge monumentale waarde te ondersteunen). Het klink allemaal heeft) te ver verrot om ter plaatse te be- sympathiek, maar er zijn wel wat bewaren. denkingen; nog los van het feit dat er over de intercom wordt opgeroepen Troost verwijst naar een stelling die on- om de discussie binnen 5 minuten af te langs werd geponeerd op de website ronden… Bos waarschuwt voor te veel van De Hollandsche Molen: Molens met een hoge monumentale waarde verdie- Tussen de wereldoorlogen hadden de mees- nen meer subsidie. Opvallend was dat te windmolens al een motor. Gelukkig kan 700 van de 800 stemmers het met deze men, zij het niet veel, nog steeds oude motor- stelling eens was. en tegenkomen in molens, zoals deze Krom- hout ruwoliemotor in de molen De Koning (Even geheel ter zijde: er valt zeker iets in Middelburg (foto jsb, 2 september 2006). voor deze stelling te zeggen, echter, in

Molenwereld 324 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -BEHOUD-

onderdelen zoals een elektrische maal- stoel, een scherpmachine, meelschep- pen of een evenaar (of andersoortige historische weegschalen). Sterker: ook inscripties, tekeningen en door de molenaar verzamelde en in de molen opgehangen molenfoto's en -ansichtkaarten kunnen van monumentale waarde zijn!

Om de monumentale waarden goed in kaart te brengen is een bouwhistorisch onderzoek bij uitstek geschikt, zeker voordat een (ingrijpende) restauratie van start gaat. De kosten van zo'n onderzoek, € 5.000 á 6.000,-, vormen wel een belemmering, maar een wat minder minutieuze 'bouwhistorische verken- ning' (kosten slechts ca. € 1.000,-) kan prima dienen als basis voor een eventu- eel later nog uit te voeren uitvoerig onderzoek.

Snel nog wat interactie met de zaal: Bilhamers in de molen De Koning in Middelburg. Dit soort losse voorwerpen lopen gevaar welke monumentale waarden zou u zelf 'geruisloos' te verdwijnen en zijn ook veelal verdwenen. Toch behoren ze tot de onmisbare graag gedocumenteerd willen zien? inventaris van een echte, historische korenmolen (foto jsb, 2 september 2006). Er blijken diverse verhalen te zijn 'die in de mensen hun hoofd zitten'. Kloppen die verhalen wel? Onderzoek en docu- een niet al te ver verleden was het de 1711 (oorspronkelijk bouwjaar van de mentatie kunnen uitkomst bieden. Een rechtstreekse voorloper van de RCE, De molen in de Zaanstreek) en een veel re- deelnemer zou wel eens willen weten of Rijksdienst voor de Monumentenzorg, centere kap met toebehoren van deze de achtkantstijlen van de molen in Den die vaak radicale vernieuwingen – en ooit onttakelde en later weer gecom- Oever daadwerkelijk uit 1654 dateren soms zelfs veranderingen – propagan- pleteerde molen. (het vermoedelijk bouwjaar; de molen- deerde en (mede) financierde. Het is database acht 1675 waarschijnlijker). voor eigenaren van deze grotendeels Andere getoonde molenonderdelen Dendrochronologisch onderzoek zou nieuwe 'monumenten' wel enigszins met een grote monumentale waarde zijn hier (maar niet alleen hier!) uitkomst kun- wrang om minder subsidie te ontvangen (o.a.) houten roeden als zolderbalken in nen bieden. van een rijksdienst terwijl – min of meer – de molen van De Regt in Nieuw-Lekker- diezelfde rijksdienst heeft gezorgd voor land, een geklonken Potroede gebruikt Terwijl over de intercom de onvermijde- de vele vernieuwingen die nu juist tot die als lange spruit en de stalen windpeluw lijke laatste 5 minuten van de workshop mindering van subsidie leiden). van de Oostmolen in Mijnsheerenland. worden aangekondigd, wordt de aan- Niet alleen 'vaste' onderdelen kunnen wezigen nog snel even gevraagd om Terug naar de workshop: Troost wijst op een grote monumentale waarde heb- antwoorden te geven op vragen als de herziening van het molenbeleid zoals ben, dit kan ook gelden voor 'roerende' 'Wat maakt uw molen speciaal?', 'Noem dit in 2010 werd gepubliceerd in het rapport 'Een toekomst voor molens'. Niet alle aandacht gaat vanaf dat moment nog uit naar de werkende molen, het is de monumentale waarde die voortaan als vertrekpunt dient. Enfin, er is al veel over geschreven, ook in dit blad. Interessant zijn de praktijkvoorbeelden waarmee de heren de monumentalen waarden visualiseren. Fraaie doorsnedetekenin- gen van respectievelijk De Broekmolen in Streefkerk en De Rat in IJlst tonen oude historische balken duidelijk in een andere kleur dan de later aangebrachte (ver- nieuwde) balken. Zo is in één oogopslag te zien dat veel balken van de ondertoren van De Broekmolen waarschijnlijk nog dateren uit 1581, het vermoedelijke bouwjaar, terwijl alle andere balken in een meer of minder recent verleden zijn vernieuwd. De Rat geeft een zelfde beeld: Een romp met zaagschuren uit

Bilmachine in de molen van Zoutelande. Molenaars waren er niet altijd even en- thousiast over. Het resultaat is dat je ze nu helemaal met een lantaarntje moet zoeken. in de molen De Koning in Middelburg (foto jsb, 2 september 2006).

18e jaargang 2015 nr. 9|325 Molenwereld -BEHOUD- eens twee bijzondere kenmerken van identiteit? Zoals gezegd: wij beheersen Wat houden we in 2015 overeind van uw molen?' en 'Wie bepaalt er eigenlijk ons land. Wij vinden onszelf zuinig en het culturele erfgoed en wat vertellen of onderdelen vernieuwd worden?'. Het nuchter ('doe maar gewoon'). we aan de hand daarvan? Restaure- tijdsbestek is uiteraard (en ook helaas) ren betekent vaak beelden en situaties te kort om hierover nog eens een leuke Vanaf de 17e eeuw wordt de molen creëren die er vroeger nooit zo hebben discussie op te starten. steeds belangrijker voor Nederland. Ener- uitgezien. Zo waren middeleeuwse hui- zijds staat hij symbool voor deugden als zen vaak gestuct, maar worden ze door- Molens als houvast kalmte en totale beheersing van het gaans gerestaureerd met schoon met- Het is tijd voor wat infotainment, verzorgd landschap (poldermolens), anderzijds selwerk ('want dat ziet er zo mooi uit'). Zo door prof.dr. H. Pleij, beter bekend als staat hij symbool voor de koopman: het creëren we ons eigen Disneyland. Herman Pleij, emeritus hoogleraar his- individu, selfsupporting en zuinig (koren- torische Nederlandse letterkunde maar en industriemolens). Vonden we molens Zijn er op dit gebied ook molen-voor- tevens 'Bekende Nederlander' (o.a. van al vanaf het begin mooi? Nee, in de 16e beelden? Ongetwijfeld. Pleij geeft geen De Wereld Draait Door) én begenadigd eeuw vond men ze eerder lelijk; een soort restauratieadvies: met een knipoog spreker. Het zou zeker boeiend zijn om horizonvervuiling die werd weg geretou- naar zijn vorig jaar verschenen boek, be- diens voordracht, getiteld 'Molens als cheerd op oude schilderijen. Die lelijke sluit hij met de woorden 'Moet kunnen'. houvast. Over noodzakelijke markerin- molens in het landschap! Het is met de Het loopt al tegen vieren als dagvoorzit- gen van het verleden', hier integraal hedendaagse windturbines precies het ter van Bijsterveld ter afsluiting nog even weer te geven, maar dat zou dit verslag zelfde: prima die schone windenergie (heel kort) terug komt op de resultaten wel héél erg lang maken. Een beknopt maar… not in my backyard! Windturbines van de workshops eerder vanmiddag. verslag van een virtuoos gebrachte re- zijn immers lelijk. Het is een kwestie van Voor zover niet bijgewoond (zie hierbo- devoering, die vaak slechts ter zijde over gewenning: na verloop van tijd zal men ven) kan hierover het volgende worden molens ging: ook windturbines mooi gaan vinden… meegedeeld: Wie zijn wij, Nederlanders? Waar komen wij vandaan? Cultureel erfgoed markeert Werd de molen gedurende de afgelo- Vrijwilligers: vinden en binden!: Er zijn er wie we zijn, maar nu oude zuilen als het pen eeuwen steeds meer de exponent dus 500 extra nodig: ''iedereen moet er socialisme en het communisme zijn ver- van het Nederlandse zelfbeeld, tegelij- zelf mee aan de slag gaan". dwenen, moeten we op zoek naar nieu- kertijd zei dit ook iets over de molenaar, we behoeften en rituelen. We zijn immers of beter: het beeld van de molenaar. Nevenbestemming: verlies of winst?: het nog steeds kuddedieren en kunnen niet Enerzijds staat hij – zoals gemeld – voor financiële gewin is beperkt (zo conclu- zonder een gezamenlijke identiteit. die totale beheersing, anderzijds heeft deerde Leo Endedijk vanmorgen ook al), hij (nog tot ver in de 20e eeuw) een zeer het moet duurzaam zijn en er moet een Wij hebben ons land zélf gemaakt, wij dubieus imago als slimme, sluwe oplich- draagvlak aanwezig zijn. Besteed het uit beheersen ons land. Iedere vierkante ter, als notoire vreemdganger zelfs. Het en leg afspraken goed vast (maatwerk meter in Nederland wordt beheerd en is een beeld waar Nederlanders heime- per molen) natuurgebieden hebben hier vooral niets lijk van houden: de molenaar, hij deugt met de natuur te maken. De Veluwe is van geen kanten, maar stiekem zijn we Draagvlak: vrienden moet je verdienen!: een groot uitgevallen kerststuk. Alles er maar al te trots op (zoals we stiekem Biedt uw bezoekers de mogelijkheid om moet hier bovendien voortdurend op de ook wel ontzag hadden voor Bill Clinton op de hoogte te blijven van de ontwik- schop. Zegt dit iets over onze nationale tijdens de Monica Lewinsky-affaire). kelingen op en rond de molen. Investeer in relaties en vergeet bij dit alles de soci- ale media niet.

Poppodium Tot zover het formele deel van het Con- gres Molentoekomst. Als schrijver dezes als één der laatsten van de afsluitende borrel het Muntgebouw wordt uitgewuifd, besluit ik af te zien van een bezoek aan de nabijgelegen parttime zaagmolen De Ster die tegenwoordig evenzo parttime als poppodium (!) door het leven gaat. Het loopt tegen half zes, er staan files en als ik eenmaal thuisge- komen rond half zeven de TV aanzet, start juist de Eén Vandaag-reportage naar aanleiding van het alarmerende persbericht waar dit artikel mee begon. Door in te zoomen op de verveloze roeden van de Utrechtse korenmolen Rijn en Zon, waar bovendien de fokken van verwijderd zijn, ontstaat er toch een soort van beeld van die extreem vervallen Ne- derlandse molens die op omvallen staan. Dat is natuurlijk niet zo: de Nederlandse molens staan er anno 2015 gemiddeld heel aardig bij en staan helemaal niet op omvallen. Dat is echter de toestand zoals deze nu is. Om deze toestand ook voor Echte scherplampen in de molen van Scherpenisse. De rechtse is geleverd door de firma Co- de toekomst in stand te houden is er niet hen in Arnhem, in het begin van de vorige eeuw de bekendste leverancier van molenaarsbeno- alleen geld nodig, maar ook een brede digdheden. Oorspronkelijk waren dit olielampen, maar de rechtse is verbouwd voor elektrici- toekomstvisie. Die visie staat nu op papier teit. Het behoud van dit soort voorwerpen valt onder geen enkele bescherming buiten de zorg en heet "Molentoekomst". Die toekomst is van de molenbeheerder (foto jsb, 7 september 2013). nu begonnen…

Molenwereld 326 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Kees van de Wiel Restauratie molen Desiré Megen (2)

18e jaargang 2015 nr. 9|327 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Op donderdag 9 april, zo luidt de slotzin van het artikel in de vorige aflevering, staat in alle vroegte de grote mobiele kraan van Van Grinsven uit Schayk op de molenplaats; gereed om de roeden en de volledige staart te verwijderen in samenwerking met drie mannen van de fa. Coppes en Piet van de Camp.

Begonnen wordt met het uitschuiven van de buitenroede nadat de borging is verwijderd.

Het 26 meter lange gevaarte wordt vak- De binnenroede wordt er naar boven uit kundig op de molenplaats gelegd. gehesen en naast de andere gelegd. Forse roestwerking is duidelijk zichtbaar. Deze twee stalen gevaarten maken in- Dat is het resultaat van 53 jaar in de as- druk op de omstanders, die allen hun ver- senkop opgesloten te zijn. Bij de restau- bazing uitspreken over de lengte ervan. ratie in 1972 zijn deze roeden van de De roeden wegen ruim1000 kilo per stuk. firma Derkx uit Beegden ingebracht. Ze zullen bij de firma Vaags uit Aalten een Molen Desiré staat er wat triestig bij met speciale behandeling krijgen. Daar zul- alleen de staartbalk, de vier schoren en len ook de nieuwe voorzomen van alu- de korte en lange spruit. minium en staal gemaakt worden. Alleen de korte spruit in de achterzijde Dan is het de beurt aan de binnenroe- van de kap zal mogen blijven. De ande. Met spanband en een ijzeren staaf dere delen zullen allemaal worden ver- door de gaten in de roede, wordt deze wijderd in machinale samenwerking van aan de grijper van de hijskraan vastge- kettingzaag en hijskraan. maakt. De voorbereidingen van het grote werk worden uitgevoerd.

Molenwereld 328 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Terwijl de mannen een korte eetpauze nemen, kan ik een plaatje maken van het uitzicht vanuit de kap.

De kruibok wordt losgemaakt. Bij het Langs de lege assenkop heen werpen doorzagen van de staartbalk blijkt hel- we een blik op de Burgemeester van de der, dat het rot flink heeft toegeslagen. Akkerstraat en de Meerstraat van Me- De zaag ging er doorheen als door een gen – Zuid. pakje boter.

Intussen heeft Peter de lange spruit binnen losgemaakt van de balken waar die op rust. Hij heeft hem met een takel aan één zijde een stukje opgelicht om het uitschuiven met de kraan mogelijk te maken.

Ook hier stellen we opnieuw vast, dat in de loop van de jaren het rottingsproces resultaten heeft geboekt. De kop van de lange spruit moet ook vrij gemaakt worden om het door de kap schuiven mogelijk te maken.

Het werk aan het in onderdelen afne- men van de staart kan beginnen. De lange schoren worden losgemaakt van de staartbalk en bij de spruit afgezaagd. Natuurlijk belanden deze balken ook op de molenplaats.

Daarmee is de weg vrij gemaakt om de lange spruit te kunnen vervangen.

18e jaargang 2015 nr. 9|329 Molenwereld De spanband wordt bij de kap aan de Het neemt niet zo gemakkelijk verf op. aan zijn zweefvlucht beginnen. spruit vastgemaakt en een stuk uit de kap Daarom zijn de balken op de molenwerf Gebroederlijk liggen de schoren en de getrokken tot met twee aangrijppunten van Coppes al vroegtijdig in de grond- lange spruit bij elkaar in afwachting van de balk volledig uit de kap gehaald kan verf gezet en kort voor het vervoer naar de staartbalk, maar een constructie zul- worden zonder beschadigingen aan de Megen wit afgelakt. len ze niet meer gaan vormen. kap te veroorzaken. En dat gaat gewel- dig goed lukken door goede communi- Enkele uren later is dit het eindresultaat; Wim is er bij gaan zitten. Hij heeft evenals catie met de hijskraanchauffeur. de kap met de twee spruiten. Het dak- ik het hele afbraakproces vanaf het be- leer is teruggelegd en daarmee is inre- gin gevolgd en spreekt met regelmaat De nieuwe lange spruitbalk ligt op de genen uitgesloten. zijn herinneringen uit die dateren uit het aanhanger gereed om de plaats van de jaar 1972 toen ook de roeden werden oude in te nemen. De afbraak van de overige delen van vervangen. Alleen duurde het toen al- de voormalige staart verloopt geheel lemaal veel langer bij gebrek aan hijs- Wat hierboven is gebeurd, gaat bij naar wens. De vier schoren en de spruit- kranen en modern timmergereedschap. plaatsing van de nieuwe in omgekeer- balk liggen naast de roeden op de mo- Niettemin spreekt hij ook zijn blijdschap de volgorde. Maar eerst moeten in de lenplaats. uit over het feit dat er een flink begin is nieuwe enkele inkepingen aangebracht Rest nog de staartbalk. Beneden vindt gemaakt aan het in goede conditie te- worden om de zaak bovenin passend te deze steun tegen de muur met een wiel- rug brengen van molen Desiré. maken. Daar zijn heel wat metingen aan constructie, die de afstand tussen de vooraf gegaan en met de oude balk als romp en de staart constant houdt. . voorbeeld in de nabijheid, maakt het al- De hele constructie zal door de hijskraan lemaal wat gemakkelijker. naar beneden worden gebracht. Billingahout laat zich goed bewerken Boven moet de kettingzaag er aan te ook al is het een geelachtige, redelijk pas komen. Maar dan kan de staartbalk harde en wat zeker zo belangrijk is, een zeer duurzame houtsoort. Het wordt gebruikt voor zware constructies die weer en wind moeten doorstaan. Dus zeer geschikt voor molens, die immers altijd in weer en wind staan en de staartconstructie is zeker zwaar te noemen.

Molenwereld 330 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

De kraaien en spreeuwen zullen de wieken missen. Eén kraai heeft de assenkop als rustplaats ontdekt.

Kort na het middaguur gaat de mobiele kraan vertrekken en wordt er opgeruimd. De balken worden met de door Piet be- stuurde heftruck op de aanhanger van Coppes geladen.

18e jaargang 2015 nr. 9|331 Molenwereld -MOLENSACTUEEL-

Peter werkt nog aan de nieuwe lange spruit. Hier en daar moet nog wat hout weggekapt worden om de ligging van de balk perfect op te doen zijn.

De korte spruit mag blijven. Er wordt een inspectie op uitgevoerd om vast te stellen of alles oké is en de koppen van de korte schoren worden verwijderd.

Wanneer alle bedrijvigheid rond de molen is beëindigd, is dit het eindresultaat van drie dagen werken. In deze dagen vindt ook de discussie over het voegen metselwerk op gang gekomen. Er is al af- gesproken, dat er meer vierkante meters aangepakt zullen worden. Daar wachten we dan maar een tijdje op.

Op de galerij staat eenzaam de kruibok te wachten op betere tijden.

De molenzeilen hebben hun beste tijd gehad. Ze wachten op de maalzolder hun verwijdering af.

De kettingen, waar de wieken mee werden verankerd aan de galerij, zijn voor enkele maanden uit functie.

Of de zwenkarmen van de remkleppen nog ooit dienst zullen doen, is de vraag.

De windwijzer en het vangtouw worden een tijdlang met rust gelaten.

Het mechanisme met een wieltje met een rubberen band moet wachten op de nieuwe staartbalk om deze stabiel te houden. Tijdens deze dagen is succes- vol gewerkt. Het wachten is op nieuwe actie.

Luchtfoto aangeleverd door Joke van den Tillart, die in de loterij t.b.v. onze stichting een hoofdprijs had. Ze mocht met onze huisarts, Jan Roffelsen, een rondvlucht maken boven Megen. Voor mij luidt deze foto een nieuwe fase van de restauratie in.

Begin mei opnieuw actie De roeden worden opgehaald door de firma Vaags uit Aalten. Ter plekke worden ze eerst nog ontdaan van een hoeveelheid roest en helpt Piet mee de roeden van een beschermende "verf- laag" te voorzien. Dat is bijna 200 meter schilderwerk. We nemen ons voor een kijkje in dit bedrijf te gaan nemen, maar tegen de tijd dat we het plan wilden uitvoeren, kre-

Molenwereld 332 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

gen we bericht van hun wederkomst. Kans gemist.

Voegwerk centraal Overleg over het meerwerk heeft resultaat. Wenselijk is, dat de hele gevel van zuidwest tot noordwest aangepakt zal worden. Dat gaat dan ook gebeuren.

Op 6 mei is de molenromp ingepakt door het voegbedrijf Sluiters en Tebarts uit Ven Zelderheide. Deze firma heeft veel ervaring met het voegen van monumenten als kerken en molens. Zo hebben ze beide molens van Oss en die van Lith in een nieuw jasje gestoken tot grote tevredenheid van de opdrachtgevers. De voegen worden met een elektrisch aangedreven beitel uitgehakt. Het mos blijft voor een deel op de stenen zitten. Op enkele plaatsen wordt een steen uit- genomen, die vervangen moet gaan worden. Er zijn voorzieningen getroffen om de uitkomende mortel op te vangen op de galerij om te voorkomen, dat het dak van de winkel bezwijkt onder het ge- wicht.

Er wordt op de hoogte van de galerij begonnen om te eindigen onder de kap. Er is een maand aan het uithakken van de voegen gewerkt. Het resultaat ligt voor een deel op het zeil, maar is ook duidelijk waarneembaar in de molenromp. Vergelijk de twee foto's van voor en na het uithakken van de voegen.

Op enkele plaatsen moeten stukken van de muur vervangen worden.

18e jaargang 2015 nr. 9|333 Molenwereld Trots op zijn werk toont de voeger het resultaat. Zijn collega spuit de tot poeder gehakte mortel van de romp

Omdat er onder de stelling een kwets- baar dak op de winkel ligt, wordt de smurrie met stevig plastic op de stelling gehouden. Onder de stelling moet ook voegwerk verricht worden. En dat niet alleen. De natuur heeft de ongewenst een plaats ingenomen bij deze schoor onder de stelling. Die wordt in één moeite met het uithakken van de voegen verwijderd.

Half juni gaat het opnieuw aanbrengen van de voegen beginnen. Speciaal voor renovatie geschikte kalk uit St. Astier (Dordogne) wordt met zilverzand en kleine hoeveelheden cement en dieprood gekleurd zand in de kruibare cement- molen tot voegspecie gemaakt. Dat gekleurde zand bepaalt de kleurstel- ling. Daardoor is de nieuwe voeg niet sterk afwijkend van de kleur van de oude voeg.

Molenwereld 334 | 18e jaargang 2015 nr. 9 -MOLENSACTUEEL-

Perfect aangepakt door perfecte vaklui.

En dan breekt een periode aan van erg warm weer. De voegen moeten vochtig gehouden worden en de gelegenheid krijgen geleidelijk aan op te drogen. Normaal moet er al met regelmaat nat gehouden worden, maar nu vraagt dat veel meer zorgvuldige aandacht. Tot laat in de avond komt de spuit er aan te pas. Het resultaat mag gezien worden. Het verschil tussen oud en nieuw is wel te zien, maar op afstand valt het nieuw gevoegde deel van de romp beslist niet nadrukkelijk op. Tijdens het uithakken van de voegen is boven de ramen een aluminium strip aangebracht ter bescherming van de rollagen. Deze worden met de rollagen wit geschilderd.

Ook deze voegers nemen hun pauzes. Het herstellen van metselwerk staat op het programma.

De grote scheur bij de oostelijke stelling- deur is uitgebroken. De duimen worden versterkt en het geheel wordt hersteld met zoveel mogelijk stenen van de originele muur. De steiger heeft geen nut meer en wordt in rap tempo afgebroken en het geheel kan op één aanhanger en een nieuwe klus kan beginnen. Het nieuwe voegwerk is nauwelijks te on- derscheiden.

Coppes wil beginnen met het schilde- ren van de molen, het inbrengen van de ramen en vrijwilligers onder aanvoering van Piet en bestuursleden brengen de ingang en de begane grond weer terug in de originele staat door het verwijderen van het kantoortje, waar Wim sinds mensenheugenis zijn boeken bijhield. Daarover de volgende aflevering.

De auteur is vanaf 1975 vrijwillig molenaar op deze molen en zoon van de molenaar van Loosbroek (zie Molenwereld 2015-1).

18e jaargang 2015 nr. 9|335 Molenwereld J.S. Bakker

De bouw van de nieuwe molen voor de Blauwe polder bij Rijpwetering -PORTRET-

De nieuwe Blauwe molen in opbouw(foto len niet aan de orde is gesteld, want dat coll. Ruud Bax). behoorde toen zeker tot de mogelijkheden. Er blijkt in ieder geval niets van uit de notulen. lders in dit nummer doet Andries Ve- In een speciaal bijeengeroepen inge- loo verslag van zijn bezoek aan de landenvergadering op 7 augustus 1903 Emolen van de Blauwe polder anno komt men op het besluit terug. Molen- nu. Het is de aanleiding om de bouw in maker P. Vrijburg had aan het bestuur 1904 eens nader onder ogen te zien. een voorstel gedaan om een gebruikte achtkante molen te kopen. Volgens Vrij- Op 15 april 1903 komen de ingelanden burg was 'den achtkant en kop zeer so- van de Blauwe polder bijeen in een ex- liede; enkele delen waren weggeraakt tra vergadering. De waterbouwkundige of bevonden zich in geen goede staat A.H. Goldberg uit Hazerswoude had en moesten dus door nieuwe worden eerder de opdracht gekregen om een vervangen'. De kosten zouden 2000 gul- kostenraming te maken voor de tim- den bedragen inclusief transport en bij- merwerken die aan de molen gedaan levering van de nieuwe stukken. De kos- moesten worden. Goldberg brengt rap- ten van de opbouw, inclusief de koop port uit en schrijft dat 'de geheele mo- van het oude achtkant zouden de 8000 len, uitgenoomen de gaande werken, gulden niet overschrijden, zodat een in zeer slechte toestand verkeerde; dat achtkante molen zo circa 1000 gulden groote reparatiën voor de deur stonden, De Blauwe molen met ervoor de mole- duurder zou zijn dan een nieuwe wipmo- die evenwel toch geen gunstig resul- naarsfamilie Kraan. len met als voordeel dat een achtkante taat zouden opleveren. Hij adviseerde molen minder reparatiegevoelig was en dan ook geen reparaties meer aan de tevens een betere woning voor de mo- molen uit te voeren en 'hem dit jaar, gedeeltelijk nieuwe molen te bouwen. lenaar bood. Met algemene stemmen hoogstens het volgende jaar in maal- De molenmaker van de polder wordt wordt besloten de nieuwe molen in 1904 vaardigen toestand te houden, en dan gevraagd wat een achtkante of een te bouwen door de 'gewone werkba- te vervangen door een nieuwe of een wipmolen zou kosten. Voor de eerste zen des polders' onder de directie van aangekochte molen.' Het polderbestuur noemt hij een bedrag van ongeveer Goldberg, die eerst met de molenmaker had desondanks aan Goldberg ge- 11.500 gulden voor de wip ongeveer naar de molen zou gaan kijken. In de vraagd wat herstel zou kosten, waarop 6500 gulden. Met algemene stemmen ingelandenvergadering van 10 februari de molenmaker een bedrag van 415 wordt dan besloten een nieuwe wipmo- 1904 wordt het bestek besproken en de gulden had genoemd. len te bouwen. molenaar een tegemoetkoming van De ingelanden besluiten in deze ver- ƒ 25,- beloofd. gadering met algemene stemmen om Opmerkelijk is dat de eventuele bouw alleen de hoognodige reparaties uit te van een gemaal in plaats van een mo- De bouw voeren en volgend jaar een nieuwe of Normaal werd de bouw van een molen aanbesteed, maar dat was dus hier niet het geval. De ambachtslieden die normaal voor de polder werkten zouden de molen voor urengeld bouwen, dus de uren in rekening brengen evenals de geleverde materialen en het gebruik van werktuigen. De rekeningen van de molenmaker, de metselaar en de smid vormen zodoende een gedetailleerd overzicht van de bouw van de molen inclusief data. Zo begint Vrijburg in januari 1904 met de voorbereidingen. Hij brengt dan het maken van het bestek en de tekening in rekening, het vervoer van de molen en meer. In het voorjaar wordt de molen in de werkplaats klaargemaakt en eind mei wordt de wip afgebroken en begin juni wordt er geheid met een 'Stoomhey'. In juli wordt het achtkant opgebouwd en dan kan de rietdekker aan de slag. Het achtkant 'te be- dekken met Friesch riet ter dikte van boven 20 c.M., in het midden der velden 22 c.M, onder 25 c.M.' volgens het bestek. Begin augustus worden de roeden opgehekt en een maand later is de molen klaar.

De rekening van de rietdekker. Riet afkomstig van de oude molen mocht, mits goedgekeurd, ook gebruikt worden voor de nieuwe (Hoogheemraadschap van Rijnland, archief Blauwe polder).

18e jaargang 2015 nr. 9|337 Molenwereld -PORTRET-

Kosten Het polderbestuur zal wel geschrokken zijn van de rekening, want de aanvan- kelijke raming is fors overschreden. Men dacht immers dat de kosten de 8000 gulden niet zouden overschrijden. In 1905 wordt er betaald voor gedane werkzaamheden in 1904 aan:

P. Vrijburg molenmaker ƒ 5830,61 wed. M. Jansen metselaar ƒ 1690,66 J. Waasdorp smidswerk ƒ 215,45 L.J. Schrijvers schilderwerk ƒ 219,50 N. Witteman rietdekker ƒ 809,23 G.N. Lemmerzaal zeilmaker ƒ 75,99 P. Vrijburg assurantie ƒ 16,55 subtotaal ƒ 8857,99 Aankoop molen ƒ 950,00 De Blauwe Molen in het polderlandschap van Rijnland; rechts van de overhaal de kerk van ƒ 9807,99 Rijpwetering (foto D. Kenbeek, 6 januari 2009).

Desondanks stond de polder er nu beter voor dan met de oude wipmolen Raadsels wel de optie van Keunen onwaarschijn- die aanmerkelijk kleiner was. De nieuwe Blijft de vraag waar de molen die de pol- lijk. Immers De Blauwe Molen heeft een molen had een vlucht van 27,50 m ter- der bij Thobé kocht oorspronkelijk stond. vlucht van 27,50 m en een vrij hoge wijl de oude molen zijn kracht moest Helaas is er in het archief van de polder stenen onderbouw; redelijk correspon- opdoen met een kruis van 24 m volgens geen enkele aanwijzing te vinden. In het derend met de molens van de Boezem Teixeira de Mattos. Wel krijgt de nieuwe artikel van Andries Veloo worden twee zodat inkorten nauwelijks of geheel niet molen nog houten roeden zoals uit de opties rond dit verleden genoemd: nodig zou zijn geweest. Zowel het bestek opbouwfoto blijkt. - Rotterdam-Hillegersberg, waar de als de rekening van Vrijburg melden het molen de boezem van Schieland - de maken van een nieuwe draagbalk en De vraag is nu wat waar vandaan komt. Rotte - afmaalde op de Maas (Keu- een nieuw schaarbint, de constructie Immers voor de bouw zijn onderdelen nen/Monumentenzorg); voor het binnenlager van de wateras en gebruikt die men van Thobé kocht; on- - een achtkante baliemolen van on- het lager van de spil. Ook moet er een derdelen afkomstig van de oude molen bekende herkomst waarvan de acht- nieuwe spil geleverd worden. De molens en nieuwe, door Vrijburg gemaakte on- kantstijlen zouden zijn ingekort (De aan de Boezem waren schepradmolens derdelen. Het is niet altijd even duidelijk. Kramer/provincie Zuid-Holland). en waren daar dus van voorzien en nor- Soms helpt het bestek voor een ant- Dat inkorten van het achtkant had De maliter zou het gewoon mee verhuisd woord, soms de rekening van Vrijburg en Kramer inderdaad goed gezien, want in zijn. De molens aan de Boezem had- soms niets. de rekening van Vrijburg staat een post: den ijzeren roeden en dan toch houten Volgens het bestek moeten 'de ijzeren 'Het Aangekochte Achtkant pasmaken roeden steken in de Blauwe molen; het bovenas, de roeden, het bovenwiel en inkorten en gereedmaken'. Dat zal niet paard achter de wagen. Verder kan bovenschijf en alles wat weder gebruikt om een paar centimeter zijn gegaan, men zich afvragen of het model van de moet worden, goed opgeborgen en want dan zou men het wel met het nieu- kap en de romp van de Blauwe molen droog gehouden, de verdere afkomen- we metselwerk hebben opgelost: een wel overeenkomen met dat van een de materialen, als houtwaren, ijzerwer- paar lagen steen meer of minder is heel molen van de Boezem. Kortom de vraag ken, steenen, enz. wat simpeler te realiseren. De Kramer naar de herkomst van de Blauwe Molen Op aan te wijzen plaatsen geborgen, en had dus een sterk punt, maar het maakt ligt naar mijn idee volledig open. in overleg met de directie gebruikt en verwerkt worden.' Het scheprad en het onderwiel zal men op hun plaats gelaten hebben, want daar zouden ze ook in de toekomst hun werk doen. Artikel 9 van het bestek schrijft voor welke onderdelen er nieuw moeten worden gemaakt als: - 4 ondertafelementen; - 2 boventafelementen; - een windpeluw; - 1 lange spruitbalk; - 1 korte spruitbalk; - een staande spil van p/m 11 meter; - een draagbalk; - 2 schaarstijlen. 'Voorts alle te kort komende houtwaren als kruisen, veldbinten, zolderbinten, riet- latten, knijpplanken, dekstukken enz. ' Uit de rekening van Vrijburg blijkt dat hij '40 vt vuren 8 à 9 dm voor Laseinde roeden' levert. De houten roeden uit de wipmolen zijn dus verlengd.

Feestelijke ingebruikstelling van de molen na restauratie (foto jsb 21 september 1996). -MOLENSACTUEEL-

PRACHTBOEKEN CADEAU!!! En nog gaat voor u OPEN!!!! korting toe!!!

Al vijftien jaar is Molenwereld het blad bij uitstek op molengebied voor honderden molenliefhebbers met veel nieuws, reportages en allerhande artikelen, rijk geïllustreerd en goed verzorgd. Meer dan 175 nummers en VIJFTIEN JAAR MOLENWERELD dat vieren we!

Als u nog nooit abonnee bent geweest en zich nu opgeeft dan krijgt u eenmalig bij uw abonnement naar keuze, het boek Molenaarsverleden of Geef ons de ruimte, 50 jaar Rijnlandse Molenstichting! Molenaarsverleden is een bundel van veertig interessante artikelen over molens en telt 96 pagina' s, terwijl Geef ons de ruimte, het gedenkboek van de Rijnlandse Molenstichting is en 192 pagina's telt.

Bovendien kost u een abonnement over 2015 geen € 47,50 maar € 38,50 indien u alle elf nummers van die jaargang wenst te ontvangen. Wilt u er minder dan kunt u voor ieder nummer dat u niet wenst € 3,50 aftrekken. Als u bijvoorbeeld alleen de laatste drie nummers wenst, dan is de prijs € 38,50 - 8 x € 3,50 = € 10,50.

MOLENWERELD iedere maand per post thuis kan op twee manieren:

1. Door het nemen van een abonnement. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd.

Abonnementsprijs: Nederland: € 47,50 per jaar (incl. 6% BTW). Overig Europa: € 65,- per jaar (incl. 6% BTW). Overige landen op aanvraag. De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur. Donateurs van de Stichting Molenwereld in Nederland ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van € 62,50.

✂ BON

"JA1, ik meld mij aan als abonnee op de 'MOLENWERELD'. ❑ "volgens bovenstaande aanbieding van € 38,50 voor alle nummers van 2015. ❑ "volgens bovenstaande aanbieding, maar wens van 2015 alleen de nummers...... te ontvangen.

❑ "JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie van €...... Ik maak mijn donatie over op ING: NL86 INGB 0004 5069 35 of Rabobank: NL16 RABO 0375 0308 67 t.n.v. de Stichting Molenwereld. Als / ❑ molenliefhebber / ❑ beroepsmolenaar / ❑ molenmaker / ❑ vrijwillig molenaar2 ben ik speciaal geïnteresseerd in:

...... Handtekening: Afzender (s.v.p. in drukletters)

Als welkomsgeschenk wil ik graag: ❑ Het boek Molenaarsverleden / ❑ Het boek Geef ons de ruimte ontvangen.1

Naam:......

Adres:......

Postcode:...... Plaats:......

Deze bon of een kopie ervan kan, ingestuurd worden aan: Stichting MOLENWERELDBON Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle 1. s.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. 18e jaargang 2015 nr. 9 339 Molenwereld 2. s.v.p. doorhalen wat voor u niet van toepassing is. |