Clár comórtha céad bliain 2018 Centenary Programme 2018

Chun comóradh a dhéanamh ar cheart vótála do mhná agus an ceart atá acu chun seasamh i dtoghcháin pharlaiminteacha a thabhairt isteach Commemorating the introduction of voting rights for women and their right to stand in parliamentary elections Cover Image: Inside Cover Image (below): Courtesy of The Women’s Library collection, Courtesy of Kilmainham Gaol Museum 18FO-1K55-05 Foreword LSE Library TWL.2002.588 A Solemn Pledge for the Women of , 1918 Brollach Image of a girl holding a basket containing a Votes for Women newspaper and holding a placard

Ó cuireadh tús leis in 2012, bhí de chuspóir ince its inception in 2012, the chlár Dheich mBliana na gCuimhneachán a Decade of Centenaries programme has bheith tomhaiste agus machnamhach chun sought to be measured and reflective in comóradh a dhéanamh ar na himeachtaí Scommemorating the significant events that tábhachtacha a mhúnlaigh stair an oileáin céad have shaped the history of the island of one bliain ó shin – ní hamháin iad siúd a bhain an hundred years ago – not only those that marked neamhspleáchas amach d’Éirinn ach iad siúd, Ireland’s path to independence but also those chomh maith, a chuireann barr feabhais ar an which enhance our understanding of the wider tuiscint atá againn ar an tírdhreach idirnáisiúnta international landscape during this period. níos fairsinge i rith na tréimhse seo. 2018 marks the centenary of the start of Déanfar comóradh in 2018 ar thús ré nua a new era for women with the passage of do mhná i ndiaidh gur ritheadh an tAcht the Representation of the People Act, which um Ionadaíocht an Phobail, a thug an vóta gave the vote to women, aged over 30, who do mhná, os cionn 30 bliain d’aois, a bhí ina were university graduates or those who met gcéimithe ollscoile nó iad siúd a bhain cáilíocht a property qualification. This Act also gave réadmhaoine amach. Bhronn an tAcht seo ar all men over the age of 21 the right to vote fhir, chomh maith, a bhí os cionn aois 21 bliain, for the first time. A second significant piece an ceart chun vóta a chaitheamh den chéad of legislation passed by the Westminster uair. Cheadaigh an dara píosa tábhachtach de Parliament – The Parliament (Qualification reachtaíocht a rith Parlaimint Westminster – an of Women) Act, allowed women to stand for tAcht Parlaiminte (Cáiliú Ban), do mhná seasamh election on an equal footing with men. le haghaidh toghcháin ar comhchéim le fir. These significant legislative changes D’eascair na hathruithe suntasacha sóisialta came from years of agitation by the suffrage ó na blianta de shuaitheadh ag gluaiseacht movement and from the significant na gceart vótála agus ón athrú mór sóisialta a social change across Britain and Ireland tháinig ar fud na Breataine agus na hÉireann that arose during World War I. a tháinig chun solais i rith an Chéad Chogadh In Ireland, women had been campaigning Domhanda. for suffrage from the mid-nineteenth In Éirinn, bhí feachtas á dhéanamh ag mná century when Anna Haslam, from County do cheart vótála do mhná ó lár an naoú haois Cork, was one of those listed on the first déag, tráth a bhí Anna Haslam, ó Chontae Women’s Suffrage petition presented to the Chorcaí, ar dhuine díobh siúd a bhí liostaithe ar British House of Commons. She and her chéad achainí Cheart Vótála do Mhná a cuireadh husband Thomas set up the non-militant faoi bhráid Theach Theachtaí na Breataine. Dublin Women’s Suffrage Association. Bhunaigh sí agus a fear céile, Thomas, Cumann Other groups included the North of Ireland neamh-mhíleatach Bhaile Átha Cliath um Cheart Women’s Suffrage Society established by Isabella Vótála do Mhná. Tod and the Munster Women’s Franchise League I measc na ngrúpaí eile, bhí Cumann Ceart founded by novelists Edith Sommerville and Vótála do Mhná Thuaisceart Éireann a bhunaigh Violet Florence Martin (who wrote under the Isabella Tod agus Léig na Mumhan um Cheart pseudonym Martin Ross). The best known of Vótála do Mhná a bhunaigh na húrscéalaithe the groups was the Irish Women’s Franchise ghluaiseacht don cheart vótála, ach níor bhain This State programme outlines some of the key Edith Sommerville agus Violet Florence Martin League which was founded in 1908 by Hanna Christabel Pankhurst, iníon bhunaitheoir commemorative events which will be held during (a scríobh faoin ainm cleite Martin Ross). Ba é Sheehy-Skeffington and Margaret Cousins. Cheardchumann Sóisialta agus Polaitiúil na the year, and includes events organised by the Léig na hÉireann um Cheart Vótála do Mhná In 1911 Louie Bennett founded the Irish mBan sa Bhreatain fiú dóthain vótaí chun Houses of the Oireachtas which has its origins ab fhairsinge a aithníodh. Bhunaigh Hanna Women’s Suffrage Federation to bring together suíochán a ghlacadh. in the general election of 1918. The Houses of Sheehy-Skeffington agus Margaret Cousins several groups into one organisation. Louie I gcomhréir le beartas neamhfhreastail na the Oireachtas also has a full programme of é seo i 1908. was the first woman nominated to stand as linne sin, níor ghlac an Chuntaois de Markievicz events for 2018, under the banner of Vótáil100. I 1911, bhunaigh Louie Bennett Cónaidhm a candidate in the General Election of 1918. lena suíochán i dTeach na dteachtaí. na hÉireann um Cheart Vótála do Mhná chun She was nominated by the Labour Party but Tugtar cuntas i gclár an Stáit seo ar roinnt roinnt grúpaí a thabhairt le chéile in aon declined to stand, although she continued in de na príomhimeachtaí comórtha a chuirfear ar eagraíocht amháin. Bhí Louie ar an gcéad bhean public service making her contribution in trade bun i rith na bliana, agus áirítear leis imeachtaí a ainmníodh chun seasamh mar iarrthóir in unionism, rising to the position in 1932 of a d’eagraigh Tithe an Oireachtais a d’eascair Olltoghchán 1918. D’ainmnigh an Páirtí Oibre President of the Irish Congress of Trade Unions. as olltoghchán 1918. Chomh maith leis sin, tá í ach dhiúltaigh sí seasamh, cé gur lean sí ag In the 1918 General Election Sinn Féin put clár iomlán imeachtaí ag Tithe an Oireachtais, oibriú sa tseirbhís phoiblí agus a dícheall á forward two women candidates: Constance chomh maith, faoin meirge Vótáil100. dhéanamh aici ar son an cheardchumannachais, de Markievicz, who was victorious in the agus bhain sí Uachtaráin Chomhdháil na Dublin St Patrick’s constituency and the first gCeardchumann amach i 1932. woman elected to the British parliament, and In Olltoghchán 1918, bhí beirt iarrthóirí Winifred Carney, who represented Sinn Féin baineanna ag Sinn Féin: Constance de Markievicz, in Belfast Victoria, but was not elected. ar éirigh léi i dtoghcheantar Naomh Pádraig i Constance Gore Booth was a member of mBaile Átha Cliath agus ba í an chéad bhean a the North Women’s Suffrage Association. toghadh le parlaimint na Breataine, agus Winifred At a meeting held in 1896 she was reported in Carney, a rinne ionadaíocht do Shinn Féin in the Sligo Champion as ‘amusing proceedings’. Victoria i mBéal Feirste, ach nár toghadh í. In her first political speech – the then twenty- Ba chomhalta í Constance Gore Booth le eight-year-old Constance – is reported as saying: Cumann Shligigh Thuaidh um Cheart Vótála do “… You all know that the first step is to form Mhná. Cuireadh cruinniú ar bun in 1896 agus societies to agitate and force the government to maíodh i nuachtán an ‘Sligo Champion’ gur realise a very large class have a grievance …”. thit ‘imeachtaí greannmhara’ amach ann. Ina Countess de Markievicz was the sole céad óráid pholaitiúil – tuairiscítear go ndúirt female elected in the General Election in Constance, a bhí fiche hocht bliain d’aois ag an either Ireland or Britain. Many of the women tráth: “… Is eol daoibh go léir gurb í an chéad candidates in Britain had been active in the chéim chun cumainn a chruthú chun an rialtas a suffrage movement, but even Christabel chorraí agus chun brú a chur air a thabhairt faoi Pankhurst, daughter of the founder of the deara go bhfuil casaoid ag aicme an-mhór…”. Women’s Social and Political Union in Britain Ba í an Chuntaois de Markievicz an t-aon did not get sufficient votes to take a seat. bhean a toghadh san Olltoghchán in Éirinn In accordance with the abstentionist policy nó sa Bhreatain. Bhí go leor de na hiarrthóirí of the time, Countess de Markievicz did not baineanna sa Bhreatain gníomhach sa take her seat in the House of Commons. 1918 – Imeachtaí agus dátaí suntasacha Féilire imeachtaí 2018 chun comóradh a dhéanamh 1918 – Significant events and dates ar an ról a ghlac mná in imeachtaí tábhachtacha 1918 2018 Calendar of events to commemorate the role played by women in the significant events of 1918

06/02 23/04 14/12 06/02 Aibreán / April 01/11 Ritheadh an tAcht um Ionadaíocht an Stailc Ghinearálta in Éirinn – ghlac mná Rinneadh Olltoghchán 1918 na Ríochta Teach Marlay – Seoladh clár comórtha Taispeántas na gCartlann Náisiúnta Déanfar Músaem Míreanna Aníos faoi Phobail a thug cearta vótála isteach le ról tábhachtach i stailc ghinearálta Aontaithe a ghairm láithreach i ndiaidh an Stáit seo ar chomóradh céad bliain – Cuirfidh na Cartlanna Náisiúnta choimeád speisialta – dar teideal ‘Mná do roinnt ban (agus do gach fear) 1918 - nuair a cuireadh stop le hobair ar an tSosa Cogaidh leis an nGearmáin a rith an Achta um Ionadaíocht an taispeántas ar líne de théama na gceart sa pholaitíocht agus sa poiblí le i dtoghcháin pharlaiminteacha. iarnróid, dugaí, monarchana, muilte, chuir deireadh leis an gCéad Chogadh Phobail, 1918. vótála do mhná bunaithe ar thaifid 100 bliain anuas – 1918-2018’ a chur amharclanna, pictiúrlanna, tramanna, Domhanda, agus bhí se ar bun Dé bhunúla dhaonáireamh 1911 agus taifid ó ar taispeáint ag Teach an Chóiste i Passage of voting rights legislation Marlay House – Launch of this State seirbhísí poiblí, longchlóis, nuachtáin, Sathairn, an 14 Nollaig 1918. Bá é an phríosún na mban ón mbliain 1918. gCaisleán Bhaile Átha Cliath go dtí an introducing voting rights for some commemorative programme on siopaí, agus fiú i monarchana chéad Olltoghchán a cuireadh ar bun 26/01/2019. Titfidh imeachtaí éagsúla women(and all men) in parliamentary the centenary of the passage of the National Archives exhibition – muinisean Rialtais mar agóid in aghaidh in aon lá amháin agus a cuireadh ar saor in aisce amach, Scoil Scairte de elections(Representation of the Representation of the People Act 1918. The National Archives will deliver coinscríobh a chur i bhfeidhm. bun i ndiaidh an Achta um Ionadaíocht chuid History Ireland faoi cheart vótála People Act) a women’s suffrage themed on-line an Phobail, 1918. Bhí sé ar an gcéad do mhná agus comhdháil bhliantúil General Strike in Ireland - Women exhibition based on the original records toghchán, ar an gcaoi sin, ina bhféadfadh 28/02 Chumann Staraithe Baineanna na 18/04 played a significant role in the general of the 1911 census and women’s prison roinnt mná os cionn aois 30, agus go léir Teach na dTeachtaí – Bronnfaidh an hÉireann ina measc. strike of 1918 – where work stopped records dating from 1918. Tionóladh Coiste Frithchoinscríofa fear os cionn aois 21, vóta a chaitheamh. Ceann Comhairle, Seán Ó Fearghaíl, in railways, docks, factories, mills, A specially curated Pop-up Museum Éireannach ag Teach an Ardmhéara, Chomh maith leis sin, ba é seo an TD, cóip de phortráid den Chuntaois de theatres, cinemas, trams, public Bealtaine / May - entitled ‘100 years of women in Baile Átha Cliath, mar fhreagairt ar an chéad olltoghchán ina bhféadfadh mná Markievicz, a bhí á coimeád ag Dánlann services, shipyards, newspapers, shops, politics & public life - 1918-2018’ will mBille um Sheirbhís Mhíleata a ritheadh seasamh mar iarrthóirí. Cathrach Bhaile Átha Cliath, Lána Cuirfear siompóisiam ar siúl chun and even Government munitions be showcased at the Coach House in i dTeach na dTeachtaí chun coinscríobh Hugh, ar Theach na dTeachtaí i Londain séadchomhartha nua a fhorbairt in ómós factories in protest against the The United Kingdom General Election Dublin Castle until 26/01/2019. Various a shíneadh go hÉirinn. Rinne Lloyd i láthair an Urramaigh Onóraigh do mhná réabhlóideacha a fhiosrú – Tá imposition of conscription. of 1918 was called immediately after the complimentary events will take place, George an reachtaíocht nua choinscríofa John Bercow, Feisire Parlaiminte, an séadchomhartha in ainm is suntas a Armistice with Germany which ended including a History Ireland Hedge a cheangal leis an mBille Rialtas Cainteoir Theach na dTeachtaí. Tá thabhairt don ról a ghlac mná i dtréimhse 09/06 the First World War, and was held on School on women’s suffrage and the Dúchais nua, a ndearnadh náisiúnaithe an bhunphortráid a phéinteáil an an éirí amach ónar eascair bunú an Stáit. Saturday 14 December 1918. It was the annual conference of the Women agus aontachtaithe a choimhthiú in Lá na mBan (Dé Domhnaigh 09/06/1918) t-ealaíontóir Polannach Bolesław first General Election to be held on Symposium to explore development of a Historians Association of Ireland. Éirinn mar thoradh air. In ainneoin gur – bhí an lá seo ainmnithe ag grúpa Szankowski i 1901 ar iasacht faoi láthair a single day and to be held after the new monument to revolutionary women chuir Páirtí Parlaiminteach na hÉireann ban chun feachtas frithchoinscríofa ón nDánlann le hÁras an Uachtaráin. Representation of the People Act 1918. – The monument is intended to mark the Nollaig / December iomlán ina aghaidh, vótáladh ar son an náisiúnta a chur chun cinn a spreag mná It was thus the first election in which House of Commons – Ceann Comhairle, role of women in the revolutionary period choinscríofa d’Éirinn ag Westminster. gealladh a thabhairt nach nglacfaidís Léifidh Eavan Boland a dán some women over the age of 30, and all Seán Ó Fearghaíl TD, will gift a copy of leading to the foundation of the State. le poist aon fhear a rinneadh a coimisiúnaithe faoi cheart vótála do Irish Anti-Conscription Committee men over the age of 21, could vote. It was a portrait of Countess de Markievicz, choinscríobh chuig an arm. mhná ag Comhthionól Ginearálta na NA convened at the Mansion House, Dublin also the first general election in which held by the Dublin City Gallery the 09/06 – ar tionscnamh é de chuid na Roinne in response to the Military Service Bill Lá na mBan (Sunday 09/06/1918) – this women could stand as candidates. Hugh Lane, to the House of Commons Lá na mBan – Tá comóradh céad bliain Gnóthaí Eachtracha i gcomhpháirtíocht in the House of Commons to extend was a day designated by a group of in London in the presence of the Rt Hon shlógadh tábhachtach polaitiúil seo na le hAcadamh Ríoga na hÉireann an conscription to Ireland. Lloyd George women to promote a national anti- 28/12 John Bercow MP, Speaker of the House mban pleanáilte i gcomhar le SIPTU tráthnóna roimh chomóradh céad connected the new conscription conscription campaign encouraging of Commons. The original portrait, Fógraíodh torthaí an Olltoghcháin – agus páirtithe leasmhara eile. bliain Olltoghchán 1918. legislation to a new Home Rule Bill, women to pledge not to take the jobs painted in 1901 by Polish artist Bolesław bhain Sinn Féin beagnach gach suíochán which had the effect of alienating both of any men conscripted for the army. Szankowski, is currently on loan from Lá na mBan – Commemoration of the Eavan Boland will deliver her a bhí ag Páirtí Parlaiminteach na hÉireann nationalists and unionists in Ireland. the Gallery to Áras an Uachtaráin. centenary of this important political commissioned poem on women’s díobh, agus ar dhiúltaigh a n-ionadaithe, Despite opposition from the entire mobilisation of women is planned in suffrage at the UN General Assembly 21/11 an Chuntaois Constance de Markievicz Irish Parliamentary Party, conscription 08/03 conjunction with SIPTU and other – an initiative of the Department of Ritheadh an tAcht Parlaiminte (Cáiliú ina measc, glacadh lena suíocháin in for Ireland was voted through at stakeholders. Foreign Affairs in partnership with the Ban) a bhronn an ceart céanna ar mhná Westminster – Ba í de Markievicz an Lá Idirnáisiúnta na mBan – Rinneadh Westminster. Royal Irish Academy on the eve of the a bhí ag fir chun seasamh mar iarrthóirí chéad bhean a toghadh riamh leis an Lá Idirnáisiúnta na mBan a cheiliúradh centenary of the 1918 General Election. i dtoghcháin pharlaiminteacha. bparlaimint agus ba í an t-aon bhean a ó thráth luath sna 1900idí agus is lá 18/10 toghadh in Olltoghchán 1918. coiteann ceiliúrtha dhomhanda é agus The passage of the Parliament Clár Stampaí Comórtha An Post – lá ina n-éilítear paireacht inscne. (Qualification of Women) Act Results of the General Election Eiseoidh An Post dhá stampa nua introducing the equal right of women announced – Countess Constance de International Women’s Day – comórtha ar an téama ‘Daonlathas Pobail’. Markievicz is the first woman ever to be with men to stand as candidates in International Women’s Day (IWD) has An Post Commemorative Stamps elected to parliament and the only woman parliamentary elections. been observed since the early 1900’s and Programme – Two new commemorative elected in the 1918 General Election. is a collective day of global celebration stamps on the theme of ‘Popular and a call for gender parity. Democracy’ will be issued by An Post Músaem Míreanna Aníos Mná sa pholaitíocht agus sa saol poiblí le 100 bliain anuas – 1918-2018 Pop-up Museum 100 years of women in politics & public life – 1918-2018

Beidh músaem ‘míreanna aníos na ‘pop-up women’s museum’ Díreoidh an taispeántas ar na 114 TD a toghadh The exhibition will focus on the 114 TDs elected mban’ atá faoi choimeád an staraí Sinéad curated by the historian, Sinéad le 100 bliain anuas. Déanfar grinnscrúdú sa over the last 100 years. The first section of the McCoole a dhéanann comóradh ar Mhná sa McCoole commemorating Women in chéad chuid den taispeántas ar na chéad 21 exhibition will give an in-depth look at the Pholaitíocht agus sa Saol Poiblí 1918-2018 ar APolitics and Public Life 1918-2018 will be on show bean, le cúnamh óna dteaghlaigh, ábhar óna first 21 women, with the assistance of their taispeáint i dTeach an Chóiste, Caisleán Bhaile in the Coach House, Dublin Castle and will run mbailiúcháin phríobháideacha nach bhfacthas families, including use of previously unseen Átha Cliath agus beidh sé ar siúl ó Shamhain from November 2018-January 2019. In 2019 it agus nár foilsíodh roimhe seo ina measc. and unpublished material from their private 2018 go hEanáir 2019. In 2019, aistreofar an will travel to venues in Munster, Connaught Caithfear súil sa dara seomra ar mhná sa collections. The second room will look at women taispeántas go dtí ionaid i Mumha, Connachta and . pholaitíocht ó thréimhse shaoirse na mban sna in politics from the period of women’s liberation agus Ulaidh. This exhibition will look at the key women, 1970idí go dtí an lá atá ann. in 1970s to the present day. Caithfear súil sa taispeántas seo ar na (well-known women & some less-known Beidh agallaimh le sliocht na mban a bhí sa Interviews with descendants of the women príomh-mhná, (mná a bhfuil aithne fhairsing women), who have contributed over the past Dáil ó na 1930idí ar aghaidh mar ghné lárnach who were in the Dáil from the 1930s onwards will orthu agus mná nach bhfuil aithne chomh 100 years to shaping the State. The exhibition den taispeántas seo. be a centrepiece of this exhibition. fairsing céanna orthu), a chuir leis an Stát a will also look at social and political issues which mhúnlú le 100 bliain anuas. Caithfear súil sa affected women by providing a time-line of taispeántas, chomh maith, ar shaincheisteanna the century – the feminisation of Irish history. sóisialta agus polaitiúla a rinne difear do mhná Visitors to the exhibition will be able to: trí amlíne den tréimhse céad bliain a sholáthar • discover the ‘most political’ girl’s school in – baineannú stair na hÉireann. Beidh cuairteoirí Ireland – the one which most TDs attended chuig an taispeántas in ann na méid seo a leanas and the one which the most Senators a dhéanamh: attended; • an scoil chailíní ‘is polaitiúla’ in Éirinn a • get to know the life-stories of the women fhiosrú – an scoil ar fhreastail an chuid ba mhó who served as TDs in the early years of the de na TDanna agus na Seanadóirí uirthi; State and find out more about those public • aithne a chur ar bheatha na mban a d’fhóin representatives who still serve you; mar TDanna i luathbhlianta an Stáit agus breis • listen to children and grandchildren recount eolais a aimsiú faoi na hionadaithe poiblí siúd their memories of growing up with those in a fhónann duit go fóill; public life; • éist le leanaí agus garleanaí cuntas a thabhairt ar • see what material culture has survived, in a gcuimhní ar fhás aníos leo siúd sa saol poiblí; this once off opportunity to see this material • an cultúr ábhartha atá ann go fóill a thabhairt gathered all in one place. faoi deara, san imeacht seo a thabharfaidh an deis aonuaire seo duit chun an t-ábhar seo a fheiceáil in aon áit amháin. Cláir Náisiúnta National Cultural Institiúidí Cultúrtha Institutions programming

Gailearaí Náisiúnta na hÉireann National Gallery of Ireland Ard-Mhúsaem na hÉireann National Museum of Ireland Buaicphointe de chlár Ghailearaí Náisiúnta A highlight of the National Gallery of Ireland’s Tá clár speisialta rannpháirtíochta poiblí ar na The National Museum of Ireland has planned a na hÉireann in 2018 a bheidh i dtaispeántas a programme in 2018 will be an exhibition bacáin ag Ard-Mhúsaem na hÉireann don bhliain special public engagement programme for 2018 dhíríonn ar an gCuntaois de Markievicz. focusing on Countess de Markievicz. 2018 a thugann chun suntais an comóradh céad that marks the centenary of women’s suffrage in Fiosróidh an taispeántas aitheantas The exhibition will explore Countess de bliain ar cheart vótála do mhná i 1918 agus a 1918 and explores the changing role of women coimpléascach agus dúrúnda na Cuntaoise de Markievicz’s complex and enigmatic identity by fhiosraíonn ról athraitheach na mban le 100 over 100 years in Ireland. The programme Markievicz trí íomhánna de Markievicz a chur le juxtaposing images of de Markievicz in a range of bliain anuas in Éirinn. Aimseoidh an clár réimse will reach out to a wide range of people and hais a chéile i réimse comhthéacsanna, idir an contexts, from the intimate to the propagandist. fairsing daoine agus pobal ó cheantair áitiúla, communities from local areas, from around the duine dlúthphearsanta agus an bolscaire. A programme of events will facilitate ó áiteanna timpeall na tíre agus ó chodanna country and from different parts of the world. Éascóidh clár imeachtaí an taispeántas exploration of this exhibition and the wider topic éagsúla den domhan. Spreagfar daoine chun People will be encouraged to participate and seo agus an t-ábhar níos leithne a fhiosrú a of women’s suffrage throughout the year through páirt a ghlacadh agus bheith bainteach in engage in a variety of events and projects, bhaineann le cearta vótála do mhná i gcaitheamh lectures, workshops, and family events. imeachtaí agus tionscadail éagsúla, a mbeidh the majority of which will be free of charge. na bliana trí léachtaí, ceardlanna agus imeachtaí The 2018 National Gallery of Ireland calendar an chuid is mó díobh saor in aisce. Beidh an The Museum will be working in collaboration don teaghlach. has a particular focus on Irish women artists Músaem ag oibriú i gcomhar le réimse pobal with a range of communities and organisations Dírítear i bhféilire Ghailearaí Náisiúnta in recognition of the centenary. The calendar agus eagraíochtaí i dtabhairt faoin gclár. in the delivery of the programme. na hÉireann 2018 go háirithe ar ealaíontóirí provides biographical details about exceptional Tugann an clár cuireadh do dhaoine The programme invites people to reflect Éireannacha baineanna mar aitheantas ar artists such as Carmel Benson, Moyra Barry, machnamh a dhéanamh ar théamaí a bhaineann on themes related to women’s suffrage and an gcomóradh céad bliain. Cuirtear sonraí Mary Swanzy, & Mainie Jellett whose work can be le ceart vótála do mhná agus saoránacht trí citizenship through specially designed tours and beathaisnéiseacha ar fáil san fhéilire faoi shár- found in the Gallery’s collection. The exhibition thurais agus ceardlanna, comhdhálacha agus workshops, conferences and talks, exhibitions ealaíontóirí ar nós Carmel Benson, Moyra Barry, will open on 27 Deireadh Fómhair 2018 and cainteanna, taispeántais agus acmhainní ar and new online resources. Elements of the Mary Swanzy, agus Mainie Jellett, ar féidir teacht admission is free, the exhibition will remain líne a dheartar go sonrach. I measc ghnéithe an programme include internationally renowned ar a saothar i mbailiúchán an Ghailearaí. Beidh open until 17 March 2019. chláir, tá an t-ealaíontóir agus an t-oideachasóir artist and educator Róisín de Buitléar as artist in an taispeántas ar oscailt an 27 October 2018 agus ar a bhfuil clú idirnáisiúnta cáiliúil, Róisín de residence, an exhibition on the effects of rural beidh cead iontrála saor in aisce. Fanfaidh an Buitléir mar ealaíontóir cónaithe, taispeántas electrification on Irish housewives, documenting taispeántas ar oscailt go dtí an 17 Márta 2019. ar éifeachtaí leictriú na tuaithe ar mhná and celebrating the stories of women and tí Éireannacha, a dhéanann scéalta ban increasing the representation of women in a dhoiciméadú agus a cheiliúradh agus a the handling collections. The Museum is also mhéadaíonn an ionadaíocht a dhéantar do mhná organising a series of events and an exhibition in sna bailiúcháin inláimhsithe. Tá sraith imeachtaí collaboration with the Houses of the Oireachtas. agus taispeántas á n-eagrú ag an Músaem, The National Museum has a wealth of chomh maith, i gcomhar le Tithe an Oireachtais. material culture related to themes around Tá saibhreas ábhair san Ard-Mhúsaem a women’s suffrage. The programme will connect bhaineann leis an gcultúr i dtaobh téamaí a with communities in a meaningful and dynamic bhaineann le ceart vótála do mhná. Déanfaidh way, using the collections as inspiration for an clár ceangal le pobail ar bhealach bríoch agus exploring and interrogating programme themes. dinimiciúil, trí úsáid a bhaint as na bailiúcháin mar spreagadh chun téamaí cláir a fhiosrú agus a cheistiú.

Leabharlann Náisiúnta na hÉireann National Library of Ireland An Chartlann Náisiúnta National Archives Mol a bhí i Leabharlann Náisiúnta na hÉireann The National Library of Ireland has always been Tá sa Chartlann Náisiúnta roinnt bailiúchán The National Archives holds a number of riamh anall le haghaidh díospóireachta, plé agus a hub for debate, discussion and the sharing lena mbaineann ríthábhacht chun tuiscint a collections that are crucial to understanding chun faisnéis a roinnt. Ba chuairteoirí a bhí in of information. Many of those who helped to fháil ar fhorbairt na gluaiseacht um cheart the development of the Irish womens suffrage go leor díobh siúd a chabhraigh le cearta vótála secure voting rights for women in 1918 were vótála do mhná in Éirinn. I rith 2018, cuirfidh movement. During 2018, the National Archives a bhaint amach do mhná i 1918 a thug cuairt frequent visitors to the National Library, and An Chartlann Náisiúnta taispeántas ar líne de will host an on-line exhibition of documents go minic ar an Leabharlann Náisiúnta, agus the sources telling that story – including cháipéisí a sholáthraíonn léargas ar na dálaí that provide insight into the prison conditions tá fáil gan stró ar na foinsí a insíonn an scéal newspaper and diaries, photographs and letters sa phríosún a raibh go leor de na mná thíos endured by many of the women, including sin – nuachtáin agus dialanna, grianghraif agus – are freely accessible to anyone who comes to leo, iad siúd a bhí ar stailc ocrais ina measc, those on hunger strike, and will discuss how the litreacha ina measc – ag duine ar bith a thugann the National Library. agus pléifidh sé an fhreagairt a bhí ag údaráis prison authorities reacted to the campaign by cuairt ar an Leabharlann Náisiúnta. A large-scale cataloguing and digitisation an phríosúin ar fheachtas na gluaiseachta um the suffrage movement to gain political prisoner Cuirfidh tionscadal mórscála catalógaithe project will make many of these sources freely cheart vótála do mhná chun stádas príosúnaigh status. The exhibition will also include a number agus digitithe go leor de na foinsí seo ar available via the catalogue, at http://catalogue.nli. pholaitiúil a bhaint amach. Áireofar leis an of 1911 census returns that demonstrate the fáil go forleathan tríd an gcatalóg, ag http:// ie. A comprehensive programme to capture how taispeántas, chomh maith, roinnt tuairisceáin de growing militancy of the suffrage movement. catalogue.nli.ie. Áireofar le clár cuimsitheach Ireland commemorates the centenary of women’s chuid dhaonáireamh 1911 a léiríonn go raibh an Occupying a key position in the cultural ina sonrófar conas a dhéanann Éire comóradh suffrage will include archiving key websites ghluaiseacht um cheart vótála do mhná ag éirí ní and intellectual life of the nation, the National ar chéad bliain ó bhain mná ceart vótála amach and collecting contemporary commemorative ba mhíleataí i gcónaí. Archives holds the records of the modern Irish príomhláithreáin ghréasáin a chartlannú agus ephemera from across the country. Tá An Chartlann Náisiúnta i gceartlár State which document its historical evolution ábhar gearrshaolach comórtha comhaimseartha A major new free exhibition at the National shaol cultúrtha agus intleachtúil an náisiúin and the creation of our national identity. Its ó áiteanna fud fad na tíre a bhailiú. Library’s National Photographic Archive will agus tá iontu taifid ar Stát nua-aimseartha na holdings relate to all parts of Ireland and provide Osclófar taispeántas mór nua saor in aisce open in September 2018. Using unique images hÉireann ina sonraítear a theacht chun cinn essential primary source material for people ag Cartlann Ghrianghrafadóireachta Náisiúnta from the National Library’s collections, it will stairiúil agus cruthú ár n-aitheantais náisiúnta. seeking to understand the political, economic na Leabharlainne Náisiúnta i Meán Fómhair bring to life the dramatic events of 1918 and Baineann na hearraí atá sna Cartlanna le and social forces that have shaped our nation by 2018. Trí úsáid a bhaint as íomhánna uathúla 1919, including women’s suffrage, for visitors of gach cuid d’Éirinn agus cuireann siad ábhar the general public. ó bhailiúcháin na Leabharlainne Náisiúnta, all ages. Throughout the year, a free programme ríthábhachtach bunfhoinse ar fáil do dhaoine a cuirfidh sé beocht in imeachtaí drámatúla 1918 of events will engage visitors through public lorgaíonn tuiscint a fháil ar na fórsaí polaitiúla, agus 1919, ceart vótála do mhná ina measc, lectures, panels, tours and workshops that geilleagracha agus sóisialta a mhúnlaigh ár do gach cuairteoir, is cuma cén aois iad. I explore women’s experiences in 1918, and náisiún ag an bpobal i gcoitinne. gcaitheamh na bliana, déanfaidh clár imeachtaí through the decades since. saor in aisce idirchaidreamh le cuairteoirí trí léachtaí poiblí, painéil, turais agus ceardlanna a fhiosraíonn eispéiris na mban i 1918, agus i gcaitheamh na mblianta ó shin i leith.

An Chartlann Náisiúnta National Archives Image: Courtesy of The National Museum of Ireland HE-EW-875-G An Roinn Cultúir, Oidhreachta Comhordaíonn an Roinn forbairt agus The Department coordinates the Letter of 5th February, 1919 from Prime agus Gaeltachta soláthar Chlár Dheich mBliana na development and delivery of the Minister David Lloyd George to Countess Department of Culture, gCuimhneachán an Rialtais go náisiúnta. government’s Decade of Centenaries Constance de Markievicz MP Heritage and the Gaeltacht Programme nationally. www.chg.gov.ie @DeptAHG

Deich mBliana na gCuimhneachán na cosmhuintire a mhaireann i ré Gaeltacht and provides on-line information Decade of Centenaries shuaithinseach, anuas ar na ceannairí agus about the government’s Decade of www.decadeofcentenaries.ie na príomhghníomhaithe sna himeachtaí Centenaries Programme. seo. Tá an clár in ainm is léargas agus The programme focuses on the everyday @HistIreHedge #hedgeschool deiseanna úrnua a chur ar fáil le haghaidh experience of ordinary people living in #DecadeofCentenaries idirphlé dearfach agus tá de chuspóir aige extraordinary times, as well as on the Déanann History Ireland an acmhainn comhthuiscint níos doimhne a chothú ar leaders and key actors in these events. thiomnaithe seo a bhainistiú i gcomhar ár stair agus ár dtodhchaí chomhroinnte The programme is intended to offer fresh leis an Roinn Cultúir, Oidhreachta agus i measc daoine ó thraidisiúin éagsúla ar insights and opportunities for constructive Gaeltachta agus cuireann sé faisnéis ar oileán na hÉireann. dialogue and aims to foster deeper mutual líne ar fáil faoi Chlár Dheich mBliana na This dedicated resource is managed by understanding of our shared history gCuimhneachán de chuid an Rialtais. History Ireland in partnership with the and future among people from different Díríonn an clár ar eispéireas laethúil Department of Culture, Heritage and the traditions on the island of Ireland.

Century Ireland tá anailís agus gné-ailt á scríobh agus á of Irish life a century ago and is produced Century Ireland gcoimisiúnú acu chun tacú leis an tuairisciú by a team of researchers at Boston College https://www.rte.ie/centuryireland/ stairiúil. Ar go leor bealaí, cuireann an bhliain Ireland and hosted by RTÉ. 1918 sraith níos fadtréimhsí agus níos éagsúla The researchers have mapped out Nuachtán stairiúil ar líne is ea tionscadal d’imeachtaí ar fáil ar tábhachtaí comóradh storylines and identified supporting archives Century Ireland lena dtacaíonn an Roinn a dhéanamh orthu, bíodh comóradh oifigiúil for 2018 and are writing and commissioning Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta a nó eile i gceist, ná aon tráth go dtí seo le analysis and feature articles to support insíonn scéal eachtraí shaol na hÉireann linn dheich mbliana na gcuimhneachán, the historical reportage. In many ways, céad bliain ó shin agus chuir foireann an bhliain 1916 ina measc siúd. the year 1918 serves up a more protracted taighdeoirí le chéile é ag Coláiste Bhostúin The Century Ireland project is an online and varied series of events that will require agus d’óstáil RTÉ é. historical newspaper supported the commemoration, official or otherwise, Rinne na taighdeoirí snáitheanna Department of Culture, Heritage and the than any point heretofore in the decade scéil a leagan amach agus shainaithin siad Gaeltacht that tells the story of the events of centenaries, 1916 included. cartlanna tacaíochta don bhliain 2018 agus

Tithe an Oireachtais Tugtar an deis ar an láithreán gréasáin movement and its leaders in Ireland and Houses of the Oireachtas • Foghlaim faoi na chéad chomhaltaí the impact of the introduction of wider www.oireachtas.ie/votail100/ baineanna den Dáil agus den Seanad voting rights. @OireachtasNews • Leagáid na bhfeachtasóirí Éireannacha The web-site above offers the #Vótáil100 ar son ceart vótála do mhná a fhiosrú opportunity to Chun suntas a thabhairt do chearta vótála • Eolas a aimsiú faoi na himeachtaí • Learn about the first female members do mhná agus an ceart atá acu seasamh i comórtha a chuirfidh Tithe an of the Dáil and Seanad dtoghcháin pharlaiminteacha a thabhairt Oireachtais ar siúl • Discover the legacy of the Irish isteach, beidh clár imeachtaí á reáchtáil To mark the centenary of the introduction suffragists ag Tithe an Oireachtais – Vótáil100 – a of voting rights for women and their right • Find out about the commemorative leagfaidh an bhéim ar stair na gluaiseachta to stand in parliamentary elections, the events hosted by the Houses of the um cheart vótála do mhná agus a ceannairí Houses of the Oireachtas is hosting a Oireachtas in Éirinn agus an tionchar a imríodh trí programme of events – Vótáil100 – that chearta vótála níos fairsinge a thabhairt will highlight the history of the suffrage isteach.