ONGELIJKHEID, DAAR KUNNEN WE VEEL AAN DOEN

UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK BUREAU VAN DE SP jaargang 18, nummer 5, oktober 2016 ONGELIJKHEID, DAAR INHOUD

KUNNEN WE VEEL AAN DOEN 3 ONGELIJKHEID MAAKT MEER KAPOT DAN JE LIEF IS 8 ARMER DAN HUN OUDERS 9 JONGEREN HEKELEN TOENEMENDE ‘Ongelijkheid is de grootste uitdaging die kant op, want door de flexibili­ ONGELIJKHEID EN WILLEN van onze tijd’, aldus de Amerikaanse sering van werk en wonen staat de VERANDERING president Obama. Niet alleen hij, bestaanszekerheid van steeds meer 13 WELKE TOEKOMST HEBBEN maar ook internationale organisaties (jonge) mensen op het spel. ONZE KINDEREN? als de OESO, het IMF, de Wereldbank 14 ‘BESTAANSONZEKERHEID en wetenschappers als Wilkinson, SP-wethouders Laurens Ivens en GRIJPT OM ZICH HEEN’ Stiglitz en Piketty hebben de afgelo­ Paulus Jansen proberen, tegen de 17 ‘IN HET COLLEGE KUNNEN pen jaren gewezen op de politieke, stroom in, de tweedeling in hun WE VEEL MEER BETEKENEN sociale en economische gevaren van steden Amsterdam en Utrecht zoveel DAN IN DE OPPOSITIE’ toenemende economische verschillen mogelijk te voorkomen. In het college 20 ‘EEN RUIM GEFACILITEERD binnen landen. Ook in Nederland zijn zij daartoe veel beter in staat dan KANSENBELEID ZOU VAN MIJ MOGEN’ neemt de kloof tussen de top en de in de oppositie, zo stellen beiden. 23 KABINET VERGROOT TWEEDELING IN rest van de maatschappij toe, zo laten ONDERWIJS onder meer studies van de WRR en Vraag is nu wat te doen tegen de 25 ONGELIJKHEID IS PRECIES DE het SCP zien. toenemende sociaaleconomische BEDOELING ongelijkheid. Volgens onderwijs­ 27 ‘STRIJD TEGEN ONGELIJKHEID IS TAAK Voor Spanning reden om een geheel socioloog Paul Jungbluth zou je VOOR DE HELE REGERING’ nummer te wijden aan het thema moeten beginnen met de uitbesteding 30 DE PLANNEN VAN DE SP ongelijkheid, waarbij de focus vooral van de publieke sector ongedaan te ligt op jongeren, omdat zij in toene­ maken. Pas als de overheid weer mende mate te maken krijgen met zeggenschap heeft over het onderwijs ongelijke kansen en uitkomsten. zou je werkelijk iets kunnen doen aan Recent nog bleek uit een internatio­ de kansenongelijkheid. Tweede COLOFON naal vergelijkend onderzoek van Kamerlid Jasper van Dijk haakt hier Spanning wordt uitgegeven door het adviesbureau McKinsey dat ook in op in door een meerjarig investerings­ Wetenschappelijk Bureau van de SP Een abonnement kost 12 euro per jaar voor Nederland kinderen minder finan­ plan te presenteren dat een einde SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De ciële middelen zullen hebben dan hun moet maken aan de groeiende betaling gaat per incasso. ouders, als het huidige neoliberale tweedeling in het onderwijs tussen Abonnementenadministratie beleid wordt doorgezet. kansrijke en kansarme leerlingen. Snouckaertlaan 70 3811 MB Amersfoort T (088) 243 55 40 ROOD-voorzitter Merel Stoop sprak De Britse econoom Tony Atkinson E [email protected] met verschillende jongeren over hoe gelooft niet in gelijke kansen als de Redactieadres zij ongelijkheid ervaren. Gelukkig zijn verschillen in inkomen en vermogen Snouckaertlaan 70 we in Nederland nog niet zover als in te groot zijn. Daarom lanceert hij in 3811 MB Amersfoort de Verenigde Staten, waar de klassen­ zijn laatste boek Ongelijkheid, wat T (088) 243 55 35 E [email protected] samenleving een feit is, zoals Robert kunnen we eraan doen? vijftien concrete Redactie Putnam in zijn nieuwste boek Our Kids voorstellen om de economische Tijmen Lucie treffend beschrijft. Maar we gaan wel ongelijkheid aan te pakken. Sandra Beckerman Herman Beekers Maar met alleen voorstellen kom je Tekstredactie Daniël de Jongh er niet, betoogt David Hollanders. Beeldredactie Je zult ze ook moeten afdwingen, Nynke Vissia door de strijd aan te gaan met de Redactieraad politieke en economische macht­ Tiny Kox hebbers. En precies dat beoogt het Ronald van Raak Hans van Heijningen SP-­verkiezingsprogramma. Basisontwerp Thonik en BENG.biz Vormgeving Robert de Klerk Gonnie Sluijs Foto cover Basisschool de Maatjes in Baarn. Hier heeft ieder kind een maatje in de klas , ze helpen elkaar op elk gebied. © Sabine Joosten/Hollandse Hoogte Tenzij anders vermeld, is op de inhoud van deze publicatie de Creative Commons Naamsvermelding-Niet Commercieel-GeenAfgeleideWerken 3.0 Nederland licentie van toepassing. creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/nl

2 SPANNING OKTOBER 2016 ONGELIJKHEID MAAKT MEER KAPOT DAN JE LIEF IS

Tekst: Herman Beekers Illustratie Len Munnik

De redenering was eenvoudig en werd tientallen jaren voor zoete koek juist slecht voor de economische groei. geslikt: meer economische ongelijkheid tussen mensen geeft meer Landen met minder ongelijkheid prikkels om de ladder van het succes te beklimmen en te investeren. En kennen een hogere, duurzame groei. dus zorgt meer ongelijkheid voor meer economische groei, en daar Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz profiteert iedereen van. Maar die vlieger gaat niet op. beschrijft in De prijs van ongelijkheid hoe het overheidsbeleid in de Dat economische ongelijkheid via econoom Thomas Piketty bewijst in Verenigde Staten ontstellend veel concurrentie leidt tot meer welvaart zijn spraakmakende boek Kapitaal in welvaart én macht in handen van de voor iedereen, is een van de kernwaar­ de 21ste eeuw dat als we niet ingrijpen ‘one percent’ heeft gebracht, ten koste den in het neoliberale denken dat de vermogensongelijkheid overal in van zorg, onderwijs en sociale sinds de jaren tachtig de westerse de wereld steeds groter zal worden. mobiliteit voor de overgrote meerder­ wereld in zijn greep heeft. De Simpelweg doordat vermogen meer heid. ongelijkheid is dan ook welbewust fors rendement oplevert dan arbeid. opgevoerd, onder meer door verlaging Piketty voorziet desastreuze gevolgen: SOCIALE GEVOLGEN VAN van de belastingen op topinkomens, ongelijkheid ondermijnt de democra­ ECONOMISCHE ONGELIJKHEID vermogens en bedrijfswinsten. En tie en is een voedingsbodem voor Het rijtje onderzochte nadelige door enorme vergroting van de populisme, nationalisme en racisme. effecten van economische ongelijk­ beloningsverschillen in de bedrijven Ook IMF, Wereldbank en OESO – in­ heid is lang. Een hoge ongelijkheid zelf. stituten die moeilijk te verdenken zijn doet het vertrouwen in mensen, van linkse sympathieën – waarschu­ instituties en de economie afnemen, De laatste jaren echter klinken steeds wen voor de gevolgen van de groei­ de armoede vergroten, de sociale luider tegengeluiden. De Franse ende ongelijkheid. Die blijkt namelijk mobiliteit afvlakken; leidt tot ondemo­

SPANNING OKTOBER 2016 3 cratische machtsconcentraties, remt afnemende rechtshulp met enorme ontwikkeld worden om je aan te de economische groei, vermindert de stijging van de eigen bijdrage in de passen aan de wereld om je heen. In sociale cohesie, vergroot gezondheids­ laagste inkomenscategorie. Enzo­ een ongelijke, competitieve wereld problemen, enzovoorts. Ongelijkheid voort. Economische ongelijkheid leidt leert vechten voor jezelf, terwijl je in wordt, kortom, steeds vaker gezien als dus tot – veel schadelijker – sociale een gelijke wereld juist moet leren hoe bron van sociale, economische en ongelijkheid. je kunt samenwerken. De omstandig­ politieke problemen. heden in je kindertijd zorgen voor een HOE ONGELIJKHEID ONDER JE VEL andere cognitieve en emotionele Ga maar na. Ongelijkheid betekent in GAAT ZITTEN ontwikkeling. Ongelijkheid zorgt dat eerste instantie dat de ene mens meer In hun studie The Spirit Level onder­ andere genen aan- en uitstaan en ‘heeft’ dan de ander: een mooier huis, zoeken de epidemiologen Richard maakt je een ander mens. Gelijke een betere auto, of twee, duurdere Wilkinson en Kate Pickett de maat­ samenlevingen zijn daardoor beter kleding, vaker vakantie. Tot zover lijkt schappelijke gevolgen van inkomens­ voor arm én rijk. dat redelijk onschuldig. Veel mensen verschillen in een reeks van landen. vinden dat je best meer mag hebben Zij stellen vast dat er een sterk verband De Gentse klinisch psycholoog Paul in ruil voor een grotere inzet of een is tussen de mate van inkomensonge­ Verhaeghe stelt in zijn praktijk grotere verantwoordelijkheid. Maar lijkheid en het voorkomen van sociale hetzelfde vast als Wilkinson vanuit de kijk eens naar de neveneffecten van en #gezondheidsproblemen. Ze statistieken: wie wij zijn, onze identi­ ongelijkheid in bezit. De armere heeft wijzen op negatieve effecten zoals een teit, wordt bepaald door de context niet alleen een kleinere woning, dat gemiddeld slechtere fysieke en waarin wij leven. Die context bepaalt huisje staat gemiddeld ook in een mentale gesteldheid, meer obesitas, op dit moment: wie geen succes heeft omgeving met meer lawaai, meer drugmisbruik, geweld en tienerzwan­ zal ziek zijn. De dwang tot succes en luchtvervuiling, minder verkeersveilig­ gerschappen, meer gevangenisstraf­ geluk blijkt een keerzijde te hebben: heid, minder speelgelegenheid, fen, een lager welzijn van kinderen, het leidt tot verlies aan zelfbesef, tot minder groen en een grotere kans op geringere onderwijsprestaties, minder desoriëntatie en vertwijfeling. De een AZC in de buurt. Starters op de sociale mobiliteit en minder sociaal mens is eenzamer dan ooit, beschrijft woningmarkt met een ‘normaal’ vertrouwen. Niet in de armere landen, de hoogleraar in zijn boek Identiteit. inkomen komen niet in aanmerking maar in de ongelijkere landen. In de Verhaeghe laat zien hoezeer de voor een koopwoning én niet voor een vorige Spanning legde Wilkinson uit veranderde maatschappij doorwerkt sociale huurwoning. Zij wonen hoe dit verband tot stand komt: in de hedendaagse individuele noodgedwongen bij de ouders in. ‘Ongelijkheid tast onze sociale relaties psychische problemen. Mensen Mensen met lagere inkomens kunnen aan. Slechte relaties zorgen voor komen met andere psychische minder besteden aan culturele stress.’ Zelfs een laag niveau van stress klachten bij de psychiater dan activiteiten, opleiding, sport, ontspan­ heeft al effect op de sterftecijfers. ‘Een voorheen. ning, mantelzorg; en raken zo lage status doet pijn. Dit wakkert gemakkelijk sociaal buitengesloten. bijvoorbeeld geweld aan. Een samen­ Korte samenvatting van het vooraf­ De armere heeft het ook veel moeilij­ leving met veel ongelijkheid is gaande: ongelijkheid maakt mensen ker zijn of haar recht te halen. Want gewelddadiger. Dit komt omdat ongelukkiger. Maakt iederéén klassenjustitie bestaat nog steeds. mensen zich vernederd voelen.’ ongelukkiger. Oók de mensen die Werklozen en allochtonen worden materieel beter af zijn. vaker dan anderen tot een onvoor­ Meer gelijkheid bevordert samenwer­ waardelijke gevangenisstraf veroor­ king, onderlinge steun, vertrouwen, ONGELIJKHEID TUSSEN LANDEN deeld. Boetes treffen armere mensen ontspanning. Meer ongelijkheid Tot zover bespraken we de ongelijk­ harder dan rijkere. Armere mensen bevordert concurrentie, jaloezie, heid binnen afzonderlijke (westerse) hebben steeds moeilijker toegang tot wantrouwen, stress. Volgens Wilkinson landen en de gevolgen daarvan. Hoe het recht, door griffierechten die van is je kindertijd een belangrijke zit dat met de ongelijkheid in de jaar op jaar verhoogd worden en periode, waarin de mogelijkheden wereld?

#ENORME GEZONDHEIDSVERSCHILLEN Naar de genoemde gezondheidsverschillen lagere sociaal-economische status leidt via ongelijkheid leidt tot stress, hoeft het niet te wordt al tientallen jaren onderzoek gedaan. ‘tussenliggende factoren’ tot een slechtere verbazen dat meer stress leidt tot meer Hoogopgeleiden leven 7 jaar langer – en ­ gezondheid. Die tussenliggende factoren roken. Maar denk ook eens aan de 15 jaar langer zonder beperkingen (en ze zijn risicofactoren zoals een minder onveiligheid op het werk, waarvoor zo eten trouwens dus ook veel meer uit de gezonde leefstijl (voeding, sport) en weinig aandacht is. In 2013 liepen pensioenpot). De grootte van het gezond- slechtere werk- en woonomstandigheden. 458 duizend werknemers lichamelijk letsel heidsverschil blijkt in de loop van de Roken is een zwaarwegende factor, of geestelijke schade op door een ongeval geschiedenis gelijke tred te houden met de betoogde prof. Mackenbach in de laatste tijdens het werk. Dat komt overeen met grootte van de inkomensverschillen. Een Spanning. Als we hebben vastgesteld dat 1 op de 15 werknemers in Nederland.

4 SPANNING OKTOBER 2016 De ongelijkheid in de wereld is de een economisch drama. Economische landen, schever zelfs dan in Groot- laatste tientallen jaren alleen maar ontwikkeling vereist sterke instituten Brittannië en net zo scheef als in de toegenomen. De 85 rijkste mensen en onderling vertrouwen. Het heffen Verenigde Staten. Een paar feiten: de bezitten evenveel als de helft van de van belasting is cruciaal om ontwikke­ drie rijkste Nederlanders bezitten wereldbevolking, toonde Oxfam ling te financieren, maar als de elite meer dan ruim de helft van alle Novib aan. Directeur Farah Karimi: hier nauwelijks aan bijdraagt, Nederlandse huishoudens bij elkaar. ‘De financiële crisis heeft de kloof ondermijnt dat de opbouw van een De bovenste 1 procent is goed voor tussen de haves en have-nots nog groter sterke economie met sterke instituten. bijna een kwart van het totale gemaakt. Deze extreme ongelijkheid De consequenties van ongelijkheid vermogen. De rijkste 10 procent van tussen arme landen en rijke landen – zijn in arme en opkomende landen de Nederlandse huishoudens bezit maar ook binnen de rijkste landen veel groter en ernstiger dan in Europa 61 procent van het totale private zelf – moet worden aangepakt. Het of de Verenigde Staten.’ vermogen. De onderste 60 procent sprookje van de rijkdom die vanzelf van de Nederlandse huishoudens bezit leidt tot meer welvaart voor iedereen, Het bestaan van wereldwijde ongelijk­ slechts 1 procent van het totaal. is doorgeprikt.’ heid is een bron van (terechte) Verrassende gegevens, vindt Van gevoelens van onvrede bij miljoenen Bavel, hoogleraar aan de Universiteit Ongelijkheid remt de ontwikkeling die niet of nauwelijks in hun bestaan Utrecht. ‘Heel lang ging men ervan van arme landen en bevordert kunnen voorzien en vormt voor uit dat een land met een gelijkere migratie. Thomas Piketty: ‘Extreme groepen terroristen een legitimering inkomensverdeling, zoals Nederland, ongelijkheid ondermijnt democratie. om geweld te gebruiken. ook wel een meer gelijke vermogens­ Als een kleine groep bijna alle Ongelijkheid en armoede die het verdeling zou hebben. Pas een paar economische middelen in handen gevolg is van de aantasting van de jaar geleden kwam daar verandering heeft, bestaat het principe ‘iedereen is leefomgeving door klimaatverande­ in.’ gelijk’ niet meer. Op papier mag ring en milieuschade (uitputting van ieders stem even zwaar tellen, in de de grond, vervuiling, erosie) leiden Het private vermogen bedraagt in praktijk heeft een klein groepje bovendien tot migratie, die in vele Nederland, voor zover waarneembaar, extreem rijken de touwtjes in handen. landen aanleiding is voor conflicten. zo’n 1200 miljard euro. Een aanzien­ Daarnaast is ongelijkheid een lijk deel van het vermogen onttrekt voedingsbron voor populisme, HOE ERG IS DE ONGELIJKHEID zich aan iedere registratie omdat het nationalisme en racisme, omdat grote IN ONS LAND? opgeborgen is in belastingparadijzen, groepen zich buitengesloten voelen en Naar aanleiding van alle internatio­ en maakt dus geen deel uit van het hun onvrede willen uiten. Het is niet nale commotie over ongelijkheid heeft onderzoek. toevallig dat aan de vooravond van de de Wetenschappelijke Raad voor het Maar al anderhalf jaar na verschijning Eerste Wereldoorlog de Europese Regeringsbeleid uitvoerig onderzocht van het rapport is de trend duidelijk: ongelijkheid zeer groot was.’ hoe ons land er voor staat. Dat het aandeel van de rijkste 1 procent is resulteerde in het rapport Hoe ongelijk twee jaar achter elkaar nog verder ‘In arme landen is er een extra is Nederland? (2014). gegroeid, en nadert nu drie-tiende probleem: economische ongelijkheid Meest opvallende vaststelling, door van de totale rijkdom. En de aller­ remt ontwikkeling’, stelt Piketty. ‘De professor Bas van Bavel, in dit rapport: rijkste 0,1 procent van de huishoudens rijke elite sluist grote sommen geld terwijl het beeld bestaat dat Neder­ bezit nu meer dan een tiende van de naar Zwitserland, Parijs of Londen, land een van de meest gelijke landen totale private rijkdom. terwijl dat gebruikt zou moeten ter wereld is, blijkt het vermogen in worden om bijvoorbeeld onderwijs en Nederland zeer ongelijk verdeeld. Dezelfde trend is te zien in de infrastructuur te financieren. Dit is Schever dan in de meeste Europese inkomens, blijkt uit hetzelfde boek. Volgens de Amsterdamse hoogleraar Wiemer Salverda is de inkomens­ ongelijkheid in Nederland weliswaar laag als je naar het hele plaatje kijkt. INKOMENSONTWIKKELING VAN 1977 TOT 2015 Maar de kloof tussen de uiteinden, de Bevolking opgedeeld in 10 gelijke delen onderkant en de top, wordt steeds +28% groter. Dat beeld doemt ook op als puur naar +24% de inkomens uit arbeid gekeken +20% wordt. Hoogleraar arbeidsverhou­ +16% dingen Paul de Beer vergeleek de ontwikkeling van de topinkomens in +10% Nederland met het minimumloon. In 1990 verdiende een bestuurder uit de +2% top 100 van Nederlandse bedrijven in Laag Hoog iets minder dan twee weken hetzelfde inkomen -3% inkomen als een minimumloner in een jaar. In -4% -5%

-7% Nederland? is ongelijk Hoe WRR, Bron: 2011 had hij daar maar een week voor

SPANNING OKTOBER 2016 5 nodig, voor de crisis in 2007 was dat zittende huurders is het afgelopen jaar in een ‘meritocratie’, een maatschap­ even zelfs drie dagen. De crisis heeft een betalingsregeling afgesproken. pij waarin je verdiensten maatstaf zijn een forse correctie in de topbelo­ Ook woningeigenaren kampen met voor je status. Deze aanpak via het ningen aangebracht. Niettemin is de problemen bij de betaling van de onderwijs heeft geleid tot een enorme langjarige stijgende trend hierdoor woonlasten. In de laatste jaren is deze toename van het aandeel hoogopge­ niet ongedaan gemaakt. groep gegroeid doordat de woning leiden in ons land. Maar wat blijkt de minder waard werd. Een zogenaamde laatste tijd? Dat het opleidingsniveau Sinds 1977 zijn de lonen in Nederland onderwaterhypotheek wordt proble­ van de ouders een (te) belangrijke rol aan de onderkant nauwelijks toegeno­ matisch als er verhuisd moet worden, speelt in de onderwijskansen van men. Tegelijkertijd zijn de lonen aan bijvoorbeeld wegens een scheiding of kinderen. Oftewel: de afkomst is wéér de bovenkant aanzienlijk gegroeid: de verlies van werk. De afgelopen jaren bepalend aan het worden. Dit hoeft vloer van het loongebouw is nagenoeg waren er jaarlijks ongeveer 2.000 tot niet te verbazen. IQ is voor een hetzelfde gebleven, maar het plafond 3.000 executie-veilingen, een ruime belangrijk deel erfelijk, evenals andere is aanzienlijk verhoogd. verdubbeling sinds het begin van de eigenschappen. En voor zover ze crisis in 2008. Maar buiten deze niet erfelijk zijn, heeft de (gezins)- TOENEMENDE ARMOEDE veilingen, die gepaard gaan met zeer om­geving grote invloed. EN SCHULDEN grote verkoopkortingen, komen zaken In 2014 zijn meer dan 1,4 miljoen van woningeigenaren met betalings­ De Onderwijsinspectie constateerde mensen arm (ruim 8 procent van de problemen in een onderhands dit voorjaar dat de kansenongelijkheid Nederlandse bevolking), volgens CBS verkoopcircuit terecht. Zodoende in het onderwijs oploopt. De verschil­ en SCP. Hun inkomen is minder dan wordt het totale aantal huiseigenaren len nemen toe tussen leerlingen met het bedrag om in de minimale behoef­ dat gedwongen uit huis moet, geschat lager en hoger opgeleide ouders. ten plus enige mate van sociale op meer dan 10.000 per jaar. Hierdoor krijgen veel kinderen met participatie te voorzien. De armoede laag opgeleide ouders niet het is fors gegroeid sinds 2008. Uit cijfers Ons land telt ook steeds meer onderwijs dat ze aan zouden kunnen van de Nederlandse Vereniging voor werkende armen. In totaal behoren er en blijft talent onderbenut. Ze krijgen Volkskrediet blijkt dat zich in 2015 596.000 Nederlanders tot deze groep: lagere basisschooladviezen en deze 90.400 mensen hebben aangemeld 356.000 volwassenen en 240.000 worden minder vaak bijgesteld op voor schuldhulpverlening. In 2012 was kinderen. In 1990 telde deze groep basis van de eindtoets. Ook in de dit aantal nog 84.500. De gemiddelde nog ‘maar’ 147.000 mensen zijn die eerste drie jaar van het voortgezet schuld steeg van 33.500 euro naar wél werken, maar toch arm zijn. onderwijs stromen deze leerlingen 42.900 euro. vaker af. Bovendien gaan ze minder Een nog wat groter deel van ONDERWIJS GEEFT TOCH vaak naar het hoger onderwijs dan in de Nederlandse huishoudens IEDEREEN EEN KANS? eerdere jaren. Wat zijn de oorzaken (14 procent) rapporteert moeilijk of We hebben dus nog enkele straatleng­ hiervan? Hoogopgeleide ouders zijn zeer moeilijk rond te kunnen komen ten te gaan, waar het bestrijding van meer betrokken geraakt bij de (CBS 2014). Dat ook niet-arme de ongelijkheid in Nederland betreft. schoolloopbaan van hun kinderen. Zij huishoudens moeite hebben om rond Hoe doe je dat? Sinds de jaren zestig kiezen bewuster en voor betere te komen, kan een kwestie van wordt zwaar ingezet op het bieden van scholen. Hun kinderen gaan vaker perceptie zijn, maar er kunnen ook gelijke kansen aan iedereen, via het naar huiswerkklassen en toetstrainin­ factoren spelen zoals hoge woonlasten onderwijs. Niet je afkomst moet gen en krijgen vaker medische zonder perspectief op een goedkoper bepalend zijn voor je vooruitzichten, indicaties wanneer ze op onderdelen huis. Voor huurders met een laag maar je intelligentie in combinatie achterblijven. Scholen spelen in op de inkomen is dikwijls geen financieel met je inzet. Van een klassenmaat­ vraag van ouders. Ze moeten wel, passende huurwoning beschikbaar. schappij moest ons land zo veranderen vinden ze, anders zoeken die een De hogere huur wordt maar ten dele gecompenseerd door de huurtoeslag. Andere oorzaken van het feit dat sommige niet-arme huishoudens toch VERDELING VAN HET NETTOVERMOGEN, 1 JANUARI 2012 moeilijk kunnen rondkomen, zijn Huishoudens opgedeeld in 10 gelijke delen hoge zorgkosten of aanpassings­ problemen bij een plotselinge inko- 61% mens terugval.

Een bijzondere vorm van schulden zijn huur- of hypotheekschulden, waardoor bewoners met ontruiming 19% bedreigd worden. Het aantal huis­ 12% uitzettingen bij woningcorporaties 7% bedroeg 5550 in 2015. Huurachter­ 0% 0% 0% 1% 3% stand blijkt de belangrijkste reden te Laag Hoog -4% zijn (84 procent). Met bijna 50.000 vermogen vermogen Bron: WRR / Van Bavel cbs 2014

6 SPANNING OKTOBER 2016 andere school en juist de betere flexwerker bent verdien je 35 procent leerling lopen ze niet graag mis. #GELIJKE KANSEN EN minder dan je collega met een vast Leerlingen worden steeds vroeger op GELIJKE UITKOMSTEN contract. Dat betekent dat je kwets­ een bepaald niveau geplaatst. Leraren Bijvoorbeeld: Nederland telt 2,5 miljoen baarder bent op de woningmarkt en en schoolleider hebben, vaak onbe­ laaggeletterden; mensen die zo slecht dat op steeds meer terreinen de vaste wust, hogere verwachtingen van kunnen lezen, schrijven en informatie grond onder je voeten verdwijnt. Je leerlingen van hoger opgeleide verwerken dat ze niet volwaardig kunnen krijgt dus meer een scheiding tussen ouders. Zelfs minister Bussemaker functioneren in de maatschappij. De helft mensen die het nog goed voor elkaar zegt: ‘Als je niet uitkijkt vindt het echte heeft geen werk, velen hebben een weten te krijgen en mensen die steeds onderwijs in de schaduw plaats en zijn slechte gezondheid. Al deze mensen verder wegzakken.’ gewone scholen er alleen nog maar hebben een ‘gelijke kans’ gehad in het voor de kansarmen.’ Ze laat daarom onderwijs maar door tal van oorzaken is JA, AAN ONGELIJKHEID onderzoek doen naar de sociale die kans hen ontglipt. Wellicht is bij één KUNNEN WE VEEL DOEN effecten van privaat onderwijs, op de zoveel laaggeletterden sprake van Ongelijkheid tiert dus welig en de huiswerkbegeleiding en examen­ een geestelijke beperking, maar bij alle gevolgen zijn funest. Maar ongelijk­ training. anderen kunnen we echt gaan voor heid is geen natuurwet en er kan wel ‘gelijke uitkomsten’, namelijk een degelijk wat aan gedaan worden. Dat Dat het Nederlandse onderwijsstelsel noodzakelijk minimum aan taalvaardig- stelt bijvoorbeeld Anthony Atkinson, ongelijkheid tussen kinderen van heid. de Britse econoom die zich al sinds de verschillende komaf in de hand werkt, jaren zestig bezighoudt met ongelijk­ is al heel lang bekend. Dé grote heid en de bestrijding ervan. Het oorzaak daarvan is dat kinderen hier artikel ‘Strijd tegen ongelijkheid is al op hun twaalfde, aan het eind van maatschappelijke status. Meer dan de taak voor de hele regering’ geeft een de basisschool, verdeeld worden over helft van de nieuwe banen voor overzicht van de maatregelen die hij vmbo, havo en vwo. Keer op keer blijkt jongeren met een wetenschappelijke bepleit in zijn laatste boek Ongelijkheid, uit onderzoek dat dit nadelig is voor opleiding betreft een flexplek. Steeds wat kunnen we eraan doen? én op pagina kinderen uit minder welgestelde meer jongeren zien zich gedwongen 27 een interview met de hoogleraar gezinnen. Die hebben vaak meer tijd werk aan te nemen beneden hun over de impact van zijn voorstellen. nodig om de achterstanden in te lopen opleidingsniveau. Een hele generatie Atkinson beperkt zich in zijn maat­ die ze van huis uit meekrijgen, en als groeit op in bestaansonzekerheid. regelen tot het economisch vlak: de ze die tijd krijgen, komen ze uiteinde­ Hoge studieschulden, geen vast werk, verdeling van inkomens en vermogens lijk vaak inderdaad hoger uit. Het geen mogelijkheid een huis te kopen, en de machtsposities om hierop in te bewijs daarvoor is te vinden in al die een gezin te stichten, een pensioen op grijpen. Als we Paul Jungbluth en landen waar die selectie op latere te bouwen. Geen land ter wereld kent Jasper van Dijk gelezen hebben leeftijd plaatsvindt. In Nederland meer flexibilisering dan Nederland. begrijpen we dat er óók op het gebied kennen we de ‘middenschool’, waar FNV-voorzitter Ton Heerts: ‘Neder­ van onderwijs maatregelen moeten pas na een tweejarige brugperiode de land is kampioen onzeker werk in komen die zorgen voor niet alleen keuze voor mavo, havo of vwo plaats­ Europa. De mentaliteit van ‘zoek het meer gelijke kansen, maar ook meer vond. Maar dit schooltype is nooit uit zelf maar uit als werkende als je ziek #gelijke uitkomsten. En er zijn nog de experimentele hoek gekomen. bent, als je pensioen wilt, of als je werk­ veel meer maatregelen denkbaar: om loos wordt’ raakt ons steeds meer.’ gelijkere kansen op fatsoenlijke SP-Tweede Kamerlid Jasper van Dijk Eerder constateerde directeur-gene­ huisvesting te realiseren; meer beschrijft op pagina 23 van deze raal Guy Ryder van de International rechtsgelijkheid; meer toegang tot Spanning hoe het zo ver kon komen Labour Organisation (ILO), de arbeids­ cultuur en sport. én wat we eraan kunnen doen. En organisatie van de Verenigde Naties, Maar willen de heersende politieke onderwijssocioloog Paul Jungbluth dat geen van de 186 landen die lid is partijen wel van de ongelijkheid af? Of maakt op pagina 20 duidelijk hoe van de ILO zoveel zelfstandigen, is ongelijkheid precies de bedoeling, groot nog steeds de invloed van tijdelijke banen en deeltijdwerk heeft zoals David Hollanders op pagina 25 inkomensverschillen van ouders is op als Nederland. De flexibilisering van betoogt. Door de neoliberale politici de onderwijskansen van kinderen. de arbeidsmarkt draagt bij aan nog wordt de toenemende ongelijkheid En hoe we die kansen eerlijker kunnen grotere ongelijkheid. ROOD-voorzitter meestal genegeerd, goedgepraat of maken. Merel Stoop sprak met jongeren over gebagatelliseerd. Deze politici gaan hun beleving van deze neoliberale ook rustig verder de laatste restjes ALLES FLEX combinatietang (zie pagina 9). bescherming en bestaanszekerheid af Het aantal hoger opgeleiden is in ons In deze Spanning ook een gesprek met te breken. Denk aan Pechtolds ‘vaste land gestegen van 1 procent in 1960 journalist en activist Roel Griffioen. baan voor iedereen’, oftewel de baan naar 30 procent nu. Een geweldige ‘Als de ongelijkheid toeneemt, wordt zonder ontslagbescherming, denk aan groei, maar we zien sinds de jaren de strijd om de restjes bestaanszeker­ de aanvallen om de pensioenfondsen tachtig ook steeds meer de keerzijde: heid heviger en delven degenen met te vermarkten, denk aan Bloks een goede opleiding biedt minder en minder geld en minder sociaal flexibilisering van de huurmarkt. Het minder de zekerheid van een vaste kapitaal het onderspit. Voor wonen en is hopelijk zo dat ze hiermee hun baan, een goed inkomen en een hoge werken geldt dat heel sterk. Als je eigen graf graven.

SPANNING OKTOBER 2016 7 ARMER DAN HUN OUDERS Tekst: Tijmen Lucie

Na de Tweede Wereldoorlog was Een belangrijke oorzaak voor deze nationale overheden reageerden op – op een korte periode begin jaren terugval is de financiële crisis van de crisis, het gevoerde economisch en zeventig na – de verwachting van 2008 en het daarop volgende trage sociaal beleid en de kracht van de de meeste ouders dat hun herstel, vooral in de eurozone. Maar vakbonden. In geen van de onder­ kinderen het beter zouden krijgen verder dan dit punt te benoemen gaan zochte landen is het loonaandeel in dan zij. Die tijd lijkt nu voorbij, de onderzoekers van McKinsey niet. het nationaal inkomen (de arbeids­ stelt adviesbureau McKinsey. Uitvoeriger gaat het rapport in op inkomensquote) de afgelopen jaren zo ontwikkelingen op de arbeidsmarkt sterk gedaald als in Nederland. Zelfs Toekomstige generaties zullen het niet (vakbondsgraad, flexibilisering), meer dan in de VS en Groot-Brittan­ meer vanzelfsprekend beter krijgen. demografische factoren (ontgroening, nië, waar vakbondsrechten sinds Deze trendbreuk constateert het vergrijzing), macro-economische Thatcher en Reagan stelselmatig zijn adviesbureau McKinsey in het lijvige condities (groei, krimp), ontwikkelin­ afgebroken. Het tekent de door­ rapport Poorer than their parents? Flat or gen op de kapitaalmarkten (pensioe­ geschoten flexibilisering van de falling incomes in advanced economies. nen en huizen) en beleidswijzigingen arbeidsmarkt en de meegaandheid op het gebied van belastingen en van de vakbonden in ons land. Zeker sinds de crisis van 2008 leeft inkomensoverdrachten (subsidies en deze angst bij veel mensen in westerse uitkeringen). Volgens McKinsey moeten we de landen. Het Sociaal en Cultureel oorzaak voor de achteruitgang van de Planbureau stelde begin dit jaar nog Interessant aan het onderzoek is dat lonen exclusief zoeken in technologi­ dat 66 procent van de Nederlanders Nederland een van de zes nauwgezet sche verandering. Kort gezegd heeft verwacht dat toekomstige generaties onderzochte landen is. De andere vijf technologische innovatie de prijs voor het slechter zullen krijgen. McKinsey zijn de VS, Groot-Brittannië, Frank­ hooggeschoolde arbeid verhoogd en laat nu met harde cijfers zien dat deze rijk, Italië en Zweden. Wat opvalt is dat voor laaggeschoolde arbeid verlaagd. vrees gegrond is. Tussen 1995 en 2004 maar liefst 70 procent van de Neder­ Deze verklaring staat in de economi­ ging minder dan 2 procent van de landse huishoudens er sinds 2005 in sche wetenschap echter in toenemen­ burgers in 25 westerse landen er in besteedbaar inkomen (dus na de mate ter discussie. Zo blijkt uit reëel inkomen op achteruit. In de tien belastingen en overdrachten) op onderzoek van de Internationale jaar daarna – van 2005 tot 2014 – achteruit is gegaan. Alleen Italië Arbeidsorganisatie (ILO) dat het groeide dat cijfer naar tussen de 65 en presteert op dit vlak nog slechter. Daar verklarende aandeel van automatise­ 70 procent. Dit betekent dat in deze is nagenoeg iedereen erop achteruit ring op de daling van de arbeids­ periode tussen de 540 en 580 miljoen gegaan. In Frankrijk heeft daarente­ inkomensquote nihil is. Veel bepalen­ mensen hun inkomen hebben zien gen maar 10 procent van de huishou­ der zijn globalisering, flexibilisering stagneren of dalen. Bij ongewijzigd dens het reëel besteedbaar inkomen van de arbeidsmarkt en financialise­ beleid zal over tien jaar de koopkracht zien dalen en in de VS en Zweden zelfs ring (belastingontwijking). van vier op de vijf burgers verder zijn minder dan 2 procent. Deze enorme afgenomen. verschillen hangen samen met hoe En juist in deze factoren hebben multinationals nadrukkelijk de hand gehad. Terecht merkt financieel STAGNERENDE EN DALENDE INKOMENS SINDS 2005 geograaf Ewald Engelen in zijn kritische bespreking van het Percentage huishoudens met Percentage huishoudens met stagnerende of dalende inkomens, stagnerende of dalende inkomens, McKinsey-rapport op dat die wel gemeten naar bruto inkomen gemeten naar netto inkomen heel opzichtig buiten schot worden uit arbeid en vermogen dus na overheidsingrijpen gehouden. Wat ook weer niet zo Italië 97 100 vreemd is, aangezien het grootbedrijf Verenigde Staten 81 >2 de belangrijkste broodheer is van het adviesbureau. Maar voor een goede Verenigd Koninkrijk 70 60 analyse van de zorgwekkende N sociaaleconomische ontwikkelingen die McKinsey zo treffend schetst, mag Frankrijk 63 10 de rol van multinationals niet Zweden 20 >2 onbenoemd blijven. Net zo goed als neoliberale politici dragen multinatio­ Gewogen gemiddelde* 65-70 20-25 nals verantwoordelijkheid voor de sterke inkomensdaling van grote

*Gemiddelde van 25 ontwikkelde economieën, rekening houdend met bevolkingsaantal Institute Global McKinsey Bron: groepen mensen.

8 SPANNING OKTOBER 2016 Young & United in actie tegen het minimum jeugdloon. Foto: Karen Veldkamp JONGEREN HEKELEN TOENEMENDE ONGELIJKHEID EN WILLEN VERANDERING

Tekst: Merel Stoop

De patatgeneratie, de verloren Zes jongeren, in leeftijd variërend van omgeving eigenlijk niks over mensen generatie, generatie Y, millennials. 18 tot 33 jaar. Voor dit artikel vroeg ik die bepaalde dingen, zoals studeren, Het is van alle tijden om de jonge hen naar hun leven nu, waar ze over niet zouden kunnen.’ Floor durft er generatie een aparte naam te tien jaar hopen te zijn en hoe ze tegen nog geen uitspraken over te doen: geven. Wat is er aan de hand met ongelijkheid aankijken. Van deze zes ‘Omdat ik nog studeer, heb ik niet het de huidige generatie jongeren? jongeren studeert de helft, de rest idee dat ik er al iets zinnigs over kan Zijn de vooroordelen waar en zijn werkt. zeggen. Ik kan me wel voorstellen dat zij echt zo egoïstisch, hechten ze Wat niet vreemd is, is dat de persoon ik het ga ervaren als ik op zoek ga veel waarde aan geld en weinig met de meeste zekerheid (vast werk op naar een huisje voor mezelf, in plaats waarde aan vastigheid? zijn opleidingsniveau en geen van mijn studentenkamer.’ Laura is studieschuld) het minst denkt dat er afgestudeerd en ervaart wel degelijk sociale ongelijkheid is. Jaap: ‘Mijn ongelijkheid. ‘Belangrijke zaken zijn ervaring tot nu toe is dat er voldoende niet altijd gelijk verdeeld. Bepaalde vangnetten en mogelijkheden zijn, mensen of groepen mensen krijgen bijvoorbeeld de studielening, waar­ minder waardering. Er is niet altijd door in principe iedereen kan sprake van gelijke behandeling.’ Ilona studeren. Ik heb zelf een lening gehad sluit zich daarbij aan: ‘Door verschil­ van 12.000 euro en die is helemaal lende afkomsten en financiële afbetaald. Ook hoor ik in mijn omstandigheden zijn de kansen op

SPANNING OKTOBER 2016 9 werk en opleiding niet eerlijk ver­ lende verhalen waren volgens hem Danique (18) volgt de opleiding Juridisch deeld.’ Ook Danique benoemt onhoudbaar geworden door onder Administratief Medewerker (mbo) en heeft kansenongelijkheid: ‘Ongelijkheid andere technologische vooruitgang. geen bijbaantje meer. Haar studieschuld houdt onder meer in dat niet iedereen Door de toegenomen welvaart zouden blijft onder de 15.000 euro. de kans krijgt om goed onderwijs te niet langer economische verhoudin­ volgen.’ Nipun werkt in de kinder­ gen leidend zijn, maar juist talige en Ilona (19) doet een opleiding tot secreta- opvang: ‘Kinderen die van het symbolische verhoudingen. resse (mbo) en werkt daarnaast als speciaal onderwijs komen, hebben Eind 1979 brak eveneens de tweede schoonmaakster. Haar studieschuld zal minder studierichtingen om uit te oliecrisis in het Midden-Oosten uit. onder de 5000 euro blijven. kiezen.’ Hierdoor steeg de olieprijs in rap tempo, met economische gevolgen Floor (23) studeert Kunstgeschiedenis (wo). ACHTERGROND: IN WELKE WERELD voelbaar over de hele wereld. Tegelij­ Ze heeft daarnaast een bijbaan als GROEIDEN ZIJ OP? kertijd kwamen er in invloedrijke verkoopster en een studieschuld tussen de Na de Tweede Wereldoorlog kwam het landen als de Verenigde Staten en 25.000 en 30.000 euro. postmodernisme op, een stroming die Engeland conservatieve regeringen als belangrijkste kenmerk heeft dat al aan de macht, met aan het roer Laura (23) heeft Taalwetenschappen

het weten cultureel bepaald is. In respectievelijk Ronald Reagan en gestudeerd (wo). Ze werkt als administratief Foto: Nynke Vissia andere woorden: de waarheid bestaat Margaret Thatcher. Zij onderschreven medewerker, editor en student-assistent niet, het ligt er maar net aan hoe je het gedachtegoed van de Chicago (geen vaste contracten) en doet vrijwilligers- het bekijkt. Het is een directe diskwali­ School, een stroming die onder werk bij een vluchtelingenopvang. Haar ficatie van stromingen, religies en leiding van Milton Friedman pleitte studieschuld bedraagt minder dan 10.000 ideologieën die claimen die ‘waar­ voor veel meer vrije markt en het euro. heid’ wel in pacht te hebben. En dat is beperken van de invloed van de niet zo gek, gezien de heersende overheid. Ook in Nederland kwamen Jaap (30) heeft Supply Chain Management ideologie tijdens de oorlog: het er rechtse kabinetten, Lubbers I en II, gestudeerd (wo) en heeft een vaste baan op nationaalsocialisme. Dat had niets die de verzorgingsstaat flink op de zijn opleidingsniveau. Hij heeft zijn dan ellende gebracht. Maar ook de schop namen. Het neoliberalisme, studieschuld van onder de 15.000 euro spanningen tussen Oost en West speel­ met een politiek van steeds verder­ afgelost. den een belangrijke rol. De wereld was gaande vermarkting, werd onder na de oorlog ‘opgeknipt’ in twee invloed van het postmodernisme Nipun (33) heeft Sociaal Pedagogisch delen: het kapitalistische deel met de ingezet. Want als er geen waarheid Werk gestudeerd (mbo) en heeft een vaste Verenigde Staten als leidende factor meer is, of als de waarheid per baan bij een kinderopvang. Hij heeft geen en het communistische deel met de individu verschilt, dan komt juist dat studieschuld gehad. Sovjet-Unie als aanjager. individualisme centraal te staan. Hoewel het postmodernisme na de Zoek het allemaal zelf maar uit. Het * Op verzoek van de geïnterviewden zijn Tweede Wereldoorlog aan een opmars postmodernisme ondermijnt iedere enkele voornamen gefingeerd. begon, duurde het een aantal vorm van sociale cohesie, doordat een decennia voordat de invloed van de verbindende analyse er niet meer is, stroming echt merkbaar werd. De ofwel ontkend wordt. generatie na de Tweede Wereldoorlog kende namelijk wel degelijk meer In 1989, na een decennium van gelijkheid. Nederland stond lange tijd rechtse kabinetten in ons land, kwam bij het woord gevoegd door met in het teken van de wederopbouw. In de Partij van de Arbeid, onder leiding liberale partijen in zee te gaan. Van de jaren vijftig, zestig en zeventig van Wim Kok, weer in de regering. 1994 tot 2002 kregen we in Nederland streefde men naar gelijke kansen voor Dat was Lubbers III, dus met het CDA. te maken met twee zogenoemde iedereen. Denk bijvoorbeeld aan een In datzelfde jaar kwam er met de val paarse kabinetten. De PvdA vormde minister-president als Joop den Uyl van de Berlijnse Muur een einde aan een kabinet met de VVD en D66. De (premier van 1973 tot 1977), die de de Koude Oorlog. Oost- en West-­ strijd was niet langer ideologisch, uitkeringen en de AOW verhoogde en Duitsland waren niet langer van maar pragmatisch. Twee ogenschijn­ een minimumloon invoerde. Bijna elkaar gescheiden en de dreiging van lijk tegenstrijdige partijen gingen met iedereen in Nederland verdiende een nucleaire oorlog werd een stuk elkaar regeren, met D66 als een soort redelijk, had vast werk en een huis. Tot kleiner. Kreeg Lyotard daardoor gelijk van smeermiddel. Maar ook daarna de jaren tachtig eraan kwamen. en eindigden hiermee de grote zagen we louter rechtse regeringen, verhalen? De conservatieve filosoof die alles wat van ons allemaal is verder Aan de vooravond van de jaren Fukuyama stelt dat dit inderdaad het vermarktten en de zwakste schouders tachtig, in 1979, schreef Jean-François geval was. Volgens hem is de liberale de zwaarste lasten lieten dragen. Ook Lyotard zijn invloedrijke boek La democratie de ultieme vorm. In de daar werkte de PvdA vrolijk aan mee. condition postmoderne: rapport sur le jaren negentig van de vorige eeuw savoir (in het Nederlands verschenen stelde Wim Kok, partij-leider van de Mensen die nu jong zijn, zijn dus onder de titel Het postmoderne weten: een Partij van de Arbeid, dat het afschud­ opgegroeid in een neoliberale verslag. Daarin kondigde hij het einde den van ideologische veren een samenleving. Een samenleving met van de grote verhalen aan. Overkoepe­ bevrijding kan zijn. Hij had de daad al (rechtse) politieke partijen die onder

10 SPANNING OKTOBER 2016 heid. Veel jongeren zijn tijdelijk in dienst en worden ontslagen op het moment dat een werkgever ze een vast contract moet gaan aanbieden. Trouw schreef onlangs dat nog maar een kwart van de jongeren tussen de 20 en 25 jaar zelfstandig kan rondkomen. En uit cijfers van het CBS blijkt dat in 2015 maar liefst zeven op de tien afgestudeerden die werk vonden, een flexibel dienstverband had. Naast de factor onzekerheid, verdienen mensen met een flexcontract zo’n 35 procent minder dan hun collega’s in vaste dienst. Flexwerkers zijn veel goed- koper dan mensen in vaste dienst, dus

Foto: Nynke Vissia ergens is het wel begrijpelijk dat ROOD op de bres voor goed en toegangelijk onderwijs. bedrijven er dol op zijn. Maar het gaat wel ten koste van de zeggenschap op de werkvloer. Mensen die vrezen voor hun baan, zijn niet geneigd om kritiek invloed van het postmodernisme je je leven lang niet meer vanaf komt. te leveren. Daarnaast zullen werkge­ claimen niet langer ideologisch te zijn. Ook van de jongeren die ik sprak vers niet snel investeren in (interne) Hun ideologie is de heersende, dus de hebben er vijf een schuld (gehad), opleidingen, want de werknemer is status quo. Alsof het neoliberalisme eentje richting de 30.000 euro. En drie toch zo weer weg. Ilona: ‘Ongelijkheid geen ideologie is, maar een vaststaand van hen studeerden toen er nog wel moet aangepakt worden, zodat de feit. Door de (terecht) negatieve lading studiefinanciering was. Ilona zegt mensen die de minste kansen krijgen van het woord schreef de VVD in 2014 erover: ‘Veel jonge mensen kunnen ook zekerheid hebben op een baan.’ zelfs een boek getiteld Neoliberalisme. geen studie beginnen omdat het te Een politieke fictie. In die zin kreeg veel geld kost.’ De huizenmarkt is ook een rommeltje: Lyotard gelijk: als je de heersende Voorstanders van het schuldenstelsel een kamer vinden in studentensteden ideologie accepteert als iets neutraals stellen dat het hebben van een schuld is een haast onmogelijke opgave, om of zelfs als iets niet-bestaands, dan geen probleem is, want die betaal je nog maar te zwijgen over de wachtlijs­ eindigt het verhaal. Maar betekent met je goede baan zo af. Los van het ten die er zijn voor betaalbare opgroeien in een neoliberale samen- perverse idee van geld lenen om een huurwoningen. Veel mensen vallen leving ook dat je deze accepteert? opleiding te kunnen volgen, is het niet tussen wal en schip. Onder andere zo’n feest. Veel jongeren die afgestu­ Trouw schrijft over mensen die HET ONTSTAAN VAN EEN deerd zijn hebben of geen werk, of nergens heen kunnen. Ze verdienen te SCHULDENGENERATIE werk dat flink onder hun opleidings- veel voor huurtoeslag of een sociale De afgelopen jaren is er voor jonge niveau ligt. huurwoning, maar ze krijgen door mensen veel veranderd. Denk dan aan hun flexibele contract geen hypotheek heel concrete dingen, zoals het Ook Laura ervaart dit. Zij heeft een bij de bank. Huren in de vrije sector is afschaffen van de studiefinanciering. masteropleiding afgerond, maar werkt vaak geen optie, want het aanbod is Sinds de invoering van het schulden­ als administratief medewerker en klein waardoor de prijzen torenhoog stelsel is er al een afname van bijna ­ editor. ‘Ik ben tevreden met mijn leven zijn. Waar moet je dan naartoe? 7 procent van het aantal eerstejaars­ nu, ik hoop alleen op een vaste baan Sommige jongeren gaan noodgedwon­ studenten. Dat is niet zo gek, gezien de op mijn niveau.’ Afgelopen jaar gen weer bij hun ouders wonen. Ze financiële drempels die de regering verscheen er een rapport van de kunnen geen eigen leven opbouwen. heeft opgeworpen om te kunnen Onderwijsinspectie waaruit blijkt dat studeren. Een gemiddelde schuld zal de ongelijkheid in het onderwijs GROTE VERSCHILLEN in dit stelsel zo’n 30.000 euro bedra­ toeneemt. De inspectie concludeert Ervaren de jongeren die ik sprak gen. En dat is nog maar een gemid­ dat de verschillen tussen leerlingen sociale ongelijkheid? Of denken ze dat delde: de meeste studenten zijn met lager en hoger opgeleide ouders zij het wel redden? Floor: ‘Sommige vanwege allerlei redenen niet na vier toenemen. Het lijkt haast alsof we weer mensen moeten, mede doordat hun jaar klaar met studeren. Door dit in de negentiende eeuw zijn beland: ouders bijvoorbeeld deels arbeidsonge­ stelsel dreigt er een schuldengeneratie wie als dubbeltje is geboren, zal nooit schikt zijn, meer geld voor hun studie te ontstaan. In de Verenigde Staten een kwartje worden. lenen dan anders het geval was zorgt dit al voor veel problemen. The geweest. Ook ken ik mensen die Guardian schreef in maart nog over TUSSEN WAL EN SCHIP vanwege hun leeftijd erg lang moesten een meisje met een schuld van 125.000 De toenemende flexibilisering van de solliciteren om aan een nieuwe baan te dollar, terwijl ze haar studie niet eens arbeidsmarkt is ook een goed voor­ komen.’ Laura: ‘Ik werk als vrijwilliger had afgerond. Dat is een schuld waar beeld van de neoliberale werkelijk­ bij vluchtelingen en ik zie daar veel

SPANNING OKTOBER 2016 11 sociale ongelijkheid. Denk aan lang horen die de meeste kans hebben op jongeren heeft vertrouwen in de wachten tijdens de procedure, niet een succesvol leven. En 77 procent is vakbond. Dat hebben we afgelopen mogen werken, weinig geld, geen optimistisch over de toekomst. Over jaar ook gezien. Beweging Young & gelijke behandeling en discriminatie. het heden zijn de resultaten een stuk United, gestart door FNV, zag het licht Daarnaast ervaar ik in het algemeen negatiever. Zo is 83 procent van de en overwon. Jongeren knokten samen vaak grote verschillen tussen arm en deelnemers het eens met de stelling tegen het onrechtvaardige jeugdloon rijk in de samenleving. Bijvoorbeeld in dat banken en geld de wereld regeren. – en met succes: het is deels afge­ mijn eigen familie, waarin mensen 77 procent stelt dat er te veel ongelijk­ schaft. Danique: ‘Je kunt je omstan­ door persoonlijke omstandigheden heid is. Ook maken veel jongeren zich digheden veranderen door voor je – ziekte en het overlijden van andere zorgen over het vinden van een baan: doelen te gaan en je aan te sluiten bij familieleden – nooit een opleiding maar liefst 42 procent. Onder een politieke organisatie en acties hebben gevolgd en daardoor niet aan studenten is dat zelfs 49 procent. gaan voeren.’ Ook de andere jongeren werk kunnen komen.’ 65 procent van de jongeren zegt dat er die ik sprak, zijn positief over de te veel individualisme is. 80 procent toekomst. Ze hopen allemaal op Kan je in Nederland bereiken wat je zegt dat er te veel armoede is. geluk, werk dat ze leuk vinden en een maar wilt? Volgens Jaap wel: ‘Er zijn 75 procent zegt dat de kloof tussen fijne relatie. voldoende uitkeringen en mogelijk­ arm en rijk steeds groter wordt. 82 heden, dus daar zal het niet aan procent zegt dat geld te belangrijk TAAK VOOR DE SP liggen. Als je hard werkt, kan je een wordt gevonden in de hedendaagse In dat positieve verhaal ligt ook een hoop bereiken.’ Volgens de anderen samenleving. Danique: ‘Voor mij zijn taak voor de SP. Mensen komen niet ligt dat toch anders. Laura: ‘Dit is de belangrijkste dingen in het leven in actie omdat ze het slecht hebben, natuurlijk niet altijd zo, er zijn altijd vrijheid van studie en dat iedereen maar omdat er hoop is op een betere zaken waar je geen invloed op hebt, gelijk wordt behandeld.’ toekomst. Veel jongeren maken zoals je gezondheid, waar je wordt dezelfde analyse als wij. Er is sprake geboren en je capaciteiten. Niet Dat biedt hoop voor de toekomst. van toenemende ongelijkheid in iedereen krijgt dezelfde kansen en Jongeren ervaren en erkennen de Nederland en daar moeten we iets aan heeft dezelfde mogelijkheden.’ Ook problemen van de neoliberale doen. Jongeren van nu zijn relatief Nipun ziet dit: ‘Het ligt eraan wat voor samenleving, maar denken dat hun gelukkig, maar willen zeker wel in opleidingsniveau en wat voor midde­ toekomst er rooskleurig uitziet. Is dat actie komen voor dingen waar zij zich len je hebt. En uit wat voor milieu je omdat ze individualistisch zijn en zorgen over maken. Zeker als dat met komt.’ Volgens Floor moet je bereid denken dat rampspoed hen niet een positieve en brutale insteek kan. zijn offers te maken. ‘Denk aan meer overkomt? Integendeel. 67 procent Dat is ook de kracht van Young & geld lenen als je door wilt studeren, van de jongeren zegt dat je het niet United. Maar ook op minder concrete waardoor je al met 10-0 achterkomt. redt in het leven zonder sociaal te zijn. thema’s zien we dat jonge mensen van Maar uiteindelijk bereik je dan We moeten het samen doen. De zich laten horen, zoals waar het gaat misschien wel wat je wilt, ook al kun je politiek wordt niet vertrouwd, maar om de oorlogen die gevoerd worden pas later dan je hoopte bijvoorbeeld vakbonden wel. 60 procent van de in het Midden-Oosten. een hypotheek krijgen. Persoonlijke omstandigheden kunnen natuurlijk De SP heeft de ideeën om het voor uitzonderingen zorgen.’ Ilona drastisch anders te doen. Denk aan zegt erover: ‘Je kan alles bereiken als onze plannen voor het onderwijs: je veel geld hebt.’ meer zeggenschap voor studenten en docenten, een leefbare studiebeurs en OPTIMISME EN ZORGEN in de toekomst het afschaffen van In zestien Europese landen loopt het les- en collegegeld. Ook op het gebied grootschalige project Generation What, van werk moet er veel veranderd dat probeert een beeld te schetsen van worden. Het moet goedkoper worden de huidige generatie 15- tot 34-jari­ om mensen vast in dienst te nemen. gen. Omroep BNN voert dit uit in Daarnaast moeten er meer woningen Nederland. Allerlei vragen komen bijgebouwd worden in de sociale daarbij aan bod: over politiek, over de huursector, zodat de woningnood liefde en over werk. Wat opvalt, is dat teruggedrongen kan worden. Als de antwoorden over maatschappelijke meer mensen vast werk hebben, wordt thema’s in dit grootschalige onder­ het kopen van een huis ook weer

zoek grotendeels overeenkomen met Foto: Nynke Vissia eenvoudiger. Vijf van de zes jongeren het beeld van de jongeren die ik Merel Stoop (25) woont in Den Bosch en die ik sprak, vinden dat er meer moet interviewde. is sinds juni 2014 de voorzitter van ROOD, gebeuren in Nederland om sociale jong in de SP. Ze is net afgestudeerd aan ongelijkheid aan te pakken. Nipun: Er komt een positief beeld uit over de de Radboud Universiteit Nijmegen als ‘Als we dat doen, dan krijg je meer toekomst: 86 procent van de jongeren taalwetenschapper en heeft vijf jaar in de welvaart en betere oplossingen voor die meededen aan het onderzoek thuiszorg gewerkt. Haar eigen studieschuld mensen die het sociaal moeilijker denkt in zekere mate bij de mensen te bedraagt 14.000 euro. hebben.’

12 SPANNING OKTOBER 2016 WELKE TOEKOMST HEBBEN ONZE KINDEREN?

Tekst: Tijmen Lucie

Robert Putnam toont in zijn naar Port Clinton in Ohio, de stad in de jaren vijftig ras en sekse nog nieuwste boek Our Kids. The waar hij opgroeide in de jaren vijftig. grote belemmeringen vormden voor American Dream in Crisis overtui- Daar sprak hij met oud-klasgenoten sociale mobiliteit, speelde klasse toen gend aan dat het in de Verenigde en vroeg hen hoe ze terechtgekomen een minder bepalende rol. Ook als je Staten voor kinderen uit lagere waren. Bijna allemaal waren ze hoger arm geboren werd, had je mogelijk­ sociale milieus nagenoeg onmo- op de maatschappelijke ladder heden om met de hulp van staat, gelijk is geworden om het beter te geëindigd dan hun ouders. buren en gemeenschap je sociale doen dan hun ouders. Hoewel de Een halve eeuw later is alles anders. milieu te ontstijgen. Nu is dat omge­ kansenongelijkheid in Nederland Port Clinton is volgens Putnam keerd: sekse en ras zijn in de ogen van nog niet zo groot is als in de verandert in een regelrechte nacht­ Putnam minder een belemmering Verenigde Staten, laat Putnam merrie. De industrie is uit de stad voor sociale mobiliteit geworden, wel zien wat ‘onze kinderen’ te verdwenen, waardoor veel laag­ maar klasse is dat des te meer. De wachten staat als we doorgaan geschoolden werkloos thuis zitten. In welgestelden – ­ongeacht geslacht of op de ingeslagen neoliberale weg. grote delen van Port Clinton groeit achtergrond – trekken zich niet langer meer dan vijftig procent van de het lot aan van andermans kinderen, De Amerikaanse politicoloog Robert kinderen in armoede op. Behalve in die het minder getroffen hebben. Putnam verwierf in het jaar 2000 de wijk aan het meer van Port Clinton Putnams missie is om de kansen­ wereldfaam met zijn bestseller Bowling ongelijkheid te verkleinen. De Alone. Hierin stelde hij dat de sociale beleidsaanbevelingen die hij doet, samenhang in de VS sinds de jaren zoals voor- en vroegschoolse educatie, zestig langzaam is afgebrokkeld. Zijn gemengde wijken en buitenschoolse theorie over de uitputting van ‘sociaal activiteiten voor kansarme kinderen, kapitaal’ kon op veel belangstelling zijn echter volstrekt onvoldoende om rekenen van regeringsleiders uit de klassenverschillen te verkleinen. binnen- en buitenland. Putnam werd Hij laat na te vertellen welke politieke in een klap wereldberoemd. en economische krachten de enorme In zijn nieuwste boek Our Kids laat sociaaleconomische ongelijkheid in Putnam zien hoezeer de kansen- de VS veroorzaakt hebben. Hij ongelijkheid in de VS de afgelopen verzuimt bovendien te vermelden decennia is toegenomen. Door een hoezeer de grote bedrijven en combinatie van goed gekozen superrijken invloed uitoefenen op de interviews en een enorme hoeveelheid politiek en hoe goed zij in staat zijn relevante data, maakt hij duidelijk om hun belangen te beschermen ten hoezeer de werelden van kansrijk en koste van de 99%. kansarm in de VS letterlijk uit elkaar Toch is Our Kids een buitengewoon zijn gegroeid. Was het verschil interessant boek vanwege de goed­ voorheen vooral economisch, nu gekozen combinatie van interviews hebben de haves van alles meer: een met kwantitatief materiaal en vanwege stimulerende thuissituatie, een Robert Putnam de boodschap dat de tweedeling in de bloeiend verenigingsleven, een Our Kids. The American Dream in Crisis Amerikaanse samenleving een feit is. uitgebreid sociaal netwerk en goed Uitgeverij Simon & Schuster Zover zijn we in Nederland nog niet, onderwijs. De have-nots hebben gebrek maar ook hier neemt de kansen- aan dit alles. ongelijkheid toe en leven hoog- en Putnam toont tientallen schaarvor­ laagopgeleid steeds meer in geschei­ mige grafieken die laten zien dat de den werelden. Bovendien volgt de bezittende klasse zich in toenemende Nederlandse overheid het voorbeeld mate verwijdert van de niet-bezittende waar de rijke bovenlaag woont. Wat van de Verenigde Staten, door de klasse: of het nu gaat om sporten op Putnam met zijn interviews wil verantwoordelijkheid voor sociale school, obesitas, kerkbezoek, financi­ illustreren is dat als je de kinderen in mobiliteit van zich af te schuiven ële stress, arbeidsdeelname van Port Clinton in de jaren vijftig onder het mom van ‘de participatie­ moeders, eenoudergezinnen, vriend­ vergelijkt met de kinderen van nu, maatschappij’. En dat biedt na het schappen, of universiteitsdiploma’s. zichtbaar wordt dat de kansenongelijk­ lezen van Our Kids een weinig Putnam keerde voor zijn boek terug heid dramatisch is toegenomen. Waar hoopgevend perspectief.

SPANNING OKTOBER 2016 13 JOURNALIST EN ACTIVIST ROEL GRIFFIOEN ‘BESTAANSONZEKERHEID GRIJPT OM ZICH HEEN’

Tekst: Tijmen Lucie Foto's: Nynke Vissia

Door de flexibilisering van werken en wonen bedreigt bestaans­onzekerheid steeds meer mensen. Zeker nu de verzorgingsstaat langzamerhand wordt ontmanteld en de buffers verdwijnen. Volgens Roel Griffioen is het van groot belang om alle verschillende precairen en flexibelen met elkaar te verbinden – hoog- en laag­opgeleid, oud en jong – om een front te vormen tegen het dominante neoliberale denken van ieder voor zich en de markt boven alles.

››Je hebt voor De Correspondent een zijn gebouwd, zoals Amsterdam tot verdringing van de werkende serie artikelen geschreven over Nieuw-West, hebben een slechte naam klasse. Wat mij fascineert is hoe bestaansonzekerheid. Waar komt in de publieke opinie en zijn op de tijdelijke contracten daarin een rol jouw belangstelling voor dit onder­ schop gegaan. Deze enorme projecten spelen en hoe allerlei mensen met een werp vandaan? hebben niet alleen als doel om de onduidelijke professionele status, ‘Mijn interesse voor bestaans­ huisvesting en leefomgeving van de zoals studenten en kunstenaars, onzekerheid is gewekt door de huidige bewoners te verbeteren, maar tijdelijk worden ingezet om de stadsvernieuwingsprojecten die ook om de bevolkingssamenstelling te overgang van ‘probleemwijk’ naar hebben plaats­gevonden in de wijken wijzigen en nieuwe, kapitaalkrachtige ‘droomwijk’ te veraangenamen. Dan waar ik heb gewoond. Veel van deze bewoners aan te trekken. Dit proces kom je erg in de buurt van be­ wijken die na de Tweede Wereldoorlog van ‘gentrificatie’ leidt onherroepelijk staansonzekerheid en vooral hoe bestaansonzekerheid momenteel aan het veranderen is. Bestaansonzeker­ heid is natuurlijk altijd aanwezig geweest, maar werd door de verzor­ gingsstaat wel zoveel mogelijk geminimaliseerd. Nu is bestaans­ onzekerheid gedemocratiseerd, zou je kunnen zeggen. Steeds meer mensen komen ermee in aanraking. Niet alleen de onderste regionen van de maatschappelijke piramide, ook die

Roel Griffioen is architectuurhistoricus en journalist. Hij schreef voor De ­Correspondent verschillende artikelen over het onderwerp bestaansonzekerheid: decorrespondent.nl/roelgriffioen Daarnaast werkte hij mee aan de documentaire Alles Flex? over wat voor samenleving we krijgen als het wonen en het werken is geflexibiliseerd. Deze documentaire is te zien op: sp.nl/Zo4

14 SPANNING OKTOBER 2016 daarboven. Heel veel mensen zijn de verzorgingsstaat bood, is bestaans­ toegang tot die kanalen als iemand slechts een stap verwijderd van zekerheid schaarser geworden. Als de met een vast contract. Datzelfde geldt potentiële rampspoed, want de ongelijkheid toeneemt, wordt de strijd voor mensen met een tijdelijk buffers verdwijnen. Bestaansonzeker­ om de restjes bestaanszekerheid huurcontract.’ heid wordt daarmee een nieuwe vorm heviger en delven degenen met van bestuur. Bestaansonzekerheid minder geld en minder sociaal ››Hoe is dat in de ons omringende wordt niet langer geminimaliseerd, kapitaal het onderspit. Voor wonen en landen? Bijvoorbeeld in België? maar de ondergrens wordt in het werken geldt dat heel sterk. Als je ‘Wat interessant is, is dat je daar én neoliberale marktdenken steeds flexwerker bent verdien je 35 procent een sterke vakbeweging én een sterke verder verlaagd, waardoor steeds meer minder dan je collega met een vast vernieuwingsbeweging hebt, waarin mensen het moeilijk krijgen.’ contract. Dat betekent dat je kwets­ vakbonden en andere linkse organisa­ baarder bent op de woningmarkt en ties en individuen een gemeenschap­ ››Waarom is Nederland zo door­ dat op steeds meer terreinen de vaste pelijke stem laten horen tegen geslagen in het flexibiliseren van grond onder je voeten verdwijnt. Je verrechtsing en bezuinigingspolitiek. werken en wonen? krijgt dus meer een scheiding tussen In de burgerrechtenbeweging Hart ‘In geen enkel ander land is voor een mensen die het nog goed voor elkaar boven Hard zijn bijvoorbeeld zowel werkgever het verschil in prijs tussen weten te krijgen en mensen die steeds leden van het precariaat vertegen­ iemand die een tijdelijk verband heeft verder wegzakken.’ woordigd, als de vakbonden, als de en iemand met een vast contract zo traditionele linkse, ethische organisa­ groot als in Nederland. Daarbij komen ››Waarom komen mensen in Neder­ ties die strijden tegen discriminatie, we uit een situatie waarin de bescher­ land zo weinig in verzet tegen hun rechts vluchtelingenbeleid of de ming veel groter was dan in andere onzekere bestaan? uitverkoop van de sociale woning­ landen, zeker in het geval van wonen. ‘Veel mensen hebben het gevoel dat ze bouw. Zij hebben veel meer dan in Wij hebben bijvoorbeeld een veel op zichzelf zijn aangewezen. Ik ben Nederland de intentie om een front te uitgebreider publiek huurstelsel dan zelf vanaf de zijlijn betrokken bij vormen. In Frankrijk zie je iets België, maar dat wordt ook met een enkele activistische initiatieven rond vergelijkbaars met Nuit Debout (de veel grotere snelheid weer afgebroken. precariteit, zoals de Bond Precaire ‘nachtbrakers’), dat begon als een Daarom zie je nu dat in de steden – Woonvormen, die opkomt voor protest tegen de versoepeling van het vooral in Amsterdam – arm en rijk mensen in een benarde woonsituatie. ontslagrecht, maar vervolgens een veel steeds meer gescheiden van elkaar Dan merk je dat heel veel mensen die breder karakter kreeg en oversloeg wonen.’ ergens in een tijdelijke woning zitten, naar België.’

››Komt het ook door de onmacht van vakbonden en centrumlinkse partijen tegen de dominante neoliberale politiek? 'Heel veel mensen zijn slechts een stap ‘Ja, de sociaaldemocraten en vakbon­ verwijderd van potentiële rampspoed, den zijn zo gewend geraakt om aan tafel te zitten, dat er geen cultuur want de buffers verdwijnen' meer bestaat van in verzet komen tegen bepaalde hervormingen of transformaties. De marge is geneutra­ liseerd. In België, waar ik sinds een jaar woon, heerst die poldercultuur niet durven te klagen bij de verhuur­ ››Met welke taal spreek je nu al die veel minder en bestaan er nog steeds der over overlast omdat ze bang zijn mensen die leven in bestaans­ sterke vakbonden – die gehaat worden dat ze dan hun woning uitgezet onzekerheid aan? door de politiek, maar wel het land worden en op een zwarte lijst terecht­ ‘Ik denk dat het heel lastig is. Ik ben plat kunnen leggen. Zij weten die komen. Deze angst komt voort vanuit zelf academicus, werk aan de univer­ nieuwe generatie van flexibelen en het idee dat ze de woning hebben siteit en kom uit een middenklasse- precairen overigens ook maar gekregen uit een soort liefdadigheid. milieu. Ik spreek met mijn verhaal mondjesmaat aan zich te binden, Als je bent gaan geloven dat een misschien een bepaald deel van het maar er bestaat wel veel meer een stabiele en veilige woonsituatie een precariaat aan; wat je de creatieve cultuur van hakken in het zand dan gunst is in plaats van een recht, ga je klasse zou kunnen noemen. Maar het in Nederland.’ ook niet de straat op voor dat recht. Je is belangrijk om veel meer precairen voelt je dan zo kwetsbaar. Het is ook en flexibelen te bereiken en te ››In hoeverre hangen bestaans­ veel moeilijker geworden om je te mobiliseren, omdat er nu een onzekerheid en ongelijkheid organiseren, want je moet op zoveel herschifting plaatsvindt die niet meer met elkaar samen? terreinen strijd leveren, zonder de langs de oude sociaaleconomische ‘Sociaaleconomische ongelijkheid en steun van de brede coalities van scheidslijnen loopt. Het precariaat bestaansonzekerheid hebben zeker vakbonden of activistische huurders­ omvat immers zowel overtollig veel met elkaar te maken. Door het verenigingen. Als je in een onzekere verklaarde ouderen, als flexwerkers, wegvallen van het immuunsysteem dat zzp-constructie zit heb je niet dezelfde als hoogopgeleide jongeren die niet

SPANNING OKTOBER 2016 15 NA WERKEN WORDT OOK WONEN STEEDS FLEXIBELER ‘Geen land heeft zo’n flexibele arbeids- markt als Nederland’, aldus directeur-­ generaal Guy Ryder van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Inmiddels werken in ons land zo’n drie miljoen mensen als zzp’er, uitzendkracht of op een tijdelijk contract. En dat aantal stijgt snel. ­Flex­werkers verdienen gemiddeld 35 procent minder dan mensen met een vast arbeidscontract, stelt econoom Ton Wilthagen. Na de flexibilisering van werk is nu wonen aan de beurt. Beide hangen ook direct met elkaar samen. In de woorden van minister Blok: ‘De flexibilisering van de arbeidsmarkt vraagt om een flexibeler woningmarkt, met name in de huursector.’ In de afgelopen jaren zijn de mogelijkheden om tijdelijk te verhuren al verruimd. Met de Wet doorstroming huurmarkt, die per 1 juli 2016 van kracht is, zal het aantal tijdelijke contracten alleen maar toenemen. Deze wet maakt onder andere vijfjarige contracten mogelijk voor jongeren onder de 28 jaar, uitbreiding van de bestaande tijdelijke verhuurmogelijkheden (campus- ‘Het is heel moeilijk om mensen die zich tot contracten en verhuur in het kader van de een bepaalde groep rekenen, te laten inzien Leegstandswet) en contracten met een maximumduur van twee jaar die zonder dat ze hetzelfde lot dragen als de ander; enige beperkingen ingezet kunnen worden zoals de student en de schoonmaker. ’ door commerciële verhuurders en (onder bepaalde voorwaarden) door corporaties.

meer aan een baan komen. Het is heel staansonzekerheid: een nieuwe moeilijk om mensen die zich tot een herschifting, waarbij nieuwe en veel bepaalde groep rekenen, te laten meer verliezers en nieuwe maar veel inzien dat ze hetzelfde lot dragen als minder winnaars gaan ontstaan. Je de ander; zoals de student en de moet duidelijk maken dat het gaat om schoonmaker. de strijd in wat voor maatschappij wij verkocht wordt onder de noemer Ik ben nu met andere activisten bezig willen leven. Een maatschappij waarin ‘eigen verantwoordelijkheid’. Mensen om een e-maillijst op te stellen van we solidair zijn met elkaar. Heel veel werken daar zelf ook aan mee. Er individuen van verschillende clubs die mensen hebben te maken met bestaat zoiets als ‘zelfprecarisering’. tegen dezelfde problemen aanlopen. bestaansonzekerheid, maar omdat we Dat betekent dat je jezelf naar Je moet proberen dwarsverbanden te niet meer gewend zijn om in paraplu­ beneden werkt, door je niet te leggen en jezelf en anderen blijven begrippen te denken, wordt die organiseren en door niet te zoeken vertellen dat je niet alleen moet diagnose niet gesteld.’ naar dwarsverbanden met anderen. Je strijden, maar een breed front moet ziet in een stad als Amsterdam dat de vormen. Ondanks alle praktische ››Is dat ook niet de kracht van het verbeeldingskracht van een stad moeilijkheden die daarbij komen neoliberalisme? Dat mensen tegen waarin allerlei mensen door elkaar kijken.’ elkaar worden uitgespeeld. Dat het wonen en die plaats kan bieden aan de solidariteit in de samenleving nieuwkomers en mensen aan de ››Welke rol zou een vakbond of een ondergraven heeft. Dat je het gevoel onderkant, helemaal verdwenen is. We politieke partij als de SP kunnen hebt dat jouw bestaansonzekerheid je missen de taal en de verbeeldingsmo­ spelen bij het mobiliseren van eigen schuld is, omdat je niet genoeg gelijkheden om nog na te denken over precairen en flexibelen? je best hebt gedaan. Is het niet heel hoe we aan een maatschappij of aan ‘Beide proberen al om de verschil­ moeilijk om die individualistische een gemeenschappelijk stedelijk lende discussies bij elkaar te brengen, manier van denken om te draaien en project kunnen werken. Die moeten maar het mag nog wel wat meer. Dat mensen in te laten zien dat hun lot we hervinden. Daar hoop ik, met al kan door heel duidelijk een diagnose hetzelfde is als dat van een ander? mijn beperkingen, een steentje aan bij te stellen en dat is zoiets als be­ ‘Ja, dat is het zeker. Vooral omdat alles te dragen.’

16 SPANNING OKTOBER 2016 SP-WETHOUDERS LAURENS IVENS EN PAULUS JANSEN ‘IN HET COLLEGE KUNNEN WE VEEL MEER BETEKENEN DAN IN DE OPPOSITIE’

Tekst: Tijmen Lucie en Herman Beekers Foto’s: Nynke Vissia

Als gevolg van het rechtse beleid uit Den Haag neemt de tweedeling in de grote steden toe. Meer en meer wonen arm en rijk in gescheiden wijken. Hoe proberen SP-wethouders Laurens Ivens uit Amsterdam en Paulus Jansen uit Utrecht tegen de klippen op het ideaal van de ongedeelde stad levend te houden?

SPANNING OKTOBER 2016 17 ››Kunnen jullie schetsen welke verstoord, terwijl de prijzen steeds invloed het liberaliserings- en gekker worden.’ flexibiliseringsbeleid van minister Blok heeft op de huursector in jullie Jansen: ‘Als dit proces doorgaat gemeente? worden arme mensen naar de Paulus Jansen: ‘Het aandeel sociale periferie gedrukt. Wij gaan dit op huur is gekelderd. Toen ik in 1977 in allerlei manieren tegen. Maar je kunt de bouw ging werken was 50 procent de financiële mechanismen die dit in sociale sector en 50 procent particu­ de hand werken niet voorkomen.’ lier of koop. Nu is in Utrecht nog een derde sociale huur en in Amsterdam Ivens: ‘We hebben wel enige zeggen­ iets meer. Terwijl de kosten voor het schap gekregen over corporaties, levensonderhoud in steden als Utrecht waardoor we kunnen voorkomen dat en Amsterdam zijn geëxplodeerd, ze alleen maar bezig zijn hun duurste kunnen alleen de armste mensen nog bezit te verkopen of liberaliseren.’ in een sociale huurwoning terecht. De middengroepen hebben geen Jansen: ‘Wij hebben twee eisen gesteld alternatief meer. Aan de onderkant aan verkoop. Eén: er mag niet speelt het probleem dat de huurtoe­ verkocht worden in buurten waar slag de ontwikkeling van de woonlas­ minder dan 50 procent van het ten niet heeft gevolgd, waardoor arme stedelijk gemiddelde sociale huur is. mensen steeds meer moeite hebben Dat zijn ook vaak de aantrekkelijkste om hun huur te betalen. Door de wijken. Daarmee zet je een rem op de marginalisering van de sociale huur gedeelde stad. Twee: je mag alleen concentreren de sociale huurwonin­ maar verkopen als er meer voor terug gen zich steeds meer in de minst komt. Daarmee lever je wat in op aantrekkelijke delen van de stad, spreiding, maar je krijgt er wel extra terwijl de mooiste woningen in de Laurens Ivens is sinds juni 2014 woningen voor terug. Onder de beste wijken worden geliberaliseerd of ­wet-houder Bouwen, Wonen en Dieren­ gegeven omstandigheden is dit denk verkocht als gevolg van de verhuurder­ welzijn in Amsterdam. Daarvoor was hij ik het beste wat je kunt doen.’ heffing. Dit mechanisme is 100 fractievoorzitter van de SP in Amsterdam procent het gevolg van wetgeving uit en senior medewerker Publieke Zaken bij Ivens: ‘Wij kunnen, in tegenstelling Den Haag.’ de ANWB. tot Utrecht, de grond zelf aanbieden. Dat betekent dat je goed gedrag van Laurens Ivens: ‘Het beleid van deze particuliere beleggers kunt belonen regering zou je kunnen typeren als door een lagere grondprijs te vragen marktfundamentalisme zonder als zij een lagere huur instellen.’ werkende markt. We hebben in Nederland krimpgebieden en mogelijk verspreid over de stad te ››Een toenemend aantal huurders schaarstegebieden die het beide met houden. Onder mijn voorganger is de kampt met financiële problemen. dezelfde marktwerking moeten doen. voorraad met 3000 geslonken. Ik heb Wat doen jullie concreet voor deze Als de markt optimaal zou functio­ inmiddels voor 1200 extra woningen mensen? neren dan zouden mensen massaal gezorgd en ben bezig om dit aantal uit Jansen: ‘Vanaf 1 januari dit jaar heb je naar Groningen gaan, want daar zijn te breiden naar 1800. Dit is weliswaar het zogenaamde passend toewijzen. meer en goedkopere woningen. Maar een trendbreuk, maar helaas niet Dat betekent dat je als huurder in de dat gebeurt niet. Veel mensen gaan meer dan een druppel op de gloei­ laagste inkomensgroep een woning toch naar die paar schaarstegebieden. ende plaat. Er is immers vraag naar toegewezen moet krijgen die onder de Het tegenstrijdige is dat de minister ongeveer 6000 extra sociale huur- huurtoeslaggrens van 600 euro valt. wil dat wij meer woningen op de woningen. Dat komt omdat de stad Op dit moment zijn er echter nog veel markt brengen, terwijl ongeveer de groeit, met zowel rijke als arme huurders met een laag inkomen die helft van de mensen sowieso kansloos mensen.’ veel meer betalen dan 600 euro. is op de markt. Je zou dus eigenlijk de Daarom hebben wij tegen corporaties helft van de woningen moeten Ivens: ‘Je kunt de sociale woningbouw gezegd dat ze de huur moeten uitzonderen van marktprikkels.’ die er is wel grotendeels beschermen, verlagen tot de huurtoeslaggrens. maar nieuwbouw is een ander verhaal. Doen ze dat niet, dan geven we de ››Wat doen jullie om de afname van Corporaties hebben het geld niet en huurders een urgentie voor een het aantal sociale huurwoningen zij hebben ook niet de mogelijkheid nieuwe woning waardoor ze alsnog tegen te gaan, sinds jullie in 2014 om te investeren. Met heel veel moeite minder dan 600 euro moeten betalen. wethouder zijn geworden? heb ik ze zover gekregen dat ze Dat is een manier om die groep Jansen: ‘Ik probeer de voorraad jaarlijks 1200 woningen bouwen. Meer structureel aan lagere woonlasten te sociale huurwoningen zo eerlijk kan er financieel niet bij. De verhou­ helpen. Je moet je wel realiseren dat mogelijk te verdelen en zo veel ding op de woningmarkt raakt dit geld uit de pot van corporaties

18 SPANNING OKTOBER 2016 komt, en dat ze dus minder huizen corporaties. Maar in de particuliere kunnen bouwen. Maar dit vind ik zo sector heb ik die mogelijkheid niet. belangrijk, dat het wel moet gebeu­ Over de snelle prijsontwikkeling in ren.’ Amsterdam maak ik me grote zorgen. Het is nog niet zo erg als in Londen, Ivens: ‘Voor mij is het prettig dat we waar je geen kind meer op straat ziet, in Amsterdam veel geld aan armoede- maar we gaan wel die kant op dankzij bestrijding uitgeven en dat we een het neoliberale Haagse beleid.’ SP-wethouder hebben die daar verantwoordelijk voor is. Daarom ››Tot slot de politieke hamvraag: Hoe kunnen we de huur voor mensen in wil je als bestuurder worden afgere­ een corporatiewoning met een laag kend? Ben je alleen maar bezig om inkomen onder de 600 euro brengen. een verkeerde ontwikkeling tegen te De gemeente betaalt de eerste drie houden of kun je echt voor een jaar uit armoedegelden, daarna kentering in beleid zorgen? nemen de corporaties deze extra Jansen: ‘Ik probeer altijd het onderste kosten voor hun rekening.’ uit de kan te halen, ook op het gebied van sport, wat een belangrijk middel is Jansen: ‘Amsterdam en Utrecht zijn om de sociale stad te versterken. welvarende regio’s. We kunnen Waarom zijn we in het college gaan relatief goed zorgen voor arme zitten en niet weer in de oppositie? inwoners. Maar het worden er steeds Omdat we daarin meer voor de minder, want door de hoge huurprij­ mensen kunnen betekenen dan zen worden zij de stad uitgejaagd. daarbuiten. Deze periode halen wij Straks ga je zien dat in een aantal veel meer rendement dan in de randgemeenten die nu nog best afgelopen twintig jaar in de oppositie. welvarend zijn, de problemen zich De vervolgvraag is of je het beleid opstapelen als er niets verandert aan Paulus Jansen is sinds mei 2014 kunt veranderen. Voor ons is het een het huidige beleid. Dat is wel een wethouder Wonen, Ruimtelijke Ordening, enorme handicap dat de kracht van zorgwekkende ontwikkeling.’ Sport, Dierenwelzijn en Vastgoed in huurdersorganisaties de afgelopen Utrecht. Daarvoor was hij bijna acht jaar vijftig jaar is verdampt, vanwege het Ivens: ‘De prijzen in de vrije huursec­ lang woordvoerder Wonen, Energie, Water afnemende belang van de sociale tor en de koopsector zijn geëxplo­ en Ruimtelijke Ordening namens de SP in huursector. Wij kunnen als wethouder deerd. Deze mensen worden nu nog de Tweede Kamer. veel voor elkaar krijgen, maar we gered door de lage hypotheekrente. kunnen het systeem niet veranderen. Als die lage rente voorbij is, vraag ik Je hebt als bestuurder nu eenmaal te me af hoeveel van hen in de proble­ maken met de spelregels zoals ze zijn. men komen.’ Je zult dus een breder front moeten particulieren hebben we slechts een vormen.’ Jansen: ‘Ik vind dat in de SP dit kleine stok achter de deur. Op basis onderwerp wordt onderschat. van de Woningwet kunnen we ze Ivens: ‘Wij moeten meer doen dan Inmiddels heeft bijna 60 procent van aanschrijven als ze de woningen laten pleisters plakken. Ik zou niet in een de Nederlanders een koopwoning. verkrotten. Maar de bewijslast is super­ college stappen als ik niet mag Onder onze leden ligt dit percentage zwaar en de proceskosten kunnen knokken voor meer sociale huur­ wat lager, maar toch wonen er meer in behoorlijk oplopen. Kopers zijn het woningen en tegen huisjesmelkers. een koop-, dan in een sociale huur­ meest ingewikkeld. Het is lastig om ze Dat doe ik dan ook en dat kan ik met woning. Vaak zijn dit mensen met een te organiseren zodat ze meer inves­ bewijzen onderbouwen. Maar er is middeninkomen, die kwetsbaar zijn teringen kunnen doen in hun huizen. meer nodig. We kunnen ook coalities voor bijvoorbeeld de rentestand. Zij Wij proberen ze daartoe te stimu­ smeden met corporaties. Er is heel zijn een koopwoning ingedrukt, leren, maar eigenlijk is er een vaak discussie geweest of we met of omdat ze geen alternatief hadden. structuurwijziging nodig om zaken tegen de corporaties moesten strijden. Vaak hebben zij geen buffer om beter te regelen.’ Wij waren bijvoorbeeld tegen de onvoorziene kosten op te vangen.’ verhuurderheffing, terwijl de corpora­ Ivens: ‘Het punt is dat wij als wethou­ ties er uiteindelijk toch mee instem­ ››Hoe moeilijk is het om als lokaal der worden aangekeken op alles wat er den. Maar wil je het Malieveld vol bestuurder tegen het Haagse beleid in de stad gebeurt. Als je de krant krijgen om het beleid de goede kant in te gaan? Welke mogelijkheden openslaat lijkt het bijvoorbeeld wel of op te duwen, dan heb je bondgenoten heb je? ik verantwoordelijk ben voor alles wat nodig. Dat grotere plaatje moeten we Jansen: ‘We kunnen prestatieafspra­ Airbnb doet. Over de 165 duizend blijven zien.’ ken maken met de corporaties. De sociale huurwoningen in Amsterdam wettelijke basis daarvoor is verbeterd. heb ik wat te zeggen. Daar kan ik Ook huurders mogen nu aan tafel. Bij prestatieafspraken over maken met de

SPANNING OKTOBER 2016 19 ‘EEN RUIM GEFACILITEERD KANSENBELEID ZOU VAN MIJ MOGEN’ PAUL JUNGBLUTH OVER AANPAK KANSENONGELIJKHEID

Tekst: Tijmen Lucie Foto: archief Paul Jungbluth© Illustratie: archief SP

Het armste kwart van de leerlingen heeft in vergelijking met het rijkste kwart van de leerlingen een vier keer zo grote kans om in de lagere varianten van het vmbo terecht te komen. Volgens onderwijssocioloog Paul Jungbluth wil de politiek deze relatie tussen inkomen en onderwijskansen niet onder ogen zien. De politiek kan nu ook niet veel doen aan de kansenongelijkheid, omdat de zeggenschap over het onderwijs groten- deels uit handen is gegeven aan de schoolbesturen. ‘Er zijn revolutionaire tijden nodig om de uitbesteding van de publieke sector ongedaan te maken’, aldus Jungbluth.

››U houdt zich al meer dan veertig nauwelijks talent verloren ging, terwijl ››Welke rol speelt het inkomen jaar bezig met onderzoek naar zijn cijfers lieten zien dat dat wel het van ouders? kansarme leerlingen. Waar komt deze geval was. Zo toonde hij dat de cijfers ‘Het is belangrijk om te beseffen dat belangstelling vandaan? voor meisjes dramatisch slechter we het politiek gezien niet willen ‘Ik heb tamelijk bewust aan het einde waren dan voor jongens, zonder daar weten en dat het ideologisch niet zo van de basisschool meegemaakt hoe een probleem van te maken. goed past. We zeggen liever dat sociale er gesorteerd werd. Vooral omdat Wat denk ik ook een rol heeft ongelijkheid een kwestie is van ikzelf niet behoorde tot de vanzelf­ gespeeld, is dat ik uit het katholieke verschil in cultureel kapitaal, van sprekende groep die geselecteerd zuiden kom, waar standsverschillen ‘Bildung’ die kinderen wel of niet werd voor de hogere varianten van het wel heel erg de boventoon voerden. meekrijgen van hun ouders. Mijn voortgezet onderwijs. Waar mensen letterlijk van taal inschatting is dat je voor allerlei Pas veel later begreep ik hoe het zat. veranderden als ze van klasse ongelijkheidsbeleid makkelijker uit Er was in 1954 door de Nederlandse veranderden.’ zou kunnen gaan van inkomen, omdat bisschoppen geconcludeerd dat zij in je dat precies weet van iedereen en het het gereformeerde Nederland nu ››Hoezeer is sociaaleconomische een effectieve graadmeter is voor eindelijk voldoende katholieken achtergrond bepalend voor je kansenongelijkheid. Inkomen hadden om invloed uit te oefenen. onderwijskansen? verklaart op zichzelf net iets minder Maar er waren relatief weinig hoog­ ‘Dat weten we niet goed. We weten dat dan opleiding, maar het zou bijvoor­ opgeleide katholieken. De bisschop­ biologische randvoorwaarden een rol beeld voor de financiering van pen hebben toen onder andere geëist spelen, die niet alleen betrekking scholen een handig alternatief zijn dat het katholieke onderwijs meer zou hebben op intelligentie maar bijvoor­ voor de huidige regeling, waarbij je doen aan sociale mobiliteit. Arbeiders­ beeld ook op concentratievermogen, eerst ouders moet enquêteren over kinderen van katholieke huize – onder omgang met stress et cetera. Dit hun opleiding en vervolgens een wie ikzelf – kregen toen een extra geheel noem ik gemakshalve het dossier moet aanleggen. Het CBS zou kans, omdat katholieke scholen zich biologisch complex. Maar dit complex de benodigde inkomensgegevens verplicht voelden gehoor te geven aan hangt mede af van sociale rand­ makkelijk kunnen verstrekken. Het de oproep van de bisschoppen. voorwaarden. Zo zorgt armoede ministerie van Onderwijs heeft Tijdens mijn studie sociologie in ervoor dat je minder makkelijk overigens zelf in 2012 voor het eerst de Nijmegen werd mijn belangstelling openstaat voor allerlei leerervaringen. relatie tussen inkomen en onderwijs­ voor het onderwerp definitief gewekt Het is dus moeilijk om aan te geven kansen gelegd. Dat was nooit eerder toen ik betrokken raakte bij een wat nu precies het verband is tussen gebeurd, want nooit eerder beschikte werkgroep onder leiding van Jos van sociale achtergrond en schoolsucces. iemand over beide cijfers.’ Kemenade (minister van onderwijs in In ons soort onderzoek zeggen wij dat het kabinet-Den Uyl, –red.). Wij minstens 14 à 15 procent van je ››Hoe zagen die cijfers er uit? hebben het rapport Verborgen Talent uit schoolprestaties afhankelijk is van ‘Die komen er kort gezegd op neer dat 1968 over kansenongelijkheid in het thuisomstandigheden. Het lijkt erop wie ouders heeft met een jaarinkomen onderwijs, van de Leidse hoogleraar dat het grootste deel hiervan zich al lager dan 37.000 euro (het armste Van Heek, helemaal uitgeplozen. Een realiseert voor het 12e levensjaar.’ kwart van de leerlingen) in vergelij­ van onze conclusies was dat Van Heek king met leerlingen uit het rijkste precies het omgekeerde bewees van kwart (ouders die meer dan 68.000 wat hij beweerde. Hij beweerde dat er euro verdienen) vier keer zoveel kans

20 SPANNING OKTOBER 2016 heeft om rond zijn zestiende op een nale vergelijkingen kan dat ook bijna gemaakt tussen kansrijk en kansarm onderwijsniveau te zitten in de niet anders, maar als je werkelijk zou en dat vertaalt zich binnen de kortste lagere varianten van het vmbo. Het willen weten wat het onderwijs keren in ongelijke leerdoelen.’ omgekeerde geldt voor het vwo.’ betekent voor de onderste groepen in verschillende landen, dan zou je ook ››Denkt u dat de middenschool, ››In hoeverre speelt etniciteit moeten kijken naar welke kans ze waarbij het selectiemoment wordt nog een rol? maken op een bepaald uurloon. Dan uitgesteld, de kansenongelijkheid ‘Dat weten we niet, want dat zien we valt het bij de Nederlandse leerlingen kan verkleinen? niet terug in die tabel. Ik spreek uit de laagste schooltypen denk ik ‘Op dit moment zou de invoering van overigens zelf liever van anderstalig­ behoorlijk tegen. We hebben op de middenschool-achtige concepten heid. Wie thuis geen Nederlands arbeidsmarkt immers een ontwikke­ hetzelfde probleem veroorzaken als spreekt, is over het algemeen mogelijk ling doorgemaakt waardoor professio­ (ooit) elders: de leerlingen op wat slechter af. Maar je kunt erover nals relatief complexe vaardigheden havo-vwo-niveau zouden uitwijken. twisten of hem dat zit in de taal van moeten hebben. Tegelijk heeft het Schoolbesturen zouden overigens betrokkenen of in de stereotypen bedrijfsleven goedkope arbeid waarschijnlijk weinig medewerking die daarmee gepaard gaan. Niet geëxporteerd. De vaardigheden die geven. Politiek is het nu dus een fictie, alleen stereotypen van anderen, ook van een ieder meer en meer gevraagd tenzij je akkoord gaat met een zware stereotype zelfbeelden.’ worden in de communicatieve en oververtegenwoordiging van de relationele sfeer, leer je nauwelijks op groepen die lage kansen hebben. ››Volgens de OESO is de kansen- school. Als je dan alleen maar een Mijn stelling is dat uitstel van keuze ongelijkheid in het onderwijs toets hebt voor taal en rekenen om alleen zinvol is als in de periode in Nederland groter geworden. jouw positie te beoordelen, dan is dat daarna, maar vooral in de periode Verbaast u dat? te min. We hebben de sociale ongelijk­ daarvoor, degelijk kansenbeleid wordt ‘Daar sta ik ambivalent tegenover. Het heid zelf al niet goed in beeld, laat gevoerd. Zolang leerlingen uit de is goed als internationale organisaties staan in internationaal perspectief.’ kansarme groepen voornamelijk als de OESO ons op die ongelijkheid ervaren dat ze zwakker zijn dan wijzen, maar in internationale ››Wat vindt u van de vroege selectie in anderen, heeft al dan niet bij elkaar vergelijkingen wordt nogal eens door het Nederlandse onderwijs? zitten waarschijnlijk weinig impact, landen gemanipuleerd met de ‘Dat is nooit een goed idee geweest. althans niet voor de prestaties.’ steekproef om er goed uit te komen. Overigens spreken wij pas van selectie De OESO heeft gekeken naar de als leerlingen de basisschool verlaten. ››Waarom is de politieke aandacht de vroege keuze en naar wat er gebeurt Mijn stelling is dat kinderen al op veel afgelopen jaren vooral uitgegaan met de onderste groepen. Deze zijn jongere leeftijd te maken krijgen met naar kansrijke en niet naar kansarme echter voornamelijk beoordeeld op selectie en differentiatie. Er wordt al leerlingen? cognitieve capaciteiten. In internatio­ in een vrij vroeg stadium onderscheid ‘Ik denk dat twee zaken daarbij een

SPANNING OKTOBER 2016 21 rol hebben gespeeld. Een is dat als het heeft niet meer zoveel te zeggen over kansenbeleid meer effect had gehad het onderwijs. De zeggenschap is voor en professioneler was uitgevoerd, het het grootste gedeelte overgedragen nu waarschijnlijk ook populairder was. aan het veld en dan vooral aan de Het is ons echter onvoldoende gelukt schoolbesturen. Alleen als je de om duidelijke aanwijzingen te vinden inspectie werkelijk in de touwen hijst, van wat effectief is. Twee is dat wij ons kun je nog iets doen. Maar dat is tegen economisch succes denken te kunnen het zere been van de VVD, die een herleiden tot slimmeriken aan de top. minimumcontrole wil.’ De gedachte is dat we vooral meer supertalenten moeten hebben. Zulke ››U schetst een somber beeld. Ik wil knappe koppen worden echter net als graag toch een beetje positief profvoetballers vaak door een andere eindigen. Wat zijn op basis van uw

regio of land weggekocht. Die Jungbluth© Paul archief Foto: ervaring en onderzoek effectieve investering loont dan alleen indirect. Paul Jungbluth is als onderwijssocioloog maatregelen om de kansen van Intussen zit je met een overdaad aan verbonden aan de Universiteit Maastricht. achterstandsleerlingen te vergroten? middengroepen die je wellicht beter Jungbluth houdt zich al meer dan veertig ‘Bij de autorijschool zie je dat de had kunnen afleveren en die bepa­ jaar bezig met onderzoek naar de instructeur heel lang vasthoudt aan lend zijn voor je lokale welvaart. Onze ongelijkheid van kansen in het onderwijs. dezelfde minimumdoelen. Daar valt economie moet het immers juist Zie voor meer informatie over zijn werk: immers niet mee te schipperen. Wel hebben van de dienstensector en van www.jungbluth.nl met het aantal lessen en eventueel met mensen die de productie kunnen een andere instructeur. Dat leidt tot begeleiden. Allemaal professionals, de kernvraag: hoe lang en met niet per se toptalenten. Dat hebben we hoeveel professionele fantasie gaat het volgens mij onvoldoende opgepakt.’ onderwijs te werk als een leerling schappelijke verhoudingen en moeite heeft met leren? Vanouds is de ››Waarom lijkt de solidariteit met kansenstructuren. En daarmee verwachting dat velen van hen het er kansarme leerlingen verdwenen? verdwijnt het perspectief op verbete­ niet goed zullen doen. En niet ‘Dat is deels een uitkomst van ring.’ iedereen gaat in het onderwijs op voor statistiek, deels van ideologie. De eenzelfde rijbewijs. In wezen geef je kansen van de bovenlaag zijn eigenlijk ››Als je kijkt naar de statistieken van het onder die omstandigheden veel nog nooit zo slecht geweest als nu. Er het CBS is het aantal achterstands­ makkelijker en sneller op, terwijl de zijn natuurlijk uitzonderingen, maar leerlingen sinds 2006 drastisch leerling nog jaren vooruit moet. Dat er is een relatief grote groep kinderen afgenomen. Hoe komt dat? moet dus anders. Als deze ene leerling die het vast niet beter zullen doen dan ‘Eén is dat als je iedereen met ten het met aanzienlijk intensiever de ouders. Naarmate het onderwijs minste twee jaar mbo-onderwijs een onderwijs, met een andere aanpak, meer talentgeoriënteerd wordt, is de diploma geeft, je de kansarmen al een andere leerkracht, of desnoods op kans groter dat ouders hun kinderen voor een groot deel weggedefinieerd een andere school beter zou doen, niet meer hetzelfde zien bereiken als hebt zonder dat hun lot is verbeterd. dan heb jij als leerkracht of als school zij. Het zijn juist die ouders die in hun Het tweede zeg ik met enige huiver, eenvoudigweg te weinig in huis. werk ervaren dat de ratrace nooit maar we zien een lichte trend dat Vraag is dus of het elders beter meer stopt. Zij zullen er alles aan mensen met een beter inkomen zich gebeurt. Daarom hoort resultatenver­ doen om hun kinderen op het meer kinderen permitteren dan gelijking onlosmakelijk bij je professio­ prestatiespoor te krijgen. Ze gaan mensen met een laag inkomen. Een naliseringsproces, net als in vrijwel hulp inschakelen en gaan kritisch derde reden is dat niet alle scholen alle andere beroepen. Nu concen­ kijken naar wat er op de school van opgeven hoeveel kansarme leerlingen treert zich de noodzakelijke kritische hun kinderen gebeurt. Zij hebben niet ze hebben, omdat ze er niet voldoende instelling bij kansrijke ouders en bij meer het vaste vertrouwen dat hun van hebben om voor de gewichten- scholen die met de meest kansrijken kinderen het beste onderwijs krijgen. regeling in aanmerking te komen. Je te maken hebben. Maar juist de Als je dat vertrouwen niet meer hebt, hebt er als school dus niets aan om dat kansarmen hebben er het meeste hoe wil je dan solidair zijn met uit te zoeken; het is dan hooguit slecht belang bij dat scholen en leerkrachten degenen met wie het nog slechter voor je imago.’ echt – bewijsbaar – effectief worden. gaat? Als je al moet vechten voor je Als scholen ervoor willen gaan om die eigen kinderen, wordt het moeilijk om ››Welke politieke maatregelen zijn professionaliseringsslag te maken, om ook nog te vechten voor andermans nodig om ervoor te zorgen dat werkelijk te leren wat kansarme kinderen. En de tegenhanger is een achterstandsleerlingen wel de kansen leerlingen effectief helpt, gaat dat niet ideologische factor. Als je je eigen krijgen die ze verdienen? lukken zonder substantieel kansen­ succes graag herleidt tot ijver en ‘Ik denk dat we de uitbesteding van de budget. En een ruim gefaciliteerd talent, dan is het gebrek aan succes publieke sector niet zomaar kunnen kansenbeleid zou van mij mogen.’ van anderen kennelijk het gevolg van terugdraaien. Daar zijn revolutionaire ontbrekende inzet en talent. Dan mist tijden voor nodig. De overheid is het een verklaring in termen van maat­ stuur kwijtgeraakt. Het parlement

22 SPANNING OKTOBER 2016 KABINET VERGROOT TWEEDELING IN ONDERWIJS

Tekst: Jasper van Dijk, Tjitske Siderius, Erik Flentge Foto: Bas Stoffelsen

Het onderwijsbeleid van minister Jet Bussemaker (PvdA) en staatssecretaris Sander Dekker (VVD) is mislukt, zo blijkt uit het jaarverslag van de Onderwijsinspectie. Het regeerakkoord van het kabinet-Rutte II klonk in 2012 nog zo veelbelovend: ‘Talent meer uitdagen en achterstanden verkleinen, ook als je geboren bent in een migrantenfamilie, een gezin met een laag inkomen of deelneemt aan het speciaal onderwijs.’ Maar vier jaar later is de conclusie van de Onderwijsinspectie onverbiddelijk: de ongelijkheid in het ­onderwijs neemt toe. Het opleidingsniveau van de ouders is voor de schoolloopbaan steeds bepalender. De emancipatiemotor die ons onderwijs ooit was, is vastgelopen.

Enkele voorbeelden: het stapelen van diploma’s wordt afgestraft; groeiende segregatie tussen zwarte en witte scholen; meer selectie aan de poort; de afschaffing van de basisbeurs en de invoering van het leenstelsel. Allemaal maatregelen die negatief uitpakken voor leerlingen met laagopgeleide ouders.

Het is een enorme koerswijziging, die zich in relatieve stilte voltrekt. De basis voor het huidige schoolsysteem ligt in 1968 bij de invoering van de ‘Mammoetwet’. Het toenmalige schoolsysteem werd toen op de schop genomen. Schooltypes als mulo, hbs en ambachtsschool sloten te weinig op elkaar aan en belemmerden de doorstroming. Dat moest allemaal anders. De mavo (later vmbo), havo en het vwo ontstonden. Na de invoering van de Mammoetwet werd het onderwijs steeds meer gezien als emancipatiemachine. Wie ‘voor een dubbeltje geboren was’, hoefde dat niet meer een heel leven te blijven. Doorstromen was nu mogelijk. Iedereen moest hogerop kunnen komen. Niet je afkomst, maar je capaciteiten bepaalden hoe ver je het bracht. Van dat ideaal blijft weinig over, zo blijkt uit het jaarverslag van de Onderwijsinspectie (2016): ‘Er waren altijd al verschillen, maar de kloof tussen leerlingen van laagopgeleide ouders en hoogopgeleide ouders groeit.’ Leerlingen met laagopgeleide ouders krijgen bijvoorbeeld een lager advies voor het voortgezet onderwijs dan leerlingen met hoogopgeleide ouders. De invloed van het ouderlijk milieu is relatief groot, in vergelijking met andere landen.

SPANNING OKTOBER 2016 23 Ook de gevolgen van het schrappen het slachtoffer geworden van een kille vwo) en heroverwegingen actief van de basisbeurs zijn inmiddels afrekencultuur. In plaats van uit te gestimuleerd indien de eindtoets duidelijk. De instroom van kinderen gaan van vertrouwen, worden leraren tot een hoger advies leidt dan het uit gezinnen met een laag inkomen en leerlingen afgerekend op meetbare advies van de basisschool. daalt met maar liefst 15 procent. prestaties. Dat is funest, want onder­ • We verlagen het aantal lesuren voor Terecht zien zij op tegen een studie­ wijs is zoveel meer dan dat wat leraren in het voortgezet onderwijs schuld van 30 tot 50 duizend euro. De meetbaar is. Onderwijs moet ook niet van 25 naar 20 uur per week. Zo pogingen van Bussemaker om deze slechts klaarstomen voor de arbeids­ komt er meer tijd voor lesvoorberei­ daling te bagatelliseren (‘het is maar markt. Leerlingen tot bloei laten ding, bijscholing en andere zaken. tijdelijk’) zijn schaamteloze struisvo­ komen, in al hun facetten, daar gaat • We investeren in kleine klassen en gelpolitiek. het om. Met cognitieve vakken, met maken een eind aan ‘plofklassen’ taal en rekenen, maar ook met brede met dertig of meer leerlingen. Tegelijk krijgen schoolbesturen en vorming, creatieve vakken en kritisch • We stoppen met schaalvergroting managers steeds meer macht. leren nadenken over maatschappelijke die leidt tot leerfabrieken en Regelmatig schrikken we op van vraagstukken. stimuleren kleinschalig onderwijs. nieuwe schandalen bij grote onder­ • We verdelen leerlingen met wijsinstellingen (InHolland, Amaran­ Goed onderwijs betekent ook voldoen­ achterstanden eerlijker over tis, ROC Leiden). Enorme bedragen de zeggenschap vanaf de werkvloer. scholen. worden verspild aan zaken die niets Daarom is het essentieel om de macht • We stimuleren het stapelen van met onderwijs te maken hebben: van de schoolbesturen in te perken. diploma’s. Negatieve financiële management, bureaucratie en Onderwijs is te belangrijk om over te prikkels om stapelen te ontmoe­ peperdure nieuwbouw. Dat er meer laten aan een kleine kaste van digen worden afgeschaft. ruimte moet zijn voor individuele bestuurders. Onderwijspersoneel • We stoppen met de selectie aan de aandacht en talentontwikkeling wordt moet de regie over het werk terug­ poort in het hoger onderwijs. vooral beleden met de mond. In de krijgen. De bevolking moet met • We zorgen voor een fatsoenlijke praktijk worden leraren opgezadeld democratische middelen kunnen studiebeurs. met een onmogelijke opdracht: grote bepalen waar we met ons onderwijs klassen, stapels administratie en naartoe willen. Met deze voorstellen maken we een steeds meer zorgleerlingen in het eind aan de groeiende tweedeling in kader van het ‘passend onderwijs’. De Het wordt hoog tijd voor een nieuwe het onderwijs. Jongeren krijgen meer werkdruk stijgt nog altijd. De kloof regering, want het onderwijs moet kans zich te ontwikkelen naar eigen tussen bestuur en werkvloer groeit. verlost worden van Bussemaker en vermogen, ongeacht afkomst en Dekker. Ongelijke kansen bestrijd je opleidingsniveau van de ouders. Dat Om de groeiende tweedeling in het niet met zwabberbeleid. Goed doet recht aan leerlingen en is onderwijs aan te pakken, is een onderwijs bereik je vooral met goede uiteindelijk goed voor de hele trendbreuk nodig. De SP wil gelijke leraren die tijd en ruimte krijgen om samenleving. kansen in het onderwijs. Het moet er hun werk te doen. Daarom pleiten wij niet toe doen in welk gezin of in welke voor een meerjarig investeringsplan. Wij kunnen het enorme belang van buurt je wieg staat. Op dit moment goed onderwijs voor de samenleving kunnen twee kinderen met gelijke • We gaan leraren beter en hoger niet genoeg benadrukken. Iedereen kwaliteiten toch een verschillend opleiden. Lerarenopleidingen profiteert ervan: leerlingen krijgen schooladvies krijgen – op basis van worden verbeterd en meer leraren meer kansen, de ongelijkheid neemt hun afkomst. Dat is onacceptabel. moeten universitair geschoold zijn, af, het welzijn neemt toe en ook de Iedereen moet elke opleiding kunnen met name in de bovenbouw van economie profiteert van een goed volgen op basis van zijn of haar havo en vwo. opgeleide bevolking. Minder goed talenten. Dat neemt niet weg dat elk • Onbevoegd lesgeven wordt onderwijs vertaalt zich direct in het onderwijstype – van vmbo tot universi­ bestreden. Wie voor de klas staat, is tegendeel: meer schooluitval, grotere teit – in onze ogen gelijkwaardig is. bevoegd. De uitzonderingen op die ongelijkheid en minder welvaart en Een mbo’er is niet ‘lager opgeleid’ regel worden stapsgewijs beperkt. welzijn. dan een academicus. We moeten wel • Salarissen van onderwijspersoneel zorgen voor eerlijke kansen als een worden landelijk uitbetaald, door Laten we snel beginnen, zodat het leerling naar een ‘hoger’ of ander middel van een landelijke cao. onzalige tijdperk van Bussemaker en onderwijstype wil doorstromen. We • Tot die tijd wordt de huidige Dekker ten einde komt. Het tijdperk willen onderwijs waarbij élke leerling lumpsumfinanciering (het vrij waarin de tweedeling in het onderwijs maximaal tot zijn of haar recht komt. besteedbare schoolbudget) toenam. opgeknipt in een personeelsbudget Goed onderwijs bereik je in de eerste en een materieel budget. Daarmee plaats met goede leraren, die de garanderen we dat geld voor ruimte krijgen om hun werk te doen. leraren ook echt bij leraren De afgelopen jaren is die ruimte terechtkomt. enorm ingeperkt door georganiseerd • Op de basisschool worden meer­ wantrouwen. Scholen en leraren zijn voudige adviezen (vmbo/havo/

24 SPANNING OKTOBER 2016 ONGELIJKHEID IS PRECIES DE BEDOELING

Tekst: David Hollanders Foto: flickr / Chris DeversCC

Wie de al decennia toenemende ongelijkheid aan de kaak wil stellen, dan ook geen toeval dat de in 2012 bij zal al snel bij de grafieken van econoom Piketty uitkomen. Piketty toont de kabinetsonderhandelingen door de in zijn in 2014 verschenen boek Kapitaal in de 21e eeuw U-vormige PvdA ‘binnengehaalde’ nivellering grafiek na U-vormige grafiek. De grafieken zijn U-vormig omdat geen enkel concreet gevolg heeft ongelijkheid – hoe ook gemeten – vanaf circa 1914 afneemt, in de jaren gehad. Reëel bestaande nivellering 1970 stabiliseert en daarna weer toeneemt. Inmiddels nadert de bleek samen te gaan met het redden ongelijkheid het maximum van begin twintigste eeuw. Piketty benoemt van een in opspraak geraakte en vooral economische ongelijkheid; de U-vormige grafieken tonen steeds failliete bank (SNS Reaal in 2013), het een maat voor inkomens- of vermogensongelijkheid. slachten van de zorg, het fiscaal waterboarden van Griekenland, belastingverdragen met multinatio­ Piketty is een goed startpunt voor Dit alles zou de indruk kunnen nals, geheime onderhandelingen over discussie. Hij toont de precieze wekken dat eindelijk de politieke wil TTIP, het uitleggen van de rode loper grootte van de ongelijkheid, die er is om ongelijkheid te verminderen. voor de NAM in Groningen en de pervers want buitensporig is. Kapitaal Dat zou een misvatting zijn. Piketty introductie van een schuldenstelsel in de 21e eeuw is niet aan dovemans­ mag dan een goed startpunt zijn, het voor studenten. oren gericht geweest. Het is zeer goed is ook meteen weer een eindpunt verkocht, is vaak en waarderend gebleken. De discussie is alweer De zorgen van de elite zijn dus op zijn besproken, is onder politici een geluwd en de kapitalistische karavaan best zeer flexibel. Dat zou ook niet populaire verwijzing en heeft zijn weg trekt verder, alsof er niets aan de hand anders kunnen in een kapitalistisch gevonden in wetenschap en beleids­ is. En voor de elite is er ook weinig aan systeem dat gebaseerd is op ongelijk­ land. Kortom, ongelijkheid is – vooral de hand. Sterker, ongelijkheid is de heid. De eerste kapitalistische door Piketty – gethematiseerd. De noodzakelijke voorwaarde voor én ongelijkheidspijler is scheiding van OESO en het IMF gaven rond onvermijdelijke uitkomst van kapita­ productie (die gesocialiseerd is) en dezelfde tijd zelfs rapporten uit over lisme. De politieke en financiële elite productiemiddelen (in privaat bezit de nadelige gevolgen van ongelijkheid heeft er dan ook geen belang bij om van een kleine groep). De tweede (economische groei wordt er negatief de ongelijkheid werkelijk te verminde­ pijler is de permanente beschikbaar­ door beïnvloed). ren, laat staan te elimineren. Het is heid van goedkope arbeid, aangebo­

SPANNING OKTOBER 2016 25 den door arbeiders die formeel vrij gen en politieke positie van de elite systeem financiële armoede leidt tot zijn maar niets bezitten en daarmee bedreigt. Het is daarmee niet uitgeslo­ een slechtere gezondheid, tot rechte­ geen andere mogelijkheid hebben ten dat de politiek in de toekomst loosheid, tot staatsgeweld en tot dan het verkopen van hun arbeids­ maatregelen zal doorvoeren die de discriminatie, kortom tot een onder­ kracht. Uiteraard is er bij democra­ ergste ongelijkheid verzachten (of aan geschikte positie voor mensen met tisch kapitalisme nog wel het risico dat het zicht onttrekken). Dat zou op zich weinig inkomen.

Het doel van de argumentatieve weg is om inzichtelijk te maken dat ongelijk­ 'De politieke en financiële elite heeft er ook geen heid niet een maatschappelijke belang bij om de ongelijkheid werkelijk te afwijking is, maar een systeem­ verminderen, laat staan te elimineren' kenmerk. Het is bovendien een systeemkenmerk waar de elite belang bij heeft. Het doel van de antagonis­ tische weg is om dit inzicht te politi­ de massa politiek gemobiliseerd wordt mooi zijn, maar zonder politieke strijd seren door verzet tegen die instituties in antikapitalistisch verzet, dat langs zal het ongelijkheidsdebat overigens die ongelijkheid consolideren. In het democratische weg tot systeemveran­ op zijn best van rapport naar rapport bijzonder is de staat geen neutraal dering leidt. Maar die dreiging is in doormodderen, om hooguit uit te orgaan maar goeddeels een verleng­ een indirecte democratie tegelijkertijd monden in minimale maatregelen en stuk van vermogenden en bedrijfs­ ook maar gering. Grootbedrijven symboolpolitiek. leven. Zo fungeren gemeenten bijvoor­ kopen politici die zich verdienstelijk Dat is een weinig bevredigend beeld als incassobureau voor private hebben gemaakt voor het bedrijfs­ vooruitzicht. Het is niet eenvoudig om zorgverzekeraars (bijstandsgerechtig­ leven (denk bijvoorbeeld aan hier politiek iets tegenover te stellen den worden gesommeerd hun Balkenende, Bos, De Jager, Zalm en om ongelijkheid te politiseren, in zorg­verzekeraar te betalen). De politie Eurlings). Mochten politici het plaats van enkel te thematiseren. Twee blijkt nogal eens te discrimineren ondanks de worst van een uiterst zaken zijn mijns inziens noodzakelijk (etnisch profileren). En het CPB lucratieve post-politieke carrière toch voor elk politiek project dat ongelijk­ negeert ongelijkheid volledig. Maar in hun hoofd halen tegen kapitaal te heid daadwerkelijk wil aanpakken. ook een formeel buitenstatelijk ageren dan worden zij in de pers, in Ten eerste dient de argumentatieve instituut als de vakbond dient waar het lobbycircuit en door buiten-­ weg begaan te worden en ten tweede nodig (openlijk) kritisch tegemoet te democratische instituten (zoals dient ook de antagonistische (elkaar worden getreden. De vakbond internationaal ECB, EC, IMF, OESO bestrijdende) weg bewandeld te protesteert ritueel tegen tijdelijke en nationaal SER, DNB en CPB) tot worden. arbeidscontracten, waar het in de SER de orde geroepen. Wat dat concreet en in cao’s altijd weer mee akkoord betekent, werd duidelijk in juli 2015, Ongelijkheid behelst meer dan alleen gaat. Een antagonistische positie toen de ECB dreigde de Griekse inkomens- en vermogensongelijkheid. mobiliseert en richt het verzet tegen al banken op te blazen indien Syriza niet Langs argumentatieve weg moet die organen die belang hebben bij akkoord ging met een strafexpeditie zichtbaar gemaakt worden dat ongelijkheid. tegen gepensioneerden, zieken, ongelijkheid een verzameling regels, studenten, werklozen en werkenden. wetten en praktijken is die maakt dat De thematisering van ongelijkheid in De strafexpeditie, in Europese er een hiërarchie ontstaat van de laatste jaren is een stap voorwaarts. beleidstaal ‘Memorandum of Under­ verschillende groepen mensen – zo Piketty heeft een goed en inzichtelijk standing’ hetend, vergrootte de toch men wil: van verschillende klassen. boek geschreven dat duidelijk maakt al zo grote ongelijkheid in Grieken­ Ongelijkheid behelst bijvoorbeeld de hoe groot de financiële ongelijkheid land nog verder. Ondanks alle vrome klassenjustitie waarbij frauderende is. Maar alle aandacht en beleden woorden in het ongelijkheidsdebat in bankiers niet eens vervolgd worden en zorgen ten spijt zullen bestaande de afgelopen jaren. mensen die een bijstandsformulier politieke instituties en economische verkeerd invullen gestraft worden. actoren de ongelijkheid niet substanti­ De zorgen van de elite over ongelijk­ Ongelijkheid is de medische ongelijk­ eel verminderen. Als ze dat werkelijk heid zijn klein, maar ze zijn niet heid waarbij rijke patiënten pillen hadden willen doen, dan hadden ze volledig afwezig. De enige zorg die de betalen die artsen van verzekeraars dat de afgelopen veertig jaar kunnen elite daadwerkelijk heeft, komt naar niet mogen voorschrijven aan andere doen. In plaats daarvan is de ongelijk­ voren in de rapporten van de OESO patiënten. Ongelijkheid is ook heid enkel toegenomen. Filosoof en het IMF. Ongelijkheid kan volgens staatsgeweld tegen mensen die Foucault stelde naar verluidt dat als de rapporten de economische groei vreedzaam protesteren tegen racisme iets langdurig het geval is, dat het dan schaden en kan leiden tot politieke en discriminatie. Ongelijkheid is een waarschijnlijk de bedoeling is. onrust. De rapporten stellen dus niet draak met vele koppen, waarbij Ongelijkheid is, zo laat Piketty zien, al dat ongelijkheid als zodanig slecht financiële ongelijkheid slechts één eeuwenlang het geval. En dat is want onrechtvaardig is, maar proble­ kop is. Het is noodzakelijk die inderdaad precies de bedoeling. matiseren alleen dat (extreme) samenhang zichtbaar te maken. De ongelijkheid de economische belan­ kern daarbij is dat in een kapitalistisch

26 SPANNING OKTOBER 2016 ANTHONY ATKINSON ‘STRIJD TEGEN ONGELIJKHEID IS TAAK VOOR DE HELE REGERING’

Tekst: John Vandaele Foto: Ton Koene / Hollandse Hoogte©

Atkinson: ‘Pin mij niet vast op een toptarief. Probleem is dat heel rijke mensen dezer dagen vaak helemaal niks betalen’.

De Britse professor Anthony Inkomensongelijkheid en vermogens­ doen om de ongelijkheid terug te Atkinson onderzoekt in zijn ongelijkheid nemen in de meeste dringen. nieuwste boek Ongelijkheid. Wat landen sinds dertig jaar toe; zo ook in We beginnen ons gesprek met de kunnen we eraan doen? hoe de Nederland. Die realiteit kreeg evenwel vaststelling dat hij met zijn analyse ongelijkheid te verminderen valt. pas echt aandacht nadat de Franse links van de klassieke sociaaldemocra­ Het gaat om een breed palet aan econoom Thomas Piketty zijn boek ten staat. De Britse Labourpremier maatregelen, dat op zich bijna Kapitaal in de 21ste eeuw publiceerde in Tony Blair had er uitdrukkelijk geen een politiek programma vormt. de Verenigde Staten. Een van Piketty’s enkel probleem mee dat sommige John Vandaele, redacteur van het voornaamste metgezellen in het mensen stinkend rijk werden. Belgische MO* magazine, sprak onderzoek naar het verschijnsel is de Gelijkheid van kansen, daar ging het met deze nestor van het ongelijk- Britse professor Anthony Atkinson, voor de meeste sociaaldemocraten heidsonderzoek. die aan de universiteit van Oxford al om, sinds de Val van de Berlijnse bijna een halve eeuw onderzoek doet Muur. Gelijkheid in de resultaten, naar armoede en ongelijkheid. Met zoals inkomensgelijkheid, leek niet zijn laatste boek, dat de toepasselijke meer van toepassing. Atkinson is het titel Ongelijkheid, wat kunnen we eraan daar niet mee eens: doen? draagt, brengt hij naar mijn idee ‘Natuurlijk, de meeste mensen zijn een van de meest diepgaande analyses vóór een gelijk speelveld: ze willen dat over wat we als samenleving kunnen alle mensen in het leven gelijke

SPANNING OKTOBER 2016 27 kansen krijgen. Alleen geloof ik niet technologische evolutie die ertoe niveaus van ongelijkheid te gaan. dat een gelijk speelveld te realiseren is leidde dat beter geschoolde mensen Daarom wil ik dat we een streefcijfer als de verschillen in inkomen en beter betaald werden. Door de van maximaal aanvaardbare onvrijwil­ rijkdom te groot zijn. Wie met honger globalisering waren er plots miljoenen lige werkloosheid instellen, wat de naar school gaat, ook al is die gratis mensen die laaggeschoold werk overheid dan waarmaakt door mensen toegankelijk, zal er minder goed wilden doen voor een veel lager loon: die dat willen te verzekeren van een studeren.’ daardoor verdween veel van dat soort baan tegen minimumloon. Bijvoor­ werk naar ontwikkelingslanden. beeld in sectoren waar de dienstver- ››Net zoals vele anderen maakt u Geleidelijk aan ging de notie van een lening in de voorbije jaren is afge­ duidelijk dat de westerse landen een fulltime baan voor veel mensen bouwd, zoals de kinderopvang, bocht naar meer ongelijkheid verloren.’ voorschools onderwijs, jeugdzorg, maakten vanaf de jaren tachtig. Hoe bibliotheken…’ verklaart u dat? ››Het bijzondere aan uw boek is dat ‘Na de Tweede Wereldoorlog zijn er het een breed palet aan maatregelen ››U zegt weinig over monetair beleid. drie tot vier decennia geweest waarin tegen ongelijkheid op een rijtje zet. Toch stond kwantitatieve verruiming de ongelijkheid afnam. Dat had met ‘Inderdaad, dit is geen uitdaging voor – het scheppen van geld door de de opbouw van de verzorgingsstaat te het ministerie van Sociale Zaken, het Centrale Bank – erg centraal in het maken en met de progressieve is een opdracht voor de hele regering.’ crisisbeleid van de rijke landen. belastingen. Daarnaast was er haast Sommigen zeggen dat dit bijdroeg volledige werkgelegenheid; er was niet ››Te beginnen met de minister voor aan ongelijkheid, doordat het de of nauwelijks sprake van werkloosheid. wetenschapsbeleid, die de technolo­ aandelen de hoogte injoeg en Daardoor nam de loonquote toe (het gische evolutie die kan bijdragen tot aandelen zitten vooral bij de rijkere deel van het nationaal inkomen dat ongelijkheid moet proberen te deel van de bevolking. naar arbeidsinkomens gaat), terwijl sturen? ‘De Britse Centrale Bank zegt dat het kapitaaldeel afnam. Dat had ook ‘Inderdaad. De Europese Unie inderdaad. Wie ben ik om dat tegen te te maken met de machtsverhouding financiert bijvoorbeeld onderzoek spreken? Ik geloof niet dat monetair tussen arbeid en kapitaal. Ook de naar de wagen zonder chauffeur. Dat beleid erg effectief is om de vraag op verdeling van het vermogen was kan heel wat banen van bijvoorbeeld te drijven. Dat zou beter lukken indien gelijker: veel mensen waren in staat te taxichauffeurs op de tocht zetten en het gecreëerde geld niet naar de sparen, zo ontstond een midden- de vraag is of dit nu de meest urgente banken zou gaan, maar als je het klasse.’ behoefte is. Zouden we niet beter rechtstreeks aan de burgers zou geven. Maar die keuze is niet gemaakt. Hoe dan ook, het is waanzinnig dat we van de extreem lage rentes geen gebruik maken om te investeren in de ‘Wie met honger naar school gaat, publieke infrastructuur. Regeringen kunnen gratis lenen. Waarom maken ook al is die gratis toegankelijk, zal er ze daar geen gebruik van? De reden is dat ze gefixeerd zijn op de overheids­ minder goed studeren’ schuld, en geen oog hebben voor het overheidsvermogen. Je moet die twee tegen elkaar afwegen en dan het saldo bekijken. ››Waarom kwam er een einde aan een kunnen onderzoeken hoe we de zorg Elke zakenman zou in die omstandig­ evolutie waarbij de ongelijkheid voor de ouderen kunnen ondersteu­ heden investeren, maar de meeste afnam en een almaar groeiende nen met technologie? In de jaren regeringen niet. Dat begrijp ik niet. middenklasse tot stand kwam? zestig werd openlijk gediscussieerd Dat heeft ook te maken met de ‘Dat heeft met politiek te maken, over wat de bronnen en oorzaken van toenemende ongelijkheid tussen de Ronald Reagan en Margaret Thatcher uitvindingen waren, die hele discussie generaties. De ouderen hebben dure kwamen aan de macht in de VS en het lijkt nu wel verdwenen. Ik wil deze eigen woningen. Ze hebben door­ Verenigd Koninkrijk en voerden heropenen.’ gaans ook betere lonen, en ze kregen maatregelen in die bijdroegen aan indertijd veel meer publieke midde­ meer inkomensongelijkheid: minder ››U wilt een streefcijfer van wat len. Door niet te investeren in de progressieve belastingen, het afbou­ maximaal aanvaardbare werkloos­ toekomstige publieke infrastructuur wen van de verzorgingsstaat, het heid is. maken we die ongelijkheid tussen de afbreken van vakbondsmacht… ‘De Europese Centrale Bank zou naast generaties nog erger. Die ongelijkheid Beiden werden ze gesteund door een een inflatietarget ook een werkloos­ tussen de generaties is een van de deel van de media. Let wel: Thatcher heidstarget moeten hebben. Werkgele­ redenen waarom er in Zuid-Korea veel had nooit een meerderheid van de genheid is de voornaamste weg voor aandacht was voor mijn boek.’ stemmen achter zich, wel een meer­ individuen en hun gezinnen om aan derheid van de zetels. Verder was er armoede te ontsnappen en voor ››Piketty zegt het rendement van sprake van globalisering en de samenlevingen om naar lagere kapitaal hoger ligt dan de groei van

28 SPANNING OKTOBER 2016 de economie – r > g, heet dat in zijn boek – en dat daardoor de rijken 15 MAATREGELEN automatisch rijker worden. U trekt In zijn boek Ongelijkheid, wat kunnen we eraan doen? stelt Atkinson daaruit de conclusie dat het kapitaal 15 maatregelen voor. dus over meer mensen moet worden verspreid. Daarom pleit u bijvoor­ 1. Technologische vernieuwing slim inzetten zodat mensenwerk ondersteund beeld voor een publieke investerings­ wordt in plaats van verdrongen. autoriteit. 2. De machtspositie van vakbonden versterken en, waar deze nog niet bestaat, ‘Inderdaad. Het soevereine vermo­ een Sociaal-Economische Raad oprichten. gensfonds van Noorwegen, opge­ 3. Werkloosheid voorkomen en terugdringen, en aan de resterende werklozen een bouwd met de inkomsten uit de overheidsbaan met minimumloon bieden. Noorse aardolie, is intussen een van 4. Het minimumloon moet hoog genoeg zijn dat je er echt van kunt leven, en er de grootste ter wereld en de opbrengst moeten regels komen voor betaling boven het minimum. ervan zorgt voor vijf procent van de 5. De regering moet (tot een bepaald bedrag) aan ieder een spaarrekening bieden begroting. Het Verenigd Koninkrijk met een gegarandeerde rente. had dit ook kunnen doen met zijn 6. Bij volwassen worden ontvangt iedereen een basiskapitaal, een ‘gegarandeerde Noordzeeolie. Frankrijk heeft onlangs erfenis’ waarmee een ieder kan investeren in de eigen toekomst. zo’n fonds gestart. Singapore heeft 7. Een Nationale Investeringsbank moet in het algemeen belang investeringen een sterk overheidsfonds. En ik stel doen in bedrijven en vastgoed. vast dat nu ook de Britse Conserva­ 8. Meer progressieve inkomstenbelasting, met een hoogste schijf van 65 procent, tieven open staan voor het idee.’ tegelijk met vergroting van de heffingsgrondslag door lagere aftrekposten. 9. De regering moet in de inkomstenbelasting een forse arbeidskorting invoeren in ››U pleit voor meer progressieve de eerste schijf. belastingen, met een hoger toptarief, 10. Geen (hoge) eenmalige belasting op erfenis en giften, maar een levenslange dat u op 65 procent wilt brengen. Kan progressieve belasting op kapitaalontvangsten. dat wel werken? Toen de Franse 11. Er moet een proportionele of progressieve onroerendgoedbelasting zijn, president François Hollande het gebaseerd op up-to-date waardebepalingen. hoogste belastingtarief op 75 procent 12. Hoge kinderbijslag die wel belast wordt, zodat hogere inkomens een veel forser bracht, was dat niet echt een succes. deel terugbetalen dan lage inkomens. ‘Dat cijfer van 65 is bij mij gebaseerd 13. Een ‘participatie-inkomen’ als aanvulling op te laag loon of uitkering tot een op rechtvaardigheid. Onderaan is er bepaald minimum, met het vooruitzicht van een EU-breed basisinkomen voor in het Verenigd Koninkrijk een kinderen. marginale belasting van 65 procent als 14. (Alternatief voor 13) Vernieuwing van het sociale zekerheidsstelsel, met hogere mensen die gaan werken hun uit­ uitkeringen voor grotere groepen mensen. kering verliezen omdat hun inkomen 15. Rijke landen moeten hun officiële ontwikkelingshulp opvoeren naar 1% van het stijgt. Ik vind het wel zo eerlijk dat de bruto nationaal product. marginale belasting voor mensen met heel hoge inkomens even hoog is. Maar pin mij niet vast op dat cijfer. Probleem is dat heel rijke mensen dezer dagen vaak helemaal niks betalen. De last van de belastingen is naar de middenklasse verschoven.’ Verenigd Koninkrijk is het minimum­ ››Voor de superrijken pleit u voor een loon intussen sterk verhoogd, een idee wereldwijde vermogensbelasting ? Is uit het boek. De respons van jonge dat realistisch? mensen is groot.’ ‘Het is misschien nog niet voor morgen, maar veel rijken zijn niet ››Uw ideeën lijken nog ver te staan zozeer bezorgd om wat ze moeten van de politiek, ook van de sociaal­ betalen, maar om de onzekerheid over democraten. Moet het dan niet van hoeveel belasting ze zullen moeten de basis komen? betalen. Zo’n wereldwijde vermogens­ ‘Dat klopt. Een van de meest hoop­ belasting zou meer zekerheid kunnen gevende reacties op bijeenkomsten is bieden.’ dat mensen me zeggen: ‘Ik wist niet dat we dit konden doen.’. Dat vind ik ››Hoe is het boek ontvangen? heel goed. Dit boek moet juist de ogen ‘Veel positieve reacties. Ook en vooral openen.’ in de VS. Mooi is de video waarin twee Nobelprijswinnaars Economie, Paul Anthony B. Atkinson De volledige versie van dit interview kunt u Krugman en Robert Solow, in twintig Ongelijkheid, wat kunnen we eraan doen? lezen op: sp.nl/Zo3 minuten het boek bespreken. In het Uitgeverij Polis

SPANNING OKTOBER 2016 29 ROEMER MAAKT BALANS OP VAN ZES JAAR RUTTE EN KOMT MET INVESTERINGSPLAN

De strijd tegen ongelijkheid zit financiering, toen hadden álle regering presenteert een mythe van de SP in de genen. Tijdens de jongeren nog een gelijke kans om keuzevrijheid, dat je kunt kiezen om Algemene Beschouwingen van dit door te leren. Nu haken steeds meer langer thuis te wonen. De praktijk is jaar had Emile Roemer geen goed jongeren af, omdat de premier de dat je net zo lang gedwongen thuis woord over voor het beleid van de studiefinanciering heeft afgeschaft. woont tot je ziek genoeg bent voor een regering Rutte. Die zou de tegen- Het heeft de emancipatie voor veel verpleeghuis. Met zogenaamde stellingen in de samenleving van deze jongeren op slot gezet.’ keukentafelgesprekken wordt de bewust hebben laten groeien. Met suggestie van maatwerk gewekt. de verkiezingen voor de Tweede ‘Leren is lenen geworden. Een schuld Terwijl dit er voor de meeste ouderen Kamer in het verschiet, kondigt van meer dan 30.000 euro is voor de vooral op neer komt dat ze te horen Roemer aan met een nationaal jongvolwassenen van nu het voor­ krijgen hoeveel zorg ze in de toekomst investeringsplan te komen. uitzicht. Nog maar een kwart van de gaan mislopen. En dat maakt mensen twintigers kan voor zichzelf zorgen en razend. Mooie praatjes over zorg is financieel onafhankelijk. Geen dichtbij, maar in de praktijk raken ‘Zes jaar lang al wordt Nederland – wonder dat ze steeds vaker thuis mensen gewoon hun zorg kwijt. Is het met steun van verschillende partijen blijven wonen. Onze jeugd verdient gek dat mensen hun vertrouwen in de – geregeerd door deze VVD-premier. beter. Leren in plaats van lenen, vast regering verliezen?’ En dat heeft gevolgen. Grote gevolgen werk in plaats van flutcontracten. voor hoe we in dit land met elkaar Onafhankelijkheid in plaats van ‘Tien jaar geleden werd het markt­ omgaan. Hoe we steeds meer langs afhankelijkheid van ouders.’ denken in de zorg geïntroduceerd, elkaar heen gingen leven, hoe mensen met een centrale rol voor de zorg­ meer op zichzelf gericht waren, omdat ‘De crisis komt in het bijzonder hard verzekeraars. Verspilling van premie­ ze simpelweg het eigen hoofd boven aan voor de ouderen wiens pensioen geld was het gevolg. Ondertussen water probeerden te houden. Hoe de gekort gaat worden. Zij voelen zich hebben de verzekeraars miljarden aan zorg voor velen onbetaalbaar werd, bekocht door deze premier die wel de premiegeld opgepot. Geld van ons de economie meer dan nodig achter- portemonnee trekt als er banken allemaal dat op deze manier niet naar bleef, studeren flink duurder werd en gered moeten worden, maar niet als zorg gaat. Het is niet normaal dat de tweedeling in de samenleving is duizenden ouderen door een pen­ artsen en instellingen eindeloos met toegenomen.’ sioenkorting in de knel komen. De verzekeraars onderhandelen over regering doet alsof zo’n pensioenroof tarieven en polissen. Het is ook niet ‘Deze premier begon in een periode uit de lucht komt vallen. Alsof het normaal dat we straks in december dat we midden in diverse crises zaten. afpakken van een stuk van je pensioen weer dol worden van alle reclamespot­ Dat is natuurlijk niet eenvoudig. Maar zomaar gebeurt. Maar dat is natuurlijk jes van zorgverzekeraars. Het is zeker het regeren van een land is nooit niet zo. Dit is politiek. Dit gaat over niet normaal dat een zorgverzekeraar eenvoudig. Ik geloof dat omstandig­ politieke keuzes. Dit gaat over foute voor ons bepaalt welke medicijnen we heden de mens maken en dat de regels waar dit kabinet aan vasthoudt, mogen slikken en waar we wel of niet politiek essentieel is in het vormen waarin pensioenfondsen zichzelf arm onze zorg kunnen krijgen.’ van die omstandigheden. Het zijn moeten rekenen. Terwijl pensioen­ politieke keuzes die voor heel fondsen hoge rendementen halen, ‘Bij de invoering van de marktwerking Nederland de omstandigheden worden ouderen mogelijk gekort en was ons beloofd dat de zorg goed­ creëren die de mens maken.’ bouwen jongeren minder pensioen koper zou worden. Tien jaar geleden op.’ was de zorg goedkoper dan het ‘Voor een jongere die vandaag 18 jaar Europees gemiddelde. Ondertussen is wordt, ziet de wereld er heel anders uit ‘Ook ouderen die zorg nodig hebben zorg duurder dan het Europees dan zes jaar terug. Voor hen zijn er weten ondertussen wat ze hebben aan gemiddelde. Het zou efficiënter nog minder vaste banen, maar steeds deze premier. En dat is niet veel. worden; nee dus. Praat eens met een meer flexbaantjes. Slechts een kwart Volgens Actiz, de organisatie van arts, als die tenminste tijd voor je kan van de jongeren kan rondkomen. In zorgondernemers, zijn er ondertussen maken. Want 30 procent van de tijd 2010 kon je nog rekenen op studie­ al 180 verzorgingshuizen gesloten. De van zorgverleners gaat op aan

30 SPANNING OKTOBER 2016 Inmiddels lees je ongeveer dagelijks in de krant dat die bezuinigingspolitiek desastreus heeft uitgewerkt. Het heeft de groei van de economie geremd, meer dan 350.000 voltijdsbanen gingen verloren. En de lonen bleven ZET DE onnodig ver achter. En zelfs nu een voorzichtig herstel intreedt, kiest dit kabinet ervoor om de hoogste ZAAG inkomens het meeste te laten profi­ teren. De crisis heeft ook z’n sporen achtergelaten bij het midden- en IN HET kleinbedrijf. Veel bedrijven zijn failliet gegaan. Nog steeds hebben veel kleine bedrijven last van de gevolgen van de EIGEN crisis, maar ook van het beleid van dit kabinet. En dat terwijl het MKB de grootste werkgever van Nederland is.’ RISICO ‘In maart spreken de kiezers zich uit over de toekomst van ons land. Dan stellen we de vraag: in wat voor land we willen leven? Is dat het land van premier Rutte, waar tweedeling en de tegenstellingen blijven toenemen. Of is dat een land voor alle Nederlan­ ders? Is dat een land waar een bevoorrechte elite de dienst uitmaakt of is dat een land waar we allemaal invloed hebben? We moeten weg van ‘Ik steun het het land dat de rode loper uitlegt voor de Apples en Starbucks van deze Nationaal ZorgFonds, wereld, maar het niet durft om van u ook?’ deze bedrijven een eerlijke bijdrage te Emile Roemer vragen. Ik wil weg van het land waar we voortdurend met elkaar moeten concurreren en op naar een land waar we samenleven en samenwerken.’ NATIONAALZORGFONDS.NL

NATIONAAL formulieren, verantwoording, staatssecretaris Van Rijn zegt dat hij INVESTERINGSPLAN bureaucratie en nog meer georga­ best wil kijken naar het afschaffen van In lijn met de kritiek op het beleid van de niseerd wantrouwen. De zorg zou het eigen risico, noemt zijn baas Schip­ regering Rutte komt de SP met een serie toegankelijker worden, maar dat is pers dit systeem hartstikke sociaal. alternatieven om de ongelijkheid terug te ook al niet waar. Een op de vijf Ruim drie kwart van de mensen in dringen. Emile Roemer spreekt in dit patiënten zegt volgens de OESO Nederland steunt onze strijd om het verband over ‘een nationaal investerings­ weleens zorg te hebben gemeden, eigen risico af te schaffen. En gelukkig plan’. Dit is een eerste stap om de enorme omdat ze bang zijn voor de rekening.’ hoor ik nu ook steeds meer partijen maatschappelijke schade die door het onze kant op komen. Sommigen kabinet van VVD en PvdA is aangericht ‘Al meer dan 150.000 mensen willen ervan af, en nog meer willen ongedaan te maken. Met het plan wordt de (inmiddels meer dan 180.000 –red.) het fors verlagen.’ koopkracht van lagere en midden­ steunen het idee voor een Nationaal inkomens verhoogd en worden de zeggen­ ZorgFonds, daarmee maken we een ‘De vijftig miljard euro aan bezuini­ schap van mensen en de duurzaamheid einde aan verspilling en aan de macht gingen hebben op vele fronten een van economie en samenleving versterkt. van de zorgverzekeraars. We willen slagveld achtergelaten. De crisis was ‘Wij starten een offensief om de ongelijk­ ook het eigen risico afschaffen. Want dieper dan nodig en duurde langer heid binnen onze samenleving terug te waarom moeten mensen, die toch al dan noodzakelijk. Ik waarschuwde de dringen door op tal van terreinen met de pech hebben om ziek te worden, premier er al voor in 2010, dat een goede alter­­na­tieven te komen. Daarin blijft een boete van minimaal 385 euro broos groeiende economie is als een het Nationaal ZorgFonds zonder eigen betalen? Alsof mensen ervoor kiezen plantje. Die moet je water geven, maar risico de komende maanden vanzelf­ om ziek te worden. Maar terwijl Rutte kwam met zo’n snoeischaar. sprekend onze belangrijkste prio­riteit.’

SPANNING OKTOBER 2016 31