free your uwolnij rozum! mind! Dolny Śląsk bez barier – kontynuacja wystawy

1 Dolny Śląsk to region dynamicznego rozwoju i postępu we wszystkich obszarach życia. Zachodzące przeobrażenia społeczne, kulturowe, obyczajowe, rozwój nauki, zmiany gospodarcze oraz poprawa infrastruktury przynoszą pozytywne przemiany. Następują one także w świadomości Dolnoślązaków, jeżeli chodzi o osoby niepełnosprawne – jakie jest ich miejsce w społeczeństwie i jaką rolę mają w nim zająć. Hasło integracja wypełniane jest konkretnymi działaniami, w których respektowane są te same prawa i stwarzane jak najlepsze warunki wszechstronnego rozwoju osobistego i zawodowego dla każdego. Wyjątkowe atuty i atrakcyjność naszego regionu sprawiają, że coraz więcej osób wiąże z nim swoją przyszłość, każdego roku przybywa także tutaj coraz więcej gości z kraju i zagranicy. Są wśród nich także osoby niepełnosprawne, dla których hasło „Czas na Dolny Śląsk bez barier” nabiera rzeczywistych treści. Zapraszam do obejrzenia albumu, będącego częściowo kontynuacją wystawy, którą można było oglądać w kilku miastach naszego regionu. Pokazuje m.in. ludzi, którzy swoje cele i marzenia realizują bez względu na przeciwności, że chcą i potrafią realizować się w życiu społecznym, zawodowym i publicznym, że są zdolni pokonywać własne bariery i mimo ograniczeń osiągać zamierzone cele; pracują, są aktywni, mają swoje pasje i marzenia.

Radosław Mołoń Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego

Lower Silesia Without Barriers – the exhibition continues Lower Silesia is a region of dynamic development in every area. Social and cultural transformations, the progress of science, economic reforms and the improvement of the infrastructure are bringing positive changes. They also occur in the consciousness of Lower Silesia citizens when it comes to the disabled – what their place in the society is and what role they are to play there. The term ‘integration’ is filled with specific actions, where, equally for everyone, the same rights are respected and the best possible conditions for comprehensive personal and professional development are fulfilled. Exceptional assets and attractiveness of our region are the reasons why more and more people are planning their future here, there are also more and more Polish and foreign visitors every year. Among them, there are also disabled people, for whom the slogan “Time for Lower Silesia without barriers” is becoming truly meaningful. I would like to recommend this album, which is partly the continuation of the exhibition that could be seen in several towns of our region. It shows people who reach their aims and make their dreams come true regardless of adversities, it shows that they want and are able to fulfil themselves in social, professional and public life, that they are able to overcome their own barriers and achieve their goals in spite of the limitations; they work, they are active, they have their passions and dreams. Radosław Mołoń Lower Silesian Vice Marshall

Нижняя Силезия без барьеров – продолжение выставки . , , ,

2 . , – . “” , . , , - . , “ ” . , , . , , , , ; , , . -

3 Dolny Śląsk bez barier – od marzeń do codzienności

4 Wielokrotnie w ostatnim roku słyszałem pytanie: co przez ten czas od początku wielkich zmian w roku 1989 zmieniło się w Polsce w życiu osób z niepełnosprawnością, na ile także te osoby skorzystały na tych przełomowych zmianach? Ta zasadnicza różnica w moim odczuciu wyraża się w dość prostej obserwacji z życia codziennego: przed 20 laty do wyjątków należały budynki czy przestrzenie dostępne dla osoby na wózku inwalidzkim, teraz do wyjątków – i to wstydliwie skrywanych – należą miejsca, do których osoba na wózku nie mogłaby się samodzielnie dostać... Ta wielka zmiana wymagała przede wszystkim pokonania bariery w świadomości – by dostrzec, zrozumieć i szukać sposobów, umożliwiających w miarę aktywne i samodzielne życie wśród innych, życie we wspólnocie pomimo niepełnosprawności. Tę zmianę zawdzięczamy wielu – odważnym i pracowitym marzycielom... Mają w tym swój ogromny udział także dolnośląscy samorządowcy. I tak liczne i tak prężne organizacje pozarządowe. Dzięki nim – marzenie staje się rzeczywistością. A że „cudze chwalicie, a swego nie znacie...” – więc niech ten album, będący kontynuacją wystawy, która przez wiele miesięcy wędrowała po Dolnym Śląsku, będzie zaproszeniem i zarazem mapą...

Sławomir Piechota Poseł na Sejm RP, przewodniczący Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, wiceprzewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi

Lower Silesia without barriers – from dreams to everyday life During the last year I heard one question a lot of times: what has changed in the life of the disabled since the great changes of 1989, and how have these people benefited from these crucial transformations? In my belief, this fundamental difference lies in a rather simple observation of everyday life: 20 years ago, it was an extraordinary situation to see buildings or environments available for people in wheelchairs; now, places where such people cannot get into on their own are shamefully concealed exceptions. These great changes demanded overcoming a barrier in our consciousness – in order to notice, understand, and seek ways of making other people’s lives more or less active and independent so they could live in a community despite disability. We owe this change to many brave and hard-working dreamers... For example, Lower Silesian local authorities and so numerous, incredibly supple non-governmental organisations have made a major contribution to this. Thanks to them, the dream is becoming reality. Since ‘the grass is always greener on the other side of the fence’, let this album, being the continuation of the exhibition which was touring around Lower Silesia for many months, be an invitation and a map at the same time. Sławomir Piechota Member of Parliament of the Republic of Poland Chairman of Parliamentary Commission of Social Policy and Family Vice Chairman of Parliamentary Committee for Non-Governmental Organisations Cooperation

5 Нижняя Силезия без барьеров – от мечт до повседневности : 1989 , ? , , : 20 , – – , ... – , , , . – ... , . – . , , “ , ” – , , , ...

, ,

6 ROZDZIAŁ 1 Opera Wrocławska

Film 1.1 Grand Prix 2009 i Nagroda Główna „Polska bez barier” za wzorcowe dostosowanie obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych.

DFI zgłosiło Operę do konkursu i sfinansowało powstanie filmu.

7 ROZDZIAŁ 2 Oczy szeroko zamknięte

8 Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Dzieci Niewidomych dedicated computer programs and a Braille library acting as a przy ul. Kamiennogórskiej we Wrocławiu, którego jednostką multimedia centre for this community. There is also a dormitory założycielską jest Urząd Marszałkowski Województwa for students from outside Wrocław, where the only thing they pay Dolnośląskiego, to największa i najważniejsza tego typu placówka for are meals, but in case of a difficult financial situation of the w naszym regionie. Z jednej strony gromadzi wysoko family, also these costs are reduced. wykwalifikowaną kadrę do pracy z tym rodzajem The Centre cooperates with several non-governmental niepełnosprawności, z drugiej dysponuje nowym kompleksem organisations, which significantly broaden the opportunities for budynków, przystosowanym dla uczniów niewidomych, również blind and visually impaired children. Thus, apart from running tych poruszających się na wózkach. Posiada dobrze wyposażone educational programmes, they get the opportunity to develop their gabinety rewalidacyjne, salę do prowadzenia stymulacji wzroku, individual talents and spend their leisure time in the Centre in an zaplecze środków dydaktycznych, specjalistyczne programy oraz active way. bibliotekę brajlowską, działającą jako centrum multimedialne dla Широко замкнутые глаза tego środowiska. Bardzo ważne, że dla uczniów spoza Wrocławia posiada internat, w którym odpłatne są jedynie posiłki, ale i te - koszty, w przypadku bardzo trudnej sytuacji rodziny, często , bywają obniżane. Ośrodek współpracuje z kilkoma organizacjami pozarządowymi, które znacznie poszerzają możliwości oraz ofertę , dla dzieci niewidomych i niedowidzących. Tak więc obok . realizowania programów wychowawczych i edukacyjnych mają one możliwość rozwijania swoich indywidualnych zdolności oraz , czynnego spędzania w ośrodku wolnego czasu. , , . Eyes wide shut , Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Dzieci Niewidomych (The , , Educational Centre for Blind Children) in Kamiennogórska Street in Wrocław, which was founded by the Lower Silesian Marshall , . Office, is the largest and the most important institution of this kind , , in our region. It employs highly-qualified staff and has a new , building complex adapted for the needs of blind students, also , those in wheelchairs. It also has well-equipped rehabilitation , . rooms, a room for sight stimulation, special teaching aids, ,

9 . , .

Galeria 2.1Oczy szeroko zamknięte

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Dzieci Niewidomych przy ul. Kamiennogórskiej we Wrocławiu

10 ROZDZIAŁ 3 Czwarty kolor na fladze

11 Pewien francuski filozof u podstaw społeczeństwa idealnego disabled. In the surrounding of the cascades of stalactites and położył trzy hasła: wolność, równość, braterstwo. Po kilkuset chocolate roofing of stalagmites, the guide starts his tour: ‘Ladies latach zapewne dopisałby jeszcze jedno słowo – integracja. Nie od and Gentlemen, wheelchairs this way’. Just as if it was the most dziś bowiem wiadomo, że aby najlepiej spełnić potrzeby drugiego usual thing in the world. człowieka trzeba spojrzeć na świat z jego perspektywy, ot Четвертый цвет на флаге chociażby z pozycji siedzącej. Wydaje się, że twórcom Jaskini Niedźwiedziej – obiektu, który pierwszy przychodzi Dolnoślązakowi do głowy, jeżeli chce się pochwalić czymś : , , . zagranicznemu gościowi – ta sztuka się udała. I tak przed wejściem do tego unikatowego kompleksu próżno szukać tablic – . , , informujących o tym, czy innym programie unijnym, nie , napotykamy też hucznych haseł gloryfikujących osoby, dzięki , którym przystosowano obiekt do potrzeb niepełnosprawnych. . , Wśród marmurowej kaskady stalaktytów oraz czekoladowego ( ) – , poszycia stalagmitów przewodnik rozpoczyna wycieczkę. – Proszę , Państwa, droga dla wózków tędy. Jak gdyby nigdy, nic. - – . The fourth colour on the flag , , A French philosopher put three concepts as the basis of an ideal , , society: liberty, equality, fraternity. After a few hundred years, he would surely add one more word: integration. It has been obvious . since a long time that in order to fulfil other people’s needs, you need to look at the world from their perspective, even, say, from . “ ! the sitting position. It seems that this attempt turned out to be ”. . successful for the creators of Jaskinia Niedźwiedzia (The Bear’s Cave) – something that a citizen of Lower Silesia thinks of first when he or she wants to boast about something when a foreigner comes to visit. So, in front of this unique place, you will not find any plates informing about this or that European Union project, you will not come across any pompous slogans glorifying people thanks to whom this place was adapted for the needs of the

12 Galeria 3.1 Czwarty kolor na fladze

Jaskinia Niedźwiedzia

13 ROZDZIAŁ 4 Nauczyciel, tata, mistrz

14 Filip Rodzik jest modelowym przykładem, jak można i należy co wyróżnia Filipa. – Jest fantastycznym tatą – mówi żona Ania. – łamać bariery stojące przed osobami niepełnosprawnymi. Pomimo Na jego barkach spoczywa główny ciężar opieki nad malutkim swoich ograniczeń potrafi pasję i nieprzeciętne umiejętności Cyprianem. przekazywać innym. Wyjątkowe jest jednak to, że talent i A teacher, dad, and champion wytężona praca doprowadziły go do takiego mistrzostwa, że uczyć się od niego pragną wszyscy, w tym oczywiście osoby Filip Rodzik is a model example of how the barriers appearing in całkowicie pełnosprawne. Filip strzela i uczy strzelać z pistoletu front of the disabled should be broken down. Despite his sportowego. Na szkolnej strzelnicy prowadzi zajęcia dla limitations, he can pass on his passion and skills to other people. It gimnazjalistów a po południu dla wszystkich chętnych is really exceptional that his talent and hard work led him to such mieszkańców gminy. Ale energii starcza mu na wiele, wiele więcej. mastery that everybody is eager to learn from him, including, of Jest m.in. pomysłodawcą i koordynatorem finansowanego przez course, able-bodied people. Filip competes and trains others in dolnośląski Urząd Marszałkowski projektu, którego główna idea sporting pistol shooting. In a school shooting gallery he has classes polega na prezentowaniu osiągnięć sportowców with junior high school pupils, and in the afternoons – with niepełnosprawnych. Wydaje m.in. „Magazyn sportu anyone who is interested. But he has enough energy to do much niepełnosprawnych”, który jest dodatkiem do tygodnika more. He is, among others, the originator and coordinator of a „Konkrety.pl” oraz prowadzi stronę internetową (www. project financed by the Lower Silesian Marshall Office, the main sport-on.info), budując w ten sposób ich wizerunek jako osób idea of which is the presentation of the disabled sportsmen’s aktywnych, potrafiących osiągać sukcesy, bez względu na swoje achievements. He also publishes “Magazyn sportu ograniczenia wynikające z niepełnosprawności. Sam jest zresztą niepełnosprawnych” (“Disabled Sports Magazine”), which is a tego żywym przykładem – jest nie tylko trenerem wyczynowych supplement to the weekly “Konkrety.pl” and runs an internet site zawodników, ale sam startuje – jest m.in. wielokrotnym mistrzem (www.sport-on.info), the aim of which is to present them as active Polski w strzelectwie, członkiem polskiej kadry paraolimpijskiej, people who achieve successes despite their limitations resulting walczy o przyszłoroczną kwalifikację do Londynu. Tam gdzie from disability. Filip himself is a shining example of this – not only można, staje do walki ze strzelcami pełnosprawnymi – w ostatnim is he a coach, but also a competitor. He is, among others, a many Pucharze Polski otarł się o medal, zajmując 4 miejsce. Jego pomysł time Poland Champion, a member of the Polish Paralympic team, na medialną obecność osób niepełnosprawnych w społeczeństwie and now he is fighting for the next year’s qualifications for nie jest przypadkowy. Uważa bowiem, że niepełnosprawni są w London. He takes every opportunity to compete with able-bodied polskich mediach marginalizowani i trudno mu nie przyznać racji shooters – during the latest Polish Cup he was close to the podium (przykładowo relacje z paraolimpiady w wielu zachodnich and came fourth. His idea for the disabled to be present in the stacjach TV są traktowane na równi z olimpiadą). Jest jeszcze coś, media is not a coincidence. He believes that the disabled are marginalised in the Polish media and it is hard to disagree with

15 him (for instance, in many western countries Paralympic television , reports are treated equally with those concerning the Olympic . Games). There is one more thing that makes Filip stand out. ‘He is - – a fantastic dad’ – says his wife Ania. ‘He is the one who takes the , main responsibility of looking after little Cyprian’. 4 . . , Учитель, папа, мастер - , ( , . ). - , . . “ ” – , A. , , . . . , . . , . “Magazyn sportu niepełnosprawnych” ( ), “Konkrety.pl” (.), (www.sport-on.info), , , , . – , – ,

16 Galeria 4.1 Nauczyciel, tata, mistrz

Filip Radzik

17 ROZDZIAŁ 5 Co może pomieścić „skrzynia”?

18 „Skrzynia”, bo tak nazywają Bartłomieja Skrzyńskiego przyjaciele, and chairman of “W-skersi” Foundation (w-skersi.org), which to bodaj najbardziej medialna osoba niepełnosprawna w stolicy organised an integrated sea cruise, and finally, the Municipal Dolnego Śląska. Czym sobie zasłużył na taką opinię? Bo pracuje i Representative of the Disabled at the Wrocław Mayor Office. tworzy za dwóch lub trzech – jako dziennikarz (sportowy i Thirty-two-year-old Batek is still looking for new areas for his społeczny), współtwórca kampanii na rzecz aktywizacji osób activity, against all adversities, the biggest of which is... niepełnosprawnych, m.in.: „W-skersi” (emisje w TVP1) i „Bez progressive muscular dystrophy. Therefore, Bartek, fighting with barier” (TVP Wrocław, bezbarier.tv),założyciel i prezes Fundacji the elapsing time, can be seen everywhere – at conferences, „W-skersi” (w-skersi.org) która zorganizowała dalekomorski rejs universities, offices, but also in the pubs of Barcelona, Prague, integracyjny, czy w końcu Miejski Rzecznik ds. Osób Dresden or London. ‘Skrzynia’ has also tried flying a glider and Niepełnosprawnych, przy Prezydencie Wrocławia. paraglider, bungee jumping, diving in the Red Sea in the summer, Trzydziestodwuletni dziś Bartek ciągle szuka nowych pól and hiking in the Giant Mountains in the winter. He loves działania, wbrew wszystkim przeciwieństwom i barierom, z travelling: this year it was Fuerteventura, Rome, and London. And których największą jest... postępujący zanik mięśni. Dlatego all of these taste best in the company of a green-eyed girl called walczącego z upływającym czasem Bartka można spotkać Małgosia. wszędzie – na konferencjach, uczelniach, urzędach, ale i w Bartka Что может поместить Скжиня? można spotkać wszędzie – na konferencjach, uczelniach, ale i w pubach np. Barcelony, Pragi, Drezna czy Londynu. „Skrzynia” ma “” ( ), też za sobą lot szybowcem, na paralotni, skok na bungee, letnie , nurkowanie w Morzu Czerwonym czy zimową wyprawę w Karkonosze. Uwielbia podróże: w tym roku na Fuerteventure, do . ? Rzymu i Londynu, które smakują najlepiej w zielonookim anturażu uroczej Małgosi. , , What can ‘Chest’ fit in? , “W-skersi” (“- ‘Skrzynia’ (‘Chest’), which is how Bartłomiej Skrzyński is called by ” – TVP) „Bez barier” (“ his friends, is probably the most popular disabled person in the ”; TVP Wrocław, bezbarier.tv), capital of Lower Silesia, Wrocław. How did he earn this opinion? ”W-skersi” (w-skersi.org), Well, he does the work of two, or three. He is a sports and social , journalist, the co-author of the campaign promoting active life of the disabled, the originator of TV programmes, such as: “W-skersi” . 32- (TVP1) and “Bez Barier” (TVP Wrocław, bezbarier.tv), the founder ,

19 , ... . , , : , , , : , , , . “” , , , . – , . , .

Galeria 5.1 Co może pomieścić „skrzynia”?

Bartek Skrzyński z ekipą TVP Wrocław.

20 ROZDZIAŁ 6 Miniaturki otwierające oczy

21 Tuż przed wakacjami AD 2009 na wrocławskim Ostrowie reconstructed details, can imagine, and – in their own way – ‘see’ Tumskim odsłonięto mosiężną miniaturę Archikatedry św. Jana the building admired by everyone. The miniatures are exactly one Chrzciciela. To już drugi – po Ratuszu – sztandarowy zabytek hundred times smaller than the originals next to which they are stolicy Dolnego Śląska, posiadający swego miniaturowego situated, and are accompanied by Braille plates informing about bliźniaka, którego poprzez dotyk mogą „oglądać” niewidomi i the origin and history of the miniaturised monuments. The small niedowidzący. Kolejne to replika Hali Stulecia i Opery copies not only serve the aforementioned purpose, but are also Dolnośląskiej. Miniaturki dostępne dla osób niewidomych to simply beautiful. Very often, tourists taking photos, or people pionierski pomysł w skali całego kraju, który powoli zaczynają posing for a picture against their background, are unaware of the naśladować kolejne miasta np. Kraków. Niewidomi dotykając prevailing purpose of their existence. They do not realise that they wszystkich pieczołowicie odtworzonych szczegółów mogą sobie owe this moment of happiness to the disabled. wyobrazić oraz na sobie znany sposób „zobaczyć” podziwianą Миниатюры, которые открывают глаза przez wszystkich budowlę. Miniaturki są dokładnie sto razy mniejsze od oryginałów, przy których stoją. Obok znajdują się też 2009 tabliczki informujące pismem brajla o powstaniu i historii zabytków. Repliki nie tylko pełnią wyżej wymienioną funkcję, są . . , , też po prostu piękne. Niejednokrotnie fotografujący je turyści lub , osoby robiące sobie na ich tle zdjęcia nie są świadomi nadrzędnego “” celu, dla którego powstały. Nie zdają sobie sprawy, że tą właśnie . . chwilę szczęścia zawdzięczają niepełnosprawnym. , Eye-opening miniatures , . , Right before the summer holidays of 2009, on Wrocław’s Ostrów , , Tumski (The Cathedral Island) a brass miniature of The Cathedral “” , . of St. John the Baptist was unveiled. This is the second, after the M Town Hall, historical landmark of the capital of Lower Silesia . having its miniature twin, which, when touched, can be ‘seen’ by . the blind and visually impaired. The third one is going to be the , copy of Hala Stulecia (The Centennial Hall). The miniatures . available for the blind are a pioneering enterprise on a whole-Poland scale, which other cities, like Cracow, gradually start . , to follow. Blind people, by touching all the intricately

22 .

Galeria 6.1 Miniaturki otwierające oczy

Mosiężna miniatura wrocławskiego Ratusza.

23 ROZDZIAŁ 7 Nową drogą... nad barierą

24 Od 2008 roku we wrocławskim środowisku akademickim działa “Twoje nowe możliwości” (“Your New Opportunities”) is the stowarzyszenie na rzecz równego dostępu do kształcenia „Twoje name of an academic association, which has been striving for equal nowe możliwości”. Jego działalność można scharakteryzować access to education since 2008. Its main goal is increasing the level następująco: dbają o to, aby w maksymalny sposób zniwelować of adaptation of Polish universities for the needs of disabled niedostosowanie polskich uczelni do studiowania przez osoby students. On the one hand, they help the students, on the other – niepełnosprawne. Z jednej strony pomagają studentom, z drugiej they cooperate with the university authorities by providing współpracują z władzami uczelni, dostarczając niezbędnych essential information about what should be done and how to do it informacji – co i jak zrobić, aby taki proces edukacyjny był w ogóle in order to enable students with disabilities to go through the stage możliwy. Opracowany przez nich model przewiduje pomoc osobie of higher education. They have worked up a model, which o różnym rodzaju i stopniu niesprawności od kandydata do involves helping people with various types and degrees of wdrożenia absolwenta na rynek pracy. Jest obecnie disabilities, from the applicant to the graduate acquiring a wykorzystywany w 30 proc. – ocenia Ariel Fecyk, założyciel a profession and finding employment. ‘This model is currently obecnie wiceprezes stowarzyszenia. – Reszta zależy od otwartości implemented in 30 percent’ – estimates Ariel Fecyk, the founder uczelni na ich propozycje oraz pieniędzy, przeznaczanych np. na and the current President of the association. The rest depends on adaptacje programów dla różnych rodzajów niesprawności. the readiness of universities to apply their proposals and the Modelowym przykładem ich pracy było przełożenie na język amount of money allocated, for instance, for the adaptation of the brajla podręczników, umożliwiających studiowanie na Politechnice programmes concerning different disability types. A representative Wrocławskiej studenta niewidomego. Chociaż narzędzia, aby to example of the association’s work was the Braille transcription of zrobić, były już wcześniej znane, to jednak nikt się tego dotychczas the handbooks necessary for a blind person to study at the nie podjął. Wymaga to bowiem tytanicznej pracy, podobnie jak Technical University. Although the tools to do it had been known wymagało przełożenie Konstytucji RP. – Czasem pewne rzeczy before, nobody had attempted it until that moment. It demands a należy rzucać innym pod nogi, aby pokazać, że można, że warto, titanic effort, such as the transcription of the Polish Constitution że trzeba – mówi Ariel Fecyk. Koszt dwuletniej umowy ze did. ‘Sometimes you need to show something to people closely so stowarzyszeniem TNM, która umożliwiła niewidomemu Markowi that they can see that it is necessary and that it is worth it’ – Ariel studiowanie na Politechnice (jest na III roku, a jego średnia wynosi Fecyk says. The cost of the two-year contract with the association, ponad 4,5), wyniósł ponad 180 tys. złotych. Wielu zarzuca, że to which enabled blind Marek to study at the Technical University, zbyt dużo, w dodatku na jednego studenta. Jednak czy dziś amounted for PLN 180.000 (ca. € 42.800). Some critical opinions ktokolwiek pamięta, ile kosztowała wycieczka Santa Marią say, that it is far too much for one student. However, does anybody Krzysztofa Kolumba? remember now how much Christopher Columbus’s trip on Santa Maria cost? A new way over the barrier

25 Новой дорогой... над барьером , . 2008 - , “ “C ” Ko? ”. : , . , , – , . . 30 – , . , . , . , , , , ( ). , , , , – . TNM, ( 3- , 4,5), 180 .

26 Galeria 7.1 Nową drogą... nad barierą

Politechnika Wrocławska

27 ROZDZIAŁ 8 Cisi pracownicy krzyża

28 Kiedy włoski prałat ks. Luigi Novarese powoływał w 1950 roku When in 1950 an Italian priest, Msgr Luigi Novarese, was founding stowarzyszenie „Cichych Pracowników Krzyża”, skupiające the Silent Workers of the Cross Assotiation, concentrating priests kapłanów oraz świeckie osoby konsekrowane chcące poświęcić and secular consecrated people willing to sacrifice their lives to swoje życie osobom doświadczonym cierpieniem, zapewne nawet suffering people, he surely did not even dream that it would bear nie marzył, że przyniesie tak obfity owoc. Dziś domy „Cichych such abundant fruit. Today, the spirituality and accommodation Pracowników Krzyża” działają nie tylko we Włoszech (9 houses of the Silent Workers of the Cross are run not only in Italy ośrodków), ale i we Francji, Portugalii, Izraelu, Kamerunie i (9 such houses), but also in France, Portugal, Israel, Cameroon, and Kolumbii. Od 1997 roku jeden z nich służy także w Polsce. Dom Colombia. Since 1997, one of them has been open also in Poland. Uzdrowienie Chorych im. Jana Pawła II w Głogowie jest jednym z Dom Uzdrowienie Chorych im. Jana Pawła II (John Paul II Health najlepszych ośrodków pomocy niepełnosprawnym w kraju, który of the Sick House) in Głogów is one of the best centres helping the odwiedza rocznie ponad 3 tys. pensjonariuszy. Założycielem i disabled in our country, and it is visited by three thousand people dyrektorem głogowskiego ośrodka jest ks. Janusz Malski. – Swoją annually. The founder and director of this House is Father Janusz misję realizujemy wg. zasady 3 x „r” – rehabilitacja, rekreacja i Malski. ‘The motto of our mission is 3xR: rehabilitation, recreation, rekolekcje – mówi. Jego Dom jest na dobrą sprawę nowoczesnym retreat.’ – he says. His House is practically a modern health resort sanatorium z pełnym zapleczem leczniczym i rekreacyjnym, w offering the full scope of medical services, but also numerous którym chętne osoby mogą się dodatkowo zmierzyć podczas recreation facilities. Additionally, those willing to explore the rekolekcji z zagadnieniem zbawczej wartości ich cierpienia oraz subject of the redemptive value of their suffering and of the active aktywnej roli w życiu społeczeństwa i Kościoła. W takich participation in the life of the society and the Church, can do so 2-tygodniowych turnusach może jednorazowo uczestniczyć 120 during the retreat. In such a two-week’s rehabilitation stay 120 osób o różnym stopniu i rodzaju niepełnosprawności. Obsługuje people with different types of disabilities can take part at a time. ich około 50-osobowa kadra opiekunów oparta głównie o ruch There are 50 caretakers, mostly volunteers from “Centrum wolontariuszy „Centrum Ochotników Cierpienia”. Wyjątkowe jest Ochotników Cierpienia” (The Volunteers of the Suffering Centre). w nim to, że są wśród nich również więźniowie miejscowego An extraordinary fact about it is that among the volunteers in the zakładu karnego.– Mamy wielu wózkowiczów, potrzebowaliśmy Centre there are also convicts from the local prison. ‘We have a lot więc silnych wolontariuszy – mówi z uśmiechem ks. Malski. Ideą of people in wheelchairs so we needed strong volunteers’ – smiles „Cichych Pracowników Krzyża” jest, aby chory pomagał choremu Fr. Malski. The idea behind the activity of the Silent Workers of the przy współudziale zdrowych. Głogowski dom w 90 proc. powstał Cross is that an ill person helps another ill person with the z datków włoskich niepełnosprawnych. Dziś Polacy zaczynają assistance of those healthy ones. The House in Głogów came into wspierać braci w Afryce. being thanks to the donation of Italian disabled people. Today, Poles are beginning to support their brothers in Africa. The Silent Workers of the Cross

29 Тихие работники креста . 1950 “ ”, . , , , . “ ” (9 ), , , , . C 1997 . “ . II” , 3 . . – “ : , ” – . , , , . 120 . 50 , “ ”. , . “ , ” – . “ ” , . 90

30 Galeria 8.1 Cisi pracownicy krzyża

Zasady 3 x „r” – rehabilitacja, rekreacja i rekolekcje.

31 ROZDZIAŁ 9 Wirując nad parkietem

32 Kiedy myślimy o tańcu, wyobrażamy sobie na ogół regard dancing as the best physical and psychological therapy. pełnosprawnych partnerów – pary tańczące nogami. Polish wheelchair ballroom dancers are in top positions in the Nieprzypadkowo mówi się jednak, że to „poezja stopy” albo world contests. Among them, you can find present World and „zawracanie głowy nogami”. No właśnie – nogami... A przecież European champions and the winners of the World Cup in various tańcząc – i to doskonale, można również na wózkach. O categories. In Poland, dancing is becoming more and more prawdziwym kunszcie tańca nie decyduje bowiem jedynie popular, and you can admire marvellous dancers in integrated sprawność fizyczna. Taniec jest w równym stopniu contests. Everyone can try themselves out on the dance floor, as zaangażowaniem ciała i duszy, pasją wewnętrzną i zewnętrzną, dancing connects people. która pozwala spełniać się na parkiecie również osobom Вращаясь над танцевальной площадкой niepełnosprawnym. W feerii barw, kolorów i emocji zanikają wszelkie bariery a pozostaje piękno jakim jest taniec. Przez , specjalistów jest on uważany za najbardziej wszechstronną – . rehabilitację, zarówno psychiczną, jak i fizyczną. Polacy w tańcu , “ ” towarzyskim na wózkach zajmują czołowe lokaty na arenach “ ”. – ... światowych.Są wśród nich obecni mistrzowie świata i Europy, – – zdobywcy Pucharu Świata w różnych kategoriach. W Polsce taniec . rozwija się coraz bardziej, organizowane są turnieje integracyjne, . na których możemy podziwiać wspaniałych tancerzy. Każdy może , , , spróbować swoich sił na parkiecie, bo taniec łączy ludzi. . , Whirling round on the dance floor , . When you think about dancing, you usually see able-bodied partners – couples dancing on their feet. It is no coincidence that . dancing is referred to as “foot poetry” or “spinning your head with your feet”. Exactly – with your feet... After all, one can also dance . , (perfectly!) in a wheelchair. For, it is not only physical ability that . makes the dance beautiful and skilful. Dance is equal involvement , of the body and soul, internal and external passion, which helps , also the disabled to fulfil themselves on the dance floor. In the feast . of colours and emotions all the barriers disappear and the only , thing that remains is the sheer beauty of dancing. The specialists .

33 Galeria 9.1 Wirując nad parkietem

Turniej tańca towarzyskiego.

34 ROZDZIAŁ 10 Niżej nie znaczy gorzej

35 Siatkówka to dziś bez wątpienia nasz zespołowy sport narodowy. move around the floor. Volleyball without using legs is equally Warto wiec może wiedzieć, że w siatkówkę grać można także bez fascinating as the volleyball we all know very well, and the pace of użycia nóg. Jest to o tyle intrygujące, że wówczas zatraca się the game is somewhere between the games performed by women’s całkowicie bariera wynikająca z niepełnosprawności. Siatkówka na and men’s teams. This also has an undeniable advantage – it is siedząco jest więc jedną z nielicznych dyscyplin sportowych, w cheap: it does not require a special wheelchair (as is the case with których można rywalizować, bez względu czy się jest disciplines such as tennis or basketball), which can cost as much as niepełnosprawnym czy nie. Jedyny warunek – nie odrywamy pup PLN 15.000 (ca. € 3.500). It is worth mentioning that the Polish od podłogi. Ci którzy spróbowali sił w tej odmianie siatkówki national women’s team, extremely successful in this sport, twierdzą nawet, że niepełnosprawni po amputacjach dolnych originates from the Lower Silesia and almost all its players come kończyn mają tu pewną przewagę, gdyż łatwiej im się from our region. przemieszczać po parkiecie. Siatkówka bez użycia nóg jest równie Ниже не значит хуже pasjonująca, jak ta, którą powszechnie znamy, a szybkość gry plasuje ją mniej więcej pomiędzy rozgrywkami lig żeńskiej i męskiej. Ma też niezaprzeczalną zaletę – jest tania. Nie wymaga . , bowiem specjalistycznego wózka, który w innych dyscyplinach, . , jak przykładowo w tenisie czy koszykówce, może kosztować , nawet 15 tys. złotych. Warto wspomnieć, że święcąca w tej . konkurencji liczne sukcesy polska kadra narodowa kobiet , powstała na Dolnym Śląsku i niemal w całości składa się z , - zawodniczek naszego regionu. . . , Lower is not worse , , Nowadays volleyball is – without a doubt – our national team , sport. Thus, it might be worth knowing that you can also play , volleyball without using your legs. It is very intriguing, the more . so that in such a situation the barrier resulting from disability gets , , blurred. ‘Sitting’ volleyball is one of very few sports disciplines where you can compete regardless of whether you are disabled or . , not. The only condition is: keep your bottom on the floor. Those – . who have tried it even tend to claim that the disabled after legs , , amputation hold some advantage here, as it is easier for them to , 15 .

36 , , , .

Galeria 10.1 Niżej nie znaczy gorzej

Mistrzostwa Polski w siatkówce na siedząco.

37 ROZDZIAŁ 11 Karkonosze? ależ proszę...

38 Karkonosze to ewenement w skali całego kraju. Nie dość, że są disabled can get to the feet of the Śnieżka Mountain, feel the piękne, to jeszcze dostępne. Dla osób na wózkach i niewidomych breeze, breathe rarefied air, and experience the atmosphere of także. Pomysł, aby umożliwić niepełnosprawnym zdobywanie a mountain shelter. The joy of the disabled who have experienced górskich szczytów, wydawał się szalony. Porwano się na niego za this can only be compared to the delight of a child looking at the kadencji w Karkonoskim Parku Narodowym dyrektora Andrzeja see for the very first time. You should see a little boy gazing at Raja, który przy współudziale Urzędu Marszałkowskiego Śnieżka from the peak of Kopa, you should pass a blind man with Województwa Dolnośląskiego rozpoczął to, wydawać by się a white cane walking along a mountain track and holding on to a mogło, szaleńcze dzieło. dziś można powiedzieć, że się udało. special handrail, you should take a peek at a tourist reading special Niepełnosprawni mogą podjechać pod Śnieżkę lub pod wodospad Braille plates and breathing in the scent of the mountains. You Szklarka, poczuć powiew wiatru, pooddychać rozrzedzonym should see this all to understand that what happened in our powietrzem, poczuć atmosferę górskiego schroniska. Radość Karkonosze was exceptional and magical, but above all – genuine. niepełnosprawnych, którzy tego zaznali, można porównać jedynie Карконоше? Пожалуйста... do dzieci, które pierwszy raz w życiu zobaczyły morze. Trzeba zerknąć na łzy małego chłopca patrzącego z Kopy na Śnieżkę, . trzeba minąć na górskim szlaku niewidomego z laską, , , poruszającego się przy specjalnej barierce, trzeba podpatrzeć , . , turystę czytającego brajlem specjalne tablice i wciągając nozdrzami zapach prawdziwych gór. Trzeba to zobaczyć, aby zrozumieć, że w . naszych Karkonoszach stała się rzecz szczególna i magiczna, ale ze wszech miar prawdziwa. , . The Giant Mountains? , . You are welcome! , , Karkonosze (or the Giant Mountains) are an incredible , phenomenon of Poland. Not only are they stunning, but also . , available for people in wheelchairs and for the blind. The idea of , , making it possible for the disabled to reach mountain peaks . seemed crazy at first. In spite of this, it was attempted when the , , director of the Karkonosze National Park – Andrzej Raj, started , this extraordinary feat in cooperation with the Lower Silesian , Marshall Office. Today, we can say that it was a great success. The

39 . , , - , .

Galeria 11.1 Karkonosze? ależ proszę...

Karkonosze otwarte dla niepełnosprawnych.

40 ROZDZIAŁ 12 Wbrew stereotypom

41 Na początku lat 90. zaproszono mnie do porannej audycji w Radiu leader when it comes to opening the floodgates for the disabled Wrocław, prowadzonej na żywo przez Leszka Kopcia. Przez blisko and breaking stereotypes concerning them. What he proves is that godzinę nie zorientowałem się, że Leszek jest niewidomy. Nawet not only can you live a normal life, but also successfully compete to, że dotknął mojej dłoni i poprosił, abym podpowiedział, która on the labour market and make your dreams come true. Leszek jest godzina, nie zmyliło mojej czujności. Bo Leszek Kopeć, mimo claims that who he is now, he owes to his parents, who did not swojej niepełnosprawności, jest jednym z najbardziej znanych, separate him from the rest of the world when he was a child. He lubianych i profesjonalnych dziennikarzy radiowych na Dolnym played on the playground with other kids, he took part in various Śląsku. Z równym powodzeniem robi jeszcze kilka innych rzeczy games and even rode his bike. This way he met a lot of friends, np. koncertuje grając na gitarze (wygrał m.in. festiwal Yapa w 1990 who are faithful to him up to this day. roku) czy uczy śpiewu we wrocławskiej szkole dla dzieci Вопреки стереотипам niewidomych i niedowidzących. Leszek jest więc sztandarową postacią łamiącą bariery a tym samym stereotypy dotyczące osób 90- niepełnosprawnych Udowadnia, że nie tylko można normalnie „ ”, żyć, z powodzeniem konkurować na rynku pracy, ale i realizować . , swoje pasje i marzenia. Leszek twierdzi, że w dużej mierze . zawdzięcza to swoim rodzicom, którzy mimo utraty wzroku nie . , odizolowali go w dzieciństwie od świata. Normalnie wychodził na , podwórko, brał udział w różnych zabawach, nawet jeździł na , rowerze. Poznał w ten sposób wielu przyjaciół, którzy są mu . wierni do dziś. , , ( Against stereotypes “” 1990 .), In the early 90s I was invited to the morning programme in Radio . Wrocław, hosted live by Leszek Kopeć. For nearly an hour I did not , realise that Leszek was blind. Even the fact that he touched my . arm and asked me the time did not arouse my suspicions. In spite , of his disability, Leszek Kopeć is one of the most popular and , professional journalists in Lower Silesia. He is equally successful in . , many other undertakings. He gives guitar concerts (for example, , he won the Yapa festival in 1990), and teaches singing in a school . , for blind and visually impaired children. Leszek is therefore the

42 . , .

Galeria 12.1 Wbrew stereotypom

Poranna audycja w Radiu Wrocław.

43 ROZDZIAŁ 13 Mikoszowski azyl

44 Chcąc przedstawić Centrum Rehabilitacji Dzieci z Porażeniem runs special primary, junior, and vocational schools, group mózgowym w Mikoszowie nasuwa mi się jedno słowo – bajka. I rehabilitation and educational programmes, letting the children jest tak mimo tego, że przecież dziecięce porażenie mózgowe jest with cerebral palsy exercise their right for education. There are also chyba ostatnim z rodzajów niepełnosprawności, który z bajką medical centres, ambulatories, a psychiatric hospital and a kojarzyć się może. Ona poznała Holendra, mieszkali na wsi, mieli department of early intervention for the youngest children. The dwoje dzieci niepełnosprawnych. Świat ich nie chciał, więc oni Centre cooperates with many European countries, organises sprowadzili świat do siebie. Dziś Centrum prowadzi specjalną internships for students of the University of Wrocław and Cracow, szkołę podstawową i gimnazjum, szkołę przysposobienia do as well as conferences and symposiums. Apart from Wrocław, this zawodu, grupy rewalidacyjno-wychowawcze, pozwalające is the only institution in Lower Silesia which administers dzieciom z mózgowym porażeniem dziecięcym na wykonywanie botulinum toxin in treating spasticity in cerebral palsy. But the obowiązku szkolnego, placówki medyczne, przychodnie i szpital most important is that it challenges the stereotype that little towns psychiatryczny oraz wczesną interwencję dla dzieci od zerowego or villages reject diversity. Here, children (even with severe roku życia. Współpracuje z wieloma krajami Europy, odbywają się dysfunctions) and their parents are entirely accepted by the local tu praktyki studenckie dla studentów UW, AWF, UJ, organizuje się community, and feel at home even outside the Centre. specjalne konferencje i sympozja naukowe. Jest jedynym obok Микошовске убежище Wrocławia ośrodkiem, który na Dolnym Śląsku stosuje toksynę botulinową w leczeniu spastyczności w mózgowym porażeniu dziecięcym. Nade wszystko łamie jednak stereotypy, że małe , miejscowości odrzucają inność. Tu dzieci i ich rodzice, nawet z – . , , bardzo dużymi dysfunkcjami, są akceptowane przez lokalną społeczność i także poza ośrodkiem czują się jak u siebie w domu. , . , The haven of Mikoszowo , 2 . When you are to present Centrum Rehabilitacji Dzieci z , . Porażeniem Mózgowym (The Rehabilitation Centre for Children , with Cerebral Palsy) in Mikoszowo, there is one word that comes , - to your mind: a fairy tale. And it is really so, despite the fact that , cerebral palsy is the last of all kinds of disability that you could associate with a fairy tale. A girl met a Dutchman, they lived in the , , , countryside and had two disabled children. The world did not , want them, so they brought the world home. Today, the Centre .

45 . , , . . , . , . , , . .

Galeria 13.1 Mikoszowski azyl

Zajęcia terapeutyczne

46 ROZDZIAŁ 14 Rodzina przede wszystkim

47 Jest sporo różnych ośrodków leczenia i kształcenia osób In case disability appears in a family, parents cannot be left alone niepełnosprawnych. Każdy ma swoją specyfikę, atmosferę i with this fact. They must know that in spite of this they can live a klimat. Milickie Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci i Osób normal life and cope with it very well. Additionally, it must not Niepełnosprawnych postawiło na rodzinę. Oprócz specjalistycznej disturb the right relations in the family, for instance, brothers or terapii oraz programów uczenia i szkolenia milicki ośrodek dba o sisters of the disabled child cannot be either neglected or scalanie, ochronę i rozwój rodziny. W przypadku pojawienia się pampered. What is more, it is necessary to give the parents a niepełnosprawności rodzice nie mogą zostać z tym problemem moment of rest from everyday efforts associated with the special sami, muszą wiedzieć, że mimo tego można normalnie żyć i care they provide for their child. That is why there are many świetnie sobie z tym radzić. Po drugie, aby nie zachwiało to weekend events, such as horse riding, canoeing, or graffiti właściwych proporcji w rodzinie, aby np. rodzeństwo osoby painting. The activities are chosen by the parents and performed niepełnosprawnej nie było przez to zaniedbywane lub hołubione. with their consent, but without their participation. In Milicz, the Po trzecie trzeba dać możliwość odsapnięcia rodzicom od disabled have the opportunity to go through all crucial stages of codziennego wysiłku związanego ze szczególną opieką. life, starting from the cradle to the adult, independent life. Step by Organizowane są więc weekendowe zajęcia dla dzieci step, through the so-called early intervention, kindergarten, school, niepełnosprawnych, wybierane przez rodziców i realizowane za occupational workshops, and independent life training they can ich zgodą, ale bez ich udziału. Są to np. jady konne, spływy acquire a profession and find a job. kajakowe, sprzątanie lasu czy malowanie graffiti. W Miliczu Прежде всего семья niepełnosprawni mają możliwość przejścia przez wszystkie ważne etapy życia od kołyski do dorosłego, samodzielnego życia. Kolejno więc przez tzw. wczesną interwencję, przedszkole, obowiązek . szkolny, warsztaty zajęciowe, trening samodzielnego zamieszkania . aż do nabycia konkretnego zawodu i wdrożenia do rynku pracy. . , Family first , There are numerous ways of treating and educating disabled . people. Each has its own specificity and unique atmosphere. , Milickie Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci i Osób , - Niepełnosprawnych (The Milicz Assotiation of Friends of Disabled . -, Children and Adults) focuses on the family. Apart from specialist therapy and educational programmes, the Milicz centre really , cares for consolidation, protection and development of the family.

48 . -, , . -. ( , , ) , . , . : , , , .

Galeria 14.1 Rodzina przede wszystkim

Weekendowe zajęcia dla dzieci niepełnosprawnych w Miliczu.

49 ROZDZIAŁ 15 Sprzężenie zwrotne

50 Co można zrobić, aby wypromować miejscowość o doskonałych a wheelchair can gain skills and confidence in dealing with various walorach turystycznych, ale wciśniętą pomiędzy dwie tak uznane architectonical obstacles, and it was built thanks to the idea of the marki jak Duszniki Zdrój i Polanica Zdrój. Okazuje się, że można – town Mayor, Marek Szpanier, and the financial support of the trzeba postawić na niepełnosprawnych i wybudować w tej Lower Silesian Marshall Office. You can use the course miejscowości tor przeszkód dla osób poruszających się na individually, under the supervision of the instructors, or take part wózkach. Szczytna, bo o niej mowa, to od niedawna ważny punkt in a special group training. What you will also find there, is a hotel, na mapie naszego kraju dla każdego „wózkersa”. Dzięki a pitch and a sports hall, which additionally create an opportunity pomysłowi burmistrza Marka Szpaniera i finansowego wsparcia to practice many other sports, such as archery or table tennis. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego powstał Szczytna is an outstanding example of mutual benefits obtained w tej miejscowości jedyny, jak dotąd, w Polsce tor, na którym from the cooperation of the disabled with the local authorities. On każdy wózkowicz może nabierać pewności i umiejętności w the one hand, the disabled people gain skills necessary in everyday pokonywaniu wózkiem najróżniejszych przeszkód life, on the other – the town gets the possibility to develop by architektonicznych. Indywidualnie lub pod okiem instruktorów i creating a lot of workplaces. trenerów, korzystając z propozycji udziału w specjalnych Обратная связь turnusach szkoleniowych. Na miejscu jest hotel, tartanowe boisko i sala gimnastyczna, co umożliwia dodatkowo wózkowiczom uprawianie wielu sportów np. łucznictwa czy tenisa stołowego. , Szczytna to znakomity przykład wzajemnych korzyści płynących - ze współdziałania osób niepełnosprawnych z lokalnym -? , samorządem – z jednej strony wózkowicze nabywają umiejętności niezbędnych w codziennym życiu, z drugiej umożliwia to rozwój , miejscowości, tworząc wiele nowych miejsc pracy. . , , - Feedback . What can be done to promote a town with excellent tourist values, but squeezed between such well-known resorts like Duszniki , Zdrój and Polanica Zdrój? It turns out that it is possible – you , - should bet on the disabled and build an obstacle course for people in wheelchairs. Since not long ago, Szczytna, as the town is called, has been on the map of Poland an important spot for the disabled. . It is the only obstacle course in Poland, where each person in ,

51 . , , - , . , : - , , .

Galeria 15.1 Sprzężenie zwrotne

Tor do nauki pokonywania przeszkód na wózku inwalidzkim.

52 ROZDZIAŁ 16 Przez korty na salony

53 Żeby pojąć, czym jest tenis na wózkach, trzeba rozegrać z players with all four limbs dysfunctions. Wheelchair tennis is a niepełnosprawnym mecz. Kiedy już porządnie przeczołga cię po difficult, but also elitist discipline. The only thing that differs it korcie zrozumiesz, że twoje wcześniejsze wyobrażenia o from the regular tennis is that the ball can bounce behind the net inwalidach zasługują jedynie na wstyd. Niepełnosprawni grający up to two times. But tennis, unlike many other disciplines, can pay w tenisa muszą tak samo jak ty zaserwować, odbić, skrócić, back for your talent and effort. Thanks to tennis, a lot of disabled zasmeczować. Jednak to tylko oni przemieszczają się po korcie na sportsmen have gained a status that they could only dream of in wózku i to trzymając w ręku rakietę. Aż trudno uwierzyć, ale są the able-bodied world. First – trainings, then – test matches, next – wśród nich tacy, którzy grają, mając dysfunkcje czterech kończyn. home and international tournaments. And if you can play tennis in Tenis na wózkach to dyscyplina trudna i elitarna. Różni ją od a country like, say, Switzerland, why can’t you study in a city like znanej powszechnie gry praktycznie tylko to, że piłka może się Wrocław? If you are admired and adored by handsome men or odbić za siatką do dwóch razy. Ale jak rzadko która dyscyplina beautiful women, why can’t you get married and have a child? If potrafi odpłacić za talent i wysiłek. Dzięki tenisowi wielu you have won some money on the court, why wouldn’t you buy a sportowców niepełnosprawnych uzyskało status, o którym w house? There are plenty of such true stories among tennis players. życiu pełnosprawnych mogli tylko pomarzyć. Najpierw treningi, Через теннисный корт к лучшему статусу potem sparingi, następnie turnieje krajowe i zagraniczne. A skoro mogę grać w tenisa i to np. w takiej Szwajcarii, to dlaczego nie , mógłbym studiować ot chociażby we Wrocławiu; skoro jestem . podziwiana i adorowana przez tylu przystojnych mężczyzn, to , , dlaczego nie wyjść za mąż a następnie urodzić dziecko. Skoro wygrałem nieco grosza na korcie, to czemu nie kupić domu. Takich . , prawdziwych historii wśród tenisistów jest naprawdę wiele. , , . , From rackets to riches . , , In order to understand what wheelchair tennis is, you simply must . play a game with a disabled person. When he or she makes you . sweat blood on the court, you will realise that what you had thought of the disabled before, deserves nothing but shame. The , disabled playing tennis have to do the same things as you: serve, . hit, hit a drop shot, or smash. However, only they have to move . around the court in wheelchairs, at the same time holding a racket , in one hand! It is hard to believe, but among them there are also .

54 , , . , , , ? , ? , ? .

Galeria 16.1 Przez korty na salony

Jacek Wierdak

55 ROZDZIAŁ 17 Jak budować, to uniwersalnie

56 Powstały w 1974 roku Zespół Uzdrowisk Kłodzkich to dziś 14 historical health resorts of Lower Silesia: Polanica, Duszniki and obiektów usytuowanych w trzech historycznych kurortach Kudowa. It is worth mentioning for two reasons. First of all, the Dolnego Śląska: Polanicy, Dusznikach i Kudowie. Warto o nim company, bought by The Investment Fund Management Company wspomnieć z dwóch powodów. Po pierwsze spółka ta, kupiona w KGHM TFI SA in 2010, is nowadays one of the best service 2010 roku przez KGHM Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych providers in Poland and Europe in the scope of resort treatment, S.A., jest dziś jednym z najlepszych usługodawców w Polsce i wellness and spa. Its offer is addressed to elderly people, mostly Europie w zakresie medycyny uzdrowiskowej, turystyki disabled, and fully adapted for them. Secondly, it is one of Lower zdrowotnej, wellness i SPA. Jej oferta jest całkowicie Silesian leaders when it comes to the employment support przystosowana i skierowana do osób w podeszłym wieku, w programme for the disabled, who constitute a half of 700 większości niepełnosprawnych. Po drugie jest jednym z employees. Zespół Uzdrowisk Kłodzkich is developing in such a dolnośląskich liderów, jeżeli chodzi o aktywizację zawodową osób dynamic way also thanks to the European Union funds (the niepełnosprawnych, którzy stanowią połowę około 700-osobowej donation amount in the years 2010-2011 is nearly PLN 30 million, załogi. Zespół Uzdrowisk dynamicznie rozwija się m.in. także which is over 7 million euro). The first effects of this can already be dzięki wsparciu funduszy unijnych (wartość dofinansowania w admired – what has been changed is the image of the company’s latach 2010-2011 sięga blisko 30 mln zł). Można już podziwiać tego landmark, ‘Wielka Pieniawa’, whose historical façade has become pierwsze efekty – swoje oblicze zmienił sztandarowy obiekt spółki an inherent element of the recently transformed Park Zdrojowy in „Wielka Pieniawa”, którego nawiązująca do historii elewacja Polanica. The Park, on the initiative of the Municipal Office, while znakomicie wpisała się w krajobraz odmienionego w ostatnim being rebuilt was also fully adapted for the needs of the disabled. czasie Parku Zdrojowego w Polanicy. Ten ostatni został przez It has become a model example of a conception of so-called miejscowy magistrat przy okazji przebudowy całkowicie ‘universal design’ developed in Norway. It is a strategic approach przystosowany dla niepełnosprawnych. Już dziś stał się to planning and designing products and environments – anything modelowym przykładem opracowanej w Norwegii koncepcji tzw. new is designed to serve all the citizens with no exceptions, projektowania uniwersalnego. Jest to strategiczne podejście do ensuring them complete equality in making use of it. planowania i projektowania produktów i otoczenia – wszystko co Если строить, то универсально nowe jest projektowane tak, aby służyło wszystkim obywatelom bez wyjątku, zapewniając im pełną równość i pełną możliwość 1974 “ ” uczestnictwa. 14 , 3 : -, - - Universal buildings . . - Zespół Uzdrowisk Kłodzkich (The Kłodzko Spa Towns Complex), , , 2010 originated in 1974 and now consists of 14 buildings located in three (KGHM S.A.),

57 , , . , . -, Galeria 17.1 Jak budować, to uniwersalnie , , 700 . ( 2010-2011 30 ). – “ ”, . . . – , Zespół Uzdrowisk Kłodzkich, Szpital Uzdrowiskowy „Wielka Pieniawa” w , Polanicy-Zdroju. .

58 ROZDZIAŁ 18 W kopanego na całego

59 Jeżeli polscy piłkarze grali by i trenowali z takim zapałem jak described as cheerful, yet a bit chaotic. Here, the technique and uczestnicy turniejów piłki nożnej dla osób z niepełnosprawnością tactics is replaced by fun and energy. There is no calculation, intelektualną „Turgol” to nie musielibyśmy drżeć, czy na Euro nobody weighs with whom it is more beneficial to win or draw, 2012 nasza reprezentacja wyjdzie z grupy. Jeżeli codziennie czytasz nobody plays on time. Here, everybody fights from the first to the o dopingu lub korupcji w sporcie i zapomniałeś już, na czym last minute, nobody trips you, everybody plays till they drop, and polega prawdziwy i czysty sport – wybierz się na turniej the referee does not “make mistakes”. Soccer tournaments with the „Turgola”. Piłkę nożną w wydaniu osób niepełnosprawnych participation of the mentally disabled, organised with the support intelektualnie można scharakteryzować jako wesoło-chaotyczną. of the Lower Silesian Marshall Office, are also a real test for the rest Tu technikę i taktykę zastępuje zabawa i energia. Tu nie ma of the society. It appears that able-bodied people are those, who kalkulacji, wyrachowania, tu nikt nie rozważa z kim się opłaca have the biggest problem with disability. You can also test yourself wygrać lub zremisować, tu nikt nie gra na czas. Tu wszyscy walczą on such an occasion: What is your reaction to the disabled? Do od pierwszej do ostatniej minuty, tu nikt nie odstawia nogi, tu gra they make you feel uncomfortable? Or maybe you are afraid of się dosłownie do upadłego, tu sędzia „nie popełnia” błędów. them? It is about time you answered these questions! Turnieje piłki nożnej z udziałem chorych umysłowo organizowane Играть в “копаный мяч” вовсю przy wsparciu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego to także prawdziwy sprawdzian dla pozostałej części społeczeństwa. Okazuje się bowiem, że to ludzie pełnosprawni mają największy problem z niepełnosprawnością. Ty “”, też się możesz przy okazji takich turniejów sprawdzić. Jak -2012 reagujesz na niepełnosprawnych? Czy budzą twój niesmak? A . może się ich boisz? Czas odpowiedzieć sobie na te pytania! – “”. Time for kick off If the Polish soccer team played and trained with such zeal as the -. members of “Turgol” do, we would not have to worry whether or . , , not our national team will get out of the group stage during the , Euro 2012. “Turgol”, to clarify the matters, is the name of soccer , . : tournaments for people with mental disability. If you read every c , day about doping or corruption in sport, and you have already , “”. forgotten what real and pure sport is about – go to the “Turgol” , tournament. The soccer played by the mentally disabled can be

60 , . , . . ? ? ? !

Galeria 18.1 W kopanego na całego

Rozgrywki w ramach turnieju „Turgol”.

61 ROZDZIAŁ 19 Wyjść z cienia

62 Spacer po zabytkowym centrum, wycieczka z miasto, pielgrzymka disabled people, especially children who struggle with financial, do znanego sanktuarium. Dla wielu z nas to normalka, niegodny mental and architectonical barriers, these are very often the trips of uwagi banał. Ale dla wielu niepełnosprawnych, zwłaszcza dzieci, their lives. Since 2008, on the initiative of the Lower Silesian które wraz ze swoimi bliskimi borykają się na co dzień z Marshall Office, excursions around the region have been organised finansowymi, mentalnościowymi i architektonicznymi barierami, for the disabled. Those coming from Wrocław go to the Giant są to niejednokrotnie wyprawy życia. Od 2008 roku z inicjatywy Mountains, those from the area of Wałbrzych, Jelenia Góra or Urzędu Marszałkowskiego organizowane są na Dolnym Śląsku Legnica come to see Wrocław. Such trips made by several dozens wycieczki turystyczne dla niepełnosprawnych. Wrocławianie jadą of people with various disabilities and their caretakers have a np. w Karkonosze, mieszkańcy z okolic Wałbrzycha, Jeleniej Góry double purpose. First of all, this is a great opportunity for them to czy Legnicy przyjeżdżają zobaczyć Wrocław. Takie wspólne see places normally unavailable for them. Secondly, the presence of wycieczki kilkudziesięciu niepełnosprawnych z opiekunami mają such numerous groups of disabled people in one place changes the podwójny cel. Z jednej strony to wielka szansa dla samych attitude of those running and working in the tourist industry. Since niepełnosprawnych na zobaczenie miejsc dla nich na co dzień last year, a new offer for the disabled has been made available. It is niedostępnych; z drugiej pojawienie się tak dużych grup The Archdiocesan Pilgrimage of the Disabled to the post-Cistercian niepełnosprawnych w jednym miejscu zmienia mentalność ludzi abbey in Henryków. This year, over one thousand pilgrims took pracujących w branży turystycznej i ją organizujących. Kolejną part in it and thanks to the organisers’ help, they could have a nową ofertą dla niepełnosprawnych jest od 2010 roku meal and participate in the local fest free of charge. They owe this Archidiecezjalna Pielgrzymka Osób Niepełnosprawnych do to the Lower Silesian Integrated Forum and the Catholic pocysterskiego opactwa w Henrykowie. W tegorocznej Association of the Wrocław Archdiocesan Youth, who were uczestniczyło ponad tysiąc pielgrzymów, którzy dzięki pomocy supported also by the AW Ministry of the Disabled, Caritas of the organizatorów mogli nieodpłatnie wziąć w niej udział, otrzymać Wrocław Archdiocese, and the Catholic Action. posiłek i uczestniczyć w okolicznym festynie. Zawdzięczają to Выйти из тени Dolnośląskiemu Forum Integracyjnemu i Katolickiemu Stowarzyszeniu Młodzieży Archidiecezji Wrocławskiej, których , wsparły także Duszpasterstwo Osób Niepełnosprawnych AW, , . Caritas Archidiecezji Wrocławskiej oraz Akcja Katolicka. - , . , Coming out of the shadow , A walk around the historical centre, a day trip to the countryside, , or a pilgrimage to a well-known sanctuary. For most of us, this is , . C 2008 something normal, an insignificant platitude. But for many , ,

63 Galeria 19.1 Wyjść z cienia . , , - . . , , , . . , , , . , Zwiedzanie zakątków Wrocławia. , .

64 ROZDZIAŁ 20 Apetyt na wielki show

65 Będąc przez wiele lat dziennikarzem zauważyłem dwie grupy, Having been a journalist for many years, I noticed two groups of które nie opuszczały żadnych imprez sportowych i to bez względu people who never missed any sporting event, regardless of its na ich charakter, rangę czy pogodę. Jedną z nich byli żurnaliści, co kind, importance or the weather. One of these groups were biorąc pod uwagę ich profesję raczej nie dziwiło, natomiast druga journalists, which was quite obvious taking into account their grupa zawsze mnie zastanawiała, budząc jednocześnie profession. The presence of the second group, on the other hand, nieskrywany podziw – byli to niepełnosprawni kibice na wózkach. was always a surprise for me and, at the same time, filled me with Z racji swoich częstych wizyt stawali się nieodłącznym elementem undisguised admiration – they were disabled supporters in tych imprez, także dlatego, że byli charakterystyczni i łatwi do wheelchairs. Due to their frequent visits, they have become an „wyłowienia” z tłumu. Z czasem zaczęli łączyć się w grupy, inseparable part of these events, also because they were tworząc swego rodzaju fan klub na wózkach. Nie bez znaczenia characteristic and stood out from the crowd. With time, they był tu zapewne fakt, że wrocławska firma, która zabezpieczała started grouping and formed somewhat of a fan club in większość sportowych imprez w mieście, zatrudniała masę osób wheelchairs. The fact that a Wrocław company which provided niepełnosprawnych. W latach 90. mieliśmy we Wrocławiu security services for most of the sporting events in the city was przynajmniej kilka drużyn, które z sukcesami rywalizowały o employing a lot of disabled staff, probably also had something to prymat w kraju, mieliśmy też kilka imprez, których zazdrościła do with it. In the 90s, Wrocław had at least several teams which nam cała Polska. Mistrzowie w piłce ręcznej, nożnej i koszykówce successfully competed for primacy in the country. We also had (zarówno męskiej, jak i żeńskiej), pachnący eterem speedway, a couple of sporting events which the whole Poland envied us. długonoga siatkówka, w końcu koszykarska Euroliga i żużlowe Handball and soccer championships (both male and female), Grand Prix – no było co oglądać i w czym wybierać. Fanklub speedway Grand Prix smelling of ether, long-legged volleyball, „wózkowiczów” rósł w siłę, przebijał się coraz bliżej aren i miał and finally the Euroleague Basketball – there was a lot to watch coraz ciekawsze i śmielsze pomysły. Potem nastąpił kryzys and to choose from. The wheelchair fan club was growing, getting wrocławskiego sportu, podczas którego kibice mogli się closer to the arenas, and had more and more interesting and daring emocjonować co najwyżej przed telewizorem. Ale idzie nowe, ideas. After this period, a crisis struck the Wrocław sport and the ekscytujące i nowoczesne – wystarczy wspomnieć ocierających się supporters could get excited mostly in front of their TVs. o Europę piłkarzy, reaktywację koszykarskiego Śląska czy nowy Аппетит на большое шоу stadion wybudowany na Euro 2012. Zwłaszcza ten ostatni rozbudza apetyty – stworzono go z myślą nie tylko o , „wózkowiczach”, ale także innych niepełnosprawnych np. , niewidomych. , . , , , An appetite for a big show - .

66 – . , . , - Galeria 20.1 Apetyt na wielki show . , , , . 90 , , , . , ( , ), , – . - - , . , , , . – – Fan klub na wózkach. , , “” , -2012. – -, , .

67 ROZDZIAŁ 21 Profesjonalizm zobowiązuje

68 Koszykówka na wózkach to jedna z dyscyplin, która ma professionalism of NBA players. Watching the wheelchair players najdłuższą tradycję wśród niepełnosprawnych. Nie może więc during the game changes the picture of a disabled person dziwić, że należy dziś do czołówki najlepiej zorganizowanych i completely. On the one hand – pugnacity, fight, skill and accuracy, rozwiniętych dyscyplin sportu a poziom prezentowany przez on the other – collisions, falls and the incredible ability to najlepsze drużyny wydaje się plasować zawodników gdzieś overcome these immediately. Taking this all into account, there is pomiędzy wirtuozerią artystów cyrkowych a profesjonalizmem no place for compassion or pity while watching wheelchair graczy NBA. Obejrzenie w akcji grających w kosza wózkarzy basketball. These feelings are completely replaced by awe, zmienia zdecydowanie obraz osoby niepełnosprawnej. Z jednej admiration and respect. The high level of this discipline imposes strony zadziorność, walka, sprawność i celność, z drugiej the necessity of possessing high-quality equipment and having zderzenia, przewrotki, upadki oraz nieprawdopodobna around many people, like trainers, therapists, mechanics and umiejętność pozbierania się z nich. Wszystko to powoduje, że servicemen. This, consequently, requires sponsors as generous as obserwując koszykówkę na wózkach nie może być mowy o in professional sport. Further development of this discipline współczuciu czy litości. Uczucia te wypierają zachwyt, podziw i depends on us, potential spectators, without whom sponsors will szacunek. Wysoki poziom tej dyscypliny wymusza jednak not be willing to help these remarkable sportsmen, for example at konieczność posiadania doskonałego sprzętu oraz wielu osób the International Tournaments for the Lower Silesian Marshall Cup towarzyszących, od trenerów, poprzez terapeutów, po organised annually in Wrocław. mechaników i serwismenów włącznie. To z kolei wymusza Профессионализм обязывает konieczność pozyskiwania sponsorów, równie hojnych jak w profesjonalnym sporcie wyczynowym. Dalszy rozwój tej dyscypliny zależy wiec także od nas, potencjalnych widzów, bez . których sponsorzy nie będą skłonni pomagać tym wspaniałym , sportowcom. Ot choćby na Międzynarodowych Turniejach o Puchar Marszałka Województwa Dolnośląskiego, organizowanych , , corocznie we Wrocławiu. , , - Professionalism obliges . Wheelchair basketball is one of the disciplines with the longest - tradition among the disabled. It is no wonder then, that today it is one of the best organised and best developed sports disciplines, . , , and the level presented by top teams seems to place the players , somewhere between the virtuosity of circus artists and the , ,

69 . , , . , . , , , c . , , , , . , , . .

Galeria 21.1 Profesjonalizm zobowiązuje

Turniejach w koszykówce na wózkach o Puchar Marszałka Województwa Dolnośląskiego.

70 ROZDZIAŁ 22 Aby chcieć, mogło znaczyć móc

71 O roli pracy w życiu człowieka można powiedzieć wiele. Każdy There is a lot to be said about the role of work in our lives. chciałby być czynny zawodowo, móc zarabiać na siebie, nie być Everybody would like to have a job, earn their own living and not zdanym na łaskę innych. Nie potrzeba wybitnych badań, aby to be at the mercy of others. There is no need to do any zauważyć, że osoby pracujące, nawet bardzo ciężko, lepiej znoszą sophisticated research to know that working people, even those psychicznie egzystencje niż bezrobotni czy osoby do pracy whose work is very hard, deal a lot better with their existence in niezdolne. W tym kontekście praca osób niepełnosprawnych jawi the psychological sense than those unemployed or incapable of się jako szczególnie ważny element ich koegzystencji w work. In this context, work appears to be a vital element of społeczeństwie oraz psychiczne akceptacji najczęściej disabled people’s co-existence in the society and of the niezawinionej przez siebie niedoskonałości. Likwidacja barier psychological acceptance of their own imperfection. Elimination of architektonicznych, dostosowanie instytucji, urządzeń czy architectonical barriers, adaptation of institutions, devices and pojazdów dla potrzeb niepełnosprawnych, zmiana mentalności w vehicles for the needs of the disabled, and the changing attitude ich postrzeganiu to milowe kroki w dobrym kierunku. Ale czas na towards these people are milestones in the right direction. But it is kolejny, może nawet najważniejszy element integracji – time for the next, maybe the most important element of the zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Dużą szansę zaistnienia integration – employment of people with disabilities. What gives niepełnosprawnych na rynku pracy dają twz. Zakłady Aktywności the disabled a big chance to appear on the labour market are so Zawodowej. Modelowym ich przykładem jest dolnośląski ZAZ w called Zakłady Aktywności Zawodowej (Vocational Development Świerzawie, który działa dwutorowo – z jednej strony produkuje Centres). A model example is the Lower Silesian ZAZ in zaczepy do bombek oraz świadczy usługi poligraficzne, z drugiej Świerzawa, whose activity has a dual nature: firstly, they produce organizuje specjalistyczne szkolenia dla niepełnosprawnych i osób hangers and caps for Christmas glass balls and provide printing chcących ich zatrudnić. Jest też jeszcze coś, co wyróżnia ten services. Secondly, they organise professional trainings on using ośrodek – niepełnosprawni produkują zestawy terapeutyczne, modern techniques of operating printing machines and devices które mają przygotować do przyszłej pracy innych addressed to the disabled and those willing to employ them. There niepełnosprawnych. „Stwórz swoją choinkę”, bo tak nazywają się is one more thing that distinguishes this Centre: the disabled te zestawy, to kilka bombek różnej wielkości oraz pędzelki, produce therapeutic sets, which are to prepare other disabled kolorowy brokat, klej i szablony. Dzięki nim niepełnosprawni w people for future work. The sets, called ‘Create your own całym kraju mogą tworzyć tworzyć „choinki swoich marzeń”, Christmass tree’, consist of several glass ball ornaments of different ucząc się i doskonaląc przy okazji swoje zdolności manualne oraz sizes, brushes, colourful brocade, glue, and some templates. zmysł artystyczny. Thanks to them, the disabled in the whole country can create ‘Christmas trees of their dreams’ and on this occasion they can So that there could be a way where there is a will learn, improve their manual skills and develop their artistic sense.

72 Чтобы “хотеть” могло значить “мочь” . “ ”, . , , , , , , . . , , , , “ ”, , , . , . , Galeria 22.1 Aby chcieć, mogło znaczyć móc . , , , . , , , – . . , , , – , . C -, Dolnośląski ZAZ w Świerzawie. – ,

73 ROZDZIAŁ 23 Dzięki ciężarom... lżej

74 Jeżeli chcielibyśmy w Polsce kiedykolwiek i cokolwiek napisać o They listen, lift and fight, crossing further superhuman barriers. ciężarach dźwiganych przez osoby niepełnosprawne, zawsze Disabled weightlifting is a discipline carrying great emotions. trzeba wspomnieć o wybitnym wrocławianinie Ryszardzie Metal rings, very often lifted by seriously disabled people, amaze Tomaszewskim. Wielokrotny mistrz olimpijski, świata i Europy. the spectators. What strikes you even more is the immense joy the Pobił 20 rekordów globu, przez pięć lat w aż trzech kategoriach nie competitors experience. It is a conclusive evidence that one can be znalazł pogromcy na świecie. Nie może więc dziwić, że ciężary fulfilled in weightlifting, especially when they are disabled. This is niepełnosprawnych w stolicy Dolnego Śląska „kręcą się” wokół the arena where not only can they equal with those who do not niego. Trenuje, uczy, pokazuje. Jak żyć, jak wierzyć, jak zwyciężać. consider themselves as such, but also hammer them well. Niekoniecznie rywala, ale własne słabości przede wszystkim. A Благодаря тяжестям... легче oni – młodzi adepci tej dyscypliny – czerpią z niego całymi garściami. Słuchają, dźwigają i walczą, pokonując kolejne - - nadludzkie bariery. Ciężary niepełnosprawnych to dyscyplina o , niespotykanej ekspresji. Metalowe kręgi, podnoszone często przez , osoby o bardzo dużym stopniu niepełnosprawności, przyprawiają . , o zawrót głowy. Uderza przy tym ogromna pogoda ducha, 20 ; 5 towarzysząca startującym. To żywy dowód na to, że w ciężarach 3 . można się spełnić, a w tych „niepełnosprawnych” szczególnie. To , () arena, na której niepełnosprawni nie tylko potrafią dorównać tym, . którzy się za takich nie uważają, ale i ostro im „dołożyć”. , , , . Weights make it weigh less , Every time you would like to write anything about Polish disabled . – weightlifters, it is simply a must to mention Ryszard Tomaszewski, – . , an outstanding sportsman from Wrocław. He is a many time , champion of the world, Europe, and the Olympic Games who . broke 20 world records. For five years no one was able to beat him . in three categories. It is no wonder then, that weightlifting of the disabled in Wrocław revolves around him. He trains, teaches, . shows others how to live, believe and overcome. But it is not only , about overcoming the opponent, but – most of all – overcoming , . , your weaknesses. The young trainees draw extensively on him. ,

75 . , , , .

Galeria 23.1 Dzięki ciężarom... lżej

Ryszard Tomaszewski

76 ROZDZIAŁ 24 Biznes z sercem

77 Powszechnie mało znany jest fakt, że największe w Europie not have to be only bleak and useless equipment, but it can be zakłady produkujące wózki inwalidzkie i sprzęt rehabilitacyjny practical, colourful, made with precision and style, it can have a mieszczą się w podwrocławskiej Trzebnicy. To właśnie tu 17 lat wide range of possibilities and additional functions. The Trzebnica temu małżeństwo Joanna i Sławomir Golcowie otworzyli polską factory and its owners are not only about equipment production, it filię belgijskiego Vermeirena, udowadniając, że również w polskich has also been sixteen years of strenuous work in the process of warunkach można zostać europejskim liderem danej branży. changing the image and perception of the disabled people in the Vermeiren pokazał, że wózek inwalidzki nie musi być tylko Polish society. A few years ago, the idea of organizing the so-called ponurym i nieużytecznym sprzętem, ale może być funkcjonalny, Integrated Picnic was born. On this occasion, people associated kolorowy, estetycznie wykonany, może posiadać szeroką gamę with the disabled community could get familiar with modern możliwości i dodatkowych opcji. Trzebnickie zakłady i jego solutions in orthopaedic equipment. During such meetings, which właściciele to jednak nie tylko produkcja sprzętu, to także later became the Trzebnica Integrated Forum, it turned out that we kilkunastoletnia żmuda praca w procesie zmiany wizerunku i do have good quality products in Poland and that they are postrzegania osoby niepełnosprawnej w polskim społeczeństwie. available, but people just do not know about them. This year’s Przed kilku laty narodził się pomysł zorganizowania w Trzebnicy Forum, which took place in September, was the seventh in a row. tzw. Pikniku Integracyjnego, na którym osoby związane ze This time it was devoted to technical support at work. środowiskiem niepełnosprawnych mogłyby zapoznać się z Бизнес с сердцем nowoczesnymi rozwiązaniami w sprzęcie ortopedycznym. To właśnie podczas takich spotkań, które przerodziły się w , Trzebnickie Forum Integracyjne, okazało się, że wcale nie mamy w , Polsce złych produktów, że są one dostępne, brakuje tylko wiedzy , o nich. Tegoroczne Forum, które odbyło się we wrześniu, było już . 17 siódmym z kolei, tym razem poświęcone pomocom technicznym przydatnym w pracy. Vermeiren, , A big-hearted business . Vermeiren , It is commonly unknown that the largest manufacturer of , wheelchairs and rehabilitation equipment in Europe is located in , , , Trzebnica, near Wrocław. Here, 17 years ago, Joanna and Sławomir Golec started a Polish branch of the Belgian company Vermeiren, . proving that also in the Polish reality one can become a European , leader in a given field. Vermeiren showed, that a wheelchair does

78 . , , , . , , , , , . , , . .

Galeria 24.1 Biznes z sercem

Trzebnickie Forum Integracyjne.

79 ROZDZIAŁ 25 Tak mało za tak wiele

80 Sierpień 2001 roku, przerwa w piłkarskim meczu ekstraklasy those who listened carefully, became convinced that it was about pomiędzy drużynami Śląskia Wrocław i Widzewa Łódź. Ponad 8 an exceptional thing.During these several minutes, people who tys. kibiców ogląda na murawie małą uroczystość, podczas której initiated and carried out a really daring plan were honoured. In the legenda wrocławskiego klubu Janusz Sybis oraz wicemarszałek biggest sporting event in Lower Silesia in 2011, XV Światowe województwa dolnośląskiego Radosław Mołoń wręczają kilku Igrzyska Polonijne (The 15th World Tournament of the Polish niepełnosprawnym nagrody. Pokazówka, jakich wiele, pomyślało Community), disabled sportsmen took part. On one day, called the wielu. Jednak kto się wnikliwie wsłuchał, przekonał się, że integration day, they competed with able-bodied sportsmen on chodziło o rzecz szczególną. Podczas tych kilku minut equal terms. ‘Competed’ is a gross understatement – they uhonorowano osoby, które wpadły a następnie wcieliły w życie demolished them completely, especially in sitting volleyball! Paweł wydałoby się karkołomny pomysł. Otóż w największej sportowej Prus, the chairman of Stowarzyszenie Klubu Kibiców imprezie 2011 roku na Dolnym Śląsku – XV Światowych Niepełnosprawnych (The Association of Disabled Supporters Igrzyskach Polonijnych – wzięli udział sportowcy Club) thanked and expressed his appreciation also for those who niepełnosprawni, którzy w jednym tzw. integracyjnym dniu formed the most colourful, the noisiest and the most likeable rywalizowali na równych prawach ze sportowcami group of fans at the Tournament. He, on the other hand, was given pełnosprawnymi. Rywalizowali to mało powiedziane – nieźle im a T-shirt of Jerzy Dudek (he took part in the Tournament as a tam dołożyli, zwłaszcza w siatkówce na siedząco! Stowarzyszenia golfer) with the signatures of all Real Madrid players. It is going to Klubu Kibiców Niepełnosprawnych, podziękowano i doceniono be auctioned and the profit is going to be donated to charity. także tych, którzy tworzyli najbarwniejszą, najgłośniejszą i Cтоль мало взамен так многого najsympatyczniejszą grupę fanów wymienionych igrzysk. Na jego ręce przekazano koszulkę Jerzego Dudka (wystąpił w igrzyskach 2001 , jako golfista) z podpisami wszystkich zawodników Realu Madryt. “” – “” . 8 Zysk z jej licytacji posłużył naprawie elektrycznego wózka , inwalidzkiego niepełnosprawnego Michała. - So little for so much . , August 2001, a break in the Premier Soccer League match between , . , Śląsk Wrocław and Widzew Łódź. Over eight thousand fans are , - . watching a small celebration on the pitch, during which the legend , of the Wrocław club – Janusz Sybis, and the Lower Silesian Vice Marshall Radosław Mołoń are awarding several disabled people. A . phoney show like many others, a lot of people thought. However, 2011 – XV

81 – , . – – , ! , , , . ( ) . .

Galeria 25.1 Tak mało za tak wiele

Wicemarszałek województwa dolnośląskiego Radosław Mołoń wręczają kilku niepełnosprawnym nagrody.

82 ROZDZIAŁ 26 15 lat przez Wroclaw bez barier

83 SEKCJA 1 15 opowieści z Wrocławia bez barier

Zapraszamy na spacer po magicznym Wrocławiu, gdzie od lat grupa zapaleńców i marzycieli skupionych wokół Wrocławskiego Sejmiku Osób Niepełnosprawnych, obchodzącego właśnie swe 15-lecie, z wsparciem wrocławskiego i dolnośląskiego samorządu – wyprowadza z labiryntu barier zabłąkanych i zagubionych.

Właśnie – labirynt barier… Niepełnosprawność wręcz automatycznie kojarzy się z barierami. Tyle, że te bariery rozumiemy jako widzialne i dotykalne, czyli schody, krawężniki, niedostępne toalety, brak sygnalizacji dźwiękowej dla niewidomych czy opisów dla głuchych, brak dobrego sprzętu (jak w bogatych krajach – wózków, aparatów słuchowych, komputerów…). Często można usłyszeć, że wszystkiemu winne złe przepisy, urzędnicy bez serca czy banalny brak pieniędzy. A jak już wypowiemy tę długą listę przyczyn i przeszkód od nas niezależnych – czujemy się

84 usprawiedliwieni i zarazem jakby zwolnieni z dalszych starań. A labyrinth of barriers indeed… Disability is associated almost automatically with barriers. Most often we understand these Tymczasem – czy tak naprawdę umiemy wykorzystać istniejące barriers as visible and tangible things, i.e. stairs, curbs, inaccessible możliwości? Czy tak naprawdę nasza bezradność wobec wielu toilets, lack of sound signals for the blind or written descriptions utrudnień, pojawiających się wraz z niepełnosprawnością – nie for the deaf, lack of good equipment (as in rich countries: wynika w jakimś stopniu z naszej niewiedzy, braku wrażliwości, wheelchairs, hearing aids, computers…). It is frequently said that czy wystarczająco silnej woli działania? Czy może zatem labirynt bad laws, heartless officials, or mere lack of money are to blame. barier nie ma swego początku w naszych głowach i w sercach – And once we have recited that long list of causes and impediments zarówno nas samych niepełnosprawnych, jak i ludzi w naszym that lie beyond our control - we feel excused and at the same time otoczeniu, zaczynając od naszych bliskich – rodzin, sąsiadów, somehow exempt from taking further action. przyjaciół – przez współpracowników i znajomych aż po urzędników oraz tworzących prawo – i to lokalne, i to krajowe – i But are we really taking full advantage of the possibilities that do dzielących publiczne pieniądze…? exist? Is it not also true that our helplessness in facing many Wiele barier można pokonać – nierzadko prostymi sposobami. difficulties related to disabilities arises to some extent from our Trzeba tylko wiedzieć i chcieć. A że można – świadczą o tym losy i ignorance, insensitivity, or insufficient will to act? Perhaps the przykłady konkretnych ludzi. I o tym jest ten album – o niełatwej labyrinth of barriers originates in our own hearts and mindsin ale możliwej drodze do Wrocławia bez barier. the hearts and minds of disabled people themselves, as well as of people around us, starting with our families, neighbours, I o tym jest tych 15 opowieści na 15 lecie… friendsthrough colleagues and acquaintances, all the way to Sławomir Piechota officials and lawmakersboth local and nationalwho Poseł na Sejm RP administer public money…? 15 Stories from Wrocław without Barriers Many barriers can be conqueredoften quite easily. One just needs to know how - and be willing to do it. The life stories and We invite you to take a walk through the magical city of Wrocław, examples of real people demonstrate how achievable this is. And where for many years a group of enthusiasts and dreamers this is what this album is aboutabout the difficult but possible centered around the Wroclaw Council of People with Disabilities - road to Wrocław without Barriers. which is currently celebrating its fifteenth anniversary has been guiding the lost and the perplexed out of a labyrinth of barriers, 15 stories, one for each of the 15 years… with ample support from local and regional government bodies.

85 Sławomir Piechota , Member of Parliament of the Republic of Poland , , , , , 15 рассказов из Вроцлава – города без барьеров , , , – ? . , , . . , , , . – . , – , , 15 . . – … 15 15-… . , , , : , , , , ( – , , …). , , . , , , . : ? , , - , , ? – ,

86 SEKCJA 2 Paweł Cylulko Czyli o tym, że trzeba mocno popychać drzwi uczelni przed niepełnosprawnymi, a tych ostatnich popychać do studiowania! Dobry rocznik 1963! Znakomity nauczyciel akademicki, muzykoterapeuta i pełnomocnik Rektora Akademii Muzycznej we Wrocławiu ds. Osób Niepełnosprawnych. Jeden z tych, którzy w ogromnym stopniu przyczynili się do znaczącego otwarcia się wyższych uczelni dla studentów niepełnosprawnych. Doktor nauk z zakresu kultury fizycznej zajmującej się rehabilitacją ruchową, autor licznych publikacji (w tym trzech książek na temat muzykoterapii), szczęśliwy mąż i ojciec dwójki dzieci – Michała i Marii. Pomysłodawca, założyciel i redaktor naczelny kwartalnika „Muzykoterapia Polska”. W roku 2008 uhonorowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Paweł Cylulko – or how forcefully the university doors must be pushed for the disabled, and how the latter must be pushed to study! From the excellent year 1963!

87 A wonderful university teacher, music therapist, and Assistant Galeria 26.1 Paweł Cylulko Dean for Disabled Persons’ Affairs at the Wroclaw Music School. One of those whose efforts contributed in a significant way to the opening up of higher education institutions to the disabled. He holds a Ph.D. in physical culture with emphasis on mobility rehabilitation, author of numerous publications (including three books on music therapy), happy husband and father of two children—Michał and Maria. Creator, founder, and editor-in-chief of the quarterly “Polish Music Therapy” magazine. In 2008 presented with the “Achievements for Polish Culture” Award by the Minister of Culture and National Heritage.

Павел Цилюлько – или о том, как сильно нужно толкать двери вузов перед инвалидами, а самих инвалидов – толкать на учебу! – 1963! -, . , « » Zajęcia ze studentami. -. ( ), ( ), – . , „ ”. 2008 „ ”.

88 SEKCJA 3 Franciszkanie z Karłowic Czyli o tym, że paszczaki lubią muminki, młodzi ludzie uwielbiają pomagać, a parafia może być doskonałym miejscem spotkania! W 1985 roku o. Antoni Kazimierz Dudek poznał rodziców Jacka, chłopca z porażeniem mózgowym… szybko zapadła decyzja o stworzeniu specjalnego programu wsparcia dla takich dzieci i ich rodzin. Tak powstała znana we Wrocławiu wspólnota „Muminków”. Zakonnikom udało się zaangażować do pomocy niepełnosprawnym dzieciom młodzież z parafii. W ten sposób obok „Muminków” pojawiły się również „Paszczaki”, które odnajdują wielką radość w niesieniu pomocy swoim niepełnosprawnym przyjaciołom i ich rodzinom. Przy parafii działa również Warsztat Terapii Zajęciowej oraz dom dla dorosłych niepełnosprawnych prowadzony przez Fundację Arka. A zakonnicy ciągle myślą o rozszerzeniu swojej działalności…

The Franciscans from Karlowice – or how Hemulen can get to like the Moomins, how young people love to help, and how a parish can become an excellent place to meet people!

89 In 1985 Father Antoni Kazimierz Dudek met the parents of Jacek, a Galeria 26.2 Franciszkanie z Karłowic boy with cerebral palsy... Quickly a decision was made to create a special program of support for such children and their families. This is how the “Moomins” community—which is well known in Wroclaw—was formed. The Franciscans were able to get the parish youth involved in helping disabled children in their area. And this way, next to the Moomins appeared the Hemulen, who find enormous joy in helping their disabled friends and their families. In addition, the parish also created the Activity Therapy Workshop and a house for disabled adults managed by the Ark Foundation. And the Franciscans are constantly considering new ways in which they could expand their activity…

Францисканцы из Карловиц – или о том, что Хемули любят Муми-троллей, молодежи нравится помогать, а приход может стать отличным местом для встреч! 1985 – , … Warsztat Terapii Zajęciowej oraz dom dla dorosłych niepełnosprawnych . prowadzony przez Fundację Arka. „-”. - . , „-” „”, - . , , «». - , …

90 SEKCJA 4 Joanna i Sławomir Golcowie Czyli o tym, że to ludzie tworzą firmy, a firmy mogą być ludzkie!

Kończyli studia we Wrocławiu w czasach, kiedy o dobrą pracę w Polsce nie było łatwo. Oboje szukali szczęścia na Zachodzie, a o ich przyszłych losach zadecydował przypadek. Ona poznała belgijską rodzinę, która od lat produkowała wózki inwalidzkie, on postanowił przekonać ich, że także w Polsce można zbudować profesjonalnie działający oddział takiej firmy. Udało się. Wraz z żoną od podstaw zbudowali największe zakłady produkujące wózki inwalidzkie w Europie - trzebnickie zakłady firmy Vermeiren. Asia i Sławek udowodniają, że biznes odpowiedzialny społecznie to nie pusty slogan. Dzięki ich zaangażowaniu firma od lat wspiera lokalne i regionalne programy integracyjne.

Joanna and Sławomir Golec – or how people create businesses, and how businesses can be people-friendly! They graduated from the University of Wrocław at the time when good jobs in Poland were hard to come by. Both tested

91 their luck abroad, and in the end their fate was sealed by a Galeria 26.3 Joanna i Sławomir Golcowie coincidence. She met a Belgian family who had been making wheelchairs for years; he managed to convince them that it was possible to establish a well-functioning branch of their business in Poland. Together, they made it happen. From the ground up, they built the largest wheelchair factory in Europe—the Trzebnica Vermeiren plant. Asia and Sławek continue to prove that socially-responsible business is not just an empty slogan. Thanks to their involvement, the company supports local and regional integration programmes.

Иоанна и Славомир Голец – или о том, как люди создают фирмы, а фирмы могут иметь человеческое лицо! , . , . , – , , Wraz z żoną od podstaw zbudowali największe zakłady. . : , – «Vermeiren». , – . .

92 SEKCJA 5 Małgorzata Gorący Czyli o tym, że ciężka praca popłaca, a pracować mogą także niepełnosprawni intelektualnie!

Kiedy w 1993 roku wraz grupą przyjaciół zakładała Stowarzyszenie „OSTOJA” nikt nie sądził, że odniesie taki sukces. Osobiste doświadczenie życiowe, upór i niezłomność w pracy pomogły. Dziś kieruje największym we Wrocławiu ośrodkiem wsparcia rozwoju dzieci i młodzieży ze sprzężonymi niepełnosprawnościami. Udowadnia, że odrobina wsparcia wystarczy, aby osoby niepełnosprawne nie tylko w ogóle radziły sobie w życiu, ale także były w stanie konkurować na otwartym rynku pracy. Laureatka plebiscytu Lodołamacze, wielokrotnie wyróżniana prestiżowymi nagrodami, w tym Nagrodą Prezydenta Wrocławia.

Małgorzata Gorący – or how hard work can pay off, and how even the intellectually disabled can find work as well! When in 1993 she started laying the foundations for the “OSTOJA” [“Safe Haven”] Association with a group of friends,

93 nobody suspected what a terrific success it was to become. Her Galeria 26.4 Małgorzata Gorący personal life experience, determination, and persistence at work have all helped make it happen. Today she manages the largest centre for developmental support of children and young adults with complex disabilities in Wroclaw. She constantly proves that a small bit of support is enough for disabled people to become independent, and also to compete in the open job market. Winner of the Icebreaker contest and recipient of many prestigious awards, including the Mayor of Wroclaw Award.

Малгожата Горонцы – или о том, что терпенье и труд все перетрут, а работать могут также инвалиды! 1993 „”, , . , . « ». , Stowarzyszenie „OSTOJA”. , , . «», , .

94 SEKCJA 6 Agata Jabłońska Czyli o tym, że inteligencja z pięknem chadzają, a nawet podróżują!

Agata od lat walczy z postępującym zanikiem mięśni. Mimo tego nie zrezygnowała ze swoich dziecięcych marzeń - zawsze chciała być modelką i podróżować. I choć wydaje się to mało prawdopodobne – udało się! Była jedyną niepełnosprawną modelką, która prezentowała kolekcję znanej projektantki Ewy Minge, a o jej kolejnych spektakularnych podróżach dowiaduje się cała Polska! Ostatnio dotarła na specjalnie skonstruowanym rowerze do Wiednia! Absolwentka Bankowości i Finansów skończyła również Filozofię na Uniwersytecie Wrocławskim. Świetnie pływa, z pomocą kochanego Piotra łamie kolejne bariery – ostatnio widziano ich razem na szczycie najwyższej wrocławskiej wieży – a tam windy nie ma!

Agata Jabłońska - or how intelligence and beauty walk hand in hand, and sometimes even hit the road! Agata has been battling advancing muscle atrophy for years. Nonetheless, she has not

95 given up her childhood dreams—she had always wanted to be a Galeria 26.5 Agata Jabłońska model and to travel. And no matter how unlikely this may seem— she has made it happen! She is the only disabled model who has presented one of Ewa Minge’s famous fashion collections, and her spectacular road adventures attract attention of the whole nation! Recently, she rode a specially constructed bike all the way to Vienna! A business school graduate in the field of finance, she also holds a philosophy degree from the University of Wroclaw. She is an accomplished swimmer, and with the help of her beloved Piotr, continues to break new barriers. They were last seen together at the top of the highest tower in Wroclaw—and you bet no lift goes up there!

Агата Яблонская – или о том, как ум с красотой не только дружат, но и путешествуют! . , – . , Wyprawa do Wiednia. , ! -, , ! ! , . , , , – – !

96 SEKCJA 7 Tadeusz Krasoń Czyli o tym, że kropla drąży skałę, a silny jak skała duch mocniejszy jest od ciała!

Tadeusz posiada wyjątkową umiejętność zjednywania sobie ludzi. Pod koniec 1993 dokonał rzeczy wydawałoby się niemożliwej - doprowadził do zjednoczenia kilkudziesięciu stowarzyszeń zajmujących się osobami niepełnosprawnymi tworząc Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych. Nieco później został wybrany na Prezydenta Polskiej Federacji Związków Stowarzyszeń Osób Niepełnosprawnych. Inicjuje wielu działań na rzecz lepszego dialogu organizacji osób niepełnosprawnych z administracją. Często twierdzi, że największym jego sukcesem jest wyedukowanie całego pokolenia świadomych urzędników. Kierowany przez Tadeusza WSON jest najbardziej rozpoznawalną organizacją osób niepełnosprawnych we Wrocławiu. Doświadczony przez swoją własną oraz ukochanego dziecka niepełnosprawność nieustannie udowadnia, że bariery można pokonywać. W 2008 roku nagrodzony przez

97 wrocławską Radę Miejską szczególnie cenioną i prestiżową „Nagrodą Wrocławia”. . Tadeusz Krasoń – or how a drop of water can shape rocks, . – and how rock-hard spirit can be stronger than the body! . Tadeusz is exceptionally gifted in finding common language with ( other people. At the end of 1993, he accomplished the impossible— ), , he managed to bring together several dozen associations of the . 2008 disabled, creating the Wroclaw Council for People with – „ ”, Disabilities. Shortly afterwards, he was elected President of the . Polish Federation of Disabled Persons’ Union Associations. He has introduced many kinds of initiatives that foster dialogue between Galeria 26.6 Tadeusz Krasoń associations of disabled individuals with the administration. He often claims that his biggest success was to educate an entire generation of conscious government employees. The organisation managed by Tadeusz is by far the most recognisable among disabled persons’ organisations in Wroclaw. Enriched by experiences of his own disability as well as that of his beloved child, he ceaselessly demonstrates that barriers are there to be conquered. In 2008 he received the especially highly-valued and prestigious “Wroclaw Award” from the City Council.

Тадеуш Красонь – или о том, как вода камень точит, а дух сильный, как скала, – сильнее тела! . 1993 , , : , , . Odsłonięcie miniatury ratusza dla niewidomych i niedowidzących. . ,

98 SEKCJA 8 Lidia Lempart Czyli o tym, że gdzie diabeł nie może tam babę pośle, a ta nauczy głuchych słyszeć i niemych mówić!

Twarda i bezkompromisowa w walce o dobro głuchych dzieci. Walczy z biurokracją, niewydolnym systemem a czasem nawet z... rodzicami niepełnosprawnych. Wraz z pojawieniem się Lidii i jej Ośrodka Rehabilitacji i Terapii Rodzin Dzieci z Wadą Słuchu „Orator” można mówić o nowej erze aktywności osób niesłyszących we Wrocławiu. Realizowany przez Lidię autorski program rehabilitacji i terapii wspierany przez nowoczesne środki techniczne – w tym implanty ślimakowe – wykazał, że nie trzeba zamykać dzieci z wadą słuchu w świecie ciszy. Lidia i jej współpracownicy uczą bowiem głuche dzieci słyszeć i mówić… i dają im możliwość normalnego funkcjonowania w rodzinie, szkole, wśród rówieśników. Obecnie pomaga już nie tylko dzieciom z całej Polski – bo tak szeroko zakrojona jest działalność „Oratora” – ale skutecznie wspiera podobne działania na Ukrainie i Białorusi.

99 Lidia Lempart – or how true it is that where the devil can’t go, ( ), , he’ll send a woman, one who will teach the deaf to hear and the mute to speak! . Tough and unyielding in the fight for the welfare of deaf children. … She fights bureaucracy, unwieldy systems, and sometimes even the , , . disabled children’s parents! With Lidia stepping in together with – her Centre for the Rehabilitation and Therapy of Families of „” Children with Hearing Disabilities “Orator,” one can start speaking of a new era of activism of deaf people in Wroclaw. Her . signature program of rehabilitation and therapy supported by the latest technology—including “snail” ear implants—has clearly Galeria 26.7 Lidia Lempart demonstrated that children with hearing problems do not have to be confined to the world of silence. Lidia and her coworkers teach deaf children to hear and to speak… and they give them a chance to function normally in their families, at school, among peers. Currently, she not only helps children from all over Poland— because that is how far reaching the influence of “Orator” is—but she also effectively supports similar actions in Ukraine and Belarus.

Лидия Лемпарт – или о том, что баба и черта перехитрит, и уж по крайней мере научит глухих слышать, а немых – говорить! . , , ... - . „” . Autorski program rehabilitacji i terapii. ,

100 SEKCJA 9 Sławomir Piechota Czyli o tym, że polityka może być przyzwoita, a przyzwoite podróże kształcą i pomagają ulepszać świat!

Sejm… Kiedyś marzenie, dzisiaj rzeczywistość. Konsekwencją i pracowitością przekonał do siebie wrocławian, którzy w kolejnych wyborach oddawali na niego coraz więcej głosów. Kiedyś radny, teraz poseł, zawsze społecznik… Wielokrotnie udowodniał, że jest samorządowcem i politykiem z powołania, że polityka dla niego to narzędzie ulepszania otoczenia, w którym żyjemy. Radca prawny, miłośnik malarstwa Chagalla, zakochany w swojej rodzinie… i w podróżach. Wykorzystuje każdą wolną chwilę, aby wspólnie z żoną i dziećmi zobaczyć i poznać kolejny zakątek świata. Ziemia Święta, Kazachstan, Ameryka, Lwów, Drezno… wózek Sławka zjeździł już pół świata. Zawsze jednak – jak mówi - najprzyjemniejsza część podróży to ta do domu, do ukochanego Wrocławia.

Sławomir Piechota – or how politics can be decent, and how decent travel educates and helps to make the world a better place!

101 The Parliament… Once only a dream, now reality. Through – persistence and diligence, he convinced his fellow Wroclawians to , . cast more and more votes for him in consecutive elections. He repeatedly demonstrated that community activism and politics are his true calling, and that politics should serve as a tool for improving the environment in which we live. A lawyer, an admirer of Chagall’s paintings, utterly devoted to his family… and to traveling. He seizes every free moment and spends it traveling with his wife and children, getting to know one part of the world after another. The Holy Land, Kazakhstan, America, Lvov, Dresden… Sławek’s wheelchair has trodden across half the globe. Galeria 26.8 Sławomir Piechota The best part of the trip, though, is—in his opinion—the return home, to his beloved Wrocław.

Славомир Пехота – или о том, что политика может быть по-настоящему честной, a настоящие путешествия учат и совершенствуют мир! … , – . , . – , – , … , , – , . , , … ! , . Poseł Sławomir Piechota w rozmowie z ówczesnym Marszałkiem Sejmu , , , , … Bronisławem Komorowskim. . , ,

102 SEKCJA 10 Darek Sycz i Jacek Wierdak Czyli o życiowej i zawodowej nieprzypadkowej zamianie miejsc!

Obaj kiedyś nieszczęśliwie skoczyli do wody – Darek mając 15, a Jacek 19 lat. Młodzi, aktywni, sprawni... W jednej chwili musieli się pożegnać z dotychczasowym życiem. W obu przypadkach skoki doprowadziły do trwałego urazu kręgosłupa. Mimo to obaj nie zrezygnowali – uwielbiają aktywność, chcą pomagać innym. Od lat angażują się w działalność Grupy Aktywnej Rehabilitacji we Wrocławiu, wspierają osoby po podobnych urazach do swoich. W ich wielu podobieństwach jest też pewien paradoks. Darek jest z zawodu ekonomistą, Jacek jest technikiem samochodowym, ale to Darek pracuje w salonie Mercedesa, a Jacek w Wydziale Finansowym Urzędu Miejskiego. Podjęli się trudnego zadania nauczenia początkujących wózkowiczów, nie tylko jak technicznie sobie radzić z wózkiem, ale też jak przejść to psychicznie. Czasem bywa trudno. I wreszcie tenis. Darek jest wielokrotnym medalistą krajowych i międzynarodowych turniejów tenisa na

103 wózkach, Jacek wspiera je finansowo, pozyskując środki na ich – 15, organizację. Obaj są ikonami wrocławskiego środowiska aktywnej 19 . , , ... rehabilitacji, swoim codziennym życiem udowadniają, że we . Wrocławiu można żyć aktywnie na wózku. . , – , Darek Sycz and Jacek Wierdak – or,how not-so-accidental life . and occupational changes of places happen! , Both of them once unfortunately jumped into the water —Darek at . 15 and Jacek at 19. Young, active, able-bodied… in a split-second . , they had to say goodbye to all they knew up to that point. In both – , cases the injuries led to permanent spine damage. Nonetheless, «-», – neither of them gave in to adversity—they love being active, they . want to help others. For years they have been involved in the , Active Rehabilitation Group in Wrocław, supporting people with , , injuries similar to their own. There is a certain paradox in their . , , . similarities: Darek is an economist, while Jacek a car mechanic; it is – Darek, however, who works at a Mercedes dealership, while Jacek . found employment in the Financial Departament of the Municipal , Office. They have undertaken the difficult task of teaching . – beginner wheelchair users not only how to operate the equipment , but also how to conquer it psychologically. Sometimes it is hard. , And then there is tennis. Darek has frequently won medals in . regional and international wheelchair tennis competitions; Jacek supports them financially by securing funds for their organization. Both are icons of Wroclaw’s active rehabilitation community, proving on a daily basis that one can lead an active life in a wheelchair in Wroclaw.

Дарек Сыч и Яцек Вердак – или о жизненной и профессиональной замене местами!

104 Galeria 26.9 Darek Sycz i Jacek Wierdak

Darek Sycz i Jacek Wierdak na Bulwarze Piotra Włostowica.

105 SEKCJA 11 Roman Ziaja Czyli o tym, że można kierować agencją modelek z wózka, a wózek nie musi wpływać na jakość życia!

Od 1983 roku porusza się na wózku inwalidzkim. Ceniony fotograf, znany wrocławski biznesmen, były szef Dolnośląskiej Izby Gospodarczej. Jego Biuro Promocji Gospodarczej i Handlu Nieruchomościami Przemysłowymi wprowadzało do Wrocławia wielkich inwestorów. Obecnie właściciel Agencji Modelek SPP Models. Twierdzi, że słowiańska uroda jest na topie. Jego dziewczyny trafiają na wybiegi Paryża, Mediolanu, Nowego Jorku, są twarzami "Elle" i "Voge'a". Fotografia i odkrywanie ukrytego piękna w fotografowanych kobietach to jego największe pasje. Stanowią treść jego życia i najważniejszy bodziec do poczucia spełnienia. Bliscy zarzucają mu czasem nadaktywność… On tylko powtarza, że wózek nie może być wymówką, powodem do taryfy ulgowej.

Roman Ziaja – or how it is possible to manage a modeling agency out of a

106 wheelchair, and that a wheelchair does not have to spoil the – quality of life! . , Since 1983 he has been going around on a wheelchair. Esteemed . photographer, renowned Wroclaw businessman, former chief of … : Lower Silesian Chamber of Commerce. His Bureau for the , . Promotion of Commerce and Commercial Real Estate has attracted big investors to Wroclaw. Currently the owner of SPP Models, a modeling agency. He claims that the Slavic type of beauty is very much in fashion today. His models end up on the runways of Paris, Milan, New York; they are the faces of “Elle” and “Vogue.” Photographing and uncovering the hidden beauty in the women Galeria 26.10 Roman Ziaja he portrays are two of his most intense passions. They give meaning to his life and provide the impetus for achieving fulfillment. Those close to him sometimes reproach him for being overly active… He merely answers that the wheelchair cannot be an excuse, a cause for taking shortcuts.

Роман Зяя, или о том, как можно управлять модельным агентством с коляски, а коляска совсем не всегда влияет на качество жизни! 1983 . , , . . «SPP Models». , . , , -, Sesja zdjęciowa w studiu SPP Models. , "Elle" "Vogue".

107 Czas na Dolny Śląsk bez barier wydawca: DFI, ul. Odolanowska 11, 51-219 Wrocław, tel: 503189218, e-mail: [email protected] www.dfi.org.pl autorzy zdjęć: Adam Hawałej i archiwa prywatne tekst: Bogumił Nowicki koordynator całości: Paweł Napora tłumaczenia: Anna Gil-Kisiecka (j.angielski) Agata Skaczyło (j.rosyjski) projekt albumu i opracowanie technicznie: Agnieszka Hawałej Natalia Dobryszycka

Wrocław 2012

108 15 lat przez Wrocław bez barier

Program "Wrocław bez barier" realizowany przez Wrocławski Sejmik Osób Niepełnosprawnych przy współpracy z Samorządem Miasta Wrocławia a « » , . Patronat nad Programem objęli: Prezydent Wrocławia Rafał Dutkiewicz Metropolita Wrocławski ks. Arcybiskup Marian Gołębiewski Program under the Patronage of: Rafał Dutkiewicz, Mayor of the City of Wrocław Archbishop Marian Gołębiewski, the Archdiocese of Wrocław , wydawca: WROCŁAWSKI SEJMIK OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH www.wson.wroc.pl

50-073 Wrocław, ul. św. Antoniego 36/38, tel. +48 71 344 17 34; tel./fax +48 71 344 85 75, mail: [email protected] autorzy zdjęć: Adam Hawałej, Mieczysław Michalak, archiwum prywatne Romana Ziaji tekst: Jarosław Perduta tłumaczenia: Sylwia Ejmont (en), Łucja Demedziuk (ru)

109