'2%5(92'1( .20ã,-(
'RERM,VWRN 'RERM .ORNRWQLFD
*UDþDQLFD
2UDKRYLFD
.DNPXå 3HWURYR
/XNDYDF 7X]OD
-H]HUR 0RGUDF 7RMãLüL äLYLQLFH .DOHVLMD %DQRYLüL 0HPLüL 2VPDFL
3DSUDüD
âHNRYLüL
DOBRE VODNE KOMŠIJE 2
Tuzla, decembar 2018. ƵƚŽƌŝďƌŽƓƵƌĞŝēůĂŶŽǀŝ ^Z: <ŽŽƌĚŝŶĂĐŝŽŶŽŐƟŵĂ͗ Informacije o projektu: “Dobre vodne komšije II“...... 5 Predstavnice Centra za ekologiju i energiju KW/WK/KZ/: /^WZ /͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘͘ϲ ZŝũĞŬĂ^ƉƌĞēĂ ǎĞŵŝůĂŐŝđ ĂŐĂĜĞŶũĞƌŝũĞŬĞ^ƉƌĞēĞ sĂŶũĂZŝnjǀŝđ ĂŬůũƵēĐŝŝƉƌĞƉŽƌƵŬĞnjĂƌũĞƓĂǀĂŶũĞƉƌŽďůĞŵĂ ŵƌĂ^ŬƌĂŵŽŶēŝŶ njĂŐĂĜĞŶũĂƌŝũĞŬĞ^ƉƌĞēĞ
WƌĞĚƐƚĂǀŶŝĐŝKƉđŝŶĂŝKƉƓƟŶĂ KWad/Ea EĂƉŽŵĞŶĂ͗ EĂ ƐƌĞĚŝŶŝ ďƌŽƓƵƌĞ ƐĞ ŶĂůĂnjŝ ŵĂƉĂ ^ƚĂnjĞ ͞ŽďƌĞ ǀŽĚŶĞŬŽŵƓŝũĞ͞ƐĂůŽŬĂĐŝũĂŵĂŝŝŶĨŽƌŵĂĐŝũĂŵĂŽϭϯůŽŬĂĐŝũĂƐĂ ŬƵůƚƵƌŶŽͲŚŝƐƚŽƌŝũƐŬŝŵnjŶĂŵĞŶŝƚŽƐƟŵĂ͘ WƌŽũĞŬĂƚ͞ŽďƌĞǀŽĚŶĞŬŽŵƓŝũĞ//͞ũĞ WƌŽũĞŬĂƚŝŵƉůĞŵĞŶƟƌĂ WƌŽũĞŬĂƚũĞŶĂƐƚĂŽƉŽƵnjŽƌƵ ĮŶĂŶƐŝƌĂŶŽĚZŽďĞƌƚŽƐĐŚ^ƟŌƵŶŐ ĞŶƚĂƌnjĂĞŬŽůŽŐŝũƵŝĞŶĞƌŐŝũƵ ŶĂƉƌŽũĞŬĂƚŽƌŐĂŶŝnjĂĐŝũĞ ĐŽWĞĂĐĞDŝĚĚůĞ ĂƐƚ INFORMACIJE O PROJEKTU: “DOBRE VODNE KOMŠIJE II“ WƌŽũĞŬĂƚ͞ŽďƌĞǀŽĚŶĞŬŽŵƓŝũĞ//͞ŝŵĂnjĂĐŝůũĚĂŬƌŽnjnjĂũĞĚŶŝēŬŝƌĂĚŶĂnjĂƓƚŝƚŝŝƉŽďŽůũƓĂŶũƵ kvaliteta ǀŽĚĞƌŝũĞŬĞ^ƉƌĞēĞƵƐƉŽƐƚĂǀŝďŽůũƵƐĂƌĂĚŶũƵŝnjŵĞĜƵƵēĞŶŝŬĂ͕ƌŽĚŝƚĞůũĂ͕ŶĂƐƚĂǀŶŝŬĂŝŵĞŶĂĚǎŵĞŶƚĂϴ ƓŬŽůĂŝƉƌĞĚƐƚĂǀŶŝŬĂϲŽƉđŝŶĂŬŽũĞƐĞŶĂůĂnjĞƵƐůŝǀƵƌŝũĞŬĞ^ƉƌĞēĞ͘hƉƌŽũĞŬĂƚƐƵƵŬůũƵēĞŶĞŽƐŶŽǀŶĞ ƓŬŽůĞ͗ ͟:ŽǀĂŶ Ƶēŝđ͟ ;WĂƉƌĂđĂͿ aĞŬŽǀŝđŝ͕ ͟ůĞŬƐĂ aĂŶƚŝđ͟ KƐŵĂĐŝ͕ ͟<ĂůĞƐŝũĂ͟ ŝ ͟DĞŵŝđŝ͟ <ĂůĞƐŝũĂ͕ ͟KƌĂŚŽǀŝĐĂ͟'ƌĂēĂŶŝĐĂ͕͟<ůŽŬŽƚŶŝĐĂ͟ŽďŽũ/ƐƚŽŬ͕͞^ǀĞƚŝ^ĂǀĂ͞ŝ͞sƵŬ<ĂƌĂĚǎŝđ͟WĞƚƌŽǀŽŝϲŽƉđŝŶĂ͗ Kalesija, Osmaci, aĞŬŽǀŝđŝ͕WĞƚƌŽǀŽ͕'ƌĂēĂŶŝĐĂŝŽďŽũ/ƐƚŽŬ͘ ^ǀŝŚϴƓŬŽůĂũĞƵƐƉũĞƓŶŽŝŵƉůĞŵĞŶƚŝƌĂůŽƉŽ ũĞĚĂŶĞŬŽůŽƓŬŝƉƌŽũĞŬĂƚ i organiziralo ĨŽƚŽŶĂƚũĞēĂũŝŝnjůŽǎďƵ ĨŽƚŽŐƌĂĨŝũĂ Ž ůũĞƉŽƚĂŵĂ ŝ ƉƌŽďůĞŵŝŵĂ ǀĞnjĂŶŝŵ njĂ ƌŝũĞŬƵ ^ƉƌĞēƵ͕ Ă njĂ ŶĂũĂŬƚŝǀŶŝũŝŚ ϰϬ ƵēĞŶŝŬĂ, 8 nastavnika i ƉƌĞĚƐƚĂǀŶŝŬĂϲŽƉđŝŶĂ ũĞŽƌŐĂŶŝnjŝƌĂŶ ŬŽŬĂŵƉ͘hēĞŶŝĐŝŝŶĂƐƚĂǀŶŝĐŝƐǀŝŚƓŬŽůĂ͕ƵnjƵŬůũƵēĞŶũĞ ŽƉđŝŶĂ, inspekcija ŝĚƌƵŐŝŚŶĂĚůĞǎŶŝŚŝŶƐƚŝƚƵĐŝũĂƐƵ25.9.2018. prvi put ƐǀĞēĂŶŽ ŽďŝůũĞǎŝůŝĂŶƌŝũĞŬĞ ^ƉƌĞēĞ. U okviru projekta je definirana i ŽďŝůũĞǎĞŶĂ^ƚĂnjĂĚŽďƌŝŚǀŽĚŶŝŚŬŽŵƓŝũĂŝŝnjƌĂĜĞŶƚƵƌŝƐƚŝēŬŝǀŽĚŝē njĂŽǀƵƐƚĂnjƵ͘^ƚĂnjĂũĞĚũĞůŝŵŝēŶŽƵƌĞĜĞŶĂŶĂůŽŬĂĐŝũĂŵĂƵŽƉštinama KƐŵĂĐŝŝaĞŬŽǀŝđŝ͘EĂƉŽĚƌƵēũƵ Osmaka, pored samog regionalnog puta Caparde – Osmaci, gdje ƉŽƐƚŽũĞ ƵƐůŽǀŝ njĂ ŽĚŵŽƌ͕ ƓĞƚŶũƵ͕ ŬƵƉĂŶũĞŝƌŝďŽůŽǀ͕ƵƌĞĜĞŶŽũĞŝnjůĞƚŝƓƚĞ͕njĂƐĂĜĞŶŝWůĂƚĂŶŝŝpostavljene klupe za sjedenje. S ciljem razvoja ƚƵƌŝnjŵĂ͕ŶĂƉŽĚƌƵēũƵŽƉƓƚŝŶĞaĞŬŽǀŝđŝ͕ƵďůŝnjŝŶŝDĂŶĂƐƚŝƌĂWĂƉƌĂđĂƵWĂƉƌĂđŝũĞĚũĞůŝŵŝēŶŽƵƌĞĜĞŶŽ ŝnjǀŽƌŝƓƚĞƌŝũĞŬĞ^ƉƌĞēĞ͘^ĂŵƉƌŽƐƚŽƌŽŬŽŝnjǀŽƌŝƓƚĂũĞƐƉŽũŝƐŬŽŶƐŬĞƉƌŝƌŽĚŶĞůũĞƉŽƚĞŝƐƚĂƌĞŐƌĂĚŶũĞ͕ƓƚŽ kod posjetilaca izaziva veoma duboke emocije. EĂŬŽŶ ƵƌĞĜĞŶũĂ ŽǀŝŚ ůŽŬĂĐŝũĂ͕ 25.10.2018. je organiziran ƐǀĞēĂŶŝ ƉƌŽŵŽƚŝǀŶŝ ŽďŝůĂnjĂŬ ^ƚĂnjĞ s< za ϭϱϬ ƉƌĞĚƐƚĂǀŶŝŬĂ ŽƉđŝŶĂ͕ ŵŝŶŝƐƚĂƌƐƚĂǀĂ͕ ŝŶƐƉĞŬĐŝũĂ͕ ƓŬŽůĂ ŝ ĚƌƵŐŝŚ ƵƐƚĂŶŽǀĂ ŝ ŝŶƐƚŝƚƵĐŝũĂ͘ sĂǎŶƵ ƵůŽŐƵ Ƶ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂĐŝũŝ ƉƌŽũĞŬƚĂ ũĞ ŝŵĂŽ koordinacioni tim ēŝũŝēůĂŶŽǀŝƐƵďŝůŝ predstavnici ƓŬŽůĂŝŽƉđŝŶĂ͘Tim je upravljao projektom i velikim dijelom je njĂƐůƵǎaŶ njĂ ƉŽƐƚŝŐŶƵƚĞ ƌĞnjƵůƚĂƚĞ͘ WŽƌĞĚ ŶĞƐĞďŝēŶŽŐ njĂůĂŐĂŶũĂ ƵēĞŶŝŬĂ͕ ŶĂƐƚĂǀŶŝŬĂ͕ ŵĞŶĂĚǎŵĞŶƚĂƓŬŽůĂŝƉƌĞĚƐƚĂǀŶŝŬĂŽƉđŝŶĂǀĞůŝŬŝnjŶĂēĂũŝũĞŝŵĂůĂ podrška Robert Bosch Stiftung-a, koji ũĞŽŵŽŐƵđŝŽŝŵƉůĞŵĞŶƚĂĐŝũƵŽǀŽŐƉƌŽũĞŬƚĂ͘ WƌŽũĞŬĂƚũĞŶĂƐƚĂŽƉŽƵnjŽƌƵŶĂƉƌŽũĞŬĂƚŬŽũŝǀĞđĚƵŐŝŶŝnj godina implementira organizacija Eco Peace Middle East u Izraelu, Palestini i Jordanu. Tokom pripreme i implementacije ƉƌŽũĞŬƚĂũĞŬŽƌŝƓƚĞŶŽŶũŝŚŽǀŽnjŶĂŶũĞŝďŽŐĂƚŽŝƐŬƵƐƚǀŽ͘ 5 23ý,32'$&, 25,-(&,635(ÿ, 6 RIJEKA SPRE A Rijeka Spre a je desna pritoka rijeke Bosne i pripada slivnom podru ju rijeke Save. Izvire na lokalitetu op ine Šekovi i i te e kroz podru je op ina Osmaci,Kalesija, ivinice, Lukavac, Petrovo, Gra anica, Doboj Istok i Doboj. U pojedinim dijelovima, Spre a je granica izme u Federacije BiH i Republike Srpske, što njen zna aj ini još va nijim. Na svom putu do uš a u rijeku Bosnu kod Doboja, Spre a prima pritoke: Kalesicu, Dubnicu, Bjeljevac, Rain icu, Gribaju, Oskovu, Gostelju, Jalu, Sokolušu, Brijesnicu, Jadrinu, Kameni ku rijeku, So kova ku rijeku i Prenju. Te e sjeverozapadnim pravcem sa ukupnom du inom toka od 127 km. Ukupna površina njenog Sliva je 1͘947 km2. Kada se govori o rijeci Spre i i njenom izvorištu, i danas postoje odre ene dileme o tome koji je pravi, odnosno glavni izvor ove rijeke: da li je on ispod Velje glave na podru ju Snagova kako obi no smatraju mještani Kosova e, Kusonje, Snagova, Capardi i Kamenice, ili je u Papra i ispod Borogova, kako neki istori ari i mještani Borogova, Papra e i dijela Osmaka smatraju. Desni izvorišni krak koji nastaje od nekoliko manjih izvora ispod Velje glave na podru ju Snagova, ta nije sjeverno od Gromilice, najvišeg vrha Velje glave je slabije izdašnosti, pa iznad sela Kusonja tokom du eg sušnog perioda ponekad presuši. Lijevi izvorišni krak je vrelo koje izbija iz strmog kre nja kog odsjeka, kojeg narod naziva Megarom, po jednoj od pe ina koje se tu nalaze, neposredno ispod papra kog zaseoka Od aci, a iznad sadašnjeg puta Caparde – Šekovi i – Tiš a i manastira Papra a. I sama rje ica se obi no naziva Papra om ili Papra kom rijekom, odmah nakon izvora ima dosta strm tok, prima s desne strane potok To ak, zatim i Aš eri a rijeku kod Muteveli a Hana, a nakon toga te e u pravcu sjevera manjom dolinom usje enom izme u Borogova s lijeve i brda Rudnika s desne strane. Na tom kratkom putu do spajanja sa desnim krakom u polju ispod Capardi prima više izvora, skoro svi su sa lijeve strane i izbijaju iz masiva Borogova, a najzna ajniji i najizdašniji od njih je Studenac. Sliv rijeke Spre e obuhvata 12 op ina i u njemu ivi i radi 483.425 stanovnika. U svom srednjem toku prolazi kroz Spre ko polje i na tom dosta blagom uzdu nom profilu ima odlike ravni arskog tok. Njene vode se koriste za industriju Tuzlanskog kantona. 7 ZA A ENJE RIJEKE SPRE E Zaga enje rijeke Spre e je veoma ozbiljan i alarmantan problem. Prekomjerno hemijsko i biološko zaga enje rijeke Spre e, njenih pritoka i jezera Modrac direktno ugro ava zdravlje, ali i ekonomski prosperitet stanovnika ovog podru ja. Prema Elaboratu o ispitivanju površinskih voda sliva rijeke Save na podu ju Federacije BiH u 2007. godini, koji je uradio Laboratorij za vode Agencije za vodno podru je rijeke Save, kvalitet voda ve ine vodotoka u FBiH varira izme u druge i tre e kategorije, a vode sliva rijeke Spre e prelaze ak i najve u etvrtu kategoriju zaga enja. Istra ivanja ura ena od strane federalnog Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva ukazuju na to da je rijeka Bosna najzaga enija rijeka u BiH, a njene najzaga enije pritoke su Miljacka i Spre a. Teško hemijsko i mikrobiološko zaga enje Spre e, njenih pritoka i jezera Modrac potvr eno je i analizama provedenim od strane Agencije za vodno podru je rijeke Save. Osnovni uzroci ovog zaga enja su ispuštanje industrijskih i komunalnih otpadnih voda u vodotoke bez prethodnog tretmana, odlaganje vrstog i te nog otpada direktno u vodotoke i zaga enje iz poljoprivrede. Rijeka Spre a je bila jedna od najbogatijih rijeka u pogledu brojnosti i vrsta ihtiofaune. Me utim, pošto je navedeni vodotok korišten za snabdijevanje vodom industrijskih kapaciteta i kao recipijent ukupnih industrijskih i komunalnih otpadnih voda, situacija se znatno promijenila. Nedavna istra ivanja pokazuju da su broj riba i biljnih vrsta u rijeci Spre i znatno smanjeni, a u jednom dijelu svoga toka, rijeka Spre a je apsolutno mrtva rijeka, bez ikakvog biljnog ili ivotinjskog svijeta. Kvalitet ribe koju ulove lokalni ribari, a koja za pojedine gra ane predstavlja izvor hrane, je upitan obzirom na realnu mogu nost da je takva riba kontaminirana teškim metalima i organskim polutantima koji su prisutni u otpadnim vodama. Dodatni problem je da još uvijek nije uspostavljen sistem jedinstvenog upravljanja slivovima rijeka, pa tako i slivom rijeke Spre e. Tako danas imamo situaciju da su dijelovi Sliva oko izvora i uš a pod administrativnom upravom Republike Srpske, sljede im dijelom Sliva (do uš a Jale) upravlja Tuzlanski kanton, branom na akumulaciji upravlja JP Spre a, a u preostalom dijelu desnom obalom upravlja Federacija BiH, a lijevom opet Republika Srpska. U ovakvoj situaciji je teško o ekivati efikasnu koordinaciju aktivnosti, kako u pravcu razvoja infrastrukture, tako i u odnosu na poboljšanje kvaliteta voda. 8 ZAKLJU CI I PREPORUKE ZA RJEŠAVANJE PROBLEMA ZA A ENJA RIJEKE SPRE E Rijeka Spre a je nezamjenjiv resurs i predstavlja bogatstvo za sve stanovnike koji ive u njenom Slivu i njena degradacija ima negativan uticaj na sve stanovnike, a posebno one iji se vodovodi snabdijevaju vodom iz akumulacije Modrac, koja je formirana u srednjem toku rijeke Spre e. Svi izvori zaga enja rijeke Spre e su rezultat razvoja industrije, op ina, nedostatka infrastrukture i ekološke svijesti gra ana, kao i dugogodišnjeg nedostatka adekvatnog upravljanja njenim Slivom. Degradirana voda sliva rijeke Spre e ugro ava cijeli niz ljudskih prava, kao što su pravo na ivot, zdrav okoliš, ravnomjeran ekonomski razvoj itd. Analizom je utvr eno da sediment u rijeci Spre i sadr i: arsen, kadmij, rom, ivu i nikl ije vrijednosti prelaze rani ne. Visoke koncentracije navedenih teških metala su rezultat ispuštanja nepre iš enih komunalnih, industrijskih i procjednih deponijskih voda sa šireg slivnog podru ja rijeka Spre e, Turije i Jale. Ekstremno visok sadr aj teških metala u sedimentu na uš u Spre e u jezero Modrac predstavlja visok ekološki rizik za osjetljivi jezerski ekosistem. Teški metali iz sedimenta ili vode rijeke Spre e usljed poplava dospjevaju na poljoprivredne površine, zbog ega one postaju nepogodne za uzgoj biljnih kultura namjenjenih za ljudsku i animalnu ishranu. Poljoprivreda i prehrambena industrija, koji donose zna ajne prihode mnogim porodicama u Slivu, tako e su ugro eni zbog lošeg kvaliteta vode. Kontaminirani proizvodi direktno ugro avaju zdravlje potroša a. Tako e je onemogu en i izvoz takvih proizvoda na me unarodno tr ište, jer ne ispunjavaju postavljene standarde kvaliteta. Zbog neinformiranosti ili teške socijalne situacije postoji veliki broj gra ana koji ribu iz rijeke Spre e, koja je upitnog kvaliteta, koriste za ishranu što predstavlja potencijalnu opasnost po njihovo zdravlje. Iz svega navedenog je vidljivo da je potrebno ulo iti mnogo sredstava i napora za poboljšanje kvalitete vode u slivu rijeke Spre e. Me utim, hitne mjere koje bi trebalo poduzeti je zabrana ispuštanja otpadnih materija, zabrana ili ograni enje proizvodnje odre enih poljoprivrednih proizvoda na kontaminiranom zemljištu, te remedijacije kontaminiranog zemljišta i iznala enje mogu nosti nadoknade troškova poljoprivrednim proizvo a ima. Nadle ne inspekcije bi trebale redovno vršiti kontrolu privrednih subjekata, rad javnih institucija i doma instava kako bi se izbjegla kontaminacija površinskih i podzemnih voda. Neophodno je hitno krenuti sa pripremom projektne dokumentacije za izgradnju kanalizacione mre e i pre iš iva a otpadnih voda. Za one pre iš iva e koji postoje, treba obezbijediti redovno odr avanje i kontrolu. Metode koje se koriste u poljoprivrednoj proizvodnji bi trebale biti prilago ene tako da imaju što manji negativan ekološki uticaj na kvalitet voda. Poljoprivrednike/farmere, koji se nalaze u neposrednoj blizini vodotoka bi trebalo educirati o mogu nostima organske proizvodnje, kao i upotrebi organskih pesticida, organskog ubriva i uop e ekološki prihvatljivih metoda u poljoprivredi, kako bi se smanjio njihov štetan uticaj na kvalitet vode u rijeci Spre i. Zaga enje nastalo odlaganjem vrsto otpada iz doma instava bi se drasti no smanjilo uvo enjem obaveznog redovnog odvoza otpada za sva doma instva. Nakon uvo enja redovnog odvoza otpada, naredni korak bi bio uvo enje primarne selekcije otpada za one sekundarne sirovine koje imaju tr ište i ekonomsku vrijednost. Veoma je va no raditi na podizanju svijesti gra anstva i uvo enju redovnog inspekcijskog nadzora i ka njavanja za neadekvatno odlaganje i zbrinjavanje otpada. Rješavanje ovo problema je dugotrajan i sveobuhvatan proces pri emu je neophodna uklju enost nadle nih institucija svih nivoa vlasti, privrednog sektora, gra ana, organizacija civilnog društva i medija, jer su svi oni u isto vrijeme i zaga iva i i rtve nastalog stanja i ovaj problem mogu samo zajedni kim i planskim djelovanjem riješiti. 9 23ä7,1$ä(.29,ý, 10 Opština Šekovi i se nalazi u sjeveroisto noj Bosni i Hercegovini (BiH) i entitetski pripada Republici Srpskoj (RS). Ima 7.771 stanovnika i površinu od 202 km2. Grani i se sa opštinama Kladanj, Kalesija, Osmaci, Zvornik i Vlasenica. Šekovi ki kraj, od Rimljana do današnjih dana, presijecali su va ni putevi koji su povezivali podru ja isto no od Drine sa centralnom Bosnom. U selu Strmici na “Gradini“, profesor Milutin Gašanin je 1975. godine otkrio ilirsko naselje koje datira iz 4. vijeka. Od srednjovjekovnih spomenika, na podru iju Šekovi a je na 52 mjesta sa uvano preko 900 ste aka. Najzna ajniji i najljepši spomenici materijalne kulture ovog prostora su dva srednjovjekovna manastira: Manastir Papra a i Manastir Lovnica. U reljefnom pogledu, ovaj kraj je kotlina formirana na fluvijalnom materijalu rijeke Lovnice na uš u u rijeku Drinja u. Okru en je rudonosnim brdima i planinskim vrhovima Javornika (1.028 m), Bišine (1.000 m), Borogova (690 m) i Ba kovca (780 m). I pored nedovoljne istra enosti teritorije opštine u rudarsko geološkom smislu, ipak su na ene slede e sirovine: ugalj (Gornji Šekovi i), kvarcit (Tiš a), ruda gvo a (nekoliko lokacija na teritoriji opštine), mangan (Vla i o, Meki i, Lovnica), glina ( eljeznik, Tiš a), ukrasni i gra evinski kamen (Netek, Papra e) i mineralna voda (Korijen, Kalaba e). U hidrografskom smislu podru je opštine Šekovi i je izuzetno bogato. Pored rijeka Spre e, Lovnice i Drinja e, tu su mnogobrojni planinski potoci, kao i izvori pitke vode. Rijeka Drinja a ini glavnu vodenu arteriju opštine. Izvire u susjednoj opštini Kladanj, u podno ju planine Konjuh, a svoj 77 km dug tok završava uš em u Drinu, tj. u Zvorni ko jezero. Rijeka Lovnica prestavlja autohtonu rijeku opštine Šekovi i, jer se i izvor i uš e u rijeku Drinja u nalaze u njoj. Rijeka Spre a izvire u Papra i, stotinjak metara od manastira Papra a. U okviru projekta Dobre vodne komšije II opština je krenula sa aktivnostima ure enja izvorišta rijeke Spre e. Na ovom podru ju su otvorene fabrike FON, Mermer, Elasti, Zanus, izgra en je srednjoškolski centar, vrti , Dom kulture, izgra ene su stambene zgrade. 11 JU OSNOVNA ŠKOLA “JOVAN DU I “ ŠEKOVI I – PAPRA A JU OŠ “Jovan Du i “ Šekovi i trenutno ima 485 u enika i 56 zaposlenih. U njenom sastavu je podru no odjeljenje u Papra i koje trenutno poha a 95 u enika. Škola u Papra i datira još od 1907. godine, kada je upisano prvih 25 u enika. Školu je osnovala i finansirala crkva. Tokom Drugog svjetskog rata škola je prekinula sa radom i ponovo po ela raditi 1947. godine. Školske 1950/60. godine školu su poha ala 302 u enika i tada po inje sa radom i peti razred. Izgradnja novog objekta škole po ela je 1960. godine, a završena je 1964. godine i tada je registrovana kao osmorazredna škola sa podru nim školama iz okolnih sela pod nazivom OŠ “Ne o Peki “ Papra a. Rad škole doprinio je opismenjavanju stanovništva Papra e i okolnih sela. Odjeljenja su bila brojna, ak i po 40 u enika u jednom odjeljenju. Škola samostalno djeluje sve do 1983. godine, kada se sve škole na podru ju Opštine Šekovi i spajaju i nastavljaju sa radom kao podru na odjeljenja Osnovne škole “VI- isto nobosanska brigada“ Šekovi i. Danas je škola u Papra i zajednica u enika i nastavnika koji su nosioci kulturnih dešavanja na ovom podru ju. D O BR E V O D NE O Š J K M I E 12 Naziv projekta: “Ener etskom efiksnosti u školi do smanjenja za a enja rijeke Spre e“ Koordinatorica projekta: Elvedina Jusufovi U okviru projekta “Dobre vodne komšije II“, JU OŠ “Jovan Du i “ Šekovi i- podru no odjeljenje Papra a je u školskoj 2017/2018. godini pripremilo i uspješno realiziralo projekat “Energetskom efikasnosti u školi do smanjenja zaga enja rijeke Spre e“. Pošto je škola imala veoma loše drvene prozore zbog kojih su nastajali veliki toplotni gubici i zbog ega je u zimskom periodu bilo ote ano izvo enje nastave, najve i prioritet u enika i nastavnika je bila zamjena prozora, zbog ega su oni i osmislili takav projekat. U okviru projekata je 12 dotrajalih prozora zamijenjeno novim PVC prozorima. Pošto se radilo o prozorima velikih dimenzija i dobrog kvaliteta, njihova cijena je prevazilazila predvi eni bud et za projekte. Zahvaljuju i finansijskoj podršci opštine Šekovi i omogu ena je nabavka svih prozora. Pozitivne promjene u školi su primje ene od strane roditelja i mještana što je rezultiralo pove anjem aktivnosti mještana. Zahvaljuju i njihovoj podršci, ura eno je dodatno ure enje unutrašnjosti škole i kre enje u ionica. Postoji velika vjerovatno a da e u narednom periodu pe i za grijanje, koje se nalaze u u ionicama, biti zamijenjene centralnim grijanjem što bi znatno poboljšalo uslove za izvo enje nastave. Ugradnjom novih prozora poboljšana je energetska efikasnost u školi, smanjena koli ina energenata koji se koriste za zagrijavanje i koli ina šljake koja nastaje. Implementacija projekta je imala višestruke ekološke efekte na rijeku Spre u i okoliš uop e. Pored ugradnje prozora tokom implementacije projekta je vršena intenzivna edukacija u enika, nastavnika i roditelja što je dovelo do pove ana njihove ekološke svijesti i pove anja njihovog anga mana u zajednici. 13 23ä7,1$260$&, 14 Opština Osmaci se nalazi u isto nom dijelu Republike Srpske i Bosne i Hercegovine. Prema popisu iz 2013. opština ima 6.761 stanovnika i obuhvata površinu od 78,10 km2. Grani i sa opštinama Zvornik, Šekovi i i Kalesija. Ima povoljan geografski polo aj. Nalazi se pored magistralne i eljezni ke saobra ajnice Tuzla – Zvornik. Ima dobru putnu povezanost sa opštinama Šekovi i, Kalesija i ivinice. Opština Osmaci se kao naseljeno mjesto prvi put spominje 1717. godine kao mjesto na kom su u okviru Be kog rata vo ene bitke izme u austrijske i turske vojske. Po prvom austrijskom popisu od 1879. godine, mjesto Osmaci se prvi put spominje kao Osmak u okviru opštine Osmak, kotar Vlasenica. Tokom 1953. godine na podru ju Osmaka bilo je sjedište Narodnog odbora opštine Osmaci, a 1955. godine dolazi do prelaska u sastav opštine Memi i, da bi od 1958 -1992. godine bila u sastavu opštine Kalesija. Od 1992. godine prelazi u opštinu Osmake i predstavlja jednu od najmla ih opština u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini. Najviša ta ka opštine je brdo Šušnjari sa nadmorskom visinom od 729 m. Hidrografska mre a je vrlo razvijena i ve ina tokova pripada slivu Spre e. Ve i tokovi su Spre a, Sajtovi a rijeka, Ugrovica, Simnica, Mala Spre a, Papra a, Mramorak, Mahalska rijeka, Šabatovica rijeka, Tavna, Puhara i Ljeskovica. Samo manji dio terena na istoku pripada slivu velike Okanuše (sliv rijeke Drine). Na prostoru opštine Osmaci postoje i mnogobrojni izvori. Opština Osmaci nema industrijskih postrojenja i zato je rijeka Spre a relativno ista. Najve e optere enje su joj vode iz doma instva i ovaj problem je izra eniji u ljetnjem periodu, zbog niskog vodostaja rijeke. U okviru projekta Dobre vodne komšije II opština je krenula sa aktivnostima ure enja kupališta na rijeci Spre i. 15 JU OSNOVNA ŠKOLA “ALEKSA ŠANTI “ OSMACI OŠ "Aleksa Šanti trenutno ima oko 230 u enika i 30 zaposlenih. Prva osnovna škola na podru ju opštine Osmaci, otvorena je 1926. godine i u njoj je u jednoj u ionici nastavu poha alo tridesetak u enika iz obli njih mjesta. Po etak rada po eo je tako što je poslu itelj, uz prisustvo roditelja i u enika, gvozdenom šipkom lupao u staru kantu umjesto zvona i tako najavio po etak asa. Prvi u itelj bio je Avdulah Duri . Pored u ionice u novoizgra enoj školskoj zgradi bio je i stan za u itelja. Uredbom je škola formirana kao etvororazredna a nastavu je dr ao uglavnom jedan u itelj. Vremenom broj u enika je rastao, i ve 1950. godine školu je poha alo 204 u enika. Zbog sve ve eg broja u enika, škola u Osmacima je bila pretjesna, pa su sagra ene škole u Goj inu i na Matkovcu. Sedamdesetih godina prošlog vijeka nastavu je poha alo više od hiljadu u enika. Danas školu ine 3 škole i to: centralna devetorazredna škola u Osmacima, podru na devetorazredna škola na Capardama i podru no petorazredno odjeljenje na Matkovcu. Škola je do 1995. godine nosila naziv “ or ija Kova evi oja“, a 2005. godine je promijenila ime u “Aleksa Šanti “. Škola pored potrebnih u ionica posjeduje i biblioteku koja broji oko 4 000 naslova. Podru na škola Caparde Škola u Capardama je izgra ena 1949. godine. U školskoj zgradi bile su dvije u ionice, zbornica, prostorija za kuhinju i dva stana za u itelje. Ova škola je sve do 1992. godine bila u sastavu škole Memi i, a tek od 1992. godine radi u sastavu škole u Osmacima. Zbog velikog broja u enika nastava u ovoj školi se odvijala jedno vrijeme u tri smjene. Škola je 2007. godine dobila i fiskulturnu salu. Trenutno se nastava izvodi u dvije smjene u 4 u ionice. 16 Naziv projekta: “Primarna selekcija otpada i ure enje školsko dvorišta“ Koordinatorica projekta: Marijana Kalajd i Osnovna škola “Aleksa Šanti “ se u okviru projekta fokusirala na uvo enje primarne selekcije otpada i ure enje školskih dvorišta. U aktivnostima koje se odnose na selekciju otpada u estvovale su tri škole, centralna i dvije podru ne škole, dok su se aktivnosti ure enja školskog dvorišta odvijale u podru noj školi Caprde i u centralnoj školi Osmaci. U okviru projekta su ralizirane edukativne, prakti ne i promotivne aktivnosti. Glavni fokus svih aktivnosti je bio podizanje ekološke svijesti u enika i zaposlenih o va nosti zaštite i o uvanja okoliša. Edukativnim aktivnostima su obuhva eni u enici u svim školskim objektima. Odr ano je 18 radionica na kojima su prisustvovala 223 u enika. Edukaciju je vodila Sne ana Popovi , nastavnica biologije. Da bi u enici potpuno usvojili principe primarne selekcije otpada, svaki u enik je dobio letak sa jasnim uputstvima. Edukacija je vršena i uz pomo panoa o primarnoj selekciji otpada, koje su pripremali lanovi ekološke sekcije. U školskim dvorištima i hodnicima su postavljeni po jedan uti i plavi kontenjer i po dvije plave i ute kante za odvojeno sakupljanje papira i plastike. Pošto su potrebe za kantama bile ve e, opština je izvršila nabavku dodatnih kanti. Školsko dvorište u Capardama je ogra eno panelnom ogradom du ine 33 metra. Postavljene su dvije kapije, mala kapija za pješake du ine 1 metar i velika kapija za automobile du ine 4,5 metra i tri parkovske klupe. U dvorištu škole je vršeno sa enje parkovskog drve a i cvije a. U centralnoj školi u Osmacima su popravljene stare i oronule klupe, prefarbana ograda i zasa ene nove cvijetne sadnice. U aktivnostima ure enja školskog dvorišta podru ne i centralne škole je bio uklju en veliki broj u enika i nastavnika. Glavnu ulogu je imala ekološka sekcija. Projekat je završen sve anom priredbom na kojoj su prisustvovali na elnik opštine, lanovi koordinacionig tima, roditelji, natsavnici, u enici i mediji. 17 23ý,1$.$/(6,-$ 18 Op ina Kalesija se nalazi u sjeveroisto nom dijelu BiH i pripada Tuzlanskom kantonu (TK) Federacije BiH. Prema posljednjem popisu iz 2013. godine, op ina ima 33.053 stanovnika i zauzima površinu od 201 km . Grani i s op inama Tuzla, ivinice i Sapna u FBiH, i opštinama Zvornik, Šekovi i, Lopare i Osmaci u RS. Kalesija je smještena u ravnici gornjeg toka rijeke Spre e, na ju nim obroncima planine Majevice i sjevernim rubnim dijelovima planine Javornik. Prosje na nadmorska visina je 270 m. Op ina ima dobru cestovnu povezanost jer kroz nju prolazi magistralna cesta Tuzla-Zvornik, regionalni put Me aš-Dubrave- ivinice i put Kalesija-Sapna, te eljezni ka pruga Tuzla- ivinice-Kalesija-Zvornik. Rijeka Spre a je najve a i najzna ajnija rijeka na podru ju op ine Kalesija sa velikim brojem pritoka, a najzna ajnije su: Sajtovica, Mala Spre a, Šabatovica, Tavna, Bukovica, Kalesijska rijeka, Dubnica, Bijeljevac, Rain ica, Me aš i Gribaja. Nekada je bila veoma poznata po bogatstvu i raznovrsnosti ribljeg fonda i vodenog svijeta uop e, a danas je rijeka Spre a na podru ju Op ine Kalesija ve zaga ena. Uzvodno od uš a Dubnice, mjesta gdje se u Spre u putem rje ice Dubnica uliva kanalizacija iz Kalesije, rijeka Spre a je prili no ista i pogodna za ribolov, kupanje, rekreaciju i odmor. Rijeka Spre a prolazi kroz jednu od najplodnijih ravnica u unutrašnjem dijelu BiH. U ovoj ravnici op ina raspola e sa oko 2.500 ha plodnog poljoprivrednog zemljišta. Istra ivanjem je utvr eno da u Spre kom polju postoje zna ajne zalihe podzemnih voda. Trenutno u Spre kom polju postoji odre eni broj bunara iz kojih se voda koristi za potrebe stanovništva. Rijeka Spre a predstavlja va an vodni resurs i zato je rad na njenoj zaštiti va an za cijeli region. 19 JU OSNOVNA ŠKOLA “KALESIJA“ Osnovna škola "Kalesija" je najstarija školska ustanova na podru ju gornjeg toka rijeke Spre e. Po ela je sa radom 1906. godine, na lokaciji na kojoj se i danas nalazi centralna kalesijska škola. U periodu i nakon Prvog svjetskog rata škola se zvala Narodna osnovna škola Kalesija, bila je etverorazredna. U toku Drugog svjetskog rata škola je je bila gotovo potpuno porušena i oplja kana. Vrlo brzo nakon rata, škola je obnovljena i po ela je sa radom septembra 1947. g. i dobiva naziv OŠ "Slobodan Baji Paja" Kalesija. Po etkom rata u BiH, 1992. g. škola je pretrpjela velika razaranja, podru ne škole u Dubnici i Zoljama su potpuno srušene, dok je podru na škola u Miljanovcima pretrpjela manja razaranja. 4.3.1993. g. Predsjedništvo Op ine Kalesija donosi odluku o transformaciji osnovnih škola u javne ustanove i od tada škola nosi zvanicni naziv: JU OŠ “Kalesija“. Nakon završetka rata škola je adaptirana i od 1997. u njoj se ponovo izvodi nastava. Trenutno OŠ “Kalesija“ ima 702 u enika, raspore ena u 35 odjeljenja, od ega je 6 kombinovanih u podru nim školama. U školi je 67 zaposlenika od ega je 52 nastavnika. Pored mati ne, u sastavu škole djeluje i pet podru nih odjeljenja: Miljanovci, Dubnica, Goj in, Jaji i i Kalesija Gornja u kojima se odvija nastava za u enike od 1. do 4. razreda. 20 Naziv projekta: “Smanjenje za a enja Spre e kroz poboljšanje ener etske efikasnosti u školi oj in“ Koordinator projekta: Mirsad Pezi Cilj projekta je bio da se zamjenom dotrajale stolarije u podru noj školi Goj in poboljša energetska efikasnost i uslovi rada i boravka djece i da se smanji produkcija šljake i štetnih plinova u okolinu. U pripremu i impelementaciju projekta se uklju io menad ment škole, razvojni tim i predstavnici op ine, što je projektu dalo dodatnu ozbiljnost. U školi Goj in su stara ulazna vrata i svi dotrajali drveni prozori zamijenjeni novim kvalitetnim vratima i PVC prozorima. Obnovom vanjske stolarije su se poboljšali uslovi rada za 27 u enika i 2 nastavnika. Smanjili su se gubici energije za 30%, što je uticalo na smanjenje potrebe za energentom za zagrijavanje. Za 30% se smanjila emisija štetnih plinova i produkcija šljake kao inertnog otpada. O aktivnostima u školi su bili informirani svi mještani ovog ruralnog podru ja, što je podstaklo aktiviranje roditelja, mjesne zajednice i op ine. Oni su prikupili sredstva kojima su potpuno renovirali enterijer škole. Obnovili su elektro instalacije, instalirana je nova led rasvjeta, unutarnji zidovi su potpuno renovirani, u zbornici je ura en vinfle pod, instaliran je internet u školi, zamijenjena su sva vrata na kabinetima, ura eni su plakari za svakog u enika, postavljene su trakaste zavjese na prozorima i obnovljen je predulaz u školu. Na ovom primjeru je jasno vidljivo kako dobra ideja privla i pa nju drugih i inicira njihovo djelovanje. 21 JU OSNOVNA ŠKOLA “MEMI I“ Historijat Osnovne škole “Memi i“ po inje završetkom Drugog svjetskog rata, po ev od školske 1946/47. godine. U nedostatku školskog prostora nastava se izvodila u mektebu. Bila je to etverorazredna škola, a tek od školske 1959/60. godine prerasta u osmogodišnju školu sa podru nim odjeljenjima u Osmacima i Capardama, a od 1969. godine i u Zuki ima. Škola je tada imala naziv “ arko Vukovi Pucar“ Memi i. U toku rata škola je preimenovana u JU Osnovna škola ''Memi i'' Memi i. Ima samo jednu Podru nu školu ''Zuki i'' koja je udaljena 5,5 km od centralne škole. JU OŠ ''Memi i'' ima 46 zaposlenih, 390 u enika koji su raspore eni u 18 odjeljenja u centralnoj školi i jednom kombinovanom odjeljenju u Podru noj školi ''Zuki i''. 22 Naziv projekta: Primarna selekcija otpada i kompostiranje u JU OŠ “Memi i“ Koordinatorica projekta: Sanela Halilovi Cilj ovog projekta je uvo enje primarne selekcije otpada i kompostiranje kao i ure enja školskog dvorišta i hola škole. Prva projektna aktivnost je bio sastanak sa menad mentom škole i uposlenicima i prezentacija projekta “Dobre vodne komšije II“ i projekta koji e biti implementiran u školi. Zatim slijede sastanci sa lanovima ekološke sekcije i priprema promotivnog materijala za edukaciju u enika, roditelja i uposlenika škole. U okviru projekta su educirani svi u enici škole i zaposleni. Sa projektom i uvo enjem primarne selekcije otpada su upoznati roditelji na roditeljskim sastancima. Edukacija je vršena i uz pomo promotivnih letaka i plakata. Izvršena je nabavka materijala i alata i izgra en je boks za postavljanje kontejnera za papir, plastiku i miješani otpad. Izvršena je narud ba utih i plavih kontejnera, 5 utih i 5 plavih kanti, kompostera i sadnog materijala i alata za ure enje školskog dvorišta i hola škole. Kontejneri su postavljeni u predvi eni prostor, ute i plave kante su postavljene u holovima škole, komposter je postavljen u dvorištu škole, izvršen je odvoz šljake i organizirana je akcija sadnje cvije a i drve a u dvorištu i holu škole. Na kraju projekta je organizirana završna manifestacija kojoj su prisustvovali predstavnici 3 škole, 3 op ine i uposlenici škole. Projekat je pratila i promovirala Novinarska sekcija. Informacije o projektu su objavljivane na društvenim mre ama, FB Dobre vodne komšije II i preko medijske ku e Neon. 23 23ä7,1$3(75292 24 Opština Petrovo ima 6.474 stanovnika i površinu od 143,90 km2. Nalazi se u sjeveroisto nom dijelu BiH, odnosno središtu RS. Smještena je izme u tri poznata komercijalna basena: Tuzla, Zenica i Doboj. Opština je uglavnom ruralno podru je, osim malog dijela gdje se nalazi administrativni centar opštine sa najve om gusto om naseljenosti. 65% teritorije opštine Petrovo je brdsko-planinsko, dok je preostalih 35% teritorije ravni arsko. Prosje na nadmorska visina iznosi 534 m. Na Ozrenu dominiraju dva vrha, Velika Ostravica 918 m i Kraljica sa 883 m. Kraljica pripada opštini Petrovo. Šume i zemljište su dva zna ajna prirodna resursa na ovom podru ju. Oko 6.500 hektara površine Petrova je prekriveno šumama. Planina Ozren je bogata prirodnim resursima, posebno zdravom pitkom vodom sa izvorišta u ekološki o uvanoj sredini, termomineralnim vodama sa ljekovitim svojstvima, te rudnim i mineralni resursima. Obradivo zemljište je va ano ali nedovoljno iskorišteno. Razvoj opštine Petrovo je usmjeren ka iskorištavanju mineralnih resursa, a posebno termomineralnih voda i te nog ugljendioksida, kao i razvoju turizma. Pored toga, zna ajnom razvoju opštine doprinosi postoje a eksploatacija šuma i prerade drveta. Glavni kapaciteti su drvoprera iva ka industrija, laka hemijska industrija i proizvodnja gra evinskog materijala. U posljednje vrijeme se isti e razvoj i u podru ju peradarstva, proizvodnje mlijeka, plasteni ke proizvodne i vo arstva. Opština Petrovo pripada donjem toku rijeke Spre e koja je u tom dijelu veoma zaga ena i prilikom poplava predstavlja veliku opasnost za sigurnost gra ana i kvalitet zemljišta. Iako rijeka proti e kroz središte obradivog zemljišta, zbog zaga enosti je nije mogu e koristiti za navodnjavanje. Kupanje, ribolov i razvoj turizma pored rijeke Spre e su trenutno nezamislivi. Zato je zadatak i obaveza svih nas da na sve mogu e na ine vodimo borbu za ponovno o ivljavanje rijeke i da nikad ne odustanemo od cilja - ista Spre a od izvora do uš a. 25 JU OSNOVNA ŠKOLA “VUK KARAD I “ PETROVO Školstvo u Petrovu selu, sadašnje opštine Petrovo, vezuje se sa konfesionalnom školom, koja je radila pri manastiru Sveti Nikola na Ozrenu od 1839. godine i školom u Porje ini, koja je po ela sa radom 1894. godine. Tokom Prvog svjetskog rata i nakon njegovog završetka škola nije prekidala sa radom. Prosvjetnom reformom u kraljevini SHS škola dobija naziv “Osnovna dr avna škola“. Od 1928. do 1930. godine je izgra ena zgrada škole u Bosanskom Petrovom Selu, koja je po ela sa radom 1930. godine. Prvi u itelji su bili Ilija Grbi i Vukica Radi . U toku drugog svjetskog rata škola nije radila, jer nisu ele i da rade po nastavnom programu Nezavisne Dr ave Hrvatske. Školske 1945/46. škola nastavlja sa radom. Školske 1954/55. godine formirana je šestogodišnja škola, a školske 1957/58. osmogodišnja škola i tada dobija naziv OŠ “Veselin Masleša“ Bosansko Petrovo Selo. Reformom školstva 1970. godine OŠ u Petrovu prestaje da radi kao samostalna i postaje podru no odjeljenje OŠ “Vladimir Rolovi “ u Kakmu u. 1993. godine škola ponovo postaje samostalna i dobija naziv OŠ “Vuk Karad i “. Škola je 2015. godine ošte ena jakim gradom, ali donatorskim sredstvima organizacije World Vision, kao i sredstvima vlade Republike Srpske je rekonstruisana, ure ena i obnovljena prvi puta zna ajnije nakon nekoliko decenija. Danas, JU OŠ “Vuk Karadzi se sastoji od centralne škole u Petrovu i dvije podru ne ni erazredne škole u Porje ini i Krtovi ima 185 u enika i 32 zaposlene osobe. Škola je opremljena kabinetima biologije/fizike/hemije, informatike ima fiskulturnu salu, biblioteku, kantinu. Svake godine u enici u estvuju u brojnim nastavnim i vannastavnim takmi enjima i posti u zapa ene rezultate na regionalnom i republi kom nivou. 26 Naziv projekta: =DãWLWDULMHNH6SUHþHLRþXYDQMHQMHQLKREDOD primarnom selekcijom otpada, uz ureÿHQMHHNRNXWNDXãNROVNRP GYRULãWX Koordinator projekta: Saša Risti Pošto se škola nalazi u donjem slivu rijeke Spre e, veoma je svjesna problema prisustva otpada u vodotocima, zato je njen prvi prioritet bio edukacija u enika i uvo enje primarne selekcije otpada. U školi je uvedena primarna selekcija papirnog i plasti nog otpada sa ciljem da se smanji odlaganje istog u miješani otpad i vodotok rijeke Spre e. Dodatna korist za u enike i školu je da se prodajom sekundarnih sirovina ostvari materijalna dobit. U okviru projekta je ra eno na ogra ivanju, ure enju školskog dvorišta i izradi ekološkog kutka. Prvo je pripremljen projekat za ure enje. Na osnovu projekta su formirane staze, prostor za sa enje cvije a, mjesto za postavljanje klupa i kontejnera, posa eno cvije e i drve e, postavljene klupe i kontejneri za primarnu selekciju otpada, a u holovima škole su postavljene kante. Sve aktivnosti oko ure anja su radili u enici i uposlenici škole. Nakon ure enja eko kutka, u enici prije i poslije škole i za vrijeme odmora rado borave u njemu. Kutak se koristi za u inu, itanje štiva, u enje i dru enje sa drugovima iz škole. Da bi se uvela primarna selekcija otpada u školi, lanovi ekološke sekcije su organizirali edukaciju svih u enika i nastavnika. Škola je organizirala zajedni ki sastanak za sve roditelje na kojem je prezentiran projekat i odr ana edukacija o va nosti primarne selekcije optada. Edukacija i promocija projekta je vršena i pomo u podjele letaka. U enici su letke dijelili i u urbanom dijelu opštine Petrovo po zanatskim i trgovinskim radnjama, sa ciljem da ih podstaknu da i oni svoje sekundarne sirovine odla u u školske kontenjere. Projekat i projektni rezultati su prezentirani putem medija. Pošto je ure enje školskog dvorišta zahtijevalo veliko ulaganje, u finasiranje projekta su se uklju ili privredni subjekti iz ovog podru ja. 27 JU OSNOVNA ŠKOLA “SVETI SAVA“ KAKMU Prva školska zgrada u Kakmu u gra ena je 1924. i 1925. godine sredstvima koja je sakupio narod ovog mjesta i uz pomo Opštine. Škola je po ela sa radom u oktobru 1925. godine. Školskom podru ju su pripadala sela: Kakmu , So kovac, Lohinja, Petrovo Selo, Br ani. Nastava se odvijala redovno sve do 1941. kada je po eo rat. 1945/46. godine mještani su izvršili najnu nije popravke na školskoj zgradi u Kakmu u i škola je po ela sa radom. 1971. godine škola mijenja naziv u “Vladimir Rolovi “. 1973. godine je izgra en novi školski objekat koji je bio me u najsavremenijim i najmodernije opremljenim školama u BiH. U novom objektu u ilo se i radilo s voljom i entuzijazmom i u enika i njihovih nastavnika. Iz godine u godinu su se nizali uspjesi na takmi enjima i smotrama kulturno– umjetni kog i sportskog stvaralaštva, u redovnoj nastavi i ure enju škole i okoline. Mnoštvo nagrada i priznanja dodijeljeno je školi, od najve eg republi kog priznanja 1981. godine do Plakete opštine Petrovo 2004. godine, kao priznanje za sveukupan rad, rezultate testiranja, takmi enja i ostalih aktivnosti škole u mjestu, opštini, regiji, Republici i saveznim takmi enjima. 1992. godine se zbog rata prekida sa izvo enjem nastave. Škola 1992. godine. mijenja naziv u OŠ Sveti Sava . Po završetku rata školska po inje sa radom. Postepeno se osposobljavao prostor i nabavljala u ila. U ljeto 2003. godine generalno je ure en školski objekat sredstvima Ministarstva prosvjete i kulture RS, te se škola svrstava u red najure enijih u Republici. Nastava je modernizovana uvo enjem projekta “Dositej“, u enjem sistemom “jedan na jedan“ i pomo u ra unara kojima su opremljene tri u ionice. Školu trenutno poha a 226 u enika i ima oko 40 zaposlenih. Škola ima dvije podru ne škole. 28 Naziv projekta: Primarna selekcija otpada Koordinatori projekta: Šefika Mujki i Marina uranovi ivjeti u neposrednoj blizini rijeke zna i i odgovornost prema njoj. Svaki dan smo svjedoci nekontrolisanog odlaganja otpada koji uti e na rije ni sliv rijeke Spre e. Nabavkom kontejnera i kanti za otpad uveliko smo doprinijeli smanjenju otpada koji škola odla e. Samom selekcijom podignuta je i svijest u enika o selekciji otpada kako u školi, tako i izvan nje. Izvršena je edukacija u enika o ekologiji, ali prvenstveno o ulozi i zna aju selekcije otpada, kao jednom od faktora smanjenja zaga enja. Shodno ovome sebi smo postavili opšti cilj projekta kojim emo posti i smanjenje koli ine otpada na podru ju mjesnih zajednica Kakmu , So kovac i Karanovac. U okviru projekta vršene su sljede e aktivnosti: 9 Izvršena je nabavka i postavljanje kontejnera, kanti i korpi za selektivno prikupljanje otpada 9 Nabavljeno je: 1. SIVI kontejner od 1100 l; 12 kanti od 120 l; 1 kanta od 240 l i 36 korpi za u ionice 3 seta za kancelarije 5 parkovski kanti. 9 Nabavljen je komposter (1 komad) i postavljen na pripremljeno mjesto. 9 Izvršena je nabavka 80 kom. sadnica (40 kom. empresa i 40 kom. tuja), materijal za 9 klupa kao i materijal za sanaciju ograde ( ica, eljezne cijevi, farba, etke). 9 Pripremljen je, odštampan i podijeljen edukativni materijal (letak) 9 Napravljene su klupe (9 kom), izvršena sanacija ograde i ure enje školskih dvorišta. 9 Izvršena je edukacija 227 u enika, 48 radnika škole o primarnoj selekciji otpada i kompostiranju. 9 Projekat je promovisan na web i facebook stranici škole, kao i na stranici Centra za ekologiju i energiju (www.ekologija.ba) 9 Tokom implementacije projekta vršen je monitoring implementiranih aktivnosti. Kroz ovaj projekat smo nau ili dosta toga, stekli smo jedno novo iskustvo, upoznali nove prijatelje i nadamo se da emo nastaviti dalju saradnju. 29 23ý,1$*5$ÿ$1,&$ 30 Gra anica je naselje i središte istoimene op ine u sjeveroisto nom dijelu Bosne i Hercegovine, te je jedna od 13 op ina u Tuzlanskom kantonu. Zahvata ve i dio doline rijeke Spre e u njenom donjem toku i dio planine Trebava. Grani i sa op inama Grada ac na sjeveru, Srebrenik na istoku te Lukavac na jugoistoku. Op ina Gra anica prostire se na površini od 219,5 km2 ima 45 520 stanovnilka. Rijeka Spre a na podru ju op ine Gra anica proti e u du ini od oko 31km i predstavlja najzna ajni ekološki preduslov ivota i razvoja op ine. Stanovništvo op ine Gracanica oduvijek je bilo usmerjeno ka rijeci Spre i i svoje poslovne i privatne planove crpilo iz njene doline, a u periodima kada Spre a nije zaga ivana, kao što je period odmah nakon rata, pokazalo se da obala Spre e postane va an poljoprivredni i turisti ki oslonac ivota u Gra anici. Problem zaga enja rijeke Spre e datira odavno i predmet je s kojim se susre u svi sektori u Gra anici, te je glavna zada a svim generacijama za budu i razvoj op ine. Spre a proti e kroz najplodniji dio obradivog zemljišta u Gra anici, poznatog po usjevima kukuruza i pšenice. Zbog zaga enosti vode prilikom estih poplava, Spre a zagadi zemljište teškim metalima, a sa sobom donese i velike koli ine otpada koje se zadr avaju na obalama i poljima. Zbog zaga enja dolazi do pomora ivotinjskog fonda rijeke i onemogu eno je i korištenje vode za navodnjavanje i razvoj turizma. Va nost brige za rijeku Spre u upu uje nas na povezivanje sa drugim op inama u njenom slivu i zajedni ki rad na smanjenju zaga enja vode u rijeci Spre i. 31 JU OSNOVNA ŠKOLA “ORAHOVICA“, DONJA ORAHOVICA Osnovna škola u Donjoj Orahovici otvorena je u jesen 1934. godine. U prvoj generaciji bilo je upisano 45 u enika. Školsko podru je je bilo veliko i zahvatalo je Donju Orahovicu, Gornju Orahovicu, Miri inu, Rašljevu i Gornje Moranjke. Danas JU OŠ “Orahovica“ obuhvata podru je MZ Donja Orahovica. U svom sastavu ima centralnu i podru nu školu. U obje škole nastava se izvodi u dvije smjene. Trenutno imao 376 u enika i 37 nastavnika. U svom sastavu škola posjeduje salu sa prate im prostorijama za tjelesni i zdravstveni odgoj, betonirane sportske terene za košarku, odbojku i fudbal. Centralni školski objekat se nalazi u neposrednoj blizini rijeke Spre e (oko 300 m vazdušne linije od desne obale). Objekat Podru ne škole “Rijeka je smješten u zaseoku Rijeka, kroz koji proti e Moranja ka rijeka, desna pritoka rijeke Spre e. Udaljenost ovog objekta od rijeke Spre e je oko 1000 m, a od Moranja ke rijeke 100 m. Škola sara uje sa mjesnom zajednicom. U enici i nastavnici u estvuju u humanitarnim i ekološkim akcijama koje organizira mjesna zajednica. Ako je škola pokreta ovih akcija, tra i pomo i saradnju mjesne zajednice. Cilj svih ovih aktivnosti je da se škola uklju i u društveni i javni ivot šire lokalne zajednice. U okviru rada sekcija, nastavnici, izme u ostalog, pripremaju u enike za predmetna takmi enja. Zapa eni su rezultati postignuti na op inskim takmi enjima iz matematike, biologije, fizike, engleskog jezika, saobra aja, islamske vjeronauke, a imamo i izuzetan plasman sportskih ekipa naše škole. 32 Naziv projekta: “Budi fin – budi eko in“ Koordinatorica projekta: Jasmina Raš i U okviru projekta škola se fokusirala na unapre enje i zaštitu okoliša u slivu rijeke Spre e, uz pomo uvo enja selektivnog prikupljanja otpada i spre avanja gubitka toplotne energije. Škola je nabavila plavi i uti kontejner i 4 plave i 4 ute kante za odvojeno sakupljane papira i plastike. Uz pomo prezentacije, lanovi ekološke sekcije su upoznali sve u enike i nastavnike sa va noš u odvajanja ovih sekundarnih sirovina, a u dvorištu škole je ure eno zeleno ostrvo na kojem su postavljeni plavi i uti kontejner. Škola je 3.5.2018. godine po ela sa primarnom selekcijom otpada. U cilju smanjenja potrošnje toplotne energije, spre avanja trajnog ošte enja prostorija, te negativnog djelovanja vlage na zdravlje u enika, ura ena je termoizolacija u ionica 300 m2 stropa u centralnoj školi. Prije po etka sanacije stropova, radnici firme su izvršili iš enje tavanskog prostora, postavljanje termoizolacije i odvoz otpadnog materijala. Postavljena je folija i termoizolaciona vuna debljine 20 cm. Obavljeni su sanacioni radovi na skidanju starih slojeva moleraja koji su ošte eni od dugotrajnog ošte enja kondenzom. Nakon toga ura eno je gletovanje plafonskih površina i kre enje u ionica. U cilju animiranja i uklju ivanja lokalne zajednice 5.4.2018. godine je za predstavnike Udru enja ena Donja Orahovica, Udru enja mladih “Otpor“, lanove razvojnog tima škole, sekretara VMZ i lanove ekološke sekcije odr ano predavanje na temu “Primarna selekcija otpada“. Nakon svih ovih aktivnosti realizirana je akcija iš enja okoliša pod nazivom “O istimo Orahovicu za jedan dan“, koju su podr ali i gra ani mjesne zajednice. Uz podršku Udru enja “Naša budu nost i Op ine Gra anica, implementirane su dodatne akitvnosti u školi. Ure eno je školsko dvorište i izgra eno je savremeno igralište za djecu. 21.6.2018. godine je odr an završni sastanak na projektu “Budi fin – budi eko in“ na kojem su prisustvovali predstavnici op ina i škola iz Gra anice, Petrova i Doboj Istoka. 33 23ý,1$ '2%2-,672. 34 Op ina Doboj Istok predstavlja administrativnu, politi ku, privrednu i kulturnu cjelinu sastavljenu od pet mjesnih zajednica; Klokotnice, Brijesnice Velike, Brijesnice Male, Stani Rijeke i Lukavice Rijeke. Zvani no je konstituirana 22.1.1998. godine usvajanjem Zakona o konstituiranju novih op ina u FBiH i izmjeni podru ja op ina podijeljenih me uentitetskom i me ukantonalnom crtom. Smještena je na sjeverozapadnom dijelu TK, na površini od 41 km2 i ima 10.248 stanovnika. Podru je op ine je ruralnog karaktera, gusto je naseljeno i ima povoljan geografski polo aj. Kroz teritoriju op ine prolazi magistralni put M-4 Doboj- Tuzla. Od grada Doboja op ina je udaljena 4 km, a od Gra anice 7 km. Prostor op ine Doboj Istok je bio naseljen još u srednjem vijeku o emu govore brojni ostaci materijalne kulture. Historijski dokumenti navode da se prvi put spominju kao zapisana mjesta 1528. godine naselja: Brijesnica i Klokotnica, a 1533. godine Lukavica Rijeka i Stani Rijeka. Najviše historijske zaostavštine postoje iz perioda turske vladavine (mezarja, javne esme i drugi sakralni objekti). Najzna ajniji prirodni resursi su voda i obradivo zemljište ija je površina oko 2.350 m2 i oko 1.200 ha šumskih površina. Podru je op ine u svim dijelovima obiluje prirodnim izvorima kvalitetne vode, a velike rezerve pitke vode se nalaze u dubinskim slojevima u ravni arskom dijelu. Obzirom na zna aj zemljišta i vode kao prirodnih resursa na kojima se mo e zasnivati budu i razvoj, njihova zaštita od zaga enja je veoma va na. Na podru ju op ine se nalaze zna ajna le išta silikatne rude i odre ene koli ine uglja - lignita. U op inskom registru, u oblasti privrede je registrirano je 240 aktivnih pravnih i fizi kih privrednih subjekata, gdje dominiraju firme iz oblasti prera iva ke industrije, gra evinarstva, saobra aja, trgovine, ugostiteljstva, zanatstva i drugih uslu nih djelatnosti. 35 JU OSNOVNA ŠKOLA “KLOKOTNICA“ JU OŠ „Klokotnica“ nalazi se pored putne komunikacije Tuzla – Doboj, 8 km isto no od Doboja. Osnovana je 1973. godine. Školu poha a 635 u enika, a ista ima 65 zaposlenika. U enici i osoblje su raspore eni u dva objekta centralne škole (objekat za razrednu i objekat za predmetnu nastavu) i dvije podru ne škole: PŠ “Doli “ udaljenu 1,5 km i PŠ “Stani Rijeka“ udaljenu 5 km od centralnih objekata. Nastava se izvodi u dvije smjene, a obrazovanje je devetogodišnje. Misija škole je da se putem radionica, seminara i drugih vidova osposobljavanja, osoblje dovede na nivo da mo e odgovoriti svim postavljenim zadacima i potrebama reforme u osnovnom obrazovanju, da se izgrade dobri odnosi sa svim subjektima koji ele da sara uju i pomognu u odgojno-obrazovnom radu, izgradnja partnerstva sa roditeljima i lokalnom zajednicom, kao i afirmacija u enika u razvijanju njihovih znanja, sklonosti i sposobnosti. Školom upravlja Školski odbor, a u okviru škole, pored Nastavni kog i razrednih vije a, djeluju i Vije e roditelja i Vije e u enika. U školi djeluju etiri stru na aktiva preko kojih se razmjenjuju iskustva i planiraju nastavne aktivnosti, te 26 sekcija za u enike, u kojima oni mogu izraziti svoje sklonosti i talente, nadopuniti znanja i ste i dodatne vještine, te se usmjeriti ka lakšem izboru zanimanja prilikom upisa u srednju školu. Tu su i inkluzivni i razvojni tim koji imaju za cilj bolje uklju ivanje u odgojno-obrazovni proces u enika sa posebnim potrebama, te razvoj škole u pedagoškom, ali i infrastrukturnom smislu. Pored redovnih obrazovnih, škola je uklju ena u razna sportska i kulturna takmi enja i manifestacije na podru ju Op ine Doboj Istok. Ve tradicionalno organiziraju sajam, Kupujmo doma e . 36 Naziv projekta: “Smanjenje za a enja rijeke Spre e kroz primarnu selekciju otpada“ Koordinator projekta: Reuf A metaševi U školi je prepoznat problem neadekvatnog odlaganja školskog otpada, što je indirektno uticalo na zaga enje rijeke Spre e. Pošto u školama nastaju velike koli ine papira i plastike, bilo bi va no te sekundatne sirovine odvojiti i reciklirati. Va nost primarne selekcije otpada se ogleda kroz smanjenje koli ine otpada koji se odla e na deponiju, podizanje ekološke svijesti u enika i nastavnika i kroz materijalnu korist od prodaje sekundarnih sirovina. Zbog svega ovoga je škola sebi postavila cilj da u okviru ovog projekta uvede funkcionalno upravljanje otpadom i da uti e na pove anje ekološke svijesti u enika i nastavnika. Izvršena je nabavka 6 kontejnera za selekciju otpada (3 uta i 3 plava) za tri školska objekta, 8 plasti nih kanti od 120 l (4 ute i 4 plave), 6 parkovskih kanti za otpad (2 zelene, 2 ute i 2 plave), te odre ena koli ina parkovskog drve a i ardinjera za cvije e. Postavljanjem kontejnera i kanti i uvo enjem primarne selekcije otpada, škola je po ela sa uvo enjem odr ivog upravljanja otpadom. Da bi u enici i nastavnici promijenili svoj odnos prema otpadu, organizirana je intenzivna edukacija uz pomo prezentacija, promotivnog materijala i direktnom edukacijom kroz razgovor. U dvorištu škole, u školskom parku, je izvršena sadnja odre ene koli ine parkovskog drve a i cvije a. Ovo e doprinijeti poboljšanju kvaliteta okoliša, te boljem odnosu u enika prema prirodi, kao i stvaranju boljeg komoditeta i ve eg zadovoljstva uslovima rada i boravka u školi. Sve aktivnosti oko edukacije i ure enja školskog dvorišta su realizirali nastavnici i u enici škole. 37 $.7,91267,1$352-(.78 '2%5(92'1(.20ä,-(,, 38 PRVI PUT OBILJE EN DAN RIJEKE SPRE E 25.9.2018. je u JU OŠ “Orahovica“, op ina Gra anica prvi put obilje en Dan rijeke Spre e. U obilje avanje ovog datuma se uklju ilo 7 op ina (Šekovi i, Osmaci, Kalesija, Lukavac, Gra anica, Petrovo i Doboj Istok), 8 škola iz ovih op ina, predstavnici OCD, medija i gra ani. Manifestacija se sastojala od: sve anog programa, Okruglog stola, otvaranja igrališta u dvorištu OŠ “Orahovica“, sadnje drvoreda na obali rijeke Spre e i akcije iš enja dijela obale rijeke Spre e. U enici i nastavnici iz 8 škola su implementacijom 8 pilot projekata, svojim specijalnim sve anim programom posve enim rijeci Spre i i akcijom iš enja obale pokazali koliko im zna i ova rijeka i od svih u slivu rijeke Spre e su zatra ili da promijene svoj odnos prema rijeci Spre i i da njenu zaštitu podignu na viši nivo. Do ovoreno je da . septembar ostane Dan rijeke Spre e i da se ovaj datum i nastavi obilje avati. Na Okruglom stolu je zaklju eno da rijeka Spre a povezuje 2 entiteta, 12 op ina i da ima višestruki zna aj za cijeli region. Zato se njena zaštita mora izdi i iznad entitetskih, op inskih i strana kih interesa. Zaštita rijeke Spre e mora biti prioritet svih nas 39 EKO KAMP Od 12. do 15. septembra 2018. godine je odr an Kamp “Dobre vodne komšije“ u Biogradu na moru, u Hrvatskoj. Na Kampu je u estvovalo 58 osoba i to 40 u enika, 8 nastavnika iz 8 osnovnih škola i 6 predstavnika op ina (Kalesija, Osmaci, Šekovi i, Petrovo, Gra anica i Doboj Istok) i 3 lana projektnog tima. U okviru kampa su u enici, nastavnici i predstavnici op ina imali mogu nost da se kroz radionice bolje upoznaju i da više nau e o ekologiji i mogu nosti zaštite rijeke Spre e. Pored u enja u esnici kampa su se upoznavali i dru ili uz kupanje, sportske aktivnaosti i društvene igre. Prema izjavama u enika na kamp su pošli nesigurni i sa strahom, a vratili su se presretni jer su upoznali vršnjake iz drugih 7 škola. Na rastanku jedino što su eljeli je da se ponovo vide. Predstavnici škola i op ina su imali mogu nost da prodube svoja poznanstva i da aktivno rade na planiranju nastavka zajedni kih aktivnosti na zaštiti rijeke Spre e. Ponovo se pokazalo da je zajedni ko putovanje i udaljavanje od mjesta boravka, porodice i svakodnevnih obaveza izvrsna prilika za intenzivan rad na nekom problemu, upoznavanje i sticanje novih prijateljstava. 40 PODSTICANJE RAZVOJA TURIZMA NA PODRU JU ORNJE TOKA RIJEKE SPRE E U cilju razvoja turizma za podru je gornjeg toka rijeke Spre e, u op inama: Kalesija, Osmaci i Šekovi i je izabrano 13 lokacija koje predstavljaju va ne kulturno-historijske znamenitosti i koje se preporu uju turistima za obilazak. Nakon izra enog Vodi a za Stazu DVK na kojoj se za turiste nalazi mapa sa ozna enim znamenitostima i informacijama o njima, i nakon ure enog izvora rijeke Spre e u Papra i i dijela obale za izletište i kupalište na podru ju Osmaka, 25.10.2018.godine je i sve ano obilje ena novoformirana turisti ka Staza “Dobre vodne komšije“. Oko 150 predstavnika op ina, ministarstava, inspekcija, škola i drugih ustanova i institucija je posjetilo tri lokacije pored rijeke Spre e koje pripadaju Stazi, a to su: izletište u Kalesiji, izletište u Osmacima i izvor rijeke Spre e u Papra i. Centralna sve ana manifestacija obilje avanja Staze je odr ana pored izvora rijeke Spre e u Papra i, opština Šekovi i. Izletište pored Spre e na re ionalnom putu Caparde – Osmaci, prije i poslije ure enja Izvorište rijeke Spre e u Papra i, prije i poslije ure enja 41 U ŠKOLAMA OR ANIZIRANA IZLO BA I TAKMI ENJE NAJBOLJIH OTO RA IJA Jedna od aktivnosti na projektu je izlo ba slika o rijeci Spre i i takmi enje za izbor najboljih fotografija na temu LJEPOTE RIJEKE SPRE E i temu EKOLOŠKI PROBLEMI RIJEKE SPRE E. U svakoj od 8 škola koje su na projektu, izabrane su po dvije najbolje fotografije. oto rafije sa podru ja ornje toka rijeke Spre e oto rafije sa podru ja donje toka rijeke Spre e LJEPOTE EKOLOŠKI PROBLEMI LJEPOTE EKOLOŠKI PROBLEMI RIJEKE SPRE E RIJEKE SPRE E RIJEKE SPRE E RIJEKE SPRE E JU OŠ "Jovan Du i " Šekovi i, podru na škola Papra a JU OŠ "Vuk Karad i ", Petrovo :ŽǀĂŶĂĞŬŝđ ƵƌĜŝŶĂWĂǀůŽǀŝđ DŝůũĂŶĂDĂƌũĂŶŽǀŝđ DĂƌŝŶĂƌĂŐŝđ͕ JU OŠ "Aleksa Šanti ", Osmaci JU OŠ "Sveti Sava", Kakmu DĂƌŬŽ'Ăũŝđ Dragan Paraklis ŶĂƐƚĂƐŝũĂƵũŬŽǀŝđ MarijĂsŝĚĂŬŽǀŝđ JU OŠ "Kalesija", Kalesija JU OŠ "Orahovica", Gra anica ĞƌŝŶĂDĂũĚĂŶēŝđ Berina DĂũĚĂŶēŝđ EĞũƌĂDƵƌĂƚŽǀŝđ ĞůŵĂDĂŚŵƵƚŽǀŝđ JU OŠ “Memi i“ JU OŠ "Klokotnica", Doboj Istok ŵĂƌWĂůŽƓ &ĂƌƵŬ,ĂĚǎŝđ ŵŝƌĂKƐŵŝđ EĞũůĂĂďŝđ 42 6SUHþD±VDQVYDNRJGMHWHWD 86SUHþNRMGROLQL %DFDãSDSLUQDWLEURGLüL 5DVWHãX]SORYDN 'UDJLEUDWQDãSHFD %DFDPRPDPFHEREDNSREREDN $ULEDVYDX6SUHþLVHQDXGLFX %U]RKYDWD %UDWRWDFVHVWUDLMD *RYRULPXVKLüHQR (YRMHRSHWWDWDWDWD 'MHWLQMVWYR6SUHþD3HFDQMH .RULMHQMHGUYHüD]DSLQMHXNRVL $6SUHþDGUDJDPL 3URWLþXJRGLQH $OLMRãXYLMHNLVWLRVMHüDMQRVL 7DGDVPRRQDNREH]EULåQLERVL 6SXãWDOLQRJHXYRGXþLVWXLPLOX 2VMHüDP OLMHSRPLGRNVMHGLPQDREDOL .DRGDVDPXPDMþLQRPNULOX ,MHVWHPDMNDQDPDVYLPD 3URWLþHMHGLQDPLGDQDVXVQLPD ,PLORPLãWRWHþHPLYHQDPD ,ãWRMHWXGRYROMQRLPD 0HUVLMD0HPLü