TSHITATAMENDE TSHA CFA INSTITUTE TSHA PFANELO DZA VHABINDUDZI

“Tshitatamende tsha Pfanelo dza Vhabindudzi” tsho bveledzwa nga CFA Institute eletshedza vharengi vha tshumelo zwibveledzwa zwa gwama, u ombedzela vhudifari vhune vha tea u vhu lavhelela kha vhadisi vha tshumelo ya zwa gwama. Hedzino pfanelo dzi sumbedza theo ya ndeme na milayo ya ndeme kha u kona u swikela fulufhelo na vhudifulufheli vhushaka vhunwe na vhunwe ha phurofeshinala. Mutevhe u shuma kha zwibveledzwa na tshumelo ya zwa gwama, investment management research, research na ngeletshedzo, personal banking, insurance na real estate, Naho vha nga vha vha tshi khou thoma investment plan, vha tshi khou shuma na broker, vha tshi khou vula akhaunthu ya banngani kana vha tshi khou renga nndu, Tshitatamennde tsha Pfanelo dza Vhabindudzi - Statement of Investor Rights ndi tshishumiswa tsha u vha thusa u wana mafhungo ane vha toda na tshumelo ine vha khou lavhelela yone na vha teaho. U ombedzela zwauri vhoragwama vha phurofeshinala vha tevhedza hedzino pfanelo, zwi fhata fulufhelo kha muthu na kha feme ine vha khou shumisana nayo, lune hezwi zwa disa u fulufhelana kha vhoinwi nothe, na thompho khathihi na tshirunzi siani la zwa gwama

MUSI NDI TSHI SHUMISA TSHUMELO YA LIHORO LA ZWA GWAMA LA PHUROFESHINALA, NDI NA PFANELO YA… 1. Vhufulufhedzei, vhukoni, na vhudifari ha vhudi 2. U newa ngeletshedzo yo vhofholowaho na vhune ha tshimbilelana na mulayo. pfalaho khathihi na thuso yo senguluswaho na u toliwa nga vhuronwane na ine ya do newa Lifhasini lothe, milayo ya zwa gwama i a nga ndila ya vhutali. fhambana, fhedzi vhabindudzi vhothe vha na pfanelo ya vhufulufhedzei u bva kha dzi Vhashumi vha gwama vha phurofeshinala vha phurofeshinala dza zwa gwama. Vhufulufhedzei fanela u dzhia tsheo dzavho nga murahu ha u: a zwi sokou amba phindulo dza ngoho fhedzi • Haseledza nga vhuronwane na inwi malugana malugana na mbudziso dzanu; zwi dovha zwa na thodea dzanu katelwa na nyimele yanu. amba u shuma nga ndila I vhonalaho na u vha na • U ita tsenguluso yo dzhenelelaho ya thodea ngoho siani la mushumi zwa gwama wa na nyimele yanu. phurofeshinala. • U ita tsenguluso yo fhelelaho ya  zwibveledzwa na tshumelo ine ya nga Ngoho ndi ya uri, vhashumi vha zwa gwama vha shumiswa u fusha thodea dzanu phurofeshinala, vha khou tea u nea mafhungo • U sedzulusa na u tikedza khathulo ine ya nga vhudalo ane a kwama tsheo dza zwa tshimbilelana na zwibveledzwa khathihi na gwama dzine na dzi ita; ho katelwa na mafhungo tshumelo I fushaho thodea na nyimele yanu. ane a tshimbilelana na tsheo ya zwa gwama ine vha ni dzhiela yone vho imela inwi. 3. Dzangalelo langa la zwa gwama li do 5. U di ambulula arali hu tshi nga vha na dzhielwa ntha u fhirisa la dzi phurofeshinala mulenzhe ngeno na nga ngei kana conflict of na la dzangano. interest, malugana na ndiso ya zwibveledzwa kana tshumelo kha nne. Sa mune wa tshelede kana ndaka ine ya vha kha tshiimiswa tsha zwa gwama, vhulondavhathu Ngeletshedzo I bvaho kha ragwama wa hanu vhu fanela u dzhielwa ntha phanda ha phurofeshinala, I tea u vha yo lavhelesa mbuelo vhulondavhathu ha vhoragwama vha kha inwi, nyimele yanu siani la zwa gwama, na phurofeshinala na ha dzangano lavho. Ndi nga ndivho dzanu siani la zwa gwama; ngeletshedzo nthani ha mushomo wanu wa mathakheni na ine na I wana a yo ngo tea u vha yo sedza nga dzangalelo lanu, lune vhoragwama vha dzangalelo la ragwama wa phurofeshinala ene phurofeshinala vha kona u wana fulufhelo lanu mune. Vhothe vhoragwama vha phurofeshinala, khathihi na u dzulela u wana bindu lanu. vha vha dzangalelo la u badelwa malugana na Tshelede yanu I khou badela miholo ya hedzino mushumo wavho, zwenezwo, ni khou tea u dzi phurofeshinala, na zwauri dzangalelo lanu, li dzulela u vhudzisa uri naa ragwama wa khou tea u da phanda ha dzangalelo la vho. phurofeshinala u badelwa nga ndila de (sa tsumbo, nga khomishini, flat fee, kana nga inwe 4. Kufarelwe kwa vhudi na thompho kha dzinwe ndila.) u khwathisedza zwauri dzangalelo lawe dzi kilaente. ene mune li tshimbilelana na lanu vho.

Kufarelwe kwa vhudi a kwu ambi u farwa nga u Ragwama wa phurofeshinala, u khou fanela u ni lingana, zwihulusa malugana na dzi kilaente vhudza nga ha khonadzeo ya mulenzhe ngeno dzothe dza ragwama wa phurofeshinala. Sa na ngei kana yone conflict of interest. Ngauri dzi tsumbo, dzinwe dzi kilaente dzi nga kha di vha conflict of interest a si kanzhi dzi tshi tinyea, dzi na ndivho yo fhambanaho na u kona u mafhungo ayo a khou fanela u katela uri naa kondelela musi zwi tshi da kha u dzhia risk, lune conflict of interest iyo ndi mini, na zwauri ndi zwa nga guma ni na investment portfolio ine ya maga afhio ane a do dzhiiwa u itela u fusha sa tsha fana na ire yanu. Ni songo zwi dzhia thodea dzanu nga ndila ya khwine arali zwi sa hezwi, sa u sa farwa zwavhudi, musi inwe nga konadzei u tinyea. kilaente ine ya vha riskier portfolio I tshi wana malamba kana nzwalelo dza vhudi; kana musi Tsumbo dzo doweleaho dza dza khonadzeo dza inwe portfolio ya kilaente ine ya vha less risky, I conflict of interest dzi katela: tshi vha na mbuelo dza vhudi musi maraga u • U badelwa malugana na u rengisa, husini tshi tsa kana u sa khou shuma zwavhudi. malugana na mashumele. Vho ragwama vha phurofeshinala vha anzela u sa badelwa U farwa zwavhudi zwi dovha zwa amba uri a ni malugana na zwauri mubindudzo u/ vhi nga fhasi ha mutsiko kana u kombetshedzwa investment I shuma hani, fhedzi zwi tshi bva uri ni dzhie tsheo ya zwa gwama. kha uri vho ni rengisela mibindudzo mingafhanani kana zwi tshi bva khauri ndi tshelede nngafhanani na bindudza khavho. • U rengisela vhathu zwibveledzwa zwi badela muholo wa ntha, nthani ha u vha rengisela zwibvelezwa zwo tshipaho zwine zwa toda u fana kwa na izwi zwi duraho. 6. Ho utlwisisa maemo a a ditaba, ho etsetsa 8. Tlhakisetso ya ditjeho le ditshenyehelo tsa ka hore keletso efe kapa efe eo fuwang e kaofela, le tlhahisoleseding e bontshang hore ipapisa le ditabatabelo tsa ka tsa tjhelete ditjeho tsena ke tse nang leeme mme di hammoho le ditshita tsa ka. a utlwahala.

Ditsebi tsa ditjhelete di tshwanela ho tshetleha na le tokelo ya hore o utlwisise ka botlalo diqeto hodima dintlha tse lebaneng ka kotloloho ditjeho tsa ditshebeletso tsa botsetedi tseo o di le maemo a taba tsa tjhelete ya hao, ditlhoko, le lefellang. Ena ke nnete le haeba ho se ho thwe ditakatso. Keletso ya tjhelete e lokela ho o siya o sehlahiswa sa hao sa tjhelete ke ntho e phutholohile, ho seng jwalo, o na le tokelo ya ho bonojana feela e kang akhaonto ya cheke. botsisisa ditsebi tsa ditjhelete e le hore o tle o Ditsebi tsa ditjhelete di tshwanetse ho kgona ho: utlwisise hantle hore keletso ya bona e • O bontsha hore ditefello tsa hao di dumellana jwang le wena le maemo a taba tsa tshetlehilwe hodima shejule ya ditjeho tsa hao. Tsela e ntle ya ho netefatsa hore o utlwisisa dikhastama tse ding tse tshwanang le wena keletso e tswang ho ditsebi tsa ditjhele ke hore • Supa hore ha o lefe ho feta dikhastama tse ba o ralle polane e ngotsweng fatshe. Polane ena ding tse nang le diakhaonto tsa boholo bo hangata, e tsejwa ka hore ke Seteitemente sa lekanang le ya hao Pholisi ya Matsete (PDF). Ha o se na sona • Hlahatsa tlhahisoleseding e mabapi le seteitemente sa pholisi ya matsete, kopa setsebi ditefello le ditjeho tse tjhatjhwang ke sa tsa ditjhelete se o etsetse. Haeba e le hona bahlodisani ba fanang ka ditshebeletso tse o qalang dikamano le setsibi sa tsa ditjhelete, tshwanang, ebang tlhahisoleseding e jwalo e netefatsa hore wena le yena le rala polane eo le pontsheng ya setjhaba. ka kopanelo.

7. Kgokahano e lokela ho fihla e hlakile, e 9. Pinyane ka tlhahisoleseding. nepahetse, e felletse, e fihle ka nako, ho sebediswa puo e hlakileng e kgonang ho O na le tokelo ya pinyane ka tlhahisoleseding ya fetisetsa tlhahisoleseding eo ka katleho. boitsebiso le tjhelete ya hao. Ke feela ditsebi tsa ditjhelete le basebeletsi ba bona ba amehang ka Ho utlwisisa tshebetso ya sehlahiswa sa tsa kotloloho diqetong tsa botsetedi tse nkuwang, ditjhelete, ho sa natswe hore ke akhaonto ya kapa mekgwengtsamaiso ya botlalehi, ba ka cheke, pholisi ya life inshorense, mutual fund, fihlellang tlhahisoleseding ya boitsebiso ba hao kapa sehlahiswa sefe feela, o tshwanela ho le tjhelete ya hao. Ho feta moo, tlhahisoleseding utlwisisa tlhahisoleseding e fanwang ke setsibi ya tjhelete ya hao e ka kunutullelwa batho ba sa tsa ditjhele kapa feme. Kahoo, o tshwanetse bang ha feela e hlokwa semolao, jwaloka ho fumana kgokahano – ekaba ka lengolo, samane, kapa molaodi wa sedika ka molao. lektroniki, molomo, kapa tsela efe feela – eo wena o e utlwisisang. Haeba o sa utlwisise tlhahisoleseding eo o e fuweng, o na le tokelo ya ho botsa dipotso, ho kopa tlhakisetso, mme o diehe ho dumellana le keletso ho fihlela tlhahisoleseding eo e totobatswa. 10. Direkoto tse felletseng tse tshehetsang mosebetsi o entsweng bitsong la ka.

Ditsebi tsa ditjhelete tse sebetsang bitsong la hao di tlameha ho boloka ditokomane tse latelang hore o di fumane ha o di hloka: • Tlhahisoleseding yohle eo o e filweng • Dihlahiswa tsohle tse tshohlilweng tsa ba tsa thaothwa ho wena • Diqeto dife kapa dife tse nang le bokgoni ba ho kgahlapetsa kapa tse ileng tsa kgahlapetsa tjhelete ya hao (ho kenyeletsa le diqeto tseo o hananang le sehlahiswa kapa keletso ya teng) • Tlhahisoleseding efe kapa efe kapa, le yohle e amang le wena

Visit cfainstitute.org/futurefinance

© 2018 CFA Institute. All rights reserved.