Przegląd Sił Zbrojnych

Element Logistyczne zabezpieczenie Rozwój techniki systemu rażenia kontyngentów i technologii nurkowania

Cena 10 zł (w tym 5% VAT) nr 1 / 2019 PRZEGLĄD styczeń–luty

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975 www.polska-zbrojna.pl

JUŻ W SPRZEDAŻY POCZTA POLSKA SALONY EMPIK

NOWY MAGAZYN o tradycji i chwale polskiego oręża

ZAMÓW PRENUMERATE TEL. +48 261 840 400 Wojsko Polskie Twoja historia – Twoje zycie!˙

Polecam! Anna Putkiewicz, redaktor naczelna Szanowni

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 Czytelnicy! 00-909 Warszawa e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego: Krzysztof Wilewski MACIEJ PODCZASKI e-mail: [email protected] Rok 2018 był wyjątkowy. Był to czas świętowania 100-lecia odzyskania przez Polskę niepod- tel.: 261 845 365, 261 845 685 ległości po latach zaborów. Odbudowa naszego państwa była także odbudową Sił Zbrojnych faks: 261 845 503 RP. Dlatego też w sierpniu obchodziliśmy setną rocznicę powstania Sił Powietrznych RP, Redaktor naczelny: a w listopadzie Marynarki Wojennej RP. Staraliśmy się jako „Przegląd Sił Zbrojnych” włączyć IZABELA BORAŃSKA-CHMIELEWSKA w te uroczystości, przygotowując wydania specjalne poświęcone prawie wyłącznie tematyce tel.: 261 840 222 wspomnianych rodzajów sił zbrojnych. I, jak świadczą Wasze, Czytelnicy, reakcje, e-maile, li- e-mail: [email protected] sty i telefony, taki „wyjątkowy” numer naszego czasopisma okazał się trafionym pomysłem. Redaktor wydawniczy: Dziękujemy i obiecujemy, że powrócimy do wydawania numerów tematycznych. KRZYSZTOF WILEWSKI tel.: 261 845 186 Niniejsze wydanie „Przeglądu Sił Zbrojnych” będzie jednak powrotem do dobrze znane- go układu dwumiesięcznika, w którym staramy się z równą uwagą przybliżać problemy Redaktor prowadzący: i wyzwania stojące przed wszystkimi rodzajami sił zbrojnych. Pierwszy tegoroczny numer płk w st. spocz. dr JAN BRZOZOWSKI tel.: 261 845 186 otwierają finaliści naszego konkursu publicystycznego – absolwenci Akademii Sztuki Wo- jennej z 2018 roku. Mjr Andrzej Jurkiewicz podjął tematykę osłony przeciwlotniczej dywi- Opracowanie redakcyjne: zjonu artylerii samobieżnej, mjr Dominik Kasperek – systemu rażenia, a mjr Mariusz Daniel MARYLA JANOWSKA, KATARZYNA KOCOŃ Bardyga – sposobów oceny zagrożeń powietrznych. W styczniowo-lutowym numerze „Przeglądu Sił Zbrojnych” szczególnie dużo miejsca po- Opracowanie graficzne: święciliśmy działowi „Szkolenie”. Znajdą w nim Państwo artykuł, co jest wyjątkowe i bardzo WYDZIAŁ SKŁADU KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW liczmy na ocenę tego pomysłu, w języku angielskim. Płk Andre Heider pochylił się nad zagad- nieniem używania powietrznych platform bezzałogowych (BSP) w świetle międzynarodowe- Opracowanie infografik: go prawa konfliktów zbrojnych. Gorąco polecam Czytelnikom lekturę tej publikacji! Poza tym PAWEŁ KĘPKA we wspomnianym dziale opublikowano teksty: ppłk. dypl. Marka Grygi o dalekim rozpo- Kolportaż: znaniu i działaniach specjalnych, kmdr. por. mgr. inż. Wiesława Jabłońskiego POCZTA POLSKA o krótkofalowych systemach łączności, płk. w st. spocz. dr. inż. Stanisława USŁUGI CYFROWE sp. z o.o. Korzeniowskiego o kontyngentach wojskowych oraz kmdr. por. Wiesława ul. Duninowska 9a, 87-823 Włocławek tel.: 542 315 201, 502 012 187 Goździewicza o ludności cywilnej w czasie konfliktu zbrojnego. Z innych ar- e-mail: tykułów zamieszczonych w niniejszym numerze PSZ szczególnie polecam [email protected] analizę ppłk. dr. Marka Depczyńskiego dotyczącą kierunków rozwoju sił morskich Druk: Wojskowe Zakłady Kartograficzne Federacji Rosyjskiej, a także tekst kmdr. rez. Stanisława Skrzyńskiego na temat WZKart sp. z o.o. rozwoju techniki i technologii nurkowania. ul. Fort Wola 22 bud. 16, Szanowni Państwo! Oddając do Waszych rąk pierwszy numer PSZ w 2019 01-258 Warszawa roku, dziękuję za to, że byliście z nami w 2018. Mam nadzieję, że w ciągu najbliż- szych 12 miesięcy będziecie sięgali po nasze czasopismo równie chętnie. Zdjęcie na okładce: WOJCIECH KAWCZYŃSKI, PK/DZIAŁ GRAFICZNY

Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. nr 1 / 2019

TEMAT NUMERU: Spis KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

mjr dypl. SZRP Andrzej Jurkiewicz 28 OSŁONA PRZECIWLOTNICZA DYWIZJONU ARTYLERII SAMOBIEŻNEJ

treści mjr dypl. SZRP Dominik Kasperek 16 ELEMENT SYSTEMU RAŻENIA

mjr dypl. SZRP Mariusz Daniel Bardyga 22 OCENA ZAGROŻENIA POWIETRZNEGO

SZKOLENIE

ppłk dypl. Marek Gryga 32 32 DALEKIE ROZPOZNANIE A DZIAŁANIA SPECJALNE

kmdr por. mgr inż. Wiesław Jabłoński 38 KRÓTKOFALOWE SYSTEMY ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ

płk w st. spocz. dr inż. Stanisław Korzeniowski 55 DETERMINANTY DZIAŁANIA KONTYNGENTÓW WOJSKOWYCH

kmdr por. Wiesław Goździewicz 62 LUDNOŚĆ CYWILNA W KONFLIKCIE ZBROJNYM

Lieutenant Colonel André Haider 66 AUTONOMOUS WEAPON SYSTEMS IN INTERNATIONAL HUMANITARIAN LAW

LOGISTYKA

ppłk Andrzej Cholewa 70 LOGISTYCZNE ZABEZPIECZENIE KONTYNGENTÓW

ppłk Sławomir Walenczykowski 74 74 WSPARCIE PRZEZ PAŃSTWO GOSPODARZA st. chor. sztab. mgr inż. Dariusz Woźniak 80 TŁOKOWE SILNIKI SPALINOWE

WSPÓŁCZESNE ARMIE

kmdr dypl. inż. rez. Stanisław Koryzma 92 NADBRZEŻNE PRZECIWOKRĘTOWE SYSTEMY RAKIETOWE

ppłk dr Marek Depczyński 99 ROZWÓJ SIŁ MORSKICH FEDERACJI ROSYJSKIEJ 99 płk w st. spocz. dr inż. Wacław Bawej 112 WOJSKA SPECJALNE – KIERUNKI EWOLUCJI

kpt. Paweł Hanczaruk 120 TRANSPORTER OPANCERZONY KAJMAN 120

DOŚWIADCZENIA

kmdr rez. dr inż. Stanisław Skrzyński 122 ROZWÓJ TECHNIKI I TECHNOLOGII NURKOWANIA

mgr Mateusz Woźniak 138 NOWE WYZWANIE DLA PORTÓW MORSKICH

dr inż. Marek Dąbrowski 142 ROBOTY LĄDOWE NA POLU WALKI 142

płk rez. Tomasz Lewczak 152 WSPÓŁPRACA Z WIKINGAMI

Przemysław Miller 159 SZPIEGOWANIE ŚWIATA KONKURS NAGRODZONE PRACE ZAMIESZCZONO W NINIEJSZYM NUMERZE. POZOSTAŁE BĘDĄ PUBLIKOWANE W KOLEJNYCH NUMERACH PSZ. W OBIEKTYWIE

HOLOWNIK H-11 BOLKO JEST PROTOTYPEM JEDNOSTKI PŁYWAJĄCEJ TYPU B 860. OBECNIE POWSTAJE PIERWSZA Z CZTERECH JEDNOSTEK.

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 W OBIEKTYWIE

PODSTAWOWE DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE: WYPORNOŚĆ – DO 490 t, DŁUGOŚĆ CAŁKOWITA – 29,0 m, SZEROKOŚĆ – 10,47 m, ZANURZENIE – 3,5 m, UCIĄG NA PALU – 35 t, ZAŁOGA – 10 MARYNARZY, SILNIKI GŁÓWNE: DWA SILNIKI WYSOKOPRĘŻNE PO 1193 kW, DWA PĘDNIKI AZYMUTALNE, DWA ZESPOŁY PRĄDOTWÓRCZE, AUTONOMICZNOŚĆ – PIĘĆ DNI. MARCIN PURMAN MARCIN

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 7 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ Osłona przeciwlotnicza dywizjonu artylerii samobieżnej

DUŻY ZASIĘG OGNIA I ZWIĘKSZONA MANEWROWOŚĆ NOWYCH ŚRODKÓW WALKI, KTÓRE WESZŁY DO WYPOSAŻENIA WOJSK LĄDOWYCH, WYMUSIŁY ZMIANY ZASAD PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI OGNIOWEJ ORAZ ZAPEWNIENIA IM ŻYWOTNOŚCI W TRAKCIE WALKI.

mjr dypl. SZRP Andrzej Jurkiewicz ododdziały pułku przeciwlotniczego realizują za- dużej ich autonomiczności, nadal będą stanowić Pdania osłony kluczowych elementów ugrupowania obiekt różnych form oddziaływania przeciwnika, bojowego dywizji (ZT). Jednym z nich jest dywizjon w tym z całą pewnością powietrznego. artylerii samobieżnej, wyposażony w samobieżne Pododdział artylerii samobieżnej Krab może reali- haubice kalibru 155 mm Krab. Ma on obecnie inne zować zadania obezwładniania i niszczenia takich możliwości bojowe niż te, które zapewniały dotych- obiektów w ugrupowaniu przeciwnika, jak2: Autor jest starszym czasowe środki artyleryjskiego rażenia. – baterie artylerii i artylerii rakietowej; wykładowcą w Cyklu – stanowiska dowodzenia, węzły łączności i umoc- Sprzętu Obrony OBIEKT OSŁONY nienia terenowe; Powietrznej Centrum Z analizy współczesnych i minionych konfliktów – pododdziały czołgów zmechanizowane i zmoto- Szkolenia Sił zbrojnych wynika, że jednym z czynników, który de- ryzowane we wszystkich położeniach i rodzajach Powietrznych. cyduje o skuteczności prowadzenia działań, jest działań bojowych; wsparcie ogniowe. Jeśli jest to możliwe, bezpośrednie – środki pancerne i opancerzone w głębi ugrupowa- starcie wojsk poprzedza się oddziaływaniem ognio- nia przeciwnika oraz prowadzące ogień na wprost; wym na przeciwnika w głębi jego ugrupowania bojo- – śmigłowce na lądowiskach; wego. Środkami, które są w stanie, nierzadko jako – obiekty i urządzenia logistyczne. jedyne, wykonać to zadanie, dysponuje artyleria1. Jej Wykonując te zadania, pododdział może istotnie pododdziały, mimo zastosowanych rozwiązań tech- wpływać na przebieg walki, a zarazem stanowić nicznych umożliwiających bateriom i plutonom obiekt zainteresowania przeciwnika. Ze względu na ogniowym działanie w pewnym rozproszeniu i przy swoje oddalenie od przedniego skraju obrony prze-

1 K. Czajka: Artyleria w obronie dywizji. AON. Warszawa 2007, s. 7. 2 http://hsw.pl/i/fmfiles/2017-karty-katalogowe/Krab.pdf/. 1.03.2018.

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

ciwnik wykorzysta środki napadu powietrznego do kach podejścia ŚNP. Ma to uzasadnienie w razie wal- bezpośredniego oddziaływania na ten element ugru- ki ze śmigłowcami i samolotami, ale do przeciwdzia- powania bojowego. Dlatego dowódca ZT, mając zdol- łania bezzałogowym statkom powietrznym (BSP) nie ności oddziaływania na przeciwnika w jego głębi, sprawdza się, gdyż te z reguły działają bezpośrednio czyli dywizjon artylerii wyposażony w haubice Krab, nad obiektem zainteresowania lub w niewielkiej od nakaże, by był on priorytetowy w systemie osłony niego odległości. przeciwlotniczej. Nowe zasady funkcjonowania dywizjonu artylerii Zgodnie z Regulaminem działań Wojsk Obrony samobieżnej, które zezwalają innym rodzajom wojsk Przeciwlotniczej Wojsk Lądowych (RD WOPL WL) na manewrowanie w ich rejonach manewrowania, wypracowanie sposobu osłony przeciwlotniczej kon- rozwiązują wcześniej opisywane dylematy. Jednak kretnego obiektu zakłada sporządzenie jego dokład- z drugiej strony, rodzą konieczność współdziałania nej charakterystyki. Taktyka działania dywizjonu ar- z obiektem osłony, gdyż to on ma pierwszeństwo roz- tylerii samobieżnej wymusi konieczność ciągłego ru- mieszczania swoich środków w rejonie manewrowa- chu niektórych pododdziałów przeciwlotniczych. nia. Zatem koordynacja działań jest pierwszoplanową Konsekwencją tego będzie odpowiednie ich przygo- działalnością pododdziału przeciwlotniczego prowa- towanie do ewentualnego odparcia ataku ŚNP w cza- dzącego działania na korzyść dywizjonu artylerii. sie przemieszczenia. W wypadku środków OPL o większym zasięgu będzie ono dotyczyło realizacji ZAGROŻENIE manewru zewnętrznego wykonywanego przez dywi- Uwarunkowania związane z prowadzeniem osłony zjon artylerii. przeciwlotniczej zależą od wielu czynników, w naj- Dywizjon artylerii samobieżnej jest traktowany większym jednak stopniu od rodzaju zagrożenia po- jako obiekt powierzchniowy o wymiarach około wietrznego. Według definicji zaproponowanej przez 13 na 6 km. Dlatego też pododdziały obrony przeciw- A. Radomyskiego, zagrożeniem tym określamy stan, lotniczej o bliskim zasięgu ognia3 (pododdziały OSA w którym wystąpi różnorodne co do użytych środków i artyleryjsko-rakietowe) będą zmuszone działać na i sposobów ich użycia przez stronę przeciwną (przeciw- większą odległość między poszczególnymi podod- nika) oddziaływanie z trzeciego wymiaru, mogące wy- działami ogniowymi. Natomiast baterie startowe Kub wołać niekorzystne skutki, tj. straty materialne i ludz- będą mogły objąć swoim zasięgiem cały rejon ma- kie, spowodować ograniczenia w użyciu sprzętu i urzą- newrowania artylerii, zapewniając jednocześnie odpo- dzeń, wpływać na obieg i wiarygodność informacji6. wiednie wysunięcie strefy rażenia. Ugrupowanie bo- Rodzaj zagrożenia powietrznego oraz jego charakter jowe dywizjonu artylerii składa się ze: stanowiska do- znacząco wpłynie, wręcz wymusi na obronie przeciw- wodzenia, ugrupowań bojowych baterii artylerii, lotniczej, na określony sposób działania, to znaczy od- ugrupowania bojowego elementów rozpoznawczych powiednio przyjęte ugrupowanie, sposób rozpozna- (etatowych lub podporządkowanych) oraz z rejonów nia, zorganizowanie sieci kierowania ogniem itd. rozwinięcia urządzeń i elementów zabezpieczenia lo- Określenie wrażliwych elementów ugrupowania gistycznego i medycznego4. czy też podsystemów dywizjonu artylerii samobieżnej Dywizjon artylerii to z założenia wyjątkowo ruchli- jest niezbędne, aby zdefiniować sposób użycia podod- wy obiekt osłony. Na stanowisku ogniowym przeby- działów przeciwlotniczych wyposażonych w zestawy wa bardzo krótko – do dwóch minut. Czas ten jest po- bliskiego zasięgu (plutony strzelców Grom, ZU-23-2, równywalny z czasem zajęcia stanowiska startowego. Poprad). Ich zastosowanie należy rozpatrywać w kon- Przykładowo samobieżny przeciwlotniczy zestaw ra- tekście ugrupowania dywizjonu artylerii samobieżnej, kietowy PRWB Osa z marszu na ostrzelanie celu wyposażonego w haubice Krab – jako celu o charak- i opuszczenie stanowiska potrzebuje średnio 2 min terze powierzchniowym, rozśrodkowanego w rejonie 20 s5. Obiekt osłony prowadzi działania w rejonach większym niż dywizjon artylerii samobieżnej, który manewrowania artylerii, które są zastrzeżone dla in- jest wyposażony w środki ogniowe starszej generacji. nych pododdziałów. Utrudnia to wykonywanie zadań Jeśli dywizjon artylerii samobieżnej jest zagrożony pododdziałom OPL, gdyż rejony stanowisk ognio- atakiem powietrznym, to istotne jest określenie celu wych lub startowych (dla pododdziałów rakietowych) działania środków napadu powietrznego przeciwnika. muszą się znajdować w pewnym oddaleniu od zgru- Rozpatruje się to w następujących kategoriach: rozpo- powania artylerii. Artyleria może wtedy pozostawać znania, zakłócenia funkcjonowania, zdezorganizowa- poza strefą rażenia wojsk OPL. Osłona będzie musia- nia jego podstawowych funkcji, obezwładnienia ła być realizowana tylko na spodziewanych kierun- (30%), zniszczenia (50%) lub izolowania7.

3 Zgodnie z RD WOPL WL w nomenklaturze narodowej bliski zasięg ognia jest określany do 10 km. 4 Działania taktyczne pododdziałów artylerii – poradnik (155 mm KRAB) DTU3.2.5.6.11/ Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. Zarząd Wojsk Rakietowych i Artylerii. DGRSZ 2016, s. 1–9. 5 Zbiór norm szkoleniowych dla żołnierzy i pododdziałów wojsk obrony przeciwlotniczej Rodzajów Sił Zbrojnych. DGRSZ 2015, s. 123. 6 Podstawy obrony powietrznej. Red. A. Radomyski. AON, Warszawa 2015, s. 14. 7 A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik przeciwlotnika. AON, Warszawa 2014, s. 436.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 9 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Można się spodziewać, że rozpoznanie rozmiesz- ły przeciwlotnicze, lecz również z pododdziałów czenia pododdziału artylerii będzie realizowane artylerii. w sposób ciągły, bez względu na posiadany przez Zakłócanie i dezorganizowanie funkcjonowania przeciwnika stopień dominacji w powietrzu. Konse- obiektu osłony również może być celem oddziały- kwencją tego stanie się osiągnięcie stałej gotowości wania środków napadu powietrznego. Takie działa- systemu OPL do dozorowania przestrzeni powietrz- nie może czasowo osłabić jego zdolności. Szcze- nej, choćby nawet minimalnymi siłami. gólnie narażony na nie jest podsystem dowodzenia Ważną rolę w tej sytuacji mogą odegrać nieetato- i kierowania ogniem ze względu na środki łączno- we posterunki obserwacyjne w ramach powszech- ści (głównie radiowe), które są podatne na tego nej OPL, nie tylko te wystawiane przez pododdzia- typu oddziaływanie. Wpłynie to również nieko-

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ MICHAŁ WAJNCHOLD

Dywizjon artylerii to z założenia wyjątkowo ruchli- wy obiekt osłony. Na stanowisku ogniowym przebywa bardzo krótko – do dwóch minut.

rzystnie na wymianę informacji w pododdziałach logistyczne ze względu na swoją ograniczoną odpor- przeciwlotniczych. ność na kinetyczne oddziaływanie środków rażenia, Obezwładnianie i niszczenie kluczowych elemen- gdyż zazwyczaj pododdziały logistyczne dysponują tów dywizjonu artylerii stanie się głównym zada- pojazdami słabiej opancerzonymi. Obezwładnienie niem przeciwnika powietrznego. Ma to zagwaranto- czy też zniszczenie urządzeń logistycznych wpłynie wać osiągnięcie pożądanych efektów w postaci dłu- również niekorzystnie na zaopatrywanie pododdzia- gotrwałego wyeliminowania danego środka z dalszej łów ogniowych, między innymi w materiały pędne działalności bojowej. i smary (MPS), a przede wszystkim w amunicję. Szczególnie wrażliwe na bezpośrednie oddziały- Należy dodać, że zapotrzebowanie na tego typu wanie przeciwnika powietrznego będą urządzenia środki w walce jest bardzo duże.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 11 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Radiolokacyjny zestaw rozpoznania artyleryjskiego Samoloty bojowe to najliczniejsza grupa potencjal- (RZRA) Liwiec to kolejny element narażony na ataki nych środków napadu powietrznego. W ostatnich la- przeciwnika powietrznego. Słabo opancerzony i emi- tach widoczna jest tendencja, aby używać ich jako tujący energię elektromagnetyczną jest łatwy do wy- platform do odpalania najnowszych typów lotniczych krycia. Zniszczenie takiego obiektu istotnie osłabi środków rażenia. Mimo że same w sobie nie są naj- zdolność rozpoznania na rzecz pododdziałów artyle- większym wyzwaniem dla obrony przeciwlotniczej, rii. Należy również dodać, że jest to jeden z niewielu to już uzbrojenie, które przenoszą – tak8. Platformy niedublowanych elementów ugrupowania bojowego bojowe są podstawowym środkiem napadu powietrz- artylerii. nego przeciwnika wykorzystywanym we wszystkich Poszczególne baterie artylerii samobieżnej ze zadaniach realizowanych w razie zaistnienia sprzyja- względu na swoją dużą manewrowość i autonomicz- jącej sytuacji powietrznej. Służą do wykonywania ność oraz znaczne rozproszenie w rejonie manewrowa- uderzeń w składzie grup samolotów (para, klucz) lub nia stanowią trudny cel dla środków napadu powietrz- eskadry. Należy się liczyć z tym, iż platformy te będą nego przeciwnika. Dlatego też mogą być obiektem ata- mogły działać w różnych porach doby oraz w zróżni- ku w pewnych sprzyjających okolicznościach, do cowanych warunkach atmosferycznych9. Oprócz tego ZNAJOMOŚĆ SPRZĘTU, JEGO MOŻLIWOŚCI, POZWALA PODJĄĆ PRÓBĘ SKUTECZNEGO PRZECIWSTAWIENIA SIĘ ATAKOM Z POWIETRZA

których można zaliczyć okres uzupełniania MPS samoloty te mogą działać spoza zasięgu naszego sys- i amunicji, jak również przemieszczania się do nowego temu OPL. Lotnicze środki rażenia, odpalane spoza rejonu manewrowania oraz jego zajmowanie. Zmiana zasięgu środków obrony przeciwlotniczej, określane miejsca prowadzenia osłony związana z przemieszcze- mianem stand-off, będą stanowiły duże zagrożenie niem to także newralgiczny moment dla pododdziałów dla elementów ugrupowania bojowego, w tym artyle- przeciwlotniczych, gdyż wiąże się z koniecznością pro- rii. Mimo znacznych kosztów pocisków manewrują- wadzenia rozpoznania w ruchu i z ograniczonymi moż- cych (w tym przeciwradiokacyjnych), prawdopodob- liwościami prowadzenia ognia podczas marszu przez nie mogą być użyte przeciwko celom wysokoopłacal- większość środków OPL. Wynika to z tego, że głów- nym, którymi mogą być na przykład radiolokacyjne nym celem działania przeciwnika powietrznego będzie zestawy rozpoznania artyleryjskiego (RZRA) Liwiec. obezwładnianie i niszczenie w pierwszej kolejności Taki sposób działania lotnictwa byłby najgroźniejszy urządzeń logistycznych, w drugiej – systemów rozpo- i bardzo trudny do zabezpieczenia pod względem znania i w następnej – pododdziałów ogniowych, jed- osłony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. nak nie na stanowiskach ogniowych, lecz podczas Bomby kierowane to kolejny typ uzbrojenia, tzw. zmiany kolejnych rejonów manewrowania. uzbrojenie bombardierskie. Przenoszą je samoloty Niezmiernie ważnym uwarunkowaniem prowadze- bojowe. Z dużym prawdopodobieństwem mogą być nia osłony przeciwlotniczej jest też typ użytego przez wykorzystane przeciwko pododdziałom artylerii sa- przeciwnika środka napadu powietrznego. Zostaną tu mobieżnej. Ten typ uzbrojenia potrzebuje jednak określone te środki do rozpoznania i rażenia, które mo- wskazania celu. Może ono być realizowane w dwo- gą być użyte do osiągnięcia wymienionych celów. Ma jaki sposób: przez sam samolot lub wyspecjalizowa- to duże znaczenie dla pododdziałów prowadzących ną sekcję żołnierzy, np. wysuniętego nawigatora na- osłonę przeciwlotniczą. Poszczególne typy ŚNP mają prowadzania lotnictwa (Joint Terminal Attack Con- różne przeznaczenie, możliwości oraz charakteryzują troller – JTAC)10. się odmienną taktyką działania, a wojska obrony prze- Pozostałe typy lotniczych środków rażenia przeno- ciwlotniczej muszą jak najskuteczniej im przeciw- szone przez samoloty bojowe, takie jak: uzbrojenie działać. lufowe, lotnicze pociski rakietowe przeciwpancerne Duża różnorodność środków napadu powietrznego czy też bomby klasyczne (czyli niekierowane), z du- sprawia, że nie wszystkie na kierunku dywizjonu ar- żym prawdopodobieństwem nie zostaną wykorzysta- tylerii samobieżnej zostaną wykorzystane. Ważne jest ne. Jest to wynikiem ich stosunkowo małego zasięgu zatem dokonanie oceny, które z nich z największym rażenia, jak również tego, że istnieją inne, bardziej prawdopodobieństwem mogą zostać użyte. skuteczne platformy do ich przenoszenia niż samolo-

8 K. Dobija: Współczesne militarne zagrożenia powietrzne. „Zeszyty Naukowe AON” 2014 nr 2, s. 83. 9 A. Halama: Pułk przeciwlotniczy w działaniach operacyjnych. AON, Warszawa 2003, s. 7–10. 10 B. Grenda, R. Bielawski: Rozwój lotniczych środków rażenia. ASzWoj, Warszawa 2017, s. 79.

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

ty bojowe, np. lotnicze pociski rakietowe stosowane cerzonymi z odległości do 10 km, np. przy użyciu przeciwko celom opancerzonym, które mogą być od- kierowanych pocisków przeciwpancernych Wichr- palane ze śmigłowców bojowych lub bezzałogowych -1/9K121, które znajdują się w wyposażeniu rosyj- statków powietrznych11. Należy zatem stwierdzić, że skich śmigłowców Ka-5014. Broń precyzyjnego raże- samoloty bojowe mogą być użyte praktycznie prze- nia może być używana z większej odległości15. ciwko wszystkim elementom ugrupowania bojowego Ostatnia grupa środków napadu powietrznego to dywizjonu artylerii samobieżnej. bezzałogowe statki powietrzne (BSP). Różnorodność Śmigłowce bojowe to bardzo groźny środek napadu tego typu platform jest bardzo duża, a ich wykorzysta- powietrznego, który może istotnie obniżyć potencjał nie nie ogranicza się do zadań rozpoznawczych, lecz bojowy dywizjonu artylerii samobieżnej. Prawdopo- również do uderzeń bojowych. Mogą one wykonywać dobieństwo użycia śmigłowców jest bardzo duże ze lot po wcześniej zaprogramowanej trasie lub być pilo- względu na ich atrybuty oraz możliwość startu i lądo- towane zdalnie. Dodatkowo mała powierzchnia sku- wania w przygodnym terenie (z lądowisk podskoko- tecznego odbicia i niska emisja promieniowania ciepl- wych organizowanych doraźnie), działanie z zawisu nego predysponuje je do wykonywania zadań w obli- w powietrzu i lot na małej wysokości, co czyni ten wi- czu zagrożenia oddziaływaniem środków obrony ZNAJOMOŚĆ SPRZĘTU, JEGO MOŻLIWOŚCI, POZWALA PODJĄĆ PRÓBĘ SKUTECZNEGO PRZECIWSTAWIENIA SIĘ ATAKOM Z POWIETRZA

ropłat narzędziem często wykorzystywanym do róż- powietrznej, w tym przeciwlotniczej16. Walka z nimi norodnych zadań na polu walki12. nie będzie należała do łatwych zadań dla pododdzia- Śmigłowce bojowe to obiekty trudne do wykrycia łów OPL, przede wszystkim ze względu na ograni- dla pododdziałów obrony przeciwlotniczej. Ich spo- czone możliwości detekcji BSP bez ujawniania swojej sób działania, polegający na skrytym dolocie przy pozycji, czyli tylko przy zastosowaniu pasywnych wykorzystaniu naturalnego ukształtowania terenu, środków rozpoznania przestrzeni powietrznej. Użycie w połączeniu z możliwością użycia niekierowanych przez przeciwnika bezzałogowych statków powietrz- i kierowanych pocisków rakietowych, które stanowią nych do dezorganizowania działania dywizjonu arty- podstawowe ich uzbrojenie, stawiałby je na czele listy lerii samobieżnej jest bardzo prawdopodobne. Będą głównych zagrożeń powietrznych w odniesieniu do one prowadziły misje rozpoznawcze, pozycjonując omawianego obiektu osłony. Jednak fakt oddalenia re- pododdziały artylerii i przesyłając w czasie rzeczywi- jonów manewrowania artylerii od przedniej linii obro- stym dane do środków ogniowych przeciwnika, prze- ny (o 8–12 km) pozwala przypuszczać, że użycie śmi- ciwdziałając w ten sposób manewrowości baterii głowców bojowych na taką głębokość może być ogniowych. Szczególnie niebezpieczne może to być utrudnione. Maszyny będzie ciężko wyodrębnić na tle w odniesieniu do mniej manewrujących elementów naturalnego i sztucznego pokrycia terenu. Ataki będą ugrupowania bojowego, na przykład stanowiska do- wykonywane w ugrupowaniu bojowym z wysokości wodzenia wraz ze stacją (RZRA) Liwiec oraz podod- około kilkudziesięciu metrów, a to jest jedyny mo- działów logistycznych wraz z ich urządzeniami. ment, kiedy środki obrony przeciwlotniczej mogą Bezzałogowe statki powietrzne będą również wy- prowadzić do nich skuteczny ogień. Czas, w jakim korzystane do oddziaływania bezpośredniego na pod- śmigłowiec przebywa w polu widzenia obsług środ- oddziały artylerii samobieżnej17. Wyposażone w gło- ków OPL, może wynosić mniej niż 10 s13. wicę bojową mogą realizować misje samobójcze. Śmigłowce mogą również użyć uzbrojenia zza Mogą być również nosicielami pocisków rakieto- ukrycia terenowego. Dzieje się tak, gdy cel jest pod- wych, tych samych, które są używane przez samoloty świetlany, np. przez inny śmigłowiec, lub gdy są sto- i śmigłowce bojowe. BSP w czasie swoich misji sowane pociski samonaprowadzające (odpal i zapo- w pełni wykorzystują ukształtowanie terenu oraz wy- mnij). Mogą one prowadzić walkę z pojazdami opan- konują loty na bezpiecznej wysokości, często poza za-

11 Ibidem, s. 67. 12 K. Dobija: Współczesne militarne zagrożenia powietrzne …, op.cit., s. 84. 13 Ibidem, s. 7–10. 14 http://www.defence24.pl/rakiety-przeciwpancerne-wichr-dla-rosyjskiej-armii-uzbrojenie-aligatorow/. 1.05.2018. 15 A. Halama: Pułk przeciwlotniczy…, op.cit., s. 7–10. 16 Ibidem, s. 89. 17 M.J. Dougherty: Drony. Warszawa 2015, s. 78–81.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 13 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

sięgiem ognia broni strzeleckiej i pokładowej, nie na- rażając się na zestrzelenie przez niewyspecjalizowane środki w ramach powszechnej obrony przeciwlotniczej. Sposoby działania BSP sprawiają, że są one celami powietrznymi niełatwymi do wykrycia nawet dla wyspecjalizowanych urządzeń, takich jak: stacje radiolokacyjne czy radionamierniki18. Obserwacja wzrokowa również przysparza wielu kłopotów, ponie- waż platformy te maluje się na kolory, które trudno wyodrębnić z tła, np. jasnoniebieski. Dodatkowo wy- korzystują one ciche silniki elektryczne. Ich użycie przewiduje także czasowe wyłączanie silnika, gdy platforma znajduje się nad celem. BSP wykonują zadania pojedynczo i grupami, dzia- łając na wysokości od 50 do 20 000 m nad ziemią. Ich zasięg jest zmienny i waha się od 25 do 800 km, a czas działania dochodzi do 72 godzin. W porównaniu do sa- molotów poruszają się z małą prędkością19. Jeśli nie bę- dą używane bezpośrednio do rażenia, z reguły nie będą uzbrojone, a informacje, jakie pozyskają o ważnych celach podczas lotu (pozycja, skład, rodzaj działań wojsk), będą przekazywały w czasie rzeczywistym do innych systemów uzbrojenia. Inaczej mówiąc, w takim wypadku będą wykorzystywane do wskazywania i pozycjonowania celów20. Konkludując, platform bezzało- gowych można się spodziewać o każdej porze dnia i w różnych warunkach atmosferycznych, w każdym rodzaju działań prowadzonych przez stronę przeciwną. Nasuwa się stwierdzenie, iż będą one wszechobecne i, niestety dla pododdziałów OPL, trudno będzie prze- widzieć sposoby ich działania. Każdy obiekt osłony przeciwlotniczej odznacza się pewnymi właściwościami i cechami, które wpływają na sposób realizacji zadań przez pododdziały wojsk obrony przeciwlotniczej. Świadomość mocnych i sła- jowego. Dlatego też do rozważań przyjęto pododdziały bych stron osłanianego obiektu pozwala właściwie za- występujące w pułkach przeciwlotniczych, tj. dywizjon planować i zorganizować walkę z przeciwnikiem po- przeciwlotniczy Kub, dywizjon przeciwlotniczy wietrznym. PRWB Osa oraz dywizjon przeciwlotniczy artyleryjsko-rakietowy22. KONCEPCJA Po analizie możliwości prowadzenia osłony dywizjo- Opracowując sposób użycia pododdziału przeciwlot- nu artylerii samobieżnej przez poszczególne podod- niczego, powinniśmy uwzględnić jego realność i pro- działy OPL nasuwa się wniosek, że najodpowiedniej- stotę wykonania. Należy też przestrzegać zasady, że szym pododdziałem do jego osłony przeciwlotniczej koncepcja nie może być zbyt szczegółowa, gdyż spo- jest bateria PRWB Osa (rys.) z przydzielonym zespo- sób realizacji zadania powinien pozostać w gestii bez- łem ogniowym (pluton artylerii przeciwlotniczej wraz pośredniego wykonawcy i nie powinien ingerować z drużyną strzelców Grom lub zestawami Poprad). Taki w jego kompetencje, pozostawiając mu zarazem swo- skład zapewnia możliwość zwalczania śmigłowców na bodę działania21. Każda opracowana koncepcja powin- rubieżach ataku, zestawy artyleryjsko-rakietowe zaś na uwzględniać zgodność sił, którymi dysponują aktu- skutecznie uzupełnią strefę martwą zestawu Osa, mogą alnie oddziały i ZT. Z uwagi na to, iż dywizjon artylerii również być wykorzystane na kierunkach podejścia lot- samobieżnej wyposażony w haubice Krab występuje nictwa w terenie dla niego niedostępnym. na szczeblu dywizji, to jej dowódca będzie organizował Bateria przeciwlotnicza dywizjonu artyleryjsko-ra- osłonę przeciwlotniczą tego elementu ugrupowania bo- kietowego może zapewnić osłonę tylko newralgicznych

18 A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik…, op.cit., s. 134. 19 Ibidem, s. 135–136. 20 A. Halama: Pułk przeciwlotniczy…, op.cit., s. 7–10. 21 Regulamin działań wojsk obrony przeciwlotniczej Wojsk Lądowych. DWLąd, Warszawa 2009, s. 180. 22 A. Halama: Pułk przeciwlotniczy…, op.cit., s. 99.

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

RYS. KONCEPCJA UŻYCIA MIESZANEGO UGRUPOWANIA PODODDZIAŁÓW OSA I ARTYLERYJSKO-RAKIETOWYCH

AMA

AMA AMA

AMA

elementów ugrupowania bojowego dywizjonu i to czej. Rozwijanie stanowisk startowych i ogniowych Opracowanie własne. w ograniczonym stopniu. Może wykazywać dużą sku- OPL w bezpośrednim otoczeniu osłanianego obiektu teczność w zwalczaniu BSP, jednak może mieć trudno- wpłynie korzystnie na pełniejsze wykorzystanie możli- ści podczas zwalczania śmigłowców bojowych, a wal- wości sprzętu OPL, którym dysponujemy. ka z samolotami bojowymi, gdy używają one uzbroje- Jednak znajomość sprzętu i jego możliwości pozwala nia precyzyjnego rażenia, może być zupełnie podjąć próbę skutecznego przeciwstawienia się atakom niemożliwa. Pododdziały dywizjonu przeciwlotnicze- z powietrza. Rakiety skrzydlate i małe BSP będą zwal- go Kub powinny być w ostatniej kolejności brane pod czane z mniejszym prawdopodobieństwem zestrzelenia, uwagę jako pododdział do osłony przeciwlotniczej dy- pozostałe ŚNP, takie jak śmigłowce i samoloty, z więk- wizjonu artylerii samobieżnej ze względu na dużą stre- szym. Kluczowe jest przyjęcie przez pododdziały prze- fę martwą zestawu i długi czas rozwijania się baterii do ciwlotnicze odpowiedniego ugrupowania i tworzenie położenia bojowego. pododdziałów mieszanych do osłony dywizjonu w wal- Dywizjon artylerii samobieżnej wyposażony w hau- ce. Pododdziały przeciwlotnicze nie mogą w żaden spo- bice Krab to nowa jakość rodzimych środków walki. sób ograniczać możliwości manewrowych artylerii, co Zaznajomienie się ze sposobami jego użycia w razie zwiększa możliwości ich przetrwania na polu walki. planowania i prowadzenia osłony przeciwlotniczej jest Przedstawione rozważania są próbą podjęcia tema- niezbędne. To, co warte podkreślenia, to przede wszyst- tyki osłony przeciwlotniczej pododdziału artylerii kim duża manewrowość poszczególnych pododdzia- wyposażonego w nowy środek walki. Żywię przeko- łów dywizjonu, zarówno w ramach manewru we- nanie, że wywołają one dyskusję i zrodzą chęć poszu- wnętrznego, jak i zewnętrznego, praktycznie bez ko- kiwania odpowiedzi na pytanie, na ile obowiązujące nieczności formowania kolumn marszowych, co dzisiaj zasady prowadzenia walki przeciwlotniczej są stanowi duże wyzwanie dla pododdziałów OPL. Do- wystarczające do skutecznej obrony przeciwlotniczej. datkowo fakt, iż rejon manewrowania artylerii nie jest Zdaniem autora rozważania zaprezentowane w arty- zastrzeżony dla pododdziałów innych rodzajów wojsk, kule są próbą wskazania najbardziej korzystnych roz- jest dużym ułatwieniem dla wojsk obrony przeciwlotni- wiązań koncepcyjnych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 15 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ Element systemu rażenia

ZMIENIAJĄCE SIĘ OTOCZENIE ZMUSZA DO WERYFIKACJI NIEKTÓRYCH DOTYCHCZAS OBOWIĄZUJĄCYCH ZAŁOŻEŃ SZTUKI OPERACYJNEJ I TAKTYKI ORAZ POSZUKIWANIA NA ICH PODSTAWIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ, CZEGO WYNIKIEM BĘDZIE OPRACOWANIE STOSOWNYCH REGULAMINÓW I INSTRUKCJI.

mjr dypl. SZRP Dominik Kasperek

ywizja jako związek taktyczny jest przeznaczona i jego infrastrukturę różnymi środkami ogniowymi3. Ddo prowadzenia działań samodzielne lub w ra- Wyróżnia się ogień pododdziałów piechoty i czołgów, mach korpusu (komponentu lądowego). Ponadto jej wsparcie ogniowe oraz osłonę ogniową przed atakami skład pozwala na wydzielanie oddziałów (pododdzia- z powietrza. łów) w celu tworzenia zgrupowań bojowych (zgrupo- By skutecznie zwalczać przeciwnika, należy na wania taktyczne – w działaniach bojowych, grupy bo- każdym szczeblu organizacyjnym doskonalić system jowe (zadaniowe) – w działaniach innych niż wojna) rażenia. Jest to uporządkowany zbiór środków rażenia Autor jest zastępcą do wykonywania konkretnych zadań. oraz właściwych im elementów struktury organiza- dowódcy dywizjonu cyjnej, których zastosowanie umożliwi utworzenie dowodzenia w 23 Pułku NIECO TEORII spójnego układu zgodnie z decyzją dowódcy w celu Artylerii. Istota walki zbrojnej sprowadza się do bezpośred- destrukcyjnego oddziaływania na system walki strony niego starcia zgrupowań wojsk i destrukcyjnego od- przeciwnej. W klasyfikacji systemowej system ten działywania na przeciwnika za pomocą posiadanych dzieli się na podsystemy rażenia: ogniowego, elektro- środków rażenia jako przeszkody na drodze do osią- nicznego i minowego. W starszych opracowaniach gnięcia założonego celu1. Rażenie natomiast polega teoretycznych w ramach rażenia ogniowego wyodręb- na bezpośrednim fizycznym, psychicznym i informa- nia się jego wewnętrzną strukturę obejmującą4: ogień cyjnym oddziaływaniu na siły i środki walki przeciw- pododdziałów zmechanizowanych i czołgów, wspar- nika w stopniu koniecznym do osiągnięcia zamierzo- cie ogniowe wojsk oraz ogień przeciwlotniczy. Z kolei nego celu2, a jego skutkiem jest zniszczenie lub obez- inny podział wyróżnia5: ogień bezpośredni podod- władnienie bądź czasowe wyeliminowanie ich działów wojsk walczących, wsparcie ogniowe, ogień z walki. Podstawą rażenia jest ogień, czyli destrukcyj- pododdziałów obrony powietrznej i przeciwlotniczej ne oddziaływanie na zgrupowanie wojsk przeciwnika oraz oddziaływanie informacyjne.

1 A. Polak, J. Joniak: Sztuka wojenna. AON, Warszawa 2014, s. 156. 2 Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 22. 3 Ibidem. 4 M. Huzarski: Zagadnienia taktyki wojsk lądowych. Toruń 1999, s. 41. 5 J. Wołejszo, B. Szulc, K. Krakowski: Zgrywanie systemu działań wojsk lądowych Sił Zbrojnych RP. AON, Warszawa 2010, s. 99.

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

UAV

CAS

XX JFO

(R)

(GSR)

(GS) (GSR)

Rys. 1. Dywizjony artylerii pułku artylerii w systemie rażenia dywizji, wykonujące zadania na jej korzyść (GS i GSR) oraz wzmacniające brygadowe dywizjony artylerii samobieżnej (R i GSR).

Opracowanie własne.

Rażenie jako funkcja bojowa ogrywa istotną rolę mają dużą precyzję rażenia celów, zdolność długotrwa- w osiąganiu celów walki z użyciem systemów uzbro- łego i nieprzerwanego prowadzenia ognia (artyleria lu- jenia po to, by uzyskać efekt śmiercionośny (lethal) fowa) oraz mogą z dużym natężeniem prowadzić ogień lub nieśmiercionośny (non-lethal)6 w oddziaływaniu w bardzo krótkim czasie (artyleria rakietowa)7. na przeciwnika. Synchronizacja wysiłku ogniowego Dywizjon artylerii jest zasadniczym pododdziałem wpływa na osiągnięcie większego skutku w porówna- pułku artylerii. Realizuje on zadania taktyczne sto- niu z działaniem poszczególnych elementów (efekt sownie do decyzji dowódcy pułku lub dowódcy synergii). Wymaga to jednak zgrania poszczególnych związku taktycznego i zgodnie z przydzieloną relacją elementów nie tylko w ramach podsystemu rażenia, wsparcia (rys. 1). Zazwyczaj określana jest jedna lecz również z innymi systemami (podsystemami) z relacji: wsparcie ogólne (General Support – GS), walki. Dowódca dywizji podczas zgrywania podsyste- wzmocnienie (Reinforcing – R) lub wparcie ogólne mu rażenia ogniowego skupi się na praktycznym i wzmocnienie (General Support Reinforcing – GSR). przygotowaniu sił i środków do skutecznego niszcze- W ramach wsparcia ogólnego (GS) dywizjon będzie nia ogniowego potencjalnego przeciwnika w strefie realizował zadania na korzyść dywizji jako całości. działań głębokich dywizji, zapewniając w ten sposób Ogień i manewr będą wykonywane według planu sze- oddziałom pierwszego rzutu powodzenie w prowa- fa artylerii dywizji. Rozpoznanie na rzecz kierowania dzeniu działań bezpośrednich. ogniem będzie prowadzone przez elementy rozpoznawcze wydzielone ze składu pułku (stacje RZRA SKŁADOWA PODSYSTEMU RAŻENIA Liwiec, BSP FlyEye) oraz z oddziałów i pododdzia- Pododdziałem bezpośrednio podległym dowódcy łów ogólnowojskowych, a w przyszłości również dywizji, mającym jednocześnie odpowiednie siły przez przeszkolone elementy wojsk obrony terytorial- i środki do rażenia ogniowego, jest pułk artylerii. nej działające w pasie odpowiedzialności rozpoznaw- W jego strukturach funkcjonują dywizjony artylerii raczej dywizji. kietowej oraz dywizjony artylerii samobieżnej. Dywi- W przypadku relacji wzmocnienia (R) dowódca dy- zjony artylerii umożliwiają szybką reakcję ogniową, wizji może wyznaczyć dywizjon ze składu pułku do

6 Ibidem, s. 3–29. 7 AArtyP-5. NATO Fire Support Doctrine. NSO, 2015, s. 4-3.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 17 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

wzmocnienia ognia brygadowego dywizjonu artylerii. głębokiego ognia wspierającego (Deep Supporting Ogniem obu dywizjonów kieruje dowódca dywizjonu Fire12). Jest to ogień skierowany do celów znajdują- brygady. Ugrupowanie bojowe i manewr, jeśli nie zo- cych się w głębi, poza pasem (rejonem) działań bez- stały określone przez szefa artylerii dywizji, również pośrednich (rys. 2). W praktyce granicę rejonu dzia- ustala dowódca brygadowego dywizjonu artylerii sa- łań bezpośrednich wyznaczają brygadowe linie koor- mobieżnej. Relacja ta wymaga wysłania do wzmacnia- dynacji ognia (Coordinated Fire Line – CFL13). nego dywizjonu oficera łącznikowego. Ze względu na Ze względu na swoje właściwości dywizjony arty- zakres zadań i liczbę dywizjonów do użycia przez do- lerii ze składu pułku mogą wykonywać inne zadania wódcę dywizji najczęściej stosowaną relacją będzie oprócz głębokiego ognia wspierającego. Zaliczamy wsparcie ogólne i wzmocnienie (GSR). Wynika to do nich: z faktu, że w tym przypadku dywizjon będzie realizo- – prowadzenie bliskiego ognia wspierającego (Clo- wał zadania zarówno na korzyść dywizji, jak i wskaza- se Supporting Fire); nej przez dowódcę dywizji brygady. Przy czym, co – zwalczanie artylerii (Counter Battery Fire); istotne, zadania na korzyść dywizji będą wykonywane – dezorganizowanie systemu dowodzenia (Com- w pierwszej kolejności, a na korzyść brygady – w mia- mand and Control Warfare); rę możliwości. Ogień, ugrupowanie bojowe oraz ma- – wzbranianie obrony przeciwlotniczej (Suppres- newr dywizjonu planuje szef artylerii dywizji. Ugru- sion of Enemy Air Defence)14. powanie bojowe i manewr mogą być również zaplano- Bliski ogień wspierający będzie prowadzony w kie- wane przez szefa artylerii wzmacnianej brygady, ale runku przeciwnika, którego położenie w pobliżu zapo zatwierdzeniu przez szefa artylerii dywizji. Relacja graża bezpośrednio wspieranej jednostce. Dywizjon ta wymaga wysłania z dywizjonu pułkowego oficera artylerii samobieżnej będzie wykonywał to zadanie łącznikowego do wzmacnianego dywizjonu brygado- w ramach jednej z relacji wsparcia (wzmocnienie lub wego. wsparcie ogólne i wzmocnienie). Obecnie w skład trzech pułków artylerii wchodzi Zwalczanie artylerii przeciwnika jest podstawo- pięć dywizjonów artylerii samobieżnej – trzy wypo- wym zadaniem artylerii dywizji. Zadanie to realizuje sażone w samobieżne haubice (HS)8 wz. 77 Dana ka- ona samodzielnie lub we współdziałaniu z lotnictwem libru 152 mm na podwoziu kołowym, jeden dysponu- oraz środkami walki elektronicznej we wszystkich jący haubicami samobieżnymi (HS) 2S19 Goździk ka- etapach walki. Będzie ono miało proaktywny charak- libru 122 mm na podwoziu gąsienicowym oraz jeden ter, czyli po wykryciu artylerii przeciwnika przez ele- dywizjon haubic samobieżnych (HS) Krab kalibru menty rozpoznawcze, bądź reaktywny jako odpo- 155 mm. wiedź na jej ogień. Pułk artylerii będący elementem systemu rażenia Dezorganizowanie systemu dowodzenia polega na dywizji w jej pasie odpowiedzialności będzie narzę- rażeniu i zakłócaniu funkcjonowania wybranych ele- dziem dowódcy dywizji do niszczenia celów wysoko- mentów stanowisk dowodzenia szczebla brygady opłacalnych położonych w głębi. Zadanie to będzie i dywizji, punktów dowodzenia oraz pododdziałów wykonywał samodzielne lub w ramach połączonego rozpoznawczych i walki elektronicznej. Zadanie to wsparcia ogniowego (Join Fire Support10). Obowiązu- będzie realizowane ciągle na wszystkich etapach wal- jące zapisy regulaminów określają to mianem wspar- ki. Ogień artylerii powinien być skoordynowany z od- cia ogólnego definiowanego jako wykonywanie zadań działywaniem elektronicznym. ogniowych do celów przeciwnika mających zasadni- Wzbranianie obrony przeciwlotniczej to rażenie czy wpływ na realizację zadań przez związki opera- wyspecjalizowanych pododdziałów ogniowych (wy- cyjne i taktyczne. Obejmuje ono rażenie sił i środków rzutni rakietowych, zestawów rakietowo-artyleryj- przeciwnika rozmieszczonych poza strefą bezpośred- skich, stacji naprowadzania, wozów dowodzenia) niej styczności wojsk (poza ugrupowaniem batalio- osłaniających lądowe zgrupowania przeciwnika przed nów pierwszego rzutu przeciwnika), w tym głównie uderzeniami z powietrza. środków wsparcia ogniowego, obrony przeciwlotni- Zasady użycia dywizjonu artylerii samobieżnej wy- czej, elementów systemu dowodzenia i zaopatrywania nikają z wypracowanych reguł przygotowania i pro- oraz innych ważnych obiektów11. W dokumentach wadzenia działań taktycznych przez pododdziały doktrynalnych NATO tego typu zadania należą do artylerii15, a te wynikają bezpośrednio z zasad sztuki

8 Użyty skrót odnosi się do nazewnictwa stosowanego w krajach sojuszniczych, w których nie rozróżnia się, a tym samym nie używa określenia armatohaubica. 9 W literaturze można spotkać symbol 2S1-T oznaczający modernizację do systemu Topaz. Analogicznie występuje określenie Dana-T. 10 AArtyP-5…, op.cit., s. 1–4. 11 Regulamin działań taktycznych artylerii (dywizjon wsparcia ogólnego). DWLąd, Warszawa 2001, s. 11. 12 AArtyP-5…, op.cit., s. 2-2. 13 Ibidem, s. B-2. 14 AArtyP-5…, op.cit., s. 2-2. 15 Działania taktyczne artylerii – poradnik (155 mm KRAB). DTU-3.2.5.6.11. DGRSZ, Warszawa 2016, s. 1-1.

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

strefy głębokiego ognia wspierającego Rys. 2. Strefy CFL XX głębokiego ognia CFL XX wspierającego CFL X dywizji w działaniach

x o charakterze: CFL X a) liniowym, CFL X b) nielinearnym xx CFL X

xx CFL X x xx x x xx Opracowanie własne na podstawie: AArtyP-5. NATO Fire Support Doctrine, NSO, 2015. a) b)

wojennej16. Tymi zasadami będą: celowość działań, liczby dywizjonów samobieżnych w pułkach artylerii aktywność, ekonomia sił, manewrowość, zaskoczenie o dodatkowy dywizjon, który pozwoliłby dowódcy dy- oraz zachowanie zdolności bojowej. wizji na wsparcie działań brygad ogólnowojskowych Wchodzące do wyposażenia wojsk samobieżne na najważniejszych kierunkach uderzeń przeciwnika. armatohaubice Krab kalibru 155 mm w ramach mo- Nowe moduły ogniowe to także nowa amunicja ka- dułu ogniowego Regina zmuszają dowódców i sztaby libru 155 mm. Ta sama amunicja będzie stosowana związków taktycznych do nowego podejścia do użycia w armatohaubicach Krab i Kryl. Donośność amunicji artylerii. Obliczanie nastaw do strzelania przez sys- odłamkowo-burzącej ma być zwiększona dzięki tem komputerowy oraz zastosowanie odbiorników wprowadzeniu gazogeneratorów i wspomagania ra- GPS i nawigacji inercyjnej do określania współrzęd- kietowego. Producenci deklarują jej wzrost nawet nych stanowisk ogniowych i dział przyczyniły się do o 30%. Pozyskana ma być także amunicja precyzyjne- znacznego skrócenia czasu osiągania gotowości do go rażenia (naprowadzana laserowo, z wykorzysta- strzelania oraz do innego spojrzenia na wykonywanie niem GPS i inercyjnie, odporna na zakłócenia emisji manewru na polu walki. elektromagnetycznej oraz amunicja samonaprowa- W ramach zmian struktur i wyposażenia dywizjo- dzająca się na źródła promieniowania), która pozwoli nów artylerii samobieżnej wchodzących w skład puł- razić skutecznie cele wysokoopłacalne w głębi ugru- ków artylerii przewidziano stopniowe wycofywanie powania przeciwnika. samobieżnych haubic Goździk kalibru 122 mm i za- Bazując na doświadczeniach armii państw człon- stąpienie ich samobieżną armatohaubicą Dana kalibru kowskich Sojuszu oraz na wnioskach z ćwiczeń, pod- 152 mm oraz wprowadzenie do wyposażenia modu- oddziałom artylerii (dywizjonowi) wyznacza się łów ogniowych Regina z armatohaubicą Krab kalibru w działaniach rejony manewrowania (Artillery Mano- 155 mm. W dalszej perspektywie jest przewidziane uver Area – AMA17). Nie są one zastrzeżone (z wyjąt- zastosowanie w miejsce Dany armatohaubicy Kryl kiem tych, w których są rozwijane: stanowisko dowo- kalibru 155 mm na podwoziu kołowym. dzenia, stacja meteorologiczna i urządzenia logistycz- Docelowo każdy pułk artylerii miałby w swojej ne dywizjonu) dla innych elementów ugrupowania strukturze (poza dwoma dywizjonami artylerii rakieto- bojowego walczących wojsk, ale pododdział artylerii wej) po jednym dywizjonie wyposażonym w armato- ma pierwszeństwo w rozmieszczeniu w nich swoich haubicę Kryl kalibru 155 mm na podwoziu kołowym elementów ugrupowania bojowego. Rejon manewro- oraz armatohaubicę Krab kalibru 155 mm na podwo- wania artylerii wyznacza dowódca ogólnowojskowy ziu gąsienicowym. Jednakowa ma być również liczba (ZT, oddziału), a jego wielkość i urzutowanie zależą dział w baterii. W nowych strukturach będzie ich od zakresu zadań, ugrupowania bojowego wspiera- osiem, co w przeliczeniu na dywizjon da liczbę nych wojsk, warunków terenowych oraz możliwości 24 dział. Liczba dywizjonów artylerii samobieżnej środków łączności. miałaby wzrosnąć do sześciu kosztem jednego dywi- W związku z uzyskaniem autonomii dzięki armato- zjonu artylerii rakietowej. W analizach strategiczno- haubicom Krab kalibru 155 mm oraz koniecznością -operacyjnych pojawiają się koncepcje zwiększenia rozśrodkowania elementów ugrupowania bojowego

16 Regulamin działań wojsk lądowych…, op.cit., s. 19. 17 AArtyP-1. NATO Land-Based Fire Support Procedures. NSO, 2015, s. 13-8.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 19 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

ZWALCZANIE ARTYLERII PRZECIWNIKA NALEŻY DO PODSTAWOWYCH ZADAŃ ARTYLERII DYWIZJI

przyjęto, że podstawowym pododdziałem ogniowym działu). Natomiast o sposobie jego wykonania decy- wykonującym zadania jest pluton ogniowy. Może on duje dowódca dywizjonu. działać w składzie baterii lub samodzielnie: całością plutonu, parą dział lub poszczególnymi działami. Za- W INNYCH ARMIACH dania ogniowe są wykonywane ze stanowisk ognio- Przyjęte w Siłach Zbrojnych RP rozwiązania orga- wych wyznaczonych w rejonie manewrowania pluto- nizacyjne i sprzętowe nie odbiegają od obowiązują- nu, dogodnych do prowadzenia ognia. Przy czym czas cych w innych armiach państw NATO. Dla porówna- przebywania na stanowisku ogniowym nie powinien nia, w armii Stanów Zjednoczonych odpowiednikiem być dłuższy niż dwie minuty. Po tym czasie pluton naszego dywizjonu artylerii samobieżnej, realizującym wykonuje manewr wewnętrzny (przeciwogniowy). zadania wsparcia ogniowego elementów dywizji, bę- Kolejnym elementem decydującym o skuteczności dzie batalion artylerii samobieżnej wchodzący w skład działania będzie manewr, dzięki któremu dowódca FAB (Field Artillery Brigade – brygada artylerii polo- dywizjonu utrzymuje gotowość do podejmowania kowej). Struktura i wyposażenie FAB nie są stałe, lecz lejnych zadań wsparcia ogniowego oraz zapewnia ży- konfigurowane pod kątem realizacji konkretnych za- wotność pododdziału. Nowy sprzęt (działa) pozwala dań, podobnie jak tworzone w ramach dywizji bryga- na wykonywanie manewru w trudnym terenie, a także dowe zespoły bojowe (Brigade Combat Teams – BCT), na skrócenie czasu osiągania gotowości oraz przygo- na rzecz których FAB może realizować zadania wspar- towania i prowadzenia ognia. Zautomatyzowane sys- cia ogniowego. W jej skład może wchodzić od jednego temy wsparcia dowodzenia oraz systemy nawigacji do pięciu batalionów różnego typu [wyrzutnie MLRS umożliwiają wykonanie zadań w krótkim czasie, na- (Multiple Launch Rocket System) lub HIMARS (High wet w trakcie manewru. Innymi słowy, dywizjon arty- Mobility Artillery Rocket System), bataliony artylerii lerii jest zawsze gotowy do wykonywania zadań samobieżnej bądź ciągnionej)]. Poszczególne bataliony ogniowych w nieplanowych rejonach (ze stanowisk będą realizować zadania na rzecz dywizji bądź mogą ogniowych)18. Będzie je podejmował w rejonie odpo- być przydzielone do BCT. wiedzialności innego oddziału. Z tego względu ko- Batalion artylerii samobieżnej składa się z trzech ba- nieczna będzie koordynacja ugrupowania bojowego terii, każda wyposażona od czterech do sześciu haubic oraz manewru sprzętem. Jest to zadanie dowódcy ZT M109A5/A6 Paladin kalibru155 mm. Podstawowym (oddziału) w ramach uprawnień wynikających z rela- elementem wykonującym zadania ogniowe jest pluton cji dowodzenia i wsparcia. Manewr rozpoczyna się ogniowy, a komórką wewnętrzną odpowiedzialną za tylko na rozkaz dowódcy ogólnowojskowego (ZT, od- kierowanie ogniem na poszczególnych szczeblach jest

18 Wyzwania i perspektywy ewolucji taktyki w świetle konfliktów lokalnych XXI wieku. ASzWoj, Warszawa 2016, s. 399.

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

dywizjonów zgrupowano pod względem szkoleniowym w pułki artylerii o różnej konfiguracji sprzętu. Natomiast w przeciwieństwie do armii USA pod kątem funkcjonalnym są one przypisane do odpowiednich od- działów ogólnowojskowych, które będą wspierać w trakcie wykonywania zadań bojowych. Podstawo- wym wyposażeniem dywizjonów artylerii samobieżnej wsparcia ogólnego są haubice AS-90 kalibru 155 mm. Na ich licencji powstają wieże artyleryjskie do armatohaubicy Krab.

NIE TYLKO DZIAŁA Podsumowując, można stwierdzić, że o ile każde z państw ma odmienne podejście do organizacji podod- działów artylerii będących organicznymi pododdziała- mi dywizji lub elementami do niej przydzielanymi, o tyle środki ogniowe tych pododdziałów są w dużej

WALDEMAR MŁYNARCZYK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA MŁYNARCZYK/COMBAT WALDEMAR mierze podobne. Są to działa samobieżne na podwoziu gąsienicowym bądź kołowym kalibru 155 mm, o do- nośności od 25 do 40 km, wyposażone w systemy GPS ZWALCZANIE ARTYLERII PRZECIWNIKA NALEŻY DO PODSTAWOWYCH służące do automatycznego dowiązania oraz zautomatyzowane systemy kierowania ogniem. Celem ich dal- ZADAŃ ARTYLERII DYWIZJI szego rozwoju jest zwiększenie donośności, mocy i skuteczności rażenia przez udokładnienie sposobów dowiązania dział, określania nastaw oraz wycelowania. Pozwala to na przyjmowanie rozśrodkowanego ugrupowania bojowego, a tym samym zwiększenie żywotno- punkt kierowania ogniem (Fire Direction Center – ści środków ogniowych. W schemat ten wpisuje się za- FDC). Każdy pluton – dzięki wykorzystaniu systemu równo wprowadzana armatohaubica Krab, jak i plano- dowodzenia i kierowania (Advanced Field Artillery wana do wdrożenia armatohaubica Kryl oraz stosowany Tactical Data System – AFATDS) – ma możliwość w wojskach rakietowych i artylerii system dowodzenia określania nastaw do strzelania oraz wykonywania za- i kierowania ogniem Topaz. dań ogniowych samodzielnie. System ten jednocześnie Dywizjon artylerii samobieżnej ze składu pułku ar- pozwala na komunikację między FDC batalionu i po- tylerii stanowi jedno z narzędzi dowódcy dywizji służą- szczególnymi działami. ce do realizacji przyjętych przez niego zadań. W zależ- W armii francuskiej na szczeblu dywizji występują ności od sposobu podejścia do omawianego zagadnie- jedynie pododdziały artylerii rakietowej, wyposażone nia może być traktowany jako element systemu walki w wyrzutnie MLRS typu M270 z amunicją o zasięgu bądź jako posiadany potencjał bojowy. Artyleria dywi- do 70 km, a pododdziały artylerii samobieżnej – na zji, wykonując samodzielnie swoje główne zadanie, szczeblu brygad ogólnowojskowych. Ich podstawowe czyli prowadząc głęboki ogień wspierający, nie będzie wyposażenie stanowią haubice Caesar kalibru 155 mm wystarczająco skuteczna, a jej możliwości nie będą na podwoziu kołowym, zastępujące wycofywane stop- w pełni wykorzystane. Niezbędne jest bowiem dostar- niowo haubice AU-F1 GTC kalibru 155 mm na pod- czenie jej pewnych i dokładnych danych z rozpoznania. woziu gąsienicowym. Haubice Caesar są wyposażone Gotowość do działania oraz ciągłość realizacji zadań w system nawigacyjny GPS, radar mierzący prędkość będą wymagały także wzmożonego wysiłku logistycz- wylotową pocisku oraz system dowodzenia i kierowa- nego dla zapewnienia jej wymaganych rodzajów i ilo- nia ogniem Atlas, do którego dane napływają z bateryj- ści amunicji. Żywotność artylerii znacząco się zwięk- nego punktu dowodzenia. Na podstawie obliczonych szy, gdy będzie miała niezbędną osłonę przeciwlotni- przez komputer nastaw następuje automatyczne wyce- czą oraz wsparcie inżynieryjne. Te i inne aspekty lowanie działa lub za pomocą optycznych przyrządów. użycia nie tylko tego rodzaju wojsk wymagają od do- Inna jest struktura wojsk lądowych RFN – dywizjony wódców i oficerów sztabów głębokiej wiedzy dotyczą- artylerii są jedynymi pododdziałami artylerii. Występu- cej planowania walki oraz zarządzania przestrzenią jej ją w składzie dywizji. W dywizjonie są trzy baterie ar- prowadzenia. Jest to niezbędne także ze względu na tylerii samobieżnej wyposażone w Panzerhaubitze wprowadzanie nowych typów uzbrojenia, z czego z ko- 2000 kalibru 155 mm oraz bateria artylerii rakietowej, lei wynikają zmiany zarówno struktur organizacyjnych, dysponująca wyrzutniami MLRS typu M270. Standar- jak i sposobów działania. Kolejnym istotnym czynni- dowa liczba dział samobieżnych w baterii to osiem. kiem jest konieczność realizacji zadań w ramach Soju- W armii brytyjskiej, podobnie jak w amerykańskiej, szu, które generują potrzeby zmian organizacyjnych, pododdziały artylerii będące odpowiednikiem naszych technicznych, doktrynalnych oraz mentalnych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 21 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ Ocena zagrożenia powietrznego

PRZEDSTAWIENIE DOWÓDCY NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOBNEGO SCENARIUSZA DZIAŁALNOŚCI PRZECIWNIKA, W TYM JEGO AKTYWNOŚCI W PRZESTRZENI POWIETRZNEJ, SKUTKUJE RACJONALNYM WYKORZYSTANIEM PODODDZIAŁÓW PRZECIWLOTNICZYCH W WALCE.

mjr dypl. SZRP Mariusz Daniel Bardyga

owodzenie to złożona i wielofunkcyjna działal- Do jej zadań należy: Dność dowództw (związków taktycznych, oddzia- – bieżąca ocena sytuacji powietrznej z wykorzysta- łów i pododdziałów), określana jako całokształt celo- niem podległych oraz współpracujących środków roz- wej działalności dowódcy i jego organów dowodzenia, poznania radiolokacyjnego; zapewniająca wysoką gotowość bojową i właściwe – ocena czynników wpływających na wykonanie przygotowanie wojsk do wykonywania zadań. Dlatego zaplanowanych zadań osłony przeciwlotniczej; też przyjmuje się, że jest to proces, w którym dowódca – zbieranie i analizowanie informacji o sytuacji Autor jest szefem narzuca swoją wolę podwładnym oraz wspomagany w pododdziałach przeciwlotniczych, ich aktualnym Naziemnej Komórki przez swój sztab, planuje, organizuje, koordynuje ukompletowaniu i zdolności bojowej; Łącznikowej G-3 i ukierunkowuje działania podległych mu wojsk. Z ko- – organizowanie oraz koordynowanie współdziała- w Sztabie 12 Dywizji lei proces dowodzenia to cykl informacyjno-decyzyjny nia między pododdziałami OPL brygady z osłaniany- Zmechanizowanej. polegający na cyklicznej realizacji czynności w ramach mi elementami oraz oddziałami i pododdziałami OPL funkcji dowodzenia. Umożliwia realizację funkcji do- sąsiadów i przełożonego; wodzenia i jest traktowany jako cykl decyzyjny. Składa – koordynowanie działań w przestrzeni powietrznej się z powtarzalnych faz, etapów i czynności. nad rejonem odpowiedzialności brygady w ramach doraźnie działającej grupy koordynacji przestrzeni OBOWIĄZKI powietrznej; Sekcja OPL na stanowisku dowodzenia stanowi ele- – opracowanie oraz terminowe przesyłanie meldun- ment specjalistyczny, który odpowiada za właściwe ków i innych dokumentów sprawozdawczo-informa- planowanie użycia dywizjonu przeciwlotniczego ade- cyjnych zgodnie z przyjętym systemem meldunko- kwatnie do zagrożenia powietrznego (rys. 1). Jest prze- wym; znaczona do koordynowania i monitorowania funkcjo- – zapewnienie wymiany informacji znajdujących nowania systemu obrony przeciwlotniczej zapewniają- się w dostarczonych dokumentach (rozkazach, mel- cego osłonę elementom ugrupowania bojowego dunkach) oraz dotyczących planowanych i prowa- brygady we wszystkich rodzajach działań, a także in- dzonych przedsięwzięć obrony przeciwlotniczej; nym obiektom, które mają wpływ na powodzenie – prowadzenie dziennika działań bojowych oraz ak- w walce zgodnie z ustalonymi przez dowódcę prioryte- tualizowanie mapy sytuacyjnej dla pododdziałów tami. przeciwlotniczych;

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Sekcja OPL na stanowisku dowodzenia stanowi element specjalistyczny, który odpowiada za wła- ściwe planowanie użycia dywizjonu przeciwlotniczego adekwatnie do zagroże- nia powietrznego. ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK/COMBAT RYS. 1. STRUKTURA ORGANU DOWODZENIA SD BRYGADY (WARIANT)

Dowódca BZ Rzecznik prasowy

Szef sztabu

TCO Pion operacyjny Pion wsparcia bojowego Pion wsparcia działań

Sekcja zabezpieczenia Sekcja rozpoznania (S2) Winż logistycznego (S4)

OPBMR Sekcja wsparcia Sekcja operacyjna (S3) dowodzenia i łączności (S6) OPL Sekcja działań niekinetycznych (S9)

Sekcja połączonego WRiA  wsparcia ogniowego Targeting Szef OPL Zastępca szefa OPL

TZKOP Oficer OPL Podoficer OPL

LNO, SP, LWL

KPP Opracowanie własne.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 23 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

RYS. 2. METODY OCENY PRZECIWNIKA POWIETRZNEGO

METODA POJEMNOŚCIOWA METODA OD OBIEKTU

WYMAGA ZNAJOMOŚCI ZAMIERZEŃ PRZECIWNIKA WYMAGA USTALENIA POTRZEBNEGO PRZECIWNIKOWI POTENCJAŁU

ALGORYTMY PRACY W POSZCZEGÓLNYCH METODACH

 Cel działania  Naziemnego Cel działania Naziemnego przeciwnika przeciwnika

Powietrznego Powietrznego

Określenie obiektów ataku gwarantujących osiągnięcie celu Określenie globalnego potencjału przeciwnika powietrznego

Określenie potencjału niezbędnego do wykonania uderzeń Określenie potencjału przeciwnika powietrznego potrzebnego do wykonania uderzeń Określenie globalnego TAK potencjału przeciwnika powietrznego Określenie możliwości Czy znamy potencjalnego przeciwnika potencjał, jakim dysponuje Czy wyznaczony przeciwnik? TAK potencjał do wykonania uderzeń jest większy NIE od posiadanego? Czy możliwości ŚNP NIE są wystarczające NIE do osiągnięcia celu? Określenie możliwości potencjalnego przeciwnika TAK Ocena techniki działania przeciwnika powietrznego NIE Czy możliwości ŚNP są wystarczające Model działania przeciwnika powietrznego do osiągnięcia celu?

Wynik działalności bojowej ŚNP TAK Ocena techniki działania przeciwnika powietrznego

Model działania przeciwnika powietrznego Opracowanie własne na podstawie: A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik Wynik działalności bojowej ŚNP przeciwlotnika. AON, Warszawa 2014, s. 400.

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

– przekazywanie zadań bojowych do etatowych METODA NORMATYWNA i przydzielonych pododdziałów przeciwlotniczych; – bieżąca wymiana informacji z osobami funkcyj- nymi innych komórek sztabowych funkcjonujących na stanowisku dowodzenia WYMAGA ZNAJOMOŚCI NORM I REGULAMINÓW Organizatorem pracy w komórce OPL jest szef SP PRZECIWNIKA obrony przeciwlotniczej, któremu podlegają specjali- ści OPL brygady. Właściwa realizacja otrzymanych zadań zakłada ich współdziałanie z: – zespołem dowodzenia w zakresie sytuacji tak- ALGORYTMY PRACY W POSZCZEGÓLNYCH METODACH tycznej, zbierania niezbędnych wiadomości, mających

wpływ na funkcjonowanie systemu OPL, i ich ocena

w odniesieniu do wojsk własnych;  – zespołem rozpoznania w aspekcie pozyskiwania Cel działania Naziemnego niezbędnych informacji o potencjale przeciwnika po- przeciwnika wietrznego i poddania ich analizie w odniesieniu do sposobu jego działania (pokonanie OPL, wykonywanie ataków na osłaniane obiekty), wykorzystywanego Powietrznego uzbrojenia oraz położenia stałych i tymczasowych miejsc bazowania samolotów i śmigłowców; – komórką wojsk rakietowych i artylerii (WRiA), Określenie, ile sił powietrznych normatywnie naziemną komórką łącznikową (użycie LWL i SP), przydzielanych jest do wsparcia wojsk lądowych zespołem rozpoznania (użycie BSP) oraz z innymi podczas wykonywania zadań danego typu użytkownikami przestrzeni powietrznej w zakresie bieżącej koordynacji działań nad rejonem odpowie- dzialności brygady. Określenie możliwości W sekcji OPL są opracowywane zarządzenia bojo- potencjalnego przeciwnika we, które odnoszą się do działalności pododdziałów przeciwlotniczych, oraz meldunki określone w systemie meldunkowym. Jednym z czynników podlegają- Określenie obiektów ataku w granicach cym ocenie w ramach fazy planowania są działania możliwości przeciwnika przeciwnika powietrznego. Ocena ta powinna być prowadzona we współdziałaniu z sekcją rozpoznania. Za kompleksową ocenę przeciwnika zarówno w wymiarze lądowym, jak powietrznym odpowiada jej NIE Czy obiekty uderzeń szef. Proces ten przebiega w sposób ciągły i polega na gwarantują przetwarzaniu zdobytych i napływających z różnych osiągnięcie celu źródeł informacji o przeciwniku powietrznym. Kompleksowa ocena wymaga gruntownej znajo- TAK mości struktury organizacyjnej, składu, ugrupowania, gotowości bojowej sił powietrznych przeciwnika, ich Ocena techniki działania przeciwnika powietrznego możliwości taktyczno-technicznych oraz posiadanych środków rażenia, a także zasad i sposobów ich użycia. Model działania przeciwnika powietrznego Jej trafność warunkuje podejmowanie racjonalnych decyzji. Aby ustrzec się błędów w ocenie przeciwnika powietrznego, informacje o nim i jego działaniach mu- 1 Wynik działalności bojowej ŚNP szą pochodzić z pewnych i wiarygodnych źródeł . Oce- nę tę można prowadzić zarówno na etapie planowania działań, jak i prowadzenia walki. W obu tych przypadkach należy skoncentrować wysiłek na pozyskaniu informacji, które umożliwią szefowi sekcji obrony przeciwlotniczej podjęcie racjonalnych decyzji. Oficerowie

1 A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik przeciwlotnika (wydanie drugie poprawione i rozszerzone). AON, Warszawa 2014, s. 398.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 25 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

RYS. 3. RODZAJE DZIAŁAŃ POWIETRZNYCH

Atak Zwalczanie Wsparcie Wspierające strategiczny potencjału komponentu lądowego działania powietrznego i morskiego powietrzne

Ofensywne Wpływ potencjału Transport zwalczanie potencjału powietrznego powietrzny powietrznego na operacje lądowe

Defensywne Izolacja Dowodzenie zwalczanie potencjału lotnicza i kierowanie powietrznego z powietrza

Aktywna obrona Bezpośrednie Tankowanie powietrzna wsparcie lotnicze w powietrzu

Wpływ potencjału Pasywna obrona powietrznego na Działania powietrzna operacje morskie poszukiwawczo- -ratownicze

Zwalczanie Działania poszukiwaw- sił nawodnych czo-ratownicze w warunkach bojowych

Zwalczanie okrętów Proces informacyjny podwodnych dozorowania obszaru i patrolowania

Minowanie z powietrza Rozpoznanie radioelektroniczne

Wsparcie powietrzne desantu morskiego Lotnicze działania specjalne

Opracowanie własne na podstawie: Połączone Walka operacje powietrzne DD-3.3(B). Szkol. radioelektroniczna 881/2014, Bydgoszcz, s. 17–27. RYS. 4. DZIAŁANIA POWIETRZNE W POSZCZEGÓLNYCH DOBACH WALKI RODZAJE DZIAŁAŃ 1–2 dzień 3–4 dzień 5–8 dzień Operacja powietrzna Operacja połączona Operacja połączona

Atak strategiczny 50% Zwalczanie potencjału powietrznego 25% Zwalczanie potencjału powietrznego 10%

Zwalczanie potencjału powietrznego 35% Izolacja lotnicza 50% Izolacja lotnicza 30% Opracowanie własne na podstawie: K. Dobija: Działalność rozpoznawcza 15% Bezpośrednie wsparcie lotnicze 15% Bezpośrednie wsparcie lotnicze 50% Współczesne militarne zagrożenia powietrzne Działalność rozpoznawcza 10% Działalność rozpoznawcza 10% i metody ich oceny. AON, Warszawa 2014, s. 94.

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

sekcji, aby zapewnić poprawność oceny przeciwnika powietrznego, powinni się posługiwać metodą: nor- RYS. 5. JEDNOSTKOWE matywną, pojemnościową lub obiektową, stosując przy tym zasadę sekwencyjności. WSKAŹNIKI JAKOŚCIOWE

METODY OCENY STATKÓW POWIETRZNYCH Ocena i prognozowanie działań przeciwnika po- Wyszczególnienie Wskaźnik jakościowy EPOCC wietrznego jest jednym z podstawowych elementów STATKI POWIETRZNE WOJSK WŁASNYCH oceny sytuacji prowadzonej przez oficerów OPL Śmigłowce bojowe i wsparcia bojowego w procesie wypracowania decyzji na wszystkich Śmigłowiec bojowy Mi- 24D/W 1,75 Śmigłowiec uzbrojony Mi-2 URN/URP 0,89 szczeblach dowodzenia. Dokonuje się jej, aby wyzna- Śmigłowiec Mi-8 T/U 1,16 czyć najbardziej prawdopodobne warianty działania Śmigłowiec Mi-17T/U 1,26 ŚNP przeciwnika i sposoby ich wykorzystania do Śmigłowiec wsparcia W-3W/WA 1,68 niszczenia obiektów osłony w ramach prowadzonej Śmigłowiec wsparcia W-3PL Głuszec 1,79 operacji powietrznej. Do najtrudniejszych problemów Perspektywiczny śmigłowiec wielozadaniowy 2,13 Zwalczania OP rozwiązywanych w czasie podejmowania decyzji na- Śmigłowiec Mi-14 1,6 leżą te, które odnoszą się do prognozowania działań Samoloty bojowe i szkolno-bojowe przeciwnika. Aby jednak prognoza była wiarygodna, Samolot myśliwski MiG-29 19,76 należy posiadać niezbędny zasób informacji na jego Samolot myśliwsko-bombowy Su-22 M4 8,06 Samolot wielozadaniowy F-16 C/D Block 52+ 21,02 temat. Powinny one określać: potencjał bojowy, jakim Samolot TS 11 Iskra 2,52 dysponuje, prawdopodobny cel jego działania, tak- Samolot M-346 8,04 tykę działania sił powietrznych i lotnictwa wojsk lądo- wych oraz ich możliwości. Ilość informacji oraz czas, STATKI POWIETRZNE POTENCJALNEGO PRZECIWNIKA jaki mamy w chwili oceny przeciwnika powietrznego, Śmigłowce bojowe i wsparcia Śmigłowiec bojowy Mi-24W 1,75 mogą narzucać nam wybór konkretnego sposobu jego Śmigłowiec bojowy Mi-28 3,88 oceny, czyli metody normatywnej, pojemnościowej Śmigłowiec Mi-17 T/U 1,26 lub obiektowej, ale zasadniczo nie powinny. Samoloty bojowe i szkolno-bojowe Uwzględniając współczesne zagrożenia powietrz- Samolot uderzeniowy Su-25 4,87 Samolot myśliwski MiG-29 19,76 ne, należy stwierdzić, że istotnym przedsięwzięciem, Samolot myśliwsko-bombowy Su-24 8,5 z perspektywy możliwości im przeciwdziałania, jest Samolot wielozadaniowy Su-27 30,66 umiejętność posługiwania się wymienionymi metodami. Biorąc pod uwagę, że w dobie funkcjonowania Opracowanie własne na podstawie: I. Elak, R. Sieczka: Organizacja pracy podczas rozwiązywania problemów taktycznych. AON, Warszawa 2014, s. 70. systemów satelitarnych i porozumień międzynarodo- wych wiedza o potencjałach militarnych państw świata jest powszechnie znana i jednocześnie mając świadomość dużej dynamiki na polu walki, optymal- TABELA 1. UŚREDNIONE nym sposobem oceny przeciwnika powietrznego wydaje się być powiązanie trzech dotychczas stosowa- WARTOŚCI WSPÓŁCZYNNIKÓW nych oddzielnie metod oceny przeciwnika powietrznego: normatywnej, pojemnościowej i obiektowej NATĘŻENIA DZIAŁAŃ, (rys. 2). Zastosowanie ich w sposób sekwencyjny i wyniko- SPRAWNOŚCI TECHNICZNEJ wy, począwszy od określenia celu i charakteru działa- nia przeciwnika powietrznego, przez ocenę możliwo- I UKOMPLETOWANIA ści jego potencjału bojowego, kończąc na charakterystyce prawdopodobnych skutków uderzeń, pozwala SAMOLOTÓW W ZALEŻNOŚCI każdorazowo na pełną ocenę zagrożeń powietrznych. Umożliwia ona określenie wymagań w stosunku do OD OKRESU WALKI własnego systemu obrony powietrznej, w tym obrony Okres 1–7 dzień wojny 8–30 dzień wojny przeciwlotniczej, i opracowanie wariantów działania K do 3 do 2 wojsk własnych2. n Ks 0,7 0,4 K 0,9 0,5–0,7 METODA NORMATYWNA u Przystępując do oceny przeciwnika powietrznego, Kw 0,4–0,7 powinno się rozpocząć od metody normatywnej, któ- Opracowanie własne na podstawie: A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik przeciwlotnika. ra umożliwia poznanie zasadniczego celu i charakteru AON, Warszawa 2014, s. 408.

2 K. Dobija: Współczesne militarne zagrożenia powietrzne i metody ich oceny. AON, Warszawa 2014, s. 91.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 27 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

przyszłych działań. Polega ona na prognozowaniu za- ze strony ŚNP oraz pozwala przejść do oceny prze- grożenia powietrznego jedynie na podstawie znajo- ciwnika powietrznego metodą pojemnościową. mości norm wsparcia zgrupowań lądowych przeciwnika przez jego siły powietrzne, regulaminów oraz METODA POJEMNOŚCIOWA wypracowanych w okresie pokoju wzorców doktry- Polega na ustaleniu liczby środków napadu po- nalnych. Wykorzystując tę metodę, należy ustalić py- wietrznego, które przeciwnik może użyć na kierunku tania, na które trzeba znaleźć odpowiedź. Powinny naszego działania, i określeniu, ile z nich może być one być następujące: wykorzystanych do wykonania uderzenia na osłania- – jakie są główne cele działania przeciwnika po- ne obiekty w danym etapie walki. Zasadniczo ocena wietrznego; ta to wyliczenia matematyczne, a jej efektem jest – jakie zadania może wykonać jego lotnictwo; określenie prawdopodobnego modelu działania tych – jaki jest schemat doktrynalny ich wykonywania; środków. – kiedy i gdzie może nastąpić atak statków po- Po analizie wykonanej metodą normatywną wy- wietrznych przeciwnika; szczególniamy tylko te ŚNP, które pośrednio lub bez- – jaki będzie profil lotu i możliwe sposoby ataku pośrednio mogą oddziaływać na obiekty osłony, oraz ŚNP na obiekty osłony; nasze środki OPL. Zasadniczo na elementy ugrupo- – jakie będzie zgrupowanie uderzeniowe przeciw- wania bojowego oddziału mogą oddziaływać środki nika powietrznego; wykonujące zadania w ramach izolacji lotniczej, bez- – jaki jest promień taktycznego działania środków pośredniego wsparcia lotniczego oraz działalności napadu powietrznego przeciwnika i możliwość ich rozpoznawczej. Należy przy tym pamiętać, że liczba tankowania w powietrzu; statków powietrznych będzie uzależniona od rodzaju – jakie są prawdopodobne korytarze dolotu statków prowadzonych działań. Inaczej to będzie wyglądało powietrznych; w działaniach ofensywnych, inaczej w defensywnych. – jaka jest przewidywana skala działań powietrzno- Duże znaczenie będzie miało miejsce oddziału desantowych i desantowo-szturmowych; w ugrupowaniu bojowym przełożonego. Jego umiej- – w jaki sposób były wykorzystywane ŚNP w ostat- scowienie w pierwszym rzucie, odwodzie czy też na nich konfliktach zbrojnych3. pozycji przedniej zasadniczo zmienia możliwości wy- Następnym etapem jest określenie rodzaju działań stąpienia konkretnego zagrożenia powietrznego. (rys. 3), które będą prowadzone przez przeciwnika Kolejnym etapem, o ile nie zostało to określone powietrznego w kolejnych fazach operacji powietrz- w dokumentach rozkazodawczych, jest analiza roz- nej. Bezpośredni wpływ na osłonę przeciwlotniczą mieszczenia lotnisk, lądowisk śmigłowców, bezzało- oddziału będą miały: rozpoznanie powietrzne, obez- gowych statków powietrznych oraz rejonów stanowisk władnianie systemów obrony powietrznej, izolacja startowych środków obrony powietrznej przeciwnika. lotnicza i bezpośrednie wsparcie lotnicze. Należy również dokonać analizy typów ŚNP na lotni- Realizacja zadań przez przeciwnika powietrznego skach bazowania oraz ich możliwości i stopnia goto- będzie wynikać z posiadanego stopnia kontroli po- wości bojowej. Jej efektem powinno być określenie wietrznej, tj. panowania, przewagi lub korzystnej sy- prawdopodobnego czasu dolotu ŚNP z rejonu bazo- tuacji w powietrzu. Kolejnym etapem jest procentowe wania do granicy rejonu działania, ewentualnego wy- ujęcie wysiłku lotnictwa w poszczególnych dniach korzystania lotnisk podskokowych (DOL), możliwej operacji (rys. 4). strefy wykrycia przez stacje radiolokacyjne oraz ich Istotnym elementem jest ustalenie działań, jakie taktycznego promienia działania na różnych wysoko- mogą wykonywać poszczególne typy statków po- ściach. Następnym etapem jest ustalenie liczby samo- wietrznych. Biorąc pod uwagę potencjał, którym dys- lotów obliczeniowych, gdyż każdy rodzaj statków po- ponuje przeciwnik oraz jego możliwości bojowe, wietrznych ma inny współczynnik jakościowy (rys. 5). określamy, do jakich zadań dana platforma może być Do wyliczeń tych korzystamy ze wzoru: przeznaczona. Wykorzystując te informacje, ustala-

my, z jakiego rodzaju zagrożeniem możemy się spo- Ne = LŚNP x Kk (1) tkać. Przykładowo: – działalność rozpoznawcza (ASR) – Su-22 MR, gdzie:

– obezwładnienie OP przeciwnika (SEAD) – F-16, Ne – liczba samolotów obliczeniowych, – bezpośrednie wsparcie lotnicze (CAS) – Su-25, Kk – współczynnik jakości sprzętu, Mi-24D, LŚNP – liczba środków napadu powietrznego. – izolacja lotnicza (AI) – Su-22 M4, – transport powietrzny (AAR) – Mi-8. Określając liczbę samolotów obliczeniowych, moż- Dokładna ocena przedstawionych elementów daje na również posłużyć się programem komputerowym ogólny obraz możliwego do wystąpienia zagrożenia Prognoza strat zadanych. Istotne jest też ustalenie

3 A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik…, op.cit., s. 399.

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ WALDEMAR MLYNARCZYK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA MLYNARCZYK/COMBAT WALDEMAR

MOŻLIWOŚCI WYKONANIA ZADAŃ PRZEZ ODDZIAŁY I PODODDZIAŁY BĘDĄ ZALEŻEĆ OD ZAPEWNIENIA SKUTECZNEJ OSŁONY PRZED UDERZENIAMI Z POWIETRZA SAMOLOTÓW, ŚMIGŁOWCÓW BOJOWYCH, PLATFORM BEZZAŁOGOWYCH, DZIAŁAJĄCYCH NA MAŁYCH I BARDZO MAŁYCH WYSOKOŚCIACH POD OSŁONĄ ZAKŁÓCEŃ RADIOELEKTRONICZNYCH.

liczby samolotowylotów, czyli możliwych oddziały- podczas prowadzonych działań nie powinny przekro- wań samolotów obliczeniowych na dobę walki. Ich czyć 10% na dobę. liczbę określamy korzystając ze wzoru: Kolejnym etapem jest określenie kierunków dolotu dla poszczególnych rodzajów środków napadu po-

Ns = Ne x Ku x Kn x Kw x Ks ( 2 ) wietrznego ze szczególnym uwzględnieniem ukształ - towania terenu, którego właściwości maskujące unie- gdzie: możliwią statkom powietrznym ich przedwczesne

Ns– liczba samolotów mogących oddziaływać wykrycie i ogień naziemnych systemów przeciwlotni- w określonym rejonie, czych. Nieodzowne jest również, aby ocena korytarzy

Ne – liczba samolotów obliczeniowych, podejścia była prowadzona z uwzględnieniem panują- Ku – współczynnik uwzględniający ukompletowa- cych warunków meteorologicznych. Ekstremalna nie pododdziałów przeciwnika, temperatura, duża wilgotność, zachmurzenie oraz wy-

Kn – współczynnik uwzględniający możliwości na- sokość podstawy chmur mogą znacznie ograniczyć tężenia działań, działanie statków powietrznych i powodować chociaż-

Kw – współczynnik uwzględniający stopień wy- by wykonywanie lotów na dużej wysokości. szkolenia załóg, Ponadto, dokonując oceny, powinno się uwzględ-

Ks – współczynnik uwzględniający stan sprawności niać: rodzaj zagrożenia powietrznego, profile ataku technicznej samolotów. środków napadu powietrznego oraz możliwe środki Do kalkulacji przyjmuje się normy przedstawione rażenia. w tabeli 1. Przewidziano w nich ponadto prawdopodobne stra- METODA OBIEKTOWA ty w granicach 5% na każdy wylot bojowy. Straty Jej zastosowanie jest przydatne, gdy dysponuje się w samolotach w walkach powietrznych i na ziemi informacjami o obiektach wyznaczonych do osłony.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 29 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

TABELA 2. ZESTAWIENIE LICZBY ŚNP POTRZEBNYCH DO OBEZWŁADNIANIA LUB ZNISZCZENIA WYBRANYCH OBIEKTÓW NAZIEMNYCH – PRZYKŁAD

Środki walki Su-22/Su-24/Su-25 Obiekt Bomby Kierowane pociski rakietowe obezwładnić zniszczyć obezwładnić zniszczyć W działaniach obronnych 1 Batalion piechoty zmotoryzowanej 12 38 6 16 2 Batalion czołgów 24 45 12 24 3 Dywizjon artylerii 12 18 6 9 4 SD BZ 2–3 6–9 1 3–4 5 SD DZ 8 20–24 4 10–12 6 bplot (art. – rak.) 4 16 2 8

1 x bz – 40 x BWP-1 – 1 x eskadra Mi-24 (każdy 8 x PPK Szturm) 1 x bcz – 40 x T-72 – 1 x eskadra Mi-24 (każdy 8 x PPK Szturm) 1 x bppanc – 9 x 9P133 Malutka – 2 x klucz Mi-24 (każdy 8 x PPK Szturm)

Opracowanie własne na podstawie: A. Radomyski, K. Dobija: Podręcznik przeciwlotnika. AON, Warszawa, s. 437.

Polega ona na prognozowaniu zagrożenia powietrzne- śmigłowców i samolotów lub programem komputero- go na podstawie ustalonego niezbędnego potencjału wym Prognoza strat zadanych. ŚNP do zniszczenia, obezwładnienia lub zdezorgani- zowania działania osłanianych przez siły OPL obiek- BYĆ NA BIEŻĄCO tów. Realizuje się ją w trzech następujących po sobie Doskonalenie środków walki, a także sposobów etapach: działania ŚNP przeciwnika zwiększa jego możliwości – wybór obiektów, które powinny zostać zniszczo- w zakresie skutecznego niszczenia i obezwładniania ne lub obezwładnione, aby przeciwnik naziemny wybranych elementów ugrupowania bojowego oddzia- mógł zrealizować swoje zadanie (tab. 2); łu. Możliwości wykonania zadań przez oddziały i pod- – dobór sił i środków do jego wykonania; oddziały będą zależeć od zapewnienia skutecznej osło- – określenie najbardziej prawdopodobnych sposo- ny przed uderzeniami z powietrza samolotów, śmi- bów uderzeń, które umożliwią przeciwnikowi osią- głowców bojowych, platform bezzałogowych, gnięcie zakładanego celu przy jak najmniejszych stra- działających na małych i bardzo małych wysokościach tach. pod osłoną zakłóceń radioelektronicznych. Aby podjąć Biorąc pod uwagę przedstawioną analizę oraz po- skuteczną walkę ze ŚNP, pododdziały i oddziały muszą tencjał ŚNP, którym aktualnie dysponuje przeciwnik, posiadać wiele informacji o działaniach przeciwnika możemy odpowiedzieć na takie pytania, jak: powietrznego oraz zdobywać je, przetwarzać i przeka- – czy jego środki napadu powietrznego są w stanie zywać do wykorzystania. zniszczyć, obezwładnić lub zdezorganizować wybra- Przedstawione sposoby oceny przeciwnika powietrzne obiekty; nego umożliwiają sprecyzowanie wniosków dotyczą- – czy przeciwnik powietrzny może w pełni lub jeśli cych prognozowania działań ŚNP na potrzebę wypra- nie, to w jakim stopniu osiągnąć założony cel. cowania decyzji. Na ich podstawie z każdej metody Ostatecznym rezultatem oceny przeciwnika po- oceny przeciwnika powietrznego można określić wy- wietrznego z wykorzystaniem metody obiektowej jest magania, jakim muszą sprostać pododdziały przeciw- porównanie potencjałów środków napadu powietrzne- lotnicze, by podjąć skuteczną walkę ze ŚNP. go z potencjałem osłanianych obiektów, co wskaże, Osiągnięcie sukcesu wymaga współdziałania osób w jakim stopniu należy realizować przedsięwzięcia funkcyjnych na stanowisku dowodzenia, by postawione związane z zapewnieniem osłony przez systemy obro- elementom ugrupowania bojowego zadania były realne ny przeciwlotniczej4. Do opracowywania tych danych i zapewniały ich osiągnięcie. n można się posłużyć tabelami możliwości ogniowych

4 K. Dobija: Współczesne militarne…, op.cit., s. 97.

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 TEMAT NUMERU: KONKURS – NAJLEPSZY ARTYKUŁ

Redakcja „Przeglądu Sił Zbrojnych” wspólnie z Wydziałem Wojskowym Akademii Sztuki Wojennej zorganizowała w roku akademickim 2017/2018 konkurs na najlepszą pracę roczną dla studentów podyplomowych studiów operacyjno-taktycznych. Zakwalifikowano do niego 16 prac.

SZANOWNI CZYTELNICY! NAGRODZONE KOMISJA W SKŁADZIE: PRACE PRZEWODNICZĄCY płk dr hab. ZAMIESZCZONO LESZEK ELAK ORAZ CZŁONKOWIE W NINIEJSZYM płk dr hab. PRZEMYSŁAW NUMERZE. POZOSTAŁE PAŹDZIOREK i dr JAN BRZOZOWSKI BĘDĄ PUBLIKOWANE (PRZEDSTAWICIEL WIW-u) OCENIŁA W KOLEJNYCH 25 CZERWCA 2018 ROKU NUMERACH KONKURSOWE PRACE. PSZ. 1. PIERWSZE MIEJSCE zajął oraz nagrodę w postaci dysku zewnętrznego o pojemności 1 TB otrzymał mjr Andrzej JURKIEWICZ za artykuł zatytułowany „Uwarunkowania osłony przeciwlotniczej dywizjonu artylerii samobieżnej Krab”.

2. DRUGIM MIEJSCEM i nagrodą w postaci dysku zewnętrznego o pojemności 500 GB wyróżniono mjr. Dominika KASPERKA za artykuł pt. „Dywizjon artylerii samobieżnej pułku artylerii w systemie rażenia ZT”.

3. TRZECIE MIEJSCE oraz nagrodę w postaci pendrive’a o pojemości onkurs umożliwia oficerom doskonalenie umiejętności wypowiadania się na tematy 126 GB przyznano mjr. Mariuszowi Kdotyczące sztuki operacyjnej i taktyki. Jest również okazją do przedstawienia poglądów na interesujące ich tematy. Dlatego też kierownictwo Wydziału Wojskowego, Danielowi BARDYDZE za artykuł zwłaszcza dyrektor Instytutu Sztuki Operacyjnej i Taktyki płk dr hab. Przemysław „Ocena zagrożenia powietrznego Paździorek, zaproponowało, by konkurs powtórzyć w roku akademickim 2018/2019. Inicjatywa spotkała się z przychylnością dyrektora Wojskowego Instytutu Wydawniczego. w oddziale ogólnowojskowym”. Życzymy powodzenia. PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 31 SZKOLENIE

Dalekie rozpoznanie a działania specjalne

ZDOBYCIE W ODPOWIEDNIM CZASIE NIEZBĘDNYCH INFORMACJI POMOCNYCH DOWÓDCY W PODEJMOWANIU DECYZJI UMOŻLIWIA MU PRZEJĘCIE INICJATYWY I NARZUCENIE SWEJ WOLI PRZECIWNIKOWI.

ppłk dypl. Marek Gryga Autor jest starszym wykładowcą ymagania sieciocentrycznego pola walki wy- poznawczego z procesem informacyjnym, czyli groma- w Zakładzie Działań Wmusiły wiele zmian w prowadzeniu działalności dzeniem i przetwarzaniem danych, faktów i informacji Wojsk Specjalnych rozpoznawczej. Potrzeba jej reorganizacji i integracji oraz rozpowszechnianiem wiadomości rozpoznaw- i Aeromobilnych w celu osiągnięcia zdolności ISTAR (Intelligence, czych1, spowodowała konieczność zwiększenia spraw- Instytutu Sztuki Surveillance, Target Acquisition and Reconnaissance ności systemu rozpoznania. Wraz z nią pojawiło się Operacyjnej – rozpoznanie, obserwacja, wskazywanie obiektów pojęcie dalekiego rozpoznania rozumianego jako inte- i Taktyki Wydziału uderzeń i rozpoznanie pola walki), definiowanej jako gralna część rozpoznania ogólnowojskowego w ra- Wojskowego operacyjna działalność rozpoznawcza, która integruje mach systemu rozpoznania wojsk lądowych (WLąd). Akademii i synchronizuje planowanie oraz użycie potencjału roz- Ustalono przy tym, że dalekie rozpoznanie będzie pro- Sztuki Wojennej. 1 Doktryna rozpoznanie wojskowe. D/2. SGWP, Warszawa 2013, s. 34–35.

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

+ Żołnierze przewidziani do wykonywania zadań dalekiego rozpoznania muszą w wielu przypadkach charakteryzować się takimi cechami, jak żołnierze wojsk specjalnych, np.: dużą odpornością psychofizyczną, pomysłowością, inicjatywą czy determinacją w realizacji powierzonych im zadań. RAFAŁ MNIEDŁO RAFAŁ

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 33 SZKOLENIE

wadzone w strefie działań bezpośrednich w głębi zaspokajaniu potrzeb informacyjnych szczebla opera- ugrupowania przeciwnika na większym dystansie niż cyjnego oraz strategicznego. Stąd też ich celem będzie rozpoznanie patrolowe. W rezultacie tych zmian mię- pozyskanie informacji zwłaszcza na temat obiektów dzy innymi w dwóch pułkach rozpoznawczych WLąd i działań przeciwnika mających wpływ na sytuację utworzono kompanie dalekiego rozpoznania. Prze- operacyjną oraz strategiczną, a mniej na wymiar tak- kształceniu wojsk specjalnych w samodzielny rodzaj tyczny prowadzonej walki. Nie oznacza to jednak, że sił zbrojnych (2007)2 towarzyszyła również ewolucja pododdziały wojsk specjalnych nie mogą zdobywać pojęcia działań (operacji) specjalnych. Nastąpiło bo- informacji na potrzeby pozostałych komponentów sił wiem wyłączenie ich z obszaru rozpoznania wojsko- zbrojnych (np. lądowego, powietrznego czy morskie- wego oraz ujęcie w dokumencie doktrynalnym, jakim go). Oczywiście będą to czynić, gdyż od powodzenia był DD/3.5 Operacje specjalne, jako osobnego rodza- działań pozostałych komponentów będzie zależeć czę- ju działań bojowych prowadzonych przez specjalnie do sto sukces całej operacji. W swojej działalności rozpo- tego celu wyznaczone, zorganizowane, wyszkolone znawczej elementy WS będą jednak skupiać główny i wyposażone siły, wykorzystujące taktykę, techniki wysiłek na grupach obiektów (celów), których nie bę- ZARÓWNO PROWADZENIE DALEKIEGO ROZPOZNANIA, JAK I DZIAŁANIA SPECJALNE WYMAGAJĄ WYKONYWANIA ZADAŃ W NIEPRZYJAZNYM ŚRODOWISKU

operacyjne oraz zasady użycia wykraczające poza dą miały możliwości rozpoznać organiczne siły rozpo- standardy przyjęte w wojskach konwencjonalnych3. znania pozostałych komponentów oraz które będą de- Z racji specyfiki prowadzenia zarówno dalekiego roz- cydowały o szczególnie istotnych zdolnościach strony poznania, jak i działań (operacji) specjalnych warto przeciwnej w wymiarze operacyjnym bądź strategicz- więc pokusić się o wskazanie ich podobieństw nym (np. w odniesieniu do obrony przeciwrakietowej oraz różnic między nimi. i przeciwlotniczej bądź systemów walki radioelektronicznej szczebla operacyjnego lub strategicznego). RÓŻNICE Przedstawione różnice wynikają między innymi z roli, Zarówno elementy prowadzące dalekie rozpozna- jaką przypisuje się wojskom specjalnym oraz podod- nie, jak i wyznaczone z wojsk specjalnych (WS) działom dalekiego rozpoznania podczas prowadzenia i umieszczone w ugrupowaniu przeciwnika zajmują działań. Te pierwsze są bowiem uważane za narzędzie się działalnością rozpoznawczą ukierunkowaną na za- realizujące zadania o znaczeniu strategicznym i opera- spokojenie potrzeb informacyjnych przełożonych. cyjnym. Te drugie natomiast, stanowiąc integralną Mogą stosować podobne sposoby zdobywania infor- część struktury rozpoznania wojsk lądowych, są ukie- macji, takie na przykład jak: obserwacja, patrolowa- runkowane na zdobywanie informacji przede wszyst- nie, namierzanie czy podsłuchiwanie. Zatem różnice kim na ich potrzeby. Kolejną różnicą jest przestrzega- będą wynikać z potrzeb informacyjnych odbiorcy. nie zasady ekonomii sił w wykorzystaniu potencjału W przypadku pododdziałów dalekiego rozpoznania rozpoznania. Wymusza to konieczność podziału zadań będą nimi dowódca komponentu lądowego (szczebel oraz zsynchronizowania wysiłków poszczególnych taktyczny) oraz podlegli mu dowódcy związków tak- podmiotów, w tym WS i WLąd. Trzecią są inne zdol- tycznych, zainteresowani przede wszystkim informa- ności operacyjne oraz odmienny system szkolenia, cjami mogącymi wpłynąć na prowadzone przez nich czwartą zaś zdolność przetrwania w ugrupowaniu działania. Oczywiście część informacji będzie pozy- przeciwnika. skiwana zgodnie z potrzebami szczebla operacyjnego. Zarówno prowadzenie dalekiego rozpoznania, jak Niemniej należy zdawać sobie sprawę, że zdobywanie i działania specjalne wymagają wykonywania zadań przez te elementy wiadomości, w tym o obiektach za- w nieprzyjaznym środowisku. Dlatego też żołnierze interesowania, będzie miało na celu przede wszystkim pododdziałów dalekiego rozpoznania oraz wojsk spe- potwierdzenie lub weryfikację prognozy zagrożeń cjalnych muszą przejść proces weryfikacji pod kątem opracowanej przez sztabowe komórki rozpoznawcze wymaganych cech psychofizycznych oraz specjali- dowództwa komponentu lądowego z ukierunkowa- styczne szkolenie wynikające z przyjętej taktyki oraz niem na lądowy i powietrzny wymiar działań. środowiska działań. Jednak i w tym przypadku wystę- Inaczej jest w przypadku elementów wojsk specjal- pują istotne różnice. Pododdziały dalekiego rozpozna- nych. Ich uwaga bowiem będzie skupiona głównie na nia są predysponowane do prowadzenia działań w śro-

2 Na mocy Ustawy z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektó- rych innych ustaw. 3 Operacje specjalne. DD/3.5. DWSpec, Kraków 2011, s. 9, pkt 1000.

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

dowisku lądowym. Wynika to przede wszystkim z fak- cjalizacja – podział na jednostki lub pododdziały prze- tu, że występują w strukturze WLąd, a także znaczone do prowadzenia działań w poszczególnych z przewidywanych zadań, a w konsekwencji z progra- środowiskach, co wiąże się również ze stosownym ich mów szkolenia oraz wyposażenia. Mają one bowiem wyposażeniem (np. w: pojazdy podwodne, pełnomor- realizować zadania przede wszystkim bezpośrednio na skie łodzie półsztywne, ze specjalnym ekwipunkiem korzyść dowódcy komponentu lądowego, będąc jed- statki powietrzne etc.). nym z narzędzi służących do pozyskiwania informacji ze strefy działań bezpośrednich. Tę zaś należy rozu- ZADANIA mieć jako środowisko lądowe (wraz z wodami śródlą- Duże różnice dotyczą czasu oraz sposobu i zakresu dowymi), gdzie mają się przemieścić drogą lądową ich realizowania. W przypadku dalekiego rozpoznania (przenikanie do określonego rejonu działań lub pozo- będą wykonywane głównie w czasie wojny, gdyż wte- stanie na terenie przewidzianym do czasowej utraty na dy będzie możliwe umieszczenie własnych elementów rzecz przeciwnika) lub powietrzną (przerzut z wyko- rozpoznawczych w ugrupowaniu przeciwnika. Nato- rzystaniem organicznych środków będących w dyspo- miast podczas kryzysu prowadzenie dalekiego rozpo- ZARÓWNO PROWADZENIE DALEKIEGO ROZPOZNANIA, JAK I DZIAŁANIA SPECJALNE WYMAGAJĄ WYKONYWANIA ZADAŃ W NIEPRZYJAZNYM ŚRODOWISKU

zycji komponentu lądowego bądź wydzielonych znania będzie ograniczone zazwyczaj do działania na z komponentu powietrznego). Nie są zatem przezna- własnym terytorium z obawy przed możliwością eska- czone do prowadzenia działań w środowisku morskim lacji konfliktu. Zadania, które otrzymają pododdziały i powietrznym. Natomiast WS mają zdolność do reali- dalekiego rozpoznania, będą podejmowane w ramach zacji zadań w środowiskach lądowym, powietrznym działań WLąd. Z kolei działania specjalne mogą być i morskim. Wynika to z doktryny ich użycia4, w której prowadzone we wszystkich stanach bezpieczeństwa wymienia się między innymi morskie i powietrzne państwa (tab.). W czasie pokoju, na przykład, jako operacje specjalne wraz z realizowanymi w ich ramach wsparcie militarne (Military Assistance – MA)5 przy- zadaniami. Konsekwencją tego jest posiadanie w woj- czyniają się do wzmocnienia współpracy państw so- skach specjalnych jednostek lub pododdziałów prze- juszniczych bądź zaprzyjaźnionych. W sytuacji kryzy- znaczonych do wykonywania zadań w środowisku su zadania mogą być realizowane bez rozgłosu w for- morskim bądź pododdziałów lotniczych występują- mie skrytych (covert operation)6 lub niejawnych cych w podporządkowaniu sił powietrznych. W przy- (clandestine operation)7 działań prowadzonych na te- padku operacji połączonej realizowanej w wymiarze rytorium własnym lub przeciwnika przy akceptacji narodowym lub sojuszniczym wszystkie siły i środki przez władze państwowe stopnia militarnego lub poli- w postaci zespołów zadaniowych będą podporządko- tycznego ryzyka. Na tym etapie działania specjalne wane dowódcy komponentu wojsk specjalnych odpo- mogą być podejmowane samodzielnie lub we współ- wiadającego za prowadzenie działań specjalnych na działaniu z układem pozamilitarnym (zwłaszcza ze obszarze wskazanym przez dowódcę szczebla opera- służbami specjalnymi) w celu zapobieżenia przerodze- cyjnego lub strategicznego. W celu przerzutu podod- niu się kryzysu w wojnę. Natomiast po rozpoczęciu działów WS w ugrupowanie przeciwnika przewidzia- działań wojennych będą one prowadzone wspólnie no wykorzystanie środków powietrznych, lądowych z pozostałymi komponentami sił zbrojnych w ramach (podobnie jak pododdziałów dalekiego rozpoznania) podjętej operacji. Działania specjalne wiążą się rów- oraz morskich. Powoduje to różnice w dziedzinie szko- nież z wykorzystaniem technik i procedur niestosowa- lenia i wyposażenia. nych przez pozostałe komponenty sił zbrojnych, a ma- W odniesieniu do żołnierzy pododdziałów dalekie- jących często związek ze służbami specjalnymi. go rozpoznania wyposażenie obejmuje przede wszyst- Zadaniem elementów dalekiego rozpoznania będzie kim sprzęt wojskowy przeznaczony do realizacji zadań przede wszystkim dozorowanie prawdopodobnych w środowisku lądowym, podczas gdy jednostki WS są kierunków podejścia zgrupowań przeciwnika, przy przystosowane do prowadzenia działań we wszystkich jednoczesnym unikaniu kontaktu z nimi. Mogą one wymienionych środowiskach. W przypadku jednak rozmieszczać różnego rodzaju sensory (np. akustycz- wojsk specjalnych należy zaznaczyć, że występuje spe- ne), które umożliwiają wykrycie, obserwowanie oraz

4 Operacje specjalne. DD/3.5 (A). Podrozdz. III. Powietrzne i morskie operacje specjalne. CDiS SZ, Bydgoszcz 2016, s. 34–40. 5 Ibidem, s. 25. 6 Operacje specjalne. DD/3.5 (A). CDiS SZ, Bydgoszcz 2016, s. 14. 7 Ibidem, s. 14.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 35 SZKOLENIE

TABELA. ZESTAWIENIE CECH IDENTYFIKUJĄCYCH DZIAŁANIA SPECJALNE ORAZ DALEKIE ROZPOZNANIE

Wyszczególnienie Wojska specjalne Dalekie rozpoznanie realizacja zadań głównie o znaczeniu strategicznym realizacja zadań głównie Przeznaczenie i operacyjnym o znaczeniu taktycznym i operacyjnym Stan funkcjonowania zasadniczo w czasie W (w czasie K we wszystkich stanach funkcjonowania państwa państwa (P, K, W) z ograniczeniem do własnego terytorium) samodzielnie, Sposób realizacji wspólnie z siłami pozostałych rodzajów sił zbrojnych (RSZ), w ramach działań wojsk lądowych zadań wspólnie z układem pozamilitarnym Środowisko działania lądowe, morskie, powietrzne lądowe zasadniczo standardowe dla wojsk lądowych oraz dodatkowo specjalistyczne Wyposażenie specjalistyczne, często niewystępujące w pozostałych RSZ związane z prowadzeniem działalności rozpoznawczej Miejsce realizacji strefa działań głębokich, strefa działań bezpośrednich, strefa działań bezpośrednich zadań tylna strefa działań Zasięg działania do kilkuset kilometrów (limitowany zasięgiem środków przerzutu zwykle 50–150 km od wojsk własnych (liczony od FEBA*) oraz łączności) drogą powietrzną (w tym z wykorzystaniem specjalistycznych drogą lądową (sposób zasadniczy), Sposoby statków powietrznych), drogą powietrzną (pod warunkiem drogą lądową, wsparcia ze strony lotnictwa wojsk przemieszczania drogą morską (w tym z wykorzystaniem specjalistycznych lądowych lub sił powietrznych), do rejonu działania organicznych środków transportowych), pozostawanie w rejonie planowanym do pozostawanie w rejonie planowanym do czasowej utraty czasowej utraty rozpoznanie specjalne, akcje bezpośrednie, wsparcie militarne; wsparcie działań: przeciwrebelianckich, przeciwpowstańczych, kontrterrorystycznych; prowadzenie rozpoznania głównie akcje przeciwko proliferacji BMR; metodą dozorowania, obserwacji odbijanie zakładników, działalność komórek łącznikowych; i patrolowania; w wyjątkowych sytuacjach Rodzaje działania niekonwencjonalne; przeprowadzenie akcji bezpośrednich ze w ramach morskich operacji specjalnych, m.in.: rozpoznanie wykonywanych zadań szczególnym naciskiem na wskazywanie obiektów hydrotechnicznych i morskich oraz linii brzegowej, celów systemom rażenia wojsk własnych ochrona obiektów morskich; (przede wszystkim wojsk lądowych) w ramach powietrznych operacji specjalnych przerzut w ugrupowanie przeciwnika lub odzyskiwanie pododdziałów wojsk specjalnych z jego ugrupowania * FEBA – linia styczności wojsk

Opracowanie własne. monitorowanie działań przeciwnika. Ze względu na nia. Elementy dalekiego rozpoznania będą jednak potrzeby ciągłego zaspokajania potrzeb informacyj- przede wszystkim prowadzić rozpoznanie wskazanych nych przełożonego elementy te nie powinny prowadzić obiektów, określać ich lokalizację, jak też potwierdzać samodzielnie akcji bezpośrednich, co byłoby równo- informacje i dane rozpoznawcze pozyskiwane przez znaczne z narażeniem ich na wykrycie i zniszczenie. inne rodzaje rozpoznania, a więc prowadzić rozpozna- Będą mogły natomiast wskazywać obiekty systemom nie bardziej na potrzeby wsparcia decyzji aniżeli pro- rażenia komponentu wojsk lądowych, o ile będą się wadzenia ognia. one znajdowały w ich zasięgu, a w skład sił rozpozna- Z kolei w ramach działań specjalnych przewiduje się nia będą wchodzili odpowiednio wyszkoleni żołnierze realizację wielu zadań. Do zasadniczych zalicza się: dysponujący sprzętem umożliwiającym przekazywa- rozpoznanie specjalne (Special Reconnaissance and nie niezbędnych danych do wybranych środków raże- Surveillance – SR)8, akcje bezpośrednie (Direct Ac-

8 Ibidem, s. 120.

36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

tion – DA)9 i wsparcie militarne. Akcje bezpośrednie umożliwia ograniczenie jego typów wykorzystywa- obejmują między innymi naprowadzanie systemów ra- nych w działaniach specjalnych z zachowaniem uni- żenia wojsk własnych (w tym i innych komponentów wersalności zastosowania. sił zbrojnych), co stanowi pewne podobieństwo do wskazywania celów, będące zadaniem elementów da- PODOBIEŃSTWA lekiego rozpoznania. Jednakże zakres zadań wykony- Pewne podobieństwa i różnice między dalekim roz- wanych w ramach DA przez wojska specjalne jest poznaniem oraz działaniami specjalnymi można też za- znacznie szerszy10. W procesie planowania ich użycia uważyć w odniesieniu do miejsca ich prowadzenia. Za- i przygotowania przewiduje się, co należy zrobić z ele- kłada się, że zadania związane z dalekim rozpozna- mentem realizującym akcję bezpośrednią po jej zakoń- niem będą wykonywane w odległości od około 50–70 czeniu (najczęściej planuje się jego ewakuację z wyko- do 150 km od linii styczności wojsk (FEBA) w głąb rzystaniem będących w dyspozycji wojsk specjalnych ugrupowania przeciwnika, czyli w strefie działań bez- środków przerzutu). pośrednich. Z kolei działania specjalne prowadzone Wojska specjalne w ramach operacji sojuszniczych w układzie narodowym w ramach połączonej operacji wspierają również wykonywanie zadań związanych obronnej lub strategicznej operacji obronnej mogą być z działaniami przeciwrebelianckimi i przeciwpowstań- podejmowane we wszystkich strefach11, to jest działań czymi (Counter Insurgency – COIN), ze zwalczaniem głębokich12, działań bezpośrednich oraz w tylnej strefie terroryzmu (Counterterrorism – CT) i przeciwdziała- działań13. Co więcej, w przypadku udziału w operacji niem rozprzestrzenianiu się broni masowego rażenia sojuszniczej dowódca szczebla operacyjnego może oraz materiałów chemicznych, biologicznych, radiolo- przydzielić dowódcy komponentu wojsk specjalnych gicznych i jądrowych, a także z odbijaniem zakładni- osobny obszar działań specjalnych (Joint Special Ope- ków (Hostage Release Operations – HRO) i działa- rations Area – JSOA). W układzie narodowym takie niem komórek łącznikowych. Do tego należy jeszcze rozwiązanie jest również możliwe. Można przy tym dodać zadania podejmowane w ramach powietrznych przyjąć, że decyzja o przydzieleniu takiego obszaru i morskich operacji specjalnych (m.in. przerzut wojskom specjalnym w strefie działań głębokich będzie w ugrupowanie przeciwnika i odzyskiwanie własnych podejmowana na szczeblu strategicznym, natomiast pododdziałów wojsk specjalnych z wykorzystaniem w pozostałych strefach odpowiednio przez dowódcę organicznych platform powietrznych lub morskich czy szczebla operacyjnego. też odzyskiwanie bądź ochrona okrętów oraz morskich Między dalekim rozpoznaniem oraz działaniami instalacji wydobywczych). specjalnymi i podmiotami je realizującymi występują Z tego zestawienia wynika, że czas wykonywania pewne podobieństwa, ale jest również wiele różnic. zadań będzie dłuższy, a ich zakres znacznie szerszy Nie należy przy tym zapominać, że najlepszym do- od przypisywanych pododdziałom dalekiego rozpo- wodem potwierdzającym tę tezę jest fakt, że są one znania. Wymusza to na podmiocie je realizującym realizowane przez różne podmioty. Dalekie rozpo- (przeważnie wojskach specjalnych) określenie znacz- znanie jest bowiem obecne w naszych narodowych nie większych wymagań do spełnienia w odniesieniu uwarunkowaniach, prowadzone głównie przez pod- do żołnierzy, ich szkolenia i wyposażenia. Stąd wyni- oddziały do tego przeznaczone, które stanowią inte- kają różnice w dziedzinie sprzętu i zasad jego wyko- gralną część wojsk lądowych. Natomiast działania rzystania. W pododdziałach dalekiego rozpoznania specjalne są realizowane przede wszystkim przez przeważa sprzęt przewidziany do zadań związanych wojska specjalne. stricte z pozyskiwaniem informacji, jednakże Żołnierze przewidziani do wykonywania zadań da- w znacznym stopniu zunifikowany ze sprzętem wystę- lekiego rozpoznania czy też do prowadzenia działań pującym w WLąd. W wojskach specjalnych zaś jest specjalnych w wielu przypadkach powinni charaktery- on bardziej zróżnicowany, często niespotykany w in- zować się podobnymi cechami, np.: dużą odpornością nych rodzajach sił zbrojnych, a jego zakup wynika psychofizyczną, pomysłowością, inicjatywą czy deter- właśnie z zakresu i specyfiki realizowanych zadań minacją w realizacji powierzonych im zadań. Podob- oraz potrzeby kompatybilności pod względem sprzętu nie jest z ważnością wymienionych działań. Są one bo- z sojuszniczymi wojskami specjalnymi. Z powodu wiem bardzo istotne dla podmiotów, na rzecz których różnorodności zadań żołnierz WS może być wyposa- są prowadzone. Stąd powinny się wzajemnie uzupeł- żony na przykład w kilka rodzajów broni strzeleckiej. niać, przynosząc tym samym korzyść w postaci osią- Należy jednak dodać, że postęp techniczny w dziedzi- gnięcia efektu synergii z zachowaniem poszanowania nie sprzętu wojskowego (konstrukcje modułowe) dla odmienności. n

9 Ibidem, s. 118. 10 W ramach akcji bezpośrednich realizowanych przez wojska specjalne wymienia się, poza precyzyjnym naprowadzaniem, także: rajdy, zasadzki i uderzenia, odzyskiwanie, precyzyjne niszczenie oraz abordaże w przypadku oporu. 11 Operacje specjalne. DD/3.5 (A)..., op.cit., s. 67. 12 Doktryna prowadzenia operacji połączonych, D/3B. Sygn. Szkol. 918/2015, CDiS SZ, s. 1–49. 13 Ibidem, s. 1–50.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 37 SZKOLENIE Krótkofalowe systemy łączności radiowej

ZAPEWNIENIE SIECIOCENTRYCZNOŚCI NA POLU WALKI WYMAGA UŻYCIA EFEKTYWNYCH BEZPRZEWODOWYCH SYSTEMÓW TRANSMISJI DANYCH.

kmdr por. mgr inż. Wiesław Jabłoński

latach dziewięćdziesiątych XX wieku wyda- transmisji danych (np. koszt transmisji jednego bitu Wwało się, że dalekosiężna łączność radiowa na odległość 1000 km jest znacznie mniejszy niż w paśmie krótkofalowym (KF; High Frequency – HF1) w przypadku innych systemów bezprzewodowych) zostanie całkowicie wyparta przez systemy łączności oraz braku możliwości zapewnienia wymaganej do- satelitarnej, zwłaszcza na szczeblu operacyjno-taktycz- stępności łączy satelitarnych na obszarach, gdzie jest nym w systemach łączności wojsk lądowych i marynar- prowadzona operacja. Dodatkowo należy zauważyć, ki wojennej oraz w radiokomunikacji morskiej. Dyna- że systemy satelitarne są wrażliwe na uszkodzenie Autor jest szefem miczny rozwój systemów łączności troposferycznej (np. w czasie wynoszenia satelity na orbitę przez ra- Wydziału Monitoringu również otwierał nowe perspektywy budowy bezprze- kietę nośną) oraz podatne na destrukcyjne oddziały- w Centrum Wsparcia wodowych systemów wymiany danych i głosu na powanie przeciwnika (z użyciem pocisków rakietowych Systemów Dowodzenia trzeby operacji lądowych. Biorąc pod uwagę fakt, że jo- przenoszonych przez myśliwce). Ponadto wyniesienie DGRSZ. nosferyczna propagacja fal radiowych HF zapewnia ko- satelity na orbitę jest bardzo kosztowne (np. start ra- munikację na bardzo dużą odległość z użyciem kiety Tytan II2 z satelitą to koszt około 60 mln dola- nadajników relatywnie małej mocy, możliwe jest zatem rów) i wymaga czasu, który ma kluczowe znaczenie szybkie budowanie tanich bezprzewodowych syste- dla powodzenia wielu operacji. Niestety, jakość trans- mów łączności w porównaniu na przykład z systemami misji danych cyfrowych w przypadku systemów HF satelitarnymi. Z tego właśnie powodu komunikacja ra- jest bardzo zła. Bitowa stopa błędu (BER3) to wartość diowa w paśmie fal radiowych HF nadal jest wykorzy- rzędu 10-1 do 10-5. Dwoma podstawowymi czynnika- stywana, mimo zwiększającej się konkurencji ze strony mi powodującymi to zjawisko są: systemów satelitarnych i troposferycznych. – przypadkowa zmienność charakterystyk propagacji fal radiowych z zakresu HF, która powoduje inten- POTRZEBY sywne multiplikatywne zakłócenia transmitowanych Z wojskowego punktu widzenia popularność sys- sygnałów; temów HF to rezultat względnie niskich kosztów – obecność silnego, selektywnego, zmiennego urządzeń radiowych, dużej efektywności systemu w czasie addytywnego zakłócenia, którego źródłem

1 HF – zakres częstotliwości radiowych z przedziału 3–30 MHz. 2 Titan – rodzina amerykańskich transportowych rakiet kosmicznych jednokrotnego użytku. Większość tych rakiet jest rozwinięciem pocisku bali- stycznego ICBM Titan II. Był to dwustopniowy pocisk wykorzystywany przez USAF od połowy lat sześćdziesiątych do połowy lat osiemdziesiątych. 3 BER (Bit Error Rate) – elementowa, bitowa stopa błędów (pol. współczynnik błędnych bitów). W telekomunikacji oznacza współczynnik liczby błędnych bitów (elementów, znaków lub bloków) jako stosunek do całkowitej liczby otrzymanych bitów (elementów, znaków lub bloków) wysłanych podczas ustalonego interwału czasowego.

38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

Z wojskowego punktu widzenia popularność systemów HF to rezultat względnie niskich kosztów urządzeń radiowych oraz dużej efektywności systemu transmisji danych. BOGUSŁAW POLITOWSKI BOGUSŁAW

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 39 SZKOLENIE

RYS. 1. OGÓLNA KONCEPCJA BUDOWY CZĘŚCI NADAWCZEJ MODEMU RADIOWEGO

WYJŚCIE

Opracowanie własne na podstawie: MIL STD-188- Opracowanie własne na podstawie: 110B Interoperability and MIL STD-188-110B Interoperability performance standards and performance standards for data modems. for data modems.

są często nawet oddalone nadajniki, a także przemy- – szybkiego awaryjnego połączenia z obszarem słowe interferencje. (sektorem) stacjonarnej sieci telekomunikacyjnej po- W celu wyeliminowania negatywnego wpływu zbawionym możliwości komunikacji z pozostałą czę- tych zjawisk na jakość transmisji danych w łączach ścią systemu (np. z powodu awarii kluczowego węzła HF w latach osiemdziesiątych XX wieku rozpoczęto tej sieci); w Stanach Zjednoczonych prace badawcze nad opra- – jako szybka i tania alternatywa dla komunikacji cowaniem całkowicie cyfrowych systemów łączności z obszarami katastrof spowodowanych klęskami ży- radiowej HF. Dodatkowym czynnikiem mającym wiołowymi albo z rejonami działań wojsk specjal- wpływ na prowadzone badania był fakt, że systemy nych (sił policyjnych lub straży pożarnej), z możli- radiokomunikacji HF mają ugruntowaną (niezastąpio- wością zapewnienia dużego zasięgu łączności oraz ną) pozycję w wojskowej i cywilnej radiokomunikacji. oferowania dostępu do Internetu (głównie poczta Dlatego też systemy te są i nadal będą integrowane ze elektroniczna); współczesnymi cyfrowymi systemami C4I (Com- – jako szybka i tania komunikacja z agentami pro- mand, Control, Communications, Computers and In- wadzącymi operacje wywiadowcze na terenie innego telligence), którym zapewniają tanie i efektywne oraz państwa lub w rejonie przez nie kontrolowanym. bezpieczne bezprzewodowe łącza wymiany danych. Systemy cyfrowej transmisji danych w paśmie HF Ogólnie rzecz biorąc, zautomatyzowane systemy z punktu widzenia działań taktyczno-operacyjnych łączności radiowej HF mogą stanowić interesującą al- prowadzonych na lądzie i morzu nadal zajmują ternatywę i być uzupełnieniem komunikacji dla użyt- szczególne miejsce w wojskowych systemach dowo- kowników międzynarodowej sieci informatycznej dzenia. Należy podkreślić, że realizacja koncepcji w następujących przypadkach: działań sieciocentrycznych w sposób wysoce mobil- – dla stacjonarnych użytkowników znajdujących się ny nie jest możliwa bez wydajnego i niezawodnego w dużej odległości od ośrodków miejskich (łączność systemu łączności radiowej HF. Dotyczy to w szcze- poza horyzontem radiowym) – transmisja głosu i da- gólności wymiany danych na odległość od 60 do nych, zwłaszcza w rejonach, gdzie budowa infrastruk- 2 tys. km. tury sieci telefonii komórkowej GSM jest nieopłacalna; – jako alternatywa dla komunikacji satelitarnej mo- KONCEPCJA bilnych użytkowników (łączność poza horyzontem ra- Dokumentem mającym szczególne znaczenie dla diowym) – transmisja głosu i danych wykorzystująca procesu stosowania nowoczesnych systemów transmisji techniki ALE (Automatic Link Establishment); danych w łączach HF jest norma MIL STD-188-110B

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

Interoperability and performance standards for data Message – koniec wiadomości) długości 32 symboli. modems, ponieważ w formie standardu zawiera prak- Dla szybkości transmisji: 150, 300, 600 i 1200 bps tyczne wyniki prowadzonych prac badawczych. Nor- używane są bloki danych i sekwencji treningowej ma przedstawia koncepcję budowy części nadawczej długości 20 symboli. Natomiast dla szybkości trans- nowoczesnego modemu radiowego HF (rys.1) oraz misji 2400 i 4800 bps są stosowane bloki danych definiuje standardy transmisji danych w łączach HF długości 32 oraz sekwencje treningowe długości z wykorzystaniem: 16 symboli. – jednej częstotliwości podnośnej i emisji radiowej W modemach 1G podstawową modulacją często- SSB4, tliwości podnośnej jest 8PSK. Polega ona na tym, że – wielu częstotliwości podnośnych i emisji radio- trzybitowe symbole (transmitowanych danych uży- wych SSB, tecznych) z wyjścia skramblera9 sterują fazą często- – jednej częstotliwości podnośnej i emisji radiowej tliwości podnośnej (przebieg sinusoidalny o często- ISB5. tliwości 1800 Hz). I tak symbol 0 (000) odpowiada W sytuacji wykorzystania jednej częstotliwości fazie 0 stopni, symbol 1 (001) fazie 45 stopni, symbol podnośnej i emisji radiowej SSB definiowane są 2 (010) fazie 90 stopni itd. Dopuszczalna odchyłka w normie tzw. modemy pierwszej (1G) i drugiej ge- częstotliwości generatora przebiegu modulowanego neracji (2G). od wartości nominalnej 1800 Hz powinna zawierać Modemy 1G zostały zdefiniowane już we wcześniej- się w granicach ±1 Hz. szej jej wersji (standard MIL STD-188-110A) i są Modemy 1G nie mają wbudowanych automatycz- określane mianem „Serial”. nych mechanizmów negocjacji warunków połączenia Modemy te są przeznaczone do pracy w radiowym i wymiany danych (m.in. szybkości transmisji da- kanale HF z pojedynczą częstotliwością podnośną nych, parametrów przeplotu itp.) przed rozpoczęciem i z wykorzystaniem ośmiowartościowego kluczowa- ich transmisji oraz w trakcie jej trwania. W konse- nia fazy (8PSK)6. Szybkość modulacji wynosi za- kwencji parametry wymiany danych są konfigurowa- wsze 2400 bodów7 (symboli na sekundę), niezależnie ne bezpośrednio przed rozpoczęciem transmisji da- od przepływności informacyjnej. Modemy zapewnia- nych między uczestniczącymi w niej modemami. Ich ją transmisję danych z szybkością: 75, 150, 300, 600, zmiana jest możliwa dopiero po zakończeniu wymia- 1200 i 2400 bps (bits per second – bitów na sekun- ny. Oznacza to, że modem nie oferuje mechanizmów dę). W trybie pracy bez kodowania kanałowego mo- automatycznej adaptacji parametrów transmisji da- dem może pracować z przepływnością 4800 bps. Nie nych do zmieniających się warunków propagacji sy- jest on jednak zalecany, gdyż transmisja w kanale HF gnału w kanale transmisyjnym w trakcie transmisji. charakteryzującym się znacznymi zanikami jest mało Modemy 2G są przeznaczone do pracy w kanale efektywna. Standardową miarą oceny wpływu jako- radiowym HF z pojedynczą częstotliwością podnośną ści kanału transmisyjnego na możliwą do osiągnięcia i zapewniają szybkość transmisji danych: 3200, 4800, szybkość transmisji danych w telekomunikacji jest 6400, 8000 i 9600 bps. W trybie bez kodowania ka- zależność uzyskanej jej wartości od SNR8 na wejściu nałowego modem może pracować z przepływnością odbiornika (części odbiorczej modemu). Na rysunku 12800 bps, nie jest on jednak zalecany. Ze względu 2 przedstawiono wpływ SNR na możliwą do uzyska- na dostosowanie do transmitowania danych o więk- nia szybkość transmisji danych według normy szych przepływnościach informacyjnych modem wy- MIL STD-188-110B dla Medium Data Rate (BER korzystuje bardziej złożone techniki modulacji i dłuż- transmisji 10-5). sze bloki danych niż modem 1G. Format ramki wykorzystywanej przez modem 1G W modemie jest stosowany przeplot blokowy, który został przedstawiony na rysunku 3. Rozpoczyna się może być dostosowany do sześciu różnych długości od preambuły początkowej synchronizacji długości od 0,12 do 8,64 s oraz jeden rodzaj kodowania sploto- 80 symboli, po którym następują na przemian bloki wego o sprawności 1/2 i stałej ograniczającej równej danych długości 20 lub 32 symboli oraz bloki se- siedem (liczba komórek rejestru przesuwnego, z któ- kwencji treningowych długości 20 lub 16 symboli. rego zbudowany jest koder). Kodowanie w powiąza- Każda ramka kończy się sekwencją EOM (End Of niu z operacją punktowania umożliwia wytworzenie

4 SSB (Single Side Band) – rodzaj radiowej emisji, w czasie której jest emitowana tylko wstęga boczna bez fali nośnej. 5 ISB (Independent Side Band) – rodzaj radiowej emisji, w czasie której są emitowane dwie niezależne wstęgi boczne bez fali nośnej. 6 8 PSK (Phase Shift Keying) – ośmiowartościowa forma modulacji PSK, w której faza może przyjmować jedną z ośmiu wartości przesuniętych względem siebie o 45°, reprezentując logiczne trzy bity: „000” lub „001” itd. 7 Bod (Baud) – miara określająca szybkość modulacji transmitowanego sygnału (liczbę zmian zmodulowanego sygnału na sekundę). Nazwa pochodzi od nazwiska: Émile Baudot, który był twórcą telegraficznego kodu Baudot. 8 SNR (signal-to-noise ratio) – stosunek sygnału (użytecznego) do szumu we wszelkich urządzeniach elektronicznych oraz w telekomunikacji ana- logowej i cyfrowej. Określa wartość (wyrażoną najczęściej w dB) mocy sygnału użytecznego w zadanym paśmie częstotliwościowym w stosunku do mocy szumów w tym samym paśmie częstotliwościowym. 9 Scrambler służy do randomizacji sekwencji bitowych. Dane wejściowe są poddawane mieszaniu z ciągiem pseudolosowym.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 41 SZKOLENIE

RYS. 2. WPŁYW SNR NA SZYBKOŚĆ TRANSMISJI DLA BER 10-5 20

SNR [db] 10

6 Opracowanie własne na podstawie: 4 MIL STD-188-110B Interoperability and performance 2 standards for data modems. 0 75 150 300 600 1200 2400 Szybkość transmisji [bps] RYS. 3. FORMAT RAMKI WYKORZYSTYWANEJ PRZEZ MODEM 1G

Format ramki dla szybkości transmisji: 150, 300, 600 i 1200 bps

20 20 20 32 80 symboli (zmiany fazy) 20 symboli (zmiany fazy) symboli 20 symboli (zmiany fazy) symboli 20 symboli (zmiany fazy) symboli symbole

blok 1 blok 2 blok n

Format ramki dla szybkości transmisji: 2400 i 4800 bps

16 16 16 32 80 symboli (zmiany fazy) 32 symbole (zmiany fazy) symboli 32 symbole (zmiany fazy) symboli 32 symbole (zmiany fazy) symboli symbole

blok 1 blok 2 blok n

preambuła blok danych sekwencja treningowa sekwencja EOM

Opracowanie własne kodu blokowego o sprawności 3/4. Informacje o wy- automatyczne i adaptacyjne definiowanie parametrów na podstawie: branej przepływności informacyjnej i parametrach transmisji w zależności od rzeczywistych parametrów MIL STD-188-110B przeplotu są przesyłane do oddalonego modemu (od- kanału transmisyjnego. Interoperability bierającego dane transmitowane) jako część preambu- Na rysunku 4 przedstawiono wpływ SNR na możli- and performance ły początkowej, następnie okresowo potwierdzane wą do uzyskania szybkość transmisji danych według standards for w preambule powtarzalnej (reinserted). Rozwiązanie MIL STD-188-110B dla high data rate (BER trans- data modems. takie umożliwia realizację automatycznego procesu misji 10-5) oraz przy założeniu modelu kanału trans- negocjowania parametrów transmisji danych przed misyjnego zgodnego z: ITU-R F.520-2 – Use of high ich wymianą przez uczestniczące w niej modemy oraz frequency ionospheric channel Simulator i AWGN

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

RYS. 4. WPŁYW SNR NA SZYBKOŚĆ TRANSMISJI DLA BER 10-5

30 ITU-R Poor Channel 25

AWGN 20 Channel SNR [dB] 15

10 Opracowanie własne na podstawie: STANAG 4539 Technical standards 5 for non-hopping HF communications waveforms. 0 3200 4800 6400 8000 9600 12800 Szybkość transmisji [bps] RYS. 5. FORMAT RAMKI WYKORZYSTYWANEJ PRZEZ MODEM 2G

287 symboli

184 symbole 256 symboli 256 symboli 256 symboli

184 symbole początkowa preambuła synchronizacji

blok danych

Opracowanie własne na sekwencja treningowa podstawie: MIL STD-188- -110B Interoperability regularnie wstawiana preambuła and performance standards for data modems.

(Additive White Gaussian Noise – addytywny biały „mini-probe” jest zastępowana przez preambułę po- szum gaussowski). wtarzalną, określaną jako reinserted, której zadaniem Format ramki wykorzystywanej przez modem 2G jest ułatwienie właściwego odbioru danych (między został przedstawiony na rysunku 5. Rozpoczyna się innymi umożliwienie kompensacji przesunięcia Dop- ona od preambuły początkowej synchronizacji długo- plera oraz zapewnienie synchronizacji). ści 287 symboli, po której następują 72 bloki danych W modemie 2G powinna być stosowana jedna długości 256 symboli, transmitowane między dwoma szybkość modulacji dla wszystkich symboli transmi- sekwencjami treningowymi („mini-probes”) długości syjnych, wynosząca 2400 bodów (symboli/s). 31 symboli (ramki danych). Każda 72. sekwencja W przypadku generowania przez modem zegara

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 43 SZKOLENIE

– krótki nagłówek (tylko sekwencja synchroniza- TABELA 1. MODULACJE cyjna bez możliwości automatycznego rozpoznawa- nia prędkości i przeplotu), UŻYWANE PRZEZ MODEMY 2G – odpowiednik: MIL-STD-188-110B (section 5.3.1.3.a). Przepływność informacyjna Lp. Rodzaj modulacji Ustala następujące parametry transmisji danych: [bps] – prędkość transmisji (kodowana): 75, 150, 300, 1 3200 QPSK 600, 1200, 2400 bps, 2 4800 8PSK – prędkość transmisji (niekodowana): 1200, 2400, 3600 bps, 3 6400 16QAM – pasmo: 3000 Hz, 4 8000 32QAM – podnośna: 1800 Hz, 5 9600 64QAM – przeplot: długi 4,8 s, krótki 0,6 s. 6 12800 64QAM • STANAG 4529 Characteristics of single tone mo- dulators/demodulators for maritime HF radio links Opracowanie własne na podstawie: MIL STD-188-110B Interoperability and performance standards for data modems. with 1240 Hz bandwidth. Wywodzi się ze standardu ujętego w STANAG-u 4285, który został zaadaptowa- ny na potrzeby optymalnego wykorzystania w syste- nadawczego szybkość ta powinna być utrzymywana mach radiokomunikacji morskiej przez dostosowanie z dokładnością nie mniejszą niż ±0,24 symboli/s do użycia w kanałach zawężonych do 1240 Hz. Zawę- (10 ppm10). Symbole transmisyjne powinny modulo- żenie to osiągnięto kosztem zmniejszenia wartości wać przebieg sinusoidalny (lub parę takich przebie- szybkości modulacji z 2400 do 1200 bodów. Oczywi- gów pozostających względem siebie w kwadraturze ście spowodowało to również zmniejszenie o połowę w razie modulacji QAM11) o częstotliwości nominal- wartości przepływności użytkowych w stosunku nej 1800 Hz, generowanej z dokładnością do 10 ppm do wyspecyfikowanych w STANAG-u 4285. Standard (±0,018 Hz). opisany w STANAG-u 4529 pozwala również na nie- W odniesieniu do symboli wszystkich danych steru- zależne wybieranie częstotliwość podnośnych nadaw- jących modem stosuje modulację 8PSK. Symbole te czych (TX) i odbiorczych (RX) w zakresie częstotli- przed procesem modulacji nie podlegają operacji wości 800–2400 Hz z krokiem 50 Hz. skramblingu. Rodzaj modulacji zastosowanej do Wprowadzony na potrzeby modemów 1G standard transmisji symboli danych użytkownika zależy przede ten charakteryzuje się następującymi cechami: wszystkim od przepływności informacyjnej, co przed- – modulacja 8PSK częstotliwości podnośnej, stawiono w tabeli 1. – optymalna dla transmisji typu broadcast, – duża odporność na zakłócenia kanału jonosfe- STANDARDY TRANSMISJI DANYCH rycznego, Zostały zawarte w następujących dokumentach – łatwa synchronizacja na danych, normatywnych: – krótki nagłówek, • STANAG 4285 Characteristics of 1200/2400/ – odpowiednik: MIL-STD-188-110B (section 3600 bps single tone modulator/demodulators for 5.3.1.3.k). HF radio. Definiuje on standard transmisji danych Podaje następujące parametry transmisji danych: przez modem radiowy, w którym używa się pojedyn- – prędkość transmisji (kodowana): 75, 150, 300, czej podnośnej w paśmie akustycznym o częstotliwo- 600, 1200 bps, ści 1800 Hz. Jest ona modulowana zgodnie z zasadą – prędkość transmisji (niekodowana): 600, 1200, modulacji 8 PSK oraz zapewnia maksymalną szyb- 1800 bps, kość transmisji danych do 3600 bps. – pasmo: 1500 Hz, Wprowadzony na potrzeby modemów 1G standard – podnośna: zakres częstotliwości 800–2400 Hz ten ma następujące cechy: z krokiem 50 Hz, – modulacja 8 PSK częstotliwości podnośnej, – przeplot: długi 4,8 s, krótki 0,6 s. – optymalny dla transmisji typu broadcast12, • STANAG 4415 Characteristics of a robust, – duża odporność na zakłócenia kanału jonosfe- non-hopping, serial tone modulator/demodulator for rycznego, severely degraded HF radio links. Jest standardem dla – łatwa synchronizacja na danych (w środku trans- komunikacji krótkofalowej w kanale o bardzo słabej misji), jakości i przebiegającej w bardzo trudnych warunkach

10 ppm (parts per million) – liczba części na milion; 0,0001%. 11 Modulacja QAM (Quadrature Amplitude Modulation) – kwadraturowa modulacja amplitudowo-fazowa służąca do przesyłania danych cyfrowych przez kanał radiowy, stosowana m.in. w transmisjach DVB. Modulacja QAM jest połączeniem modulacji amplitudy i modulacji fazy. 12 Broadcast – rozsiewczy (rozgłoszeniowy) tryb transmisji danych polegający na wysyłaniu przez jeden nadajnik (modem) danych, które powinny być odebrane przez wszystkie pozostałe odbiorniki (modemy) pracujące w danej sieci radiowej.

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

propagacyjnych. Standard umożliwia transmisję da- – mało wydajny energetycznie, zwłaszcza w przy- nych z prędkością 75 bps w przypadku małego współ- padku największych prędkości transmisji (QAM), czynnika SNR, dużych przesunięć dopplerowskich – automatyczne dostrojenie demodulatora modemu i wielościeżkowości. STANAG ten jest kompatybilny do prędkości i przeplotu odbieranej transmisji (w na- z trybem MIL-STD-188-110B dla prędkości 75 bps. główku ramki jest zawarta informacja o prędkości Charakteryzuje się następującymi cechami: transmisji i przeplocie), – modulacja RAKE identyczna z modulacją „Serial” – praca equalizera według 6,75 ms estymaty kanału 75 bps oraz zwiększone wymagania odporności na o częstotliwości zaników maksymalnie 1 Hz, zakłócenia, – korekcja błędów za pomocą kodu splotowego – brak equalizera (korektora) kanału, o stopniu 3/4 oraz przeplotu blokowego o sześciu cza- – duża odporność na zakłócenia, sach trwania (od 0,1 do 8,61 s), – duża wydajność energetyczna (mała energia na – możliwość dostrajania do częstotliwości z pręd- jeden bit), kością do 3,5 Hz/s w zakresie od -75 do +75 Hz – odpowiednik: MIL-STD-188-110B (section 5.3.4 – względem nośnej 1800 Hz, opcja). – odpowiednik MIL-STD-188-110B. Standard ustala takie parametry transmisji danych, jak: Zapewnia on następujące parametry transmisji – prędkość transmisji (kodowana): 75 bps, danych: – pasmo: 3000 Hz, – very robust – prędkość transmisji (kodowana): – podnośna: 1800 Hz, 75 bps, – przeplot: zerowy, długi, krótki. – low to medium data rate – prędkość transmisji • STANAG 4539 Technical standards for non-hop- (kodowana): 150, 300, 600, 1200, 2400 bps, ping HF communications waveforms. Definiuje spo- – high data rate – prędkość transmisji (kodowana): soby transmisji dla prędkości od 75 do 12800 bps. Za- 3200, 4800, 6400, 8000, 9600 bps, kłada zgodność z normą MIL-STD-188-110B App. C – high data rate – prędkość transmisji (niekodowa- w zakresie dużych, średnich i małych prędkości trans- na): 12800 bps, misji. Do pracy w zdegradowanym kanale z prędko- – prędkość modulacji: 2400 bodów, ścią 75 bps jest wykorzystywany tryb zdefiniowany – pasmo: 3000 Hz, w STANAG-u 4415. – podnośna: 1800 Hz, Standard opisany w STANAG-u 4539 charaktery- – przeplot: ultrakrótki, bardzo krótki, krótki, średni, zuje się tym, że przebiegi emitowane przez modem długi, bardzo długi. mogą być automatycznie zidentyfikowane przez mo- Na rysunku 6 przedstawiono wpływ SNR na możli- dem odbierający, co pozwala dostosować prędkość wą do uzyskania szybkość transmisji danych według odbierania oraz sposób demodulacji. Automatyczne STANAG-u 4539 dla high data rate (BER transmisji dostosowywanie demodulacji do nadawanego sygnału 10-4) oraz przy założeniu modelu kanału transmisyj- umożliwia stosowanie trybu według STANAG-u 4539 nego zgodnego z ITU-R F.520-2 oraz AWGN. w systemach realizujących dynamiczną adaptację mo- • MIL STD-188-110A Interoperability and perfor- dulacji do warunków transmisyjnych. mance standards for data modems. Sposób modulacji częstotliwości podnośnej zależy Opisuje systemy cyfrowej transmisji danych o szyb- od szybkości transmisji w następujący sposób: kości transmisji od 75 do 2400 bps z wykorzystaniem – 3200 bps - QPSK – jeden symbol reprezentuje kodowania splotowego oraz z szybkością transmisji 2 bity, 4800 bps bez kodowania. Standard ten jest oznaczany – 4800 bps - 8PSK – jeden symbol reprezentuje w modemach i sprzęcie radiowym jako „Serial”. Ko- 3 bity, rzysta z modulacji PSK. Do sygnału wysyłanego – 6400 bps - 16QAM – jeden symbol reprezentuje przez modem są dodawane znane segmenty danych 4 bity, umożliwiające odbiornikowi adaptacyjne dostosowa- – 8000 bps - 32QAM – jeden symbol reprezentuje nie do własności kanału. 5 bitów, Standard ten wprowadzony na potrzeby modemów – 9600 bps - 64QAM – jeden symbol reprezentuje 1G ma następujące cechy: 6 bitów, – modulacja 8 PSK częstotliwości podnośnej, – 12800 bps - 64QAM – jeden symbol reprezentuje – optymalny do transmisji typu broadcast, 6 bitów. – duża odporność na zakłócenia kanału jonosfe- Standard ten wprowadzony na potrzeby modemów rycznego, 2G ma następujące cechy: – łatwa synchronizacja na danych (w środku trans- – modulacja PSK i QAM, misji), – duża prędkość transmisji, – krótki nagłówek (tylko sekwencja synchroniza- – automatyczne określenie prędkości transmisji cyjna bez możliwości automatycznego rozpoznawa- i przeplotu dzięki rozbudowanemu nagłówkowi, nia prędkości i przeplotu). – mała odporność na zakłócenia, Jego odpowiednikiem jest MIL-STD-188-110B – możliwość synchronizacji na danych, (Annex B, Section 2, 3 i 5).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 45 SZKOLENIE

RYS. 6. WPŁYW SNR NA SZYBKOŚĆ TRANSMISJI DLA BER 10-4

25 ITU-R Poor Channel

AWGN SNR [dB] Channel 15

10 Opracowanie własne na podstawie: MIL STD-188-110B 5 Interoperability and performance standards for data modems. 0 3200 4800 6400 8000 9600 12800 Szybkość transmisji [bps]

Zapewnia on następujące parametry transmisji danych: – modulacja PSK i QAM, – medium data rate – prędkość transmisji (kodowa- – duża prędkość transmisji, na): 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps, – rozbudowany nagłówek pozwalający na automa- – medium data rate – prędkość transmisji (niekodo- tyczne określenie prędkości transmisji i przeplotu, wana): 4800 bps, – odporność na zakłócenia, – prędkość modulacji: 2400 bodów, – możliwość synchronizacji na danych, – pasmo: 3000 Hz, – mało wydajny energetycznie, zwłaszcza przy naj- – podnośna: 1800 Hz, większej prędkości transmisji (QAM), – przeplot: zerowy, krótki, długi. – automatyczne dostrojenie demodulatora modemu • MIL STD-188-110B Interoperability and perfor- do prędkości i przeplotu odbieranej transmisji, mance standards for data modems. – praca equalizera według 6,75 ms estymaty kanału Zapewnia większą przepływność w porównaniu o częstotliwości zaników maksymalnie 1 Hz, z MIL-STD-118-110A, z możliwością ich automa- – korekcja błędów za pomocą kodu splotowego tycznego wyboru (autobaud). W dodatku C (Appen- o stopniu 3/4 i przeplotu blokowego o sześciu czasach dix C) standaryzacja obejmuje pojedynczy kanał trwania (od 0,1 do 8,61 s), (SSB), natomiast w dodatku F (Appendix F) – kanał – możliwość dostrajania do częstotliwości z pręd- podwójny (ISB). Dla transmisji w kanale SSB są kością do 3,5 Hz/s w zakresie od -75 do +75 Hz przeznaczone przepływności 3200, 4800, 6400, 8000 względem nośnej 1800 Hz. i 9600 bps z zastosowaniem kodowania splotowego Jest odpowiednikiem STANAG-u 4539 (Annex B, oraz 12800 bps bez kodowania. W kanale ISB możli- Section 4). we są przepływności 9600, 12800, 1600 i 19200 bps. Zapewnia on określone parametry transmisji danych: Standard MIL-STD-188-110B wykorzystuje modu- – high data rate – prędkość transmisji (kodowana): lację PSK i QAM oraz udostępnia prędkości transmi- 3200, 4800, 6400, 8000, 9600 bps, sji większe niż 2400 bps. Przebiegi emitowane przez – high data rate – prędkość transmisji (niekodowa- modem w trybie MIL-STD-188-110B umożliwiają na): 12800 bps, ich identyfikację przez modem odbierający, co po- – prędkość modulacji: 2400 bodów, zwala dostosować prędkość, sposób demodulacji oraz – pasmo: 3000 Hz, długość przeplotu. – podnośna: 1800 Hz, Standard ten wprowadzony na potrzeby modemów – przeplot: ultrakrótki, bardzo krótki, krótki, średni, 2G ma następujące cechy: długi, bardzo długi.

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

• MIL-STD-188-110B App. F definiuje możliwość nych lądowych i morskich stacjach wyposażonych pracy modemu z dwiema niezależnymi wstęgami w radiostacje HF. bocznymi (ISB), co pozwala na bardzo dużą pręd- Jest to modem radiowy spełniający wymagania kość transmisji – do 19200 bps włącznie. W tym zawarte w STANAG-ach 4285, 4529, 4539 i 4415 standardzie wykorzystuje się zasadę wielokanałowo- oraz MIL-STD-188-110A/B, dotyczące transmisji ści w celu uzyskania większej przepustowości niż danych. Interferencje międzyznakowe powodowane dla trybów jednokanałowych. Aby wykorzystać tryb zjawiskiem wielościeżkowości w transmisji HF są ISB, modem współpracuje z radiostacją z dwoma eliminowane przez zastosowanie equalizera kanału. niezależnymi wstęgami bocznymi (ISB) lub dwoma Wydajność modemu zwiększono dzięki zastosowa- radiostacjami SSB. Moduluje niezależnie obie wstę- niu kodowania splotowego FEC 13 oraz dekodera gi boczne radiostacji ISB lub dwa kanały radiostacji Viterbiego dla wszystkich prędkości transmisji da- SSB. Standard MIL-STD-188-110B App. F jest bar- nych – od 75 do 19200 bps. Rodzaje modulacji, dzo podobny do trybu MIL-STD-188-110B App. C prędkość transmisji danych oraz pozostałe funkcje pod względem sposobu modulacji częstotliwości modemu są dostępne z klawiatury panelu czołowego podnośnych, z tą jednak różnicą, że umożliwia trans- lub przez interfejs zdalnego sterowania. Polecenia misję danych z podwójną prędkością dzięki wyko- zdalnego sterowania są zgodne z wymaganiami za- rzystaniu dodatkowego kanału radiowego. wartymi w STANAG-u 5066 aneks E. Modem ma Standard ten zapewnia następujące parametry wbudowane interfejsy zapewniające jego kompaty- transmisji danych: bilność z radiostacjami HF (STANAG 4203), urzą- – ISB – prędkość transmisji (kodowana): 9600, dzeniami kryptograficznymi oraz terminalami zdal- 12800, 16000, 19200 bps, nego sterowania (rys. 7). – prędkość modulacji: 2400 bodów, Modem ma możliwość regulacji częstotliwości – pasmo: 2 x 3000 Hz, znaku oraz przerwy z krokiem 1 Hz w celu modulo- – podnośna: 1800 Hz, wania FSK. Współpracuje z radiostacją HF przez – przeplot: ultrakrótki, bardzo krótki, krótki, śred- układ dopasowania, który pozwala na regulację sy- ni, długi, bardzo długi. gnału nadawczego i odbiorczego w zakresie od -20 Nie ma odpowiednika. do +6 dB. Modem jest wyposażony w złącze RJ45 •Komercyjny standard lotniczy (Comm. Airborn) zapewniające współpracę z siecią typu Ethernet. opracowany pod kątem eksploatacji w zawężonych Może też być zdalnie sterowany z użyciem kompute- kanałach, dostępnych w pasmach lotniczych ra wyposażonego w złącze: RS-232, RS-422 lub (2,4 kHz zamiast 3 kHz), z szybkością modulacji RS-423 oraz terminala znakowego komunikacji sze- 1800 bodów zamiast powszechnie stosowanej w in- regowej zgodnego ze standardem ASCII. W tabeli 2 nych standardach szybkości 2400 bodów. Zapewnia przedstawiono tryby pracy modemu PSK-1001AM, możliwość automatycznego dostosowania szybkości natomiast w tabeli 3 – dane techniczne urządzenia. transmisji w zakresie od 75 do 8000 bps (9600 bps • MDM-Q9604, będący szybkim, czterokanało- bez kodowania kanałowego). wym modemem HF przystosowanym do pracy • Komercyjny standard morski (Comm. Maritime) w standardowym kanale 3 kHz w systemie radio- opracowany dla transmisji danych z wykorzystaniem wym SSB lub przez dwa takie kanały w systemie istniejących radiostacji morskich, działających ISB (fot. 2). W pierwszym przypadku może praco- w ekstremalnie wąskim paśmie. Zapewnia możli- wać z maksymalną szybkością transmisji 9600 bps, wość pracy z szybkością modulacji 1440 bodów oraz w drugim – 19200 bps. Dodatkową jego cechą jest automatycznego wyboru szybkości transmisji w za- możliwość wykorzystywania trzech kanałów (pasmo kresie od 75 do 6400 bps (7680 bit/s bez kodowa- 9 kHz) lub nawet czterech (pasmo 12 kHz), co nia). umożliwia zwiększenie szybkości transmisji aż do 64 kbps. W tabeli 4 (s. 47) przedstawiono tryby pra- MODEMY cy modemu MDM-Q9604, natomiast w tabeli 5 – W celu usprawnienia łączności radiowej HF mogą jego dane techniczne (s. 46). być używane następujące modemy: • RM6, wyposażony w funkcje automatycznego • PSK-1001AM, przeznaczony do transmisji da- zestawiania połączenia (ALE) drugiej generacji (fot. nych cyfrowych w radiowym kanale HF dla zapew- 3). Transfer danych z szybkością do 9600 bps jest re- nienia współpracy między różnymi rodzajami sił alizowany przez standardowy 3 kHz kanał SSB. zbrojnych (lotnictwo, wojska lądowe, marynarka wo- Szybkość transmisji można zwiększyć do 19200 bps jenna) oraz z armiami innych państw (fot. 1). Prze- z wykorzystaniem dwóch kanałów ISB. Zastosowa- widziany jest do eksploatacji w obiektach stacjonarne procedury adaptacyjnej korekcji sygnału odbiera- nych systemu radiokomunikacyjnego (np. radiowe nego przeciwdziałają efektom wielodrogowej propa- centrum nadawcze lub odbiorcze) oraz w mobil- gacji fal radiowych w kanale HF. Korekcja błędów

13 FEC (Forward Error Correction) – korekcja błędów w odebranym ciągu.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 47 SZKOLENIE

TABELA 2. TRYBY PRACY MODEMU PSK-1001AM Standard Kodowanie i modulacja Szybkość transmisji danych MIL-STD-188-110B, Append. C kodowanie, PSK/QAM 3200, 4800, 6400, 800, 9600 bps bez kodowania, QAM 12800 bps MIL-STD-188-110B, Append. F kodowanie, PSK/QAM 9600, 12800, 16000, 19200 bps MIL-STD-188-110A kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps Serial Tone bez kodowania, PSK 4800 bps STANAG 4285 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps

bez kodowania, PSK 1200, 2400, 3600 bps STANAG 4529 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200 bps bez kodowania, PSK 600, 1200, 1800 bps STANAG 4415 sekwencja z rozpraszaniem widma 75 bps (NATO Robust Waveform) Programowalne FSK FSK 50, 75, 150, 300, 600 bps STANAG 4539 kodowanie, QAM/PSK 9600, 8000, 6400, 4800, 3200, 2400, 1200, 600, 300, 150, 75 bps

bez kodowania 12800 bps Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu PSK-1001AM. TABELA 3. DANE TECHNICZNE MODEMU PSK-1001AM

Interfejs danych RS-232, RS-422, RS-423, RS-485 Fot. 1. Modem PSK-1001AM Interfejs radiowy symetryczny 600 Ω, od -20 do +6 dBm do odbioru (poziom nominalny 0 dBm) Interfejs radiowy symetryczny 600 Ω, poziom regulowany od do nadawania -20 do +6 dBm • standard RS-232, RS-422, RS-485, Interfejs zdalnego • Ethernet, sterowanie z terminala sterowania zgodnego ze standardem ASCII Fot. 2. Modem MDM-Q9604 Zasilanie AC 230 V (+10%/–14%), 50 Hz Wymiary (wysokość x 4,4 x 21,4 x 30,1 cm szerokość x głębokość) Masa 2 kg Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu PSK-1001AM. TABELA 5. DANE TECHNICZNE MODEMU MDM-Q9604 Fot. 3. Modem RM6 • szeregowy: EIA-232D, RS-422/423, MIL-STD-188-114; Interfejs danych • Ethernet: 10/100 Base-T (IEEE 802.3U) Interfejs radiowy do odbioru symetryczny 600 Ω, od -40 do +10 dBm (poziom nominalny 0 dBm) Interfejs radiowy do nadawania symetryczny 600 Ω, poziom regulowany od -30 do +10 dBm Interfejs zdalnego sterowania niesymetryczny EIA-232D, symetryczny EIA-422, EIA-485 Opracowanie Zasilanie AC 85 do 256 V, 47 do 440 Hz, 50 W maks. własne Zasilanie DC 19 do 30 V na podstawie karty katalogowej Wymiary (wysokość x szerokość x głębokość) 4,4 x 40,6 x 40,5 cm modemu Masa 3,9 kg MDM-Q9604.

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

TABELA 4. TRYBY PRACY MODEMU MDM-Q9604 Standard Kodowanie i modulacja Szybkość transmisji danych kodowanie, PSK/QAM 3200, 4800, 6400, 800, 9600 bit/s MIL-STD-188-110B, Append. C bez kodowania, QAM 12800 bps MIL-STD-188-110B, Append. F kodowanie, PSK/QAM 9600, 12800, 16000, 19200 bps STANAG 4285 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps bez kodowania, PSK 1200, 2400, 3600 bps MIL-STD-188-110A kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps bez kodowania, PSK 4800 bps STANAG 4529 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200 bps bez kodowania, PSK 600, 1200, 1800 bps STANAG 4415 sekwencja z rozpraszaniem widma 75 bps (NATO Robust Waveform) STANAG 4481 jednokanałowe FSK 75 bps wielokanałowe FSK 75 do 1200 bps (co 75 bps) Programowalne FSK FSK 50, 75, 150, 300, 600, 1200 bps STANAG 4539 9600, 8000, 6400, 4800, 3200, QAM/PSK 2400, 1200, 600, 300, 150, 75 bps Comm. Airborn QAM/PSK 8000, 6400, 4800, 3200, 2400, (kanał 2400 Hz) bez kodowania, QAM 1200, 600, 300, 150, 75 bps 7680 bps VHDR (Very High Data Rate) QAM/PSK MIL-STD-188-110B, Appendix C 1 kanał plus 12800, 16000 bps MIL-STD-188-110B, Appendix F 2 kanały QAM/PSK plus 24000, 32000 bps

3 kanały QAM/PSK 9,6; 14,4; 19,2; 24; 28,8; 38,4; 48 kbps

4 kanały QAM/PSK 9,6; 14,4; 19,2; 24; 28,8; 38,4; 48 kbps MIL-STD-188-110B, 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bit/s QDPSK Append. B 39-Tone MIL-STD-188-110B QAM/PSK/QDPSK/FSK zgodna z MIL-STD-188-110B, Append. B, C i F

Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu MDM-Q9604.

Standard Kodowanie i modulacja Szybkość transmisji danych TABELA 6. kodowanie, PSK/QAM 3200, 4800, 6400, 800, 9600 bps MIL-STD-188-110B, Append. C bez kodowania, QAM 12800 bps TRYBY MIL-STD-188-110B, Append. F kodowanie, PSK/QAM 9600, 12800, 16000, 19200 bps kodowanie, PSK PRACY STANAG 4285 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps 1200, 2400, 3600 bps MODEMU bez kodowania, PSK kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps MIL-STD-188-110B, § 5.3 RM6 bez kodowania, PSK 4800 bps STANAG 4529 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200 bps bez kodowania, PSK 600, 1200, 1800 bps STANAG 4415 sekwencja z rozpraszaniem 75 bps (NATO Robust widma Waveform) STANAG 4481 kodowanie 300 bps Programowalne FSK FSK 50, 75, 150, 300, 600 bps Opracowanie kodowanie, QAM/PSK 9600, 8000, 6400, 4800, 3200, własne STANAG 4539 2400, 1200, 600, 300, 150, 75 bps na podstawie karty katalogowej modemu RM6. bez kodowania 12800 bps

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 49 SZKOLENIE

RYS. 7. PODSTAWOWE WYKORZYSTANIE MODEMU RADIOWEGO HF

przełącznik modem radiowy HF urządzenie krypto radiostacja HF

Opracowanie własne na podstawie danych producenta OBR CTM S.A.

TABELA 7. DANE TECHNICZNE MODEMU RM6

• symetryczny EIA RS-422, niesymetryczny EIA RS-423/RS-232D (złącze DB 25); • synchroniczny: – zegar wewnętrzny lub zewnętrzny, 75 do 19200 bps, Full Duplex, Interfejs danych – zegar wewnętrzny (generowany przez DCE), zewnętrzny (generowany przez DTE); • asynchroniczny: – 50 do 115200 bpd, Full Duplex, 5/6/7/8 bitów danych, 1 lub 2 bity stop, – CTS/RTS lub XON/XOFF Interfejs radiowy do odbioru symetryczny 600 Ω, od -40 do +10 dBm (poziom nominalny 0 dBm) Interfejs radiowy do nadawania symetryczny 600 Ω, poziom regulowany od -30 do +10 dBm • EIA-485, RS-232D (złącze DB 9): Interfejs zdalnego sterowania – polaryzacja wybierana, 50 do 19200 bps, 1 lub 2 bity stop, 8 bitów znaku; – sterowanie przepływem danych CTS/RTS lub XON/XOFF, protokół firmowy Ethernet Data&Control, 10/100 Base-T, złącze RJ 45, stos protokołów TCP/IP, protokół firmowy Zasilanie AC 87 do 267 V, 47 do 440 Hz Wymiary (wysokość x szerokość x 4,1 x 21,765 x 22,34 cm głębokość) Masa 2,2 kg

Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu RM6.

(FEC) jest możliwa dzięki połączeniu kodowania ścieżkową w kanale HF. Wysoką jakość transmisji da- splotowego i miękkodecyzyjnego dekodowania nych gwarantuje zastosowanie splotowego kodowania Viterbiego. W tabeli 6 przedstawiono tryby pracy korekcyjnego (FEC) oraz miękkodecyzyjnego deko- modemu RM6, natomiast w tabeli 7 – dane technicz- dowania Viterbiego dla całego zakresu szybkości ne urządzenia. transmisji – od 75 do 9600 bps. Rozwiązania kon- • RF-5710A-MD001, najbardziej technicznie za- strukcyjne modemu uwzględniają wymagania wyni- awansowany modem HF oferowany przez firmę Harris kające z nowych standardów NATO. Dotyczy to opro- Corporation. Zastosowany korektor adaptacyjny sku- gramowania umożliwiającego aktualizację „upgrade” tecznie przeciwdziała efektom interferencji między- w warunkach polowych oraz gotowość do stosowania symbolowych spowodowanych propagacją wielo- protokołu IP z wbudowanym interfejsem Ethernet dla

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

TABELA 8. TRYBY PRACY MODEMU RF-5710A-MD001 Standard Kodowanie i modulacja Szybkość transmisji danych kodowanie, PSK/QAM 3200, 4800, 6400, 800, 9600 bps MIL-STD-188-110B, Append. C bez kodowania, QAM 12800 bps MIL-STD-188-110B, Append. F kodowanie, PSK/QAM 9600, 12800, 16000, 19200 bps MIL-STD-188-110B, Append. B kodowanie, 39 Tone PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps MIL-STD-188-110A kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps Serial Tone bez kodowania, PSK 4800 bps STANAG 4529 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200 bps bez kodowania, PSK 600, 1200, 1800 bps STANAG 4415 sekwencja z rozpraszaniem widma 75 bps (NATO Robust Waveform) kodowanie 300 bps STANAG 4481 bez kodowania 75 bps Programowalne FSK FSK 50, 75, 150, 300, 600 bps kodowanie, QAM/PSK 9600, 8000, 6400, 4800, 3200, 2400, 1200, 600, 300, 150, 75 bps STANAG 4539 bez kodowania 12800 bps TABELA 9. DANE TECHNICZNE MODEMU RF-5710A-MD001

• symetryczny EIA RS-422, niesymetryczny EIA RS-423/RS-232D, niesymetryczny MIL-STD-188-114; Interfejs danych • synchroniczny: polaryzacja wybierana, wewnętrzny lub zewnętrzny zegar danych, 75 do 12800 bit/s; • asynchroniczny: polaryzacja wybierana, 50 do 19200 bit/s, 1 lub 2 bity stop

Interfejs radiowy do odbioru symetryczny 600 Ω, od -40 do +10 dBm (poziom nominalny 0 dBm) Interfejs radiowy do nadawania symetryczny 600 Ω, poziom regulowany od -30 do +10 dBm • EIA-485, EIA RS-422 symetryczny, Interfejs zdalnego sterowania • EIA RS-423/RS-232D niesymetryczny, • format ASCII zgodny ze STANAG-iem 5066 Annex E, 50 do 115200 bps GPS / Aux Port • polaryzacja wybierana, 50 do 19200 bit/s, 1 lub 2 bity stop, 7/8 bitów znaku; • protokół NMEA lub firmowy (Aux) Zasilanie AC 87 do 267 V, 47 do 440 Hz Wymiary (wysokość x szerokość x głębokość) 4,5 x 21,3 x 30,5 cm Masa 1,8 kg

Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu RF-5710A-MD001 (2).

przyszłych zastosowań sieciowych. Rozbudowany in- Modem jest wyposażony w wiele interfejsów zapew- terfejs użytkownika złożony z przycisków oraz wy- niających kompatybilność z różnego rodzaju termina- świetlacza LCD pozwala na wybranie typu modulacji, lami oraz sprzętem radiowym i kryptograficznym. szybkości transmisji oraz innych parametrów. Wszyst- Tryby jego pracy zostały przedstawione w tabeli 8, kie parametry mogą być konfigurowane również przez a w tabeli 9 – jego podstawowe dane techniczne. interfejs zdalnego sterowania. Modem jest wyposażo- • IPDT-1050, będący przykładem konstrukcji wy- ny w interfejs zdalnego sterowania typu multi-drop, korzystującej nową technologię SDCP (Software De- który umożliwia zaadresowanie wielu podłączonych finable Communications Platform). Jest on przezna- modemów. Komendy zdalnego sterowania są zgodne czony do zastosowań komercyjnych. Implementuje z wymaganiami standardu STANAG 5066 Annex E. większość standardów definiujących modem HF –

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 51 SZKOLENIE

TABELA 10. DANE TECHNICZNE MODEMU IPDT-1050 szeregowy: asynchroniczny, 75 bit/s do 38,4 kbit/s, RS-232 (złącze Interfejs danych DB 25); Ethernet: 10/100 Base-T Interfejs radiowy do odbioru symetryczny 600 Ω, od -30 do +5 dBm (poziom nominalny 0 dBm) Interfejs radiowy do nadawania symetryczny 600 Ω, poziom regulowany od -10 do +3 dBm Interfejs zdalnego sterowania opcjonalny, przez Ethernet lub interfejs szeregowy Zasilanie AC 85 do 256 V, 47 do 440 Hz, 50 W maks. Zasilanie DC 19 do 30 V Wymiary (wysokość x szerokość x głębokość) 4,5 x 22,2 x 26,7 cm Masa 3,6 kg Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu IPDT-1050 (2). TABELA 11. TRYBY PRACY MODEMU IPDT-1050 Standard Kodowanie i modulacja Szybkość transmisji danych Szybka transmisja QAM 3200–16000 bit/s, kodowanie (SSB) (standard firmowy) 9600–32000 bit/s, kodowanie (ISB) kodowanie, PSK/QAM 3200, 4800, 6400, 800, 9600 bps MIL-STD-188-110B, Append. C bez kodowania, QAM 12800 bps MIL-STD-188-110B, Append. F kodowanie, PSK/QAM 9600, 12800, 16000, 19200 bps MIL-STD-188-110B, Append. B kodowanie, 39 Tone PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps MIL-STD-188-110A Serial Tone bez kodowania, PSK 4800 bps STANAG 4529 kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200 bps bez kodowania, PSK 600, 1200, 1800 bps kodowanie, PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400 bps STANAG 4285 bez kodowania, PSK 1200, 2400, 3600 bps STANAG 4415 75 bps (NATO Robust Walsh Waveform) Programowalne FSK FSK 50, 75, 150, 300, 600, 1200 bps kodowanie, QAM/PSK 9600, 8000, 6400, 4800, 3200, STANAG 4539 2400, 1200, 600, 300, 150, 75 bps

bez kodowania 12800 bps 75, 150, 300, 600, 1200, 2400, 3600, Comm. Airborne kodowanie, QAM/ PSK 4800, 6400, 8000 bit/s 1800 bez kodowania, Walsh 9600 bit/s kodowanie, QAM/ PSK 75, 150, 300, 600, 1200, 2400, 3600, Comm. Maritime 4800, 6400 bps 1440 bez kodowania, Walsh 7680 bps

TABELA 12. TRYBY PRACY MODEMU RM8-WB Standard Pasmo i modulacja Szybkość transmisji danych MIL-STD-188-110C 3 kHz, 32QAM 8000 bps MIL-STD-188-110C 3 kHz,16QAM 6400 bps MIL-STD-188-110C 3 kHz, 8 PSK 4800 bps MIL-STD-188-110C 3 kHz, Q PSK 3200 i 2400 bps Opracowanie własne na podstawie karty MIL-STD-188-110C 3 kHz, 8 PSK 1600, 1200, 600, 300, 150 bps katalogowej modemu MIL-STD-188-110C 3 kHz, Walsh 75 bps RM8-WB.

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

TABELA 13. DANE TECHNICZNE MODEMU RM8-WB symetryczny RS-422, niesymetryczny RS-423/RS-232D (złącze DB 25F); Interfejs danych zgodny z MIL-STD-188-114 Interfejs radiowy do odbioru symetryczny 600 Ω, od -40 do +10 dBm (poziom nominalny 0 dBm) Interfejs radiowy do nadawania symetryczny 600 Ω, poziom regulowany od -30 do +10 dBm • RS-485, • symetryczny RS-422, Interfejs zdalnego sterowania • niesymetryczny RS-232D (złącze DE 9M); • protokół zgodny ze STANAG-iem 5066 Annex E Data&Control, 10/100 Base-T, złącze RJ 45, stos protokołów TCP/IP, Ethernet protokół firmowy Zasilanie AC 90 do 264 V, od 47 do 440 Hz Wymiary (wysokość x szerokość x głębokość) 4,1 x 21,2 x 22,56 cm Masa 2,2 kg

Opracowanie własne na podstawie karty katalogowej modemu RM8-WB. zarówno wojskowych, jak i cywilnych. Odpowiedni- – do 120 kbps w paśmie 24 kHz, kiem modemu IPDT-1050 w wersji wojskowej jest – do 115,2 kbps w paśmie 21 kHz, MDM-Q9604 firmy Rockwell Collins. W tabeli 10 – do 90 kbps w paśmie 18 kHz, przedstawiono jego podstawowe dane techniczne, – do 76,8 kbps w paśmie 15 kHz, a w tabeli 11 – tryby pracy. – do 64 kbps w paśmie 12 kHz, • RM8-WB, programowo definiowany, implementu- – do 48 kbps w paśmie 9 kHz, jący rozwiązania szerokopasmowego modemu HF – do 32 kbps w paśmie 6 kHz, (WBHF) i UHF (fot. 4). Modemy te umożliwiają mo- – do 16 kbps w paśmie 3 kHz. dulację częstotliwości podnośnej w paśmie od 3 do Dla fali jonosferycznej natomiast zapewnia szybkość 24 kHz z krokiem zwiększania pasma co 3 kHz oraz transmisji z wykorzystaniem modulacji 64 QAM: szybkością transmisji danych od 75 do 120 bps. Mo- – do 19200 bps w paśmie 6 kHz, dem UHF natomiast zapewnia szybkość transmisji da- – do 9600 kbps w paśmie 3 kHz. nych od 1200 do 96 kbps w paśmie 25 kHz. Jest prze- W tabeli 12 przedstawiono tryby pracy modemu znaczony na potrzeby budowy łączy radiowych o dużej RM8-WB, natomiast w tabeli 13 – jego dane tech- przepływności w celu wsparcia wymiany danych we- niczne. dług protokołu IP, a także nowych usług, takich jak wideo, oraz budowy świado- WŁAŚCIWIE mości operacyjnej na potrzeby ma- WYKORZYSTAĆ rynarki oraz strategicznego Zastosowanie najnowocześniej- poziomu dowodzenia z wyko- szych rozwiązań z dziedziny rzystaniem systemów C2 cyfrowego przetwarzania sy- (Command and Control). gnałów, takich jak splotowe Modulacje częstotliwości podnośnej realizowane przez modem wspierają pracę na fali jonosferycznej kodowanie korekcyjne z prędkością transmisji do (FEC) oraz miękkodecyzyj- 19200 bps w paśmie 6 kHz ny dekoder Viterbiego w po- oraz na fali powierzchniowej łączeniu z wyrafinowaną mo- i przyziemnej z prędkością dulacją QAM o wartości aż 64, Fot. 4. Modem RM8 transmisji do 64 kbps w paśmie pozwoliło na uzyskanie szybko- 12 kHz, jak również z prędkością ści transmisji w kanale 3 kHz na 128 kbps w paśmie 24 kHz. Modem poziomie 9600 bps. Możliwość zwięk- jest przystosowany do współpracy z radio- szenia szybkości transmisji przez wzrost stacjami WBHF oraz z tradycyjnymi radiostacjami szerokości dostępnego pasma (wykorzystanie o szerokości pasma 3 kHz (SSB) i 6 kHz (ISB). np. 8 x 3 kHz) zapewnia transmisję na poziomie Dla fali powierzchniowej oraz przyziemnej modem 120 kbps. Należy się spodziewać, że dalszy rozwój zapewnia następującą szybkość transmisji z wykorzy- technik cyfrowego przetwarzania sygnałów oraz staniem modulacji 256 QAM: nowe i bardziej wyrafinowane metody modulacji

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 53 SZKOLENIE

RYS. 8. WYKORZYSTANIE WSPÓŁCZESNEGO SYSTEMU ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ HF

serwer WAN poczty HF

serwer wymiany poczty w łączu HF wg S. 5066

zarządzanie systemem łączności modem radiowy Opracowanie własne radiowej HF HF na podstawie: serwer MIL STD-188-110B domeny Interoperability and performance standards radiostacja HF for data modems serwer pilków STANAG 5066 Profile for i FTP high frequency (HF) radio data communications.

przyczynią się w niedalekiej przyszłości do osią- westowania w większą liczbę droższych i bardziej gnięcia szybkości transmisji danych zaspokajającej rozwiniętych technicznie radiostacji HF (transceive- wciąż wzrastające potrzeby systemów C4I. Rozwój rów). Dla zobrazowania, jeden modem MDM-Q9604 w dziedzinie procesorów DSP14 oraz matryc FPGA15 może współpracować z czterema radiostacjami pracu- pozwolił na implementację większości standardów jącymi z emisjami SSB lub dwoma pracującymi transmisji danych w nowoczesnych transceiverach z emisją ISB, więc konstrukcja tych radiostacji nie (nadajnik-odbiornik) radiostacji HF. W związku musi zawierać zaawansowanych układów cyfrowego z tym, że sprzęt radiowy HF jest stosunkowo drogi, przetwarzania sygnałów, ponieważ procesy te są reali- a czas jego eksploatacji może dochodzić do 20 lat, mo- zowane przez współpracujący z nimi modem. Dodat- demy radiowe są atrakcyjną cenowo możliwością uno- kowo należy podkreślić fakt, że modem RM8-WB po- wocześniania systemów radiowych z końca XX wieku zwala osiągnąć szybkość transmisji na poziomie oraz osiągania najnowszych standardów transmisji da- 120 kbps, jest to zatem szybkość porównywalna nych bez konieczności wymiany całego sprzętu radio- z szybkością oferowaną przez system INMARSAT wego (rys. 8). Dodatkowo modemy radiowe HF spraw- lub VSAT, lecz ma tę przewagę, że nie wymaga pono- dzają się w eksploatacji systemów radiowych wykorzy- szenia kosztów związanych z korzystaniem z syste- stujących stacjonarne centra (węzły) nadawcze mów satelitarnych i nie użytkuje satelitów i infra- oraz systemów odbiorczych, a także na pokładzie okrę- struktury stacjonarnej, która jest kontrolowana czę- tów i statków, ponieważ zapewniają dużą elastyczność sto przez komercyjnego operatora. W dobie zagrożeń w optymalnym użyciu modemów i radiostacji HF w cyberprzestrzeni unikanie infrastruktury, której o różnych wymaganych parametrach eksploatacyjnych nie można nadzorować, staje się kluczowym aspek- i zaawansowaniu technicznym bez konieczności in- tem bezpieczeństwa komunikacji. n

14 Procesor sygnałowy, procesor DSP (Digital Signal Processor) – klasa specjalizowanych procesorów do cyfrowej obróbki sygnałów. Ich budowa charakteryzuje się: występowaniem osobnych obszarów pamięci przeznaczonych tylko dla programu oraz tylko dla danych (architektura harwardz- ka), możliwością równoczesnego pobierania instrukcji programu i danych, sprzętowym wykonywaniem prostych i zaawansowanych operacji wy- stępujących najczęściej przy przetwarzaniu sygnałów (np. filtracji FIR i IIR, transformaty Fouriera, korelacji wzajemnej) oraz potokowym przetwarzaniem instrukcji. 15 FPGA (field-programmable gate array) – bezpośrednio programowalna macierz bramek, rodzaj programowalnego układu logicznego. Dla pro- jektanta ma funkcjonalność taką samą jak specjalizowany układ scalony, jednak może być wielokrotnie programowany bez demontażu po jego wytworzeniu i zainstalowaniu w urządzeniu docelowym.

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE Determinanty działania kontyngentów wojskowych

ANGAŻUJĄC SIĘ W OPERACJE PROWADZONE PRZEZ NATO I UE, W TYM W WALKĘ Z MIĘDZYNARODOWYM TERRORYZMEM, POTWIERDZAMY SWOJĄ POZYCJĘ WIARYGODNEGO CZŁONKA SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ, AKTYWNIE UCZESTNICZĄCEGO W UMACNIANIU BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO.

płk w st. spocz. dr inż. Stanisław Korzeniowski

onflikty powojenne, szczególnie te z końca XX grożeń. Na początek kilka słów o działaniach pol- Ki początku XXI wieku, zdecydowanie mają skich kontyngentów wojskowych (PKW) poza grani- podłoże religijne (chrześcijanie kontra muzułmanie). cami, które mają charakter działań ekspedycyjnych. Jeśli powstawał konflikt o podłożu ekonomicznym, W Słowniku języka polskiego zdefiniowano ekspedy- to w konsekwencji eskalacji działań przeradzał się cję jako wyprawę zorganizowaną w określonym celu we wspomnianą relację. Niekiedy odstępstwem od np. wojskowym; czy też grupę osób biorącą w niej tej reguły były i są konflikty między państwami po- udział1. Natomiast w Leksykonie wiedzy wojskowej wstałymi po rozpadzie ZSRR. Można przyjąć, że ge- ekspedycję wojskową traktuje się jako wyprawę Autor jest specjalistą neza zdecydowanej większości konfliktów ma miej- wojsk zwykle z innego państwa skierowaną dla opa- w Centrum Szkolenia sce w relacji między państwami bogatymi i biedny- nowania terytorium państwa niezależnego bądź dla Żandarmerii Wojskowej. mi. Przyczyną może być również niechęć do stłumienia powstania, ruchu oporu i rozprawienia zrozumienia złożonych relacji plemiennych w kra- się z jego uczestnikami oraz pomagającą im ludno- jach muzułmańskich, co skutkuje tym, że poparcie ścią cywilną lub udzielania wsparcia jednej ze stron przez kraje (sojusze) znacznie silniejszej i bogatszej w prowadzeniu wojny domowej2. ze stron konfliktu wcale nie prowadzi do jego roz- Biorąc to wszystko jako punkt odniesienia, można wiązania, wręcz przeciwnie. Przykładem są państwa przyjąć, że działania ekspedycyjne są zorganizowaną północnej Afryki, Bliskiego i Środkowego Wscho- wyprawą określonej grupy osób w konkretnym celu. du. Można przyjąć tezę, że gdziekolwiek ludzie „bo- Brak definicji, a przynajmniej niemożność dotarcia gatej północy” mieszają się w wewnętrzne sprawy do niej, zmusiła autora do opracowania własnej, „biednego południa”, przynosi to opłakane skutki. opartej na posiadanej wiedzy oraz na doktrynie Uogólniając, kto prowadzi politykę globalną, musi DD-3.4.4(A) Działania przeciwrebelianckie. Przy- dysponować siłami zbrojnymi przystosowanymi do wołany dokument zawiera wiele istotnych treści zde- tego typu działań. Dzisiaj w pełnym wymiarze do ta- finiowanych w strukturach decyzyjnych NATO jako kich działań przygotowane są USA i Rosja, a preten- AJP-3.4.4(A) i dotyczy poziomu strategiczno-opera- dują Francja i Wielka Brytania. cyjnego. Wydawałoby się, że do zapisów w nim zawartych można się łatwo odwołać i tym samym DYLEMATY POJĘCIOWE przedstawić definicję działań ekspedycyjnych, doko- Przejdźmy zatem do problematyki przedstawionej nując korekty niektórych zapisów w definicji działań w tytule artykułu, dotyczącej ogólnej typologii za- przeciwrebelianckich. Jednak jest to bardzo mylące,

1 Słownik języka polskiego. Warszawa 1988, s. 524. 2 Leksykon wiedzy wojskowej. MON, Warszawa 1979, s. 109.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 55 SZKOLENIE

Norweski F-16 biorący udział w natowskiej operacji „Unified Protector”. LARS MAGNE HOVTUN/NORWEGIAN AIR FORCE/HAND OUT HOVTUN/NORWEGIAN AIR FORCE/HAND LARS MAGNE WSZYSTKIE OPERACJE NATO ZAWSZE MAJĄ SWÓJ POCZĄTEK W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH, A ICH CHARAKTER JEST CORAZ BARDZIEJ ZŁOŻONY

gdyż prostego przełożenia nie ma. Ekspedycja, – przystąpienie do etapu planowania; a zwalczanie rebelii, to zupełnie coś innego. Aby – realizacja planu działania; móc prowadzić działania przeciwrebelianckie z ze- – doprowadzenie do pożądanego efektu końco- wnątrz (NATO), trzeba dostarczyć komponent zbroj- wego; ny w rejon działań – to ekspedycja. Dlatego też moż- – przekazanie obszaru operacji;` na wyciągnąć wniosek, że występuje ona jako dzia- – zakończenie operacji; łanie pierwotne, działania przeciwrebelianckie zaś – powrót, czyli reekspedycja. są wtórne i następują po niej. Po tym krótkim wywodzie, mimo istniejących dość Wszystkie operacje NATO zawsze mają swój po- znacznych trudności, postaram się w miarę czytelnie czątek w sytuacjach kryzysowych, a ich charakter przedstawić definicję działań ekspedycyjnych. Podsta- jest coraz bardziej złożony i są one prowadzone wą próby ich zdefiniowania jest między innymi zapis w ramach operacji reagowania kryzysowego3. Aby we wszystkich dokumentach rangi państwowej traktu- doszło w ogóle do tego typu działań, powinny być jących o strategii bezpieczeństwa RP (po 2000 roku), spełnione określone warunki, czyli: w których stwierdza się, iż jednym z głównych kie- – powstanie sytuacji kryzysowej; runków działań strategicznych polityki państwa jest: – ocena potencjalnych skutków przez opinię mię- wspieranie i selektywny udział w działaniach społecz- dzynarodową; ności międzynarodowej, realizowanych na podstawie – wystąpienie państwa gospodarza o pomoc (choć norm prawa międzynarodowego, mających na celu nie zawsze); zapobieganie powstaniu nowych źródeł zagrożeń, re- – podjęcie decyzji przez gremium międzynarodo- agowaniu na zaistniałe kryzysy oraz przeciwdziałanie we o operacji reagowania kryzysowego; ich rozprzestrzenianiu się4. Sądzę, że definicja mo-

3 Działania przeciwrebelianckie. DD-3.4.4(A). MON, CDiSSZ, Szkol.952/2018. Bydgoszcz 2018, s. 13. 4 T. Aleksandrowicz: Strategia bezpieczeństwa narodowego RP – uwagi. WcN INM. Warszawa 2014, s. 3.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE ARKADIUSZ DWULATEK_COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ARKADIUSZ DWULATEK_COMBAT WSZYSTKIE OPERACJE NATO ZAWSZE MAJĄ SWÓJ POCZĄTEK W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH, A ICH CHARAKTER JEST CORAZ BARDZIEJ ZŁOŻONY

głaby przyjąć następującą treść: działania ekspedy- tywny wpływ na funkcjonowanie danego systemu cyjne to ograniczone celem i zasięgiem działania lub powoduje niekorzystne (niebezpieczne) zmiany militarne i niemilitarne, wykonywane na wezwanie w otoczeniu wewnętrznym lub zewnętrznym5. Nie- przynajmniej jednej ze stron konfliktu, w celu udzie- odpowiednie zachowanie wobec zagrożeń (unikanie, lenia wsparcia do stłumienia rebelii, powstania, ru- nieakceptowanie, brak lub złe ich monitorowanie, chu oporu oraz zaprowadzenie prawa i porządku brak reakcji na nie) staje się przyczyną sytuacji kon- zgodnie ze standardami międzynarodowymi na ob- fliktowych w państwie i w jego otoczeniu. Istnieje szarze objętym działaniami kryzysowymi. wręcz nieograniczona liczba zagrożeń, jednak dość Dlatego też można zadać pytanie, czy prezentowa- łatwo można je sklasyfikować, przyjmując jako kry- ny wywód nie pozostaje w sprzeczności z propono- teria: źródła powstania (podmiotowe), rodzaj (wiel- waną definicją. Z pozoru tak, jednak, jeśli przyjrzy- kość i intensywność zagrożenia), czas usuwania my się bliżej zapisom dokumentów doktrynalnych skutków i następstw, przestrzenny zasięg oddziały- krajowych i sojuszniczych, wynika z nich, iż działa- wania, determinizm przyczyn czy częstotliwość ich nia ekspedycyjne należy traktować szerzej. Można występowania6. zatem przyjąć, że wszystkie działania kryzysowe Biorąc jako podstawę podziału pierwsze kryte- rozpoczynają się od działań ekspedycyjnych. rium, wyróżniamy zagrożenia: naturalne, czyli takie, które nie zależą od człowieka (trzęsienia ziemi, RODZAJE ZAGROŻEŃ huragany, mrozy, susze itp.); techniczne, związane Pod pojęciem zagrożenia należy rozumieć zdarze- z urządzeniami i infrastrukturą techniczną, którą nie wywołane przyczynami losowymi (naturalnymi) człowiek wykorzystuje (awarie, katastrofy budowla- lub nielosowymi (celowymi), które wywiera nega- ne itp.); społeczne, odnoszące się do kultury, etyki,

5 K. Ficoń: Inżynieria zarządzania kryzysowego – podejście systemowe. Warszawa 2007. 6 E. Nowak: Zarzadzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych. Warszawa 2007, s. 35–38.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 57 SZKOLENIE

religii i tożsamości narodowej społeczeństwa (nie- ne celowym i świadomym działaniem i oddziaływa- pokoje, przestępczość zorganizowana, terroryzm niem człowieka na środowisko, społeczeństwo, in- itp.); polityczne, związane z polityką państw, orga- frastrukturę i politykę (przeważnie ataki terrory- nizacji międzynarodowych i różnych grup politycz- styczne, sabotaże itp.); losowe, czyli zazwyczaj nych (konflikty międzynarodowe, obalenie legal- niezależne od człowieka lub w razie braku świado- nych władz, masowe migracje itp.); ekonomiczne, mości zaistnienia zagrożenia bądź wynikające z za- dotyczące problematyki wymiany i podziału dóbr, niedbania (np. katastrofy budowlane, pożary); mie- poziomu produkcji i dobrobytu społeczeństwa (em- szane (losowo-celowe), których źródła powstania barga handlowe, krachy finansowe itp.) oraz ekolo- wynikają zarówno z przypadku, jak i działalności giczne, odnoszące się do żywej przyrody i warun- człowieka (np. susza połączona z wyrzuconym, za- ków życia człowieka w środowisku naturalnym (de- palonym papierosem powoduje pożar w lesie); przy- gradacja środowiska naturalnego, skażenie wód rodnicze, czyli takie, na które człowiek praktycznie gruntowych). nie będzie miał wpływu i możliwości oddziaływa- MILITARNE Z kolei drugie kryterium pozwala wyróżnić: zda- nia, a które zależą od czynników przyrodniczych, ZAANGAŻOWANIE rzenia (incydenty), które charakteryzują się małą ekologicznych i kosmicznych (np. trzęsienia ziemi NASZEGO KRAJU intensywnością oddziaływania i niskim poziomem czy erupcje wulkanów). W AFGANISTANIE szkodliwości (np. incydent na przejściu granicznym Stosując kryterium częstotliwości, zagrożenia BYŁO WYSIŁKIEM czy też nielegalne przekroczenie granicy przez zor- dzieli się na: jednorazowe, czyli takie, które są bar- JEDNORAZOWYM, ganizowaną grupę); katastrofy ze średnią intensyw- dzo trudne do przewidzenia i prawie nigdy się nie CHOCIAŻ nością i średnim poziomem szkodliwości (np. awa- powtarzają w ten sam sposób; są odmienne od in- DŁUGOTRWAŁYM. rie techniczne i budowlane wywołane samoistnie nych i przeważnie potrzeba znacznych nakładów do POLSKA lub celowo, tornada, huragany). Zagrożenia o dużej usunięcia ich skutków (np. ataki terrorystyczne); WŁĄCZYŁA SIĘ intensywności i wysokim poziomie szkodliwości sporadyczne, czyli takie, które występują rzadko, nazywamy klęskami (np. powodzie, krachy finanso- w trudnych do określenia odstępach czasowych, W TE DZIAŁANIA we wywołane ogólnoświatowym trendem lub celo- znany jest zasięg ich oddziaływania oraz skutki, ale W OKREŚLONYCH wo przez zorganizowaną grupę bądź lub inne pań- są trudne do przewidzenia (np. awarie techniczne CELACH stwo), natomiast kataklizmy odznaczają się bardzo reaktorów elektrowni jądrowych czy też ataki terro- POLITYCZNYCH, dużą intensywnością i powodują duże zmiany rystyczne występujące w sposób zorganizowany); KTÓRE w środowisku człowieka, np. trzęsienia ziemi, tsu- zagrożenia powtarzające się, które charakteryzują W ZNACZNYM nami, które mogą też być wywołane celową działal- się powtarzalnością miejsca występowania i skut- STOPNIU nością człowieka7. ków, oraz pojawiają się dosyć często – ich obszar OSIĄGNIĘTO. Zgodnie z trzecim kryterium zagrożenia dzieli się i zasięg są przeważnie znane (np. obszar państwa na: incydentalne (krótkie, konkretne), które są bar- objętego wojną domową, jak również trzęsienia dzo przewidywalne i łatwe w zwalczaniu skutków ziemi czy wypadki komunikacyjne); cykliczne, bę- (np. wypadki drogowe, burze z silnymi wiatrami); dące stosunkowo łatwe do przewidzenia, gdyż czę- krótkoterminowe, których skutki są krótkotrwałe sto się powtarzają i znane jest miejsce oraz obszar i szybko przemijają oraz w dużym stopniu są prze- ich występowania, a także skutki (np. huragany widywalne (np. intensywne opady atmosferyczne, i tajfuny). sztormy); średnioterminowe, charakteryzujące się Pojawienie się zagrożenia prowadzi z reguły do dłuższym czasem trwania i większymi trudnościami zaistnienia sytuacji konfliktowej, ponieważ jeżeli ist- w eliminacji ich skutków (np. awarie i katastrofy nieje prawdopodobieństwo wystąpienia czegoś, to budowlane, huragany); długoterminowe, których kiedyś na pewno do tego dojdzie (np. podczas zimy skutki wymagają stosunkowo długiego czasu neu- sople na dachu są zagrożeniem, nie muszą one spaść, tralizacji i są trudne do przewidzenia, ponieważ są lecz jest prawdopodobieństwo, że spadną na czło- mało przewidywalne (np. krachy finansowe, trzęsie- wieka, co doprowadzi u niego do sytuacji kryzyso- nia ziemi); permanentne (bezterminowe), niepo- wej). Sama sytuacja konfliktu obejmuje pewien odci- zwalające na dokładne określenie czasu ich trwania nek czasu o bardzo płynnych i niewyraźnych grani- i zakończenia oraz skutków długoterminowych (np. cach, ma różne natężenie oddziaływania czynników wojny, epidemie). W wypadku obszaru i przestrzen- i efektów danego zagrożenia. Wywiera negatywny nego zasięgu skutki oraz oddziaływanie zagrożeń są wpływ na system (np. państwo, organizacje), w któ- proporcjonalne do wielkości terenu, na którym one rym występuje, oraz na jego otoczenie. występują. Kryterium to dzieli zagrożenia na: lokal- Kolejna grupa to zagrożenia społeczne. Mogą one ne, czyli miejscowe i środowiskowe, regionalne, doprowadzić do destabilizacji pracy rządu bądź na- państwowe, międzynarodowe i globalne (światowe). wet jego obalenia, zakłócenia porządku publicznego Ze względu na determinizm przyczyn zagrożenia i ataków terrorystycznych. Do takich sytuacji należą dzielą się na: celowe (zależne), które są powodowa- demonstracje, manifestacje i ewentualne kontrmani-

7 K.W. Jędrak: Charakterystyka zagrożeń sytuacji kryzysowych oraz ocena ryzyka ich wystąpienia. Praca zaliczeniowa. Materiał niepublikowany w posiadaniu autora.

58 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

festacje, które wywołują duże emocje, np. religijne w nich swoje miejsce zagrożenia polityczne) oraz („walka o krzyż” czy parady równości) i kulturowe technologicznym8. Ogólnie zagrożenia militarne to (np. demonstracje przeciwko budowie meczetu). Za- takie, w których czynnie biorą udział siły zbrojne grażają one nie tylko porządkowi publicznemu, lecz lub nieformalne grupy uzbrojone. również jedności narodowej, wprowadzając podział W zagrożeniach niemilitarnych siły zbrojne mogą społeczeństwa. uczestniczyć tylko jako środek do walki z nimi. Dzisiaj większość państw jest stabilna, wolna od Granica między nimi jest bardzo płynna, to znaczy, zagrożeń politycznych takich, jak: naruszanie zobo- że mogą one przekształcać się nawzajem, np. kraj wiązań wynikających z Karty Narodów Zjednoczo- ościenny, wykorzystując niemilitarny kryzys ekono- nych i traktatów międzynarodowych; niemożliwości miczny swojego sąsiada, zaatakuje go, a zagrożenie rozwiązywania sporów wewnętrznych i zewnętrz- militarne może przejść w zagrożenie niemilitarne, nych, powstałych na tle etnicznym; terytorialnych np. krótki konflikt graniczny zmusi kraj do pełnej konfliktów oraz dążeń do suwerenności; agresyw- mobilizacji armii i gospodarki, powodując zagroże- nych ruchów secesjonistycznych, kwestionujących nie ekonomiczne dla kraju. terytorialną integralność państw oraz powodujących Ostatnie lata dowodzą, że mamy do czynienia brak wzajemnego zaufania i współpracy sił poli- z coraz większą liczbą coraz bardziej różnorod- tycznych w sytuacjach konfliktowych. Trudno jest nych zagrożeń, dlatego też przedstawiona klasyfika- jednak przewidzieć, które z wymienionych czynni- cja nie wyczerpuje wszystkich możliwości ich po- ków mogą zagrozić bezpieczeństwu w przyszłości. grupowania. Nie jest bowiem możliwe scharaktery- Zależne jest to bowiem nie tylko od polityki we- zowanie wszystkich zagrożeń, które można spotkać wnętrznej i zewnętrznej państwa, lecz również od podczas sytuacji konfliktowych, i dokonanie analizy sytuacji międzynarodowej i uwarunkowań geopoli- ryzyka ich wystąpienia. Dlatego prezentowane tycznych. opracowanie zawęziłem do zagrożeń, które PKW W związku z uzależnieniem zdecydowanej więk- najczęściej mogą spotkać w swoich działaniach. szości krajowych gospodarek od gospodarki świato- Biorąc to wszystko pod uwagę, przedstawię kilka wej ekonomia i powiązane zagrożenia ekonomiczne charakterystycznych zagrożeń w obszarach zagro- mogą się stać przyczyną sytuacji kryzysowych, żeń niemilitarnych i militarnych, będących częścią przeradzających się w sytuacje konfliktowe o podło- składową zagrożeń systemu obronnego państwa9. żu ekonomicznym. Chęć dominacji gospodarczej na Militarne zaangażowanie naszego kraju w Afga- arenie międzynarodowej wiąże się z tym, że jedno- nistanie było wysiłkiem jednorazowym, chociaż stronnie wywierane presje i blokady gospodarcze, długotrwałym. Polska włączyła się w te działania służące osiąganiu celów politycznych, powodują ol- w określonych celach politycznych, które (nie wda- brzymie straty finansowe w gospodarkach innych jąc się w ilościowe i bardziej szczegółowe rozważa- państw. Prowadzi to w konsekwencji do pogłębienia nia) w znacznym stopniu osiągnięto. nierówności między krajami, a w rezultacie staje się Analiza doświadczeń z udziału naszych kontyn- podłożem konfliktu. Zagrożenia ekonomiczne, np. gentów w operacjach na poziomie polityczno-woj- krachy finansowe, embarga handlowe czy wzrost skowym wskazuje, że użycie tylko środków militar- cen paliw, stają się przyczyną obniżenia standardów nych do osiągnięcia przyjętych celów operacji, życia oraz wzrostu bezrobocia i stopy inflacji. Po- w tym założonego jej stanu końcowego, jest niewy- ciąga to za sobą duże nierówności posiadania i po- starczające10. Dlatego konieczne jest planowe i dłu- działu dóbr w społeczeństwie i prowadzi do pogor- gotrwałe wykorzystanie innych środków oddziały- szenia nastrojów, niepokojów, protestów lub nawet wania (np. politycznych, dyplomatycznych, ekono- destabilizacji władzy. micznych czy społecznych), którymi dysponuje rząd RP. Działania te powinny uwzględniać również NAJISTOTNIEJSZE ZAGROŻENIA możliwość współdziałania z narodowymi organiza- Zaprezentowane podziały są najprostsze i najbar- cjami rządowymi i pozarządowymi oraz podmiota- dziej obrazowe, ale wyłania się z nich inny podział mi gospodarczymi deklarującymi gotowość zaanga- zagrożeń – na militarne i niemilitarne. W tych żowania się na obszarze przyszłych operacji, sto- ostatnich można wyróżnić te o charakterze ekono- sownie do założeń koncepcji kompleksowego micznym, ekologicznym i społecznym (znajdują podejścia (Comprehensive Approach – CA11) do

8 M. Wrzosek: Zagrożenia militarne a bezpieczeństwo Europy. „Kwartalnik Bellona” 2012 nr 4, s. 10. 9 I. Dziubek: Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 2019, s. 13. 10 Doświadczenia z zaangażowania Polski w operacje wojskowe w Islamskiej Republice Afganistanu w latach 2002–2014. CDiSSZ, Bydgoszcz 2016, s. 23. 11 Idea CA została zawarta m.in. w deklaracji końcowej szczytu NATO w Rydze (2006), gdzie uzgodniono, że kompleksowe podejście, angażujące wszystkich uczestników społeczności międzynarodowej, zarówno cywilnych, jak i wojskowych, jest niezbędne do sprostania wymogom operacji w Afganistanie i Kosowie. Podczas kolejnych szczytów w Bukareszcie (2008) oraz Lizbonie (2010) potwierdzono wolę Sojuszu do rozszerzenia współpracy z innymi partnerami oraz organizacjami międzynarodowymi i pozarządowymi.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 59 SZKOLENIE

rozwiązywania sytuacji kryzysowych. Mowa jest jące przepisy finansowanie na przykład udzielonych oczywiście o zagrożeniach politycznych. świadczeń zdrowotnych nie może być realizowane ani z budżetu MON, ani ze środków NFZ (środki na NASZE PODEJŚCIE te świadczenia pochodzą głównie z fundacji i od Analiza wniosków, które płyną z udziału naszych sponsorów). sił zbrojnych w operacjach poza granicami kraju, Kolejnym zagrożeniem, o którym warto powie- jest bardzo pobieżna. Takie podejście skutkuje tym, dzieć, są zagrożenia społeczne, wynikające przede iż cel operacji, definiowany na szczeblu organizacji wszystkim z różnej świadomości kulturowej. Naj- międzynarodowej legitymizującej użycie wojsk do większym „poligonem” do zbierania doświadczeń rozwiązania określonej sytuacji kryzysowej, zaciera były działania w Afganistanie i Iraku, a niejako cel, jaki powinniśmy stawiać kontyngentom wojsko- przedsionkiem do nich stały się działania w pań- wym biorącym w niej udział. Występujące zagroże- stwach powstałych po rozpadzie Jugosławii. Suma nia w rejonie prowadzonych działań nie są takie zebranych doświadczeń pozwoliła wygenerować same, jednak w głównej swej treści są podobne, róż- określone zagrożenia. Niektóre z tych spostrzeżeń to: nica generalnie odnosi się tylko do szczegółów. Za- – mimo szkoleń w kraju przygotowujących kolejne sadnicza luka w zakresie angażowania naszego kraju zmiany PKW w dalszym ciągu wiedza o kulturze, ZASADNICZA LUKA W ZAKRESIE ANGAŻOWANIA POLSKI W OPERACJE POZA GRANICAMI PAŃSTWA TO BRAK NARODOWEGO ORAZ KOMPLEKSOWEGO PODEJŚCIA DO PLANOWANIA UDZIAŁU W NICH

w operacje poza granicami państwa to brak narodo- religii, stosunkach społecznych panujących w kraju, wego, kompleksowego podejścia do planowania gdzie będzie skierowany kontyngent, jest niewystar- udziału w nich, stosownie do zasad CA (mimo ist- czająca. Prowadzi to do tego, iż powstają sytuacje niejącej strategii udziału Sił Zbrojnych RP w opera- skutkujące niechęcią lub wręcz wrogością miejsco- cjach międzynarodowych). Jego implementacja by- wej ludności w stosunku do jego członków; łaby uzależniona od zrealizowania wielu przedsię- – kraj ogarnięty konfliktem z reguły nie ma pełnej wzięć organizacyjno-legislacyjnych, z których kontroli nad swoimi zasobami kulturowymi, geolo- najważniejsze to: gicznymi itp., co niesie pokusę łatwego, niekontrolo- – opracowanie propozycji zmian legislacyjnych wanego dostępu do nich. Trudno jest jednoznacznie regulujących udział naszego kraju w operacjach re- wskazać, ale być może zachowania takie są wyni- agowania kryzysowego poza granicami państwa; kiem zbyt powierzchownej znajomości prawa kraju, – wypracowanie systemu szkolenia kierowniczej w którym jest prowadzona operacja, żeby nie powie- kadry administracji rządowej i przedstawicieli orga- dzieć, braku kultury prawnej w ogóle; nizacji pozarządowych w dziedzinie planowania, ko- – każda operacja wiąże się z możliwością ponie- ordynacji oraz oceny narodowego zaangażowania sienia strat osobowych, zarówno wśród ludności w operacjach reagowania kryzysowego poza grani- miejscowej, jak również strat własnych. Praktyka do- cami państwa; wodzi, że postępowanie po zaistnieniu takiej sytuacji – przyjęcie nowych zasad finansowania zaangażo- jest właściwe w stosunku do własnych żołnierzy, na- wania narodowych komponentów (wojskowych i cy- tomiast jeżeli chodzi o ludność miejscową, sposób wilnych) w misje (operacje), w tym dotyczących działania należy dopracować już na etapie planowa- tego, kto ma zarządzać funduszami w jej rejonie nia operacji lub w jej początkowym okresie. Działa- (operacji), czy tylko MSZ, MON, a może inne resor- nia późniejsze niosą ze sobą niewspółmierne do za- ty, oraz w jakiej pozycji budżetu państwa powinny istniałej sytuacji komplikacje, często kończące się być zarezerwowane środki finansowe na ten cel; lokalnym konfliktem; – przyjęcie nowego podejścia państwa do roli – poniesione straty osobowe są również źródłem kampanii informacyjnych w osiąganiu celów poli- szerokiego negatywnego wydźwięku społecznego. tycznych i wojskowych przez wydzielone narodowe Zbyt mało uwagi poświęca się na odpowiednią argu- komponenty (wojskowe i cywilne) w misjach (ope- mentację przy wyjaśnianiu społeczeństwu potrzeby racjach) poza granicami państwa; udziału naszych sił zbrojnych w operacjach poza gra- – uwzględnienie kwestii rekompensat (naprawie- nicami państwa. Udział żołnierzy w PKW jest po- nia) szkód materialnych i niematerialnych, w tym strzegany przez nich, jak również i przez większość szczególnie o charakterze zdrowotnym, wyrządzo- społeczeństwa, tylko przez pryzmat ekonomiczny. nych obywatelom innych państw podczas działań Zagrożenia militarne wywodzą się z podsystemu jednostek wojskowych poza granicami kraju w do- militarnego złożonego z jednego komponentu sił kumencie normatywnym o randze co najmniej roz- zbrojnych, dlatego też te odnoszące się do tej materii porządzenia Rady Ministrów; z uwagi na obowiązu- będą typowe dla obszaru działań militarnych. Zatem

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

występują one zawsze wtedy, gdy cele polityki pań- mało uwagi, jednak ramy artykułu nie pozwalają na stwa są sprzeczne z celami polityki innych państw, pogłębioną refleksję w tej materii. Sądzę, że materiał a rozstrzygnięcie jest możliwe tylko metodami walki ten stanie się przyczynkiem do szerszej dyskusji nad zbrojnej. Z kolei celem oddziaływania militarnego złożonymi problemami w dziedzinie zagrożeń dzia- może być fizyczne zmuszenie władz danego kraju do łań PKW. oddania we władanie przeciwnika zasobów material- Przedstawiona skala problemów, z którymi boryka- nych państwa, siły roboczej, jej intelektu oraz obsza- li się uczestnicy pierwszych zmian PKW w Iraku, na rów terytorium państwa. przykładzie osobistych doświadczeń płk. Stanisława Jak już zaznaczyłem, zagrożenia militarne wiążą Rasińskiego, ówczesnego zastępcy dowódcy 1 Bry- się z użyciem sił zbrojnych. Sądzę, że można przyjąć gady Zmechanizowanej Wielonarodowej Dywizji następujący ich podział12: demonstracje siły, dywer- Centrum – Południe w Iraku (2004–2005)14, po- sje militarne, blokady militarne, szantaż militarny, twierdza złożoność opisywanej problematyki. Z ra- incydenty graniczne, ograniczone użycie przemocy cji szczupłości opracowania przytoczę tylko niektóre zbrojnej, zbrojne starcie graniczne, napaść zbrojna obszary, w których wystąpiły trudności w realizacji grup nieformalnych, konflikt militarny w strefie przy- zadań, moim zdaniem najważniejsze. Dotyczą one: granicznej, konflikt lokalny czy między państwami. struktur organizacyjnych pododdziałów i ich wypo- ZASADNICZA LUKA W ZAKRESIE ANGAŻOWANIA POLSKI W OPERACJE POZA GRANICAMI PAŃSTWA TO BRAK NARODOWEGO ORAZ KOMPLEKSOWEGO PODEJŚCIA DO PLANOWANIA UDZIAŁU W NICH

Kolejną klasyfikację, którą warto tu przytoczyć, to sażenia; struktur organizacyjnych dowództw i szta- podział zagrożeń na zagrożenia polityczno-militar- bów; organizacji i funkcjonowania bazy; organizacji ne. Terminem tym można objąć13: i planowania zadań rutynowych (punkty kontrolne, – niekontrolowaną proliferację środków masowe- patrole, eskorty); udziału w operacjach typu „cordon go rażenia i wykorzystanie ich przez terrorystów; and search” wspólnie z pododdziałami Iraqi Natio- – istnienie rejonów politycznych napięć; nal Guard (ING) oraz Iraqi Police (IP). – nagłe powstanie konfliktów zbrojnych czy zama- chów terrorystycznych; REFLEKSJE – zmianę granic wpływów wielkich mocarstw W ocenie Biura Bezpieczeństwa Narodowego na oraz dokonywanie nowych podziałów; potrzebę uzyskania nowej jakości sił zbrojnych – powstawanie nowych państw w wyniku podziału w części dotyczącej działań poza granicami państwa już istniejących od II wojny światowej; wpływają przede wszystkim następujące czynniki: – nadużywanie siły do rozwiązywania problemów po pierwsze – zmiana charakteru zaangażowania spornych; SZRP poza granicami kraju, po drugie – zmiany – dyskryminację w stosunkach międzynarodo- w sztuce wojennej (wynikające zarówno z charakte- wych; ru współczesnych konfliktów zbrojnych, jak i postę- – ingerencje w sprawy wewnętrzne państw; pu technicznego), po trzecie – rozszerzające się – nadużycia na bazie procesu obniżania potencja- spektrum zagrożeń dla bezpieczeństwa (przy któ- łów wojskowych; rych zwalczaniu potencjalnie przewiduje się użycie – następstwa propagandowych manipulacji świa- sił zbrojnych) i, zdaniem autora, po czwarte – po- domością ludzi; wszechna dążność do swobodnego samostanowie- – eskalację istniejących konfliktów; nia państw, plemion, religii, skutkująca wszechobec- – przeniknięcie mafii do struktur władzy; nym terroryzmem15. – agresywność międzynarodowego terroryzmu; Sądzę, że nie będzie błędem, gdy postawię uważ- – czystki etniczne, deportacje obywateli; nemu Czytelnikowi dość nurtujące pytanie: czy Pol- – nieprzestrzeganie podstawowych praw i swobód ska i jej siły zbrojne są w wystarczającym stopniu człowieka. przygotowane do działań ekspedycyjnych? Odpo- Przedstawiona klasyfikacja może być w każdej wiedź na tak sformułowany problem pozostawię chwili poszerzona i pogłębiona. Autor zdaje sobie otwartą. Myślę, wręcz jestem przekonany, że Czytel- sprawę z faktu, iż problematyce tej poświęcił zbyt nicy, jako znawcy przedmiotu, znają odpowiedź. n

12 R. Jakubczak: Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP. Warszawa 2003. 13 Ibidem. 14 S. Rasiński: Misja stabilizacyjna w Republice Iraku – kontynuacja nowego wyzwania dla Wojsk Lądowych. Warszawa 2004. Materiał niepublikowany w posiadaniu autora. 15 http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/1116.Nowa-jakość-Sił-Zbrojnych_RP.html/.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 61 SZKOLENIE Ludność cywilna w konflikcie zbrojnym

JEŚLI ZWOLENNIK LUB SYMPATYK OKREŚLONEGO UGRUPOWANIA WALCZĄCEGO MILITARNIE Z RZĄDEM WEŹMIE UDZIAŁ W JAKIEJKOLWIEK AKCJI, POZBYWA SIĘ OCHRONY ZE STRONY MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA KONFLIKTÓW ZBROJNYCH.

kmdr por. Wiesław Goździewicz troną konfliktu niemiędzynarodowego są: rządo- i sprawowania takiej kontroli nad częścią terytorium Swe siły bezpieczeństwa reprezentujące państwową państwa, która umożliwia prowadzenie ciągłych jego stronę, rozłamowe siły zbrojne (część sił zbroj- i spójnych operacji wojskowych oraz stosowanie dru- nych państwa, która zwróciła się przeciwko rządowi – giego Protokołu dodatkowego. zbuntowała) oraz inne zorganizowane grupy zbrojne walczące w imieniu niepaństwowej strony konfliktu. STATUS PRAWNY Do określenia osób biorących udział w niemiędzyna- W niemiędzynarodowych konfliktach zbrojnych nie Autor jest starszym rodowym konflikcie zbrojnym proponuje się używać mają zastosowania postanowienia III konwencji genew- specjalistą w Centrum terminu bojownicy, który – mimo że nie znajduje od- skiej, w szczególności dotyczące statusu jeńca wojen- Szkolenia Sił zwierciedlenia w traktatach z zakresu międzynarodo- nego. Strony tych konfliktów mogą jedynie wprowa- Połączonych (JFTC). wego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych dzić w życie w drodze specjalnych układów wszystkie (MPHKZ) – jest na tyle uniwersalny, że może odnosić lub niektóre z pozostałych postanowień konwencji, co się zarówno do członków rządowych sił zbrojnych i sił jednakże nie będzie miało wpływu na ich sytuację rozłamowych, jak i zorganizowanych grup zbrojnych prawną. Konsekwencją postanowień III konwencji ge- walczących przeciwko rządowi1. Po jednej stronie są newskiej jest również fakt, że schwytanym przez „rebe- więc członkowie sił zbrojnych, do których w dalszym liantów” członkom sił bezpieczeństwa należących do ciągu będą miały zastosowanie kryteria wynikające ze państwowej strony konfliktu, mimo że korzystają oni zwyczajowego MPHKZ, a skodyfikowane w art. 4A z przywilejów kombatanta, nie będzie przysługiwał sta- III konwencji genewskiej i art. 43 pierwszego Protoko- tus jeńca wojennego. łu dodatkowego. Drugą stronę konfliktu niemiędzyna- W świetle ustawodawstwa karnego w większości rodowego mogą stanowić rozłamowe siły zbrojne albo państw zbrojne wystąpienie przeciwko legitymizowa- inne zorganizowane grupy zbrojne, których status nie nej władzy uznawane jest za ciężkie przestępstwo. Dla- jest uregulowany w MPHKZ, z wyjątkiem wymogów tego też uczestnicy walk po niepaństwowej stronie kon- przewidzianych w art. 1 ust. 1 Protokołu dodatkowego fliktu niemiędzynarodowego zazwyczaj będą traktowa- do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 roku, do- ni jak przestępcy i w razie zatrzymania (schwytania) tyczącego ochrony ofiar niemiędzynarodowych kon- przez siły rządowe mogą zostać osądzeni zgodnie fliktów zbrojnych (drugi Protokół dodatkowy), tj. po- z prawem karnym państwa, na którego terytorium to- zostawania pod odpowiedzialnym dowództwem czy się konflikt. Państwa-strony drugiego Protokołu

1 M.N. Schmitt, Ch.H.B. Garraway, Y. Dinstein: The Manual on the Law of Non-International Armed Conflict with commentary. Martinus Nijhoff Publishers, Leiden–Boston 2006, s. 4–5.

62 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

dodatkowego zostały jednakże zobowiązane w art. 6 ust. 5 do podjęcia po zakończeniu działań zbrojnych kroków zmierzających do objęcia amnestią osób uczestniczących w konflikcie oraz pozbawionych wol- ności (internowanych lub uwięzionych) w związku z jego wybuchem. W odniesieniu do osób, które znalazły się we władzy przeciwnika (bez względu na to, czy zostały zatrzyma- ne przez siły rządowe, czy niepaństwowego uczestnika konfliktu), zastosowanie będą miały minimalne standardy traktowania wynikające ze wspólnego art. 3 konwencji genewskich, powtórzone w art. 4 drugiego Pro- tokołu dodatkowego i wyszczególnione w art. 5 tego dokumentu, jak również gwarancje procesowe zawarte w jego art. 6, będące de facto powtórzeniem zapisów art. 75 pierwszego Protokołu dodatkowego. Artykuł 51 ust. 3 pierwszego Protokołu dodatkowego oraz art. 13 ust. 3 drugiego Protokołu dodatkowego stanowią, że osoby cywilne tracą ochronę przed bezpo- średnim atakiem – jeżeli uczestniczą bezpośrednio w działaniach zbrojnych – przez czas uczestniczenia w nich. Ani protokoły dodatkowe, ani same konwencje genewskie z 1949 roku czy też zwyczaje międzynaro- dowe lub praktyka państw albo jurysprudencja nie defi- niują pojęcia bezpośredni udział w działaniach zbrojnych (Direct Participation in Hostilities – DPH)2. Od sposobu jego zdefiniowania i interpretacji będzie zale- żeć to, kiedy osoba cywilna przestaje korzystać z ochrony przyznanej postanowieniami MPHKZ, a sta- W większości państw zbrojne nie się dozwolonym celem wojskowym, którego wyeli- wystąpienie przeciwko minowanie nie będzie stanowiło zbrodni wojennej po- legitymizowanej władzy legającej na zabójstwie ludności cywilnej. jest uznawane za ciężkie prze- stępstwo. Dlatego też uczestnicy walk po niepaństwowej stro- CZŁONKOSTWO W GRUPIE ZBROJNEJ nie konfliktu niemiędzynarodo- Równie istotne jest odróżnienie cywilów bezpośred- wego zazwyczaj będą traktowa- nio uczestniczących w działaniach zbrojnych spora- ni jak przestępcy. dycznie, w sposób niezorganizowany lub spontaniczny, a zatem – co za tym idzie – stanowiących dozwolony cel wojskowy wyłącznie w czasie, gdy faktycznie do- US DOD puszczają się DPH, od osób, które można uznać za członków zorganizowanych grup zbrojnych w rozumieniu art. 1 ust. 1 drugiego Protokołu dodatkowego, a które to stanowią dozwolony cel wojskowy z racji samego członkostwa w takiej grupie zbrojnej bez wzglę- du na to, czy w danym momencie dopuszczają się DPH sensu stricto. Członkowie sił zbrojnych nawet w konflikcie niemiędzynarodowym korzystają z ochrony tylko wtedy, gdy są hors de combat (bezczynni), osoby cywilne zaś mogą stać się dozwolonym celem wojskowym wyłącznie podczas bezpośredniego udziału go Krzyża (MKCK)3 członkostwo w zorganizowa- w działaniach zbrojnych, chyba że można im udowod- nych grupach zbrojnych nie jest powiązane ze sfor- nić członkostwo w zorganizowanej grupie zbrojnej. malizowaną czynnością „wstąpienia”. Trudno także W ujęciu Międzynarodowego Komitetu Czerwone- mówić o formalnej integracji z daną grupą. Mamy tu

2 Więcej na temat bezpośredniego udziału ludności cywilnej w działaniach zbrojnych zob. W. Goździewicz: Bezpośredni udział ludności cywilnej w działaniach zbrojnych i jego skutki prawne. W: Ochrona ludności cywilnej podczas działań polskich sił zadaniowych w Afganistanie, red. B. Janusz-Pawletta. AON, Warszawa 2013, s. 185–209. 3 N. Melzer: Interpretive Guidance on the Notion of Direct Participation in Hostilities Under International Humanitarian Law. International Com- mittee of the Red Cross, Geneva 2009.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 63 SZKOLENIE

raczej do czynienia z przyjęciem określonej funkcji funkcje niebojowe, takie jak: werbowanie, szkolenie, w takiej grupie, bez noszenia jakiegokolwiek mun- finansowanie i uprawianie propagandy, nawet jeśli są duru, stałych znaków rozpoznawczych (wyróżników trwale z nią związane, w rozumieniu Międzynarodowe- przynależności) czy kart identyfikacyjnych. Różna go Komitetu Czerwonego Krzyża nie mogą być uznane jest również motywacja członków – począwszy od za jej członków w ujęciu funkcjonalnym, a więc nie przymusowego „wcielenia”, przez służbę o charak- mogą być dozwolonym celem wojskowym. Dotyczy to terze najemnym, po członkostwo motywowane przy- – zdaniem MKCK – również osób nabywających, prze- należnością etniczną, plemienną czy klanową. mycających, wytwarzających lub przechowujących W związku z tym jedynym – zdaniem MKCK – kry- broń dla zorganizowanej grupy zbrojnej w sposób nie- terium determinującym członkostwo w zorganizo- związany z konkretną operacją wojskową, jak również wanej grupie zbrojnej jest stanowiąca osnowę funk- zbierających informacje wywiadowcze innej natury niż OSOBA CYWILNA BIORĄCA BEZPOŚREDNI UDZIAŁ W DZIAŁANIACH ZBROJNYCH TRACI OCHRONĘ PRZED BEZPOŚREDNIM ATAKIEM PRZEZ CAŁY CZAS UDZIAŁU W NICH

cjonalnego związku z nią tzw. ciągła funkcja bojowa taktyczna5. W razie wątpliwości co do członkostwa da- (continuous combat function), której przyjęcie przez nej osoby w takiej grupie powinno się stosować do- daną osobę w strukturach grupy ma stanowić obiek- mniemanie statusu osoby cywilnej oraz ochronę przed tywny wyznacznik członkostwa. bezpośrednim atakiem. Wspomniana ciągła funkcja bojowa musi się spro- W odniesieniu do osób, którym nie można przypisać wadzać do bezpośredniego udziału w działaniach członkostwa w zorganizowanej grupie zbrojnej według zbrojnych, aby mówić o członkostwie w ujęciu funk- opisanych kryteriów, Komitet zaleca, by były traktowa- cjonalnym. Takie zdefiniowanie członkostwa ma na ne jak osoby cywilne chronione przed bezpośrednim celu odróżnienie osób „zintegrowanych” ze zorgani- atakiem dopóty, dopóki nie podejmą działań kwalifiko- zowaną grupą zbrojną od tych cywilów, którzy do- wanych jako wyczerpujące znamiona DPH. Według puszczają się DPH w sposób sporadyczny, niezorga- wytycznych interpretacyjnych DPH będzie stanowić nizowany lub spontaniczny, a także od osób, które nie tylko konkretny akt spełniający znamiona bezpo- w tej grupie zbrojnej sprawują funkcje „niebojo- średniego udziału w działaniach zbrojnych, lecz rów- we” – administracyjne, polityczne czy logistyczne4. nież czynności przygotowawcze zmierzające bezpo- Ciągła funkcja bojowa wymaga – w ujęciu MKCK – średnio do popełnienia tego aktu oraz przemieszczanie trwałej integracji ze zorganizowaną grupą zbrojną peł- się do i z miejsca jego dokonania, jeżeli stanowi ono in- niącą rolę sił zbrojnych niepaństwowej strony konflik- tegralną część danego aktu lub operacji6. tu. Osobę, do której zadań należy przygotowywanie, Kryteria DPH w ujęciu Komitetu są następujące: prowadzenie albo dowodzenie aktami lub operacjami – stopień szkodliwości – określone działanie musi noszącymi znamiona DPH, uznaje się za pełniącą cią- wiązać się z prawdopodobieństwem negatywnego głą funkcję bojową w takiej grupie. Zwerbowana, wy- wpływu na operacje wojskowe lub możliwości militar- szkolona i wyposażona przez tę grupę w celu powta- ne strony konfliktu albo spowodowania śmierci bądź ra- rzanego i bezpośredniego udziału w działaniach nienia osób czy też zniszczenia obiektów. Nie wystar- zbrojnych może zostać uznana za jej członka, zanim czy tutaj samo działanie na korzyść „swojej” strony popełni pierwszy akt o wrogim charakterze, o ile po konfliktu. Konieczne jest wywołanie bądź prawdopo- okresie przeszkolenia nie opuści tej grupy i nie po- dobieństwo wywołania negatywnego skutku dla zbroj- wróci do cywilnego życia, podobnie jak żołnierz re- nych działań przeciwnika7; zerwy. W takim bowiem przypadku „rezerwista” zor- – bezpośredni związek przyczynowy między okre- ganizowanej grupy zbrojnej pozostaje cywilem w ro- ślonym działaniem a szkodą, która prawdopodobnie zumieniu międzynarodowego prawa humanitarnego powstanie w wyniku tego działania lub konkretnej konfliktów zbrojnych do czasu, aż zostanie wezwany i skoordynowanej operacji wojskowej, obejmującej jako do „czynnej służby”. integralną część dane działanie. Dla przykładu trans- Osoby pełniące w zorganizowanej grupie zbrojnej port broni lub innego sprzętu wojskowego może być

4 Ibidem, s. 33. 5 Ibidem, s. 34–35. W odniesieniu do tzw. taktycznego zwiadu (wywiadu) zbieranie informacji wywiadowczych bezpośrednio w rejonie działań i w czasie ich prowadzenia oraz realizowanie zadań rozpoznania taktycznego w rejonie operacji zostały uznane w wytycznych interpretacyjnych za DPH. Dotyczy to również przekazywania przez osoby cywilne informacji o aktualnej pozycji kolumny wojsk rządowych w celu ułatwienia siłom roz- łamowym (rebeliantom) przeprowadzenia ataku na tę kolumnę. 6 Ibidem, s. 65. 7 Ibidem, s. 47.

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

uznany za bezpośrednio związany z wyrządzeniem niecznością wojskową oraz pominięcie w kryteriach szkody w ujęciu wojskowym (a więc stanowić DPH) DPH aktów niewyrządzających bezpośredniej szkody wyłącznie w sytuacji, gdy stanowi integralną część przeciwnikowi, natomiast przynoszących korzyści konkretnej operacji wojskowej zaplanowanej w celu wojskowe własnym siłom (np. ewakuacja zestrzelo- wyrządzenia szkody o odpowiednim rozmiarze nych załóg wojskowych statków powietrznych)10. (o wystarczającym stopniu szkodliwości). Podobnie szkolenie czy rekrutowanie bojowników zorganizo- SKUTKI wanej grupy zbrojnej, mimo że ma podstawowe zna- Osoba cywilna biorąca bezpośredni udział w działa- czenie dla jej zdolności militarnych, nie będzie wy- niach zbrojnych traci ochronę przed bezpośrednim ata- pełniało znamion bezpośredniego związku przyczy- kiem przez cały czas udziału w nich. Cywil, który nowego, o ile nie będzie prowadzone w celu spełnia kryteria członkostwa w zorganizowanej grupie OSOBA CYWILNA BIORĄCA BEZPOŚREDNI UDZIAŁ W DZIAŁANIACH ZBROJNYCH TRACI OCHRONĘ PRZED BEZPOŚREDNIM ATAKIEM PRZEZ CAŁY CZAS UDZIAŁU W NICH

przygotowania uprzednio zaplanowanej konkretnej zbrojnej, traci wspomnianą ochronę przez cały czas operacji wojskowej lub wrogiego aktu. W takim bo- przynależności do tej grupy. Uznanie danej osoby za wiem przypadku szkolenie czy werbunek będą mo- dopuszczającą się DPH lub będącą członkiem zorga- gły zostać uznane za integralną część operacji, nizowanej grupy zbrojnej wywołuje z militarnego a związek przyczynowy z nią będzie bezpośredni8; punktu widzenia dwa skutki. Po pierwsze dana osoba – powiązanie ze stroną walczącą – dane działanie może stać się celem bezpośredniego ataku. Po drugie, musi zmierzać do wsparcia jednej ze stron konfliktu jeżeli nie stanie się celem ataku per se, to jej śmierć w celu wyrządzenia szkody drugiej stronie (prowadzo- w wyniku operacji wojskowej wymierzonej przeciwko ne w celu uzyskania określonej korzyści militarnej). dozwolonemu celowi wojskowemu nie będzie Nie będzie zatem spełniała przesłanek DPH zorgani- uwzględniana w ocenie proporcjonalności dokonywa- zowana samoobrona ludności cywilnej przed szabro- nej metodą CDE (Collateral Damage Estimation). waniem lub innymi zabronionymi przez MPHKZ ak- Jeśli w trakcie przygotowań do ataku lub jego pla- tami przemocy wobec niej, dokonywanymi przez nowania zostanie stwierdzona obecność osób cywil- członków zorganizowanych grup zbrojnych lub wojsk nych w miejscu planowanego uderzenia, obowiąz- rządowych, nawet jeżeli w ramach takiej samoobrony kiem dowódcy będzie zastosowanie środków ostroż- dojdzie do dokonania przez cywilów wrogich aktów ności zmierzających do uniknięcia, a przynajmniej wobec strony konfliktu, wyczerpujących pozostałe zminimalizowania ryzyka spowodowania niezamie- dwa znamiona (stopień szkodliwości i bezpośredni rzonych strat wśród cywilów. Będzie to miało decydu- związek przyczynowy). Podobnie napad z bronią w rę- jące znaczenie podczas doboru środków i metod prze- ku na bank dokonany przez przedstawicieli jednej prowadzenia ataku (np. precyzyjna operacja podod- z walczących stron, jeżeli nie będzie częścią operacji działów specjalnych zamiast bombardowania wojskowej, lecz jego celem będzie osiągnięcie osobi- lotniczego). Jeżeli jednak z informacji wywiadow- stych korzyści przez napastników, a zatem nie będzie czych będzie wynikać, że osoby przebywające w rejo- chodziło o dostarczenie środków do prowadzenia dzia- nie celu są członkami zorganizowanej grupy zbrojnej łań zbrojnych przez walczącą stronę9. lub dopuszczają się DPH (np. pełniąc służbę wartow- Sposób sformułowania kryteriów przynależności niczą na posterunkach wokół obiektu ataku), wów- do zorganizowanej grupy zbrojnej i kryteriów DPH czas nie będzie potrzeby stosowania środków ostroż- w wytycznych interpretacyjnych budzi wiele kontro- ności i nie dość, że śmierć tych osób nie będzie stano- wersji, ponieważ nie znajduje oparcia w praktyce wiła niezamierzonych strat branych pod uwagę państw i nie jest umocowany w traktatach z dziedziny w ocenie proporcjonalności, to jeszcze osoby te same międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów staną się dozwolonymi celami wojskowymi i ich wy- zbrojnych. Najważniejsze zarzuty dotyczą zaburzenia eliminowanie będzie dopuszczalne. n równowagi między ochroną ludności cywilnej a ko-

8 Ibidem, s. 53. Przykładem szkolenia czy też werbunku na potrzeby konkretnej operacji może być wybieranie spośród bojowników ochotników do przeprowadzenia samobójczego ataku bombowego na konkretny obiekt oraz przeszkolenie ich na przykład z topografii tego obiektu i sposobu jego infiltracji. 9 Ibidem, s. 62–63. 10 Zob. np. M. Schmitt: The Interpretive Guidance on the Notion of Direct Participation in Hostilities: A Critical Analysis. „Harward National Secu- rity Journal” 2010 vol. 1; K. Watkin: Opportunity Lost: Organized Armed Groups and the ICRC „Direct Participation in Hostilities” Interpretive Guidance. New York University School of Law. „Journal of International Law and Politics” 2010 vol. 42, no. 3.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 65 SZKOLENIE

Autonomous Weapon Systems in International Humanitarian Law

THE LEVEL OF AUTOMATION BUILT INTO THE UNMANNED SYSTEMS HAS REACHED THE LEVEL OF SOPHISTICATION AT WHICH THEY ARE CAPABLE OF PERFORMING MANY TASKS ‘AUTONOMOUSLY’ AND WITH NO NECESSITY FOR DIRECT HUMAN SUPERVISION.

Lieutenant Colonel André Haider he number of unmanned systems in military inven- were able to home in on their targets using sonar and Ttories has grown rapidly and is still increasing. the pioneering German ballistic missile V2 navigated Highly automated air defence systems such as Skyshield itself deep into the British island. With the advent of or Phalanx are capable of firing at incoming targets au- digital computers and control electronics, ‘artificially tomatically, within seconds of detection of a target, as- intelligent’ systems were developed that could plan suming this mode of operation has been activated. and execute relatively complex operations with little However, international law does not currently address or no human interaction. In the early 1960s, nucle- the potential legal issues which may arise from the use ar-equipped ballistic missiles were some of the first The author is a Subject of these highly automated weapon systems. so-called autonomous vehicles to be guided by digital Matter Expert for Unmanned Aircraft computers. Systems at the Joint Air THE HISTORY OF AUTOMATION Within our modern society, infrastructure and econ- Power Competence Ideas of intelligent and self-acting machines can be omy are permeated with automated systems, e.g., traf- Centre Combat Air found throughout human history. Centuries-old tales fic flow management systems, manufacturing robots, Branch. of flying magic carpets can be considered the first vi- driverless harvesters, navigation systems, or even ro- sion of an autonomous flying vehicle. Even Leonardo bot vacuum cleaners and lawnmowers. Military sys- da Vinci drew sketches of a programmable mecha- tems include waypoint navigation for unmanned air- nism designed to control a spring-propelled cart. craft (flying by mouse click), Ground Moving Target These ideas have persisted throughout history, with Indication (GMTI) and auto-tracking, face recogni- periodic attempts to achieve some limited set of ‘au- tion software, guided weapons and much more. tonomous’ functionality using the technology of the time. A POTENTIAL AUTONOMOUS The first gyroscopic autopilot was invented only UNMANNED AIRCRAFT SYSTEM nine years after the Wright brothers made their first Basically, everything necessary to build a fully au- flight in 1903. By the time of World War II, torpedoes tomated weapon system has already been developed.

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

The respective technologies merely have to be brought assigned to them and what implications will arise together. For example, a future unmanned aircraft from that development? may be comprised of the following components: System Health and Self-Diagnosis System. This as- THE PROBLEM WITH AUTONOMY sembly could monitor the UAS’s status and trigger IN WEAPON SYSTEMS corrective actions if it detected something outside of In the civil arena, the use of highly automated ro- its range of pre-defined values. Such structures as en- botic systems is already quite common, as can be seen gine status indicators are well established in many of in the manufacturing sector. But what is commonly today’s motorized vehicles. In a military aircraft, it accepted in the civilian community may be a signifi- may trigger an Automatic Air-to-Air Refuelling cant challenge when applied to military weapon sys- (A3R) procedure, as tested with the X-47B, or initiate tems. A fully automated or ‘autonomous’ manufactur- an emergency landing on a nearby airfield, as with the ing robot, which does not make decisions about the Global Hawk. life or death of human beings, will most likely not INTERNATIONAL Autopilot. The autopilot would enable the aircraft raise the same legal questions, if any, that a military HUMANITARIAN to not only navigate to its pre-planned mission area weapon system would. LAW, AS YET, but also calculate the route on its own, taking all avail- Any application of military force in armed conflict PROVIDES able data into account, e.g., meteorological informa- is usually governed by international humanitarian law NO DEDICATED tion or intelligence about adversary threats. This data (IHL), which itself derives from and reflects the ethi- PRINCIPLES could be updated in real time during flight or gathered cally acceptable means and customs of war. However, WITH RESPECT by on-board sensors, enabling the autopilot to imme- IHL has been altered and amended over time, taking TO AUTONOMOUS diately adapt to new conditions. Some of today’s un- both the development of human ethics and weaponry WEAPONS. manned aircraft are already flown by waypoint navi- into account. For example, IHL has been modified to gation or automatically launched and recovered, leav- condemn the use of certain types of weapons and ing the respective trajectory calculations and control methods of warfare. of the aircraft’s surfaces completely with the autopi- The proliferation of unmanned systems and espe- lot. cially the increasing automation in this domain have Autonomous Air Combat Software. In combat, the already generated a lot of discussion about their use. aircraft would defend itself or engage adversary tar- The deployment of autonomous systems may entail gets on its own. Its artificial intelligence (AI) could a paradigm shift and a major qualitative change in the predict possible adversary actions almost instanta- conduct of hostilities. It may also raise a range of fun- neously and initiate appropriate manoeuvres accord- damental legal and ethical issues to be considered be- ingly, giving it superiority over any manned aircraft fore such systems are developed or deployed. and making it capable of surviving even the most hos- tile environments. Recent research has already provid- AUTONOMOUS WEAPON SYSTEMS ed artificially intelligent software for pilot training in IN INTERNATIONAL HUMANITARIAN LAW air-to-air combat simulations, where the pilots could International humanitarian law (IHL), as yet, pro- not score a single kill once the software had been suf- vides no dedicated principles with respect to autono- ficiently trained. mous weapons. Because of this, some argue that au- Sensor Suite with Target Identification. The sensor tonomous weapons are to be considered illegal and suite would provide the autopilot and the combat soft- should be banned for military applications. However, ware module with comprehensive situational aware- it is a general principle of law that prohibitions have to ness, enabling them to identify enemy vehicles and be clearly stated or otherwise they do not apply. Con- their trajectories and compute combat manoeuvres ac- clusively, the aforementioned argument for banning cordingly. Sophisticated sensor suites providing this these particular weapons is inappropriate. Neverthe- level of awareness can already be found in modern less, IHL states that if a specific issue is not covered aircraft, e.g., the F-35. by a dedicated arrangement, then general principles of Self-guided Weaponry. A mission-tailored set of le- established customs, such as the principle of humani- thal payloads would enable the unmanned aircraft to ty and public conscience, apply. This so-called Mar- conduct combat operations and engage targets as tens Clause first appeared in the preamble to the 1899 identified and assigned by the aforementioned soft- Hague Convention, stating: ware modules. The current stage of self-guided weap- ‘Until a more complete code of the laws of war is ons technology would be sufficient to achieve this ca- issued, the High Contracting Parties think it right to pability. declare that in cases not included in the Regulations As outlined above, all of the technology necessary adopted by them, populations and belligerents remain to build a fully automated UAS has already been de- under the protection and empire of the principles of veloped and is readily available on the market. There- international law, as they result from the usages estab- fore, the question is no longer if such systems can or lished between civilized nations, from the laws of hu- should be built. The real question is, when these sys- manity and the requirements of the public con- tems come into service, what missions will be science’.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 67 SZKOLENIE

of IHL and has been agreed state practice dating back centuries. In 1977, this principle was formally codified as follows: ‘[…] the Parties to the conflict shall at all times distinguish between the civilian population and combatants and between civilian objects and military objectives and accordingly shall direct their operations only against military objectives’. However, applying this principle turned out to be more and more complex as the methods of warfare have evolved. Today’s conflicts are no longer fought between two armies confronting each other on a dedicated battlefield. Participants in a contemporary armed conflict may not wear uniforms or any distinctive emblem at all, making them almost in- distinguishable from the civilian population. For this reason, the distinction between civilians and combatants can no longer be exercised only by visual means. The

NORTHROP GRUMMAN CORPORATION GRUMMAN NORTHROP person’s behaviour and actions on the battlefield have An autonomous weapon will have to undergo extensive testing and will have to prove become a highly important distinctive factor as well. that it can reliably distinguish combatants from civilians. Therefore, an autonomous weapon must be capable of recognizing and analysing a person’s behaviour and de- termining if he or she takes part in the hostilities. How- ever, whether a person is directly participating in hostil- Consequently, there is no loophole in international ities or not is not always that clear. An autonomous law regarding the use of autonomous weapons. New weapon will have to undergo extensive testing and will technologies have to be judged against established have to prove that it can reliably distinguish combatants principles before labelling them illegal in principle. from civilians. However, even humans are not without Therefore, an autonomous weapon system which error and it has to be further assessed how much, if any, meets the requirements of the principles of interna- probability of error would be acceptable. tional humanitarian law may be perfectly legal. The Principle of Proportionality. The use of military force should always be proportionate to the anticipated THE PRINCIPLES OF INTERNATIONAL military advantage. This principle has evolved along- HUMANITARIAN LAW side the technological capabilities of the time. For ex- During armed conflict, IHL principles of distinc- ample, carpet bombing of cities inhabited by civilians tion, proportionality and precaution apply. It also im- was a common military practice in World War II, but it plies the obligation for states to review their weapons to would be considered completely disproportionate to- confirm they are in line with these principles. In gener- day. Modern guided ammunition is capable of hitting al, IHL does not impose a prohibition on any specific targets with the so-called surgical precision and ad- weapon. In fact, it accepts any weapon, means or meth- vanced software used in preparation of the attack can od of warfare unless it violates international law and it calculate the weapon’s blast and fragmentation radius puts responsibility on the states to determine if its use is and anticipated collateral damage. Especially for the prohibited. Therefore, autonomous systems cannot be latter, it can be argued that autonomous weapons could classified as unlawful as such. Like any other weapon, potentially apply military force more proportionately means or method of warfare, they have to be reviewed than humans. This is because they are capable of calcu- with respect to the rules and principles codified in in- lating highly complex weapon effects in an instant and ternational law. therefore reducing the probability, type and severity of Prohibited Weapons. First and foremost, any weapon collateral damage. However, adhering to the principle has to meet the requirements of the Geneva Conven- of proportionality is completely dependent on reliably tions which state that: ‘It is prohibited to employ weap- identifying and distinguishing every person and object ons, projectiles and material and methods of warfare of in the respective target area. And this, ultimately, refers a nature to cause superfluous injury or unnecessary suf- back to the application of the principle of distinction. fering… [and]… are intended, or may be expected, to The Principle of Precaution. The obligation of states cause widespread, long-term and severe damage to the to take all feasible precautions to avoid, and in any event natural environment’. Some examples of international- to minimize incidental loss of civilian life, injury to ci- ly agreed prohibitions on weapons include fragmenta- vilians and damage to civilian objects inherently re- tion projectiles, the fragments of which cannot be quires respect for the aforementioned principles of dis- traced by X-rays, and incendiary weapons’ use in in- tinction and proportionality. Additionally, the principle habited areas. of precaution has to be respected during the initial de- The Principle of Distinction. Protecting civilians velopment of a weapon itself. Any type of weapon has from the effects of war is one of the primary principles to demonstrate if it can reliably stay within the limits of

68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 SZKOLENIE

an acceptable failure rate, as no current technology is timeframe to stop the system from automatically releas- perfectly free of errors. For example, the United States ing its weapons if a potential threat has been detected. Congress defined the acceptable failure rate for their clus- Attributing liability to the operator is doubtful if the ter munitions as less than one percent. Recent general timeframe between alert and weapon release is not suf- aviation accident rates in the United States are only ficient to manually verify if the detected threat is real a fraction compared to that, but even nuclear power and if engagement of the computed target would be plants cannot guarantee 100 percent reliability. It is lawful under IHL. doubtful that any type of future technology would ever The Programmer. Software has a key role in many of accomplish an error level of zero, which is also true for today’s automated systems. Hence, the programmer any autonomous weapon. This again raises the question may be predominantly attributed responsibility for an how much, if any, probability of error would be ac- autonomous weapon’s behaviour and actions. However, ceptable and ‘how good is good enough?’ Weapon de- modern software applications show clearly that the velopment and experimentation must therefore provide more complex the program, the higher the potential of sufficient evidence to reasonably predict an autonomous software ‘bugs’. For example, the software for the F-35 weapon’s behaviour and effects on the battlefield. fighter jet comprises roughly 24 million lines of source code, whereas the most recent Microsoft Windows op- RESPONSIBILITY QUESTIONS erating system contains approximately 50−60 million, The higher the degree of automation and the lower forcing the company to regularly release bug fixes and the level of human interaction, the more the question security updates. Such large software undertakings arises as to who is actually responsible for actions con- (and this would be especially true for any autonomous ducted by an autonomous weapon. This question is system) are typically developed and modified by a large most relevant if lethal capabilities cause civilian harm, team of programmers and each individual has only lim- be it incidentally or intentionally. Who will be held lia- ited understanding of the software in its entirety. Fur- ble for a criminal act if IHL has been violated? Is it the thermore, it is doubtful if the individual programmer military commander, the system operator, or even the could predict in detail any potential interaction between programmer of the software? his portion of the source code and the rest of the soft- The Military Commander. Military commanders ware. Thus, holding an individual person liable for soft- have the responsibility to prevent, and, where neces- ware weaknesses is probably not feasible unless inten- sary, to take disciplinary or judicial action, if they are tionally erroneous programming may be evidenced. aware that subordinates or other persons under their control are going to commit or have committed CONCLUSIONS a breach of IHL. Military commanders are, of course, International law does not explicitly address manual- also responsible for unlawful orders given to their sub- ly operated, automated or even autonomous weapons. ordinates. This responsibility does not change when au- Conclusively, there is no legal difference between these thorizing the use of an autonomous weapon. If a com- weapons. Regardless of the presence or absence of di- mander was aware in advance of the potential for rect human control, any weapon and its use in an armed unlawful actions by an autonomous weapon, and still conflict has to comply with the principles and rules of wilfully deployed it, he would likely be held liable. In IHL. Therefore, autonomous weapons cannot simply contrast, if weapon experimentation and testing provid- be labelled unlawful or illegal. In fact, they may be per- ed sufficient evidence that the autonomous wea-pon fectly legal if they are capable of adhering to the princi- can be trusted to respect IHL, a commander would like- ples and rules of IHL. ly not be accountable. The principles of international humanitarian law are The System Operator. Depending on the level of hu- predominantly the ones of distinction, proportionality man interaction, if still required, the individual respon- and precaution. None of them can be looked at in isola- sibility of the system’s operator may vary. For example, tion as they are all interwoven and require each other to at the current stage of aviation technology, pilots al- protect civilians and civilian objects during the conduct ready rely on a high degree of automation and there is of hostilities. The technical requirements for an autono- usually sufficient evidence that these automated func- mous weapon system to adhere to these principles are tions are reliable and can be trusted. If an accident can extremely high, especially if it is intended to operate in be solely attributed to a malfunction of a trusted auto- a complex environment. However, considering the cur- mated system and the aircrew cannot affect the error rent speed of technological advances in computer and chain, the pilot would not be liable. If the automated sensor technology it appears likely that these require- system indicated a problem before take-off and the pi- ments may be fulfilled in the not so distant future. lot disregarded it, or if he incorrectly responded to the Nevertheless, not even the most sophisticated com- error during flight, he would be responsible. The same puter system can be expected to be perfectly flawless. principle can be applied to the use of autonomous Consequently, potential erroneous system behaviour weapons. However, some already fielded autonomous has to be an integral part of the review process, and, systems such as Phalanx or Sea Horse can operate in most importantly, the acceptable probability of error a mode where the human operator has only a short needs to be defined. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 69 LOGISTYKA Logistyczne zabezpieczenie kontyngentów

ZGRUPOWANIA ZADANIOWE NIE MOGĄ FUNKCJONOWAĆ W CZASIE PROWADZENIA DZIAŁAŃ BEZ ICH ZASILANIA W NIEZBĘDNE ZASOBY I USŁUGI POZWALAJĄCE UTRZYMAĆ IM OKREŚLONY POZIOM ZDOLNOŚCI BOJOWEJ.

ppłk Andrzej Cholewa ile w warunkach prowadzenia działań na terenie wania (rys. 1). System zabezpieczenia logistycznego Okraju dostawy zaopatrzenia do poszczególnych realizuje się ujmując w strukturze kontyngentu pod- oddziałów sił zbrojnych funkcjonują w sprawdzonym oddziału logistycznego – Narodowego Elementu i zintegrowanym systemie, o tyle każda decyzja Wsparcia Logistycznego (National Support Element o użyciu komponentu Sił Zbrojnych RP poza naszym – NSE) zdolności wynikające z jego potrzeb, struk- terytorium niesie za sobą wyzwania nie tylko pod tury, zasadniczego sprzętu, rejonu odpowiedzialno- względem jego operacyjnego wykorzystania, lecz ści i charakteru działań. również, a w niektórych przypadkach szczególnie, Narodowy Element Wsparcia Logistycznego ma za Autor jest komendantem trudnego zabezpieczenia jego funkcjonowania. Kon- zadanie utrzymanie niezbędnych zapasów kontyngen- 17 Wojskowego cepcję wsparcia logistycznego polskiego kontyngentu zgodnie z planem operacji, zapewnienie obsługiwa- Oddziału tu wojskowego opracowuje się na szczeblu strategicz- nia i napraw jego sprzętu, realizowanie zadań trans- Gospodarczego. no-politycznym po ustaleniu poziomu zaangażowa- portowych, zaspokojenie usług socjalno-bytowych nia naszych sił zbrojnych w operację poza granicami oraz finansowych. W zależności od dostępnych lokal- kraju i zidentyfikowaniu możliwych sposobów jego nych zasobów i usług w rejonie przyszłych działań zaopatrywania. Narodowa koncepcja zasilania kon- strukturę NSE i posiadane zdolności dostosowuje się tyngentów wojskowych musi się wpisywać w plan w taki sposób, by racjonalizować koszty (rys. 2). operacji z uwzględnieniem wszystkich jego ograni- Struktura ta nie zależy od stanu osobowego kontyn- czeń i możliwości. gentu, ponieważ jedynym jej wyznacznikiem są wykonywane zadania. W obecnym systemie zabezpie- ZASPOKAJANIE POTRZEB czenia logistycznego Sił Zbrojnych RP oddziałami Polskie kontyngenty wojskowe zasila się logi- gospodarczymi (OG) dla polskich kontyngentów woj- stycznie w drodze wydzielenia logistycznych zdol- skowych, a tym samym jednostkami wydzielającymi ności narodowych, a także dzięki ich wsparciu przez NSE, są jednostki mające zdolności do zaspokojenia kontraktowanie dostaw zasobów i usług w układzie wszystkich potrzeb kontyngentu. W wypadku kontyn- międzynarodowym niezbędnych dla ich funkcjono- gentów jednorodnych1 NSE wydzielają jednostki,

1 Na przykład dla zespołów dyżurnych w ramach ochrony przestrzeni powietrznej państw bałtyckich PKW Orlik oddziałem gospodarczym są bazy lotnicze, dla kontyngentów wojsk specjalnych – jednostki WS formujące kontyngent, a dla okrętów w ramach zespołów NATO to komenda portu wojennego.

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

które na terenie kraju stanowią oddziały gospodarcze jednostki formującej kontyngent. Zadania te RYS. 1. SPOSOBY w odniesieniu do kontyngentów złożonych z podod- działów różnych rodzajów sił zbrojnych zabezpie- czają jednostki o największym potencjale logistycz- ZASPOKAJANIA nym, czyli brygady logistyczne. Zapewniają one warunki do działalności kontyngentu związane POTRZEB PKW z dostawami sprzętu wojskowego (SpW) oraz środ- ków bojowych i materiałowych. Oddziały gospodarcze, aby mogły je zrealizować, mają dostęp do okre- ślonych zasobów Sił Zbrojnych RP i możliwość or- PKW ganizowania transportów poza granice kraju oraz dokonywania stosownych zakupów. ZABEZPIECZENIE ZABEZPIECZENIE KONTRAKTOWANIE Oddziały gospodarcze odpowiadają za gromadze- W TRYBIE W TRYBIE NA RYNKU LOKALNYM nie i przygotowanie zapasów do transportu zgodnie NARODOWYM MIĘDZYNARODOWYM z potrzebami, prowadzą też ewidencję mienia pol- USŁUGI skich kontyngentów wojskowych. Jeśli przyjmiemy, UMUNDUROWANIE ŻYWNOŚĆ TRANSPORTOWE że jeden NSE liczy średnio około 20–30 żołnierzy, CZĘŚCI ZAMIENNE WODA PITNA MATERIAŁY to zabezpieczenie logistyczne kilku kontyngentów, KONSTRUKCYJNE szczególnie w wypadku brygad logistycznych, sta- OLEJE I SMARY PALIWO I FORTYFIKACYJNE nowi znaczne obciążenie dla ich dowódców. Należy TECHNICZNE rozważyć, czy wydzielenie NSE w celu wsparcia TRANSPORT AMUNICJA STRATEGICZNY kontyngentu nie powinno się odbywać na płaszczyź- nie jednostki, która go formuje. Miało to już miejsce MATERIAŁY na przykład we wcześniejszych zmianach PKW WYBUCHOWE KFOR. Wtedy NSE organizowała, tak jak cały kontyngent, 21 Brygada Strzelców Podhalańskich. Sytu- acja taka miała niewątpliwe swoje zalety. Wynikały NSE one chociażby z ujednoliconego procesu przygoto- Opracowanie własne. wania do działań i pełnej integralności NSE. W dzi- siejszych uwarunkowaniach wymagałoby to dostoso- RYS. 2. SYSTEM wania zasad współdziałania oddziału gospodarczego w kraju z NSE przez dostosowanie instrukcji zasad prowadzenia gospodarki w polskich kontyngentach ZABEZPIECZENIA wojskowych. Korzyści mogą być olbrzymie, nie tylko dla brygad logistycznych. LOGISTYCZNEGO PKW Realizacja zadań w kontyngencie wojskowym przez personel logistyczny jednostek pozwala na jego przeszkolenie w warunkach realnego działania REGIONALNE BAZY LOGISTYCZNE i budowanie logistycznych zasobów osobowych Zaopatrzenie w naturze zdolnych do prowadzenia gospodarki w trakcie działań. RYNEK KRAJOWY Narodowy Element Wsparcia Logistycznego odpowiada bezpośrednio za wsparcie swojego kontyn- ODDZIAŁ GOSPODARCZY (OG) NA TERENIE KRAJU gentu. W tym celu, w zależności od potrzeb, prowadzi gospodarkę magazynową zasobów logistycz- Zaopatrzenie w naturze nych, organizuje naprawy i obsługi okresowe sprzętu wojskowego, realizuje zakupy środków zaopatrzenia oraz kontraktuje usługi na rynku lokalnym. Jedno- POLSKI RYNEK cześnie przechowuje środki zaopatrzenia oraz orga- KONTYNGENT LOKALNY

NSE Zakupy

WOJSKOWY na rynku lokalnym nizuje ich transport do pododdziałów kontyngentu. w naturze NSE składa do dowódcy oddziału gospodarczego Zaopatrzenie zapotrzebowania zbiorcze na dostawy środków za- Wsparcie logistyczne W REJONIE OPERACJI opatrzenia z kraju oraz je planuje. Odpowiada rów- 2 LOGISTYKA nież za organizację ich transportu do kraju . WIELONARODOWA

2 Zasady prowadzenia gospodarki materiałowej i finansowej w polskich Opracowanie własne na podstawie: Zasady prowadzenia gospodarki materiałowej i finansowej kontyngentach wojskowych realizujących zadania poza granicami pań- w polskich kontyngentach wojskowych realizujących zadania poza granicami państwa. Sygn. Logis. stwa. Sygn. Logis. 4/2010, Szt.Gen.WP, IWsp SZ, Bydgoszcz 2010. 4/2010, Szt. Gen. WP, IWsp SZ, Bydgoszcz 2010.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 71 LOGISTYKA

System dostaw narodowych najczęściej odnosi się w tym wypadku stroną porozumienia, a jedynie przy- do zapasów i usług, które nie są możliwe do pokry- stępuje do niego notą akcesyjną. cia innymi środkami. Dotyczy to przede wszystkim Po wstąpieniu do NATO i Unii Europejskiej przy- dostaw zapasów umundurowania, części zapaso- stąpiliśmy do międzynarodowych programów i inicja- wych do sprzętu wojskowego i środków bojowych, tyw zabezpieczenia logistycznego4. Pozwala to znacz- w tym amunicji. Dodatkowo pododdziały logistyczne nie obniżyć koszty funkcjonowania wojsk poza grani- kontyngentu przeprowadzają naprawy zasadniczego cami kraju, a przede wszystkim upraszcza strukturę sprzętu. Tylko w poszczególnych przypadkach (kiedy zabezpieczenia logistycznego w rejonie prowadzo- jest on użyczony przez siły zbrojne innych państw, nych działań. Umożliwia to dowództwu operacji spra- wojska koalicjanta użytkują ten sam typ sprzętu lub wowanie lepszej kontroli nad potencjałem logistycz- OPRACOWUJĄC PLAN FORMOWANIA KOLEJNYCH KONTYNGENTÓW, POWINNO SIĘ SZUKAĆ TAKICH ROZWIĄZAŃ, KTÓRE POZWOLĄ NA ODCIĄŻENIE BRYGAD LOGISTYCZNYCH

jest on wynajmowany na rynku lokalnym) zdolności nym oraz dekonfliktację sposobu pozyskiwania zaso- obsługowo-remontowe mogą być zmniejszone. W ta- bów i usług na rynku lokalnym. kiej sytuacji należy jednak bezwzględnie pamiętać, że Możliwość zastosowania międzynarodowych roz- wykonane usługi muszą być w pełni zgodne z przepi- wiązań zabezpieczenia logistycznego planuje się na sami narodowymi. etapie przygotowania operacji w procesie planowania W wymienionych klasach zaopatrzenia potrzeby operacyjnego na szczeblu dowództwa operacji (Ope- kontyngentu zaspokajają oddziały gospodarcze rational Headquarters – OHQ). Po określeniu katalo- w kraju. Zapasy te są dostarczane transportem stra- gu zdolności niezbędnych do zabezpieczenia logi- tegicznym. stycznego operacji międzynarodowej w procesie generacji sił identyfikuje się państwa, które dysponują LOGISTYKA MIĘDZYNARODOWA niezbędnymi zdolnościami logistycznymi i są gotowe Kolejnym sposobem pozyskiwania zasobów i usług do ich wydzielenia. na rzecz kontyngentu jest wykorzystanie funkcjonują- Po wieloletnich doświadczeniach w utrzymaniu cych lub tworzonych na potrzeby przyszłej bądź pro- wojsk poza granicami kraju niektóre państwa NATO wadzonej operacji pokojowej rozwiązań międzynaro- wyspecjalizowały się w zdolnościach, które dla in- dowych, dostępnych dzięki podpisaniu wielostronnych krajów są towarem deficytowym. Polskie kon- nych umów na udzielenie wsparcia. Międzynarodowe tyngenty wojskowe niejednokrotnie były zabezpiecza- wsparcie logistyczne jest realizowane z wykorzystane przez siły zbrojne innych państw czy to pod wzglę- niem państwa wiodącego w zakresie zabezpieczenia dem zaopatrywania, czy to w świadczeniu usług logistycznego (Logistic Lead Nation – LLN) lub, je- socjalno-bytowych. Tak było na przykład w czasie śli go nie ma, przez państwa wyspecjalizowane w po- operacji „Iracka wolność”, kiedy znaczną część usług szczególnych zadaniach logistycznych (Role Speciali- socjalno-bytowych zapewniała strona amerykańska, zed Nation – RSN). W obu przypadkach występują a zabezpieczenie transportowe Wielonarodowej Dywi- państwa zapewniające wsparcie i zabezpieczenie logi- zji Centrum-Południe realizował węgierski batalion styczne kontyngentom innych krajów. Zasadnicza róż- transportowy. Podobnie jest z dostawami zasobów nica polega na tym, że w wypadku LLN pełne spek- ogólnego przeznaczenia – państwem wyspecjalizowa- trum międzynarodowego wsparcia logistycznego jest nym pod względem zaopatrywania w paliwa w Koso- realizowane przez jedno państwo (np. USA w operacji wie była Francja, która organizowała jego pozyskiwa- ISAF), a w wypadku RSN jest kilka państw, które odnie, magazynowanie i dystrybucję dla wszystkich kon- powiadają za różne dziedziny wsparcia, np. Francja tyngentów biorących udział w operacji. Na podstawie jako RSN dla zaopatrzenia w paliwa, a RFN dla za- doświadczeń z uczestnictwa naszych komponentów sił bezpieczenia medycznego poziomu II w operacji zbrojnych w operacjach NATO czy ONZ nasz kraj KFOR. Taka współpraca jest usankcjonowana zawar- rozwija zdolności transportu strategicznego (Recep- tym porozumieniem technicznym (Technical Arran- tion, Staging and Onward Movement – RSOM), któ- gement – TA) lub podpisanymi umowami dwustron- rych inne armie nie mają. Dlatego też często jesteśmy nymi3. Porozumienie techniczne między dowódz- proszeni o ich zabezpieczenie w procesie generowania twem operacji a państwem gospodarzem należy sił do kolejnych grup bojowych Unii Europejskiej czy umiejscawiać osobno, ponieważ nasz kraj nie jest Sił Odpowiedzi NATO.

3 Przykładowo umowa nabycia i usług wzajemnych (Aquisition and Cross Services Agreement – ACSA). 4 Na przykład Partnerstwo na rzecz logistycznego wsparcia operacyjnego (Operational Logistics Support Partnership – OLSP).

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

Specjalizacja związana z zabezpieczeniem logi- szych, a przy tym odpowiadających wymaganiom stycznym pozwala na zaangażowanie się w nie rów- kontyngentu, rozwiązań. nież państw, które nie dysponują wystarczającymi W zależności od rejonu działania PKW na rynku siłami do samodzielnego prowadzenia operacji poko- lokalnym najczęściej poszukuje się możliwości pozy- jowych. Doskonałym przykładem specjalizacji logi- skania materiałów konstrukcyjnych i fortyfikacyj- stycznej jest Luksemburg, który w odniesieniu do nych. Dzięki temu można uniknąć konieczności prze- omawianego zagadnienia posiada jedne z większych wożenia ciężkich i dużych gabarytowo przedmiotów na terenie Europy zdolności uzdatniania wody, co transportem strategicznym. Niektóre kontyngenty na szczególnie w wypadku operacji na terenach o znacz- rynku lokalnym pozyskują również wodę pitną (przy nym jej deficycie może decydować o sukcesie. W ta- zachowaniu wymagań jakościowych), paliwo, części OPRACOWUJĄC PLAN FORMOWANIA KOLEJNYCH KONTYNGENTÓW, POWINNO SIĘ SZUKAĆ TAKICH ROZWIĄZAŃ, KTÓRE POZWOLĄ NA ODCIĄŻENIE BRYGAD LOGISTYCZNYCH

kich warunkach zabezpieczenia logistycznego nie zamienne do sprzętu czy przedmioty codziennego można realizować z wykorzystaniem zasobów pań- użytku (materiały biurowe itp.). stwa gospodarza lub kontraktując usługi na rynku lo- Na rynku lokalnym pozyskuje się również wiele kalnym. Wykorzystanie przez kontyngenty ograniczo- usług niezbędnych do funkcjonowania kontyngentu. nych na rynku lokalnym zasobów prowadzi nie tylko Najczęściej obejmują one dostawy energii, utylizację do drastycznego wzrostu cen, lecz wręcz do ograni- odpadów, usługi tłumaczy, usługi transportowe, bu- czenia ich dostępności dla ludności lokalnej. Należy dowlane itd. Biorąc pod uwagę, że rozpoznanie ryn- również pamiętać o zupełnie innych standardach obo- ku, szczególnie obcego kulturowo, jest czasochłonne, wiązujących w krajach Europy w porównaniu z rejo- listy potencjalnych przedsiębiorstw ustala się z przed- nem, w którym są prowadzone działania. Dzienna stawicielami władz lokalnych w ramach wsparcia norma wody dla żołnierza w odniesieniu do ludności przez państwo gospodarza. Trzeba pamiętać, że w in- lokalnej może stanowić normę dla całej rodziny lub teresie dowódcy operacji leży pozyskanie przychylno- nawet wioski. W skrajnych przypadkach drenaż zaso- ści miejscowej ludności, dlatego też tworzenie no- bów z rynku lokalnego może doprowadzić nie tylko wych miejsc pracy i rozwój rynku lokalnego nie po- do negatywnego nastawienia ludności do żołnierzy zostają bez wpływu na działalność operacyjną. biorących udział w działaniach, lecz również do ata- Zakupy na nim muszą być poddane daleko idącej ana- ków rabunkowych na kolumny i składy logistyczne. lizie i uzgodnieniom między wszystkimi państwami Inwestycja w nowoczesny sprzęt przy małych potrze- biorącymi udział w operacji w celu uniknięcia walki bach osobowych związanych z realizacją tego zadania o dostępne zasoby. pozwoliła Luksemburgowi stać się ważnym elementem logistyki wielonarodowej. UWZGLĘDNIAĆ REALIA Analizując to wszystko, można stwierdzić, że wła- Zabezpieczenie logistyczne polskich kontyngentów ściwe planowanie operacji z wykorzystaniem rozwią- wojskowych wymaga ogromnego wysiłku zarówno zań międzynarodowych pozwala na znaczną redukcję w kraju, jak i w rejonie prowadzonych działań. Należy zaangażowania poszczególnych państw w zapewnie- pamiętać, że koszty ich utrzymania są oczywiście niu pełnego zakresu zabezpieczenia logistycznego bezpośrednio związane z ich wielkością i realizowa- wojsk. Współpraca armii różnych państw w dziedzi- nymi przez nie zadaniami, jednak pod względem zanie logistyki nadal się rozwija i przynosi obustronne bezpieczenia logistycznego wysiłek określa nie wiel- korzyści. Należy pamiętać, że liczebność kontyngen- kość kontyngentu, lecz zakres zadań wykonywanych tów w poszczególnych operacjach jest ograniczana przez NSE. Planując formowanie kolejnych kontyn- decyzjami politycznymi i trzeba znaleźć rozsądne gentów, powinno się szukać takich rozwiązań, które proporcje między wojskami operacyjnymi i jednost- pozwolą na odciążenie brygad logistycznych. Trzeba kami zabezpieczającymi. Międzynarodowe rozwiąza- też pamiętać, że zabezpieczenie kontyngentów nie nia logistyczne poprawiają ten bilans na korzyść jed- jest ich jedynym zadaniem. Brygady logistyczne re- nostek operacyjnych. alizują wiele zadań na terenie kraju, łącznie z zabezpieczeniem sił koalicyjnych na nim przebywających. KONTRAKTOWANIE DOSTAW I USŁUG Sformowanie Narodowego Elementu Wsparcia Logi- Nie wszystkie zapasy muszą być transportowane stycznego umożliwia prowadzenie działań wyłącznie z kraju. Znaczne koszty transportu i konieczność wtedy, jeśli wielkość środków materiałowych i usług utrzymywania zdolności magazynowych w rejonie jest właściwie zaplanowana, a dostępność do nich od- działań wymuszają konieczność znajdowania tań- powiednio zorganizowana. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 73 LOGISTYKA Wsparcie przez państwo gospodarza

JEDNĄ Z FUNDAMENTALNYCH ZASAD FUNKCJONOWANIA SOJUSZU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO JEST ZOBOWIĄZANIE DO KOLEKTYWNEJ OBRONY.

ppłk Sławomir Walenczykowski godnie z artykułem V Traktatu Północnoatlantyc- związane z wysłaniem sił do operacji, co bez wąt- Zkiego atak na jedno z państw członkowskich jest pienia wpłynie na gotowość państw członkowskich jednoznaczny z atakiem na pozostałe. Najbardziej do udzielenia pomocy zbrojnej. oczekiwaną formą pomocy dla kraju napadniętego Wsparcie przez państwo gospodarza jest podstawo- jest skierowanie do udziału w sojuszniczej operacji wą formą uzupełniania brakujących zdolności sił obronnej wydzielonych elementów sił zbrojnych po- państw wysyłających. Powinno być zapewnione zostałych państw członkowskich. przez państwo gospodarza zgodnie z rzeczywistymi jego możliwościami oraz narodowymi priorytetami Autor jest zastępcą ISTOTA PROCESU i wymogami. Elementem kluczowym w dziedzinie szefa Oddziału Jakkolwiek zabezpieczenie logistyczne sił kierowa- uzyskania i wykorzystania HNS jest współdziałanie Interoperacyjności nych do udziału w sojuszniczej operacji obronnej leży między państwem gospodarzem, państwami wysyła- Logistycznej i HNS w odpowiedzialności państw wysyłających, sojuszni- jącymi oraz właściwymi dowództwami NATO. Nie Inspektoratu Wsparcia cze siły wzmocnienia będą oczekiwać szeroko rozu- tylko eliminuje to niepotrzebne konkurowanie w po- Sił Zbrojnych. mianego wsparcia od państw przyjmujących. Wspar- zyskiwaniu ograniczonych zasobów, lecz służy rów- cie to, definiowane jako wsparcie przez państwo go- nież optymalizacji wykorzystania wsparcia przez spodarza (Host Nation Support – HNS) 1, może państwo gospodarza, które może być udzielone na obejmować: udostępnienie infrastruktury, transport, rzecz prowadzonej operacji. Współdziałanie takie po- środki materiałowe i usługi, zabezpieczenie medycz- winno uwzględniać potrzeby organizacji rządowych, ne, łączność, obsługę prawną, ochronę wojsk oraz pozarządowych i międzynarodowych, które mogą inne sfery, które są nierozerwalnie związane ze sku- działać wspólnie lub niezależnie od NATO. teczną realizacją postawionych zadań w trakcie pro- Oczywiście dla zaatakowanego państwa prioryte- wadzenia operacji obronnej. Dlatego też planowanie tem będzie zabezpieczenie swoich własnych sił HNS powinno być zintegrowane z planowaniem lo- zbrojnych oraz ludności cywilnej. Zgodnie z zapisa- gistycznym operacji. Dzięki wsparciu przez pań- mi doktrynalnymi nadwyżka potencjału może być stwo gospodarza możliwe jest skrócenie czasu nie- użyta na potrzeby wsparcia wojsk sojuszniczych. zbędnego do osiągnięcia przez siły sojusznicze go- Teoretycznie można sobie wyobrazić sytuację, że towości do działań oraz zmniejszą się potrzeby państwo gospodarz, ze względu na szczupłość swo- związane z wydzieleniem komponentu logistyczne- ich zasobów, nie będzie w stanie udzielić pomocy. go państwa wysyłającego niezbędnego do zabezpie- Z praktycznego punktu widzenia może jednak to czenia tych sił. W rezultacie ograniczy się koszty skutkować brakiem woli skierowania swoich kompo-

1 Definiowane jako cywilna i wojskowa pomoc, świadczona w czasie pokoju, kryzysu i wojny przez państwo gospodarza dla sił sojuszniczych i organizacji NATO, które są rozmieszczone na jego terytorium lub są w trakcie przemieszczenia przez nie (MC 334/2).

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

ĆWICZENIA MIĘDZYNARODOWE REALIZOWANE NA TERYTORIUM RP SĄ REALNYM SPOSOBEM ZWERYFIKOWANIA PRZYJĘTYCH ZAŁOŻEŃ SOJUSZU ORAZ STOSOWANYCH ROZWIĄZAŃ PRAKTYCZNYCH.

+ MICHAŁ ZIELIŃSKI

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 75 LOGISTYKA

nentów do operacji przez niektóre państwa, zrażone poziomu realizacji zadań, jest to jednak trudniejsze, wyższymi kosztami, jakie muszą ponieść. gdyż jako zadanie dodatkowe wymaga dzielenia obowiązków z innymi zadaniami. ELEMENTY SYSTEMU Zadania stojące przed państwem gospodarzem PRAKTYCZNE DZIAŁANIE niosą wyzwania nie tylko dla sił zbrojnych, lecz dla Mając na uwadze różne podejście państw człon- wszystkich struktur organizacyjnych państwa, gdyż kowskich do tej problematyki, nie możemy mówić to Rzeczpospolita Polska jest sygnatariuszem Trak- o jednym standardowym rozwiązaniu odnoszącym tatu… Dlatego też w naszym kraju od 2001 roku się do systemu HNS. Pomimo istnienia spójnej funkcjonuje narodowy system realizacji zadań wy- i jednolitej doktryny, wiele państw wprowadza swoje nikających z obowiązków państwa gospodarza na rozwiązania oraz narodowe umocowanie elementów rzecz sił zbrojnych państw wysyłających, uczestni- systemu. Co więcej, dużą rolę odgrywa ich położe- czących w operacji (ćwiczeniu) prowadzonej pod nie na kontynencie europejskim, gdyż w przeci- dowództwem NATO na naszym terytorium. Jego wieństwie do państw granicznych, kraje mniej za- organizacja jest oparta na elementach systemu grożone nie przykładają dużego znaczenia do roz- obronnego RP i obejmuje podsystemy: kierowania wijania zdolności w tej dziedzinie. ZADANIA STOJĄCE PRZED PAŃSTWEM GOSPODARZEM NIOSĄ WYZWANIA NIE TYLKO DLA SIŁ ZBROJNYCH, LECZ DLA WSZYSTKICH STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH PAŃSTWA

obronnością, militarny i pozamilitarny. W ramach Testowanie naszych rozwiązań narodowych pod przygotowań do wypełnienia tych zobowiązań kątem wypełniania zobowiązań związanych z reali- w strukturach sił zbrojnych funkcjonuje system zacją zadań państwa gospodarza rozpoczęło się już HNS, przygotowany do udzielenia wsparcia na w trakcie ćwiczeń „Strong Resolve 2002”, w któ- rzecz sił sojuszniczych. Obejmuje on struktury za- rych udział wzięło 12 tysięcy żołnierzy z 14 państw równo etatowe, jak i nieetatowe. członkowskich NATO oraz uczestniczących w pro- Ważnym elementem tego systemu jest Inspektorat gramie Partnerstwo dla pokoju (Partnership for Pe- Wsparcia Sił Zbrojnych. Dzięki dostępnym zaso- ace – PfP). Przez kolejne lata, w związku z prze- bom, przez regionalne bazy logistyczne wraz z pod- orientowaniem NATO na prowadzenie operacji poza porządkowanymi wojskowymi oddziałami gospo- obszarem Sojuszu, to właśnie ćwiczenia międzyna- darczymi, warsztatami technicznymi, składami ma- rodowe realizowane na terytorium RP pozostały je- teriałowymi i wojskowymi komendami transportu, dynym realnym sposobem zweryfikowania przyję- odgrywa istotną rolę zarówno podczas przygotowa- tych założeń oraz stosowanych rozwiązań nia, jak i realizacji zadań wsparcia przez państwo praktycznych. Jednak mimo zmiany priorytetów gospodarza. NATO, tematyka HNS zawsze pozostawała z pew- Należy też podkreślić znaczenie podległego sze- nością nie najważniejszą, lecz integralną częścią fowi IWspSZ Szefostwa Transportu i Ruchu Wojsk scenariuszy do większości ćwiczeń realizowanych – Centrum Kierowania Ruchem Wojsk. Każda ope- w układzie narodowym. Nie jest to oczywiście roz- racja czy też ćwiczenie zaczyna się od przemiesz- wiązanie najlepsze, pozwalało jednak doskonalić czania sił i środków, a kończy powrotem do macie- procedury związane z planowaniem, przygotowa- rzystych garnizonów po zakończeniu ćwiczeń niem i realizacją wsparcia. i osiągnięciu celów operacji. Dlatego też niezmier- Pośrednio szansę taką dawały także nowe zadania nie ważne jest właściwe zaplanowanie i skoordyno- związane z zabezpieczeniem funkcjonowania sta- wanie wszystkich przedsięwzięć związanych z ru- łych instalacji sojuszniczych powstających na obsza- chem wojsk na obszarze kraju. rze naszego kraju. Pierwsze doświadczenia zebrano System HNS Inspektoratu Wsparcia Sił Zbroj- w czasie prac nad utworzeniem Dowództwa Wielo- nych jest oparty na komórkach etatowych ulokowa- narodowego Korpusu Północno-Wschodniego. Zo- nych w Oddziale Interoperacyjności Logistycznej stały one następnie wykorzystane w zabezpieczeniu i HNS IWspSZ, wydziałach transportu i ruchu Centrum Szkolenia Sił Połączonych, 3 Batalionu wojsk i HNS regionalnych baz logistycznych oraz łączności NATO czy Centrum Eksperckiego Żan- od 2017 roku w wydzielonych wojskowych oddzia- darmerii Wojskowej (MP COE). Udzielane wsparcie łach gospodarczych (przy ośrodkach szkolenia poli- obejmowało między innymi wydzielenie i utrzyma- gonowego). W pozostałych wojskowych oddziałach nie infrastruktury, zabezpieczenie transportowe, ob- gospodarczych oraz jednostkach i instytucjach pod- sługę finansową, organizację ćwiczeń, szkoleń ległych szefowi IWspSZ zorganizowano nieetatowe oraz konferencji. Zmiana ilościowa i jakościowa punkty kontaktowe HNS. Nie oznacza to niższego związana z realizacją zadań HNS nastąpiła wraz ze

76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

zmianą sytuacji geopolitycznej2 i wynikającymi Mimo że ćwiczenia odbywały się jednocześnie z tego faktu decyzjami podjętymi w czasie szczytu w kilku lokalizacjach, potrzeby pododdziałów so- NATO w walijskim Newport (4–5 września 2014 juszniczych były zaspokajane przez właściwe teryto- roku). Zgodnie z jego postanowieniami zwiększyła rialnie wojskowe oddziały gospodarcze, a całość ko- się obecność wojsk Sojuszu na tzw. wschodniej flan- ordynowały komórki HNS Inspektoratu Wsparcia ce NATO. Przyjęła ona formę rotacyjnej obecności Sił Zbrojnych oraz regionalnych baz logistycznych. kontyngentów wojsk lądowych, sił powietrznych Przyjęte i przetestowane rozwiązania znalazły za- i marynarki wojennej stacjonujących na terytorium stosowanie podczas największego wyzwania, jakie RP w wybranych ośrodkach szkolenia poligonowe- przyniósł kolejny rok. Ćwiczenia „Anakonda ’16”, go. Kontyngenty te, wydzielane przez siły zbrojne ze względu na zaangażowane siły i środki oraz licz- USA, Wielkiej Brytanii, RFN, Kanady i Francji, re- bę lokalizacji, stały się ważnym i wymagającym te- alizowały wspólne szkolenia z jednostkami Sił stem dla systemu HNS sił zbrojnych, w tym także Zbrojnych RP. dla jednostek podporządkowanych Inspektoratowi Oprócz stałej, rotacyjnej obecności zwiększyła się Wsparcia Sił Zbrojnych. Ze względu na zaangażo- liczba ćwiczeń sojuszniczych oraz narodowych wane siły i środki było to największe przedsięwzię- z udziałem coraz większych komponentów państw cie szkoleniowe od ćwiczeń „Strong Resolve 2002”, ZADANIA STOJĄCE PRZED PAŃSTWEM GOSPODARZEM NIOSĄ WYZWANIA NIE TYLKO DLA SIŁ ZBROJNYCH, LECZ DLA WSZYSTKICH STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH PAŃSTWA

członkowskich Sojuszu oraz państw członkowskich gdyż w tym samym czasie zaspokajało potrzeby po- należących do programu Partnerstwo dla pokoju. nad 25 tysięcy żołnierzy z 24 państw NATO i pro- Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych partycypował gramu Partnerstwo dla pokoju. w planowaniu, przygotowaniu oraz realnym zabezpie- Ćwiczenia „Anakonda ’16” były skorelowane czeniu tych ćwiczeń. Szczególnym wyzwaniem było z innymi ćwiczeniami odbywającymi się na teryto- organizowanie ćwiczeń Połączonych Sił Zadaniowych rium Polski oraz w basenie Morza Bałtyckiego: sił Bardzo Wysokiej Gotowości (Very High Readiness morskich „Baltops ’16”, powietrznodesantowych Force – VJTF) „Noble Jump ’15”, gdzie kluczowe by- „Swift Response ’16”, Dowództwa Wojsk Lądowych ło właściwe skoordynowanie i terminowe przyjęcie USA „Saber Strike ’16” oraz VJTF „Brilliant ćwiczących komponentów przybywających do Polski Jump ’16”. Stawiało to podobne wyzwania, jak z kilku krajów. Wyzwanie było tym większe, że rów- w roku poprzednim, szczególnie w aspekcie koordy- nocześnie zabezpieczano ćwiczenia wojsk łączności nacji przemieszczeń ćwiczących pododdziałów, jed- NATO „Steadfast Cobalt”, Dowództwa Wojsk Lądo- nak skala przedsięwzięć znacznie przekraczała zaan- wych USA w Europie „Saber Strike” (z udziałem gażowanie jednostek zabezpieczających. Dlatego też pododdziałów z USA, Polski, Niemiec i Danii), sił w celu właściwej synchronizacji przedsięwzięć morskich NATO „Baltops” i ćwiczenia interoperacyj- związanych z zabezpieczeniem wszystkich ćwiczeń ności CWIX. Poza przyjęciem wojsk na drogowych, powołano międzynarodową Koalicyjną Grupę Za- morskich i lotniczych przejściach granicznych Inspek- bezpieczenia Logistycznego (Coalition Logistic torat Wsparcia Sił Zbrojnych zaspokajał potrzeby Support Group – CLSG). Skupiała ona specjalistów wojsk na poligonach. Udzielane wsparcie obejmowa- z zakresu HNS, logistyki, transportu i ruchu wojsk, ło zakwaterowanie w obiektach stałych oraz w warun- łączności, ochrony wojsk, zabezpieczenia medycz- kach polowych, żywienie pododdziałów sojuszni- nego oraz finansów. Jej zadania obejmowały: czych, wydzielenie miejsc warsztatowych i magazy- – koordynację wykorzystania źródeł zaopatrzenia nowych, w tym organizację polowego składu państwa gospodarza i państw wysyłających; amunicji, zabezpieczenie w paliwa i transportowe – zgranie logistyki międzynarodowej z systemem oraz kontraktowanie usług sanitarnohigienicznych. dowodzenia państwa gospodarza; Realizowane przedsięwzięcia pokazały, że choć na – zharmonizowanie wzajemnych uzgodnień z sys- przygotowanie zabezpieczenia przyjęcia wojsk temem dowodzenia państwa gospodarza; (szczególnie przy przygotowaniu ćwiczenia certyfi- – zabezpieczenie przyjęcia, przemieszczenia i po- kującego „Noble Jump”) było bardzo mało czasu, bytu sił koalicyjnych (RSOM) na terytorium państwa jednostki Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych były gospodarza. w stanie zapewnić wsparcie na wysokim poziomie. Ćwiczące pododdziały rozlokowano w dziewięciu Przedsięwzięcia te były też dobrym sprawdzianem ośrodkach szkolenia poligonowego (CSWL Drawsko dla terytorialnego systemu zabezpieczenia wojsk. Pomorskie, OSPWL Żagań, OSPWL Orzysz,

2 Rosyjska aneksja Krymu, powstanie wspieranych przez Rosję autonomicznych republik w Donbasie.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 77 LOGISTYKA

Transport kolejowy pododdziałów armii USA w Polsce

OSPWL Nowa Dęba, 21 CPL Nadarzyce, CSAiU To- nuje personel z Wielkiej Brytanii i Rumunii, a od ruń, CP SP Ustka, CSWL Biedrusko), w czterech ba- drugiej połowy 2017 roku również z Chorwacji. zach lotniczych (21 BLT Świdwin, 22 BLT Malbork, Oprócz pododdziałów stacjonujących w Polsce 33 BLT Powidz, 56 BL Inowrocław) oraz ośmiu jed- w ramach programu eFP siły zbrojne USA zdecydo- nostkach wojsk lądowych (12 BZ, 2 BZ, 1 BPanc, wały o rozmieszczeniu na terytorium RP elementów 12 BBSP, 3 bdm, 11 pa, 9 bdow, 5 bdow). Za wspar- Pancernej Brygadowej Grupy Bojowej (Armoured cie logistyczne wojsk w tych lokalizacjach odpowia- Brigade Combat Team) na potrzeby operacji „Atlan- dały grupy realnego zabezpieczenia, które wydziela- tic Resolve”. Zadaniem Inspektoratu Wsparcia SZ no z personelu jednostek zabezpieczających, a ich jest zorganizowanie ich przybycia (oraz kolejnych działania były koordynowane przez CLSG. rotacji), pobytu oraz szkolenia. Nie bez znaczenia Kolejne wyzwanie, jakie stanęło przed narodo- jest również zaangażowanie w zabezpieczenie licz- -wym systemem HNS, przyniosły ustalenia szczytu nych ćwiczeń i przedsięwzięć szkoleniowych NATO w Warszawie (8–9 lipiec 2016 roku). z udziałem wojsk sojuszniczych. Do największych Wzmacniając tzw. wschodnią flankę NATO, Sojusz z nich należały ćwiczenia „Bison Drawsko 2017” podjął decyzję o rozmieszczeniu czterech bataliono- holenderskiej 43 BZ (z udziałem pododdziałów wych grup bojowych w ramach programu wzmoc- z Polski, USA, RFN, Kanady i Estonii) oraz ćwicze- nionej wysuniętej obecności (Enhanced Forward nia „Saber Strike ’17”. Presence – eFP): Narastające wraz ze zmianą sytuacji geopolitycz- – na Litwie (państwo wiodące3 – RFN), nej zaangażowanie wojsk sojuszniczych w naszym – na Łotwie (państwo wiodące – Kanada), regionie dowiodło, że duża waga, jaką przykładano – w Estonii (państwo wiodące – Wielka Brytania), do doskonalenia narodowego systemu HNS, właści- – w Polsce (państwo wiodące – USA). wie przygotowała nasz kraj do wypełnienia obo- Na terytorium Polski, oprócz żołnierzy amerykań- wiązków państwa gospodarza. Bez odpowiednio skich w ramach batalionowej grupy bojowej, stacjo- zorganizowanego systemu realizacji zadań oraz wy-

3 Państwo wiodące jest odpowiedzialne za sformowanie batalionowej grupy bojowej, której skład jest uzupełniany przez oddziały szczebla kompanii zadeklarowane przez inne państwa sojusznicze.

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

SKALA ZADAŃ

Biorąc pod uwagę fakt, że coraz częściej ćwicze- nia, ze względu na ich skalę, są realizowane w wielu lokalizacjach, niezbędne jest wzmocnienie elementów wykonawczych o personel przygotowany do koordynacji przygotowania i realizacji zadań HNS. Podjęto działania, aby wzmocnić najbardziej zaangażowane wojskowe oddziały gospodarcze o etatowe komórki HNS (w pierwszej kolejności WOG zabezpieczające ośrodki szkolenia poligonowego). W dalszej kolejności zostaną wzmocnione wydziały transportu, ruchu wojsk i HNS w regionalnych bazach logistycznych dzięki rozdzieleniu funkcji transportu i ruchu wojsk oraz HNS. RAFAŁ MNIEDŁO RAFAŁ

szkolonego i zgranego personelu przyjęcie tak dużej spodarcze o etatowe komórki HNS (w pierwszej ko- liczby żołnierzy wojsk sojuszniczych byłoby znacz- lejności WOG zabezpieczające ośrodki szkolenia nie utrudnione. poligonowego). W dalszej kolejności zostaną Zadania realizowane przez Inspektorat Wsparcia wzmocnione wydziały transportu, ruchu wojsk Sił Zbrojnych można podzielić na trzy zasadnicze i HNS w regionalnych bazach logistycznych dzięki grupy. Obejmują one zabezpieczenie: ćwiczeń rozdzieleniu funkcji transportu i ruchu wojsk oraz z udziałem wojsk sojuszniczych, stałego pobytu HNS. wojsk sojuszniczych (eFP, ABCT) oraz stałych do- Biorąc pod uwagę doświadczenia z realizacji za- wództw i instalacji sojuszniczych. dań HNS w ubiegłych latach, należy w dalszym cią- Należy przy tym pamiętać, że doświadczenia ze- gu doskonalić system i szukać optymalnych rozwią- brane w trakcie realizacji przedsięwzięć służą na- zań. Parafrazując zasadę „ćwicz tak, jak będziesz czelnemu celowi systemu HNS, jakim jest podtrzy- walczył” (train as you fight), należy odstępować od manie zdolności do przyjęcia sojuszniczych sił tworzenia pozaetatowych struktur do zabezpieczenia wzmocnienia w sytuacji kryzysu i wojny. omawianych przedsięwzięć. Zamiast tego lepiej za- stosować rozwiązania etatowe, w razie potrzeby BYĆ SKUTECZNIEJSZYM wzmacniając struktury personelem łącznikowym Skala zadań, jakie stanęły przed Siłami Zbrojnymi z państw wysyłających. Nie można także zapominać RP w zakresie wsparcia przez państwo gospodarza, o systemie szkolenia, aby zapewnić dopływ odpo- pokazała, że oprócz rozwiązań, które się sprawdziły, wiednio przygotowanych specjalistów. Należy też są jeszcze sfery, których usprawnienie może pod- pamiętać, że wypełnianie zadań państwa gospodarza nieść ich efektywność. Biorąc pod uwagę fakt, że nie jest tylko zobowiązaniem Sił Zbrojnych RP. Co coraz częściej ćwiczenia, ze względu na ich skalę, są więcej, wraz z podwyższaniem gotowości obronnej realizowane w wielu lokalizacjach, niezbędne jest państwa lub w czasie wojny możliwości świadczenia wzmocnienie elementów wykonawczych o personel wsparcia przez podsystem militarny znacznie się przygotowany do koordynacji przygotowania i reali- zmniejszają. W takiej sytuacji główną rolę w wypeł- zacji zadań HNS. Podjęto działania, aby wzmocnić nianiu zadań państwa gospodarza będą odgrywać najbardziej zaangażowane wojskowe oddziały go- pozamilitarne ogniwa obronne. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 79 LOGISTYKA Tłokowe silniki spalinowe

NAJISTOTNIEJSZĄ ICH ZALETĄ JEST NAJWIĘKSZA WŚRÓD SILNIKÓW CIEPLNYCH SPRAWNOŚĆ.

st. chor. sztab. mgr inż. Dariusz Woźniak warta budowa umożliwia dostosowanie ich do wy- 266, Star 244), jak też w licznych wersjach specjal- Zkorzystania jako napędu różnych urządzeń. Ponad- nych3. Dane dotyczące poszczególnych typów silni- to łatwość uruchamiania, natychmiastowa gotowość ków FSC Starachowice, w tym silnika S-359, zesta- do pracy, prosta obsługa oraz niezależność od obcych wiono w tabeli 7 (s. 87). źródeł energii to zalety, które decydują o powszech- ności ich zastosowania. Dobór silnika pod względem SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU 4CTi 90 rodzaju, charakterystycznych cech oraz mocy zna- Czterosuwowy silnik tłokowy o zapłonie samoczyn- Autor jest p.o. szefem mionowej zależy ściśle od typu samochodu oraz wa- nym z wtryskiem pośrednim (fot. 2) został skonstru- Służby Czołgowo- runków jego eksploatacji. Na konstrukcję silnika owany w Wytwórni Silników Wysokoprężnych Ando- -Samochodowej w istotny sposób wpływa również sposób jego usta- ria w Andrychowie. Na początku lat osiemdziesiątych w 17 Wojskowym wienia oraz miejsce zabudowania w pojeździe w sto- XX wieku po przejściu wszechstronnych badań został Oddziale Gospodarczym. sunku do napędowych kół jezdnych. To silnik jest on skierowany do produkcji seryjnej. Stanowił podsta- głównym zespołem każdego pojazdu warunkującym wę kolejnych wersji rozwojowych o zwiększonych pa- jego eksploatację, przemieszczanie się i pracę w róż- rametrach roboczych. Dodano kolejno turbosprężarkę nych warunkach drogowych, terenowych, klimatycz- i intercooler oraz zmieniono pompę wtryskową z sek- nych itp. Powszechnie stosowane są tłokowe silniki cyjnej typu Motorpal na rozdzielaczową typu Bosch. spalinowe zasilane benzyną lub olejem napędowym. Ponadto zastosowano w nim układy recyrkulacji spa- O ich znaczeniu w eksploatacji techniki wojskowej lin, dzięki czemu spełnia normy czystości spalin świadczy fakt, że każda wymiana silnika lub jego na- EURO-3. Silniki z rodziny 4C90 stanowią jednostkę prawa (planowa, bezplanowa)1 podlegają określonym napędową samochodów eksploatowanych w wojsku procedurom technicznym rozpatrywanym przez od- ogólnego przeznaczenia małej ładowności (mikrobusy powiednie szczeble decyzyjne w systemie informa- typu Lublin oraz samochody ciężarowo-osobowe wy- tycznym SI ARCUS2. sokiej mobilności typu Tarpan)4 oraz wersji specjalnych (tab. 1). SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU S-359 Ten typ silnika stanowi jednostkę napędową (fot.1) SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU najliczniejszej grupy samochodów polskiej konstruk- IVECO AIFO CURSOR 10 / CURSOR 8 cji i produkcji typu Star w wersjach ogólnego prze- Ten typ silnika firmy Iveco (fot. 3) stanowi jednost- znaczenia (Star 200, Star 1142) oraz ciężarowo-tere- kę napędową samochodów ogólnego przeznaczenia nowej średniej ładowności wysokiej mobilności (Star dużej ładowności (Jelcz 662) oraz dużej ładowności

1 Zabezpieczenie techniczne Sił Zbrojnych RP. Zasady funkcjonowania. DD/4.22. 2 Decyzja nr 348 MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 września 2015 r. w sprawie określenia funkcji gestorów i centralnych organów logistycznych sprzętu wojskowego w resorcie obrony narodowej (z późn. zm.). 3 Katalog norm eksploatacji Techniki Lądowej. DU-4.22.13.1. 4 D. Woźniak: Nowa generacja sprzętu samochodowego. „Przegląd Sił Zbrojnych” 2016 nr 4.

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

DOBÓR SILNIKA POD WZGLĘDEM RODZAJU, CHARAKTERYSTYCZNYCH CECH ORAZ MOCY ZNAMIONOWEJ ZALEŻY ŚCIŚLE OD TYPU SAMOCHODU ORAZ WARUNKÓW JEGO EKSPLOATACJI.

+ PP1MBP/STOCK.ADOBE.COM

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 81 LOGISTYKA

powiększonej mobilności (Jelcz 662 D). Pojazdy te wyposażone w systemy samozaładowcze typu multi- lift i halftrack służą do przewozu kontenerów (pod- wozie samochodu Jelcz 862), cystern na wodę (sa- mochód typu CW-10) oraz cystern na paliwo (samo- chód typu CP-10). Silnik ten występuje również w wersji Cursor 8 jako między innymi jednostka na- pędowa ciągnika siodłowego Jelcz 642. W tabeli 2 przedstawiono podstawowe dane tego silnika.

SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU IVECO N40ENT (F4AE0481) Pierwsza modernizacja samochodu ciężarowo-terenowego średniej ładowności wysokiej mobilności Star 266 M obejmowała między innymi wymianę silnika typu S-359 na silnik typu Man D 0824LFG01. Kolejne modernizacje do wersji Star 266 M2, rozpo- 1. częte w roku 2011 i trwające nadal, są połączone z jego naprawami głównymi oraz wymianą silnika S-359 na typ Iveco N40ENT (tab. 3). Silnik S-359 na hamowni Modernizacja polegała przede wszystkim na: – wprowadzeniu kabiny odchylanej do przodu, trzy- lub czteroosobowej w zależności od wersji, zastosowaniu klimatyzacji, nowej instalacji termiczno- -akustycznej oraz nadmuchu ciepłego powietrza na szyby i ogrzewania; – zabudowie silników wysokoprężnych czterosuwowych z wtryskiem bezpośrednim w systemie Common Rail typu Iveco N40ENT (F4AE0481) – fot. 4; – usprawnieniu układu przeniesienia napędu, w tym na zabudowaniu synchronizowanej sześcio- biegowej skrzyni biegów sterowanej manualnie; – wprowadzeniu w układzie kierowniczym prze- kładni typu ZF 80-60 z wewnętrznym wspomaga- niem hydraulicznym; – zastosowaniu w skrzyni ładunkowej demontowa- nego wyposażenia ażurowego; – zmianie instalacji elektrycznej na jednoprzewo- 2. dową na prąd stały o napięciu 24 V oraz zastosowaniu dwóch akumulatorów o pojemności 90–120 Ah i napięciu 12V; – usprawnieniu urządzeń sygnalizacyjnych Silnik 4CTi90 – widok od strony pompy wtryskowej i oświetleniowych; – zmianie ramy, w tym zamontowaniu dwóch uchwytów do transportu pojazdu w przednim zde- rzaku oraz dwóch w części tylnej ramy, tzw. promo- wych.

SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU JAMZ 236/238 Ten typ silnika tłokowego w układzie V (fot. 5) 3. jest jednostką napędową samochodów dużej ładow- ności powiększonej mobilności (typu Kraz 255 B, Fragment Kraz 257, Kraz 258, transporter gąsienicowy opan- silnika typu cerzony typu MTLB oraz pojazdów do zasilania Iveco Aifo elektrowni polowych zabudowanych na przyczepach Cursor 10 dwuosiowych typu PES 100 oraz do zasilania sprę- ARCHIWUM AUTORA(3) ARCHIWUM żarek typu UKS 400 umieszczonych na samocho-

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DYDAKTYKA I LOGISTYKAMETODYKA

TABELA 1. DANE TABELA 2. DANE TECHNICZNE SILNIKA TECHNICZNE SILNIKA 4CTi90 Z UKŁADEM IVECO AIFO CURSOR 10 PRZENIESIENIA Z UKŁADEM MOCY PRZENIESIENIA MOCY Wyszczególnienie Dane Wyszczególnienie Dane Silnik: Silnik: – umiejscowienie z przodu wzdłużnie – umiejscowienie centralnie, pionowo, nad osią – producent Wytwórnia Silników Wysokoprężnych przednią Andoria SA Andrychów – producent Iveco Aifo – typ 4CT90-1BE – typ Cursor 10 – cykl pracy 1-2-4-3 – liczba / układ cylindrów 6 / rzędowy – liczba / układ cylindrów 4 / pionowy, rzędowy – średnica cylindra [mm] 125 – średnica cylindra [mm] 90 – skok tłoka [mm] 140 – skok tłoka [mm] 95 – objętość skokowa silnika – objętość skokowa silnika [cm3] 10 300 [cm3] 2417 – stopień sprężania 16:1 – stopień sprężania 20,6:1 – maksymalna moc silnika – maksymalna moc silnika [kW] 316 [kW] 63,5 – obroty mocy maksymalnej – obroty mocy [obr./min] 2100 maksymalnej [obr./min] 4100 – maksymalny moment – maksymalny moment obrotowy [Nm]/ 1900/ obrotowy [Nm] 195 przy obrotach [obr./min] 1050–1570 – obroty maksymalnego – obroty biegu jałowego momentu obrotowego [obr./min] 550 [obr./min] 2500 – kierunek obrotów prawy – obroty biegu jałowego Rodzaj rozrządu górnozaworowy [obr./min] 800 Bosch PDE30, napędzana krzywką – kierunek obrotów lewy Typ pompy wtryskowej z wałka rozrządu, sterowana Rodzaj rozrządu OHC, z górnym wałkiem elektronicznie napędzanym paskiem zębatym Typ turbosprężarki HOLSET Typ pompy wtryskowej BOSCH VE 4/9 f 2050r Pompa paliwowa zębata Typ turbosprężarki GT 1749s Pompa paliwowa zintegrowana z pompą wtryskową Typ filtra paliwa pojedynczy z wkładem papierowym suchy z wkładem Typ filtru paliwa Typ filtra powietrza i odstojnikiem wody papierowym Typ filtru powietrza suchy z wymiennym wkładem Typ regulatora obrotów elektroniczny Bosch MS6 Typ regulatora obrotów zintegrowany z pompą wtryskową Układ chłodzenia: odśrodkowa Układ chłodzenia – typ pompy chłodzenie płynem, obieg – typ pompy 2.75.024 lub 11.26.012.0 – rodzaj wymuszony – rodzaj cieczowy, nadciśnieniowy z wymuszonym obiegiem Rodzaj sprzęgła jednotarczowe, suche i zbiornikiem odgazowującym, Skrzynia biegów: sterowany termostatem – rodzaj mechaniczna, synchronizowana, 16 jednotarczowe suche ze sprężyną przełożeń Sprzęgło tarczową, sterowane mechanicznie – typ ZF 16S221 mechaniczna sterowana Typ skrzyni Skrzynia biegów VG2000 bezpośrednio rozdzielczej Napęd na koła stały 4 x 2 Napęd na koła 6 x 6 Opracowanie własne (2).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 83 LOGISTYKA

TABELA 3. DANE TECHNICZNE SILNIKA IVECO N40ENT (F4AE0481) Z UKŁADEM PRZENIESIENIA MOCY

Wyszczególnienie Dane Silnik: – umiejscowienie wzdłużnie z przodu – producent Iveco Motors – typ wysokoprężny z wtryskiem bezpośrednim, Common Rail, F4AE0481 – cykl pracy 4-suwowy – liczba / układ cylindrów 4 / rzędowy – średnica cylindra [mm] 102 – skok tłoka [mm] 120 – objętość skokowa silnika [cm3] 3900 – stopień sprężania 17:1 – maksymalna moc silnika [kW] 125 – obroty mocy maksymalnej [obr./min] 2700 – maksymalny moment obrotowy [Nm]/ 560 / przy obrotach [obr./min] 1200 – obroty biegu jałowego [obr./min] 750 – kierunek obrotów patrząc od koła zamachowego CCW, przeciwny do ruchu wskazówek zegara Rodzaj rozrządu napęd przez koła zębate Typ pompy wtryskowej system Common Rail, pompa 4898921 Typ turbosprężarki Iveco nr 504094261, West Gate Pompa paliwowa niskiego i wysokiego ciśnienia Bosch Typ filtra paliwa wstępny i główny, Iveco nr 2992241+2992662 (wkłady) z pompką ręczną 504057743 Typ filtra powietrza suchy, Iveco nr 8030338, wkłady 8014410+8015450 Typ regulatora obrotów elektroniczny EDC Bosch Układ chłodzenia – typ pompy typu odśrodkowego, Iveco – rodzaj nr 504062854 Sprzęgło ciągnione, Iveco nr 2996991 Skrzynia biegów Eaton FS-5206B o przełożeniach 7,54–1,00 Napęd na koła 6 x 6

Wyszczególnienie Dane TABELA 4. DANE Silnik: – umiejscowienie z przodu – typ wysokoprężny Jamz 238 TECHNICZNE – cykl pracy 4-suwowy – liczba / układ cylindrów 8 / widlasty (90°) SILNIKA JAMZ 238 – objętość skokowa silnika [cm3] 14 860 – stopień sprężania 16,5:1 – maksymalna moc silnika [kW] 176,5 Z UKŁADEM – obroty mocy maksymalnej [obr./ min] 2100 – maksymalny moment obrotowy PRZENIESIENIA [Nm]/ 900 / przy obrotach [obr./min] 1500 MOCY Sprzęgło dwutarczowe suche 5-stopniowa mechaniczna Skrzynia biegów synchronizowana na biegach II–V

Opracowanie własne (2). Napęd na koła 6 x 6

84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

Silnik Iveco

Fragment silnika Jamz 238 5. ARCHIWUM AUTORA(2) ARCHIWUM TABELA 5. DANE TECHNICZNE SILNIKA SW 680 Z UKŁADEM PRZENIESIENIA MOCY

Wyszczególnienie Dane Silnik: – umiejscowienie z przodu – typ wysokoprężny Leyland SW 680/1 – cykl pracy 4-suwowy – liczba / układ cylindrów 6 /rzędowy – objętość skokowa silnika [cm3] 11 100 – stopień sprężania 15,8:1 – maksymalna moc silnika [kW] 147 – obroty mocy maksymalnej [obr./min] 2200 – maksymalny moment obrotowy [Nm]/ 758 / przy obrotach [obr./min] 200 Sprzęgło jednotarczowe suche tarczowe Skrzynia biegów 5-stopniowa mechaniczna synchronizowana Koła napędzane tylne Opracowanie własne. dach specjalnych typu ZiŁ 131, ZiŁ 157). Zasadni- rozrządu OHV z wałkiem umieszczonym w kadłubie. cza różnica między typami Jamz 236 i Jamz 238 do- Kuty jednolity wał korbowy podparto na siedmiu śliz- tyczy mocy oraz liczby cylindrów – jest ich gowych łożyskach głównych. W silniku zastosowano odpowiednio sześć i osiem (tab. 4). wtrysk bezpośredni do toroidalnych komór spalania w denkach tłoków. Początkowo montowano tłoczkową SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU SW 680 pompę wtryskową oraz wtryskiwacze firmy CAV. Póź- Jest to jednostka napędową takich samochodów niej wprowadzono aparaturę wtryskową produkowaną ogólnego przeznaczenia dużej ładowności, jak: Jelcz w kraju na licencji firmy Friedmann-Meyer. 315, 316, 317, 325 i 416, wywrotek Jelcz 3W 317, Podstawowa wersja wolnossąca (bez turbodołado- transportera gąsienicowego typu MTLB (po moderni- wania) SW 680/1 przy stopniu sprężania 15,8 osiągała zacji przez polskie firmy), haubicy 2S1 Goździk na moc 147 kW (200 KM) przy 2200 obr./min (fot. 6), podwoziu gąsienicowym MTLB, wozu dowodzenia a maksymalny moment obrotowy wynosił 743 Nm na podwoziu gąsienicowym MTLB typu Łowcza 10, przy 1200 obr./min. Podstawowa wersja z turbodoła- żurawi samochodowych na podwoziu Jelcz 325, sa- dowaniem SW680/17 osiągała moc 240 KM mochodów komunalnych i asenizacyjnych, autobu- (176,5 kW) – tab. 5. sów oraz agregatów prądotwórczych typu PAD 36 i PAD 100. Silnik jest sześciocylindrowy w układzie SILNIK WYSOKOPRĘŻNY rzędowym pionowym lub poziomym (wersja autobu- TYPU TECTOR F4AE3681 sowa). Średnica cylindra wynosi 127 mm, skok tłoka Ten typ silnika (fot. 7) stanowi jednostkę napędo- 146 mm, pojemność skokowa 11 100 cm³. Silnik ma wą samochodów ogólnego przeznaczenia średniej rozrząd górnozaworowy oraz popychaczowy układ ładowności typu Iveco Eurocargo ML 160 oraz

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 85 LOGISTYKA

Silnik SW 680

7 ARCHIWUM AUTORA (2) AUTORA ARCHIWUM

Fragment silnika Tector F4AE3681

TABELA 6. DANE TECHNICZNE SILNIKA TECTOR F4AE3681 Z UKŁADEM PRZENIESIENIA MOCY Wyszczególnienie Dane Silnik: – umiejscowienie poprzecznie z przodu – producent Iveco – typ Tector F4AE3681 D*P-diesel – cykl pracy czterosuwowy – liczba / układ cylindrów 6 / rzędowy – średnica cylindra [mm] 102 – skok tłoka [mm] 120 – objętość skokowa silnika [cm3] 5880 – stopień sprężania 16,5 – maksymalna moc silnika [kW] 185 – obroty mocy maksymalnej [obr./min] 2700 – maksymalny moment obrotowy [Nm/ 850 / przy obrotach [obr./min] 1250–2100 – obroty biegu jałowego [obr./min] 800±50 – kierunek obrotów prawy Rodzaj rozrządu łańcuchowy Typ pompy wtryskowej wysokiego ciśnienia Commom Rail Typ turbosprężarki turbodoładowanie z zaworem upustowym oraz intercoolerem Pompa paliwowa Bosch Typ filtra paliwa Iveco, podgrzewany Typ filtra powietrza suchy z papierowym wkładem Typ regulatora obrotów Bosch, odśrodkowy Układ chłodzenia – typ pompy odśrodkowa – rodzaj zamknięty Sprzęgło suche, jednotarczowe synchronizowana, 9-biegowa Skrzynia biegów + bieg wsteczny typu ZF 9S-700 Napęd na koła na tylną oś (4 x 2)

86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

TABELA 7. DANE TECHNICZNE SILNIKÓW PRODUKCJI FSC STARACHOWICE

Typ silnika S42 S472 S473 S474 S47 S53 S530A S359 Typ samochodu Star 20, Star 25 Star 29, Star 28, Star Star 200, 244, Star 25 Star 25M1 Star 27 (sprzętu) 21 Tropic Star 660 660D 266, 744, 1142 Układ cylindrów rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy Liczba cylindrów 6 6 6 6 6 6 6 6 Średnica cylindra 92 90 90 95 95 100 105 110 [mm] Skok tłoka [mm] 105 110 110 110 110 120 120 120 Pojemność 4188 4196 4196 4680 4680 5650 6230 6840 skokowa [cm3] Stopień 6,2 6,8 5,5 6,8 6,8 18 (ZS) 17,4 (ZS) 17 (ZS) sprężania Moc maksymalna 85 95 87,5 105 105 100 100 150 [KM] Obroty maksymalne 2800 3000 3000 3000 3000 2600 2600 2800 [obr./min] Maksymalny moment 246 270 250 294 305 310 330 432 obrotowy [Nm] Obroty maksymalne momentu 1700 1500 1500 1500 1650 1400 1600 1600 obrotowego [obr./ min] wtrysk wtrysk wtrysk Zasilanie gaźnik gaźnik gaźnik gaźnik gaźnik pośredni pośredni bezpośredni Rodzaj rozrządu OHV OHV OHV OHV OHV OHV OHV OHV Kolejność 1-5-3-6-2- 1-5-3-6- 1-5-3-6-2- 1-5-3-6-2- 1-5-3-6-2- 1-5-3-6-2- 1-5-3-6-2-4 1-5-3-6-2-4 zapłonu 4 2-4 4 4 4 4 Masa silnika b.d. b.d. b.d. b.d. 350 b.d. 440 510 suchego [kg]

Opracowanie własne (2). przeciwlotniczych zestawów rakietowych, radarowych Bazowy silnik S42 został skonstruowany w zespole i radiolokacyjnych zabudowanych na podwoziach kierowanym przez inż. Jana Wernera i inż. Jerzego opancerzonych firmy Iveco Eurocargo (samochód Jędrzejowskiego w Centralnym Biurze Badań i Kon- Żubr P) typu Poprad i Soła. W tabeli 6 zestawiono strukcji Przemysłu Motoryzacyjnego w Łodzi. jego podstawowe dane techniczne. Kolejne modyfikacje silnika miały na celu zwięk- szenie osiągów (szczególnie mocy) oraz zmniejsze- SILNIK NISKOPRĘŻNY nie zużycia paliwa. W 1953 roku powstały (pod kie- TYPU S472/474/S47 runkiem inż. Edwarda Lotha) modele typu S472 Jest on przedstawicielem rodziny polskich silników i S47 (fot. 8) o podwyższonych parametrach eksplo- niskoprężnych czterosuwowych. Pierwszym typem był atacyjnych, m.in. mocy. Poprawiono układ chłodze- silnik S42 produkowany przez nieistniejącą już Fabry- nia (skuteczność i równomierność) z wydajniejszą kę Samochodów Ciężarowych Star w Starachowicach. pompą cyrkulacyjną i termostatem, a także wprowa- Od tego typu silnika pochodzi cała rodzina silników dzono odpowietrzanie skrzyni korbowej, likwidując pochodnych stosowanych głównie do napędu samo- wycieki oleju silnikowego na zewnątrz. Kolejne ich chodów Star w wersjach ciężarowych, ciężarowo-tere- modele były tak zaprojektowane, by uzyskać całko- nowych i specjalnych. Samochody produkowane w tej witą unifikację w warunkach zabudowy silnika w po- fabryce były i są nadal powszechnie eksploatowane jeździe. Dane techniczne poszczególnych typów sil- w siłach zbrojnych. ników przedstawiono w tabeli 7.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 87 LOGISTYKA

Fragment silnika S47

SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU SCANIA D1 12 56 A03 PE To jednostka rzędowa, sześciocylindrowa, z turbodo- 8. ładowaniem i międzystopniową chłodnicą powietrza dolotowego, chłodzona cieczą, zabudowana w KTO Ro- somak. Pojemność skokowa wynosi 11,7 dm3, stopień sprężania – 18:1, maksymalny moment obrotowy – 1970 Nm (fot. 9). Układ przeniesienia mocy stanowi au- tomatyczna skrzynia biegów ZF 7HP 902S Ecomat z siedmioma biegami do przodu, jednym do tyłu. Napęd jest na wszystkie osie. Moc silnika to 360 kW/483 KM.

SILNIK NISKOPRĘŻNY TYPU ZiŁ 130/131 Ten typ (fot. 10) stanowi jednostkę napędową samo- chodów specjalnych, głównie służby uzbrojenia i elektroniki, typu ZiŁ 131 STZ, ZiŁ 131 MTO, ZiŁ 131 ZczZ, ZiŁ 131 MRTS, ZiŁ 131 UKS, ZiŁ 131 AKIPS, i częściowo samochodów specjalnych typu Ural 375. Dane techniczne silnika przedstawiono w tabeli 8.

SILNIK WYSOKOPRĘŻNY TYPU SW-400 Jest on produkowany w Wytwórni Silników Wyso- koprężnych Andoria SA w Andrychowie na podstawie zawartej przez Polskę w roku 1966 umowy licencyjnej z angielską firmą British Leyland na silniki typu 0.400. Stanowi on napęd m.in.: autobusów Autosan H-6, H-9, H-10, samochodów Star 28, 29 (po adaptacjach), 200, 244 i 266 (zamiennie z silnikiem S 359). Silnik ten był bazą do skonstruowania wersji zarów- no czterocylindrowej typu SW-266 (wykorzystywanej jako silnik roboczy koparki samochodowej typu K-407 9. na podwoziu Star 266 oraz jednostki napędowej samochodu Star 742), jak i sześciocylindrowej do zasilania agregatów prądotwórczych typu PAD 36 na przycze- Silnik Scania D1 12 56 A03 PE pie lub na samochodzie Star 266. Poprawę parametrów roboczych osiągnięto dzięki turbodoładowaniu o różnych charakterystykach doła- CZĘSTOŚĆ WYKONYWANIA POSZCZEGÓLNYCH dowania oraz zastosowaniu w niektórych modelach CZYNNOŚCI OBSŁUGOWYCH ZOSTAŁA dodatkowo intercoolera. Dane techniczne tego rodzaju silników przedstawiono w tabeli 9. OKREŚLONA W INSTRUKCJACH POJAZDÓW ORAZ W WOJSKOWYCH PRZEPISACH OBSŁUGIWANIA TECHNICZNE • silników BRANŻOWYCH. Warunkiem poprawnej ich pracy jest ścisłe prze- strzeganie zasad i przepisów obsługi oraz użytkowa- nia, szczególnie zaś dbałość o: – właściwą jakość i poziom oleju; – odpowiednią ilość cieczy chłodzącej; Silnik zamontowany – szczelność połączeń oraz dokręcenie i zabezpie- w samochodzie czenie wszystkich śrub mocujących; ZiŁ 131 – zachowanie określonych luzów zaworowych; 10. – właściwy naciąg paska klinowego napędu wentylatora (prądnicy, pompy wody, alternatora); – konieczną regulację gaźnika (układu wtryskowego); – czystość filtru powietrza oraz odstojników paliwa; – czystość filtru oleju; – odpowiedni stan powłok ochronnych oraz czystość powierzchni silnika i sprzętu; Archiwum autora (3) 88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

TABELA 8. DANE TECHNICZNE SILNIKA ZiŁ Wyszczególnienie Dane Silnik z układem przeniesienia mocy: – umiejscowienie z przodu – typ gaźnikowy – cykl pracy 4-suwowy – liczba / układ cylindrów 8 / widlasty (90°) – objętość skokowa silnika [cm3] 7000 – stopień sprężania 6,5:1 – maksymalna moc silnika [kW] 132,4 – obroty mocy maksymalnej [obr./min] 3200 – maksymalny moment obrotowy [Nm]/ 475 / przy obrotach [obr./min] 1800 Sprzęgło dwutarczowe suche Skrzynia biegów 5-stopniowa mechaniczna synchronizowana na biegach II–V Napęd na koła 6 x 6

TABELA 9. DANE TECHNICZNE SILNIKÓW SW-400 Typ silnika SW-266 4CT107 6CT107 6CT107 6CT107 Typ samochodu koparka Star 742 Autosan H9 Autosan H10- Autosan H9 (sprzętu) K-407 Autosan H6 -10 Układ cylindrów rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy rzędowy Liczba cylindrów 4 4 6 6 6 Średnica cylindra 107,19 107,19 107,19 107,19 107,19 [mm] Skok tłoka 120,65 120,65 120,65 120,65 120,65 [mm] Pojemność skokowa 4360 4360 6540 6540 6540 [cm3] Stopień sprężania 16 16,5 16,5 16,5 16,5 Moc maksymalna 80 105 138 150 170 [KM] Turbodoładowanie brak jest jest jest jest Intercooler brak b.d. b.d. b.d. b.d. Obroty mocy maksymalnej 2400 2600 2600 2600 2600 [obr./min] Maksymalny moment 260 380 432 490 600 obrotowy [Nm] Obroty maksymalne 1600 1400 1600 1600 1600 momentu [obr./min] Jednostkowe zużycie b.d. b.d. b.d. b.d. 213 g/kWh paliwa wtrysk wtrysk wtrysk wtrysk wtrysk Zasilanie bezpośredni bezpośredni bezpośredni bezpośredni bezpośredni Rodzaj rozrządu OHV OHV OHV OHV OHV Kolejność wtrysku 1-3-4-2 1-3-4-2 1-5-3-6-2-4 1-5-3-6-2-4 1-5-3-6-2-4 Masa silnika suchego 425 465 b.d. b.d. b.d. [kg] Opracowanie własne (2).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 89 LOGISTYKA

– właściwy stan sprężarki i układu pneumatycz- wpływa na moc silnika, ekonomiczność jego pracy nego; oraz emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Niewielkie – należyty stan instalacji elektrycznej silnika. nawet odstępstwa od zalecanego stanu regulacji ele- Częstość wykonywania czynności obsługowych zo- mentów w układzie zasilania, zwłaszcza gaźnika, spra- stała określona w instrukcjach pojazdów oraz w woj- wiają, że w układzie tym często należy szukać przyczyn skowych przepisach branżowych. Podstawowe objawy niesprawności silnika. W układzie zasilania silników niesprawności silnika to wzrost zużycia paliwa i oleju, gaźnikowych obsługi wymagają: zbiornik paliwa i prze- spadek mocy, nietypowe hałasy (szmery), trudny roz- wody, pompa zasilająca, gaźnik oraz filtr powietrza. ruch silnika i nadmierne dymienie. Przyczyny tych Natomiast w układach zasilania silników z zapłonem zjawisk mogą być różne. Część z nich można usunąć samoczynnym obsługa obejmuje następujące zespoły: metodą regulacji, inne – w drodze prostych zabiegów zbiornik paliwa i przewody, filtry paliwa (najczęściej obsługowo-naprawczych. Natomiast w razie poważ- jest to wymiana, sporadycznie mycie i czyszczenie), nych uszkodzeń silnik należy skierować do naprawy. pompę zasilającą, pompę wtryskową (okresowe czysz- Obsługa techniczna kadłuba, głowicy i miski olejo- czenie, wymiana oleju w regulatorze) oraz wtryskiwa- wej silnika sprowadza się do utrzymywania powierzch- cze (okresowe oczyszczenie i regulacja ciśnienia wtry- ni zewnętrznych w czystości, do przestrzegania szczel- sku). ności połączeń, sprawdzania elementów mocujących • instalacji elektrycznej oraz usuwania osadów węglowych z cylindrów. Układ Współczesne pojazdy samochodowe są wyposażone korbowy, mieszczący się wewnątrz silnika, nie wyma- w wiele urządzeń zasilanych energią elektryczną. Mu- ga żadnej obsługi bieżącej. W celu usunięcia jakiejkol- szą więc mieć odpowiednio rozbudowaną instalację wiek jego niesprawności konieczna jest naprawa połą- elektryczną lub w nowszych samochodach – elektro- czona z rozmontowaniem silnika. Objawy usterek ukła- niczną. Stan techniczny pojazdu w znacznym stopniu du korbowodowego to: zmniejszenie mocy silnika, zależy od staranności obsługi tej instalacji. Jej nie- stuki wewnątrz niego, nadmierne zużycie oleju połą- sprawność może wywołać pożar, poważne uszkodzenie czone z dymieniem silnika, spadek ciśnienia oleju. innych zespołów (np. na skutek dezinformacji kierowcy W sytuacji wystąpienia któregokolwiek z tych obja- spowodowanej wadliwym działaniem wskaźników) lub wów należy przerwać eksploatację pojazdu i przystąpić unieruchomienie pojazdu. Warunkiem zachowania peł- do ustalenia przyczyny niesprawności. Podstawową nej sprawności technicznej instalacji jest wykonywanie czynnością obsługową w odniesieniu do układu rozrzą- zabiegów obsługi technicznej zgodnie z wymaganiami du zarówno górnozaworowego, jak i dolnozaworowego producenta. Obsługa instalacji elektrycznej polega jest regulacja luzów zaworowych. przede wszystkim na: Układ chłodzenia chroni silnik przed przegrzaniem – – utrzymywaniu we właściwym stanie przewodów, utrzymuje w odpowiednim zakresie temperaturę robo- izolacji, końcówek i złączy; czą silnika, umożliwiającą między innymi jego długo- – obsłudze akumulatorów rozruchowych bądź pokła- trwałą i właściwą eksploatację. Obsługa techniczna dowych zgodnie z instrukcją; układu chłodzenia w silnikach chłodzonych cieczą – kontroli i regulacji kąta wyprzedzenia zapłonu; obejmuje: – sprawdzeniu i regulacji pracy przerywacza; – sprawdzenie i uzupełnienie ilości cieczy chło- – kontroli świec zapłonowych; dzącej, – ocenie ustawienia reflektorów oraz działania lamp; – skontrolowanie szczelności układu chłodzenia, – kontroli pracy urządzeń sygnalizacyjnych i wskaź- – ocenę i regulację napięcia paska napędu wentyla- ników; tora, – przestrzeganiu czystości oraz warunków konserwa- – sprawdzenie działania termostatu, cji elementów instalacji elektrycznej; – kontrolę stopnia zanieczyszczenia powierzchni we- – natychmiastowym usuwaniu wszystkich zauważo- wnętrznych układu chłodzenia oraz usuwanie osadów. nych niesprawności. Do obsługi układu chłodzenia powietrzem (bezpo- Wykrywanie usterek w instalacji elektrycznej uła- średniego), np. w silnikach 9T28 samochodu Tatra, za- twiają wielofunkcyjne testery uniwersalne, analogowe licza się utrzymywanie zewnętrznych powierzchni lub cyfrowe. W zależności od potrzeb tester może pra- chłodzących w czystości oraz kontrolę i regulację na- cować jako woltomierz, amperomierz lub omomierz, pięcia paska napędu wentylatora (wentylatorów). umożliwiając sprawdzenie ciągłości obwodu, pomiar Obsługa układu olejenia obejmuje sprawdzenie rezystancji w obwodach prądowych, testowanie diod i uzupełnienie ilości oleju w misce olejowej, okresową oraz pomiar pojemności kondensatora. wymianę oleju, wymianę lub obsługę filtrów, kontrolę • układu zapłonowego silnika gaźnikowego ciśnienia oleju w czasie jazdy w systemie standardo- Charakteryzując związane z tym działania, należy wym lub przez diagnostykę pokładową, tzw. OBD5. rozróżnić obsługę układu tradycyjnego (z mechanicz- Od pracy podzespołów układu zasilania zależy ja- nym przerywaczem) oraz obsługę elektronicznego kość wytwarzanej mieszanki paliwowej, co istotnie układu zapłonowego wraz ze składowymi systemu dia-

5 D. Woźniak: Diagnostyka pokładowa sprzętu wojskowego. „Przegląd Sił Zbrojnych” 2017 nr 2.

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 LOGISTYKA

gnostyki pokładowej OBD. Do czynności obsługo- kim uszkodzeniom należy zapobiegać w procesie eks- wych związanych z tradycyjnym obwodem zapłono- ploatacji. Najczęściej występujące usterki silnika wym należy zaliczyć: smarowanie aparatu zapłonowe- dotyczą: układu wtryskowego, wtryskiwaczy, pomp go (jeżeli czynność taką przewiduje instrukcja obsługi), wtryskowych, układu zasilania paliwem, regulatorów oczyszczenie elementów układu z pyłu i kurzu oraz ich prędkości obrotowej, układu smarowania, mechanizmu suszenie po umyciu samochodu. Ponadto okresowo do- rozrządu czy też układu chłodzenia. Do badań i oceny konuje się pełnej obsługi aparatu zapłonowego. Czyści stanu technicznego wykorzystuje się tzw. diagnostykę się wtedy poszczególne jego części, określa ewentualne przyrządową, bezprzyrządową (głównie metody orga- uszkodzenia elementów i wymienia je na nowe. Regu- noleptyczne), wskazy, np. graficzne (określony kolor), luje się także odstęp styków przerywacza (a w rozdzie- oraz kody w formie napisów literowych i cyfrowych laczach bezstykowych – odległość między wirnikiem różnych systemów OBD. a czujnikiem bezstykowym) i kąt wyprzedzenia zapło- nu oraz sprawdza się świece zapłonowe, kondensator KOSZT-EFEKT i cewkę. W Siłach Zbrojnych RP nadal są eksploatowane po- • układów oświetlenia i sygnalizacji jazdy i urządzenia z silnikami różnych producentów, Do istotnych niesprawności obwodów oświetlenia zróżnicowane pod względem przeznaczenia, konstruk- i sygnalizacji należą: zerwanie lub zwarcie przewodów, cji i typu oraz – co bardzo istotne – rozwiązań technicz- luz połączeń na zaciskach i złączach, przepalenie żaró- nych, czyli od prostych typowo mechanicznych, mo- wek, rozregulowanie ustawienia reflektorów, niespraw- dernizowanych na przykład w ramach napraw głów- ność elektrycznych czujników temperatury oraz pozio- nych, do najnowszych, nasyconych elektroniką. mu paliwa i ciśnienia oleju, a także usterki sygnału aku- Wymaga to od gestorów, a najczęściej od służby czoł- stycznego. Obsługa tych obwodów ogranicza się do gowo-samochodowej, podejmowania wielu praktycz- systematycznego sprawdzania stanu żarówek, usuwa- nych działań, by utrzymać właściwą sprawność tech- nia uszkodzeń izolacji, sprawdzania działania poszcze- niczną sprzętu przekładającą się bezpośrednio na goto- gólnych wskaźników i sygnałów oraz okresowej regula- wość mobilizacyjną i bojową sił zbrojnych. Na cji ustawienia reflektorów i cyklicznego smarowania podstawie wniosków praktycznych związanych z eks- mechanizmu wycieraczek – zgodnie z instrukcją obsłu- ploatacją silników spalinowych można zauważyć, że gi. Wszystkie uszkodzone elementy wymienia się na w przypadku nieznajomości zasad działania silnika nowe. spalinowego i jego rozwiązań konstrukcyjnych, niena- • sprężarek, turbosprężarek i osprzętu pneumatycz- leżytego wykonywania obsługi, m.in. odnośnie do jej nego zakresu czy czasu eksploatacji, trzeba się liczyć z moż- W zasadzie w każdym silniku gaźnikowym czy wy- liwością unieruchomienia pojazdu i koniecznością po- sokoprężnym jest sprężarka i osprzęt pneumatyczny. niesienia dużych kosztów w razie wymiany silnika na Sprężarka podaje przez poszczególne zawory i przewo- nowy. Najczęściej stwierdzanymi podczas eksploatacji dy powietrze pod założoną wartością ciśnienia w celu silników spalinowych różnych konstrukcji i z różnych na przykład wspomagania układu hamulcowego, ukła- lat produkcji usterkami są: du kierowniczego czy innych urządzeń specjalnych po- – wycieki płynów eksploatacyjnych z przewodów, jazdu (przykładowo CPK) oraz doszczelniania silnika uszczelnień, układów i spod filtrów; i innych podzespołów podczas brodzenia i pokonywa- – problemy z uruchomieniem i zapowietrzaniem się nia przeszkód wodnych. Główne czynności obsługowo- układu zasilania, zalew świec zapłonowych; -kontrolne to: właściwy naciąg pasków klinowych, – wskazania sygnalizujące nieprawidłową pracę okresowe oczyszczanie zaworów, odpowiednia regula- oraz podające zaniżone parametry czy też niewłaści- cja zaworów bezpieczeństwa, kontrola szczelności oraz we działanie lampek kontrolnych (w starszych kon- okresowe odwadnianie zbiorników. strukcjach); – rozładowanie akumulatorów kwasowych; DIAGNOSTYKA TECHNICZNA SILNIKÓW – przegrzanie (wypalenie) uszczelek podgłowico- Zadaniem kompleksowej oceny stanu technicznego wych; silnika jest ustalenie stopnia jego przydatności do dal- – inne usterki o charakterze wynikowym. szej pracy oraz określenie zakresu niezbędnych przed- Oczywiście występują także mankamenty wynikają- sięwzięć kontrolnych, regulacyjnych i naprawczych, by ce ze znacznego wieku eksploatowanych pojazdów, np. zapewnić utrzymanie silnika w stanie sprawności tech- przestarzałość konstrukcji, niewystarczająca moc. nicznej (zdatności). Jest ona dokonywana na podstawie Przedstawiony zarys informacji dotyczący eksploata- wyników: oględzin zewnętrznych silnika i jego zespo- cji silników spalinowych potwierdza tezę, że silnik jest łów; kontroli jego działania (tzw. próba pracy); pomia- głównym zespołem maszyny czy innego sprzętu woj- rów parametrów diagnostycznych. Procesy niszczące skowego, a znajomość zasad jego działania oraz reali- (błędy, wady, starzenie, zużycie) towarzyszące pracy zacji obsług według określonych cykli warunkuje każdego silnika i uzewnętrzniające się z różną inten- sprawność techniczną całego pojazdu. Ze względu na sywnością w czasie jego eksploatacji są podstawą opra- wysokie koszty zakupu nowych silników opłaca się cowanych systemów obsługiwań technicznych. Wszel- kierować je do napraw głównych lub modernizacji. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 91 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Nadbrzeżne przeciwokrętowe systemy rakietowe

ZAGROŻENIE OD STRONY MORZA GENERUJE POTRZEBĘ POSIADANIA W STRUKTURACH MARYNARKI WOJENNEJ TAKICH ŚRODKÓW WALKI, KTÓRE BYŁYBY W STANIE ZNIECHĘCIĆ POTENCJALNEGO PRZECIWNIKA DO ATAKU Z TEGO KIERUNKU.

kmdr dypl. inż. rez. Stanisław Koryzma ako państwo morskie musimy, oprócz rozwoju go- morskich (okrętów) przeciwnika na całym obszarze Jspodarki morskiej, myśleć i realizować przedsię- Morza Bałtyckiego. wzięcia zmierzające do obrony naszego kraju od tej strony. Charakterystyka linii brzegowej i wód przy- POCZĄTKI brzeżnych oraz terenu przyległego do morza wraz Pierwszym przeciwokrętowym systemem rakieto- z jego infrastrukturą generują określone wymagania, wym ląd – woda, w który wyposażono nasze siły jakim muszą sprostać systemy walki przeznaczone zbrojne w latach sześćdziesiątych XX wieku, był sys- do jego obrony. Wstępne analizy oceny sytuacji doty- tem S-2 Sopka. Znalazł się on w strukturach 9 Dywi- czącej obrony wybrzeża morskiego bezsprzecznie zjonu Artylerii Nadbrzeżnej Marynarki Wojennej wykazywały brak modułu (np. rakietowego), który w ramach modernizacji sił okrętowych i obrony wy- mógłby przeciwdziałać zagrożeniom ze strony sił brzeża. W jego skład wchodziły dwie wyrzutnie ra-

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Nadbrzeżne przeciwokrętowe systemy rakietowe NAVAL STRIKE MISSILE Norweski poddźwiękowy przeciwokrętowy pocisk manewrujący znajduje się w wyposażeniu Marynarki Wojennej RP. KONSBERG

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 93 WSPÓŁCZESNE ARMIE

kietowe oraz stacje radiolokacyjne typu Mys, Burun Stwierdzono, że z kierunku północnego i północno- oraz S-1M. Rakiety, którymi dysponował Dywizjon, -wschodniego może nam zagrozić potencjalny prze- mogły zwalczać obiekty nawodne znajdujące się ciwnik, który będzie dysponował: bezwzględną prze- w odległości do 90 km od brzegu. Wyglądem rakieta wagą w powietrzu oraz w potencjale sił okrętowych przypominała samolot-pocisk z napędem odrzuto- i lotniczych. Będzie miał także możliwość prowadze- wym. Do startu wykorzystywała silnik startowy na nia rozpoznania i przeciwdziałania elektronicznego paliwo stałe (odrzucany po starcie), a w trakcie lotu – na całym obszarze Morza Bałtyckiego i terytorium silnik marszowy. Rakieta wykonywała lot na wyso- naszego kraju, wysadzenia desantów w dowolnym re- kości około 400 m nad poziomem morza. Łącznie za- jonie naszego wybrzeża; rozpoczęcia działań z rejo- kupiono 16 takich rakiet. nów bazowania lub rejonów ćwiczeń; prowadzenia W bateriach przeprowadzono kilka ćwiczebnych star- działań ofensywnych w każdych warunkach atmosfe- tów, ostatnie w latach siedemdziesiątych ubiegłego wie- rycznych i o każdej porze doby; zablokowania wejścia ku. Jednak już w chwili wejścia systemu do uzbrojenia sił morskich innych państw na akwen Morza Bałtyc- marynarki wojennej wydawał się on być przestarzały. kiego oraz całkowitej blokady wybrzeża od strony Cechowała go bardzo mała odporność na zakłócenia ra- morza. dioelektroniczne oraz zbyt długi czas osiągania gotowo- Na podstawie zaprezentowanych ocen można dojść ści bojowej. Dlatego też podjęto decyzję o rozformowa- do wniosku, że w przyszłości może zaistnieć sytuacja niu Dywizjonu. Został on skadrowany i służył jako pod- bezpośredniego zagrożenia wybrzeża naszego kraju oddział zabezpieczenia logistycznego dla rakiet i konieczność organizowania obrony na zagrożonych okrętowych typu P-15. Co prawda w latach osiemdzie- kierunkach (odcinkach). siątych planowano zakup w ZSRR rakietowego systemu obrony wybrzeża Rubież, jednak w następstwie kryzysu GENEROWANIE POTRZEB politycznego i ekonomicznego plany te nie zostały zre- W pierwszych latach XXI wieku Dowództwo Ma- alizowane. 9 Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej został rynarki Wojennej (DMW) w ramach modernizacji sił ostatecznie rozformowany w 1988 roku. Nadal bez od- okrętowych i brzegowych opracowało Wymagania powiedzi pozostawały pytania: czy i kiedy polska mary- operacyjne dla Nadbrzeżnego Dywizjonu Rakietowe- narka wojenna będzie dysponowała realnymi siłami mo- go MW (ndR MW). Powstały one na podstawie Decy- gącymi wzmocnić obronę wybrzeża oraz czy kiedykol- zji Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 lutego 2007 wiek będzie mogła skutecznie przeciwstawić się siłom roku w sprawie wprowadzenia do użytku „Wytycz- morskim (okrętom) potencjalnego przeciwnika na ca- nych do przeprowadzenia Przeglądu Potrzeb Opera- łym obszarze Morza Bałtyckiego? cyjnych” oraz Koncepcji brzegowych mobilnych sys- temów wyrzutni rakiet przeciwokrętowych. Potrzeba OCENA POTENCJALNYCH utworzenia nadbrzeżnych dywizjonów rakietowych NIEBEZPIECZEŃSTW marynarki wojennej wynikała z posiadanych przez nią Analizując zagrożenia, które mogłyby zaistnieć w tym czasie ograniczonych możliwości, odnoszą- z kierunku północnego i północno-wschodniego cych się do skutecznego przeciwdziałania siłom na- akwenu Morza Bałtyckiego, w pierwszej kolejności wodnym i lądowym potencjalnego przeciwnika oraz należało wziąć pod uwagę zagrożenie ze strony na- z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi szych największych sąsiadów: Rosji i RFN. Istotne w czasie kryzysu i wojny. było i jest zgrupowanie w obwodzie kaliningradzkim, W latach 2005–2006 przeprowadzono wiele ana- gdzie znajdują się okręty uderzeniowe Floty Bałtyc- liz dotyczących funkcjonowania podobnych przeciw- kiej, jednostki lotnictwa taktycznego oraz jednostki okrętowych systemów rakietowych w innych pań- rakietowe. Rozpatrywano również stan stosunków stwach w rejonie Morza Bałtyckiego i nie tylko. Pod polsko-niemieckich w obszarze Morza Bałtyckiego, uwagę wzięto systemy rakietowe użytkowane między które mogłyby w przyszłości wpłynąć na naruszenie innymi w Szwecji, Finlandii, Chorwacji i Francji. status quo w rejonie Zatoki Pomorskiej (podejście W Szwecji planowano w 1986 roku utworzenie czte- i reda zespołu portowego Szczecin–Świnoujście) oraz rech baterii brzegowych wyposażonych w rakiety przebieg rurociągu Nord Stream i możliwość eksplo- RBS15K, jednak w praktyce ukompletowano jedną, atacji zasobów naturalnych Morza Bałtyckiego. która osiągnęła gotowość operacyjną w 1995 roku W wypadku innego sąsiada – Danii – źródłem kon- (sprzęt dla niej dostarczono w 1993 roku). Bateria nie fliktu interesów mógłby się stać na przykład rejon funkcjonowała jednak długo, pięć lat później bowiem sporny na granicy wyłącznych stref ekonomicznych została wycofana ze służby i zakonserwowana. W Fin- obu państw, położony w pobliżu wyspy Bornholm. landii rolę nośników systemów rakietowych odgrywa- Określono, że istotnym zagrożeniem dla naszego kra- ły podwozia samochodów typu Sisu, wykorzysty- ju byłoby zniszczenie, obezwładnienie lub pozbawie- wano natomiast pociski RBS15SF-2. W Chorwacji nie zdolności funkcjonalnych najbardziej żywotnych eksploatowano rakiety RBS15 odpalane z prowizo- dla państwa obiektów wojskowych i cywilnych poło- rycznych instalacji brzegowych. We Francji użytko- żonych na wybrzeżu i w granicach wyłącznej strefy wano baterie brzegowe z pociskami Exocet w wersji ekonomicznej. MM 40 Bloc 2. Składały się one z trzech pojazdów-

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 1. WEWNĘTRZNY SYSTEM FUNKCJONALNY NADBRZEŻNEGO DYWIZJONU RAKIETOWEGO MW

C (Z)

PZL PD PR C – cele, (Z) – zadania podsystem podsystem podsystem zabezpieczenia dowodzenia rozpoznania logistycznego

C (Z)

POO podsystem oddziaływania ogniowego

Opracowanie własne.

-wyrzutni, posterunku dowodzenia i wskazywania ce- zwalczanie (niszczenie, obezwładnianie) nawodnych lów oraz pojazdu technicznego z sześcioma zapaso- sił okrętowych potencjalnego przeciwnika, osłona wymi Exocetami. głównych baz morskich (punktów bazowania, punk- Z pobieżnych analiz można było wnosić, że nad- tów manewrowego bazowania) marynarki wojennej, brzeżne baterie rakietowe miały być rozmieszczane rejonów dogodnych do lądowania desantu morskiego zwykle w odległości około 30–40 km od wybrzeża, oraz ważnych obiektów wojskowych i przemysłowych a poszczególne ich elementy w odstępach około kilo- rozmieszczonych na wybrzeżu. metra od siebie. Szczegółowa analiza funkcjonowania Szczegółowe jego zadania określono jako: nadbrzeżnych jednostek rakietowych w innych pań- – osłonę głównych baz morskich (punktów bazowa- stwach rejonu Morza Bałtyckiego pozwoliła Dowódz- nia oraz manewrowego bazowania) marynarki wojen- twu Marynarki Wojennej zwiększyć zaangażowanie nej oraz ważnych obiektów wojskowych i przemysło- w przyspieszenie procesu pozyskiwania takiej jed- wych rozmieszczonych na wybrzeżu przed uderzenia- nostki dla polskiej marynarki wojennej. mi nawodnych sił okrętowych przeciwnika; W lipcu 2006 roku minister obrony narodowej pole- – osłonę i wsparcie własnych sił okrętowych prowa- cił zainicjować działania planistyczne mające na celu dzących działania w strefie rażenia ndR MW; ujęcie w Planie modernizacji technicznej SZ RP na – osłonę rejonów załadowania, formowania i przej- lata 2007–2012 przedsięwzięcia związanego z pozy- ścia własnych sił okrętowych; skaniem mobilnego lądowego zestawu rakietowego – osłonę przybrzeżnych linii komunikacyjnych oraz marynarki wojennej, jako jednego z jej prioryteto- wykonywanie uderzeń na zgrupowania nawodnych sił wych programów zbrojeniowych. Do pełnienia funk- okrętowych przeciwnika; cji gestorskich mobilnego lądowego zestawu rakieto- – osłonę morskiego skrzydła obrony wojsk lądo- wego RBS15 Mk3 MW został wyznaczony szef obro- wych przed uderzeniami nawodnych sił okrętowych ny przeciwlotniczej marynarki wojennej. przeciwnika; Za bazę wyjściową sformowania nadbrzeżnego dy- – niszczenie (obezwładnianie) desantów morskich wizjonu rakiet przeciwokrętowych przyjęto, że celem przeciwnika we współdziałaniu z siłami okrętowymi jego powstania będzie zniwelowanie do minimum ist- marynarki wojennej i wojskami lądowymi; niejącej luki w systemie obronnym północnej granicy – wykonywanie uderzeń rakietowych (w ramach państwa, a tym samym zapewnienie dogodnych wa- operacji obronnej) na rejony bazowania nawodnych sił runków do realizacji zadań dla własnych sił morskich okrętowych i obiekty lądowe przeciwnika. oraz przez ważne obiekty wojskowe i przemysłowe Przeciwstawienie się współczesnym zagrożeniom rozmieszczone na naszym wybrzeżu. Przeznaczeniem ze strony okrętowych sił potencjalnego przeciwnika nadbrzeżnego dywizjonu rakietowego MW miało być wymaga od nadbrzeżnej przeciwokrętowej jednostki

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 95 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 2. WSTĘPNY PROJEKT STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ NDR MW

PION DOWÓDCA SEKCJA SZKOLENIA DYWIZJONU WYCHOWAWCZA

SZEF SZEF BATERIA BATERIA BATERIA LOGISTYKI SZTABU STARTOWA STARTOWA PRZECIWLOTNICZA

SEKCJA S-1 OBSŁUGA WD OBSŁUGA WD OBSŁUGA WD LOGISTYCZNA

KOMPANIA S-2 OBSŁUGA SRL OBSŁUGA SRL OBSŁUGA SRL LOGISTYCZNA

PLUTON PL. REMONT S-3 OBSŁUGA RWŁ OBSŁUGA RWŁ RAKIETOWO- ARTYLERYJSKI

PLUTON PL. ZAOPATRZ. S-4 DR. ROZP. DR. ROZP. RAKIETOWO- ARTYLERYJSKI

PION PL. DOW. I OCHR. PLUTON DOW. SYSTEM RAK. SYSTEM RAK. OCHRONY INFORMACJI NIEJAWNYCH OBSŁUGA WD SYSTEM RAK. SYSTEM RAK. KANCELARIE ZESPÓŁ ZABEZP. MEDYCZNEGO OBSŁUGA RWŁ SYSTEM RAK. SYSTEM RAK.

DR. ROZP. Opracowanie: SWOPLiAR DMW.

rakietowej dobrze zorganizowanego, wewnętrznie go wybrzeża (rys. 2), a w pierwszej dekadzie lipca spójnego i sprawnie funkcjonującego systemu (będą- 2007 roku minister obrony narodowej zatwierdził cego jednocześnie częścią systemu obronnego Sił wniosek odnoszący się do uruchomienia procedury Zbrojnych RP). Skuteczne reagowanie na zagrożenia przetargowej. ze strony potencjalnego przeciwnika morskiego stwa- W lutym 2008 roku dowódca MW rozkazał w ter- rza konieczność posiadania bardzo nowoczesnych minie do 31 grudnia 2008 roku sformować Grupę Or- podsystemów: rozpoznania, dowodzenia, rażenia (od- ganizacyjno-Przygotowawczą Nadbrzeżnego Dywi- działywania ogniowego) i zabezpieczenia, składają- zjonu Rakietowego MW. Natomiast w lipcu 2008 roku, cych się na system jednostki rakietowej i jej strukturę zgodnie z wykazem zmian do etatu Dowództwa Ma- funkcjonalną (rys. 1). rynarki Wojennej, szefostwo OPL DMW zostało przeformowane w nową komórkę organizacyjną, tj. TRUD TWORZENIA Szefostwo Wojsk Obrony Przeciwlotniczej i Artylerii W grudniu 2006 roku opracowano wstępny pro- rakietowej DMW (SWOPLiAR DMW) z dodatko- jekt struktury organizacyjnej Nadbrzeżnego Dywi- wym etatem specjalisty morskiej artylerii rakietowej. zjonu Rakietowego MW, nazwanego żądłem polskie- W sierpniu 2008 roku komisja przetargowa do dalsze-

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

go postępowania wybrała ofertę norweskiej firmy nicznej, zabezpieczenia logistycznego, geografii Kongsberg, która proponowała dostawę kompletnego wojskowej oraz kurs doskonalący z języka angiel- systemu z poddźwiękowymi przeciwokrętowymi po- skiego (poziom 1+, 2+ i słownictwo techniczne). ciskami manewrującymi (Naval Strike Missile – W czerwcu 2011 roku na poligonie morskim NSM) wraz z pakietem szkoleniowym. Umowę na w Point Mugu w Kalifornii (Naval Air Warfare Cen- dostawę uzbrojenia i sprzętu wojskowego (UiSW) ter Weapons Division) przeprowadzono komisyjne dla Nadbrzeżnego Dywizjonu Rakietowego MW strzelania rakietami NSM dla polskiej marynarki wo- między Departamentem Zaopatrywania Sił Zbroj- jennej i Królewskiej Marynarki Norwegii. Strzelanie nych a firmą Kongsberg Defence & Aerospace pod- do celu lądowego, zgodnie z wytycznymi strony pol- pisano w grudniu. skiej, potwierdziło wszystkie założone parametry ra- Przygotowując się do przyjęcia uzbrojenia dla kiety, w szczególności jej zwrotność (dokonała zwro- Nadbrzeżnego Dywizjonu Rakietowego MW, do tu w zaplanowanych punktach), skuteczność trafienia czasu faktycznego sformowania jednostki zrealizo- (trafiła w cel z bardzo dużą dokładnością) i zasięg wano wiele istotnych przedsięwzięć o charakterze (zgodny z ustaleniami dokonanymi z wykonawcą infrastrukturalnym, szkoleniowym oraz związanych systemu i obsługą poligonu – USA). Strzelanie do ce- z zapewnieniem zdolności pozyskiwania i wymiany lu nawodnego przeprowadzone przez Królewską Ma- informacji o sytuacji nawodnej i powietrznej rynarkę Norwegii potwierdziło wszystkie założone w akwenie Morza Bałtyckiego z zewnętrznych źró- parametry rakiety, zwłaszcza prawidłowe zadziałanie deł rozpoznawczych, np. Stanowisko Dowodzenia głowicy bojowej po uderzeniu w cel oraz funkcjono- NATO – samolot E-3 AWACS (do tej pory była to wanie jej układu samonaprowadzającego. tylko teoria). Wyniki strzelań rakietowych dały komisji podsta- W marcu 2010 roku minister obrony narodowej wę do stwierdzenia, że pociski rakietowe NSM speł- wydał decyzję w sprawie ustalenia dyrektorów pro- niają postawione im wymagania taktyczno-technicz- gramów operacyjnych oraz kierowników projektów ne. Ponadto w ramach jej prac rozważono możli- zawartych w programach operacyjnych. Wyznaczył wość wykonania bojowych zadań ogniowych w niej w punkcie Modernizacja Marynarki Wojennej (strzelań rakietowych) przez Nadbrzeżny Dywizjon na dyrektora programu – dowódcę marynarki wojen- Rakietowy MW z wykorzystaniem elementów syste- nej – wiceadmirała Andrzeja Karwetę, a po 10 kwiet- mu telemetrycznego. Zabezpieczenie specjalistyczne nia 2010 roku – adm. floty Tomasza Matheę. Kie- strzelań zapewniała obsada poligonu Andøya Test rownikiem projektu Nadbrzeżny Dywizjon Rakieto- Center AS w Norwegii. Mają one stanowić końcowy wy MW został szef obrony przeciwlotniczej etap cyklu szkoleniowego obsług ndR MW wraz marynarki wojennej – kmdr dypl. Stanisław Kory- z możliwością oceny stopnia ich przygotowania do zma. W czerwcu 2010 roku minister obrony narodo- wykonania realnych zadań bojowych (pierwsze wej nakazał: w terminie do 31 grudnia 2010 roku strzelania rakietowe ndR MW wykonał 21 i 31 maja przeformować Grupę Organizacyjno-Przygotowaw- 2016 roku – Andøya w Norwegii). czą Nadbrzeżnego Dywizjonu Rakietowego w Gdyni Od maja do września 2011 roku na okrętach w Nadbrzeżny Dywizjon Rakietowy Marynarki Wo- 3 Flotylli Okrętów odbywały się równolegle zapla- jennej w Siemirowicach i podporządkować Dowódcy nowane szkolenia morskie (wytypowanych funkcyj- 3 Flotylli Okrętów. nych ndR MW), podczas których specjaliści okręto- Rodząca się do życia jednostka, pod dowództwem wi przekazywali niezbędną wiedzę związaną z funk- kmdr. por. Cezarego Drewniaka, dysponująca cjonowaniem morskich systemów rakietowych. skromną obsadą etatową, opracowała niezbędną do- Od 16 kwietnia do 31 października 2012 roku na kumentację do prawidłowego jej funkcjonowania. terenie CSMW i CPSP rozpoczął się cykl szkoleń Spodziewając się różnego poziomu wiedzy specjali- kursowych dotyczący eksploatacji i bojowego wyko- stycznej żołnierzy pozyskiwanych w ramach nowego rzystania systemu ndR MW. Ustalono również etatu Dywizjonu, już w lutym 2011 roku w szefo- wszystkie przedsięwzięcia niezbędne w zakresie do- stwie WOPLiAR DMW opracowano Koncepcję roz- konania sprawdzeń systemowych oraz sprzętowych mieszczenia i przeprowadzenia szkolenia przygoto- na poszczególnych szczeblach: dywizjonu, baterii wawczego żołnierzy Nadbrzeżnego Dywizjonu Ra- startowej i zespołu ogniowego. kietowego MW. Do końca 2011 roku na bazie Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej (CSMW), ELEMENTY FUNKCJONALNE 9 Dywizjonu Przeciwlotniczego oraz Centralnego Obecnie Nadbrzeżny Dywizjon Rakietowy MW, Poligonu Sił Powietrznych (CPSP) zorganizowano funkcjonujący w ramach Morskiej Jednostki Rakieto- niezbędne kursy przygotowawcze odnoszące się wej, stanowi prawidłowo skonfigurowany i sprawnie do: działalności szkoleniowo-metodycznej, wiedzy działający system, a poszczególne jego podsystemy morskiej (ogólnej), działań sił okrętowych (okręty realizują swoje zadania z zachowaniem wzajemnych rakietowe, fregaty), zautomatyzowanych systemów relacji wykazujących optymalną spójność systemową. rozpoznania i dowodzenia, systemów łączności (ob- Podsystem rozpoznania – dysponuje organicznymi sługa RWŁC-10KF), rozpoznania i walki elektro- stacjami radiolokacyjnymi zintegrowanymi z syste-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 97 WSPÓŁCZESNE ARMIE

mami identyfikacyjnymi „swój–obcy” standardu uprzednim ręcznym wprowadzeniu koordynat celu Mk XIIA, mającymi niezależny kanał rozpoznania przez operatora wyrzutni. Warto wspomnieć, że jed- i śledzenia nawodnego. Informacje z rozpoznania ną z wyrzutni rakietowych przetransportowano do (tzn. poszukiwania, wykrycia, śledzenia i identyfika- Kalifornii (USA) na pokładzie samolotu C-130 ce- cji obiektów) przesyłane są automatycznie w czasie lem wykonania strzelań rakietowych. rzeczywistym. Podsystem rozpoznania Dywizjonu Przeciwokrętowa rakieta nowej generacji (Naval jest kompatybilny z współdziałającymi podsystema- Strike Missile – NSM) powstała w kooperacji z fir- mi rozpoznania sił okrętowych marynarki wojennej mami francuskimi, niemieckimi i amerykańskimi. i Sił Zbrojnych RP w zakresie pozyskiwania, prze- Ma masę około 400 kg i niemal 4 m długości. Prze- twarzania i wymiany informacji o sytuacji nawodnej, nosi 125-kg głowicę bojową na odległość około powietrznej i lądowej. 200 km, lecąc z prędkością Ma równą 0,9. Przysto- Podsystem dowodzenia – stanowią go wozy dowo- sowano ją do wystrzeliwania z platform lądowych, dzenia dowódców baterii i dywizjonu, które są iden- morskich i powietrznych, a jej istotną cechą są wła- tyczne konstrukcyjnie. Każdy z nich umożliwia ob- ściwości stealth oraz możliwość bardzo precyzyjne- słudze pracę przy niezależnych konsolach oraz posia- go wyboru punktu trafienia. Jeśli ma się utworzoną da przynajmniej dwa terminale wynośne. Sprzęt bazę obrazów termowizyjnych różnych obiektów będący w wyposażeniu zapewnia sprawny przebieg morskich, można precyzyjnie wyznaczyć miejsce, procesu kierowania i dowodzenia podległymi siłami w które ma trafić. oraz zamienność funkcji podczas realizacji zadań. Podsystem zabezpieczenia logistycznego – dyspo- Stopień automatyzacji (w tym wyposażenia) umożli- nuje specjalistycznymi pojazdami transportowymi wia w sytuacjach szczególnych (zniszczenia, obez- (rakietowozami) do przewozu kontenerów z rakieta- władnienia jednego z elementów) wykonywanie za- mi w wyznaczone rejony oraz ruchomymi warsztata- dań bojowych z poziomu wszystkich szczebli dowo- mi remontowo-naprawczymi wyposażonymi w spe- dzenia dywizjonu. Podsystem pozwala na współpracę cjalistyczne oprzyrządowanie. z wydzielonymi okrętowymi siłami marynarki wojennej oraz elementami systemów dowodzenia ZWIĘKSZANIE MOŻLIWOŚCI współdziałających z Dywizjonem zgrupowań wojsk Reasumując, 27 czerwca 2013 roku polską mary- lądowych, sił powietrznych i jednostek koalicyjnych narkę wojenną wyposażono w nowoczesny przeciw- (protokoły komunikacyjne). Wszystkie elementy ndr okrętowy system rakietowy, tj. Nadbrzeżny Dywi- MW osadzone są na pojazdach ciężarowych wysokiej zjon Rakietowy Marynarki Wojennej. W tym sa- mobilności: trzyosiowych Jelczach P662D.43 6x6 mym roku minister obrony narodowej zapowiedział, oraz czteroosiowych Jelczach P882D.43 8x8. z syste- że w ramach wzmocnienia potencjału odstraszania mami pozycjonowania satelitarnego GPS. zostanie zakupiony drugi dywizjon rakiet przeciw- Węzły łączności dysponują między innymi nowocze- okrętowych NSM o identycznej konfiguracji. Na snymi radioliniami Transbit R-450C, Transbit R-450A, podstawie Decyzji nr Z-25/Org/P1 Ministra Obrony które współpracują z routerem oraz radiostacjami Narodowej z dnia 28 kwietnia 2014 roku w dniu 31 VHF/HF CTM RKP-8100. Łączność satelitarna jest grudnia 2014 roku rozformowano Nadbrzeżny Dy- utrzymywana dzięki terminalom opracowanym przez wizjon Rakietowy Marynarki Wojennej, a na jego WZŁ-1 z wykorzystaniem technologii firmy AvL bazie sformowano Morską Jednostkę Rakietową Technologies, przy czym jednym z elementów jest Marynarki Wojennej (MJR MW). Jednocześnie automatycznie podnoszona antena ulokowana w grudniu 2014 roku podpisano umowę na dostawę w przedniej części kontenera. System jest zdolny do zapowiedzianego wcześniej dywizjonu z terminem komunikacji z zastosowaniem systemów Link 11A, realizacji w 2018 roku. Bardzo ważnym elementem Link 11B, a w przyszłości również Link 16. Kluczo- podpisanego kontraktu było zagwarantowanie utwo- we jest, że element dowodzenia nadbrzeżnym syste- rzenia w Wojskowych Zakładach Elektronicznych mem rakietowym jest zdolny zarówno do otrzymy- S.A. w Zielonce Centrum Serwisowania Rakiet wania, jak i wymiany danych w czasie rzeczywistym, NSM. Docelowo osiągnie ono takie zdolności ob- a także do późniejszego ich wykorzystania do prze- sługowo-naprawcze, które zagwarantują realizację prowadzania selektywnych uderzeń na cele morskie serwisowania, naprawy i sprawdzania kierowanych i lądowe. pocisków rakietowych NSM. Na obecnym etapie Podsystem rażenia (oddziaływania ogniowego) – w Morskiej Jednostce Rakietowej kończy się przyj- stanowią go wozy kierowania walką współdziałające mowanie wyposażenia i konfiguracja systemowa z pojazdami-wyrzutniami rakietowymi. Wyposażo- drugiego dywizjonu rakiet NSM. ne w stanowiska operatorskie oraz systemy łączności Jednak przy tak ogromnym nagromadzeniu po- z radioliniami R-450A zapewniają warunki do pla- tencjału bojowego rakiet przeciwokrętowych ważne nowania i kontroli wykonania misji przez rakiety wydaje się stwierdzenie, że musi on być wzmocnio- NSM. Pojazdy – wyrzutnie rakietowe – zintegrowany elementami silnej obrony przeciwlotniczej, zane z czterema kontenerami rakietowymi NSM – ma- równo w rejonie dyslokacji, jak i w rejonach działań ją możliwość samodzielnego odpalania pocisków, po jednostki. n

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE Rozwój sił morskich Federacji Rosyjskiej

ZASADNICZYM CELEM DZIAŁANIA SIŁ MORSKICH JEST OBRONA SUWERENNOŚCI I INTEGRALNOŚCI TERYTORIALNEJ ORAZ ŻYWOTNYCH INTERESÓW PAŃSTWA NA MORZU.

ppłk dr Marek Depczyński

okumentem określającym potencjalne kierunki Indyjskim i Pacyfiku. W prognozie do 2030 roku po- Drozwoju rosyjskich sił morskich (SM) jest zno- twierdzono utrzymujący się brak stabilności politycz- welizowana w lipcu 2017 roku Strategia działalności nej, militarnej i ekonomicznej, pogłębianej globalną morskiej Federacji Rosyjskiej do 2030 roku1, w której konkurencją morskich ośrodków siły oraz zwiększają- rozdziale I określono zasadnicze instrumenty reago- cą się aktywnością terroryzmu międzynarodowego. wania. Ich skład ilościowo-jakościowy zdefiniowano adekwatnie do zdiagnozowanych oraz prognozowa- ISTOTNY DOKUMENT nych zagrożeń na poszczególnych morskich i oce- Definiując zagrożenia, wskazano dążenia USA oraz Autor jest adiunktem anicznych kierunkach regionalnych2. ich sojuszników do osiągnięcia dominacji na morzu w Zakładzie Znowelizowana strategia obejmuje ocenę globalnej z obszarem Arktyki włącznie. Ponadto do kategorii Rozpoznania sytuacji geopolitycznej. Podkreślono w niej rozwijają- zagrożeń zaliczono roszczenia terytorialne (morza Wojskowego i Walki cą się konkurencję w dziedzinie eksploracji zasobów i przylegające lądy), tym samym ograniczanie dostępu Radioelektronicznej naturalnych, w tym złóż węglowodorów na Bliskim do zasobów naturalnych mórz oraz wykorzystania waż- Instytutu Działań Wschodzie, w Arktyce i basenie Morza Kaspijskiego nych szlaków komunikacyjnych. Dodatkowo wachlarz Informacyjnych Wydziału oraz dążenie do przejęcia kontroli nad strategicznymi zagrożeń uzupełniły: proliferacja broni masowego raże- Wojskowego ASzWoj. liniami komunikacji morskiej. Wskazując na złożoną nia i technologii rakietowej, terroryzm międzynarodo- sytuację bezpieczeństwa w Syrii, Iraku i Afganistanie wy, piractwo oraz przemyt broni, narkotyków i materia- oraz na konflikty na Bliskim Wschodzie, a także łów niebezpiecznych. Zasadnicze zagrożenia militarne w państwach Afryki i Azji, zaakcentowano wzrost pi- powiązano z zaostrzeniem sytuacji polityczno-militar- rackiej aktywności w Zatoce Gwinejskiej, na Oceanie nej oraz pojawianiem się punktów zapalnych – kolej-

1 Dekretem nr 327 z 20 lipca 2017 roku prezydent Władimir Putin zatwierdził Podstawy polityki Federacji Rosyjskiej w działalności morskiej do 2030 roku. Jednocześnie utracił moc dokument zatwierdzony dekretem Pr-1459 z 29 maja 2012 roku. 2 Atlantycki kierunek regionalny, na którym uwzględniono wzrastającą aktywność sił morskich NATO oraz przybliżanie się elementów globalnej infrastruktury Sojuszu do granic FR. Obszary aktywności SM FR na tym kierunku to: Ocean Atlantycki, Morze Bałtyckie, Czarne, Azowskie i Śród- ziemne. Na arktycznym kierunku regionalnym, przy wzrastającym znaczeniu północnej drogi morskiej, uwzględniono konieczność zapewnienia możliwości wyjścia komponentów SM na Atlantyk oraz Pacyfik, jak również ochrony zasobów naturalnych w rosyjskiej strefie ekonomicznej oraz szelfie kontynentalnym. Zadania w akwenach Morza Barentsa, Łaptiewów i Karskiego oraz w rejonach Archipelagu Franciszka Józefa, Nowej Ziemi i Nowosybirskiego realizuje Flota Północna. Na kierunku regionalnym Oceanu Spokojnego rosyjskie działania prowadzone na Morzu Japoń- skim, Ochockim i Beringa oraz na północno-zachodnim akwenie Pacyfiku z częścią północnej drogi morskiej muszą uwzględniać obecność Chin. Na kaspijskim kierunku regionalnym działania FR skupiają się na zasobach surowców energetycznych. Ocean Indyjski, stanowiąc odrębny kierunek regionalny, pozostaje jedną z podstaw współpracy Federacji z Indiami.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 99 WSPÓŁCZESNE ARMIE

nych konfliktów zbrojnych, jak również ze stosowa- cele i zadania oraz priorytetowe kierunki działalności niem (z naruszeniem międzynarodowego prawa) siły morskiej, w tym zadania realizowane w ramach po- militarnej na morzu w regionach strategicznie waż- wstrzymywania ewentualnej agresji z kierunków oce- nych dla interesów FR. Za bezpośrednie zagrożenie anicznych i morskich. Zgodnie z zapisami rosyjskie militarne uznano rozwijanie w akwenach przyległych siły morskie mają utrzymywać gotowość do zapobie- do terytorium FR strategicznych, konwencjonalnych gania konfliktom zbrojnym lub powstrzymywania ich systemów precyzyjnego rażenia oraz obrony przeciw- oraz do obrony terytoriom FR i jej sojuszników. Roz- rakietowej bazowania morskiego. wijając potencjał morski (zdolność rażenia za pomocą W kontekście zagrożeń bezpieczeństwa państwa broni konwencjonalnej i jądrowej), Rosja ma utrzy- w rozdziale III analizowanego dokumentu określono mać pozycję jednego z liderów morskich i nie dopu-

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE NATO

W związku ze znaczącą redukcją i degradacją potencjału (około 70–80% stanu z 1990 roku) zadania floty sprowadzono do utrzymania około 50% potencjału jądrowego oraz wydzielonego komponentu sił konwencjonalnych zdolnych do reagowania w przyległych akwenach morskich. Na fotografii okręt podwodny „Alrosa” klasy Kilo.

ścić do osiągniecia nadmiernej przewagi przez Stany syjskie siły morskie mają stanowić czynnik zapobie- Zjednoczone i inne państwa. gania PGS lub efektywnego powstrzymywania w wa- Podkreślając zdolność floty USA do realizacji za- runkach eskalacji konfliktu zbrojnego. dań w ramach koncepcji globalnego uderzenia W rozdziale V doprecyzowano zadania oraz priory- (Prompt Global Strike – PGS), w rozdziale IV strate- tety w dziedzinie rozwoju rosyjskich sił morskich. gii zdefiniowano zasadnicze funkcje rosyjskich SM, Dążąc do zachowania pozycji światowego wicelidera, które w systemie obronnym państwa pełnią funkcję SM FR w czasie pokoju i kryzysu powinny utrzymy- instrumentu strategicznego powstrzymywania. De- wać zdolność do skrytego rozwinięcia potencjału monstrując gotowość do użycia broni jądrowej oraz morskiego. W ramach konfrontacji zbrojnej z zaawan- konwencjonalnych środków precyzyjnego rażenia, ro- sowanym technologicznie przeciwnikiem powinny

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 101 WSPÓŁCZESNE ARMIE

TABELA 1. WYMAGANA MINIMALNA LICZBA OKRĘTÓW WYNIKAJĄCA Z KONCEPCJI ROZWOJU SIŁ MORSKICH

Klasa okrętu do 1991 roku po 2000 roku Atomowy okręt podwodny z rakietami balistycznymi (AOPRB) 58 12–13 Atomowy okręt podwodny torpedowy / z rakietami 113 36–42 manewrującymi (AOPT / AOPRM) Okręty podwodne konwencjonalne 114 25–30 Razem 285 73–85 Lotniskowce 5 4–5 Krążowniki, niszczyciele, fregaty 259 78–105 Korwety, kutry itp. około 500 60–70 Trałowce około 250 44–60 uniwersalne 4–5 Duże okręty desantowe (DOD) 81 DOD x 12–16 Razem okręty nawodne 1090 198–256 Okręty razem 1375 271–341

Opracowanie własne na podstawie: W.P. Kuzin, W.I. Nikolskij: Wojenno-Morskoj Fłot SSSR 1945–1991. Istorija sozdanija poslewojennogo Wojenno-Morskogo fłota SSSR i wo- zmożnyj obłuk fłota Rosji. Sankt Petresburg 1996, s. 586. TABELA 2. WYMAGANA MINIMALNA LICZBA OKRĘTÓW OKREŚLONA W KONCEPCJI ROZWOJU SM Liczba okrętów w latach Klasa okrętu 1996 2005 2015 Atomowy okręt podwodny z rakietami balistycznymi 3–4 4–5 10–12 Atomowy okręt podwodny torpedowy / z rakietami manewrującymi 16–17 14–15 25–30 Lotniskowce 1–2 2–3 4 Krążowniki, niszczyciele, fregaty, korwety 30 50 80 Razem 50–53 76–78 119–124

one utrzymywać zdolność do obrony przeciwmino- kreślono potrzebę zapewnienia możliwości manewru wej, powietrznej i przeciwrakietowej, a także do zwal- między morskimi teatrami działań wojennych czania okrętów podwodnych przeciwnika oraz prowa- (MTDW)3 oraz realizacji rejsów subglacjalnych ato- dzenia długotrwałych operacji na morzu. W perspek- mowych okrętów podwodnych (AOP). W kwestii roz- tywie średnio- i długoterminowej priorytetowo będą woju potencjału należy oczekiwać wzmocnienia kom- traktowane komponent morski rosyjskich strategicz- ponentu Floty Czarnomorskiej (FCz), utrzymywania nych sił jądrowych (SSJ) oraz zdolności strategiczne- obecności na Morzu Śródziemnym oraz strategicz- go powstrzymywania komponentu konwencjonalne- nych liniach transportu morskiego, jak również budo- go. W odniesieniu do pożądanych zdolności podwy jednolitego systemu monitorowania północnej

3 Teatr działań wojennych – obszar lądowy, morski, powietrzno-kosmiczny lub mieszany, stanowiący część teatru wojny (TW), na którym rozgrywa- ją się bezpośrednio działania wojenne. Obejmuje przestrzeń niezbędną do przeprowadzenia operacji kilku grup armii lub frontów oraz rozmiesz- czenia urządzeń tyłowych dla zabezpieczenia działań. Rozróżnia się TDW lądowy, morski i mieszany. Zwykle obejmuje część terytorium kontynen- tu (z przybrzeżnymi wodami oceanów) z morzami wewnętrznymi i przestrzenią powietrzną nad nimi albo akwenem jednego oceanu, w granicach których mogą być lub są prowadzone działania wojenne zmierzające do zrealizowania zadań strategicznych wojny lub jednego z jej etapów. TDW zawiera kilka kierunków (rejonów strategicznych), jego granice określa organ kierownictwa polityczno-wojskowego. S.F. Achromiejew (red.): Wojennyj enciklopediczeskij słowar, Moskwa 1986, s. 732, 863.

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

drogi morskiej. Do 2025 roku zasadniczym środkiem SM FR (Sankt Petersburg) kontradm. Igora G. Zacha- walki SM FR pozostaną rakietowe systemy precyzyj- rowa5 rozpoczęto prace nad nową koncepcją rozwoju nego rażenia dużego zasięgu. Po tym roku w ich floty, w ramach której przewidziano znaczącą reduk- uzbrojeniu mogą pojawić się hipersoniczne rakiety cję liczby posiadanych okrętów (tab.1). manewrujące, zrobotyzowane systemy walki oraz Aby określić potrzeby, możliwości i zadania per- podwodne i nawodne aparaty bezzałogowe. W dal- spektywicznych sił morskich, zdefiniowano pięć mor- szych planach rozwoju ujęto budowę serii perspekty- skich teatrów działań wojennych, W koncepcji pod- wicznych lotniskowców oraz podwodnych i nawod- kreślono, że akweny trzech z nich (bałtycki, czarno- nych platform bojowych. morski i kaspijski) są połączone drogami wodnymi Mimo nowelizacji zapisów strategii, jak dotąd nie żeglugi śródlądowej, co ułatwia przerzut sił i środków wprowadzono zmian w obowiązującej od 26 lipca 2015 między poszczególnymi teatrami. Pozostałe dwa roku rosyjskiej doktrynie morskiej. Podobnie jak MTDW, w tym północny i dalekowschodni, stanowią w przypadku strategii, główne akcenty działalności sił akweny otwarte Oceanów Spokojnego i Arktycznego. morskich rozłożono na Ocean Atlantycki oraz obszar Ze względu na specyfikę (sytuacja lodowa) oraz moż- Arktyki z północną drogą morską włącznie. Oprócz liwość rozwinięcia sił okrętowych obszar północnego Atlantyku oraz Arktyki znowelizowana doktryna wska- MTDW ograniczono do akwenu Morza Barentsa, zuje dodatkowe cztery obszary pozostające w strefie Norweskiego, Białego, Karskiego i Łaptiewów. Pół- zainteresowania, w tym: Ocean Spokojny, Ocean Indyj- nocny morski teatr działań ma połączenie śródlądowe ski, Morze Kaspijskie oraz Antarktydę. Zwrot w kie- z bałtyckim, czarnomorskim i kaspijskim MTDW. runku Atlantyku oraz wzrost aktywności rosyjskich Natomiast dalekowschodni z najsłabiej rozwiniętą in- SM na akwenach Atlantyku i Morza Śródziemnego frastrukturą (dwa szlaki kolejowe oraz północna droga uzasadniono procesem rozszerzania NATO i przybliża- morska) pozostaje praktycznie odizolowany od pozo- niem jego infrastruktury militarnej do granic Federacji stałych teatrów działań. Najlepiej rozwinięty ekono- Rosyjskiej. Po aneksji Krymu druga zasadnicza kwe- micznie region na dalekowschodnim MTDW, czyli stia ujęta w doktrynie to konieczność wzmocnienia ro- Kraj Przymorski, bezpośrednio sąsiaduje z Chinami syjskiej obecności militarnej na Morzu Czarnym. Po- oraz Japonią. Ze względu na jego geograficzne poło- nadto, w kontekście złóż surowców energetycznych na żenie rozwinięcie Floty Oceanu Spokojnego (FOS) obszarze Arktyki, nowa doktryna wskazuje potrzebę uzasadniono w odniesieniu do akwenu Morza Ochoc- zagwarantowania strategicznej stabilności i bezpie- kiego, natomiast bazowanie – na Kamczatce oraz czeństwa rosyjskim interesom w ramach rozwijanego w rejonie Władywostoku. Ze względu na geograficz- potencjału Floty Północnej (FP). W odniesieniu do ob- ne warunki obszary bałtyckiego, czarnomorskiego szaru Pacyfiku doktryna podkreśla konieczność utrzy- i kaspijskiego MTDW potraktowano jako zamknięte, mywania poprawnych stosunków z Chinami oraz rów- jednakże ze względu na lokalizację oraz rozwój środ- noważenia chińskiego potencjału morskiego. ków walki uznano je za strategicznie ważne. Zasadnicza przyczyna nowelizacji doktryny mor- Podane w koncepcji Zacharowa liczby okrętów oraz skiej4 wynikała ze zmian sytuacji geopolitycznej oraz zakres i obszar realizowanych zadań określono stopniowego wzmacniania rosyjskiego potencjału z uwzględnieniem możliwości finansowych państwa morskiego. Przyjęcie znowelizowanej Strategii dzia- oraz wymagań ustalonych w pierwszej rosyjskiej dok- łalności morskiej Federacji Rosyjskiej do 2030 roku trynie wojennej6 (tab. 2). Zgodnie z zapisami ujętymi prawdopodobnie ma na celu między innymi zdynami- w Podstawowych założeniach doktryny wojennej FR zowanie procesu rozbudowy, jak również korektę kie- w przypadku zagrożenia w skali lokalnej wydzielany runków rozwoju komponentów morskiego rodzaju sił komponent morski, utrzymując przewagę potencjału zbrojnych. Z drugiej strony, mimo modyfikacji strate- nad siłami morskimi agresorów, powinien mieć zdol- gii oraz doktryny morskiej, kwestią sporną są wciąż ność do prowadzenia działań w znaczącym oddaleniu aktualne problemy związane nie tyle z sytuacją eko- od zasadniczych punktów bazowania. Ponadto cha- nomiczną państwa, ile z rozbieżnością dwóch konku- rakter operacji połączonej potwierdza konieczność rencyjnych koncepcji rozwoju floty. utrzymywania znacznego potencjału lotnictwa morskiego (LM) zdolnego do samodzielnego obezwład- EWOLUCJA KONCEPCJI niania przeciwnika. Zasadnicze założenia doktryny W celu zdiagnozowania kwestii rozwoju rosyjskich podważały hegemonię komponentu podwodnego ro- sił morskich należy cofnąć się do pierwszej próby re- syjskich sił morskich. Poza tym z wymagań tych wy- definiowania rosyjskiej strategii i doktryny morskiej nikała konieczność utrzymywania w ramach sił mor- po rozpadzie ZSRR. Ograniczając wpływ lobby pod- skich 2–3 lotniskowcowych grup uderzeniowych wodnego, od 1993 roku pod kierownictwem szefa Na- (LGU) łącznie z około 150 samolotami bojowymi, ukowo-Doświadczalnego Instytutu Budowy Okrętów które po operacyjnym rozwinięciu miały mieć zdol-

4 Pierwotna wersja Doktryny morskiej do 2020 roku zatwierdzona dekretem prezydenta z 27 lipca 2001 roku. 5 W składzie zespołu autorskiego kmdr W.P. Kuzin i kmdr W.I. Nikolskij. 6 Podstawowe założenia doktryny wojennej FR. „Wojennaja Mysl” listopad 1993, s. 9.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 103 WSPÓŁCZESNE ARMIE

ność do powstrzymywania strategicznego około 85% bę jednostek określono na poziomie 25–30 okrętów, państw nieposiadających wspólnej granicy z Rosją, jednakże po uwzględnieniu zmniejszonych potrzeb FB włącznie z potencjalnymi agresorami spoza NATO. oraz braku uzasadnienia dla wykorzystania konwen- W stosunku do tak zdefiniowanego przeciwnika cjonalnych OP na akwenach oceanicznych, liczbę tę prowadzenie efektywnych działań ekspedycyjnych zmniejszono do 12–16 okrętów. W odniesieniu do ob- wiązało się z potrzebą zaangażowania około 200–300 szaru odpowiedzialności FCz zasadnicze przeznacze- czołgów, ekwiwalentu ośmiu brygad piechoty mor- nie konwencjonalnych OP oraz zadania wykonywane skiej lub 1–2 dywizji ogólnowojskowych7. Wymaga- w ramach osłony sił nawodnych uzupełniono o bloko- nia odnoszące się do przerzutu drogą morską oraz wanie akwenu Morza Czarnego w rejonie cieśnin Bos- desantowania wskazanego potencjału piechoty mor- for i Dardanele. W przypadku zaś ograniczeń w wyko- skiej lub wojsk lądowych powodowały konieczność rzystaniu konwencjonalnych OP podkreślono koniecz- posiadania 3–4 dużych okrętów desantowych, 6–8 ność utrzymania panowania w powietrzu w rejonach okrętów desantowych – doków z pokładem śmigłow- odtwarzania ich zdolności bojowej. cowym (klasy Tarawa, Wasp, Mistral) oraz wykorzy- Jednym z najtrudniejszych problemów do rozwiąza- stania jednostek cywilnych, w tym klasy Ro-Ro. nia w procesie przygotowania koncepcji rozwoju sił Zgodnie z przyjętą koncepcją rozwoju sił morskich morskich było określenie wymaganej liczby AOPRB, do zapewnienia osłony i obrony pojedynczej LGU która gwarantowałaby utrzymanie zdolności morskie- należało utrzymywać co najmniej 4–6 wielozadanio- go komponentu SSJ do realizacji zadań w ramach powych jednostek nawodnych klasy niszczyciel (frega- wstrzymywania jądrowego. W przyjętych założeniach ta) oraz 1–2 wielozadaniowych atomowych okrętów wskazano na konieczność utrzymywania ciągłych pa- podwodnych. W strefie wód przybrzeżnych wykona- troli w składzie co najmniej 1–2 AOPRB na dwóch zanie tego zadania wymaga posiadania co najmniej 4–5 sadniczych MTDW. Tym samym minimalną liczbę zadaniowych grup okrętowych (po jednej na każdym wymaganych jednostek określono na poziomie 8–10 MTDW) w składzie 3–8 niszczycieli (fregat i korwet), okrętów (po 4–5 w FOS i FP). Mimo rozbieżności 1–2 dużych okrętów desantowych lub 6–8 dużych w ocenie potrzeby utrzymywania AOPRB w składzie kutrów desantowych, 4–6 trałowców oraz 4–6 ku- FOS o ich dalszym wykorzystaniu na Pacyfiku zade- trów bojowych każda. W ocenie zespołu kontradm. cydowały dostępność wymaganej infrastruktury brze- I.G. Zacharowa zdefiniowany potencjał rozwinięty gowej oraz charakterystyka akwenu Morza Ochockie- w akwenach przybrzeżnych łącznie z elementami ba- go8. Do osłony własnych atomowych okrętów pod- zowania brzegowego (zasięg 200–300 Mm) miał za- wodnych z rakietami balistycznymi przewidziano pewnić osłonę terytorium Rosji przed uderzeniami po- zbliżoną liczbę atomowych okrętów torpedowych. wietrzno-kosmicznymi z kierunków morskich w wa- Wymagania ilościowo-jakościowe zawarte w opra- runkach konfliktu regionalnego oraz globalnego. cowanej w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku W odniesieniu do zadań związanych ze zwalcza- koncepcji rozwoju sił morskich znalazły potwierdzenie niem żeglugi i paraliżowaniem oceanicznych linii ko- w zapisach przyjętej 4 marca 2000 roku Strategii dzia- munikacyjnych, wykonywaniem uderzeń rakietowych łalności morskiej FR do 2010 roku oraz zatwierdzonej na cele brzegowe oraz zwalczaniem atomowych okrę- 27 lipca 2001 roku Doktrynie morskiej do 2020 roku. tów podwodnych z rakietami balistycznymi przeciwni- Wykazaną w koncepcji konieczność bazowania zasad- ka wymaganą liczbę wielozadaniowych atomowych niczej części okrętów nawodnych w ramach Floty Pół- okrętów podwodnych (torpedowych) określono na po- nocnej (FP) i Floty Czarnomorskiej (FCz) motywowa- ziomie 16–20 jednostek. Negując możliwość aktywne- no w dokumentach doktrynalnych potrzebą posiadania go zwalczania okrętów nawodnych przeciwnika, za sił mobilnych, których głównym zadaniem pozostaje główne zadanie AOPRM uznano obezwładnianie ce- osłona newralgicznych regionów przemysłowych pań- lów brzegowych. Charakterystyka wybranych akwe- stwa dyslokowanych w europejskiej części FR, a także nów MTDW przylegających do terytorium FR wyklu- sił utrzymujących zdolność do przerzutu w obszar Oce- czała lub ograniczała możliwość operacyjnego wyko- anu Spokojnego. Przyjęte założenia dotyczące progra- rzystania wielozadaniowych AOP. Dlatego też mu bazowania zasadniczych sił floty uzasadniono w odniesieniu do Floty Bałtyckiej (FB) oraz Czarno- wzrostem zagrożenia na południowej flance Rosji, morskiej (FCz) wskazano na potrzebę zwiększenia skutkami procesu depopulacji regionu dalekowschod- liczby konwencjonalnych okrętów podwodnych. W po- niego, wzrostem potencjału militarnego Chin oraz na- czątkowym etapie prac nad koncepcją wymaganą licz- stępstwami potencjalnej konfrontacji z Japonią9.

7 Naliczenia wykonane przed reorganizacją struktur SZ w latach 2008–2009. 8 Akwen w północno-zachodniej części Oceanu Spokojnego między Kamczatką, Kurylami, Hokkaido oraz kontynentem azjatyckim, połączony z otwartym oceanem Cieśniną Kurylską, Tatarską oraz La Pérouse’a (morze wewnętrzne). 9 Wzrost znaczenia Floty Czarnomorskiej, nadany priorytet jej rozwoju ugruntowany przebiegiem konfliktu w Gruzji w 2008 roku. Brak perspektyw utrzymywania dużych jednostek pływających w regionie dalekowschodnim przy jednoczesnym wzroście zagrożenia dla bazy morskiej Władywo- stok. Spór o Wyspy Kurylskie z możliwością zaangażowania USA. Weryfikacja programu bazowania zasadniczych sił floty skutkowała pozostawieniem krążownika projektu 1144.2 „Piotr Wielki” w składzie Floty Północnej oraz odejściem od koncepcji jego przebazowania na Daleki Wschód.

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Zarówno w strategii z 2000 roku, jak i w doktrynie skakujące wydawało się nierealizowanie planów, czy morskiej z 2001 roku ujęto potrzebę utrzymania sku- nawet nieprzystąpienie do budowy lotniskowców. Co tecznej floty oceanicznej, czyli zdolnej do zagwaran- więcej, sprzedaż w 2004 roku okrętu proj. 1143.4 towania bezpieczeństwa rosyjskich interesów w przy- „Admirał Floty ZSRR Gorszkow” wpłynęła na prze- ległych akwenach morskich oraz oceanicznych. Real- konanie o rezygnacji z tworzenia lotniskowcowych nie rzecz ujmując, w związku ze znaczącą redukcją grup uderzeniowych. i degradacją potencjału (około 70–80% stanu z 1990 Zatwierdzając w 2017 roku Strategię działalności roku), zadania floty sprowadzono do utrzymania oko- morskiej Federacji Rosyjskiej do 2030 roku, podobnie ło 50% potencjału jądrowego oraz wydzielonego jak w przypadku dokumentu z 2000 roku, wykazano, komponentu sił konwencjonalnych zdolnych do re- że jedynie silna flota zagwarantuje Federacji Rosyj- agowania w przyległych akwenach morskich10. skiej pozycję lidera w wielobiegunowym układzie geopolitycznym w XXI wieku. Ponadto podkreślono, RZECZYWISTOŚĆ że FR nie dopuści do osiągnięcia bezwzględnej prze- Ograniczenia w finansowaniu sił zbrojnych dopro- wagi USA oraz innych państw na morzu. Celem po- wadziły do sytuacji, w której morski komponent sił dejmowanych działań miało być umocnienie Rosji na konwencjonalnych, utrzymując zmniejszony potencjał drugim miejscu pod względem posiadanego potencja- przygotowany do reagowania w obszarach konflikto- łu sił morskich. Uwzględniając zapisy strategii, moż- wych, utracił możliwość prowadzenia operacji w ska- na stwierdzić, że mimo upływu czasu oraz zmian geo- li globalnej. Zgodnie z doktryną morską z 2001 roku politycznych określone w koncepcji Zacharowa za- SM FR powinny mieć zdolność do działania na pięciu sadnicze zadania SM FR nie utraciły na aktualności. zasadniczych akwenach, w tym: arktycznym, atlan- Należy tu wymienić: tyckim, kaspijskim, indyjskim oraz Oceanu Spokojne- – podjęcie kroków gwarantujących utrzymanie go. Ponadto, w ramach realizacji planów redukcji sta- zdolności morskiego komponentu SSJ do realizacji nu osobowego oraz struktur organizacyjnych sił zbroj- zadań w ramach odstraszania i powstrzymywania ją- nych, Ministerstwo Obrony FR miało doprowadzić do drowego; rekonstrukcji morskiego komponentu strategicznych – w warunkach konfliktu regionalnego lub global- sił jądrowych. W pierwszej kolejności przewidziano nego prowadzenie, we współdziałaniu z elementami reorganizację jednostek Floty Północnej wyposażo- bazowania brzegowego, działań osłonowych w akwe- nych w atomowe okręty podwodne. W odniesieniu do nach przybrzeżnych (zasięg 200–300 Mm) na mor- infrastruktury brzegowej w doktrynie podkreślono skich kierunkach prawdopodobnych uderzeń po- straty powodowane zmianą sytuacji geopolitycznej wietrzno-kosmicznych przeciwnika; w Europie. W wyniku rozpadu ZSRR Rosja w akwe- – prowadzenie działań ekspedycyjnych, utrzymanie nie Morza Bałtyckiego utraciła na rzecz niepodle- zdolności do projekcji potencjału oraz przejawianie głych republik trzy bazy morskie (Tallin, Ryga, Lipa- aktywności w znacznym oddaleniu od zasadniczych wa) oraz dwa punkty manewrowego bazowania (Vent- punktów bazowania z wykorzystaniem dużych zespo- spils, Kłajpeda), co znacząco zmniejszyło możliwości łów okrętów (trzon sił ekspedycyjnych). bazowania sił okrętowych Floty Bałtyckiej. Istotną ro- W perspektywie roku 2030 o możliwości realizacji lę zaczęły odgrywać obwody leningradzki i kalinin- trzech zasadniczych zadań SM FR zadecydują poten- gradzki, dysponujące ograniczoną i częściowo zdewa- cjał utrzymywany w 2018 roku oraz zdolności budo- stowaną infrastrukturą portowo-stoczniową. W po- wanych obecnie jednostek. Aktualnie średnia wieku dobnym stanie były główne bazy wszystkich okrętów I, II i III generacji przekroczyła 25 lat. Wśród komponentów sił morskich. Podział Floty Czarno- wszystkich jednostek okręty w wieku do 10 lat stano- morskiej oraz perspektywa wygaśnięcia umowy doty- wią około 17%. W odniesieniu do jednostek o wypor- czącej bazy morskiej w Sewastopolu dodatkowo kom- ności powyżej 2000 t współczynnik modernizacji plikowały sytuację w rejonie południowej flanki Rosji. zmniejszył się do 11%, co znacznie odbiega od ogło- W związku z tym zmodyfikowano program rozbudo- szonego 53% współczynnika kompleksowej moderni- wy i modernizacji infrastruktury brzegowej. Dążąc do zacji SM FR. W perspektywie 2027 roku, w ramach umocnienia obecności na akwenie Morza Czarnego, realizacji kolejnego państwowego programu zbroje- do 2012 roku zaplanowano rozwinięcie pierwszego niowego (PPZ) 2018–2027, w kategorii jednostek za- punktu bazowania okrętów w Noworosyjsku. Kolejny sadniczych klas rosyjskie siły morskie mogą zostać miał powstać do 2017 roku. Program rozbudowy in- zasilone: frastruktury morskiej zakładał między innymi zwięk- – pięcioma AOPRB projektu 955A; w połowie szenie efektywności wykorzystania posiadanego za- 2018 roku w eksploatacji utrzymywano: K-535 „Jurij plecza portowego, jak również budowę nowych por- Dałgaruki”, K-550 „Aleksander Newski”, K-551 tów. W kontekście przyjętej strategii oraz doktryny „Władimir Monomach”; do końca 2018 roku zaplano- morskiej, mimo klarownie zdefiniowanych zdań, za- wano przekazanie czwartego AOPRB projektu 995A

10 The International Institute For Strategic Studies. „The Military Balance 2000–2001”, s. 111–112; „The Military Balance 1990–1991”, s. 31–43.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 105 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Krążownik rakietowy projektu 1164 „Moskwa”

W 2027 ROKU ŚREDNIA WIEKU OKRĘTÓW ZASADNICZYCH KLAS PRZEKROCZY 27 LAT, A NOWE OKRĘTY BĘDĄ STANOWIĆ JEDYNIE OKOŁO 22–25% OGÓŁU JEDNOSTEK. NATO

„Kniaź Władimir”; kolejne „Kniaź Oleg”, „Generalis- – czterema fregatami projektu 2235.0M; prototypo- simus Suworow”, „Imperator Aleksandr II” i „Kniaź wą jednostkę „Admirał Gorszkow” przekazano w lip- Pożarski” planowane są do wprowadzenia do służby cu 2018 roku, kolejne trzy: „Admirał Kasatonow”, po 2022 roku. W PPZ 2027 ujęto budowę serii okrę- „Admirał Gołowko” oraz „Admirał Isakow” planowa- tów kolejnej generacji AOPRB projektu 955B; ne są do przekazania w latach 2019–2022; do 2027 – sześcioma AOPRM projektu 885M; w połowie roku należy liczyć się z możliwością budowy 3–5 2018 roku w eksploatacji utrzymywano K-329 „Sewe- okrętów; rodwińsk”, kolejny projektu 885M K-561 „Kazań” – trzema fregatami projektu 1135.6; w latach 2010– planowany jest do przekazania w 2019 roku; następne –2017 zbudowano trzy: „Admirał Grygorowicz”, K-573 „Nowosybirsk”, K-571 „Krasnojarsk”, K-564 „Admirał Esjen” oraz „Admirał Makarow”; w latach „Archangielsk”, „Perm” i „Ulianowsk” mają zostać 2018–2021 należy liczyć się z możliwością przekaza- wprowadzone do służby do 2027 roku; nia okrętów: „Admirał Butakow”, „Admirał Istomin” – trzema konwencjonalnymi OP projektu 677 z ra- oraz „Admirał Korniłow”; kietami manewrującymi Kalibr-Pł; od 2010 roku – dwoma uniwersalnymi okrętami patrolowymi w ramach FP w eksploatacji utrzymywano B-585 projektu 2335.0: „Iwan Papanin” oraz „Nikałaj Zu- „Sankt Petersburg”; B-586 „Kronsztad” zwodowano bow”, planowanymi do przekazania w latach 2019– we wrześniu 2018 roku, w budowie pozostawał B-587 –2021; „Wielkie Łuki”; – ośmioma-trzynastoma korwetami projektu – sześcioma–dziesięcioma konwencjonalnymi OP 2038.0; w latach 2001–2018 do sił morskich przeka- projektu 636.3; pierwszą serię sześciu jednostek prze- zano sześć jednostek projektu 2038.0: „Steregusz- kazano w latach 2010–2016 w skład FCz; do końca czy”, „Boiki”, „Stoiki”, „Soobrazitielnyj”, „Sowier- 2019 roku zaplanowano wprowadzenie do FOS szennyj” oraz „Gromkij”; kolejne cztery: „Retiwyj”, pierwszych dwóch OP „Wołchow” oraz „Pietropaw- „Strogij”, „Rezkij” i „Aldar Cydenzałow” planowane łowsk Kamczacki” drugiej serii; są do przekazania w latach 2018–2021; w perspekty-

106 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

wie co najmniej sześć–osiem korwet 2038.0 zaplano- roku)11, co może być podstawą modernizacji floty wano do wprowadzenia do FOS; oceanicznej w latach 2030–203512. Do tego czasu – dwoma korwetami projektu 2038.5: „Gremiasz- zadania w ramach floty oceanicznej mogą realizo- czy”, „Powornyj”, „Spasobnyj”; pierwotnie planowa- wać objęte programem modernizacji i przezbrojenia: ną serię czterech–pięciu jednostek zredukowano ze dwa krążowniki rakietowe projektu 1144 („Piotr względu na sankcje (importowane z Niemiec siłow- Wielki” i „Admirał Nachimow”), trzy krążowniki nie okrętowe); rakietowe projektu 1164 („Moskwa”, „Wiariag” – trzema–czterema korwetami projektu 2038.6; i „Marszałek Ustinow”) oraz osiem zmodernizowa- pierwsza „Dzierżskij” planowana jest do przekaza- nych fregat projektu 1155, których średnia wieku po nia w 2022 roku; do 2027 roku należy liczyć się 2035 roku przekroczy 48 lat. To wiek akceptowany z możliwością budowy i wprowadzenia do służby jedynie w przypadku lotniskowca „Admirał Kuznie- łącznie pięciu–ośmiu jednostek projektu 2038.6; cow”, który po remoncie i modernizacji (do 2021 ro- – czterema–sześcioma okrętami desantowymi ku) ma być eksploatowany przez kolejne 20 lat. Awi- (OD) projektu 1171.1; pierwszy „Iwan Greń” prze- zowany od 2011 roku zamiar budowy lotniskowców kazano w czerwcu 2018 roku, kolejny „Piotr Morgu- znalazł potwierdzenie w drugim etapie nowego PPZ łow” planowany był do wprowadzenia do służby do 2018–2027. Prezentowana w 2015 roku makieta okrę- końca 2018 roku; do 2027 roku trzeba liczyć się tu nawiązywała do radzieckiego lotniskowca projektu z możliwością budowy dodatkowych trzech–czte- 1143.7 „Ulianowsk”. Planowany termin zawarcia do rech okrętów; ponadto do 2027 roku należy oczeki- 2025 roku kontraktu na jego budowę świadczy o moż- wać budowy trzech–czterech uniwersalnych okrętów liwości pozyskania jednostki w latach 2032–2035 desantowych klasy Priboj (rosyjski odpowiednik wraz z niszczycielami projektu 2356. francuskiego Mistrala). Zapisy Strategii rozwoju rosyjskiego przemysłu Oprócz problemów rosyjskiego przemysłu stocz- stoczniowego do 2030 roku (z 28 lipca 2018 roku), niowego trudną sytuację segmentu oceanicznego ro- jak również realizowany PPZ 2018–2027, potwier- syjskich sił morskich komplikuje rezygnacja z moż- dzając opóźnienia w rozwoju floty oceanicznej, liwości modernizacji i dalszej eksploatacji prawie wskazują na priorytetowe traktowanie zwiększania 30-letnich niszczycieli rakietowych projektu 956. komponentu lekkich nawodnych sił uderzeniowych W 2018 roku do Leningradzkiej Bazy Morskiej od- zdolnych do realizacji zadań w ramach strategiczne- holowano niszczyciel rakietowy „Bespakojny”, który go powstrzymywania. Segment nawodnych jednostek jako okręt-muzeum udostępniono zwiedzającym morskiej strefy działań (przeznaczonych do użycia u nabrzeży bazy Kronsztad. W rezultacie w 2027 ro- w odległości około 500 km od baz morskich)13, prze- ku średnia wieku okrętów zasadniczych klas prze- noszących środki precyzyjnego rażenia o dużym kroczy 27 lat, a nowe okręty będą stanowić jedynie zasięgu oraz przygotowanych do szybkiego rozwinię- około 22–25% ogółu jednostek. W segmencie na- cia w wodach przybrzeżnych, obejmuje trzy zasadni- wodnych jednostek oceaniczn ych sytuacja może cze typy małych okrętów rakietowych. W perspekty- ulec poprawie w przypadku rozszerzenia programu wie kolejnych ośmiu–dziesięciu lat nowe jednostki, pozyskania fregat projektu 2235.0M oraz pełnej re- uzupełniając zdolności dwóch małych okrętów ra- alizacji programu budowy 12 niszczycieli rakieto- kietowych projektu 123914, zastąpią 12 małych wych projektu 2356 typu Szkwał (projekt do 2022 okrętów rakietowych projektu 1234.1 (średnia wieku

11 Nowy niszczyciel rakietowy projektu 2356.0 „Jewgienij Primakow” o napędzie atomowym (długość 200 m, szerokość 23 m, wyporność 17500t), jako ekwiwalent krążownika, będzie wyposażony w: artylerię lufową kalibru 130 mm, 60 wyrzutni rakiet manewrujących 3K-14 Kalibr-NK, 128 wyrzutni rakiet zestawu S-500 oraz 24 wyrzutnie rakietotorped. 12 Po 25 latach od rozpadu ZSRR nie rozpoczęto kompleksowej modernizacji segmentu nawodnych jednostek oceanicznych. Ponad 16 lat po roz- poczęciu unowocześniania sił okrętowych (21 grudnia 2001 roku przystąpiono do budowy pierwszej korwety projektu 2038.0) program budowy serii fregat projektu 2235.0M jest realizowany z zakłóceniami. Natomiast program jednostek projektu 2356 może zostać, podobnie jak w przypadku amerykańskich niszczycieli typu Zumwalt, zredukowany do krótkiej serii. Budowę nowych niszczycieli US Navy rozpoczęto w 2007 roku, przeznaczając na wykonanie dwóch jednostek 2,6 mld dolarów. Planowano budowę 32 okrętów o łącznej wartości około 40 mld dolarów. Ze względu na wzrost ceny jednostkowej program ograniczono do 24 jednostek, a w 2008 roku ich liczbę zredukowano do 3, każda o wartości 4,4 mld dolarów. Do 2017 roku przekazano wojskom niszczyciele rakietowe – DDG-1000 „Zumwalt” oraz DDG-1001 „Michel Monsur”. Trzecia jednostka USS DDG-1002 „Lyndon B. Johnson” jest budowana od 30 stycznia 2017 roku. 13 G. Roughead: Naval Operations Concept 2010. Implementing The Maritime Strategy. Washington DC, Pentagon 2010, s. 8. Jednostki morskiej strefy działań (green water) lub obrony rejonu wodnego: małe okręty rakietowe, ZOP, kutry rakietowe, trałowce, małe okręty desantowe, kutry desantowe, jednostki specjalne (rozpoznawcze, szkolne, dowodzenia itp.) oraz morskie i redowe jednostki pomocnicze (wsparcia i zabezpieczenia). Jednostki oceaniczne (blue water): AOPRB, AOPRM/T, konwencjonalne OP, lotniskowce, krążowniki, niszczyciele, fregaty, korwety o wyporności większej niż 2000 t oraz DOD (uniwersalne, okręty-doki), środki umożliwiające projekcję potencjału w oddaleniu od baz. Jednostki pływające przeznaczone do realizacji zadań na wodach śródlądowych (brown water). 14 W latach 1997–1999 na potrzeby Floty Czarnomorskiej do eksploatacji przekazano dwa małe okręty rakietowe „Bora” oraz „Samum”. Kata- marany przenoszą osiem wyrzutni rakiet przeciwokrętowych P-120 Malachit o zasięgu 120 km oraz dwie wyrzutnie zestawu Osa-M z zapasem 20 rakiet.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 107 WSPÓŁCZESNE ARMIE

około 30–31 lat)15 oraz 25–26 kutrów rakietowych wego KA-27 oraz dwóch kutrów na poduszce po- projektu 1241.1 (średnia wieku 28–30 lat)16. wietrznej projektu 2332.0 (lub kutrów typu Raptor) W latach 2010–2018 na potrzeby Flotylli Kaspij- okręty będą uzbrajane w uniwersalny zestaw artyle- skiej oraz Floty Czarnomorskiej i Bałtyckiej zbudo- ryjski A-190 kalibru 100 mm oraz sześć–osiem wy- wano serię sześciu małych okrętów rakietowych rzutni rakiet zestawu Klab-K lub Kalibr-NK. Budowę projektu 2163.1 („Grad Swiażsk”, „Uglicz”, „Wiel- prototypu „Iwan Papanin” rozpoczęto 19 kwietnia ki Ustiug”, „Zielony Dol”, „Sierpuchow”, „Wy- 2017 roku. Kolejna jednostka „Nikałaj Zubow” może sznyj Wołoczok”). Po udanym debiucie w paź- zostać przekazana do eksploatacji w 2022 roku. Dłu- dzierniku 2015 roku należy liczyć się z możliwo- gości około 114 m i wyporności około 6800 t, wyklu- ścią przekazania do służby w latach 2019–2023 cza jednostki projektu 2355.0 z komponentu lekkich kolejnych sześciu jednostek („Oriechowo Zujewo”, nawodnych sił uderzeniowych, jednakże bez ich „Inguszetia”, „Graiworon”, „Grad”, „Narofominsk” udziału wykorzystanie uniwersalnych patrolowców i „Stawropol”). Mimo sankcji (niemiecka MTU projektu 2216.0 lub małych okrętów rakietowych Friedrichshafen przerwała dostawy jednostek napę- projektu 2280.0 w strefie arktycznej może być pro- dowych, które zastąpiono rozwiązaniami produkcji blematyczne. krajowej) do 2027 roku siły morskie może zasilić Oceniając wartość bojową tworzonego komponentu kolejne cztery–sześć jednostek projektu 2163.1 kla- lekkich nawodnych sił uderzeniowych (flota moski- sy rzeka–morze. tów), należy podkreślić, że operujące na Morzu Bał- W 2018 roku oczekiwano na przekazanie w skład tyckim okręty projektu 2163.1, 2280 i 2216 z rakieta- Floty Bałtyckiej prototypowego małego okrętu rakie- mi manewrującymi o zasięgu około 1500–2000 km towego „Uragan” oraz pierwszego seryjnego „Tajfun” mogą skutecznie bronić Zatoki Fińskiej. Utrzymują projektu 2280.0 (Karakurt). W latach 2019–2022 Flo- jednocześnie zdolność rażenia obiektów dyslokowa- cie Czarnomorskiej mają zostać przekazane „Sztorm”, nych na 90% obszaru Europy (Hiszpania i Portugalia „Ochock”, „Wichr”, „Cyklon” („Monsun”), „Passat” poza zasięgiem) i Azji Mniejszej. Te same platformy oraz „Briz”. Do 2020 roku natomiast Flota Północna operujące na zachodnim akwenie Morza Czarnego może przejąć „Szkwał”, „Burzę”, „Tornado” oraz mogą razić obiekty znajdujące się na terytorium „Smercz”. Po 2022 roku zaś w skład Floty Oceanu państw zachodniej Europy, Afryki Północnej, Bli- Spokojnego może zostać włączonych sześć–siedem skiego Wschodu oraz na akwenie Morza Śródziem- okrętów projektu 2280.0. Ponadto do 2027 roku do sił nego (z Maltą włącznie)17. Kontrolowanie południo- morskich może trafić łącznie 18–20 jednostek tego wego obszaru Morza Kaspijskiego umożliwia roz- projektu. mieszczenie okrętów rakietowych zdolnych do W 2018 roku w skład Floty Czarnomorskiej plano- oddziaływania na obiekty dyslokowane na teryto- wano włączenie prototypowego, uniwersalnego okrę- riach państw Azji Centralnej i Mniejszej. Po wyjściu tu patrolowego z rakietami manewrującymi projektu z baz Floty Północnej rozmieszczone na Morzu Ba- 2216.0 „Wasilij Bykow”. Do 2021 roku na Morzu rentsa oraz Morzu Białym małe okręty rakietowe bę- Czarnym i Śródziemnym zadania może realizować se- dą miały zdolność zwalczania celów w Skandyna- ria pięciu kolejnych jednostek („Dmitrij Rogaczow”, wii, wschodniej i centralnej Europie oraz na części „Paweł Dzierżawin”, „Sergiej Kotow”, „Wiktor Wieli- Wysp Brytyjskich. Modułowe jednostki projektu kij” oraz „Nikałaj Sipiagin”). Natomiast do roku 2027 2216 mogą zapewnić osłonę północnej drogi mor- uniwersalne (modułowe) okręty patrolowe projektu skiej z wykorzystaniem infrastruktury brzegowej 2216.0 mogą trafić do pozostałych flot oraz Flotylli znajdującej się na wyspie Kotielnyj (Archipelag No- Kaspijskiej. wosybirski). Po wyjściu z baz Floty Oceanu Spokoj- Działania okrętów patrolowych tego projektu nego małe okręty rakietowe mogą zwalczać cele na w strefie arktycznej mogą zabezpieczać jednostki pro- Morzu Japońskim oraz w Zatoce Wschodniokoreań- jektu 2355.0. W kwietniu 2016 roku Stocznia Admi- skiej oraz na obszarze centralnej Mongolii, Kam- ralska otrzymała kontrakt na budowę dwóch takich czatki, na znacznej części Chin oraz wysp japoń- okrętów patrolowych, przeznaczonych do realizacji skich. Ponadto bezpośrednie sąsiedztwo bałtyckiego, zadań w strefie arktycznej. Łączące zalety lodołama- kaspijskiego i czarnomorskiego MTDW oraz walory cza, holownika oraz platformy przenoszącej systemy rakiet manewrujących 3K-14 z zestawów Kalibr-NK uzbrojenia, jednostki mają zostać przekazane Flocie wskazują na możliwość zazębiania się stref oddzia- Północnej po 2020 roku. Oprócz śmigłowca pokłado- ływania po rozwinięciu morskiego komponentu sys-

15 W latach 1967–1992 zbudowano 47 jednostek projektu 1234 przenoszących sześć wyrzutni rakiet przeciwokrętowych P-120 Malachit. W 2018 roku w linii utrzymywano 12 okrętów, w tym cztery w FOS, cztery w FB oraz po dwie w FP i FCz. 16 Jednostki budowane od 1977 roku przenoszą dwie wyrzutnie rakiet przeciwokrętowych P-120 Malachit. W 2018 roku w linii utrzymywano 25 okrętów, w tym 11 w FOS, siedem w FCz, jedną w FP i sześć w FB. 17 Po operacyjnym rozwinięciu na Bałtyku w zasięgu 16 wyrzutni rakiet zestawów 3K-14 Kalibr-NK, posadowionych na dwóch małych okrętach rakietowych projektu 2163.1, będą cele znajdujące się w rejonie Paryża. Operujące w rejonie Sewastopola i Morza Azowskiego platformy z zestawami 3K-14 Kalibr-NK mogą zwalczać cele dyslokowane w rejonie Oslo.

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

temów izolowania oraz ograniczania swobody dzia- rosyjskich lekkich nawodnych sił uderzeniowych (flo- łania na obszarze teatru działań wojennych. ty moskitów) decyduje współczynnik koszt-efekt, stosunkowo krótki czas ich budowy oraz zdolności. Sza- ROZWAŻANIA cunkowy koszt budowy amerykańskiego krążownika Uwzględniając fakt odraczania terminów urucho- rakietowego typu Ticonderoga o wyporności około mienia nowych programów oraz opóźnienia w budo- 9500 t z 26 wyrzutniami rakiet Tomahawk określono wie okrętów I klasy, można stwierdzić, że proces mo- na prawie 1 mld dolarów. To kwota wystarczająca na dernizacji floty oceanicznej zostanie przyspieszony zakup około 30 jednostek projektu 2280.0 (każda dopiero po 2025 roku. Do tego czasu alternatywnym z wyrzutnią ośmiu rakiet Kalibr-NK), których salwa rozwiązaniem w sytuacji ograniczonych możliwości 240 rakiet manewrujących może unicestwić lotni- rosyjskiego przemysłu stoczniowego może być budo- skowcową grupę uderzeniową. W 2015 roku, identyfi- wa floty małych okrętów rakietowych przeznaczonych kując tendencje miniaturyzacji i kurczenie się rosyj- do realizacji zadań na wodach przybrzeżnych. Z dru- skich sił morskich, wskazano, że korweta z zestawem giej strony nie można wykluczyć, że przyspieszenie 3K-14 Kalibr-NK ma większe zdolności ogniowe niż ALTERNATYWNYM realizacji programu budowy tych okrętów (projektu fregata klasy Oliver Hazard Perry. ROZWIĄZANIEM 2280.0) to reakcja na zablokowanie programu budo- Zgodnie ze standardami NATO okręty strefy mor- W SYTUACJI wy fregat projektu 1135.618, co może sugerować, że skiej są przeznaczone do realizacji zadań w odległości OGRANICZONYCH zastąpienie okrętów oceanicznych przez jednostki nie większej niż 1500 Mm od brzegu (green water). MOŻLIWOŚCI strefy przybrzeżnej to rozwiązanie doraźne wynikają- Możliwość ich wykorzystania na większym dystansie ROSYJSKIEGO ce z potrzeby chwili. determinuje konieczność utrzymywania baz morskich PRZEMYSŁU Ustępując pod względem zdolności większym plat- oraz punktów wsparcia materiałowo-technicznego STOCZNIOWEGO 20 formom, małe okręty rakietowe o prostszej konstrukcji dyslokowanych poza granicami FR . Bez infrastruk- MOŻE BYĆ są znacznie tańsze, a proces ich produkcji jest krótszy tury brzegowej poza granicami Rosji okręty strefy BUDOWA FLOTY niż budowa większych i bardziej zaawansowanych morskiej ze środkami precyzyjnego rażenia dużego MAŁYCH technologicznie jednostek oceanicznych. Prawdopo- zasięgu, których budowę ujęto w PPZ 2018–2027, dobnie zanim prototypowy niszczyciel Szkwał projek- staną się kręgosłupem zależnej od baz rosyjskiej floty OKRĘTÓW tu 2356 wejdzie do służby, produkcja całej serii okrę- brzegowej. W przypadku ewentualnego niepowodze- RAKIETOWYCH. tów projektu 2280.0 zostanie zakończona (czas reali- nia programu budowy serii niszczycieli projektu 2356 zacji programu 8–9 lat). W rezultacie do 2025 roku oraz rezygnacji z rozwijania programu fregat projektu przy minimalnych nakładach w maksymalnie skróco- 2235.0M zadania w ramach odstraszania i powstrzy- nym czasie potencjał rosyjskich sił morskich może zo- mywania konwencjonalnego oraz jądrowego mogą stać wzmocniony flotą około 45–50 małych okrętów zostać przekazane okrętom strefy morskiej. Precyzyj- tworzących zgrupowania uderzeniowe służące projek- ne uderzenia na obiekty dyslokowane na obszarze Eu- cji potencjału w bezpośrednim sąsiedztwie Rosji. ropy, Bliskiego Wschodu, Japonii, Korei Południowej, Podsumowując, można stwierdzić, że akwen oce- Chin oraz Azji mogą być realizowane z wykorzysta- aniczny pozostaje nieosiągalny dla niewielkich okrę- niem zestawów rakietowych 3K-14 Kalibr-NK tów projektu 2216.0, 2280.0 i 2263.1 oraz konwencjo- z akwenów Morza Bałtyckiego, Czarnego, Barentsa, nalnych OP projektu 877, 636.3 i 677. Ich ograniczo- Kaspijskiego oraz Japońskiego i Ochockiego. Zada- ne zdolności umożliwiają działanie jedynie nia odstraszania i powstrzymywania, podejmowane na w niewielkiej odległości od baz morskich pod osłoną poziomie strategicznym, pozostaną nadal zarezerwo- brzegowych elementów systemu obrony powietrz- wane dla okrętów strategicznych sił podwodnych FP nej19. Niewielkie okręty nawodne strefy morskiej oraz FOS. w związku z ograniczoną autonomią działań oraz W razie konfliktu regionalnego lub globalnego pro- dzielnością morską, a także brakiem wystarczającej wadzenie działań osłonowych na morskich kierun- osłony przeciwlotniczej nie nadają się do realizacji kach prawdopodobnych uderzeń powietrzno-kosmicz- zadań w strefie oceanicznej. Jednakże o atrakcyjności nych przeciwnika będzie możliwe z wykorzystaniem

18 W rezultacie sankcji budowane w Nikołajewie (Ukraina) siłownie okrętowe dostarczono jedynie dla trzech pierwszych z serii sześciu fregat. Pozostałe mogą zostać wyposażone w siłownie produkowane w Rybińsku lub Sankt Petersburgu nie wcześniej niż w 2020 roku. 19 Okręty podwodne projektu 636.3, 877 i 677 mogą prowadzić autonomicznie skryte działania nie dłużej niż 45 dni. Zasięg pływania pod wodą z prędkością około 3 w. to około 400–650 Mm (zasięg pływania pod wodą OP proj. 877 z prędkością około 17 w. wynosi 17 Mm, czas wyczerpa- nia baterii akumulatorów to około godziny). W trybie bojowym z włączonym systemem pracy silników wysokoprężnych w zanurzeniu zasięg pływa- nia OP proj. 636.3 z prędkością 7 w. wzrasta do 7500 Mm (brak skrytości działania). 20 Sił morskie FR, pretendując do statusu floty oceanicznej, wymagają utrzymywania baz morskich poza granicami kraju. Do wybuchu Arabskiej Wiosny Rosjanie utrzymywali punkty materiałowo-techniczne w Syrii, Algierii, Libii i Jemenie oraz mogli korzystać z infrastruktury bazy Kamaran w Wietnamie. W wyniku zmian geopolitycznych utracono możliwości zaopatrywania się w Libii i Jemenie. W październiku 2016 roku Ministerstwo Obrony FR podjęło decyzję o rozbudowie 720. Punktu Wsparcia Materiałowo-Technicznego (WM-T) w Tartus do rangi bazy morskiej. 29 paździer- nika 2017 roku prezydent FR ratyfikował zawarte porozumienie z Syrią w sprawie bazowania w tym miejscu sił morskich FR. Możliwość prowadzenia działań przez korwety projektu 2038.0 „Boiki” i „Soobrazitielnyj” w odległości ponad 5500 Mm od macierzystej bazy potwierdzono w IV kwar- tale 2017 roku z wykorzystaniem tego punktu.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 109 WSPÓŁCZESNE ARMIE

tylko tych platform, które dysponują lub będą dyspo- nować wymaganymi zdolnościami. Przyjęcie do uzbrojenia zestawów rakietowych 3K22 Cyrkon z hi- personiczną rakietą manewrującą 3M22, podobnie jak w przypadku radzieckiej K-1021, może skutecznie zagrozić LGU US Navy, tym samym podważyć amerykańską dominację na morzu. Starsze wersje rosyjskich rakiet manewrujących P-800 Onyks (3M55, SS-N-26 Strobile) oraz P-700 Granit (3M45, SS-N-19 Shipwreck), stanowiąc realne zagrożenie dla LGU, powodują konieczność wzmocnienia jej systemu osłony22. Wykonanie kombinowanego uderzenia z morza i powietrza salwą: 10–15 pocisków starszego typu 3M55 Onyks, 5–6 rakiet manewrują- cych zestawu 3K22 Cyrkon, 5–6 rakiet 3K-14 Kalibr „Admirał Kuzniecow” może przenosić grupę lotniczą oraz 5–8 rakiet Ch-35 Uran (SS-N-25 Switchblade) w składzie 28 samolotów oraz 24 śmigłowców pokładowych. może skutkować obezwładnieniem lotniskowcowej US DOD

PRZYJĘCIE DO UZBROJENIA ZESTAWÓW RAKIETOWYCH 3K22 CYRKON MOŻE SKUTECZNIE ZAGROZIĆ LGU US NAVY, TYM SAMYM PODWAŻYĆ AMERYKAŃSKĄ DOMINACJĘ NA MORZU

grupy uderzeniowej oraz zniszczeniem samego lot- potencjału i prowadzenia działań dużymi zespołami niskowca. W przypadku uderzenia kombinowanego okrętów w znacznym oddaleniu od zasadniczych zestawy 3K22 Cyrkon mogą być wykorzystane do punktów bazowania, których brakuje, staje się trud- obezwładnienia elementów systemów obrony po- ne, wręcz niewykonalne. W przypadku SM FR utra- wietrznej, ułatwiając pozostałym pociskom pokona- ta zdolności projekcji siły nie sprowadza się jedynie nie systemu obrony LGU. Średni czas reakcji posa- do braku lotniskowców. Teoretycznie rosyjska LGU dowionego na krążownikach Ticonderoga oraz nisz- z „Admirałem Kuzniecowem” może mieć zdolność czycielach Arleigh Burk systemu Aegis określono na wykonania precyzyjnych uderzeń rakietowych na około 8–10 s. Jest to czas, w którym hipersoniczna obiekty dyslokowane na głębokości 1500–2000 km, rakieta manewrująca zestawu 3K22 (prędkość od- co potwierdzono w trakcie konfliktu w Syrii. Jed- powiadająca liczbie Ma równe około 10) pokona nakże to, co istotne i decydujące o powodzeniu całej 25–30 km, wyprzedzając system Aegis z rakietami operacji, czyli wywalczenie i utrzymanie przewagi RIM-174 Standard Missile 6 ERAM (SM-6 ERAM). w powietrzu, pozostawałoby nieosiągalne. Konstruk- W rezultacie zestawy 3K22 Cyrkon przenoszone cyjnie „Admirał Kuzniecow” może przenosić grupę przez platformy nawodne, podwodne i brzegowe lotniczą w składzie 28 samolotów oraz 24 śmigłow- mogą odsunąć LGU US Navy od brzegów FR na od- ców pokładowych23, łącznie 52 statki powietrzne. ległość wykluczającą możliwość skutecznego wyko- Pierwotnie planowano utrzymywać na okręcie kom- rzystania jej samolotów. binowaną grupę lotniczą w składzie 12 x Su-33 i 16 W perspektywie redukcji komponentu oceanicz- x Jak-141, następnie 16 x MiG-29K, 4 x Jak-141, 18 nego prowadzenie przez SM FR działań ekspedycyj- x Ka-27PŁ oraz Ka-27PS, praktycznie 12 x Su-33 nych, tym samym utrzymanie zdolności do projekcji oraz 4 x Jak-141. Realizacja radzieckiego programu

21 R. Angielskij: Swjerchzwukowaja „Kopczyszka”. Protiwokorabelnaja rakieta K-10. „Krylia Rodiny” 1997, nr 12, s. 24–26. 12 sierpnia 1962 roku przyjęto w ZSRR do uzbrojenia lotnictwa morskiego przeciwokrętowe rakiety manewrujące K-10 (AS-2 Kipper) z ładunkiem jądrowym o mocy 10 Kt oraz nosicielem TU-16K-10. Zestawy rakietowe K-10 oraz TU-16K-10 pozostawały w uzbrojeniu 2 Dywizji Morskich Nosicieli Rakiet z FCz, 5 DMNR z FP, 25 i 142 DMNR z FOS i 57 DMNR z FB. W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku w lotnictwie morskim utrzymywano około 200 zestawów K-10 i TU-16K-10. Ostatnie zestawy obu typów wycofano z eksploatacji w 1994 roku. Pojawienie się nowego środka walki wpłynęło na równowagę sił na morzu. LGU US Navy zaczęto traktować jako duży wrażliwy cel, tym samym SM USA przestały być nieznisz- czalną siłą ofensywną. Nie angażując się w budowę własnych, kosztownych lotniskowców, w ramach asymetrycznej odpowiedzi ZSRR zastosował znacznie tańszy i równie efektywny środek rażenia. 22 B. Szirokorad: Ogniennyj mecz Rosijskogo fłota. Moskwa 2004, s. 268–274. W ramach osłony LGU jedynym efektywnym środkiem przechwytu pocisku 3M55 z zestawu P-800 Onyks, lecącego z prędkością odpowiadającą liczbie Ma równe 2,5, pozostaje rakieta SM-6. Jedna lotniskow- cowa grupa uderzeniowa ma zdolność przechwytu 5–7 rakiet zestawu P-800. Zmasowane uderzenie salwą 40–50 rakiet P-800 może skutkować obezwładnieniem grupy. 23 W.P. Zabłockij: Tjażełyj awianiesuszczij krejser Admirał Kuzniecow. „Morskaja Kollekcija” 2005, nr 7 (076), Modelist Konstruktor 2005, s. 9.

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

rozwoju samolotów VTOL (Vertical Take Off & Landing), w tym wycofanie ze względu na dużą awaryjność pierwszych Jak-38 oraz przerwany w 1992 roku projekt Jak-141, zarówno zakłóciła roz- wój lotnictwa pokładowego, jak i miała wpływ na rozwiązania konstrukcyjne stosowane w radzieckich krążownikach lotniskowcowych. W perspektywie 2025 roku przestarzałe Su-33 może zastąpić grupa 36 lżejszych MiG-29K (po 2025 roku także Su-57, Jak-201 lub BSP), natomiast liczba śmigłowców zostanie zredukowana do 17. Mimo modernizacji par- ku samolotów pokładowych w grupie lotniczej „Admirała Kuzniecowa” nadal będzie brakować sa- molotów walki radioelektronicznej (WRE) i tankowania w powietrzu, samolotów transportowych oraz platform AWACS. Deficytowe zdolności w dziedzi- W perspektywie 2025 roku przestarzałe Su-33 może zastąpić grupa 36 lżejszych MiG-29K (na zdjęciu).

nie WRE mogłyby uzupełnić kolejne modyfikacje CORP.MIG AIRCRAFT RUSSIAN

PRZYJĘCIE DO UZBROJENIA ZESTAWÓW RAKIETOWYCH 3K22 CYRKON MOŻE SKUTECZNIE ZAGROZIĆ LGU US NAVY, TYM SAMYM PODWAŻYĆ AMERYKAŃSKĄ DOMINACJĘ NA MORZU

samolotów MiG-29K oraz perspektywicznych na stwierdzić, że ewolucja środków walki prowadzo- Su-57. Możliwe byłoby również uzupełnienie zdolnej na morzu skutkuje przewartościowaniem ilościo- ności tankowania w powietrzu (podwieszane zbior- wo-jakościowym poszczególnych flot. Czas wielkich niki). Jednakże osiągnięcie tych zdolności wymaga bitew morskich z udziałem pancerników już minął, finansowania oraz czasu. a same pancerniki wraz z ostatnim USS „Missouri” (BB-63 spisany z listy 31 marca 1992 roku po 48 la- JAKA PRZYSZŁOŚĆ? tach służby) zniknęły z mórz i oceanów. Dlatego też, Konkludując, mimo podejmowanych wysiłków FR w kontekście perspektywy rozwoju rosyjskich sił traci znaczenie jako potęga morska, co znajduje po- morskich, zasadne wydaje się poszukiwanie odpo- twierdzenie w redukcji potencjału rosyjskiej floty wiedzi na następujące pytania: oceanicznej (która powoli nabiera cech floty obrony – Czy w perspektywie następnej dekady w rezul- wybrzeża), jak również wzrastających zdolności tacie przełamania kolejnej bariery w rozwoju rakiet konkurencyjnych sił morskich Chin24. Zarówno car przeciwokrętowych oraz platform ich przenoszenia Aleksander III, grossadmiral Alferd von Tirpitz, jak elementy lekkich sił uderzeniowych zdominują ro- i admirał Siergiej G. Gorszkow dysponowali wystar- syjski potencjał morski? czającą ilością czasu na rozbudowę flot oceanicz- – Czy rozwijany potencjał lekkich sił uderzenio- nych określanych jako druga siła morska na świecie. wych zapewni utrzymanie zdolności projekcji siły Jeśli po 2018 roku rosyjski aforyzm powoli zaprzę- oraz powstrzymywania ewentualnego adwersarza? gają, ale szybko jadą nie sprawdzi się w odniesieniu – Czy rozbudowa lekkich sił uderzeniowych ozna- do wydajności przemysłu stoczniowego FR, to praw- cza początek zmierzchu lotniskowców, czy też nadal dopodobnie po 2028 roku chińska flota zepchnie ro- należy czekać na wodowanie pierwszego rosyjskie- syjskie SM na trzecią pozycję na liście światowych go atomowego lotniskowca projektu 2300.0 typu potęg morskich. Z drugiej strony, uwzględniając do- Sztorm oraz niszczycieli rakietowych projektu świadczenia A. Tirpitza oraz S.G. Gorszkowa, moż- 2356.0 typu Jewgienij Primakow? n

24 W ciągu ostatniej dekady odnotowano znaczne przyspieszenie realizacji programu budowy jednostek przeznaczonych dla chińskich sił ekspedycyjnych (segment oceaniczny). Pierwszą bazę morską poza terytorium Chin uruchomiono w Dżibuti 1 sierpnia 2017 roku. W budowie pozostaje seria okrętów desantowych typu 868. Prototypowy „Donghaidao” klasy Mobile Landing Platform przekazano w 2015 roku (w 2013 roku w USA zbudowano dwie podobne jednostki klasyfikowane jako mobilne bazy sił ekspedycyjnych przeznaczone do zabezpieczenia dużych operacji desantowych prowadzonych w oddaleniu od baz morskich), a także uniwersalne okręty desantowe typu 071 Jinggangshan. Kompleksowe wsparcie logistyczne zapewnią jednostki typu 901 o wyporności około 50 tys. t. O zdolności do projekcji sił będą decydować lotniskowce, w tym utrzymywany w linii postradziecki „Liaonin”, zwodowany 26 kwietnia 2017 roku typu 001A Shandong (kopia projektu 1143.6) oraz budowana od 2016 roku jednostka o wyporności około 85 tys. t typu 002, termin przekazania – 2023 rok. Do 2028 roku chińska flota może przejąć cztery niszczyciele typu 055.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 111 WSPÓŁCZESNE ARMIE Wojska specjalne – kierunki ewolucji (ARTYKUŁ DYSKUSYJNY)

BEZPIECZNE I SILNE PAŃSTWO TO RÓWNIEŻ DOBRZE ZORGANIZOWANE I WYSZKOLONE SIŁY ZBROJNE, ODPOWIEDNIO WKOMPONOWANE W SOJUSZNICZY SYSTEM OBRONNY.

płk w st. spocz. dr inż. Wacław Bawej

Strategii bezpieczeństwa narodowego RP dań obronnych, odpowiednio do tych zadań Wz roku 2007 do głównych zadań tego rodzaju zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane1. sił zbrojnych zaliczono przeciwdziałanie zagroże- niom asymetrycznym oraz konieczność współpracy ISTOTA FUNKCJONOWANIA z innymi organami działającymi w systemie bezpie- Podstawowym elementem systemu obronnego pań- czeństwa państwa. Podkreślono również potrzebę stwa są Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej wspierania ich rozwoju w celu osiągnięcia najefek- (SZRP). Unikatowe zdolności czynią z nich wielo- tywniejszego sposobu ich wykorzystania. Natomiast funkcyjne narzędzie do podejmowania różnorodnych w Strategii obronności z 2009 roku zdefiniowano zadań, do których należą: zagwarantowanie obrony przestrzeń i czas prowadzenia operacji z udziałem terytorium państwa i przeciwstawienie się agresji wojsk specjalnych (WS) na terytorium własnego w ramach zobowiązań sojuszniczych, udział w stabili- państwa oraz poza jego granicami w czasie pokoju, zowaniu sytuacji międzynarodowej oraz wspieranie kryzysu i wojny. 9 kwietnia 2013 roku Rada Mini- bezpieczeństwa wewnętrznego i udzielanie pomocy strów RP przyjęła Strategię rozwoju systemu bezpie- społeczeństwu2. czeństwa narodowego RP (SRSBNRP), która zastą- Wojska specjalne, których celem jest osłabianie po- piła Strategię obronności z 2009 roku. Z jej zapisów tencjału politycznego, militarnego, ekonomicznego wynika, że zasadniczą formą organizacji i działania i moralnego przeciwnika w czasie pokoju, kryzysu systemu bezpieczeństwa narodowego jest system i wojny, są nieodzownym i bardzo skutecznym kompo- obronny państwa (SOP), utrzymywany w celu za- nentem sił zbrojnych. Muszą być innowacyjne ze pewnienia ochrony żywotnych interesów narodo- względu na potrzebę przystosowania się do różnych wych, w szczególności suwerenności i niepodległo- sytuacji wynikających z nowych zagrożeń, zwłaszcza ści narodu polskiego oraz jego prawa do integralno- hybrydowych. Łatwiej jest im podejmować nowe wy- ści terytorialnej i nienaruszalności granic. SOP zwania niż innym rodzajom sił zbrojnych. Nie oznacza stanowi skoordynowany zbiór elementów kierowania to jednak, że w ramach WS nie powinno się wprowa- i czynników wykonawczych, a także pełnionych dzać specjalizacji. Moim zdaniem, niesłuszny jest po- przez nie funkcji i realizowanych procesów oraz za- gląd, że każdy żołnierz (operator) powinien być zdol- chodzących między nimi relacji. Tworzą go wszyst- ny do prowadzenia zróżnicowanych działań, unikając kie siły i środki przeznaczone do wykonywania za- specjalizacji. Jeśli ma być prawdziwym profesjonali-

1 Por. Strategia obronności RP z 2009 roku, s. 12. 2 Ibidem, s. 18.

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

stą, musi być doskonale przygotowany do realizacji ne. Priorytetem powinny być względy obronne i eko- podstawowego zadania z pozostawieniem dużego mar- nomiczne państwa, co przecież nie wyklucza ginesu swobody w celu uniwersalizacji jego dodatko- rozsądnej solidarności międzynarodowej. wych umiejętności. Dlatego specjalizacji zadaniowej Stąd wypływa wniosek, że nasze zdolności militar- należy dokonywać już na etapie kształtowania struktur ne do prowadzenia działań daleko od krajowej bazy organizacyjno-funkcjonalnych WS, a nie dopiero pod- rozpoznawczej i logistycznej, uzależnione od pomocy czas szkolenia personelu. Przygotowanie zarówno pod państw trzecich, w sytuacji braku uzgodnionych bez- kątem wąskich specjalizacji, jak i w szerokim zakresie piecznych sieci łączności są niewystarczające, ograni- do realizacji niekiedy bardzo zróżnicowanych zadań czając zasięg działania do bliższych terytoriów, na jest błędem. Nieprawdą jest, że jednostki WS są przykład do państw europejskich. doskonałe i wszechstronne, w dodatku skupiają to, co najlepsze z wojsk lądowych, sił powietrznych, ma- ORGANY DOWODZENIA rynarki wojennej i obrony terytorialnej oraz z cywil- Ponieważ nasz kraj przyjął na siebie obowiązki pań- nych obszarów międzyagencyjnych. Jest to jeden stwa ramowego w odniesieniu do sojuszniczych połą- z wielu mitów dotyczących tego rodzaju sił zbrojnych. czonych operacji specjalnych w Europie Środkowo- Na podstawie właściwie określonych prognozowa- -Wschodniej, zobowiązuje to nas do zwiększenia fi- nych zagrożeń i wynikających z nich przewidywanych nansowania i rozwoju WS. Wpłynie to na wzrost ich zadań powinna być tworzona zróżnicowana struktura potencjału i zdolności3, a także na utworzenie na organizacyjno-funkcjonalna uwzględniająca, już na szczeblu Ministerstwa Obrony Narodowej międzyna- etapie jej powstawania, współdziałanie oraz wykorzy- rodowego wojskowo-cywilnego organu koordynujące- stanie możliwości różnych rodzajów sił zbrojnych, go organizowanie tych sił i dowodzenie nimi w kraju a nie ich zastępowanie. W celu osiągnięcia najwięk- i poza jego granicami w czasie pokoju, kryzysu i woj- szej skuteczności działań militarnych i efektu synergii ny. Takim organem mogłoby być centrum koordynacji WS nie mogą izolować się od innych rodzajów sił operacji specjalnych Europy Środkowo-Wschodniej zbrojnych, zasłaniając się odrębnością, tajemnicą (CKOSEŚW), porządkujące te prowadzone z udzia- i elitarnością, co znacznie utrudni prowadzenie połą- łem: Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, czonych operacji specjalnych. Słowacji i Węgier (G-8). Centrum podlegające bezpo- Zbliżonym, z racjonalnych względów, problemem średnio ministrowi obrony narodowej powinno harmo- jest użycie WS do prowadzenia działań w każdym do- nizować działania sił różnych resortów z państw Euro- wolnym regionie geograficznym, często nawet nie- py Środkowo-Wschodniej, podejmowane w ramach zgodnie z polską racją stanu, lecz wyłącznie dla za- połączonych operacji specjalnych. spokojenia ambicji politycznych. Pochopne decyzje Podstawowym jego zadaniem powinno być uzgad- dotyczące wysyłania polskich kontyngentów wojsko- nianie wspólnych działań prowadzonych w kraju oraz wych, wzmocnionych zwykle komponentem WS, w połączonych operacjach specjalnych międzyresor- w najbardziej nawet odległe obszary globu ziemskie- towych sił specjalnych państw grupy G-8. W przypad- go oprócz dużych kosztów z tym związanych i zmniej- ku samodzielnych działań narodowych sił specjalnych szania w tym czasie potencjału obronnego państwa centrum powinno czuwać nad ich bezpieczeństwem, generują dodatkowe potrzeby. Wynikają one z ko- eliminując zagrożenia ze strony sił specjalnych innych nieczności przeprowadzenia rozpoznania oraz zabez- współpracujących państw oraz innych rodzajów sił pieczenia logistycznego wojsk w tych niekiedy bar- zbrojnych. W pozyskiwaniu i weryfikacji informacji dzo odległych regionach. W konsekwencji powoduje o przeciwniku i środowisku działań powinno współ- to uzależnienie działań od pomocy innych państw działać ze służbami dyplomatycznymi i siłami spe- w dziedzinie transportu sił i środków, zaopatrzenia, cjalnymi wojskowymi oraz elementami cywilnymi. wsparcia bojowego i medycznego, sieci łączności, Nasz kraj jako państwo ramowe powinien wnosić do procedur itp. Często wywołuje to również niepotrzeb- zintegrowanego potencjału sojuszniczych sił specjalne reperkusje związane z pogorszeniem stosunków nych największy potencjał bojowy. Ze względu na co- międzynarodowych, a nawet narażenie się na odwet raz większą liczbę zadań i ich zróżnicowanie konieczne w postaci, na przykład, ataków terrorystycznych na jest sformowanie na przykład dywizji specjalnej (DS) macierzyste państwo. o strukturze pułkowej (rys. 1, 2, 3), utrzymywanej Z wyjątkiem uzasadnionych działań ratujących ży- w wysokiej gotowości bojowej i o zdolnościach umoż- cie i zdrowie polskich obywateli przebywających za liwiających udział w sojuszniczych operacjach specjal- granicą, udział w operacjach specjalnych powinien nych, czyli realizację planowych zadań obronnych, jak być wcześniej określony i uzasadniony polską racją i wydzielanie znacznych sił narodowych do udziału stanu, obronnością państwa oraz efektywnością kosz- w sojuszniczych połączonych operacjach specjalnych. tów. Działania pod tak zwaną publikę międzynarodo- Zasadniczym obszarem zainteresowania i ewentu- wą są nie tylko niebezpieczne, lecz i bardzo kosztow- alnie przewidywanego działania naszych wojsk spe-

3 Dokument NSTI – inicjatywa Polski, Stanów Zjednoczonych, Holandii i Norwegii dotycząca projektu zwiększania zdolności operacyjnych sił specjalnych Sojuszu Północnoatlantyckiego.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 113 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 1. PROPOZYCJA STRUKTURY ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNEJ WOJSK SPECJALNYCH/DYWIZJI SPECJALNEJ

Centrum koordynacji operacji Dywizjon specjalnych Europy DOWÓDZTWO zabezpieczenia operacji Środkowo-Wschodniej WS/DS (CKOSEŚW) Batalion Wykorzystanie wyszkolonych informacyjny podoficerów – około 1260 żołnierzy rocznie

DOWÓDZTWO lpspec DOWÓDZTWO ppspec DOWÓDZTWO mpspec DOWÓDZTWO apspec

Batalion Batalion Batalion zabezpieczenia działań Batalion Potrzeby uzupełnieniowe zabezpieczenia działań zabezpieczenia działań zabezpieczenia działań batalionów obrony terytorialnej i batalionów obrony regionalnej Dwa bataliony Dwa bataliony Dwa bataliony WOT – około 720 żołnierzy szkolne szkolne Dwa bataliony szkolne szkolne Kompanie specjalne batalionów Batalion Batalion obrony regionalnej WOT – ekspedycyjny ekspedycyjny Batalion około 360 komandosów Batalion ekspedycyjny ekspedycyjny Dwa zespoły Samodzielne pododdziały szturmowe Dwa zespoły antyterrorystyczne policji – szturmowe Dwa zespoły Dwa zespoły około 180 komandosów szturmowe szturmowe

Zespół Zespół KIERUNEK ROZWOJU KADR ROZWOJU KIERUNEK rozpoznawczy rozpoznawczy Zespół rozpoznawczy Zespół rozpoznawczy Służba dyplomatyczna Zespół i wojskowe służby zagraniczne dywersyjny Zespół dywersyjny Zespół dywersyjny Zespół Opracowanie własne. dywersyjny

cjalnych powinien być środkowoeuropejski teatr dzia- – dwa zespoły szturmowe (zszt), łań wojennych (ŚETDW), zwłaszcza obszary lądowe, – zespół rozpoznawczy (zrozp), powietrzne i morskie terytoriów: Ukrainy, Białorusi, – zespół dywersyjny (zdyw), Litwy, Łotwy, Estonii i obwodu kaliningradzkiego – batalion zabezpieczenia działań (bzabdz). Federacji Rosyjskiej. Każdy batalion miałby jednakową strukturę cztero- W proponowanym wariancie dywizja specjalna zespołową. Każdy zespół (nazwa pochodzi od macie- liczyłaby 5 tys. żołnierzy zawodowych. Jej struktura or- rzystego batalionu, na przykład zespół ekspedycyjny), ganizacyjna może być następująca: także o jednakowej strukturze, składałby się z trzech – dowództwo (dyslokowane przy jednym z pułków), grup bojowych, każda w składzie trzech sekcji koman- – lądowy pułk specjalny (lpspec), dosów (operatorów). – powietrzny pułk specjalny (ppspec), – morski pułk specjalny (mpspec), DZIAŁANIA BOJOWE – administracyjny pułk specjalny (apspec), Szkolenie poszczególnych pułków dywizji powinno – dywizjon zabezpieczenia operacji (dzabop), być organizowane w ramach ćwiczeń komponentów – batalion informacyjny (binf). poszczególnych rodzajów sił zbrojnych. W skład każdego pułku specjalnego wchodziłoby Działanie pułków specjalnych można podzielić na dowództwo liczące 16 żołnierzy oraz: następujące etapy: – dwa bataliony szkolne (bszk), – przemieszczenie grup specjalnych w rejony opera- – batalion ekspedycyjny (beks), cyjnego przeznaczenia;

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

– ocena sytuacji w otoczeniu obiektów planowanych dowództwo dywizji. Jeżeli jej dowódca z ważnych po- działań i ich dokładne rozpoznanie; wodów nie wyda rozkazu do samodzielnego powrotu – sprecyzowanie zadań dla poszczególnych sekcji w ugrupowanie wojsk własnych, pododdziały specjalne komandosów (operatorów) i organizowanie współdzia- pozostają na terytorium państwa przeciwnika do za- łania; kończenia działań wojennych. Prowadzą wówczas roz- – unieszkodliwienie, opanowanie lub zniszczenie poznanie oraz dezorganizują działania jego wojsk. obiektu; Batalion ekspedycyjny każdego pułku, mający okre- – obrona opanowanego obiektu lub samodzielne śloną specyfikę (lądowa, powietrzna, morska lub admi- przemieszczanie się w rejon kolejnego (nieplanowe- nistracyjna), ma możliwość samodzielnego prowadze- go) obiektu działań albo powrót na terytorium włas- nia różnego rodzaju działań pod egidą UE, OBWE, nego (sojuszniczego) państwa i po odtworzeniu zdol- NATO czy ONZ lub doraźnych akcji na wezwanie tych ności bojowej osiągnięcie gotowości do dalszego instytucji siłami zespołów ekspedycyjnych (50 koman- działania. dosów). Pełną mobilność poszczególnym pułkom muszą za- Bataliony szkolne pułków, stanowiące siły rezerwo- pewniać środki transportu znajdujące się w miejscach we, przewidywane są do wykonywania w razie potrze- ich stałej dyslokacji. W początkowym okresie konfliktu by ewentualnych zadań doraźnych na obszarze własne- zbrojnego, a nawet przed jego rozpoczęciem, zasadni- go państwa. czym sposobem wejścia zespołów szturmowych do Działania poszczególnych specjalistycznych podod- działań na terytorium państwa przeciwnika powinien działów o profilu zadaniowym koordynowałoby do- być ich przerzut w rejon operacyjnego przeznaczenia. wództwo danego pułku z uwzględnieniem specyfiki Po przemieszczeniu się tam natychmiast przystępują do ich zadań i miejsca realizacji. Różnice między pułkami wykonywania wcześniej zaplanowanych zadań. dotyczą obiektów oddziaływania według specyfiki wy- Po zajęciu planowych rejonów zespoły szturmowe nikającej z prowadzenia działań specjalnych w różnych we współdziałaniu ze znajdującymi się już wcześniej środowiskach: lądowym (taktyka zielona i czerwona), na terytorium przeciwnika zespołami dywersyjnymi powietrznym (taktyka czarna i czerwona), morskim oraz zespołami rozpoznawczymi unieszkodliwiają (taktyka niebieska i czerwona) i cywilnym (taktyka (opanowują, obezwładniają lub niszczą) obiekty prze- szara i czerwona). Wiąże się to zwłaszcza ze specjali- ciwnika. Dalsze działania, w zależności od sytuacji, stycznym wyposażeniem bojowym oraz środkami za- mogą dotyczyć: bezpieczenia działań, głównie ze środkami transportu. – udziału w operacji lądowej, – prowadzenia okazjonalnych samodzielnych działań JAK UTWORZYĆ? specjalnych na terytorium przeciwnika, Do sformowania dowództwa dywizji specjalnej oraz – doraźnie organizowanych narodowych lub sojusz- dowództw poszczególnych pułków (jednostek wojsko- niczych operacji specjalnych, wych) powinny zostać wykorzystane zasoby osobowe – działań nieregularnych. Centrum Operacji Specjalnych – Dowództwa Kompo- Bataliony szkolne oraz batalion ekspedycyjny nentu Wojsk Specjalnych. Natomiast poszczególne puł- wszystkich pułków mogą być użyte do działań specjal- ki powinny być formowane na bazie: nych na obszarze kraju, w tym w ramach systemu dzia- • lądowy pułk specjalny – Jednostki Wojskowej Ko- łań nieregularnych podejmowanych na obszarach opa- mandosów, nowanych przez przeciwnika. • administracyjny pułk specjalny – Jednostki Wojsko- Dywizja specjalna powinna dysponować możliwo- wej GROM, ściami prowadzenia dalekiego rozpoznania agentural- • powietrzny pułk specjalny – Jednostki Wojskowej nego siłami czterech zespołów rozpoznawczych, z któ- Agat i Nil oraz 7 Eskadry Działań Specjalnych, rych każdy, liczący 50 komandosów, może prowadzić • morski pułk specjalny – Jednostki Wojskowej Formo- ciągłe rozpoznanie stanowisk dowodzenia, lotnisk, por- za oraz Zespołu C Jednostki Wojskowej GROM. tów wojennych, zakładów zbrojeniowych, baz materia- Kandydaci do służby w poszczególnych profilowa- łowo-technicznych i stanowisk startowych wyrzutni ra- nych zadaniowo pododdziałach każdego pułku mogą kietowych oraz określić rozmieszczenie najważniej- być rekrutowani spośród starszych szeregowych teryto- szych instytucji i urzędów publicznych mających rialnej służby wojskowej (TSW) lub Narodowych Sił zasadnicze znaczenie dla obronności państwa. Osiem Rezerwowych (NSR) po przynajmniej rocznym okresie zespołów szturmowych przemieszczonych na teryto- jej pełnienia, a na stanowiska od dowódcy drużyny rium przeciwnika po rozpoczęciu agresji jest w stanie wzwyż – z grupy podoficerów zawodowych oraz ofice- zaatakować wybrane obiekty (łącznie 36). Po opano- rów pełniących służbę czynną w dotychczasowych waniu powinny być utrzymywane przynajmniej do cza- (rozformowywanych) jednostkach wojsk specjalnych. su podejścia własnych sił, po czym przekazane właści- W batalionach szkolnych i ekspedycyjnych oraz w ze- wym organom. W razie braku możliwości ich utrzyma- społach szturmowych służba byłaby pełniona w sposób nia do czasu podejścia sił głównych niszczy się je jawny w umundurowaniu. Natomiast w zespołach roz- (jeżeli mogą stanowić zagrożenie militarne) i przecho- poznawczych i dywersyjnych działających poza grani- dzi do działań nieregularnych, koordynowanych przez cami kraju na obszarze państwa (państw) stanowiącego

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 115 WSPÓŁCZESNE ARMIE

potencjalne zagrożenie militarne – w sposób skryty. Po Na potrzeby wymienionych operacji DWS/DDS wy- 25 latach służby w WS żołnierze poszczególnych pod- dzielałyby ze swojej struktury odpowiednio wyposażo- oddziałów byliby przenoszeni na odpowiednie stanowi- ne i przygotowane kontyngenty. Natomiast samodziel- ska w służbie zawodowej lub w rezerwie wojsk obrony ne operacje specjalne byłyby związane z realizacją pla- terytorialnej (WOT). nowych zadań polityczno-militarnych przez DS jako Dowództwo dywizji specjalnej oraz dowództwa puł- priorytetowych dla obronności kraju, kierowane i do- ków w kwestiach kadrowych funkcjonowałyby na ogól- wodzone przez DWS/DDS. nych zasadach obowiązujących w Siłach Zbrojnych RP. W NATO intensywnie rozwijane są narodowe i so- Dowódca wojsk specjalnych, podlegający bezpośrednio jusznicze siły specjalne. Duże znaczenie tego procesu dowódcy sił reagowania SZRP, dowodziłby podległymi wynika z ciągłego umiędzynaradawiania i tworzenia jednostkami (pułkami), współuczestnicząc w planowa- wielofunkcyjnego potencjału militarnego, wykorzystu- niu ich użycia, zwłaszcza podczas samodzielnych i po- jącego specyficzne zdolności poszczególnych państw, łączonych operacji specjalnych, oraz wykorzystania a jednocześnie tworzącego jednolite podstawy doktry- wydzielonych kontyngentów do udziału w operacjach nalne, szkoleniowe i techniczne umożliwiające standa- specjalnych kierowanych przez centrum. Dowódca WS ryzację i zapewniające interoperacyjność. Nasz kraj pełniłby funkcję zarówno dowódcy-decydenta (Force musi współuczestniczyć w tym procesie, czerpiąc z do- User) w ramach realizowania zadań polityczno-militar- świadczeń innych państw w celu doskonalenia zarówno nych dotyczących obronności kraju, jak i dostarczycie- rozwiązań organizacyjnych i technicznych, jak i form la kontyngentów (Force Provider) na potrzeby różnych oraz metod szkolenia i działania. operacji reagowania kryzysowego, stabilizacyjnych, pokojowych itp. kierowanych przez centrum, z zastrze- KIERUNKI ROZWOJU żeniem priorytetu realizacji własnych (polskich) zadań Prowadzenie działań przez elementy wojsk specjal- obronnych. nych w różnych środowiskach walki oraz realizacja Utworzone CKOSEŚW miałoby integrować i dosko- zróżnicowanych zadań, często w ekstremalnych warun- nalić działania planistyczno-koordynacyjne służb kach klimatycznych i wśród wrogo nastawionej lokal- i wojsk specjalnych zarówno polskich, jak i sojuszni- nej społeczności, wymaga zastosowania odpowiednie- czych w celu efektywniejszego użycia posiadanych sił go wyposażenia, uzbrojenia i sprzętu. W zależności od szkoleniowo-operacyjnych. Podporządkowanie cen- charakteru zadań dokonuje się właściwego ich doboru, trum bezpośrednio ministrowi obrony narodowej zapewniając skuteczność ich realizacji oraz możliwie umożliwiłoby współpracę między sojusznikami oraz największe bezpieczeństwo personelu. Pozyskiwanie między resortami, skróciłoby proces decyzyjny, jak dla wojsk specjalnych środków walki, opartych na no- również ograniczyłoby możliwość dostępu do informa- wych technologiach, powinno być ukierunkowane na cji niejawnych osobom nieupoważnionym, a także po- podejście systemowe oraz osiąganie zdolności niezbęd- zwoliłoby uaktywnić proces szkolenia operacyjnego nych z punktu widzenia obronności państwa. Przy oraz specjalistycznego służb i sił specjalnych różnych czym zdolność ta powinna odnosić się do wszystkich resortów z udziałem sojuszników, realizowany w kraju funkcjonalnych komponentów wykorzystywanego i poza jego granicami. uzbrojenia i sprzętu wojskowego, do których zalicza Zróżnicowany podział kompetencji i odpowiedzial- się: doktrynę, przywództwo, organizację, personel, wy- ności w systemie kierowania i dowodzenia między do- szkolenie, rozwój, interoperacyjność, infrastrukturę wództwem WS/dowództwem DS (DWS/DDS) oraz i zasoby materiałowe. Wprowadzanie doskonalszych CKOSEŚW, w zależności od rodzaju planowanych środków walki bez nowych doktryn, właściwych struk- operacji, jest uzasadniony szczególnym charakterem tur organizacyjno-funkcjonalnych, przygotowanej ka- działań specjalnych oraz rolą WS w systemie bezpie- dry instruktorskiej i efektywnego procesu szkolenia jest czeństwa narodowego wewnętrznego oraz zewnętrzne- pozbawione sensu. Wszystkie elementy systemu muszą go i międzynarodowego. CKOSEŚW powinno koordy- bowiem ze sobą współgrać4. nować operacje specjalne w kraju i za granicą, prowa- Rozwój WS według założeń Programu rozwoju Sił dzone siłami narodowymi lub sojuszniczymi, w tym Zbrojnych w latach 2013–2022 umożliwia zwiększenie we współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych liczby elementów bojowych, ich pełne usamodzielnie- oraz sił i służb innych resortów. Należy tu wymienić: nie oraz rozbudowę potencjału bojowego, a także osią- operacje specjalne wspierające inne służby i siły spe- gnięcie pożądanej efektywności współdziałania z ele- cjalne podporządkowane cywilnym organom państwa; mentami innych rodzajów sił zbrojnych na polu walki połączone operacje specjalne prowadzone we współ- w czasie kryzysu i wojny oraz pokoju. Liczebność działaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych; sojusznicze wojsk specjalnych powinna oscylować w granicach 3% operacje specjalne; operacje informacyjne itp. stanu osobowego całych Sił Zbrojnych RP5. Elitarność

4 Por. Wojska specjalne w systemie obronnym RP – aspekty organizacyjne, doktrynalne i modernizacyjne (materiały pokonferencyjne). AON, Warszawa 2013, s. 26–28. 5 Standardy światowe określają liczebność sił specjalnych w stosunku do sił konwencjonalnych na 2–5%. Polityka Komitetu Wojskowego NATO w zakresie operacji specjalnych. Bruksela 2011.

116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 2. PROPOZYCJA STRUKTURY ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNEJ PUŁKU SPECJALNEGO KOMANDOSÓW

DOWÓDZTWO PUŁKU SPECJALNEGO (pspec) Batalion zabezpieczenia działań

Dowództwo 1. batalionu Dowództwo batalionu Dowództwo 1. zespołu Dowództwo zespołu Dowództwo zespołu szkolnego ekspedycyjnego szturmowego rozpoznawczego dywersyjnego

1. zespół szkolny 1. zespół 1. grupa szturmowa 1. grupa 1. grupa dywersyjna ekspedycyjny rozpoznawcza

2. zespół szkolny 2. zespół 2. grupa szturmowa 2. grupa 2. grupa dywersyjna ekspedycyjny rozpoznawcza

3. zespół szkolny 3. zespół 3. grupa szturmowa 3. grupa 3. grupa dywersyjna ekspedycyjny rozpoznawcza

4. zespół szkolny 4. zespół ekspedycyjny RYS. 3. PROPOZYCJA STRUKTURY ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNEJ ZESPOŁU WOJSK SPECJALNYCH

DOWÓDZTWO ZESPOŁU WS

PODSTAWOWE UZBROJENIE: - km UKM-2000P 7,62 mm x 51 NATO w taśmie rozsypnej; - karabin wyborowy 7,62 mm; Dowództwo 1. grupy Dowództwo 2. grupy Dowództwo 3. grupy - karabinek MSBS Beryl 5,56 mm; - pistolet PR-15 Rangun 5,56 mm; - karabinek 5,56 mm z podwieszanym granatnikiem 40 mm Podno; 1. sekcja 4. sekcja 7. sekcja - PPZR Piorun. MOŻLIWOŚCI: • Jedna sekcja dywersyjna wsparta działaniem jednej sekcji rozpoznawczej i dwoma sekcjami szturmowymi unieszkodliwia 2. sekcja 5. sekcja 8. sekcja (opanowuje, niszczy) jeden z obiektów. • Jeden pułk specjalny jako zadanie otrzymuje niszczenie 9 obiektów. 3. sekcja 6. sekcja 9. sekcja Opracowanie własne (2).

Każda sekcja grupy ma jednakową strukturę pięcioosobową. W jej skład wchodzą: dowódca sekcji-radiooperator, zastępca dowódcy sekcji-strzelec km, strzelec-operator RGP – operator wyrzutni przeciwlotniczej, strzelec wyborowy-zwiadowca, saper-sanitariusz-kierowca (dodatkowa specjalność w apspec i lpspec).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 117 WSPÓŁCZESNE ARMIE

znakomicie wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy tych wojsk wynika ze zdolności prowadzenia przez nich niezwykle precyzyjnych i skutecznych działań w każdym miejscu i czasie. Efektywność tych dzia- łań jest określana ilorazem uzyskanych korzyści do poniesionych strat. Zdolności WS należy budować z wykorzystaniem możliwości i zdolności innych rodzajów sił zbrojnych (rodzajów wojsk), zwłaszcza w dziedzinie: rozpoznania, łączności, transportu, wsparcia ogniowego i inży- nieryjnego, zabezpieczenia logistycznego i pomocy medycznej, a także ochrony wojsk (Force Protection). Ich rozwijanie powinno obejmować przede wszystkim niepowtarzalne umiejętności będące domeną wyłącz- nie żołnierzy prowadzących działania hybrydowe. Zwiększanie potencjału bojowego WS dzięki rozbudowie zdolności możliwych do zapewnienia przez inne rodzaje wojsk wydaje się być nieefektywne, a obecność elementów wsparcia i zabezpieczenia podczas działań i bezpośrednich akcji specjalnych z pewnością nie zapewni ich skrytości. Natomiast korzystanie z różnych form wsparcia i zabezpieczenia tylko w uzasadnionych sytuacjach wpłynie na większą dyskrecję. Przy tym działania innych rodzajów wojsk mogą maskować ak- tywność wojsk specjalnych oraz główny ich cel. Doty- czy to przede wszystkim planowych działań militarnych, zwłaszcza prowadzonych na terenie kontrolowa-

nym przez przeciwnika. W sytuacji operacji RAMS PIOTR kierowanych przez CKOSEŚW do wsparcia i zabezpieczenia należy użyć wyspecjalizowanych podmiotów cywilnych lub pochodzących bezpośrednio ze struktu- zadaniem centrum będzie szkolenie kadr oficerskich na ry wojsk wzmacnianych żołnierzami wojsk specjal- stanowiska etatowe od stopnia majora wzwyż. Rozbudo- nych. W Planie rozwoju wojsk specjalnych w latach wa struktur organizacyjnych nie powinna umożliwiać 2013–2022 nie przewiduje się tworzenia kolejnych no- automatycznego awansu na kolejne tworzone wyższe wych jednostek. Dlatego też środek ciężkości został stanowiska bez uzupełnienia kwalifikacji ogólnych i spe- przeniesiony na pozyskiwanie nowych umiejętności cjalistycznych w ramach szkoleń organizowanych w kra- związanych z planowaniem i prowadzeniem operacji ju i za granicą. oraz na zwiększanie potencjału bojowego. Proponowane kierunki rozwoju WS powinny umoż- Biorąc pod uwagę umiejętność WS utrzymywania liwić utrzymanie wiodącej roli naszego kraju w prowa- najwyższego stopnia gotowości do działań oraz adaptacji dzeniu operacji specjalnych na obszarze Europy Środ- i realizacji zadań o najwyższych priorytetach i stopniu kowo-Wschodniej oraz pozostanie wojsk specjalnych skomplikowania, należy obalić kolejny mit dotyczący te- polską specjalnością w ramach NATO. Sposób ich do- go rodzaju sił zbrojnych, że nie ilość wojsk, lecz ich ja- skonalenia powinien być wskazówką, jak rozwijać so- kość jest najważniejsza. Jakość WS to ich marka świad- juszniczy potencjał innych państw w dziedzinie opera- cząca o możliwościach poszczególnych komandosów, cji specjalnych. CKOSEŚW – w sytuacji zachowania sekcji, grupy czy zespołu zdolnego wykonać zadanie przez Polskę statusu państwa ramowego NATO w sfe- w ściśle określonym czasie bez strat własnych lub z mi- rze operacji specjalnych – po osiągnięciu zdolności do nimalnymi. Jednak do zrealizowania wielu skompliko- kierowania sojuszniczymi operacjami specjalnymi po- wanych zadań, często w tym samym czasie, niezbędny winno przejąć zadania dotychczasowego Dowództwa jest znaczny potencjał ilościowy. Czyli rozwój WS powi- Komponentu Operacji Specjalnych. nien zmierzać do wzrostu tego potencjału przez tworze- Opisane propozycje zmian mają służyć budowie ponie kolejnych struktur organizacyjno-funkcjonalnych tencjału WS zdolnych do prowadzenia narodowych po- z jednoczesną ich specjalizacją oraz towarzyszącym łączonych operacji specjalnych w ramach strategicznej zwiększaniem zdolności personelu bojowego, a także operacji obronnej lub wypełniania zobowiązań sojusz- wyzbywaniem się struktur realizujących zadania drugo- niczych wynikających z artykułu 5 traktatu waszyng- rzędne, zazwyczaj okresowo, które są możliwe do wyko- tońskiego. Inne doraźne działania, chociaż często na- nania przez inne podmioty nienależące do struktur WS. wet bardziej skomplikowane i trudne, powinny być Zadaniem CKOSEŚW będzie priorytetowe zaspokajanie traktowane drugorzędnie. Dzięki przebudowie organi- ich potrzeb w razie konieczności. Innym bardzo ważnym zacyjno-funkcjonalnej WS należy tworzyć stopniowo

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

NASZ KRAJ JAKO PAŃSTWO RAMOWE POWINIEN WNOSIĆ DO ZINTEGROWANYCH SOJUSZNICZYCH SIŁ SPECJALNYCH NAJWIĘKSZY POTENCJAŁ BOJOWY.

strukturę modułowo-zadaniową rozbudowywaną – strukturę organizacyjno-funkcjonalną, która po- w miarę potrzeb uwarunkowanych realnym zagroże- winna umożliwiać ich innowacyjne i różnorodne uży- niem hipotetycznym konfliktem zbrojnym ze strony re- cie oraz szybkie i sprawne przystosowanie do nowych alnego, wcześniej zdefiniowanego przeciwnika. wyzwań; – osiągnięcie najwyższego poziomu profesjonalizmu ZAPEWNIĆ SKUTECZNOŚĆ przez starannie wyważoną specjalizację zadaniową, Planując rozwój WS, nie można stawiać znaku rów- umożliwiającą uzyskanie najlepszych skutków w dzia- ności między, na przykład, ewakuacją polskich oby- łaniu z jednoczesnym wykorzystaniem efektu synergii wateli z terenów zagrożonych konfliktami, reago- we współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych waniem w sytuacji zagrożeń terrorystycznych, oraz instytucjami cywilnymi; uwalnianiem zakładników lub jeńców, czy nawet za- – planowanie operacji specjalnych, zwłaszcza sojusz- pobieganiem proliferacji broni masowego rażenia niczych, na możliwie najwyższych szczeblach dowo- a obroną niepodległości naszego kraju i utrzymaniem dzenia z dużym wyprzedzeniem czasowym i wielowa- integralności jego terytorium. Należałoby zatem przy- riantowością współdziałania różnych sił oraz z wyko- jąć, że w procesie doskonalenia wojsk specjalnych po- rzystaniem różnych środków; winno się uwzględniać: – etapy prowadzenia działań przez niewielkie podod- – współczesne i przewidywane zagrożenia politycz- działy (zespoły, grupy, sekcje) pozostające w ciągłej no-militarne; gotowości do natychmiastowego wykonania postawio- – stosowanie szerokiego spektrum rozwiązań nie- nych zadań, których możliwości realizacji zależą już konwencjonalnych, trudnych bądź niewykonalnych dla tylko od oceny sytuacji i inwencji dowódców. innych rodzajów sił zbrojnych i instytucji cywilnych Aby wymienione założenia wprowadzono w życie, podczas działań hybrydowych; potrzebny jest interoperacyjny ośrodek kierowania ope- – ich rolę i miejsce, które powinny być definiowane racjami specjalnymi, w tym sojuszniczymi, współpracu- pod kątem przewidywanych zadań, adekwatnych do jący z dowództwami innych rodzajów sił zbrojnych pro- prognozowanych zagrożeń polityczno-militarnych pań- wadzących takie operacje. Zadaniem ośrodka powinna stwa i jego międzynarodowego środowiska; być koordynacja działań zgrupowań wojsk oraz zapew- – skrytość i precyzję działań, które wymagają od nienie im bezpieczeństwa z jednoczesnym umożliwie- personelu doskonałego i wszechstronnego wyszkolenia niem podjęcia pełnego spektrum zadań i optymalnym oraz dużego doświadczenia i determinacji w działaniu; wykorzystaniem ich zdolności. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 119 WSPÓŁCZESNE ARMIE Transporter opancerzony Kajman

MODERNIZACJA BIAŁORUSKICH SIŁ ZBROJNYCH SKUTKUJE POJAWIANIEM SIĘ NOWYCH ŚRODKÓW WALKI, KTÓRE MOGĄ RÓWNIEŻ STAĆ SIĘ PRZEDMIOTEM EKSPORTOWYCH KONTRAKTÓW.

kpt. Paweł Hanczaruk mpulsem do jego powstania była wizyta prezydenta mi. Rozwiązanie to ma usprawnić opuszczanie prze- IBiałorusi w 2015 roku w 140 Zakładach Remonto- działu desantowego transportera. Obok drzwi zamoco- wych Wozów Bojowych w Borysowie i jego sugestia wano kosze na elementy indywidualnego wyposażenia o potrzebie nowego kołowego transportera opancerzo- żołnierzy, nad którymi znajdują się miotacze granatów nego dla sił zbrojnych. Ciekawostką jest, że od chwili dymnych typu Tucza 902W. pojawienia się idei do stworzenia prototypu minęły Kolejna zmiana, w porównaniu z BRDM-2, to brak cztery miesiące. Dwa lata później wóz wziął udział wieży. W tym miejscu znajduje się obrotowe dwu- Autor jest oficerem w paradzie z okazji Dnia Niepodległości Białorusi. skrzydłowe stanowisko do montażu licznych rodzajów Sekcji S-2 w Sztabie Podstawowymi założeniami przy opracowywaniu uzbrojenia. W ten sposób Kajman może być wyposa- 1 Podlaskiej Brygady konstrukcji było przystosowanie jej do prowadzenia żony w karabin maszynowy PK kalibru 7,62 mm, wiel- Obrony Terytorialnej. zadań rozpoznawczych oraz dywersyjnych. Za bazę kokalibrowy karabin maszynowy NSW kalibru Kajmana posłużył korpus samochodu opancerzone- 12,7 mm, granatniki automatyczne AGS-17 albo ze- go BRDM-2, który poddano licznym przeróbkom. staw łączności satelitarnej1. Co więcej, możliwe jest za- Przód kadłuba został wzmocniony i uzyskał klasę montowanie zdalnie sterowanego modułu bojowego ochrony BR-5, co chroni go przed pociskami kalibru Adunok, który pozwala celowniczemu na prowadzenie 7,62x54 mm i 7,62x54 mm B-32 (tab. 1). Pozostała ognia z wnętrza pojazdu. część kadłuba ma klasę ochrony BR-4. Dodatkowo za- Korpus transportera został podzielony na trzy części. łogę transportera chroni antyodłamkowa mata z bali- W przedniej znajduje się przedział kierowania z miej- stycznego materiału wewnątrz kadłuba. Przy projekto- scem dla dowódcy pojazdu i kierowcy-mechanika. Kie- waniu starano się także zwrócić uwagę na odporność rowanie pojazdem ułatwia monitor, na którym kierow- Kajmana na miny i improwizowane urządzenia wybu- ca ma możliwość obserwacji tyłu i przodu pojazdu chowe, dlatego też w miejscu przeznaczonym dla żoł- przez zamontowane na korpusie kamery. Nad przedzia- nierzy dno wozu jest nachylone pod kątem 300, co łem kierowania rozmieszczone są dwa luki ewakuacyj- zmniejsza oddziaływanie fali uderzeniowej. ne. W środkowej części wozu znajduje się przedział bo- Kierowca uzyskał większe pole widzenia zza kie- jowy z czterema miejscami dla żołnierzy (jeden z nich rownicy pojazdu dzięki jednej większej przedniej szy- wykonuje zadanie operatora-celowniczego broni pobie i dwóch bocznych o klasie ochrony 5a. Nad przed- kładowej)2, a w ostatniej – silnik. nią szybą zamontowano nieduży daszek z dwoma re- W konstrukcji pojazdu zastosowano wiele sprawdzo- flektorami. W środkowej części kadłuba, po jego obu nych rozwiązań, między innymi skrętne drążki, osie, stronach, wstawiono drzwi oraz progi wraz z poręcza- mosty i reduktory z transportera BTR-60. Napęd wozu

1 https://bmpd.livejournal.com/1396806.html/. 2 https://www.abw.by/novosti/incidents/197436/.

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 WSPÓŁCZESNE ARMIE

TABELA 1. PARAMETRY WYBRANYCH KLAS OCHRONY Klasa Rodzaj Masa Prędkość Odległość oddanego Uzbrojenie ochrony amunicji [g] pocisku [m/s] strzału [m] 5,45x39 mm (7N10) 5,45 mm AK74 3,5 895–15 10–0,1 BR-4 7,62 x 39 mm (57-N-231) 7,62 mm AKM 7,9 720–15 10–0,1 7,62x54 mm (7X13) 7,62 mm SWD 9,4 830–15 10–0,1 BR-5 7,62x54 mm 7,62mm SWD 10,4 810–15 10–0,1 (7-B3-3) 5a 7,62×39 mm 7,62 mm AKM 7,4 720–750 5–10 TABELA 2. PODSTAWOWE DANE TECHNICZNE TRANSPORTERA KAJMAN Masa [t] 8,5 (z uzbrojeniem i załogą) Załoga 6 żołnierzy Maksymalna temperatura 50 eksploatacji pojazdu [ºC] Długość [mm] 6000 Szerokość [mm] 2820 Wysokość [mm] 2070 (bez uzbrojenia) Prześwit [mm] 490 Rozstaw kół [mm] 3100 Silnik D-245.30E2 Spalanie 25 l/100 km zapewnia wysokoprężny silnik D-245 (produkowany w Mińsku) ze wzmocnioną manualną skrzynią biegów Moc silnika [KM] 170 o pięciu przełożeniach z elektronicznym wtryskiem pa- Maksymalna prędkość [km/h] 116 liwa (tab. 2). Prędkość pływania [km/h] 8 Obecnie transportery przechodzą próby eksploata- Zasięg [km] 1000 cyjne w 38 i 103 Gwardyjskiej Samodzielnej Bryga- Pojemność zbiorników [l] 260 (2x130) dzie Mobilnej. Wybór jednostek nie jest przypadkowy, Maksymalny kąt pokonywania 30 prawdopodobnie po pomyślnym przejściu prób wzniesień [º] w pierwszej kolejności trafią do kompanii rozpoznaw- Maksymalny przechył boczny [º] 25 czych tych oddziałów. Przeznaczeniem transportera Udźwig wyciągarki [t] do 9 będzie prowadzenie rozpoznania patrolowego oraz Środek łączności radiostacja R-181-50TU udział w ewentualnych operacjach stabilizacyjnych i pokojowych. Resort spraw wewnętrznych będzie go Zakres częstotliwości [MHz] 30–108 wykorzystywać do działań antyterrorystycznych. Liczba kanałów do pracy 100 Szybkość przekazywania danych 9600–19 200 PRZYSZŁOŚĆ [bit/s] Transporter opancerzony Kajman to kolejny środek Typy pracy radiostacji G3E, A3E, F1W walki opracowany i wyprodukowany na Białorusi (we- Wymiary radiostacji [mm] 426x220x220 dług producenta w 90% produkt krajowy). Podczas ro- Masa radiostacji [kg] 40 syjsko-białoruskich ćwiczeń „Zapad 2017” zaprezento- wersja – 12,7mm NSW Utes wano inny produkt – mobilny punkt dowodzenia regio- jednostka ognia – 300 nalnym zgrupowaniem wojsk państwa sojuszniczego wersja – 30 mm granatnik AGS-17 powstały na bazie białoruskiego pojazdu opancerzone- jednostka ognia – 174 go Volat V-1. Kierunek ten jest konsekwencją polityki Uzbrojenie wersja – Adunok z 12,7 mm NSW prezydenta Białorusi nakazującego w większym stop- Utes niu korzystanie z rodzimych produktów. Zauważalne jednostka ognia – 200 jest to, że Białoruś, podejmując działania nad nowymi wersja – 7,62 mm km PK środkami walki, nie zawsze korzysta z bogatej oferty jednostka ognia – 2000 wschodniego sąsiada, tylko albo sama podejmuje pro- Miotacze granatów dymnych – Tucza dukcję, albo korzysta z pomocy Chin. Przykładem jest 6 szt. 902W białorusko-chiński wieloprowadnicowy system Polonez kalibru 301 mm oraz owoc bezpłatnej pomocy sprzę- Zasięg Tucza 902W [m] 300 towej – samochód pancerny CS/VN3 (Smok). n Rubież zadymiania [m] 100 Opracowanie własne (2) PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 121 DOŚWIADCZENIA Rozwój techniki i technologii nu rkowania

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA Rozwój techniki i technologii nu rkowania

W HISTORII NASZEGO KRAJU NURKOWIE Z RÓŻNYCH RODZAJÓW SIŁ ZBROJNYCH BRALI CZYNNY UDZIAŁ W JEGO ODBUDOWIE. SKUTKI II WOJNY ŚWIATOWEJ USUWANE SĄ PRZEZ NICH DO DZISIAJ, CO SZCZEGÓLNIE JEST WIDOCZNE W PORTACH, KANAŁACH WODNYCH I W STREFIE BRZEGOWEJ. KAWCZYŃSKI WOJCIECH

kmdr rez. dr inż. Stanisław Skrzyński adania nurków i płetwonurków znajdują swoje i przeciwdywersyjne; budowa lub doraźny remont Zodbicie w ich specjalnościach, które zależą od obiektów hydrotechnicznych oraz podwodny remont możliwości sił i środków, jakimi dysponują. Prze- jednostek pływających. kłada się to na sposób ich wykorzystania zarówno w działaniach bojowych, jak i w zaspokojeniu po- PODSTAWY trzeb odnoszących się do codziennej działalności sił Działalność podwodna zawiera w sobie trzy głów- zbrojnych. Uogólniając, w działalności podwodnej ne, wzajemnie przenikające się elementy. Pierwszy możemy wyróżnić takie zadania, jak: rozpoznanie to fizjologia podwodna i medycyna wysokich ciśnień, Autor jest starszym akwenów, torów wodnych, przepraw i obiektów hy- które są decydujące w aspekcie wymagań technicz- specjalistą w Zakładzie drotechnicznych; realizacja zabezpieczenia inżynie- no-organizacyjnych technologii nurkowania oraz Technologii Prac ryjnego działań lądowych i morskich; realizacja stosowanych metod pracy w środowisku wodnym. Podwodnych Akademii oraz zabezpieczenie operacji ratowniczych i ewaku- Medycyna określa maksymalną głębokość i czas Marynarki Wojennej. acyjnych stanu osobowego i techniki wojskowej; wykonywania zadań bojowych, ustalając sposób de- rozminowanie i oczyszczanie akwenów, torów wod- kompresji, rodzaj gazów oddechowych, formy udzie- nych i przepraw; działania specjalne, dywersyjne lania pierwszej i doraźnej pomocy poszkodowanemu

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 123 DOŚWIADCZENIA

nurkowi oraz rekompresji leczniczej. Fizjologia pod- realizacyjnej oraz poszanowanie historii i tradycji wodna narzuca wymagania konstrukcyjne dla sprzętu nurkowania w danym kraju. oddechowego i wyposażenia nurków, medycyna podwodna zaś te, które odnoszą się do stanu kondycji POCZĄTKI psychofizycznej nurków. Technika i technologie nurkowania do lat sześć- Drugim elementem jest technika nurkowa. Składa dziesiątych ubiegłego wieku w marynarce wojennej się na nią sprzęt nurkowy (wyposażenie nurka) oraz i wojskach lądowych opierały się na radzieckich do- urządzenia gwarantujące jego bezpieczną pracę stawach i medycynie podwodnej tego kraju. Działal- i wykonywanie zadań. Techniczne zabezpieczenie ność podwodną prowadzono wykorzystując do nurko- działań nurków obejmuje nie tylko technikę nurkowania powietrze. Nurkowie ówczesnego Oddziału wą, lecz także całokształt posiadanych środków, któ- Awaryjno-Ratowniczego Marynarki Wojennej wyko- re będą wykorzystane do wykonania danego zadania nywali zadania do głębokości 60 m. Uważano wtedy, podwodnego. Podstawową jej funkcją jest spełnienie że jest to granica nurkowań operacyjnych, dla ratow- wymagań fizjologii człowieka pod wodą. Obejmuje niczych przyjęto maksymalną głębokość 80 m. ona: indywidualny sprzęt nurków, indywidualny W wojskach lądowych maksymalna głębokość wyko- i bazowy sprzęt specjalistyczny do wykonywania za- nywanych zadań podwodnych z użyciem powietrza dań oraz wyposażenie bazowe zapewniające przygo- wynosiła 30 m – ze względu na zasilanie sprzętu nur- towanie nurków i sprzętu do zadania podwodnego ka pompami ręcznymi typu ASU. oraz udzielania w razie potrzeby pomocy. Podstawowym sprzętem do nurkowania był tzw. Organizacja nurkowania, trzeci element spinają- sprzęt ciężki UWS-50, zwany także klasycznym. Jego cy, decyduje o tym, jak efektywnie i bezpiecznie działanie polegało na wentylacji przestrzeni podheł- wykorzystujemy poprzednie dwa czynniki. Do opra- mowej powietrzem ze zbiorników sprężonego powie- cowania oraz przyjęcia techniki i technologii nurko- trza zasilanych ze sprężarek lub ręcznych pomp obsłu- wania konieczne jest posiadanie zespołu, który skła- giwanych przez dwie osoby. Na małej głębokości wy- dałby się z kadry medycznej, w tym specjalistów korzystywano aparat tlenowy ISAM-48, używany medycyny i fizjologii podwodnej, kadry inżynieryj- przez wojska specjalne, nurków minerów i jako aparat no-technicznej oraz specjalistów nurkowania i zadań ratowniczy załóg okrętów podwodnych. Podstawo- podwodnych. Dobór techniki bazowej jest związany wymi sprężarkami nurkowymi były średniociśnienio- ze stopniem ryzyka zadania wykonywanego przez wa WK-25 i wysokociśnieniowa z ciśnieniem robo- nurka oraz przyjętą organizacją nurkowania. Techni- czym ustawianym na 150 at, które w tym okresie sto- ka nurkowa wykorzystuje takie urządzenia, jak: ko- sowano (ciśnienia 200 at używano sporadycznie). mory dekompresyjne, sprężarki, filtry gazów, prze- Bazami nurkowymi w marynarce wojennej były tłaczarki, środki obserwacji wizualnej i parame- wydobyte i wyremontowane w 1950 roku dwa poła- trycznej, środki łączności oraz rozpoznania wiacze torped. Były to kutry nurkowe, Nurek-1 i Nu- hydroakustycznego, przyrządy analizy gazów, środki rek-2, które jako obiekty szkoleniowe wykorzystywa- sygnalizacji itp. Zabezpieczenie techniczne do wyno do 1964 roku. W połowie lat pięćdziesiątych do ra- konania zadania podwodnego obejmuje na przykład townictwa morskiego weszły tzw. średnie okręty urządzenia do cięcia i spawania podwodnego, zesta- ratownicze typu R-21. Były one przygotowane także wy pirotechniczne i wybuchowe, środki transportu do udzielenia pomocy załogom okrętów podwodnych podwodnego i nawodnego nurków, podwodne narzę- w wentylacji przedziałów. Stację nurkową tych jedno- dzia ręczne czy mechaniczne. stek wyposażono w trzy zestawy sprzętu nurka kla- Organizacja działań podwodnych nurków łączy sycznego i komorę dekompresyjną z przedsionkiem w sobie zabezpieczenie medyczne i techniczne pod typu RDK. Budowę i wdrożenie tych jednostek nad- kątem wykorzystania w działalności bojowej i szko- zorowali specjaliści z Oddziału Awaryjno-Ratowni- leniowej. Czynnikami decydującymi o strukturze or- czego Marynarki Wojennej w Stoczni Północnej ganizacji i działaniu są zadania związane z technolo- w Gdańsku. Służba ratownicza marynarki wojennej gią nurkowania. Pod pojęciem technologii nurkowa- dysponowała trzema jednostkami. Te o numerach nia rozumiemy wszystkie elementy potrzebne do R-21 i R-23 bazowały w Gdyni, R-22 stacjonowała realizacji sposobu nurkowania w przyjętej metodzie, w Świnoujściu. tj. medycynę, technikę i organizację. W organizacji Podstawy rozwoju techniki i technologii nurkowej nurkowania lub podczas wykonywania zadania pod- zbudowano dzięki wizjonerom i pasjonatom, którzy wodnego, oprócz medycyny i techniki, musimy znajdowali się zarówno wśród kadry marynarki wo- uwzględnić: organizację danego pododdziału, kwali- jennej, jak i w placówkach cywilnych. Powstała pol- fikacje osób ekipy nurkowej, przyjęte akty norma- ska specjalność techniczna, czyli nurkowe aparaty tywne i procedury, ocenę stopnia ryzyka działania oddechowe, która znikła z odejściem bohaterów tych podwodnego z punktu widzenia jego realizacji i bez- pionierskich czasów. W wyniku ciągłych zmian orga- pieczeństwa wykonania. Ważnym elementem organizacyjnych specjaliści tej branży odchodzą, a proces nizacji jest również umiejętność przestrzegania tzw. ten pogłębia brak długotrwałych projektów badaw- dobrej praktyki nurkowej, w tym stopnia dyscypliny czych. By nikogo nie pominąć i nie urazić, nie poda-

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

ję nazwisk wszystkich ludzi, którzy przyczynili się cy Zakładu WAM brali bezpośredni udział w bada- do rozwoju polskiej techniki i technologii nurkowej. niach i rozwoju technologii nurkowania z wykorzysta- Ograniczę się do trzech osób, które stworzyły pod- niem aparatów APW-3 i APW-6. Ze strony technicz- waliny rozwoju techniki nurkowej i reprezentują trzy nej i organizacyjnej zadania te wykonywała sekcja podstawowe elementy działalności podwodnej. badawcza powstałego w 1964 roku Szefostwa Ratow- Medycynę podwodną reprezentuje śp. kmdr prof. nictwa Morskiego Sztabu Marynarki Wojennej. dr hab. Tadeusz Doboszyński, długoletni kierownik W tym okresie w Wojsku Polskim specjalności nurko- Pracowni Podwodnej Fizjologii Katedry Medycyny we dzielono na dwie grupy: nurków klasycznych, Morskiej i Tropikalnej Wojskowej Akademii Me- użytkujących sprzęt ciężki, i płetwonurków, wykorzy- dycznej, technikę podwodną – śp. kmdr mgr inż. stujących sprzęt lekki. Medard Przylipiak, założyciel i kierownik Sekcji Na- Nurkowie ratownictwa morskiego marynarki wo- ukowo-Badawczej Szefostwa Ratownictwa Morskie- jennej i nurkowie wojsk inżynieryjnych byli wyposa- go, od 1976 do 1986 roku założyciel i kierownik żeni w sprzęt UWS-50 i UWS-50M (fot. 1). Zakładu Sprzętu Nurkowego i Technologii Prac Powstały na początku lat sześćdziesiątych Central- Podwodnych. Organizację i kierowanie rozwojem ny Zakład Legalizacji Sprzętu Ratowniczego Mary- reprezentuje zaś śp. kmdr mgr inż. Edward Pyż, szef narki Wojennej uzupełniał posiadany sprzęt produkta- Ratownictwa Morskiego Marynarki Wojennej (1968– mi przemysłu krajowego i dokonywał jego atestacji. 1976), który wprowadził do Wojska Polskiego okręty Płetwonurków wszystkich specjalności już od końca ratownicze typu Piast, bazę nurkową ORTOLAN-L, lat sześćdziesiątych wyposażano w powietrzne apara- zestawy sprzętu dla płetwonurków minerów oraz ty oddechowe polskiej produkcji. Dysponowali oni przyczynił się do przygotowania kadry nurkowej do także lekkim sprzętem z aparatem oddechowym Mors wykonywania nurkowań głębokich. (automat dwustopniowy o stopniach skupionych, wersja podstawowa to dwie butle objetości 8 dm3 o ciśnie- ZŁOTY OKRES niu 150 at). W siłach zbrojnych był on stosowany W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych na- w dwóch wersjach: P-21 oraz P-31 (trzybutlowy) stąpił gwałtowny rozwój techniki i technologii nur- i użytkowany do końca lat siedemdziesiątych. kowania z wykorzystaniem produktów rodzimego Aparaty PR-27 Kajman (z automatem oddecho- przemysłu i istniejących lub nowo organizowanych wym, jednostopniowym, wersja z butlami objętości placówek naukowo-badawczych. W tym okresie po- 8 dm3 i ciśnieniu 150 at) zastępowały aparaty Mors od wstały podwaliny bazy lądowej i nawodnej, które 1973 roku. Produkowano je do 1979 roku. Służyły do odpowiadały współczesnemu charakterowi wykony- wykonywania zadań podwodnych prowadzonych na wania zadań podwodnych. Efekty tego rozwoju głębokości do 40 m. widoczne są do dzisiaj. Największym sukcesem Pierwsze konstrukcje aparatów o obiegu półza- było przygotowanie specjalistów nurkowych oraz ka- mkniętym wprowadzono do sił zbrojnych w latach dry naukowo-badawczej zdolnej podjąć się rozwią- sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Ze względu na zania najtrudniejszych problemów związanych zadania wykonywane przez płetwonurków bojowych z działalnością człowieka pod wodą. i płetwonurków minerów należało wyposażyć ich W nurkowaniach z użyciem powietrza zabezpiecze- w aparaty o relatywnie długim czasie pracy na głębo- nie medyczne opierało się na wydanych w 1964 roku kościach średnich, zapewniające niskie szumy pracy Przepisach Służby Nurkowej Ministerstwa Obrony i amagnetyczność. W tym okresie ścierały się dwa po- Narodowej. Odnosiły się one do sprzętu klasycznego glądy, które odnosiły się do oddechowego sprzętu i ciężkiego sprzętu głębokowodnego wykorzystują- nurkowego tego typu. Pierwszy zakładał, że nurek nie cych mieszanki helowo-tlenowe. Narzucały one sto- obsługuje aparatu pod wodą, aby mógł się skoncentro- sowne zabezpieczenia techniczne i organizacyjne, wać na otrzymanym zadaniu. Drugi dotyczył aparatu które należało spełnić. Tabele powietrzne z pewnymi do nurkowania bojowego mającego takie właściwości, modyfikacjami są stosowane do dzisiaj. jak: długi czas ochronnego działania i najkrótsza de- Medycyną podwodną w tym czasie zajmował się kompresja. To rozwiązanie charakteryzowało się pro- Zakład Podwodnej Fizjologii Katedry Medycyny stotą konstrukcji, ale wymagało aktywnej obsługi Morskiej Wojskowej Akademii Medycznej. Prace tej aparatu przez nurka. Gazami podstawowymi stosowa- placówki były związane z wdrożeniem aparatów dla nymi w tych aparatach było powietrze i tlen mieszane płetwonurków bojowych i płetwonurków minerów w worku oddechowym, co komplikowało dekompre- oraz aparatów o relatywnie długim czasie ochronnym sję nurków. W latach 1967–1971 prowadzono prace dla zadań wykonywanych na średnich głębokościach. badawcze i konstrukcyjne nad urządzeniem APW-3 Były to prace pionierskie, nieodbiegające od świato- (projekt Czajka), a w latach 1976–1979 nad APW-6 wego poziomu. Powstałe w zakładzie oryginalne tabe- (projekt Kszyk). Produkowano je w Zakładach Sprzę- le dekompresyjne dla aparatów o obiegu półzamknię- tu Ratunkowego i Lamp Górniczych „Faser” tym z użyciem mieszanin azotowo-tlenowych (nitro- (ZSRiLG). Aparaty APW-6 wycofano w roku 1978 ksowych) o wysokiej zawartości tlenu uwzględniały po dwuletnim użytkowaniu ze względu na niestabil- czynniki fizjologiczne aktualne do dzisiaj. Pracowni- ność parametrów oraz niski komfort ich użycia. Nie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 125 DOŚWIADCZENIA

Nurek klasyczny z aparatem UWS-50

spełniały one także warunków amagnetyczności przy jowe nad urządzeniami i wyposażeniem nurków. obniżonych szumach. Opracowano między innymi urządzenie do przewodo- Płetwonurków wyposażano w skafandry o stałej ob- wej łączności podwodnej Palma-72. Jego konstrukcja jętości, nazywane popularnie foką (kryptonim pracy uwzględniała specyfikę Morza Bałtyckiego, które jest badawczej), produkowane w piastowskich Zakładach środowiskiem bardzo trudnym dla propagacji fal hy- Przemysłu Gumowego „Stomil”. Stosowano je do droakustycznych. Do wykrywania celów podwodnych wszystkich aparatów nurkowych i ratowniczych użyt- oraz kontroli otoczenia w toni wodnej zaprojektowano kowanych w siłach zbrojnych. Pierwszym typem ska- w Zakładzie Hydroakustyki Politechniki Gdańskiej fandra był trzyczęściowy PW-1 (spodnie, bluza oraz trzykanałowy hydrolokator Wodnik (szumonamierza- kaptur połączone specyficznym uszczelnieniem). Ko- nie i dwa kanały echolokacji: impulsowe oraz modu- lejny to dwuczęściowy skafander PW-2 (kombinezon lacji częstotliwościowej). Na początku lat osiemdzie- i kaptur). Następnym był jednoczęściowy skafander siątych powstał dwukanałowy hydrolokator, zrezy- typu SP 69, nazywany krogulcem. Później wprowa- gnowano przy tym z lokacji impulsowej oraz dzono do niego zmiany, np. adaptację do sprzętu odde- zmniejszono pasmo szumonamierzania. Aby wykryć chowego oraz ocieplenie, wodoszczelne zapięcie su- lub określić miejsce położenia płetwonurka w toni wakowe typu zipper, mocniejszą gramaturę gumy. Pro- wodnej, opracowano nadajnik Beacon umieszczany dukowano go w dwóch kolorach: zielonym i pomarań- na jego ciele. Płetwonurek miał możliwość, aby go czowym do końca lat dziewięćdziesiątych. włączyć lub wyłączyć. Do monitorowania procesu Wyposażenie, takie jak: płetwy PP-72 i maski, rę- szkolenia oraz wykrywania miejsca położenia płetwo- kawice, manszety, produkowano w Zakładach Prze- nurków opracowano w Zakładzie Hydroakustyki Poli- mysłu Gumowego „Stomil”. Guma tych wyrobów nie techniki Gdańskiej system Nektarnik, jednak z powo- miała jednak odpowiednich cech ergonomicznych, du braku środków prace nad nim przerwano. czyli właściwej twardości, i nie można było jej profi- Wynika z tego, że technika nurkowa powstawała lować. Jednocześnie z produkcją i rozwojem sprzętu dzięki wizjonerom, wspaniałym ludziom, pasjonatom, indywidualnego nurka placówki badawcze i zakłady którzy pół wieku temu zbudowali bazę techniczną produkujące go podejmowały prace badawczo-rozwo- opartą na przemyśle krajowym i, co najważniejsze,

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

ORP „Piast” – widok z dzwonem nurkowym (1974)

TECHNIKA NURKOWA POWSTAWAŁA DZIĘKI WIZJONEROM, WSPANIAŁYM LUDZIOM, PASJONATOM, KTÓRZY PÓŁ WIEKU TEMU

ZBUDOWALI BAZĘ TECHNICZNĄ OPARTĄ NA PRZEMYŚLE KRAJOWYM. STANISŁAW SKRZYŃSKI(2)

przygotowali innych specjalistów do podjęcia zadań, do krajów przodujących w tej dziedzinie z uwagi na aby podwodnej działalności w naszym kraju zapewnić zbliżające się wstąpienie do NATO. Kolejne to okres przyszłość, w bliższej i dalszej perspektywie. rozwoju techniki nurkowej wymuszony spełnieniem Główne wady, jakie można zaobserwować w tym wymagań kompatybilności i interoperacyjności sprzę- okresie, to między innymi: tu, a także techniki nurkowej krajów członkowskich – niewprowadzenie nowych komór i dzwonów, któ- Sojuszu. Zrezygnowano w tym czasie ze sprzętu kra- re zapewniłyby dekompresję z użyciem tlenu. Podnio- jowych producentów, koncentrując się głównie na słoby to poziom bezpieczeństwa i efektywność nurko- jego zakupach za granicą. Wprowadzono technikę wania. Cały system nurkowań w tym okresie opierał nurkowania na małych i średnich głębokościach się na wykorzystaniu powietrza, jako głównego czyn- z użyciem mieszanin oddechowych. Ponadto w mary- nika oddechowego, co zawężało zadania podwodne do narce wojennej odtworzono kadry do nurkowania sa- głębokości 60 m; turowanego, które w latach dziewięćdziesiątych reali- – mieszaniny oddechowe dla nurkowania głębokie- zowano na rzecz firmy Petrobaltic. go stosowano tylko w aparatach ratowniczych załóg Rozwój techniki nurkowej w tym okresie odbywał okrętów podwodnych IDA-59, nie wykorzystywano się dzięki modernizacji bazy zabezpieczającej działa- ich w działaniach operacyjnych. nia podwodne, wymianie sprzętu nurkowego oraz Lata osiemdziesiąte to okres stagnacji w rozwoju urządzeń do prowadzenia lub wsparcia działań pod- techniki nurkowej. Mimo tych trudności, powstały wodnych. Technologie nurkowania i zadań podwod- w tym czasie nowe, małe okręty ratownicze. Przemysł nych, opracowywane przez krajowy potencjał nauko- wydobywczy ropy naftowej na Bałtyku, działający wo-specjalistyczny, dostosowano do wymagań NATO. w ramach Trójstronnego Przedsiębiorstwa Poszuki- wań i Wydobycia Gazu i Ropy Naftowej, korzystał ZABEZPIECZENIE z usług podwodnych specjalistów marynarki wojen- ZADAŃ PODWODNYCH NA MORZU nej. Zapoczątkowało to zakupy niemieckiego sprzętu Po wycofaniu z eksploatacji kutrów Nurek-1 i Nu- do nurkowania głębokiego. Lata dziewięćdziesiąte to rek-2 marynarka wojenna zamówiła w Szczecińskiej ocenianie stanu naszej techniki nurkowej w stosunku Stoczni Remontowej „Gryfia” pięć kutrów nurkowych

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 127 DOŚWIADCZENIA

typu R-33, które w latach 1962–1965 weszły do skła- wano sprężarkę K-2-150. W instalacji nurka klasycz- du floty. Cztery kutry o numerach burtowych R-33, nego UWS-50 m zastosowano automaty zasilające R-34, R-36 i R-37 wcielono do 41 Dywizjonu Okrę- firmy Dräger. W końcu 1987 roku do służby wszedł tów Ratowniczych w Gdyni, kuter R-35 zaś wszedł trzeci okręt ORP „Semko”. Zamontowany na jego w skład Grupy Ratowniczej 42 Dywizjonu Okrętów pokładzie węzeł nurka różnił się zasilaniem powie- Pomocniczych w Świnoujściu. Jednostki wykorzysty- trza, zamiast sprężarek niskociśnieniowych użyto wano do zabezpieczenia zadań podwodnych marynar- w nim sprężarki EK-7,5. W końcu lat osiemdziesią- ki wojennej, w tym ratowniczych okrętów podwod- tych okręty ratownicze typu R-21, po przeszło trzy- nych do głębokości maksymalnie dopuszczalnej dziestu latach, wycofano ze służby. Dwa przekazano w tym czasie z użyciem powietrza, to znaczy 60 m. instytucjom cywilnym, jeden z nich jest wykorzysty- Ponadto uczestniczyły one w szkoleniu nurków we wany do dzisiaj jako baza archeologów. flocie i w zorganizowanym w 1968 roku Ośrodku W latach 1991–1992 ratownictwo morskie otrzy- Nurków i Płetwonurków Wojska Polskiego. Od chwi- mało dwa średnie okręty ratownicze R-14 ORP W PLANACH li powstania kutry były stale modernizowane, tak że „Zbyszko” i R-15 ORP „Maćko” zbudowane MARYNARKI w końcu lat siedemdziesiątych pełniły dyżury ratow- w stoczni w Ustce. Węzeł nurka przystosowano WOJENNEJ JEST nicze już ze zwiększonym projektowym pobytem w nich do nurkowania powietrznego z użyciem BUDOWA OKRĘTU w morzu od ośmiu godzin do kilku dób. sprzętu UWS-50M do 50 m i nurkowym sprzętem RATOWNICZEGO W związku z niemożliwością ratowania załóg okrę- niezależnym do głębokości 40 m. Okręty wyposaża- Z PEŁNYM tów podwodnych na początku lat siedemdziesiątych no w komorę dwuprzedziałową wykonaną w stoczni ZABEZPIECZENIEM przygotowano budowę dużego okrętu ratowniczego w Szczecinie oraz w urządzenia wyprodukowane dla RATOWANIA z zadaniem udzielania pomocy okrętom podwodnym kompleksów GWK-200. W zasilaniu nurków kla- ZAŁÓG OKRĘTU do 120 m (w tym czasie uważano, że z tej głębokości sycznych zastosowano automaty zasilające produkcji PODWODNEGO, można przeprowadzić skuteczną akcję ratowniczą niemieckiej firmy Dräger. z użyciem aparatów IDA-59). W 1972 roku w Stoczni W latach 1999–2000 ORP „Piast” przeszedł mo- W TYM Północnej w Gdańsku położono stępkę pod okręt pro- dernizację. Jednostka otrzymała kotwicowiska – po Z ZASTOSO- jektu 570 typu Piast (fot. 2). W budowie węzła nurka dwie kotwice na dziobie i rufie dla stabilnego usta- WANIEM POJAZDU tej jednostki brał udział Wydział Okrętowy Politech- wienia na miejscu pracy. Polepszono też jej manewro- RATOWNICZEGO niki Gdańskiej, który wykonał projekt komory trój- wość dzięki zamontowaniu sterów strumieniowych. OPERUJĄCEGO przedziałowej i dzwonu nurkowego oraz układ opu- Unowocześniono także węzeł nurka. W dzwonie i ko- DO GŁĘBOKOŚCI stowo-podnośny z napędem elektrycznym. Komorę, morze dekompresyjnej zainstalowano układy i urzą- 300 M. dzwon nurkowy i magazyny gazów oddechowych ze dzenia pozwalające na zastosowanie sprzętu o obiegu zbiornikami o ciśnieniu 200 at wykonała Stocznia otwartym (hełmy X-lite). Jednostka otrzymała ponad- Gdańska, która miała w tym okresie dużą praktykę to pojazd typu ROV Achilles francuskiej firmy Co- w produkcji obiektów hiperbarycznych. Napęd elek- mex, wspierający nurka podczas prac podwodnych tryczny powstał w Zakładach Elmor z Gdańska. Insta- i prace bez jego udziału. Na okręcie zainstalowano lacja gazowa, w tym dwie wysoko wydajne sprężarki system hydrolokacyjny do poszukiwań pod wodą. EK-7,5 oraz filtry FWD-200, które sprowadzano Modernizacja ORP „Lech” w 2000 roku obejmowała z ZSRR, zasilały węzeł nurka oraz uzupełniały i na- zakres zbliżony do zakresu ORP „Piast” z wyjątkiem pełniały magazyny powietrza o pojemności 4 tys. m3. węzła nurka, czyli rozbudowę i wymianę elementów Okręt dysponował, poza dzwonem nurkowym, trzema urządzeń i instalacji dzwonu nurkowego, komory, ta- stanowiskami obsługi nurka. blic sterownia i kierowania nurkowaniami głębokimi Do służby ORP „Piast” wszedł w styczniu, a ORP oraz magazynów gazów. „Lech” w listopadzie roku 1974. Do początku lat W połowie lat dziewięćdziesiątych wycofano z linii osiemdziesiątych ubiegłego wieku nie miały one nur- kutry nurkowe typu R-33. To posunięcie spowodowa- kowego sprzętu do nurkowania głębokiego, jedynie ło brak zabezpieczenia szkolenia nurków na średniej sprzęt nurka UWS-50 był przystosowany do zastoso- głębokości w Ośrodku Szkolenia Nurków i Płetwo- wania w dzwonie nurkowym. nurków Wojska Polskiego. W pierwszej dekadzie Ratownictwo morskie marynarki wojennej otrzy- XXI wieku ze służby w marynarce wojennej wycofa- mało w latach 1981–1982 dwa średnie okręty ratow- no też stosunkowo młode okręty ratownicze typu nicze projektu R-30 Gniewko R-11 i Bolko R-12. Gniewko (projekt R-11) – pierwszy odszedł ORP Węzeł nurka przystosowano do nurkowania powietrz- „Bolko” (2005 rok), dwa lata później ORP „Gniew- nego z użyciem sprzętu UWS-50M i nurkowym ko”, a w 2009 roku na złom poszedł najmłodszy ORP sprzętem niezależnym. Okręt wyposażano w zmo- „Semko”. W latach 2000–2002 jako jednostki obrony dernizowaną komorę ORTOLAN, do której dołączo- przeciwminowej do służby weszły modernizowane no przedsionek również wykonany z modułu tej ko- trałowce projektu 207M. Zainstalowano na nich bazę mory. Magazyn powietrza zapewniał jednoczesną dla ekipy płetwonurków minerów, zabezpieczającą pracę pary nurków na głębokości 60 m wraz z zapa- zastosowanie aparatów powietrznych i aparatów sem awaryjnym i realizacją rekompresji leczniczej. o obiegu półzamkniętym z użyciem nitroksu. Baza Do ładowania butli aparatów niezależnych zainstalo- nurkowa jednostki dysponowała zmodernizowaną ko-

128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

morą ORTOLAN z przedsionkiem i instalacją tleno- z najdłużej produkowanych w naszym kraju technika wą, stacją ładowania aparatów, magazynem gazów nurkowa (1968–1980). Baza składa się z trzech ele- oraz wyposażeniem do zabezpieczania nurków z po- mentów: jednoprzedziałowej komory dekompresyjnej wierzchni wody. Okręty te wyposażono w zdalnie ste- dla dwóch nurków (ciśnienie robocze 100 m sł. H2O rowane pojazdy ROV do niszczenia min, mają one też i objętość 2,1 m3), sprężarki K-2-150 do ładowania potencjał do działania w toni bez udziału nurków. aparatów i obsługi komory oraz magazynów, w tym W latach 2014–2018 wykonano prace moderniza- magazynów gazów oddechowych (sześć butli 150 at cyjne węzła nurka na okrętach typu R-14. Ideą mo- o objętości 50 dm3). dernizacji modułu węzła nurkowego było zwiększenie Pierwsze trzy egzemplarze Ortolanów składały się głębokości operacyjnej nurków, co pozwalało na z dwóch elementów: komory i sprężarki mocowanej przejęcie części zadań ratowniczych okrętów typu na przyczepie i holowanej przez pojazd samochodo- Piast. Jednostki wyposażono w mobilny nurkowy wy. Od 1970 roku produkowano ORTOLAN-L. Jego dzwon typu mokrego holenderskiej firmy Hytech komorę i magazyny gazów instalowano na samocho- z kontenerem sterowania i zasilania pracą nurków dzie ciężarowym Star-266, holującym sprężarkę na w hełmach typu Superlite 37 i układu opustowo-pod- przyczepie. nośnego. Wykonane prace modernizacyjne pozwalają Głównym elementem modernizacyjnym ruchomej na prowadzenie prac podwodnych (nurkowych) do bazy nurkowej było przystosowanie komory do reali- głębokości 80 m. Jej osiągnięcie w dzwonie typu mo- zacji dekompresji tlenowej oraz wymiana sprężarek krego przy wykonaniu zadań o czasie pobytu mini- K-2-150 na sprężarki spełniające standardy państw mum 30 min jest bardzo ryzykowne bez dodatkowych zachodnich. W trakcie modernizacji, oprócz wykona- urządzeń wymagających dużej mocy dla grzania skania instalacji tlenowej, unowocześniono instalację po- fandrów nurków (przez cały cykl nurkowy nurek prze- wietrzną, zwiększając niezawodność jej działania. Za- bywa w wodzie). instalowane inhalatory zabezpieczały dekompresję W 2017 roku podniesiono banderę na okręcie tlenową i procedury lecznicze rekompresji z użyciem obrony przeciwminowej ORP „Kormoran”. Jednost- tlenu. Wyprodukowano 46 egzemplarzy Ortolanów-L. ka jest bazą nurkową dla zespołu płetwonurków mi- Urządzenie eksploatowano do 2013 roku. nerów wybudowaną zgodnie z wymaganiami obrony Ruchomą bazę nurkową ORTOLAN zastąpiono ra- przeciwminowej. Komorę dekompresyjną wykonano towniczo-leczniczym kontenerowym zestawem hiper- ze stali amagnetycznej z uwzględnieniem współcze- barycznym (RLKZH). Jest on przeznaczony do lecze- snych norm ergonomiczności. Te same wymagania nia chorób i urazów nurkowych oraz prowadzenia tre- dotyczą instalacji gazów oddechowych oraz maga- ningów ciśnieniowych załóg okrętów podwodnych zynów gazów i ich urządzeń zasilających. Urządze- i nurków MWRP. RLKZH pozwala na ratowanie me- nia te są przystosowane do współczesnych aparatów todą hiperbaryczną dziesięciu członków załogi okrętu nurkowych przeznaczonych dla płetwonurków mine- podwodnego i dwóch osób wewnętrznej obsługi w wy- rów, np. Crabe. padku lekkiej formy choroby ciśnieniowej. W ciężkich ORP „Kormoran” jest wyposażony w bezzałogowe formach incydentu ciśnieniowego jest przeznaczony pojazdy sterowane z burty i autonomiczne, przezna- dla dwóch osób. Komorę zespołu umieszczono w kon- czone do wykrywania i zwalczania min morskich dla tenerze 20’, zapewnia ona minimum 24 godz. autono- działań podwodnych bez udziału nurków. Ekipa nur- miczności. RLKZH, dzięki swoim rozwiązaniom ków minerów jest na nim przewidziana, ale nie jest technicznym, np. usytuowaniem komory dwuprze- zaokrętowana. działowej o objętości 11 m3 i średnicy 1,8 m z zapasem W planach marynarki wojennej jest budowa okrętu powietrza i tlenu dla obsady 12 osób przy masie ratowniczego z pełnym zabezpieczeniem ratowania w kontenerze 20’ i dającej możliwości łatwego trans- załóg okrętu podwodnego, w tym z zastosowaniem portu, wzbudził zainteresowanie zagranicznych spe- pojazdu ratowniczego operującego do głębokości cjalistów. Ma on także możliwość rejestracji parame- 300 m. Na jednostce planuje się wprowadzić technikę trów atmosfery komory i łatwość transferu osób pod zabezpieczającą nurkowania saturowane oraz opera- ciśnieniem. Do 2018 roku wyprodukowano dla sił cje ratownicze do głębokości operacyjnej pojazdu. zbrojnych 18 egzemplarzy tego zestawu, sukcesywnie Nurkowania saturowane to nowa jakość nurkowania. je przystosowując do aktualnych zmian wprowadza- Wymaga ona stworzenia systemu szkolenia zabezpie- nych w urządzeniach i do nowych materiałów. czenia technicznego i logistycznego. W 2007 roku opracowano przewoźny zespół zasilania powietrzem zapewniający bazie nurkowej powie- RUCHOME BAZY NURKOWE trze bardzo wysokiej czystości i wydajności oraz Ekipy nurkowe wojsk lądowych i jednostek brzego- możliwość ładowania aparatów nurkowych. Zespół wych marynarki wojennej były wyposażane w rucho- zbudowany na bazie kontenera 10’ jest łatwy w trans- me bazy nurkowe typu ORTOLAN. Bazę opracowano porcie, np. w celu uzupełnienia gazów oddechowych przy współpracy specjalistów Szefostwa Ratownictwa w RLKZH. Opcjonalnie może być wyposażany Morskiego Marynarki i kadry inżynieryjnej Zakładów w przetłaczarkę dla ładowania butli aparatów lub ma- Remontowych Marynarki Wojennej. Jest to jedna gazynów tlenu oraz mieszanin oddechowych. W 2001

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 129 DOŚWIADCZENIA

roku dostarczono wojskom specjalnym kontener 20‘, tli i I stopień redukcji automatu oddechowego w którym zainstalowano dwuprzedziałową komorę umieszczono w górnym położeniu. Aparat był szcze- dekompresyjną dla czterech nurków wraz z magazy- gólnie przydatny do szkolenia płetwonurków nem gazów oraz przenośną sprężarką. Kontener odpo- w Ośrodku Szkolenia Nurków i Płetwonurków Woj- wiada potrzebom szkoleniowym płetwonurków oraz ska Polskiego. nurkowań operacyjnych tego rodzaju sił zbrojnych. W 1987 roku marynarka wojenna ze względu na Nie sposób nie wspomnieć o pojeździe podwodnym wysokie ceny aparatów o obiegu półzamkniętym spro- typu mokrego Błotniak, który był przeznaczony dla wadzanych z Zachodu rozpoczęła prace badawcze, któ- płetwonurków rozpoznania bojowego i dywersji re zmierzały do zorganizowania krajowego systemu w akwenach przeciwnika. Wykonano go w Wyższej nurkowania na średnich i dużych głębokościach. Ich Szkole Marynarki Wojennej w latach 1972–1977 efektem było opracowanie aparatów oddechowych (fot. 3). Napęd oryginalny z dyszą Corta i przeciw- APW-6M w ramach prac o kryptonimie „Bekasik” bieżnymi pędnikami (birotacyjny) opracowano oraz aparatu GAN-87 w ramach prac o kryptonimie w Wojskowej Akademii Technicznej. Sterowany przez „Bączek” (fot. 4). Równolegle trwały prace nad kon- płetwonurka, mógł dodatkowo holować po bokach strukcjami aparatów o biegu półzamkniętym, przezna- jeszcze dwóch płetwonurków. Założona głębokość czonych dla płetwonurków minerów i nurków głęboko- operacyjna 40 m przy zasięgu 20 Mm była osiągana wodnych. Na podstawie konstrukcji aparatu APW-6 po- w trudnych warunkach Zatoki Gdańskiej. W końcu lat wstała zmodernizowana konstrukcja aparatu siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych nurkowego o półzamkniętym obiegu czynnika odde- wyprodukowano w Stoczni Marynarki Wojennej sześć chowego z użyciem nitroksu APW-6M. Był to aparat sztuk tych pojazdów. Ich niedoskonałości, brak fundu- przeznaczony do stosowania na małej i średniej głębo- szy na usprawnienia oraz znaczne nakłady na szkole- kości, a jego niedogodnością było wykorzystywanie nia operatorów spowodowały, że pojazd wycofano. półzamkniętego obiegu oddechowego aparatów ze Jednak prawdziwą furorę wśród specjalistów Błotniak stałym dozowaniem. W 1988 roku model aparatu zrobił po roku 2014, gdy entuzjasta nurkowania, ko- miał trzy dysze dla trzech typowych mieszanin nitrok- rzystając z pomocy byłego konstruktora, reaktywował sowych o zawartości tlenu 32, 5,40 i 60%. pojazd. Jego możliwości są demonstrowane podczas Aparat nurkowy GAN-87 służył do pracy na śred- pokazów historycznej techniki nurkowej oraz osią- nich i dużych głębokościach szelfu bałtyckiego. Takie gnięć technicznych. Zagraniczni specjaliści nie podej- jego zastosowanie wymagało opracowania nurkowań rzewają, że pojazd ten powstał w naszym kraju. systemowych z użyciem dzwonu nurkowego i wielo- przedziałowej komory dekompresyjnej. Głównym NURKOWE APARATY POWIETRZNE problemem było określenie prawidłowych pod wzglę- W latach osiemdziesiątych używano aparatów od- dem fizjologicznym składów mieszanin oddechowych dechowych Kajman (PR-27). Z końcem lat siedem- oraz odpowiednich ich dawkowań, co pozwoliłoby dziesiątych zaprzestano ich produkcji. Zakład przesta- nurkować z dekompresją „potokową”, to znaczy kolej- wił się na produkcję magnetofonów, zaprzepaszczając ne nurkowania następujące po sobie. w ten sposób ponad 20-letnie doświadczenie w wy- Wymagania taktyczno-techniczne opracowane twarzaniu nurkowych aparatów oddechowych. Zgod- w końcu lat osiemdziesiątych dla głębokowodnego nie z planami wymiany sprzętu w połowie lat osiem- aparatu nurkowego określiły maksymalną głębokość dziesiątych w Szefostwie Ratownictwa Morskiego nurkowania na 120 m, a czas pobytu na maksymalnej podjęto decyzję o badaniach i produkcji aparatu po- głębokości na 30–60 min. wietrznego dla sił zbrojnych w Fabryce Sprzętu Ra- W 1990 roku ze względu na zmianę sposobu dzia- tunkowego i Lamp Górniczych „FASER SA”. Prace łania płetwonurków zmieniono wymagania technicz- badawcze i konstrukcyjne nad uniwersalnym apara- ne odnoszące się do aparatów. Uproszczono ich kon- tem nurkowym UAN-82, przeznaczonym do nurko- strukcje i przyjęto jedną dyszę dla dwóch mieszanin. wania na głębokości do 40 m, trwały od 1982 do 1986 Aparat APW-6M z butlami napełnionymi mieszaniną roku. Aparat różnił się od poprzedników wyglądem, nitroksową o zawartości 55% tlenu chronił bezde- miał dwustopniowy automat o rozdzielonych stop- kompresyjne nurkowanie na głębokości do 20 m niach; zawory butli o pojemności 8 dm3 i dźwignia re- w czasie do 75 min. Przy stosowaniu mieszaniny ni- zerwy były umieszczone w dolnym położeniu. Wyko- troksowej o zawartości 45% tlenu maksymalna głębo- nywano go w dwóch wariantach: z ustnikiem przezna- kość nurkowania wynosiła 30 m. Dla obu tych mie- czonym do skafandra „mokrego” i do kaptura szanin opracowano proste zasady dekompresji, które skafandra „suchego” typu SP lub PW. uproszczały procedury nurkowania. W 1992 roku wy- Równolegle z wdrażaniem aparatu UAN-82 praco- produkowano partię próbną APW-6M. Spełniały one wano nad polepszeniem jego własności ergonomicz- wymagania fizjologiczne, ale nie odpowiadały ocze- nych. Dla sił zbrojnych opracowano w latach 1990– kiwanym wskaźnikom odnoszącym się do niezawod- –1995 powietrzny aparat nurkowy (APN-D). W po- ności i komfortu pracy. W 1996 roku na skutek braku równaniu z nim UAN-82 miał mniejszą objętość butli funduszy oraz zainteresowania ze strony sił zbrojnych (4 dm3), a co za tym idzie, mniejszą masę. Zawory bu- badania zakończono.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

Wymagania taktyczno-techniczne, opracowane Prezentacja pojazdu Błotniak w asyście kierownika projektu kmdr. Pleszewskiego w końcu lat osiemdziesiątych dla głębokowodnego i entuzjasty, który pojazd reaktywował (2009) aparatu nurkowego, określiły maksymalną głębokość nurkowania na 120 m w czasie 30–60 min. Wprowa- dzenie nurkowania z zastosowaniem mieszanin trimiksowych wymagało rozwiązania wielu zagadnień technicznych i proceduralnych, takich jak: ustalenie 3. właściwego pod względem fizjologicznym składu mieszanin oddechowych umożliwiających nurkowi wykonywanie ciężkiego wysiłku fizycznego, nie- wpływającego negatywnie na bezpieczeństwo dekompresji, oraz ustalenie trybu bezpiecznej dekompresji w systemie dzwon–komora. Ponadto dla całego systemu nurkowego należało zaadaptować metody postępowania leczniczego w razie zaistnienia incydentu choroby ciśnieniowej. Zasadę pracy aparatu GAN-87 oparto na stałym dozowaniu mieszanin oddechowych. Jego konstrukcję przystosowano dla mieszaniny nitroksowej dla celów szkoleniowych i mieszanin trimiksowych dla operacyjnych. Pokry- cie zakresu głębokości 50– –120 m wymagało zastosowania czterech mieszanin dla czterech stref głębo- kości. Zakładało to roz- budowanie magazy- SKRZYŃSKI STANISŁAW nów gazów, pozwalają- cych na uzyskanie gotowości do wykonywania określonych zadań. Gdy skończyły się środki Aparat produkowany w ZSRiLG „FASER” – APN-D. finansowe na prace badawcze 4. związane z aparatem GAN, wdrożono system nurkowania opracowany dla niego i zmodernizowano aparaty FGG-III przystosowując je do pracy z mieszaninami trimiksowymi. Wykorzy- stując aparaty nurkowe GAN-87 i FGG-III, wykonano su, co jest zawarte w przeznaczeniu poszczególnych ponad sto nurkowań doświadczalnych i w warunkach elementów konfigurowanych. Siły zbrojne również rzeczywistych. W ich trakcie prowadzono prace pod- stosują tę zasadę w zaopatrywaniu w sprzęt, tworząc wodne na rzecz Przedsiębiorstwa Poszukiwań i Eks- typowy aparat oddechowy. ploatacji Złóż Ropy i Gazu „Petrobaltic” oraz prace ratownicze na rzecz marynarki wojennej w strefie głę- SKAFANDRY ORAZ WYPOSAŻENIE bokości 70–100 m. NURKÓW I PŁETWONURKÓW Dzisiaj pojęcie aparatu nurkowego o obiegu Rewolucja w indywidualnym wyposażeniu płetwo- otwartym i sprzętu z użyciem powietrza lub miesza- nurka zmieniła poglądy na jego wyposażenie i szkole- nin nie istnieje. Sprzęt nurkowy lub aparat jest kom- nie, na przykład wprowadzono obciążniki zamiast pa- pletowany z elementów wielu firm i konfigurowany sów balastowych mocowane na rzepy do skafandra w zależności od przeznaczenia i wzajemnej kompa- lub kamizelki, komputery nurkowe rejestrujące i pro- tybilności. W siłach zbrojnych zastosowano wiele wadzące dekompresję czy podwojone automaty odde- typów automatów oddechowych. Najpopularniejsze chowe. W sprzęt importowany wyposażano nurkowe są urządzenia firmy Apex typu 40X i 50X oraz ma- jednostki wojsk specjalnych. Kupowano całe zestawy ski pełne Interspiro, pozwalające w sprzęcie lekkim dostarczane z aparatem tlenowym lub stosującym nawiązać łączność głosową podczas wykonywania mieszaniny nitroksowe, które pozwalają wykonywać zadań podwodnych. Konfigurowanie aparatu do nur- wielogodzinne zadania w toni wodnej. Skafandry pro- kowania nie dotyczy tylko technicznej strony, lecz dukowane w naszym kraju zazwyczaj wykorzystują także rodzaju czynnika oddechowego tlenu i nitrok- nurkowie i płetwonurkowie sił zbrojnych. Są to suche

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 131 DOŚWIADCZENIA

skafandry piankowe firmy SANTI o zmiennej objęto- nurka oraz pozwalała zamontować kamerę TV i latar- ści. Ten asortyment uzupełnia się zakupami zagra- kę. Hełm jest połączony wiązką kablowo-wężową, nicznymi, aby sprostać wymaganiom specyficznych w tym dwoma wężami zasilania i pomiaru głębokości zadań podwodnych i ratowniczych. Wyposażenie do- (pneumo), oraz awaryjnie zasilany z zespołu butli, datkowe i sprzęt oddechowy nurka lub płetwonurka które nurek nosi na plecach. Takie rozwiązanie kon- ukompletowano w zestawy NURPAK o numerach od strukcyjne jest wykorzystywane do prac podwodnych 1 do 4 (maska nurkowa pełnotwarzowa z automatem od małych do bardzo dużych głębokości z użyciem oddechowym, maska nurkowa, zestawy butli, skafan- mieszanin. Najpopularniejsze były hełmy typu Super- der, ocieplacz, rękawice, kamizelka, obciążniki, kom- lite 17 i 27 oraz maski pełne Helioks 18 i KMB firmy puter nurkowy, fez, buty, rękawice, nóż, latarka zapa- Kirby Morgan. Sprzęt ten wykorzystywano także do sowe mankiety, komplet naprawkowy itp.). Na przy- nurkowania głębokiego i saturowanego w pracach na kład NURPAK 4 dysponuje wyposażeniem do pracy polskim offshore i w Stoczni Szczecińskiej na począt- w hełmie Kirby Morgan 37. Całość mieści się w tor- ku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. bie i jest powierzona danemu nurkowi. Gdy wycofano Od roku 1999 okręty ratownicze wyposażono NA PRZEŁOMIE XX I XXI WIEKU SPRZĘT CIĘŻKI NA OKRĘTACH RATOWNICZYCH ZASTĘPOWANO SPRZĘTEM, KTÓRY MIAŁ WBUDOWANE DWA SYSTEMY ZASILANIA NURKA W MEDIUM ODDECHOWE: AUTOMAT ODDECHOWY I ZAWÓR WENTYLACJI PRZESTRZENI PODHEŁMOWEJ

aparaty o obiegu półzamkniętym, okręty ratownicze w hełmy X-lite i maski pełne Jupiter firmy COMEX od 1998 roku zaczęto wyposażać w hełmy nurkowe o charakterystyce hełmów Superlite do nurkowania typu X-lite produkcji francuskiej firmy COMEX, pra- głębokiego z użyciem dzwonu nurkowego. Jednak cujące w obiegu otwartym. Hełm był przystosowany ze względu na trudności związane z pozyskiwaniem do użycia powietrza i mieszanin trimiksowych. Był to tego sprzętu w 2007 roku go wycofano. Od roku 2008 sprzęt oddechowy z dwoma systemami zasilania, siły zbrojne są wyposażane w hełmy Superlite 37 ko- spełniający ówczesne wymagania światowe. Oprócz lejnych generacji. Do zadań wykonywanych na ma- hełmów zakupiono pełne wyposażenie dla nurka oraz łych i średnich głębokościach z użyciem powietrza wyposażenie dzwonu nurkowego, tablice zasilania ekipy nurkowe wojsk lądowych i marynarki wojennej oraz sprzęt łączności. dysponują sprzętem przewodowym. Jego podstawą Aparat nurkowy typu OXY-NG to urządzenie o za- jest pełna maska oraz małogabarytowe stanowisko mkniętym obiegu tlenu. Maksymalny czas pobytu na nurkowania, pozwalające wyeliminować niedogodno- dowolnej głębokości, zasady doboru profilu nurkowa- ści sprzętu niezależnego. W roku 2007 wprowadzono nia oraz organizacja nurkowania zależą od przyjętej powietrzny powierzchniowy zestaw zasilający DP-1 fizjologii stosowania tlenu (czas ochronnego działania z maską pełną Divator – MK-II (maska Interspiro od do 4 godz. w strefie głębokości 3–5 m oraz bez częstej lat osiemdziesiątych jest najpopularniejszym na świe- zmiany profilu nurkowania). OXY-NG spełnia wyma- cie sprzętem oddechowym zarówno w sprzęcie nieza- gania NATO dotyczące amagnetyczności i skrytości leżnym, jak i przewodowym). działania. Może być noszony z przodu na piersiach W latach 2000–2007 użytkowano wiele konstruk- lub z tyłu na plecach. Charakteryzuje się prostą, zwar- cji aparatów o obiegu półzamkniętym przeznaczo- tą konstrukcją, wykonano go z dobrych jakościowo nych dla nurków minerów. Do celów szkoleniowych i wytrzymałych mechanicznie materiałów. stosowano aparaty APW-6M i FGG-III wykorzystu- jące standardowe mieszaniny nitroksowe stosowane HEŁMY NURKOWE I MASKI PEŁNE w NATO o zawartości 32,5 i 40% tlenu. Do współ- DO PRAC PODWODNYCH działania płetwonurków minerów w ramach ćwiczeń Na przełomie XX i XXI wieku klasyczny sprzęt Sojuszu wybrano aparat firmy Dräger FGT I/D. ciężki na okrętach ratowniczych zastępowano sprzę- Przedstawione aparaty miały te samą zasadę działa- tem, który spełniał podstawowe wymagania dla profe- nia, opartą na stałym dawkowaniu. To pozwoliło na sjonalnego sprzętu oddechowego, tzn. miał wbudowa- stosowanie tych samych tabel dekompresji. Aparaty ne dwa systemy zasilania nurka w medium oddecho- używano do głębokości 40 m, co z punktu widzenia we: automat oddechowy i zawór wentylacji działań przeciwminowych było niezadowalające. przestrzeni podhełmowej. Pełna maska umożliwiała W 2011 roku wytypowano aparat CRABE firmy łączność, a skorupa z kompozytów chroniła głowę Aqua Lung (Complete Range Autonomous Breathing

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

Equipment – pełnozakresowy autonomiczny sprzęt rium fizykochemiczne, stanowiska magazynowania oddechowy), pracujący na zasadzie dozowania mie- i przygotowania gazów oddechowych oraz zabezpie- szaniny w rytm oddechowy nurka. Urządzenie było czenia energetycznego i logistycznego bazy badaw- specjalnie przygotowane do zadań nurków minerów, czej Zakładu szczególnie do wykorzystania w obronie przeciwmi- Lata 1980–1990 to okres prosperity badawczej nowej. Niedogodność w jego użytkowaniu wiązała się w działalności placówki. W latach 1983–1987 w ra- ze stosowaniem różnych mieszanin w zależności od mach programu Techniczne medyczne i prawne pro- głębokości, podobnie jak w aparatach ze stałym daw- blemy długotrwałego przebywania człowieka pod wo- kowaniem mieszaniny. Na maksymalnej głębokości dą do głębokości 120 m (zadanie 31) nastąpiła dalsza

do 25 m stosujemy nitroks typu B 60% O2 40% N2, do rozbudowa bazy badawczej związanej z zabezpiecze- 40 m – nitroks typu C 40% O2 60% N2, a do 52 m – niem badań tabel dekompresji nurkowań saturowa- nitroks typu D 32,5% O2 67,5% N2. Na maksymalnej nych. Wprowadzono nową jakość pomiarów parame- głębokości 80 m używamy mieszaniny trimiksowej trów nurkowania i ich rejestracji, zmodernizowano

23% O2 36% N2 43% He. Takie rozwiązanie powodu- systemy podtrzymania życia, inhalatory tlenowe NA PRZEŁOMIE XX I XXI WIEKU SPRZĘT CIĘŻKI NA OKRĘTACH RATOWNICZYCH ZASTĘPOWANO SPRZĘTEM, KTÓRY MIAŁ WBUDOWANE DWA SYSTEMY ZASILANIA NURKA W MEDIUM ODDECHOWE: AUTOMAT ODDECHOWY I ZAWÓR WENTYLACJI PRZESTRZENI PODHEŁMOWEJ

je, że aparat musi mieć komplety butli dla poszcze- i mieszaninowe z wydechem na zewnątrz komory, gólnych mieszanin, jeśli operujemy na akwenie o róż- węzły sanitarne itp. nej głębokości. Ponadto każda z nich powinna mieć Drugim zadaniem o bardzo szerokim zakresie jest swoje oddzielne tabele dekompresji. pełny cykl badawczy związany ze zleceniami przemy- słu stoczniowego, dotyczący dostaw urządzeń pod- ZAPLECZE NAUKOWO-TECHNICZNE trzymania życia dla produkowanych kompleksów nur- W okresie powojennym problemami odnoszącymi kowań saturowanych GWK-200 (zabezpieczający pra- się do nurkowania w siłach zbrojnych zajmował się ce do głębokości do 200 m). Dzięki nim pracownicy Oddział Ratowniczy Marynarki Wojennej. W roku Zakładu zdobyli duże doświadczenie w całokształcie 1964 w wyniku jego reorganizacji utworzono Szefo- problemów związanych z tym typem nurkowania. stwo Ratownictwa Morskiego (SRM), Dywizjon W placówce po zakończeniu cyklu badawczego roz- Okrętów Ratowniczych, Ośrodek Szkolenia Nurków poczęto produkcję: zewnętrznych układów podtrzy- i Płetwonurków Wojska Polskiego (OSNIPWP) oraz mania życia, urządzeń automatycznego utrzymania Centralny Zakład Legalizacji Sprzętu Ratowniczego parametrów atmosfery komór podczas nurkowań satu- (CZLSR). Powstał również Zakład Sprzętu Nurkowe- rowanych, inhalatorów tlenowych, urządzeń awaryj- go i Technologii Prac Podwodnych Wydziału Mecha- nego podtrzymania życia, wybranych elementów ste- nicznego Wyżej Szkoły Marynarki Wojennej. Jego rowania nurkowaniem, tablic zasilających nurka oraz głównym zadaniem było planowanie rozwoju, badań wyposażenia komór hiperbarycznych. oraz wdrożenia nowej techniki nurkowo-ratowniczej, By dorównać światowemu poziomowi w technice metod nurkowania oraz wyboru techniki dla zadań i technologii nurkowania, rozpoczęto działania zmie- podwodnych. Powołanie Zakładu w strukturach rzające do zniwelowania istniejącej dysproporcji. WSMW pozwoliło na sprawniejsze prowadzenie ba- Czynnikami, które wymuszały skok jakościowy dań podwodnych, a kadrze umożliwiło rozwój nauko- w dziedzinie działań podwodnych, były nie tylko powy, skracając również drogę do wykorzystania zaple- trzeby sił zbrojnych, lecz także gospodarki narodowej. cza naukowego uczelni. W tym okresie zgłaszała ona zapotrzebowanie na pra- Pierwsze cztery lata Zakładu to budowa bazy ba- ce podwodne służące zabezpieczaniu: dawczej. Wykonano funkcjonujące do dzisiaj Labora- – podwodnych prac inspekcyjnych i montażowych torium Komór Hiperbarycznych. Jego sercem jest sys- na bałtyckich polach naftowych przy platformach fir- tem trzech komór, które zapewniają prowadzenie ba- my Petrobaltic na głębokości do 100 m; dań aparatów w symulacji warunków rzeczywistych – produkcji Stoczni Szczecińskiej, w której powsta- oraz nurkowań saturowanych. W celu zaspokojenia wały kompleksy nurkowe wraz z technologią nurko- wszystkich potrzeb badawczych przygotowano i wywania saturowanego, oraz uruchomienia tych kom- posażono pracownie aparatów nurkowych, laborato- pleksów u zleceniodawcy.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 133 DOŚWIADCZENIA

Badania eksperymentalne w komorze Kobuz kompleksu DGKN-120 5. AMW

Lata 1990–2003 to działanie Zakładu w nowych zapewnienia interoperacyjności struktur i sprzętu. warunkach ekonomiczno-społecznych. Brak długofa- W technice nurkowej i technologii nurkowania współ- lowych prac badawczych oraz konieczność samofi- praca polega na przyjęciu wypracowanych standar- nansowania zespołu spowodowały, że realizowano dów i procedur. W pierwszej kolejności zaczęto od w nim głównie krótkoterminowe projekty badawcze problemów zabezpieczenia działań nurków, uzyskania i doświadczalne związane z modernizacją techniki wysokiej jakości powietrza nurkowego, szybkiego do- nurkowo-ratowniczej MW i morskiego przemysłu wy- stępu do procedur rekompresji leczniczej oraz zapew- dobywczego oraz instytucji pożytku publicznego nienia procesu łączności z nurkami. Problemy te roz- i górnictwa. Wykonano w związku z tym następujące wiązywano w Szefostwie Ratownictwa Morskiego zamierzenia: MW (SRM) i Zakładzie Technologii Prac Podwod- – zbudowano stanowisko do badań aparatów nurko- nych AMW (do 2005 ZSNiTPP). Współpraca specja- wych i automatów oddechowych w zakresie pomia- listów sił zbrojnych w ramach Nurkowej Grupy Robo- rów oporów i energii oddechowej (sztuczne płuca pra- czej (Underwater Diving Working Group – UDWG)

cujące do ciśnienia 100 m sł. H2O); jest platformą ustalania standardów i wymiany do- – opracowano i zbadano aparaty nurkowe APW-6 m, świadczeń z wykonywania działań podwodnych. Na GAN-83 i UAN-82 oraz wykonano badania 20 typów spotkaniach trwa ofensywa informacyjna propagująca automatów oddechowych i oceniono je; produkcję sprzętu i urządzeń nurkowych stosowanych – opracowano technologię dotyczącą nurkowania dla celów militarnych w krajach członkowskich głębokiego z użyciem trimiksu dla celów offshore NATO, czego wyniki możemy obserwować także (1990–1992 i 1998–2000); w naszych siłach zbrojnych. Nurkowie sił zbrojnych – rozwijano technologię bojowego nurkowania tle- dzięki działaniom administracyjnym i unijnym regula- nowego i nitroksowego. cjom zostali odcięci od współpracy z polskim przemy- Dzięki tym przedsięwzięciom pracownicy Zakładu słem. Czasy, w których nurkowie głębokowodni i satu- zdobyli doświadczenie w całokształcie rozwiązywa- rowani pracując szkolili się na polskim offshore, należą nia problemów odnoszących się do nurkowania satu- już do przeszłości. Wspomniane regulacje spowodowa- rowanego i budowy nurkowych aparatów oddecho- ły przerwę pokoleniową w branży offshore, gdyż nie- wych, co dało możliwość przygotowania laboratorium wielu stać na bardzo drogie szkolenie na Zachodzie. Zakładu do ich certyfikowania. Dlatego też w roku Współpraca sił zbrojnych w ramach NATO oraz 1999 wdrożono system jakości potwierdzony akredy- wejście do Unii Europejskie narzuciły nowe wymaga- tacją Polskiego Centrum Akredytacji (Certyfikat nr nia prawne i organizacyjne odnoszące się do prowa- L270/1/99). Podjęto również działania zmierzające do dzenia projektów i tworzenia zespołów interdyscypli-

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

narnych do rozwiązania danego problemu naukowe- arenie międzynarodowej. Będzie to również pole do go. Wymusiło to również modernizację stanowisk szkolenia i przygotowania kadr nurkowych nie tylko badawczych Zakładu. Wykonano w tym celu następu- dla sił zbrojnych i gospodarki narodowej, lecz także jące prace: stanie się ofertą do szkolenia nurkowego specjalistów – odtworzono pracownie fizjologii podwodnej oce- z innych krajów. Centrum powinno zapewnić długofa- niające stan zdrowia i kondycję psychofizyczną nur- lową politykę kadrową, by uniknąć przerw pokolenio- ków, w tym nurków testerów. Na stanowisku spraw- wych. Dodatkowym jego obowiązkiem byłaby infor- dzane są możliwości wysiłkowe nurka (pułap tlenowy, matyzacja zbierania danych z działalności nurków pomiary parametrów wysiłkowych organizmu), prze- i płetwonurków sił zbrojnych oraz eksploatacji syste- prowadzane są badania parametrów morfologicznych, mów nurkowych, obiektów hiperbarycznych i zużycia wentylacji płuc, rejestruje się także wyniki badań; materiałowego. Pozwoliłoby to na racjonalną gospodar- – zmodernizowano stanowisko badania skutecz- kę potencjałem zadań podwodnych. ności dekompresji z wykorzystaniem własnej meto- dyki badań; TECHNOLOGIA – zbudowano stanowiska do badań aparatów i wy- NURKOWANIA GŁĘBOKIEGO posażenia nurkowego w strefie głębokości od 0 do Początkowo krajowa baza techniczna prac podwod- 300 m bez udziału nurków w warunkach odwzorowu- nych mogła zapewnić wykonanie prac krótkotrwałych jących realne głębokości. Zapewnia ono realizację ba- (zgodnie z przepisami do 60 m, a praktycznie do dań przed przystąpieniem do badań z udziałem nur- 50 m). W kraju nie było sprzętu do prac głębinowych, ków. Składa się z dwóch podstawowych elementów: choć marynarka wojenna dysponowała dzwonem nur- sztucznych płuc i symulatora metabolicznego dla od- kowym, który mógł być wykorzystany do głębokości tworzenia pracy nurka – od lekkiej do bardzo ciężkiej; 120 m. W latach osiemdziesiątych głębinowe prace – zbudowano stanowisko do badań z nurkami w ba- podwodne dla ówczesnego Petrobalticu wykonywali senie wodnym doświadczalnego kompleksu nurkowe- nurkowie marynarki wojennej. Do budowy systemów go DGKN-120 (fot. 5). Możliwości badawcze pozwa- instalacji podwodnych konieczne były systematyczne lają kontrolować wysiłek nurka, parametry aparatu nurkowania w strefie głębokości 75–82 m. W 1982 nurkowego, ustalać parametry środowiska oraz reje- roku Petrobaltic zakupił aparaty o obiegu półza- strować dane fizjologiczne nurka testera. Badania te mkniętym FGG-III dla nurkowań głębokich od nie- można prowadzić na głębokości od 2 do 100 m mieckiej firmy Dräger. Dostawa aparatów obejmowa- z udziałem nurka testera oraz nurków zabezpieczają- ła również skafandry, łączność oraz częściowe wypo- cych badania; sażenie dzwonu nurkowego i komór dekompresyjnych. – zmodernizowano Laboratorium Komór Hiperba- W sprzęt nurkowy firmy Dräger wyposażono okręt ra- rycznych Zakładu w celu realizacji szkoleń nurków towniczy ORP „Lech”. Przygotowanie technologii marynarki wojennej w technologii nurkowań saturo- nurkowania i szkolenie nurków przeprowadziło Szefo- wanych oraz szkolenia nurków w obsłudze nowych stwo Ratownictwa Morskiego Marynarki Wojennej aparatów nurkowych. z wykorzystaniem tabel US Navy do głębokości 92 m Baza Zakładu w obecnym kształcie pozwala na i mieszaniny helowo-tlenowej. kompleksowe badania aparatów nurkowych, rozwią- W czasie prac na rzecz Petrobalticu uzyskano cenne zywanie problemów dotyczących dekompresji, ocenę doświadczenia konieczne dla rozwoju nurkowań głę- kondycji psychofizycznej nurka, prowadzenie badań bokich w marynarce wojennej. Opracowana technolo- związanych z fizjologią i medycyną podwodną oraz gia przewidywała pracę pary nurków bez konieczności oceną ergonomiczności sprzętu i wyposażenia nurko- operatora dzwonu nurkowego. Jako gazy oddechowe wego. Potencjał badawczy wykorzystuje się do oceny stosowano mieszaninę helioksową (18% O2; 82% He) bieżącego przygotowania i możliwości wykonania za- do nurkowań roboczych oraz nitroksu (29% O2; 71% dań zarówno przez nurków marynarki wojennej, jak N2) do nurkowań treningowych. Aparaty FGG-III były i nurków pracujących w gospodarce narodowej i in- aparatami przewodowymi zasilanymi przez węże z do- stytucjach publicznych. zowników zamontowanych w dzwonie nurkowym. Dzisiaj kadra naukowa i jej potencjał badawczy są Główny zapas mieszaniny umieszczono na zewnątrz w naszym kraju rozproszone i, co za tym idzie, rozpro- dzwonu nurkowego w postaci specjalnie zamontowa- szone są środki, które poszczególne instytucje pozy- nych czterech butli wysokiego ciśnienia. Dwa prze- skują na badania. Powstanie centrum techniki i medy- działy komory dekompresyjnej ORP „Lech” przysto- cyny podwodnej pozwoliłoby na skupienie potencjału sowano do prowadzenia dekompresji tlenowej, pozwo- intelektualnego i badawczego oraz lepszą kontrolę wy- liło to realizować tzw. dekompresję potokową (dawało ników ich badań i wdrożeń. Centrum realizowałoby możliwość realizacji dwóch nurkowań w stosunkowo prace zarówno na potrzeby sił zbrojnych oraz innych in- małym odstępie czasu, co zwiększyło i tak małą efek- stytucji badawczych, jak i gospodarki narodowej. Taki tywność nurkowań głębokich). Dekompresja wymaga- model już w naszym kraju istniał w latach osiemdzie- ła dwóch czynników oddechowych: helioksu i tlenu. siątych i okazał się skuteczny. Skupienie potencjałów Pierwszą fazę dekompresji nurków realizowano badawczego i technicznego pozwoli konkurować na w dzwonie mieszaniną helioksową, następną w komo-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 135 DOŚWIADCZENIA

rze dekompresyjnej po przyłączeniu do niej dzwonu, z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawie bezpieczeń- stosując tlen. W komorze zastosowano inhalatory lot- stwa wykonywania prac podwodnych w jednostkach nicze KP-18 i inżektorowe usuwanie wydychanego organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez tlenu przez nurków. Podwodne prace przy platformach Ministra Obrony Narodowej. wiertniczych w tych aparatach wykonywano bez groź- Na początku XXI wieku przygotowywano zgodnie nych incydentów dekompresyjnych. z wymaganiami dokumentów NATO technologie nur- W latach 2000–2002 w Akademii Marynarki Wo- kowań dla celów militarnych. Nurkowania bojowe jennej w ramach projektu celowego Nurkowania głę- w większości nurkowań na średnich i małych głębo- bokie dla potrzeb Ratownictwa Morskiego opracowa- kościach nie mają odzwierciedlenia w nurkowaniach no technologię nurkowań głębokich zgodną z uwa- komercyjnych ani rekreacyjnych (stosuje się tlen oraz runkowaniami technicznymi i organizacyjnymi mieszaniny nitroksowe z wysoką zawartością tlenu). Marynarki Wojennej RP. Była ona oparta na sprzęcie Natomiast w czasie nurkowania z użyciem powietrza, nurkowym o obiegu otwartym, w który wyposażono głębokowodnego (powyżej 50 m) oraz saturowanego jednostki marynarki wojennej. Opracowanie jej było w porównaniu z nurkowaniem komercyjnym wystę- istotne ze względu na modernizację dwóch, jedynych pują różnice dotyczące zabezpieczenia medycznego w kraju nurkowych systemów głębokowodnych na i technicznego oraz czasu cyklu mobilizacji i gotowo- okrętach ratowniczych marynarki wojennej typu ści ekipy nurkowej do pracy. Piast. Dzięki temu marynarka wojenna dysponowała jedynymi wśród członków NATO środkami i siłami WYKORZYSTANIE TLENU do wykonywania zadań głębokowodnych w rejonie Na początku XXI wieku w jednostkach wojsk spe- Bałtyku i Cieśnin Duńskich. Możliwości te są szcze- cjalnych wdrażano technologie nurkowań tlenowych gólnie ważne w razie wykonywania zadań związa- oraz weryfikowano ich przydatność w działaniach bo- nych z ratowaniem okrętów podwodnych. Technolo- jowych, to znaczy skrytego podejścia i rozpoznania gię oparto na doświadczeniach z użyciem mieszanin akwenów na małych głębokościach 3–6 m dla nurko- trimiksowych w aparatach półzamkniętych na głębo- wań długich oraz krótkich wycieczek do głębokości kości 50–120 m. W dekompresji oprócz trimiksu ro- 10–12 m. Wypracowywano także normatywy tak- boczego na płytszych przystankach stosowano powie- tyczne i eksploatacyjne dla aparatów o obiegu za- trze, a od 12 m – tlen. Celem pracy było uzupełnienie mkniętym. Określano w nich czas ochronnego działa- aktualnymi wynikami stanu wiedzy i wprowadzenie nia aparatu tlenowego, sprawdzanie krajowego sor- wniosków wynikłych z nurkowań operacyjnych okrę- bentu dla aparatów tlenowych oraz zweryfikowano tów ratowniczych. Zakres stosowania tabel obniżono instrukcję pt. Technologia bojowych nurkowań tleno- do 100 m ze względu na aktualne możliwości techni- wych, stosowaną również dla sprawdzenia aparatów ki nurkowej. dwusystemowych tlenowo-nitroksowych pod kątem W latach 2007–2008 w ramach projektu celowego zużycia tlenu. Na podstawie prac badawczych i do- pt. Metodyka nurkowań saturowanych na potrzeby świadczenia oraz technologii w 2005 roku w Szefo- gospodarki narodowej opracowano uzupełnienia dla stwie Ratownictwa Morskiego opracowano Tym- technologii stosowanej na polskim szelfie. Na podsta- czasową instrukcję nurkowań tlenowych z użyciem wie nurkowań wdrożeniowych wypracowano metody- aparatów typu OXY-NG, by w roku 2007 wydać Tym- kę planowania i przygotowania nurkowań saturowa- czasową instrukcję nurkowania z wykorzystaniem tle- nych, a co najważniejsze, także program przygotowa- nu jako czynnika oddechowego, odnoszącą się do nia kadr do ich realizacji. Zorganizowano bazę do wszystkich typów aparatów tlenowych. szkolenia nurków i kierowników w ramach struktur marynarki wojennej. Z UŻYCIEM NITROKSU By zapewnić właściwy poziom bezpieczeństwa W latach 1999–2003 w ZSNiTPP AWM zrealizo- wykonywanych prac podwodnych w siłach zbrojnych, wano projekt celowy pt. Technologia bojowych nurko- wydano wiele dokumentów. Do najważniejszych wań nitroksowych. Metoda ta, stosowana przy wyko- można zaliczyć: rzystaniu aparatów nurkowych o półzamkniętym obie- – Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej gu czynnika oddechowego, obejmowała wdrożenie z dnia 13 lipca 2005 roku w sprawie wykonywania aparatu nurkowego typu APW-6M jako wersji trenin- prac podwodnych w jednostkach organizacyjnych gowej. Wyniki badań były potrzebne do wprowadzenia podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obro- aparatu nurkowego z użyciem nitroksu o półzamknię- ny Narodowej; tym obiegu czynnika oddechowego typu FGT/D – Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej i FGT/C (produkcji firmy Dräger) jako wersji bojowej z dnia 15 lipca 2005 roku w sprawie określenia kwali- aparatu nurkowego dla płetwonurków minerów. fikacji wojskowych osób uprawnionych do wykonywa- W technologii opracowano programy szkolenia bo- nia prac podwodnych, które uzyskały uprawnienia jowych nurków nitroksowych oraz zabezpieczenie w jednostkach organizacyjnych podległych lub nadzo- techniczne i eksploatacyjne związane ze stosowa- rowanych przez Ministra Obrony Narodowej; niem tego aparatu. Celem wdrożenia technologii by- – Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej ło osiągnięcie maksymalnej głębokości nurkowania

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

52 m przy 30-minutowym czasie pobytu na maksy- wnętrznych jezior i rzek nie może się odbyć bez po- malnej głębokości. Weryfikowano przydatność zasto- tencjału prac i badań podwodnych. Siły zbrojne sowania krajowego sorbentu dwutlenku węgla oraz powinny utrzymywać i rozwijać potencjał działań produkcji mieszaniny nitroksowej. Określono, co jest podwodnych, w którym jedną z podstaw są możliwo- ważne z punktu widzenia działań bojowych, normaty- ści realizacji prac i badań podwodnych. wy czasu i głębokości dekompresji zerowej dla mie- Starałem się pokazać w telegraficznym skrócie z na- szanin nitroksowych stosowanych w aparatach o sta- stawieniem bardziej jakościowym, jak potencjał pod- łym dozowaniu, jakimi były aparaty APW-6, moder- wodny utrzymywały i rozwijały siły zbrojne na- nizowane urządzenia FGG-III i aparaty FGT. Efektem szego kraju. Od przeszło pół wieku w działa- pracy było powstanie tabel dekompresji dla standar- niach i pracach podwodnych przodują te kraje, Do jakiej głębokości dowych mieszanin nitroksowych. W 2005 roku wpro- w których prowadzi się badania i wdrożenia działanie nurków na wadzono rozkazem dowódcy marynarki wojennej ta- tzw. diverless technology, mające w przy- potrzeby sił zbrojnych jest efektywne? Na to kie dokumenty, jak: Instrukcja bezpieczeństwa nurko- szłości zastąpić pracę nurka. Proces ten pytanie nie ma prostej wania z użyciem aparatu typu FGT I/D i Tabele odbywa się w dwóch kierunkach. Pierw- odpowiedzi. Uważam, dekompresji aparatu nurkowego FGT I/D dla miesza- szy to pojazdy podwodne sterowane że dla naszych sił niny typu „C” i „D”. Technologię bojowych nurko- z powierzchni, specjalizowane do ty- zbrojnych maksymalna wań nitroksowych stosowano dla aparatów dwusyste- powych operacji podwodnych lub autonomiczne głębokość to mowych dla nurków wojsk specjalnych, które testowa- pojazdy podwodne obdarzone sztuczną inteligen- 120–150 m na morzu, włączając no w marynarce wojennej. cją. Drugi kierunek to załogowe pojazdy podwod- w to działania Aparaty OXY MIX, DC-55, SIVA52, ACDC, pra- ne do wykonywania określonych prac. ratownicze okrętów cujące jako aparaty z użyciem nitroksu, były badane W obu przypadkach, mimo burzliwego rozwoju podwodnych. w latach 2002–2005 w ZTPP AMW pod kątem oceny informatycznego i technologicznego, praca nurka Natomiast ich przydatności w siłach zbrojnych. jest nadal konieczna, chociaż z czasem będzie ogra- w odniesieniu do ochrony naszych W 2008 roku w ZTPP AMW opracowano dla wojsk niczana do niezbędnego minimum. Zarówno w za- interesów na morzu specjalnych technologie dla dwusystemowego aparatu stosowaniach komercyjnych, jak i w siłach zbroj- i obiektów podwodnych Amphora firmy Aqua Lung o obiegu zamkniętym, nych, podwodne pojazdy bezzałogowe i załogowe maksymalna stosującym tlen, i półzamkniętym, ze stałym dawko- pracujące na większych głębokościach pozwoliły głębokość to waniem wykorzystującym nitroks 60% O 40% N lub zrezygnować z usług nurków ze względu na ich 2 2 60–80 m. 50% O2 50% N2. Badania i szkolenia prowadzono ograniczenia fizjologiczne. Tam, gdzie je poko- w dwóch obszarach. Pierwszy odnosił się do opraco- nano, przeszkodą jest długi czas mobilizacji do pracy wania i sprawdzenia metody nurkowań tlenowych typu saturowanych systemów nurkowych oraz ich bardzo przejścia na głębokości wysokiego ryzyka w począt- wysoki koszt utrzymania. kowej i końcowej fazie nurkowania. Drugi z kolei doty- Do jakiej głębokości działanie nurków na potrzeby czył opracowania możliwości przejścia na głębokości sił zbrojnych jest efektywne? Na to pytanie nie ma pro- stosowania nitroksu po początkowej fazie wykorzysta- stej odpowiedzi. Uważam, że dla naszych sił zbrojnych nia aparatu jako aparatu tlenowego. W technologii tej maksymalna głębokość to 120–150 m na morzu, włą- opracowano zalecenia do planowania zadań płetwo- czając w to działania ratownicze okrętów podwodnych. nurków bojowych. W latach 2011–2018 w Zakładzie Natomiast w odniesieniu do ochrony naszych intere- Technologii Prac Podwodnych AMW opracowywano sów na morzu i obiektów podwodnych maksymalna technologię nurkowania aparatu CRABE dla płetwo- głębokość to 60–80 m. nurków minerów. Badania realizowano we współpracy ze specjalistami z francuskiej marynarki wojennej. Za- * * * sadę pracy aparatu o obiegu półzamkniętym CRABE Artykuł ten powstał na podstawie własnych do- oparto na dozowaniu mieszaniny zależnie od wysiłku świadczeń z prawie półwiecznej pracy zawodowej na (wentylacji płuc nurka). Celem projektu badawczego rzecz sił zbrojnych i przedsiębiorstw gospodarki naro- jest opracowanie tabel dekompresyjnych dla technolo- dowej. Zamieszczone informacje weryfikowali ludzie, gii nurkowania z wykorzystaniem nitroksu do głębo- którzy na poszczególnych etapach mojej działalności kości 56 m i trimiksu nurkowego typu CRABE do zarówno współpracowali, jak i rywalizowali we wspól- 80 m. Drugim zadaniem było opracowanie tabel de- nej ekipie. Jestem tym szczęśliwcem, który od prawie kompresyjnych dla technologii nurkowania z wykorzy- półwieku jest obecny, czasami nawet „za aktywny”, staniem nitroksu w strefie głębokości 40–60 m. Służy w strukturach sił zbrojnych oraz gospodarki narodowej, ona do nurkowań interwencyjnych wykonywanych realizujących zadania podwodne lub pracujących na przez płetwonurków minerów. rzecz ich bezpieczeństwa i rozwoju. W ten sposób składam podziękowania wszystkim PRZYSZŁOŚĆ przyjaciołom i przeciwnikom za to, że nasz kraj nie był Gospodarka morska, także dla naszego kraju, jest i nie jest „pustynią nurkową”, lecz kwitnącym ogrodem, gałęzią strategiczną, o czym w ostatnich dziesięciole- choć niepozbawionym chwastów. Pragnę pokrzepić ser- ciach zapomniano. Ochrona akwenów i dna morskie- ca tych, którzy będą rozwijać tę piękną działalność pod- go naszej morskiej strefy ekonomicznej oraz we- wodną z korzyścią dla naszych sił zbrojnych. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 137 DOŚWIADCZENIA Nowe wyzwanie dla portów morskich

RYNEK PLATFORM BEZZAŁOGOWYCH ROZWIJA SIĘ W ZAWROTNYM TEMPIE, A FIRMY Z RÓŻNYCH BRANŻ ZNAJDUJĄ CORAZ TO NOWSZE ZASTOSOWANIA DLA TYCH MASZYN.

mgr Mateusz Woźniak

ezzałogowe statki powietrzne, czyli aparaty lata- przysłużyć ludzkości, może również zostać użyte Bjące z napędem, bez załogi na pokładzie1, to jedne przeciwko niej. z najszybciej rozwijających się konstrukcji technolo- gicznych ostatnich lat. Znalazły one praktyczne zasto- PIERWSZE KROKI sowanie zarówno na rynku cywilnym, jak i w siłach Powietrzne platformy bezzałogowe służą głównie do zbrojnych państw całego świata. Platformy te wykonu- zadań obserwacyjnych, nagrywania filmów i robienia ją różnorodne zadania, od obserwacyjno-rozpoznaw- zdjęć z powietrza. Dlatego też są przystosowane do Autor jest specjalistą czych po uderzenia na ważne obiekty w ugrupowaniu przenoszenia specjalnych kamer ważących od kilkuna- ds. zarządzania przeciwnika. stu do kilkuset gramów. Istnieją jednak platformy, któ- kryzysowego Trochę inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do rych udźwig jest znacznie większy. Nie są to BSP zna- w Zarządzie Portu cywilnych bezzałogowych statków powietrznych cząco droższe od innych modeli. Maszynę o udźwigu Morskiego Gdynia. (BSP). Mowa tu o maszynach wielowirnikowych, 5 kg można nabyć w cenie od 7 do 11 tys. zł. Oczywi- wśród których wyróżnia się trzy kategorie. Podział ten ście nie jest to mała kwota, jednakże nie stanowi ona opiera się na liczbie wirników, którymi dysponuje plat- też istotnej bariery. Mając na uwadze możliwości prze- forma. Na rynku można zatem znaleźć quadrocoptery, noszenia ładunków o takiej wadze, należy rozważyć hexacoptery i octocoptery. Pierwsze, czyli quadrocop- ich wykorzystanie jako nośnika materiałów niebez- tery, są wyposażone w cztery wirniki, drugie – w sześć piecznych. Dobrym przykładem jest atak na prezyden- wirników, a octocoptery mają ich aż osiem. Im większa ta Wenezueli Nicolasa Maduro. Przeprowadzono go liczba wirników, tym lepsza sterowność, jednak prze- z wykorzystaniem platform bezzałogowych wypełnio- kłada się to też na większą ilość zużywanej energii. nych materiałami wybuchowymi. Sytuacja miała miej- Obecnie w naszym kraju PKP Cargo wykorzystuje sce na początku sierpnia 2018 roku. Wówczas do pre- BSP do ochrony pociągów stojących na bocznicach2, zydenta przemawiającego w czasie parady wojskowej a Urząd Morski w Słupsku do inspekcji plaż3. Najbliż- z okazji 81. rocznicy powstania Boliwariańskiej Gwar- sze lata przyniosą nowe ich zastosowania, w planach dii Narodowej Wenezueli próbowały się zbliżyć dwa jest między innymi wykorzystanie ich na potrzeby BSP, jak później się okazało, wypełnione materiałami transportu medycznego (do przewozu krwi i orga- wybuchowymi. Jeden z nich eksplodował daleko od nów) czy też do dostarczania przesyłek kurierskich. obiektu ataku, drugi został zestrzelony zanim zbliżył Jednak, jak uczy historia, to co z założenia ma się się do loży zajmowanej przez prezydenta. Ważny

1 J. Karpowicz, K. Kozłowicz: Bezzałogowe statki powietrzne i miniaturowe aparaty latające. AON, Warszawa 2003, s. 11. 2 https://www.bankier.pl/wiadomosc/PKP-Cargo-drony-patroluja-pociagi-spada-wartosc-kradziezy-wegla-3402251.html/.10.10.2018. 3 https://gp24.pl/urzad-morski-ze-slupska-fotografuje-z-drona/ga/11504163/zd/21678805/.10.10.2018.

138 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

Zaatakowane mogą zostać elementy infrastruktury portowej – nabrzeża, suwnice czy też kapitanat, + odpowiedzialny za ruch jednostek wychodzących z portu i wchodzących do niego. o BCT PORTY MOGĄ STANOWIĆ DOSKONAŁY CEL DLA TERRORYSTÓW

aspekt tego wydarzenia to fakt świadczący o tym, że znajdowała się wtedy około trzech kilometrów od lotni- można wykorzystać platformę bezzałogową do prze- ska w Quebec (Kanada), kiedy to na wysokości 450 m niesienia ładunku wybuchowego i zdetonowania go zderzyła się z BSP. Osoby znajdujące się na pokładzie w rejonie celu. samolotu mogą mówić o dużym szczęściu. Mimo ude- Podobnie wykorzystuje się bezzałogowe statki po- rzenia nie doszło do większych uszkodzeń poszycia ka- wietrzne na Bliskim Wschodzie. Przykładem jest Sy- dłuba. Pełną sprawność zachowały również wszystkie ria, od 2011 roku pogrążona w wyjątkowo krwawej systemy pokładowe, dzięki czemu pilotom udało się wojnie domowej. Stronami w konflikcie są siły rządowe bezpiecznie sprowadzić maszynę na ziemię5. oraz rebelianci przeciwstawiający się władzy. Ponadto Przykłady z Wenezueli czy Bliskiego Wschodu obie strony walczą przeciwko tzw. Państwu Islamskie- wskazują na zupełnie nowy sposób wykorzystania plat- mu i każdą z nich wspierają silni sojusznicy. Oczywi- form bezzałogowych. BSP przenoszący materiały wy- ście zarówno ugrupowania rebelianckie, jak i ISIS nie buchowe może być doskonałym środkiem do przepro- mają sił powietrznych, które pozwoliłyby na uzyskanie wadzania zamachu na naprawdę dużą skalę. Zamacho- przewagi nad przeciwnikiem. Mimo to powszechną wiec za cel może obrać na przykład uczestników praktyką każdej ze stron jest wyposażanie dostępnych imprezy masowej, sportowej czy też koncertu. Co waż- platform cywilnych w materiały wybuchowe, a nawet ne, przeciętna platforma osiąga prędkość około w środki przypominające miniaturowe bomby. Zdjęcia 60 km/h, dzięki temu może dość szybko znaleźć się z regionów objętych działaniami zbrojnymi ukazują, iż nad potencjalnym celem ataku. Jeśli osoby odpowie- taką „bombę” można wykonać z pocisku kalibru dzialne za bezpieczeństwo nie zareagują odpowiednio 40 mm używanego w granatnikach automatycznych. prędko, może dojść do tragedii skutkującej ogromną Wymaga ona pewnych modyfikacji, na przykład zasto- liczbą ofiar. Inną kwestią są środki, jakie mają one do sowania lotek od badmintona. Tak przerobione pociski dyspozycji, aby zneutralizować takie zagrożenia. uzyskują większą precyzję przy zrzucie4. Oczywiście ich skuteczność może budzić wątpliwości, a sama kon- OCENA ZAGROŻENIA strukcja wywoła śmiech wśród ekspertów, jednak taka Z analizy obejmującej możliwości platform bezzało- bomba stanowi pewne zagrożenie. Warto również za- gowych wynika, że mogą one stanowić zagrożenie jako uważyć, że BSP można wykorzystać do ataku bez jego środki do przenoszenia materiałów wybuchowych. uzbrajania; on sam może stanowić broń. Przeciętna wa- Dlatego też należy przyjrzeć się potencjalnym celom ga platformy wynosi około 4–5 kg, a taka masa, połą- ataku z wykorzystaniem tak uzbrojonego bezzałogowe- czona z odpowiednią prędkością w momencie uderze- go statku powietrznego. Jak już wspomniano, terrory- nia, może spowodować istotne szkody. ści za cel mogą obrać uczestników imprezy masowej, Ciekawym przykładem jest incydent, do którego do- ale atrakcyjnym obiektem mogą być również podmioty szło w październiku 2017 roku, kiedy to BSP zderzył gospodarcze, których zniszczenie staje się brzemienne się z samolotem pasażerskim. Niewielka maszyna w skutkach. Do tej grupy zalicza się rafinerie, rurociągi

4 https://www.newsmax.com/thewire/raqqa-battle-isis-drones/2017/06/15/id/796198/.11.10.2018. 5 https://money.cnn.com/2017/10/16/technology/drone-passenger-plane-canada/index.html/. 11.10.2018.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 139 DOŚWIADCZENIA

czy też elektrownie. Neutralizacja sytuacji niepożąda- sze znaczenie. Wyeliminowanie obszarów niebędących nej w tego typu przedsiębiorstwach to zadanie niezwy- pod stałym dozorem ochrony i kamer monitoringu kle trudne z racji wykorzystywanych tam substancji. również nie są rzeczą prostą. Jednak, opierając się na Doskonałym przykładem jest pożar jednego ze zbiorni- historycznych doświadczeniach, należy zauważyć, że ków z paliwem, do którego doszło w 2003 roku największe zagrożenia dla bezpieczeństwa stanowi w gdańskiej rafinerii. W czasie gdy pracownicy pobie- człowiek, gdyż to on właśnie jest najsłabszym ogni- rali próbki paliwa, doszło do niewyjaśnionego do dziś wem łańcucha zabezpieczeń. Nieprzestrzeganie proce- zapalenia się substancji. Akcja gaśnicza trwała blisko dur, niedbalstwo lub czasem zwykła nieuwaga przekła- 11 godzin i wymagała zaangażowania zastępów straży dają się na obniżenie poziomu bezpieczeństwa. pożarnej z kilku województw. Straty spowodowane po- Warto również zwrócić uwagę na zrozumienie spe- żarem wyniosły blisko 9 mln zł6. cyfiki pracy każdego z podmiotów funkcjonujących na Do grona zagrożonych obiektów można również za- terenie portu. Wynika to z wspominanych już ładun- liczyć porty morskie. Znaczenie ich dla gospodarki ków przeładowywanych przez konkretne terminale. kraju jest kolosalne, a ich działalność wychodzi daleko Część z nich to materiały lub substancje niebezpieczne, poza granice państwa. Porty zajmują także ważne miej- których potencjalny zapłon lub eksplozja mogą przy- sce w zintegrowanych morsko-lądowych łańcuchach nieść ogromne straty. Przykładem są nawozy chemicz- transportowych, jak również w międzynarodowych łań- ne. Oczywiście lista takich substancji jest znacznie cuchach dostaw. Mają również bardzo duży wpływ na dłuższa i nie ogranicza się tylko do tych produktów. efektywność integracji ekonomicznej i technicznej oraz Ponadto wchodzące do portu statki potrzebują zaopa- technologicznej transportu morskiego z transportem trzenia w niezbędne paliwa płynne. Stanowiska oraz lądowym7. Dzisiaj porty to często setki prywatnych zbiorniki do przeładunków takich substancji to kolejne podmiotów, których związek z transportem morskim potencjalne cele na liście terrorystów. Omawiając temat ogranicza się nieraz tylko do funkcjonowania na jego paliw, warto wspomnieć, że dzisiejsze trendy wskazują terenie. Jest to oczywiście niewielki procent całości, na wykorzystanie statków napędzanych ciekłym gazem a o potencjale przeładunkowym portu stanowią termi- ziemnym (LNG). Wymusza to na portach przygotowa- nale wyspecjalizowane w obrocie konkretnymi ładun- nie odpowiedniej infrastruktury do tankowania takich kami. Niektóre z nich zajmują się kontenerami, inne jednostek. Port w Gdyni planuje budowę specjalnej drobnicą, a jeszcze inne surowcami energetycznymi. barki, która będzie mogła obsługiwać takie jednostki Jak już wspomniano, wszystkie terminale stanowią cumujące przy nabrzeżach. Zniszczenie jej może być własność prywatną. Udział państwa w działalności opłakane w skutkach zarówno dla portu, jak i całego portu polega na zarządzaniu terenami pod działalność miasta. Terroryści mogą ponadto zaatakować elementy portową przez spółkę Skarbu Państwa. Przykładami są infrastruktury portowej – nabrzeża, suwnice czy też ka- Zarząd Morskiego Portu Gdańsk i Zarząd Morskiego pitanat odpowiedzialny za ruch jednostek wchodzą- Portu Gdynia. Oba zarządy gospodarują posiadanymi cych i wychodzących z portu. Trudno jest jednoznacz- terenami na rzecz innych podmiotów. Do zadań, z jaki- nie oszacować potencjalne straty wynikające z eksplo- mi muszą się zmierzyć osoby kierujące takimi spółka- zji czy zapłonu substancji niebezpiecznej. Niemniej mi, należy również zapewnienie możliwie najwyższe- można się spodziewać blokady ruchu statków, katastro- go poziomu bezpieczeństwa wszystkim podmiotom fy ekologicznej oraz zniszczenia infrastruktury porto- funkcjonującym na tym terenie. wej – wszystko to przełoży się na ogromne straty finan- Zdarzenia naruszające poprawne funkcjonowanie sowe i zakłóci poprawne funkcjonowanie portu. portów z całą pewnością mogą się przełożyć na daleko Jednak terroryści mogą za swój cel obrać nie tylko idące skutki. W związku z tym należy zadać pytanie, funkcjonujące na terenie portu podmioty gospodarcze jakie incydenty mogą znacząco naruszyć bezpieczeń- i ich ładunki. Statki stanowią obiekty idealne do prze- stwo, a co za tym idzie, działalność portu. Oczywiście prowadzania ataku. Skutki ich zniszczenia lub uszko- należy abstrahować od zagrożeń naturalnych, a skupić dzenia będą identyczne z zaprezentowanymi wcześniej. się tylko i wyłącznie na działaniach zamierzonych O ile atak na statek i jego ładunek może przynieść przez człowieka. Przykładem takiej działalności jest ogromne szkody, o tyle jest szansa, aby uniknąć dużej atak terrorystyczny. Port morski stanowi doskonały cel liczby ofiar w ludziach. Wynika to z faktu, iż statki dla terrorystów. Z czego wynika taki stan rzeczy? handlowe nie potrzebują licznej załogi, gdyż wiele sys- Obiekty te zajmują ogromną powierzchnię, której temów jest sterowanych komputerowo. Sytuacja wyglą- ochrona wymaga dużych nakładów finansowych i obej- da inaczej w wypadku statków pasażerskich, jakie muje nowoczesne systemy monitoringu, kontroli napa- można spotkać w Gdańsku lub w Gdyni. Oba porty du w budynkach czy działalność Specjalistycznych utrzymują stałe połączenia promowe ze swoimi odpo- Uzbrojonych Formacji Ochronnych (SUFO). Często wiednikami w Skandynawii. Prom Stena Spirit, który kwestie bezpieczeństwa są marginalizowane, a przez to obsługuje połączenie Gdynia–Karlskrona, zabiera na inwestycje w nowoczesne zabezpieczenia mają mniej- pokład 1700 pasażerów oraz 460 samochodów. Jednak

6 https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Pozar-w-rafinerii-ugaszony-n7441.html/.12.10.2018. 7 A. Tubielewicz, M. Forkiewicz: Porty morskie jako element infrastruktury krytycznej łańcucha dostaw. „Logistyka” 2011 nr 2.

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

do portów Trójmiasta wpływają nie tylko promy kursu- leży zadać pytanie, co stoi na przeszkodzie, aby użyć jące na stałych trasach. Od maja do października gdyń- większą ich liczbę? Wówczas ilość materiałów wybu- ski port gości statki wycieczkowe. Jednostki, które ma- chowych może ulec zwielokrotnieniu, a skala ataku ją blisko 300 m długości, zabierają na pokład aż 2 tys. będzie proporcjonalnie większa. Odpowiedź na posta- pasażerów oraz 1,5 tys. osób odpowiedzialnych za ob- wione pytanie brzmi: nic. Po pierwsze pracownicy sługę gości. Jednak nie ma znaczenia, czy mówimy SUFO, nawet jeśli dostrzegą lecącą platformę, to nie o promach pasażerskich, czy o statkach wycieczko- mają środków, aby ją unieszkodliwić. Drugim proble- wych, gdyż każda z tych jednostek stanowi ogromne mem jest wczesne wykrycie BSP, gdyż późne skutkuje skupisko ludzi, a zatem stanowi doskonały cel ataku. mniejszymi szansami na jego neutralizację. Jedyną Przeprowadzenie zamachu na pokładzie takiego statku opcją, aby zapobiec tragedii, jest zlokalizowanie ope- może się przełożyć na dużą liczbę ofiar, spowodowaną ratora, co też nie jest proste. Człowiek ten, będąc nie tylko użyciem materiałów wybuchowych, lecz świadomy swoich poczynań, nie będzie stał blisko także wybuchem paniki wśród pasażerów. Ponadto obiektu ataku, chyba że jego platforma będzie miała skuteczny atak na zacumowany statek wycieczkowy ograniczony zasięg i konieczna stanie się bliskość W NASZYM KRAJU przełoży się na odwrócenie armatorów od portu, w któ- osoby sterującej. Należy jednak założyć, że atak TEMAT ZAGROŻEŃ rym do niego doszło. To z kolei oznacza spadek docho- będzie starannie przygotowany, a środki użyte do jego ZE STRONY BSP dów i utratę prestiżu. przeprowadzenia właściwe. JEST WCIĄŻ Argumentacja ta wskazuje na fakt, że porty morskie BAGATELIZOWANY to atrakcyjny cel dla terrorystów. Mnogość obiektów, POCZĄTKI NIE TYLKO PRZEZ obejmujących ładunki, statki, infrastrukturę portową Jak ukazuje przedstawiona argumentacja, porty WIĘKSZOŚĆ oraz ludzi, w połączeniu z trudnym do ochrony obsza- mogą stanowić doskonały cel dla terrorystów, a różno- SPÓŁEK SKARBU rem, mogą stanowić o ich wyborze na przedmiot ata- rodność potencjalnych celów, duża skala zniszczeń PAŃSTWA, ku. Pozostaje pytanie, jakich narzędzi użyć do prze- przy użyciu niewielkiej ilości środków oraz brak sto- LECZ RÓWNIEŻ prowadzenia zamachu. Przedostanie się na teren sownych zabezpieczeń powodują konieczność wdroże- PRZEZ PODMIOTY obiektu w celu podłożenia ładunków wybuchowych nia nowych rozwiązań związanych z zapewnieniem nie jest rzeczą prostą – pierwszą przeszkodę stanowią bezpieczeństwa. Tych jest doprawdy sporo, gdyż rów- PRYWATNE, KTÓRE wysokie płoty, często z drutem kolczastym. Do tego nolegle do rynku platform bezzałogowych rozwinął się POWINNY zarówno ogrodzenie, jak i sam teren portu pozostają rynek systemów przeciwdziałających ich niekontrolo- ZAPEWNIĆ SOBIE pod czujnym okiem kamer. Kluczowe elementy infra- wanemu zastosowaniu. Obecnie coraz więcej firm, MOŻLIWIE JAK struktury portowej są dodatkowo chronione innymi w tym polskich, prezentuje nowe rozwiązania odnoszą- NAJWYŻSZY systemami zabezpieczeń. Dodajmy jeszcze patrole ru- ce się do bezpiecznej ich neutralizacji. W dużym skró- POZIOM chome wraz z wartownikami należącymi do Specjali- cie, ich działanie polega na przejęciu kontroli nad BSP BEZPIECZEŃSTWA. stycznych Uzbrojonych Formacji Ochronnych, którzy i bezpiecznym sprowadzeniu go na ziemię. monitorują obecność osób niepożądanych. Zabezpie- Niestety, w naszym kraju temat zagrożeń ze strony czenia te powodują, że dostęp ludzi z zewnątrz wcale tych platform jest wciąż bagatelizowany nie tylko przez nie jest tak oczywisty. Nawet jeśli systemy nie są naj- większość spółek Skarbu Państwa, lecz również przez nowsze, to zapewniają chociaż minimalny poziom podmioty prywatne, które powinny zapewnić sobie ochrony. W sytuacji, gdy potencjalny terrorysta nie- możliwie jak najwyższy poziom bezpieczeństwa. War- postrzeżenie dostanie się na teren portu i za swój cel to jednak zauważyć, iż są wyjątki od tej tendencji. Jed- obierze statek, może zostać dostrzeżony przez załogę nym z nich jest Zarząd Morskiego Portu Gdynia, który pełniącą wachtę. Dlatego też podłożenie ładunków od kilku miesięcy prowadzi projekt mający na celu wybuchowych na terenie portu może stanowić nie lada wdrożenie systemu przeciwko BSP. Jednocześnie jest wyzwanie. W związku z tym należy rozważyć inne to jedna z pierwszych spółek Skarbu Państwa, która do- sposoby, które pozwolą na obejście zabezpieczeń. strzegła zagrożenie ze strony bezzałogowych statków Jednym z nich może być podejście od strony morza, powietrznych. Patrzenie dalekosiężne może zapewnić jednak i tu są przygotowane odpowiednie zabezpie- przewagę nad konkurencją z regionu Morza Bałtyckie- czenia, a wejście do portu jest cały czas monitorowa- go. Nie od dziś bowiem wiadomo, że nowe inwestycje ne. W tej sytuacji użycie BSP ma logiczne i praktycz- są tworzone tam, gdzie jest bezpiecznie. ne uzasadnienie. Niewielka, szybka i trudna do wy- Podsumowując, należy stwierdzić, że powszechna krycia platforma bezzałogowa może prędko dostępność, cena oraz parametry techniczne BSP spra- i niepostrzeżenie wlecieć nad obszary portowe. Po- wiają, iż w rękach terrorystów mogą one stanowić do- nadto należy pamiętać, iż jej ładunek będzie stanowi- skonałe narzędzie do przeprowadzenia ataku. Ponadto ło 5 kg materiałów wybuchowych, wówczas mamy do specyfika portów nie utrudnia realizacji takiego zama- czynienia z potencjalną eksplozją, która może dopro- chu. Dlatego też niezwykle ważne jest, aby już rozpo- wadzić do uszkodzenia statku. Jeśli jednak terroryści cząć w nich pracę nad wdrażaniem odpowiednich sys- wezmą na celownik statek wycieczkowy ze zgroma- temów przeciwdziałających temu zagrożeniu. W te śla- dzonymi na pokładzie pasażerami, to może się oka- dy powinny pójść również inne spółki Skarbu Państwa zać, iż skutki ataku będą poważniejsze. Omawiany oraz podmioty prywatne, dla których bezzałogowe stat- scenariusz zakłada użycie tylko jednego BSP, ale na- ki powietrzne mogą stanowić istotne zagrożenie. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 141 DOŚWIADCZENIA

Roboty lądowe na polu walki

ZNANE Z FILMÓW SCIENCE FICTION OBRAZY, GDY ZAAWANSOWANE TECHNICZNIE ROBOTY WSPIERAJĄ WALKĘ Z LUDŹMI LUB WRĘCZ Z NIMI WALCZĄ, MOGĄ JUŻ W NIEDALEKIEJ PRZYSZŁOŚCI STAĆ SIĘ REALNE.

dr inż. Marek Dąbrowski aawansowane technologicznie rozwiązania lub większym stopniu uzależniona od najsłabszego Zwspółcześnie eksploatowanych systemów walki ogniwa systemu, którym niestety jest człowiek. sprawiają, że ich właściwe użycie wymaga odpowiednich umiejętności oraz ciągłego pogłębiania wiedzy ISTOTNY ELEMENT przez obsługujących je żołnierzy. Możliwości tych Nowoczesne systemy uzbrojenia, które są coraz systemów są duże i wciąż się zwiększają, ale to czło- bardziej skomplikowane pod względem konstrukcji wiek w zasadzie decyduje o tym, w jaki sposób je wy- i zasad eksploatacji, powodują, że człowiek traci po- korzystać. To od niego zależy, czy to, co może maszy- woli zdolności do ich skutecznego użycia. Jego sła- Autor jest publicystą na lub urządzenie, będzie poprawnie i efektywnie wy- bość (powstanie błędu) może być spowodowana wie- podejmującym korzystane. Odrzucając konstrukcyjne, fizyczne loma różnymi czynnikami wynikającymi z jego na- tematykę militarną. i technologiczne bariery wpływające na tę efektyw- turalnych ułomności bądź nabytych niesprawności. ność, możemy stwierdzić, że będzie ona w mniejszym Stan psychofizyczny (słaba odporność psychiczna –

142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

Roboty lądowe na polu walki US NAVY

ROBOTY Nie ulegają zmęczeniu, demoralizacji, strachowi, chorobie czy innym ludzkim słabościom. Operują 24 godziny na dobę. PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 143 DOŚWIADCZENIA

złe samopoczucie, lęk czy rozstrój nerwowy, obawa Robot współpracuje z każdym innym urządzeniem, o bliskich itp.) wpływa na własne czy też zbiorowe automatem czy człowiekiem, ludzie już niekoniecznie osiągnięcia, na stosunki międzyludzkie lub odpor- (wynika to nie tylko z nabytych zdolności, lecz także ność na trudne sytuacje. Tę sferę można w pewnych wewnętrznych urazów czy wręcz wrogiego nastawie- granicach monitorować, ale i tak nie będzie stupro- nia do innych osób). Maszyna nie wymaga szkoleń centowej pewności co do efektu końcowego. Odpor- (jedynie zaprogramowania), a inteligentne rozwiąza- ność fizyczna (głównie narastające zmęczenie) to nia same z czasem uzyskują rozbudowaną wiedzę na naturalny czynnik, który można regulować. Jednak podstawie doświadczenia nabytego w trakcie wykony- wówczas przez pewien czas żołnierz nie będzie tak wania powierzonych im zadań (uczenia się). Można użyteczny, jak może tego wymagać aktualna sytu- również wyodrębnić pewne rodzaje rozwiązań, gdy ro- acja bojowa. Poza tym regeneracja również jest obar- bot wspiera bezpośrednio człowieka, redukując jego czona koniecznością zapewnienia odpowiednich wa- naturalne ułomności. Takim rozwiązaniem może być runków socjalno-bytowych, opieki medycznej oraz na przykład egzoszkielet, czyli wspomagający ciało posiłków. ludzkie robot przenoszony przez niego samego. Inny Istotny z punktu widzenia właściwego funkcjono- przykład to nanobiomarkery (np. w postaci płynnych wania żołnierza jest także czynnik związany z nale- układów scalonych) kontrolujące (diagnozujące) ciało żytym jego przygotowaniem do wykonywania powie- żołnierza i aplikujące szczepionki przeciwko powsta- rzonych mu zadań. Brak odpowiedniego wyszkolenia jącym zagrożeniom. Dostarczają one informację o sta- to mniejsze możliwości lub kolejne błędy w działa- nie jego zdrowia i gotowości do wykonywania zadań. niu. Błędy te potęguje również niskie morale. Przy Jednak, co bardzo istotne, człowiek ma jedną zasadni- tym samo szkolenie jest procesem kosztownym i nie czą przewagę nad każdą maszyną, a jest nią unikatowa zawsze przynosi oczekiwany wynik. Warto również cecha – inteligencja. Chodzi tu głównie o intuicję, pamiętać o konieczności wypłaty uposażenia żołnie- kształtowaną na podstawie zdobytego doświadczenia, rzom, a po zakończonej służbie należnych emerytur oraz zdolności do krytycznej oceny postępowania czy lub niekiedy rent. wyboru rozwiązania bez konieczności niekiedy żmud- Współcześnie mamy do czynienia z negatywnymi nego analizowania i porównywania wszystkich możli- zjawiskami związanymi z dążeniem do osiągnięcia wych wariantów, co robią niektóre maszyny. pożądanego statusu i poziomu życia. Powoduje to, że Przy czym nie należy zapominać, że maszyny są częste są przypadki, gdy za cenę sukcesu dochodzi do zdolne do dużo szybszej analizy przekazywanych im świadomych (celowych) nieprawidłowości w działa- danych. Dotychczas czyniły to zazwyczaj na podsta- niu, by osiągnąć korzyść kosztem innych. Przykładem wie „zaszytych” w nich algorytmów postępowania. niewłaściwy dobór żołnierzy na stanowiska (bez nale- Najnowsze rozwiązania oraz kolejne prace zmierzają żytych predyspozycji), celowe łamanie przepisów i re- do uzyskania logiki pozwalającej na samoczynne do- guł, a nawet zdrada. Jeżeli takie stany połączymy ze stosowywanie się do kolejnych wyzwań na podstawie złym systemem motywacji zawodowej czy poziomem nabytej już wiedzy i doświadczenia. płac, spowoduje to kolejne zaburzenia mogące dopro- Jednak istnieje poważne zagrożenie ograniczeniem wadzić do niewłaściwych zachowań. Podsumowując, ich możliwości działania, wręcz „destrukcji”, w wyni- należy zauważyć, że wymienione czynniki i wiele in- ku prowadzenia przez przeciwnika walki radioelek- nych powodują, że człowiek wydaje się najsłabszym tronicznej (WRE), której elementem jest cyberatak. elementem w systemie militarnym i dlatego maszyna Wymaga to zapewnienia robotom zdolności do poko- może mieć nad nim istotną przewagę (przynajmniej nania tych form ataku przez zbudowanie skutecznego w niektórych obszarach). systemu zagłuszania i neutralizacji.

DLACZEGO ROBOTY? PRZEZNACZENIE W przeciwieństwie do ludzi nie ulegają zmęcze- Roboty służące do wykonywania różnorodnych zaniu, demoralizacji, strachowi, chorobie (chyba że jako dań na lądzie są określane jako Unmanned Ground chorobę będziemy traktować każde uszkodzenie) Vehicle (UGV). Z kolei te o przeznaczeniu typowo czy innym ludzkim słabościom. Inaczej niż człowiek militarnym określa się jako Unmanned Combat Gro- zawsze dążą do wykonania postawionych im zadań und Vehicle (UCGV). W naszym kraju roboty działa- (co niekiedy może stać się sytuacją wręcz niepożą- jące na lądzie często nazywa się bezzałogowymi plat- daną). Praktycznie operują 24 godziny na dobę. Tu formami lądowymi (BPL). Można więc przyjąć, że można wyodrębnić pewną cechę wspólną z ich twór- uzbrojone ich wersje to bezzałogowe uzbrojone plat- cami – zarówno roboty, jak i ludzie potrzebują ener- formy lądowe (BUPL). gii, by poprawnie funkcjonować. Robotowi niezbęd- Używane obecnie w wielu armiach BPL (jak na ra- ne jest paliwo, prąd czy innego rodzaju zasilanie, zie rzadko BUPL) zwiększają możliwości bojowe a człowiekowi – posiłek. Przy czym robot nie musi wojsk, czyli realizacji specyficznych zadań na polu się regenerować (w zasadzie okresowe przeglądy nie walki oraz innych, niezwiązanych bezpośrednio mogą być do tego zaliczane), natomiast człowiek po- z działaniami bojowymi. Jak dotąd najwięcej (najbar- trzebuje snu, a nawet dłuższego wypoczynku. dziej widoczne) robotów lądowych stosują wojska in-

144 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

żynieryjne. Roboty wspierają żołnierzy w wykonywa- podstawą wprowadzenia takich platform do wyposa- niu zdań, pełniąc funkcję systemów inspekcyjno- żenia wojsk oraz wypracowania efektywnych założeń -rozpoznawczych, minersko-pirotechnicznych czy programu Next Generation of Combat Vehicles patrolowych. Wyposażono je w odpowiednie manipu- (NGCV). Zakłada się, że mogą być one opracowane latory lub chwytaki, które pozwalają na rozbrajanie ła- już w 2022 roku. Takie podejście wynika z faktu, że dunków wybuchowych, przesuwanie lub przenoszenie chociaż program kolejnej generacji wozów bojowych przedmiotów niebezpiecznych lub ich prześwietlanie. NGCV dopiero się rozpoczął, dość realnie patrzy się Oczywiście mają one zainstalowane systemy pozycjo- na rozwój robotów pola walki i innych systemów au- nowania (GPS, inercyjne lub nawigacji i sterowania tonomicznych współpracujących z maszynami zało- wizyjnego), lokalizatory ultradźwiękowe, skanery gowymi. Działania te należy przyspieszyć, ponieważ rentgenowskie, różne czujniki, nożyce czy wyrzutniki gdy będą powstawać wozy bojowe nowej generacji, pirotechniczne. Baza takich akcesoriów jest wciąż roz- roboty w większym lub mniejszym stopniu będą z ni- wijana i modyfikowana. mi współpracować. Jednak coraz więcej pojawia się robotów, które Jako największą zaletę RCV w porównaniu z obec- wspierają żołnierzy wszędzie tam, gdzie istnieje duże nie eksploatowanymi platformami załogowymi uzna- zagrożenie dla ich zdrowia lub życia. Dzięki nim żoł- je się wyeliminowanie udziału człowieka. Podkreśla nierz, przebywając w bezpiecznym miejscu, może się również, że platforma bezzałogowa będzie dużo uzyskać niezbędne informacje o przeciwniku, tak by lżejsza, bardziej manewrowa, z możliwością swobod- na ich podstawie jak najefektywniej wykonać powie- nego poruszania się w środowisku skażonym czy za- rzone mu zadanie. Robot może przecież rozpoznać grożonym wybuchem, pożarem, zalaniem itp. Trzeba i sprawdzić zadany obszar (np. pod kątem obecności: również zauważyć, że dzięki użyciu robotów można przeciwnika, pułapek, min, niebezpiecznych substan- osiągnąć dodatkowe cele, na przykład znaczące cji lub innego rodzaju zagrożeń) czy też dostarczać zmniejszenie kosztów utrzymania przynajmniej czę- dane, a przez to zwiększać świadomość sytuacyjną ści potencjału militarnego sił zbrojnych (oszczędności walczących. Może również ich wspierać podczas zaj- wynikają z mniejszych potrzeb dotyczących samej mowania i przeszukiwania budynków, schronów, ja- eksploatacji, szkoleń, zabezpieczenia socjalno-byto- skiń, wąwozów itp. wego, płac, emerytur, rent itp.). Równie ważna jest, Przykłady te pokazują, jaki był pierwotnie główny w zasadzie najważniejsza, kwestia ochrony zdrowia cel wprowadzania ich do wyposażenia wojsk, czyli i życia żołnierzy, których część zadań (przynajmniej) zwiększanie bezpieczeństwa żołnierzy oraz umożli- przejmą odpowiednio skonstruowane platformy. Nie wianie im prowadzenia działań w trudno dostępnym należy zapominać, że roboty w większym stopniu i specyficznym środowisku walki. będą przystosowane do współdziałania z nowymi Obecnie coraz częściej myśli się o wykorzystaniu środkami walki [jak broń wysokoenergetyczna czy tych maszyn w roli systemów bezpośredniego wspar- mikrofalowa, czyli systemy typu HPM (high power cia działań. Doskonalsze i efektywniejsze platformy microwave)]. Łatwiej będzie można dostosować je do mogą realizować również zadania transportu zaopa- szybko zmieniających się warunków pola walki czy trzenia i sprzętu, pełnić funkcję dodatkowego źródła uodpornić na różnego rodzaju ataki. Szacuje się, że energii i stacji przekaźnikowej, poszukiwać rannych, zaawansowane systemy optoelektroniczne, sensory uczestniczyć w ewakuacji medycznej itp. Uwaga sku- i układy, a także możliwość współdziałania z innymi piona jest również na wręcz bojowych zastosowa- systemami walki pozwalałyby na ich efektywne dzia- niach, takich jak zwalczanie wybranych celów za po- łanie poza zasięgiem ognia przeciwnika. mocą zamontowanego na nich uzbrojenia. W zasadzie już dziś można wymienić główne zada- W tym miejscu trzeba też wspomnieć, jak ważną nia, które będą zdolne wykonywać BPL (BUPL). Za- rolę odgrywają roboty w systemach wspomagających liczamy do nich: działania antykryzysowe (zwalczanie efektów gwał- – zadania transportowe, w tym przewóz amunicji, townych zjawisk pogodowych, katastrof, powodzi, po- systemów uzbrojenia i innego wyposażenia przezna- żarów) i antyterrorystyczne. czonego do wsparcia działań (w tym również w wa- Już dziś uważa się, że BPL, w zasadzie BUPL, ma- runkach szkodliwych, niebezpiecznych); ją stanowić niejako jeden z zasadniczych elementów – ewakuację rannych z rejonów bezpośredniego za- systemów uzbrojenia przyszłości, a przy tym znaczą- grożenia czy innych niebezpiecznych i trudno dostęp- co zwiększać ich potencjał i możliwości. nych miejsc; Ubiegłoroczny szczyt Future Ground Combat Ve- – wykrywanie, usuwanie i neutralizację materiałów hicles był okazją do zaprezentowania najnowszych niebezpiecznych (np. niewybuchów czy min lub planów US Army, która chce znacząco przyspieszyć IED); proces analiz i testów nowych rozwiązań określanych – prowadzenie rozpoznania oraz przekazywanie da- jako Remote Combat Vehicle (RCV). Ma to na celu nych o wykrytych obiektach czy systemach uzbroje- sprawdzenie, czy maszyny te mogą współpracować nia przeciwnika; z pojazdami załogowymi oraz w jakim stopniu mo- – realizowanie zadań kontrolno-inspekcyjnych, mo- głyby przejąć ich rolę na polu walki. Wnioski byłyby nitorowanie, osłona itp.;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 145 DOŚWIADCZENIA

MNIEJSZE ROBOTY będą podążać za żołnierzami, transportując ich wyposażenie. Będą dostarczać im energię, prowadzić na ich rzecz rozpoznanie czy pełnić funkcję stacji łączności lub retlanslacyjnej.

– wykonywanie przejść w zaporach inżynieryjnych rozwiązań robotów wyróżnia się biotechnologię, czy wsparcie żołnierzy w pokonywaniu innych natu- struktury materiałowe, automatykę i robotykę, elek- ralnych i sztucznych przeszkód terenowych; trotechnikę, systemy modułowe i symulacyjne – pełnienie funkcji systemu wsparcia decyzji, lokal- oraz środowisko syntetyczne, nanotechnologię czy też nego centrum dowodzenia czy bazy przesyłania i ana- elektronikę zaawansowaną. Przyszłość będzie należeć lizy danych; do coraz bardziej wyrafinowanych (inteligentnych) – odgrywanie roli bazy oraz zautomatyzowanego maszyn i systemów je obsługujących. centrum kierowania dla innych BPL (BUPL), tj. mini- Przyszłe roboty powinny odróżniać siły własne platform. i przeciwnika, mieć zdolność samodiagnozowania Oczywiście tak zdefiniowane zadania wymagają, i zabezpieczenia przed zewnętrzną infiltracją, a przede by roboty dysponowały wieloma specjalnymi możli- wszystkim móc ocenić sytuację i podjąć decyzję, czy wościami zapewnionymi dzięki zastosowaniu odpo- użyć uzbrojenia, czy czekać na nadrzędną decyzję wiednio dobranych rozwiązań technologiczno- przekazaną przez żołnierza. Taki sposób działania -konstrukcyjnych, zaimplementowanych na jednej wymaga zdolności do samodzielnego wyboru najko- platformie (wiele systemów o często trudnych do zu- rzystniejszej jego formy, ale przez sam system (bez nifikowania cechach). Wśród nauk użytecznych pomocy człowieka z zewnątrz). Niestety (co jest w procesie projektowania i rozwoju nowoczesnych w dużym stopniu uzasadnione), budzi to największe

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA US ARMY

obawy, a wynikają one nie tylko z ograniczonych i rozwoju BPL, kładzie się coraz większy nacisk na możliwości technicznych, lecz także z nie do końca autonomiczność działań oraz współdziałanie z zało- przetestowanych pewnych rozwiązań, które mogłyby gowymi i bezzałogowymi systemami uzbrojenia, jak być wykorzystane w procesie doskonalenia robotów. również z żołnierzami na polu walki (z walczącym Najbardziej niepokojące jest jednak to, jak „rozwijają- pododdziałem). Około 2025 roku pododdziały ca się” maszyna, uwolniona od bezpośredniej kontro- US Army będą wspierane przez roboty opracowane li żołnierza-operatora, zachowa się w kolejnych fa- w ramach programu Squad Multipurpose Equipment zach funkcjonowania, uczenia się i dostosowywania Transport (SMET). Ich głównym zadaniem będzie do stawianych przed nią zadań. Czy zinterpretuje je wsparcie w dziedzinie transportu wyposażenia. Pełnić poprawnie? Czy jej działanie wywoła skutki uboczne będą także rolę dostarczycieli energii dla systemów skierowane przeciwko jej twórcom? elektronicznych czy wysuniętych systemów obserwacji. SMET ma mieć między innymi możliwość holo- WYMAGANIA wania w terenie ładunku o masie ponad 450 kg oraz Zgodnie z przedstawianymi założeniami publikacji przemieszczania się w ciągu 72 godzin na odległość Robotics and Autonomous Systems (RAS), której około 100 km. Jego koszt to nie więcej niż 100 tys. zadaniem jest weryfikacja oraz sprecyzowanie wy- dolarów. Przyznano już cztery kontrakty na 20 syste- magań armii USA odnoszących się do możliwości mów, które zostaną przetestowane przez żołnierzy

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 147 DOŚWIADCZENIA

dwóch brygad do końca przyszłego roku. Podobnym boty (biorąc pod uwagę zakres stawianych przed nimi programem jest Enhanced Robotics Payload, którego zadań) powinny być zdolne do pokonywania scho- zasadniczym elementem będzie rozwijany Man- dów, wykonywania skrętów w miejscu, przemieszcza- -Transportable Robotics System Increment II. nia się przez zwężenia czy inne trudno dostępne miej- Również w innych krajach przyjęto podobne zało- sca. Takie możliwości zapewniają: specjalnie zapro- żenia i aby je spełnić, podzielono roboty lądowe ze jektowane układy jezdne (np. wielowahaczowe, względu na zastosowane rozwiązania konstrukcyjne aktywne, z możliwością rekonfiguracji czy modułowe oraz dostosowanie do realizacji stawianych przed nimi – kołowo-gąsiennicowe), odpowiedni rozkład masy zadań. Wyróżnia się zatem następujące kategorie plat- oraz zastosowanie wydajnych układów napędowych. form lądowych: Układy napędowe przyszłych robotów, oprócz kla- – miniplatformy o masie całkowitej do około 30 kg; sycznych rozwiązań, mogą być hybrydowe (duży mo- w tej kategorii mieszczą się m.in. roboty rozpoznaw- ment obrotowy, ekonomiczność, niski poziom emito- cze; wanego hałasu), elektryczne lub inne. Przyjęcie odpo- – małe platformy o masie około 300 kg i ładowno- wiedniego układu (podobnie zresztą jak i jezdnego) ści prawie 150 kg; zaliczamy do niej roboty transpor- będzie wynikać nie tylko z wielkości robota, lecz tak- ROBOTY POWINNY ODRÓŻNIAĆ SIŁY WŁASNE I PRZECIWNIKA ORAZ MÓC OCENIĆ SYTUACJĘ I PODJĄĆ DECYZJĘ, CZY UŻYĆ UZBROJENIA, CZY CZEKAĆ NA DECYZJĘ OD ŻOŁNIERZA

towe przeznaczone do ewakuacji oraz rozpoznawcze że z zakresu stawianych przed nim zadań. Nowe ro- i wsparcia bojowego (w ograniczonym stopniu); dzaje napędów powinny charakteryzować się ekono- – roboty taktyczne o masie od 3 do 5 tys. kg i ła- micznością oraz cichą i bezawaryjną pracą. Przy tym downości rzędu 1–2 tys. kg; są to typowo bojowe ma- długim okresem działania bez konieczności jakiejkol- szyny oraz transportowe, inżynieryjne czy też zabez- wiek ingerencji z zewnątrz. pieczenia działań; W razie zasilania energią elektryczną odpowiednie – duże roboty, czyli bezzałogowe wersje dotychcza- jej źródła opracowuje się zgodnie z zasadą dużej ich sowych wozów załogowych poddanych modernizacji, wydajności i pojemności energetycznej (stosunek dostosowane do nowej roli, lub zupełnie nowe kon- energii użytecznej do masy) przy małych wymiarach strukcje o masie znacznie przekraczającej 5 tys. kg. i masie własnej. Oprócz prac nad ulepszeniem do- Oczywiście podział ten jest umowny. Ulegać bę- tychczas stosowanych rozwiązań dąży się do zastępo- dzie płynnym zmianom w zależności od taktyczno- wania akumulatorów litowo-jonowych nowymi lito- -technicznych, a przede wszystkim konstrukcyjnych wo-siarkowymi (lżejszymi, wydajniejszymi, a przy rozwiązań poszczególnych platform. tym ekonomiczniejszymi w procesie pozyskiwania Jednym z ważniejszych parametrów robotów lądo- i eksploatacji) lub wprowadza baterie produkowane wych jest ich zwiększona mobilność (porównywalna, na bazie polimeru czy też rozkładane panele słonecz- a nawet większa od możliwości jednego żołnierza czy ne. Źródłem energii możliwym do zastosowania są maszyny załogowej) w terenie charakteryzującym się też wodorowe ogniwa paliwowe. Wydajne źródło za- różną nawierzchnią (powierzchnią) czy zabudową silania to zapewnienie odpowiedniego bilansu ener- (np.: teren zurbanizowany, górzysty, leśny, podmokły getycznego do zasilania elektroniki i optoelektroniki itp.). Zapewnia ją odpowiednio skonstruowany układ robota. ruchu, który powinien odznaczać się wysokimi para- Coraz większe zapotrzebowanie na energię to rów- metrami (często wyższymi niż te zapewniane przez nież kłopot z chłodzeniem układów sterowania, klasyczne układy jezdne). Dodatkowo robot mógłby w tym informatycznego. Krzem, na którym opiera się mieć również specjalne zdolności, na przykład poko- około 80% elektroniki, źle przewodzi ciepło, a każdy nywania przeszkody wodnej. elektron, poruszając się, wytwarza ciepło, które Często podawane są minimalne wartości parame- trzeba jakoś „zagospodarować”. Im więc urządzenia trów wpływających na uzyskanie wysokiej mobilno- elektroniczne są mniejsze, tym gorzej jest z odbiorem ści, takie jak zdolność do pokonywania wzniesień ciepła z ich wewnętrznych struktur (chłodzenie i wen- o nachyleniu 60%, poruszanie się po zboczu o nachy- tylacja). Kolejne ograniczenie wynika z zastosowania leniu 40%, pokonywanie rowów o szerokości obecnych technik tworzenia obwodów scalonych, 1000 mm czy ścianek pionowych o wysokości które są niedoskonałe w przypadku produkcji ukła- 600 mm (oczywiście zależy to od wielkości i masy ro- dów wymiarowo mniejszych niż 20 nm. bota). Ponadto, by mógł on towarzyszyć zarówno pie- Innym bardzo istotnym z punktu operowania na lą- chocie, jak i niektórym pojazdom, jego minimalna dzie elementem konstrukcyjnym każdego robota jest prędkość powinna wynosić około 30 km/h. Małe ro- prawidłowo dobrany układ rozpoznania otoczenia,

148 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

w którym będzie on operował. Zwykle składają się na cje, ich śledzenia, zapobiegania im czy przeciwdzia- niego różne czujniki i systemy detekcji obiektów tere- łania. nowych (m.in. skanery laserowe i pozycjonowania, ra- Z mniej istotnych wymagań należy wskazać te dary, głowice optoelektroniczne, czujniki orientacji związane z możliwością transportu robotów różnymi pojazdu itp.). Uzupełniają się one wzajemnie, zapew- metodami, np.: przenoszenia, przewożenia w pojaz- niając zwiększone spektrum uzyskiwanej informacji. dach oraz wewnątrz i na zewnątrz (na zawiesiu) śmi- Nad ich prawidłową pracą czuwają też sterowniki, głowców czy przez samoloty transportowe. Trzeba też moduły komunikacji i mapy otoczenia. Sposoby roz- przyznać, że dostępne technologie nie do końca po- poznania otoczenia podlegają ciągłemu i systema- zwalają na uzyskanie zadowalających zdolności wy- tycznemu rozwojowi. Szczególnie ważne jest tu za- maganych od BPL czy BUPL. By osiągnąć pożądane pewnienie efektywnego przetwarzania danych pocho- rezultaty, potrzeba przede wszystkim czasu na bada- dzących z różnych źródeł (dużej szybkości reakcji nia i testy oraz na właściwą integrację różnych dostęp- i transmisji danych, wysokiej rozdzielczości detekcji nych lub dopiero rozwijanych systemów i układów. i czułości oraz dynamicznego procesu wypracowania Jeżeli porównamy systemy bezzałogowe operujące właściwych decyzji). w powietrzu lub na morzu z lądowymi, to zauważy- ROBOTY POWINNY ODRÓŻNIAĆ SIŁY WŁASNE I PRZECIWNIKA ORAZ MÓC OCENIĆ SYTUACJĘ I PODJĄĆ DECYZJĘ, CZY UŻYĆ UZBROJENIA, CZY CZEKAĆ NA DECYZJĘ OD ŻOŁNIERZA

Do często podkreślanych wad platform bezzałogo- my, że te ostatnie muszą sprostać większej liczbie róż- wych zalicza się te związane z ich „odpornością” na nych problemów do rozwiązania. Działają bowiem WRE i cyberatak. Możliwości przeciwstawienia się w obszarze charakteryzującym się występowaniem takim zagrożeniom obejmują kilka wyodrębnionych wielu naturalnych i sztucznych przeszkód, które trze- kierunków działania. Przykładem odpowiednia sepa- ba albo ominąć, albo pokonać. Samo prawdopodo- racja systemów sterowania maszyną (odrębne systemy bieństwo „kolizji” z innym obiektem ruchomym jest nadzoru, wykorzystania uzbrojenia czy łączności, również dużo większe, a proces kierowania i przesy- przekazywania danych itp.), tak by w wypadku zain- łania informacji utrudniony. Sposobem pokonania fekowania jednego z nich można nadal użyć pozosta- tych trudności będzie po raz kolejny zastosowanie łych. Zwiększa to jednak znacznie koszt ich pozyska- sztucznej inteligencji dzięki zaimplementowaniu nia i eksploatacji (więc może być zastosowany w spe- umiejętności samouczenia się. cyficznej grupie maszyn), a oprócz tego nie zapewnia Oczywiste jest, że zapewnienie robotom możliwo- 100% bezpieczeństwa. ści samodzielnego myślenia wyłącznie z wykorzysta- I tu znów z pomocą przychodzi sztuczna inteligen- niem zaawansowanej techniki komputerowej nie jest cja, która powoduje, że robot może mieć wewnętrzną jedynym rozwiązaniem. Można, na przykład, zastoso- świadomość istniejących zagrożeń oraz własnych wać żywe tkanki nerwowe czy materiały syntetyczne. możliwości i ograniczeń. Wsparciem może być spe- Powstały już pierwsze roboty sterowane kilkuset ty- cjalistyczne oprogramowanie, którego zadaniem bę- siącami żywych neuronów pobranych z mózgu róż- dzie uodpornienie systemów elektronicznych robota nych zwierząt. Również sztuczny mózg może kiero- na te zagrożenia. Oprogramowanie takie izoluje za- wać działaniem żywego organizmu. Tak narodziły się ufane systemy operacyjne, blokuje wykonanie niektó- pierwsze bioboty, czyli rodzaj robotów zbudowanych rych operacji, diagnozuje sieć lub wykrywa luki w jej częściowo z materiału biologicznego. zabezpieczeniach. Przykładem odpowiedzi systemu Prowadzone są prace nad skonstruowaniem biomi- na, chociażby, kasowanie danych jest rozdrobnienie metycznego robota, w którym zaadaptowano by wie- ich pakietów na osobne części, dystrybucja ich w po- dzę na temat biologii ssaków w celu nadania mu spe- szczególnych kawałkach i szyfrowanie każdego z nich cyficznych właściwości pozwalających na poruszanie inaczej. Następnie dane te mogą być ponownie scalo- się w wybranym środowisku. Obecnie rozwiązania, ne tylko przez system znający specjalny kod z instruk- jakie oferuje robotyka biomimetyczna, nie osiągnęły cją, gdzie znajdują się wcześniej rozmieszczone ka- jeszcze wystarczającej dojrzałości technologicznej, by wałki. wprowadzić je do militarnych zastosowań. Uzyskiwa- W przyszłości takie programy mogą być automa- ne jednak i przewidywane wyniki badań pozwalają na tycznie aktualizowane, dzięki czemu przysłane zo- optymistyczne spojrzenie w przyszłość. staną pakiety danych wzbogacających ich możliwo- Same komputery (nawet te najbardziej zaawanso- ści, zbudowane z uwzględnieniem doświadczeń wane) wymagają wielu systemów wsparcia pozwala- z cyberataków czy innych form interwencji. Sama jących im na zdobywanie informacji o otoczeniu pra- sieć może się uczyć reagowania na takie interwen- cy czy o warunkach związanych z realizacją konkret-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 149 DOŚWIADCZENIA

Rosyjski robot bojowy Platform-M jest uzbrojony w wyrzutnie pocisków przeciwpancernych i 7,62 mm karabin maszynowy. MO FEDERACJI ROSJSKIEJ MO FEDERACJI

nych zadań stawianych przez wyposażone w nie efektywniejsze. Wpięcie w sieciocentryczny system systemy walki. zarządzania polem walki i wymiany danych spowodu- Inne ważne zagadnienia związane z rozwojem roje, że maszyny te będą oferowały znacznie więcej botów dotyczą opracowania: możliwości. Ponadto zostaną wprowadzone ulepsze- – platformy z uwzględnieniem najnowszych tech- nia odnoszące się do mobilności czy nowe rozwiąza- nologii budowy układów bieżnych i napędowych oraz nia konstrukcyjne zainstalowanych manipulatorów. ograniczeń wynikających ze specyfiki rozkładu masy Typowo rozpoznawcze roboty mogą konstrukcyjnie i rozmiarów robota; naśladować zwierzęta lub owady oraz mieć zreduko- – odpowiedniego systemu kontroli przyczepności waną sygnaturę optyczną (dzienną i nocną) i radiolo- oraz transmisji mocy; kacyjną. Prawdopodobnie w tej grupie maszyn poja- – procedur związanych z pokonywaniem przeszkód wią się także bioboty. pionowych i poprzecznych; W grupie maszyn transportowych będzie można – zasad samoczynnego działania systemów aktyw- wyróżnić ciężkie pojazdy – klasyczne ciężarówki lub nej stabilizacji i pokonywania przeszkód; modele budowane od podstaw o zwiększonej mobil- – systemu teleoperacji umożliwiającego właściwą ności, przystosowane do działania w specyficznych percepcję warunków ruchu platformy. warunkach i do realizacji wymaganych zadań. Do- Rozważenie tych i wielu innych zagadnień wymaga starczą one zaopatrzenie, przemieszczając się po czasu oraz poniesienia kosztów badań. Uzyskanie fi- wyznaczonych trasach, a w wypadku jakiegokol- nalnych założeń (a przy tym nowych technologii) uza- wiek zagrożenia (lub blokady) powinny być zdolne sadnia jednak podjęte w tym celu kroki. do samodzielnego opuszczenia nakazanej drogi i znalezienia alternatywnych tras. Inne zdolności WIZJA WYKORZYSTANIA będą związane z samozaładunkiem i rozładun- Roboty przyszłości realizujące zadania w obsza- kiem zaopatrzenia, z tankowaniem maszyn bojo- rach, w których już dziś działają maszyny obecnej ge- wych, prowadzeniem ewidencji wydanych materia- neracji (wsparcie wojsk inżynieryjnych, rozpoznanie łów (amunicji) czy gromadzeniem danych itp.), w zasadzie będą funkcjonować na podobnych o potrzebach wojsk. Oczywiście cięższe pojazdy zasadach. Dzięki większej autonomiczności, a przede transportowe mogą wspierać w tych ostatnich zada- wszystkim możliwości samouczenia się, będą również niach maszyny lżejsze.

150 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

Mniejsze roboty będą podążać za żołnierzami, Systemy dowodzenia powinny być częściowo auto- transportując ich wyposażenie. Poza tym będą dostar- nomiczne, wykonywać polecenia robotów decyzyj- czać im energię, prowadzić na ich rzecz rozpoznanie nych, zbierać dane samodzielnie i od robotów wyko- czy pełnić funkcję stacji łączności lub retlanslacyjnej. nawczych oraz przekazywać je do tych pierwszych Część z nich stanie się bazą dla jeszcze mniejszych lub bezpośrednio dowódcy. Będą one kierowały bez- robotów specjalistycznych, np. rozpoznawczych. Ta- pośrednio działaniami robotów wykonawczych, jak kie maszyny będą już mieć pełną lub ograniczoną au- również wzajemnie się uzupełniały w walce. Współ- tonomiczność. Będą też współpracować z pojazdami działać będą z bezzałogowymi i załogowymi platfor- bezzałogowymi i załogowymi albo odgrywać rolę mami (w tym BSP i lotnictwem załogowym), dlatego nośników specjalistycznego uzbrojenia lub wyposaże- powinny charakteryzować się dobrą manewrowością nia obsługiwanego przez żołnierzy. i mobilnością oraz zredukowanymi sygnaturami Odrębną klasę (budowaną również według kon- optycznymi i radiolokacyjnymi. strukcji spójnych z wymienionymi maszynami) będą Robotów wykonawczych o prostej konstrukcji bę- stanowić roboty przeznaczone do lokalizowania dzie najwięcej i zarazem wiele różnorodnych modeli. i ewakuacji rannych. Oprócz autonomicznych zdolno- Ze względu na ograniczenia ekonomiczne oraz praw- ści związanych z tymi zdaniami powinny umieć doko- dopodobieństwo dużych strat będą to zapewne maszy- nywać wstępnej diagnozy stanu chorego, udzielić ny przeznaczone do wykonywania specjalistycznych pierwszej pomocy medycznej oraz samodzielnie go zadań. Wymaganiem stawianym im będzie przede przetransportować w bezpieczne miejsce. Podobnie wszystkim duża mobilność. jak roboty transportowe, będą współdziałały z załogo- Ich możliwości można zwiększyć, stosując autono- wymi wozami ewakuacji medycznej czy polowymi miczne roje, czyli różnorodne zespoły robotów. Na elementami pomocy medycznej. całkowitą efektywność zespołu będą się składać zdol- Najbardziej rozbudowane zdolności będą miały ności każdego robota wchodzącego w jego skład. przyszłe bezzałogowe uzbrojone platformy lądowe, Wpłynie to także na zmniejszenie kosztów oraz za- które ze względu na ich uzbrojenie powinny mieć pewni większą elastyczność w ich wykorzystaniu, możliwość prowadzenia rozpoznania, a przede a także wyeliminuje przynajmniej część wad dotych- wszystkim identyfikacji przeciwnika. Jednak naj- czas stosowanych systemów. Współpracujące ze sobą większym wyzwaniem będzie uzyskanie przez nie roboty wymieniają pozyskane indywidualnie dane, zdolności do samodzielnego podjęcia decyzji, czy wzajemnie się nadzorują i są zdolne współpracować użyć uzbrojenia wówczas, gdy sytuacja i czas nie po- równocześnie z wieloma systemami walki przy niż- zwolą na to nadzorującemu je żołnierzowi. W tym szych kosztach eksploatacji. Roboty wykonawcze miejscu trzeba przyznać, że nasycona zaawansowaną będą reagowały na polecenia robotów decyzyjnych technologią platforma będzie droga w pozyskaniu lub bezpośrednio żołnierza. Oprócz wzajemnej i eksploatacji oraz bardzo cenna (co kłóci się z wy- współpracy będą współdziałać również z maszynami mienionymi zaletami robotów w porównaniu z ma- załogowymi. szynami załogowymi). Dlatego też wydaje się, że w wypadku BUPL powinno się skonstruować wiele BYĆ KONSEKWENTNYM platform – od prostych konstrukcyjnie i tanich robo- W artykule poruszono kwestie wyzwań, proble- tów po bardziej skomplikowane systemy, skończyw- mów i dotychczasowych osiągnięć w dziedzinie two- szy na najbardziej wyrafinowanych robotach decyzyj- rzenia kolejnej generacji lądowych robotów pola wal- nych. ki. Autor starał się pokazać pewne, jego zdaniem, Te ostatnie będą już miały pełną autonomiczność możliwości, jakie daje nowoczesna myśl techniczna i decyzyjność, przy czym w kluczowych sytuacjach w celu rozwiązania trudnych lub obecnie niemożli- ostatnie słowo będzie należeć do żołnierza. Będą one wych do rozwiązania problemów. Przedstawiona wi- działać w strefach mniejszego zagrożenia rażeniem zja wykorzystania platform bezzałogowych jest tylko przez systemy uzbrojenia przeciwnika, mniejsze więc pewną koncepcją wymagającą dalszej dyskusji, będzie prawdopodobieństwo ich zniszczenia, a zatem a przede opracowania harmonogramu prac nad tymi i straty. Roboty decyzyjne na podstawie uzyskiwanych systemami. danych będą mogły nie tylko kierować podległymi Automatyzacja i robotyzacja pola walki już dziś platformami, lecz także „ucząc się” wypracowywać staje się faktem. Można podać wiele przykładów, gdy nowe sposoby ich użycia w walce. W szczególnych zawiódł człowiek, a brak odpowiednich systemów de- sytuacjach zgromadzone i przetworzone przez nie da- cyzyjnych doprowadził do tragedii lub poważnych ne będą stanowić kluczową informację dla podejmują- strat ekonomicznych, politycznych i gospodarczych. cego ostateczną decyzję. Wysokie koszty zamontowa- Dlatego należy dążyć do wprowadzenia zmian. Droga nych w nich zaawansowanych systemów częściowo do osiągnięcia zawierzonych celów jest długa i za- zredukują mniejsze wymagania co do mobilności pewne napotkamy na niej poważne problemy i trud- i zdolności manualnych. Ten typ maszyn powinien ności. Zatem stworzenie docelowych platform to stop- charakteryzować się największą odpornością na pro- niowe osiąganie zakładanych zdolności z uwzględnie- wadzenie przez przeciwnika WRE i cyberataku. niem dostępnych możliwości. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 151 DOŚWIADCZENIA Współpraca z Wikingami

DOSKONALENIE NASZYCH SIŁ ZBROJNYCH W SPRAWNYM DZIAŁANIU NA POLU WALKI WYMAGA SZKOLENIA W RÓŻNYCH WARUNKACH KLIMATYCZNYCH.

płk rez. Tomasz Lewczak Autor jest starszym specjalistą w Oddziale rólestwo Norwegii zajmuje terytorium w zachod- -40oC, a niekiedy spada nawet poniżej. Ponad 26% Szkolenia Kniej i północnej części Półwyspu Skandynaw- powierzchni kraju zajmują lasy, a nieco ponad Międzynarodowego skiego. Ma łączną powierzchnię większą od obszaru 3% gruntów nadaje się do uprawy rolnej. Inspektoratu Polski o około 20% (385 252 km2), ale liczy tylko Szkolenia Dowództwa nieco ponad 5 mln ludności. Graniczy lądowo ze STRUKTURA ORGANIZACYJNA Generalnego Szwecją, Finlandią i Rosją oraz ma granicę morską Położenie geograficzne, liczba ludności, ukształto- Rodzajów Sił z Danią. Południowy i środkowy obszar tego kraju wanie i pokrycie terenu mają wpływ na kształt sił Zbrojnych. leży w strefie klimatu umiarkowanego morskiego, zbrojnych Królestwa Norwegii oraz koncepcję jego a północny (za kołem polarnym) – w strefie klimatu obrony. Ich ogólna struktura przedstawia się następu- umiarkowanego chłodnego morskiego, graniczącego jąco. Siły morskie (największy rodzaj sił zbrojnych) z subpolarnym. Temperatura zimą dochodzi do rozmieszczone są w garnizonach: Sortland, Ramsund

152 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA Współpraca z Wikingami

+ Na kształt sił zbrojnych Królestwa Norwegii, a także koncepcję jego obrony, mają wpływ położenie geograficzne, liczba ludności oraz ukształtowanie i pokrycie terenu. FORVAERTS MEDIEARKI FORVAERTS

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 153 DOŚWIADCZENIA

i Bergen. Liczą 26 okrętów obrony wybrzeża, dzie- 21 tys. żołnierzy + 49,7 tys. członków Norweskiej więć obrony przeciwminowej, sześć okrętów podwod- Gwardii Wewnętrznej, w czasie wojny: około nych oraz pięć fregat. Siły powietrzne stacjonują 74 tys. żołnierzy + 49,7 tys. gwardzistów. w garnizonach: Bardufoss, Bodo, Ørland, Rygge i Gardermoen. Dysponują czterema eskadrami samo- GWARDIA WEWNĘTRZNA lotów F-16 oraz czterema eskadrami samolotów Idea powstania Norweskiej Gwardii Wewnętrznej transportowych Lockheed P3-C Orion. Wojska lądo- (NHG) pojawiła się pod koniec II wojny światowej. we, których trzon stanowi Brygada Północ (North Została ona utworzona 6 grudnia 1946 roku, a jej Brigade), rozmieszczone są w garnizonach: Troms, głównym celem jest niedopuszczenie, aby jeszcze kie- Osterdalen, Oslo, Rena, Setermoen, Bardufoss dykolwiek w przyszłości obce wojska defilowały głów- i Skjold. W czasie pokoju liczą około 9 tys. żołnie- nymi ulicami Oslo przed Pałacem Królewskim, jak to rzy, z czego 4540 to żołnierze zawodowi i 4500 – miało miejsce 9 kwietnia 1940 roku przez wojska nie- SIŁY ZBROJNE z poboru. mieckie. Pierwsza nazwa gwardii brzmiała Milorg (co W CZASIE POKOJU Armia norweska tym różni się od naszych sił po norwesku oznacza „opór”). zbrojnych, że ma tylko trzy rodzaje sił zbrojnych (si- Przepisy norweskiego prawa określają, że jednym LICZĄ OKOŁO ły morskie, siły powietrzne i wojska lądowe), a nie z podstawowych zadań gwardii jest reagowanie kryzy- 21 TYS. pięć. U Norwegów wojska specjalne i wojska obrony sowe. Składa się ona z następujących „segmentów”: ŻOŁNIERZY terytorialnej znajdują się w strukturach organizacyj- 1200 żołnierzy zatrudnionych na stałe, 3500 żołnierzy + 49,7 TYS. no-etatowych trzech rodzajów sił zbrojnych. Do naj- sił szybkiego reagowania (Rapid Reaction Forces – CZŁONKÓW ważniejszych zadań wojsk lądowych należy: RRF) oraz 45 tys. żołnierzy sił wzmocnienia, razem NORWESKIEJ – zapewnienie obrony terytorium kraju w razie około 49 700 gwardzistów. GWARDII ataku; Gwardia wewnętrzna dysponuje w wojskach lądo- WEWNĘTRZNEJ, – monitorowanie sytuacji na granicy z Rosją; wych 216 (około 90% całości NHG), w marynarce W CZASIE WOJNY: – utrzymywanie stałej obecności na obszarze wojennej –17 (około 7,5%) i w siłach powietrznych – OKOŁO kraju w celu przeciwdziałania ewentualnym wtar- 8 kompaniami (około 2,5%). Do głównych zadań tych 74 TYS. gnięciom przeciwnika; pododdziałów należy: ochrona kluczowych obiektów – ochrona i zapewnienie bezpieczeństwa Pałacowi infrastruktury państwowej; monitorowanie i kontrolo- ŻOŁNIERZY Królewskiemu; wanie sytuacji w kraju, przede wszystkim pod kątem + 49,7 TYS. – wydzielanie kontyngentów wojskowych do udzia- zagrożenia wystąpieniem klęsk żywiołowych; pomoc GWARDZISTÓW. łu w międzynarodowych operacjach wsparcia pokoju w zapewnieniu funkcjonowania instytucji publicznych (Peace Support Operations – PSO) z mandatu Organi- i służb porządkowych (policji) w określonych sytu- zacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) lub acjach (np. w razie klęsk żywiołowych); ochrona Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ); mieszkańców przed skutkami klęsk żywiołowych, – wspieranie ludności cywilnej podczas likwidacji a w przypadku aneksji kraju – przed oddziaływaniem skutków klęsk żywiołowych. żołnierzy wojsk okupanta; wspieranie narodowego Dowódcy wojsk lądowych podlegają: systemu zarządzania kryzysowego oraz pomoc miej- – Brygada Północ, scowej społeczności po wystąpieniu klęsk żywioło- – Straż Graniczna – garnizon SOR w Varanger, wych; wzmacnianie wojskowej obecności i ochrona – Gwardia Królewska – garnizon Oslo, wojsk operacyjnych; prowadzenie działań nieregular- – Dowództwo Operacji Specjalnych – garnizon nych. Ponadto w razie uzasadnionych potrzeb może Osterdalen, wydzielić ochotników do kontyngentów wojskowych. – Akademia Wojskowa – garnizon Oslo, Ogólnonarodowa struktura NHG umożliwia rozpo- – Centrum Zabezpieczenia Działań, częcie działań w bardzo krótkim czasie. W tym celu – Centrum Szkolenia Zabezpieczenia Logistycz- muszą zostać spełnione następujące warunki: nego w Ssessvollmoen, – lokalizacja poszczególnych okręgów NHG – Centrum Walki Lądowej – garnizon Osterdalen, pokrywa całe terytorium Norwegii; Rena, – żołnierze rekrutowani do NHG pochodzą ze swo- – kompanie gwardii wewnętrznej wojsk lądowych. ich okręgów; Ponadto w skład sił zbrojnych wchodzi Logi- – szkolenie żołnierzy jest prowadzone na obszarze styczna Organizacja Obronna, Wojskowa Obrona ich okręgu; Cybernetyczna i Norweska Gwardia Wewnętrzna – zapasy środków materiałowo-technicznych prze- (Norwegian Home Guard – NHG, norw. Heimever- znaczonych do prowadzenia działań znajdują się na net – HV). Norweskie Połączone Dowództwo (Nor- terenie okręgu; wegian Joint Headquarters – NJHQ) znajduje się – zadania są realizowane w okręgu. w miejscowości Bodo i jest odpowiedzialne za pro- Gwardia wewnętrzna funkcjonuje w ramach swo- wadzenie operacji militarnych na terytorium kraju ich obszarów odpowiedzialności (Area of Responsi- oraz poza jego granicami. Dowodzi również kon- bility – AOR). tyngentami biorącymi udział w operacjach pokojo- Siły szybkiego reagowania (RRF) są gotowe do wych. Siły zbrojne w czasie pokoju liczą około podjęcia działań w czasie około 60 min od wystąpie-

154 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA

nia zdarzenia, czyli w odpowiedzi na ataki terrory- współpracują z szefem sztabu gwardii wewnętrznej styczne lub zagrożenie bombowe oraz w innych sytu- danej jednostki. W skład rady tego szczebla wchodzą acjach kryzysowych. W czasie pokoju RRF mogą żołnierze z tejże jednostki wojskowej. wspierać policję i inne instytucje porządkowe w egze- W 2003 roku podpisano porozumienie (ustawę) kwowaniu prawa i porządku. W każdym okręgu jest między Departamentem Sprawiedliwości a Departa- minimum jeden pododdział RRF. Występują one we mentem Obrony, które precyzuje zakres obowiązków wszystkich rodzajach sił zbrojnych. podczas prowadzenia wspólnych działań. Wydano do W zależności od potrzeb i planowanych zadań niego rozporządzenia wykonawcze. Ustawa z 2003 w skład tych sił wchodzą następujące pododdziały: roku precyzuje zakres dowodzenia (kierowania) i kon- rozpoznawcze; strzelców wyborowych; żandarmerii troli (Command and Control – C2) oraz współpracę wojskowej; z psami obronnymi; obrony przed bronią między policją i siłami zbrojnymi. masowego rażenia (OPBMR); zabezpieczenia logi- Na szczeblu regionalnym podpisano również lokal- stycznego; medyczne; łączności; bojowe RRF, a także ne porozumienia między komendami regionalnej po- zespoły nurków (do prowadzenia podwodnych reko- licji i terytorialnymi dowództwami. Są to kluczowe nesansów, wykrywania materiałów wybuchowych instrumenty służące integracji oraz zrozumieniu za- itp.); stanowiska obserwacji wybrzeża oraz zespoły sad wspólnego użycia sił i środków podczas wspól- pokładowe (do prowadzenia obserwacji, kontroli oraz nych działań. Ustawa z 2003 roku reguluje m.in. takie inspekcji statków, okrętów, jachtów i łodzi). kwestie, jak: transport; uzbrojenie i wyposażenie żoł- nierzy NHG; zakres działań podejmowanych podczas SYSTEM NABORU I KONTROLI katastrof lub klęsk żywiołowych oraz w ramach po- Do NHG rekrutowani są ochotnicy. Szeregowi szukiwania i ratownictwa. Dokument ten ustala rów- mogą w niej służyć do 44. roku życia, a w wyższych nież zakres pomocy udzielanej policji przez NHG. stopniach – identycznie jak w norweskich siłach Struktura Norweskiej Gwardii Wewnętrznej jest na- zbrojnych. W ciągu roku szeregowi szkolą się siedem stępująca: dni, a podoficerowie i oficerowie – dziewięć. Dodat- – sztab (Elverum), na którego czele stoi szef, kowo żołnierze są zobowiązani ukończyć specjali- –11 okręgów, styczne kursy wymagane na danym stanowisku służ- – szkoła podoficerska NHG (Ponsanger), bowym. Zapleczem „dorosłej” NHG jest „młodzieżo- – szkoła NHG i Centrum Szkolenia Specjalistów wa” gwardia wewnętrzna. Służy w niej obecnie (Dombas), ochotniczo około 800–1000 młodych ludzi w wieku – szkoła NHG i Centrum Szkolenia Specjalistów od 16 do 21 lat. marynarki wojennej. Gwardia podlega dowódcy Norweskiego Połączo- Siły NHG marynarki wojennej mają analogiczne nego Dowództwa (NJHQ). W zależności od jej rodza- zadania jak gwardia wojsk lądowych, z tą tylko różni- ju poszczególne pododdziały podlegają merytorycz- cą, że dotyczą obiektów i obszarów związanych nie dowódcom: wojsk lądowych, sił powietrznych z MW. Ponadto do ich zadań należy monitorowanie lub marynarki wojennej. wszelkich działań na morzu i wzdłuż wybrzeża. Norwegowie dysponują miejscowymi komitetami W ich strukturze znajdują się również pododdziały i radami gwardii wewnętrznej, w skład których wcho- nurków. Mają do dyspozycji kilkadziesiąt różnego ro- dzą przedstawiciele władz lokalnych oraz wyżsi rangą dzaju okrętów. policjanci. To właśnie oni uczestniczą w komisjach re- Również NHG sił powietrznych wykonuje iden- krutacyjnych, które weryfikują chętnych do służby. tyczne zadania jak gwardia wojsk lądowych. Ponadto Oczywiście kandydaci wcześniej muszą pozytywnie wypełnia część obowiązków żandarmerii wojskowej przejść badania lekarskie i testy sprawności fizycznej. oraz odpowiada za przedsięwzięcia obrony przed bro- Najwyższym ciałem gwardii wewnętrznej jest Rada nią masowego rażenia (OPBMR), pomoc medyczną Narodowa, która współpracuje z szefem Sztabu Gwar- oraz ochronę i obronę lotnisk. dii Wewnętrznej. Rada Narodowa składa się Podział obowiązków między szefem sztabu NHG z 13 osób – przedstawicieli miejscowego społeczeń- a dowódcą NJHQ jest następujący. Szef sztabu planu- stwa (najczęściej lokalnych władz) oraz Konfederacji je, organizuje i prowadzi szkolenia oraz przygotowuje Norweskich Przedsiębiorców (Confederation of Nor- żołnierzy i pododdziały do prowadzenia działań. Na- wegian Enterprise – NHO), członków Konfederacji tomiast dowódca NJHQ dowodzi działaniami gwardii Unii Handlu (Confederation of Trade Union – LO) po przekazaniu przez szefa sztabu wyszkolonych jej oraz żołnierzy z okręgów gwardii wewnętrznej. pododdziałów pod jego dowodzenie. Szczeblem niższym od Rady Narodowej są rady Co roku NHG uczestniczy w kilkunastu, a nawet okręgów współpracujące z szefem sztabu gwardii we- kilkudziesięciu (w zależności od potrzeb) przedsię- wnętrznej okręgu. Rady te są dziesięcioosobowe, wzięciach realizowanych na korzyść miejscowych a ich przedstawiciele wywodzą się z analogicznych społeczności oraz w ramach ochrony wojsk (Force instytucji jak członkowie Rady Narodowej. Protection – FP). Norweska Gwardia Wewnętrzna na- Kolejnym szczeblem Norweskiej Gwardii wiązała również międzynarodową współpracę szkole- Wewnętrznej są rady jednostek wojskowych, które niową. Najczęściej są to wspólne ćwiczenia oraz wy-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 155 DOŚWIADCZENIA

miana doświadczeń z amerykańską Gwardią Narodo- istotne kwestie współpracy, skupiając się głównie na wą stanu Minnesota. takich zagadnieniach, jak: zadania realizowane przez Królewskie Siły Morskie Norwegii; perspektywy roz- WYKORZYSTAĆ MOŻLIWOŚCI woju okrętów podwodnych obu państw; wspólne strze- Norweska oferta współpracy dla naszych sił zbroj- lania rakietowe NSM; kształcenie oficerów na potrze- nych jest bardzo szeroka i dotyczy przede wszystkim by RNoN. W trakcie wizyty zapoznano się z wybrany- przedsięwzięć szkoleniowych (wspólne szkolenia mi elementami kształcenia oficerów w Akademii i udział w ćwiczeniach, m.in. z wykorzystaniem sys- Królewskich Sił Morskich Norwegii. temów symulacji pola walki) oraz oczywiście sprze- W dniach 29 lutego – 9 marca 2016 roku przedstawi- daży uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Kolejne jej ciele MW (213 marynarzy) wzięli udział w ćwicze- obszary odnoszą się między innymi do zobowiązań niach „Cold Response ’16”. Ze strony polskiej w przed- natowskich, a także do konsultacji eksperckich w za- sięwzięciu tym uczestniczyły: fregata rakietowa typu kresie profesjonalizacji sił zbrojnych, polityki bez- OHP ORP „Generał Tadeusz Kościuszko” z 3 Flotylli pieczeństwa i infrastruktury obronnej. Ponadto Pol- Okrętów oraz śmigłowiec pokładowy SH-2G z Bryga- ska i Norwegia uczestniczą w międzynarodowym dy Lotnictwa Marynarki Wojennej. Zasadnicze cele programie wspólnej „produkcji” danych geoprze- udziału polskiej fregaty i śmigłowca w tych ćwicze- strzennych (Multinational Geospatial Co-Production niach to: pogłębienie znajomości procedur wzywania Programme – MGCP). wsparcia lotnictwa myśliwskiego i patrolowego (Air Współpraca polskiej marynarki wojennej z siłami Support Request – AIRSUPPREQ); wykorzystanie ho- morskimi Norwegii koncentruje się głównie na reali- lowanych aktywnych i pasywnych systemów akustycz- zacji umowy na dostarczenie przez norweską firmę nych; wykonywanie zadań ogniowych we współdziała- Kongsberg Defence & Aerospace zasadniczego niu z innymi okrętami; użycie środków walki radioelek- uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla Morskiej Jed- tronicznej, a także doskonalenie umiejętności: obsady nostki Rakietowej (MJR). bojowego centrum informacyjnego (BCI) i pomostu Umowa obejmuje: systemy rozpoznania, dowodzenia prowadzenia walki podwodnej, nawodnej i powietrznej; i łączności oraz kierowania uzbrojeniem, a także wy- obsady działu broni podwodnej użycia pasywnego so- rzutnie rakietowe, rakiety Naval Strike Missile (NSM) naru holowanego na głębokich i płytkich akwenach oraz elementy zabezpieczenia logistycznego (samo- morskich oraz pracy kontrolera lotów związanej z koor- chody transportowo-załadowcze i mobilne warsztaty). dynacją działań statków powietrznych. Testy odbiorcze systemu przeprowadzono na Cen- W trakcie rewizyty dowódcy Marynarki Wojennej tralnym Poligonie Sił Powietrznych oraz w 43 Bazie Norwegii w dniach 14–15 marca 2016 roku podpi- Lotnictwa Morskiego z wykorzystaniem jednostek sano porozumienia uszczegóławiające (Project pływających 3 Flotylli Okrętów. W trakcie każdego Arrangement – PA) strzelania rakietowe Naval Stri- etapu testów w naszym kraju przebywali przedstawi- ke Missile w 2016 roku. W okresie maj–czerwiec ciele Kongsberg Defence & Aerospace. Natomiast 2016 roku wydzielony przez DGRSZ komponent przedstawiciele naszej marynarki wojennej brali udział (w skład którego wchodził moduł bojowy Morskiej w Norwegii w fazie przygotowań bazy szkoleniowej Jednostki Rakietowej, ORP „Kontradmirał Xawery do strzelań rakietowych na poligonie Andoya. Czernicki” oraz samolot patrolowo-rozpoznawczy Oficerowie marynarki wojennej biorą udział w cy- An-28 B1R Bryza) zrealizował wspólnie z Królew- klicznych spotkaniach w ramach Forum Użytkowni- skimi Siłami Morskimi Norwegii wspomniane ków Rakiet NSM, z których pierwsze, inicjujące, od- strzelania. Moduł bojowy wykonał dwa starty rakiet było się w 2011 roku w USA, a kolejne są organizowa- ziemia–woda, natomiast okręt wraz z samolotem ne naprzemiennie w Polsce i Norwegii. zabezpieczał rejon strzelań. Historia strzelań rakietami NSM jest dość intere- Ponadto okręty MWRP w ramach cyklicznych ćwi- sująca. We wrześniu 2015 roku podczas Międzyna- czeń „BALTOPS”, „Northern Coasts” oraz „Open rodowego Salonu Przemysłu Obronnego (MSPO) Spirit” współdziałały z okrętami MW Norwegii. w Kielcach podpisano umowę ramową (Implemen- W trakcie ćwiczeń „Northern Coasts 2016” załogi ting Arrangement – IA) na strzelania rakietowe okrętów i statków powietrznych szkoliły się w prowa- Naval Strike Missile (NSM). Na podstawie tego do- dzeniu działań przeciwko: okrętom podwodnym kumentu Marynarka Wojenna RP ma stały dostęp do (Anti Surface Warfare – ASW), obiektom powietrz- poligonu morskiego Andoya. Następnie, również we nym (Anti Air Warfare – AAW) i okrętom nawodnym wrześniu 2015 roku, odbyło się polsko-norweskie (Anti Subsurface Warfare – ASuW). Brały również spotkanie robocze, którego tematem były możliwo- udział w działaniach: asymetrycznych (Asymetric ści wspólnych strzelań rakietowych na tym poligonie Warfare – ASyW), przeciwminowych (Mine Counter w 2016 roku. Measure Warfare – MCMW), opóźniających dotarcie W trakcie wizyty delegacji Inspektoratu Marynarki okrętów przeciwnika lub jego zabezpieczenia logi- Wojennej (IMW) DGRSZ (20 stycznia 2016 roku) stycznego w obszar morskiej bitwy (Maritime Inter- u dowódcy Królewskich Sił Morskich Norwegii (Royal diction Operation – MIO) oraz w ochronie wojsk Norwegian Navy – RNoN) w Bergen omówiono (Force Protection – FP) samodzielnie lub w ramach

156 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA FORVAERTS MEDIEARKI FORVAERTS

SIŁY MORSKIE – NAJWIĘKSZY RODZAJ SIŁ ZBROJNYCH – LICZĄ 26 OKRĘTÓW OBRONY WYBRZEŻA, DZIEWIĘĆ OBRONY PRZECIWMINOWEJ, SZEŚĆ OKRĘTÓW PODWODNYCH ORAZ PIĘĆ FREGAT.

jednostek / grup zadaniowych (Task Unit / Task Norwegii w latach 2019–2020; udoskonalanie systemu Group). Ponadto ćwiczono uzupełnianie zapasów na NSM (Naval Strike Missile) oraz przygotowanie MJR morzu (Replenishment at Sea – RAS). Z kolei od 16 do do kolejnych strzelań rakietowych. 21 października 2016 roku w Bergen odbyły się warsz- W jego ramach zainicjowano proces planowania ko- taty robocze z przedstawicielami RNoN i FFI (Norwe- lejnego wspólnego strzelania rakietowego na poligonie ski Ośrodek Badawczy), w czasie których przedstawio- Adnoya (wstępnie przyjęto rok 2019). W najbliższych no wstępny raport ze strzelań Morskiej Jednostki Ra- latach wspólnie z Norwegami planowane są następują- kietowej i Royal Norwegian Navy, przeprowadzonych ce ćwiczenia: przeciwko okrętom podwodnym (Com- w dniach 6 maja – 7 czerwca 2016 roku. bined Anti-Submarine Exercise – CASEX); obrony Natomiast w 2017 roku od 3 do 17 lutego uczestni- przeciwlotniczej (Air Defence Exercise); przeciwko czyliśmy w ćwiczeniach taktycznych „T.G. 17-1” okrętom nawodnym (Surface Exercise – SURFEX) z norweską marynarką wojenną na akwenie Morza oraz z prowadzenia różnych działań (Miscellaneous Północnego i wodach terytorialnych oraz w przestrze- Exercise – MISCEX). Ponadto przedstawiciele IMW ni powietrznej Królestwa Norwegii. Ponadto w 2017 DGRSZ i Inspektoratu Uzbrojenia realizują proces roku nasza MW w ramach międzynarodowych ćwi- oceny wymagań operacyjno-taktycznych strony pol- czeń „BALTOPS”, „Northern Coasts” oraz „Open skiej i norweskiej w sprawie wspólnego pozyskania Spirit” współdziałała z Norwegami. okrętu podwodnego nowego typu. Ósma edycja forum użytkowników rakiet NSM mia- ła miejsce w dniach 17–19 października 2017 roku WOJSKA LĄDOWE w Siemirowicach. W trakcie spotkania poruszono na- Jednostki podległe dowódcy generalnemu współ- stępującą problematykę: wdrażanie do wykonywania pracują od 2014 roku ze stroną norweską w prowadze- zadań 2 Dywizjonu Ogniowego Morskiej Jednostki niu działań w warunkach zimowych. Rakietowej (MJR); zabezpieczanie przez Kongsberg W 2015 roku odbyły się polsko-norweskie konsulta- Defence & Aerospace procesu eksploatacji uzbrojenia cje na szczeblu podsekretarzy stanu w Ministerstwie i sprzętu wojskowego; zapewnianie bezpieczeństwa Obrony Narodowej i Ministerstwie Spraw Zagranicz- strzelań; wymiana doświadczeń z użytkowania poligo- nych, w wyniku których przedstawiono propozycję nu morskiego Andoya oraz wskazanie kierunków jego dwustronnej współpracy wojskowej w dziedzinie mo- unowocześnienia; rozwój Królewskich Sił Morskich dernizacji czołgów Leopard 2A4. Inspektorat Wojsk

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 157 DOŚWIADCZENIA

Lądowych (IWL) DGRSZ wnioskował w 2016 roku waniu następcy zestawów rakietowych typu Newa o zakup dwóch używanych czołgów Leopard 1 do na- i Krug przedstawiciele polskich sił powietrznych zło- uki jazdy (są one niezbędne dla Ośrodka Szkolenia żyli wizyty w jednostkach mających w uzbrojeniu ze- Leopard w Świętoszowie). Zasadne byłoby korzysta- stawy rakietowe średniego zasięgu NASAMS (Norwe- nie w większym stopniu z norweskiej bazy szkolenio- gian Advanced Surface to Air Missile System) oraz ze- wej oraz świetnie wyszkolonych instruktorów. Do tzw. stawy NASAMS II. Zapoznano się z ich obsługą sztandarowych norweskich ośrodków szkolenia zali- i eksploatacją, a także strukturą, organizacją i infra- cza się: Sojusznicze Centrum Szkolenia (Allied Trai- strukturą jednostek wyposażonych w te systemy walki. ning Centre – ATC); Norweską Szkołę Zimowej Przedmiotem zainteresowania był również system Walki (Norwegian School of Winter Warfare – szkolenia i zgrywania obsług oraz charakterystyka ra- NSWW); Centrum Eksperckie Działań w Warunkach kiet stosowanych do tych systemów. Ponadto w maju Zimowych (Centre of Excellence for Cold Weather 2015 roku przedstawiciele Inspektoratu Uzbrojenia, Operations – COE-CWO). Szczególnie rekomendowa- Inspektoratu Rodzajów Wojsk (IRW) DGRSZ oraz ne norweskie kursy to: instruktorów SERE – polecany 33 Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej ob- przede wszystkim dla podoficerów i oficerów z Cen- serwowali strzelania rakietowe prowadzone z użyciem trum Szkolenia Wojsk Lądowych oraz z wojsk spe- wspomnianego systemu. cjalnych; ostrzegania przed lawinami i ratowania ludzi Poza tym w ramach kontaktów wielostronnych przez nie zasypanymi – polecany dla żołnierzy przedstawiciele Szefostwa Transportu i Ruchu Wojsk 21 Brygady Strzelców Podhalańskich i z wojsk spe- Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych wraz z norwe- cjalnych; prowadzenia walki w warunkach zimowych skim partnerem uczestniczą w pracach – w ramach – dla żołnierzy z jednostek wojskowych realizujących tymczasowego porozumienia – dotyczących lotni- cel NATO L1105 Zdolność do prowadzenia działań czego transportu strategicznego (Strategic Airlift In- w ekstremalnych warunkach klimatycznych. Przedsta- terim Solution – SALIS) oraz inicjatywy uzyskania wiciele wojsk lądowych cyklicznie uczestniczą zdolności lotniczego transportu strategicznego w ćwiczeniach i szkoleniach organizowanych w ra- z użyciem samolotów C-17 (Strategic Airlift Capabi- mach Porozumienia Państw Nordyckich (Nordic lity – SAC C-17). Coordinated Arrangement for Military Peace Support – NORDCAPS), które pozwalają im zdobyć doświad- INNE RODZAJE SIŁ ZBROJNYCH czenie niezbędne w działaniu w skrajnych warunkach Współpraca naszych wojsk specjalnych z Norwega- zimowych. Przykładem mogą być ćwiczenia „Winter mi to przede wszystkim szkolenia instruktorów SERE Training” oraz „Joint Winter”. (Survival, Evasion, Resistance, Escape – przetrwanie, Wydaje się zasadne rozważenie wykorzystania nor- unikanie, opór w niewoli, ucieczka). Kursy prowadzo- weskich doświadczeń z wyposażania pododdziałów ne w Norwegii umożliwiają naszym instruktorom przy- rozpoznawczych oraz specjalnych w racje żywnościo- gotowanie się do realizowania szkolenia w warunkach we konserwowane metodą liofilizacji (suszenie subli- ekstremalnie niskiej temperatury. Ponadto współpraca macyjne zamrożonych substancji, polegające na bezpo- z Norwegami umożliwia rozwijanie zdolności działa- średnim przejściu ze stanu stałego w stan gazowy, z po- nia operatorów zespołów bojowych w klimacie subark- minięciem stanu ciekłego). Zagwarantuje to mniejsze tycznym w terenach wysokogórskich, w tym również obciążenie żołnierzy oraz zapewni większą przestrzeń przemieszczania się na nartach. W tym kontekście pod- ładunkową (liofilizowana żywność ma mniejszą obję- oddziały wojsk specjalnych uczestniczyły m.in. w ćwi- tość niż tzw. standardowa). Celowe byłoby także, by czeniach „Cold Response ’16”. Strona polska wystoso- stosowane w Norwegii systemy maskowania termicz- wała zaproszenie do Norwegów o wsparcie zespołem nego znalazły się w wyposażeniu polskich pododdzia- morskich operacji specjalnych Dowództwa Komponen- łów, zwłaszcza systemy maskowania przed środkami tu Operacji Specjalnych (Special Operations Compo- napadu powietrznego. Należy także doskonalić umie- nent Command – SOCC) w ramach Sił Odpowiedzi jętności polskiego personelu medycznego podczas NATO (SON) podczas naszej odpowiedzialności za wspólnych szkoleń z norweskimi kolegami na temat SOCC w 2020 roku. postępowania w przypadku wystąpienia hipotermii Wojska specjalne są szczególnie zainteresowane oraz ze znajomości profilaktyki i leczenia odmrożeń. kontynuacją szkolenia sekcji K9 (psów bojowych), wymianą doświadczeń z prowadzenia działań w wa- SIŁY POWIETRZNE runkach zimowych (również w środowisku wodnym) W 2015 roku w trakcie polsko-norweskich konsulta- oraz ofertą kursów proponowaną przez norweską cji na szczeblu podsekretarzy stanu w MON i MSZ School of Winter Warfare. przedstawiono propozycję dwustronnej współpracy W ostatnim czasie Dowództwo Wojsk Obrony Tery- w dziedzinie eksploatacji samolotów F-16. Obejmo- torialnej nawiązało współpracę szkoleniową z Norwe- wałaby ona następujące zagadnienia: remonty napę- gian Home Guard (NHG). Będzie ona polegać przede dów lotniczych; zaopatrywanie w części zamienne do wszystkim na wspólnym szkoleniu oraz udziale w ćwi- F-16; serwisowanie oraz procesy obsługowo-napraw- czeniach organizowanych na terytorium obu krajów, cze tych samolotów. W latach 2007–2015 w poszuki- a także na wymianie doświadczeń. n

158 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 DOŚWIADCZENIA Szpiegowanie świata

JESZCZE DO NIEDAWNA TO WYWIAD STANÓW ZJEDNOCZONYCH BYŁ NAJBARDZIEJ ROZWINIĘTĄ TECHNOLOGICZNIE SŁUŻBĄ INFORMACYJNĄ NA ŚWIECIE. JEDNAK NA ARENIE POJAWILI SIĘ NOWI AKTORZY.

Przemysław Miller becnie Rosjanie dorównują swoimi technologicz- znaczanie kierunków poszczególnych zadań. System Onymi możliwościami Amerykanom i bez naj- kontroluje tego typu prace w mediach społecznościo- mniejszego problemu mogą inwigilować oraz kontrolo- wych oraz reguluje pozyskiwanie wyselekcjonowanych wać korespondencję elektroniczną wysyłaną przez ser- informacji w obrębie podjętych tematów. Ostatnim ele- wery popularnej poczty Yahoo. Służby wywiadowcze mentem rosyjskiego systemu wojny informacyjnej jest to bezapelacyjnie najbardziej elitarne i jednocześnie Sztorm-12, który odpowiada za politykę publikowania okryte największą tajemnicą komponenty wojskowe odpowiednio przygotowanych informacji we wszyst- Federacji Rosyjskiej. Nadal niewiele o nich wiadomo, kich mediach społecznościowych. System ten przygo- Autor jest członkiem a posiadana na ich temat wiedza za sprawą planowych towany jest nie tylko do manipulowania i sterowania General News Service „przecieków” może de facto być próbą celowej, dalszej świadomością masową poza granicami Rosji, lecz tak- Network Association Inc. dezinformacji w tej jakże delikatnej materii. że na jej terytorium. Dzięki niemu możliwe jest oddzia- European News Agency/ ływanie na treści ogólnie dostępne w zasobach Interne- General News Service. IDZIE NOWE tu, a tym samym wpływanie na opinię społeczną na ca- W 2012 roku Służba Wywiadu Zagranicznego Fede- łym świecie. Istota jego działania jest banalnie prosta, racji Rosyjskiej (SWZ lub SWR) ogłosiła trzy przetargi bo oto za pośrednictwem popularnych i lubianych na zbudowanie systemu manipulowania świadomością przez internautów mediów można z powodzeniem de- masową za pośrednictwem popularnych sieci społecz- zawuować na przykład nieprzychylne Rosji komenta- nościowych. W ramach testów nowy system, jak dono- rze, poglądy i wypowiedzi zagranicznych polityków. szą gazety „Kommiersant” i „Izwiestija”, został z powodzeniem przetestowany w państwach Europy WSZYSTKO JEST W E-MAILACH Wschodniej. Początkowym etapem było stworzenie Wywiad zagraniczny Rosji ma również nieograniczo- systemu Dysput, odpowiedzialnego za monitorowanie ny dostęp do systemu SORM-4 odpowiadającego za treści szeroko rozumianej blogosfery oraz niezwykle monitoring wszystkich światowych serwerów poczto- popularnych sieci społecznościowych na świecie. Ana- wych. Tym samym uzyskuje dostęp do historii połączeń, lizuje on wszystkie procesy kształtowania wirtualnej numerów IP i aktywności w serwisach społecznościo- społeczności oraz rozpowszechnia informacje w sie- wych. Inwigilacja jest jeszcze łatwiejsza, jeśli korzysta ciach. Dodatkowo odpowiada między innymi za wska- się z ogólnie dostępnych sieci Wi-Fi. SORM-4 został zywanie czynników, które wpływają na popularność dodatkowo połączony z systemem podobnym do ame- i skuteczny zasięg rozchodzenia się owych informacji. rykańskiego Echelon i załącza się z automatu na poja- Drugim systemem jest Monitor-3, przeznaczony do wiające się słowa kluczowe. Prowadzi to do sytuacji, analizy metody organizacji oraz kierowania w Interne- w której osoba objęta taką inwigilacją z miejsca jest cie wspólnotą ekspertów, którzy odpowiadają za wy- poddawana jeszcze dokładniejszej obserwacji w sieci.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 159 DOŚWIADCZENIA

Jedną z najbardziej znanych akcji był zmasowany Za wieloma tego rodzaju działaniami stoi nie tylko cyberatak na Estonię. Wówczas nie chodziło co prawda SWR, lecz także Rosyjski Instytut Studiów Strategicz- o kradzież poufnych danych, lecz o sparaliżowanie sys- nych (RISS), kierowany przez byłego dyrektora wy- temów informatycznych. Rosjanie podsłuchiwali za- wiadu zagranicznego Rosji Michaiła Fradkowa. Swym granicznych przedstawicieli podczas szczytu G2 zasięgiem obejmuje nie tylko UE i USA, lecz również w Petersburgu. Specjalnie przygotowane w tym celu Ukrainę, Syrię i Afganistan. Instytut pełni rolę zarówno pednrive’y i ładowarki do smartfonów automatycznie precyzyjnie działającego „mózgu”, jak i sprawnie funk- instalowały szpiegowskie oprogramowanie. Generowa- cjonującej służby specjalnej z całym arsenałem instru- nie wirusów oraz wykorzystywanie inżynierii społecz- mentów umożliwiających skuteczną agresję. To inno- nej jest nie tylko tanie i szybkie, lecz również wygodne wacyjne połączenie wielu różnych kompetencji prze- i bardzo skuteczne, a SWR ma odpowiednie zasoby, kształciło tę instytucję w poważny element na arenie aby je wytwarzać według zapotrzebowania. Podejrze- międzynarodowej. Unia Europejska wana jest także o prowadzenie elektronicznego wywia- Instytut powstał w wyniku dekretu, który w 1992 na celowniku du na terenie innych państw UE. roku podpisał Borys Jelcyn w celu przejęcia spuścizny Oprócz tego RISS pro- po Instytucie Naukowo-Badawczym Problemów Wy- wadzi z Krymu zakrojo- KASPERSKY W SŁUŻBIE wiadowczych I Głównego Zarządu KGB, który rozwią- ne na dużą skalę działa- Popularny program antywirusowy opracowany zano po rozpadzie ZSRR. nia wymierzone przez firmę Kaspersky Lab szpiegował swoich nieświa- Formalnie podlegał on Służbie Wywiadu Zagranicz- w Grecję, Cypr i Maltę. domych niczego użytkowników. Co więcej, oprogra- nego, jednak był narzędziem w rękach prezydenckiej Prowadzi też między innymi operacje wymie- mowanie to zostało zmodyfikowane w taki sposób, by administracji. Większość jego analiz i raportów po- rzone przeciwko Turcji. jego użytkownicy nie mogli wiedzieć o tym fakcie. Od- wstawała w tym czasie na wyłączne zamówienie Rady Należy wspomnieć, że powiednio spreparowany program antywirusowy prze- Bezpieczeństwa Rosji. Od 2009 roku Instytut przeszedł dwa popularne londyń- szukiwał wszystkie pliki w komputerach, poszukując swoistą metamorfozę polegającą na radykalnej zmianie skie dzienniki, „The In- dependent” i „Evening takich oznaczeń, jak „ściśle tajne” oraz różnych tajnych metod działania. Chcąc być innowacyjnym w pracy Standard”, są – za spra- oznaczeń kodowych, które są używane w oprogramo- wywiadowczej, zdecydował się sięgnąć po zdecydowa- wą przemyślanych ope- waniu administracji rządowej USA. Pikanterii całej nie mniej kosztowne i obarczone mniejszym ryzykiem racji finansowych sprawie dodaje fakt, że firma Kaspersky Lab została za- dekonspiracji niż struktury agenturalne materiały wy- SWR – w rosyjskich rę- łożona przez absolwenta szkoły kryptologii KGB Jew- wiadowcze pochodzące z jawnych źródeł, takie jak: kach, a „The Times” i „The Daily Telegraph” gienija Kaspierskiego i ma siedzibę w Moskwie oraz media elektroniczne, media społecznościowe, fora in- zamieszczały „sponsoro- 33 oddziały na całym świecie, w tym od 2000 roku ternetowe, prasa, nie mówiąc już o międzyludzkich wane” wkładki tema- w naszym kraju. Ten popularny program antywirusowy kontaktach i relacjach. To wtedy RISS po raz pierwszy tyczne poświęcone jest używany przez ponad 400 mln użytkowników zdecydował się korzystać w swoich działaniach z think Rosji, które były redago- wane przez ekspertów komputerów na całym świecie. Sprawę elektroniczne- tanków, podpatrując ich biznesową i akademicką ideę. z RISS. CIA uważa, go szpiegowania przez wspomniane oprogramowanie Tak pojawiła się w RISS między innymi sekcja stricte że Rosjanie, korzystając odkryli izraelscy hakerzy działający na zlecenie Mosa- analityczna, której integralną częścią stał się tzw. biały z Guccifer 2.0, Wiki- du i niezwłocznie poinformowali o tym fakcie Amery- wywiad. Oprócz tego Instytut odpowiada za nowe rela- Leaks i DCLeaks, wła- kanów, w tym m.in. NSA, która wszczęła w tej sprawie cje Rosji ze światem zachodnim, których swoistym mywali się do skrzynek e-mailowych Partii odrębne śledztwo. Jako źródło poważnego wycieku da- znakiem rozpoznawczym jest wielkomocarstwowa Demokratycznej, nych z administracji rządowej USA wskazano pracow- konfrontacja z USA oraz członkami NATO. aby udostępnić nega- nika jednego z oddziałów Agencji, w którym pracowa- tywne komentarze na li właśnie hakerzy odpowiedzialni za zbieranie danych EKSPANSJA temat rywali Donalda Trumpa. wywiadowczych o zagranicznych celach. Zawinił jak Określone cele ma wobec Mołdawii delegatura In- zawsze człowiek. W tym wypadku pracownik NSA, stytutu działająca w separatystycznym Naddniestrzu. który niezgodnie z obowiązującymi procedurami bez- Jej zadaniem jest skuteczne hamowanie prounijnych pieczeństwa przechowywał jej tajne dokumenty w do- dążeń władz Kiszyniowa, które za wszelką cenę sta- mowym komputerze, na którym miał zainstalowany rają się wyrwać z orbity wpływów Rosji. Tu też Ro- program antywirusowy Kaspersky’ego. Dopiero po sjanie odnieśli spektakularny sukces, ponieważ udało tych kompromitujących Amerykanów wydarzeniach im się wprowadzić na fotel prezydenta prorosyjskie- Ministerstwo Bezpieczeństwa Narodowego nakazało go polityka, który skutecznie sabotuje prounijną wszystkim cywilnym agencjom rządowym usunięcie orientację dążeń politycznych Mołdawii i optuje za ze swoich komputerów oprogramowania Kaspersky integracją euroazjatycką. Nieco inne priorytety dla Lab. Do czasu tej decyzji było ono dopuszczone do odmiany ma delegatura RISS na Krymie, która przy- wykorzystania w 22 agendach rządowych USA. Kolej- brała nazwę Instytut Śródziemnomorski. Odpowiada ne poważne ostrzeżenia dotyczące ewentualnego zasto- ona za prowadzenie działań wywrotowych na terenie sowania tego oprogramowania produkowanego przez Bałkanów, począwszy od Bułgarii, przez Macedonię, rosyjskiego potentata technologicznego potwierdziło Czarnogórę, Serbię, aż po Bośnię i Hercegowinę. Ce- także brytyjskie Centrum ds. Cyberbezpieczeństwa. lem tych działań jest zahamowanie i skomplikowanie Przekazano je instytucjom rządowym oraz prywatnym procesów integracji państw b. Jugosławii ze struktu- firmom. rami NATO i UE. n

160 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 RECENZJE

SZTUKA WOJENNA UMIEĆ ZWYCIĘŻAĆ

WSZECHSTRONNE WYSZKOLENIE ŻOŁNIERZY NA POZIOMIE DRUŻYNY I PLUTONU BĘDZIE MIAŁO NIEBAGATELNY WPŁYW NA ICH ZACHOWANIE NA POLU WALKI. MOŻE SKUTKOWAĆ ZARÓWNO MNIEJSZYMI STRATAMI, JAK I PRZEJAWIANIEM INICJATYWY W TRAKCIE WYKONYWANIA POSTAWIONEGO ZADANIA.

ażdy dowódca powinien pamiętać, że żołnierzem należy wywania decyzji, gdyż czas, jakim będzie dysponował, może Kdobrze dowodzić, ten zaś musi posiadać taki zasób wienie pozwolić na realizację tego przedsięwzięcia. dzy i umiejętności, by było to możliwe. Dlatego też obowiąz- Opracowanie dotyczy działań plutonu piechoty, którego dru- kiem dowódcy jest podnoszenie swoich kwalifikacji. W tym celu żyny nie dysponują transporterami opancerzonymi, np. KTO powinien, między innymi, poznawać publikacje, w których Rosomak. Wspominany jest co prawda transporter opancerzo- o dowodzeniu na polu walki pisze się w sposób odbiegający od ny, ale nie mówi się o nim w trakcie organizowania systemu zapisów regulaminowych. Gdy się z nimi zapozna, będzie mógł ognia czy też wykorzystania w walce. Przytoczone przykłady, porównać zawarte w nich poglądy dotyczące prowadzenia traktujące o przygotowaniu pododdziałów do walki, mogą sta- działań z rozwiązaniami narodowymi i ocenić, czy bardzo od- nowić elementy sytuacji taktycznych ocenianych przez dowód- biegają od nich bądź są od nich precyzyjniejsze i łatwiejsze cę kompanii bądź plutonu w stosunku do podległych drużyn. w zrozumieniu zawiłości sztuki wojowania. Rekomendowane opracowanie wymaga dużej wiedzy z dzie- Takim właśnie opracowaniem, które zamierzamy Czytelni- dziny dowodzenia oraz podejmowania decyzji na najniższych kom zarekomendować do przestudiowania, jest materiał Pawła szczeblach. Tym, którzy jej nie mają, trudno będzie znaleźć Makowca i Marka Mroszczyka zatytułowany Walka piechoty. rozbieżności między naszymi dokumentami a treściami przed- Autorzy po zaprezentowaniu rozważań teoretycznych dotyczą- stawionymi w opracowaniu. By twórczo wykorzystać wiedzę cych działań taktycznych zaczerpniętych z opracowań zachod- w nim zawartą, należy dokonać wielu porównań, które umożli- nich przedstawiają sposoby wykorzystania plutonu piechoty wią dostrzec różnice między zachodnimi poglądami na walkę w poszczególnych rodzajach działań bojowych. Ukazane spo- plutonu piechoty a naszą rzeczywistością. Dopiero wtedy bę- soby prowadzenia walki pozwalają zrozumieć zarówno idee dzie można zastosować pewne rozwiązania opisane i reko- manewru, jak i formy jego przeprowadzenia, by, wykorzystując mendowane przez autorów. warunki terenowe, znaleźć się w korzystnym położeniu w sto- Wartością opracowania są szkice, które pozwalają zrozu- sunku do przeciwnika. Wiele uwagi poświęcają organizacji sys- mieć sposób działania poszczególnych drużyn w podstawo- temu ognia i sposobom jego odtwarzania w poszczególnych wych rodzajach walki. Można również pokusić się o refleksje etapach walki. Eksponując organizację współdziałania, dają nad problemami rozbudowy inżynieryjnej punktu oporu czy też wyraz zarówno jego znaczeniu podczas wykonywania manewru możliwościami wsparcia ogniem artylerii broniącego się pod- drużynami, jak i znajomości ustalonych sygnałów, które uła- oddziału bądź wykorzystania przez dowódcę plutonu wysunię- twiają dowodzenie poszczególnymi elementami utworzonego tych nawigatorów naprowadzania lotnictwa w celu wezwania ugrupowania bojowego. wsparcia z powietrza. Są to elementy, które nie wpływają na Treści dotyczące procesu dowodzenia z pewnością poszerzą wartość poznawczą prezentowanego materiału. Można ubole- wiedzę Czytelnika o zagadnienia, które mogą być brane pod wać, że zdjęcia zawarte w opracowaniu nie pokazują działania uwagę podczas realizacji poszczególnych faz i etapów składa- polskich żołnierzy. jących się na proces decyzyjny realizowany przez dowódcę plu- Opracowanie to polecam szczególnie dowódcom plutonów tonu po otrzymaniu rozkazu bojowego. Dyskusyjne jest prowa- lekkiej piechoty z pododdziałów wojsk obrony terytorialnej. n dzenie gry wojennej przez dowódcę plutonu w trakcie wypraco- Życzę przyjemnej lektury. (J.B.)

Paweł Makowiec, Marek Mroszczyk: Walka piechoty. Wyd. Difin S.A., Warszawa 2018.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 161 Dear Readers,

the graduates of the War Studies Academy (ASzWoj) are so well educated they easily climb the steps of their military career. Now, the ASzWoj teaching staff decided to train their students not only in military skills, but also in a difficult art of writing, which is to be presented in the form of articles published in military press. This idea is reflected in the competition on “The Best Article”, organized by The Armed Forces Review (Przegląd Sił Zbrojnych) and the Military Department of the War Studies Academy. As a result, 16 articles applied to the competition, we awarded three of them and published in this issue. However, we will be subsequently publish- ing the remaining ones, too. The authors of the awarded articles presented the ways to shield against air attack in the self-propelled artillery division with the Krab tracked howitzer. The specificity of the fire tasks performed by this unit requires a different approach to shield against the air attacker. The next article features the ways the air defense officers of the brigade command post estimate the capability of their air enemy. The next authors – not competition participants – write about their ideas on the difference between medium reconnaissance and special operations. One of the conclusions is that soldiers for these tasks must be character- ized by, i.e., high psychological and physical resistance, inventiveness, ability to take initiatives, or determina- tion in performing their tasks. There is also an interesting analysis of the engagement of our country in the peace and stabilization missions, and the author claims that the use of military resources to reach the assumed goal is insufficient. In his opinion, Poland lacks a national, complex approach to the planned participation in peace operations, despite its existing strategy of the Polish Armed Forces’ participation in international operations. The issue of providing military contingents with necessary material resources is discussed in another article, which features the tasks of a national support element (NSE), as well as the significance of international logistics in reducing the cost of the functioning of the Polish tasks groups abroad. There is also a material on the host nation support (HNS) and the role of the host nation in implementing the tasks by NATO forces in the eastern flank. There is also an English-version article on the dilemmas of international humanitarian law on armed conflicts about using by the armed forces of many countries the UAV-mounted autonomic warfare systems. The “behind the scenes” of the building naval missile vessel is presented by an author personally engaged in the process. He thoroughly describes the evolution of the development process as well as the vessel’s modern warfare equipment. The following article is by an author who created and improved throughout the years the Polish school of diving in the Polish Navy, and who has 50 years of experience in his maritime rescue service. His article features the equipment and organizational evolution of rescue and dive boats. Last but not least, we hope that the remaining articles will be equally interesting for our readers.

Enjoy reading! Editorial Staff

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jero- zolimskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego, a także adresu służbowego z numerem telefonu. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. Rysunki i szkice powinny być przygotowane zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie TIFF lub JPEG w rozdzielczości 300 dpi. Autor powinien podać źródła, z których korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowią- zujących stawek. Z chwilą wpłynięcia artykułu WIW wysyła do autora drogą elektroniczną kwestionariusz do wypełnienia. Pochodzące z niego informacje są niezbędne do wypłacenia honorarium. W celu wywiązania się z obowiązków informacyjnych dotyczących przetwarzania danych osobowych oraz w związku ze zmianami przepi- sów normujących postępowanie z danymi osobowymi, w tym z obowiązku stosowania Ogólnego Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (tzw. RODO), informujemy, że ich administratorem jest Wojskowy Instytut Wydawniczy. Dane autora nie będą przetwarzane w sposób zautomatyzowany, nie będą też profilowane. Natomiast będą przechowywane przez okres niezbędny do realizacji celów zwią- zanych z przekazaniem artykułu do druku. We wszystkich sprawach dotyczących danych osobowych Autor może się skontaktować listownie na adres: Wojskowy Instytut Wydawni- czy w Warszawie, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 lub e-mail: [email protected].

162 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019

www.kwartalnikbellona.pl

Pismo naukowe 100 lat polskiej myśli wojskowej 1918–2018

ZAMÓW PRENUMERATE TEL. +48 261 840 400 Wojsko Polskie Nasza interpretacja – Wasze zródla´

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 1 / 2019 163 NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2019 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH Sprawdzony tytuł. Nowa odsłona tytuł. Nowa Sprawdzony NUMER 1 | STYCZEŃ–LUTY 2019 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH