Omgevingsvisie Bergen 2030 de meest toekomstbestendige gemeente van Nederland

bureau Nieuwe Gracht - in opdracht van de gemeente Bergen - april 2019

Omgevingsvisie Bergen 2030 de meest toekomstbestendige gemeente van Nederland

3 4 Inhoud 1. Inleiding 9 1.1 Aanleiding & doel 9 1.2 Proces & participatie 10 1.3 Uitkomsten participatie 12

2. Analyse 15 2.1 Opbouw van de gemeente 15 2.2 Huidige situatie & lopend beleid 17 2.3 Lopende projecten 21 2.4 Trends & ontwikkelingen 22

3. Visie 2030 25 5 3.1 De visie 2030 in 10 hoofdkeuzes 25 3.2 Visiekaart 2030 32 Visiekaart 2030 en legenda 34

4. Uitvoering 37 4.1 Status & proces 37 4.2 Overzicht projecten & ambities 37 4.3 Instrumentarium 40 4.4 Kostenverhaal 41 4.5 Aanvullende opmerkingen 42

Bronnen 43 Colofon 45 OMgevingsvisie Bergen 2030 huidige opbouw gemeente bergen

landschappelijke onderlegger

water Maas, beken, meren & vennen

laagterras

middenterras

bosgebieden met name in Nationaal Park De Maasduinen

rivierduinen & heidegebieden open delen Nationaal Park De Maasduinen

venontginningen

beekdal Eckeltsche Beek

ontginningen

verstedelijking

historische Maasdorpen & uitbreiding op hogere gronden

dorpen in de ontginningen 6 bedrijven(terrein) De Flammert & Ecofuels

infrastructuur

regionale wegen (A- & N-wegen) & lokaal netwerk (overige wegen) spoorlijn Nijmegen - Venlo hoofdfietsroutes tussen knooppunten

recreatie

verblijfsrecreatie

ontvangstcentra Nationaal Park De Maasduinen / uitkijktorens

Nationaal Park De Maasduinen zie inzetkaart

gevingsvisie 20 om 30

Inzetkaart 0 1 2km Nationaal Park De Maasduinen N Omgevingsvisie als invulling van meente en een toeristisch trekpleister vormen. Of zullen we een verdergaande invulling geven een gemeentelijke toekomstvisie aan de verduurzaming van deze gemeente? Wat wij willen voorkomen is dat het gemeen- Een omgevingsvisie is geen losstaand gegeven. telijke voorzieningenniveau onder de kritische Het is een van de manieren om de toekomstvi- grens komt, de leefbaarheid in de gemeente sie van een gemeente te concretiseren en in te ernstig onder druk komt te staan en de ge- vullen. En misschien wel een van de meest om- meentelijke economische dynamiek stil komt vangrijke en impactvolle. Voor een goed begrip te staan. En tegelijk willen we ook voorkomen en waardering van de Omgevingsvisie hierbij dat een focus op het maximaal uitbuiten van dus eerst een beknopte toelichting van de ge- onze natuurlijke rijkdommen leidt tot een korte meentelijke toekomstvisie. termijn succes ten koste van die natuur.

De gemeentelijke toekomstvisie is een keuze. Kijkende naar wat is opgehaald, de opgestarte De toekomstvisie beschrijft waar de gemeente projecten maar ook de mondiale en nationale in de toekomst voor wil staan, wat ze wil zijn ontwikkelingen volgend blijkt dat het scenario en voor wie. Daarbij wordt gezocht hoe de ge- van de meest toekomstbestendige gemeente meente op een waardevolle en onderscheiden- het best past en aansluit bij de behoeftes. Een 7 de manier gebruik kan maken van de ligging, unieke, uitdagende, haalbare en vooral zéér het verleden, de natuurlijke bronnen, de bewo- aantrekkelijke visie. ners, de economie. Voor de gemeente Bergen levert dat een rijke oogst op: de prachtige na- Meest toekomstbestendige gemeente? tuurlijke rijkdommen en afwisselend landschap, Dat betekent allereerst een gemeente met toe- de bijzondere geografi sche ligging en het rijke komst: een omgeving die voldoende redenen verleden bieden uitgelezen bouwstenen voor biedt om er te willen wonen, recreëren en wer- de toekomst. Maar er moeten ook antwoorden ken. Omdat het een groene gemeente is, met gegeven worden op de vergrijzing, de rol van een passend woningaanbod, prima bereikbare toerisme en recreatie, ondernemerschap, land- voorzieningen. Een gemeente waar bewust ge- bouw en leefbaarheid. bouwd wordt aan een gezonde leefomgeving en een prettig leefklimaat in de dorpen. Voor Bergen is er nagedacht over een aantal aantrekkelijke scenario’s. Willen we een ge- We hebben de ambitie Bergen uit te bouwen heime parel zijn en alle schoonheid van de tot de meest toekomstbestendige gemeente. Maasduinen voor onszelf houden? Of kunnen Een gemeente die energie onafhankelijk is, we inspelen op de groei aan gepensioneerden CO2-neutraal, met energie-neutrale woningen en hier een pensionado’s paradijs ontwikkelen? en zero-footprint toerisme en recreatie. Waar We kunnen ook gaan voor de groenste ge- bestaande agrarische bedrijven die kwalitatief hoogwaardig zijn en invulling geven aan de béter achterlaten dan we het gekregen heb- in de Omgevingsvisie geschetste ambities de ben. Een Bergen dat we trots kunnen overdra- ruimte krijgen en waar plaats is voor gevarieer- gen aan de volgende generaties. de kleinschalige biologische landbouw, gericht op lokale afzet om landschap en landbouw in Als gemeente willen wij het goede voorbeeld evenwicht te houden. Waar ruimte wordt gege- geven en invulling geven aan de Toekomstvisie. ven aan innovatie en toekomst aan de agrari- Denk bijvoorbeeld aan het verduurzamen van sche sector via circulaire economie. En over de gemeentelijke gebouwen, nieuw pachtbeleid grens wordt gekeken, waarbij samenwerking en opleiding van het personeel. niet wordt geschuwd. In deze Omgevingsvisie worden stappen voor- Wat betekent dit nu concreet? gesteld in het realiseren van deze visie. We willen ons als gemeente ontwikkelen tot nationaal voorloper op het gebied van duur- zaamheid en ons profi leren als een energie-on- afhankelijke gemeente, waar met respect voor de aanwezige natuur, het bestaande landschap 8 en het rijke erfgoed ruimte geboden wordt aan vernieuwende initiatieven op het gebied van duurzaam wonen en werken waar een aantrek- kingskracht vanuit gaat voor jonge (hoger op- geleide) mensen.

Wij willen ook ruimte bieden aan initiatieven die de toename van het zelfvoorzienend ver- mogen van de gemeenschap bevorderen, een belangrijke bijdrage leveren aan de verduur- zaming van de samenleving en de onderlinge saamhorigheid in de gemeente vergroten (denk bijvoorbeeld aan een agrariër die zich richt op de productie van een groot aantal ge- wassen gericht op een directe afzet bij de loka- le bevolking of vernieuwende zorgconcepten).

Wij willen faciliteren dat élke verandering, elk keuze, elke beslissing een (lokale) bijdrage le- vert aan een betere wereld. Zodat wij Bergen Vooraf Met het invoeren van de Omgevingswet wordt te- vens de omslag gemaakt van ‘toelatingsplanologie’ Voor u ligt de Omgevingsvisie Bergen 2030. Een vi- naar ‘uitnodigingsplanologie’, oftewel van het toet- sie die is opgesteld in nauwe samenspraak met be- sen van initiatieven aan vooraf opgestelde regels woners, belangengroepen en de politiek. In de Om- naar het maken van plannen die uitnodigen tot ini- 1 tiatieven van ondernemers en burgers. gevingsvisie wordt beschreven hoe de gemeente zich de komende jaren verder wil ontwikkelen en welke ruimtelijke keuzes daar bij horen. De Omgevingswet onderscheidt twee offi ciële planvormen. De Omgevingsvisie is een nog inte- De Omgevingsvisie is eind 2018 ter inzage gelegd gralere uitvoering van de klassieke structuurvisie in een formele inspraakprocedure. De ingediende en doet uitspraken over de (ruimtelijke) ontwikke- 1 zienswijzen zijn beantwoord in de Nota Ziens- ling van een gemeente als geheel. Het is een vi- Inleiding wijzen (maart 2019) en de wijzigingen die hieruit sie waarin ver vooruit wordt gekeken met als doel voortvloeien zijn in deze Omgevingsvisie verwerkt. inzicht te geven in de gewenste ontwikkeling van De Omgevingsvisie Bergen 2030 is door de ge- een gemeente voor de komende vijf à tien jaar. Het meenteraad in 2019 vastgesteld. Omgevingsplan vervangt het huidige bestem- mingsplan en is juridisch bindend. De hoofdlijnen uit de Omgevingsvisie worden vertaald in het om- 9 1.1 Aanleiding & doel gevingsplan. Nationale Omgevingvisie (NOVI) Omgevingswet Ook het Rijk werkt momenteel aan een omgevings- In 2021 wordt de Omgevingswet van kracht. Bin- visie, de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Daarbij nen deze wet wordt veel bestaande wet- en regel- worden vier belangrijke thema’s onderscheiden: geving op het gebied van ruimtelijke ordening, water, milieu, verkeer en natuur gebundeld. Ook - Naar een duurzame, concurrerende economie: wordt nadrukkelijk een koppeling gelegd met on- innovatie, productiviteit en verduurzaming. derwerpen als zorg en gezondheid, zolang deze be- - Naar een klimaatbestendige en klimaatneutrale trekking hebben op de fysieke leefomgeving. samenleving. - Naar een toekomstbestendige en bereikbare Door het bundelen van bestaande wetten en regels woon- en werkomgeving. moet de regeldruk worden verminderd en bestaan- - Naar een waardevolle leefomgeving: verant- de procedures worden vereenvoudigd, bijvoor- woord omgaan met natuur, landbouw, erfgoed beeld bij het aanvragen van vergunningen. Het en landschap. belangrijkste doel van de Omgevingswet is echter om zo integraal mogelijke afwegingen en keuzes te kunnen maken. Dit moet uiteindelijk leiden tot 1. Net als bij structuurvisies uit de Wro geldt de regel een woon- en werkomgeving die mooier, veiliger dat een gemeente één of meer Omgevingsvisies voor en gezonder is. het eigen grondgebied kan opstellen, mits het totale grondgebied van de gemeente gedekt is. Het opstellen van een Omgevingsvisie voor het eigen grondgebied is ook binnen de Omgevingswet verplicht. Hoewel de NOVI gericht is op een andere schaal Hoe ik Bergen zie... dan een gemeentelijke Omgevingsvisie, blijken de WEEKPROGRAMMA Kijk voor meer informatie over de week van ‘Hoe ik Bergen zie...’ op www.bergen.nl onderscheiden thema’s ook op de schaal van Ber- gen relevant te zijn. In deze Omgevingsvisie geeft Bergen verder invulling aan deze thema’s. 08.00 09.00 10.00 11.00 12.00 13.00 14.00 15.00 16.00 17.00 18.00 19.00 20.00

VRIJDAG JAARMARKT MOSAÏQUE Omgevingsvisie Bergen 11 mei Start week van ‘Hoe ik Bergen zie...’ Deze Omgevingsvisie Bergen heeft het jaar 2030 Stellingbord op locatie als planhorizon. De visie richt zich op het gehele ZAT/ZONDAG SPORTPARK BOS EN HEIDE KASTEEL WELL BEZOEKERSCENTRUM DE MAASDUINEN grondgebied van de gemeente, met uitzondering 12/13 mei ZO: Stellingbord ZA: Stellingbord ZA: Stellingbord van het Energielandgoed Wells Meer. Voor dit ge- op locatie op locatie op locatie

bied heeft de gemeenteraad in 2018 een structuur- MAANDAG PONT AFFERDEN ‘T DIEKSKE ONLINE POLL INLOOP GEMEENTEHUIS visie vastgesteld. 14 mei Stellingbord Stellingbord Start instagram poll Vraag maar raak op locatie op locatie Mening van jongeren Aan de ambtenaar

De Omgevingsvisie Bergen is een beknopte visie, DINSDAG VITUSSCHOOL MOSAÏQUE DE BUUN waarin uitspraken worden gedaan over de gewens- 15 mei Stellingbord Stellingbord ‘Hoe ik Bergen zie...’ te identiteit van de gemeente én belangrijke keu- op locatie op locatie Toekomstavond 1 zes worden gemaakt op het gebied van o.a. wonen, WOENSDAG PONT BERGEN OCB BASISSCHOLEN MAASDUINEN STAETE ‘T VEERHUIS (AIJEN) 10 werken, verkeer, landbouw, landschap, natuur, wa- 16 mei Stellingbord Stellingbord Einde tekenwedstrijd Stellingbord Het beste uit jezelf ter, milieu en positieve gezondheid. Die keuzes zijn op locatie op locatie Op school inleveren op locatie Sprekers met succes gebaseerd op een analyse van lopend beleid en DONDERDAG ‘T KENDELKE H&P SUPERMARKT KLAPROOS van de ruimtelijke opbouw van de gemeente. Ook 17 mei Stellingbord Stellingbord ‘Hoe ik Bergen zie...’ op locatie op locatie Toekomstavond 2 is rekening gehouden met trends en ontwikkelin- gen waar Bergen de komende jaren mee te maken VRIJDAG INLOOP GEMEENTEHUIS CATHARINASCHOOL GEMEENTEHUIS zal krijgen. 18 mei Vraag maar raak Stellingbord Bekendmaking tekenwedstrijd Aan de ambtenaar op locatie En afsluiting week ‘Hoe ik Bergen zie...’

Bij het opstellen van deze visie is bovendien dank- programma Week van de Omgevingsvisie baar gebruik gemaakt van de inbreng die is gele- verd door bewoners, belangengroepen en maat- Bewoners zijn uitgebreid in beeld geweest tijdens schappelijke organisaties in en rond Bergen. wet. De gemeente Bergen heeft ervoor gekozen om deze participatie zo breed mogelijk op te zetten. De de week van ‘Hoe ik Bergen zie’. Deze week in het basis is gelegd tijdens een aantal interne ambtelijke kader van de Omgevingsvisie is half mei georgani- bijeenkomsten. Vervolgens is het gesprek aange- seerd en bestond o.a. uit toekomstavonden in Sie- 1.2 Proces & participatie gaan met stakeholders en ondernemers.2 bengewald en Well voor het noordelijke en het zui- delijke deel van de gemeente, een tekenwedstrijd Breed opgezette participatie voor basisschoolleerlingen en mogelijkheden om Dat laten meedenken van bewoners, belangen- online te reageren. Daarnaast heeft een stellingen- groepen en maatschappelijke organisaties vormt 2. Het ging daarbij onder andere om buurgemeenten, de provincie, het waterschap, de woningcorporatie, bord ‘rondgereisd’ door de hele gemeente. een belangrijk aandachtspunt in de Omgevings- zorgverleners, natuurorganisaties, de LLTB. De opkomst tijdens de toekomstavonden was wat (Limburgs Kwaliteitsmenu, pag. 35-42) dat integraal aan de lage kant, maar daar staat tegenover dat wordt overgenomen en als bijlage van deze Omge- ruim 350 individuele reacties zijn geleverd op de vingsvisie beschouwd dient te worden.3 stellingen. Al met al is er veel opgehaald en zijn er goede discussies gevoerd. Over de Structuurvisie Maaspark Well De Omgevingsvisie bouwt voort op de hoofdlijnen Identiteit, kansen, opgaven & keuzes van de veel gedetailleerder Structuurvisie Maas- Tijdens alle bijeenkomsten is de aanwezigen ge- park Well (SAB, 2011), die zijn geldigheid behoudt. vraagd naar hun mening over de (gewenste) iden- titeit van de gemeente en de belangrijkste kansen, Over project ‘Energielandgoed Wells Meer’ opgaven en keuzes waar de gemeente voor staat. In hoofdstuk 2.3 (Lopende projecten) wordt onder- De volgende paragraaf geeft een beknopt over- meer aandacht besteed aan het project ‘Energie- zicht van de belangrijkste aandachtspunten die landgoed Wells Meer’ waarvoor op 18 december naar voren zijn gebracht. 2018 door de gemeenteraad een structuurvisie is vastgesteld. Het volstaat in de Omgevingsvisie Hoofdlijnennotitie om de ambitie m.b.t. het duurzame energiebeleid De resultaten van de uitgebreide participatieronde duidelijk te maken. Voor de verdere uitwerking en zijn in eerste instantie verwerkt in de Hoofdlijnen- besluitvorming wordt verwezen naar het project notitie van juni 2018. In deze notitie zijn de uitkom- Energielandgoed Wells Meer, fase 1 (haalbaarheids- 11 sten uit de analyse en de participatie gebundeld, studie, structuurvisie, plan-MER) en fase 2 (master- samen met een overzicht van de belangrijkste plan, bestemmingplan, project-MER). Op de (visie) bouwstenen voor de toekomst. De Hoofdlijnenno- kaart wordt alleen de gebiedsbegrenzing van dit titie was bedoeld als discussiestuk en bevatte daar- project aangegeven en in de tekst wordt kort infor- om per onderwerp een beschrijving van de belang- matie gegeven over dit project. rijkste keuzes en de bijbehorende consequenties. Bij een aantal onderwerpen waren de meningen Over de kaarten in de omgevingsvisie zo eenduidig dat al een keuze of bandbreedte kon De kaarten in de Omgevingsvisie zijn indicatief be- worden bepaald. De Hoofdlijnennotitie sloot af met doeld en zijn alleen van belang om in de tekst be- een eerste voorzet voor de Visiekaart 2030 en is op 4 schreven ontwikkelingen op hoofdlijnen te visuali- juli in een werkbijeenkomst met de gemeenteraad seren.. Aan op kaarten aangegeven begrenzingen besproken. Ook de daar gemaakte op- en aanmer- e..d. kunnen geen rechten worden ontleend. kingen zijn meegenomen in deze Omgevingsvisie.

Enkele opmerkingen bij deze omgevingsvisie

Over de Structuurvisie+ 2014 Met deze Omgevingsvisie komt de Structuurvisie+ 2014 als gebiedsdekkende structuurvisie te verval- len. Dit met uitzondering van het LKM onderdeel een overzicht van de verschillende bijeenkomsten 3. Zie ook Gelders Genootschap en LKM op pag. 42. 1.3 Uitkomsten participatie ),.'dX^e\\ka\j Stelling 1: inzet buitengebied De bruikbare gronden in het buitengebied De bruikbare gronden in het buitengebied 33% 62% q`ae\i`ekfkXXc^\gcXbk% zetten we in als voedsellandschap 5% zetten we in als natuurlandschap ;Xkq`ae\i^\d`[[\c[1 In deze paragraaf worden de uitkomsten uit de parti- Stelling 2: ruimtelijke ontwikkeling Bij ruimtelijke ontwikkelingen houden Voor interessante ruimte ontwikkelingen cipatie beschreven voor de belangrijkste thema’s. *-.g\ijk\cc`e^ we rekening met het landschap 71%4% 25% is altijd plaats in Bergen Stelling 3: bevolking cfZXk`\j`e[\^\d\\ek\ Bergen moet leren Inzetten op het keren van de trend door bijvoorbeeld 83% Identiteit & trots _\YY\en\Y\qfZ_kfd leven met de krimp 12% 5% mensen van buiten naar de gemeente te trekken (, lnd\e`e^k\g\`c\e Stelling 4: wonen Van veel kanten wordt aangegeven dat er behoefte Er is ruimte voor wonen >VULUPZLUISPQM[NLJVUJLU[YLLYK 62%2% 36% is aan duidelijke uitspraken over de identiteit van in het buitengebied binnen de bebouwde kom Stelling 5: functie N271 de gemeente. “Schets een stip op de horizon en +L5PZ]VVYHSLLUM\UJ[PVULSL^LN De N271 inrichten als het (groene) visitekaartje van ik moet hier kunnen doorrijden 70%2% 28% de gemeente, de snelheid kan best wat omlaag maak de keuzes die daarbij horen.” Daar hoort een Stelling 6: recreatie Omgevingsvisie bij waarin Bergen duidelijk geposi- In Bergen is ruimte voor nieuwe De kwaliteit van bestaande recreatieterreinen grootschalige recreatie 24% 3% 73% moet worden verbeterd tioneerd wordt ten opzichte van de gemeenten in Stelling 7: samenwerking gemeenten Bergen moet meer samenwerken met Bergen moet meer samenwerken met de omgeving. regiogemeenten Limburg en Noord-Brabant 52%15% 33% de grensgemeenten in Duitsland

Het woord ‘trots’ is opvallend vaak genoemd tijdens = Inwoner is het eens met linker stelling

de verschillende bijeenkomsten. Mensen voelen = Inwoner vindt beide stellingen even belangrijk zich zeer verbonden met hun eigen dorp en zijn = Inwoner is het eens met rechter stelling daar trots op. Dat geldt minder voor de gemeente 12 als geheel. Ook hieruit blijkt dat een gezamenlijke identiteit ontbreekt. reacties op de Zowel jongeren als ouderen hopen dat 62 online vragenlijst er meer voorzieningen komen voor jonge inwoners, zodat zij niet wegtrekken. Leeftijd respondenten: gemiddeld 40 Van verschillende kanten wordt aangegeven dat Opvallend: de vragenlijst werd grotendeels (34x) ingevuld d.m.v. een smartphone. Ideeën over het aantrekken van (jonge) de Maas weliswaar belangrijk is in de landschaps- mensen zijn o.a. het stimuleren van de economie: meer werkgelegenheid creëren, opbouw en de historie van de gemeente, maar dat reacties op de ÅL_PILSLYLNLSPUNLU]VVYZ[HY[LYZJYLH[PLM zijn met leegstand. de rivier op te veel plekken nauwelijks beleefbaar is. 39 Instagram poll Aandachtspunten Leeftijd respondenten: rond de 16 jaar Diverse keren genoemd: Hier kan en moet een slag worden gemaakt. Opvallend: Ook jongeren vinden dat Bergen volgens inwoners Voldoende openbaar vervoer, het gemis nieuwe mensen moet aantrekken. over de toekomst van een zwembad, aandacht voor zorg en Zij vinden dat er ruimte moet zijn voor de mooie recreatie behouden. Duurzaamheid nieuwe grootschalige recreatie. Bergen zet hoog in op het gebied van duurzaam- heid. Dat leidt tot kritische geluiden bij enkele men- sen die niet zitten te wachten op zonneweides en 2 windmolens. Opvallend is echter dat de overgrote * meerderheid de plannen voor het Energieland- goed Wells Meer steunt. Sterker nog, mensen zien een sterke inzet op duurzaamheid als een kans om 2 202 Bergen op de kaart te zetten en nieuwe werkgele- Dagen op het gemeente- Reacties op lokale Tekeningen en 7 winnaars: Toekomstavonden met huis: bezoekers gingen succesverhalen: ‘trots’ Krijgen we robots tegen gemiddeld 10 bezoekers: genheid te realiseren. Wel wordt er gepleit voor een hier tijdens het wachten in en ‘saamhorigheid’ zijn eenzaamheid? Of vangen een relatief kleine opkomst, gesprek met een specialist belangrijke waarden we bliksem voor energie? maar veel nuttige input duidelijke zonering van de gemeente, aangezien het landschap niet overal geschikt is voor groot- schalige energiewinning. tijdens de ‘Week van de Omgevingsvisie’ heeft een stellingenbord rondgereisd door de gemeente Leefklimaat buitenwegen. Ten derde zou de N271 een grotere Er is behoefte aan een uitwerking op het gebied van rol moeten spelen als het visitekaartje van de ge- leefklimaat. Zo wordt duidelijk wat per kern de be- meente. Dit wel met de kanttekening dat dit niet langrijke aandachtspunten zijn en welke mogelijke moet leiden tot een verlaging van de maximum maatregelen daar bij horen. Mogelijke onderwer- snelheid. pen zijn groen, vormgeving van de buitenruimte, mogelijkheden om te bewegen, schone lucht (in- Natuur tensieve veehouderij en houtkachels worden regel- De belangrijkste natuurwaarden in de gemeente matig als bedreiging genoemd) en geluid. zijn te vinden in Nationaal Park De Maasduinen en staan voor niemand ter discussie. Ook buiten de na- Economie tuurgebieden mogen de natuurkwaliteiten worden Op economisch gebied is men over het algemeen versterkt, bijvoorbeeld in de beekdalen en langs ak- van mening dat Bergen moet uitgaan van eigen kerranden. kracht en kwaliteiten. De basis van de Bergense economie wordt gevormd door landbouw en re- creatie, maar daarnaast moet gezocht worden naar nieuwe dragers voor de toekomst. Verbind natuur en landbouw met elkaar en creëer een win-win si- tuatie met een nieuw toekomstperspectief voor de 13 landbouw. Er is behoefte aan verdienmodellen voor kleinschalige landbouwbedrijven. Duurzaamheid kan zo’n nieuwe drager zijn. Kijk daarbij ook over de grens. De gemeente kan met het grondbeleid (o.a. via de pacht) duurzame landbouw stimuleren.

Als panden leegstaan is dat een bron van ergernis. Geopperd wordt om in deze panden ruimte te bie- den aan startende ondernemers, waarbij fl exibel met de regels mag worden omgegaan.

Verkeer Op het gebied van verkeer worden drie onderwer- pen vaak genoemd. Ten eerste is er behoefte aan beter georganiseerd openbaar vervoer op maat, zowel voor ouderen, als jongeren. Op deze manier kunnen voorzieningen en werkgelegenheid bereik- baar blijven. Ten tweede wordt om blijvende aan- dacht gevraagd voor de verkeersveiligheid op de tekenwedstrijd ‘hoe ik Bergen zie’: kinderen vragen om ruimte voor innovatie, duurzaamheid, creativiteit en ‘out of the box’ denken Toerisme & recreatie Voorzieningen Recreatie hoort bij Bergen, maar veel mensen plei- Goede voorzieningen in de dorpen worden gezien ten wel voor een kwaliteitsslag. Het gaat dan om als cruciaal voor het instandhouden van de leef- de uitstraling van met name de grotere recreatie- baarheid. Zo wordt de sluiting van het zwembad voorzieningen en om de toegevoegde waarde voor door veel mensen als een groot gemis ervaren. Bergen. Mensen ervaren een toenemende recrea- Tegelijkertijd zijn mensen realistisch genoeg om tiedruk en pleiten voor een goede zonering en het in te zien dat de mogelijkheden beperkt zijn. Men verbeteren van de aanwezige infrastructuur. pleit dan ook voor goede verbindingen tussen de dorpen, zodat gebruik kan worden gemaakt van el- Recreëren in Bergen moet een unieke belevenis zijn kaars voorzieningen. Er zijn voorzichtige geluiden en moet tegelijkertijd ook zo veel mogelijk toevoe- over samenwerking tussen dorpen op het gebied gen aan de Bergense economie en het instandhou- van (sport)voorzieningen. Daarnaast benadrukken den van de natuur. Het vinden van de juiste balans veel mensen hoe belangrijk snel internet is in een tussen recreatie en ondernemen, natuur en rust gemeente met veel kleine kernen. vormt daarom een belangrijk aandachtspunt. Positieve gezondheid Bevolking De basis voor positieve gezondheid is in Bergen Erg opvallend is dat mensen niet van plan zijn om aanwezig. Een goede bereikbaarheid van zorgvoor- 14 zich zomaar neer te leggen bij de voorspelde be- zieningen blijft een punt van aandacht. Aanvul- volkingskrimp. In overgrote meerderheid - op geen lende inspanningen zouden vooral gericht moeten enkel ander onderwerp zijn mensen zo uitgespro- zijn op het met elkaar in contact brengen van men- ken - wordt aangegeven dat moet worden ingezet sen en een inrichting van de openbare ruimte die op het keren van de trend. Het gaat daarbij niet om uitnodigt tot bewegen en ontmoeting. groeien op zich, wel om de vraag wat je moet doen om aantrekkelijk te blijven als woongemeente. Ach- Jong en oud geven aan dat er behoefte is aan meer terover leunen is geen optie, Bergen moet zich blij- voorzieningen voor jongeren. Dat kan variëren van ven vernieuwen. een trapveldje tot een ontmoetingsplek. Dergelijke voorzieningen kunnen er aan bijdragen dat de ge- Woningvoorraad meente aantrekkelijker wordt voor jongeren. Bergen staat voor de opgave om de bestaande wo- ningvoorraad af te stemmen op de veranderende vraag. Er is behoefte aan (kleinere) woningen voor jongeren en ouderen, in de buurt van voorzienin- gen. Tegelijkertijd wordt ook gevraagd om moder- ne, luxe woningen en wat meer speelruimte om te bouwen in het buitengebied. Er moet gezocht wor- den naar manieren om de benodigde herontwikke- ling van de bestaande woningvoorraad op gang te brengen. Vooraf landschappelijk erfgoed: in de oudere kernen, maar bijvoorbeeld ook in de vorm van fraaie laanbeplan- In dit hoofdstuk worden het ontstaan en de huidige ting langs de N271.3 In delen van het laagterras is opbouw van de gemeente beschreven. Daarnaast het Maasheggenlandschap nog herkenbaar. Deze komen lopend beleid en trends en ontwikkelingen kenmerken en kwaliteiten hebben een recreatieve 2 waar de gemeente de komende jaren mee te ma- aantrekkingskracht. kan gaat krijgen aan bod. Deze (ruimtelijke) analyse vormt samen met de uitkomsten uit de participatie De westrand van het middenterras bestaat voor het de basis voor de beleidskeuzes die in het volgende grootste deel uit Nationaal Park De Maasduinen, hoofdstuk worden beschreven. uniek vanwege de aanwezigheid van de langste reeks rivierduinen in Nederland. Tussen Nationaal Park De Maasduinen en de Duitse grens ligt een Analyse 2.1 Opbouw van de gemeente jong ontginningenlandschap. Rondom Siebenge- wald is dit landschap het meest grootschalig. In het meest zuidelijke deel van het ontginningenland- Ontstaansgeschiedenis schap - rond Tuindorp - heeft zich een glastuin- De ontstaansgeschiedenis en daarmee het land- bouwgebied ontwikkeld. schap én de huidige opbouw van de gemeente Bergen zijn sterk bepaald door de Maas. Geologen Bebouwing 15 onderscheiden in de ondergrond van het Maasdal De oudste bebouwing in de gemeente is ontstaan maar liefst 31 terrassen die gevormd zijn tijdens de in de buurt van de rivier, op wat hoger gelegen rug- verschillende ijstijden. Als gevolg van windafzet- gen op het laagterras en op de overgang naar het tingen en menselijk ingrijpen zijn tegenwoordig middenterras. Hier vinden we Aff erden, Bergen, nog drie terrassen herkenbaar in het landschap. Aijen en de oudere delen van Well en Wellerlooi. De overgangen van deze terrassen lopen ruwweg Latere uitbreidingen van de dorpen vonden stee- in noordzuid-richting. Het laagterras ligt op een vast op het hoger gelegen middenterras plaats. Zo hoogte van ca. 40 m. +NAP, het hoogterras, dat zich is Nieuw Bergen ontstaan en ook Aff erden, Well en tot ver in Duitsland uitstrekt, op ongeveer 220 me- Wellerlooi kennen fl inke uitbreidingen op het mid- ter. Daartussen ligt het brede middenterras.1 denterras. Siebengewald is eveneens een oud dorp, maar kent een andere ontstaansgeschiedenis, als De gemeente Bergen is gelegen op het laag- en agrarisch dorp in de hoger gelegen ontginningen. middenterras.2 In het laagterras is de Maas uiter- aard nog steeds prominent aanwezig. Het gebied Ligging in de regio wordt verder gedomineerd door natuur en klein- Bergen is een langgerekte gemeente, die aan de schalige landbouw. Als gevolg van de ligging is westzijde wordt begrensd door de Maas en aan de Bergen rijk aan cultuurhistorisch, archeologisch en oostzijde door de grens met Duitsland. De N271 vormt de belangrijkste route door de gemeente. 1. Bron: o.a. Geologie van Nederland / rivierterrassen. 2. Het middenterras is ongeveer 150.000 jaar geleden ontstaan. Het laagterras is ontstaan tijdens de laatste 3. De weg is een van de oudere van Nederland en had al ijstijd, het Weichselien, die duurde tot ongeveer 10.000 in de tijd van Napoleon een belangrijke functie (bron: jaar geleden. wikipedia). OMgevingsvisie Bergen 2030

de dorpen wonen / voorzieningen / leefklimaat & welzijn

landschappelijke onderlegger

bosgebied met name in Nationaal Park De Maasduinen water Maas, beken, plassen & vennen

verstedelijking

regionaal voorzieningencentrum Nieuw Bergen

lokale voorzieningencentra Afferden, Siebengewald, Well & Wellerlooi

overige dorpen

bedrijven(terrein) De Flammert & Ecofuels

verblijfsrecreatie

infrastructuur

autowegen snelwegen / N-wegen / overige wegen spoorlijn Nijmegen - Venlo 16 hoofdfietsroutes tussen knooppunten

voorzieningen

sport-s & onderwijs ssportcomplexen & basisscholen winkels supermarkten & overige detailhandel

zorg huisartsen

gevingsvisie 20 om 30

0 1 2km N De positie van de gemeente Bergen als rustige en Voorzieningen Arnhem groene ‘oase’ temidden van een aantal drukke ste- Op het gebied van (zorg)voorzieningen is het beleid delijke regio’s, zal in de toekomst niet wezenlijk ver- van de gemeente gericht op het zo veel mogelijk anderen. handhaven van voorzieningen in de verschillende Nijmegen Bocholt kernen. Daarbij moet wel de kanttekening worden Kleve Oss gemaakt dat de gemeente niet over alle soorten ‘s-Hertogenbosch 2.2 Huidige situatie & lopend beleid voorzieningen zeggenschap heeft. Veghel Inleiding Ondanks de inspanningen van verschillende par- Venray Voor de belangrijke sectoren is lopend beleid be- tijen hebben recent enkele voorzieningen de deu- Helmond Oberhausen schikbaar. De positie van Bergen als rustige, groene E ren moeten sluiten. Dat geldt bijvoorbeeld voor de Eindhoven Duisburg en agrarische gemeente, gelegen in een krimpregio supermarkten in Aff erden en Well en de basisschool Venlo vormt in alle gevallen de basis voor dat beleid. De Krefeld in Bergen. Mede als gevolg hiervan is de hiërarchie hoofdlijnen per beleidssector worden hieronder sa- tussen de verschillende kernen op het gebied van Weert mengevat Düsseldorf voorzieningen wat scherper aan het worden. Roermond Mönchengladbach Wonen Basisonderwijs en sportaccommodaties zijn te De gemeente Bergen had op 1 januari 2018 13.110 vinden in Aff erden, Nieuw Bergen, Siebengewald, inwoners, bij zo’n 5.600 huishoudens. Hoewel Ber- positie in de regio Well en Wellerlooi. Deze vijf kernen worden dan 17 gen in een krimpregio ligt, is de voorspelde krimp ook als de hoofdkernen van de gemeente gezien. tot nu toe uitgebleven. Wel is duidelijk sprake van Deze voormalige rijksweg is aangelegd in de 19e De laatste jaren is door de gemeenschap veel geïn- vergrijzing. Tegelijkertijd treedt ontgroening op eeuw en vormde ooit de belangrijkste verbinding vesteerd in ‘ruimte voor ontmoeting’ en als gevolg doordat jongeren wegtrekken, bijvoorbeeld om el- tussen Nijmegen en Maastricht. Later heeft de A73 daarvan is nu in alle kernen een dorpshuis of een ders te gaan studeren. Hierdoor neemt het aandeel deze functie grotendeels overgenomen. andere voorziening op het gebied van ontmoeting ouderen nog sterker toe dan op basis van normale aanwezig. Winkelvoorzieningen zijn overwegend in bevolkingsontwikkeling verwacht zou mogen wor- Als gevolg van de relatief geïsoleerde ligging is Nieuw Bergen geconcentreerd. Zoals gezegd ma- den. Wat betreft het aantal huishoudens is in de Bergen door de eeuwen heen vooral op zichzelf ken bewoners daarnaast veel gebruik van winkel- periode tot 2028 nog sprake van groei. Daarna zal aangewezen geweest. De gemeenschappen in de voorzieningen in de omliggende steden buiten de naar verwachting een daling inzetten. Op basis van verschillende dorpen zijn dan ook bijzonder hecht. gemeentegrenzen. ‘Forenzendorp’ Nieuw Bergen vormt hierop een deze cijfers heeft de gemeente Bergen tot 2028 nog ruimte voor de bouw van 200 woningen. De wo- uitzondering, maar heeft wel de meeste voorzie- Werken ningopgave voor Bergen - en daarmee het beleid ningen van alle Bergense kernen. Voor stedelijke Het aantal arbeidsplaatsen in Bergen is de laatste op het gebied van woningbouw - verschuift als ge- voorzieningen zijn de inwoners van Bergen aange- jaren licht gedaald en ligt ruim boven de 4.000. De volg van deze ontwikkelingen meer en meer naar wezen op de grotere kernen in de omgeving. Het belangrijkste sectoren zijn handel, industrie, zorg, een kwalitatieve en zal dus steeds meer gericht zijn noordelijke deel van de gemeente is vooral gericht recreatie en toerisme, landbouw, horeca en trans- op het zo goed mogelijk laten aansluiten van de op Boxmeer, Gennep en Goch. Het zuidelijke deel port.5 Grootschalige bedrijven en bedrijven in mi- bestaande woningvoorraad op een veranderende van de gemeente richt zich vooral op Venray, Venlo lieucategorieën die niet binnen de kernen zijn in vraag.4 en Kevelaer. Persoonlijke voorkeuren van inwoners te passen, zijn in de gemeente Bergen geconcen- spelen hierbij overigens een belangrijke rol.

4. Bron: Reith Advies, Woonvisie gemeente Bergen, 2017 5. Bron: CBS en LISA. - 2021 (2017) & website gemeente Bergen. OMgevingsvisie Bergen 2030

HET BUITENGEBIED landbouw / natuur & landschap / water

onderlegger verstedelijking landbouw

woongebieden, bedrijven(terrein) agrarisch gebied & verblijfsrecreatie

regionale wegen (A- & N-wegen) & ontwikkelingsgebied lokaal netwerk (overige wegen) glastuinbouw spoorlijn agrarisch gebied met landschaps- Nijmegen - Venlo en natuurwaarden o.b.v. Best.plan Buitengebied 2018 hoofdfietsroutes Inzetkaart landschappen tussen knooppunten grondgebonden landbouw i.c.m. legenda onder ‘landschappelijke onderlegger’ Maasnatuur & landschap grondgebonden i.c.m. landschappelijke onderlegger stedelijk mozaïek water Maas, beken, meren & vennen water & Maaswerken laagterras grondwaterbeschermingsgebied / boringsvrije zone (Venlose schol) middenterras waterwingebied bosgebieden met name in Nationaal Park dijkversterking Bergen & Aijen / De Maasduinen Afferden recent afgerond / in uitvoering rivierduinen & heidegebieden open delen Nationaal Park De Maasduinen 18 venontginningen Inzetkaart landbouw legenda onder ‘landbouw’ beekdal Eckeltsche Beek

ontginningen

Natura 2000-gebied m.n.Nationaal Park De Maasduinen

ontginning, landschapsstructuur & cultuurhistorie zie inzetkaartontginningen akkers van voor 1800 middenterras / elders stapsgewijze ontginning vanaf 1850 grootschalige ontginning vanaf 1900 venontginning begin 20e eeuw ontgronding vanaf 1960

steilranden gevingsvisie 20 bron: Bestemmingsplan Buitengbied 2018 om 30 karakteristieke laanbeplanting, houtwallen & heggen historische bebouwing / historisch erf kasteel / hoeve (bron: landschapsplan Bergen)

Inzetkaart ontginningen 0 1 2km legenda onder ‘ontginning, landschap & cultuurhistorie’ N treerd op bedrijventerrein De Flammert. Er is niet of Natuur drijfsomvang, de bedrijfsvoering, de bouwvlakken nauwelijks behoefte aan nieuwe grootschalige be- Maar liefst 40% van het grondgebied van de ge- als de perceelsgrootte. Alleen in de (jonge ontgin- drijfspercelen en het beleid is daarom vooral gericht meente Bergen bestaat uit natuurgebied. Verreweg nings)landschappen aan de oostzijde van de ge- op het benutten en versterken van de bestaande het grootste deel daarvan maakt deel uit van Natio- meente is een dergelijke verdergaande schaalver- locaties en het bieden van kansen aan kleinscha- naal Park De Maasduinen. Het beleid is er met name groting in ruimtelijke zin nog in te passen, in andere lige bedrijvigheid binnen de dorpskernen. Om de op gericht de natuurwaarden en de landschappelij- landschappen leidt dit tot toenemende problemen. landschappelijke kwaliteiten van de gemeente te ke diversiteit van Nationaal Park De Maasduinen te Voor de andere delen van de gemeente is het beleid behouden worden voor bedrijvigheid in het bui- behouden en te versterken. Dat betekent vooral dat gericht op diversiteit, duurzaamheid en kleinscha- tengebied strikte regels gehanteerd. de stikstofproblematiek moet worden aangepakt ligheid. Er worden kansen gezien in de combinatie en dat de verdroging van delen van het gebied als van duurzaamheid, regionale voedselproductie en Kwaliteit openbare ruimte gevolg van de zand- en grindwinning in het verle- behoud en herstel van de kleinschalige, diverse De gemeente heeft onder de bevolking een on- den (Reindersmeer), grondwateronttrekking en kli- landschappen. Het Bestemmingsplan Buitenge- derzoek laten verrichten naar de beleving van de maatverandering moet worden tegengegaan. Waar bied uit 2018 biedt concrete aangrijpingspunten (inrichting van de) openbare ruimte en heeft daar- dat kan worden mogelijkheden geboden voor re- voor een verdere zonering en diff erentiatie van het naast ook zelf een inschatting gemaakt van de creatie en educatie. buitengebied, met name in het gebied ten oosten (technische) kwaliteit van groen, verhardingen en van Nationaal Park De Maasduinen. Dit wordt ver- straatmeubilair. In de Visie Openbare Ruimte is dit Buiten het Natura2000-gebied is het beleid ge- der uitgewerkt in het volgende hoofdstuk. doorvertaald naar maatregelen om met de beperk- richt op het vergroten van de biodiversiteit en het te beschikbare middelen minimaal een basiskwa- opheff en van de spanning tussen natuur en land- Toerisme & recreatie 19 liteit te garanderen. Belangrijk daarbij is hoe een bouw. Dat geldt vooral voor het Maasdal en de De grote landschappelijke kwaliteiten en de vele grotere verantwoordelijkheid van bewoners voor beekdalen.6 natuur trekken van oudsher veel recreanten naar de kwaliteit van de openbare ruimte in hun eigen Bergen. Verblijfsrecreatie is vooral te vinden op de (dorps)omgeving kan worden bereikt. Landbouw & buitengebied westrand van het middenterras, rond Aff erden, Well, De gemeente Bergen kent diverse agrarische be- Wellerlooi en met name het Leukermeer. Daarnaast Waterbeheer drijven met een belangrijke bijdrage aan een eff ec- weten recreanten de verschillende bezoekerscentra Bergen zet in op een schoon, robuust en toekomst- tieve voedselvoorziening en de lokale economie. van Nationaal Park De Maasduinen goed te vinden. gericht watersysteem, dat de gevolgen van klimaat- Verschillende agrarische bedrijven hebben daarbij De recreatieve aantrekkingskracht is een van de bij- verandering aan kan en de drinkwatervoorziening ook aandacht voor duurzaamheids aspecten en ge- zondere kenmerken van de gemeente waarmee zij veiligstelt. Daarbij wordt het principe ‘vasthouden, ven daar invulling aan. zich verder kan profi leren. bergen en afvoeren’ gehanteerd. De gemeente voert hier actief beleid op, wat bijvoorbeeld op De Wij constateren dat schaalvergroting van de land- Infrastructuur Flammert heeft geleid tot het afkoppelen van al het bouw het gevolg is van economische ontwikkelin- Met de realisatie van de A73 is de N271 vooral een hemelwater van het riool. De komende jaren wil de gen en dat deze zich manifesteert in zowel de be- bovenlokale en regionale verbinding geworden. In gemeente op dit gebied verdere stappen zetten, in de regiovisie is aangegeven dat dit kansen biedt combinatie met (beter) beheer van watergangen voor een verdere kwaliteitsslag van deze weg (‘eta- 6. Bronnen: Beheer- en inrichtingsplan Nationaal Park De en onderhoud van het rioolstelsel. Maasduinen (1999) / Beheervisie gemeentebossen Ber- lagefunctie’), in combinatie met het oplossen van gen 1998 - 2002 (1998) / Groenstructuurplan gemeente een aantal knelpunten op het gebied van verkeers- Bergen (2016) / Bosland Adviesbureau, Landschapsplan veiligheid. Ook in het buitengebied blijft verkeers- gemeente Bergen (2012). veiligheid een punt van aandacht. OMgevingsvisie Bergen 2030 duurzaamheid

onderlegger verstedelijking

woongebieden, bedrijven(terrein) & verblijfsrecreatie

infrastructuur

landschappelijke onderlegger

water Maas, beken, meren & vennen

laagterras

middenterras

bosgebieden met name in Nationaal Park De Maasduinen

rivierduinen & heidegebieden open delen Nationaal Park De Maasduinen

venontginningen

beekdal Eckeltsche Beek

ontginningen

20 ontginning & landschapsstructuur zie inzetkaartontginningen akkers van voor 1800 middenterras / elders stapsgewijze ontginning vanaf 1850 grootschalige ontginning vanaf 1900 venontginning begin 20e eeuw ontgronding vanaf 1960

karakteristieke laanbeplanting, houtwallen & heggen

duurzaamheid

bestaande / geplande Duitse windmolens

1.000 meter zone rond dorpskernen

uitsluitingsgebied windenergie vliegveld Weeze gevingsvisie 20 om 30 vergistingsinstallatie Ecofuels projectgebied Energielandgoed Wells Meer Raadsbesluit structuurvisie/plan-MER (fase 1) dd. 18-12-18) gemeentelijk concentratiegebied voor windenergie, groot- schalige zonneweides & (droge en natte) biomassa

Inzetkaart ontginningen 0 1 2km legenda onder ‘ontginning & landschapsstructuur’ N Bergen scoort goed als fi etsgemeente en wil deze Project Energielandgoed Wells Meer positie verder uitbouwen. Dat geldt ook voor de Bergen wil in 2030 energie onafhankelijk zijn. Be- beschikbaarheid van voldoende snel internet in de langrijk daarbij is de ontwikkeling van een integraal hele gemeente. energielandschap in Wells Meer. De haalbaarheids- studie gaat uit van 200 hectare zonne-energie, 250 Duurzaamheid hectare droge en natte biomassa en maximaal zes Bergen legt de lat hoog op het gebied van duur- windmolens. Ook de bestaande biogasinstallatie zaamheid en heeft bij raadsbesluit vastgelegd dat van Laarakker speelt een rol. Tevens is er de optie de gemeente er naar streeft in 2030 energie on- van tijdelijke energieopslag in het Reindersmeer, afhankelijk te zijn. Daarmee gaat Bergen duidelijk door gebruik te maken van de grote temperatuur- verder dan de landelijke overheid, die - op basis van verschillen in de voormalige zandwinput.8 het akkoord van Parijs - inzet op energieneutraliteit in 2050. Van de totale Bergense energiebehoefte Fase 1 (verkenning alternatieve locaties, onderbou- van 1,74 PetaJoule (peiljaar 2012) moet 50% groot- wing, structuurvisie en plan-MER) is afgerond met schalig worden opgewekt binnen de eigen ge- de vaststelling van structuurvisie en MER door de meentegrenzen. Daarnaast moet in 2030 20% wor- gemeenteraad op 18 december 2018. Het project den bespaard ten opzichte van het huidige gebruik bevindt zich nu in fase 2 (modellenstudie, voor- en moet 30% van de behoefte kleinschalig worden keursmodel, bestemmingsplan, project-MER).9 Het opgewekt.7 Als uitwerking van deze Omgevings- Energielandgoed Wells Meer maakt geen deel uit 21 visie is de beleidsnotitie ‘Energie uit zon en wind’ van deze omgevingsvisie. opgesteld, waarin de ruimtelijke mogelijkheden en het toetsingskader voor zowel particuliere initiatie- Dijkversterking ven als veel omvangrijker commerciële initiatieven De Maas in Bergen is van oudsher een onbedijkte zijn vastgelegd. rivier. Na de overstromingen van 1993 en 1995 zijn echter in alle haast nooddijken aangelegd om herhaling te voorkomen. Deze dijken voldoen niet 2.3 Lopende projecten meer aan de wettelijke norm. Ze zijn bijvoorbeeld te laag of niet stabiel genoeg, mede vanwege toe- Inleiding nemende afvoerpieken als gevolg van klimaatver- Op basis van het lopende beleid wordt op dit mo- andering. Dit speelt langs vrijwel de hele Maas. ment binnen de gemeente Bergen aan verschillen- Voor Bergen betekent het concreet dat bestaande de projecten gewerkt. Een aantal grote projecten nooddijken moeten worden versterkt. Daarbij heeft betekenis op de schaal van de hele gemeente. wordt gezocht naar logische aansluitingen op hoge Deze projecten worden hierna kort samengevat. gronden, in een combinatie van dijkversterking en rivierverruiming. Dijkversterking speelt vooral rond

8. Bron: Kuiper Compagnons, Haalbaarheidsverkenning 7. Gemeente Bergen, Energievisie gemeente Bergen Energielandschap Wells Meer (2017). (2017). 9. MER en SV Energielandgoed Wells Meer, Anteagroep resp. Kuiper Compagnons, augustus 2018. Nieuw Bergen, Bergen, Aijen en Well. Momenteel mensen steeds meer naar de steden trekken. Als Mobiliteitsveranderingen wordt onderzocht of er mogelijkheden zijn voor het gevolg van de oplopende huizenprijzen in de ste- De snel groeiende aandacht voor duurzame ont- realiseren van een groene rivier in dit gebied.10 den is echter ook sprake van een tegenbeweging, wikkeling en het beperken van klimaatverandering waarbij mensen op zoek gaan naar goedkopere zullen ook hun sporen trekken in de toekomstige Maaspark Well woningen in de omgeving van de steden. ontwikkeling van de mobiliteit. Te verwachten zijn De ambitie voor dit gebied is vastgelegd in de struc- een afnemend gebruik van fossiele brandstoff en tuurvisie Maaspark Well en het bestemmingsplan Vergrijzing & ontgroening ten gunste van elektrische tractie en toenemend Vakantiepark Leukermeer. Onder de naam Maas- Vanaf 2020 zal het aantal ‘oudere ouderen’ (75-plus- gebruik van milieuvriendelijke vervoerswijzen park Well wordt gewerkt aan een integraal plan sers) sterk beginnen te groeien. Dit wordt ook wel (lopen, fi etsen, openbaar vervoer). Dit alles on- voor natuur, recreatie en extra ruimte voor de rivier. dubbele vergrijzing genoemd. Het is een ontwik- dersteund door nieuwe technologische ontwik- Die ruimte zou kunnen bestaan uit een hoogwater- keling die vrijwel zeker zal leiden tot een grotere kelingen, waardoor bijvoorbeeld autodelen en geul tussen het Leukermeer en Aijen en extra water behoefte aan zorg. In Bergen is straks een op de taxidiensten veel goedkoper en eenvoudiger zul- ten zuidwesten van het Leukermeer. Het is de be- vijf inwoners 75-plus. Tegelijkertijd zal het aantal len worden. De samenwerkende gemeenten in doeling dat de plannen in 2029 gerealiseerd zijn.11 jongeren in de gemeente sterk afnemen (ontgroe- Noord-Limburg hebben daarom de netwerkorgani- ning). Ze trekken naar de stad, voor studie en werk. satie Trendsportal ‘Slimme mobiliteit voor morgen’ Naast gevolgen voor de vraag naar zorg, zal vergrij- opgericht om samen met burgers, ondernemers, 2.4 Trends & ontwikkelingen zing van invloed zijn op de vraag naar geschikte het onderwijs, maatschappelijke partijen en (semi) woningen voor ouderen en bijvoorbeeld de inrich- overheden een innovatief Mobiliteitsplan te ont- 22 Inleiding ting van de openbare ruimte. Denk daarbij aan toe- wikkelen. De technologische en maatschappelijke Binnen verschillende sectoren is sprake van trends gankelijkheid en voldoende banken en zitplekken ontwikkelingen vragen namelijk om een andere en ontwikkelingen die van invloed zijn op de toe- op straat. Hier ligt een duidelijke koppeling met de kijk op mobiliteitsbeleid en een andere rol van de komstige ontwikkeling van Bergen. In deze para- Visie Openbare Ruimte, waaraan de gemeente op graaf worden de belangrijkste trends en ontwikke- dit moment werkt. lingen kort op een rij gezet. Waar mogelijk worden de consequenties voor Bergen in beeld gebracht. Toename eenpersoonshuishoudens Vergrijzing zal ervoor zorgen dat het aandeel een- Krimpende bevolking & trek naar de stad persoonshuishoudens toeneemt. In 2040 zal naar Volgens de meest recente prognoses zal de Bergen- verwachting 40% van de huishoudens uit één per- se bevolking in 2040 sterker gekrompen zijn dan soon bestaan. De woningvoorraad in Bergen be- die van de andere Noord-Limburgse gemeenten staat echter voor zo’n 80% uit eengezinswoningen. en aanzienlijk meer dan het gemiddelde voor heel Daarnaast zijn er in Bergen relatief veel tweekap- Nederland. Steden zoals Nijmegen en Eindhoven pers en vrijstaande woningen. Er dreigt daarom mogen juist een groei van het aantal inwoners ver- een overschot aan ruime woningen, wat tot gevolg wachten. Dit sluit aan op de wereldwijde trend dat kan hebben dat de woningprijzen in Bergen verder onder druk komen te staan. Het woningaanbod zal dan ook actiever moeten worden afgestemd op de 10. H+N+S, Handreiking ruimtelijke kwaliteit dijkversterking vraag, bijvoorbeeld door renovatie en herontwikke- noordelijke Maasdijken (2017) & Waterschap Limburg, Ruimtelijke kwaliteit noordelijke Maasvallei (2017). ling. Levensloopbestendigheid en duurzaamheid 11. Bron: Structuurvisie Maaspark Well (SAB 2011) en Maas- zijn daarbij de belangrijkste aandachtspunten. parkwell.nl Trendsportal: de 5 doelen van Bergen voor de mobiliteit in 2040 overheid. Het streven is om Noord-Limburg in 2040 ook moeten aanpassen. Dat geldt ook in relatie tot dé klimaatvriendelijkste, toegankelijkste en veilig- hoogwater in de Maas. Het Waterschap is verant- ste regio van Nederland te laten zijn op het gebied woordelijk voor de veiligheid. De gemeente denkt van mobiliteit. en werkt waar mogelijk mee.

De hiervoor reeds gememoreerde vergrijzing van Afname van de biodiversiteit de bevolking zal deze mobiliteitsverandering ver- Onder andere recente Duitse, Franse en Nederland- snellen. Dit maakt een goede bereikbaarheid van se onderzoeken tonen aan dat het aantal insecten voorzieningen op bijvoorbeeld het gebied van de afgelopen 30 jaar drastisch is afgenomen12. Er positieve gezondheid en ontmoeting nog belang- zijn meer signalen dat de biodiversiteit wereldwijd rijker. Bundeling van voorzieningen kan een moge- terugloopt en dat de ecologische draagkracht van lijke oplossing zijn. de aarde steeds verder onder druk komt te staan. Gebruik van bestrijdingsmiddelen en steeds mo- Er zijn echter ook duidelijke kansen, vooral als nofunctionelere landbouwgebieden spelen naast gevolg van technologische ontwikkelingen. De andere oorzaken (boskap, verstedelijking etc.) een elektrische fi ets zorgt er nu al voor dat ouderen er belangrijke rol in deze ontwikkeling. Dit maakt het makkelijker op uit trekken en dat hun actieradius belangrijk om ook buiten de natuurgebieden te toeneemt. Daarnaast zien we dat steeds meer goe- zoeken naar een goede balans tussen landbouw, re- deren en diensten aan huis worden geleverd. En creatie en natuur. Denk daarbij aan andere vormen 23 tenslotte kan ook de komst van zelfrijdende auto’s gielandgoed Wells Meer zal naar verwachting lei- van bodemgebruik en natuurinclusief boeren. nieuwe kansen bieden voor ouderen. den tot nieuwe werkgelegenheid. Samen met het ruime aanbod aan grote woningen biedt dit kansen Het groenbeheer van de gemeente zal eveneens Individualisering & afname sociale samenhang om nieuwe mensen aan Bergen te binden. natuurinclusiever worden. Maar ook particulieren Digitalisering zorgt ervoor dat we ons (online) kunnen en moeten bijdragen aan een vergroting steeds meer met gelijkgezinden kunnen omringen. Klimaatverandering van de biodiversiteit door hun tuinen en balkons En die mensen hoeven zeker niet in de buurt te wo- Het thema klimaatverandering is al een aantal jaren natuurvriendelijker te beheren en aantrekkelijker in nen. Steeds meer mensen voelen zich meer verbon- niet meer weg te denken uit het nieuws. Er is inmid- te richten voor ondermeer insecten en vogels. den met gelijkgezinden die elders in het land of op dels overweldigend wetenschappelijk bewijs van de wereld leven, dan mensen in hun eigen lokale de opwarming van de aarde. De belangrijkste ge- Technologische innovatie & globalisering leefomgeving. Een van de gevolgen hiervan is dat volgen voor Nederland zijn een voorspelde stijging Technologische ontwikkelingen hebben de afgelo- het verenigingsleven en het zelforganiserende ver- van de zeespiegel en steeds extremer weer. Denk pen 20 jaar geleid tot veranderingen in het produc- mogen van de Bergense samenleving onder druk daarbij aan lange periodes van droogte of juist met tieproces. Tegelijkertijd heeft globalisering gezorgd komen te staan. veel neerslag, een verslechtering van de waterkwa- voor een sterke toename van de wereldhandel en liteit bij droogte, een stijging van de gemiddelde verregaande specialisatie. Deze processen zullen de Krimpende beroepsbevolking temperatuur in het hele jaar en extreme regenval komende decennia doorzetten. Tussen 2000 en 2015 groeide de werkgelegenheid in korte tijd. Er zijn in het kader van het akkoord van in Bergen met 7%. Tegelijkertijd krimpt en vergrijst Parijs afspraken gemaakt om klimaatverandering de beroepsbevolking. De ontwikkeling van Ener- binnen de perken te houden, maar we zullen ons 12 https://www.ru.nl/nieuws-agenda/nieuws/vm/iwwr/2018/ nederland-dramatische-afname-insecten/ Duurzaam opwekken van energie wordt goedkoper De prijs van duurzame energie is de laatste jaren sterk gedaald. Dat geldt zowel voor zonnestroom als windenergie. Tegelijkertijd worden fossiele brandstoff en duurder. Op dit moment kan duurza- me energie de concurrentie met fossiele energie al aan, de verwachting is dat duurzame energie uitein- delijk goedkoper zal worden dan fossiele energie. Dit biedt enorme kansen voor een verduurzaming van de samenleving, maatschappelijk verantwoord ondernemen en een meer circulaire economie. Te- gelijkertijd ligt er een forse opgave in het verduur- zamen van de bestaande woningvoorraad.

Circulaire economie De wereld wordt geconfronteerd met een groeien- de schaarste van grondstoff en. Tegelijkertijd groeit het bewustzijn dat we op een andere manier met 24 de aarde moeten omgaan, om deze op de lange ter- mijn leefbaar te houden en bijvoorbeeld extreme klimaatverandering tegen te gaan. Dat betekent dat we onze economie moeten omvormen om deze toekomstbestendig te maken. Toewerken naar een circulaire economie, waarin geen afval meer be- staat en alles wordt hergebruikt, wordt gezien als de beste kans om dit voor elkaar te krijgen. Vooraf

In dit hoofdstuk wordt de visie op de toekomst van Bergen beschreven. Dat gebeurt stap voor stap, 3 aan de hand van de onderwerpen die tijdens de participatie naar voren zijn gekomen. De gemeen- telijke ambitie op hoofdlijnen is per onderwerp in groen aangegeven. Aan het eind van dit hoofdstuk is een Visiekaart 2030 opgenomen. Deze vormt de integrale samenvatting van de visie op de toekomst van de fysieke leefomgeving in Bergen. Visie 2030 3.1 De visie 2030 in 10 hoofdkeuzes

1. De meest toekomstbestendige gemeente Op bovenregionale schaal vormen Bergen en om- geving een groen hart, met daar omheen een ring 25 van grote(re) steden en stedelijke gebieden. Deze gelegd. De ‘meest toekomstbestendige gemeente ring wordt gevormd door het Ruhrgebied, Venlo, van Nederland’ vormt het hart van Nationaal Park Eindhoven, ’s-Hertogenbosch, Nijmegen en Arn- De Maasduinen, biedt een aantrekkelijke omge- hem. Binnen de ring zijn de verbindingen langs vingskwaliteit voor wonen, werken en recreëren de Maas altijd sterk dominant geweest. Lange tijd en voorziet in de eigen energiebehoefte. Daar ho- liepen deze vooral door Bergen, via de oude Rijks- ren dorpen bij die alle ruimte krijgen om hun eigen weg, maar met de aanleg van de A73 is Bergen identiteit te behouden en te versterken. (Nieuwe) nog meer een ‘rustige achterkant’ geworden. Maar ontwikkelingen dienen bij te dragen aan het rea- wel een achterkant in de beste zin van het woord, liseren van een aantrekkelijke omgevingskwaliteit want de kwaliteiten van Bergen op het gebied van via ruimtelijke kwaliteitsverbetering en landschap- landschap en cultuurhistorie, natuur, recreatie en pelijke inpassing.1 erfgoed zijn groot. Bergen was als gemeente altijd al op zichzelf aangewezen en ook nu biedt uitgaan Een nog niet beantwoorde vraag is of bij dit pro- van de eigen kwaliteiten de beste kansen voor de fi el ‘Bergen’ de meest geschikte naam is voor de toekomst. gemeente. Een andere optie is bijvoorbeeld ‘Ge- meente Maasduinen’, een naam die zorgt voor een Door nadrukkelijk de koppeling te leggen tussen duidelijke binding tussen de verschillende dorpen de aanwezige groene kwaliteiten en de kansen op het gebied van duurzaamheid wil Bergen zich nog meer dan voorheen profi leren als ‘toekomst- 1 Kader hiervoor is het Landschapsbeleid en -regeling bestendige gemeente’. De lat wordt daarbij hoog zoals opgenomen in het recente Bestemmingsplan Bui- tengebied 2018 en in de Structuurvise+ 2014 (hoofd- stuk 2.3. Toepassing van het Limburgs Kwaliteitsmenu). met hun eigen identiteiten en die bovendien staat Daarnaast moeten de mogelijkheden voor meer- voor een goed verhaal naar buiten toe. voudig grondgebruik worden onderzocht, bijvoor- beeld door de combinatie van zonneweides en na- 2. Bergen energie onafhankelijk in 2030 tuurontwikkeling of agrarische functies. Op het gebied van duurzaamheid gaat Bergen voort op de weg die enige tijd geleden is ingesla- Op het gebied van besparing en kleinschalige gen. Bergen wil energie onafhankelijk zijn in 2030 opwekking is spreiding juist essentieel. Energie- en zet daarmee fors hoger in dan de landelijke doel- onafhankelijkheid in 2030 is namelijk alleen haal- stelling van 2050. Een sterke inzet op duurzaam- baar als iedereen meedoet. Hiervoor werkt de ge- heid is niet alleen noodzakelijk, maar vormt ook een meente aan het programma VerduurSAMEN 2030. kans om Bergen op de kaart te zetten. Onderzocht moet worden of daarvoor nieuwe be- leidsinstrumenten noodzakelijk zijn. Het gaat dan Met name het oostelijke deel van de gemeente, ten bijvoorbeeld om energievisies voor de dorpen, sub- oosten van Nationaal Park De Maasduinen, is ge- sidieregelingen en een actieve benadering door schikt voor grootschalige energiewinning. Groot- de gemeente, vergelijkbaar met het afkoppelen schalige energiewinning past bij de maat en schaal van het hemelwater op De Flammert. De verkoop van het ontginningenlandschap en sluit goed aan van een woning is een cruciaal moment dat moet op bestaande projecten in het Duitse achterland. worden aangegrepen om een duurzaamheidsslag Tegelijkertijd wil Bergen de groene kwaliteiten zo te maken. Ook kan worden voortgeborduurd op de 26 veel mogelijk handhaven. mogelijkheden die het Bestemmingsplan Buiten- gebied 2018 biedt voor het aantrekkelijker maken Grootschalige energiewinning wordt daarom in van duurzaam bouwen, door bouwmogelijkheden Bergen geconcentreerd, waarbij alle inzet gericht te verruimen bij een duurzame bouwaanvraag. blijft op het ontwikkelen van een integraal en hoog- waardig energielandgoed Wells Meer. Dat betekent Bij deze Omgevingsvisie Bergen 2030 hoort een dat er voorlopig geen ruimte is voor het op com- losse Beleidsnotitie Zon en Wind. Deze vormt een merciële basis opwekken van duurzame energie in uitwerking voor het onderdeel duurzame energie. andere delen van de gemeente, behoudens op (be- drijfs)daken. Over vijf jaar wordt dit beleid - en de 3. Landschap en landbouw in balans voortgang van Wells Meer - geëvalueerd. De kwaliteiten van Bergen worden voor een be- langrijk deel bepaald door het aanwezige land- Onderzocht moet worden of binnen Wells Meer een schap en het onderscheid tussen de verschillende kenniscentrum op het gebied van duurzame ener- landschapstypen. Gesteund door de uitkomsten uit gie ontwikkeld kan worden. Denk aan zowel het het participatietraject blijft Bergen inzetten op het bieden van hooggeschoolde werkgelegenheid als herkenbaar houden en versterken van de verschil- aan opleidingen op het gebied van onderhoud en lende landschapstypen en het beleefbaar houden beheer, met ruimte voor praktijkonderwijs.2 van de Maas. Dat geldt ook voor het behoud en het waar mogelijk versterken van het aan de land- 2. Bergen heeft een relatief laag opgeleide bevolking. schapsstructuur gekoppelde cultuurhistorisch, ar- Praktijkonderwijs en werkgelegenheid op het gebied cheologisch en landschappelijk erfgoed. van onderhoud en beheer bieden daarom goede kan- sen voor lokale bedrijven en beroepsbevolking. Bij ruimtelijke ontwikkelingen moet daarom altijd Bergen zet in op een zodanige uitvoering van de rekening worden gehouden met cultuurhistorie, ar- opgave op het gebied van dijkversterking dat de cheologie en de maat en schaal van het landschap. negatieve impact op de ruimtelijke kwaliteit zo Dat betekent dat niet elke ontwikkeling op elke klein mogelijk is. De Maas moet beleefbaar blijven plek kan plaatsvinden. Daarnaast is voor grootscha- en waar zicht op de rivier cruciaal is wordt ingezet lige ‘rode’ ontwikkelingen in Bergen geen plaats. op maatwerk. De introductie van een groene rivier bij Well en een hoogwatergeul bij Aff erden is een Het Bestemmingsplan Buitengebied 2018 biedt de kans, die echter altijd gepaard moet gaan met een basis voor een zonering van het buitengebied die landschapsimpuls en de introductie van natuurge- in de Visiekaart 2030 is opgenomen. Het lopende bonden landbouw in het gebied. Denk daarbij aan beleid om het type landbouw af te stemmen op de extensieve veeteelt, die biologische producten le- landschappelijke ondergrond wordt hiermee door- vert voor kwaliteitsrestaurants in de regio. gezet. In dat kader wordt in het bestemmingsplan het concentratiebeleid voor glastuinbouw voortge- De gemeente Bergen faciliteert het Waterschap zet. Het wensbeeld is alle glastuinbouw op termijn waar mogelijk bij het schoonhouden van grond- en te concentreren rond Tuindorp. Het vigerende be- oppervlaktewater, het beschermen van drinkwater- leid t.a.v. mestverwerking blijft gehandhaafd. bronnen en het op peil houden van de waterkwa- liteit.3 De gemeente wil meer ruimte reserveren in Landschapsversterking betekent met name een op- het bebouwde gebied, om bijvoorbeeld water te 27 gave voor het Maasdal (in combinatie met natuur- kunnen bergen bij extreme neerslag. Ook bewo- inclusieve landbouw) en in de randen van Nationaal De omslag naar duurzame landbouw wordt gesti- ners worden gestimuleerd om hun tuinen en erven Park De Maasduinen. Maar landschapsherstel bete- muleerd, bijvoorbeeld door het pachtbeleid aan te minder te verharden en water vast te houden. kent ook het waar mogelijk aanhelen van de ka- passen. Agrariërs geven aan kansen te zien op het rakteristieke laanbeplanting langs de N271 en het gebied van circulaire landbouw, met overwegend 5. Versterken natuurwaarden en biodiversiteit herstellen van het Maasheggenlandschap. In het grote bedrijven. Er zal gezocht worden naar kansen Nationaal Park De Maasduinen heeft te maken met mozaïeklandschap tussen de N271 en het Nationaal om in Bergen een pilotproject op te zetten voor na- verdroging als gevolg van grondwateronttrekking, Park is beperkt ruimte voor kleinschalige ‘rode’ ont- tuurinclusieve landbouw. grind- en zandwinning in het verleden en klimaat- wikkelingen, in aanvulling op bestaande functies. verandering. Daarnaast leidt stikstofdepositie tot Voorwaarde is dat nieuwe ontwikkelingen leiden 4. Waterbeheer op maat overbemesting, verzuring en uitloging van de bo- tot een kwaliteitsimpuls voor het landschap. Op Uitgangspunt voor dijkversterking en rivierverrui- dem. De inzet blijft gericht op het behoud van de de overgang tussen het Nationaal Park en het ont- ming langs de Maas is dat dit gebeurt met respect aanwezige natuurwaarden, onder andere door het ginningenlandschap is de inzet vooral gericht op voor de aanwezige ruimtelijke kwaliteit. Dit bete- terugdringen van grondwateronttrekking voor an- het ontwikkelen van een ‘agrarisch landschap met kent een integrale aanpak en maatwerk op plekken dere doeleinden dan de drinkwatervoorziening en kwaliteiten’. Behoud en herstel van kenmerkende waar landschappelijke, cultuurhistorische, geomor- het terugdringen van vermesting. landschappelijke, natuurlijke en cultuurhistorische fologische en natuurwaarden hiertoe aanleiding waarden staat hier voorop, eventueel in combina- geven. De specifi eke situatie in de Maasvallei maakt Binnen dit kader zijn de volgende opgaven en kan- tie met kleinschalige ontwikkelingen op het gebied dat eerder sprake is van de introductie van dijken sen in beeld: van recreatie en (zorg)voorzieningen. In Nationaal dan van een dijkversterking. Dit maakt het belang Park De Maasduinen zelf is geen ruimte voor derge- van het betrekken van ruimtelijke kwaliteit bij deze 3. Uiterlijk in 2027 moeten alle gemeenten in Nederland lijke rode ontwikkelingen. opgave nog urgenter dan elders. voldoen aan de Europese doelstellingen uit de Kader- richtlijn water (KRW), op het gebied van waterkwaliteit in de Europese wateren. - Tegengaan van verdroging door het vernatten 6. Kwaliteitsslag & zonering recreatievoorzieningen van de ontginningen. Dit is eventueel te combi- Met de Maas en Nationaal Park De Maasduinen neren met een energielandschap en de teelt van heeft Bergen een prachtige recreatieve basis, die biomassa. verder kan worden uitgebouwd. Het economisch belang voor de gemeente is groot. Kwaliteit vormt - Het behouden en versterken van de bodem- het uitgangspunt. Voor wat betreft de Maas geldt kwaliteit. Dat begint met voorkomen dat er wel de kanttekening dat de zichtbaarheid en be- schadelijke stoff en in de bodem komen, maar leefbaarheid van de rivier sterk kunnen en moeten ook de omslag naar een meer natuurinclusieve worden vergroot. Dat kan door aanvullende fi ets- vorm van landbouw kan hier een belangrijke rol en wandelroutes te ontwikkelen en op een aantal in spelen. prominente plekken uitzichtpunten te realiseren.

- Het zoeken naar nieuwe verdienmodellen als Gemeente Bergen heeft een uitgebreid aanbod aanvulling op het beperkte beheerbudget voor aan verblijfsrecreatieve voorzieningen, waaronder Nationaal Park De Maasduinen. enkele toonaangevende bedrijven op landelijk ni- veau, maar ook bedrijven die de aansluiting met de Daarnaast wordt steeds duidelijker dat we voor de markt dreigen te verliezen. De afgelopen periode is opgave staan om de biodiversiteit buiten de na- er al veel aandacht geweest voor de vitalisering van 28 tuurgebieden op peil te houden. Dit blijkt onder de verblijfsrecreatieve sector. andere uit de teruglopende aantallen insecten en vogels in het buitengebied. Met de door veel mensen gesignaleerde toename van de recreatiedruk in het achterhoofd wordt het Er zijn verschillende mogelijkheden om dit te reali- in de toekomst nog belangrijker ervoor te zorgen seren. In de gebieden die zijn aangewezen als ‘agra- dat er onderscheid blijft bestaan tussen drukke(re) risch landschap met kwaliteiten’ wordt ingezet op en rustige gebieden. Intensieve(re) functies worden het verzachten van de randen van Nationaal Park geconcentreerd in drie gebieden, waar steeds de De Maasduinen. De grootste mogelijkheden voor relatie tussen de Maas, de N271 en Nationaal Park het versterken van de biodiversiteit liggen echter De Maasduinen kan worden gelegd: in het verduurzamen van de landbouw in het alge- meen, in combinatie met het inzetten op bloem- - Het Leukermeer en omgeving, inclusief het be- rijke akkerranden en het herstellen van landschap- zoekerscentrum Maasduinen en het toekomsti- pelijke elementen. Dit betekent een kleinschaliger ge Maaspark Well (inclusief het onderdeel rivier- landschapsbeeld, met meer ruimte voor groene verruiming): knooppunt voor (water)recreatie, verbindingen. Het vraagt op termijn ook om een verblijfsrecreatie en natuurbeleving. ander verdienmodel voor boeren, met meer kansen voor verbreding. Dit is daarmee een opgave die al- - Aff erden en Eckeltsche Beek / Bleijenbeek: ver- leen kan worden aangepakt in samenwerking tus- blijfsrecreatie, extensieve sportvoorzieningen, sen boeren, gemeente, provincie en ook afnemers. natuur en cultuurhistorie. - De Hamert en het Geldernsch Nierskanaal: re- bij de regionale gebiedskwaliteiten: een fraaie, creatieve routes, natuur en cultuurhistorie. groene verbindingsroute tussen de dorpkernen en de omgeving. Recreatieve trekkers worden Eventuele ‘rode recreatieve ontwikkelingen’ vinden duidelijk gemarkeerd. Denk bijvoorbeeld aan altijd plaats buiten Nationaal Park De Maasduinen het bezoekerscentrum Maasduinen en de aan- en Natura2000. Binnen deze context zet de ge- sluiting van de Kasteellaan en de Wezerweg op meente op recreatief gebied in op het volgende: de N271 in Well. Hiermee wordt voortgebor- duurd op de ideeën voor de N271 die in de Stra- - Er wordt gestreefd naar een gezonde verblijfs- tegische Regiovisie zijn verwoord. recreatieve sector, passend bij de vraag van de toerist nu en in de toekomst. Onderdeel hiervan 7. Afstemmen woningvoorraad op vraag is kwaliteitsverbetering in de verblijfsrecreatie- De voor Bergen voorspelde krimp vormde tijdens ve sector voor bedrijven die de aansluiting met het participatietraject een belangrijk onderwerp. de markt dreigen te verliezen. Vrijwel alle betrokkenen zijn het er over eens dat Bergen krimp niet als een vaststaand gegeven - Het toevoegen van kleinschalige recreatieve moet zien. Het gaat dan nog niet eens om de exacte voorzieningen, met meerwaarde voor het land- ontwikkelen van de N271 als etalage (boven: de N271 op de over- cijfers, maar vooral om het beantwoorden van de gang tussen het laag- en middenterras, onder: de N271 in Well) schap en de economie. Dat betekent recreatie vraag wat je moet doen om aantrekkelijk te blijven gericht op een actief verblijf van een paar da- als woongemeente. 29 gen, bijvoorbeeld met bezoek aan lokale onder- nemers. De ontwikkeling van streekproducten is Concreet worden de volgende stappen gezet: kansrijk, naar voorbeeld van Texel en het Groene Hart. - Bergen wil ook andere woonmilieus aanbieden dan alleen ruime woningen binnen de kernen. - Verbeteren van het fi etsroutenetwerk, met dui- Mensen geven aan op zoek te zijn naar moder- delijk herkenbare hoofdroutes langs de Maas ne, luxe woningen, bij voorkeur aan de randen en door het Nationaal Park. Veel ligt er al, het of net buiten de dorpen. Hiervoor wil Bergen is vooral een kwestie van het koppelen van lo- kleinschalige mogelijkheden bieden in het mo- kale routes en rondjes, promotie en zo hier en zaïeklandschap tussen Nationaal Park De Maas- daar een nieuwe schakel. Beide routes vormen duinen en de N271, echter altijd op voorwaarde de basis van het recreatieve netwerk en vormen dat rode ontwikkelingen leiden tot aanvullende de ‘kapstok’ voor verbindingen over de Maas en landschappelijke kwaliteiten. Kwaliteit gaat in richting Duitsland. Dwarsverbindingen liggen alle gevallen boven kwantiteit. Hiermee wordt vooral ter hoogte van de drie recreatieve brand- aangesloten op het Limburgs Kwaliteitsmenu punten die hiervoor zijn beschreven. (LKM), waarin specifi ek beleid is vastgelegd voor nieuwbouw in het buitengebied. Ook in - De N271 zo veel mogelijk ontwikkelen als etala- het LKM moet voor elke rode ontwikkeling een ge en het karakter van de weg aan laten sluiten groene tegenprestatie worden geleverd.4

4. Bron: o.a. Kwaliteitscommissielimburg.nl. - Er zijn tijdens de participatie verschillende sug- - Subsidieregelingen benutten om de omvor- gesties gedaan om meer jongeren aan de ge- ming op gang te helpen. Zo geeft de provincie meente te binden. Uiteraard moeten geschikte Limburg subsidie voor het levensloopbestendig woningen aanwezig zijn. Daarnaast wordt de maken van woningen. oplossing ook gezocht in ruimere mogelijkhe- den (voor jongeren) om een eigen bedrijf te be- - In regionaal verband onderzoek doen naar en ginnen, bijvoorbeeld door waar mogelijk soepel beleid ontwikkelen voor huisvesting arbeidsmi- met regels om te gaan. De aanwezigheid van granten. snel internet is in alle gevallen cruciaal. 8. Voorzieningen bereikbaar houden Krimp of geen krimp, Bergen staat voor de opgave De meeste voorzieningen binnen de gemeente om het woningaanbod af te stemmen op de vraag. Bergen zijn geconcentreerd in Nieuw Bergen. Daar- De woningbouwplannen die op dit moment in naast bieden Aff erden, Siebengewald, Well en Wel- Bergen in de pijplijn zitten bestaan vooral uit een- lerlooi voorzieningen op het gebied van ontmoe- gezinswoningen en tweekappers. Tegelijkertijd is ting, onderwijs, sport en in sommige gevallen zorg. er steeds meer behoefte aan relatief kleine wonin- Wat betreft voorzieningen worden Aff erden, Nieuw gen voor ouderen en jongeren. Dat kunnen zowel Bergen, Siebengewald, Well en Wellerlooi daarom grondgebonden woningen als appartementen zijn. gezien als de hoofdkernen binnen de gemeente. In 30 Tijdens de participatie is van veel kanten aangege- de overige kernen zijn geen, of veel minder voorzie- ven dat Bergen op zoek moet naar mogelijkheden daarom gezocht worden naar nieuwe en inventieve ningen aanwezig. Wel is in alle kernen ruimte voor 6 om de bestaande voorraad af te stemmen op de oplossingen. De volgende mogelijkheden zijn inte- ontmoeting, of wordt daar aan gewerkt. vraag. Daarnaast staat Bergen voor de opgave om ressant om verder te onderzoeken: de bestaande voorraad te verduurzamen. Voor ge- Ruimte voor ontmoeting wordt gezien als cruciaal biedsontwikkeling met een klassiek verdienmodel - In verschillende gemeenten lopen projecten op voor het functioneren van de verschillende ker- 5 zijn er onvoldoende bouwmogelijkheden. Er moet het gebied van ‘ruilverwonen’, waarbij binnen nen. De gemeente zet er daarom op in om deze een dorp actief wordt gezocht naar mogelijk- voorziening ook in de toekomst voor alle kernen heden om de doorstroming op gang te bren- te behouden. Daarnaast wordt ingezet op het be- 5. Om de omvorming van grotere woningen tot kleinere reikbaar houden van voorzieningen op het gebied woningen mogelijk te maken zonder verlies zal over het gen. Indien nodig vindt daarbij beperkte ver- of algemeen een groter aantal woningen teruggebouwd nieuwbouw plaats. van onderwijs, sport en positieve gezondheid. Het moeten worden. Met de andere gemeenten in Noord- heeft de voorkeur dat dit gebeurt door deze voor- Limburg en de provincie Limburg is afgesproken dat - Destion betrekken bij herontwikkelingsopgave. zieningen ook op de lange termijn in de vijf hoofd- Bergen in de periode 2015 tot 2030 niet meer dan 170 kernen aan te bieden. Tegelijkertijd weten we dat woningen realiseert. In de gemeentelijke woonvisie is voor deze periode een bandbreedte opgenomen van - Combineren van budgetten. Er zijn nu budget- het behouden van al deze voorzieningen om fl inke 170 – 250 woningen. Het grootste deel daarvan bestaat ten voor verduurzaming, zorg aan huis enz. Wel- inspanningen vraagt. Een continue afweging of naar verwachting uit eengezinswoningen en tweekap- pers in lopende plannen. In 2019 zal de regiovisie weer licht kan bij integrale ontwikkeling werk met werk worden gemaakt. tegen het licht worden gehouden door de regioge- 6. Ruimte voor ontmoeting kan bestaan uit een klassiek meenten. Op basis van de huidige bevolkingsprogno- dorpshuis, maar er zijn ook andere invullingen mogelijk. ses zijn voor de periode na 2025 geen grote verschui- Als mensen maar bij elkaar kunnen komen op een plek vingen - en daarmee geen grote bouwvolumes - meer die voor iedereen toegankelijk is. Ook een actief vereni- te verwachten. gingsleven speelt een belangrijke rol. die inspanningen nog opwegen tegen het aantal stoeltoegankelijke omgeving, voldoende banken gebruikers hoort wat de gemeente betreft ook bij en ontmoetingsplekken in de openbare ruimte en zorgvuldig beleid. Dit speelt bijvoorbeeld op het dat waar nodig het netwerk van fi ets- en wandel- gebied van sportvoorzieningen. paden wordt uitgebreid. Tevens ziet de gemeente het als haar taak om ontwikkelingen aan te jagen Waar behoud niet langer realistisch is zal in de toe- en te faciliteren, bijvoorbeeld door het aanstellen komst worden ingezet op het bereikbaar houden van beweegcoaches. van voorzieningen door samenwerking. Het ligt voor de hand om dit soort samenwerkingen vanzelf Daarnaast wil Bergen blijven inzetten op het met te laten ontstaan en niet van bovenaf op te leggen. elkaar in contact brengen van mensen. De eerder De gemeente kan samenwerking wel stimuleren en genoemde ruimtes voor ontmoeting en de (sport) faciliteren. De meest logische samenwerkingen zijn verenigingen in de verschillende dorpen zijn daar- gebaseerd op nabijheid, bijvoorbeeld tussen Well bij erg belangrijk. Maar ook in de openbare ruimte en Wellerlooi en tussen Aff erden en Siebengewald. moet plaats worden gemaakt voor ontmoeting. Binnen deze kaders is op het gebied van voorzie- ningen sprake van de volgende ontwikkelingen en Onderzocht moet worden of er interessante combi- kansen: naties mogelijk zijn op het gebied van wonen, zorg, landbouw en recreatie. In het mozaïeklandschap - Beter kleinschalig openbaar vervoer tussen de kan ruimte worden geboden aan kleinschalige ini- 31 kernen draagt ook bij aan het bereikbaar hou- tiatieven met meerwaarde voor het landschap en den van voorzieningen. De gemeente ziet kan- zieningen kan een plek vinden in vrijkomende de omgeving. Onderzocht kan worden of er kop- sen om samen met lokale initiatiefnemers der- agrarische bebouwing of in het mozaïekland- pelingen mogelijk zijn tussen de lokale vraag naar gelijke voorzieningen te verbeteren. schap tussen de N271 en Nationaal Park De zorg en ‘zorgtoerisme’, om de zorg op deze manier Maasduinen. rendabeler te maken. - Er zijn kansen voor het realiseren van eerstelijns zorg in Siebengewald en Wellerlooi. Het gaat 9. Verder bouwen aan een gezonde leefomgeving Het is een landelijke trend dat een steeds groter be- dan bijvoorbeeld om bloed prikken en bloed- Het thema positieve gezondheid is erg breed en roep wordt gedaan op eigen inbreng vanuit de dor- druk meten. De komende tijd wordt ingezet op heeft o.a. betrekking op jeugdzorg, WMO, onder- pen, bijvoorbeeld bij het onderhoud van de buiten- verbetering van het maatschappelijk voorveld. wijs, gezondheidszorg en participatie. De basis ruimte, of in de zorg voor elkaar. Bergen faciliteert al voor goede (individuele) zorg is in Bergen aanwe- ‘green teams’ in de dorpen en wil de komende jaren - Om voorzieningen voor de dorpen te behouden zig. Op een aantal onderwerpen is ruimte voor ver- de verschillende mogelijkheden verder onderzoe- zal de gemeente initiatieven uit de dorpen on- betering, waarbij in een Omgevingsvisie vooral de ken en waar mogelijk concretiseren. Het gaat dan dersteunen. fysieke aspecten van de leefomgeving in beeld zijn. bijvoorbeeld om nieuwe manieren van werken, waarbij samen met de dorpen onderzocht kan wor- - Voorzieningen op het gebied van tijdelijke zorg Op het gebied van preventieve zorg kan een goede den of contracten met de dorpen kunnen worden zouden goed passen bij het groene karakter van inrichting van de buitenruimte er voor zorgen dat afgesloten. Bergen. Een hospice is bijvoorbeeld regelmatig mensen meer gaan bewegen. Dat betekent o.a. genoemd tijdens de participatie. Dit soort voor- dat de gemeente zich blijft inzetten voor een rol- Tot slot is de gemeente van plan de leefkwaliteit regionale gebiedskwaliteiten. Waar mogelijk op dorpsniveau verder uit te werken. Het gaat dan worden wegbermen vergroend (meer bloemen onder andere om onderwerpen als luchtkwaliteit en kruiden). (houtrook), geluid, veiligheid, maar bijvoorbeeld ook de sociaal-maatschappelijke kant van leefbaar- 3. Dorpsentrees en buitenruimte. De verschillende heid. entrees van de dorpen zijn van wisselende kwa- liteit en dat geldt ook voor de buitenruimte. Bij 10. Leefklimaat in de dorpen verbeteren herontwikkelingen in de dorpen zal daarom de De dorpen in Bergen liggen er over het algemeen komende jaren steeds in beeld worden gebracht goed bij. Mensen geven aan dat ze prettig wonen of zich direct of indirect kansen voordoen voor en dat ze hun woonomgeving waarderen. Dat een kwaliteitsslag van de dorpsentrees en bui- neemt niet weg dat er drie belangrijke aandachts- tenruimte. punten zijn op het gebied van leefklimaat.

1. Groen in de kernen. Bergen is een zeer groene 3.2 Visiekaart 2030 gemeente. Het is misschien wel daardoor dat er in de kernen soms weinig straatgroen te vinden Landschap als onderlegger is. Dat valt vooral op in de wat grotere kernen, De in dit hoofdstuk beschreven keuzes zijn ver- 32 waar de invloed van het groen aan de randen taald in een integrale Visiekaart 2030. De basis van van de kern minder sterk wordt. Het gaat dan de kaart wordt gevormd door een zonering van de met name om Aff erden, Nieuw Bergen, Sieben- gemeente, waarbij maat en schaal van het onderlig- gewald en Well. gende landschap sterk sturend zijn. Daaroverheen is een ruimtelijke vertaling gemaakt van de verschil- De gemeente zet er op in om bij toekomstige toekomst afnemen als geen maatregelen wor- lende voorstellen en ingrepen. ontwikkelingen in de kernen extra groen toe den getroff en. te voegen. Dat kan bijvoorbeeld bij geplande herinrichting van straten en pleinen. De hoofd- 2. Verkeersveiligheid. Dit is vooral een punt van routes in de grotere kernen - die als het ware aandacht bij de afslagen en aansluitingen op de het visitekaartje van het dorp vormen - hebben N271. Het meest in het oog springt de situatie in daarbij voorrang. Well, ter hoogte van de aansluiting van de Kas- teellaan en de Wezerweg. Daarnaast zijn de af- Met deze ingrepen wordt ook ingespeeld op slagen ter hoogte van toeristische trekkers niet de verwachte toename van hittestress: bij (ex- altijd even duidelijk en veilig. Dit speelt bijvoor- treem) hoge temperaturen is op plekken binnen beeld rond de afslag naar het bezoekerscen- de dorpen met veel verharding de temperatuur trum Maasduinen, het dagstrand Seurenheide fl ink hoger dan in het buitengebied of in buur- en het Maaspark Well. De gemeente zet er op in ten met veel groen en bomen. Door klimaatver- deze plekken aan te pakken, in combinatie met andering zal de leefbaarheid in de dorpen in de de wens de N271 te ontwikkelen tot etalage van 33 OMgevingsvisie Bergen 2030 visiekaart 2030

34

gevingsvisie 20 om 30

0 1 2km N visiekaart zonne- & windenergie BUREAU NIEUWE GRACHT zie ook Beleidsnotitie ‘Energie uit zon en wind’ 19 maart 2019 zie voor onderbouwing hoofdkeuzes paragraaf 3.1 legenda visiekaart 2030 en voor de uitvoeringsagenda paragraaf 4.2

landschappelijke onderlegger dorpen & clusters

Laagterras recreatie concentreren in 3 gebieden met eigen identiteit en bezoekerscentrum hoogwaardige schakels tussen Maas en Nationaal Park De Maasduinen Maasdal: behouden en versterken contrast open/dicht & steilranden op termijn alleen natuurinclusief boeren & landschapsherstel • Afferden & Bleijenbeek: verblijfsrecreatie, extensieve sportvoorzieningen & natuur ontwikkeling recreatielandschap Maaspark Well • Het merengebied: knooppunt voor (water)recreatie & natuur integrale gebiedsontwikkeling, dijkversterking & -verlegging • De Hamert: recreatieve ommetjes & natuur centraal voorzieningencentrum Nieuw Bergen Middenterras behouden & versterken mozaïekzone met kleinschalig landschap op de overgang van laag- naar middenterras lokale centra voor voorzieningen en zorg in Afferden, Siebengewald, Well & Wellerlooi ontwikkeling van kenmerkende landschappelijke, natuurlijke en cultuurhistorische behouden & versterken waarden i.c.m. onderzoeken mogelijkheden voor kleinschalige ontwikkelingen op het gebied van recreatie, wonen, (zorg)voorzieningen & landbouw overige dorpen Nationaal Park De Maasduinen behouden en versterken natuur, landschap & recreatie bedrijventerrein / verblijfsrecreatie bosgebied overwegend in Nationaal Park De Maasduinen en mozaïekzone verduurzamen bestaande bebouwing beekdal Eckeltsche Beek behoud en herstel landschappelijke elementen, natuurincl. landbouw & natuurontwikkeling landgoed Bleijenbeek projecten die geen deel uitmaken van de Omgevingsvisie 2030 integrale ontwikkelingsopgave gericht op versterking ruimtelijke kwaliteit projectgebied Energielandgoed Wells Meer primair agrarisch landschap realiseren grootschalige duurzame energieopwekking ruimte voor grootschalige landbouw & beperkt ruimte voor intensieve veehouderij agrarisch landschap ruimte voor (kleinschalige) landbouw 35

concentratiegebied glastuinbouw als onderdeel van het toekomstig Energielandgoed Wells Meer legenda visiekaart zonne- & windenergie agrarisch landschap met kwaliteiten (o.b.v. Bestemmingsplan Buitengebied 2018) zie ook Beleidsnotitie ‘Energie uit zon en wind’ ontwikkelen van kenmerkende landschappelijke, natuurlijke en cultuurhistorische waarden in delen randzone i.c.m. onderzoeken mogelijkheden voor kleinschalige zonering ontwikkelingen op het gebied van landbouw, recreatie & (zorg)voorzieningen zone 1 routes & structuren opwekken zonne-energie voor eigen gebruik toegestaan kwetsbare landschappenbos & natuur op daken en overkappingen (*)

bekenstructuur, afvoerend richting Maas bebouwde kom en recreatieverblijf zone 2 beekherstel & accentueren in het landschap opwekken zonne-energie voor eigen gebruik toegestaan karakteristieke laanbeplanting, houtwallen & heggen mozaïeklandschap op daken en overkappingen (*) + bij uitzondering binnen erf, tuin en bouwvlak (*) behouden en herstellen commercieel opwekken zonne-energie in zone 1 en 2: nieuwe landschapsstructuren toevoegen alleen op (bedrijfs)daken houtwallen, laanbeplanting, singels e.d. zone 3 herstel Maasheggenlandschap zonneweides voor commercieel gebruik landschappelijk inpasbaar (*) + in laagterras, vooral ten noorden van Maaspark Well opwekken zonne-energie voor eigen gebruik toegestaan grootschalige ontginningen op daken en overkappingen (*) + bij uitzondering binnen erf, tuin en bouwvlak (*) integrale gebiedsontwikkeling dijkversterking en -verlegging rond Well & Nieuw Bergen voorkeurslocatie ontwikkeling zonneweides en windpark realiseren groene rivier (hoogwatergeulen) i.c.m. natuurinclusief boeren Project Energielandgoed Wells Meer tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ Well & bij Afferden (indicatief) steilranden (*) zie Beleidsnotitie ‘Energie uit zon en wind’ voor inpassingseisen accentueren in het landschap aanvullende legenda ontwikkelen van een veilige N271 tot etalage van (regionale) gebiedskwaliteiten o.a.door realiseren markante rotondes op cruciale plekken grens Nationaal Park De Maasduinen realiseren doorgaande fietsroutes langs Maas, door NP De Maasduinen & met omgeving ontbrekende schakels invullen & routeaanduiding verbeteren

Vooraf Vaststellingsprocedure De ontwerp-Omgevingsvisie is in de herfst van In dit hoofdstuk komen de praktische aspecten 2018 bestuurlijk besproken en vrijgegeven voor rond de Omgevingsvisie aan bod. Allereerst wordt inspraak. Aan het eind van de inspraakprocedure ingegaan op de status van de Omgevingsvisie en is op 15 januari 2019 een inloopavond gehouden 4 waar mensen zich nader lieten informeren over de de vervolgstappen om tot vaststelling te komen. Vervolgens worden - op basis van de ambities die Omgevingsvisie. in het vorige hoofdstuk zijn beschreven - de ver- schillende concrete projecten op een rij gezet. Tot De binnengekomen reacties op de ontwerp-Omge- slot wordt ingegaan op mogelijke instrumenten die vingsvisie zijn in een Nota Zienswijzen opgenomen ingezet kunnen worden om projecten en ambities en beantwoord. In die Nota is ook aangegeven wel- van de grond te krijgen. ke aanpassingen en actualisaties zijn voorgesteld Uitvoering voor het ontwerp van de Omgevingsvisie. De defi - nitieve Omgevingsvisie is daarna in 2019 door de 4.1 Status & proces gemeenteraad vastgesteld.

Offi ciële planvorm In de nog vast te stellen Omgevingswet vormt de 4.2 Overzicht projecten & ambities 37 Omgevingsvisie een van de offi ciële planvormen. Verwacht wordt dat de Omgevingswet in 2021 in Aanzet voor concrete projecten werking zal treden. Tot die tijd functioneert deze Een Omgevingsvisie is een plan op hoofdlijnen, Omgevingsvisie Bergen als een Structuurvisie vol- gericht op de ontwikkeling van de fysieke leef- gens de Wet ruimtelijke ordening (Wro). In de Wro is omgeving binnen de hele gemeente. Veel van de ook de structuurvisie een offi ciële planvorm. ambities en projecten die in de Omgevingsvisie worden beschreven geven daarom vooral een ge- Zelfbindend document wenste ontwikkelingsrichting aan. Ze zullen in de Voor zowel een Omgevingsvisie als een Structuur- komende jaren verder worden ingevuld in (secto- visie geldt dat ze geen juridische status hebben. rale) uitwerkingsplannen en projecten. Een goed Het zijn zogenaamde ‘zelfbindende documenten’, voorbeeld hiervan is de wens om het netwerk van wat betekent dat het gemeentebestuur zichzelf fi ets- en wandelroutes verder uit te bouwen en ont- verplicht er naar te handelen. Daarnaast worden de brekende schakels in te vullen. Op de Visiekaart is hoofdlijnen doorvertaald in Bestemmingsplannen het wensbeeld op hoofdlijnen aangegeven. Daar- en - na vaststelling van de Omgevingswet - in Om- naast is aangegeven waar sprake is van ontbre- gevingsplannen. Deze zijn wel juridisch bindend en kende schakels. De komende periode zal dit verder bevatten verplichtingen naar burgers toe. worden uitgewerkt en worden vertaald in concrete plannen voor de aanleg van nieuwe fi ets- en wan- delroutes. Thema’s Ambities Deelproject(en) Partijen Identiteit De meest toekomstbestendige Zie thema’s Duurzaamheid, Landschap, Water, Natuur & Recreatie gemeente van Nederland Versterken identiteit(en) verschillende Zie thema’s Wonen, Voorzieningen, Leefomgeving & Leefklimaat kernen en behoud sociale samenhang Duurzaamheid Bergen energie onafhankelijk in 2030 Project Energielandgoed Wells Meer (fase 2 e.v.) gemeente, provincie, ontwikkelaars, energiebedrijven, grondeigenaren, agrariërs, bewoners enz. Ontwikkelen kenniscentrum duurzame energie gemeente, agrariërs, ondernemers Verduurzamen bestaande bebouwing (Programma VerduurSAMEN gemeente, corporatie, ondernemers, bewoners, energiebe- 2030) drijven, transport & logistiek enz. Energiebesparing (Programma VerduurSAMEN 2030) Communicatie: kennis en bewustwording gemeente, corporatie, ondernemers, energiebedrijven enz. Circulaire economie verkenning gemeente Landschap & landbouw Herkenbaar houden en versterken land- Landschapsherstel Maasdal gemeente, provincie, agrariërs, RWS, natuurorganisaties schapstypen Versterken randen Nationaal Park De Maasduinen gemeente, provincie, agrariërs, SBB, natuurorganisaties Afstemmen landbouw op landschap Natuurinclusieve landbouw Maasdal gemeente, provincie, agrariërs, waterschap, natuurorgani- saties Saneren glastuinbouw in laagterras gemeente, provincie, agrariërs Omslag naar duurzame landbouw Pilotproject natuurinclusieve landbouw opzetten gemeente, provincie, agrariërs, natuurorganisaties 38 Onderzoek naar Pachtbeleid als instrument om samen met stake gemeente, provincie, agrariërs, natuurorganisaties holders onze ambities (mede) te realiseren Woon- en leefkwaliteit Actualiseren geurverordening (op basis van een gebiedszonering) gemeente, bewoners, agrariërs Waterbeheer Maatwerk bij dijkversterking Dijkversterking Bergen-Aijen (gerealiseerd) en Aff erden (in uitvoering) gemeente, provincie, RWS, waterschap, bewoners, onder- Dijkversterking Well (deelgebied De Kamp) en groene rivier nemers Water langer vasthouden Hoeveelheid verharding terugdringen gemeente, bewoners, ondernemers Beekherstel (waterberging, ecologie & recreatie) gemeente, provincie, agrariërs, RWS, natuurorganisaties Limburgse Integrale Wateraanpak (LIWA) waterschap (gemeente haakt aan) Natuur Behoud aanwezige natuurwaarden Terugdringen grondwateronttrekking anders dan voor de drinkwa- gemeente, provincie, agrariërs, ondernemers, waterschap tervoorziening Terugdringen stikstofbelasting gemeente, provincie, agrariërs, natuurorganisaties, onder- nemers, transport & logistiek Tegengaan verdroging Nationaal Park De Maasduinen (o.a. door ver- gemeente, provincie, agrariërs, natuurorganisaties natten ontginningen) Vergroten biodiversiteit Versterken randen Nationaal Park De Maasduinen gemeente, provincie, agrariërs, SBB, natuurorganisaties Verduurzamen landbouw en herstel akkerranden gemeente, provincie, agrariërs, natuurorganisaties

ruimtelijke agenda Bergen 2030 Recreatie Kwaliteitsslag recreatievoorzieningen Kwaliteitsslag (grootschalige) terreinen gemeente, provincie, ondernemers Uitbouwen van de drie recreatieve concentratiegebieden gemeente, provincie, ondernemers Toevoegen kleinschalige voorzieningen gemeente, ondernemers Verbeteren netwerk van fi ets- en wandelroutes gemeente, provincie, grondeigenaren, natuurorganisaties N271 als etalage: kwaliteitsslag afslagen gemeente, provincie, grondeigenaren Wonen Aantrekkelijke woongemeente Nieuwe woonmilieus aanbieden gemeente, ontwikkelaars, bewoners Meer kansen voor kleinschalige bedrijvigheid gemeente, provincie, ondernemers, bewoners Aanpassen bestaande woningvoorraad gemeente, provincie, corporatie, bewoners, ondernemers Ontwikkelen beleid huisvesting arbeidsmigranten (short stay) Voorzieningen Voorzieningen bereikbaar houden In alle kernen ruimte bieden voor ontmoeting gemeente, dorpsraden, bewoners Handhaven voorzieningen op het gebied van sport, onderwijs en gemeente, zorgaanbieders, schoolbesturen, verenigingen, posititeve gezondheid (zorg) in vijf hoofdkernen ondernemers, dorpsraden Verbeteren kleinschalig openbaar vervoer gemeente, provincie, ondernemers, transport & logistiek Ruimte bieden voor voorzieningen tijdelijke zorg gemeente, zorgaanbieders, ondernemers Leefomgeving Realiseren gezonde leefomgeving Realiseren buitenruimte die uitnodigt tot bewegen en ontmoeting gemeente, dorpsraden, bewoners Mensen aanzetten tot meer bewegen (activiteiten) gemeente, verenigingen, dorpsraden, bewoners Onderzoek mogelijkheid zwembad van Vakantiepark Leukermeer gemeente, lokale bewonersgroepen, vakantiepark Leuker- ook voor lokale sportbeoefening en beweging te gebruiken. meer Leefklimaat Verbeteren leefklimaat Vergroenen van de (grotere) kernen gemeente, dorpsraden, bewoners, ondernemers 39 Verbeteren verkeersveiligheid N271 en wegen buitengebied gemeente, provincie, Trendsportal, transport & logistiek Kwaliteitsslag dorpsentrees en buitenruimte gemeente, dorpsraden, bewoners, ondernemers Uitwerking milieuaspecten leefbaarheid Gemeentelijke uitwerking gemeente Implementatie Implementatie in organisatie Alle sectoren gemeente

Het is goed om daarbij in het achterhoofd te hou- telijke agenda van Bergen voor de periode tot 2030. bosbeheer veel gronden in de gemeente in handen. den dat een Omgevingsvisie gericht is op de lange Waar mogelijk wordt aangegeven welke partijen Tegelijkertijd is de gemeente zich er van bewust dat termijn. De Visiekaart schetst het ideaalbeeld in idealiter bij verdere ontwikkeling betrokken zijn of de opgaven waar Bergen voor staat niet alleen door 2030. Het is onmogelijk om alle wensen in één keer moeten worden. De projecten en ambities zijn in- de gemeente kunnen worden gerealiseerd. Deze te realiseren. Soms kan dat wel, soms is het een gedeeld op basis van de tien hoofdthema’s uit het visie vormt daarom ook nadrukkelijk een uitnodi- kwestie van afwachten tot zich een kans voordoet. vorige hoofdstuk. ging aan de samenleving om zelf met passende ini- In alle gevallen zal de gemeente zich actief inzetten tiatieven te komen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan om het in deze Omgevingsvisie geschetste beleid Uitnodiging aan de samenleving de ambitie om in 2030 energie onafhankelijk te zijn. te realiseren. Zoals gezegd zal de gemeente actief gaan werken Zonder actieve inbreng van bewoners en bedrijven aan het realiseren van de projecten en ambities is deze doelstelling niet haalbaar. De gemeente zal Overzicht projecten & ambities die in deze visie zijn beschreven. Bergen voert van hierover regelmatig het gesprek aangaan met be- In de bijgevoegde tabel wordt een overzicht gege- oudsher een actief grondbeleid, waarbij veel gron- woners en ondernemers. ven van de projecten en ambities uit deze Omge- den in eigendom van de gemeente zijn. Daarnaast vingsvisie. Dit overzicht vormt als het ware de ruim- hebben andere overheden en bijvoorbeeld Staats- Procedure van 2018 en in de Structuurvisie+ 2014 (hoofdstuk van kleinschalige duurzaamheidsprojecten, zoals Deze uitnodiging aan de samenleving is niet vrijblij- 2.3. Toepassing van het Limburgs Kwaliteitsmenu). het verduurzamen van woningen en bedrijven. De vend. Als sprake is van een initiatief, dat weliswaar Het Gelders Genootschap toetst of voldaan wordt volgende instrumenten kunnen daarbij helpen: strijdig is met het vigerende bestemmingsplan aan de eisen tot kwaliteitsverbetering in het LKM. maar wel passend, zal de gemeente zo veel moge- Als deze ruimtelijke en functionele quickscan met - Energievisies voor de dorpen, waarin per dorp lijk meewerken aan realisatie. Voor het afwegen van succes is doorlopen zal de gemeente een principe- wordt bekeken waar duurzaamheidswinst mo- initiatieven en plannen wordt de volgende proce- besluit nemen en waar nodig en mogelijk bijdragen gelijk is en waarmee mensen enthousiast wor- dure gehanteerd: aan realisatie. Dit uiteraard binnen de geldende den gemaakt om zelf met initiatieven te komen. juridisch-planologische kaders en de daaraan ver- - Een initiatief of plan wordt eerst beoordeeld op bonden procedures.1 - Subsidieregelingen om verduurzaming van wo- de betekenis voor de gemeente als geheel. Dat ningen op gang te brengen. Daarnaast kan on- betekent bijvoorbeeld dat een initiatief moet Initiatieven die tot doel hebben de sociale cohesie derzocht worden of ook op dit onderwerp een bijdragen aan het groene imago van Bergen. te versterken of te bevorderen worden positief be- actieve benadering van de gemeente, vergelijk- keken. Denk bijvoorbeeld aan een buurtbus, een baar met het afkoppelen van het hemelwater op - Daarnaast wordt een initiatief beoordeeld op de spelletjesmiddag, bewegen op muziek e.d. De Flammert, een nuttige bijdrage kan leveren. mate waarin het voldoet aan de in deze Omge- vingsvisie geformuleerde ambities en doelstel- - De verkoop van een woning is een cruciaal mo- lingen en of het aansluit op de concrete projec- 4.3 Instrumentarium ment dat kan worden aangegrepen om een 40 ten die zijn beschreven. slag te maken met duurzaamheid. Zo kunnen Ontwikkelingen op gang brengen er strengere eisen worden gekoppeld aan het al - Vervolgens wordt beoordeeld of de locatie vol- In het vorige hoofdstuk is bij een aantal ambities bestaande energielabel van woningen. doende geschikt is voor de ontwikkeling van het aangegeven dat de ontwikkeling van nieuw, of het initiatief. De zonering die in de Visiekaart 2030 uitbouwen van bestaand instrumentarium interes- - Het Bestemmingsplan Buitengebied 2018 biedt is vastgelegd speelt daarbij een belangrijke sant kan zijn. Dergelijk instrumentarium heeft met mogelijkheden voor het aantrekkelijker maken rol. Het initiatief moet passen bij de omgeving name tot doel ontwikkelingen van de grond te krij- van duurzaam bouwen, door bouwmogelijk- en de maat en schaal van het landschapstype gen op gebieden waar de gemeente niet direct grip heden te verruimen bij een aantoonbaar duur- waarin het initiatief is gedacht. op heeft. Denk bijvoorbeeld aan het verduurzamen zame bouwaanvraag. Waar mogelijk wordt dit of beter levensloopbestendig maken van parti- instrumentarium verder uitgebouwd. - Tenslotte wordt beoordeeld of de invulling van culier woningbezet. Met name op het gebied van de locatie voldoende bijdraagt aan de ruimtelij- duurzaamheid, wonen en leefbaarheid wil de ge- Instrumentarium wonen ke kwaliteit van de locatie en directe omgeving. meente de komende jaren onderzoeken of aange- Instrumentarium op het gebied van wonen is past of nieuw instrumentarium nuttig kan zijn. De vooral gericht op het versneld aanpassen van het Dit betekent dat een ruimtelijke inpassing op drie mogelijkheden en kansen zijn hierna samengevat. woningaanbod op de veranderende vraag: schalen van toepassing is: op structuurniveau, op locatieniveau en op inrichtingsniveau. Een kader Instrumentarium duurzaamheid - In verschillende gemeenten lopen projecten op voor ruimtelijke kwaliteit, landschappelijke inpas- Nieuw instrumentarium op het gebied van duur- het gebied van ‘ruilverwonen’, waarbij binnen sing en behoud erfgoed wordt momenteel gebo- zaamheid is vooral gericht op het op gang brengen een dorp actief wordt gezocht naar mogelijk- den in het recente Bestemmingsplan Buitengebied heden om de doorstroming op gang te bren- gen. Indien nodig vindt daarbij beperkte ver- of 1. Deze procedure vormt een voortzetting van de proce- nieuwbouw plaats. dure die in de Structuurvisie+ 2014 is vastgelegd. - Het combineren van budgetten. Er zijn nu bud- 4.4 Kostenverhaal gebied en ook los van een (bouw)plan, maar getten voor verduurzaming, zorg aan huis enz. waarvan dat plan wel kan profi teren. Die meer- Wellicht kan bij integrale ontwikkeling werk met Kostenverhaal waarde voor het betreff ende plan moet worden werk worden gemaakt. Volgens de Wro zijn gemeenten verplicht om de aangetoond. Als kosten door middel van een kosten van investeringen waarvan private partijen exploitatieplan worden verhaald moet net als - Subsidieregelingen benutten om de omvor- profi jt hebben te verhalen. In de wet wordt onder- bij het kostenverhaal voor bovenwijkse voorzie- ming op gang te helpen. Zo geeft de provincie scheid gemaakt tussen de volgende soorten kos- ningen worden aangetoond in welke mate een Limburg subsidie voor het levensloopbestendig ten: plan daar fi nancieel van profi teert. Dit beginsel maken van woningen. van profi jt, toerekenbaarheid en proportionali- - bovenwijkse voorzieningen teit is alleen eff ectief te maken in zeer concrete Instrumentarium leefbaarheid Bij het bouwen van huizen of de aanleg van een situaties. Het is een landelijke trend dat een steeds groter bedrijventerrein is het vrijwel altijd noodzake- beroep wordt gedaan op eigen inbreng vanuit de lijk om ook wegen, openbaar groen en bijvoor- - bijdragen ruimtelijke ontwikkeling dorpen om de leefbaarheid op peil te houden. Op beeld waterberging te realiseren. De kosten De Wet ruimtelijke ordening biedt ook de mo- dit gebied lopen in Bergen al enkele initiatieven, zo- hiervoor worden meestal voor het grootste deel gelijkheid van ‘bijdragen aan de ruimtelijke als bijvoorbeeld het ‘green team’ in Wellerlooi. Daar- binnen een concreet bouwproject gemaakt en ontwikkeling’. Dat zijn bijdragen aan de kosten naast zijn de volgende mogelijkheden interessant: komen daarmee automatisch voor rekening die gemaakt moeten worden om de gemeente van de ontwikkelende partij. Daarnaast zorgen als geheel verder te ontwikkelen. Daarbij moet - Er kunnen sociale wijk- of dorpsteams worden nieuwe ontwikkelingen over het algemeen ook gedacht worden aan bijdragen voor natuuront- 41 opgezet. Denk bijvoorbeeld aan een netwerk voor een toename van het verkeer of een toene- wikkeling, nieuwe recreatiegebieden, aanpas- tegen eenzaamheid en een jongerencoach. Het mende parkeervraag buiten het directe plange- sing van de watersystemen en maatschappelij- ligt voor de hand dat de gemeente hiervoor een bied. De ingrepen die hiervoor noodzakelijk zijn ke en culturele voorzieningen.3 Hieronder vallen professionele aanzet geeft, op basis waarvan worden bovenwijkse voorzieningen genoemd ook investeringen in landschapsverbetering als het contact en de samenwerking met de dorps- en de kosten ervan kunnen (deels) op ontwik- tegenprestatie voor het ontwikkelen van nieu- raden worden gezocht. kelende partijen worden verhaald.2 Om kosten we stedelijke functies. De wetgever stelt hier van voorzieningen te mogen verhalen moet vol- niet de eis van profi jt, toerekenbaarheid en pro- - De gemeente wil onderzoeken of contracten daan worden aan de zogenaamde ptp-criteria: portionaliteit, maar er moet wel sprake zijn van met de dorpen kunnen worden afgesloten, bij- proportionaliteit, toerekenbaarheid en profi jt. samenhang. Vandaar dat het hier per defi nitie voorbeeld op het gebied van onderhoud van Met andere woorden: er moet aangetoond wor- gaat om een bijdrage, waarvan de hoogte het de openbare ruimte. Daarbij kan een deel van den in welke mate een ingreep terug te voeren resultaat is van overleg. De ruimtelijke ontwik- het beschikbare budget aan de dorpen worden is tot een bepaalde ruimtelijke ontwikkeling. keling waarvoor een bijdrage wordt gevraagd, overgedragen. moet zijn vastgelegd in een Structuurvisie of - bovenplanse kosten Omgevingsvisie. Bestaand instrumentarium Daarnaast is het mogelijk om de tekorten van Nieuw instrumentarium kan worden ingezet naast de ene ontwikkeling (deels) te dekken uit de Afzonderlijke Nota Kostenverhaal bestaand instrumentarium, zoals bijvoorbeeld de opbrengsten van een of meer andere ontwikke- Aangezien het ondoenlijk is om op dit moment regionale aanpak voor een vitale verblijfsrecrea- lingen. Dit heet bovenplanse verevening. Daar- in beeld te brengen welke projecten exact zullen tieve sector (Actieprogramma Vrijetijdseconomie). bij gaat het om ontwikkelingen buiten het plan- worden opgestart in de periode tot 2030 en wat de

3. Dit zijn ingrepen die niet voorkomen op de eerder 2. Voorwaarde hiervoor is dat ze voorkomen op de zgn. genoemde kostensoortenlijst. kostensoortenlijst (artikel 6.2.4 - 6.2.5 Bro). kosten daarvan zullen zijn, kiest de gemeente voor Bergen gaat uit naar het afsluiten van anterieure De bijdragen die in het kader van het LKM aan ont- een getrapte opzet. Daarbij worden de stappen overeenkomsten. Dit op basis van goed overleg wikkelende partijen worden gevraagd zijn even- onderbouwing, berekening en toepassing onder- met ontwikkelende partijen, waarbij oog is voor el- eens een vorm van kostenverhaal. Ze vallen onder scheiden. Hiermee wordt voorkomen, dat de Om- kaars belangen.4 de noemer ‘bijdragen ruimtelijke ontwikkeling’. gevingsvisie steeds moet worden bijgesteld. Limburgs Kwaliteitsmenu - onderbouwing Deze Omgevingsvisie biedt beperkte mogelijkhe- 4.5 Aanvullende opmerkingen Deze Omgevingsvisie legt de ruimtelijke basis den voor het realiseren van kleinschalige ontwik- voor het verhalen van kosten, door de ambities kelingen in het buitengebied, met name in de mo- Uitwerkingen te beschrijven en door de verschillende projec- zaïekzone. Dit echter altijd op voorwaarde dat rode De gemeente Bergen heeft er bewust voor geko- ten die daarbij horen te benoemen en te onder- ontwikkelingen leiden tot aanvullende landschap- zen een beknopte Omgevingsvisie op te stellen. bouwen. pelijke kwaliteiten. Hiermee wordt aangesloten op Sommige onderwerpen behoeven echter nadere het Limburgs Kwaliteitsmenu (LKM). Het LKM geldt uitwerking. Bij deze Omgevingsvisie Bergen 2030 - berekening voor alle ‘rode ontwikkelingen’ zoals woningbouw, hoort een losse Beleidsnotitie Zon en Wind. Deze De projecten uit deze structuurvisie vormen de een bedrijfsuitbreiding, nieuwe agrarische bedrij- vormt een uitwerking voor het onderdeel duurza- basis voor kostenverhaal en worden verankerd ven enzovoorts. Dergelijke ontwikkelingen zijn al- me energie. in een nog op te stellen Nota Kostenverhaal. In leen mogelijk als ze leiden tot een kwaliteitsverbe- die Nota wordt de toepassing van kostenver- tering van datzelfde buitengebied. Het kan daarbij Een ander onderdeel dat in relatie tot deze Omge- 42 haal uitgewerkt. De Nota zal periodiek geac- gaan om kwaliteitsverbetering op de plek van de vingsvisie nadere uitwerking behoeft zijn milieu- tualiseerd worden aan de hand van de actuele ingreep, maar ook om het realiseren van kwali- aspecten op het gebied van leefbaarheid. Het gaat marktontwikkelingen. De Omgevingsvisie is er teitsverbetering in groter verband in de vorm van dan onder andere om onderwerpen als geluid- en weliswaar de basis voor, maar hoeft daarbij niet bijvoorbeeld de aanleg van nieuwe natuur of land- geurbelasting, luchtkwaliteit, stikstofdepositie, fi jn- telkens te worden herzien. schapselementen. stof, lichtverontreiniging, gezondheid en externe veiligheid en om een gebiedsgerichte precisering. - toepassing Vanaf 1 januari 2012 zijn Limburgse gemeenten zelf Hiervoor zal zo spoedig mogelijk een vergelijkbare Bij concrete gebiedsontwikkeling vindt de feite- verantwoordelijk voor de advisering over ingedien- uitwerking worden opgesteld, die ruimte biedt lijke toepassing van kostenverhaal plaats. de plannen. Als gemeenten nieuwe ontwikkelingen voor meer detail en inzoomen op lagere schaal. in het buitengebied willen toestaan, dan moeten Anterieure overeenkomsten zij o.a. invulling geven aan een onafhankelijke en PlanMER Bij nieuwe ontwikkelingen zijn er twee opties voor deskundige advisering door een (regionale) kwa- Voor deze Omgevingsvisie is geen plan-MER opge- het verhalen van kosten. De eerste optie bestaat er- liteitscommissie. Het Gelders Genootschap toetst steld. Waar er sprake is van (lopende) m.e.r.-plich- uit in overleg met de ontwikkelende partij een bij- of wordt voldaan aan de modules zoals deze zijn tige projecten,wordt verwezen naar de plan- en drage vast te stellen, bijvoorbeeld een bedrag per vastgelegd in het LKM en toetst of er sprake is van m.e.r.-procedure voor het betreff ende project en is woning of uit te geven vierkante meters bedrijven- een kwaliteitsverbetering.5 Deze regeling is ook in dit project losgekoppeld van (de besluitvorming) terrein. Dit heet een anterieure overeenkomst. De Bergen van toepassing. over deze omgevingsvisie. Het project Energieland- tweede optie is een bijdrage verplicht op te leggen goed Wells Meer is hiervan een voorbeeld. bij afgifte van een bouwvergunning, op basis van een exploitatieplan. De voorkeur van de gemeente 4. Deze opzet voor kostenverhaal sluit aan op de opzet de in de Structuurvisie+ 2014 is beschreven. 5. Bronnen: Limburgs Kwaliteitsmenu en Kwaliteitscom- missielimburg.nl. - Algemene Hoogtekaart Nederland (AHN). - Gemeente Bergen, Inventarisatie trends en ont- Bronnen - Antea Group, Notitie reikwijdte en detailniveau, wikkelingen (2017). Energielandschap Wells Meer te Bergen (2018). - Gemeente Bergen, Routekaart VerduurSAMEN - Antea Group, Plan van Aanpak, Energieland- 2030, voor een energieonafhankelijk Bergen in schap Wells Meer te Bergen (2018). 2030 (2018). - Antea Group, Visie openbare ruimte gemeente - Gemeente Bergen, Uniek energielandschap Bergen (2018). Wells Meer, Haalbaarheidsverkenning (2017). - BMC, Van kwetsbaarheid naar kans: met wie - Gemeente Bergen, Structuurvisie Energieland- kunnen we bergen verzetten, Kansen voor regi- goed Wells Meer (Kuiper comp. sept 2018) onale samenwerking (2013). - Gemeente Bergen: MER energielandgoed Wells - Bosland adviesbureau, Landschapsplan ge- Meer (Anteagroep, augustus 2018) meente Bergen (2012). - GGD Limburg-Noord, Gezondheid in beeld, ge- - BRO, Structuurvisie+ 2014, bouwen aan de toe- meente Bergen, resultaten uit de volwassenen komst (2014). en ouderenmonitor (2012). - CBS, gegevens gemeente Bergen. - Google.nl. - Commissie voor de milieu-eff ectrapportage, Be- - H+N+S landschapsarchitecten, Handreiking stemmingsplan Buitengebied 2018, toetsings- ruimtelijke kwaliteit dijken in de Maasvallei advies over het milieueff ectrapport (2018). 2016). - Commissie voor de milieu-eff ectrapportage, - H+N+S landschapsarchitecten, Handreiking 43 Hoogwaterbeschermingsprogramma Noor- ruimtelijke kwaliteit, dijkversterking noordelijke delijke Maasvallei, dijktraject Well (advies over Maasdijken (2017). reikwijdte en detailniveau van het milieueff ect- - ICSB marketing en strategie, Verslag werksessie rapport) (2018). ‘Bergen blikt vooruit’ (2018). - Croonenburo5, Bestemmingsplan Buitengebied - Infram, Bijzondere dijktrajecten van de bedijkte gemeente Bergen (2018). Maas (2017). - Gelders genootschap, Kwalitatieve beoorde- - Kennis voor klimaat, Klimaat en natuur en land- ling landschap en cultuurhistorie, t.b.v. milieu- bouw (2014). eff ectrapportage Siebengewald (2013). - Kennis voor klimaat, Multifunctioneel landge- - Gemeente Bergen, Coalitieprogramma 2018 - bruik als adaptatiestrategie (2011). 2022 (2018). - Krake, Eerste bevinden diepte-interviews met - Gemeente Bergen, Energievisie gemeente Ber- sleutelpersonen en stakeholder, Aff erden, ge- gen, samen op weg naar een energieneutraal meente Bergen (2017). Bergen (2017). - Markhoor, Strategische co-creatie bij gemeente - Gemeente Bergen, Plan van aanpak opstellen Bergen (2013). Omgevingsvisie (2017). - Ministeries van I&M/EZ/BZK, Klimaat Energie - Gemeente Bergen, Startnotitie Omgevingsvisie Ruimte (2018). (2017). - Overlegorgaan Nationaal Park De Maasduinen, - SAMR, Analyse duurzaamheid Niederrhein & Nationaal Park De Maasduinen op weg naar Noord- en Midden-Limburg (2016). 2030 (2017). - Seinpost, Economische Visie Bergen, ambtelijke - Pijnenburg, Vincent, De Euregio Rijn-Maas- sessie economische tafel Bergen (2018). Noord in kaart (2016). - Trendsportal, Slimme mobiliteit voor morgen. - Pijnenburg, Vincent, Een toekomstperspectief - Waterpanel Noord, Bouwstenen voor water en voor het grensland (2017). klimaat, hoe integreren we water en klimaat in - Planbureau voor de leefomgeving, Scenario’s Omgevingsvisies (g.d.). voor milieu, natuur en ruimte gebruiken: een - Waterschap Limburg, Ruimtelijke kwaliteit handreiking (2017). Noordelijke Maasvallei, visie en leidende princi- - Platform 31, Toekomst van de binnenstad in een pes (2017). tijd van big data en circulaire economie (2018). - Waterschap Peel en Maasvallei, Dijkversterking - Procap, In discussie over duurzaamheid, raads- Aff erden (2016). bijeenkomst gemeente Bergen (2017). - Waterschap Peel en Maasvallei, Dijkversterking - Provincie Limburg, Provinciaal waterplan 2016- Bergen-Aijen (2016). 20121 (2016). - Wijk, Ellen van, Verslag resultaten survey Aff er- - Provincie Limburg, Provinciale Omgevingsvisie den samen beter (2017). Limburg (POL) (2014). - Witteveen + Bos, Voorkeursalternatief DR57 44 - Regio Venlo, Eerste actualisatie bestuursafspra- Nieuw-Bergen (2018). ken POL-uitwerkingen Noord-Limburg (2017). - Regio Venlo, Regionale energievisie Noord-Lim- burg (g.d.). - Regio Venlo, (concept) Regionale visie land- en tuinbouw Noord-Limburg (2018). - Reith advies voor wonen en leefomgeving, Woonvisie gemeente Bergen 2017 - 2021 (2017). - RiekBakkerAdvies, Strategische Regiovisie Ber- gen, Gennep, Mook en Middelaar (2010). - Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Handreiking gezonde gemeente: gezonde leef- omgeving (g.d.). - Rijkswaterstaat, 32e voortgangsrapportage Zandmaas en Grensmaas (2017). - Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Zorgplicht drinkwater, wat betekent dit voor u? (2017). - SAB, Structuurvisie Maaspark Well (2011). Deze Omgevingsvisie Bergen is opgesteld door bu- Bij deze Omgevingsvisie Bergen 2030 hoort een losse Colofon reau Nieuwe Gracht, in opdracht van de gemeente Beleidsnotitie Zon en Wind. Deze vormt een uitwer- Bergen. king voor het onderdeel duurzame energie.

bureau Nieuwe Gracht

- Robert Arends - Wim Keijsers - Jan Willem Tap

Begeleidingsgroep Gemeente Bergen

- Natascha Bakker - Arno Derks - Stefan Kerkhoff

Bij het opstellen van deze Omgevingsvisie is dank- baar gebruik gemaakt van de inbreng van tal van actieve inwoners en maatschappelijke organisaties. 45

april 2019

BUREAU NIEUWE GRACHT

www.nieuwegracht.nl . [email protected] Keramus . Ravenoord 234 . 3523 DB Utrecht . 030-2310200 46