Wiek Półcieniapółcienia

Przewodnik | Exhibition Guide WIEKWIEK PÓŁCIENIAPÓŁCIENIA

Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIOSNA – LATO 2020 THE PENUMBRAL AGE Art in the Time of Planetary Change SPRING – SUMMER 2020

•1Jonathas de Andrade, •2Isabelle Andriessen, •3Rasheed Araeen, •4Robert Barry, •5Kasper Bosmans, •6 Boyle Family, •7Agnieszka Brzeżańska, •8Dora Budor, •9Vija Celmins, •10Center for Land 9 788364 177651 Use Interpretation, •11Alice Creischer, •12Czekalska + Golec, •13 Betsy Damon, •14 Tacita Dean, •15 Thierry De Cordier, •16Agnes Denes, •17Ines Doujak, •18Jimmie Durham, •19Jerzy Fedorowicz & Ludmiła Popiel, •20Hamish Fulton, •21Futurefarmers, •22 Cyprien Gaillard, •23Simryn Gill, •24 Wanda Gołkowska, •25Guerrilla Girls, •26Małgorzata Gurowska, •27Anna & Lawrence Halprin, •28Mitsutoshi Hanaga, •29 Suzanne Husky, •30Ice Stupa Project, •31INTERPRT, •32Anja Kanngieser, •33 Karrabing Film Collective, •34Beom Kim, •35Frans Krajcberg, •36 Susanne Kriemann, •37Stefan Krygier, •38Katalin Ladik, •39Nicolás Lamas, •40John Latham, •41Richard Long, •42Antje Majewski, •43Nicholas Mangan, •44Krzysztof Maniak, •45Qavavau Manumie, •46Robert Morris, •47Shana Moulton & Nick Hallett, •48 Teresa Murak, •49Peter Nadin & Natsuko Uchino & Aimée Toledano, •50Bruce Nauman, •51Nishiko,•52Isamu Noguchi, •53OHO, •54Dennis Oppenheim, •55Prabhakar Pachpute & Rupali Patil, •56Maria Pinińska-Bereś, •57Agnieszka Polska, •58Joanna Rajkowska, •59Jerzy Rosołowicz, •60Oscar Santillán, •61Gerry Schum, •62Bonnie Ora Sherk, •63Anna Siekierska, •64Rudolf Sikora, •65Magdalena Starska, •66Ir v Teibel, •67Akira Tsuboi, •68Maria Waśko, Ryszard Waśko, •69Lawrence Weiner, •70Magdalena Więcek, •71Andrea Zittel

wiekpolcienia.artmuseum.pl WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

Aby In order to żyć w świecie, który nie have lived in a month where ociepla się z miesiąca na mie- the world was not warming month siąc, trzeba było urodzić się w roku by month, you need to have been born 1985 lub wcześniej. Jeśli zatem masz in 1985 or earlier. If you were born after mniej niż 35 lat, nie możesz znać świata 1985, you have never known what the pre-cli- sprzed zmiany klimatu. Mimo to twoje ciało mate-changed world was like. Your body knows wie, że susze, powodzie i rosnący poziom nonetheless that the drought, the floods, and the morza są zupełnie niezgodne z przeszłymi rising seas are out of joint with past experience. doświadczeniami. Coś jest nie tak. Musimy It just feels wrong. So, we have to imagine that więc „odwidzieć” wpojone nam spo- past, “unsee”–to use China Miéville’s term– soby widzenia świata i zacząć sobie how it has taught us to see the world, and wyobrażać nową relację z tym, begin to imagine a different way to co zwykliśmy nazywać be with what we used to naturą. call nature.

– Nicolas Mirzoeff, Jak zobaczyć świat – Nicolas Mirzoeff, How to See the World

2 WIOSNA – LATO 2020 SPRING – SUMMER 2020 3 •9

Żyjemy w czasach planetarnej zmiany, Obserwacje artystów są pokrewne tym naukowym, która dotyczy nas wszystkich, bez wyjątku. rozstrzygające, nie zazwyczaj nie konfrontują jednak odbiorcy Zmiany klimatyczne wpływają na każdą sferę z nadmiarem liczb, rosnącymi gwałtownie słupkami życia, także na myślenie o sztuce – systemach infografik, „pornograficznymi” obrazami biedy jej produkcji, dystrybucji, jej społecznej funkcji przekonują ludzi i dewastacji. Sztuka dysponuje szeregiem dziwnych oraz jej relacji do innych dyscyplin, przede narzędzi (Alva Noë, 2015), których możemy użyć Wprowadzenie wszystkim nauki. Wystawa Wiek półcienia składa do wsłuchiwania się w „znaki na niebie i ziemi”. się z prac artystycznych z ostatnich pięciu dekad, do działania. „Nauka Gdy zawodzą powszechne narzędzia dialogu bazujących na obserwacji i wizualizacji przemian i perswazji, artyści umożliwiają „skok zachodzących na kuli ziemskiej. Stanowi przestrzeń w wyobraźni”, pracując na emocjach, konfrontując do dyskusji na temat „zarządzania nieodwracalnym” staje się wierzeniem. się z niezrozumiałym i nieznanym. Jak twierdzi oraz nowych form solidarności, empatii i bycia teoretyk kultury wizualnej, Nicholas Mirzoeff: razem w obliczu kryzysu klimatycznego. „musimy odwidzieć wpojone nam sposoby widzenia Wierzenia stają świata i zacząć wyobrażać sobie nową relację z tym, co zwykliśmy nazywać naturą”. Sztuka może przyjść nam z pomocą, organizując pracę wyobraźni, Tytuł wystawy się nauką. Wszyscy czasem skuteczniej niż narzędzia wypracowane w polu nauki i polityki środowiskowej. Wystawa Wiek półcienia obejmuje pięć dekad zaczerpnęliśmy mogą wierzyć we i wskazuje na wzmożenie refleksji środowiskowej w sztuce przełomu lat 60. i 70. XX wieku oraz w drugiej dekadzie XXI wieku. Ten pierwszy okres z książki Upadek wszystko i nie wie- wiąże się z intensyfikacją ruchów pacyfistycznych, feministycznych i antyrasistowskich oraz formowaniem się współczesnego ruchu ekologicznego. cywilizacji zachod- rzyć w nic. Możemy W 1970 roku po raz pierwszy obchodzono Dzień Ziemi, w 1971 założony został Greenpeace, a rok później międzynarodowy think tank, Klub niej. Spojrzenie wiedzieć wszystko Rzymski, opublikował raport Granice wzrostu, opisujący wyzwania, przed którymi stoi ludzkość wobec wyczerpywania się zasobów naturalnych. z przyszłości Naomi i nie wiedzieć nic. W tym samym czasie pojawiły się nowe zjawiska artystyczne, takie jak konceptualizm, antyforma czy sztuka ziemi (land art, earth art). Artystki i artyści, Oreskes i Erika Każdy czuje się eks- wprowadzając „geologiczne” myślenie o sztuce, korzystali z nietrwałych, organicznych materiałów lub dążyli do całkowitej dematerializacji dzieła. M. Conwaya z 2014 pertem w każdym Wiele z ówczesnych propozycji na zawsze zmieniło myślenie o roli instytucji sztuki oraz relacji pomiędzy praktyką artystyczną, pracą zawodową i aktywizmem. roku, w której możliwym temacie”– Mierle Laderman Ukeles, traktująca opiekę nad domem i macierzyństwo jako część swojej pracy artystycznej; Bonnie Ora Sherk, przekształcająca wiekiem półcienia pisał w „The Atlantic” amerykański pisarz i historyk miejskie nieużytki w oazy zieleni, czy Agnes Denes, Ibram X. Kendi, analizując sceptycyzm wobec łącząca sztukę z cybernetyką i rolnictwem – to część zmian klimatycznych czy wręcz wypieranie tego rewolucji kontrkulturowej, która ostatecznie nie nazywa się nasze (tzw. denializm klimatyczny) zagrożenia. Kryzysowi spełniła pokładanych w niej nadziei. kultury eksperckiej i nauki towarzyszy wzmacnianie się ruchów fundamentalistycznych negujących m.in. czasy widziane przez teorię ewolucji, szkodliwość smogu, podważających Sztuka ziemi wpływ działalności człowieka na klimat. bohatera z przy- to dla nas dużo szłości jako „okres Najwyraźniej więcej niż nurt antyintelektualizmu, dane statystyczne, sztuki zachodniej który (...) uniemożli- wykresy, szokujące charakterystyczny wił podjęcie działań relacje fotogra- dla przełomu lat 60.

opartych na wiedzy ficzne i filmowe i 70. XX wieku. Podążając za myślą pakistańskiego artysty naukowej” i dopro- z miejsc dotknię- i aktywisty Rasheeda Araeena, czerpiąc z jego programu ekoestetyki, poszukujemy „globalnej sztuki planetarnej zmiany”. Działania związane wadził do tragedii. tych katastrofą z „kanoniczną” sztuką ziemi, takie jak Rzucanie kamieniem wokół szczytów MacGillycuddy's Reeks Richarda Longa, w której autor podąża Jesteśmy świadkami ekologiczną nie za wyrzucanym przed siebie kamieniem, plany „terraformowania” Roberta Morrisa czy program telewizyjny Gerry’ego Schuma (przykład użycia tego procesu: ustale- działają już wystar- nowych mediów do popularyzacji „organicznej” sztuki uprawianej na pustyniach czy w lasach), sąsiadują na wystawie z pracami z XXI wieku – nia nauki przestały czająco mocno służącymi ekologicznej edukacji (Futurefarmers, Ines Doujak, Center for Land Use Interpretation), protestowi (Suzanne Husky, Frans Krajcberg, Akira być postrzegane jako na wyobraźnię. Tsuboi) czy też odwołującymi się do duchowości 8 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 9 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

i ezoteryki (Shana Moulton i Nick Hallett, planetą oraz prowadzonych przez artystów Nasze działania są częścią szerszego nurtu, Teresa Murak, Tatiana Czekalska i Leszek czernią na większej i aktywistów działań „nieartystycznych” stawiającego na solidarność i współpracę, na przyszłość. Jeśli Golec). Artystki i artyści sięgają po wyrafinowane (od ogrodów społecznościowych po walkę widocznego w programach i wystawach, i nieoczywiste formy relacjonowania zachodzących o prawa ludności rdzennej i zakładanie partii które w ostatnich latach zainicjowano między zmian, takie jak nagrania terenowe (Anja części kompozycji. politycznych). Sztuka ziemi w tym ujęciu nie jest innymi w Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum ekologiczna kata- Kanngieser), poetyckie komunikaty tekstowe przypisana do żadnego medium, specyficznego Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, (Hamish Fulton), rysunkowe zapisy snów i wizji materiału czy też regionu geograficznego. Może Biennale Warszawa, Galerii Kronika (Quavavau Manumie) czy instalacje z przedmiotów, Seria prac Roberta objąć także działania, które nie funkcjonują w Bytomiu, Teatrze Powszechnym, BWA strofa już się które morze wyrzuca na brzeg (Simryn Gill). Ich pod szyldem sztuki. Jednym z przykładów Opole i innych instytucjach w całej Polsce. prace pomagają zwizualizować to, co wydaje się byłyby lodowe stupy z Ladakh – tworzone wszechobecne i obezwładniające. Mogą mieć przy Barry’ego z 1969 przez inżyniera Sonama Wangchuka lodowce, wydarza (z czym tym abstrakcyjną formę, oddziaływać emocjami o fascynującej formie i jasno przypisanej funkcji, i stać się narzędziem konfabulacji, jak w wypadku jaką jest zaopatrywanie w wodę mieszkańców grafik Viji Celmins, w których realistyczna roku, które polegały pustyni położonej u podnóża Himalajów. Sztuka z pewnością zgodziliby się z pew- kompozycja przedstawiająca widok morza jest w istocie studium konstruowania wyobrażeń Jeszcze nigdy czas nie biegł tak szybko. To, na temat natury. Podobnie jak płyta z dźwiękami na wypuszcza- co wcześniej trwało miliony lat, dziś rozgrywa nie ochroni nas nością mieszkańcy oceanu z cyklu „environments” (środowiska) Irva się w ciągu kilku dekad. W 1947 roku Isamu Teibela, będąca „asamblażem” nagrań fal z różnych Noguchi zaproponował wzniesienie na pustyni miejsc, o zmienionej prędkości i częstotliwości. niu do atmosfery Memoriału dla człowieka, ogromnego, przez katastrofą, ale doszczętnie zde- przypominającego ludzką twarz reliefu, który można by oglądać z kosmosu. Miał być śladem Już w 1872 roku gazów szlachetnych, po cywilizacji, która w wyniku wojny nuklearnej pomoże nam uzbroić wastowanych wysp poszukiwać będzie dla siebie nowego domu, osiedlając się na Marsie. Fantazje o „planecie Claude Monet może być dziś ujęta B” się nie spełniły. Mamy tylko jedną Ziemię. się w dziwne narzę- Nauru czy Banaba Świadomość katastrofalnej sprawczości gatunku ludzkiego, jak i nieuchronności końca ładu, jaki z zachwytem w ramy refleksji znamy, wymaga innego spojrzenia na działalność dzia służące pracy na Pacyfiku), wspól- człowieka – spojrzenia pozbawionego antropocentrycznej buty, „nie-ludzkiego” obserwował barwy na temat inżynierii i bliższego geologii niż naukom humanistycznym. wyobraźni i współ- nie zastanawiamy Dopiero kiedy zmienimy perspektywę i zrozumiemy, że żyjemy równocześnie „w więcej i światło na zady- klimatycznej, podob- niż jednej skali”, dostrzeżemy konsekwencje odczuwania. Mierle się czy kiedykol- procesów zachodzących po rewolucji neolitycznej (a później rewolucji przemysłowej i powojennym mionym niebie nie jak wypełniona przyspieszeniu gospodarczym). Dary, które Laderman Ukeles, wiek uda nam się przynosi nam tzw. cywilizacja, są jednocześnie naszą trucizną. Eat Death [Jedzcie śmierć!], portu w Hawrze, pyłami i pigmen- konkludował amerykański artysta Bruce Nauman w swym pamiętnym posprzątać ten w swojej złowieszczej pracy z 1971 roku. Życie w stanie pogłębiającego się kryzysu zmusza czemu dał wyraz tami diorama Dory nas do fundamentalnej zmiany w myśleniu manifeście z 1969 planetarny bałagan o całym systemie organizacji społecznej oraz do konfrontacji z dylematami natury etycznej w słynnej Impresji, Budor, do wnętrza i egzystencjalnej (migracje klimatyczne czy nowe roku, postawiła i na nowo zbudować konflikty klasowe). Świat sztuki, z muzeami i rytuałami organizowania rzeczy i idei, nie jest wschodzie słońca. której transmito- wyjątkiem („na martwej planecie nie będzie pytanie: „A po rewo- relacje z innymi muzeów!”, parafrazując hasło Młodzieżowego Strajku Klimatycznego) i wymaga głębokich W prezentowanej wane są zjawiska przemian systemowych. Zaangażowanie lucji, w poniedziałek czującymi istotami? w tę dyskusję traktujemy jako powinność muzeum, na wystawie pracy akustyczne z placu a nie jako kolejną modę czy nurt w sztuce. rano, kto przyje- Czy uda nam się Beautiful Sheffield budowy gmachu W kontrze do dzie odebrać twoje zacząć jeszcze raz? (2001) współczesnej Muzeum Sztuki tezy o „zwrocie śmieci?”. W dziełach brytyjskiej artystki Nowoczesnej ekologicznym” sztuki z ostatnich Tacity Dean, tęsk- w Warszawie. czy popularności dekad poszukujemy

niącej za utraco- Praca ta odsyła nas do wyzwań związanych „sztuki o antropo- nie tylko wizualizacji z samym muzeum i jego nową siedzibą na placu nym bezpowrotnie Defilad – dużą inwestycją w centrum miasta. cenie” podkreślamy procesów zacho- W obszarze zainteresowań uwrażliwionych na zmiany środowiskowe artystek i artystów wiejskim krajobra- znajdują się takie zagadnienia, jak dług stałość refleksji dzących na kuli klimatyczny, postantropocentryzm, nieuniknione wyczerpanie złóż paliw kopalnych, skutki zem Anglii, smog nieograniczonej akumulacji dóbr i wzrostu środowiskowej, ziemskiej, wypa- gospodarczego, planetarne ekobójstwo i kolonialna eksploatacja. Wszystko to jest to po prostu smog, kontekstem dla sztuki ziemi. Proponujemy więc opartej na ciągłości trujemy także moż- objęcie tym terminem szerokiej panoramy praktyk artystycznych dotyczących relacji człowieka a sadza odkłada się z innymi gatunkami, materią nieożywioną i całą i odpowiedzialności. liwych propozycji 10 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 11 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

We live in a time of planetary change affecting each and every one of us. Climate the scientific knowl- and know noth- change influences every sphere of life, including thinking about art: the systems of its production and distribution, its social edge available at the ing. Everyone lives function and its relation to other disciplines, Introduction especially science. The Penumbral Age is composed of artistic works from the last time” and leading as an expert on five decades, based on observations and visualizations of the changes underway on planet Earth. It provides a space for discussion to tragedy. We are every subject.” on “managing the irreversible” and new forms of solidarity, empathy and togetherness in the face of the climate crisis. witnesses to this The crisis in the culture of expertise and science is reinforced by fundamentalist movements denying such scientific findings as evolution and the harmfulness of process: scientific air pollution, and disputing man’s impact on climate.

The title of the findings have ceased Clearly, statistics, exhibition is drawn to be regarded as charts, graphs, and from the book The dispositive and do shocking photo and Collapse of Western not persuade peo- film reports from Civilization: A View ple to act. As the places affected by from the Future by American writer and ecological disaster Naomi Oreskes and historian Ibram X. no longer make Erik M. Conway Kendi wrote in The much of an impact (2014), where the Atlantic, analysing on the imagination. protagonists from scepticism about Observations by artists are akin to those of scientists, but they typically do not confront the future date climate change or viewers with an excess of numbers, soaring bar graphs, or “pornographic” images of poverty and devastation. Art has “strange tools” (Alva the “period of the outright rejection of Noë, 2015) at its disposal, which we can use to discern “wonders in the heavens and signs on the earth.” When ordinary tools of penumbra” from the the threat (climate dialogue and persuasion fail, artists enable an “imaginative leap” by working on the emotions, confronting the incomprehensible “shadow of anti-in- denialism): “Science and the unknown. As the theoretician of visual culture Nicholas Mirzoeff puts it, we must “unsee” how the past “has taught us to see tellectualism that fell becomes belief. the world, and begin to imagine a different way to be with what used to be called nature.” Art can help by organizing the work over the once-En- Belief becomes of imagination, sometimes more effectively than the tools developed by lightened techno-sci- science. Everything science and environmental policy. The Penumbral Age spans five decades, and highlights the strengthening of environmental entific nations of becomes nothing. reflections in the art of the late 1960s and early 1970s as well as the second decade of the 21st century. The first period is linked the Western world Nothing becomes with intensification of pacifist, feminist and anti-racist movements and the formation of the contemporary ecological movement. The first during the second everything. All can Earth Day was held in 1970, Greenpeace was founded in 1971, and the next year a think-tank, the Club of Rome, published the report The Limits half of the twentieth believe and disbe- to Growth, describing the challenges posed for humanity by the exhaustion of natural resources. At the same time new artistic phenomena arose, century, preventing lieve all. We all can such as conceptualism, anti-form, land art and earth art. While introducing “geological” thinking about art, artists used impermanent organic them from acting on know everything materials or sought to entirely dematerialize the 12 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 13 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

work of art. Many of those proposals changed years at Muzeum Sztuki in Łódź, Ujazdowski forever the thinking about the role of art which he captured with dust and pig- populations and Castle Centre for Contemporary Art in Warsaw, (as the residents of institutions and the relationship between artistic Biennale Warszawa, Galeria Kronika in Bytom, practice, professional work, and activism. Mierle Teatr Powszechny in Warsaw, BWA Opole, Laderman Ukeles, treating household chores and in his famous paint- ments, into which the establishment and other institutions throughout Poland. the inundated islands motherhood as part of her artistic work, Bonnie Ora Sherk, transforming urban wastelands into green oases, and Agnes Denes, combining art with ing Impression, acoustic phenomena of political parties). Art will certainly not of Nauru and cybernetics and agriculture, were all part of the countercultural revolution, which ultimately failed to live up to the hopes placed in it. Sunrise. In a work from the construc- Land art in this protect us against Banaba in the For us, land art is presented at the tion site for the sense is not confined catastrophe, but it Pacific would much more than exhibition, Beautiful new building of the to any one medium, can help us arm our- certainly agree), a stream of Western Sheffield (2001), by Museum of Modern specific material, selves with “strange together we won- art emblematic the contemporary Art in Warsaw or geographical tools” for the work der, will we ever of the late 1960s British artist Tacity are transmitted. region. It can also of imagination and manage to clean up This work turns us to the challenges connected and early 1970s. Dean, yearning for with the museum itself and its new home on Plac cover activities that empathy. In her our planetary mess Defilad—a huge development in the city centre. Artists sensitive to environmental changes Following the thought of the Pakistani artist the irretrievably lost also address such issues as climate debt, post- do not occur under memorable man- and rebuild our and activist Rasheed Araeen, drawing from his anthropocentrism, the unavoidable exhaustion “ecoaesthetics” agenda, we seek “global art of fossil-fuel deposits, the effects of limitless for a changing planet.” Actions connected with rural landscape of accumulation of goods and economic growth, the banner of art. ifesto from 1969, relations with other the “canonization” of land art, such as Richard planetary ecocide and colonial exploitation. Long’s Throwing a Stone around MacGillycuddy’s All of this is the context for land art. One example is the ice stupas in Ladakh, India, Reeks, in which the artist followed a stone he England, smog is artificial glaciers created by engineer Sonam Mierle Laderman sentient beings? tossed before him, the “terraforming” plans of Wangchuk, with a fascinating form and a clearly Robert Morris, or Gerry Schum’s television defined function of delivering water to inhabitants programme (an example of the use of new media simply smog, and We thus propose of the desert at the foot of the Himalayas. Ukeles posed the Will we manage to to expose audiences to “organic” art practised in deserts or forests), are accompanied in this Time has never spun so fast. What used to exhibition by works from the 21st century, grime accumulates to extend this term take millions of year now plays out in just a few question: “After the start over again? employing ecological education (Futurefarmers, decades. In 1947 Isamu Noguchi proposed to Ines Doujak, the Center for Land Use erect Memorial to Man in the desert, a huge Interpretation), protest (Suzanne Husky, Frans as blackness across to cover a broad relief sculpture resembling a human face which revolution, who’s Krajcberg, Akira Tsuboi), and involving spirituality could be viewed from space. It was supposed and esoterics (Shana Moulton and Nick Hallett, to leave a trace of a civilization that would seek Teresa Murak, Tatiana Czekalska, Leszek most of the com- panorama of arti- a new home following a nuclear war by settling going to pick up the Golec). Artists resort to refined and striking on Mars. But fantasies of “planet B” have not forms for conveying the changes occurring, such been fulfilled. We have just one Earth. The as field recordings (Anja Kanngieser), poetic position. A series stic practices con- awareness of the catastrophic agency of the garbage on Monday textual reports (Hamish Fulton), drawings of human species, as well as the inevitable end dreams and visions ( Quavavau Manumie), of the order we know, requires another view of and installations from objects which the sea of works by Robert cerning humans’ the activity of mankind—a vision stripped of morning?” In works has tossed up on the beach (Simryn Gill). anthropocentric arrogance, non-human and closer Their works help visualize what seems omnipresent to geology than the humanities. Only when we and overwhelming. They may take abstract form, Barry from 1969 relations with other change our perspective and recognize that we of art from recent playing on the emotions and becoming an instrument live simultaneously on more than one scale will of confabulation, as in the graphics by Vija Celmins, we perceive the consequences of the processes where a realistic composition presenting a view consisting of releas- species, inanimate occurring since the Neolithic revolution (and decades we not only of the sea is in essence a study in constructing later the industrial revolution and the post-war a vision of nature—much like the disk of ocean economic boom). The bounty we receive from sounds from the environments series by Irv Teibel, ing inert gases into matter, and the “civilization” is also our poison. Eat Death, the seek a visualization an “assemblage” of recordings of waves from American artist Bruce Nauman concluded in various sites, with different speed and frequency. his prophetic work from 1971. Life in a state the atmosphere may entire planet, as of deepening crisis forces us to fundamentally of processes occur- change our thinking about the entire system of social organization and to confront ethical and In 1872 Claude be regarded today well as “nonartistic” existential dilemmas (climate migrations and ring on our planet, new class conflicts). The world of art, with its museums and rituals for organizing objects and Monet observed with as a reflection on ventures by artists ideas, is no exception (to paraphrase the slogan but also discern of the Youth Strike for Climate, “No museums on a dead planet!”) and requires deep systemic delight the colours the theme of climate and activists (from transformation. We treat engagement in this possible proposals discussion as a duty of the museum, and not as just another fashion or stream in art. Countering and light in the engineering, much community gardens the calls for “ecological restoration” or the for the future. If eco- popularity of “art of the Anthropocene,”we stress the permenance of environmental reflection, smoky sky over the like the diorama by to the battle for based on continuity and responsibility. Our logical catastrophe actions are part of a broader stream, counting on solidarity and cooperation, evident in the port of Le Havre, Dora Budor filled the rights of native programmes and exhibitions launched in recent is already happening 14 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 15 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

Na powierzchni rzeźbiarskich instalacji Isabelle Rasheed Araeen jest autorem rzeźb i instalacji, • 1 Andriessen toczą się procesy przypominające performansów, tekstów teoretycznych. Po postępującą chorobę. Ceramiczne, gładkie przeprowadzce do Londynu w 1964 zaczął Jonathas de Andrade obiekty, niczym zarażona wirusem skóra lub łączyć działalność artystyczną z zaangażowaniem (ur. 1982 w Maceió, Brazylia) ciało wyrzuconego na brzeg rozkładającego się politycznym (wstąpił m.in. do Partii Czarnych wieloryba, pokrywają się z czasem dziwną wysypką, Panter), krytyką kolonializmu i globalizacji. Prace Ryby wielokolorowymi pęcherzami i kryształami. W 1978 roku Araeen założył pismo „Black 2016 Aluminiowe elementy pocą się, a skraplająca z nich Phoenix”, reaktywowane w 1987 roku pod nazwą wideo 37'00”. Dzięki uprzejmości Galerii Vermelho, woda tworzy rdzawe wycieki i kałuże. Andriessen „Third Text”, które do dziś pozostaje jednym Gallerii Continua, Alexander & Bonin. nazywa swoje ostatnie realizacje „rzeźbami zombie”, z najważniejszych magazynów poświęconych zwracając uwagę na ich niepokojący status, historii sztuki w perspektywie postkolonialnej. Jonathas de Andrade od ponad piętnastu lat podkreślający nikłą i nieoczywistą granicę pomiędzy mieszka w jednym z największych miast żywą i martwą materią. Nieustannie mutujące Araeen sformułował program ekoestetyki, w północno-wschodniej Brazylii – Recife. W swojej obiekty składają się na nieprzewidywalny system, wyartykułowany w serii esejów składających twórczości często opowiada długą i skomplikowaną który, wprawiony w ruch przez artystkę, zaczyna się na książkę Art Beyond Art. Ecoaesthetics: historię regionu, poszukując głębokich korzeni rządzić się swoimi prawami. Połączone rzeźbiarskie A Manifesto for the 21st Century [Sztuka jego aktualnej sytuacji. Bada zorganizowaną wokół formy trawią, wchodzą w interakcję z otoczeniem, poza sztuką. Ekoestetyka: Manifest XXI systemu plantacji cukru kolonialną eksploatację rozrastają się i rozkładają równocześnie. wieku], 2010. Postuluje w niej wyjście poza ludzi i środowiska; szuka źródeł obecnych napięć gatunkowy suprematyzm Homo sapiens na tle rasowym w legitymizującej uprzedzenia Zachęcając do bliskiej obserwacji starannie i uwolnienie „kreatywnych energii wolnej i przemoc zachodniej nauce; przypomina wyselekcjonowanych materiałów, Andriessen kolektywnej wyobraźni”. Program Araeena o kładącej się cieniem na współczesność zwraca uwagę na nieodwracalne procesy jest antyimperialistyczny, antykolonialny pamięci niewolnictwa i handlu ludźmi, a także zachodzące na naszej planecie. Fragmenty i antykapitalistyczny. Krytyce zostaje poddany eksploruje dziedzictwo powoli popadającej w ruinę instalacji Plaża w stadium terminalnym pełnią sam system, w którym funkcjonuje sztuka, architektury „tropikalnego modernizmu” drugiej funkcję skamielin z przyszłości, oglądane z małego podtrzymujący hierarchie, gloryfikujący połowy XX wieku. W swoich pracach de Andrade dystansu przywodzą na myśl wyludnione, wzrost i postęp, napędzany intelektualnym wychodzi od lokalnej historii po to, by konstruować postindustrialne krajobrazy. Świat, w którym paliwem nowoczesności, separujący twórcze wypowiedzi o wiele bardziej uniwersalne i mające pozostały jedynie chemikalia i inne substancje energie od codziennych życiowych procesów szeroki zasięg oddziaływania. Nieustannie nieulegające rozkładowi, które tworzą nowe formy i petryfikujący je w postaci „narego” – powraca do wątków związanych z władzą, życia, znane jedynie z apokaliptycznych narracji. narcystycznego ego artysty. podziałami rasowymi i klasowymi; obrazów Niezrozumiały i pozornie tylko odległy ekosystem, pracy oraz problematyki związków pomiędzy w którym nie mamy już żadnej mocy sprawczej. Areaeen używa terminów nominalizm wzorami męskości a indywidualną seksualnością i kosmoruralizm. Ten pierwszy polega i wrażliwością. De Andrade swobodnie nawiązuje na uruchomieniu przez artystów użytecznych do stereotypów i egzotyzujących klisz na temat procesów, realizowanych przez lokalne Brazylii, bawi się niejednoznacznościami, społeczności – płynnych, trwałych, opartych balansując na cienkiej granicy pomiędzy prawdą • 3 na zrównoważonym rozwoju. Przykładowo, w 2001 a fikcją. Jego projekty to poprzedzone rozległymi roku Araeen zaproponował, sięgając po swoje badaniami złożone procesy, w które artysta Rasheed Araeen inżynierskie doświadczenie, budowę tamy na pustyni często angażuje lokalne społeczności. Jego prace (ur. 1935 w Karachi, Pakistan) w Beludżystanie, która pomogłaby zatrzymywać przyjmują ostatecznie różnorodne formy – filmu, wodę z okresowych rzek, a tym samym zapewnić fotografii, instalacji, rysunku lub performansu. Mapa przygotowawcza dla regionu Śródziemnomorza lepsze warunki do życia dla koczowniczej ludności. 2007 Tama byłaby jednocześnie rzeźbą i w pełni W prezentowanej na wystawie pracy Ryby splata długopis, wydruk mapy. Dzięki uprzejmości funkcjonalnym rozwiązaniem inżynierskim. się kilka najistotniejszych dla de Andrade wątków. artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. Druga propozycja, komsoruralizmu, jest totalną Artysta świadomie nawiązuje w niej do konwencji wizją sieci kooperatyw i ekologicznych wiosek, powolnych filmów etnograficznych, uwypuklając Pomiędzy czarnymi liniami opartych na sprawiedliwej współpracy między hipnotyzujący tropikalny krajobraz i pozwalając 2002 globalną Północą i globalnym Południem, której nam obserwować „lokalnych mieszkańców w ich długopis, wydruk mapy. Dzięki uprzejmości rezultatem byłoby m.in. ponowne zalesienie Sahary. naturalnym otoczeniu” – nakręcony na taśmie artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. Na wystawie prezentowane są rysunki związane 16-mm obraz skupia się na postaciach dziesięciu z obiema koncepcjami: projekt farmy czerpiącej rybaków mieszkających w rejonie delty rzeki São Projekt kolektywnego gospodarstwa rolnego energię z wiatrów monsunowych (nominalizm) Francesco. De Andrade parodiuje zachodnie w Beludżystanie oraz wybrane mapy z serii Mediterranea, Unii wyobrażenia na temat Brazylii i jej mieszkańców – 1998 Śródziemnomorskiej, nowej formy współpracy zatopione w ciepłych kolorach, leniwe od gorąca druk cyfrowy, plastik. Dzięki uprzejmości gospodarczej i kulturowej pomiędzy Europą, Azją kadry długo skupiają się na bujnej przyrodzie artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. i Afryką, gdzie podstawowym środkiem transportu i refleksach światła na wodzie, by wreszcie jest rozległa sieć kolejowa (kosmoruralizm). ujawnić sylwetki muskularnych, pięknych, Śródziemnomorskość męskich ciał. W momencie gdy każdy z rybaków 2002 łapie swoją rybę, ciężar filmu niespodziewanie długopis, tusz, wydruk mapy. Dzięki uprzejmości przesuwa się z problematyki kolonialnej na relacje artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. międzygatunkowe. W kolejnych scenach • 4 obserwujemy niepokojący, nieopisany przez Śródziemnomorze etnografów „rytuał”, w czasie którego mężczyźni 2001–02 Robert Barry przytulają, głaszczą, a nawet całują ryby próbujące flamaster, tusz, wydruk mapy. Dzięki (ur. 1936 w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) wyrwać się z czułego, lecz śmiertelnego uścisku. uprzejmości artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. De Andrade portretuje relacje ludzi ze zwierzętami Seria gazy obojętne / Hel, neon, argon, krypton, i środowiskiem jako oparte na przemocy, kontroli, Śródziemnomorze 1 – rysunek wstępny ksenon / Od zmierzonej objętości do eksploatacji i dominacji, a jednocześnie wciąż 2009 nieokreślonej ekspansji dziwnie bliskie, złożone i niejednoznaczne, flamaster, wydruk mapy. Dzięki uprzejmości 1969 nie pozwalając na łatwą ocenę i wydawanie artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. typografia. Dzięki uprzejmości The Embassy, Bruksela. jednoznacznych wyroków. Ostatecznie rzekomy, pełen erotycznego napięcia „rytuał” jest zmyślony, Śródziemnomorze 2 – rysunek wstępny Robert Barry jest artystą konceptualnym, który ale rybacy, tak jak ich ofiary, są prawdziwi. 2009 od lat 60. XX wieku w radykalny sposób testuje flamaster, wydruk mapy. Dzięki uprzejmości granice materialności i widzialności sztuki. Używał artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. fal radiowych, telepatii, wywiadu, budynku galerii (zamkniętej na czas wystawy), a nawet plotki jako Związek krajów śródziemnomorskich medium dla swojej twórczości. Na przełomie • 2 2009 lat 60. i 70. Barry współpracował intensywnie flamaster, wydruk mapy, papier. Dzięki z Sethem Siegelaubem, kuratorem i galerzystą, Isabelle Andriessen uprzejmości artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. który szukał nowych formatów „wystawiania” (ur. 1986, Niderlandy) konceptualnych dzieł sztuki (poprzez Związek śródziemnomorza eksperymentalne wydawnictwa, tomiki poezji, Plaża w stadium terminalnym 2002 instrukcje, ksero A4 czy raporty z rozproszonych 2018 flamaster, wydruk mapy. Dzięki uprzejmości po kuli ziemskiej działań) oraz szukał sposobów ceramika, metal. Dzięki uprzejmości artystki. artysty i Grosvenor Gallery, Londyn. na wprowadzenie ich na rynek sztuki.

16 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 17 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

W 1969 roku Siegelaub zorganizował solową Studies na Uniwersytecie Hawajskim. W 1979 po dziś dzień trzymaną w tajemnicy techniką, W swojej instalacji Początek III (Burza śnieżna) (2019), w Los Angeles (UCLA). Po czasie malarskich (nieczynnych fabryk, wysypisk, cmentarzysk maszyn wystawę Roberta Barry’ego, polegającą roku opublikował on swoją teorię, w której głosi, przy użyciu materiałów znalezionych której edycja powstała specjalnie na wystawę Wiek eksperymentów i fascynacji pop-artem lotniczych, makiet miast do ćwiczeń wojskowych, na wypuszczeniu pięciu tzw. gazów szlachetnych że wszystkie narracje dotyczące społecznych w danym miejscu – pyłu, traw, betonu, półcienia, Dora Budor nawiązuje do stosowanych oraz ekspresjonizmem abstrakcyjnym, Celmins hałd etc.). Krytyczka, teoretyczka i kuratorka (z sześciu istniejących): helu, neonu, argonu, transformacji można klasyfikować w czterech kamieni, śniegu, odpadów oraz farby i żywicy w przemyśle specjalistycznych komór testowych ograniczyła paletę barwną do czerni, szarości Lucy Lippard napisała, że CLUI to najważniejsi kryptonu i ksenonu, w okolicach Los Angeles; kategoriach takich jak: stały wzrost, rozpad, utrwalającej całość w formie skorupy. [environmental test chambers] służących fabrykom i bieli. Na wiele lat porzuciła malarstwo, zaczęła spadkobiercy sztuki konceptualnej lat 60. i 70., na plaży, wśród palm Beverly Hills, w górach dyscyplina, przemiana. Bosmans zwizualizował Utrzymane w charakterystycznym kwadratowym do sprawdzania wpływu warunków atmosferycznych rysować i eksplorować inne techniki graficzne. jednak jednocześnie trudno jest „rozpoznać” ich Tehachapi i pustyni Mojave. Jedynym materialnym te pojęcia w charakterystycznym dla niego stylu, formacie, trójwymiarowe odwzorowania ziemi i działania czasu na wyprodukowane przez nie działalność jako sztukę. śladem po akcji Barry’ego był wydany w nakładzie dzieląc kompozycję na cztery części. to encyklopedyczny przegląd najróżniejszych produkty. Szklany obiekt Budor, wypełniony Na wczesnych rysunkach Celmins z przełomu 800 sztuk plakat, niemal pusta kartka zawierająca topografii, od bagien po osiedla, od pustyni, pigmentami i pyłami, przypomina terrarium bądź 1967 i 1968 roku pojawiają się, wyrwane niedbale Na wystawie prezentowany jest film wykonany jedną linię tekstu z bazowymi informacjami: Fryz wykonany przez Bosmansa specjalnie przez parkingi, po morskie dno. To także też, znaną z XIX- wiecznych muzeów historii z różnych publikacji, zdjęcia formacji chmur, techniką flyover, dokumentujący z lotu ptaka nazwiskiem artysty, tytułem pracy, adresem na wystawę Wiek półcienia, składa się wyjątkowe archiwum próbek z danych przestrzeni naturalnej, dioramę, ukazującą w trójwymiarowej historyczne fotografie z okresu II wojny Bingham Canyon Mine, kopalnię odkrywkową, która skrytki pocztowej i numerem telefonu galerii Setha z motywów układających się w narrację i określonego czasu – bardzo możliwe, że przez kompozycji wybrane zjawisko lub narracyjną światowej oraz oryginalne ujęcia powierzchni jest największą dziurą w ziemi wykopaną przez Siegelauba. Dzwoniąc do galerii, można było dotyczącą wpływu rozwoju urbanistycznego, zachodzące na kuli ziemskiej zmiany te scenę. W Początku III (Burzy śnieżnej) erupcje Księżyca i Marsa, bazujące na materiałach człowieka i stanowi swoisty monument kapitałocenu. odsłuchać nagrany na automatyczną sekretarkę skoncentrowanego wzdłuż łączących miasta „konstrukty natury” będą jedynym materialnym zminiaturyzowanych gejzerów powodują z radzieckich i amerykańskich sond kosmicznych. Przez ponad sto lat działalności wydobyto tu ponad opis pracy. Gazy szlachetne są mało reaktywne, dróg, na migrację zwierząt. W systemie tym małe śladem czegoś, co już przestało istnieć. osadzanie się wyrzucanych w powietrze pyłów Integralnymi elementami kompozycji są nierówne 17 milionów ton miedzi, 5900 ton srebra i 715 ton nie tworzą żadnych związków chemicznych ani obszary sztucznie regulowanego lasu w formie kopców i kraterów. Kompozycja krawędzie przedstawionych na rysunkach złota. CLUI: „Skan lądu z powietrza ma mówić sam nie uczestniczą w procesach biologicznych. Praca oddzielone są od siebie siecią autostrad. ewoluuje i zmienia swój wygląd niczym krajobraz skrawków papieru, fragmenty tekstów i zagięcia, za siebie, i podobnie jak to się dzieje w obszarze Barry’ego, mimo że niewidzialna i niemierzalna, jest Drogi szybkiego ruchu przerywają naturalne poddany na przestrzeni wieków działaniom podkreślające ideę artystki, której zamiarem nie «sztuk wizualnych» powinien być odbierany teoretycznie nieskończona (stałe rozpraszanie się ekosystemy, w tym tak zwany europejski procesów naturalnych. Budor, tworząc serię było realistyczne kopiowanie sfotografowanego na własnych zasadach. Nie byłoby właściwe pisać niereaktywnych cząsteczek gazu w atmosferze), korytarz wilka – szlak migracji drapieżników. • 7 „Początek”, na którą składają się oryginalnie trzy tematu tylko płaskie odwzorowanie trójwymiarowych o tych obrazach ani ich interpretować, jako że one możemy postrzegać ją w kategoriach medytacji Wydzielone w ten sposób izolowane zalesione obiekty o podobnym kształcie, odwoływała się obiektów, skrawków papieru. same są już interpretacją krajobrazu”. Na fali na temat głębokiego czasu. Siegelaub: „Barry obszary są za małe, aby stać się siedliskami dla Agnieszka Brzeżańska do kolorystyki i kompozycji obrazów J.M.W. Turnera projektów związanych z rewitalizacją terenów zrobił coś, co z pewnością zmieniło świat, mimo zwierząt. Aby utrzymać populację zagrożonych (ur. 1972 w Gdańsku, Polska) (1775–1851), który uwieczniał gwałtowne i ulotne Przełom w twórczości Celmins nastąpił, kiedy przemysłowych, w 1973 roku Robert Smithson że w nieskończenie małej skali. […] Coś realnego, gatunków, należy zapewnić łączność zjawiska pogodowe oraz ślady pozostawione podczas spacerów z psem na plaży Venice w Los zwrócił się z oficjalną prośbą do Kennecott Copper lecz niedostrzegalnego”. ekologiczną w skali kontynentalnej. Tkanina wiślana w powietrzu przez rozwijający się przemysł. Swoje Angeles, sama zaczęła robić zdjęcia oceanu Corporation, firmy zarządzającej Bingham Canyon 2018 niedokończone płótna Turner wystawiał na zaplecze i przerysowywać wybrane fragmenty morskich Mine. Zaproponował zaprzestanie wydobycia barwnik, płótno niegruntowane. Dzięki pracowni, gdzie narażone były one na bezpośrednie powierzchni na papier. Powierzchnia morza, i zmianę statusu tego miejsca w dzieło sztuki, uprzejmości artystki. działanie deszczu i śniegu, pozostawiające na nich a później również pustynia, rozgwieżdżone niebo czy nawiązujące swą formą do XIX-wiecznej cykloramy. „niepowtarzalne znaczniki czasu i przestrzeni” pajęcza sieć, stały się powracającymi wielokrotnie • 5 • 6 Agnieszka Brzeżańska jest malarką, autorką [unique markers of time and space]. Prezentowana motywami, z którymi do dziś kojarzona jest artystka. prac ceramicznych, filmowych i fotograficznych, na wystawie wersja Początku, utrzymana w jasnych Celmins wyraźnie zaznacza, że w trakcie rysowania Kasper Bosmans Boyle Family zielarką oraz żeglarką. Unikalny charakter praktyki odcieniach, przywołuje obraz Turnera pod tytułem nie wraca do momentu obserwacji natury, nie stara (ur. 1990 w Lommel, Belgia) artystycznej Brzeżańskiej opisuje kuratorka Burza śnieżna (Parowiec wychodzący z portu) się także powoływać z pamięci towarzyszących tej • 11 Mapa przedstawiająca 1000 miejsc z serii „Świat” Agnieszka Tarasiuk: „Obszar jej zainteresowań (1842). Przedstawiony na nim, wychodzący obserwacji wrażeń. Autorka skupia się na medium, Legenda: Instytut Tymczasowych Przyszłości 1968 / 2020 rozciąga się od archeologii po futurologię, z portu parowiec zmaga się z zawieją śnieżną. na powierzchni – eksperymentuje z naciskiem Alice Creischer 2016 druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości Boyle od botaniki i ewolucjonizmu po ezoterykę i systemy W zdynamizowanej, niemal abstrakcyjnej kompozycji grafitu, intensywnością barw, powtarzalnością faktur, (ur. 1960 w Gerolstein, Niemcy) akryl, panel. Dzięki uprzejmości Muzeum Sztuki Family DACS. filozoficzne Wschodu. Z dezynwolturą porusza chmury mieszają się z szarym dymem statku, fale prasą drukarską, formatem kartki czy białej ramy Współczesnej w Antwerpii. się pomiędzy pracami uznanych autorytetów morskie rozbijają się o skały, a żagiel rozświetlony okalającej przedstawienie. Obserwacja przyrody W żołądku drapieżników Sardynia. Studium środowiska naturalnego naukowych i wizjonerskimi ideami intelektualnych jest przez ostre, przezierające przez sztorm i zjawisk atmosferycznych stała się w twórczości 2012 / 2013 Korytarz wilka i znaczkowy las (brązowa skarpa), seria „Świat” buntowników, sięgając po marginalizowane przez promienie słoneczne. W zamglonej pracy Budor, Celmins punktem wyjścia do autorskiego wideo 22’23”. Dzięki uprzejmości artystki 2020 1968–78 nowoczesną naukę systemy poznania, takie jak opowiadającej o cyrkulacji cząsteczek, fenomenach odtwarzania czy wręcz konstruowania natury i Galerii KOW, Berlin. farba akrylowa. Dzięki uprzejmości artysty technika własna, żywica i włókno szklane. alchemia, parapsychologia, wiedza tubylcza czy pogodowych oraz sprzężeniu natury z produkcją na nowo. W niektórych pracach artystka umieszcza oraz Gladstone Gallery Nowy Jork / Bruksela. Dzięki uprzejmości Boyle Family DACS. tradycje matriarchalne”. W pracach z ostatnich lat przemysłową, rozgrywa się podobnie żywiołowa subtelne znaki demaskujące fotograficzną iluzję. W pracy wideo W żołądku drapieżników cztery wyraźne są także motywy apokaliptyczne: końca scena. Instalacja podłączona jest pod teren budowy W prezentowanej na wystawie grafice Bez tytułu dziwne postaci: wilk, hiena, niedźwiedź i szakal, Kasper Bosmans sam siebie określa mianem Studium środowiska naturalnego (czerwona, ładu światowego i tzw. wielkiego wymierania. nowego gmachu Muzeum Sztuki Nowoczesnej (Ocean z krzyżem #1) można zauważyć przecinający udają się na wędrówkę. Każde z nich jest „historycznego nerda”. Artysta posługuje się spękana ziemia ze strumyczkami, zielonymi Jednocześnie sztuka Brzeżańskiej jest propozycją w Warszawie na placu Defilad. Zachodzące kompozycję krzyż skonstruowany z cienkich, symbolicznym wcieleniem drapieżnej logiki malarstwem, rzeźbą, tworzy instalacje i robi kamieniami i skorupami), seria „Świat” zmiany w myśleniu o naszych relacjach z planetą, na budowie zjawiska akustyczne są rejestrowane ukośnych, białych linii. W Warstwie rozgwieżdżony kapitalizmu: prywatyzacji, monopolu, wywłaszczania instytucjonalne interwencje. Jego prace oparte 1968–78 zbudowaną na fundamencie użyteczności i w czasie rzeczywistym przekształcane w kod, który nieboskłon wpisany jest w siatkę geometryczną, z ziemi i pozbawiania praw. Aby zrozumieć te figury, są na historycznych badaniach i kolekcjonowanych media mieszane, żywica i włókno szklane. i wspólnotowości. steruje intensywnością występujących pod szklanym przeskalowując nieskończoność do wymiarów kartki. należy uważnie przyglądać się elementom strojów, przez autora opowieściach, symbolach, Dzięki uprzejmości Boyle Family DACS. kloszem Początku III (Burzy śnieżnej) ruchów dekoracjom i artefaktom. Zwierzęta wędrują, anegdotach i pojęciach z przeszłości, które Praca Tkanina wiślana (2019) powstała poprzez powietrza, odpowiedzialnych za ulotne impresje poszukując tego, co było kiedyś dobrem wspólnym, Bosmans abstrahuje z szerszego kontekstu i zderza Boyle Family to rodzinny kolektyw artystyczny zanurzenie bawełnianej tkaniny w wodach wizualne tworzone przez unoszące się pyły. ale zostało zabrane, by stworzyć miejsce, gdzie ze sobą w precyzyjnych, „piktogramowych” założony przez Marka Boyle’a i Joan Hills. Osadzeni Wisły. Osadzające się na niej fragmenty środowisko naturalne i wszystkie zamieszkujące je kompozycjach. Charakterystyczne znaki, w kontrkulturze lat 60., Boyle i Hills wspólnie tworzyli materii organicznej: glonów, mułu rzecznego • 10 istoty są eksploatowane przez zewnętrzne siły. ornamenty i legendy wykorzystane przez artystę multimedialne projekty obejmujące malarstwo, czy zanieczyszczeń nadają tkaninie charakter pochodzą z różnych epok, ale w autorskich rzeźbę, instalacje i performans. Byli także abstrakcyjnego obrazu. Praca powstała przy Center for Land Use Interpretation Podróż zaczynamy na wyspie Spitsbergen, gdzie zestawieniach zyskują współczesne kulturowe pionierami w zakresie popularnych w tamtym czasie okazji rzecznych działań pod szyldem Flow [Pływ], • 9 swoją siedzibę ma bank nasion (Svalbard Global znaczenia. Elementy zaczerpnięte z odmiennych spektakli świetlnych (tzw. Liquid Light Shows), organizowanych przez Agnieszkę Brzeżańską Od kopalni w Bingham Canyon do Seed Vault). Głęboko pod ziemią i wieczną politycznych i społecznych porządków – rządowych wykonywanych na żywo podczas koncertów wspólnie z Ewą Ciepielewską oraz Fundację Vija Celmins Kennecott Smelter w Utah zmarzliną spoczywa cała różnorodność zapisów, królewskich insygniów, mitów, rzemiosła, i innych wydarzeń artystycznych. Związani byli Razem Pamoja. Wisła, cierpiąca z powodu (ur. 1938 w Rydze, Łotwa) 2018 biologiczna Ziemi, przechowywana w setkach technicznych instrukcji, map czy sztuki ludowej – wówczas blisko ze słynnym londyńskim UFO Club susz oraz zagrożona planami rozwoju żeglugi wideo 23’00”. Dzięki uprzejmości Center tysięcy uśpionych nasion. Banki nasion skonfrontowane bez hierarchizujących podziałów, i zespołem Soft Machine. Kiedy ich dzieci, Sebastian śródlądowej i regulacji rzek, jest wciąż jedną Bez tytułu (Ocean z krzyżem #1) for Land Use Interpretation. fundowane są przez te same korporacje, które w charakterystycznych, kolorowych obrazach (ur. 1962) i Georgia (ur. 1963), podrosły, dołączyły z największych, częściowo dzikich rzek Europy. 2005 prowadząc eksperymenty biotechnologiczne, z serii „Legendy”, pozwalają nieskrępowanie do twórczych działań ojca i matki, grupa zaczęła Flow na galarze Solnym – ze stale zmieniającą papier, sitodruk. Dzięki uprzejmości artystki Center for Land Use Interpretation [Centrum wprowadzają do obiegu wysoce przetworzone, krążyć wyobraźni wokół pozornie przeciwstawnych funkcjonować pod rodzinnym szyldem. Od tamtego się konstelacją gości i współpracowników – i Zuzāns Collection. Interpretacji Użytkowania Ziemi] (zał. w roku 1994 wydajne i odporne odmiany roślin rosnących wątków. Podszyte humorem historie rozwijane czasu ich prace pokazywane były na całym to eksperyment z bycia razem, wodny „plener”, w Los Angeles) zajmuje się „eksplorowaniem, na wielkopowierzchniowych uprawach na całym przez belgijskiego artystę często opowiadają świecie. Kolektyw reprezentował Wielką Brytanię nieobarczony przymusem produkcji artefaktów czy Nocne niebo #1 (Odwrócone) badaniem i interpretacją ziemi oraz krajobrazu”, świecie. Monsanto, Pioneer, czy Syngeta o systemach prawnych, rynkach, kapitalizmie, na Biennale w Wenecji w 1978 roku i Biennale nazywania i autoryzowania rzeczy powstających 2002 podejmując się interdyscyplinarnej refleksji na temat usypiają w ten sposób niepokoje związane wojnie czy ekologii. Bosmans reinterpretuje w São Paulo w 1987 roku. w trakcie otwartych procesów artystycznych. papier, akwatinta, fotograwiura, sucha igła. modyfikacji planety poprzez rolniczą, przemysłową, z niszczeniem różnorodności roślin. Mieszanka fragmenty przeszłości, aby uwypuklić Dzięki uprzejmości artystki i Zuzāns Collection. militarną czy też turystyczną aktywność Homo różnorodnych genów roślinnych systematycznie niewidoczne relacje władzy, które doprowadziły Najbardziej rozpoznawalnymi realizacjami Boylów sapiens. Jej założyciel Matthew Coolidge zetknął się znika w bunkrach, których strażnikami do ukształtowania się hierarchii, pojęć i symboli. są studia powierzchni ziemi z cyklu „Świat”, Warstwa jako student z Robertem Smithsonem – naukowo- są drapieżne agrokorporacje. Jego ściśle związane z językiem, intuicyjne zainicjowanego w 1968 roku w ramach wystawy 1983 -filozoficzny duch sztuki tego artysty, jednego prace świadczą o tym, że ozdobna forma Journey to the Surface of the Earth [Podróż do • 8 papier, mezzotinta. Dzięki uprzejmości artystki z pionierów land artu i orędownika wprowadzenia W kolejnej części wędrówki przenosimy się i precyzja mogą iść w parze z pogłębioną powierzchni Ziemi] w Institute of Contemporary Arts i Zuzāns Collection. perspektywy czasu geologicznego w refleksji do Beninu, gdzie wprowadza się w życie prawo problematyką. „Sztuka to dekoracja, która czyni w Londynie. Wtedy to, podczas towarzyszącego Dora Budor o sztuce, jest obecny w programach Centrum. własności ziemskiej, które nigdy wcześniej nie nas bystrzejszymi” – mówi Bosmans i podkreśla, wystawie happeningu, goście wydarzenia (ur. 1984 w Zagrzebiu, Chorwacja) W 1944 roku Celmins wraz z rodziną uciekła CLUI organizuje wystawy, udostępnia archiwa, istniało w tym miejscu, jak zresztą w wielu innych że interesuje go moment, w którym z pozoru z zasłoniętymi oczami strzelali bądź rzucali z Łotwy do Niemiec w obawie przed Armią prowadzi program rezydencyjny na pustyni krajach. Współwłasność i indywidualne prawo niewinne dekoracje stają się deklaracją polityczną, strzałkami w rozwieszoną na ścianie mapę świata. Początek III (Burza śnieżna) Radziecką, cztery lata później wyemigrowała w Wendover (Utah), publikuje książki naukowe użytkowania tego, co wspólne, było wpisane a ozdobniki przejmują właściwą treść. Zaznaczone w ten sposób przypadkowe punkty 2019 do Stanów Zjednoczonych. Przez pierwsze miesiące i przewodniki, organizuje wycieczki do trudno w lokalną wiedzę i zwyczaje. Narodowe władze na kuli ziemskiej posłużyły w kolejnych latach komora środowiskowa (reaktywny układ w amerykańskiej szkole głównie rysowała, gdyż dostępnych zakątków Stanów Zjednoczonych, na mocy nowych praw dzielą ziemię, wywłaszczając Pochodzący z kolekcji M HKA obraz Legenda: jako wytyczne do działań rodziny Boylów, która elektroniczny, kompresor, zawory, elementy nie rozumiała ani słowa po angielsku. Niedługo w tym do miejsc testów nuklearnych. Organizacja właścicieli i sprzedając nieruchomości, zanim Instytut Tymczasowych Przyszłości (2016) odwiedzała wyznaczone lokalizacje i starannie drukowane w 3D, aluminium, akryl, światło później zaczęła kolekcjonować zdjęcia powołała również do życia konceptualne American nawet zdążą eksmitować mieszkańców. Jesteśmy to graficzne tłumaczenie „Czterech przyszłości”, dokumentowała to, co miała pod stopami. Tak LED, szkło, drewno, farba), organiczne wycinane z czasopism i książek znalezionych Land Museum, obejmujące terytorium całych świadkami kolejnego kolonialnego podziału Afryki. modelu zmian społecznych autorstwa Jima Datora, powstały niezwykle precyzyjne, trójwymiarowe i syntetyczne pigmenty, ziemia okrzemkowa, w antykwariatach. W 1962 podjęła studia Stanów Zjednoczonych, którego kolekcja składa się W Stambule również dochodzi do czystek dyrektora Hawaii Research Center for Futures odlewy powierzchni ziemi, wykonane autorską, pył FX, filc. Dzięki uprzejmości artystki. artystyczne na Uniwersytecie Kalifornijskim ze skatalogowanych przez zespół Centrum obiektów eksmisyjnych, w najstarszych dzielnicach romskich

18 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 19 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

i zamieszkiwanych przez inne mniejszości: Sulukule z artystą Dai Guangyu i antropologiem Zhu i Tarlabaşı, w okolicach parku Gezi i placu Taksim. • 13 Xiaofengiem, kilkutygodniowy Festiwal Strażników Rząd wyszarpuje ostatnie publiczne przestrzenie, Wody w Chengdu w 1995 roku, cztery lata później rozbudowując nowe inwestycje miejskie Archiwum Betsy Damon: Keepers of the Waters doprowadził do otwarcia parku tematycznego w publiczno-prywatnym, lukratywnym partnerstwie. [Strażnicy wody] (Chengdu i Lhasa) w Asia Art Archive Living Water Garden [Ogród żywej wody], Eksploatacja ziemi jest tak samo opłacalna jak którego motywem przewodnim jest uzdatnianie wyzysk pracowników. Eksploatacja wszystkich Betsy Damon wody do picia. W zorganizowanym w 1996 możliwych zasobów wysysa to, co wspólne, (ur. 1940 w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) roku trzydniowym wydarzeniu artystycznym •13 degraduje środowisko i zabiera ostanie prawa w Lhasie (również we współpracy z Dai Liu Chengying, Wysokość 3650 m, 25˚C | Altitude 3650 m, 25˚C, 1996 / 2020. pracownikom, którzy zasiedlają slumsy metropolii. Yin Xiuzhen, Buty z masłem z jaczego mleka Guangyu i Zhu Xiaofeng), brali udział twórcy Wszyscy razem, pozbawieni wspólnotowości, 1996 / 2020 z regionu oraz goście ze Stanów Zjednoczonych praw i własności, siedzimy w brzuchu drapieżnych fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki i Szwajcarii. Na zdjęciach prezentowanych agentów neoliberalnego porządku. Wideo Alice uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. na wystawie znajdują się prace takich artystek Creicher eksploruje drapieżną logikę późnego i artystów, jak: Liu Chengying (Chengdu), Zhang kapitalizmu, wywodząc temat z kilkuletniego Li Jixiang, Czyszczenie rzeki Xin (Szanghaj), Li Jixiang (Chengdu), Yin Xiuzhen researchu, który artystka prowadziła wspólnie 1996 / 2020 (Pekin) i Song Dong (Pekin). z artystą Andreasem Siekmannem, dotyczącego fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki prywatyzacji tego, co wspólne: nasion, prawa uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. do ziemi oraz własności intelektualnej. Zwierzęta w swojej groteskowej wędrówce personifikują Li Jixiang, Czyszczenie rzeki chciwość, niesprawiedliwość, zniszczenie 1996 / 2020 • 14 i paradoksalne pragnienie przetrwania w erze fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki zaprojektowanych przez ludzkość katastrof. uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. Tacita Dean (ur. 1965 w Canterbury, Wielka Brytania) Yin Xiuzhen, Fragment nieba 1996 / 2020 Piękne Sheffield fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki 2001 • 12 uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. fotograwiura, papier. Dzięki uprzejmości Tate: dar artystki 2002. Czekalska + Golec Zhang Xin, Inna droga 1996 / 2020 Tacita Dean studiowała malarstwo na Slade Tatiana Czekalska fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki School of Art w Londynie, ale od połowy lat (ur. 1966 w Łodzi, Polska) uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. 90. posługuje się głównie filmem i fotografią. Jej filmowe prace, realizowane na analogowych Leszek Golec Zhang Xin, Inna droga materiałach, zazwyczaj taśmie 16-mm, można (ur. 1959 w Świebodzicach, Polska) 1996 / 2020 określić jako medytacje nad upływającym fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki czasem, naturą i medium, które powoli odchodzi Columbarium uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. w zapomnienie na rzecz nośników cyfrowych. 1996 Długie, nieruchome ujęcia niejednokrotnie brąz. Dzięki uprzejmości artystów. Yin Xiuzhen, Mycie rzeki skupiają się na zjawiskach naturalnych, takich 1996 / 2020 jak zachód słońca, parująca ziemia, lub śladach Homo Anobium św. Franciszek 100% rzeźby fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki pozostawionych przez człowieka w otaczającym 1680–1985 uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. go krajobrazie. Filmowe odwołania można odnaleźć drewno. Dzięki uprzejmości artystów i Centrum także w pracach Dean wykonywanych innymi Rzeźby Polskiej w Orońsku. Dong Song, Stemplowanie wody technikami – naturalistycznych rysunkach kredą 1996 / 2020 na wielkoformatowych tablicach czy fotografiach Tatiana Czekalska i Leszek Golec są aktywistami fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki i pocztówkach poddanych autorskiej obróbce. ekologicznymi, używającymi sztuki jako narzędzia uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. do walki o sprawiedliwość, równość i empatię Pokazywana na wystawie praca Piękne Sheffield międzygatunkową. Ich twórczość ma charakter Liu Chengying, Wysokość 3650 m, 25°C jest częścią większej serii zatytułowanej „Rosyjskie medytacyjny i duchowy, artyści odnoszą się 1996 / 2020 zakończenie” [The Russian Ending], składającej do buddyjskiej solidarności z wszystkimi fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki się z dwudziestu czarno-białych fotograwiur (obraz formami życia, jednocześnie cytując język uprzejmości Betsy Damon i Asia Art Archive. fotograficzny przeniesiony został na metalową sztuki konceptualnej i minimalizmu. Od 1996 płytę, wytrawiony za pomocą światłoczułej emulsji, roku artyści pracują w duecie jako Czekalska + Betsy Damon jest feministką, aktywistką i artystką a następnie pokryty farbą i odbity w prasie). Golec. Efektem ich pracy mogą być rzeźby, środowiskową. Jej wczesne performanse, jak 7000 Podstawę każdej z ujętych w portfolio odbitek fotografie, obiekty, ale także niematerialne Year Old Woman [7000-letnia kobieta], (1977), stanowi pocztówka znaleziona przez Dean na pchlim transfery: energii, środków finansowych wiązały się z zaangażowaniem artystki w ruch targu, przedstawiająca tragiczne wydarzenie – czy troski. Korzystają z takich formatów, jak feministyczny. Damon założyła samopomocową wypadek lub katastrofę naturalną. Zbiorczy tytuł serii wystawa, katalog czy wernisaż, aby podważyć organizację No Limits for Women Artists, odwołuje się do początków duńskiej kinematografii, antropocentryczny ogląd świata, sięgają przy walczącą z seksizmem i wykluczeniem kobiet kiedy każdy z produkowanych filmów miał dwie tym po nie ludzkich współpracowników: owce, w środowisku artystycznym. Na początku lat wersje – kierowaną na rynek amerykański, kończącą koty czy gołębie. Przykładowo, wystawa T.atrica 90. – po zrealizowaniu kilku prac artystycznych się happy endem, oraz przeznaczoną dla rosyjskiej METAMORPHOSIS IMPERFECTA (2004) dotyczących zmian klimatycznych, jak odlew publiczności wersję o pesymistycznym wydźwięku. służyła obserwacji pająka wykonującego niemal koryta wyschniętej rzeki, A Memory of Clean Na każdy z wybranych przez Dean kadrów nałożone niedostrzegalny dla ludzkiego oka „performans”, Water [Pamięć czystej wody], (1985) – artystka są odręczne notatki artystki, przywodzące na myśl polegający na zrzucaniu wylinki. postanowiła całkowicie poświęcić się ochronie uwagi reżyserskie dotyczące pracy kamery, zasobów wodnych, zagrożonych przemysłową oświetlenia, nastroju czy dźwięku. Grafiki traktować Pierwsza praca pokazana na wystawie to Homo i rolniczą działalnością człowieka. W 1991 więc można jako pomysły na odrębne filmy, które Anobium. Święty Franciszek 100% rzeźby roku założyła organizację pozarządową rozegrają się w wyobraźni odbiorcy. 1680–1985. Jest to rzeźba św. Franciszka z Asyżu, Keepers of the Waters [Strażnicy wody], której patrona ekologii, wykonana przez anonimowego celem jest wsparcie projektów naukowych, W Pięknym Sheffield jedna z inskrypcji naniesionych twórcę ponad cztery wieki temu, a następnie edukacyjnych i artystycznych, związanych na industrialny krajobraz przedstawiający zatopioną drążona przez kołatka drukarza. Praca nad ze zwiększaniem świadomości na temat w mroku fabrykę z dymiącymi kominami brzmi: formą rzeźby została wyjęta spod reżimu celu, kryzysu wodnego. Organizacja zaangażowana „Rosyjskie (pasterskie) zakończenie… łkajmy kreatywności czy hierarchii gatunkowych. jest m.in. w poszukiwanie rozwiązań dla rzeki za przeszłością” [„the Russian (pastoral) Ending Columbarium, zainstalowane na fasadzie Muzeum, Cheyenne w Dakocie Południowej, skażonej … we must weep for the past”]. Dean wyraża to dom dla gołębi wykonany z brązu, traktowany promieniotwórczymi odpadami uranu. tu tęsknotę za zniszczonym przez przemysł sielskim jednocześnie jako „bateria energetyczna”. Nazwa pejzażem Anglii, którą wzmagać mają efekty filmowe kolumbarium, budowli cmentarnej z czasów W latach 90. Damon podróżowała do Chin, sugerowane przez autorkę w towarzyszących starożytnego Rzymu, kryjącej nisze na urny inicjując projekty artystyczno-aktywistyczne kadrowi zapiskach, podkreślające gęstość smogu z prochami zmarłych, pochodzi od łacińskiej związane z ochroną rzek, głównie Funan (która i sadzy, usuwające z przedstawienia wszelkie cechy nazwy „domu dla gołębi”. W zależności od tego, przepływa przez miasto Chengdu, kulturalne „bukolicznej błogości”. Całości wyimaginowanego czy spoglądamy na nie okiem ludzkim czy ptasim, i ekonomiczne centrum kraju na południowym filmu dopełnić miałby chór śpiewający patriotyczny nisze w ścianie grobowca mogą być miejscem zachodzie) i Lhasę (Tybetański Region hymn Jerozolima [Jerusalem], oparty na poemacie tymczasowego bądź wiecznego spoczynku. Autonomiczny). Zorganizowany we współpracy Williama Blake’a.

20 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 21 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

Pola pszenicy – konfrontacja: wysypisko Z kolei w cyklu „Systemy izometryczne • 15 Battery Park, Dolny Manhattan – ze Statuą w przestrzeni izotropowej – projekcje map” z 1976 Wolności widoczną po drugiej stronie roku, Denes sięga po matematyczne formuły Thierry De Cordier rzeki Hudson pomiarów i map Ziemi, rzutując je na rysunki (ur. 1954 w Oudenaarde, Belgia) 1982 form o plastycznych kształtach, na przykład C-print, papier, edycja 6. Dzięki uprzejmości jajka, cytryny, hotdoga lub ślimaka. Zakłócenie Dyskurs alpejski artystki i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, przyzwyczajeń myślowych i znanej perspektywy 1987 Nowy Jork. sprawia, że oswojona reprezentacja planety sitodruk, papier. Dzięki uprzejmości przenosi się w nieznane wymiary i wytwarza Muzeum Van Abbe, Eindhoven. Pola pszenicy – konfrontacja: wysypisko nowe relacje. Denes zadaje pytanie o to, jak Battery Park, Dolny Manhattan – żniwa usystematyzowane sposoby reprezentacji danych Thierry De Cordier jest artystą, filozofem 1976 topologicznych wpływają na sztywność reguł i pisarzem. Po ukończeniu malarstwa czterokolorowa litografia, papier Rives BFK, produkowania wiedzy i sposób myślenia o relacji na Akademii Sztuk Pięknych w Gandawie nie edycja 36 / 50. Dzięki uprzejmości artystki ludzi i planety. mógł nigdzie zagrzać miejsca. Tak rozpoczęła i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, się trwająca wiele lat tułaczka artysty, podczas Nowy Jork. której rozmyślał w samotności i pisał wiersze. •15 Przez chwilę miał nadzieję, że odzyska spokój Systemy izometryczne w przestrzeni Thierry De Cordier, Dyskurs alpejski | The Alpine Discourse, 1987 w swoim ogrodzie, w którym zgłębiał tajniki izotropowej – projekcje map: hot dog • 17 uprawy roślin i właściwości ziół oraz chował się 1976 przed cywilizacją. Nie udało mu się jednak ukoić czterokolorowa litografia na papierze Rives Ines Doujak skołatanej duszy ani wtedy, ani wówczas, kiedy BFK, edycja 6 / 50. Dzięki uprzejmości artystki (ur. 1959 w Klagenfurt nad Wörthersee, Austria) po przeprowadzce do Ostendy (1982–86) i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, Nowy Jork. „zwrócił się plecami do innych, a twarzą Populacja duchów w stronę morza”, podziwiając i malując potęgę Systemy izometryczne w przestrzeni 2019 oceanu. Jego proces twórczy napędzany izotropowej – projekcje map: jajko historyczne druki, papier, płyta Alu-Dibond. jest przez, romantyczne z ducha, niepokój 1976 Dzięki uprzejmości artystki. i melancholię, powodowane brakiem czterokolorowa litografia, papier Rives BFK, identyfikacji ze współczesnym, zorientowanym edycja 36 / 50. Dzięki uprzejmości artystki Ines Doujak jest austriacką artystką na ciągły postęp, konsumpcję i rozrost światem. i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, zorientowaną na tematy queer i feministyczne, Artysta twierdzi, że nie ma „absolutnie nic Nowy Jork. zajmuje się także problematyką antyrasistowską wspólnego z XX wiekiem”, a jego mroczne, i antykolonialną. Współtworzy projekt Czółenka utrzymane w ciemnej kolorystyce obrazy Systemy izometryczne w przestrzeni tkackie, ścieżki wojenne [Loomshuttles / morza i gór odczytywać można jako metaforę izotropowej – projekcje map: ślimak Warpaths], który skupia się na naświetlaniu wewnętrznych zmagań. 1976 złożonych i asymetrycznych relacji czterokolorowa litografia, papier Rives między Europą a Ameryką Południową De Cordier żyje w ciągłym rozdarciu pomiędzy BFK, edycja 48 / 50. Dzięki uprzejmości artystki za pośrednictwem historii tkanin andyjskich. pragnieniem pustelniczej izolacji a chęcią i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, W swoich działaniach artystka często używa dzielenia się swoimi rozmyślaniami z otoczeniem. Nowy Jork. tekstyliów, które traktuje jako starożytny produkt W jego dorobku znajdują się projekty globalny, służący niczym mapa pokazująca, architektoniczne, modele i instalacje, które pełnią „Moje prace to kompozycja, proces, miejsce w jaki sposób różnorodne formy i konsekwencje wiele, nierzadko wykluczających się funkcji – inspiracji, żyzne pole, matematyczny las, polityki kolonialnej wiążą przeszłość schronu, pracowni, siedliska, szopy ogrodowej, rozwiązanie problemu, filozofia ziemi, natura z teraźniejszością. świątyni, miejsca spotkań oraz otwartej wyartykułowana przez ludzką inteligencję” – mówi platformy, z której artysta może komunikować o swojej twórczości Agnes Denes. Denes uważa W ramach wystawy prezentowane są prace się z publicznością. W swoich performansach, się za prekursorkę sztuki środowiska, a jej liczne z cyklu kolaży zatytułowanego „Populacja odbywających się zarówno w miejscach działania w przestrzeniach publicznych koncentrują duchów” z 2019 roku. To wielobarwne obrazy, wyludnionych, z daleka od cywilizacji, jak się na próbach poszerzania świadomości wycinanki stworzone na podstawie XIX- i XX- i w miastach, De Cordier wykrzykuje komunikaty, ekologicznej w środowiskach intensywnie -wiecznych przyrodniczych tablic edukacyjnych których zazwyczaj nikt nie słucha. Podobny przetwarzanych przez ludzi, takich jak miasta i atlasów medycznych pochodzących m.in. motyw pojawia się wielokrotnie w jego czy obszary przemysłowe i poprzemysłowe. ze zbiorów Muzeum Trądu w Bergen. Choć grafikach, na przykład Dyskursie alpejskim, W powstających od lat 60. pracach Agnes Denes w Europie epidemie trądu wygasły już w XVI przedstawiającym samotnego człowieka, alter wykorzystuje transdyscyplinarną wiedzę, łącząc wieku, strach przed zakażeniem panował ego artysty, stojącego nad skalnym urwiskiem dynamikę procesów przyrodniczych i organizacji jeszcze długo, przede wszystkim dlatego, że trąd i odczytującego trzymany w rękach tekst w stronę społeczeństw. Jednym z jej najsłynniejszych uznawano za karę za grzechy. Chorzy na trąd rozległego, górskiego krajobrazu. Widniejąca działań jest Pola pszenicy – konfrontacja: wysypisko byli wykluczani ze wspólnot, tracili większość pod kompozycją odręczna adnotacja w języku Battery Park, Dolny Manhattan – widok z lotu praw i byli zmuszani do opuszczenia swoich francuskim głosi: „zdecydowałem się zmienić ptaka z 1982 roku, w ramach którego artystka rodzin. Używano wobec nich separującego świat”. Pod jedną z kolejnych odbitek tej samej oczyściła ze śmieci wysypisko w centrum języka, który uprawomocniał odebranie im praw pracy, która znajduje się w prywatnej kolekcji, Manhattanu i posiała na tym obszarze dwa akry i własności – chorych na trąd określano artysta napisał już coś innego: „zdecydowałem pszenicy. Na miejsce przywieziono dwieście mianem pasożytów i szkodników. Kolaże się obciąć sobie język”. ciężarówek ziemi i ręcznie wykopano dwieście Doujak przedstawiają hybrydy skonstruowane osiemdziesiąt pięć bruzd na ziarno. Zakończeniem z ludzkich ciał, roślin, robaków, warzyw, ptaków, czteromiesięcznego procesu były sierpniowe gadów i płazów. Ludzkie ciała są poranione, żniwa. Z ziarna otrzymano pięćset kilogramów pokryte krostami, grzybami, naroślami, mąki, która następnie podróżowała wraz z The jednocześnie trędowate i piękne. Przewodnim • 16 International Art Show for the End of World Hunger tematem kolaży jest desperacja, którą [Międzynarodowa wystawa dla zakończenia artystka uznaje za wiodącą siłę ekonomiczną Agnes Denes głodu na Ziemi], zorganizowaną przez Minnesota współczesnego świata. Całe populacje migrują (ur. 1931 w Budapeszcie, Węgry) Museum of Art. Co znaczące, miejsce, w którym w poszukiwaniu stabilności ekonomicznej artystka posiała pole, znajdowało się pomiędzy i klimatycznej, uciekają w kierunku najsłabszego Pola pszenicy – konfrontacja: wysypisko Wall Street i World Trade Center, naprzeciwko nawet promienia nadziei, by znaleźć się Battery Park, Dolny Manhattan – widok Statuy Wolności. Zestawienie urodzajnej gleby w najgorszym położeniu: ludzie i zwierzęta z lotu ptaka i rosnącej na niej pszenicy – archetypicznego są deportowani, sprzedawani i napiętnowani, 1982 symbolu dostatku – z ikonami globalizacji i ekonomii kończą jako wyjątkowo tanie i jednorazowe C-print, papier, edycja 6. Dzięki uprzejmości opartej na spekulacji finansowej stanowiło towary. Ines Doujak nie wyróżnia w kolażach artystki i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, konfrontację nieprzystających do siebie sposobów żadnego gatunku, łącząc ciała ludzkie Nowy Jork. myślenia o dobrobycie. Denes podkreśla, z ciałami zwierząt i roślinami, konstruując że swoim działaniem chciała zwrócić uwagę międzygatunkowe istoty funkcjonujące Pola pszenicy – konfrontacja: wysypisko na niewłaściwe priorytety globalnej ekonomii na równych zasadach. W swoich barokowych Battery Park, Dolny Manhattan – z Agnes i bankierów z Wall Street, którzy prowadzą kompozycjach przyszpila ekonomię rozpaczy, Denes stojącą w polu business as usual, produkując jednocześnie, jednocześnie przywraca zmęczonemu 1982 jako efekt uboczny systemu ekonomicznego, gatunkowi ludzkiemu witalną siłę i splata C-print, papier, edycja 6. Dzięki uprzejmości nierówności i dług klimatyczny. Po zakończeniu go w tańcu z innymi bytami. artystki i Leslie Tonkonow Artworks + Projects, projektu ziemię oddano pod budowę luksusowego Nowy Jork. kompleksu apartamentowców.

22 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 23 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

tempie, dla rosnących wciąż potrzeb „od wybrzeża do wybrzeża” czyli od Duncansby posłuży do tworzenia napisów na ścianach). Nieskrępowanie • 18 • 19 wyżywieniowych, powstanie wielomilionowych Head na północy Szkocji do Lands End na W kolejnych miesiącach odbędą się działania 2007 – w toku aglomeracji miejskich – to tylko niektóre zjawiska, samym południu Wielkiej Brytanii, co zajęło i interwencje z udziałem członków kolektywu przedmioty znalezione w trakcie spacerów; różne Jimmie Durham Jerzy Fedorowicz charakterystyczne dla działań nam wspólnych” mu 47 dni, artysta podjął „najważniejszą decyzję oraz na podstawie wysłanych przez nich instrukcji. nici, wełna i tkaniny. Dzięki uprzejmości artystki. (ur. 1940 w Houston, Stany Zjednoczone) (ur. 1928 w Pruszkowie, zm. 2018, Polska) (Awangarda w Plenerze: Osieki i Łazy 1963–1981). swojego twórczego życia – o tworzeniu sztuki Zygmunt Wujek, komisarz artystyczny pleneru, wywodzącej się jedynie z doświadczenia Simryn Gill urodziła się w Singapurze, wychowała Martwy jeleń Ludmiła Popiel podkreślał, że wydarzenie było reakcją środowiska osobistych przechadzek”. Od tamtej pory Fulton w Malezji, kształciła w Indiach i Wielkiej Brytanii. 1986 (ur. 1929 w Zarówniu, zm. 1988 w Warszawie, Polska) na raport Klubu Rzymskiego Granice wzrostu, odbył wiele pieszych wędrówek o różnym Tworzy systematyczne kolekcje i koncepcyjne czaszka, kość, drewno, farba, sznurek, plastik. czyli dokument analizujący przyszłość ludzkości charakterze – od samotnych, kilkutygodniowych • 22 instalacje, które eksplorują to, jak historia Dzięki uprzejmości Muzeum Sztuki Jerzy Fedorowicz wobec wzrostu liczby mieszkańców Ziemi oraz wypraw, po grupowe, miejskie spacery, i pamięć wpływają na relację człowieka Współczesnej w Antwerpii. Osieki ’72 – założenia programowe wyczerpujących się zasobów naturalnych. w których udział brało kilkaset osób. Za każdym Cyprien Gaillard z otaczającym go światem oraz obiekty wykonane 1972 W ramach pleneru odbyły się liczne działania razem twórca stara się jak najmniej ingerować (ur. 1980 w Paryżu, Francja) ze, zdawałoby się, przypadkowo zebranych „Oto co otrzymałem w darze: umiejętność koncepcja programowa dziesiątego spotkania artystyczne, m.in. Mandatowanie Jerzego w otaczający go krajobraz, nie modyfikuje przedmiotów, znalezionych sztucznych widzenia wszystkiego, co nie żyje, a znajduje się artystów, naukowców i teoretyków sztuki Trelińskiego i Andrzeja Pierzgalskiego, którzy wytworów natury, nie zostawia za sobą śladów Prawdziwe pozostałości po fikcyjnych wojnach V i organicznych materiałów, wycinków z książek w zasięgu mojego wzroku. Od ponad trzydziestu Osieki 1972. na ulicach Koszalina wręczali posiadaczom ani nie kolekcjonuje znalezionych materiałów. 2004 i starych druków. Jej praktyka artystyczna opiera lat widzę wszystkie martwe ptaki i zwierzęta, samochodów mandaty za wykroczenie, Dopiero po zakończeniu wyprawy Fulton film 35-mm i film 35-mm przeniesiony się na wrażliwości na to, co zupełnie zwyczajne każdego dnia, gdziekolwiek jestem”. Ludmiła Popiel uzupełnione słowami „przeciwko naturalnemu pisze tekst w poetycki sposób przybliżający na wideo, 7’09”. Dzięki uprzejmości artysty i uważnym przyglądaniu się codzienności Nić środowisku człowieka”; akcja Odsłonięcie Pomnika jej charakterystykę, który staje się śladem oraz Sprüth Magers. pod różnymi kątami oraz dokładnego badania Tymi słowami w 1984 roku swoją relację 1971 Drewna przygotowana przez Zygmunta Wujka; indywidualnego doznania. Swoją praktykę łączy otoczenia poprzez kolekcjonowanie, pisanie, ze zwierzętami opisał amerykański artysta, plansze koncepcyjne dla projektu połączenia instalacja Andrzeja Pawłowskiego W obronie od lat z zaangażowaniem w ochronę środowiska Cyprien Gaillard, określany niejednokrotnie czytanie i fotografowanie. poeta i aktywista Jimmie Durham. Słynący nicią dwóch brzegów niecki kopalni Turów. środowiska naturalnego, składająca się z luster oraz walkę o prawa rdzennych społeczności, mianem „archeologa teraźniejszości”, patrzy na to, z zaangażowania w walkę o prawa rdzennych i masek przeciwgazowych; działanie Wandy m.in. w Ameryce Północnej i Tybecie. co współczesne, wietrząc zbliżający się rozpad Praca Nieskrępowanie pochodzi z serii, nad społeczności w ramach Ruchu Indian Ludmiła Popiel i Jerzy Fedorowicz Gołkowskiej Kolekcja słowa Ziemia; akcja i entropię, które niezmiennie go fascynują. którą artystka zaczęła pracować w 2007 roku. Amerykańskich twórca, swoją działalność Synchron fotograficzna Krzysztofa Wodiczki 90 minut Od początku swoich artystycznych działań, które Bransoletki i naszyjniki powstały z przedmiotów artystyczną w dużej mierze poświęcił podważaniu 1977 fotografowania morza i Przekształcanie Ludmiły obejmują rzeźbę, fotografię, wideo, malarstwo, znalezionych na chodnikach i plażach w czasie leżących u podstaw kultury Zachodu założeń, dokumentacja działania w czasie pleneru Popiel i Jerzego Fedorowicza, w którym artyści performans i interwencje w przestrzeni publicznej, spacerów. Tworzą spójną kolekcję porzuconych uprzedzeń, stereotypów, dekonstrukcji Dłusko 1977, fot. Stanisław Fijałkowski. łączyli pejzaż i symbole matematyczne, służące • 21 Gaillard traktuje teraźniejszość jako rezerwuar obiektów, które ożywają na nowo, noszone dyskursów i tożsamości narodowych oraz do opisu sytuacji stworzonej przez artystów form i śladów, jakie ludzkość odciska w naturze. przez ludzi. Simryn Gill w swojej praktyce demaskowaniu symbolicznej i dosłownej relARTacje – dni autorskie i istniejącej rzeczywistości. Uczestnicy pleneru Futurefarmers Francuski artysta, łączący w swoich działaniach artystycznej przygląda się historii kolonialnej przemocy, której na całym świecie doświadczają Dłusko 1977 Osieki ’72 wydali również wspólną odezwę tradycję romantyczną z założeniami land artu, i bada złożoną mechanikę naturalizowania wiedzy grupy mniejszościowe i zdominowane. Durham katalog sympozjum Dłusko 1977 pod redakcją „Chrońmy polski krajobraz!” w obronie zachowania Stowarzyszenie Flatbread operuje w skali geologicznej, podobnie jak Robert pochodzącej ze świata, w którym wykorzystuje tworzy rysunki, grafiki, kolaże, filmy i fotografie, Andrzeja Matuszewskiego. czystości Jeziora Bobęcińskiego, którego część 2020 Smithson, ma świadomość procesów, które się samą naturę jako przedmiot i metaforę. Jej wykonuje performanse oraz pisze ironiczne, pełne zaanektowały zakłady przemysłowe w Szczecinku. piecyk i sadza na ścianie. Dzięki uprzejmości ukształtowały Ziemię w formie, jaką znamy oraz prace to manipulacja kolonialnym dyskursem czarnego humoru eseje, często analizując w nich Ziemia Zgorzelecka – 1971: nauka i sztuka w procesie Postulaty z Osiek ’72 były kontynuowane w takcie artystów. zjawisk, które wszystkie wytwory Homo sapiens panowania kultury nad naturą. Zebrane historie kolonialne i ujawniając wszechobecność ochrony naturalnego środowiska człowieka kolejnego, skupionego na problematyce zasobów mogą obrócić wniwecz. Postrzega rzeczywistość elementy tworzą nowe, spójne konstelacje kolonialnych wyobrażeń i dziedzictwa w kulturze Wrocław 1971 wodnych pleneru zatytułowanego „Nauka i sztuka Interdyscyplinarny kolektyw Futurefarmers jako nieprzerwany cykl ewolucji i rekonstrukcji. tego, co ludzkie i nieludzkie, a człowiek współczesnej. Najbardziej znany jest ze swoich katalog pleneru Ziemia Zgorzelecka 1971 w procesie ochrony widzenia człowieka. Plastyka założony w 1995 roku przez artystkę wizualną i wytwarzane przez niego artefakty są na nowo rzeźbiarskich asamblaży, w których tradycyjne pod redakcją Jerzego Ludwińskiego. obrazów wodnych”. i graficzkę Amy Franceschini (ur. w 1970 roku „Prawdziwe pozostałości po fikcyjnych wojnach” włączane w procesy naturalne. Znalezione materiały, takie jak kamień czy drewno, łączy w Patterson, Stany Zjednoczone) organizuje (2003–08) to seria pokrewnych land artowi działań obiekty – kawałki drewna, plastikowe elementy z elementami syntetycznymi, szkłem, stalą, Ludmiła Popiel i Jerzy Fedorowicz – artyści Na wystawie zaprezentowane są również długofalowe programy, koncentrujące się dokamerowych, w których Gaillard ukazuje wybrany i kartki z książek – są łączone w organiczne fragmentami ubrań i niepozornymi przedmiotami konceptualni, ściśle współpracujący przy archiwalne fotografie z Sympozjum relARTacje, na tematyce uprawy i własności ziemi, krajobraz, aktywując równocześnie gaśnice układy, które rozpoznajemy raczej w sposób codziennego użytku, często uzupełniając całość organizacji pierwszych plenerów w Osiekach. które odbyło się w Dłusku w dniach 2–11 lutego bioróżnorodności, produkcji żywności oraz przemysłowe. Obraz czasowo skąpany zostaje emocjonalny niż rozumowy, jako pamiątki tekstem. Podkreślając swoją przynależność Plenery, które odbywały się co roku w latach 1977 roku, w trakcie którego Popiel i Fedorowicz migracji. Nazwa grupy nawiązuje do działającej w białej mgle, przywodzącej na myśl malarskie i wspomnienia pozostałe po epoce człowieka. do Indiańskiego plemienia Czirokezów (którą sama 1963–81, były kluczowe dla rozwoju polskiej sztuki zrealizowali działanie Synchron, które polegało od lat 20. XX wieku w Stanach Zjednoczonych kompozycje doby romantyzmu. W prezentowanym Czynnościami kolekcjonowania, zapamiętywania, ta społeczność wielokrotnie podważała), Durham neoawangardowej. Właśnie dzięki plenerowym na stworzeniu modelu geometrycznego organizacji Future Farmers of America, edukującej w ramach Wieku półcienia filmie Prawdziwe układania, odciskania, drukowania kieruje igra ze stereotypem „artysty indiańskiego” spotkaniom Popiel i Fedorowicz rozwinęli swoje będącego efektem podjęcia trzech niezależnych, młodych rolników. Kolektyw rozpoczynał swoją pozostałości po fikcyjnych wojnach ,V z roku 2004, przed-oświeceniowa racjonalność, poczucie i „indiańskiej estetyki”, tworzy wieloznaczne formy, zainteresowanie sztuką pojęciową i rozpoczęli swobodnych, grupowych decyzji, dotyczących działalność jako studio graficzne, realizując kamera podąża horyzontalnie wzdłuż ozdobnej konieczności pożegnania odchodzącego które płynnie przekraczają granice pomiędzy wspólne konceptualne działania artystyczne. wyboru kierunku w określonej przestrzeni. zlecenia komercyjne, m.in. dla MTV i NASA, balustrady francuskiego zamku, w tle widać w niepamięć świata kontrolowanego przez „sztuką Zachodu” a „kulturą tradycyjną”. co umożliwiło mu działalność aktywistyczną rozciągający się park. Film kręcony był pierwotnie ludzi. Simryn Gill, odwołując się do tradycji Głównym założeniem plenerów była konfrontacja na większą skalę. Przykładowo Victory Gardens na taśmie 35-mm i w zwolnionym do 32 klatek XIX-wiecznych misjonarzy na Południowym Jednym z materiałów najczęściej różnych nurtów sztuki współczesnej, śledzenie (pocz. 2007) to program pomagający mieszkańcom na sekundę tempie, dzięki czemu obraz wydaje Pacyfiku, przygotowujących zielniki i odbitki wykorzystywanych przez Durhama są kości, zmian w postawach formalnych i teoretycznych. San Francisco przekształcać podwórka, balkony się dziwnie odrealniony i hipnotyczny. Ze nieznanych roślin, samodzielnie tworzy odciski czaszki i fragmenty ciał zwierząt, które Starano się realizować ten program według • 20 i dachy w ogrody, za pomocą rozwożonych znajdującego się w centrum kompozycji drzewa znalezionych przedmiotów, roślin i ciał zwierząt zbiera podczas swoich podróży po Stanach zasady rotacji tematów, kuratorów i członków na rowerach pakietów zawierających nasiona powoli zaczyna wydobywać się biały dym. Kumuluje na papierze. Z poboczy dróg zbiera martwe Zjednoczonych i Europie. W licznych pracach, zespołu organizacyjnego. Archiwa plenerów Hamish Fulton i nawozy wraz z instrukcjami uprawy. się on pod postacią chmury, która z czasem węże, ostrożnie przechowuje martwe ptaki, które takich jak obecny na wystawie Martwy jeleń, doskonale pokazują żywą od lat 70. świadomość (ur. 1946 w Londynie, Wielka Brytania) rozprzestrzenia się i powoduje, że środek kadru przynoszą do domu jej koty, a następnie pokrywa artysta oddaje hołd martwym istotom, starając środowiskową i tradycję sztuki ekologicznej. Seed Journey [Podróż ziarna] to jeden głównych znika zupełnie z pola widzenia. Po dłuższej chwili je tuszem i owija papierem, tworząc atramentowe się za pomocą asamblażu biednych obiektów Podczas spotkań artyści przedstawiali nowe, Małe ptaki; nieprzerwany 101-milowy programów Futurefarmers, podróż-wystawa- dym rozpierzcha się, a jego jedynym śladem staje odciski-pamiątki. W ten sposób powstał odcisk i materiałów oddać ich wyjątkowy, indywidualny niejednokrotnie utopijne rozwiązania dla najbliższej spacer bez przerwy na sen wiejskie drogi projekt badawczy, zainaugurowany w Oslo w 2016 się szary osad, który niczym szadź oblepia liście suchego liścia bananowca, pochodzącego charakter. Prezentowane m.in. na Biennale okolicy, kraju i planety. Ponadto w działaniach Kenti Sussex Anglia pełnia księżyca roku, dotyczący „wędrówek ludzi, idei oraz nasion drzewa i podkreśla jego strukturę, jak w malarskim z ogrodu sąsiada artystki w Sydney (Bez w Wenecji w 2019 roku, podczas którego grupowych często proponowali konkretne 10 i 11 listopada 1992 w czasie i przestrzeni”. Członkowie kolektywu efekcie grisaille. Unoszący się w powietrzu tytułu, 2020). Tego dnia temperatura w mieście Durham został uhonorowany Złotym Lwem rozwiązania, postulując natychmiastową ochronę 1994 opisują charakter Seed Journey: „zmieniająca pył przypomina kurz, jaki pojawia się chwilę wynosiła 47 st. C., a w całej Australii szalały za całokształt twórczości, hybrydyczne figury otoczenia oraz tworząc ekointerwencje. Jednym druk offsetowy, papier. Dzięki uprzejmości się załoga artystek, antropologów, biolożek, po zburzeniu budynku. Nic tu jednak nie zostaje ekstremalne pożary. Prace Gill odwołują zwierząt wydają się zawieszone między życiem z przykładów pierwszych działań artystyczno- Muzeum Van Abbe, Eindhoven. piekarzy, aktywistek, żeglarek i rolników dołącza zniszczone, a dokonana w krajobrazie ingerencja, się do współczesnego poczucia niepokoju, a śmiercią – wymownie patrzą na nas i szczerzą -ekologicznych w Polsce był plener Ziemia do rejsu, dzieli się po drodze swoimi odkryciami efemeryczny „akt wandalizmu”, jest tylko chwilowa. nie zamieniają go w metaforę – sprawiają, kły. Skomponowany z czaszki i nóg prawdziwego Zgorzelecka, który odbył się w lipcu 1971 roku Choć Hamish Fulton klasyfikowany był w goszczących ich instytucjach, od małych że zaczynamy zauważać własną wrażliwość, zwierzęcia, kawałka drewna oraz plastikowych w Opolnie Zdroju. W czasie pleneru prowadzono niejednokrotnie jako rzeźbiarz, fotograf, do wielkich portów, od stodół do muzeów (sztuki która powstaje na styku świata zewnętrznego ozdób Martwy jeleń delikatnie się porusza, działania artystyczne skupione na relacji człowieka konceptualista czy przedstawiciel sztuki ziemi, współczesnej, historii naturalnej, marynistycznych) z powierzchnią skóry. Artystka pokazuje, niczym postać w średniowiecznym korowodzie i natury, których efektem były m.in. cykl fotografii sam siebie nazywa po prostu „chodzącym i centrów lokalnych”. Część podróży odbyła się że kruchość natury i nas samych są nierozłączne. śmierci. Durham ma rację, kiedy twierdzi, Natalii LL zatytułowany „Otoczenie naturalne” oraz artystą”. Określenie to jest ściśle związane z jego na pokładzie statku RS-10 Christiania z 1895 roku, • 23 W tym delikatnym montażu nie przywraca rzeczy że od kilkudziesięciu lat wszędzie na całym praca Ludmiły Popiel Nić w Kopalni Turów, w której praktyką twórczą, która od początku lat 70. opiera a ziarno, które znalazło się na pokładzie, pochodziło do życia, ani ich nie naprawia. Zamiast tego zdaje świecie widzi martwe zwierzęta – zdaje sobie artystka zamierzała połączyć cienką linką dwa się konsekwentnie na spacerowaniu – czynności, m.in. z odkrywek archeologicznych w Finlandii. Simryn Gill się mówić, szczególnie tym, którzy posiadają sprawę, że żyje w epoce szóstego wielkiego brzegi rozległej niecki kopalni. Wystawa którą Fulton pojmuje jako indywidualne bądź Podróż ta definiowana jest przez Futurefarmers (ur. 1959 w Singapurze) umiejętność wyobrażenia sobie Apokalipsy, wymierania, gdy każdego dnia z powierzchni poplenerowa pod tytułem Rola sztuki i nauki grupowe „doświadczenie” zapisane w formie jako „wydarzenie muzealne”, dotyka szeregu że być może wszystko, co możemy teraz zrobić, planety znikają kolejne gatunki zwierząt. Jego w ochronie środowiska naturalnego człowieka dzieła sztuki. Niezliczone przechadzki artysta kwestii związanych ze zmianami klimatycznymi Bez tytułu to zapamiętywać. upiorne, sztuczno-zwierzęce totemy są znakiem odbyła się w pobliżu kopalni w Turowie. dokumentuje za pomocą fotografii, tekstu, na planecie, jak: rolnictwo monokulturowe, 2020 skutków kolonizacji całej planety przez człowieka rysunku bądź formy zbierającej wszystkie udomowienie roślin, relacje między ludźmi monoprint, papier kozo z suchego liścia i podporządkowania świata zwierząt i roślin, Kolejny plener podejmujący wątki ekologiczne te media. Swój pierwszy spacer ze studentami i nieludźmi, gatunki inwazyjne. Jest to podróż bananowca z drzewa w ogrodzie sąsiada które nieuchronnie pociągnęły za sobą ogromną odbył się w Osiekach w dniach 10–24 sierpnia St. Martin's College of Art w Londynie Fulton „po końcu natury”, do źródeł dzisiejszej organizacji artystki w Sydney. Dzięki uprzejmości przemoc, cierpienie i śmierć niewyobrażalnej 1972 roku. Jego tematem przewodnim były „Nauka zrealizował w 1967 roku. Już wtedy wiedział, świata, zapoczątkowanej przez rewolucję artystki. liczby istot nieludzkich. i sztuka w procesie ochrony widzenia człowieka”. że jego działania artystyczne nie będą opierać neolityczną, ok. dwanaście tysięcy lat temu. Odezwa plenerowa oskarżała gatunek ludzki się na wytwarzaniu kolejnych obiektów. Udział Futurefarmers w wystawie ma charakter Bez tytułu o zgubny wpływ na środowisko: „Uruchomienie Pierwsze sześć lat praktykowania artystycznych procesualny, rozpoczyna się symbolicznie 2020 potężnych środków energetycznych, masowa przechadzek autor określa jako okres od umieszczenia w muzeum przenośnego monoprint, papier kozo z suchego liścia produkcja wszelkich dóbr konsumpcyjnych, próbny, pełen błędów. Dopiero w 1973 roku, pieca chlebowego (będzie on używany podczas bananowca z drzewa w ogrodzie sąsiada eksploatacja lądów i oceanów w przyspieszonym po zakończeniu ponad tysiącmilowego spaceru pikników i zgromadzeń, a sadza po wypiekach artystki w Sydney. Dzięki uprzejmości artystki.

24 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 25 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

Ich znakiem rozpoznawczym są maski eksploatowano na terenach tzw. Rusi Czerwonej Publikacja z cyklu RSVP. Badanie ekopartytura Te same reguły dotyczyły zieleni otaczającej Abhichar (bazującej m.in. na wedyjskich • 24 gorylic, które noszą w trakcie swoich akcji (południowo-wschodnia Polska i północno- dla Sea Ranch budynki – w przydomowych ogródkach sadzić obrzędach z IX wieku), mnisi wędrowali od fabryki w miejscach publicznych. Anonimowość pozwala -zachodnia Ukraina), choć nie ma pewności ok. 1969 / 2020 można było wyłącznie rośliny występujące do fabryki, gdzie rozbijali obozy i odprawiali Wanda Gołkowska im skoncentrować się na problemach, z którymi do jakiego stopnia sama nazwa związana jest druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a oryginalnie w tej okolicy. Zasługą zespołu było ceremonie. Ich intencją było sprowadzenie, (ur. 1925 w Rzeszowie, zm. 2013 we Wrocławiu, Polska) należy się mierzyć, nie skupiając się na z drogocennym barwnikiem. Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu także przeforsowanie publicznego dostępu poprzez modły, śmierci na dyrektorów fabryk. tożsamości – Guerrilla Girls mogą być każdym, w Pensylwanii. do morza oraz zakazu prywatyzowania linii Działalność Jusatsu Kito Sodan była odpowiedzią Wanda Gołkowska są wszędzie. Impulsem do aktywistycznych W procesie wytwarzania koszenili z czerwca brzegowej. na zanieczyszczenie środowiska i masowe Kolekcja ZIEMIA działań była dla nich wystawa dwustu polskiego jego larwy były zalewane wrzątkiem, Sea Ranch, Kalifornia – Badanie krajobrazu. zatrucia w Japonii, po serii epidemii w połowie 1972 współczesnych artystów zorganizowana suszone na słońcu lub w piecu, a następnie Drewno dryfujące wyrzucone na plażę Lawrence Halprin, chcąc zwizualizować filozofię lat 60. XX wieku. Pojawiły się wówczas nowe rysunek, tusz, piórko, brystol. Dzięki uprzejmości w 1984 roku w MoMA w Nowym Jorku, wśród rozcinane lub mielone i rozpuszczane w żytnim ca. 1964–70 / 2020 przyświecającą mu przy tworzeniu Sea Ranch choroby, jak itai itai, powodowana skażeniem Muzeum w Koszalinie. których znalazło się zaledwie kilkanaście kwasie. Tak przygotowana cenna substancja druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a Halprina, oraz skonstruować wytyczne dla mającej upraw ryżu kadmem, efekt uboczny wydobycia kobiet i kilka osób niebiałych. Guerrilla Girls nie była następnie sprzedawana z ogromnym Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu zamieszkać tam społeczności, przygotował węgla kamiennego. Japońscy przemysłowcy, Wanda Gołkowska była artystką poszukującą zamierzały sprzeczać się z faktami, lecz nazywać zyskiem za granicę, m.in. do Niemiec, Wenecji w Pensylwanii. diagram, „Ekopartyturę”, obrazujący w organicznym powiązani m.in. z amerykańskim biznesem i kryci nowego języka plastycznego. W latach 50. rzeczy po imieniu – historia sztuki to historia i Toskanii, głównie na potrzeby przemysłu kształcie muszli historię ziem adaptowanych pod przez rząd, pozostawali bezkarni. Przykładem interesowała się malarstwem materii – jej patriarchatu, a świat sztuki jest przede wszystkim tekstylnego. Koszenila znajdowała także szerokie Sea Ranch, Kalifornia planowanie ekologiczne. budowę osiedla, sięgającą aż do ery jurajskiej. Ten były m.in. działalność firmy Chisso Corporation, kompozycje były abstrakcyjne, strukturalne, męski i biały, nie ze względu na wybitną jakość zastosowanie w farbiarstwie (za jej pomocą Wykres wpływu promieniowania oryginalny wykres miał przypominać architektom, która przez trzydzieści cztery lata, świadoma malowane grubymi warstwami farby. Tworzyła twórczości białych mężczyzn, ale ze względu barwiono płaszcze kardynałów oraz kurtki 1963 / 2020 budowlańcom, deweloperom oraz mieszkańcom szkód, wypuszczała ścieki o dużej zawartości rtęci również serie Tablic – kompozycji zbudowanych na wpisaną w niego systemową dyskryminację. żołnierzy armii brytyjskiej) i malarstwie. druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a Halprina, Sea Ranch o historii regionu, jego pierwszych, do morza Shiranui. Powodowało to zatrucia z rytmicznych, powtarzających się form Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu rdzennych osadnikach oraz kumulujących się u tysięcy ludzi i ciężką chorobę Minamata. geometrycznych, bruzd i rowków, tworzących W swoich ikonicznych plakatach Guerrilla Girls Po kolonizacji Ameryki Centralnej barwnik w Pensylwanii. i wypiętrzających przez tysiąclecia warstwach ziemi uniwersalne układy. Gołkowska poszukiwała ilustrują fakty dotyczące seksizmu i nierówności, zaczęto produkować z wydajniejszych, i skał znajdującymi się pod ich stopami. Akcje Jusatsu Kito Sodan można analizować rozwiązań formalnych i przestrzennych – jej obrazy używają prześmiewczych wizualizacji, żerujących na opuncjach czerwców Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku w kategoriach radykalnego eksperymentu stawały się reliefami, potem zaczęły wychodzić by ujawniać uprzedzenia płciowe i etniczne, kaktusowych, z których czerwony pigment naturalnym. Spacer Sensoryczny Podczas wspólnych „warsztatów dot. artystycznego czy też performansu łączącego w przestrzeń jako trójwymiarowe obiekty a także korupcję w polityce, sztuce, filmie uzyskiwali już Majowie i Aztekowie. W XIX 1966 / 2020 eksperymentów w środowisku”, zrzeszających w sobie duchowość i troskę o dobrostan ludzi pozostające w relacji z przestrzenią i organizujące i popkulturze. Protesty Guerrilla Girls są poparte wieku zapotrzebowanie na koszenilę w Europie druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a studentów architektury i tańca, choreografów oraz środowiska naturalnego. Według wierzeń ją wokół siebie. Eksperymentowała w Galerii danymi ilościowymi dotyczącymi świata sztuki, nieustannie rosło – zaczęto powszechnie Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu i projektantów krajobrazu, Anna i Lawrenece Halprin buddyjskich, przede wszystkim w szkole tantryzmu Pod Moną Lizą, prowadzonej przez Jerzego filmu i teatru. Zgodnie ze słowami członkiń grupy, używać jej do barwienia żywności, stanowiła w Pensylwanii. często korzystali z różnego rodzaju instrukcji oraz Shingon, ludzie są częścią kosmicznego środowiska, Ludwińskiego – pokazywała tam m.in. głównym zadaniem artystek i aktywistek jest też jeden z podstawowych składników bardzo autorskich wykresów będących dla uczestników na równych prawach z innymi formami życia. trójwymiarowe obiekty składające się z ram zadawanie podstawowych pytań, na przykład: popularnego wtedy różu kosmetycznego. Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku podstawą do dalszej improwizacji. Stworzyli nawet i drewnianych klocków oraz plansz z ruchomymi dlaczego świat sztuki to przede wszystkim W drugiej połowie XIX wieku zainteresowanie naturalnym. Zbuduj miasto z dryfującego drewna własną „metodologię współpracy” nazwaną RSVP Wędrówkę Jusatsu Kito Sodan po Japonii elementami, które można było ustawiać miejsce białych mężczyzn? Guerrilla Girls substancją gwałtownie spadło, współcześnie 1966 / 2020 Cycle, która może być stosowana przy wszelkiego dokumentował fotograf Mitsutoshi Hanaga. w dowolny sposób. Oprócz przestrzeni Gołkowska podważają narracje głównego nurtu, odsłaniając jednak przeżywa ona prawdziwy renesans – druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a rodzaju grupowej aktywności (R z ang. resources, W swojej twórczości Hanaga koncentrował się wprowadzała do swoich kompozycji ruch niesprawiedliwość i wykluczenie. Zrealizowały wielu producentów kosmetyków i żywności Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu źródła, to co jest bezpośrednio dostępne; S jak na trzech tematach: nowoczesnym tańcu butoh, i przypadek, nazywając swoje obiekty Układami setki projektów (w formie plakatów, akcji, używa koszenili jako „naturalnego” zamiennika w Pensylwanii. score – zapis, instrukcje pomagające w pracy; akcjach neoawangardowych grup artystycznych otwartymi. Poszukując rozwiązań pojęciowych, protestów, książek, filmów czy naklejek) na całym dla syntetycznych barwników. V od valuation, czyli ocena, wartości, które każdy oraz ulicznych demonstracjach, głównie ruchów pracowała również nad Kolekcjami – projektami, świecie. Prowadzą także interwencje i organizują Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku z uczestników wnosi do procesu; P – performance, pacyfistycznych i ekologicznych. Działalność które miały być odpowiedzią na nadmiarową wystawy w muzeach, piętnując dyskryminujące 155 000 – tyle kropli niezawierającego koszenili, naturalnym. Zbuduj miasto z dryfującego drewna czyli realna praca, działanie). Jusatsu Kito Sodan zrobiła na Hanadze tak duże produkcję informacji. Użyte w nich zbiory myśli, praktyki w instytucjach sztuki – np. w 2015 czerwonego atramentu naniosła na brulion 1966 / 2020 wrażenie, że postanowił zostać mnichem i wstąpić pojęć, spisanych faktów, katalogów koloru roku wyświetliły na fasadzie Whitney Museum w formacie A4 Małgorzata Gurowska, polska druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a Uczestnicy opartych na improwizacji warsztatów do klasztoru buddyjskiego. stanowiły nową formę otwartej, możliwej projekcję krytykującą nierówności dochodowe artystka wizualna, kuratorka i wykładowczyni Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu mających stymulować kolektywną kreatywność, do kontynuowania dokumentacji. Kolekcja Art w świecie sztuki. akademicka związana z warszawską ASP, w Pensylwanii. przez kilka tygodni wspólnie eksplorowali (1972) była planszą uporządkowanych alfabetycznie której jest absolwentką. W swojej praktyce najbliższe otoczenie i brali udział w zajęciach nazw określających różne gatunki sztuki, Kolekcja Projekt plakatu 10 śmieciowych myśli twórczej i projektowej Gurowska uwzględnia Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku prowadzonych przez Halprinów oraz zaproszonych Katalog – planszą z ponumerowanymi kwadratami o środowisku z 1994 roku obśmiewa pespektywę istot nieludzkich, zwracając uwagę naturalnym. Zbuduj miasto z dryfującego drewna przez nich gości. Na wystawie, obok rysunków • 29 prezentującymi różne odcienie chłodnych barw. postawy charakterystyczne dla denializmu na ich podporządkowaną pozycję i odsłaniając 1966 / 2020 projektowych oraz instrukcji Lawrence’a Halprina Kolekcja Błękitu – tautologia słowa (1976) opierała klimatycznego – argumenty negujące to, jak eksploatowane są przez gatunek ludzki. druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a dotyczących architektonicznej adaptacji wybrzeża Suzanne Husky się na relacji między kolorem a opisującym zachodzące zmiany klimatyczne w imię Prezentowana na wystawie praca Czerwień Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu Sonoma, prezentowana jest dokumentacja z zajęć (ur. 1975 w Bazas, Francja) go słowem. Prezentowana na wystawie indywidualnej wygody podane są w nim w formie to konceptualny pomnik dla traktowanych w Pensylwanii. odbywających się w Sea Ranch. Podczas spacerów Kolekcja Ziemia, stworzona w czasie pleneru cytatów. Dziś pracę Guerrilla Girls można od setek lat jako tani zasób owadów. Praca sensorycznych [sensory walks] grupy studentów La Noble Pastorale w Osiekach w 1972 roku, to zbiór rysunkowych odczytywać jako głos w debacie na temat nie tylko odsyła do złożonej i pełnej przemocy Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku doświadczały otoczenia poprzez różne zmysły, 2016 / 2017 ekwiwalentów słów-pojęć, wyrażających różne jednostkowej odpowiedzialności każdej historii koszenili, ale też wskazuje na długotrwałe, naturalnym. Zbuduj miasto z dryfującego drewna skupiając się po kolei na każdym z nich i wyłączając gobelin. Dzięki uprzejmości artystki. sensy słowa „ziemia”. Plansza została zapełniona i każdego z nas za katastrofę klimatyczną przy niezwykle głębokie związki człowieka 1966 / 2020 inne, selekcjonując tym samym dopływające rysunkami 41 wariantów językowych tego wyrazu, jednoczesnym braku potrzebnych rozwiązań i zwierząt. Niepozorne larwy odgrywają druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a do świadomości bodźce. Pogłębione zespolenie Artystka, ogrodniczka, aktywistka ekologiczna. odwołujących się do wizualnej i brzmieniowej systemowych. Jak pokazują najnowsze dane, istotną rolę w procesach gospodarczych, Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu z otoczeniem i ćwiczenia z bycia razem stały się Podejście Husky do życia i sztuki najlepiej wersji pojęcia. Kolekcja Ziemia rozciąga się indywidualne postawy są ważne, jednak handlowych i geopolitycznych i towarzyszą nam w Pensylwanii. również podstawą do zajęć noszących nazwę Miasto oddaje oświadczenie opublikowane na jej stronie między abstrakcyjnymi brzmieniami i realnymi to grzechy kapitałocenu, takie jak ekobójstwo, w codziennym życiu – ślady owadów znajdziemy z dryfującego drewna [Driftwood City], w których internetowej: obiektami – do kolekcji artystka dodała grudki wynikające z wydobycia paliw kopalnych, w jedzeniu i kosmetykach, ale też w nazwach Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku uczestnicy mieli za zadanie zbudować schronienie ziemi, które stanowiły spójną część pracy. terraformowanie poprzez kopalnie odkrywkowe koloru, krainy geograficznej i miesiąca. naturalnym. Zbuduj miasto z dryfującego drewna, z wyrzuconych na plażę konarów i drewna. Ślubuję sobie i każdemu z was „Wprowadzając do mojej twórczości pojęcie czy wielkopowierzchniowe farmy hodowlane Ann Hallecks + Steve & Bob – przestrzeń rytualna Zobowiązać się do codziennego uzdrawiania kolekcji, stwierdziłam, że sumy zdarzeń i faktów zwierząt są głównymi czynnikami prowadzącymi 1966 / 2020 naszego świata i dobrobytu wszystkich istot. artystycznych są zbiorami, kolekcją konstrukcji nas ku katastrofie klimatycznej. druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a Żyć na Ziemi w sposób lżejszy i mniej agresywnie myślowych” – pisała Wanda Gołkowska, odwołując Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu pochłaniać jedzenie, produkty i energię, które się do koncepcji Josepha Kosutha, skupiającego • 27 w Pensylwanii. • 28 konsumuję. się w swojej praktyce artystycznej na kwestiach Czerpać siłę i dać się prowadzić Ziemi, przodkom, tautologii pojęciowych i konstrukcji myślowych Anna & Lawrence Halprin Między 1966 a 1971 rokiem Anna Halprin Mitsutoshi Hanaga istotom z przyszłości oraz moim braciom dotyczących materialnych obiektów i tego, • 26 i Lawrence Halprin, tancerka i choreografka (ur. 1933 w Tokio, zm. 1999, Japonia) i siostrom wszystkich gatunków. jak przekształcane są one w obszarze sztuki Anna Halprin oraz architekt krajobrazu, zorganizowali serię Wspierać się nawzajem w naszej pracy na rzecz i w definicjach językowych (np. w pracy Małgorzta Gurowska (ur. 1920 w Winnetka, Illinois, Stany Zjednoczone) warsztatów odbywających się w San Francisco, Kolektyw mnichów modlący się o śmierć świata i prosić o pomoc, kiedy czuję taką z 1965 roku Jedno i trzy krzesła). (ur. 1977 w Warszawie, Polska) w ich prywatnym domu w Kentfield oraz właścicieli korporacji odpowiedzialnych potrzebę. Lawrence Halprin na wybrzeżu w Sonoma County. W ostatnim za zanieczyszczenie środowiska rzeki Czerwień (ur. 1916 w Nowym Jorku, zm. 2009 w Kentfield, z tych miejsc powstało Sea Ranch – wtopione Suzuka w Yokkaichi Kontynuować codzienną praktykę oczyszczającą 2007–19 Stany Zjednoczone) w krajobraz osiedle domów. Zaprojektowane 1970 / 2020 mój umysł, wzmacniającą moje serce papier (brulion – 96 kartek – format A4), barwnik w 1962 roku Sea Ranch zlokalizowane zostało druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości i wspierającą mnie w przestrzeganiu tych • 25 (czerwień) 155 000 kropli. Dzięki Halprin Cabin, Sea Ranch. Działalność na 16-kilometrowym odcinku linii brzegowej, Mitsutoshi Hanaga Project Committee (Taro Hanaga, ślubowań. uprzejmości artystki. w zatoce trzy i pół godziny na północ od San Francisco. Gallery Kochuten i Aoyama Meguro). Guerrilla Girls 1980 / 2020 Tworząc plan zagospodarowania terenu, Lawrence Żyjąca pomiędzy Stanami Zjednoczonymi 155 000 – mniej więcej tyle larw czerwca druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a Halprin, który w swoich adaptacyjnych projektach W 1970 roku grupa mnichów buddyjskich ze szkół a Francją artystka od lat zafascynowana 10 śmieciowych myśli o środowisku potrzeba do wyprodukowania jednego kilograma Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu dbał o harmonijne zespolenie estetyki i ekologii, Shingon i Nichiren oraz ich trzech świeckich jest ogrodnictwem i etnobotaniką. Szkoliła 1994 koszenili, czyli kwasu karminowego, znanego też w Pensylwanii. inspirował się kulturą Indian Pomo, rdzennych towarzyszy (wspomnianych jako: hipis, chrześcijanin się w permakulturze i zielarstwie. W swoich druk offsetowy, poliuretanowa torba. Dzięki jako E120 – popularnego organicznego barwnika mieszkańców Kalifornii, którzy „żyli lekko i student) wyruszyła na pielgrzymkę po Japonii, pracach często podejmuje wątek relacji ludzi uprzejmości Muzeum Van Abbe, Eindhoven. w kolorze czerwonym. Do XVI wieku koszenilę Publikacja z cyklu RSVP. Ekopartytura na ziemi”. Wraz z czterema innymi architektami od Toyamy do Kumamoto. Przyjęli nazwę Jusatsu Kito ze środowiskiem naturalnym i innymi gatunkami, najczęściej produkowano z czerwca polskiego – dla Sea Ranch pracującymi nad Sea Ranch, stworzył zestaw Sodan, czyli Grupa Mnichów Przynosząca Klątwę zajmuje się także takimi tematami jak nadmierna Guerrilla Girls to anonimowa grupa feministyczna aż do rozwoju handlu transatlantyckiego larwy ok. 1969 / 2020 zasad budowlanych, którymi należało się kierować Śmierci. Była to jedna z najbardziej radykalnych, eksploatacja źródeł naturalnych i globalizacja. złożona z artystek-aktywistek walczących tego owada stanowiły jeden z najważniejszych druk cyfrowy, papier. Kolekcja Lawrence’a ,wznosząc skromne, niskie, drewniane domy ale i poetyckich manifestacji ekologicznych Wraz ze Stéphanie Sagot założyły Nowe ze wszelkimi formami seksizmu, rasizmu towarów eksportowych ówczesnej Litwy i Polski. Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu mające stanąć na tym terenie „w relacji z duchem i antykapitalistycznych w historii Japonii. Wyposażeni Ministerstwo Rolnictwa [Le Nouveau Ministère i nierówności w polu sztuki, założona w 1985 roku. Czerwce polskie szczególnie intensywnie w Pensylwanii. miejsca, lokalnym terenem, klimatem i wegetacją”. w instrumenty z muszli konchy i księgi z klątwami de l’Agriculture], inicjatywę, w ramach której

26 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 27 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

tworzą prace poświęcone krytyce agrobiznesu się takimi zagadnieniami, jak użycie głosu i dźwięku W swoich pracach grupa eksponuje długotrwałe Skała, która nauczyła się poezji Jung Jiyonga mógł kontynuować tworzenie coraz większych i technologii związanej z rolnictwem • 31 w politycznych protestach oraz historia radia efekty przemocy kolonialnej, bezpośrednio to część większej serii prac, w których Kim poddaje realizacji oraz magazynować codziennie zbierane przemysłowym. Husky dokumentuje życie jako narzędzia oporu i samoorganizacji. Oprócz dotykające rdzennych mieszkańców, takie jak przedmioty procesom edukacyjnym. Oprócz materiały: drzewa wyrzucane na brzeg, przegniłe aktywistek i aktywistów oraz osób i społeczności, Nabil Ahmed / INTERPRT instalacji dźwiękowych Kanngieser jest autorką dewastacja środowiska, wywłaszczanie kamienia zgłębiającego tajniki poezji biorą w nich konary wyławiane z pobliskich mokradeł czy które zgodnie z filozofią „powrotu do ziemi” (ur. 1978 w Dhace, Bangladesz) licznych tekstów, wykładów i słuchowisk na temat z ziemi i eksploatacja gospodarcza. Od 2000 roku udział m.in. statek w butelce, który dowiaduje zdrewniałe liany, które Krajcberg zaplatał (back to the land) zdecydowały się na osobne, przemocy wobec rdzennych wspólnot i środowiska konserwatywny rząd australijski wspierany się, że morze nie istnieje; kamień, który odkrywa, używając technik stosowanych przez rdzenną ekologiczne życie oparte na recyklingu program rezydencyjny naturalnego w rejonie Pacyfiku, związanych na przez korporacje wydobywające paliwa kopalne że jest ptakiem; oraz szkolna klasa złożona ludność regionu. towarów i odzyskiwaniu miejskiego krajobrazu, 2020 przykład z wydobyciem paliw kopalnych z dna odmawia ludności rdzennej prawa do ziemi oraz z dziewiętnastu przedmiotów, które w trakcie lekcji przeciwstawiając się napędzanej przez kapitalizm (spotkania, grupa czytelnicza, wykres, oceanu czy konsekwencjami prób nuklearnych finansowego i społecznego wsparcia, zmieniając uczą się, że są tylko narzędziami pozbawionymi Raz na jakiś czas twórca udawał się na długie ideologii wzrostu. filmy), Muzeum na Pańskiej, ul. Pańska 3 w XX wieku. Kanngieser zaangażowana jest ją w tanią siłę roboczą. W swoich filmach sensu, celu, historii i życia. Pozornie żartobliwe wyprawy w inne rejony Brazylii. W Amazonii INTERPRT powstał na zamówienie TBA21–Academy m.in. w program Climate of Listening [Klimat członkowie Karrabing Film Collective zadają i absurdalne sytuacje szybko odsłaniają powiązaną Krajcberg fotografował dramatycznie postępujący Tytuł prezentowanego na wystawie gobelinu słuchania] na Uniwersytecie w Wollongong pytanie o to, czy możliwe jest zakończenie z edukacją przemoc i pragnienie kontroli. Kim proces wypalania dżungli. Spalone fragmenty autorstwa Husky odnosi się do modnej Nabil Ahmed jest inicjatorem kolektywu INTERPRT, w Australii, współpracowała z anarchistycznym systemowej przemocy późnego kapitalizmu. jest podejrzliwy wobec wiedzy i nauczania, drzew wykorzystywał w pracach rzeźbiarskich, w XIV i XV wieku tematyki ludowej, często którego zadaniem jest gromadzenie i analizowanie radiem Dissident Island w Londynie i festiwalem które w jego pracach są narzucanymi siłą starając się odczytywać i odtwarzać ruch podejmowanej przez autorów dworskich. materiałów dowodowych służących ściganiu Transmediale w Berlinie. W filmie Syreny lub Aiden w krainie czarów niepodważalnymi dogmatami i upraszczającymi uśpiony w wykorzystywanej materii. Od końca W średniowieczu, na tle charakterystycznego przestępstw dokonywanych na środowisku Karrabing opowiada spekulatywną historię schematami, oderwanymi od magicznej, złożonej lat 70. artysta stał się zagorzałym aktywistą. wzoru, tak zwanego millefleur (z fr. tysiąc naturalnym, głównie w rejonie Pacyfiku. Używając Na wystawie (na zewnątrz budynku Muzeum osadzoną w niedalekiej przyszłości, w której i nieoczywistej rzeczywistości. Koreański artysta Działał na rzecz ochrony środowiska naturalnego kwiatów), czyli drobnych elementów roślinnych wykresów, filmów, interaktywnych map, wystaw nad Wisłą) prezentowane jest nagranie biali ludzie, by przetrwać, muszą chronić się pokazuje, jak pozornie racjonalni nauczyciele, swojego ukochanego regionu, który pozwolił i zwierzęcych, umiejscowiona była scena i wykładów, członkowie INTERPRT lobbują terenowe, zarejestrowane o wczesnym poranku w zamkniętych wnętrzach. Tylko Aborygeni odbierając przedmiotom ich sprawczość, ulegają mu odżyć na nowo po wojennej traumie. figuralna wychwalająca wiejskie życie i rzemiosło. na rzecz uznania ekobójstwa za przestępstwo w miejscowości Tirawa, stolicy Republiki Kiribati mogą przeżyć kontakt z tym, co zewnętrzne – złudzeniom i pokusom władzy. Niezależnie W ognistym przemówieniu wygłoszonym U Husky w centrum kompozycji, zamiast w świetle prawa międzynarodowego. Jednocześnie na Pacyfiku. Republika znajduje się na pierwszej zanieczyszczoną ziemią, wodą i zwierzętami. od tego, co mówią wykładowcy, kamień pozostaje w Moskwie w 1990 roku Krajcberg mówił: „Nie dworzan odgrywających chłopów, znajduje się podejmują refleksję na temat konieczności linii frontu zmian klimatycznych, poziom oceanu Głównym bohaterem filmu jest Aiden, rdzenny spokojny i nie reaguje – być może jest, na własne jestem pisarzem ani politykiem. Mój przekaz jest zamaskowany aktywista powstrzymujący wycinkę zmian systemowych, dotyczących na przykład wzrósł tam o 3 metry i wyspa jest regularnie mieszkaniec umierającej ziemi, który jako dziecko szczęście, impregnowany na ludzką wiedzę. tragiczny: ujawniam zbrodnię. Ciemna strona lasu, który wkrótce ustąpi miejsca pod budowę odpowiedzialności dużych koncernów paliwowych zatapiana przez słoną wodę. Woda wdziera się został schwytany w celach eksperymentalnych. technologii szaleje, chcę wyrazić sprzeciw jak „gigantycznej, bezużytecznej infrastruktury” – za zmiany klimatyczne. Ahmed pyta: „Jak np. karać do wnętrz mieszkań, szpitali, studni z wodą pitną, Teraz wypędzony rozpoczyna podróż przez najbardziej dramatycznie i brutalnie. Gdybym kolejnego supermarketu, tamy lub lotniska. przestępstwo, które przyniesie skutki dopiero na pola i ogrody, niszcząc plony. Anja Kanngieser: skażoną ziemię wraz z dwoma napotkanymi mógł po prostu rozsypać prochy na podłodze, za kilka dekad, a którego ofiary – na przykład „Mieszkańcy Kiribati, z którymi rozmawiałam, mężczyznami, opowiadającymi legendy i sny, tu i teraz, to lepiej oddawałoby moje uczucia. mieszkańcy wyspy na Pacyfiku, stojącej przed nie chcą opuścić ziemi przodków, gdzie żyją które mieszają się z rzeczywistością i przeczą • 35 W mojej pracy wyrażam zbuntowane sumienie perspektywą zatonięcia za pół wieku – często się od tysiąca lat. Niektórzy starsi ludzie powiedzieli sobie nawzajem. Historia stworzenia świata jest planety”. jeszcze nie urodziły?”. mi, że zostaną tam, bez względu na to, co się jednocześnie opowieścią o rywalizacji i sojuszach, Frans Krajcberg • 30 wydarzy. Jeśli taka jest wola boska, nic na to nie z których wyłaniają się różne warianty możliwych (ur. 1921 w Kozieniceach, Polska, zm. 2017 Poprzez ekobójstwo rozumiane są działania poradzisz. Udział Kiribati w globalnej emisji gazów scenariuszy przetrwania i uratowania białego w Rio de Janeiro, Brazylia) Ice Stupa Project człowieka (najczęściej z przesłanek militarnych cieplarnianych jest nieproporcjonalnie niski człowieka. Wędrówka przez krajobraz i narracje bądź przemysłowych), które prowadzą do skutków, z którymi mieszkańcy wyspy muszą stanowi jednocześnie próbę przełamania Rewolta IV • 36 Lodowa stupa w Ladakh do zniszczenia całych ekosystemów. Termin się dziś mierzyć”. Według prognoz klimatycznych kolonialnej logiki własności prywatnej i uznania 2003 fot. Sonam Wangchuk został wprowadzony przez amerykańskiego do 2050 roku Kiribati zniknie całkowicie pod wodą. prawa Aborygenów do ziemi. liana, korzeń, naturalny pigment. Dzięki uprzejmości Susanne Kriemann 2015 / 2020 naukowca Arthura Galstona w latach 70. XX wieku, kolekcji de l'Association des Amis de Frans (ur. 1972 w Erlangen, Niemcy) fotografia, wydruk cyfrowy, papier. Dzięki w kontekście wojny w Wietnamie i używania tzw. Krajcberg, Espace Krajcberg i Centrum Sztuki uprzejmości autora. Agent Orange (herbicydu, który oprócz niszczenia Współczesnej Art & Nature, Paryż. Promień roślinności przyczynił się m.in. do powstawania 2013 Tzw. lodowe stupy (stupa to nazwa prostej wad genetycznych u niemowląt). W 2009 roku • 33 • 34 Frans Karjcberg to brazylijski malarz, rzeźbiarz, instalacja, technika mieszana. Dzięki uprzejmości buddyjskiej budowli sakralnej, w której o włączenie ekobójstwa do Rzymskiego Statutu fotograf i pisarz polskiego pochodzenia. artystki. przechowywane są relikwie) to tworzone Międzynarodowego Trybunału Karnego zaczęła Karrabing Film Collective Beom Kim Wywodził się z rodziny kupców żydowskich. przez człowieka magazyny zamrożonej wody zabiegać adwokatka środowiskowa Polly Higgins, (2013, Terytorium Północne, Australia) (ur. 1963 w Seulu, Korea Południowa) Podczas II wojny światowej służył kolejno w Armii Susanne Kriemann jest artystką wizualną, testującą w kształcie stożków, jako sposób radzenia której etyczna i intelektualna spuścizna jest Czerwonej, brygadzie saperów w Armii Andersa możliwości fotografii jako narzędzia badawczego, sobie z suszą w indyjskim regionie Ladakh. fundamentalna dla działań kolektywu. Syreny lub Aiden w krainie czarów Skała, która nauczyła się poezji Jung Jiyonga i Ludowym Wojsku Polskim. W tym czasie techniki archiwalnej i materialnego obiektu. Na pustynnych terenach, położonych 2018 2010 rozpoczął studia architektoniczne w Leningradzie. Pracowała m.in. nad historią wydobycia uraninitu na wysokości ponad 3000 metrów n.p.m., deszcz Podczas prac w Polsce grupa zajmowała się wideo 26'29”. Dzięki uprzejmości artystów. wideo 731’00’’. Dzięki uprzejmości artysty. W czasie wojny stracił całą rodzinę i postanowił w socjalistycznych Niemczech wschodnich, nie pada prawie nigdy, a rolnictwo uzależnione m.in. przypadkiem z 1947 roku, kiedy to w ramach już nigdy nie wracać do Polski. Z listem korzystając z wczesnych technik uzyskiwania jest od wody z topniejących sezonowo działania Komisji Narodów Zjednoczonych Jak wyobrazić sobie możliwość życia W wydanej w 1997 roku książce The Art polecającym od nauczyciela rzeźby, adresowanym druku fotograficznego, jak heliograwiura, oraz lodowców spływających z Himalajów. Obecnie, ds. Zbrodni Wojennych (UNWCC) Polska oskarżyła w antropocenie? Jak opowiedzieć o uwikłaniu of Transforming [Sztuka transformacji] Beom do Ferdynanda Légera, w 1948 roku Krajcberg wystawiając papier światłoczuły na promieniowanie w konsekwencji globalnego ocieplenia, woda nie jedenastu obywateli Niemiec o zbrodnie wojenne; w kolonizację, katastrofę klimatyczną Kim uczył czytelniczki i czytelników, w jaki wyruszył do Paryża, gdzie przez kilka miesięcy radioaktywne [Pechblende, (Blenda uranowa), 2014]. dociera już do wiosek u podnóża gór lub czyni zarzuty dotyczyły dewastacji polskich lasów. i niemożność wyobrażenia sobie przyszłości ludzi sposób mogą zamienić się w drzewo, trawę, żył w skrajnej biedzie. W tym samym roku udało Prace Kriemann poprzedzone są długim i wnikliwym to gwałtownie, niszcząc budynki i mosty. na umierającej planecie? Karrabing Film Collective strumień albo kamień. W pracy Skała, która mu się kupić bilet trzeciej klasy i popłynąć procesem badawczym, przez co jej praktyka sytuuje INTERPRT działa obecnie w czterech miastach: to grupa tworząca filmy, które odpowiadają nauczyła się poezji Jung Jiyonga kamień jest do Brazylii. W pierwszych latach pobytu się na granicy sztuki i obserwacji naukowej, czerpiąc Na pomysł tworzenia lodowych stożków wpadł Londynie, Madrycie, Trondheim i Warszawie. Jego na te skomplikowane pytania. Kolektyw w swoich edukowany – w trwającej dwanaście godzin serii w Ameryce Południowej podejmował się różnych z geologii, historii fotografii czy radiologii. inżynier Sonam Wangchuk (ur. w 1966 roku członkami są Nabil Ahmed, Olga Lucko, Svitlana pracach wskazuje na trudne warunki, w jakich wykładów kolejni nauczyciele i wykładowczynie prac, które z czasem porzucił i zaszył się samotnie w Uleytokpo, Ladakh, regionie administrowanym Lavrenchuk, Joel Koupermann i Filip Wesołowski. żyje rdzenna ludność aborygeńska na Terytorium szczegółowo wyjaśniają mu sens i znaczenie w jaskini w stanie Minas Gerais, gdzie poświęcił Projekt Promień (2013) to artystyczny program przez Indie) – znany wcześniej m.in. jako Północnym Australii, która mimo przeszkód poezji Jung Jiyonga, tworzącego w pierwszej się rzeźbieniu w kamieniu (okoliczni mieszkańcy badawczy dotyczący wydobycia metali ziem założyciel SECMOL (Students' Educational próbuje utrzymać więź z ziemią i połączenie połowie XX wieku, jednego z najważniejszych nazywali go „kamiennym brodaczem”). Następnie rzadkich. Fotografia jest używana przez Kriemann and Cultural Movement of Ladakh), organizacji z przodkami. koreańskich modernistycznych poetów. zamieszkał w Paranie, w chacie w środku lasu. do poetyckiego zapisu antropogenicznych zmian specjalizującej się w eksperymentalnej, Kształt, jaki przyjmuje praca, podkreśla W tym czasie zauroczył się brazylijską przyrodą, na i pod powierzchnią ziemi, w tym wypadku historii niezachodniej edukacji i odnawialnych źródłach • 32 W skład Karrabing Film Collective wchodzi ponad absurdalność całej sytuacji: zawieszony która stała się jego niewyczerpaną inspiracją. kopalni Barringer Hill w Llano w Teksasie. W kopalni energii. Życie Wangchuka zainspirowało trzydzieści osób w różnym wieku ze społeczności na ścianie ekran, na którym wyświetlana jest „Należę do mniejszości, która jest świadoma tej już pod koniec XIX wieku wydobywano jeden kino bollywodzkie, wątki z jego biografii Anja Kanngieser Belyuen oraz antropolożka i aktywistka, rejestracja procesu nauczania, która trwa zbyt znaczenia przyrody dla przyszłości rodzaju z metali ziem rzadkich, gadolin, wykorzystując zostały wykorzystane w komedii Trzej idioci (ur. 1980 na Oceanie Spokojnym) Elizabeth Povinelli, która współpracuje z rdzenną długo, by można ją było w całości obejrzeć ludzkiego. Znajduje to wyraz w mojej pracy”. go do produkcji lampy Nersta – jednej z pierwszych (reż. Rajkumar Hirani, 2009) o przygodach trójki ludnością od 1984 roku, a z kolektywem od roku w muzeum, i jest całkowicie pozbawiona żarówek. Kopalnię zamknięto w 1906 roku, zatopiło studentów inżynierii, mierzących się z absurdami Nocna pieśń z Tarawy 2013. Wspólnie starają się wypracować model napisów oraz tłumaczenia. Kim, absolwent W latach 1958–64 przebywał w Europie, często ją sztuczne jezioro, które powstało po budowie tradycyjnego systemu edukacji. 2019 tworzenia filmów aktywistycznych, które uczelni artystycznych w Seulu i Nowym Jorku, podróżując między Paryżem, Ibizą i Balearami. tamy na rzece Kolorado. W ostatnich latach kopalnia instalacja dźwiękowa 8’54”. Dzięki uprzejmości łączą różne plemiona i języki, różne tradycje posługuje się w swojej twórczości wieloma W 1964 roku wrócił do Brazylii i rozpoczął nowy wróciła do łask, metale ziem rzadkich stały się Do tworzenia lodowych stup Wangshuk i jego artystki. Drewniane platformy przed Muzeum fabularne i dokumentalne. Filmy Karrabing narzędziami: rysunkiem, wideo, rzeźbą, instalacją etap swojej twórczości, pracując w plenerowym ponownie pożądane, i to na niewyobrażalną zespół wykorzystują siły grawitacji i różnice nad Wisłą. to jednocześnie praktyka pamięci ucieleśniająca i książką artystyczną. Za ich pomocą konstruuje studiu w Cata Branca. W jego pracach nastąpił w XIX wieku skalę. Są niezbędne do produkcji temperatur pomiędzy dniem a nocą. Za pomocą zapomnianych ludzi i miejsca. Karrabing spójną wizję świata, który jest niezwykle dziwny gwałtowny zwrot przeciwko europejskiej smartfonów, ekranów LCD, silników do prostego systemu rur kierują wodę ze szczytów Anja Kanngieser jest akademiczką, autorką w rdzennym języku Emmiyengal oznacza i tajemniczy, pełen absurdu i czarnego humoru sztuce – kierunkom, tendencjom, malarstwu samochodów hybrydowych etc. Ich wydobycie do wiosek w dolinach. Lodowe stożki o wysokości programów radiowych i artystką dźwiękową przypływ i odnosi się do form kolektywności, oraz niezrozumiałych, arbitralnych zasad, i kompozycji. Obrazy Krajcberga z tamtego czasu, jest dziś niemal w całości zmonopolizowane przez kilkunastu metrów topią się powoli, zaopatrując zajmującą się tematyką sprawiedliwości poza nałożonymi przez rząd na rdzenną ludność przekonań i procedur. W pracach Kima koń będące w istocie odbiciem zastanych na ziemi Chiny. Na wystawie prezentowane są zdjęcia rolników w wodę do wczesnego lata. Korzystnym klimatycznej, politycznej geografii i „wsłuchiwania ograniczeniami. Większość filmów kolektywu ujeżdża konia, nóż podaje nam rękę, młotek organicznych form, były próbą „stworzenia z Teksasu uzyskane za pomocą autoradiografii – efektem ubocznym wznoszenia lodowych się” w antropocen / kapitałocen. Urodziła się kręcona jest kamerami telefonów komórkowych zachodzi w ciążę, narysowane na papierze kółko natury na nowo”. Dynamiczne, dużych rozmiarów obraz powstaje na papierze poprzez rozkład stup jest także drenowanie jezior, które tworzą i spędziła wczesne dzieciństwo na łodzi pływającej i ośmiesza codzienne przeszkody, które okazuje się potężną, myślącą istotą, a prezenter rzeźby bazowały z kolei na znalezionych wokół substancji promieniotwórczej w sąsiadującym z nim się na skutek gwałtownych oberwań dużych po Pacyfiku. Zapamiętała dźwięki oceanu mieszające członkowie i członkinie kolektywu napotykają telewizyjny z przejęciem pyta, czy nie byłoby materiałach – korzeniach, winoroślach, gałęziach przedmiocie, w tym wypadku: grudkach gadolinu. fragmentów lodowców, blokujących odpływ się nieustannie z szumem krótkofalówki, którą podczas interakcji z korporacjami i władzą wspaniale, gdybyśmy nie mokli od deszczu. i liściach palmowych barwionych naturalnymi wody i powodujących powodzie. Według obsługiwał jej ojciec, żeglarz i elektryk. państwową. Jednocześnie Karrabing komponuje W rzeczywistości oglądanej oczami koreańskiego pigmentami o żywych kolorach. miejscowych legend, w Ladakh specjalizowano sieci nielinearnych narracji, które dotykają artysty nic nie jest tym, na co wygląda, się w „hodowaniu” lodowców od stuleci, Prace Kanngieser składają się z nagrań terenowych, pamięci kulturowej, swobodnie podróżują a granice pomiędzy tym, co ludzkie i nieludzkie, W 1972 roku artysta przeprowadził się w XIII wieku za pomocą lodowej zapory miano wywiadów oraz różnych form udźwiękowienia przez nakładające się na siebie wymiary ożywione i nieożywione, sprawcze i pozbawione na południowe wybrzeże, do Nova Viçosa, gdzie powstrzymać najazd armii Czyngis-chana. danych naukowych. Jednocześnie artystka zajmuje czasoprzestrzenne i niedookreślone stany. sprawczości, okazują się płynne i nieoczywiste. zbudował dom na drzewie i studio, w którym

28 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 29 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

Nicolás Lamas w swoich instalacjach, Na każdą baryłkę pozyskanego w ten sposób Zarzucano mu także naiwne romantyzowanie gatunki, niż gdy jest sadzony jako monokultura. • 37 • 38 prowokujących poczucie dziwności, zderza paliwa przypadało pół tony odpadów. Latham natury, konstruowanie fałszywego obrazu Prace z wystawy Der Wald są ściśle powiązane przedmioty codziennego użytku z formami potraktował hałdy jako „rzeźby w procesie” odwiedzanych miejsc jako „dzikich i nieskalanych” z historią rodziny artystki, ukazując obejmującą Stefan Krygier Katalin Ladik organicznymi. Połączenie w jednej kompozycji (proces sculptures) i zaproponował oraz traktowanie krajobrazu jako odizolowanego całe pokolenia symbiotyczną relację lasu (ur. 1923 w Łodzi, zm. 1997 tamże, Polska) (ur. 1942 w Nowym Sadzie, Serbia) wytworów natury, takich jak plastry miodu, kości „nominowanie” ich do rangi monumentów od samotnego artysty-wędrowca czystego tła, z gatunkiem ludzkim. czy siano, z zimnym porządkiem technologii, o znaczeniu historycznym, kulturowym czekającego na jego twórczą interwencję. Strefa cywilizacji technicznej – SCT – Fotografie z serii Kamienna wagina przyczynia się do dekonstrukcji myślowych i przyrodniczym. Propozycja została częściowo Tablica V 1979 i sensualnych struktur, które kierują naszym wcielona w życie, grupa hałd nazywana Five Twórczość Longa można jednak również rozumieć 1972 odbitka żelatynowo-srebrowa. Dzięki uprzejmości postrzeganiem rzeczywistości. Artysta manipuluje Sisters [Pięć sióstr] została objęta ochroną jako znak połączenia człowieka ze środowiskiem olej, płótno. Dzięki uprzejmości Muzeum artystów i galerii acb, Budapeszt. znaną nam materią, podważa logikę materiału. mocą Prawa o Monumentach Starożytnych i konsekwencji ludzkiej działalności dla całej • 43 w Koszalinie. Szuka pęknięć i dziur w dyskursie naukowym, i Terenach Archeologicznych [Ancient planety. W jego pracach zanika jednoznaczny Serbska artystka Katalin Ladik jest przede naszych przyzwyczajeniach oraz wyobrażeniach Monuments and Archaeological Areas Act]. podział na figurę i tło – każda interwencja artysty Nicholas Mangan Strefa cywilizacji technicznej – SWZ + SCT – wszystkim poetką. Uważa papier, tradycyjne o kształcie natury. Eksploruje je i rozsadza przy Latham zaproponował również wzniesienie to dopełnienie krajobrazu, tak jak każde, nawet (ur. 1979 w Geelong, Australia) Tablica II medium poezji, za zbyt statyczny i zastępuje użyciu obcej materii. Tworzy: śpiwór wypełniony pomnika w kształcie rozpostartego wachlarza najdelikatniejsze ludzkie działanie nieuchronnie 1972 go swoim ciałem: zmysłowym, indywidualnym sianem, głaz wyrastający ze skanera, mapę, złożonego z przeskalowanych książek ściętych odciska swoje piętno na całym środowisku. Asfaltowa nawierzchnia Portu Lotniczego Nauru olej, płótno. Dzięki uprzejmości Muzeum i politycznym. Jej kontrowersyjnym na której zamiast kontynentów widnieją kłębki w poprzek i stykających się grzbietami (książki Na wystawie obecna jest dokumentacja 2009 w Koszalinie. przedstawieniom poetyckim towarzyszą kurzu. To, co w żmudnym procesie nauki były materiałem, który Latham często stosował pracy Rzucanie kamieniem wokół szczytów fotografia cyfrowa, Dzięki uprzejmości artysty. partytury – interpretowane na miejscu zostało nam wpojone, co zostało zmierzone, w swojej twórczości), podkreślając kulturowe MacGillycuddy’s Reeks, czyli podróży Longa przez Stefan Krygier w 1950 roku ukończył Państwową wykonania, graficzne kolaże ułożone zawarte w instrukcji użycia – w twórczości konotacje zachowania XIX-wiecznych hałd pasmo górskie w Irlandii, podczas której jego Nauru, notatki ze świata kredy Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Łodzi w sugestywne obrazy. Swoje kompozycje Lamasa się rozpada. Rozpoznajemy tylko bitumicznych. Mimo formalnych podobieństw przewodnikiem i towarzyszem był znaleziony kamień. 2010 na Wydziale Malarstwa i Plastyki Przestrzennej. wokalne buduje wokół materialnych jakości fragmenty świata, jaki znamy. Pozostałe jego hałd do dzieł sztuki ziemi ze Stanów By zacząć wędrówkę, artysta podniósł go i rzucił wideo 11’54”, dzięki uprzejmości Collection Studiował u Władysława Strzemińskiego, który dźwięku. Pozbywając się z języka znaczeń, części zostały rozparcelowane i przeniesione Zjednoczonych (Robert Smithson czy Michael przed siebie, po czym poszedł w miejsce, w którym Lafayette Anticipations – Fonds de dotation był jego mentorem, mistrzem i przyjacielem – artystka dzieli go na fonemy, ukazując jego do innych układów. Artystę fascynują szczątki Heizer) Latham bliższy był tradycji ready-made, upadł, podniósł i rzucił ponownie. W ciągu dwóch Famille Moulin, Paryż. Film prezentowany obaj blisko współpracowali, szczególnie na polu pierwotne, instynktowne i mechaniczne aspekty. rzeczy, organizmów i dyskursów. Jak archeolog autodestrukcyjnej sztuki Gustava Metzgera oraz i pół dnia Long powtórzył czynność 3628 razy, czasowo w Kinie Półcienia na stronie wystawy: teoretycznym. W 1953 roku Krygier stał się Podczas przedstawień, które często obejmują wygrzebuje je, ale ze znalezionych fragmentów nie polityczno-ekologicznej praktyki artystycznej aż przeszedł dookoła cały łańcuch górski i odłożył wiekpolcienia.artmuseum.pl jednym z założycieli katowickiej Grupy St-53, muzykę i ruch choreograficzny, zmienia język stara się odtworzyć całości. Wręcz przeciwnie – Josepha Beuysa. Nominowanie hałd do rangi kamień w to samo miejsce, gdzie go znalazł. zrzeszającej młodych, buntujących się wobec swojej poezji pisanej – wydłuża samogłoski, kwestionując determinizm historyczny, potęguje pejzażu-jako-sztuki, może być także odczytane Nicholas Mangan jest artystą epoki kapitałocenu. doktryny realizmu socjalistycznego twórców, dla powtarza spółgłoski, powołuje do życia słowa, rozproszenie danych. Praktyka artystyczna jako zniesienie dychotomii pomiędzy tym Realizuje długoterminowe projekty badawcze, których główną inspirację stanowiła lektura Teorii które wydają się płynąć bezpośrednio z jelit, Lamasa prowokuje pytania dotyczące co „naturalne” a tym co „sztuczne”. w których śledzi rozwijające się na przestrzeni widzenia Strzemińskiego. Przez całe swoje życie gardła, ust. Działania skupione na odtwarzaniu szybkiego starzenia się technologii i sposobów setek lat procesy i złożone powiązania pomiędzy prowadził zajęcia na macierzystej uczelni oraz wierszy poprzez ciało traktuje często jako przechowywania informacji. Dla swoich rzeźb • 42 globalnym kapitalizmem, eksploatacją surowców na Politechnice Łódzkiej, gdzie ukończył studia szamański rytuał. W dynamicznej niestabilności artysta często sam proponuje odpowiednią i niszczeniem krajobrazu, interesami potężnych w zakresie architektury w 1963 roku. Ladik znajduje wolność, w niepełnej definicji architekturę wchodzącą w skład instalacji. Półki, Antje Majewski korporacji, międzynarodową polityką, wojnami potencjał, bez końca wymyśla swój język podpórki, niedomknięte szuflady, szafki i skrzynie • 41 (ur. 1968 w Marl, Niemcy) oraz migracjami. Tworzy eseistyczne narracje W swojej twórczości Krygier zajmował się przede na nowo. Jej praca opiera się na ciągłym wpisują obiekty Lamasa w rodzaj postludzkiego z perspektywy głębokiego czasu, uwzględniając wszystkim malarstwem – inspirował go kubizm, różnicowaniu – zniekształceniu, pauzie oraz archiwum, które, jakby wyjęte z przyszłości, Richard Long Fragmenty procesy geologiczne i długoterminowe przemiany teorie Strzemińskiego i sztuka starożytnego dźwięku i ruchu. Wszystko wprawiane jest mogłoby być pamiątką po naszym świecie. (ur. 1945 w Bristolu, Wielka Brytania) 2019 środowiska oraz ich konsekwencje. Powstałe Egiptu, eksperymentował z malarstwem w ruch, w ciągłym przepływie i transformacji; Dokumentacją naszych obsesji, rytuałów, olej, płótno. Dzięki uprzejmości artystki na bazie badań prace artysty opierają się prostym materii, kompozycjami geometrycznymi, nie ma naśladownictwa, reprezentacji, narracji. potrzeby klasyfikacji i konsumpcjonizmu. Rzucanie kamieniem wokół szczytów i neugerriemschneider, Berlin. skrótom i wyjaśnieniom, przyjmując rozbudowane formami organicznymi, konstruktywizmem Artystka sama o sobie mówi: „Jestem androgyną: MacGillycuddy's Reeks formy łączące wiele uzupełniających się nawzajem i malarstwem symultanicznym. Tworzył także kłamczynią. Dlatego jestem szczera. Jestem 1977 Wielkoformatowy obraz olejny Fragmenty elementów – zdjęć, filmów wideo, instalacji, obiekty przestrzenne, rzeźby, reliefy, grafiki, przedmiotem sztuki, centaurem”. czarno-białe zdjęcie, grafit i kredka. Dzięki autorstwa Antje Majewski przedstawia obiektów, rzeźb i kolaży. prace enivronment, a także dzieła konceptualne, uprzejmości Muzeum Van Abbe, Eindhoven. powiększony widok delikatnie wykonanych, realizował projekty architektoniczne Ladik była członkinią dwóch polifonicznych • 40 krętych przejść, rytych przez korniki Podobnie jest z projektem Nauru, notatki i urbanistyczne. W wielu pracach starał się awangardowych zespołów muzycznych: w atakowanych drzewach. Artystka wizualizuje ze świata kredy, którego fragment prezentujemy łączyć swoje rozległe zainteresowania Acezantez i Spiritus Noister. W ramach działania John Latham „Dlaczego jako dorosły miałbym przestać przejścia stworzone przez kornika drukarza na wystawie. Jego głównym bohaterem i umiejętności, tworząc układy przestrzenne w kolektywie artystycznym Bosch + Bosch (ur. 1921 w Livingstone, Północna Rodezja, obecnie puszczać kaczki?” (Ips typographus) i rytownika pospolitego jest wapień koralowy, czyli skała osadowa skupiające jakości rzeźbiarskie, malarskie (1973–76) skupiała się na pracy scenicznej, Maramba, Zambia, zm. 2006 w Londynie, Wielka Brytania) (Pityogenes chalcographus) w monumentalnym powstała z okruchów koralowców zmieszanych i architektoniczne. W latach 60. i 70. brał aktywny wprowadzając pośrednictwo ruchu, różnorodne Richard Long to jeden z najważniejszych formacie krajobrazowym; jednocześnie, ze szczątkami organizmów morskich, która udział w słynnym sympozjum w Puławach oraz media i twórczy wielogłos. W partyturach do dzieł, Opuszczony Land Art: Pięć sióstr i najbardziej rozpoznawalnych twórców sztuki tworzy abstrakcyjne, malarskie płaszczyzny. powszechnie występuje na terenie Republiki plenerach w Osiekach i sympozjach Złotego takich jak Selected Folk Poems 4 (1973–75), 1976 ziemi. Całą swoją praktykę artystyczną opiera W długich okresach suszy doświadczanych Nauru – wyspiarskiego państwa leżącego Grona w Zielonej Górze. Waltz (1973–75), Queen of Sheba (1973) i Spring drewno, fotografie, szklany słoik i łupki. Dzięki na odbywanych w samotności, często w odległych w ostatnich latach monokulturowe świerki słabną, w Mikronezji. Mangan śledzi historię stożków Buzz (1977), Ladik buduje hybrydę języka uprzejmości Tate, praca zakupiona w 1976. i trudno dostępnych miejscach na całym świecie, przekształcają się w lęgowiska tych chrząszczy. z wapienia koralowego przewiezionych z wyspy Na wystawie prezentowane są dwa obrazy wizualnego, poetyckiego i dźwiękowego, używa spacerach i wielodniowych wędrówkach, których Prowadzi to do drastycznych konsekwencji na dziedziniec Nauru House – 52-piętrowego Krygiera stanowiące część akcji przeprowadzonej muzyki, ale też wycinków z czasopism i gazet, Pięć sióstr Bing przebieg dokumentuje za pomocą fotografii, ekologicznych i ekonomicznych. Rozmnażanie wieżowca zbudowanego w 1977 roku w 1972 roku podczas X Pleneru Koszalińskiego które odnoszą się do stereotypów na temat 1976 rysunków, map i tekstów. Long często ingeruje kornika stało się wskaźnikiem niezrównoważonego w australijskim Melbourne. Budynek ten był w Osiekach „Nauka i sztuka w procesie kobiet, wzorów krawieckich, języka pisanego, książki. Dzięki uprzejmości Tate, praca w przemierzaną okolicę, zostawiając ślady ekosystemu, prowokując pytania o różnorodność symbolem bogactwa malutkiego państwa, którego ochrony widzenia człowieka”, który w całości map i werbalnych instrukcji automatycznych. zakupiona w 1976. swojej obecności. Przy użyciu podstawowych, biologiczną, zrównoważony rozwój, zmianę klimatu główne źródło dochodów stanowiły powstałe poświęcony był zagadnieniom ekologicznym, Jej partytury mogą być czytane i wykonywane znalezionych w okolicy materiałów – kamieni, i odporność. Obraz i historia kornika splata się jeszcze w epoce kolonialnej odkrywkowe kopalnie problemom zanieczyszczenia oraz relacjom lub traktowane jako wizualny zapis występu APG (Artists Placement Group), inicjatywa patyków czy kawałków drewna – aranżuje proste, z historią rodzinną Majewski – artystka podąża fosforytów eksportowanych na potrzeby produkcji pomiędzy sztuką a środowiskiem. W trakcie na żywo. Słuchając nagrania Spring Buzz, artystyczna, założona w 1966 roku w Londynie tymczasowe rzeźby, zwykle w kształcie linii, krzyża śladami swojego przodka, Karla Leberechta nawozów. Grabieżcza eksploatacja zasobów pleneru Krygier zrealizował działanie słyszymy, jak Ladik wypowiada, powtarza przez Johna Lathama i Barbarę Steveni (ur. w 1928 lub okręgu. To właśnie zdjęcia przedstawiające Krutzscha (1772–1852), badacza chemii Nauru szybko doprowadziła do dewastacji zatytułowane SWZ + SCT, podczas którego i śledzi ruchy oraz słowa na papierze. Związek w Meszhedzie, Iran) była radykalnym eksperymentem, chwilowe, delikatne interwencje w pusty, surowy gleby i korników na pierwszym w Niemczech krajobrazu i środowiskowej zapaści, która starał się zilustrować postępującą degradację między jej wierszami pisanymi, partyturami mającym na celu zmianę marginalnej roli i pozycji krajobraz, jak choćby A Line Made by Walking uniwersytecie leśnym. Jego wnuk Hermann praktycznie uniemożliwiła rolnictwo na wyspie. planety i przestrzec przed niebezpiecznymi instruktażowymi i partyturami wizualnymi oraz artystów w społeczeństwie. Ambicją APG było [Wydeptana ścieżka], czyli prosta ścieżka Krutzsch (1819–96), profesor tej samej akademii, Dziś jej mieszkańcy w znacznej większości żywią konsekwencjami działalności człowieka i postępu ich rytualnym wykonaniem rozwija się jako „delegowanie” artysty z izolowanego, obudowanego wydeptana przez artystę na polu, stały się jego przyczynił się do rozwoju zrównoważonych się niskiej jakości importowanym, puszkowanym technologicznego. Nawiązując do okolicznej ciągłość ciała i języka. Obecne na wystawie własnymi kodami świata sztuki, do nieartystycznego najsłynniejszymi pracami. W ramach swojej praktyk leśnych. jedzeniem. Szybko kurczące się zasoby fosforytów przyrody oraz rekreacyjnego charakteru fotografie z serii „Kamienna wagina” są jednym otoczenia związanego z płatną pracą: urzędów, działalności rzeźbiarskiej Long wprowadza także oraz kryzys żywnościowy doprowadziły przestrzeni, w której odbywało się wydarzenie, z poematów-partytur Katalin Ladik, w którym, prywatnych firm, zakładów usługowych, szpitali etc. w przestrzeń galerii zebrane w trakcie wędrówek Fragmenty to część wystawy Der Wald [Las], do politycznej i ekonomicznej destabilizacji artysta umieścił przed pałacem w Osiekach tak jak ciało jest przedłużeniem języka, kamień Sztuka w ujęciu APG miała służyć przede wszystkim patyki i kamienie czy przywiezione z kamieniołomu na którą składają się prace malarskie, wideo oraz kraju, który w 2004 roku ogłosił bankructwo ustawiony ukośnie, ponadmetrowy biały sześcian, staje się przedłużeniem ciała, w którym zaznacza „podejmowaniu decyzji”, a artysta podejmując się odłamki skał, układając z nich proste, kolaże z materiałów archiwalnych, w której Antje i w konsekwencji był zmuszony sprzedać słynny który zaczął malować na czarno – jak twierdził, się ciągłość uniwersalnego ciała ludzkiego codziennej, płatnej pracy poza światem sztuki, miał geometryczne kompozycje, oparte na motywie Majewski przenosi swoją często zorientowaną Nauru House. Rok później sprzed wieżowca miał to być symbol ludzkiej cywilizacji. Przed nim i otaczającego go świata. wcielić się w rolę kreatywnej „incydentalnej osoby” koncentrycznych okręgów, linii lub spirali. globalnie uwagę na lokalny ekosystem – zagrożony zniknęły ikoniczne stożki z wapienia koralowego. położył w jednej linii pięć obrazów, w których (Incidental Person). APG działała do 1989 roku, jej obecnie przez interwencję człowieka. Punktem W grudniu 2005 roku z powodów finansowych za pomocą prostych kształtów geometrycznych, misję kontynuowano do 2008 roku pod szyldem Status praktyki brytyjskiego artysty, której wyjścia dla tych prac są lasy środkowoeuropejskie działalność zawiesiła jedyna linia lotnicza Nauru, liter i kolorów przeciwstawił sobie dwa modele – O+I (Organisation and Imagination). fundamentalnym zagadnieniem jest relacja zagrożone rekordowo wysokimi temperaturami co doprowadziło do tymczasowego odcięcia „strefę wypoczynku – ziemię” oraz „strefę człowieka z naturą i krajobrazem, jest z ostatnich lat, przede wszystkim wylesiane wyspy od świata – przez niemalże rok można cywilizacji technicznej”. Artysta przewidywał, • 39 Jednym z kontraktów APG było zatrudnienie niejednoznaczny. Dla wielu krytyczek i krytyków wzgórza Flechtingen w Saksonii-Anhalt i lasy było się na nią dostać jedynie rzadko że po roku dwutysięcznym technologia dosłownie Johna Lathama w latach 1975–76 w w Szkockiej Long stanowi kolejne wcielenie XX-wiecznego, wokół Tharandt, miasteczka położonego przypływającymi statkami. „pożre” planetę, zamieniając pełną życia, Nicolás Lamas Agencji Rozwoju w Edynburgu. Artysta miał białego, kolonizatora-zdobywcy – artysta był w Rudawach na granicy pomiędzy Niemcami niebiesko-zieloną sferę w wymarłą skorupę – (ur. 1980 w Limie, Peru) za zadanie skonsultować oraz opracować „studium wielokrotnie oskarżany (m.in. przez Rasheeda a Czechami. Dziadek artystki, leśnik Heinrich Mangan zainteresował się historią wyspy, kiedy ziejącą pustką, zimną czarno-szarą otchłań. wykonalności” dotyczące adaptacji bądź usunięcia Araeena) o niepoddawanie refleksji swojej własnej, Krieger (1887–1966) wykonał w tym rejonie trafił na oferty wycieczek do Nauru, w których Narzędzia dziewiętnastu hałd w regionie Midlothian w Szkocji. uprzywilejowanej pozycji; brak zainteresowania wiele zdjęć, zwłaszcza w okolicach Tharandt. podkreślano unikalnych charakter wyjałowionego, 2016 Hałdy te były pozostałością po wydobywaniu, od lat sytuacją lokalnych mieszkańców i ignorowanie Szczególnie interesował go las rozumiany jako niemalże księżycowego krajobrazu – był to jeden plastikowa skrzynka, kości zwierząt. Dzięki 60. XIX wieku, łupków bitumicznych, zawierających problemów politycznych, społecznych dynamiczny system, który jest o wiele bardziej z pomysłów republiki na podniesienie się uprzejmości artysty i Meessen De Clercq. materiały ropopochodne. i ekologicznych trapiących odwiedzane miejsca. żyzny, odporny i bujny, gdy rosną w nim różne z ekonomicznej zapaści. Innym rozwiązaniem

30 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 31 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

na kryzys było wydzierżawienie części wyspy PKB Kanady – twórczość rdzennej ludności i pozaludzkie źródła. Dla takiej rzeczywistości, w koronie stuosiemdziesięciometrowej sekwoi Jeff Koons, Dan Graham, Daniel Buren). W 1987 rządowi australijskiemu na potrzeby istniejących • 45 świetnie sprzedaje się już od lat 50. XX wieku, w której człowiek nie stanowi już centralnego o imieniu Luna w Kalifornii, protestując przeciwko roku Nadin kupił XIX-wieczną farmę Old Field Farm do dziś obozów, w których przetrzymywane jednak życie Inuitów nie ulega poprawie – punktu odniesienia, Morris projektuje prace wycięciu drzewa przez Pacific Lumber Company. w Catskill Mountains w stanie Nowy Jork, gdzie są migrantki i uchodźcy próbujący dotrzeć Qavavau Manumie mieszkańcom terenów Nunavut doskwiera artystyczne, które przekraczają ludzką skalę „Co jest twoim drzewem?” – pyta w swojej arii Julia poświęcił się uprawie ziemi i hodowli zwierząt. do wybrzeży kontynentu. Ironiczną puentę dla (ur. 1958 w Cape Dorset, Qikiqtaaluk, kanadyjskie ubóstwo, plaga alkoholizmu i przemocy domowej. przestrzenną i czasową – są tak duże, że nie Butterfly, grana w operze przez wokalistkę Katie W 2006 roku opublikował nowelę The First Mark: historii Nauru i wapienia koralowego stanowią terytorium Nunavut) Sztuka, zwłaszcza tradycyjny rysunek, to jedyna sposób objąć ich wzrokiem w całości i mogłyby Eastburn, czym skutecznie mobilizuje Cynthię Unlearning How to Make Art [Pierwszy znak: jak słowa, które miał wypowiedzieć Bernard Dowiyogo szansa na wyjście z biedy. istnieć przez dziesiątki tysięcy lat. Nigdy do opuszczenia swojej psychodelicznej samotni. oduczyć się robienia sztuki]. – usunięty z urzędu skorumpowany prezydent Bez tytułu niezrealizowane propozycje wydają się jeszcze Republiki Nauru, który w 2003 roku został zmuszony 1994–95 Prace Manumiego to prawdziwy „koniec natury”, bardziej wymowne w epoce antropocenu, w której Film Pierwszy znak powstał we współpracy do dymisji i wyjechał do USA, gdzie zmarł z powodu grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. czyli przyrody rozumianej jako nieskażone fantazje o formowaniu całych planet wedle z japońską artystką zajmującą się rolnictwem cukrzycy i niewydolności serca – powszechnych Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin interwencjami człowieka tło działania. ludzkiej woli spełniają się w paradoksalny sposób, i ceramiką, Natsuko Uchino, oraz reżyserką wśród mieszkańców wyspy, wynikających Eskimo Cooperative. Obserwujemy koniec świata przez szkło prowadząc do klimatycznej katastrofy. Czy można • 48 filmową Aimée Toledano. Jest zapisem pracy z fatalnej diety chorób. Tuż przed swoją śmiercią pękniętej butelki, ale świat spogląda też na nas wyobrazić sobie w tej sytuacji lepsze monumenty na farmie, medytacją o społecznej roli artysty były prezydent miał rzekomo zaproponować, Bez tytułu pod postacią lodowca z głową wielkiego ptaka niż gigantyczna chmura pyłu wytwarzana przez Teresa Murak oraz konieczności wyjścia poza utarte podziały: by w celu ratowania gospodarki państwa użyć 1997–98 gotowego do ataku; gatunek ludzki jest uwięziony zakopane pod ziemią silniki odrzutowe [Dust (Pył)], (ur. 1949 w Kiełczewicach, Polska) między sztuką i niesztuką, naturą i kulturą, światem pozostałego na niej wapienia koralowego grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. wraz z gatunkami zwierząt, rybami i ptakami usypany na jeziorze kopiec z głazów i stanowiącą ludzi i nieludzi. W latach 90. Peter Nadin odwiedził do produkcji zdobionych skamielinami morskich Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin w problemie potwornym. Rysunki Manumiego jego negatyw nieckę w ziemi [Pits and Piles Fotografie z cyklu „Lato 1987, 15 lipca – 15 sierpnia, Kubę jako delegat Stanów Zjednoczonych żyjątek stolików kawowych – luksusowego produktu Eskimo Cooperative. to również zapis koszmarów sennych, które (Doły i pagórki)] czy pokrycie powierzchni całej Lillehammer, Norwegia” na Konferencji Pszczelarzy Ameryki Południowej. przeznaczonego na amerykański rynek. dręczą go w związku z szóstym wielkim rzeki warstwą płonącej ropy naftowej [Burning 1987 Zaobserwował, że na Kubie praca na roli łączy Bez tytułu wymieraniem i nieodwracalnością zmian epoki Petroleum, (Płonąca ropa naftowa)]? odbitki fotograficzne czarno-białe typu DOP. się często z działalnością kulturalną: teatrem, Obecne na wystawie zdjęcie przedstawia płytę 2006–07 antropocenu. W jego delikatnych, subtelnych Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. tańcem czy plastyką – na wsiach nie brakowało lotniska w Nauru, która pokryta jest błyszczącym grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. na pierwszy rzut oka rysunkach lód pęka, lokalnych domów kultury, ze sceną tańca i małymi w świetle upalnego słońca wapieniem Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin horyzont płonie, a turyści biwakują beztrosko, Teresa Murak uprawia od lat 70. XX wieku galeriami. Zainspirowany tym odkryciem wkrótce koralowym, stanowiąc symboliczny monument Eskimo Cooperative. obserwowani z ukrycia przez rdzennych unikalną formę sztuki ziemi, odnoszącą się sam powrócił do uprawiania sztuki, wykorzystując przypominający o skomplikowanych związkach mieszkańców Arktyki. • 47 do relacji ludzkiego ciała wobec innych form w swoich rzeźbach materiały znalezione na farmie pomiędzy procesami geologicznymi i zasobami Bez tytułu organizacji materii ożywionej i nieożywionej m.in. kit pszczeli, skorupki od jajek i miód. Łączenie naturalnymi a historią, ekonomią i polityką Nauru. 2006–07 Shana Moulton & Nick Hallett (rzeżucha, błoto, zaczyn chlebowy etc.), rolnictwa, poezji i sztuki jest w wypadku Nadina Będący najważniejszym elementem projektu grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. jednocześnie czerpiąc z pogańskiej szczególnym doświadczaniem krajobrazu (także Nauru, notatki ze świata kredy film Nicholasa Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin Shana Moulton i judeochrześcijańskiej duchowości. przez jego „konsumowanie”) oraz budowaniem Mangana będzie wyświetlany w przestrzeni Eskimo Cooperative. • 46 (ur. 1976 w Oakhurst, Kalifornia, Stany Zjednoczone) nowych relacji międzygatunkowych. kinowej podczas specjalnych pokazów w trakcie Praca Lato 1987, 15 lipca – 15 sierpnia, trwania wystawy, a także w Kinie Półcienia na Bez tytułu Robert Morris Nick Hallett Lillehammer powstała podczas pleneru stronie: wiekpolcienia.artmuseum.pl 2009 (ur. 1931 w Kansas City, Missouri, zm. 2018 (ur. 1974 w Bostonie, Massachusetts, Stany Zjednoczone) artystycznego w Norwegii (ze strony polskiej grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) uczestniczyli w nim także Jan Berdyszak, Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin Szepczące sosny 10 Grzegorz Kowalski, Danuta Mączak i Jan • 50 Eskimo Cooperative. Projekt Ziemia 2019 Stanisław Wojciechowski). Artystka pracowała 1969 wideo, 35'00”. Dzięki uprzejmości artystów. z zaczynem chleba żytniego umieszczonym Bruce Nauman • 44 Bez tytułu litografia na papierze. Dzięki uprzejmości w bagnie i przykrytym tkaniną. Zaczyn wymagał (ur. 1941 w Fort Wayne, Indiana, Stany Zjednoczone) 2012 Muzeum Van Abbe, Eindhoven. Shana Moulton pracuje na pograniczu opieki – dodawania mąki, wody, ogrzewania Krzysztof Maniak grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. wideo, performansu i instalacji. W 2002 roku płomieniami palonego nieopodal ogniska, Jedz śmierć (ur. 1990 w Tuchowie, Polska) Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin Robert Morris był jednym z najaktywniejszych rozpoczęła serię prac wideo „Szepczące usuwania skorup. Po czterech tygodniach 1973 Eskimo Cooperative. artystów amerykańskich drugiej połowy sosny”, zatytułowaną na cześć osiedla domków rozrósł się do wielkości półtora metra średnicy. litografia, papier. Dzięki uprzejmości Muzeum Rzeźba dla owadów XX wieku. Działał jako teoretyk, rzeźbiarz i artysta kempingowych w pobliżu Parku Narodowego Organiczna rzeźba powstała w surowym Van Abbe, Eindhoven. 2019 Bez tytułu konceptualny, jego prace i rozbudowane eseje Sierra, w którym się wychowywała. W swoich skandynawskim pejzażu. Podlegając przemianom technika mieszana. Dzięki uprzejmości artysty. 2016 miały ogromny wpływ na rozwój i intelektualne filmach Moulton wciela się w bohaterkę o imieniu i wchodząc w interakcje z innymi organizmami, Bruce Nauman to jeden z najważniejszych Trawnik przed Muzeum nad Wisłą za tarasem grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. ugruntowanie minimalizmu. Morris zajmował się Cynthia, alter ego autorki. Cynthia, cierpiąca była świadectwem transformacji, wręcz żyjących amerykańskich artystów. W pierwszej bistro Paloma. Dzięki uprzejmości artysty i West Baffin także sztuką ziemi – jego pierwszą bezpośrednią na agorafobię i hipochondrię, przypadłości religijnego przemienienia. połowie lat 60. studiował matematykę i fizykę Eskimo Cooperative. interwencją w krajobraz była praca Steam [Para] wywołane przez toksyczność otaczającego na Uniwersytecie w Wisconsin, jednocześnie Prace Krzysztofa Maniaka powstają podczas z 1967 roku, czyli instalacja składająca się ją świata, nie opuszcza swojego domu. Na wystawie prezentowane są także prace rozwijając swoje zainteresowania w obszarze wędrówek po lasach, łąkach i wzgórzach Bez tytułu z warstwy kamieni, spod których wydobywają na papierze z cyklu „Dla Ziemi” z lat 80., sytuujące sztuki. W 1964 roku postanowił na zawsze w rodzinnej miejscowości artysty w województwie 2016 się kłęby pary wodnej. Artysta interesował się W jej kolorowych halucynacjach będących się wśród projektów „rzeźb kosmicznych”, w tym porzucić malarstwo, a rok później rozpoczął studia małopolskim. Miejsca te są zarówno tłem dla grafit, kolorowy ołówek, tusz, papier. Dzięki kulturami prehistorycznymi, relacją pierwszych niejednokrotnie wynikiem niekonwencjonalnych Rzeźby dla ziemi z 1974 roku, zrealizowanej artystyczne w Kalifornii. Od tego momentu rozwija jego działań, jak i dostarczają budulca do uprzejmości artysty i West Baffin Eskimo ludzi z naturalnymi materiałami oraz neolitycznymi autoterapii, przedmioty codziennego użytku w szwedzkiej miejscowości Ubbeboda. Rzeźba własną konsekwentną i jednocześnie bardzo tymczasowych instalacji oraz rekwizytów użytych Cooperative. obserwacjami astronomicznymi. Efektem tych ożywają i zaczynają funkcjonować wbrew ta składała się z wydrążonej w ziemi półkuli oraz różnorodną praktykę artystyczną, swobodnie w performansach. Przez ostatnią dekadę Maniak poszukiwań jest najsłynniejsza i najbardziej ich pierwotnemu przeznaczeniu, oferując znajdującego się obok pagórka, powtarzającego poruszając się pomiędzy wieloma mediami: zrealizował setki interwencji, działań na obiektach Prace Qavavau Manumiego, inuickiego rysownika spektakularna landartowa realizacja Morrisa, surrealistyczne rozwiązania. Rutynowe czynności kształt uformowanego z wydobytej ziemi rzeźbą, performansem, filmem, dźwiękiem, i akcji: od prostych działań (wydeptywanie ścieżek, i grafika, to przepływanie między dwiema czyli znajdujące się w Niderlandach Observatory wykonywane obsesyjnie przez bohaterkę zagłębienia (o głębokości 162 centymetrów, czyli fotografią, instalacją, wideo, rysunkiem i grafiką. przeciskanie się przez krzaki tarnin, mierzenie skrajnościami; narracyjnością i nadrealizmem. [Obserwatorium] – konstrukcja ziemna złożona przemieniają się w dziwne rytuały o rozbudowanej wzrostu artystki). Sztukę Murak charakteryzuje Twórczość Naumana, która ma na całym świecie odstępów między drzewami za pomocą własnego Powracający temat to transformacja z dwóch ułożonych w koncentryczne okręgi choreografii. Cynthia, poszukując remedium konserwatywne podejście do środowiska tysiące zagorzałych wyznawczyń, jak i setki ciała etc.) po bardziej rozbudowane, wieloetapowe sugerująca płynną relację między światem wałów, z których większy ma średnicę 71 metrów. na swój niepokój i strach przed otoczeniem, naturalnego, traktowanego jako dar boski, nieprzejednanych krytyków, wyróżnia się niezwykłą (na przykład ze znalezionymi kośćmi sarny, ludzkim i zwierzęcym, a także między naturą Odpowiednie usytuowanie pracy pozwala za jej eksploruje najróżniejsze metody medytacji zasługującego na ochronę i szacunek, ale precyzją i intelektualnym rygorem. Artysta testuje zakończone ich pochówkiem – Bez tytułu, Sarna, a technologią. W jego rysunkach wieloryb staje pomocą wyznaczyć równonoc wiosenną i jesienną i relaksacji, zbliżając się do spirytualizmu oraz jednocześnie stanowiącego magazyn zasobów możliwości sztuki, którą traktuje jako narzędzie 2018). Każde z ćwiczeń wykonywanych przez się ogromnym statkiem, z kadłubem i masztem oraz zimowe i letnie przesilenie – Morris określił filozofii New Age. Zahaczający o estetykę dla ludzkości. służące do badania podstawowych warunków Maniaka w środowisku pozamiejskim ukazuje zamiast płetwy grzbietowej; kobieta leży na łóżku swoje dzieło mianem „nowoczesnego Stonehenge”. kiczu, wypełniony przez towary i substancje i sposobów istnienia człowieka w świecie. Unika z humorystyczną dosłownością „sztuczność” z wodorostów z rybią płetwą zamiast nogi, a ptaki o nieznanym pochodzeniu świat przedstawiony jednoznacznych odpowiedzi, często zaciera natury jako pojęcia, bytu i doświadczenia. Natura i ryby przeplatają się z haczykami i harpunami, Na wystawie prezentowane są trzy wybrane w pracach Moulton, to subtelna krytyka i komplikuje znaczenie swoich prac, starając jest „produkowana”, stając się takimi konstruktami, reprezentując współzależność między ich życiem litografie z „Projektu Ziemia”, czyli zestawu konsumpcjonizmu, wspomaganego, m.in., przez się, by były one raczej propozycjami systemów jak bukiet polnych kwiatów w wazonie, pole a życiem ludzi. Wraz z transformacją istnieje dziesięciu zaprojektowanych przez Morrisa pseudo-poradniki i przemysł reklamowy. • 49 myślenia niż jasnymi wypowiedziami. Nauman, pszenicy czy las gospodarczy. również potencjalność – mały człowiek trzyma wielkoskalowych realizacji sztuki ziemi, którego patronami intelektualnymi są Samuel dwa ogromne skrzydła ptaka w każdej ręce, poświęconych fenomenom takim, jak „burze Ekofeministyczna duchowość i eksplorowanie Peter Nadin & Natsuko Uchino & Aimée Toledano Beckett i Ludwig Wittgenstein, w centrum swojej Rzeźba dla owadów to zarówno destrukt, jak i efekt zdając się rozważać możliwość ucieczki lub piaskowe, trzęsienia ziemi, zaorane pola, nagłe alternatywnych modeli życia to również istotne artystycznej refleksji umieszcza ciało (wychodząc międzygatunkowej współpracy. Prezentowana potencjał, by stać się inną istotą. zmiany temperatury, indiańskie kopce, betonowe elementy narracji Szepczące sosny 10 – Peter Nadin od sztuki performansu i body artu) oraz język na zewnątrz budynku Muzeum instalacja jest tamy, ogrody formalne, para unosząca się kontynuacji filmowego cyklu sprzed lat stworzonej (ur. 1954 w Bromborough, Wielka Brytania) (nawiązując do bliskiej mu tradycji konceptualnej). kolejną materializacją pracy, po raz pierwszy Qavavau Manumie jest znany z prac graficznych z ulic miasta, katastrofy naturalne i ich skutki, przez Moulton we współpracy z kompozytorem, eksponowanej w ogrodzie artysty latem 2019 roku, i zawiłych kompozycji tuszem i kolorowym podmiejskie żywopłoty i żwirowe ścieżki, płonące Nickiem Hallettem. Wideoopera osnuta jest wokół Pierwszy znak Prezentowana na wystawie litografia Eat Death gdzie pełniła funkcję karmnika i schronienia dla ołówkiem. Jego zainteresowania obejmują odpady przemysłowe, miejsca składowania niepokoju Cynthii spowodowanego kryzysem 2008 [Jedz śmierć] stanowi jedną z licznych prac owadów. Składa się z organicznych prefabrykatów, legendy i mitologię inuicką, arktyczną ogromnych ilości materiałów” (Earth Projects, klimatycznym. Bohaterka, zdając sobie sprawę wideo 9'13". Dzięki uprzejmości artysty. w formie graficznej, które Nauman tworzy jak huba, miód czy gniazdo szerszeni, oraz przyrodę i współczesne życie Inuitów. Wraz 1969). W wizji Morrisa ziemia okazuje się obiektem ze skali rozgrywających się na ziemi katastrof na podstawie różnego rodzaju gier językowych. produktów powstających w wyniku eksploatacji z przedstawieniami morza powracającym poddawanym nieustannemu „terraformowaniu” – ekologicznych, przygotowuje się do wewnętrznej Peter Nadin studiował sztuki piękne Artysta manipuluje w nich słowami, zacierając zasobów naturalnych, jak cukier czy czekolada. tematem dla Manumiego są Inugagulligaq, czyli ogromna skala działalności człowieka wpływa przemiany i przezwyciężenia asekuracyjnej na Uniwersytecie w Newcastle. W 1976 roku znaczenie przez powtórzenia i przekształcenia, Obecność rzeźby dla nieludzi prowokuje pytania członkowie plemion Inuitów, nazywani małymi na planetę tak bardzo, że nie sposób oddzielić jej postawy. Wewnętrzny głos podpowiada, by stawiła przeprowadził się do Stanów Zjednoczonych, gdzie budując zaskakujące anagramy i palindromy o to, co i kogo będziemy chcieli ocalić, będąc ludźmi. Inspiracją dla artysty są opowieści efektów od tego, co zwykle nazywa się „procesami czoła lękom, wyszła z domu i walczyła w obronie pracował jako robotnik budowlany, pisał poezję, czy też uwypuklając ich „ukryty” sens – tak jak świadkami szóstego wymierania na naszej przekazane Manumiemu przez jego ojca, naturalnymi”. Krajobraz, środowisko oraz kultura, środowiska naturalnego. Wtóruje mu melodyjne malował obrazy. Wspólnie z Jenny Holzer prowadził w przypadku podkreślenia stanowiącego rdzeń planecie, a także czy rzeczy, które nazywamy dziś Inugagulligaq, żyjącego w społeczeństwie architektura czy przemysł stanowią jedno nawoływanie słynnej aktywistki, Julii „Butterfly Hill” „biuro konsultacji estetycznych”, a z Chrisem wyrazu death [śmierć] słowa eat [jedz]. Praca ta nie sztuką, znajdą jakąkolwiek nową funkcję w nowej Inuitów. Manumie jest przedstawicielem kolejnego kontinuum kształtowane w każdym momencie która w akcie nieposłuszeństwa obywatelskiego, D’Arcangelo eksperymentalną galerię przy 84 West jest jednak tylko konceptualno-filozoficzną grą rzeczywistości po „epoce człowieka”. już pokolenia artystów inuickich, którzy zasilają przez procesy, mające zarówno ludzkie, jak przez niemal dwa lata (1997–98) mieszkała Broadway (gdzie swoje prace prezentowali m.in. z językiem – podobnie jak słynne Pay Attention

32 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 33 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

[Uważaj!] z 1972 roku, Eat Death to wypowiedź Projekty letnie performatywna, sformułowana w trybie • 52 1970 rozkazującym, dosłownie znaczy „jedz(cie) śmierć”. wideo 29”11”. Dzięki uprzejmości Moderna Problematyka nieuchronności i wszechobecności Isamu Noguchi galerija, Lublana. śmierci, przemijania i pożerającej powoli wszystko (ur. 1904 w Los Angeles, zm. 1988 w Nowym Jorku, entropii to także jeden z nieustannie powracających Stany Zjednoczone) Rodzina Šempas w twórczości Naumana wątków. 1971 Pomnik człowieka 20 zdjęć czarno-białych, fot. Bojan Brecelj, 1971. W kontekście katastrofy klimatycznej Eat Death 1947 / 2020 Dzięki uprzejmości kolekcji Marinko Sudac. •52 można rozumieć jako wskazanie naczelnego fotografia, druk cyfrowy, papier. © 2020 Isamu Noguchi, Pomnik człowieka | Memorial to Man, 1947. imperatywu działalności ludzkiego gatunku. The Isamu Noguchi Foundation i Garden Działalność słoweńskiej grupy OHO, Nauman z charakterystyczną dla siebie ironią Museum, Nowy Jork / Artists Rights Society przypadająca na lata 1966–71 (daty założenia demaskuje metaboliczny mechanizm napędzający (ARS), Nowy Jork. i rozwiązania są płynne i dość umowne), cywilizację ludzką, która od kilkunastu tysięcy lat opisywana jest jako „transcendentalny dosłownie żywi się śmiercią, zabija, by przetrwać, Pomnik człowieka [Memorial to Man], tytułowany konceptualizm”. W pierwszej fazie członkowie nie potrafiąc znaleźć innej drogi rozwoju też Sculpture to be seen from Mars [Rzeźba grupy poświęcali się reizmowi, projektowi niż charakterystyczna dla epoki nekrocenu do oglądania z Marsa] Isamu Noguchiego filozoficzno-artystycznemu, polegającemu „akumulacja poprzez wymieranie”. z 1947 roku, to najwcześniej datowana praca na nieantropocentrycznym oglądzie świata pokazywana w ramach wystawy Wiek półcienia. i odkrywaniu rzeczy takich, jakie one są, bez Wyobraźnia tworzącego ją artysty wyprzedziła hierarchii ważności i poza funkcją. Oddawali jednak rozwój technologii i rozwój wypadków – się m.in. tworzeniu „popularnej sztuki”, która pomnik dla gatunku ludzkiego, którego model mogłaby być dostępna na pudełkach od zapałek • 51 zbudowany z piasku uwiecznia czarno-biała sprzedawanych na bazarach. W drugiej fazie fotografia, miał być oglądany z Marsa w czasach, eksplorowali możliwości nowej sztuki, czerpiąc Nishiko gdy ludzi na Ziemi już nie będzie. z arte povera, sztuki ziemi, konceptualizmu, (ur. 1981 w Kagoshimie, Japonia) antyformy etc. Wiele z ich działań miało miejsce Amerykański twórca o japońskich korzeniach w naturze i polegało na poetyckich i nietrwałych Projekt naprawczy po trzęsieniu ziemi pracował na pograniczu wielu mediów – interwencjach z użyciem łatwo dostępnych 2019 / 2020 rzeźby, architektury, dizajnu, projektowania materiałów: sznurków czy patyków. W ostatniej instalacja, drewniana platforma i przedmioty. przestrzennego, ceramiki. Na grunt fazie członkowie OHO podjęli się próby wyjścia Dzięki uprzejmości artystki. amerykańskiego modernizmu przeszczepiał ze świata sztuki poprzez radykalne praktyki elementy zaczerpnięte ze sztuki dalekiego edukacyjne, ćwiczenia ezoteryczne oraz „Moim zdaniem, wyjątkowa troska i oddanie mają Wschodu, szczególnie Japonii i Chin. W latach rolnictwo. Skład grupy się zmieniał, zwłaszcza leczniczy potencjał” – twierdzi Nishiko, której 20. Noguchi asystował Constantinowi w pierwszym okresie, gdy OHO funkcjonowała rozbudowany Projekt naprawczy po trzęsieniu Brâncușiemu w Paryżu, po powrocie do Stanów bardziej jako „ruch” artystyczny, w którym brali ziemi trwa od 2011 roku. Rozpoczął się chwilę Zjednoczonych przez kilka dekad tworzył udział przedstawiciele różnych dyscyplin: poeci, po tym, jak tsunami i poprzedzające je trzęsienie scenografie do tanecznych spektakli wybitnej filmowcy, rzeźbiarze. ziemi zniszczyło znaczną część wybrzeży Japonii. choreografki, Marthy Graham. Z czasem zaczął Nishiko udała się wówczas do dotkniętego wykonywać projekty publiczne, m.in. place zabaw, Dokumentacje prezentowane na wystawie klęską regionu Tohoku, gdzie zebrała zniszczone fontanny oraz parki miejskie. Po ataku na Pearl koncentrują się na ostatnim etapie istnienia przez kataklizm przedmioty oraz opowieści Harbor w 1941 roku artysta zaangażował się grupy. Film Letnie projekty 1970 to przegląd akcji świadków tragicznych wydarzeń. Na przestrzeni w działania polityczne. Dobrowolnie, przez siedem grupy, w różnych konfiguracjach osobowych, lat artystka „wskrzesiła” wiele z tych obiektów, miesięcy przebywał w obozie dla internowanych przeprowadzanych poza galerią, opisanych które poddała procesowi uważnej, pełnej w Arizonie, gdzie przetrzymywano Japończyków za pomocą diagramów i instrukcji. W 1970 pietyzmu renowacji. Nishiko podkreśla, przesiedlonych przymusowo z Zachodniego roku OHO została zaproszona do udziału iż zachowane na ich powierzchni szwy i „blizny” Wybrzeża. Na stworzenie Pomnika człowieka w wystawie Information w MoMA w Nowym odgrywają rolę fizycznych świadectw klęski wpłynęło doświadczenie głębokiego niepokoju Jorku. W odpowiedzi artyści skupili się wówczas żywiołowej. Projekt naprawczy po trzęsieniu związanego z zimną wojną oraz atakami na działaniach, które określali jako „šolanje” ziemi przechodził kilka etapów, podczas których atomowymi na Hiroshimę i Nagasaki w 1945 roku. (szkolenie), organizując dwie letnie sesje artystka konserwowała znalezione przedmioty Ponad dekadę przed pierwszą udaną wyprawą w wioskach Zarica i Čezsoča. Nie pracowali nad publicznie (2011–12), budowała dla nich specjalne amerykańskich astronautów na Księżyc, Noguchi żadnym konkretnym projektem, ale w świadomy, skrzynie i przekazywała je „rodzicom zastępczym” zbudował model pomnika przedstawiającego konceptualny sposób podchodzili do wspólnego – osóbom, które zgodziły się przyjąć obiekty uproszczoną, zgeometryzowaną ludzką twarz mieszkania, gotowania, spacerowania, pod swój dach (2013), lub też zamawiała rysunki przywodzącą na myśl zarówno antyczne oddychania, poszukując wzorów zachowań oraz zaginionych rzeczy, oparte na wspomnieniach wizerunki, jak i futurystyczną wizję człowieka. relacji między sobą nawzajem i z naturą. Były i ustnych opisach ofiar kataklizmu (2018). Monumentalna realizacja zbudowana to przede wszystkim ćwiczenia z uważności, Po siedmiu latach od tsunami, Nishiko pojechała z piaszczystego podłoża miała być zlokalizowana poprzez które trenowano się w postrzeganiu OHO do nadmorskiego miasta Tofino w Kanadzie, na pustyni „w jakimś niechcianym miejscu” jako „kolektywnego ciała”. W tym czasie wspólnie gdzie zbierała resztki japońskich, porwanych i widoczna z kosmosu (sam nos, wyznaczający dyskutowano nad możliwością opuszczenia przez morze materiałów, wyrzuconych na brzeg skalę pomnika, mierzyć miał ponad półtora sztuki i całkowitej zmiany modelu funkcjonowania po drugiej stronie Pacyfiku. Podczas gdy w Japonii kilometra długości). Pracy Noguchiego w społeczeństwie. W kwietniu 1971 roku trudno już znaleźć pozostałości po kataklizmie – nieodmiennie towarzyszy pytanie – czy cywilizacji główni członkowie grupy przeprowadzili się przeprowadzono tam gruntowne prace dążącej uparcie do zniszczenia swojego do opuszczonego domu na wsi w zachodniej remontowe i wylano ogromne ilości betonu, żeby gatunku i całej planety należy się jakiekolwiek części Słowenii i założyli komunę o nazwie zabezpieczyć przed nawrotem fali – do Kanady upamiętnienie? Czy patrząc na kulę ziemską Rodzina Šempas. Medytacje, uprawa ziemi, wciąż dopływają fragmenty materialnych śladów z kosmicznego dystansu chcielibyśmy widzieć codzienne sesje rysunku, tkanie, ceramika, tragedii. Artystka skatalogowała i nadała numer ludzką twarz? hodowla zwierząt – były kontynuacją identyfikacyjny 1249 sztukom zgromadzonych dotychczasowych poszukiwań OHO, w obszarze w Tofino mikroplastików, które zalegając posthumanizmu, duchowości i sztuki ziemi. w oceanach, stwarzają ciągłe zagrożenie dla Po roku Rodzina rozwiązała się, na wsi pozostał tamtejszej fauny i flory. wyłącznie Marko Pogačnik, który do dziś • 53 kontynuuje prace na rzecz lokalnej wspólnoty Rozbudowywany multimedialny Projekt i środowiska naturalnego, podejmuje także próby naprawczy po trzęsieniu ziemi to nie tylko OHO „leczenia ziemi” poprzez stworzoną przez siebie świadectwo tragedii, to także namacalny metodę „litopunktury”. dowód i wizualizacja kryzysu klimatycznego – Katalog – Rodzina Šempas podnoszących się wód, anomalii pogodowych, Galeria Centrum Studentów w Belgradzie problemu zalegających w morzach odpadów, 1976 które nie podlegają biodegradacji. Podejmując Dzięki uprzejmości Moderna galerija, Lublana. się żmudnej naprawy znalezionych przedmiotów Nishiko apeluje o uważność i troskę – wartości, które są szczególnie cenne Nauczanie grupowe w Čezsoča w niepewnych czasach planetarnej zmiany. 1970 5 zdjęć czarno-białych. Dzięki uprzejmości Moderna galerija, Lublana.

34 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 35 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

planetarne zmiany. W swoich pracach próbują Zachód słońca na jeziorze • 54 uchwycić więzi łączące odległe geograficznie 1984 społeczności górników z Polski, Turcji, Niemiec, sklejka, płótno, akryl. Dzięki uprzejmości Dennis Oppenheim Indii, Australii, które są sobie bliskie w podobnym Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora (ur. 1938 w Electric City, Waszyngton, zm. 2011 przywiązaniu do tradycji i szacunku do węgla Ambroziewicza w Chełmie. w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) oraz miłości do narzędzi, dzięki którym wykonują swoją pracę. Artyści tworzą wspólnie mapy Maria Pinińska-Bereś była, rzeźbiarką i jedną Wyreżyserowane zbiory doświadczeń i praktyk, śledząc transgraniczne z prekursorek sztuki kobiecej w XX wieku, znaną 1966 połączenia wynikające z przywiązania do pracy. przede wszystkim z subtelnych prac rzeźbiarskich – fotografie, mapa, maszynopis, papier, Są najbardziej znani z ogromnych, hipnotycznych osobistych i ironicznych. Krytycy w jej twórczości zamontowane na płycie. Dzięki uprzejmości Tate, rysunków wykonywanych bezpośrednio węglem często odnajdują wątki feministyczne, choć sama Fundusz Amerykański Tate Gallery, praca nabyta na ścianie oraz murali, w których surrealistyczne artystka dystansowała się wobec takich interpretacji, w 2000 roku, dzięki uprzejmości anonimowego motywy łączą się z krytycznymi komentarzami uznając jednocześnie figurę kobiety i relację ciała darczyńcy. politycznymi, społecznymi i ekologicznymi. z otoczeniem za jeden z głównych tematów swojej •56 Instalacje przygotowywane przez Rupali Patil twórczości. Dokumentacja działań prezentowana Maria Pinińska-Bereś , Modlitwa o deszcz | Praying for the Rain, 1977 / 2020. Dennis Oppenheim był pionierem sztuki i Prabhakara Pachputego to sugestywne na wystawie pochodzi z przełomu lat 70. i 80., kiedy konceptualnej, sztuki ziemi i body artu. Jako krajobrazy końca przyszłości, badające Pinińska-Bereś tworzyła akcje i obiekty z użyciem jeden z pierwszych artystów używał technik konsekwencje eksploatacji środowiska przez ludzi różowych sztandarów. Wszystkie przedmioty filmowych i fotograficznych w kontekście i ich maszyny. W tym procesie spełnia się epoka używane w jej działaniach performatywnych były performansu oraz badał pojęcie sztuki site-specific. antropocenu, w której człowiek jest gigantyczną dobierane z niezwykłą precyzją i prezentowane W powstających w latach 60. i 70. „pracach siłą geologiczną i ekologiczną, formującą jako autonomiczne instalacje po zakończeniu ziemnych” analizy systemów społecznych powierzchnię Ziemi na wielką skalę, jednocześnie działań. Sztandary nie tylko odgrywały rolę i przemysłowych nakładają się na obserwacje zmieniając przyszłość całej planety. rekwizytów w performansach, ale były również natury. W realizacjach z lat 1970–74 Oppenheim elementem definiującym relację ze światem oraz jej eksperymentował z własnym ciałem, badając Doświadczenie warunków pracy i życia w regionie tożsamość jako artystki. Twórczość Pinińskiej-Bereś zachodzące w nim zmiany i jego relacje zdominowanym przez przemysłową eksploatację charakteryzuje wyjątkowy, czuły i bliski stosunek z otoczeniem. W słynnym wideo Reading Position natury jest dla Patil i Pachputego podstawą ich wobec środowiska, jako otoczenia efemerycznego for Second Degree Burn [Pozycja czytelnicza pod twórczości artystycznej. Indie, jako kraj oparty i jednocześnie poddającego się zmysłom. Jej poparzenie drugiego stopnia] Oppenheim, leżąc na gospodarce węglowej, są w wysokim stopniu działania artystyczne przedefiniowują relację przez pięć godzin na plaży z rozłożoną na brzuchu kształtowane przez mechaniczną działalność człowieka z otaczającym go światem. Pinińska-Bereś książką, wystawił się na bezpośrednie działanie ludzką, Wydobycie węgla, nazywanego w Indiach działała, odczuwając otoczenie wszystkimi zmysłami: promieni słonecznych. W latach 80. w centrum „czarnym złotem”, nie tylko zapewnia dostęp dotykając, głaszcząc, wąchając i się zanurzając. jego zainteresowań znalazły się maszyny, których do energii elektrycznej milionom osób, ale również działanie, zobrazowane w serii instrukcji, artysta jest jednym z głównych towarów eksportowych, Jednym z takich nieinwazyjnych zmysłowych przyrównywał do procesu artystycznego. Na lata determinujących wzrost gospodarczy kraju. działań była Aneksja krajobrazu – akcja wykonana 90. i kolejną dekadę, aż do śmierci twórcy, przypada Jednocześnie w związku z wydobyciem ogromne podczas pleneru w Miastku w 1980 roku – okres tworzenia dużych konstrukcji w sferze połacie terenu są poddawane szybkiemu będąca próbą utożsamienia się ze skrawkiem publicznej, oscylujących na granicy procesowi wylesiania i zanieczyszczania, łąki, aktem przymierza z naturą. Artystka rzeźby i architektury. powodując degradację nie tylko flory i fauny, ale wspięła się na wzgórze, którego zbocze było również wielkopowierzchniowych upraw zboża, wygrodzone palikami i sznurkiem, wbiła tam Wyreżyserowane zbiory to jedna z kilku prac ryżu i bawełny, co prowadzi do plagi głodu. sztandar. Schodząc w dół malowała napotkane ziemnych powstałych pomiędzy 1966 a 1970 Biedni i głodujący, wywłaszczeni z ziemi, kamienie na różowo. U podnóża wzniesienia rokiem, w których Oppenheim ingerował w zastany są tanią siłą roboczą systemu kapitalistycznego, powiesiła na ogrodzeniu tablicę z napisem krajobraz, traktując go jak materię rzeźbiarską który zabrał im wszystko, opierając się na wizji „Teren zaanektowany czasowo”. Akcja Modlitwa albo płótno. Na polu pszenicy w Pensylwanii nieskończonej eksploatacji zasobów, które o deszcz była próbą zmysłowego dostrojenia kierowca kombajnu, idąc za wskazówkami artysty, właśnie się kończą. Kolacja z martwymi się do naturalnego rytmu przyrody, odbyła się przed zebraniem plonów z całego pola, najpierw maszynami autorstwa Rupali Patil i Prabhakara w pobliżu domu Pinińskiej-Bereś, na peryferiach wyciął na nim „linearne wzory”. Dla Oppenheima Pachputego to praca, przedstawiająca maszyny Krakowa. Artystka klęcząc na łące, przytulała najważniejszym aspektem akcji był proces i narzędzia górnicze zasiadające przy stole twarz do trawy i odrzucała leżące wokół kamienie, tymczasowej zmiany pejzażu, zderzenie cykli w scenie przypominającej Ostatnią Wieczerzę. tworząc przestrzeń na kształt okręgu. Następnie natury z ingerencją przemysłową. Prace takie, jak Artyści łączą w niej wszystkie wątki swojej nożem wycinała fragmenty trawy z korzeniami, Wyreżyserowane zbiory czy zbliżona realizacja pod praktyki artystycznej. Zadają pytanie o to, niczym miękkie fragmenty skóry, wyznaczając tytułem Cancelled Crop [Przerwane zbiory] z 1969 czy przemysł paliw kopalnych zrównuje ludzi okrąg za pomocą różowych sztandarów. Na koniec roku, w której artysta zaniechał wykorzystania z maszynami? Czy w efekcie ludzkość przeminie, akcji, podobnej do szamańskiego rytuału, położyła zebranego ziarna sprzeciwiając się sztywnej a zostaną jedynie maszyny, które będą ostatnimi się twarzą do nieba, a dłonie ułożyła na kształt logice ekonomii, krytykują instrumentalizację rozbitkami po wielkim ekobójstwie? Czy miseczek, oczekując na deszcz. W relacji natury. Istnieją dziś wyłącznie jako dokumentacja maszyny nas wyzwolą? Na ostatnie pytanie do akcji efemerycznych pozostawała twórczość fotograficzna i zbiór notatek, które zgodnie twórcy odpowiadają przecząco – ich propozycja rzeźbiarska Pinińskiej-Bereś, m.in. prace nazywane z zamierzeniami Oppenheima, nie odnoszą się to postulat przeciw-pracy. Nie potrzebujemy mniej przez samą artystkę rzeźbami pejzażowymi. do konkretnego, fizycznego obiektu pracy ludzkiej, potrzebujemy mniej pracy w ogóle, Prezentowana na wystawie praca Zachód słońca czy miejsca, tylko rozciągniętego w czasie aby przetrwać jako gatunek na wyeksploatowanej na jeziorze stanowi materialny odnośnik do działań procesu, który już dawno przeminął. do granic możliwości planecie. Język sztuki Patil performatywnych. Eliptyczny kształt przebity i Pachputego jest wyczulonym sejsmografem został, czarnym tym razem, sztandarem. usunąć, i przekaźnikiem współczesnego uwikłania wstawić: Od lat 60. Pinińska-Bereś pracowała z mniej gatunku ludzkiego w wielkie, zachodzące klasycznymi materiałami rzeźbiarskimi, poszukując na planetarną skalę procesy. struktur lekkich i miękkich – stosowała sklejkę, • 55 papier mâché, a przede wszystkim tkaniny (szyte, pikowane, haftowane); jej znakiem rozpoznawczym Prabhakar Pachpute & Rupali Patil pozostał na zawsze kolor różowy. Prabhakar Pachpute • 56 (ur. 1986 w Ćandrapurze, Indie) Maria Pinińska-Bereś Rupali Patil (ur. 1931 w Poznaniu, zm. 1999 w Krakowie, Polska) • 57 (ur. 1984 w Punie, Indie) Aneksja krajobrazu Agnieszka Polska Kolacja z martwymi maszynami 1980 (ur. 1985 w Lublinie, Polska) 2017 druk vintage, papier. Dzięki uprzejmości rycina / MDF, drewno, farba drukarska, Fundacji im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego Kieliszek benzyny akwarela, gwasz. Dzięki uprzejmości artystów. Beresia oraz Galerii Monopol. 2015 / 2020 druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości artystki. Rupali Patil wraz z Prabhakarem Pachputem Modlitwa o deszcz s. 38–39 | p. 38–39 od wielu lat podróżują po świecie, poświęcając 1977 / 2020 Agnieszka Polska w swoich filmach i pracach uwagę przemysłowi wydobycia paliw kopalnych, wydruk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości graficznych często dokonuje nagłej zmiany •64 rolnictwu i masowej hodowli oraz wpływowi Fundacji im. Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzego perspektywy (czasowej, przestrzennej, Rudolf Sikora, Wykrzyknik | Exclamation Mark, 1974 / 2020. działań gatunku ludzkiego na nieodwracalne, Beresia oraz Galerii Monopol. symbolicznej) – radykalnego przeskoku w skali

36 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 37 Wystawa Wiek półcienia. Sztuka w czasach planetarnej zmiany Errataw Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie nie odbyła się w planowanym terminie (20 marca – 7 czerwca 2020) z powodu pandemii koronawirusa SARS-CoV-2. Sytuacja ta wpłynęła także na liczbę prac pokazywanych na wystawie oraz sposób ich prezentacji.

Na wystawie nie prezentujemy następujących prac, których opisy znalazły się w przewodniku:

•14 Tacita Dean •40 John Latham •54 Dennis Oppenheim

Piękne Sheffield Opuszczony Land Art: Pięć sióstr Wyreżyserowane zbiory 2001 1976 1966

Pięć sióstr Bing 1976 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

Peczu kilkanaście pionierskich, jednych naturalnymi pigmentami. Suter za punkt przełomowy Nowe prace prezento- z najwcześniejszych w Europie Środkowo- w swojej twórczości uznaje moment, kiedy w 2005 -Wschodniej, działań land artowych. Uważali, roku sprowokowana przez huragan lawina błotna wane na wystawie, że ich akcje są istotnymi eksperymentami zniszczyła jej przechowywany w przydomowych z pogranicza nauki i sztuki, a ich przebieg pracowniach dorobek: „Wtedy widziałam to jako nieujęte w przewodniku: skrzętnie fotografowali i filmowali oraz opisywali katastrofę, ale gdy [obrazy] zaczęły wysychać, w szczegółowych notatkach. Polegały one pojawiły się kolory i zdałam sobie sprawę, że muszę przede wszystkim na wprowadzaniu w krajobraz zacząć pracować z naturą, nie przeciw niej”. Swoje geometrycznych form, zazwyczaj wykonanych pozbawione sygnatur i dat płótna artystka pokazuje •7 2 Akademia Ruchu z kolorowych papierów, i obserwowaniu relacji w formie luźnych, nienaciągniętych na krosna, powstających pomiędzy pozornie naturalnym nawarstwionych fragmentów, które komponuje Czuwanie II i odizolowanym tłem a zewnętrznymi, abstrakcyjnymi przestrzennie w wielowymiarowe, immersyjne 1977 elementami. Środowiskowe działania instalacje zwisające nieskrępowanie z sufitu, leżące wideo 1’21” Warsztatu Pecz podkreślały sztuczność koncepcji na podłodze, możliwe do oglądania z każdej strony. 16 mm, transfer cyfrowy. Dzięki uprzejmości natury, która w ich praktyce zawsze jawiła się Wszystkie prace traktuje jako jedną, niekończącą Stowarzyszenia Przyjaciół Akademii Ruchu. jako fenomen współtworzony przez aktywność się serię, współtworzoną z naturą całość. ludzką. Eksperymenty węgierskich artystów nie Teatr Akademia Ruchu powstał w Warszawie w 1973 odbywały się w romantycznym „dzikim” otoczeniu, Na wystawie prezentujemy po raz pierwszy roku. Jego założycielem i kierownikiem artystycznym lecz w krajobrazie wyraźnie zmodyfikowanym instalację z kolekcji Muzeum Sztuki Nowoczesnej był Wojciech Krukowski. Od samego początku przez działalność człowieka, m.in. na terenie w Warszawie, na którą składa się dziewięć swej aktywności Akademia Ruchu jest znana kamieniołomów i kopalni piasku, na wylesionym obrazów artystki. Barwne, utrzymane w różach, jako „teatr zachowań” i narracji wizualnej. Grupa wzgórzu czy w lesie graniczącym z obszarem czerwieniach i pomarańczach płaszczyzny działała na pograniczu różnych dyscyplin – teatru, budowy ogromnej wieży telewizyjnej. dopełniają zapożyczone z natury detale – ślady sztuk wizualnych, sztuki performans i filmu. Cechy materii organicznej i zaschniętego błota, które wspólne w procesie twórczym Akademii Ruchu to: Na wystawie prezentowana jest filmowa odsyłają nas do zatopionej w zieleni pracowni Suter ruch, przestrzeń i przesłanie społeczne. Związane dokumentacja trzech działań Warsztatu Pecz i odbywającego się, w dużej mierze na świeżym z tym było przekonanie, że radykalizm artystyczny z 1971 roku. W zapisie Kopalnia piasku w kilku powietrzu, wspomaganego wiatrem, słońcem i przesłanie społeczne nie muszą się wykluczać. ujęciach, nakręconych z różnych perspektyw, i deszczem, swobodnego procesu twórczego. obserwujemy rolkę niebieskiego papieru, która W działaniu zrealizowanym podczas festiwalu staczając się po ścianie kopalni, podkreśla jej FAMA w Świnoujściu członkowie Akademii Ruchu rytmiczne, dynamiczne ukształtowanie. Uległa zmianie forma leżeli w bezruchu na sąsiadującym z plażą, pustym parkingu. Leżąc, przybierali dramatyczne pozy: Rozwijanie rolki papieru – bieganie – wzgórze prezentacji czterech „Ich trwające ok. pół godziny znieruchomienie odbyło się z kolei na terenie kamieniołomu. W czasie w dość ekspresyjnych pozach sugerowało działania członkowie grupy oraz zaprzyjaźnione prac filmowych, które obraz pozostałości jakiejś kaźni czy może tylko z nimi artystki i artyści korzystali z rolek czerwonego jej przeczucie”. Ten obraz został zestawiony papieru, które z widoczną radością rzucali z wiatrem, są wyświetlane raz z nagraniem nieruchomych ciał plażowiczów, staczali z pagórków i rozrzucali swobodnie na trawie, opalających się na pobliskiej plaży. Film powstały tworząc najróżniejsze układy i kompozycje. Izolacja dziennie w audytorium z połączenia tych obrazów wyświetlano na „ślepych” drzewa to jeden z najbardziej rozbudowanych land ścianach domów. Obrazy te przywołują dziś artowych projektów Warsztatu Pecz. W ramach znajdującym się protesty w stylu die-in, których uczestnicy kładą eksperymentu artyści pomalowali wyschnięte się na ulicy, udając martwych – format używany drzewo w biało-czerwone pasy, po czym na powrót w przestrzeni wystawy: na całym świecie podczas demonstracji ruchów ustawili je w lesie, by zbadać „na ile oddziela się ono ekologicznych, takich jak Extinction Rebellion. od swojego środowiska i w jakie relacje wchodzi z nim po tym, jak zostało zmodyfikowane”. •68 Maria Waśko •73 Pécsi Mu˝hely Wspólnie zasadzić drzewo •74 Vivian Suter 1995 [Warsztat Pecz] (ur. 1949 w Buenos Aires, Argentyna) 58’00”

Kopalnia piasku Bez tytułu Każdy wtorek, godz. 18:00 1971 niedatowany, technika mieszana, płótno. Kolekcja wideo 4’51”. Dzięki uprzejmości artystów Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. i galerii acb w Budapeszcie. Na wystawie Wiek półcienia prezentowane są prace •11 Alice Creischer Izolacja drzewa artystów, którzy chwilowo lub na stałe opuścili świat 1971 sztuki, by żyć z dala od cywilizacji, oddawać się W żołądku drapieżników wideo 5’42”. Dzięki uprzejmości artystów rolnictwu lub działalności aktywistycznej (OHO, Peter 2012 / 2013 i galerii acb w Budapeszcie. Nadin, Thierry De Cordier). Vivian Suter odwrotnie – 22’23” The exhibition The Penumbral Age: Art in the Time of Planetary Change zaszyła się w dżungli, aby tworzyć sztukę. Nad Rozwijanie rolki papieru – bieganie – wzgórze wulkaniczne jezioro Atitlán w Gwatemali trafiła na Każda środa, godz. 19:30 Errataat the Museum of Modern Art in Warsaw was not held at the originally 1971 początku lat 80., kontynuując samotną wyprawę wideo 2’11”. Dzięki uprzejmości artystów samochodową po Stanach Zjednoczonych. Nie scheduled time (20 March – 7 June 2020) due to the SARS-CoV-2 i galerii acb w Budapeszcie. potrzebowała wiele czasu, by zamienić elegancką Szwajcarię, gdzie dopiero co, w Kunsthalle •43 Nicholas Mangan coronavirus pandemic. This situation also affected the number of W kwietniu 1971 roku w lokalnej gazecie „Dziennik Basel, odbyła się ważna, zbiorowa wystawa Kraju Zadunajskiego” pojawiła się informacja z jej udziałem, na byłą plantację kawy w środku Nauru, notatki ze świata kredy works presented at the exhibition and the manner of presentation. o powstaniu nowej grupy artystycznej Warsztat tropikalnego buszu. Tam, mieszkając z matką, 2010 Pecz, jednej z niewielu istniejących wtedy na Elisabeth Wild, także artystką, przez trzydzieści lat 11’54” Węgrzech. Założycielami kolektywu byli związani tworzyła w odosobnieniu, używając materiałów, z miastem Pecz neoawangardowi artyści: Károly które miała pod ręką (farby do malowania ścian, Każdy czwartek, godz. 19:30 We are not showing the following works described in the guide: Halász (ur. 1946), Ferenc Ficzek (ur. 1947 – zm. 1987), naturalnego kleju, tanich lokalnych tkanin), z daleka Károly Kismányoky (ur. 1943), Sándor Pinczehelyi od galeryjnego i muzealnego obiegu, do którego jej (ur. 1946) i Kálmán Szíjártó (ur. 1946). Pięciu twórców prace trafiły dopiero po ponownym odkryciu artystki poznało się we wczesnych latach 60. w liceum i prezentacji jej malarskich instalacji na documenta artystycznym i współpracowało od 1968 roku. w Atenach i Kassel w 2017 roku. Na przestrzeni kilku •33 Karrabing W swoich wczesnych, skupionych na problematyce dekad malarstwo Suter oddalało się coraz bardziej koloru i formy, eksperymentach graficznych od europejskich tradycji i nawyków, których nabrała Film Collective •14 Tacita Dean •40 John Latham •54 Dennis Oppenheim i malarskich inspirowali się konstruktywizmem w szwajcarskiej akademii sztuk pięknych. Swoje oraz Bauhausem, z czasem jednak zwrócili żywe, lekkie, nieskrępowane gestem ani paletą barw Syreny lub Aiden w krainie czarów Beautiful Sheffield Derelict Land Art: Five Sisters Directed Harvest swoją praktykę w stronę sztuki konceptualnej. płótna malarka niejednokrotnie pozwala dokończyć 2018 2001 1976 1966 W latach 1970–72 członkowie Warsztatu naturze, przed którą czuje respekt. Obrazy 26’29” Pecz, w szczególności Károly Kismányoky wystawia więc na bezpośrednie działanie promieni Five Sisters Bing i Kálmán Szíjártó, przeprowadzili w okolicach słonecznych i wody. Farby miesza z roślinami, ziemią, Każdy piątek, godz. 19:30 1976

ERRATA THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

turned their practice toward conceptual art. point in her work as the moment in 2005 when a New works presented In 1970–1972 the members of the workshop, mudslide triggered by a hurricane destroyed her especially Kismányoky and Szíjártó, conducted oeuvre stored in the studio near her home: “At the at the exhibition but not a dozen of more pioneering land-art projects in time I saw it as just a catastrophe,” she told the the Pécs area, some of the earliest in Central & Guardian, “but as they started drying, the colours included in the guide: Eastern Europe. They believed that their actions began to come out, and I realized that I had to were important experiments at the boundary of start working with nature and not against it.” science and art, and they sedulously photographed and filmed the course of their projects and The artist exhibits her unsigned, undated canvases •7 2 Akademia Ruchu described them in detailed notes. They mainly in the form of loose, layered fragments, not involved introducing geometrical forms, typically of stretched on a loom, which she composes spatially (The Academy coloured paper, into the landscape, and observing into multidimensional, immersive installations, the relationships arising between the apparently dangling unhindered from the ceiling or lying on of Movement) natural, isolated background and the external, the floor, which can be viewed from any angle. abstract elements. The environmental actions by the She treats all her works as a single, unending Vigil II workshop underlined the artificiality of the concept series, a whole created jointly with nature. 1977 of nature, which in practice is always manifest as video 1’21” a phenomenon jointly created by human activity. During The Penumbral Age we present for the first 16 mm, digital transfer. Courtesy of the Association The experiments by the Hungarian artists were not time an installation, part of the collection of the of Friends of the Academy of Movement. conducted in a romantic “savage” environment, Museum of Modern Art in Warsaw, comprising but in a landscape clearly modified by human nine of Suter’s paintings. The colourful planes, in The Academy of Movement theatre was founded activity, e.g. on the site of quarries and sand pits, pinks, reds and oranges, are completed by details in Warsaw in 1973. The founder and artistic on a deforested hill, or in a wood bordering the borrowed from nature—traces of organic matter director was Wojciech Krukowski. From the construction site for a huge television tower. and dried mud, which transport us to Suter’s studio, start, the Academy of Movement was known in its utopian greenery, and to her creative process, as a “theatre of behaviour” and visual narrative. The exhibition includes film documentation of three occurring largely in the fresh air, aided by wind, sun The group operated on the boundary of various of the actions by the Pécs Workshop from 1971. and rain. disciplines: theatre, visual arts, performance and In the recording of Sand mine, in several shots film. The shared characteristics in the creative filmed from various perspectives we observe process of the Academy of Movement are motion, a coil of blue paper rolling along the wall of the space, and social message. This was connected pit, stressing its rhythmic, dynamic shape. with the belief that artistic radicalism and social commentary must not be mutually exclusive. Rushing Paper Roll – Running – Hill was conducted on the site of a quarry. During the action, members In the performance at the FAMA festival in of the workshop and their artist colleagues used The form of Świnoujście, members of the Academy of Movement coils of red paper, which they joyfully threw into lay still in an empty parking lot next to the beach. the wind, rolled from hills, and tossed randomly on presentation of four While lying down, they assumed dramatic poses: the grass, creating the most varied arrangements “Their motionlessness for about half an hour in and compositions. The separation of the tree was film works screened quite expressive poses suggested an image of the one of the workshop’s most extensive land-art aftermath of torture or perhaps only the experience.” projects. In the experiment, the artists painted daily in the auditorium This image was juxtaposed with a recording of the a withered tree in red and white stripes and motionless bodies of sunbathers on the nearby then replaced it in the forest, to examine “how within the exhibition beach. The film created from the combination of it separates itself from its environment, and into these images was projected on the blank walls what relation it comes after the process.” space has changed: of houses. These images today suggest “die-in” protests in which the participants lie down on the street playing dead—a format used throughout the world during demonstrations by ecological •74 Vivian Suter •68 Maria Waśko movements, such as Extinction Rebellion. (b. 1949 in Buenos Aires, Argentina) To Plant a Tree Together Untitled 1995 Undated, mixed technique, canvas. Collection 58’00” •73 Pé c si Mu˝hely Museum of Modern Art in Warsaw. Every Tuesday at 6:00 pm (Pécs Workshop) The Penumbral Age presents some works by artists who have temporarily or permanently left the Sand mine world of art to live far from civilization and devote 1971 themselves to agriculture or activism (OHO Group, •11 Alice Creischer video 4’51”. Courtesy of the artist Peter Nadin, Thierry De Cordier). Vivian Suter and acb Gallery, Budapest. made the opposite move: she hid in the jungle to In the Stomach of Predators make art. She reached the volcanic Lake Atitlán 2012 / 2013 The separation of the tree in Guatemala in the early 1980s on a continuation 22’23” 1971 of a solitary automobile trip around the United video 5’42”. Courtesy of the artist States. It didn’t take long for her to swap elegant Every Wednesday at 7:30 pm and acb Gallery, Budapest. Switzerland, where an important group show including herself had just been held at Kunsthalle Rushing Paper Roll – Running – Hill Basel, for a former coffee plantation in the middle •43 Nicholas Mangan 1971 of the tropical bush. There, living with her mother, video 2’11”. Courtesy of the artist Elisabeth Wild, also an artist, for thirty years she Nauru notes from a Cretaceous World and acb Gallery, Budapest. worked in isolation, using materials she had at hand 2010 (house paint, natural glue, cheap local fabrics), far 11’54” A notice was published in April 1971 in a local from the gallery and museum circuit, which her newspaper in Pécs announcing the formation of works reached when the artist was rediscovered Every Thursday at 7:30 pm a new artistic group called the Pécs Workshop, and her painting installations were presented at one of the few art collective existing at that time Documenta in Athens and Kassel in 2017. Over the in Hungary. The founders were neo-avant-garde course of several decades, Suter’s painting had artists associated with the city of Pécs: Károly departed further and further from the European •33 Karrabing Halász (born 1946), Ferenc Ficzek (1947–1987), traditions and habits she had learned at the Swiss Károly Kismányoky (born 1943), Sándor Pinczehelyi art academy. The artist sometimes allows nature, Film Collective (born 1946) and Kálmán Szíjártó (born 1946). The for which she holds great respect, to complete five had met in the early 1960s in art high school her lively, light canvases, uninhibited in gesture The Mermaids, or Aiden in Wonderland and worked together since 1968. In their early and the palette of colours. She thus exposes her 2018 graphic and painting experiments, focused on the paintings to the direct impact of sunlight and 26’29” issue of colour and form, they were inspired by water. She mixes paints with vegetation, earth, constructivism and the Bauhaus, but in time they and natural pigments. Suter identifies the turning Every Friday at 7:30 pm

ERRATA WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

w obrębie jednego dzieła. Wychodząc od roku, czyli sztuczna palma znajdująca się przy zniszczeniem środowiska i wojnami nuklearnymi. Najlepszym tego przykładem jest trwająca detalu lub jednostkowej historii, Polska płynnie rondzie de Gaulle’a w Warszawie. Jest to jedna Doskonale zdawał sobie sprawę z konsekwencji • 61 • 62 od 2018 roku akcja Usługi międzygatunkowe, przechodzi do narracji o zjawiskach dotyczących z tych prac, które wielokrotnie zmieniały konfliktów, które nieuchronnie wpisane w ramach której Siekierska wciela się w postać całej planety czy nawet Układu Słonecznego. swoje znaczenie – początkowo palma miała są w aktywność człowieka. Jego celem nie było Gerry Schum Bonnie Ora Sherk lochy, użyczając jej swojego ciała, by przemawiać W jednej opowieści łączy fakty, spekulacje i fikcje. przypominać o długiej historii relacji polsko- jednak ograniczenie ludzkiej działalności, lecz (ur. 1938 w Kolonii, zm. 1973 w Düsseldorfie, Niemcy) (ur. 1945 w New Bedford, Massachusetts, w imieniu istot nieludzkich publicznie, w mediach, Bada relacje między nauką i językiem, dźwiękiem żydowskich i zwracać uwagę na odczuwalną, raczej świadome łagodzenie generowanych Stany Zjednoczone) podczas protestów i manifestacji, tym samym i obrazem, eksperymentuje z bodźcami silnie bolesną nieobecność żydowskiej społeczności przez nią napięć i niepożądanych skutków, Program telewizyjny Land Art I 1968–69 realizując postulaty francuskiego socjologa Bruno oddziałującymi fizycznie na odbiorców. we współczesnej Warszawie. Z czasem jednak tak aby tworzyć optymalne warunki do życia wideo 32'03”. Dzięki uprzejmości Muzeum Siedząc w bezruchu I Latoura, który proponował, by w narodowych pamięć o pierwotnej intencji artystki zatarła zarówno dla jednostek, jak i całych społeczeństw. Van Abbe, Eindhoven. 1970 / 2020 i ponadnarodowych instytucjach Narratorami jej filmów są postaci historyczne, się, a sama palma, uwodzący, a jednocześnie Propagowany przez Rosołowicza model „działania fotografia, druk cyfrowy, papier. Dzięki demokratycznych zasiadały reprezentantki zapomniani artyści konceptualni, demony, obcy element w przestrzeni publicznej, stała się neutralnego”, z założenia pozbawiony wszelkich Gerry Schum był wizjonerem – artystą, uprzejmości artystki. istot nieludzkich – zwierząt, roślin czy całych a nawet spersonalizowane gwiazdy. W filmie jednym z kultowych symboli stolicy, wielokrotnie funkcji utylitarnych, miał się stać uniwersalnym filmowcem, twórcą programów telewizyjnych ekosystemów – które będą dbały o ich interesy. The New Sun [Nowe słońce] (2017) uczłowieczone przechwytywanym przez artystki czy aktywistów rozwiązaniem na całej kuli ziemskiej. Artysta i teoretykiem. Po kilku latach pracy przy produkcji Bonnie Ora Sherk jest artystką wizualną słońce spogląda z dystansu na Ziemię i ludzkie podczas różnego rodzaju akcji, protestów uważał, że jego idea w pierwszej kolejności powinna programów telewizyjnych, w 1968 roku, razem i aktywistką przekształcającą zaniedbane Prezentowana na wystawie rzeźba Uczep poczynania z czułością i smutkiem. W wideo The i manifestacji. W 2019 roku Centrum UNEP / GRID- być realizowana w polu sztuki oraz nauki, w tym z żoną, Ursulą Wevers, postanowił otworzyć fragmenty miasta w użyteczne dla lokalnych przedstawia wielokrotnie powiększone nasiono Demon’s Brain [Mózg demona] (2018), inspirowanym Warszawa, we współpracy z Joanną Rajkowską w szczególności w architekturze, urbanistyce, własną „galerię telewizyjną” – Fernsehgalerie społeczności enklawy zieleni. Wczesne prace uczepu trójlistnego, wykonane przez artystkę książką Fossil Capital [Kapitał kopalny] Andreasa i agencją Syrena Communications, zorganizowało fizyce, cybernetyce i inżynierii. Gerry Schum. Schum uważał, że to właśnie z lat 70. Sherk nazywała „środowiskowymi z surowej gliny i popiołu, który uzyskała Malma, artystka kreśli losy średniowiecznego działanie Śmierć palmy, podczas której drzewo transmisje i nagrania telewizyjne są przyszłością rzeźbami performatywnymi” [enivoronmental z odpadów spalonych podczas pracy nad posłańca, którego perypetie konfrontują symbolicznie uschło – jego zielona korona Rosołowicz rozwijał swoją myśl teoretyczną sztuk wizualnych. Przewidywał, że zastąpią performance sculptures] – odnajdywała miejsca, drewnianą rzeźbą Lipa. Uczep trójlistkowy nas ze źródłami współczesnych problemów została tymczasowo zastąpiona przez zwisające, także w konceptualnych propozycjach, takich jak one anachroniczne i ekskluzywne galerie które mogłyby stanowić scenografię dla jej to roślina synantropijna, czyli towarzysząca industrializacji i globalnego ocieplenia. The Happiest szarobrązowe liście. Akcja, przeprowadzona Neutrdrom, czyli zaprojektowany na sympozjum oraz muzea i umożliwią dostęp do twórczości czasowych interwencji. Obecność performerki człowiekowi, przystosowana do życia Thought [Najszczęśliwsza myśl] (2019), który na jednym z najważniejszych symboli miasta miała Wrocław '70 obiekt składający się ze stożka artystycznej milionom osób na całym świecie. miała zmienić postrzeganie „martwych w środowisku przekształconym przez gatunek pokazujemy w ramach Wieku półcienia podczas zwrócić uwagę opinii publicznej na powodowane o wysokości 100 metrów i kuli o średnicy Jednocześnie uważał „telewizyjne wystawy” przestrzeni”. W październiku 1970 roku Sherk, ludzki. Praca Siekierskiej stanowi część szerszego specjalnych seansów w planetarium Centrum Nauki przez człowieka zmiany klimatu oraz przestrzegać 35 metrów, który miał jednocześnie pobudzać za dzieła sztuki same w sobie – traktował je nie wędrując po San Francisco, natknęła się projektu, w ramach którego artystka bada miejskie Kopernik, to wideoesej opowiadający o największym przed ich konsekwencjami – inaczej niż marzy ludzką kreatywność i stanowić idealną przestrzeń tylko jako narzędzie umożliwiające nagrywanie na gigantyczną kałużę, z której wystawały śmieci nieużytki oraz zamieszkujące je rośliny, które jak dotąd masowym wymieraniu, które miało się niektórym, w związku ze zmianami klimatu do wykonywania czynności neutralnych. i transmitowanie prac artystycznych, ale i materiały budowlane, pozostałości po budowie ze względu na swoją rzekomą „bezużyteczność” miejsce ponad 250 milionów lat temu i podczas w Polsce wcale nie zaczną rosnąć egzotyczne Prezentowane na wystawie Kreatorium przede wszystkim działające na własnych gigantycznego węzła komunikacyjnego 101 są szczególnie źle postrzegane i aktywnie tępione którego zniknęło niemal 90% życia na Ziemi. drzewa, a społeczeństwo nie zbije kokosów kolumny stalagnatowej millennium jest innym prawach medium pozwalające wytwarzać Freeway Interchange. Artystka powróciła tam przez ludzi. Działania artystki są manifestem na podwyższeniu temperatur. Plastikowa palma zaprojektowanym przez artystę naukowo- nowe jakości. Rygorystyczna postawa Schuma, z fotografem, założyła suknię wieczorową pochwalnym dla rzekomych „chwastów” – ich W Kieliszku beznyny (2015) zgrabny kieliszek w centrum Warszawy nabiera nowego znaczenia, -artystycznym urządzeniem. Rola człowieka który odmawiał umieszczania w swoich i siedziała przez godzinę na fotelu wystającym witalnej siły, cichego, upartego oporu, oraz wypełniony benzyną został umieszczony stając się niepokojącym symbolem zerwania w tym projekcie sprowadza się do stworzenia programach objaśnienia nagranych prac i działań z brudnej wody, paląc papierosy i kontemplując niezwykłej zdolności do przystosowania się na głębokim, czarnym tle – w pozbawionej relacji pomiędzy gatunkiem ludzkim i planetą – i podtrzymywania warunków pozwalających artystycznych, została szybko odrzucona otaczający miejski pejzaż. Przypadkowymi do kolejnych zmian środowiska i krajobrazu jakichkolwiek odnośników przestrzeni, która lokalnym pomnikiem antropocenu. Na wystawie swobodnie toczyć się procesom geologicznym przez telewizję. Działalność Fernsehgalerie widzami byli kierowcy samochodów, którzy narzucanych im przez człowieka. przywodzić może na myśl bezkres kosmosu. pokazywana jest praca Gniazdo, czyli prawdziwe w skali czasu głębokiego – dzięki nasyceniu zakończyła się po wyprodukowaniu zaledwie musieli na tym odcinku zwolnić, ze względu Kolaż złożony jest z dwóch zdjęć znalezionych ptasie gniazdo, które artystka znalazła w koronie kapiącej w układzie wody węglanem wapnia dwóch wystaw – Land Art (1969) oraz na wciąż toczące się prace drogowe. Scena Forma rzeźby Uczep odwołuje się z kolei przez autorkę na tej samej stronie magazynu sztucznego drzewa podczas akcji Śmierć palmy. w ciągu 1000 lat powstałaby z niej metrowej Identyfikacje(1970), przy czym ta druga nigdy ta jest wdzięczną ilustracją koncepcji „ciemnej do ludowych wyobrażeń diabła Boruty, którego z lat 80. Polska w jednym, symbolicznym obrazie Jak pisze Joanna Rajkowska: „Plątanina sporych wysokości kolumna. Kreatorium stanowi modelowy nie została wyemitowana w pełnej formie. ekologii”, zaproponowanej kilka dekad później postać częściowo wywodzi się od słowiańskiego zderzyła fotografię zaczerpniętą z artykułu gałązek – gniazdo było ocieplone puchem, przykład „działania neutralnego”, które nie Zniechęceni konserwatywnym nastawieniem przez filozofa Timothy’ego Mortona – granice demona Boruty (leszego, borowego) – strażnika opowiadającego o uzależnieniu ludzkości od paliw piórkami oraz wełną mineralną. Moje śmieci polega wcale na bierności, lecz zbliżaniu ludzkiej stacji telewizyjnych Schum i Wevers postanowili pomiędzy tym, co naturalne i nienaturalne, lasów, opiekuna leśnych zwierząt. Boruta, blada, kopalnych z reklamą szampana. W efekcie to twój dom. […] Życie nie daje za wygraną. Trwa. aktywności do rytmów środowiska i planety. zmienić taktykę działania i na przełomie 1970 sztuczne i organiczne, zostały rozmyte. nienaturalnie wysoka istota o złym spojrzeniu, wykreowała silny w wymowie obraz kojarzący […] Mam nadzieję, że ptaki dadzą radę w lepszym i 1971 roku otworzyli w Düsseldorfie galerię potrafił zmieniać się w dzikie zwierzęta się z luksusem, przyjemnością i przesadą – miejscu. W końcu to jedyne dinozaury, które ze sztuką wideo, w której próbowali sprzedawać W połowie lat 70. XX wiek Bonnie Ora Sherk i naśladować naturalne dźwięki, mamiąc leśników ciecz, na której powierzchni można jeszcze przetrwały ostatnie wielkie wymieranie”. nagrania prac artystycznych na kasetach postanowiła w bardziej aktywny sposób podejść i myśliwych. Jego działania miały na celu obronę dojrzeć charakterystyczne bąbelki, niebawem w limitowanych edycjach. I to przedsięwzięcie do rewitalizacji terenów miejskich, inicjując lasu przed nadmierną eksploatacją, co czyni przepełni kieliszek i niebezpiecznie się rozleje. • 60 szybko okazało się fiaskiem. Gerry Schum powstawanie przestrzeni wspólnej pracy, nauki z Boruty protoplastę postulowanych przez Latoura Tym, którzy chłonęli ją bez umiaru przez ostatnie popełnił samobójstwo w 1973 roku. i wypoczynku dla lokalnych społeczności oraz współczesnych rzeczników praw istot nieludzkich, dziesięciolecia, z pewnością już uderzyła do głowy. Oscar Santillán dla zwierząt (które to wówczas coraz częściej których rolę mogą odgrywać także artystki – • 59 (ur. 1980, Ekwador) Na wystawie prezentowany jest zrealizowany angażowane były przez artystkę do wspólnych, na przykład sama Anna Siekierska. przez Fernsehgalerie Schum Program telewizyjny międzygatunkowych działań). Najbardziej znany Jerzy Rosołowicz Jak myślą rzeki Land Art I, który wyemitowano w berlińskiej projekt Sherk: Crossroads Community (The Farm) (ur. 1928 w Winnikach, zm. 1982 we Wrocławiu, Polska) 2018–19 telewizji Sender Freies Berlin 15 kwietnia 1969 [Wspólnota na skrzyżowaniu, Farma], (1974–80), • 58 pokaz slajdów. Dzięki uprzejmości artysty roku o godzinie 22:40. Całość rozpoczyna był ogrodem społecznościowym założonym pod Kreatorium kolumny stalagnatowej Millennium i galerii 80M2. sekwencja przypominająca wernisaż, który wiaduktem autostrady, w tym samym miejscu, • 64 Joanna Rajkowska 1970 odbywa się w odpowiednio zaaranżowanym w którym kilka lat wcześniej wykonano zdjęcie (ur. 1968 w Bydgoszczy, Polska) fotografia, papier, fotogram. Dzięki uprzejmości Zanim Oscar Santillán przystąpi do pracy, studio telewizyjnym SFB. Następnie oglądamy Siedząc w bezruchu I. Farma rozrosła się Rudolf Sikora Muzeum Ziemi Chełmskiej im. Wiktora przeprowadza gruntowne badania. Kieruje pozbawione jakiegokolwiek komentarza, do siedmiu akrów. Na jej terenie znajdowały się (ur. 1946 w Żylinie, Słowacja) Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich. Gniazdo. Ambroziewicza w Chełmie. nim ciekawość i chęć objęcia umysłem zrealizowane w Europie i Stanach Zjednoczonych m.in. grządki uprawne i The Raw Egg Animal Noc, 31 maja 2019 złożonych zjawisk. Często współpracuje wtedy nagrania prac ośmiu artystów uprawiających Theater, budynek dla zwierząt. Miejsce to, Bez tytułu 2002 / 2019 Rosołowicz studiował w Państwowej Wyższej z naukowcami – antropologami, filozofami, sztukę ziemi – Richarda Longa, Barryego używane przez mieszkańców okolicznych osiedli 1968 / 1969 przedmiot znaleziony. Dzięki uprzejmości Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu i pozostał muzykologami – ekspertami, którzy „stosują Flanagana, Dennisa Oppenheima, Marinusaa Mission, Bernal Heights, Potrero Hill i Bayview, tekst, papier. Dzięki uprzejmości artysty. artystki oraz galerii l'étrangère, Londyn. do końca życia związany ze środowiskiem innowacyjne metodologie, ale równocześnie Boezema, Roberta Smithsona, Jana Dibbetsa, pełniło funkcję przedszkola, klubu sąsiedzkiego, artystycznym w tym mieście. Przez kilka dbają o przetrwanie pradawnych tradycji”. Waltera de Marii i Mike’a Heizera. Program placu zabaw, gospodarstwa rolnego Czas… Przestrzeń VI (Przestrzeń życia II) Prace Joanny Rajkowskiej często przyjmują pierwszych lat po opuszczeniu uczelni tworzył W pracy Jak myślą rzeki Santillán odwołuje się telewizyjny Schuma i Wevers stanowił interesującą i alternatywnego domu kultury. 1974 kształt długotrwałych procesów rozwijających obrazy inspirowane twórczością Paula Klee do antropologicznej książki Eduardo Kohna pod platformę dla prezentacji sztuki ziemi – umożliwiał serigrafia. Dzięki uprzejmości artysty. się w czasie. Artystka traktuje je jak żywe oraz Joana Miró, a także eksperymentował zbliżonym tytułem – Jak myślą lasy. Publikacja konfrontację z działaniami artystycznymi, organizmy, które rozkwitają i starzeją się lub z malarstwem materii. W latach 60. zaczął ta zbiera wieloletnie obserwacje autora które często miały nietrwały charakter, były Czas… Przestrzeń VIII (Galeria Czasu II) zmieniają pod wpływem pór roku. W swojej organizować swoje prace wokół pulsujących, dotyczące relacji rdzennych mieszkańców rejonu trudne lub niemożliwe do odtworzenia w innej 1974 praktyce Rajkowska posługuje się wieloma rytmicznych kompozycji geometrycznych – górnej Amazonki w Ekwadorze z innymi istotami lokalizacji oraz znajdowały się w niedostępnych • 63 serigrafia. Dzięki uprzejmości artysty. różnymi technikami i narzędziami – tworzy uważał, że geometria inspirowana bezwzględnymi, zamieszkującymi ten wyjątkowo rozbudowany miejscach. Powstanie programu zbiegło się m.in. filmy, obiekty, instalacje i akcje. Pracowała pozbawionymi subiektywnego skrzywienia ekosystem. Książka Kohna podważa wizję w czasie z przemianami, jakie przechodziła Anna Siekierska Lamina (Z cyklu „Między niebem a ziemią”) również nad projektami w przestrzeni publicznej, formami naturalnymi, stanowi doskonały wyraz antropologii jako nauki odróżniającej i tym sama rozszerzająca swój zasięg telewizja, której (ur. 1987 w Warszawie, Polska) 1985 które zawsze zakorzenione są w konkretnym idei „działania neutralnego”. Artysta tworzył także samym separującej człowieka od innych symbolem jest oglądana przez miliony widzów fotografia, tempera. Dzięki uprzejmości artysty. miejscu, eksploracji lokalnej tożsamości i historii, obiekty i reliefy, często wykorzystując układy szkieł stworzeń. Santillán w swojej pracy eksploruje transmisja z lądowania misji Apollo 11 na Księżycu Uczep w tym wątków traumatycznych i wypartych, optycznych, które wtapiał w polichromowane ten sam obszar geograficzny, co antropolog. 20 lipca 1969 roku. Tak powszechne w tamtym 2019 Poza miasto oraz istniejących relacji i zamieszkujących drewno (seria Reliefy sferyczne), metal oraz Podczas spływu rzeką nazywaną przez okresie telewizyjne obrazy przedstawiające Ziemię technika własna. Dzięki uprzejmości artystki. 1970 / 2020 daną okolicę organizmów. „Jej celem jest powierzchnie szklane (słynne Neutronikony). ludność rdzenną Kushuimi, będącą odnogą widzianą z przestrzeni kosmicznej, wywołują fotografia, papier, druk artystyczny. Dzięki ograniczenie działalności człowieka, pomnożenie Amazonki, co 600 metrów pobierał próbkę podobne, niepokojące odczucia co wychodzące Warszawska rzeźbiarska i aktywistka uprzejmości artysty. podmiotów sprawczych oraz ludzkich i nie- Jednym z najważniejszych pojęć w twórczości wody zawierającą fragmenty roślinności poza ludzką skalę czasową i przestrzenną środowiskowa Anna Siekierska traktuje sztukę ludzkich relacji. Wynikiem jej pracy są zarówno Jerzego Rosołowicza była „neutralność”. z pobliskiego lasu deszczowego. Osiemdziesiąt interwencje artystów sztuki ziemi. jako jedno z narzędzi pozwalających oddać głos Wykrzyknik osie urbanistyczne i projekty architektoniczne, Rozwijana przez niego od lat 60. teoria „działania próbek zostało następnie przelanych w przestrzeni publicznej istotom nieludzkim. 1974 geologiczne fantazje, odkrywki archeologiczne, neutralnego” miała na celu przekonanie ludzi do specjalnie przygotowanych slajdów. Pozornie W swoich instalacjach, rzeźbach, obiektach model. Dzięki uprzejmości artysty. a także rzeźby podwodne”. do przekierowania swojej aktywności na rzecz abstrakcyjne, zróżnicowane formy ukazujące i akcjach nie tylko stara się zwrócić uwagę tworzenia zrównoważonego, zbalansowanego się po wyświetleniu przeźroczy to ukazane na przedmiotowe traktowanie zwierząt i roślin Wykrzyknik Najsłynniejszą realizacją w przestrzeni świata. Rosołowicz już w latach 60. obawiał w miniaturze ekosystemy pokazujące szereg przez człowieka, lecz także upodmiotowić byty, 1974 / 2020 publicznej autorstwa Joanny Rajkowskiej się grożącej planecie katastrofy, a gatunkowi współistniejących ze sobą i ulegających które w codziennym funkcjonowaniu ludzkiej fotografia, papier, druk artystyczny. Dzięki są Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich z 2002 Homo sapiens – samozagłady spowodowanej wspólnym procesom organizmów. cywilizacji są niewidoczne i pomijane. uprzejmości artysty.

40 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 41 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany

Rudolf Sikora, przedstawiciel środkowoeuropejskiej Patykowy facet na to, co ludzkie i nie ludzkie, są jednocześnie tym Prace dekontaminacyjne i Yakuza Konstrukcja w Procesie to festiwal artystyczny, by brudzić jeszcze bardziej, powinniśmy przestać sztuki konceptualnej, jedna z najbardziej 2015 i tamtym, niczym złudzenie optyczne – nie możemy 2017 / 2020 określany przez założycieli – Ryszarda i Marię tworzyć sztukę. Jeżeli niemożliwe jest tworzenie interesujących osobowości słowackiej sztuki tusz, węgiel, papier. Dzięki uprzejmości być już pewni faktur, ciężaru, stanu skupienia. druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości Waśków, artystów konceptualnych – jako sztuki bez odciskania trwałego śladu na fizycznym lat 70. i 80. W swojej praktyce koncentrował się artystki i Galerii Monopol. artysty. międzynarodowe zdarzenie artystyczne. Pierwsza aspekcie świata, to być może w ogóle nie warto na kwestiach społecznych, ekologicznych, łącząc edycja odbyła się w 1981 roku, a inspirację dla jej robić. W tym sensie każda trwała szkoda malarstwo, rzeźbę, rysunek, grafikę i fotografię. Pieniek Smutek bycia napromieniowanym organizatorów stanowiła międzynarodowa wystawa poczyniona naturalnym czynnikom ekologicznym, Korzenie wyjątkowej kosmogonii Sikory tkwią 2010 2018 / 2020 Pier+Ocean organizowana w Hayward Gallery. która nie jest niezbędna dla przedłużenia istnienia w dziedzictwie rosyjskiego konstruktywizmu, akryl, węgiel, papier. Dzięki uprzejmości • 66 druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości Waśko pisał: „[…] w tytule łódzkiej wystawy – ludzkości, lecz potrzebna jedynie do zilustrowania szczególnie w twórczości Kazimierza Malewicza artystki i Galerii Monopol. artysty. Konstrukcja w Procesie – starałem się uwidocznić idei artystycznej, jest zbrodnią przeciw ludzkości”. oraz poetyce charakterystycznych znaków Irv Teibel znaczenie obu istotnych aspektów w sztuce lat 70., i motywów, które mają symboliczną zdolność Po pestkach dyni (ur. 1938 w Buffalo, Nowy Jork, zm. 2010 Zabieranie nawierzchni jako sposób z tym jednak iż słowo «proces» należało tu rozumieć Jedna z pierwszych prac amerykańskiego pioniera gromadzenia energii. W 1970 roku artysta 2020 w Austin, Teksas, Stany Zjednoczone) na dekontaminację – ryby żyjące w glebie w bardzo szerokim znaczeniu i kontekście”. sztuki konceptualnej Lawrence’a Weinera polegała założył w swoim mieszkaniu w Bratysławie 1st ołówek, kalka, papier śniadaniowy. Dzięki 2016 / 2020 na podziurawieniu pola w Kalifornii rzeźbami- Open Studio, kultową alternatywną przestrzeń uprzejmości artystki. Środowiska. Nowe koncepty dźwiękowe druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości Punktem wyjścia dla szkieletu merytorycznego kraterami za pomocą serii eksplozji dynamitu. wystawienniczą, w której organizowano 1969 artysty. festiwalu była tradycja konstruktywizmu. Mottem Choć jeszcze na początku lat 60. działania Weinera warsztaty i dyskusje publiczne i która stała Skóra cebuli taśma magnetofonowa szpulowa w pudełku wystawy stała się wypowiedź Mieczysława miały w sobie dawkę wizualnej spektakularności – się jednym z centralnych punktów na mapie 2010 tekturowym z nadrukiem Akira Tsuboi studiował niemiecką literaturę Szczuki, jednego ze współzałożycieli grupy eksperymentował nie tylko z materiałami sztuki konceptualnej w Słowacji. Prace Sikory węgiel, papier. Dzięki uprzejmości artystki na Uniwersytecie Keiō, jest pielęgniarzem, Blok, o tym, że „sztuka nie może być pustym wybuchowymi, ale też z technikami malarskimi – to rozważania nad ludzkością i znaczeniem i Galerii Monopol. Irv Teibel zajmował się nagraniami terenowymi, aktywistą, malarzem samoukiem. Używa ornamentem społeczeństwa”, a artysta od połowy dekady jego prace zaczęły przybierać egzystencji człowieka na planecie Ziemia. projektowaniem graficznym i fotografią. Podczas sztuki do przekazywania informacji na temat musi współuczestniczyć w organizacji życia. coraz subtelniejszy kształt, na przykład wyznaczenia Rudolf Sikora jest autorem licznych wykładów Urojenie sobie fotela służby wojskowej w Niemczech zainteresował się konsekwencji katastrofy Elektrowni Atomowej W czasie festiwalu artyści nie koncentrowali się fragmentu przestrzeni za pomocą linki. W 1968 roku na temat związków między ezoteryką, ekologią 2013 muzyką konkretną i elektroniczną, jak utrzymywał Fukushima, jaka miała miejsce nieopodal miasta na produkcji prac, ale stawali się jednocześnie Weiner radykalnie ograniczył materialne interwencje i astronomią a pracą artystyczną. akwarela, papier. Dzięki uprzejmości artystki w wywiadach, pobierał przez krótki czas lekcje Ōkuma w 2011 roku. W efekcie trzęsienia ziemi organizatorami, kuratorami, aktywistami, w rzeczywistość i skoncentrował się na samej idei oraz Galerii Stereo. u Karlheinza Stockhausena. W latach 60. Teibel u wybrzeży wyspy Honsiu powstało potężne producentami. Działania neoawangardowe były dzieła sztuki, którą uznał za najważniejszy element W tytule akcji Poza miasto Sikora sugeruje kuszącą wrócił do Stanów Zjednoczonych, podejmował się tsunami, które uszkodziło system chłodzenia próbą znalezienia sposobu wymiany idei między praktyki artystycznej, wobec którego realizacja perspektywę ucieczki. Artysta przeprowadził Wchłanianie i wydychanie różnych prac dorywczych (głównie fotograficznych, reaktorów. Z okolic ewakuowano ponad 150 tysięcy Wschodem a Zachodem na poziomie refleksji koncepcji pozostaje wtórna. Od tego czasu swoje działanie podczas Świąt Bożego Narodzenia 2010 m.in. dla magazynów motoryzacyjnych), osób. Paradoksalną konsekwencją awarii był dotyczącej nie tylko analiz lingwistycznych, ale Weiner tworzy głównie tekstowe prace na bazie w 1970 roku na obrzeżach miasta Zwoleń ołówek, cienkopis, papier. Dzięki uprzejmości a wieczorami studiował komponowanie muzyki powrót (w założeniu tymczasowo) Japonii do paliw także konceptualizacji sztuki i artystycznych językowych opisów działania lub obiektu, które w Słowacji. W jego ramach stworzył dziewięć artystki i Galerii Monopol. elektronicznej w nowojorskiej The New School. kopalnych jako podstawowego źródła energii. interwencji. Organizując Konstrukcję w Procesie przyjmują formę publikacji (Statements, 1968) lub dużych strzałek usypanych z czerwonego Praca z dźwiękiem zaczęła łączyć się u niego Ryszard Waśko wprowadził sztukę zachodnią napisów instalowanych na ścianach galerii oraz pigmentu na śniegu, które wskazywały drogę Wiosna 2019 z zainteresowaniem neuropsychologią i cybernetyką. Akira Tsuboi maluje na sklejce, każda z prac w przestrzeń publiczną Łodzi – w dużej w przestrzeni publicznej. Dla artysty kluczowe od nowoczesnych zabudowań miejskich w kierunku 2019 relacjonuje jedno zdarzenie i podzielona jest na trzy mierze objętą cenzurą i wyłączoną z działań jest podtrzymywanie swobodnej cyrkulacji idei pól i lasów. W Poza miasto artysta demonstrował tusz, węgiel, płótno. Dzięki uprzejmości Przełomowym doświadczeniem było dla Teibela plansze. Prezentowane przez artystę historie artystycznych. W 1981 roku, w sytuacji kryzysu artystycznych oraz komunikowanie ich odbiorcom, odczuwalny strach przed dewastacją środowiska artystki i Galerii Monopol. zlecenie nagrań fal oceanu do eksperymentalnego są zapisem jego spotkań ze świadkami katastrofy. ekonomicznego i politycznego udało mu się którzy z przekazanymi im koncepcjami mogą na wielką skalę i pragnienie działania na granicy filmu Tony'ego Conrada. W 1969 roku ukazała Tsuboi przeprowadzał wywiady z ratownikami zaprosić do Łodzi artystów z zagranicy, postąpić w dowolny sposób. tego, co brudne i czyste, zdewastowane i pozornie Zaroślarz się płyta z kilkoma wersjami nagrania The medycznymi, nauczycielami, mnichami, którzy na własny koszt, bez żadnej pomocy nietknięte. Fotograf Ladislav Paule przygotował 2014 Psychologically Ultimate Seashore [Psychologicznie pracownikami elektrowni, służb porządkowych instytucjonalnej, przyjechali tworzyć sztukę Na wystawie prezentowana jest praca Weinera dokumentację działania, w której na horyzoncie, akwarela, tusz, papier. Dzięki uprzejmości krańcowy brzeg morza] z nagraniami fal, pierwsza i ośrodków pomocy społecznej, rolnikami w przestrzeniach fabrycznych miasta. zatytułowana Sól ziemi zmieszana z solą nad białym, idyllicznym krajobrazem majaczy artystki i Galerii Monopol. z pionierskiej serii environments [środowiska]. etc. Obrazy mają rozbudowane tytuły, które morską z 1982 roku. Jak zwykle w przypadku łuna szarego smogu. W cyklu „Wykrzyknik” Do 1979 roku ukazało się 11 albumów zawierających w rzeczowy, pozbawiony metafor sposób opisują Na wystawie prezentowana jest dokumentacja prac konceptualisty nie sposób jasno określić, Sikora wykorzystuje symbol wykrzyknika, Magdalena Starska we wszystkich obszarach nagrania terenowe: dżungli, burzy śnieżnej wybrany temat: Pracownik elektrowni atomowej piątej edycji Konstrukcji w Procesie, co jest istotą dzieła – wydrukowany na papierze uniwersalnego znaku wykraczającego poza swojej twórczej aktywności, od performansu, w Alpach, pola kukurydzy podczas upalnego umiera dnia 22 sierpnia 2013 roku, Zbieranie Współistnienie, która odbyła się w 1995 roku tekst, językowy opis działania, czy może sama barierę języka, który przekształca w trójwymiarowy przez malarstwo po rzeźbę, opowiada o bliskiej lata, poranku na bagnach etc. Teibel interesował górnej warstwy gleby jako sposób dekontaminacji, w Izraelu, na pustyni Negew, z okazji Roku koncepcja wymieszanej soli. Charakterystyczne obiekt-plakat, pokryty tekstem i wycinkami koegzystencji tego, co ożywione i nieożywione. się psychologicznymi i terapeutycznymi 1 lipca kobieta podpaliła się w miejscu, w którym Pokoju na Bliskim Wschodzie – wzięło w niej dla Weinera użycie czasu przeszłego dokonanego prasowymi dotyczącymi palących problemów Ludzkość umieszcza w pozycji gatunku, efektami jego nagrań, chciał stworzyć kojące wcześniej stał jej dom etc. udział około sto trzydzieścioro artystów, poetów, wskazuje na to, że rzeczona mieszanina już społecznych, politycznych i ekologicznych. W wersji z powrotem wprowadza ją w łańcuch materialnych, tło dźwiękowe do życia w środowisku miejskim. muzyków, krytyków i polityków. Ważnym istnieje – być może artysta nie odnosi się wcale prezentowanej na wystawie wykrzyknik unosi współzależnych bytów. W pracach malarskich Seria environments była popkulturowym Tsuboi tworzy „obrazy protestujące” i, jak sam elementem festiwalu była współpraca pomiędzy do artystycznej idei, lecz do głębokich procesów się w przestrzeni kosmicznej, a Ziemia odgrywa i rysunkach artystka fantazjuje i wyobraża sobie fenomenem, doskonale wpisała się w ducha przyznaje, kieruje nim gniew. Sztuka służy artystami palestyńskimi i izraelskimi. Ta edycja geologicznych, które w długim okresie sprawiają, rolę kropki. Całość przypomina ekologiczne, zupełnie nową rzeczywistość, jest zainteresowana przełomu lat 60. i 70. XX wieku – kiedy joga, mu do dokumentowania chaosu w zarządzaniu Konstrukcji w Procesie miała na celu zmierzenie że różnego rodzaju materiały łączą się z sobą planetarne memento końca cywilizacji ludzkiej. krawędziami relacji człowieka z tym, co nazywamy wegetarianizm, New Age, pacyfizm, ekologia etc. kryzysem, korupcji, tragedii wymuszonej się z kolonialną wyobraźnią Europy na temat i odkładają jako jednorodne skały i osady, lub W projektach graficznych Sikora zajmował się naturą. W jej licznych i różnorodnych rysunkach stały się częścią amerykańskiego mainstreamu. ewakuacji, okrucieństwa wobec ludzi i zwierząt, Bliskiego Wschodu, gdzie demokracja sąsiaduje do zasady entropii, zgodnie z którą powoli, również alternatywnymi sposobami prezentowania można dostrzec prawidłowości, powtarzające się Environments to wyobrażona, syntetyczna wersja cenzury, ukrywania informacji o skażeniu z krwawym, niekończącym się konfliktem, gdzie acz nieuchronnie zaciera się wszelka różnica danych. Tytuł serii, „Czas… Przestrzeń”, sugeruje, wątki i motywy – grzybnie, kokony, wykluwanie natury – starannie wyedytowana, ustabilizowana i chorobach popromiennych. Działając z dala spotykają się najważniejsze religie świata, w świecie, a wszystko, co istnieje, ostatecznie że dotyczy ona relacji czasowych i przestrzennych i przepoczwarzanie się różnych tworów i stworów. za pomocą najnowszych technologii. Od początku od artystycznego mainstreamu, Tsuboi gdzie panuje bezustanne napięcie. Publiczność sprowadzone zostanie do poziomu jednorodnej oraz pytań o pozycję ludzkości w tych wymiarach. Pojawiają się różnego rodzaju istoty na granicy Teibel modyfikował zarejestrowane dźwięki, prezentuje swoje prace w formie książek, i artyści otwierający wystawę nie znaleźli wielu substancji? W epoce antropocenu praca Weinera Cykl zdjęć i grafik przedstawia wszechświat, bycia i niebycia, niczym dawne pogańskie fantazje, korzystając z komputera IBM 360. Przykładowo, podczas protestów i improwizowanych wystaw z prac rozrzuconych na pustyni, do których staje się także chłodnym opisem zachodzącego układy planetarne i czas geologiczny. Na projekty przepełnione witalnością i ruchem. Starska ocean z pierwszej płyty jest „asamblażem” w przestrzeni publicznej (przez co często spotyka nie było żadnej mapy. Ryszard Waśko wykonał na naszych oczach procesu gwałtownego artysta naniósł naukowe dane dotyczące wielkości tworzy własne mitologie, mieszając legendy, bajki nagrań z różnych miejsc, o zmienionej prędkości się z interwencjami policji). W kontekście sztuki pracę zatytułowaną Współistnienie – 7 ścieżek podnoszenia się poziomu mórz i oceanów. wszechświata, odległości między gwiazdami, i wyobrażenia z fragmentami przeżyć i wspomnień, i częstotliwości uderzeń fal. Perfekcyjny ocean współczesnej prace te prezentowane były róży, umieszczoną w pustynnym kraterze. Miał wieku planety Ziemia i historii życia na niej oraz nasycając wszystko poczuciem prastarych lęków. w naturze nie istnieje. podczas Biennale Sztuki w Gwangju w 2018 roku. to być obraz z piasku o długości 100 metrów, informacje dotyczące liczby ludności na przestrzeni W jej rysunkach rośliny i zwierzęta czasami Twórczość Tsuboia porównana została na łamach przygotowany z pomocą kilkudziesięciu innych wieków, a także prognozy na przyszłość. Suche reprezentują konkretne gatunki, innym razem magazynu „ArtAsiaPacific” do japońskiego artystów o wschodzie słońca w dniu otwarcia. liczby zestawił z pojęciami, takimi jak praca, zmieniają się w hybrydyczne twory, które łączą „malarstwa reportażowego” z lat 50. XX wieku, W kraterze wykopywano czarny, biały i czerwony • 70 miłość, odwaga, ale też niesprawiedliwość, wojna, się w dziwne całości z przedmiotami codziennego m.in. Nakamury Hiroshiego i Yamashity Kikujiego. piasek, potem noszono go w wiadrach w miejsca klęska głodu, ignorancja, okrucieństwo, fanatyzm. użytku, roślinami, grzybami, kamieniami. Ludzie • 67 wybrane przez artystę. Obraz widoczny z góry, Magdalena Więcek Ta mieszanka danych i wartości pokazuje podejście nigdy nie są po prostu ludźmi – postaci zawsze z krawędzi krateru, miał kształt postaci ludzkiej, (ur. 1924 w Katowicach, Polska, zm. 2008 w Egipcie) Sikory do środowiska rozumianego przez niego jako są za małe lub za duże, karykaturalne niczym Akira Tsuboi narysowanej palcem na piasku. ściśle związane z indywidualną etyką i estetyką. ulepione z plasteliny. Rysunki Starskiej mają w sobie (ur. 1976 w Tokio, Japonia) Kompozycja / Oderwanie swobodną intuicję nie tylko w tym, co przedstawiają, • 68 1961 ale również w kompozycji – są często umieszczone Ewakuacja po wypadku w elektrowni jądrowej. gips, stal. Dzięki uprzejmości Daniela Wnuka. na boku lub u dołu kartki. Rysowanie nie Incydent w szpitalu Futaba Maria Waśko wygląda na zaplanowane, obrazy przydarzają się 2016 / 2020 (ur. 1956 w Łodzi, Polska) • 69 Magdalena Więcek była rzeźbiarką i autorką • 65 raczej niż są przez artystkę tworzone. Prace Starskiej druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości pomników, która przeszła drogę od rzeźb są zupełnym przeciwieństwem nowoczesności artysty. Wspólnie zasadzić drzewo Lawrence Weiner realistycznych w gipsie i betonie, poprzez nawiązania Magdalena Starska i normalizacji; organiczne materie porastają brzegi 1995 (ur. 1940 w Nowym Jorku, Stany Zjednoczone) do świata przyrody, a od lat 70. eksperymentowała (ur. 1980 w Poznaniu, Polska) i granice, rośliny wciskają się we wszystkie szczeliny. Ewakuacja po wypadku w elektrowni jądrowej. wideo 58’00”. Dzięki uprzejmości artystki. głównie z językiem abstrakcji geometrycznej. Wszystkie byty w tych rysunkach są połączonym Okrutny kontrast, pierwsza osoba, Sól ziemi zmieszana z solą morską Babie mary ze sobą światem, wspólnotowym przeciwieństwem której udało się uciec Ryszard Waśko 1982–96 Pod koniec lat 50. XX wieku w twórczości artystki 2013 indywidualistycznego, nienasyconego systemu 2016 / 2020 (ur. 1947 w Nysie, Polska) sitodruk, papier. Dzięki uprzejmości bardzo wyraźne stały się motywy przyrodnicze – akwarela, papier. Dzięki uprzejmości artystki neoliberalnej konsumpcji. W rysunkach artystka druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości Muzeum Van Abbe, Eindhoven. m.in. w kontynuowanych przez lata 60. cyklach oraz Galerii Stereo. ożywia świat rzeczy myślanych jako martwe: artysty. rzeźbiarskich „Florale” i „Blisko ziemi”, jak również znajduje sposoby symbiotycznego współistnienia Współistnienie – 7 ścieżek róży Lawrence Weiner w rozmowie z Ursulą Meyer w pojedynczych pracach, takich jak Natura / Bóstwo leśne istot ludzkich i nie ludzkich w pełnej harmonii. Ludzie Mleko matki 1995 mowił: „Przemysłowa, socjoekonomiczna Zderzenia, 1958, Duo / Drzewo, 1959–60. Jedna 2010 zarastają mchem, kończyny zmieniają się w łodygi, 2017 / 2020 obraz na piasku (ok. 100 m × 50 m, Pustynia maszyneria zatruwa środowisko. W dniu, w którym z jej najbardziej znanych prac z tego okresu, Blisko akwarela, kalka, papier akwarelowy. kamienie i łupiny otrzymują ludzkie twarze, a niektóre druk cyfrowy, papier. Dzięki uprzejmości Negew, Izrael), druk cyfrowy, papier. Dzięki artysta poczuje się powołany do tego, ziemi (1962), jest eksponowana w parku wokół Dzięki uprzejmości artystki. hybrydyczne postaci zupełnie przekraczają podział artysty. uprzejmości artysty. Rijksmuseum Kröller-Müller w holenderskim Otterlo.

42 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 43 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany | THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

Więcek interesowały związki rzeźby, architektury Age, tak i nowoczesna, i współczesna sztuka On the surfaces of the sculptural installations Rasheed Araeen is the author of sculptures and i pejzażu. Brała udział w konkursach na rzeźby podkreśla wagę indywidualnego autorstwa, • 1 by Isabelle Andriessen processes are underway installations, performances as well as theoretical publiczne i projekty zagospodarowania przestrzeni ciągłego poszukiwania nowych i alternatywnych suggesting a progressive illness. Smooth texts. After moving to London in 1964 he started to m.in. starego koryta rzeki Warty, trasy Muzeum rozwiązań, ma też zdolność do wchłaniania Jonathas de Andrade ceramic objects, like the virus-infected skin combine artistic activity with political engagement Narodowe–Zalew Zegrzyński oraz stoczni w Ustce. pluralistycznych systemów wierzeń”. Słońce (b. 1982 in Maceió, Brazil) or body of a beached, decomposing whale, (he joined, inter alia, the Black Panther Party), w czasach kryzysu klimatycznego, pojawiające become covered over time with a strange rash criticism of colonialism and globalization. In 1978, W 1962 roku zrealizowała projekt, funkcjonujący się jako „korporacyjne logo” w pracy Zittel, staje Works O Peixe (The Fish) of multi-coloured blisters and crystals. The Araeen founded and began editing the journal wówczas pod nazwą Pomnik Siarki, dla się śmiertelnym wrogiem (życie na pustyni, 2016 aluminium elements perspire, and the water Black Phoenix, revived in 1987 under the name Przedsiębiorstwa Kopalnianego i Zakładów a w przyszłości prawdopodobnie na całej video 37’ 00”. Courtesy of Galeria Vermelho, dripping from them forms rusty discharges Third Text, which to this day remains one of the Przetwórczych Siarki im. Marcelego Nowotki planecie, zorganizowane jest wokół strategii Galleria Continua, Alexander & Bonin. and puddles. Andriessen calls her recent most important magazines devoted to the history w Machowie koło Tarnobrzega. Odkrycie złóż unikania promieni słonecznych), może stać się projects “zombie sculptures,” drawing attention of art from a postcolonial perspective. siarki, dokonane w 1953 roku w Mokrzyszowie także źródłem odnawialnej energii i przyjemności. Jonathas de Andrade has lived for over to their disturbing state, stressing the thin, pod Tarnobrzegiem, było jednym z najbardziej fifteen years in Recife, one of the largest fuzzy boundary between living and dead Araeen formulated an ecoaesthetics program, znaczących momentów w historii polskiego cities in north-east Brazil. In his work he often matter. The continually mutating objects form expressed in a series of essays making up the powojennego przemysłu. Na ogromną skalę recounts the long, complicated history of the an unpredictable system which, once set into publication Art Beyond Art. Ecoaesthetics: zaczęto produkować tam nawozy sztuczne region, seeking the deep roots of its current motion by the artist, begins to be governed by its A Manifesto for the 21st Century (2010). In it, i produkty chemiczne (w tym leki) na bazie siarki. situation. He examines the colonial exploitation own laws. The combined sculptural forms feed, the artist postulates going beyond the supremacy Wydobycie znacznie zmalało w XXI wieku, teren of people and environment organized around interact with the environment, simultaneously of the Homo sapiens species and unleashing the przedsiębiorstwa poddano częściowo rewitalizacji, the sugar plantation system; seeks the sources growing and decomposing. “creative energy of the free collective imagination.” ale wciąż jest to jedyne miejsce na świecie, gdzie of current racial tensions in Western science Araeen's program is anti-imperialist, anti-colonial siarkę wydobywa się w sposób kopalniany. legitimizing prejudice and violence; revisits Encouraging close observation of the carefully as well as anti-capitalist. The system—wherein the memory of slavery and human trafficking, selected materials, Andriessen draws attention art functions—itself is criticized, which maintains Pomnik Więcek był tymczasowy, nie wiadomo kiedy which continues to cast a shadow over the to the irreversible processes occurring on our hierarchies, glorifies growth and progress, dokładnie uległ destrukcji, z relacji pracowników contemporary world; and also explores the planet. Fragments of the installation Terminal powered by the intellectual fuel of modernity, wynika, że niszczał latami. Historyczka sztuki Anna legacy of the Tropical Modern architecture of the Beach function as fossils from the future. separating creative energies from everyday life Maria Leśniewska opisywała: „W tym konkretnym second half of the 20th century, which is slowly Viewed up-close they call to mind depopulated processes and petrifies them into "narego"—the przypadku inspiracją była litera «S» jak siarka, collapsing into ruin. In his works, de Andrade post-industrial landscapes. A world in which narcissistic ego of the artist. najprostsza forma, dla wszystkich jednoznacznie emerges from local history to construct much only chemicals and other nondegradable czytelny znak. Aby zrealizować ten projekt, wykonała more universal statements, exerting a broad substances remain, creating new forms of life Areaeen uses the terms nominalism and stelaż drewniany i na jego strukturę narzuciła impact. He continually returns to themes known only from apocalyptic narratives. cosmoruralism. The first one consists in launching najprawdopodobniej cement, ponieważ dla artystek of power, racial and class divisions, depictions An incomprehensible but only seemingly distant useful processes—fluid, lasting, based wówczas tworzących był to najprostszy zabieg”. of labour, and the issue of the connections ecosystem in which we exert no agency. on sustainable development—by artists, then between ideals of masculinity and individual implemented by local communities. For example, sexuality and sensitivity. De Andrade freely in 2001, Araeen proposed—utilizing his engineering alludes to stereotypes and exoticizing clichés experience—building a dam in the Balochistan of Brazil, toying with ambiguity and balancing desert, which would help retain water from periodic • 71 on the thin line between truth and fiction. His • 3 rivers, thus providing better living conditions for projects are preceded by extensive research, the nomadic population. The dam would be both Andrea Zittel complex processes in which the artist often Rasheed Araeen a sculpture and a fully functional engineering (ur. 1965 w Escondido, Kalifornia, Stany Zjednoczone) engages local communities. His works ultimately (b. 1935 in Karachi, now Pakistan) solution. The second proposal, cosmoruralism, assume various forms—film, photography, is a complete vision of a network of cooperatives Rezonator ideologiczny #3 installations, drawings, and performance. A Proposal for a Collective Farm in Balochistan and ecological villages based on fair cooperation 2010 1998 between the Global North and Global South, lateks, sklejka A / C. Dzięki uprzejmości artystki Several of de Andrade’s key themes are digital print, plastic. Courtesy of the artist which would result in, amongst other things, the i Sadie Coles HQ, Londyn. interwoven in the work presented at the and Grosvenor Gallery, London. reforestation of the Sahara. The exhibition shall exhibition, The Fish. In this work, he consciously present drawings related to both concepts: a farm Andrea Zittel studiowała na Uniwersytecie alludes to the convention of slow-moving Between the Black Lines project deriving energy from monsoon winds Stanowym w San Diego i w Szkole Designu ethnographic films, accentuating the hypnotic 2002 (nominalism) as well as selected maps from the w Rhode Island. Mieszka na pustyni w Kalifornii, tropical landscape and allowing us to observe pen on printed map. Courtesy of the artist Mediterranea series, the Mediterranean Union, nieopodal Parku Narodowego Joshua Tree, gdzie “local inhabitants in their natural setting.” and Grosvenor Gallery, London. a new form of economic and cultural cooperation od 1999 roku prowadzi A–Z West: miejsce badań The image, recorded on 16 mm film, focuses between Europe, Asia and Africa, where nad modelami nowych form zamieszkiwania, on the figures of ten fishermen living in the São Mediterranea an extensive railway network is the primary means adaptacją do zmieniających się warunków Francisco river delta. De Andrade parodies 2001–02 of transport (cosmoruralism). klimatycznych i tworzeniem użytecznej sztuki. Zittel Western images of Brazil and its inhabitants: felt-tipped marker, ink pen, printed map. założyła jednoosobową firmę A–Z Administrative frames bathed in warm colours, lazy from Courtesy of the artist and Grosvenor Gallery, Services (A–Z Usługi Administracyjne), the heat, focus long on the lush vegetation London. problematyzując granice pomiędzy dziełem and reflections of light on the water, to finally sztuki, rzemiosłem i przedmiotami codziennego reveal the profiles of beautiful, muscular, Mediterranismo • 4 użytku. Zittel buduje „jednostki mieszkalne”, masculine bodies. At the moment when each 2002 niewielkie moduły, zapewniające przetrwanie fisherman catches his fish, the weight of the pen, ink, printed map. Courtesy of the artist Robert Barry na pustyni, czy też konstruuje dostosowane film unexpectedly shifts from colonial issues and Grosvenor Gallery, London. (b. 1936 in New York, USA) do potrzeb indywidualnego użytkownika tak zwane to interspecies relations. In the next scenes, wehikuły do ucieczki, służące odizolowaniu się we observe a disturbing “ritual,” not described Mediterranean Union Inert Gas Series / Helium, Neon, Argon, od społeczeństwa (z wyboru bądź konieczności). by ethnographers, when the men embrace, stroke 2002 Krypton, Xenon / From a Measured Volume Artystka bada granice redukcji rzeczy i zasobów and even kiss the fish attempting to escape felt-tipped marker, ink pen, printed map. Courtesy to Indefinite Expansion potrzebnych małej społeczności do przetrwania: their tender but deadly grip. De Andrade of the artist and Grosvenor Gallery, London. 1969 ubrań, wody, metrów kwadratowych domu etc. portrays human relations with animals and the letterpress. Courtesy of the Embassy Brussels. W eksperymentalnych pustynnych jednostkach environment as founded on violence, control, Preliminary Drawing for Mediterranea 1 mieszkalnych A–Z West Zittel gości co roku exploitation and dominance, but at the same 2009 Robert Barry is a conceptual artist who has been kilkadziesiąt osób uczestniczących w zajęciach time as strangely close, complex and ambiguous, felt-tipped marker, printed map. Courtesy radically testing the limits of materiality and Instytutu Eksperymentalnego Życia [Institute for eluding an easy assessment or unequivocal of the artist and Grosvenor Gallery, London. visibility of art since the 1960s. In his work, he has Investigative Living], wspólnie gotując, opiekując się judgments. The supposed “ritual,” full of erotic made use of carrier waves of a radio station, roślinami, organizując projekty artystyczne. Sztuka tension, is ultimately invented, but both the Preliminary Drawing for Mediterranea 2 telepathy, interviews and ideas, a gallery building Zittel interpretowana może być obecnie poprzez fishermen and their victims are real. 2009 (closed for the duration of the exhibition), and even pryzmat kryzysu klimatycznego: potrzeby „głębokiej felt-tipped marker on printed map. Courtesy gossip as a medium for his work. At the turn of the adaptacji”, przygotowań na czasy niedoboru. of the artist and Grosvenor Gallery, London. 1960s and 1970s, Barry collaborated intensively with Seth Siegelaub—a curator and gallerist— Praca prezentowana na wystawie należy do Preparatory map for Mediterranean who was searching for new forms of "exhibiting" serii „Rezonatorów ideologicznych”, lateksowych • 2 2007 conceptual works of art (through experimental obrazów na sklejce, poświęconej doświadczeniu pen, printed map. Courtesy of the artist and publications, poetry books, instructions, A4 świata natury poprzez dotyk. Stylistycznie Zittel Isabelle Andriessen Grosvenor Gallery, London. photocopies, or reports of activities scattered nawiązuje do języka reklamy i propagandy, (b. 1986, Netherlands) around the globe), and he was also looking for jednocześnie czerpiąc z ikonografii dwóch Union of Mediterranean Countries ways to enter them into the art market. na pozór przeciwstawnych tradycji: modernizmu Terminal Beach 2009 i New Age (stale obecnych w sztuce artystki). 2018 felt-tipped pen, printed map, paper. Courtesy In 1969, Siegelaub organized a solo exhibition Artystka pisze: „Podobnie jak religie New ceramics, metal. Courtesy of the artist. of the artist and Grosvenor Gallery, London. of Robert Barry based on releasing the five noble

44 WIOSNA – LATO 2020 | SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 45 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

gases (of the existing six): helium, neon, argon, discipline, and transformation. Bosmans an encyclopaedic overview of the varied terrain, Budor’s glass object, filled with pigments and and Mars based on materials from Soviet and of silver and 715 tonnes of gold have been mined krypton, and xenon around Los Angeles—on the visualized these concepts in his characteristic from swamps to housing estates, from deserts particles, recalls a terrarium or a diorama American space probes. An integral element of here during the time frame of a century. CLUI: beach, amid the palm trees of Beverly Hills, in style, dividing the composition into four parts. to parking lots and the ocean floor. It is also from 19th-century museums of natural history, the compositions is the uneven edges of scraps “The Landscan is meant to speak for itself, and, the Tehachapi Mountains, and the Mojave Desert. an exceptional archive of samples from the displaying a phenomenon or narrative scene of paper presented in the drawings, fragments like a lot of ‘visual art,’ is meant to be absorbed The only physically tangible evidence of Barry’s The frieze executed by Bosmans specially for given spaces and times. It is even possible that in a three-dimensional composition. In Origin of texts, and folds, underlining the artist’s concept on its own terms. It is not appropriate for work was a poster issued in 800 copies. The poster The Penumbral Age comprises motifs fitting with the changes underway on the Earth, these III (Snow Storm), eruptions of miniature geysers which was aimed not at realistic copying of the us to write about it, to interpret it, as it already was nearly blank other than containing one line within the narrative of the impact of urban “constructs of nature” will be the only material cause particles ejected into the air to settle in the photographed theme, but a flat modelling of three- is an interpretation of the landscape.” of text with basic information: the artist's name, growth concentrated along roads connecting trace of a state that no longer exists. form of mounds and craters. The composition dimensional objects, shreds of paper. title of the work, address of a post office box and cities on the migration of animals. In this system, evolves and changes its appearance like Following the trend of projects related to the the phone number of Seth Siegelaub's gallery. small zones of artificially regulated woodlands— a landscape subjected to natural processes over A breakthrough in Celmins’ work occurred when revitalization of industrial areas, in 1973 Robert By calling the gallery, you reached an answering “stamp forests”—are separated by a network a span of centuries. In creating the Origin series, she was walking her dog on Venice Beach in Los Smithson made an official request to Kennecott service with a recorded message describing the of highways. High-speed transit arteries originally comprising three objects of similar Angeles and began to take photos of the ocean Copper Corporation—the management company work. Noble gases are low reactive, do not form any break apart natural ecosystems, including the • 7 shape, Budor alluded to the colour scheme and make drawings copying selected fragments of Bingham Canyon Mine. He suggested that chemical compounds easily nor do they participate “European wolf corridor”—a migration trail for and composition of paintings by J.M.W. Turner of the ocean’s surface on paper. The surface of the they stop mining and instead change the status in biological processes. The artist’s work—although these predators. These isolated wooded areas Agnieszka Brzeżańska (1775–1851), who captured violent and fleeting ocean, and later also deserts, the starry sky, and of this place into a work of art, referring in its form invisible and immeasurable—is theoretically infinite are too small to provide a habitat for animals. (b. 1972 in Gdańsk, Poland) meteorological phenomena as well as traces left spiderwebs, became recurrent motifs which the to a nineteenth-century cyclorama. (the unbounded and continuous scattering of non- To maintain populations of endangered species, in the air by expanding industry. Turner displayed artist is associated with to this day. Celmins points reactive gas molecules into the atmosphere) and ecological connectivity must be ensured The Vistula Fabric his unfinished canvases behind his studio, where out that when drawing she does not return to the can be perceived in terms of deep time meditation. on a continent-wide scale. 2018 they were exposed to the immediate impact moment of observing nature or try to evoke the Siegelaub: “He has done something and it’s definitely dye, unprimed canvas. Courtesy of the artist. of rain and snow, leaving “unique markers of time memory of the impressions accompanying that changing the world, however infinitesimally. (….) and space.” The version of Origin presented observation. She focuses on the medium, on the • 11 Something real but imperceptible.” Agnieszka Brzeżańska is a painter, ceramist, at the exhibition, using lighter hues, alludes surface. She experiments with the pressure of the video artist, as well as author of photographic to Turner’s painting Snow Storm—Steam-Boat off graphite, the intensity of hues, and repetitiveness Alice Creischer • 6 works, but also an herbalist as well as sailor. a Harbour’s Mouth (1842). The steamboat leaving of textures, the printing press, the format of the (b. 1960 in Gerolstein, Germany) The distinctive nature of Brzeżańska's artistic port struggles with the swirling snow. In the paper, or the white frame surrounding the Boyle Family practice is described by curator Agnieszka dynamic, almost abstract composition, the clouds presentation. In Celmins’ work, the observation In the Stomach of Predators • 5 Tarasiuk: “Her area of interest extends from blend with the grey smoke from the boat, waves of nature and atmospheric phenomena become 2012 / 2013 Elemental Study for the Barcelona Site archeology to futurology, from botany and crash against rocks, and the sail is illuminated a point of departure for an individual recreation video 22’23”. Courtesy of the artist and Kasper Bosmans (Red Mudcracks with Rivulets, Green evolutionism to esotericism and philosophical by rays of sunshine breaking through the storm. or reconstruction of nature. In some of her KOW Gallery, Berlin. (b. 1990 in Lommel, Belgium) Mudstones and Shells), World Series systems of the East. With flippancy, the artist A similarly elemental scene plays out in Budor’s works the artist includes subtle signs unmasking 1968–78 moves between the works of recognized foggy work, depicting the circulation of particles, the photographic illusion. In the graphic work In the video work In the Stomach of the Predators, Legend: A Temporary Futures Institute mixed media, resin and fiberglass. Courtesy scientific authorities and the visionary ideas meteorological phenomena, and the interface presented at the exhibition Untitled (Ocean with four strange characters—a wolf, a hyena, a bear 2016 of the Boyle Family DACS. of intellectual rebels, reaching for cognitive of nature with industrial production. The Cross #1), there is a noticeable crosscutting and a jackal—go on a journey. Each of them acrylic on panel. Courtesy of the Museum of systems marginalized by modern science, installation is connected to the construction site through the composition, constructed from thin, is a symbolic embodiment of the predatory logic Contemporary Art Antwerp. Sardinia, Elemental Study (Brown Scarp), such as alchemy, parapsychology, indigenous for the new building of the Museum of Modern Art white, diagonal lines. In Strata, the starry firmament of capitalism: privatization, monopoly, appropriation World Series knowledge or matriarchal traditions.” Works in Warsaw on Plac Defilad. Acoustic phenomena is captured in a geometric grid rescaling infinity of land, and deprivation of rights. To understand Wolf Corridor & Stamp Forest 1968–78 from recent years are marked by apocalyptic occurring on the construction site are recorded to the dimensions of the sheet. these symbolic figures, the elements of costume, 2020 mixed media, resin and fiberglass. motifs: the end of the world order and the mass and converted in real time into code, which then decoration, and artefacts must be carefully household paint. Courtesy of the artist and Courtesy of the Boyle Family DACS. extinction. Concurrently, Brzeżańska's art carries controls the intensity of the movements of air examined. The animals set out in quest of what was Gladstone Gallery New York / Brussels. within it a proposal to change the way we think occurring under the glass cover of Origin III once a common good, but was taken to make room Map Showing 1,000 Sites, World Series about our relationship with the planet, built (Snow Storm), responsiblefor the fleeting visual for exploitation of creatures and their environment Kasper Bosmans describes himself as a “history 1968 / 2020 on the foundation of utility and community. impressions created by the wafting particles. • 10 by an external force. nerd.” He employs painting and sculpture, digital print, paper. Courtesy of the Boyle creates installations, and makes institutional Family DACS. The work The Vistula Fabric (2019) was created Center for Land Use Interpretation We begin our journey on the island of Spitsbergen, interventions. His works are based on historical by immersing cotton fabric in the waters of the home of the Svalbard Global Seed Vault. Deep research and stories, symbols, anecdotes and Boyle Family is an family artistic collective Vistula River. Fragments of organic matter Bingham Canyon Mine to Kennecott Smelter, Utah under the earth and permafrost rests the concepts from the past collected by the artist, founded by Mark Boyle and Joan Hills. Rooted deposited themselves onto it: algae, river mud, • 9 2018 entire biodiversity of Earth, stored in hundreds which Bosmans strips from their broader context in the 1960s counterculture, Boyle and or pollutants all dress the fabric in the character video 23’00”. Courtesy of the Center for Land of thousands of dormant seeds. The seed banks and juxtaposes with each other in precise Hills together created multimedia projects of an abstract painting. The work was created Vija Celmins Use Interpretation. are funded by the same corporations that conduct “pictogram” compositions. The characteristic including painting, sculpture, installations on the occasion of river activities under the (b. 1938 in Riga, Latvia) biotechnology experiments, marketing highly signs, ornaments and legends used by the artist and performances. They were also pioneers event Flow, organized by Agnieszka Brzeżańska The Center for Land Use Interpretation (founded processed, high-output, resistant strains grown derive from various eras, but in these original in the “liquid light shows” popular at that time, together with Ewa Ciepielewska as well as the Night Sky #1 (Reversed) in Los Angeles in 1994) deals with “exploring, on industrial-scale farms throughout the world. combinations they gain contemporary cultural executed live at concerts and other artistic Razem Pamoja Foundation. The Vistula— 2002 examining, and understanding land and landscape In this manner, Monsanto, Pioneer and Syngenta meanings. Elements drawn from different events. They were closely associated then with suffering from drought and threatened by plans paper, aquatint, photo engraving, issues,” undertaking interdisciplinary reflection quell the concerns associated with destruction political and social orders—government the famed UFO Club in London and the group for the development of inland waterway shipping dry needle. Courtesy of the artist and on planet modification through agricultural, of plant biodiversity. A huge mixture of diverse records, royal insignia, myths, crafts, technical Soft Machine. When their children Sebastian and river regulation—is still one of the largest, Zuzāns Collection. industrial, military or tourism activities of Homo plant genes systematically disappears into instructions, maps and folk art—are confronted (born 1962) and Georgia (born 1963) grew up, partly wild rivers in Europe. Flow on the Solny sapiens. As a student, Matthew Coolidge, the bunkers guarded by predatory agro-corporations. without hierarchical divisions, in distinct, they joined the creative ventures of their father scow—with a constantly changing constellation Strata founder, met Robert Smithson—one of the colourful paintings from the Legends series, and mother and the group began to function of guests and colleagues—is an experiment 1983 pioneers of Land Art and an advocate for The journey next takes us to Benin, where a form allowing the imagination to wander freely under the family name. Since then their work of being together, a kind of water “plein-air,” not paper, mezzotinta. Courtesy of the introducing the perspective of geological of land ownership is being introduced which never around seemingly contradictory themes. The has been shown all over the world. The group burdened with the obligation to produce artifacts artist and Zuzāns Collection. time in reflections on art. The scientific and existed here before, as in many other countries. stories elaborated by the Belgian artist, infected represented the UK at the Venice Biennale or to name and author things that arise during philosophical spirit of Smithson’s art is present Co-ownership and the individual right to use what with humour, often address legal systems, in 1978 and the São Paulo Biennial in 1987. open artistic processes. Untitled (Ocean with Cross #1) in the Center's programs. CLUI organizes is common was engrained in local knowledge and markets, capitalism, war and ecology. Bosmans 2005 exhibitions, provides archives, runs a residency custom. Under new laws, the national authorities reinterprets fragments of the past to bring The most recognizable projects by the Boyles paper, silkscreen print. Courtesy of program in the Wendover Desert (Utah), publishes divide the land, expropriating the owners and out invisible relations of power which have are studies of the surface of the Earth from the the artist and Zuzāns Collection. scientific books as well as guidebooks, and selling the real estate, first managing to evict the shaped hierarchies, concepts and symbols. His World Series, launched in 1968 at the exhibition organizes trips to hard-to-reach corners of the residents. We are witnesses to the next colonial intuitive works, closely connected to language, Journey to the Surface of the Earth at the • 8 In 1944, Vija Celmins and her family fled Latvia United States, including nuclear test sites. The division of Africa. Eviction clearances are also demonstrate that decorative form and precision Institute of Contemporary Arts in London. to Germany ahead of the Soviet Army, and four organization also established the conceptual underway in Istanbul, in Sulukule and Tarlabaşı, can go hand in hand with deep exploration There, during a happening accompanying the Dora Budor years later emigrated to the United States. For American Land Museum, covering the territory the oldest Roma districts, also inhabited by other of issues. “Art is decoration that makes you show, guests with their eyes covered fired shots (b. 1984 in Zagreb, Croatia) the first few months in an American school she of the entire United States. Its collection minorities, near Gezi Park and Taksim Square. cleverer,” Bosmans says, and stresses that and threw darts at a map of the world hanging mainly drew, as she didn’t know a word of English. consists of objects and locations cataloged The government is uprooting the last public he is interested in the moment when seemingly on the wall. The random points on the globe Origin III (Snow Storm) Soon after she began to collect pictures cut from by the Center's team (closed factories, dumps, space, expanding urban projects in a lucrative innocuous decorations become a political designated by these shots and darts were used 2019 magazines and books found in used bookstores. aircraft cemeteries, mockups of cities for military public-private partnership. Exploitation of land declaration, and embellishments assume their in the following years to guide the activities custom environmental chamber (reactive electronic In 1962 she began art studies at UCLA. After exercises, bings, etc.). Critic, theoretician and is just as profitable as exploitation of workers. proper content. of Boyle Family, who visited the indicated system, compressor, valves, 3D printed elements, a period of painterly experiments and a fascination curator Lucy Lippard wrote that CLUI is the Exploitation of all possible resources sucks locations and carefully documented what they aluminium, acrylic, LED light, glass, wood, paint), with pop art and abstract expressionism, Celmins most significant heir to the conceptual art of the up what is held in common, degrades the The painting Legend: A Temporary Futures found under their feet. This led to the creation organic and synthetic pigments, diatomaceous limited her palette to black, grey and white. For 1960s and '70s, still, at the same time, it is difficult environment, and strips of their last rights the Institute (2016), from the collection of M HKA of precise, 3D casts of the surface of the earth, earth, FX dust, felt. Courtesy of the artist. many years she rejected painting, and began to "recognize" their activities as art. workers settling in the slums of the metropolis. in Antwerp, is a graphic translation of the “Four made in a proprietary technique that remains to draw and explore other graphic techniques. Deprived of community, rights and property, all Futures,” a model of social changes developed a secret to this day, using materials found on the In her installation Origin III (Snow Storm) (2019), The exhibition presents a film made using of us together nestle in the belly of voracious by Jim Dator, director of the Hawaii Research site—dust, grass, concrete, stones, snow and an edition of which was created especially Celmins’ early drawings from 1967 / 1968 feature the flyover technique, documenting the aerial agents of the neoliberal order. Center for Futures Studies at the University debris—as well as paints and resins, fixing for The Penumbral Age, Dora Budor alludes pictures of cloud formations and historical view of Bingham Canyon Mine—an open-pit of Hawaii. In 1979 Dator published his theory that the whole in the form of a shell. Preserved to environmental test chambers used by factories photographs from the period of the Second copper mine, the largest man-made excavation Alice Creischer’s video explores the predatory logic all narratives of social change can be classified in a characteristic square format, this three- to examine the impact of atmospheric conditions World War, torn from various publications, as well on earth—a kind of Capitalocene monument. of late capitalism, drawing on topics from research into four categories: continued growth, collapse, dimensional modelling of the earth offers and the passage of time on their products. as original takes on the surface of the moon Over 17 million tonnes of copper, 5,900 tonnes which the artist conducted over several years

46 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 47

THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

along with artist Andreas Siekmann concerning the Zhang Xin, Another Road privatization of the commons: seeds, land rights, 1996 / 2020 • 14 and intellectual property. In their grotesque journey, photography, digital print, paper. Courtesy the animals personify greed, injustice, destruction, of Betsy Damon and Asia Art Archive. Tacita Dean and a paradoxical desire for survival in the era (b. 1965 in Canterbury, UK) of catastrophes designed by humanity. Zhang Xin, Another Road 1996 / 2020 Beautiful Sheffield photography, digital print, paper. Courtesy 2001 of Betsy Damon and Asia Art Archive. photo-etching on paper. Courtesy of the Tate: Presented by the artist 2002 • 12 Yin Xiuzhen, A Piece of the Sky Tacita Dean studied painting at the Slade School Czekalska + Golec 1996 / 2020 of Fine Art in London; but since the mid-90s, she photography, digital print, paper. Courtesy has been mainly using film and photography. Her •13 Tatiana Czekalska of Betsy Damon and Asia Art Archive. film works—carried out on analogue materials, Zhang Xin, Inna droga | Another Road, 1996 / 2020. (b. 1966 in Łódź, Poland) usually 16mm film—can be described as meditations Li Jixiang, Cleaning the River on the passing of time, nature, and the medium that Leszek Golec 1996 / 2020 is slowly falling into oblivion in favor of digital media. (b. 1959 in Świebodzice, Poland) photography, digital print, paper. Courtesy Long, still shots often focus on natural phenomena, of Betsy Damon and Asia Art Archive. such as a sunset, steam rising from the earth, Columbarium or human footsteps in a surrounding landscape. 1996 Li Jixiang, Cleaning the River Film references can also be found in Dean's works bronze. Courtesy of the artists. 1996 / 2020 made with other techniques—naturalistic chalk photography, digital print, paper. Courtesy drawings on large-format boards or photographs and Homo Anobium St. Francis 100% sculpture of Betsy Damon and Asia Art Archive. postcards that have been processed by the author. 1680–1985 wood. Courtesy of the artists and Centre Yin Xiuzhen, Shoes with Yak Butter Beautiful Sheffield, a work being shown at the of Polish Sculpture in Orońsko. 1996 / 2020 exhibition, is part of a larger series entitled The photography, digital print, paper. Courtesy Russian Ending, consisting of twenty black and Tatiana Czekalska and Leszek Goles are of Betsy Damon and Asia Art Archive. white photogravures (the photographic image ecological activists who use art as a tool was transferred to a metal plate, etched with to fight for justice, equality, and inter-species Dong Song, Stamping the Water a photosensitive emulsion, then covered with paint empathy. Their work is meditative and spiritual; 1996 / 2020 and printed in a press). The basis of each of the the artists refer to Buddhist solidarity with all photography, digital print, paper. Courtesy prints included in the portfolio is a postcard found life forms while at the same time citing the of Betsy Damon and Asia Art Archive. by Dean at a flea market depicting a tragic event— language of conceptual art and minimalism. an accident or a natural disaster. The collective The artists have been working as the duet Yin Xiuzhen, Washing River title of the series refers to the beginnings of Danish Czekalska + Golec since 1996. Their work 1996 / 2020 cinematography, when each of the films produced assumes the form of sculptures, photographs, photography, digital print, paper. Courtesy had two versions—directed for the American objects, but also intangible transfers: energy, of Betsy Damon and Asia Art Archive. market, having a happy ending, and a version financial resources or concern. They use formats with pessimistic overtones intended for Russian such as an exhibition, catalog or an opening Betsy Damon is a feminist, activist and audiences. Each of the frames selected by Dean to undermine the anthropocentric view of the environmental artist. Her early performances, are superimposed with the artist's handwritten world while including non-human collaborators: such as 7000 Year Old Woman (1977), were notes, reminiscent of a director's remarks regarding sheep, cats or pigeons. For example, the associated with the artist's commitment to the camera work, lighting, mood, or sound. The graphics exhibition T.atrica METAMORPHOSIS feminist movement. Damon founded the self- can, therefore, be treated as ideas for separate films IMPERFECTA (2004) served to observe a spider help organization No Limits for Women Artists, that will play out in the recipient's imagination. performing an almost imperceptible to the human fighting sexism and the exclusion of women eye “performance”—moulting. in the artistic community. In the early ‘90s—after In Beautiful Sheffield, one of the inscriptions on carrying out several artistic works on climate the industrial landscape depicting a series of The first work we are showing in the exhibition change, such as casting a dry riverbed, The dark chimneys emitting black smoke into a grey is Homo Anobium. St. Francis 100% sculpture Memory of Clean Water (1985)—the artist and heavy sky reads: “The Russian (pastoral) 1680–1985. It is a sculpture of St. Francis decided to devote herself entirely to the Ending … we must weep for the past.” Here, Dean of Assisi, patron of ecology, authored protection of water resources, threatened is expressing longing for the idyllic landscape anonymously over 4 centuries ago, and then by industrial and agricultural activities. In 1991, destroyed by the industry of England, which drilled by woodworm larvae. A customary she founded the NGO Keepers of the Waters, is to be intensified by the film effects suggested approach to the form of the sculpture was which aims to support scientific, educational, by the author in the notes accompanying the abandoned, no longer being dominated by the and artistic projects related to raising awareness frame, emphasizing the density of the smog and regime of purpose, creativity, or the hierarchies about the water crisis. The organization soot, removing all features of "bucolic bliss" from of species. Columbarium, installed on the is involved in, amongst others, seeking solutions the depiction. The final image of this imaginary film facade of the Museum, is a house for pigeons for the Cheyenne River in South Dakota, which would be complemented by a soundtrack of a choir made of bronze, treated concurrently as an is contaminated by radioactive uranium mill singing the patriotic anthem Jerusalem, based “energy battery.” The word columbarium— waste. on the poem by William Blake. a cemetery building from the times of Ancient Rome, with niches for funeral urns to be stored— In the 1990s, Damon traveled to China comes from the Latin name “house for pigeons.” to initiate artistic and activist projects related Depending on whether we look at them with to river protection, mainly with the Funan River a human or bird eye, niches in the wall of the (which flows through the city of Chengdu, the • 15 tomb can be a place of temporary or eternal rest. cultural and economic center of the country in the southwest) and the Lhasa River (Tibet Thierry De Cordier Autonomous Region). Organized in cooperation (b. 1954 in Oudenaarde, Belgium) with artist Dai Guangyu and anthropologist Zhu Xiaofeng, the 1995 Keepers of the Waters festival The Alpine Discourse • 13 in Chengdu—lasting several weeks—four years 1987 later led to the opening of the Living Water silkscreen on paper. Courtesy of the Van Abbe Betsy Damon Archive: Keepers of the Waters Garden, a water-themed ecological park that Museum, Eindhoven. (Chengdu and Lhasa) at Asia Art Archive functions as a water treatment plant. In 1996, during a three-day artistic event organized Thierry De Cordier is an artist, philosopher and Betsy Damon in Lhasa (also in cooperation with Dai Guangyu writer. After completing his painting studies at the (b. 1940 in New York, USA) and Zhu Xiaofeng), artists from the region Royal Academy of Fine Arts in Ghent he could as well as guests from the United States and never settle down. Thus began the artist’s many Liu Chengying, Altitude 3650 m, 25˚C Switzerland participated. The photographs years of peregrinations, when he contemplated 1996 / 2020 presented at the exhibition include the works in solitude and wrote poetry. For a while he hoped photography, digital print, paper. Courtesy of the following artists: Liu Chengying (Chengdu), that he could achieve peace in his own garden, of Betsy Damon and Asia Art Archive. Zhang Xin (Shanghai), Li Jixiang (Chengdu), Yin where he explored the mysteries of plant Xiuzhen (Beijing), and Song Dong (Beijing). cultivation and the properties of herbs, and hid

48 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 49 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

from civilization. But he didn’t manage to heal Wheatfield – A Confrontation: Battery activities often include textiles, treated his battered spirit then, nor when, after a move Park Landfill, Downtown Manhattan – as an ancient global product, serving as a map to Ostend (1982–86), “he turned his back to others With Statue of Liberty Across the Hudson showing how the various forms and consequences and his face to the sea,” admiring and painting 1982 of colonial policy tie the past to the present. the power of the ocean. His creative process C-print, paper, edition of 6. Courtesy is driven by anxiety and melancholy, romantic of the artist and Leslie Tonkonow Under the exhibition, works from the collage in spirit, caused by a lack of identification with the Artworks + Projects, New York. series titled Ghostpopulations from 2019 shall contemporary world oriented toward constant be presented. These are multi-colored images, progress, consumption and growth. The artist "My work is a composition, a process, a place, cutouts created on the basis of 19th and 20th claimed to have “absolutely nothing in common a field of grain, a mathematical forest, benign century nature educational boards and medical with the 20th century,” and his gloomy, dark- problem solving, nature articulated through human textbooks from, amongst others, the collections hued paintings of the sea and mountains can intelligence, philosophy in the land”—says Agnes of the Leprosy Museum in Bergen. Although be interpreted as a metaphor for internal struggles. Denes about her work. Denes considers herself leprosy epidemics in Europe ceased already in the •16 a precursor of environmental art, and her numerous 16th century, fear of infection continued for a long Agnes Denes, Systemy izometryczne w przestrzeni izotropowej – projekcje map: ślimak | Isometric Systems in Isotropic Space – Map Projections: The Snail, 1976. De Cordier lives constantly torn between a desire activities in public spaces focus on attempts time, primarily because leprosy was considered for hermitic isolation and a wish to share his to expand ecological awareness in environments a punishment for sins. Leprosy patients were thoughts with his surroundings. His work includes intensively processed by people, such as cities excluded from their communities; they lost most architectural designs, models and installations or industrial and post-industrial areas. In the works of their rights and were forced to leave their playing numerous, sometimes mutually exclusive created since the 1960s, Agnes Denes utilizes families. Society used a language that separated functions, as a shelter, studio, abode, garden shed, trans-disciplinary knowledge, combining the them and legitimized the withdrawal of their rights temple, meeting place, and an open platform from dynamics of natural processes and the organization and property—leprosy patients were described which the artist can communicate with audiences. of societies. One of her most celebrated activities as parasites and pests. Doujak’s collages depict In his performances, held at depopulated sites is Wheatfield – A Confrontation: Battery Park hybrids constructed of human bodies, plants, and also in cities, De Cordier proclaims messages Landfill, Downtown Manhattan from 1982, which worms, vegetables, birds, reptiles and amphibians. which no one has usually heard before. A similar cleared the landfill in downtown Manhattan The human bodies are wounded, covered with motif recurs in his graphics, for example the and sowed two acres of wheat in that very spot. pimples, fungi, growths—all leper and beautiful silkscreen print The Alpine Discourse, presenting Two hundred trucks’ worth of soil were brought at the same time. The focal subject matter of the a lone man, the artist’s alter ego, standing to the site and two hundred and eighty-five grain collages is desperation, which the artist considers on a rocky ledge and reading out a text held in his furrows were dug by hand. The end of the four- the leading economic force of the modern world. hands toward the vast mountain landscape. The month trial was the August harvest, yielding five Entire populations migrate in search of economic handwritten notation below the composition states hundred kilograms of flour from the grain, which and climate stability, fleeing towards even the in French, “I decided to change the world.” Under then traveled to twenty-eight cities around the slightest ray of hope just to find themselves in the another print of the same work, found in a private world in an exhibition called The International worst position: people and animals are deported, collection, the artist wrote instead, “I decided Art Show for the End of World Hunger, organized sold and branded, ending up as extremely cheap to cut out my own tongue.” by the Minnesota Museum of Art. Importantly, and disposable goods. Because Ines Doujak in her the location of where the artist sowed the field collages combines human bodies with animal was located between Wall Street and the World bodies and plants, the species become obscure. Trade Center, opposite of the Statue of Liberty. This in turn results in the interspecies beings The combination of fertile soil and wheat growing all functioning on equal terms. In her baroque • 16 on it—an archetypal symbol of prosperity—with compositions, she immobilizes the economy the icons of globalization and economics based of despair while simultaneously restoring Agnes Denes on financial speculation constituted a confrontation vitality to the tired human species and entwines (b. 1931 in Budapest, Hungary) of incompatible ways of thinking about prosperity. it in a dance with other entities. Denes emphasizes that her actions desired to call Isometric Systems in Isotropic Space – attention to our misplaced priorities in the global Map Projections: The Egg economy and Wall Street bankers who run business 1976 as usual, producing climate debt and inequality four-color lithograph on Rives BFK paper, as a side effect of the economic system. After the • 18 edition of 36 / 50. Courtesy of the artist and project was completed, the land was commissioned Leslie Tonkonow Artworks + Projects, New York. for the construction of a luxury apartment complex. Jimmie Durham (b. 1940 in Houston, Texas, USA) Isometric Systems in Isotropic Space – In turn, in the series Isometric Systems Map Projections: The Hot Dog in Isotropic Space – Map Projections from 1976, A Dead Deer 1976 Denes reaches for the mathematical formulas 1986 four-color lithograph on Rives BFK paper, of measurements and maps of the Earth, applying skull, bone, wood, paint, string, plastic. Courtesy edition of 6 / 50. Courtesy of the artist and them in drawings of organic shapes, e.g. eggs, of the Museum of Contemporary Art Antwerp. Leslie Tonkonow Artworks + Projects, New York. lemons, hot dogs, or a snail. The disruption of mental habits and known perspectives causes “This is what he gave me as a name gift; that Isometric Systems in Isotropic Space – that the familiar representation of the planet I would always see whatever was dead if it were Map Projections: The Snail moves into unknown dimensions and creates new within my field of vision. For more than thirty years 1976 relationships. Denes asks the question of how I have seen every dead bird and animal every day four-color lithograph on Rives BFK paper, systematized ways of representing topological wherever I am.” edition of 48 / 50. Courtesy of the artist and data affect the rigidity of the rules for producing Leslie Tonkonow Artworks + Projects, New York. knowledge and the way of thinking about the This is how the American artist, poet and activist relationship between people and the planet. Jimmie Durham described his relationship with Wheatfield – A Confrontation: Battery Park animals in 1984. Famed for his engagement Landfill, Downtown Manhattan – Aerial View in the battle for the rights of native peoples 1982 in the American Indian Movement, Durham has C-print, paper, edition of 6. Courtesy of the largely devoted his artistic activity to undermining artist and Leslie Tonkonow Artworks + Projects, • 17 the assumptions, prejudices and stereotypes New York. underlying Western culture, deconstruction Ines Doujak of national discourses and identities, and Wheatfield – A Confrontation: Battery Park (b. 1959 in Klagenfurt, Austria) unmasking of the symbolic and literal violence Landfill, Downtown Manhattan – The Harvest experienced around the world by minorities and 1982 Ghostpopulation oppressed groups. Durham creates drawings, C-print, paper, edition of 6. Courtesy of the 2019 graphics, collages, films and photographs, artist and Leslie Tonkonow Artworks + Projects, historical prints montaged on black paper mounted presents performances, and writes ironic essays, New York. on alu-dibond. Courtesy of the artist. full of black humour, often analysing colonial histories and revealing the omnipresence Wheatfield – A Confrontation: Battery Park Ines Doujak is an Austrian artist with a queer- of colonial images and heritage in contemporary Landfill, Downtown Manhattan – With feminist, anti-racist, anti-colonial focus. She culture. The best known are his sculptural Agnes Denes Standing in the Field co-creates the long term and ongoing project assemblages, such as stone or wood combined 1982 Loomshuttles / Warpaths, which centers with synthetic elements, glass, steel, fragments C-print, paper, edition of 6. Courtesy of the on highlighting the complex and asymmetrical of clothing, and trivial everyday items, often artist and Leslie Tonkonow Artworks + Projects, relations between Europe and Latin America supplementing the work with text. By stressing New York. through the history of Andean textiles. The artist's his membership of the Cherokee tribe (which

50 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 51 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

that community itself has disputed many times), to follow changes in formal and theoretical “the migration of people, ideas and seeds in time Durham plays with the stereotype of the “Indian attitudes. Efforts were made to implement this • 20 and space.” The members of the collective • 23 • 24 artist” and the “Indian aesthetic.” He creates program according to the principle of rotation— describe the nature of Seed Journey: “A rotating ambiguous forms slipping through the boundaries of topics, curators as well as members of the Hamish Fulton crew of artists, anthropologists, biologists, bakers, Simryn Gill Wanda Gołkowska between “Western art” and “traditional culture.” organizational team. The archives of the plein- (b. 1946 in London, UK) activists, sailors and farmers join the journey and (b. 1959 in Singapore) (b. 1925 in Rzeszów, d. 2013 in Wrocław, Poland) The materials most often used by Durham include airs perfectly demonstrate the environmental share their findings at host institutions along the animals’ bones, skulls and body parts, which awareness and tradition of ecological art that has Small Birds; A Continuous 101 Mile Walk Without route from small harbors to large ports from barns Footloose EARTH Collection he gathers on his travels around the United States been alive since the 1970s. During the meetings, Sleep Country Roads Kent and Sussex England Full to museums (contemporary art, natrual history 2007– ongoing 1972 and Europe. In many works, such as A Dead the artists presented new, often utopian solutions Moon 10 11, November 1992 and maritime) to social centers.” Part of the trip objects found on walks; various thread, wool drawing, ink, feather, card. Courtesy of Deer, shown in the exhibition, the artist pays for the immediate area, country, and even planet. 1994 took place on board the vessel RS-10 Christiania and cloth. Courtesy of the artist. Museum in Koszalin. homage to dead creatures, seeking to convey their offset on paper. Courtesy of the Van Abbe from 1895, and the grain that was on board came unique, individual character using an assemblage In addition, in group activities they often Museum, Eindhoven. from, amongst others, archaeological excavations Untitled Wanda Gołkowska was an artist seeking a new of meagre objects and materials. Presented among proposed specific solutions, postulating in Finland. This trip is defined by Futurefarmers 2020 artistic language. In the 1950s she was interested other places at the Venice Biennale in 2019, during immediate protection of the environment and Hamish Fulton has often been classified as a "museum-event" (an art movement with no fixed monoprint on kozo paper from a dry banana in matter painting; her compositions were which Durham was honoured with a Golden created eco-interventions. One of the examples as a sculptor, photographer, conceptual artist and location), touching upon a number of issues related leaf off a tree in the artist's neighbour's garden abstract, structural, formed with thick layers Lion for lifetime achievement, the hybrid figures of the first artistic-ecological activities in Poland exponent of land art, but he refers to himself simply to climate change, such as: monocultural agriculture, in Sydney. Courtesy of the artist. of paint. She also created the series Tablets, of animals seem to be suspended between life and was the Ziemia Zgorzelecka Plein-air which as a “walking artist.” This term is closely connected domestication of plants, relationships between compositions constructed of rhythmic, repeating death, gazing meaningfully at us and baring their took place in July of 1971 in Opolno-Zdrój. The to his creative practice, which has consistently humans and non-humans, patenting nature, and Untitled geometrical forms, furrows and grooves, forming teeth. Composed of the skull and legs of a real artistic activities taking place during this plein- relied since the early 1970s on walking, an activity invasive species. It is a journey “to the end of nature,” 2020 universal arrangements. Gołkowska sought animal, a piece of wood and plastic ornaments, air focused on the relationship between man which Fulton conceives of as an individual or group to the sources of today's world organization, initiated monoprint on kozo paper from a dry banana formal and spatial solutions, as her paintings A Dead Deer moves delicately, like a figure and nature, which resulted in, amongst others, “experience” recorded in the form of a work by the Neolithic revolution about 12,000 years leaf off a tree in the artist's neighbour's garden became reliefs and then began to emerge into in a medieval dance of death. Durham aptly points a series of photographs by Natalia LL entitled of art. He documents his countless walks using ago. Futurefarmers' participation in the exhibition in Sydney. Courtesy of the artist. space as three-dimensional objects relating out that he has seen dead animals all over the Natural Surrounding and the work of Ludmiła photography, text, drawing, or a form combining all is processual, it symbolically begins by placing to space and organizing space around them. world for decades—realizing that he lives in the Popiel Thread in the Turów Mine, wherein the of these media. Fulton carried out his first walk with a portable bread oven in the museum (it will be Simryn Gill was born in Singapore, raised She experimented at Galeria Pod Moną Lisą, era of the sixth mass extinction, when every day artist intended to connect two edges of a vast students from St. Martin’s College of Art in London used during picnics and gatherings and the soot in Malaysia, and educated in India and the UK. operated by Jerzy Ludwiński, where she showed more species of animals disappear from the face mine basin using a thin line. The outdoor in 1967. He already knew that his artistic work would left after baking will be used to create inscriptions She creates systematic collections and 3D objects composed of frames and wooden of the earth. His eerie, artificial / animal totems are exhibition entitled Art and Science in the Process not involve the production of more and more objects. on the walls). In the ensuing months, there will conceptual installations exploring how history blocks, as well as boards with moving elements a sign of the effects of colonization of the entire of Protecting the Human Natural Environment The artist refers to the first six years of practising be activities and interventions with the participation and memory influence human relations with which could be arranged in any manner. Apart planet by mankind and subjugation of plant and was held near a mine in Turów. his artistic walks as a trial period, full of errors. of the collective’s “members and according” to the the surrounding world, as well as objects made from space, Gołkowska introduced motion animal kingdoms, accompanied by huge violence It was only in 1973, after completing a walk of over instructions they sent. of apparently randomly collected items, found and accident into her compositions, calling her and the suffering and death of an unimaginable The next plein-air taking up ecological a thousand miles “from coast to coast,” i.e. from artificial and organic materials, clippings from objects Open Arrangements. Seeking conceptual number of non-human beings. matters took place in Osieki between August Duncansby Head in northern Scotland to Land’s books and old prints. Her artistic practice relies solutions, she also worked on Collections, projects 10-24, 1972. Its theme was “Art and Science End at the south-western tip of England, which took on sensitivity to the utterly mundane, careful responding to the overproduction of information. in the Process of Protecting the Human Field the artist 47 days, that he made what he called “the examination of the everyday from various The collections of thoughts, concepts, jotted- of Vision.” The plein-air’s manifesto accused most important decision of my creative life: to make • 22 perspectives, and thorough exploration of the down facts, and catalogues of colour used the human species of having a devastating art resulting only from the experience of individual environment through collecting, writing, reading in them constituted a new form of documentation, • 19 impact on the environment: “The activation walks.” Since then Fulton has conducted numerous Cyprien Gaillard and photography. open to continuation. The Art Collection (1972) of powerful energy resources, mass production pedestrian excursions of various types, from (b. 1980 in Paris, France) was a board of alphabetically arranged names Jerzy Fedorowicz of all consumer goods, exploitation of lands solitary expeditions lasting several weeks to Footloose comes from a series the artist began identifying various genres of art, while the (b. 1928 in Pruszków, d. 2018, Poland) and oceans at an accelerated pace, for ever- group urban walks involving hundreds of people. Real Remnants of Fictive Wars V working on in 2007. Bracelets and necklaces made collection Catalogue Collection was a board with increasing nutritional needs, the emergence Every time the artist tries to interfere with the 2004 from items found when walking on pavements and numbered squares presenting various shades Ludmiła Popiel of-millions of urban agglomerations—these surrounding landscape as little as possible, not 35mm film and 35mm film transferred to video beaches form a coherent collection of abandoned of cool colours. Blue Collection: Tautology of the (b. 1929 in Zarównie, zm. 1988 in Warsaw, Poland) are just some of the phenomena characteristic modifying natural formations, leaving traces of his 7'09". Courtesy the artist and Sprüth Magers objects restored to life when worn by people. Word, (1976) was based on the relation between of activities common to us.” Zygmunt Wujek, the presence, or collecting any found objects. Only In her artistic practice, Gill examines colonial the colour and the word describing it. EARTH Jerzy Fedorowicz art commissioner of the plein-air, emphasized after completing the excursion does Fulton write Cyprien Gaillard, sometimes referred history and studies the complex mechanism Collection, presented at the exhibition, was Osieki 72’ – programme that the event was a reaction of the community a text poetically conveying the essence of the to as an “archaeologist of the present,” examines of assimilation of knowledge coming from the created at the plein-air in Osieki 1972. It is a set 1972 to the Club of Rome report The Limits to Growth, hike, and that becomes the trace of his individual the contemporary, exposing the approaching world, in which nature itself is used as an object of drawing equivalents of words / concepts, programme of the tenth meeting of artists, i.e. a document analyzing the future of humanity experience. For years he has linked his practice collapse and entropy which he finds endlessly and metaphor. Her works manipulate the colonial conveying different senses of the word “earth.” scientists and art theoreticians Osieki 1972. in the face of the increasing number of Earth’s with engagement in environmental protection and fascinating. From the start of his artistic work, which discourse of culture’s domination of nature. The board was filled with drawings of 41 linguistic inhabitants and the depletion of natural resources. the fight for the rights of native communities, for includes sculpture, photography, video, painting, The collected elements form a coherent new variants of this term, alluding to visual and auditory Ludmiła Popiel Numerous artistic activities took place within example in North America and Tibet. performance, and interventions in public space, constellation of what is human and non-human, versions of the concept. EARTH Collection ranges Thread the frames of the plein-air, including Ticketing Gaillard has treated the present as a reservoir of the while mankind and the artefacts produced from abstract sounds to tangible objects. The 1971 by Jerzy Treliński and Andrzej Pierzgalski, who forms and traces humanity imprints on nature. The by it again join in natural processes. Found artist added clumps of earth to the collection, conceptual charts for the project of connecting in the streets of Koszalin gave car owners fines French artist, combining the Romantic tradition with objects—pieces of wood, plastic elements, as an integral part of the work. “By introducing the the two banks of the Turów mine basin by thread. for offenses, supplemented with the words the principles of land art, operates on a geological and pages from books—are combined into concept of COLLECTION into my work, I affirmed “against the natural environment of man”; the • 21 scale, aware like Robert Smithson of the processes organic arrangements which we recognize that the sums of artistic events and facts are Ludmiła Popiel and Jerzy Fedorowicz action Unveiling of the Wood Monument prepared shaping Earth as we know it as well as phenomena more emotionally than intellectually, as souvenirs sets, a collection of intellectual constructions,” Synchron by Zygmunt Wujek; installation by Andrzej Futurefarmers that may be annihilated by the work of Homo and recollections left from the human epoch. Gołkowska wrote, alluding to the conceptions 1977 Pawłowski In defense of the natural environment, sapiens. He perceives reality as an unbroken cycle The actions of collecting, commemorating, of Joseph Kosuth, who focused in his artistic documentation of the action during the open-air consisting of mirrors and gas masks; Wanda The Flatbread Society of evolution and reconstruction. arranging, pressing and printing are guided by practice on issues of conceptual tautologies and workshop Dłusko 1977, photo: Stanisław Fijałkowski. Gołkowska's action A Collection of the Word 2020 pre-Enlightenment rationality, a sense of the need intellectual constructs involving material objects Earth; the photographic action by Krzysztof oven and the soot writing on the wall. Courtesy Real Remnants of Fictive Wars (2003–08) to bid farewell to the world controlled by humans, and how they are transformed in the field of art Ziemia Zgorzelecka – 1971: Science and Art in Wodiczko 90 minutes of photographing the of the artists. is a series of on-camera actions, akin to land as it recedes into the forgotten. Alluding to the and in linguistic definitions (e.g. in his 1965 work the Process of Protecting the Natural Human sea and Transformation by Ludmiła Popiel and art, in which Gaillard displays a landscape while tradition of 19th-century missionaries in the South One and Three Chairs). Environment Jerzy Fedorowicz, in which the artists combined The interdisciplinary collective Futurefarmers, activating industrial fire extinguishers. The image Pacific preparing herbaria and prints of unfamiliar Wrocław 1971 landscape and mathematical symbols used founded in 1995 by visual and graphic artist Amy is temporarily enveloped in a white mist, calling plants, Gill herself creates pressings of found Ziemia Zgorzelecka 1971 coferencce materials, to describe the situation created by the artists Franceschini (b. 1970 in Patterson, USA), organizes to mind painterly compositions from the age objects, plants and animals’ bodies on paper. edited by Jerzy Ludwiński. as well as the existing reality. Participants of the long-term programs focusing on the subject of Romanticism. In Real Remnants of Fictive Wars She collects dead snakes from the roadside, Osieki '72 plein-air also issued a joint proclamation of land cultivation and ownership, biodiversity, V (2004), presented at The Penumbral Age, the carefully preserves dead birds brought home • 25 zmienić na: relARTacje – Symposium “Let's protect the Polish landscape!” in defense food production, and migration. The name camera sweeps horizontally along the decorative by her cats, and then coats them with ink and Dłusko 1977 of maintaining the purity of Lake Bobęciński, of the group refers to an American organization balustrade of a French castle, with a park spreading wraps them in paper, creating ink-print souvenirs. Guerrilla Girls Dłusko 1977 symposium catalogue edited part of which was annexed by industrial plants educating young farmers since the 1920s — out in the background. It was originally shot In this manner she obtained a print of a withered by Andrzej Matuszewski. in Szczecinek. Postulates from Osieki '72 were the Future Farmers of America. The collective on 35 m film, then slowed to 32 frames per second, banana leaf from the garden of one of the artist’s 10 Trashy Ideas About the Environment continued during another plein-air focused on the started its activity as a graphic studio carrying out giving the image an unreal, hypnotic effect. White neighbours in Sydney (Untitled, 2020). That day 1994 Ludmiła Popiel and Jerzy Fedorowicz— issue of water resources, entitled “Art and Science commercial orders, inter alia, for MTV and NASA, smoke slowly begins to emerge from a tree at the the temperature in the city was 47°C, and extreme offset lithograph, polythene bag. Courtesy of the conceptual artists, co-organizers of the first in the Process of Protecting the Human Field which enabled it to become active on a rather large centre of the composition. It gathers in the form fires raged all over Australia. Gill’s works allude Van Abbe Museum, Eindhoven. plein-airs in Osieki. The plein-airs that took place of Vision. The plasticity of water landscapes.” scale. For example, Victory Gardens (that began in of a cloud, which gradually spreads, causing the to a contemporary sense of unease, but don’t every year between 1963–1981 were crucial 2007) is a program that helps the residents of San centre of the frame to disappear from view entirely. convert it into metaphor—they make us begin Guerrilla Girls is an anonymous feminist group for the development of Polish neo-avant-garde The exhibition also includes archival photographs Francisco transform backyards, balconies and roofs After a long time the smoke disperses, leaving as to notice our own sensitivity, which arises when made up of artist-activists fighting all forms art. It was through these outdoor meetings that from the relARTacje Symposium, taking place into gardens by using packages containing seeds its only trace a grey deposit clinging to the leaves of the outside world contacts the surface of the skin. of sexism, racism, and inequality in the art Popiel and Fedorowicz developed their interest in Dłusk between February 2–11, 1977. During, and fertilizers, along with instructions on cultivation the tree like rime ice, highlighting its structure as in The artist shows that the fragility of nature and world. Gorilla masks—which they wear during in conceptual art and started a joint conceptual Popiel and Fedorowicz implemented the that have been distributed and delivered by bicycles. the painterly effect of grisaille. The particles rising our own fragility are inseparable. In this delicate their actions in public places—have become artistic collaboration. action Synchron, which consisted in creating in the air call to mind the dust appearing just after montage she doesn’t restore things to life or the hallmarks of the Guerrilla Girls. Anonymity a geometric model that was the result of taking Seed Journey is one of the main programs the demolition of a building. But nothing is destroyed repair them. Instead, she seems to say, particularly allows them to focus on problems that need The main motivation of the plein-airs was three independent, freely made group decisions of Futurefarmers—a travel-exhibition-research here, and the intervention made in the landscape, to those capable of imagining the apocalypse, to be addressed without focusing on identity— to confront various trends of contemporary art and regarding the choice of direction in a given space. project, inaugurated in Oslo in 2016, concerning an ephemeral act of “vandalism,” is only temporary. that perhaps all we can do now is remember. Guerrilla Girls can be anyone, they are everywhere.

52 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 53 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

The catalyst for their activism was an exhibition After the colonization of Central America, Experiments in Environment Workshop. of two hundred contemporary artists organized carmine pigment began to be made from the Sensory Walk in 1984 at MoMA, New York, among which there more productive Mexican cochineals, which 1966 / 2020 were only a dozen or so women and a few non- feed on prickly-pear cactus and from which red digital print on paper. Lawrence Halprin white people. Guerrilla Girls did not intend to argue pigment had been derived as far back as the time Collection, The Architectural Archives, with the facts, but instead wanted to say things of the Mayans and Aztecs. In the 19th century University of Pennsylvania. as they were—the history of art is the history the demand for carmine steadily grew in Europe, of patriarchy, and the world of art is primarily male and it began to be used as a food dye and as one Halprin Cabin, Sea Ranch. Activities Within Cove and white, not because of the outstanding quality of the main ingredients of the cosmetic rouge very 1980 / 2020 of the work of white men, but because of the popular at the time. In the second half of the 19th digital print on paper. Lawrence Halprin systemic discrimination inscribed in it. century interest in the substance rapidly declined, Collection, The Architectural Archives, but it is now undergoing a real renaissance, University of Pennsylvania. In their iconic posters, Guerrilla Girls illustrate as many manufacturers of cosmetics and foods facts about sexism and inequality, use mocking use carmine as a “natural” substitute for synthetic RSVP Cycles Publication. Ecoscore Study •27 visualizations to reveal gender and ethnic colouring agents. for Sea Ranch Anna i Lawrence Halprin, Warsztaty dot. eksperymentów w środowisku naturalnym. Zbuduj miasto z dryfującego drewna | Experiments in Environment workshop. Build a Driftwood City, 1966/ 2020. prejudices as well as corruption in politics, ca. 1969 / 2020 art, film, and pop culture. The Guerrilla Girls’ Małgorzata Gurowska dripped 155,000 drops digital print on paper. Lawrence Halprin protests are supported by quantitative data of red ink (not containing carmine) onto an A4 Collection, The Architectural Archives, on the world of art, film, and theater. According notebook. Gurowska is a Polish visual artist, University of Pennsylvania. to the members of the group, the main task curator and lecturer affiliated with the Warsaw of the artists and activists is to ask basic Academy of Fine Arts, of which she is also Sea Ranch, CA Ecological Planning. questions, for example: Why is the world of art a graduate. In her artistic and design practice, Radiation Impact Chart primarily a place for white men? Guerrilla Girls Gurowska reflects the perspective of non-human 1963 / 2020 challenge mainstream narratives, revealing beings, drawing attention to their subordinated digital print on paper. Lawrence Halprin injustice and exclusion. They have implemented position and revealing how they are exploited Collection, The Architectural Archives, hundreds of projects (in the form of posters, by the human species. The work Red presented University of Pennsylvania. actions, protests, books, films, or stickers) at the exhibition is a conceptual monument around the world. They also intervene and to insects treated for centuries as a cheap Sea Ranch, CA Landscape Survey. organize exhibitions in museums, stigmatizing resource. The work alludes not only to the complex Driftwood on beach discriminatory practices in art institutions—e.g. and violent history of carmine, but also to the deep, ca. 1964–70 / 2020 in 2015, they displayed a projection on the façade longstanding ties between humans and animals. digital print on paper. Lawrence Halprin of the Whitney Museum criticizing income These modest larvae play a huge role in economic, Collection, The Architectural Archives, inequalities in the world of art. commercial and geopolitical processes, and University of Pennsylvania. accompany us in our everyday life. Traces of the 10 Trashy Ideas About the Environment from insects are found in food and cosmetics, and RSVP Cycles Publication Ecoscore for 1994 ridicules attitudes characteristic of climate also in the names of colours and a geographical Sea Ranch denialism—arguments negating climate change region—and in Polish the month of June. ca.1969 / 2020 in the name of individual comfort are given in the digital print on paper. Lawrence Halprin form of quotes. Today, Guerilla Girls' work can Collection, The Architectural Archives, be read as a voice in the debate on the individual University of Pennsylvania. responsibility of each and every one of us for the climate catastrophe and the simultaneous lack • 27 Between 1966 and 1971, the dancer and of necessary system solutions. As the latest data choreographer Anna Halprin (born 1920 shows, individual attitudes are important, but Anna & Lawrence Halprin in Winnetka, Illinois) and the landscape architect it is the sins of Capitalocene, such as ecocide Lawrence Halprin (born 1916 in Brooklyn, New resulting from the extraction of fossil fuels, Anna Halprin York, died 2009 in Kentfield, California) organized terraforming through quarries or large-scale (b. 1920 in Winnetka, Illinois, USA) a series of workshops in San Francisco, at their animal breeding farms that are the main factors home in Kentfield, and in Sonoma County, where the leading us directly towards a climate catastrophe. Lawrence Halprin Sea Ranch, a settlement of homes embedded in the (b. 1916 in New York, d. 2009 in Kentfield, USA) landscape, was erected. Designed in 1962, the Sea Ranch was located on a 10-mile stretch of coastline Experiments in Environment Workshop. three-and-a-half hours north of San Francisco. Build a Driftwood City, Ann Hallecks In his adaptation projects, Lawrence Halprin paid • 26 + Steve & Bob–a Site for Rituals attention to the harmonious fusion of aesthetics 1966 / 2020 and ecology. In creating the plan for development Małgorzata Gurowska digital print on paper. Lawrence Halprin of the Sea Ranch, he was inspired by the culture (b. 1977 in Warsaw, Poland) Collection, The Architectural Archives, of the Pomo Indians, natives of California who University of Pennsylvania. “lived lightly on the land.” Along with four other Red architects working on the Sea Ranch, he created 2007–19 Experiments in Environment Workshop. a set of construction principles to be followed when paper (notebook – 96 pages – A4 size), dye (red) Build a Driftwood City erecting modest, low-rise wooden homes on the 155,000 drops. Courtesy of the artist. 1966 / 2020 site, “responding to the spirit of the place, its terrain, digital print on paper. Lawrence Halprin its climate, its vegetation.” These same rules applied It takes about 155,000 cochineal larvae to produce Collection, The Architectural Archives, to the green areas surrounding the buildings; the a kilogramme of carmine (carminic acid, also University of Pennsylvania. gardens could be planted only with vegetation known as E120), a popular red organic dye. native to the area. The team was also responsible for Until the 16th century carmine was most often Experiments in Environment Workshop. insisting on maintaining public access to the ocean produced from the Polish cochineal, and before Build a Driftwood City and prohibiting privatization of the coastline. the expansion of transatlantic trade the larva 1966 / 2020 of this insect was one of the biggest export goods digital print on paper. Lawrence Halprin Seeking to visualize the philosophy guiding from Lithuania and Poland. Polish cochineals were Collection, The Architectural Archives, him in creating the Sea Ranch and drafting the particularly intensively exploited in the territory University of Pennsylvania. guidelines for the community planning to live there, of Red Ruthenia (in what is now south-eastern Lawrence Halprin prepared a diagram, “ecoscore” Poland and north-western Ukraine), although Experiments in Environment Workshop. depicting in the organic shape of a seashell the it is unclear to what extent the name of the region Build a Driftwood City history of the lands adapted for construction of the is related to the valuable pigment. In the process 1966 / 2020 settlement, reaching back to the Jurassic period. of producing carmine from the Polish cochineal, digital print on paper. Lawrence Halprin This original diagram was intended to remind the its larvae were soaked in boiling water, dried in the Collection, The Architectural Archives, architects, builders, developers and residents of the sun or in an oven, and then chopped or ground University of Pennsylvania. Sea Ranch of the history of the region, its native and dissolved in rye kvass. This valuable product settlers, and the layers of earth and rock under their was then sold at a huge profit abroad, for Experiments in Environment Workshop. feet built up over millennia. example to Germany, Venice or Tuscany, mainly Build a Driftwood City for use in the textile industry. Carmine was also 1966 / 2020 During their cross-disciplinary Experiments extensively used for dyeing (including cardinals’ digital print on paper. Lawrence Halprin in Environment workshops, involving students capes called mozzette and the red coats of the Collection, The Architectural Archives of architecture and dance, choreographers and British army) and in painting. University of Pennsylvania. landscape designers, Anna and Lawrence Halprin

54 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 55 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

often used various types of instructions to Buddhist beliefs, primarily under the Shingon or diagrams to serve the participants as a basis Tantric School, people are part of the cosmic • 30 for further improvisation. They even created environment, on par with all other life forms. their own cooperation methodology, called the Jusatsu Kito Sodan's journey around Japan was The Ice Stupa Project “RSVP Cycle,” which could be applied to any type documented by photographer Mitsutoshi Hanaga. of group activity (R for “resources” immediately In his work, Hanaga concentrated on three topics: Ice Stupa in Ladakh, photo by Sonam Wangchuk available; S for “score,” a record of instructions butoh, actions of neo-avant-garde artistic groups, 2015 / 2020 assisting in the work; V for “valuation,” and street demonstrations, mainly pacifist and photography, digital print, paper. Courtesy of meaning assessment of the value contributed ecological movements. The activities of Jusatsu the artist. to the process by each participant; and P for Kito Sodan impressed Hanaga to such a great “performance” of the real work). extent that he decided to become a monk and The so-called ice stupas (stupa is the name enter a Buddhist monastery. of a simple Buddhist shrine in which relics are The improvisational workshops were intended stored) are man-made warehouses used for storing •30 to stimulate collective creativity. For several winter water in the form of conical shaped ice heaps Ice Stupas Project, Lodowa stupa w Ladakh | Ice Stupa in Ladakh, 2015 / 2020. weeks the participants explored the immediate to deal with drought in the Indian region of Ladakh. environment together and took part in exercises In desert areas, located at an altitude of over 3000 led by the Halprins or their invited guests. • 29 meters above sea level, it almost never rains, and The exhibition features design drawings agriculture is dependent on water from seasonally and instructions by Lawrence Halprin for Suzanne Husky melting glaciers flowing down from the Himalayas. the architectural adaptation of the Sonoma (b. 1975 in Bazas, France) Currently—as a consequence of global warming— coast, along with documentation of exercises water no longer reaches the villages at the foot of the conducted at the Sea Ranch. During “sensory La Noble Pastorale (The Noble Pastoral) mountains, and when it does, it does so violently, walks,” groups of students experienced the 2016 / 2017 destroying buildings and bridges. surroundings through various senses, focusing tapestry. Courtesy of the artist. on each one in turn and excluding others, thus The idea to create these ice stupas came from selecting among the stimuli reaching their Suzanne Husky is an artist, gardener, and engineer Sonam Wangchuk (b. 1966 in Uleytokpo, consciousness. Deep integration with the environmental activist. Her approach to life and Ladakh, a region under Indian administration), environment and exercises in togetherness art is best reflected by a statement published previously known, inter alia, as the founder also became the basis for workshop entitled on her website: of SECMOL (Students' Educational and Cultural “Driftwood City,” where the participants were Movement of Ladakh)—an organization specializing tasked with building a shelter from wood and I vow to myself and each of you in experimental, "non-Western" education and branches washed up on the beach. To commit myself daily to the healing of our renewable energy sources. Wangchuk's life inspired world and the welfare of all beings. Bollywood cinema; parts of his biography were used To live on Earth more lightly and less violently in the comedy 3 Idiots (directed by Rajkumar Hirani, in the food, products and energy I consume. 2009) about the adventures of three engineering To draw strength and guidance from the living students facing the absurdities of the traditional • 28 Earth, the ancestors, the future beings, education system. and my brothers and sisters of all species. Mitsutoshi Hanaga To support each other in our work for the world Wangchuk and his team use gravity and temperature (b. 1933 in Tokyo, died in 1999, Japan) and to ask for help when I feel the need. differences between day and night to create the ice stupas. Using a simple pipe system, they direct Collective of Monks Praying to Kill Owners To pursue a daily practice that clarifies my mind, water from peaks to the villages in the valleys below. of Corporations Responsible for Environmental strengthens my heart and supports me in The ice stupas, several meters high, melt slowly, Pollution at the Suzuka River in Yokkaichi observing these vows. supplying farmers with water until early summer. 1970 / 2020 A beneficial side effect of erecting ice stupas digital print, paper. Courtesy of Mitsutoshi Living between the United States and France, for is also the draining of lakes, which form as a result Hanaga Project Committee (Taro Hanaga, years the artist has been fascinated by gardening of the violent ripping of large fragments of glaciers, Gallery Kochuten and Aoyama Meguro). and ethnobotany. She is trained in permaculture blocking the outflow of water and causing floods. and herbal medicine. In her work she often deals According to local legends, in Ladakh, people have In 1970, a group of Buddhist monks from the with humans’ relations with the environment specialized in "breeding" glaciers for centuries. In the Shingon and Nichiren schools and their three lay and other species, and also pursues themes thirteenth century, an ice barrier was used to stop persons (a hippie, a Christians, and a student) like over-exploitation of natural resources the invasion of Genghis Khan's army. went on a pilgrimage to Japan, from Toyama and globalization. She and Stéphanie Sagot to Kumamoto. They adopted the name Jusatsu founded Le Nouveau Ministère de l’Agriculture Kito Sodan, i.e. Group of Monks Bringing the [the New Ministry of Agriculture], an initiative Curse of Deat-h. It was one of the most radical in which they create works devoted to criticism but also poetic ecological and anti-capitalist of agribusiness and the technologies associated • 31 manifestations in the history of Japan. Equipped with industrial agriculture. Husky documents with conch instruments and books with the the lives of activists as well as individuals and Nabil Ahmed / INTERPRT curses of Abhichar (based on, among others, communities following the “back to the land” (b. 1978 in Dhaka, Bangladesh) Vedic rituals from the 9th century), the monks philosophy and deciding to pursue a separate, wandered from factory to factory where they ecological life based on recycling of goods and residency programme camped and performed their ceremonies. Their recovery of the urban landscape, countering the 2020 intention was to bring death to factory directors ideology of growth driven by capitalism. (meetings, reading group, timeline, films), through prayers. The activities of Jusatsu Kito Museum on Pańska 3 Sodan were a response to the environmental The title of Husky’s tapestry presented at the INTERPRT was commissioned by TBA21–Academy pollution and mass poisonings in Japan after exhibition, La Noble Pastorale, alludes to a folk a series of epidemics in the mid-1960s. New theme popular in the 14th and 15th centuries and Nabil Ahmed is the initiator of the INTERPRT diseases appeared, such as itai-itai, caused often adopted by court artists. In the Middle collective, whose task is to collect and analyze by cadmium contaminated rice, a side effect Ages, against a background in the typical pattern evidence in order to prosecute crimes committed of hard coal mining. Japanese industrialists known as millefleur (“thousand flowers”), i.e. small in the natural environment, mainly in the Pacific. connected to, inter alia, American businesses plant and animal elements, a figural scene was By using charts, films, interactive maps, exhibitions and those protected by the government placed extolling rural life and craft. In Husky’s and lectures, INTERPRT members lobby for remained unpunished. One such example work, in the centre of the composition, in place ecocide to be a criminal offense under international is, amongst others, the activities of Chisso of courtiers playing peasants there is a masked law. At the same time, they reflect on the need for Corporation, which for 34 years—aware activist blocking the clearcutting of a forest system changes, such as the responsibility of of the damages it was causing—discharged to make way for construction of some “giant large fuel companies for climate change. Ahmed wastewater with high mercury content into the useless infrastructure”—another supermarket, asks: “How do you punish a crime whose effect Shiranui Sea. This poisoned thousands of people dam or airport. will only be detectable in a few decades? Whose and caused severe Minamata disease in many. victims—for example, the inhabitants of an island in the Pacific Ocean that will sink in half century— The actions of Jusatsu Kito Sodan can be analyzed have often yet to be born?” in terms of a radical artistic experiment or performance that combines spirituality as well Ecocide means human activities (usually military as general concern for the well-being of people or industrial) that lead to the destruction of entire and the natural environment. According ecosystems. The term was introduced by the

56 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 57 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

American scientist Arthur Galston in the 1970s In his 1997 book The Art of Transforming, Beom months he lived in extreme poverty. In the same record anthropogenic changes on and below cube he lined up five paintings, through which, with in the context of the Vietnam War and the use • 33 Kim taught readers how they can change into year, he managed to buy a third-class ticket the earth's surface; in this case, the history of the simple geometrical shapes, letters and colours, of Agent Orange (a herbicide that, in addition a tree, grass, a stream or a rock. In A Rock That to sail to Brazil. In the first years of his stay Barringer Hill Mine in Llano, Texas. At the end he contrasted two models: “recreation zone— to destroying vegetation, has contributed to the Karrabing Film Collective Learned the Poetry of Jung Jiyong, it is a rock that in South America, he undertook various jobs, of the 19th century, this mine mined one of the rare earth” and “technical civilization zone.” The artist formation of genetic defects in, inter alia, infants). is educated. In a series of lectures, over twelve which he later abandoned just to hole himself earths, gadolinium, using it to produce the Nernst anticipated that after the year 2000 technology In 2009, environmental lawyer Polly Higgins—whose The Mermaids, or Aiden in Wonderland hours, instructors explain to the rock in detail the up alone in a cave in the state of Minas Gerais, lamp—one of the first bulbs. The mine was closed would devour the planet, changing the blue-green ethical and intellectual legacy is fundamental 2018 sense and meaning of the poetry of Jung Jiyong, where he devoted himself to sculpting in stone in 1906; it was flooded by an artificial lake that was sphere, full of life, into an extinct shell—a gaping to the collective's activities—launched a push for video 26’29”. Courtesy of the artist. one of the most important Korean modernist (local residents called him the "bearded stone created after the construction of a dam on the vacuum, a cold, black and grey abyss. ecocide to be included in the Rome Statute of the poets, writing in the first half of the 20th century. man"). Then he lived in Parana, in a hut in the Colorado River. In recent years, the mine has made International Criminal Court. How to imagine the possibility of life in the The form taken by the work stresses the absurdity middle of the forest. During this time he became a come back—rare earths have become desirable Anthropocene? How to convey the entanglement of the whole situation: a screen is suspended on enchanted by Brazilian nature, which became again, and on a scale unimaginable in the nineteenth During activities in Poland, the group dealt with, in colonization, climate catastrophe, and the the wall, where a recording of the instructional an inexhaustible source of inspiration for him. century. They are necessary for the production amongst others, an incident from 1947, when inability to imagine a future for people on a dying process is projected, but it lasts too long to watch “I belong to the minority which is aware of the of smartphones, LCD screens, hybrid car engines, • 38 Poland accused eleven German citizens of war planet? The Karrabing Film Collective is a group in its entirety in the museum and is entirely bereft importance of nature for the future of mankind. etc. Their mining is now almost entirely monopolized crimes as part of the United Nations War Crimes making films answering these complicated of subtitles or translation. My work expresses this.” Between 1958-1964 by China. The exhibition presents photos from Katalin Ladik Commission (UNWCC); the allegations regarded questions. In its work, the collective points to the he stayed in Europe, often traveling between Texas made using the autoradiography technique— (b. 1942 in Novi Sad, Serbia) the devastation of Polish forests. difficult conditions in which the native Aboriginal Kim, a graduate of art schools in Seoul and New Paris, Ibiza, and the Balearic Islands. In 1964, the image is created on paper by the decomposition population live in Australia’s Northern Territory, York, uses many tools in his work—drawing, he returned to Brazil and began a new stage of of a radioactive substance in an object neighboring Stone Vagina INTERPRT currently operates in four cities: London, attempting despite barriers to maintain their video, sculpture, installation, and art book— his work while working in a plein-air studio in it, in this case: gadolinium lumps. 1979 Madrid, Trondheim, and Warsaw. Its members connection to the land and their ancestors. to construct a coherent vision of the world, Cata Branca. In his works, a sharp turn appeared gelatin silver print. Courtesy of the artist and acb include Nabil Ahmed, Olga Lucko, Svitlana which is incredibly strange and mysterious, full against European art—the directions, tendencies; Gallery, Budapest. Lavrenchuk, Joel Koupermann, and Filip Wesołowski. The group is made up of over 30 people of absurdity and black humour, but also arbitrary, painting and composition. Krajcberg's paintings of various ages from the Belyuen community impenetrable rules, beliefs and procedures. of that time—in fact a reflection of the organic Serbian artist Katalin Ladik is above all a poet. She as well as anthropologist and activist Elizabeth In Kim’s works, a horse rides a horse, a knife forms found on Earth—were an attempt • 37 considers paper—the traditional medium of poetry— Povinelli, who has worked with the indigenous offers us a hand, a hammer gets pregnant, a circle to “create nature anew.” Dynamic, large-scale to be too static and replaces it with her body: peoples since 1984 and with the collective since drawn on paper proves to be a powerful, thinking sculptures were based on materials found in his Stefan Krygier sensual, individual, and political. Her controversial • 32 2013. Together they try to develop a model for being, and a television announcer excitedly asks vicinity—roots, vines, branches and palm leaves (b. 1923, d. 1997 in Łódź, Poland) poetic performances were accompanied by graphic making activist films combining various tribes and if it wouldn’t be wonderful if rain didn’t make us dyed with natural pigments of vivid colors. scores—interpreted on-site of a performance, Anja Kanngieser languages, various narrative and documentary wet. In the reality viewed through the eyes of the Technical Civilization Zone – SCT – Table II collages arranged in evocative images that she (b. 1980, Pacific Ocean) traditions. Karrabing films are also a practice Korean artist, nothing is what it seems, and the In 1972, the artist moved to the southern coast, 1972 then interpreted. Her vocal compositions were of memory, embodying forgotten people and boundaries between human and nonhuman, to Nova Viçosa, where he built a house on a tree oil, canvas. Courtesy of the Museum in Koszalin. constructed around the material quality of sound. Tarawa Night Song places. In the native Emmiyengal language, animate and inanimate, active and passive, prove as well as a studio, wherein he could continue Stripping language of meaning, the artist broke 2019 karrabing means “high tide,” and refers to forms fluid and non-obvious. to create even larger implementations and store Technical Civilization Zone – SCT – Table V it down to phonemes to expose the primeval, sound installation 8'54". Courtesy of the artist. of community outside the restrictions imposed daily collected materials: trees thrown ashore, rotten 1972 instinctive, and mechanical aspects of language. Wooden platforms outside the Museum on the by the government on the native population. Most A Rock That Learned the Poetry of Jung Jiyong branches caught from nearby wetlands or woody oil, canvas. Courtesy of the Museum in Koszalin. During the performances, which often include music Vistula. of the collective’s films are shot using mobile is part of a larger series of works in which Kim lianas, which Krajcberg mixed with techniques and choreographic movement, she changes the phones, and satirize the everyday barriers facing submits objects to educational processes. used by the indigenous people of the region. Stefan Krygier graduated from the Faculty language of her written poetry—she elongates the Anja Kanngieser is an interdisciplinary scholar, members of the collective in their interactions Apart from the rock inducted into the mysteries of Painting and Spatial Arts at the State Art School vowels, repeats consonants, brings words to life, author of radio programs, as well as a sound artist with corporations and state authorities. Karrabing of poetry, the pupils include a ship in a bottle, Once in a while, the artist went on long trips in Łódź in 1950. He studied under Władysław which seem to flow directly from the intestines, working with such issues as climate justice, political also composes webs of nonlinear narratives which learns that the sea does not exist, a rock to other areas of Brazil. In the Amazon, Krajcberg Strzemiński, who was his mentor, maestro and throat and mouth. She often treats the performance geography and "listening" to the Anthropocene / concerning cultural memory, freely travelling that discovers it is a bird, and a class of 19 objects photographed the dramatic process of burning friend. They worked together closely, particularly of poems through the body as a shamanic ritual. Capitalocene. She was born and spent her early through overlapping dimensions of space and taught during the lesson that they are only the jungle. He used burned tree fragments in the field of theory. In 1953 Krygier became one In dynamic instability, Ladik finds freedom; childhood on a boat sailing the Pacific. She time and indefinite states. In their work the group tools deprived of meaning, aim, history or life. in his sculpture works, trying to read and of the founders of the Katowice-based Grupa potential in an incomplete definition—endlessly remembers the sounds of the ocean, always mixed expose the long-term effects of colonial violence The seemingly jocular and absurd situations reproduce the motion dormant in the material St-53, a group of young artists rebelling against the reinventing her language(s) anew. Her work is based with the noise of the walkie-talkie that her father, immediately impacting native residents, such soon expose the violence and desire for control he used. From the late seventies, the artist doctrine of socialist realism. Their main inspiration on continual differentiation—distortion, pausing the sailor, and electrician operated. as devastation of the environment, appropriation associated with education. Kim is suspicious became an avid activist. He worked to protect was their reading of Strzemiński’s Theory as well as sound and movement. Everything is set of land, and economic exploitation. Since 2000, of knowledge and learning, which in his works the natural environment of his beloved region, of Seeing. For his entire career Krygier lectured in motion, in constant flow and transformation; there Kanngieser's work consists of field recordings, the conservative Australian government, backed are equated with unassailable dogmas and which gave him a new lease on life since the at the art academy in Łódź and at the Łódź is no imitation, representation or narrative. The interviews, and turning scientific data into sound. by corporations extracting fossil fuels, has denied oversimplified schemata, imposed by force, traumas of the war. In a fiery speech in Moscow University of Technology, where he completed artist says about herself: “I am an androgyne: a liar. At the same time, the artist deals with issues such the native population land rights and financial and detached from magical, complex, non-obvious in 1990, Krajcberg said: “I’m not a writer, I’m not architecture studies in 1963. Therefore sincere. I am an object of art, a centaur.” as the use of voice and sound in political protests social support, turning them into a cheap labour reality. The Korean artist shows how seemingly a politician. My message is tragic: I reveal the as well as the history of radio as a tool of resistance force. In their films, the members of Karrabing Film rational teachers, by stripping objects of their crime. The evil side of technology gone berserk, In his artistic work, Krygier was primarily Ladik was a member of two polyphonic avant- and self-organization. In addition to sound Collective ask whether it is possible to end the agency, succumb to the illusions and temptations I want to proclaim my defiance in the most involved in painting. He was inspired by cubism, garde music groups, Acezantez and Spiritus installations, Kanngieser is the author of numerous systemic violence of late capitalism. of power. Regardless of what the lecturers say, dramatic and violent manner possible. If I could Strzemiński’s theories, and the art of ancient Noister. While being part of the artistic collective texts, lectures and radio plays about violence the rock remains calm and does not react— spread the ashes on the floor here and now, Egypt. He experimented with matter painting, Bosch + Bosch (1973–76), she focused on stage against indigenous communities and the natural In the film The Mermaids, or Aiden in Wonderland, perhaps it is fortunate enough to be immune it would be closer to the way I feel. In my work geometrical compositions, organic forms, work by implementing the agency of movement, environment of the Pacific region, related e.g. to the the Karrabing group relates a speculative history to human knowledge. I express the revolted conscience of the planet.” constructivism, and simultaneous painting. various media, and creative polyphony. In scores extraction of fossil fuels from the ocean floor or the set in the not-too-distant future, in which whites, He also created spatial objects, sculptures, reliefs, for works such as Selected Folk Poems 4 consequences of nuclear tests done in the 20th to survive, must seek shelter indoors. Only graphics, environment and conceptual works, (1973–75), Waltz (1973–75), Queen of Sheba century. Kanngieser is involved in, amongst others, Aboriginal Australians can survive contact with and carried out architectural and urban-planning (1973) and Spring Buzz (1977) Ladik constructs the Climate of Listening program at the University the external world, of contaminated land, water projects. In many works he tried to combine his a hybrid of visual, poetic and sound language, of Wollongong, Australia; she has collaborated with and creatures. The protagonist is Aiden, a native • 35 • 36 extensive interests and skills by creating spatial uses music, but also clippings from magazines the anarchist radio Dissident Island in London and inhabitant of the dying earth, who was captured arrangements expressing sculptural, painterly and newspapers that relate to stereotypes about the Transmediale festival in Berlin. as a child for experimentation. Now, exiled, Frans Krajcberg Susanne Kriemann and architectural qualities. In the 1960s and 1970s women, tailoring patterns, written language, he begins a journey across the polluted land (b. 1921 in Kozienice, Poland, (b. 1972 in Erlangen, Germany) he took an active part in the famed symposium maps, and automatic verbal instructions. Her The exhibition (outside the building near the together with two men met along the way, sharing d. 2017, in Rio de Janeiro, Brazil) in Puławy, as well as the plein-airs in Osieki and the scores can be read as well as performed Vistula) presents the artist’s field recording, legends and dreams intermingling with reality but Ray Golden Grape symposia in Zielona Góra. or treated as a visual record of a live performance. recorded early in the morning in Tirawa, the contradictory. The story of creation of the world Revolt IV 2013 Listening to the recording Spring Buzz we hear capital of the Republic of Kiribati in the Pacific. is also a tale of rivalries and alliances, from which 2003 installation, mixed technique. Courtesy of the artist. The exhibition presents two paintings by Krygier how Ladik says and how she repeats as well The Republic is on the front line of climate change: emerge different possible scenarios for survival and liana, root, natural pigment. Courtesy of the Frans which were part of an action carried out in 1972 as follows the movements and words on paper. the ocean level has risen by 3 meters and the island salvation of the white man. The journey through the Krajcberg, collection de l'Association des Amis Susanne Kriemann is a visual artist that investigates during the 10th Koszalin Plein-air in Osieki under the The relationship between her written poems, is regularly submerged in salt water. The water landscape and narratives also represent an attempt de Frans Krajcberg, Espace Krajcberg and Centre the medium of photography in the context of social theme “Science and art in the process of protecting instructional scores and visual scores, and their enters flats, hospitals, drinking water wells, fields to break the colonial logic of private property and d'Art contemporain Art & Nature, Paris. history and archival practice. She worked, inter human vision,” wholly devoted to issues of ecology, ritual performance develops as a continuity of the and gardens, destroying crops. Anja Kanngieser: recognize the Aboriginals’ right to the land. alia, on the history of uraninite mining in socialist pollution, and relations between art and the body as well as language. The photographs “The people of Kiribati with whom I spoke do not Frans Krajcberg is a Brazilian painter, sculptor, East Germany using early photographic printing environment. During the plein-air Krygier carried from the Stone Vagina series presented in the want to leave the land of their ancestors, where photographer and writer of Polish origin. He came techniques such as heliogravure and exposing out an action entitled SWZ + SCT [RZE + TCZ], exhibition are one of the narrative poem-scores they have lived for thousands of years. Some elders from a family of Jewish merchants. During World photosensitive paper to radioactive materials during which he tried to illustrate the progressive created by Katalin Ladik, in which, just as the told me that they wanted to stay on their islands War II he served successively in the Red Army, (Pechblende [Pitchblende], 2014). Kriemann's works degradation of the planet and warn against the body is an extension of language, the stone and did not want to talk about migration, that • 34 in the brigade of sappers in Anders’ Army, and are preceded by a long and thorough research dangerous consequences of human activity and becomes an extension of the body, wherein the people were happy in their homes and that they the Polish People's Army. In the meantime, process, which places her practice on the border technological progress. Alluding to the surrounding continuity of the universal human body and the didn’t know what would come but they put their Beom Kim he began studying architecture in Leningrad. between art and scientific observation, drawing nature and the recreational atmosphere of the surrounding world is emphasized. trust in God. Kiribati's share of global greenhouse (b. 1963 in Seoul, South Korea) He lost his whole family during the war and on geology, history of photography, or radiology. space where the event was held, the artist erected gas emissions is disproportionately low to the decided never to return to Poland. In 1948, with diagonally a white cube, over a metre wide, effects that the islanders face today.” According A Rock that Learned the Poetry of Jung Jiyong a letter of recommendation from a sculpture The project Ray (2013) is an artistic research in front of the palace in Osieki, and began to paint to climate forecasts, by 2050, Kiribati will disappear 2010 teacher addressed to Ferdinand Leger, program on the extraction of rare earth elements. it black. As Krygier explained, it was intended completely under water. video 731’00”. Courtesy of the artist. Krajcberg went to Paris where for several Photography is used by Kriemann to poetically as a symbol of human civilization. In front of the

58 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 59 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

One of APG's contracts was the employment But Long’s oeuvre may also be understood to produce coffee tables decorated with fossils of Untitled • 39 of John Latham in 1975–76 at the Scottish Office’s as a sign of man’s connection to the environment • 43 tiny sea creatures—an ideal luxury product for the 1997–98 Development Agency in Edinburgh. The artist's and of the impact of human activity on the entire American market. graphite, coloured pencil, ink on paper. Nicolás Lamas task was to consult and develop a “feasibility planet. The clear distinction between figure Nicholas Mangan Courtesy of the artist and West Baffin (b.1980 in Lima, Peru) study” regarding the adaptation or removal and background evaporates in his works: each (b. 1979 in Geelong, Australia) The photograph presented in the exhibition Eskimo Cooperative. of nineteen bings (or spoil tips) in the Midlothian intervention by the artist adds to the landscape, shows the tarmac of Nauru International Airport. Tools region of Scotland. These bings were the remains just as every human action, however slight, Nauru—Notes from a Cretaceous World It is encrusted with coral limestone that shines Untitled 2016 of mining processes that began in 1860s designed leaves its imprint on the whole environment. 2010 in the sunlight, becoming a symbolic monument 2006–07 plastic case, animal bones. Courtesy the artist and to extract and distil products from oil-bearing shale The exhibition includes documentation of the video 11’54”, Courtesy of the Collection Lafayette commemorating the complex relationships graphite, coloured pencil, ink on paper. Meessen De Clercq. for use as paraffin fuel. For every barrel of fuel work Throwing a Stone around MacGillycuddy’s Anticipations – Fonds de dotation Famille between geological processes, natural resources Courtesy of the artist and West Baffin obtained in this way there was a half a ton of waste. Reeks, Long’s journey through a mountain range Moulin, Paris. and Nauru’s history, economy, and politics. Eskimo Cooperative. In his installations, provoking a sense Latham treated the bings as "process sculptures" in Ireland, during which a stone he found served Film is temporarily screened in the Penumbral Mangan’s video, which is the most important part of strangeness, Nicolás Lamas collides objects and proposed "nominating" them as monuments as his guide and companion. To start his hike, Cinema on the exhibition’s website: wiekpolcienia. of the Nauru—Notes from a Cretaceous World Untitled of everyday use with organic forms. Combining of historical, cultural and natural significance. The the artist picked up the rock,threw it, and moved artmuseum.pl project will be shown in the cinema space as part 2006–07 in one composition products of nature such proposal was partially implemented—a group forward to the place where the stone fell, picked of special screenings program as well as in the graphite, coloured pencil, ink on paper. as honeycombs, bones or hay with the cold order of bings called the Five Sisters became protected it up and threw it again. Over two and a half days Penumbral Cinema on the exhibition’s website: Courtesy of the artist and West Baffin of technology results in the deconstruction of the by the Ancient Monuments and Archaeological Long repeated that action 3,628 times, until he had Nicholas Mangan is an artist of the Capitalocene wiekpolcienia.artmuseum.pl. Eskimo Cooperative. cognitive and sensory structures guiding our Areas Act. Latham also proposed the erection walked around the entire chain of mountains, epoch. He pursues long-term research projects perception of reality. The artist manipulates familiar of large sculptures, in the form of books (Latham then replaced the rock where he found it. in which he tracks processes occurring over Untitled substances to undermine the logic of the material. often used the theme of books in his work) on the centuries and complex links between global 2009 He seeks ruptures and holes in scientific discourse, summits of the bings, emphasizing the cultural capitalism, exploitation of resources, and graphite, coloured pencil, ink on paper. our customs and our notions of the shape of nature. connotations of the 19th-century bituminous bings. destruction of the landscape, the interests Courtesy of the artist and West Baffin He explores and explodes them using alien matter. Despite formal similarities of the bings to American of powerful corporations, global politics, wars Eskimo Cooperative. He has created a sleeping bag filled with hay, earthworks (Robert Smithson or Michael Heizer), • 42 and migrations. He creates essayistic narratives • 44 a boulder emerging from a scanner, and a map Latham was closer to the ready-made tradition, from the perspective of deep time, reflecting Untitled displaying clumps of dust instead of continents. the auto-destructive art of Gustav Metzger as well Antje Majewski geological processes, long-term transformations Krzysztof Maniak 2012 What has been drilled into us in the laborious as the political and ecological artistic practice (b. 1968 in Marl, Germany) of the environment, and their consequences. The (b. 1990 in Tuchów, Poland) graphite, coloured pencil, ink on paper. process of study, what has been measured and of Joseph Beuys. Nominating bings to the rank artist’s works arising out of his research employ Courtesy of the artist and West Baffin included in instructions for use, disintegrates of landscape-as-art can also be read as the Passages conciseness and straightforward explanations, A Sculpture for Insects Eskimo Cooperative. in Lamas’s work. We recognize only fragments abolition of a dichotomy between what is “natural” 2019 while adopting expansive forms combining 2019 of the world as we know it. The rest of it is parcelled and what is “artificial.” oil on canvas. Courtesy of the artist and many complementary elements: photos, videos, mixed technique. Courtesy of the artist. Untitled out and shifted into other arrangements. The artist neugerriemschneider, Berlin. installations, objects, sculptures and collages. The lawn outside the Museum on the Vistula behind 2016 is fascinated by the remnants of things, organisms the terrace of Paloma bistro. graphite, coloured pencil, ink on paper. and discourses. As an archaeologist he digs them The large-format oil painting Passages (2019) This is the case with the project Nauru—Notes Courtesy of the artist and West Baffin up, but he does not attempt to recreate the whole by Antje Majewski portrays a magnified view from a Cretaceous World, fragments of which The works of Krzysztof Maniak begin to arise Eskimo Cooperative. from the fragments he finds. To the contrary, • 41 of the delicately crafted, sinuous passageways are presented in the exhibition. Its protagonist during the artist’s walks through forests, by questioning historical determinism, he magnifies that bark beetles burrow in the trees that is coral limestone, a deposit arising from fragments meadows, and hills in his hometown in the Lesser Untitled the fragmentation of data. Lamas’s artistic practice Richard Long they infest. The artist visualizes the passages of corals mixed with the remains of sea organisms, Poland Voivodeship. These places are both the 2016 provokes questions on the rapid obsolescence (b. 1945 in Bristol, UK) created by the bark beetle (Ips typographus) which commonly occurs in the Republic of Nauru, background for his activities as well as provide the graphite, coloured pencil, ink on paper. of technology and methods for storing information. and the spruce wood engraver (Pityogenes an island nation in Micronesia. Mangan’s film building materials for his temporary installations Courtesy of the artist and West Baffin For his sculptures, the artist often himself proposes Throwing a Stone around MacGillycuddy's Reeks chalcographus) in the monumental landscape traces the history of cones of coral limestone and are used as props in performances. Over Eskimo Cooperative. the appropriate architecture, as an integral 1977 format using painterly qualities that deftly straddle which were removed from Nauru and erected the past decade, Maniak carried out hundreds part of the installation. Shelves and brackets, black-and-white photograph, graphite and colour the figurative and the abstract. During extended in the courtyard of Nauru House, a 52-storey of interventions, work with objects and actions: The works of Manumie Qavavau—an Inuit drawers, cabinets and chests left open a crack, pencil. Courtesy of the Van Abbe Museum, periods of drought experienced in recent years, tower built in Melbourne, Australia, in 1977. The from simple actions (trampling down paths, artist, drawer and meticulous print-maker— place Lamas’s objects in a kind of post-human Eindhoven. monoculturally raised spruce trees can become building was the symbol of the wealth of the squeezing through blackthorn bushes, measuring flow between two extremes: narrativity and archive, which, as if borrowed from the future, weak, transforming them into veritable breeding micro-state, whose main source of income was the spacing between trees using his own body, surrealism. Transformation is a recurring theme, could be a souvenir left over from our world— “Why stop skimming stones when you grow up?” grounds for these beetles. This leads to drastic opencast mining of phosphorites, exported for the etc.) to more extensive, multi-stage ones (e.g. suggesting a fluid relationship between the documentation of our obsessions and rituals, our ecological and economic consequences. The vast production of fertilizers. The rapacious exploitation finding deer bones, ending with their burial— human and animal world, as well as between need for classification, and consumerism. Richard Long is one of the most important and increase of bark beetles has become an indicator of Nauru’s resources quickly led to devastation Untitled, Deer, 2018). Each of the exercises nature and technology. In his drawings, the best-known creators of land art. He bases his entire of an unbalanced ecosystem, provoking questions of the landscape and environmental collapse, performed by Maniak in a rural environment whale becomes a huge ship with a hull and mast artistic practice on solitude, often in distant and about biodiversity, sustainable development, which practically prohibited agriculture on the shows—with humorous literalness—the instead of a dorsal fin; a woman lies on a bed hard-to-access sites around the world, on hikes climate change, and resilience. The painting island. Today the residents of Nauru survive largely “artificiality” of nature as a concept, entity and of seaweed, having a fish fin instead of a leg; and excursions lasting several days, documenting and history of the bark beetle are interwoven on low-quality, imported, canned foods. The rapidly experience. Nature is “produced,” becoming such and the birds and fish alternate with hooks and • 40 his course using photographs, drawings, maps and with Majewski's own family history—the artist depleting phosphorite reserves and the food constructs as a bouquet of wild flowers in a vase, harpoons, representing the interdependence texts. Long often intervenes in the environment follows in the footsteps of her ancestor, Karl crisis led to political and economic destabilization a wheat field, or a commercial forest. between their lives and people's lives. Along with John Latham he traverses, leaving behind traces of his presence. Leberecht Krutzsch (1772–1852), a researcher of the country, which declared bankruptcy transformation, there is also potentiality—a small (b. 1921 in Livingstone, North Rhodesia, Using primitive materials found in the area—stones, of soil chemistry and bark beetles at Germany's in 2004 and was consequently forced to sell the A Sculpture for Insects is both a destruct as well man holds two giant bird wings in each hand, now Maramba, Zambia, d. 2006 in London, UK) sticks or pieces of wood—he arranges simple, first forest university. His grandson—Hermann famed Nauru House. In 2005, the cones of coral as effect of interspecies collaboration. The seeming to consider the possibility of escape temporary sculptures, often in the shape of a line, Krutzsch (1819–1896), a professor at this same limestone disappeared from in front of the tower. installation—presented outside the Museum or the potential to become another being. Derelict Land Art: Five Sisters cross or circle. Photos of temporary, delicate academy—was instrumental in developing In December 2005 Nauru’s only airline suspended building—is another materialization of the work, 1976 interventions in an empty, harsh landscape, such sustainable forestry practices. its operations for financial reasons. As a result the which was first exhibited in the artist's garden Manumie Qavavau is known for his graphic wood, photographs, glass jar and shale. as A Line Made by Walking, a simple track trodden country was temporarily cut off from the world–for in the summer of 2019 where it served as a feeder works and intricate compositions with ink and Courtesy of the Tate: Purchased 1976. into a field by the artist, have become his most Passages is a part of the The Forest exhibition, almost a year the only way to get there was by and shelter for insects. It consists of prefabricated colored pencil. His interests include Inuit legends famous works. In his sculptural activity, Long also which consists of paintings, videos, and ships that rarely sailed to the island. organic elements, such as polypore, honey and mythology, Arctic nature and illustrations Five Sisters Bing introduces into gallery spaces the sticks and stones collages from archival materials, in which Antje or a hornet's nest, and products resulting from the of contemporary Inuit life. Along with depictions 1976 gathered during his travels, or chips of rock from Majewski transfers her often globally oriented Mangan became interested in the island’s history exploitation of natural resources, such as sugar of the sea, a recurring theme for Qavavau books. Courtesy of the Tate: Purchased 1976. quarries, arranging them into simple, geometrical attention to the more local ecosystem— when he came across an offer of excursions and chocolate. The presence of the sculpture for is Inugagulligaq, or members of the Inuit tribes compositions based on the motif of concentric currently threatened by human intervention. to Nauru, stressing the uniqueness of its barren, non-humans provokes questions about what and referred to as little people. The artist's inspiration APG (Artists Placement Group)—an artistic circles, lines or spirals. The starting point for these works are Central almost lunar landscape—one ofthe republic’s who we will want to save being witnesses of the stems from the stories told to him by his father, initiative founded in 1966 in London by John European forests, imperiled by record high concepts for recovering from its economic mass extinction event, and whether the things Inugagulligaq, who lives in an Inuit society. Lathamand and Barbara Steveni (b. 1928 The status of the British artist’s practice, the temperatures in recent years, above all the collapse. Another idea for resolving the crisis was we call art today will find any new function Qavavau is a representative of already the next in Mashhad, Iran)—was a radical experiment fundamental issue of which is man’s relation deforested Flechtingen Hills in Saxony-Anhalt to lease out a portion of the island to the Australian in a reality after the “human era.” generation of Inuit artists who have contributed aimed at changing the marginal role and to nature and the landscape, remains ambiguous. and the forests around Tharandt, a town located government for the purpose of refugee camps, to the Canadian GDP—the art of this indigenous position of artists in society. APG's ambition For many critics Long represents yet another in the Ore Mountains on the border between which still exist to this day, where migrants seeking peoples has been selling well since the 1950s. was to "delegate" the artist from their isolated, incarnation of the 19th-century white colonizer and Germany and the Czech Republic. The artist's to reach the coast of the continent are housed. However, Inuit life has not improved—the encapsulated in her / his own codes world of art, conqueror; the artist has been accused many times grandfather, forestry scientist Heinrich Krieger inhabitants of Nunavut suffer from poverty, are to a non-artistic environment associated with (e.g. by Rasheed Araeen) of failure to interrogate (1887–1966), avidly photographed this area, The words allegedly spoken by Bernard • 45 plagued by alcoholism and domestic violence. paid work: offices, private companies, service his own privilege, a lack of interest in the condition especially around Tharandt. He was especially Dowiyogo, country’s corrupt president, ironically Art, especially traditional drawing, is the only companies, hospitals, etc. Art under APG was of local inhabitants, and ignoring the political, social taken by the forest’s capacity as a dynamic system sum up Nauru’s story. When he was forced to Manumie Qavavau chance for getting out of poverty. to aid in “making decisions,” and the artist— and ecological problems afflicting the sites he that is much more fertile, resilient and lush when resign in 2003, he left for the United States, (b. 1958 in Cape Dorset, Qikiqtaaluk, Nunavut) by undertaking daily, paid work outside the visits. He has also been accused of naïvely various species grow in it than when it is planted where he died from diabetes and heart failure— Qavavau’s works are the real end of nature, world of art—was to play the role of a creative romanticizing nature, constructing a false image as a monoculture. The works from the The Forest illnesses common among inhabitants of the island, Untitled i.e. nature understood as a setting of action “incidental person.” APG operated until 1989, but of visited places as savage and unspoiled, and exhibition are closely linked to the artist's family attributable to their poor diet. Just before his death 1994–95 uncontaminated by human interventions. its mission continued until 2008 under the banner treating the landscape as a pure background history, showing how all the generations are the former president supposedly proposed that to graphite, coloured pencil, ink on paper. We observe the end of the world through the of O+I (Organisation and Imagination). isolated from the lone artist / wanderer, just affected by the symbiotic relationship betweenthe rescue the island’s economy, the coral limestone Courtesy of the artist and West Baffin glass of a broken bottle, but the world also looks waiting for his creative intervention. forest and the human species. remaining on the island should be used Eskimo Cooperative. at us, in the form of a glacier with the head

60 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 61 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

of a large bird ready to attack; the human species The performance Summer 1987, 15 July – 15 August, catastrophe and stories of the witnesses of the expedition by American astronauts, Noguchi built is trapped together with other various species • 47 Lillehammer was created during an artistic plein- • 50 tragic events. In the years since, the artist has a model of a monument presenting a simplified, of animals, fish, and birds in a monstrous air in Norway (from Poland also Jan Berdyszak, “resuscitated” many of these objects, submitting geometrical human face calling to mind both problem. The artist’s drawings are also a record Shana Moulton & Nick Hallett Grzegorz Kowalski, Danuta Mączak, and Jan Bruce Nauman them to a careful process of renovation, full ancient images and a futuristic vision of humanity. of nightmares that torment him in connection Stanisław Wojciechowski participated in it). (b. 1941 in Fort Wayne, Indiana, USA) of reverence. Nishiko stresses that the sutures and The monumental project, built on a sand foundation, with the sixth mass extinction and the Shana Moulton The artist worked with bread leaven, placing “scars” on their surface serve as physical testimony was supposed to be located in the desert, “in some irreversibility of the changes brought about by the (b. 1976 in Oakhurst, California, USA) it in a swampy area of a Norwegian forest, and Eat Death to the catastrophe. The Repairing Earthquake unwanted place,” and visible from space (to indicate Anthropocene era. In his delicate, subtle—at first covering it with fabric. The leaven required care— 1973 Project has passed through several stages, during the scale of the monument, the nose alone was glance—drawings, the ice cracks, the horizon Nick Hallett adding water and flour, heating with the flames lithograph on paper. Courtesy of the Van which the artist publicly repaired the found objects supposed to be over 1.5 km long). Noguchi’s burns, but the tourists are blithely camping, being (b. 1974 in Boston, Massachusetts, USA) of a bonfire built close by, removing the crust. After Abbe Museum, Eindhoven. (2011–12), built special cases for them, and turned work is still accompanied by the question: Does watched by hiding indigenous Arctic inhabitants. four weeks, it grew to a diameter of one and a half them over to “foster parents” who agreed to take a civilization stubbornly aiming at destroying its Whispering Pines 10 meters. The organic sculpture—created in the harsh Bruce Nauman is one of the most important living the objects in (2013), or commissioned drawings own species and the entire planet deserve any 2019 Scandinavian landscape, subject to changes and American artists. In the early 1960s he studied of lost objects, based on the recollections and memorial? If we gazed at Earth from a cosmic video, 35’00”. Courtesy of the artist. interactions with other organisms—was a testament mathematics and physics at the University oral descriptions by the victims (2018). For seven distance, we would want to see a human face? to transformation, even a spiritual transformation. of Wisconsin, while also expanding his interests years after the tsunami, Nishiko travelled to the • 46 Shana Moulton works at the intersection of video, in the field of art. In 1964 he decided to abandon coastal town of Tofino in Canada, where she performance and installation art. In 2002 The exhibition also presents works on paper from painting for good, and a year later began art studies gathered remnants of Japanese materials carried Robert Morris she launched the Whispering Pines series the For the Earth series (1980s), situated in California. Since then he has pursued his own off by the sea and tossed up on the opposite (b. 1931 in Kansas City, Missouri – d. 2018 in Kingston, of video works, named for a section of cabins amid the projects “cosmic sculptures,” including consistent but highly varied artistic practice, coast of the Pacific. While it is now hard to find • 53 New York, USA) in a campground near Sierra National Park, Sculptures for the Earth from 1974 implemented freely moving among numerous media: sculpture, remnants of the cataclysm in Japan itself, where where she was raised. In her films Moulton in the Swedish town of Ubbeboda. This sculpture performance, film, sound, photography, installation, thorough renovation work was conducted and OHO Earth Project plays the heroine, named Cynthia, the alter ego consisted of a hollow hemisphere carved into the video, drawing and graphics. Nauman’s work, huge quantities of concrete were poured to protect 1969 of the artist. Cynthia, suffering from agoraphobia ground and a small, round hill next to it formed which has thousands of ardent followers all over against a recurrence of the waves, fragments Catalogue – The Šempas Family, Students’ lithograph on paper. Courtesy of the Van and hypochondria brought on by the toxicity from the excavated earth of its neighboring the world, as well as hundreds of implacable critics, of material traces of the tragedy continue to reach Center Gallery in Belgrade Abbe Museum, Eindhoven. of the world around her, refuses to leave her hollow hemisphere (162 centimeters deep, i.e. stands out for its unusual precision and intellectual Canada. The artist has catalogued and numbered 1976 home. In her colourful hallucinations, which are the artist's height). Murak's art is characterized rigour. The artist tests the possibilities of art, which 1,249 pieces of microplastics gathered in Tofino, Courtesy of the Moderna galerija, Ljubljana. Robert Morris was one of the most prolific sometimes the result of unconventional self- by a conservative approach to the natural he treats as a tool for examining the fundamental which by lingering in the oceans pose a constant American artists in the second half of the medication, items of everyday use come to life environment—treated as a divine gift, deserving conditions and manners of human existence in the threat to the flora and fauna there. Group Schooling in Čezsoča 20th century. He worked as a theoretician, and begin to function contrary to their original of protection and respect, but at the same time, world. He avoids unequivocal statements, often 1970 sculptor, and conceptual artist, and his works purpose, offering surrealistic solutions. Routine constituting a depository of resources for humanity. blurring and complicating the meaning of his The sweeping multimedia Repairing Earthquake 5 b / w photographs. Courtesy of the Moderna and extended essays had a huge impact actions performed obsessively by the heroine works, seeking to make them more proposals for Project is not just witness to a tragedy, but also galerija, Ljubljana. on the growth and intellectual foundations transform into bizarre rituals with a complex systems of thought than clear statements. His tangible proof and visualization of the climate crisis: of minimalism. Morris also practised land art. choreography. Seeking a remedy for her anxiety intellectual patrons are Samuel Beckett and Ludwig rising water levels, meteorological anomalies, the Summer Projects His first direct intervention in the landscape and fear of her surroundings, Cynthia explores Wittgenstein. Nauman places the body (emerging problem of non-biodegradable waste lingering 1970 was Steam in 1967, an installation comprising various methods of meditation and relaxation, • 49 from performance art and body art) and language in the oceans. Through the painstaking repair video 29’11’’. Courtesy of Moderna galerija, a layer of rocks, from under which puffs approaching spiritualism and New Age philosophy. (alluding to the conceptual tradition, which is close of found objects, Nishiko appeals for vigilance and Ljubljana. of steam emerged. The artist was interested The world depicted in Moulton’s works, accosting Peter Nadin & Natsuko Uchino & Aimée Toledano to him) at the centre of his artistic reflections. concern—values particularly precious in uncertain in prehistoric cultures, early humans’ relations the aesthetic of kitsch, stuffed with goods and times of planetary change. The Šempas Family with natural materials, and Neolithic astronomical substances of unknown origin, is a subtle criticism Peter Nadin The lithograph presented at the exhibition, Eat 20 b / w photographs, photo by Bojan Brecelj observations. The fruit of these inquiries of consumerism propped up by self-help guides (b. 1954 in Bromborough, England) Death, is one of numerous works in graphic form 1971 is Morris’s most famed and spectacular land art and the advertising industry. which Nauman creates based on various types Courtesy of the Marinko Sudac Collection. project, Observatory, an earth construction in the The First Mark of linguistic games. In them the artist manipulates Netherlands composed of two mounds, arranged The ecofeminist spirituality and exploration 2008 words, blurring their meanings by repetition • 52 The activities of the Slovenian OHO group— in concentric circles, the outer one having of alternative models for life are also essential video 9'13". Courtesy of the artist. and transformation, constructing surprising active from 1966–71 (these dates are rather a diameter of 71 metres. The work is arranged elements of the narrative of Whispering Pines anagrams and palindromes or bringing out their Isamu Noguchi arbitrary)—are described as “transcendental to mark the spring and autumn equinoxes as well 10, a continuation of the film series begun years Peter Nadin studied fine arts at the University “hidden” meanings—here stressing the word eat (b. 1904 in Los Angeles, d. 1988 in New York, USA) conceptualism.” The development of the group as the winter and summer solstices. Morris before by Moulton in cooperation with composer of Newcastle. In 1976, he moved to the United as forming the core of the word death. But this can be divided into three rather distinct phases. referred to his work as a “modern Stonehenge.” Nick Hallett (born 1974). The video opera revolves States, where he worked as a construction work is not only a conceptual / philosophical play Memorial to Man In the first phase, members of the group devoted around Cynthia’s anxiety caused by the climate worker, wrote poetry, and painted. Together with on language. Like the famed Pay Attention (1973), 1947 / 2020 themselves to “reism,” a philosophical and The exhibition includes three selected crisis. Realizing the scale of the ecological Jenny Holzer he ran an "artist consulting office" Eat Death is a performative statement, phrased photography, digital print, paper. ©2020 The artistic project based on a non-anthropocentric lithographs from Earth Projects, a set of ten catastrophes playing out on earth, the heroine offering practical aesthetic services and with in the imperative. The issue of the inevitability and Isamu Noguchi Foundation and Garden Museum, view of the world and discovering things as they large-scale land-art projects designed by Morris, prepares for an internal transformation and Chris D'Arcangelo, an experimental gallery at 84 omnipresence of death, transience, and entropy New York / Artists Rights Society (ARS), New York. are, a world of things, where there would devoted to phenomena such as “sandstorms, overcoming of her reclusive attitude. An inner West Broadway (where Jeff Koons, Dan Graham, slowly devouring all, is one of the threads continually be no hierarchical difference between people earthquakes, ploughed fields, sudden voice counsels her to face her fears, leave and Daniel Buren presented their works). In 1987, recurring in Nauman’s work. Memorial to Man, also called Sculpture to Be Seen and things—seeing things beyond their function. temperature changes, Indian mounds, concrete home, and fight to defend the environment. This Nadin bought the nineteenth-century Old Field from Mars (1947), by Isamu Noguchi is the earliest They devoted themselves to, inter alia, creating dams, formal gardens, the steam rising from city is accompanied by a melodic call by the famed Farm in the Catskill Mountains, New York, devoting In the context of climate catastrophe, Eat Death can dated work shown in The Penumbral Age. But the "popular art" that could be found on matchboxes streets, natural disasters and their consequences, activist Julia “Butterfly” Hill, who in an act of civil himself to farming and animal husbandry. In 2006, be understood as an indication of the overriding imagination of the artist creating it outpaced the sold in bazaars. In the second phase, the group suburban hedges and gravel paths, burning disobedience lived for nearly two years (1997–98) he published the novel The First Mark: Unlearning imperative of the action of the human species. development of technology and the flow of events. established a dialogue with the contemporary industrial waste, and dumps for huge quantities at the top of a 200-foot-tall sequoia in California How to Make Art. With his characteristic irony, Nauman exposes the The monument to humanity, a sand model of which artistic avant-garde: the artists used the of materials” (Earth Projects, 1969). In Morris’s called Luna to protest logging by the Pacific metabolic mechanism driving human civilization, is captured in a black-and-white photograph, was principles of Arte Povera, Land Art, Conceptual vision, the earth is an object subjected to endless Lumber Company. “What is your tree?” The film The First Mark was made in collaboration which for thousands of years has literally fed supposed to be viewed from Mars at a time when Art, Anti-form, etc. Many of their activities took “terraforming”; the vast scale of human activity is the question asked in her aria by Julia Butterfly, with the Japanese agriculture and ceramics artist on death, killing to survive, failing to find another there were no longer any people left on Earth. place in nature and consisted of poetic and has such a big impact on the planet that its played in the opera by vocalist Katie Eastburn. Natsuko Uchino and film director Aimée Toledano. path to development than the “accumulation through transient interventions using readily available effects cannot be separated from what is usually This succeeds in mobilizing Cynthia to emerge It is a record of farm work, a meditation on an artist's extinction” characteristic of the Necrocene epoch. Noguchi, an American artist of Japanese origin, materials: strings or sticks. In the last phase, called “natural processes.” Landscape and from her psychedelic solitude. social role, and the need to go beyond stubborn worked across numerous media: sculpture, OHO members undertook to leave the world of environment, culture, architecture and industry, divisions: between art and non-art, nature and architecture, design, spatial planning, and art through a combination of Conceptual Art represent a single continuum shaped at every culture, the world of humans and non-humans. ceramics. Onto American modernism he grafted and a kind of esoteric and ecological approach. moment by processes of human and non-human In the 1990s, Peter Nadin visited Cuba as a United elements drawn from the art of East Asia, The group’s composition was changing, sources. For a reality in which man no longer States delegate to the South American Beekeepers’ • 51 particularly Japan and China. In the 1920s Noguchi especially in the first phase, when OHO constitutes the central touchstone, Morris • 48 Conference. He observed that in Cuba farm assisted Constantin Brâncuși in Paris, and after functioned more as an artistic “movement,” designed artistic works surpassing the human work is often combined with cultural activities: Nishiko returning to the US, for several decades he created which was attended by representatives of various spatial and temporal scale—they are so big Teresa Murak theater, dance, or visual arts— the villages had (b. 1981 in Kagoshima, Japan) set designs for dance performances by the disciplines: poets, filmmakers, sculptors. that they cannot be encompassed by our vision (b. 1949 in Kiełczewice, Poland) an abundance of local community centers with distinguished choreographer Martha Graham. in their entirety, and they could exist for tens stages for dancing and small galleries. Inspired Repairing Earthquake Project With time, he began to execute public projects, The documentation presented at the exhibition of thousands of years. These unrealized projects Photographs from the series Summer 1987, by this discovery, he soon returned to practicing art, 2019 / 2020 including playgrounds, fountains, and urban parks. focuses on the last phase of the group's seem even more telling in the Anthropocene 15 July –15 August, Lilehammer, Norway utilizing in his sculptures materials found on a farm, installation, wooden platform and objects. After the attack at Pearl Harbor in 1941, the artist existence. The film Summer Projects 1970 epoch, in which fantasies of shaping entire 1987 amongst others, propolis, egg shells, and honey. Courtesy of the artist. became involved in political activities. For seven is a review of the group's actions in various planets to the human will are paradoxically black and white photographic DOP prints. Merging agriculture, poetry and art is the unique months he stayed voluntarily at an internment personal configurations, implemented fulfilled, leading to climate catastrophe. Museum of Modern Art in Warsaw. way in which Nadin experiences the landscape “In my point of view, extreme care and dedication camp in Arizona, where other Japanese-Americans outside the gallery, described using diagrams In this situation, can we imagine more fitting (also through its "consumption") and in which generate a potential for healing,” says Nishiko, from the West Coast were forcibly detained. and instructions. In 1970, OHO was invited monuments than a gigantic cloud of dust Teresa Murak has been cultivating a unique he is building new interspecies relationships. whose extensive Repairing Earthquake Project has to participate in the exhibition Information created by buried jet engines (Dust), a mound form of land art since the 1970s, referring to the been ongoing since 2011. It began shortly after the The creation of Memorial to Man was influenced at MoMA in New York. In response, the artists of boulders erected in a lake and a basin in the relationship between the human body and other tsunami and the earthquake preceding it destroyed by the experience of deep anxiety connected with then focused on activities they referred earth representing its negative reflection Pits( forms of animate and inanimate matter (cress, a large portion of the Japanese coastline. Nishiko the Cold War and the atomic attacks on Hiroshima to as "šolanje" (schooling), organizing two and Piles), or covering the entire surface of a river mud, leaven, etc.) while drawing on pagan and headed then to the disaster-stricken Tohoku region, and Nagasaki in 1945. More than two decades summer sessions in the villages of Zarica and with a layer of burning oil (Burning Petroleum)? Judeo-Christian spirituality. where she collected objects destroyed by the before the first successful lunar Čezsoča. They did not work on any specific

62 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 63 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

project, but in a conscious and conceptual limitations and the limiting of human activities, 1960s aimed at persuading people to direct their way approached living, cooking, walking, • 55 • 56 • 57 multiplicity of agencies and human and non- activity toward creating a balanced, sustainable and breathing together, looking for patterns human relations. The outcomes of her works world. As far back as the ‘60s Rosołowicz of behavior and relationships with each other Prabhakar Pachpute & Rupali Patil Maria Pinińska-Bereś Agnieszka Polska range from urban axes and architectural projects, feared a catastrophe threatening the planet, and with nature. They were primarily mindfulness (b. 1931 in Poznań, d. 1999 in Kraków, Poland) (b. 1985 in Lublin, Poland) through geological fantasies, excavation sites and self-annihilation of Homo sapiens caused exercises, through which they trained in order Prabhakar Pachpute to underwater sculptures.” by environmental destruction and nuclear to perceive OHO as a “collective body.” During (b. 1986 in Chandrapur, India) Annexing the Landscape Glass of Petrol wars. He clearly realized the consequences the exercises members collectively discussed 1980 2015 / 2020 The best-known project in public space designed of the conflicts inherent in human activity. But the possibility of abandoning art and completely Rupali Patil vintage print, paper. Courtesy of Maria digital print, banner. Courtesy of the artist. by Joanna Rajkowska is Greetings From his aim was not so much to limit this activity changing the way they functioned within society. (b. 1984 in Pune, India) Pinińska-Bereś and Jerzy Bereś Foundation Jerusalem Avenue (2002), in other words the as to consciously mitigate the tensions and In April of 1971, the main members of the group and Galeria Monopol. In her films and graphic works, Agnieszka Polska famous artificial palm tree on Charles de Gaulle undesirable effects generated by it, in order settled on an abandoned farm in the western Dinner with Dead Machines often makes a sudden change in perspective roundabout in Warsaw. The work’s meaning has to create optimal living conditions for individuals part of Slovenia and started a community—the 2017 Praying for the Rain (temporal, spatial, symbolic)—a radical leap changed many times. Originally the palm was and entire societies. The model of “neutral action” Šempas Family. Meditation, cultivation of land, engraving / MDF, wood, ink, watercolour, 1977 / 2020 of scale within a single work. Departing from intended to recall the long history of Polish / propagated by Rosołowicz, in theory lacking any daily drawing sessions, weaving, ceramics, gouache. Courtesy of the artists. digital print, paper. Courtesy of Maria a detail or individual history, Polska fluently Jewish relations and draw attention to the tangible, utilitarian functions, was intended to become and animal husbandry were all a continuation Pinińska-Bereś and Jerzy Bereś Foundation passes to a narrative on phenomena affecting painful absence of the Jewish community from a universal solution for the entire planet. The of OHO’s hitherto searches into posthumanism, For many years, Rupali Patil and Prabhakar and Galeria Monopol. the entire planet or even the solar system. In one contemporary Warsaw. With time, however, the artist believed that his concept should be realized spirituality, and land art. After a year, the family Pachpute have travelled around the world drawing story she combines facts, speculations and artist’s original aim was blurred, as the palm itself, first in the fields of art and science, particularly went their separate ways, only Marko Pogačnik attention to the mining industry, agriculture, factory Sunset on a Lake fictions. She examines the relations between a seductive but alien element in public space, architecture, urban planning, physics, cybernetics remained in the village, who continues to work farming of animals, and the contribution of human 1984 science and language, sound and image, became a cult symbol of the capital, surrounded and engineering. for the benefit of the local community and activity to irreversible planetary change. In their plywood, canvas, acrylic. Courtesy of the Wiktor experimenting with stimuli exerting a strong many times by artists and activists during various environment while attempting to “heal the land” works they attempt to capture the bonds between Ambroziewicz Museum of the Chełm Land in Chełm. physical impact on viewers. happenings, protests and manifestations. In 2019, Rosołowicz also elaborated his theoretical through his original “lithopuncture” method. geographically distant communities of miners from the UNEP / GRID-Warsaw Centre, in conjunction deliberations in conceptual proposals such Australia, Germany, India, Poland and Turkey, who Maria Pinińska-Bereś was a sculptor and The narrators of her films include historical figures, with Joanna Rajkowska and the ad agency Syrena as the Neutrdrom, an object designed at the are close to each other in their similar attachment precursor of women’s art in the 20th century, best- forgotten conceptual artists, demons, and even Communications, organized an action called Wrocław ’70 symposium comprising a cone to tradition and respect for coal, as well as their known for her subtle, personal, ironic sculptural personified stars. In the film The New Sun (2017) Death of the Palm Tree, when the tree symbolically 100 metres high and a sphere with a diameter love for the tools they use to perform their work. works. Critics often identify feminist aspects the personified Sun gazes from a distance at Earth withered, the green treetop temporarily replaced of 35 metres, which inspire human creativity • 54 Together the artists create maps of experience and in her work, but the artist distanced herself and human actions with tenderness and sadness. by drooping, drab brown leaves. This action and also serve as an ideal space for performing practice, tracing cross-border connections arising from such interpretations, while acknowledging In the video The Demon’s Brain (2018), inspired performed on one of the most visible symbols neutral actions. Creatorium of the Millennium Dennis Oppenheim from devotion to labour. They are best known for the female figure and the relation of the body by Andreas Malm’s book Fossil Capital, the of the city was intended to draw public attention Stalagnatic Column, presented in the exhibition, (b. 1938 in Electric City, Washington, d. 2011 in huge, hypnotic drawings made with coal directly with the environment as major themes in her artist portrays the fate of a medieval messenger, to the climate changes caused by man and to warn is another scientific / artistic device designed New York, USA) on walls, and for murals in which surrealistic motifs work. The documentation of actions presented whose adventures confront us with the sources against their consequences. Contrary to the dreams by the artist. The human role in this project combine with critical political, social and ecological at the exhibition come from the late 1970s and of contemporary problems of industrialization of some, climate change will not cause exotic trees is reduced to creating and maintaining Directed Harvest commentaries. The installations prepared by Rupali early 1980s, when Pinińska-Bereś created and global warming. The Happiest Thought to grow in Poland, and the society will not cash in— conditions allowing geological processes 1966 Patil and Prabhakar Pachpute are suggestive actions and objects using pink banners. All (2019), which we present in connection with or figuratively “crack coconuts”—on the increased to freely proceed on a scale of deep time—over photographs, map and typescript, paper, mounted landscapes of the end of the future, examining the of the objects used in her performative actions The Penumbral Age in special screenings in the temperatures. The plastic palm tree in the centre the course of a thousand years, the dripping on board. Courtesy of the Tate: Presented by the consequences of exploitation of the environment were selected with extreme precision and planetarium of the Copernicus Science Centre, of Warsaw takes on a new meaning, becoming of water saturated with calcium carbonate would American Fund for the Tate Gallery, courtesy by humans and their machines. The Anthropocene presented as autonomous installations after is a video essay on the largest mass extinction a disturbing symbol of the breakdown in relations create a column one meter tall. The Creatorium of an anonymous donor 2000. epoch is played out in this process, where man completion of the actions. The banners not to date, which occurred over 250 million years ago between the human species and the planet—a local provides a model example of “neutral action,” acts as a gigantic geological and ecological force, only served as props in performances, but also and wiped out nearly 90% of life on earth. monument to the Anthropocene. which does not consist at all of passivity, but Dennis Oppenheim was a pioneer of conceptual art, shaping the surface of earth on a huge scale while as an element defining her relation to the world of bringing human activity closer to the rhythms land art, and body art. He was one of the first artists altering the future of the entire planet. and identity as an artist. Pinińska-Bereś’s work In Glass of Petrol (2015), a slender wineglass The work A Nest, shown at the exhibition, is a real of the environment and the planet. to use film and photographic technologies in the is characterized by a special, sensitive and close full of petrol is placed against a deep black bird’s nest which the artist found at the top of the context of performance, and examined the concept For Patil and Pachpute, the experience of working relationship to the environment, as an ephemeral background, in a space without any reference artificial tree during the Death of the Palm Tree of site-specific art. In his “earthworks” created in the and living conditions in a region dominated by the surrounding but also subjected to the senses. points, which may call to mind the boundlessness action. As Joanna Rajkowska writes: “A tangle 1960s and 1970s, analysis of social and industrial industrial exploitation of nature is the foundation Her artistic actions redefine humans’ relation of the cosmos. It is a collage of two photos found of numerous branches—the nest was insulated with systems overlaps with observations of nature. for their artistic work. As a coal-based economy, to the surrounding world. Pinińska-Bereś acted by the author on the same page of a magazine down, feathers and mineral wool. My trash is your • 60 In projects from 1970–74, Oppenheim experimented India is shaped to a great degree by mechanical while experiencing the surroundings with all from the 1980s. In one symbolic image Polska home. … Life doesn’t give up. It endures. … I hope the with his own body, examining the changes occurring human activity. The extraction of coal, known her senses: touching, stroking, sniffing, and confronts a photo illustrating an article about birds manage in a better place. After all, they are just Oscar Santillán in the body and its relations to the environment. in India as “black gold,” not only ensures access submerging in it. human dependence on fossil fuels with an ad for dinosaurs who survived the last mass extinction.” (b. 1980 in Ecuador) In the famous video Reading Position for Second to electricity for millions of people, but is the champagne. She managed to create a strongly Degree Burn, Oppenheim lay for five hours on the source of one of the main export goods driving the One of these non-invasive sensuous actions was expressive image, associating with luxury, How Rivers Think beach with a book spread over his chest, exposing country’s economic development. Meanwhile, due Annexing the Landscape, performed during the pleasure and excess a liquid on the surface 2018–19 himself to the direct impact of the sun’s rays. In the to mining, vast surfaces undergo deforestation and plein-air in Miastko in 1980, an attempt to identify of which the characteristic tiny bubbles are still slideshow. Courtesy the artist and 80M2 Gallery. 1980s he focused on machines, whose operation, contamination, degrading not only flora and fauna, with a patch of meadow, an act of alliance with ripening, soon to fill the glass and dangerously • 59 depicted in a series of instructions, he compared but also large-scale plantings of grain, rice and nature. The artist climbed up a hill which had its overflow. No doubt it has already gone to the Before Oscar Santillán sets to work, he conducts to the artistic process. The 1990s and the following cotton, leading to famine. The poor and hungry, slopes fenced with stakes and string, and planted heads of those who have been quaffing it without Jerzy Rosołowicz thorough research. He is driven by curiosity and decade, up until his death, was a period of creating stripped of their land, offer a cheap workforce a flag on the top. While walking back down she moderation over the past decades. (b. 1928 in Winniki, now Vynnyky, Ukraine, d. 1982 a desire to comprehend complex phenomena. large structures in the public sphere, bordering for the capitalist system which has deprived was painting pink the stones she spotted along in Wrocław, Poland) He often cooperates with “scientists, philosophers, on sculpture and architecture. them of everything, relying on a vision of endless the way. Finally, at the foot of the hill, Pinińska- music composers, anthropologists, and all types exploitation of resources which are now running out. Bereś hanged a tablet with a caption saying Creatorium of the Millennium Stalagmatic Column of experts, those who innovate and those who Directed Harvest is one of several earthworks “Temporarily annexed area” on the fence. Praying 1970 keep ancient traditions alive.” In How Rivers created between 1966 and 1970 in which Dinner with Dead Machines by Rupali Patil and for the Rain, an attempt at sensuous tuning • 58 photograph, paper, photogram Courtesy of the Think, Santillán alludes to an anthropology Oppenheim intervened in the existing landscape, Prabhakar Pachpute is a work presenting mining into the innate rhythm of nature, was held near Wiktor Ambroziewicz Museum of the Chełm work by Eduardo Kohn, How Forests Think, treating it like a sculptural material or canvas. machines and tools sitting at the table in a scene Pinińska-Bereś’s home on the outskirts of Kraków. Joanna Rajkowska Land in Chełm. which summed up many years of observations In a wheat field in Pennsylvania, the operator suggesting the Last Supper. In it, the artists Kneeling in the meadow, the artist buried her face (b. 1968 in Bydgoszcz, Poland) by the author on the relations between natives of a combine followed the artist’s instructions, combine all aspects of their artistic practice. They in the grass and tossed out the stones lying about Jerzy Rosołowicz studied at the Academy of Fine of the Upper Amazon region in Ecuador with cutting “linear patterns” through the field before ask, Does the mining industry equate people with the area, forming a space in the shape of a circle. Greetings From Jerusalem Avenue. A Nest. Arts in Wrocław and remained affiliated with the other beings inhabiting this exceptionally rich harvesting the entire field. For Oppenheim the machines? As a result, will humanity pass, leaving Then with a knife she cut out fragments of grass Night, 31 May 2019 artistic community in that city until the end of this ecosystem. Kohn’s book challenges the view crucial aspect of this action was the process only machines, which will be the final survivors with the roots, like soft sections of skin, marking 2002 / 2019 life. For the first few years after leaving school of anthropology as a science setting humans of temporary alteration of the landscape, striking of the great ecocide? Will machines set us free? out a circle using pink banners. At the end of the found object. Courtesy of the artist and the he created paintings inspired by the work of Paul apart from other beings. In his own work, Santillán at the cycle of nature with an industrial intervention. Their answer to the last question is no. What they action, as in a shamanistic ritual, she lay with l'étrangère Gallery, London. Klee and Joan Miró, and also experimented with explores the same geographical region as the Works like Directed Harvest and the similar project propose is a demand for counter-labour. We don’t her face to the sky and her hands outstretched matter painting. In the 1960s he began to organize anthropologist Kohn. During a journey down the Cancelled Crop (1969), in which the artist declined need just less human labour, we need less in the shape of a bowl, waiting for rain. Joanna Rajkowska’s works often take the form his works around pulsing, rhythmic geometrical river the natives call Kushuimi, a tributary of the to use the gathered seed, rejecting the ruthless labour in general, in order to survive as a species Pinińska-Bereś’s sculptural work also related of long-term processes developing over time. compositions. He believed that geometry, inspired Amazon, every 600 metres he collected a sample logic of economics, criticize the instrumental use on a planet exploited to the limits of its capacity. to her ephemeral actions, including what the The artist treats them as living organisms that by absolute, natural forms, stripped of subjective of water containing fragments of vegetation from of nature. They exist today only as photographic The language of Patil and Pachpute’s art artist called “landscape sculptures.” Sunset blossom and age or change with the seasons. warping, constitutes the perfect expression of the the nearby rain forest. The eighty samples were documentation and a set of notes, which according is a sensitive seismograph and a transmitter of the on a Lake, shown in the exhibition, constitutes In her practice, Rajkowska employs varied ideal of “eutral action.” He also created objects then poured into specially prepared slides. When to Oppenheim’s intentions do not refer to a specific contemporary complicity of the human species a material reference to her performative actions. techniques and tools, creating films, objects, and reliefs, often using arrangements of optical the transparencies are illuminated, the seemingly physical object or site, only a process extended in vast processes occurring on a global scale. An elliptical shape was demarcated, this time with installations, happenings etc. She has also worked lenses, which he set in polychromed wood (the abstract, varied forms reveal miniature ecosystems in time, which has long ago passed. a black banner. From the early 1960s Pinińska- on projects in public space, which are always Spherical Reliefs series), metal and glass surfaces containing numerous organisms coexisting and Bereś worked with less-classical sculptural rooted in the specific site, exploration of local (the famed Neutronicons). undergoing shared processes. materials, seeking light, soft structures. She used identity and history, including traumatic and plywood, papier-mâché, and in particular textiles repressed themes, and the existing relationships One of the most important concepts (stitched, quilted, embroidered). The colour pink and organisms inhabiting the area. As the artist in Rosołowicz’s work was “neutrality.” The theory always remained her hallmark. says on her website: “She is interested in the of “neutral action” he elaborated from the

64 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 65 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

•60 •62

Oscar Sántillan, Jak myślą rzeki | How Rivers Think, 2018–19. Bonnie Ora Sherk, Siedząc w bezruchu I | Sitting Still I, 1970 / 2020.

66 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 67 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

called her early works from the 1970s perceived and actively condemned by humans. work, he created nine huge arrows in the snow Spring 2019 In the 1960s, Teibel returned to the United States, • 61 "environmental performance sculptures"—she Her actions are a manifesto glorifying so-called out of red pigment, pointing the way from modern 2019 undertook various odd jobs (mainly photography, found places that could act as stage settings for “weeds”—their vital strength, quiet, stubborn urban construction toward the fields and ink, charcoal, paper. Courtesy of inter alia, for automotive magazines) while in the Gerry Schum her temporary interventions. The performer's resistance, and incredible capacity to adapt forests. In Out of Town the artist demonstrated the artist and the Monopol Gallery. evenings, he studied composing electronic (b. 1938 in Cologne, d. 1973 in Düsseldorf, Germany) presence was supposed to change the perception to successive changes to the environment and a palpable fear of devastation of the environment music at The New School in New York. His work of “dead spaces.” In October 1970, Sherk, while landscape imposed on them by man. on a huge scale and a desire for action on the Stick Man with sound began to connect with his interest Land Art Fernsehausstellung I 1968–69 wandering around San Francisco, came across boundary of the contaminated and the clean, 2015 in neuropsychology and cybernetics. video 32’03”. Courtesy of the Van Abbe Museum, a giant puddle filled with rubbish and building The form of the sculpture Hitch alludes in turn to the devastated and the seemingly untouched. ink, charcoal, paper. Courtesy of Eindhoven. materials—the remains of the construction of the the folk images of the devil Boruta, a figure The photographer Ladislav Paule prepared the artist and the Monopol Gallery. Teibel's commissioned recording of ocean giant 101 Freeway Interchange construction zone. partially derived from a Slavic demon, guardian a documentation of the action, in which on the waves for Tony Conrad's experimental film was Gerry Schum was a visionary artist, filmmaker, The artist returned there with a photographer, of the forest and of woodland animals. Boruta, horizon, a glow of grey smog hovers over the idyllic Tree Trunk a breakthrough. In 1969, a vinyl came out with creator of television programmes, and put on an evening gown and sat there for an hour a pale, unnaturally tall creature with a stern white landscape. 2010 several recorded versions of The Psychologically theoretician. After several years of work on a chair sticking out of dirty water, smoking gaze, could change into wild animals and imitate acrylic, charcoal, paper. Courtesy of Ultimate Seashore consisting of wave recordings; on TV productions, in 1968, with his wife Ursula cigarettes and contemplating the surrounding natural sounds to beguile foresters and hunters. In the series Exclamation Mark Sikora uses this the artist and the Monopol Gallery. the first in the pioneering series environments. Wevers, he decided to open his own “television urban landscape. The spectators were random His actions were intended to protect the forest universal symbol, which overcomes language By 1979, 11 albums containing field recordings gallery,” Fernsehgalerie Gerry Schum. Schum car drivers who had to slow down in this spot against over-exploitation. This makes Boruta barriers, converting it into a three-dimensional In all fields of her creative activity, from were released: jungle, snow storm in the Alps, believed that TV broadcasts and recordings because of ongoing road works. This scene a forerunner of the contemporary advocates object / poster, covered with text and press performance to painting and sculpture, corn fields during a hot summer, morning were the future of the visual arts, and anticipated is a graceful illustration of the concept of “dark for the rights of non-human beings, called clippings concerning urgent social, political and Magdalena Starska depicts the close coexistence in a swamp, etc. Teibel was interested in the that they would supplant outdated and exclusive ecology,” proposed several decades later for by Latour, whose role can also be fulfilled ecological issues. In the version presented at of the animate and inanimate. She places psychological and therapeutic effects of his galleries and museums and facilitate access by philosopher Timothy Morton—the boundaries by artists, like Anna Siekierska herself. the exhibition, the stroke of the exclamation mark humanity in the position of a species, then recordings. He wanted to create a soothing to art for millions of people around the world. between what is natural and unnatural, artificial rises toward outer space and Earth serves as the reintroduces it into the chain of material, mutually soundtrack for living in an urban environment. He also viewed “television exhibitions” as works and organic have been blurred. dot. The whole suggests an ecological, planetary dependent beings. In her paintings and drawings, The series environments was a pop-cultural of art in themselves, and treated them not only memento of the end of human civilization. the artist fantasizes and imagines an entirely new phenomenon, perfectly inscribed in the spirit as a tool enabling recording and transmission In the mid-1970s, Bonnie Ora Sherk decided reality, and is interested in the edges of man’s of the late 1960s and early 1970s—when yoga, of artworks, but primarily as a medium operating to take a more active approach to urban • 64 In his graphic designs, Sikora also pursued relationship with what we call nature. Certain vegetarianism, new age, pacifism, and ecology under its own rules generating a new value. The regeneration by initiating the creation of a space alternative methods of presenting data. The regularities can be discerned in her numerous and etc. became part of the American mainstream. rigid attitude of Schum, who refused to include for joint work, study and recreation for local Rudolf Sikora title of the series Time… Space suggests that varied drawings, repeating threads and motifs: in his programmes an explanation of the recorded communities as well as a space for animals (b. 1946 in Žilina, Slovakia) it involves temporal and spatial relations and mycelium, cocoons, the hatching and pupating Environments is an imaginary, synthetic version works and artistic actions, was quickly rejected (which at that time were being more and questions about the position of humanity in these of various creatures and monsters. Various of nature—carefully edited, stabilized using the by the television channel. The Fernsehgalerie more often engaged by the artist in mutual, Exclamation Mark dimensions. The cycle of photos and graphics types of beings appear on the border of being latest technologies. Teibel had been modifying action ended after just two exhibitions: Land Art interspecies actions). Her most prominent project: 1974 presents the universe, planetary systems, and and non-being, like ancient pagan fantasies, full the recorded sounds using an IBM 360 computer (1969) and Identifications(1970), and the latter Crossroads Community (The Farm), 1974–80, was model, Courtesy of the artist. geologic time. The artist included in the designs of vitality and movement. Starska creates her from the very beginning. For example, the was never broadcast in its full form. Discouraged a community garden founded under the highway scientific data concerning the size of the universe, own mythologies, blending legends, fairy tales ocean from the first disc is an "assemblage" by the conservative attitude of the TV stations, overpass, in the same location where the photo Exclamation Mark distances between stars, the age of planet Earth, and visions with fragments of experiences and of recordings from different places, just the speed Schum and Wevers decided to change their of Sitting Still I was taken a few years prior. The 1974 / 2020 the history of life on Earth, figures on human recollections, imbuing everything with a sense and frequency of the waves had been changed. tactics, and in 1970 / 1971 they opened a video farm grew to seven acres, included garden beds photography, paper, fine art print. Courtesy populations over the centuries, and projections of primal dread. In her drawings, plants and A perfect ocean does not exist in nature. art gallery in Düsseldorf where they tried to sell and The Raw Egg Animal Theater, a building for of the artist. for the future. He juxtaposed the dry figures animals sometimes represent concrete species, limited editions of recordings of artworks animals. This place—used by residents of the with concepts such as work, love and courage, and other times change into hybrid beings, on cassettes. This venture also quickly proved residential neighborhoods Mission, Bernal Lamina (From The Cycle “Between injustice, war, famine, ignorance, cruelty and merging into strange wholes with everyday items, to be a fiasco, and Gerry Schum committed Heights, Potrero Hill, and Bayview—served Heaven And Earth”) fanaticism. This mixture of data and values reveals plants, fungi, stones. People are never simply suicide in 1973. as a kindergarten, neighborhood club, playground, 1985 Sikora’s approach to the environment, which people; the figures are always too small or too • 67 farm, and an alternative community center. photograph, tempera. Courtesy of the artist. he regarded as closely connected to individual big, like caricatures shaped from modelling clay. The exhibition presents the Land Art programme, ethics and aesthetics. Starska’s drawings contain a free intuition not only Akira Tsuboi executed by Fernsehgalerie Gerry Schum and Out of Town in what they present, but also in their composition, (b. 1976 in Tokyo, Japan) aired by the TV station Sender Freies Berlin 1970 / 2020 often placed to the side or bottom of the sheet. at 10:40 pm on 15 April 1969. The show begins photography, paper, fine art print. Courtesy Decontamination Work and Yakuza with a sequence reminiscent of a gallery opening, • 63 of the artist. The drawing doesn’t appear planned, and the 2017 / 2020 in the appropriately decorated SFB TV studio. • 65 images seem to happen rather than being oil painting on wood panel, collage / digital Then we see recordings made in Europe and the Anna Siekierska Time… Space VI (Space of Life II) created by the artist. Her works are the complete print on paper. Courtesy of the artist. US, shown without any commentary, of works (b. 1987 in Warsaw, Poland) 1974 Magdalena Starska opposite of modernity and normalcy; organic by eight artists practising land art: Richard Long, serigraph. Courtesy of the artist. (b. 1980 in Poznań, Poland) materials grow edges and borders, and vegetation Evacuation of Nuclear Power Plant Accident 1. Barry Flanagan, Dennis Oppenheim, Marinus Hitch squeezes into every crack. In these drawings, all Cruel Contrast, the First Person to Escape Boezem, Robert Smithson, Jan Dibbets, Walter 2019 Time… Space VIII (Gallery Of Time II) Absorption and Exhalation beings make up a combined world, a communal 2016 / 2020 De Maria and Mike Heizer. Schum and Wevers’ personal technique. Courtesy of the artist. 1974 2010 antithesis of the individualistic, insatiable system oil painting on wood panel, collage / digital TV show provided an interesting platform for serigraph. Courtesy of the artist. acrylic, fine ballpoint pen, paper. Courtesy of neoliberal consumption. print on paper. Courtesy of the artist. presenting land art, facilitating confrontation The Warsaw sculptor and environmental activist of the artist and the Monopol Gallery. with artistic actions that were often of a fleeting Anna Siekierska treats art as a tool for giving Untitled In her drawings, Starska gives life to a world Evacuation of Nuclear Power Plant Accident. character, difficult or impossible to recreate voice to non-human beings in public space. In her 1968 / 1969 A Delusion of a Chair of things thought of as dead, finds methods for Futaba Hospital Incident in another location or located in accessible installations, sculptures, objects and actions, typed text, paper. Courtesy of the artist. 2013 symbiotic coexistence of human and non-human 2016 / 2020 places. The programme was created at the she seeks not only to draw attention to humans’ watercolour, paper. Courtesy of the artist beings in full harmony. People are overgrown digital print on paper. Courtesy of the artist. same time as the transformation underway objectification of animals and plants, but also Rudolf Sikora, an exponent of Central European and the Stereo Gallery. with moss, their limbs turn into stems, stones in the expansion of the reach of television, to empower beings that are invisible or overlooked conceptual art, is one of the most interesting and shells receive human faces, and some hybrid Mother’s Milk as symbolized by the transmission of the moon in the everyday functioning of human civilization. figures in Slovakian art of the 1970s and 1980s. A Forest Deity figures entirely overcome the division between the 2017 / 2020 landing by the Apollo 11 mission on 20 July 1969, The best example is the action ongoing since 2018 In his practice he concentrated on social and 2010 human and the non-human, are both this and that, digital print on paper. Courtesy of the artist. viewed by millions. The images of Earth seen titled Interspecies Services, in which Siekierska ecological issues, combining painting, sculpture, watercolour, carbon paper, watercolour like an optical illusion. We can no longer be certain from space so common at that time arouse embodies a sow, lending it her body to speak drawing, graphics and photography. Sikora paper. Courtesy of the artist. of their texture, weight, or state of focus. Sadness of Being Exposed a disturbing sensation not unlike that evoked publicly for non-human beings, in the media, during places the roots of his exceptional cosmogony 2018 / 2020 by the interventions by land artists dwarfing the protests and manifestations. This realizes the in the legacy of Russian Constructivism, After Pumpkin Seeds oil painting on wood panel, collage / digital human temporal and spatial scale. demands by the French sociologist Bruno Latour, particularly in the work of Kazimir Malevich 2020 print on paper. Courtesy of the artist. who proposed that places should be reserved and a poetics of characteristic signs and motifs pencil, carbon paper, sandwich paper. in national and international institutions for that have symbolic power of gathering energy. Courtesy of the artist. • 66 Taking Away the Surface as the Way of representatives of non-human beings—animals, In 1970 he founded the 1st Open Studio in his Decontamination – Fishes Living in the Soil plants, entire ecosystems—to further their interests. home in Bratislava, a cult alternative exhibition Delusions Irv Teibel 2016 / 2020 • 62 space where workshops and public debates 2013 (b. 1938 in Buffalo, New York, d. 2010 in Austin, oil painting on wood panel / digital print The sculpture Hitch shown at the exhibition were held and which became one of the central watercolour, paper. Courtesy of the artist Texas, USA) on paper. Courtesy of the artist. Bonnie Ora Sherk presents a greatly magnified seed of the three- points on the map of conceptual art in Slovakia. and the Stereo Gallery. (b. 1940 in New Bedford, Massachusetts, USA) lobe beggartick (Bidens tripartita), executed by the Sikora’s works are reflections on humanity and Environments. Totaly new concepts in sound Akira Tsuboi studied German literature at Keiō artist from clay and ash obtained from waste the meaning of human existence on planet Onion Skin magnetic tape, printed cardboard box University, is a nurse, activist, and a self-taught Sitting Still I burned during work on her wood sculpture Linden. Earth. He has delivered numerous lectures 2010 1969–79. painter. He uses art to convey information on the 1970 / 2020 The three-lobe beggartick is a synanthropic plant, on the links between esoterica, ecology and charcoal, paper. Courtesy of the artist consequences of the Fukushima Nuclear Power photography, digital print, paper. Courtesy of meaning that it accompanies man and is adapted astronomy and artistic work. and the Monopol Gallery. Irv Teibel was a field recordist, graphic designer, Plant disaster that took place near the city Ōkuma the artist. to life in a habitat transformed by the human and photographer. During his military service in 2011. As a result of the earthquake off the species. Siekierska’s work is part of a broader In the title of the action Out of Town, Sikora Shrub Man in Germany, he became interested in musique coast of the island of Honshu, a powerful tsunami Bonnie Ora Sherk is a visual artist and activist project in which the artist studies urban suggests the tempting prospect of an escape. 2014 concrète and electronic music. He often said arose that damaged the nuclear reactor’s cooling transforming neglected city parts into green, wastelands and populates them with plants which The artist conducted his action during Christmas watercolour, ink, paper. Courtesy of in interviews that he took lessons from Karlheinz system. Over 150,000 people useful enclaves for local communities. Sherk due to their “uselessness” are particularly badly 1970 on the outskirts of Zvolen, Slovakia. In the the artist and the Monopol Gallery. Stockhausen during that time, for a short period. were evacuated from the area. The paradoxical

68 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 69 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change

consequence of the accident was Japan’s return in Process, Ryszard Waśko introduced Western for the artist is to maintain the free circulation (temporarily assumed) to fossil fuels as the art into the public space of Łódź, which was of artistic concepts and to communicate them • 71 primary energy source. largely censored and excluded from artistic to audiences, who can do as they wish with the actions. In 1981, when Poland was suffering concepts shared with them. Andrea Zittel Akira Tsuboi paints on plywood, each work from economic and political crisis, he managed (b. 1965 in Escondido, California, USA) reports one event and is divided into three to invite foreign artists to Łódź, where at their own The exhibition presents Weiner’s work from 1982 boards. The stories presented by Tsuboi are cost, without any institutional assistance, they The Salt of the Earth Mingled with the Salt of the Ideological Resonator #3 a record of the artist's meetings with the came to create art in the city’s factory spaces. Sea. As usual in the case of the conceptualist’s 2010 witnesses of the disaster. He interviewed works, the essence of the work cannot be clearly latex, A / C plywood. Courtesy of the artist paramedics, teachers, monks, employees The exhibition presents documentation from defined: the text printed on paper, the linguistic and Sadie Coles HQ, London. of the power plant, cleaning services and social the fifth edition of Construction in Process, description of an action, or perhaps the very assistance centers, farmers, etc. The paintings Coexistence, held in 1995 in the Negev Desert concept of mingled salts. The use of the past Andrea Zittel studied at San Diego State University have extensive titles that describe the chosen in Israel, marking the Year of Peace in the Middle tense, characteristic for Weiner, indicates that this as well as the Rhode Island School of Design. She topic in a matter-of-fact way, devoid of metaphors: East. About 130 artists, poets, musicians, critics mixture already exists. Perhaps the artist is not lives in the California desert near Joshua Tree A nuclear power plant worker dies on August 22, and politicians took part. A key element of the referring at all to an artistic concept, but to deep National Park, where since 1999 she has been 2013, Collecting topsoil as a decontamination festival was cooperation between Palestinian geological processes which over the long term running A-Z West: a place for the creation of useful method, On July 1st, a woman set herself on fire and Israeli artists. This edition of Construction cause various types of material to merge and art as well as research functioning as an evolving in the place where her home used to stand, etc. in Process was aimed at addressing Europe’s accumulate as a homogenous residue, or to the testing grounds for living—a place in which spaces, colonial image of the Middle East, where law of entropy, according to which slowly but objects, and acts of living all intertwine into a single Tsuboi creates "protest paintings" and, democracy borders on bloody, endless conflict, inexorably all differences in the universe are ongoing investigation into what it means to exist as he admits, is driven by anger. He uses art where major world religions meet, where eroding, and everything that exists will be reduced and participate in our culture today as well as adapt to document the chaos of crisis management, constant tension prevails. The public and the to the level of uniform matter? In the Anthropocene to the changing climatic conditions. Zittel founded corruption, the tragedy of the forced evacuation, artists opening the exhibition did not find many epoch Weiner’s work also becomes a sober the one-man company A-Z Administrative Services, the cruelty towards people and animals, of the works scattered in the desert, for which description of the process underway before our problematizing the boundaries between a work censorship, concealing information about the there was no map. Ryszard Waśko executed very eyes of the rapid rise in sea levels. of art, crafts, and everyday objects. Zittel builds contamination and radiation diseases. Staying a work entitled Co-existence – 7 Paths of Roses “living units,” small modules to ensure survival away from the artistic mainstream, Tsuboi in a desert crater. It was intended as a sand in the desert, or constructs tailored to the needs presents his work in the form of books, during painting 100 metres long, prepared with the of the individual user so-called "escape vehicles" protests, and improvised exhibitions in public assistance of dozens of other artists at dawn so that they may isolate themselves from society spaces (which is why he often meets with police on the opening day. Black, white and red sand • 70 (by choice or necessity). The artist researches the interventions). In the context of contemporary was excavated from the crater and carried limits of reducing the things and resources that art, these works were presented at the Gwangju in buckets to the place indicated by the artist. Magdalena Więcek a small community needs to survive: clothes, water, Art Biennale in 2018. The artist’s work was Seen from above, from the edge of the crater, (b. 1924 in Katowice, Poland, d. 2008 in Egypt) square meters of a house, etc. Every year, Zittel hosts compared—in the pages of the magazine the image had the shape of a human figure, dozens of people in the experimental desert living "ArtAsiaPacific"—to Japanese "reportage drawn with a finger in the sand. Composition / Severance units of A-Z West. They participate in the classes painting" from the 1950s, amongst others, 1961 of the Institute for Investigative Living by cooking to Nakamura Hiroshi and Yamashita Kikuji. plaster, steel. Courtesy of Daniel Wnuk. together, caring for plants, and organizing artistic projects. Zittel's art can currently be interpreted Magdalena Więcek was a prominent sculptor through the prism of the climate crisis: the need for • 69 and author of monuments. Her oeuvre went “deep adaptation,” preparation for times of scarcity. through major transformations: from plaster and • 68 Lawrence Weiner concrete realistic sculptures, through amorphous The work presented at the exhibition belongs (b. 1942 in New York, USA) structures derived from the natural environment, to the series Ideological Resonators—latex Maria Waśko and until the ‘70s—when she experimented mainly plywood images dedicated to experiencing the (b. 1956 in Łódź, Poland) The Salt of the Earth Mingled With the Salt with abstract compositions and shapes related world of nature through touch. Stylistically, the of the Sea to the realm of ideas. At the end of the 1950s, artist refers to the language of advertising and To Plant a Tree Together 1982 – 1996 naturalistic motifs became very obvious in the propaganda while drawing on the iconography 1995 silkscreen on paper. Courtesy of the Van Abbe artist's work—inter alia, in the sculptural series of two seemingly opposing traditions: modernism video 58’ 00”. Courtesy of the artist. Museum, Eindhoven. “Florals” and “Close to the Earth,” which continued and New Age (incessantly present in the artist's throughout the 1960s, as well as in individual art). The artist writes: “Like New Age religions, both Ryszard Waśko In an interview conducted by Ursula Meyer works such as Nature / Collisions (1958) and Duo / modern and contemporary art emphasizes the (b. 1947 in Nysa, Poland) Lawrence Weiner said: “Industrial and Tree (1959–60). One of her most recognized importance of individual authorship, the constant socioeconomic machinery pollutes the works from this period, Close to the Earth (1962) search for new and alternative solutions, and also Co-existence – 7 Paths of Roses environment and the day the artist feels obligated is exhibited in the park around the Rijksmuseum has the ability to absorb pluralistic belief systems.” 1995 to muck it up further art should cease being Kröller-Müller in Otterlo, Netherlands. The sun in times of a climate crisis—appearing sand painting (ca. 100m x 50m, Negev Desert, made. If you can’t make art without making as a "corporate logo" in Zittel's work—becomes Israel), digital print, paper. Courtesy of the artist. a permanent imprint on the physical aspects Więcek was interested in the relationships a deadly enemy (life in the desert is strategically of the world, then maybe art is not worth between sculpture, architecture and landscape. organized to avoid sunlight, and in the future, this Construction in Process was an artistic festival, making. In this sense, any permanent damage The artist partook in competitions for public avoidance can take on a global scale), but it can also defined by its founders, the conceptual artists to ecological factors in nature not necessary for sculpture and space development projects, become a source of renewable energy and pleasure. Ryszard and Maria Waśko, as an international the furtherance of human existence, but only among others, the old riverbed of the Warta artistic event. The first edition was held in 1981 necessary for the illustration of an art concept, River, the Museum—Zegze Reservoir Route, and in Łódź, inspired by the international exhibition is a crime against humanity.” the Ustka Shipyard. In 1962, she implemented Pier+Ocean: Construction in the Art of the Seventies a project functioning at that time under the at the Hayward Gallery in London. As Ryszard One of the first works by the American pioneer name Sulfur Monument for the Marceli Nowotko Waśko explained, “In the title of the Łódź exhibition, of conceptual art Lawrence Weiner was Sulphur Mine and Processing Plant in Machów Construction in Process, I sought to show the to install crater sculptures in a field in California near Tarnobrzeg. The 1953 discovery of sulfur significance of both key aspects of art in the ’70s, by setting off a series of dynamite explosions. deposits in Mokrzyszów near Tarnobrzeg was although the word ‘process’ had to be understood Although by the early 1960s Weiner had already one of the most significant moments in the history in a much broader meaning and context.” completed some visually spectacular works— of Polish post-war industry. Chemical fertilizers he experimented not only with explosives, but and chemical products (including medicines) The point of departure for the substantive also with painting techniques—from the middle based on sulfur began to be produced there framework of the festival was the tradition of the decade his works began to assume on a large scale. Mining significantly decreased of Constructivism. The motto for the show was an increasingly subtler form, e.g. by using in the 21st century; the area of the past enterprise the statement by Mieczysław Szczuka, one of the a line to demarcate a fragment of space. was partially revitalized, yet it is still the only place cofounders of the Blok group, that “art cannot In 1968 Weiner radically limited his material in the world where sulfur is mined. Więcek’s be an empty ornament of society,” and the interventions in reality and focused on the very monument was temporary; it is unknown when artist must be involved in organizing life. During concept of the work of art, which he regarded exactly it was destroyed. According to employee the festival, the artists did not focus on merely as the most important element of artistic accounts, it was slowly deteriorating for years. creating works, but also served as organizers, practice, compared to which execution of the Art historian Anna Maria Leśniewska described: curators, activists and producers. The neo-avant- concept became secondary. Since then “In this particular case, the inspiration was the garde initiatives were an attempt to find a method Weiner has created mainly textual works based letter ‘S’ for sulfur, the simplest form, a sign for exchange of ideas between East and West on linguistic descriptions of an action or object everyone would understand. To make this project, at the level of reflections not only on linguistic taking a form of a publication (Statements, she made a wooden frame and most likely placed analyses, but also conceptualization of art and 1968) or inscriptions installed on gallery walls cement over its structure, because for the artists artistic interventions. Through Construction or in public space. What is key working back then, it was the simplest method.”

70 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 71 WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany WIEK PÓŁCIENIA. Sztuka w czasach planetarnej zmiany Ewa Bińczyk Kapitałocen Nowa Pangea Szóste wielkie Pojęcie to wprowadził Andreas Malm Symboliczne określenie Ziemi jako globalnego, wymieranie Słownik podczas jednego z seminariów w roku 2009. ujednoliconego superkontynentu, „biosfery Od roku 2012 zaczęli go także używać Donna własnego wyrobu”. Nowa Pangea jest efektem Dramatyczny kryzys utraty bioróżnorodności, J. Haraway oraz Jason W. Moore. Jak działań ludzkich, w szczególności procesów spowodowany działaniami człowieka, twierdzi Moore, kategorię antropocenu (epoki kolonizacji i globalizacji, ułatwiających charakteryzujący epokę antropocenu. człowieka) należy zastąpić bardziej adekwatną liczne, transkontynentalne bioinwazje Geologia opisuje pięć wielkich wymierań etykietką kapitałocenu. Określenie epoki różnych gatunków zwierząt i roślin. Jednymi w historii Ziemi: ordowickie, dewońskie, człowieka sugeruje monolitycznie ujęte pojęcie z najbardziej znanych przykładów bioinwazji permskie, triasowe i kredowe. Następowały „ludzkości”, nie pozwalając nam zrozumieć są inwazja królika europejskiego w Australii one na skutek katastrof kosmicznych, zmian Antropocen Denializm klimatyczny Geoinżynieria przyczyn planetarnego kryzysu środowiskowego na przełomie XIX i XX wieku oraz inwazja klimatycznych, wulkanizmu. Obecnie szacuje ani przypisać odpowiedzialności. Zdaniem okonia nilowego w Jeziorze Wiktorii w latach się, że do 2050 roku wymrze około miliona Nazwa współczesnej, geologicznej „epoki Określany też mianem sceptycyzmu wobec (inżynieria klimatu) Moore’a rzeczywisty początek antropocenu 50. XX wieku. W epoce antropocenu omawiane gatunków tj. 24% wszystkich żyjących człowieka”, którą zaproponowali w roku zmiany klimatycznej. Irracjonalna postawa to tak zwane długie XVI stulecie (lata procesy intensyfikują się. Bioinwazje często na Ziemi gatunków flory i fauny. Do końca XXI 2000 Eugene F. Stoermer oraz Paul J. polegająca na ignorowaniu, odrzucaniu oraz Celowe oraz oparte na technologii 1450–1750). Autor ten krytykuje przekonanie poważnie destabilizują ekosystemy. stulecia może to być nawet do 50%. Tempo Crutzen (laureat Nagrody Nobla z 1995 roku zaprzeczaniu ustaleniom nauk empirycznych manipulowanie systemem klimatycznym Ziemi o wyjątkowej roli rewolucji przemysłowej jako współczesnego wymierania jest 10 000 razy w dziedzinie chemii atmosfery). Antropocen (takich jak klimatologia, czy nauka o systemie mające na celu powstrzymanie procesów anglocentryczne. Nie chodziło o wykorzystanie szybsze niż tempo wymierania z powodów to epoka niezwykle intensywnego wpływu Ziemi) dotyczącym antropogenicznej zmiany wzmagających destabilizację klimatu. węgla w przemyśle czy industrializację opartą naturalnych. Dlatego też epokę człowieka człowieka na planetę: litosferę, hydrosferę klimatycznej (tj. destabilizacji klimatu Geoinżynieria opiera się na interwencjach na innowacjach naukowo-technicznych, lecz Postantropocentryzm określa się również mianem nekrocenu – oraz atmosferę, w której homo sapiens jako wywołanej działalnością człowieka). Jak na szeroką, planetarną skalę, czym różni się o dużo wcześniejsze zmiany fundujące logikę epoki wymierania. Przyczyny współczesnego gatunek stał się supersprawczą siłą o znaczeniu wykazały liczne badania empiryczne w zakresie od technologii modyfikowania pogody, takich rynkową. Zanim doszło do intensyfikacji Strategia retoryczna postantropocentryzmu wielkiego wymierania gatunków to utrata geologicznym. W epoce człowieka ludzkość studiów nad nauką, poważną przyczyną jak wywoływanie deszczu przy użyciu jodku produkcji, nastąpiły istotne wydarzenia polega na podważaniu stronniczości wynikającej habitatów, zmiana klimatyczna, polowania. dokonuje niebezpiecznych, równoczesnych denializmu klimatycznego były kampanie srebra. Najważniejsze rodzaje geoinżynierii kulturowe. W Europie załamał się system z szowinizmu ludzkiego. Krytyczne modele modyfikacji wielu kluczowych parametrów dezinformacyjne sponsorowane przez przemysł to inżynieria węglowa (wychwytywanie dwutlenku feudalny i ugruntował imperatyw akumulacji postantropocentryczne budowane są przede

systemów planetarnych. Świadczą o tym dane paliwowy i realizowane przez tzw. handlarzy węgla (CO2) z powietrza i jego bezpieczne kapitału oraz akumulacji pracy. Ustanowiono wszystkim w odpowiedzi na zagrożenia z obszaru nauki o systemie Ziemi mówiące wątpliwościami. Handlarze wątpliwościami składowanie) oraz solarna, mająca na celu wszechobecny reżim własności prywatnej wynikające z arogancji wpisanej w myśl Terraformowanie o tym, że zostały przekroczone tzw. granice to quasi-eksperci, którzy na zlecenie zarządzanie promieniowaniem słonecznym (dotyczący zarówno ziemi, jak i środków antropocentryczną. Humaniści przełomu planetarne, szczególnie z uwagi na zmianę zainteresowanych podmiotów wytwarzali w celu zwiększenia albedo Ziemi (tj. stosunku produkcji). Narodził się proletariat oraz XX i XXI wieku w obrębie takich dyscyplin W debacie publicznej często utożsamiane klimatyczną, degradację gleb, zakwaszenie atmosferę kontrowersyjności i kakofonię ilości promieniowania odbitego do padającego). praktyki wyzysku taniej siły roboczej. Tym jak ekolingwistyka, antropologia, studia nad z „geoinżynierią”, ponieważ zarówno oceanów, zaburzenie cykli biogeochemicznych zastrzeżeń wobec dobrze udokumentowanych Do solarnych technik inżynierii klimatu należą samym narodził się kapitałocen. Eksploatacja zwierzętami, biohistoria, etyka środowiskowa w wypadku terraformowania, jak i geoinżynierii Ziemi (tj. obiegu azotu i fosforu) i tempo faktów z zakresu klimatologii. m.in.: namnażanie alg w oceanach, które paliw kopalnych to jedynie impuls, który czy studia nad nauką i technologią chodzi o szeroko zakrojone naukowo-

utraty bioróżnorodności (tzw. szóste wielkie konsumowałyby nadmiar CO2, a następnie napędził dynamikę nowoczesnego wzrostu piszą o konieczności dokonania zwrotu technologiczne projekty modyfikacji środowiska wymieranie). Symbolicznym początkiem opadały na dno, dzięki czemu CO2 byłby gospodarczego opartego na przepływie kapitału. postantropocentrycznego. Podkreśla się i „majsterkowania” uwarunkowaniami antropocenu zdaniem Stoermera i Crutzena składowany w naturalny sposób w głębi w tym kontekście wartość wielogatunkowej planetarnymi. Celem terraformowania było opatentowanie silnika parowego przez Dług klimatyczny oceanów, „wybielanie” chmur położonych nisko ekosprawiedliwości, tworzy stanowiska jest jednak dostosowanie warunków Jamesa Watta (rok 1784), otwierające okres nad powierzchnią oceanów poprzez rozpylanie posthumanistyczne, mówi o ekologizowaniu na Księżycu bądź innej planecie (takiej jak rewolucji przemysłowej, intensywnego spalania Idea, która pojawia się w kontekście dyskusji wody przez tysiące statków, umieszczanie Koniec natury humanistyki i rozwijaniu ekologii politycznej. na przykład Mars) do tego, by przetrwać paliw kopalnych oraz emisji dwutlenku węgla na temat sprawiedliwości klimatycznej trylionów drobnych luster odbijających Tworzy się także klimatyczne, ekologiczne mógł na niej człowiek. Celem geoinżynierii (CO2) do atmosfery. Obecnie początek i radykalnego konfliktu interesów między promienie słoneczne na orbicie, a także Antropocen to epoka postnaturalna, korekty teorii społecznych i filozoficznych. jest powstrzymanie procesów wzmagających antropocenu utożsamia się z tzw. Wielkim klasami trucicieli-hiperkonsumentów wprowadzanie do stratosfery drobnych cząstek postśrodowiskowa, w której nie występuje destabilizację klimatu. Kolonizacja innych Przyspieszeniem, wynikającym z industrializacji i klasami ofiar ewentualnej destabilizacji (aerozoli) odbijających promienie słoneczne. już przyroda rozumiana jako nieskażone planet wydaje się przy tym całkowicie i zacieśniania się międzynarodowych relacji klimatu. Nierówności społeczno-ekonomiczne Ostatnia z metod jest najszerzej dyskutowana. interwencjami ludzkimi tło naszego działania. nieuprawniona pod względem etycznym, handlowych po II wojnie światowej. są w nieuchronny sposób związane z problemem Wydaje się najtańsza i możliwa do zastosowania Z uwagi na hipersprawczość gatunku homo Problem potworny dopóki człowiek nie udowodni, że potrafi planetarnego kryzysu środowiskowego. Nowego z terytorium jednego państwa. Zakłada ona sapiens, który stał się siłą o znaczeniu zamieszkiwać Ziemię w harmonii z innymi znaczenia nabierają kategorie bezpieczeństwa umieszczenie w stratosferze znacznych ilości geologicznym, do dyskusji na temat epoki Problemy „potworne” wyłaniają się z systemów gatunkami, nie doprowadzając do krytycznej

i podziału klimatycznego. Wprowadza się siarczku wodoru albo dwutlenku siarki (SO2), człowieka wprowadza się pojęcie postprzyrody. niezrozumiałych dla nas relacji pozbawionych destabilizacji systemów planetarnych, takich Business as usual także określenia „luksusowych emisji gazów które przez kilka lat, stopniowo utleniając Natura skończyła się, nie występuje już jasnych granic. Wynikają one ze sprzężeń jak hydrosfera, atmosfera czy litosfera. cieplarnianych” i „emisji na przeżycie”. się i tworząc drobne cząstki aerozolu kwasu dzika przyroda, jest ona artefaktem czy też zwrotnych między wieloma czynnikami – Z ang. „biznes jak zwykle”. Potocznie Obywatele i obywatelki, najwięcej konsumujący siarkowego, rozpraszałyby promienie słoneczne. ludzkim konstruktem w trywialnym sensie, z ich nieprzewidywalnych interakcji. Pojęcie oznacza kontynuowanie utrwalonych, znanych w krajach rozwiniętych, każdego dnia zaciągają Najbardziej znani zwolennicy prowadzenia albowiem na wiele aspektów funkcjonowania to wprowadził teoretyk planowania społecznego praktyk oraz hołdowanie dotychczasowym gigantyczny dług klimatyczny wobec przyszłych badań w zakresie inżynierii klimatu to: fizyk przyrody zasadniczo wpływa działalność Horst W. J. Rittel w latach 70. XX wieku. Zwrot / przełom rozwiązaniom. W kontekście dyskusji na temat pokoleń i współczesnych poszkodowanych. David W. Keith, chemik atmosfery i laureat człowieka. W antropocenie granica między Destabilizacja klimatu i planetarny kryzys pilnej konieczności wprowadzenia skutecznej Emisje gazów cieplarnianych najuboższych Nagrody Nobla Paul Crutzen, a także tym, co naturalne i tym, co wytworzone środowiskowy to bez wątpienia problemy tego planetarny polityki proklimatycznej i prośrodowiskowej, mieszkańców krajów rozwijających się klimatolodzy Ken Caldeira i John Sheperd. przez człowieka staje się coraz bardziej rodzaju. Są to problemy złożone, rozległe określenie to odnosi się do praktyk i rozwiązań są nieporównywanie niższe. Idea długu Jednym z najbardziej znanych krytyków problematyczna. Wiele interesujących pojęć i obezwładniające, bez jasnego rozwiązania. Wyprowadzenie systemów planetarnych utrudniających jakiekolwiek znaczące zmiany. klimatycznego związana jest także z kwestią hipertechnologii rozpraszania związków siarki składających się na słownik antropocenu Stawienie czoła takiemu problemowi, jak (atmosfery, hydrosfery, litosfery) ze stanu Koncentracja na business as usual, czyli historycznej odpowiedzialności klimatycznej w stratosferze jest klimatolog Mike Hulme. reprezentuje problem końca natury, na zmiana klimatyczna wymaga fundamentalnego równowagi. Chodzi o procesy o potężnym, modelach ekonomicznych i społecznych, które krajów rozwiniętych wobec krajów przykład technoskamieliny, plastisfera, zakwestionowania dotychczasowych sposobów destabilizującym potencjale, zakłócenia nie odbiegają od przyjętego status quo świadczy rozwijających się, na przykład Boliwia, Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, korytarze postępowania: polityki energetycznej, fiskalnej dotyczące funkcjonowania planety jako całości. o ograniczeniu wyobraźni w epoce antropocenu. która w niewielkim stopniu przyczyniła migracyjne, wspomagane migracje i dotyczącej subsydiów, a także zafiksowania się do kryzysu klimatycznego, ucierpi Kapitalizm paliw gatunków, modyfikowanie pogody, inżynieria gospodarek na podsycaniu konsumpcji i dalszym w stopniu decydującym, czerpie bowiem wodę klimatu czy usługi ekosystemowe. wzroście PKB. Koszty środowiskowe rozwoju z lodowców, które już wkrótce zanikną. Jest kopalnych społecznego i wymóg integralności ekosystemów Chtulucen to przykład kraju będącego „klimatycznym nie mogą już dłużej być ignorowane. wierzycielem” innych państw, w szczególności System gospodarczo-polityczny oparty Alternatywna wobec antropocenu etykietka tych państw, w których historycznie na uzależnieniu większości sektorów Nieodwracalność zaproponowana przez Donnę J. Haraway. i współcześnie konsumuje się najwięcej. (energetyka, przemysł, rolnictwo, Pojęcie chtulucenu odnosi się do gatunku pająka transport, budownictwo etc.) od spalania Kluczowy problem ekofilozoficzny Pimoa cthulu występującego w Kalifornii, paliw kopalnych (węgla, ropy i gazu). i egzystencjalny w dobie planetarnego kryzysu którego nazwa pochodzi z języka ludu Goshute środowiskowego, o którym dyskutuje się z plemienia Szoszonów zamieszkujących Ekobójstwo w obrębie debaty na temat antropocenu. stan Utah. Chthonic oznacza siły Ziemi, Szeroka gama pojęć składających się zaznaczające swą obecność we wszystkim, Antropogeniczna ekokatastrofa, destrukcja na charakterystyczny słownik antropocenu co nas otacza. Poprzez wprowadzenie określenia ekosystemów na danym terytorium reprezentuje problem nieodwracalności. Należą chtulucenu do dyskusji na temat planetarnego wywołana działalnością człowieka. do nich: przekraczanie granic planetarnych, kryzysu środowiskowego Haraway próbuje W debacie na temat antropocenu występuje bezprecedensowość, świat bez precedensu, stworzyć symboliczną przestrzeń dla nowej refleksja nad znaczeniem egzystencjalnym nieodwołalność, niepowetowana strata, punkty filozofii wielogatunkowości, uwypuklając ekobójstwa o zasięgu planetarnym. przełomowe / krytyczne, przekraczanie progów, znaczenie głębokiej, nieredukowalnej zwrot planetarny, punkt bez odwrotu, efekt współzależności wszystkich istot żywych zapadki, efekt domina, „dekada zero”. Mało tworzących ekosystemy na Ziemi. ambitne postulaty polityczne antropocenu, wobec impasu polityki proklimatycznej i prośrodowiskowej, sprowadzają się do zarządzania nieodwracalnymi stratami.

72 WIOSNA – LATO 2020 WIOSNA – LATO 2020 73 THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change THE PENUMBRAL AGE. Art in the Time of Planetary Change Ewa Bińczyk End of nature Irreversibility Sixth mass extinction The Anthropocene is a post-natural, post- A key ecophilosophical and existential Dramatic crisis of the loss of biodiversity Glossary environmental epoch in which nature in problem in the age of the global environmental caused by human activity, characterizing the the sense of a background for our actions crisis, discussed in the debate about the Anthropocene epoch. Geology depicts five uncontaminated by human interventions no Anthropocene. A wide range of concepts making mass extinctions in the history of Earth: longer exists. Given the hyperagency of homo up the typical glossary of the Anthropocene Ordovician, Devonian, Permian, Triassic, sapiens, which has become a force of geological represent the problem of irreversibility. and Cretaceous. They occurred as a result of scope, the notion of “post-nature” is introduced These include crossing planetary boundaries, cosmic catastrophes, climate changes, and into debate on the human epoch. Nature has a world without precedent, irrevocability, volcanic eruptions. Currently it is estimated ended, wild nature no longer occurs, it is an irremediable loss, critical or tipping points, that by 2050 about a million species may Anthropocene Capitalocene Climate debt artefact or a human construct in a trivial sense, crossing thresholds, planetary turn, point of no die out, i.e. 24% of all species of flora and as the activity of man fundamentally impacts return, ratchet effect, domino effect, “decade fauna living on Earth. The figure may reach Name for the contemporary, geologic “human Concept introduced by Andreas Malm at The notion raised in the context of discussions the functioning of nature in numerous aspects. zero.” Given the impasse in pro-climate and 50% by the end of the 21st century. The rate epoch,” proposed in 2000 by Eugene F. a seminar in 2009. From 2012 it was picked of climate justice and the radical conflict of In the Anthropocene, the boundary between pro-environmental policy, the unambitious of contemporary extinctions is 10,000 times Stoermer and Paul J. Crutzen (winner of the up by Donna J. Haraway and Jason W. interest between the classes of poisoners / what is natural and what is manmade becomes political demands of the Anthropocene boil faster than extinction due to natural causes. 1995 Nobel Prize in Chemistry for his work Moore. According to Moore, the Anthropocene hyperconsumers and classes of the victims increasingly problematic. Many interesting down to managing irremediable losses. Thus the human epoch is also referred to as the in atmospheric chemistry). The Anthropocene (human epoch) should be replaced by the of eventual destabilization of climate. Socio- concepts in the glossary of the Anthropocene Necrocene: the epoch of extinction. The causes is an epoch of intense human impact on the more accurate label of the Capitalocene. economic inequalities are inseparably bound present the issue of the end of nature, such as of the contemporary mass extinction include planet—the lithosphere, the hydrosphere, The notion of a “human” epoch suggests up with the problem of the global environmental technofossils, plastisphere, the Great Pacific habitat loss, climate change, and hunting. and the atmosphere—in which homo sapiens a monolithic notion of “humanity,” concealing crisis. Categories of climate security and Garbage Patch, migration corridors, assisted New Pangea as a species has become a hyperagent, the causes of the global environmental crisis climate division take on new meanings. migration of species, weather modification, a causative force of geological significance. and failing to attribute responsibility for the The notions of “luxury emissions” and climate engineering, and ecosystem services. Symbolic term for Earth as a global, unified In the human era, humanity is carrying out crisis. In Moore’s view, the true beginning of “subsistence emissions” of greenhouse gases are supercontinent, a “biosphere of our own Terraforming dangerous, simultaneous modifications to the Anthropocene was the “long 16th century” also introduced. Every day, citizens consuming making.” The New Pangea is the effect of many key parameters of global systems. (1450–1650). He criticizes the belief in the the most in developed countries incur a huge human actions, particularly colonization Often equated in public debate with This is demonstrated by data from the field exceptional role of the industrial revolution climate debt to future generations and Fossil capitalism and globalization, facilitating numerous “geoengineering,” as both terraforming and of Earth System science showing that “planetary as Anglocentric. The point was not the use contemporary injured parties. The greenhouse transcontinental bioinvasions by various geoengineering broadly involve scientific boundaries” have been crossed, particularly of coal in industry or industrialization based gas emissions of the poorest residents of An economic and political system based on species of animals and plants. One of the and technological projects for modifying the due to climate change, degradation of soil, on scientific and technological innovations, developing countries are incomparably smaller. dependence of most sectors (power, industry, best-known examples of bioinvasion is the environment and “tinkering” with planetary acidification of the oceans, disruption of Earth’s but rather the much earlier changes The notion of climate debt is also tied to agriculture, transport, construction, etc) on invasion of Australia by the European rabbit in conditions. But the aim of terraforming is biogeochemical cycle (i.e. the circulation of establishing the logic of markets. issues of historic climate liability of developed combustion of fossil fuels (coal, oil and gas). the late 19th and early 20th centuries, and the to adapt conditions on the Moon or another oxygen and phosphorus), and the rate of loss Intensification of production was preceded by countries towards developing countries. For invasion of Lake Victoria by the Nile perch in planet (such as Mars) so that humans could of biodiversity (the sixth mass extinction). major cultural events. In Europe the feudal example, Bolivia has contributed little to the the 1950s. These processes are intensifying survive there. The aim of geoengineering is to According to Stoermer and Crutzen, the system collapsed, replaced by the imperative climate crisis but suffers decisively from the in the Anthropocene epoch. Bioinvasions hold back processes reinforcing destabilization symbolic beginning of the Anthropocene of accumulating capital and accumulating crisis, as it draws water from glaciers that will Geoengineering often seriously destabilize ecosystems. of the climate. In this respect, colonization was patenting of the steam engine by James labour. An omnipresent regime of private soon vanish. Thus it is a “climate creditor” of other planets seems entirely illegitimate in Watt (1784), launching the period of the property was established (covering both land of other countries, in particular the countries (climate engineering) ethical terms, so long as humans cannot prove Industrial Revolution, intensive combustion and means of production). The proletariat that historically and today consume the most. that they can inhabit Earth in harmony with

of fossil fuels and emissions of CO2 into was born, along with practices of exploiting Intentional, technology-based manipulation Planetary turn other species, without bringing about a critical the atmosphere. Currently the start of the a cheap workforce. This gave birth to the of Earth’s climate system intended to halt destabilization of planetary systems such as Anthropocene is identified with the Great Capitalocene. The exploitation of fossil fuels is processes reinforcing destabilization of Pushing planetary systems (atmosphere, the hydrosphere, atmosphere and lithosphere. Acceleration arising out of industrialization just an impulse that drove the speed of modern Climate denialism the climate. Geoengineering is based on hydrosphere and lithosphere) out of balance. and the tightening of international commercial economic growth based on the flow of capital. interventions on a broad, planetary scale, This involves processes with powerful relations after the Second World War. Also known as climate-change scepticism. thus differing from weather modification destabilizing potential, disruption of the An irrational attitude of ignoring, rejecting technologies such as cloud seeding using functioning of the planet as a whole. Wicked problem or denying findings of the empirical sciences silver iodide. The most important types Chthulucene (such as climatology and Earth System of geoengineering are carbon engineering “Wicked” problems arise out of poorly Business as usual science) on anthropogenic climate change (capturing carbon dioxide (CO2) from the understood systems of relationships without A label proposed by Donna J. Haraway as an (i.e. destabilization of the climate caused atmosphere and safely storing it) and solar Post-anthropocentrism clear boundaries. They result from feedback Popular term for continuing established, alternative to the Anthropocene. The notion by human activity). As shown by numerous engineering, aimed at managing sunshine in loops among numerous factors, from their familiar practices and embracing existing of the Chthulucene alludes to the species of empirical studies of science, a major cause order to raise the Earth’s albedo (i.e. the ratio The rhetorical strategy of post- unpredictable interactions. This concept solutions. In the context of the debate on spider Pimoa cthulhu, occurring in California, of climate denialism has been disinformation of reflected to absorbed solar radiation). Solar anthropocentrism consists of undermining was introduced in the 1970s by the social the urgent need to introduce an effective pro- whose name is derived from the language of campaigns sponsored by the fossil-fuel technologies of climate engineering include the bias resulting from human chauvinism. planning theorist Horst W.J. Rittel. Climate climate and pro-environmental policy, this term the Goshute people in Utah, a Shoshone tribe. industry and carried out by “merchants of proliferation of algae in the oceans, as they Post-anthropocentric critical models are destabilization and the global environmental

refers to practices and solutions hindering any “Chthonic” refers to the strength of Earth, doubt.” These are quasi-experts hired by which would consume excess CO2 and then fall constructed primarily in response to threats crisis are undoubtedly problems of this major changes. A focus on business as usual, exerting its presence in everything around interested parties to stir up an atmosphere to the ocean floor, thanks to which CO2 would arising out of the arrogance inherent in type. They are complicated, extensive i.e. economic and social models adhering to us. By introducing the term Chthulucene of controversy and a cacophony of objections be stored naturally in the depths of the oceans, anthropocentric thinking. Humanists of the and overwhelming problems with no clear the accepted status quo, demonstrates the limits into the debate on the global environmental to well-documented facts on climatology. “whitening” of clouds close to the surface late 20th and early 21st centuries in disciplines solution. Facing a problem like climate of imagination in the Anthropocene epoch. crisis, Haraway attempts to create a symbolic of the oceans through nebulizing of water by like ecolinguistics, anthropology, animal change requires fundamental questioning space for a new philosophy of multi-species thousands of ships, launching trillions of tiny studies, biohistory, environmental ethics, and of existing behaviours: energy policy, fiscal kinship, highlighting the importance of the mirrors reflecting solar radiation into orbit, science and technology studies write of the policy, subsidies, and economies’ fixation deep, irreducible interdependency of all living Ecocide and introducing into the stratosphere small need for a post-anthropocentric turn. The on fuelling consumption and further growth beings making up Earth’s ecosystems. particles (aerosols) reflecting solar radiation. value of multi-species ecojustice is stressed of GDP. The environmental costs of social Anthropogenic ecocatastrophe, destruction The last of these methods is the most broadly in this context, post-humanistic positions growth and the requirement for integrity of ecosystems in a territory caused by human discussed. It appears to be the cheapest and are created, and there is discussion of the of ecosystems can no longer be ignored. activity. The debate on the Anthropocene capable of being applied from the territory ecological transformation of the humanities generates reflections on the existential of a single country. It involves placing in the and development of political ecology. Climatic importance of ecocide of planetary scope. stratosphere massive quantities of hydrogen and ecological corrections to social and

sulphide or sulphur dioxide (SO2), which philosophical theories are being developed. over several years, by gradually oxidizing and forming fine particles of sulphate aerosol, would disperse solar radiation. The best-known proponents of research on climate engineering include physicist David W. Keith, atmospheric chemist and Nobel laureate Paul Crutzen, and climatologists Ken Caldeira and John Shepherd. Climatologist Mike Hulme is one of the most prominent critics of the hypertechnology of dispersing sulphates in the stratosphere.

74 SPRING – SUMMER 2020 SPRING – SUMMER 2020 75 (4–5) Fot. Ja¯nis Pipars. Dzięki uprzejmości artystki i artystki uprzejmości Ja¯nis Fot. Dzięki (4–5) Pipars. Betsy Damon and Asia Art Archive. (22) Kolekcja Muzeum Van Abbe, Eindhoven. Eindhoven. Abbe, Van Muzeum Kolekcja (22) Archive. Art Asia and Damon Betsy is funded by funded is Museum The _ finansuje projekty i wybrane Muzeum Działalność (49) Dzięki uprzejmości Betsy Damon i Damon Betsy uprzejmości Dzięki (49) (56) Fot. Sonam Wangchuk Wangchuk Sonam Fot. (56) n Gre Msu, e Yr / rit Rgt Scey AS, e Yr. 3) zęi pzjoc Fnaj i. ai Pnńke-ee i Pinińskiej-Bereś Marii im. Fundacji uprzejmości Dzięki (36) York. New (ARS), Society Rights Artists / York New Museum, Garden and Leslie Tonkonow Artworks + Projects, New York. (55) Kolekcja Lawrence’a Kolekcja (55) York. New Projects, + Artworks Tonkonow Leslie n Jry ee Fudto ad h Mnpl alr. 3-9 Dik uremśi ryt. oeca uem zui oozse w Nowoczesnej Sztuki Muzeum Kolekcja artysty. uprzejmości Dzięki (38-39) Gallery. Monopol the and Foundation Bereś Jerzy and Redaktorka prowadząca prowadząca Redaktorka Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowoczesnej Sztuki Muzeum Museum of Modern Art in Warsaw 2020 in Art of Modern Museum

Sztuka w Sztuka Art in the Time of Planetary Change of Planetary Time the in Art Projekt graficzny graficzny Projekt Museum of Modern Art in Warsaw in Art of Modern Museum

ul. Pańska 3,ul. 00-124 Pańska Warszawa |

Copy editing and proofreading and editing Copy Autorki i autorzy iautorzy Autorki Redakcja i Redakcja ISBN 978-83-64177-65-1 Pańska 3, 00-124Pańska Warsaw THE PENUMBRAL AGE PENUMBRAL THE City of Warsaw of City the by funded are selected projects and premises The _ Warszawa m.st. finansuje projekty wybrane oraz Siedzibę Muzeum Jagna Lewandowska Jagna WIEK PÓŁCIENIA WIEK Sebastian Cichocki Sebastian www.artmuseum.pl www.artmuseum.pl

Kacha Szaniawska Kacha Kacha Szaniawska Kacha Jakub Depczyński Jakub Jakub Depczyński Depczyński Jakub Jakub de Barbaro Jakub czasach planetarnej zmiany planetarnej czasach Bogna Stefańska Bogna Exhibition Guide Exhibition Argraf Sp. zo.o. Argraf Agnes Dudek Agnes Ewa Bińczyk Bińczyk Ewa Przewodnik Zofia Kozik Kozik Zofia All texts © texts All

korekta językowa językowa korekta Druk Druk | Photo by Sonam Wangchuk (66) Dzięki uprzejmości artysty i artysty uprzejmości Dzięki (66) Wangchuk Sonam by Photo – –

| Graphic design Graphic | | Managing Editor Managing Authors and the Collection the and Museum the of Patron _ i Kolekcji Mecenas Muzeum Asia Art Archive. Archive. Art Asia

Warszawie

Zuza¯ns Collection.

Muzeum Strategiczny Partner of the Museum the of Strategic Partner _ | Courtesy of the Betsy Damon and Asia Art Archive. (50) Dzięki uprzejmości artystki i artystki uprzejmości Dzięki (50) Archive. Art Asia and Damon Betsy the of Courtesy

| Photo by Ja¯nis Pipars. Courtesy of the artist and Zuza¯ns Collection. (21) Dzięki uprzejmości Betsy Damon i Damon Betsy uprzejmości Dzięki Zuza¯ns(21) and artist Collection. the Ja¯nisof by Photo Courtesy Pipars. Halprina, Archiwa Architektoniczne Uniwersytetu w Pensylwanii. Pensylwanii. w Uniwersytetu Architektoniczne Archiwa Halprina, Identyfikacja wizualna i wizualna Identyfikacja Zdjęcia (wg numeru strony) strony) numeru (wg Zdjęcia Projekt architektoniczny architektoniczny Projekt | Key visual and graphic design of the exhibition of the design graphic and | Key visual Partner Legal advisor Legal _ prawny Muzeum prawny Konserwacja Konserwacja Program edukacyjnyProgram The publication accompanies the exhibition the accompanies publication The | Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowoczesnej Sztuki Muzeum Collection Van Abbe Museum, Eindhoven. (35) Fot. Soichi Sunami Sunami Soichi Fot. (35) Eindhoven. Museum, Abbe Van Collection

Sztuka w Sztuka | Art in the Time of Planetary Change Change of Planetary Time the in Art Koordynator programu publicznego publicznego programu Koordynator Kooperative für Darstellungspolitik Darstellungspolitik für Kooperative Museum of Modern Art in Warsaw in Art of Modern Museum and education team “Użyj Muzeum” “Użyj team education and Joanna Dziewanowska-Stefańczyk Joanna Produkcja i Publikacja towarzyszy wystawie wystawie towarzyszy Publikacja

zespół edukacji „Użyj Muzeum” „Użyj edukacji zespół 80m2 Livia Benavides. Benavides. Livia 80m2 | SPRING – SUMMER 2020 SPRING –SUMMER Public program coodrinator program Public Magdalena Zięba-Grodzka Magdalena THE PENUMBRAL AGE PENUMBRAL THE WIOSNA –LATOWIOSNA 2020 Aleksandra NasiorowskaAleksandra Przekład Przekład Agnieszka Modzelewska Agnieszka Promocja Promocja Kuratorzy Kuratorzy Jagna Lewandowska Jagna WIEK PÓŁCIENIA WIEK Sebastian Cichocki Sebastian

Iga Winczakiewicz Iga Dominika Jagiełło Dominika Jakub de Barbaro Jakub | czasach planetarnej zmiany planetarnej czasach Paweł Nowożycki Paweł Klementyna Dec Klementyna Michał Kożurno Michał Marta Przasnek Marta Conservation and restoration and Conservation Piotr Urbaniak Piotr Szymon Żydek Szymon Marta Przybył Marta Paweł Brylski Jolanta Woch Jolanta Joanna Figiel Joanna Agnes Dudek Agnes Chris Smith Chris | Polsko-Niemieckiej Współpracy Fundacji środków ze Cooperation Cooperation Foundation Polish-German the of funds the from Project co-financed _ Projekt współfinansowany Projekt Project managment Project (Berlin) | opracowanie graficzne wystawy wystawy graficzne opracowanie Photo credits (according to page number) number) page to (according credits Photo | | – | Translation

Promotion | | Educational program Educational Curators Exhibition architecture

Courtesy of the artist and 80m2 Livia Benavides. (67) Dzięki uprzejmości artystki. artystki. uprzejmości Dzięki (67) Benavides. Livia 80m2 and artist the of Courtesy

Warszawie

the Exhibition of Partners _ wystawy Partnerzy

asai. Warszawie. | LawrenceHalprinCollection,TheArchitectural Archives,UniversityofPennsylvania.

Leslie Tonkonow Artworks + Projects, Nowy Jork. Jork. Nowy Projects, + Artworks Tonkonow Leslie ezg Brsa rz aei Mnpl Monopol. Galerii oraz Beresia Jerzego

| Courtesyoftheartist.CollectionMuseum ofModernArtinWarsaw. | PhotobySoichiSunami.©2020The IsamuNoguchiFoundation Wystawa online online Wystawa Podziękowania Podziękowania Realizacja wystawy wystawy Realizacja Katarzyna Szotkowska-BeylinKatarzyna Współpraca Współpraca Diana Campbell Betancourt Campbell Diana wiekpolcienia.artmuseum.pl Magdalena Romanowska Magdalena Aleksander Kalinowski Aleksander Magdalena Worłowska Magdalena Grzegorz Ostromecki Grzegorz Joanna Kasperowska Joanna Katia Krupennikova Krupennikova Katia Katarína Bajcurová Katarína Szymon Ignatowicz Szymon Dagmara Rykalska Konrad Smoleński Konrad Anna Nagadowska Anna Paweł Ostromecki Paweł Matylda TaszyckaMatylda Andrzej Kowalski Andrzej Agnieszka Kosela Agnieszka Miriam Wistreich Miriam Agnieszka Popiel Agnieszka Candice Hopkins Hopkins Candice Hubert Kowalski Marek Franczak Daniel Woźniak Daniel Marcin SzubiakMarcin Bianca Beetson Beetson Bianca Katarzyna Król Katarzyna Róna Kopeczky Róna Kopeczky Paweł Sobczak Jan Jurkiewicz Jan Michelle Wong Piotr Frysztak Piotr Olga Micińska Olga Charles Esche Esche Charles Meagan Down Meagan Michał Ziętek Michał Yank Malikov Jakub Antosz Sunjung Kim Jakub Socha Jakub Nick Aikens Nick Aikens John Tain John Inga L¯aceInga | | Acknowledgements | Exhibition website Exhibition | Asia Art Archive. Archive. Art Asia Cooperation orey f ai Pinińska-Bereś Maria of Courtesy | Realization

Courtesyoftheartistsand

| Courtesyoftheartist.

| Courtesyofthe medialny Partner partner Media _

ISBN 978-83-64177-65-1