KOSZALIN WSPÓŁCZESNY Na 750-Lecie Praw Miejskich

EUGENIUSZ ŻUBER

KOSZALIN WSPÓŁCZESNY na 750-lecie praw miejskich

Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela Koszalin 2016 Wydawca: Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela plac Polonii 1, 75-415 Koszalin tel.: 94 348 15 50 e-mail: [email protected] www.biblioteka.koszalin.pl

Redakcja techniczna: Zbigniew Janiszewski

Zdjęcie na okładce (tył): Zdzisław Pacholski

Druk i oprawa: Pracownia Poligraﬁczno-Introligatorska Intro-Druk Anna Dębińska ul.Przemysłowa 3b, 75-216 Koszalin

WSTĘP 7 1. RYS HISTORYCZNY – skrót 9 1.1. Prawa miejskie 9 1.2. Symbole miasta – herb, barwy, hymn 12 1.2.1. Herb i barwy 12 1.2.2. Hymn Koszalina 17 1.3. Ratusze Koszalina 17 1.4. Obchody 750-lecia nadania praw miejskich 20

2. ROZWÓJ PRZESTRZENNY, ADMINISTRACYJNY I DEMOGRAFICZNY 33 2.1. Rozwój przestrzenny i administracyjny 33 2.1.1. Ujęcie historyczne 33 2.1.2. Stan współczesny 36 2.2. Stan i struktura ludności 43

3. PODMIOTY GOSPODARCZE I INFRASTRUKTURA KOMUNALNA 49 3.1. Podmioty gospodarcze 49 3.1.1. Podstawowe określenia 49 3.1.2. Sektory i struktura podmiotów 50 3.2. Infrastruktura komunalna 53 3.2.1. Zasoby mieszkaniowe 53 3.2.2. Charakterystyka mediów komunalnych w Koszalinie 54 3.2.3. Drogi, komunikacja i zieleń miejska 55

4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 57 4.1. Koszalin oświatowy i akademicki 57 4.1.1. Placówki przedszkolne (żłobki i przedszkola) 57 4.1.2. Edukacja szkolna 59 4.1.3. Szkoły wyższe w Koszalinie 68 4.2. Koszalin artystyczny i kulturalny 77 4.2.1. Instytucje kultury, placówki i galerie sztuki 77 4.2.2. Organizacje społeczne kultury i sztuki 90 4.2.3. Szkolnictwo artystyczne 91 4.2.4. Fakty, spostrzeżenia i opinie 95 4.3. Infrastruktura służby zdrowia i pomocy społecznej 98 4.3.1. Przychodnie i szpitale 98 4.3.2. Dom Pomocy Społecznej w Koszalinie 101 4.3.3. Dom Miłosierdzia w Koszalinie 104 4.4. Sport, turystyka i rekreacja 106 4.4.1. Kluby i obiekty sportowe 106 4.4.2. Ruch turystyczny i infrastruktura dla rekreacji 109 4.5. Organizacje pozarządowe w mieście 112 4.6. Środki przekazu publicznego (prasa, radio, TV) 121 4.6.1. Funkcje i misje mediów lokalnych 121 4.6.2. Prasa koszalińska 123 4.6.3. Rozgłośnie radiowe 124 4.6.4. Telewizja publiczna i kablowa 127

5. SAMORZĄD TERYTORIALNY – MIEJSKI 131 5.1. Pojęcie i podstawy prawne działalności samorządu miejskiego 131 5.1.1. Pojęcie samorządu 131 5.1.2. Podstawy prawne działalności samorządu miejskiego 132 5.2. Organy samorządu, zadania i kompetencje 140 5.2.1. Zadania samorządu 141 5.2.2. Kompetencje i skład Rady Miejskiej 145 5.2.3. Kompetencje Prezydenta Miasta 151 5.3. Administracja samorządowa 154 5.4. Jednostki organizacyjne samorządu 157 5.4.1. Podstawowe dane jednostek samorządowych 159 5.4.2. Charakterystyka spółek komunalnych 163 5.5. Jednostki pomocnicze – Rady Osiedli 169 5.6. Młodzieżowa Rada Miasta 174

6. GOSPODARKA BUDŻETOWA SAMORZĄDU 177 6.1. Formy gospodarki budżetowej samorządu 177 6.2. Budżet miasta 182 6.2.1. Pojęcie budżetu i procedura uchwalania 182 6.2.2. Dochody budżetu miasta 187 6.2.3. Kierunki i rodzaje wydatków budżetowych 192 6.3. Wieloletnia prognoza ﬁnansowa 201

7. WARUNKI ŻYCIA MIESZKANCÓW 205 7.1. Źródła utrzymania mieszkańców 205 7.1.1. Pracujący, wynagrodzenia, emerytury i renty 206 7.1.2. Pomoc społeczna i świadczenia socjalne 207 7.2. Poziom bezrobocia i bezdomności 209 7.2.1. Poziom i struktura bezrobocia 209 7.2.2. Stan bezdomności 210

8. KOSZALIN POLITYCZNY 213 8.1. Partie polityczne 213 8.2. Parlamentarzyści z okręgu koszalińskiego 226 8.3. Radni z Koszalina w Sejmiku Zachodniopomorskim 229 8.4. Preferencje wyborcze wyborców w Koszalinie 231 8.4.1. Preferencje wyborcze do parlamentu 231 8.4.2. Preferencje wyborcze w lokalnych wyborach samorządowych 234 8.4.3. Preferencje wyborcze w wyborach Rad Osiedli 237

9. KOŚCIOŁY I WYZNANIA RELIGIJNE 243 9.1. Podstawy prawne 243 9.2. Podstawowe pojęcia i określenia 246 9.3. Kościół Rzymskokatolicki 249 9.3.1. Stan religijności 254 9.3.2. Diecezja Koszalińsko-Kołobrzeska i Kuria Biskupia w Koszalinie 264 9.3.3. Paraﬁe rzymskokatolickie w Koszalinie 267 9.4. Kościół greckokatolicki 276 9.5. Kościół prawosławny 279 9.6. Kościoły protestanckie i inne wyznania religijne 280 9.7. Rada Ekumeniczna w Koszalinie 290

10. WSPÓŁCZESNA ROLA I MIEJSCE KOSZALINA NA MAPIE KRAJU 295 10.1. Rola i znaczenie Koszalina w regionie 295 10.2. Koszalin na tle innych miast 297 10.3. Udział miasta w związkach i stowarzyszeniach 300 10.4. Współpraca z miastami partnerskimi 304

11. ATUTY MIASTA, STRATEGIA I PROGRAMY ROZWOJU 307 11.1. Atuty miasta 307 11.2. Strategia Rozwoju Koszalina 308 11.3. Programy rozwoju miasta 312

12. KALENDARIUM WSPÓŁCZESNYCH WYDARZEŃ W KOSZALINIE 315 12.1. Kalendarium wydarzeń 315 12.2. Ciekawostki miejskie 318 13. ZAMIAST ZAKOŃCZENIA – wypowiedzi i opinie 333

14. LITERATURA, SPIS TABEL, SPIS RYSUNKÓW 345

15. ANEKS 355 1. Honorowi Obywatele miasta Koszalina 356 2. Honorowi Ambasadorzy Koszalina 361 3. Galeria radnych Rady Miejskiej Koszalina I-VII kadencji (1990-2018) 365 4. Przewodniczący Rady Miejskiej w Koszalinie 373 5. Galeria Prezydentów Miasta Koszalina 374 6. Wiceprezydenci i Zastępcy Prezydenta Miasta od 1973 roku 374 7. Kadra kierownicza Urzędu Miejskiego - kadencja 2010-2014 376 8. Kadra kierownicza Urzędu Miejskiego - kadencja 2014-2018 376 9. Dyrektorzy, kierownicy i pełnomocnicy Urzędu Miejskiego 377 10. Dyrektorzy miejskich jednostek organizacyjnych 378 11. Dyrektorzy instytucji kultury w Koszalinie 378 12. Prezesi spółek komunalnych w Koszalinie 378 13. Przewodniczący Rad Osiedli 379 14. Rady doradczo-opiniodawcze Prezydenta Miasta 379 14.1. Rada Gospodarcza (2015-2018) 379 14.2. Rada Kultury (2015-2018) 380 14.3. Rada Sportu (2016-2019) 381 14.4. Rada Seniorów (2015-2018) 382 14.5. Rada Działalności Pożytku Publicznego 382

16. KOSZALIN W FOTOGRAFII 385 WSTĘP

Jak wygląda Koszalin dziś, czyli w roku 750-lecia nadania praw miejskich? Jaka jest w mieście infrastruktura gospodarcza, komunalna, społeczna, eduka- cyjna, kulturalna i sportowo-rekreacyjna? Jak funkcjonuje samorząd miejski? Jakie miejsce zajmuje Koszalin wśród miast na prawach powiatu i jaką rolę speł- nia na Pomorzu Środkowym? Jaka jest strategia rozwoju miasta? Jakie są warunki życia mieszkańców? Jakie są ich preferencje wyborcze i partyjne? Jakie mamy kościoły i wyznania religijne?

Na te i inne podobne pytania odpowiedź można znaleźć w tej książce.

Autor wskazuje także osoby współcześnie uczestniczące w działalności i służbie miejskiej, podani są honorowi obywatele miasta i honorowi ambasadorzy Koszalina, których wyróżniono podczas uroczystej sesji Rady Miejskiej w dniu 23 maja 2016 roku. Publikacja jest próbą telegraﬁcznego pokazania współczesnego Koszalina – „tu i teraz” i spojrzeniem inwentaryzacyjnym na fakty, instytucje i ludzi dzisiejszego czasu. Autor ma nadzieję, że publikacja da możliwość poszerzenia wiedzy o mieście i wzbogaci literaturę popularnonaukową Koszalina z początkowych lat XXI wieku.

Koszalin, grudzień 2016 rok Eugeniusz Żuber

1. Rys historyczny – skrót 9

1. RYS HISTORYCZNY – skrót

1.1. Prawa miejskie 1 Koszalin w swej historii nosił różne nazwy : Koszalice, Cossalitz, Cusselin, Coeslin, Kőslin. Pierwsza wzmianka nazwy Cossalin pochodzi z 1188 roku ujęta w piśmie klasztornym. Najstarszy dokument sięga daty 23 października 1214 roku. Osada Cossalitz położona w kasztelanii kołobrzeskiej koło Góry Chełmskiej została darowana przez księcia zachodniopomorskiego Bogusława II zakonowi norberta- nów z klasztoru w Białobokach koło Trzebiatowa. Poniżej tłumaczenie tego doku- mentu2 z 23 października 1214 roku.

1. Kronika Wendlanda, Koszalin 2006, s.349, także D. Szewczyk, Koszalin, Koszalin 1999, s. 7 i na- stępne. 2. Źródła do historii Koszalina, Zeszyt I, Koszalińska Biblioteka Publiczna, Koszalin 2006, s.8. 10 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich W 1248 roku książę Barnim I darował część ziemi kołobrzeskiej z Koszalinem biskupom kamieńskim. 23 maja 1266 roku biskup kamieński Hermann von Gle- ichen nadał Koszalinowi prawa miejskie, oparte na prawie lubeckim. Organizację nowo lokowanego miasta biskup powierzył kolonistom niemieckim Markwardo- wi i Hartmanowi. Obaj zostali wójtami miejskimi, sprawując zarządzanie miastem w imieniu właściciela. Poniżej tłumaczenie przywileju lokacyjnego3.

3. Tamże, s. 14, 16. 1. Rys historyczny – skrót 11 12 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

1.2. Symbole miasta – herb, barwy, hymn 1.2.1. Herb i barwy Na przestrzeni wieków miasto miało 4 herby4 modyﬁkowane także graﬁcznie, stąd w niektórych opracowaniach mówi się o pięciu5 herbach.

Rysunek 1. Pierwszy herb miasta Koszalina

Pieczęć Koszalina z II połowy XIII wieku

Pierwszy herb miasta widoczny jest na najstarszym znanym odcisku pieczętnym przy dokumencie z roku 1286 – należy jednak przypuszczać, że w tej formie wy- stępował on już wcześniej, w czasie tuż po nadaniu praw miejskich. Przedstawia on budowlę – kościół lub zamek – gdzie pod półokrągłym łękiem spoczywającym na dwóch okrągłych, krępych kolumnach, w bramie z trójdzielnym łukiem, stoi biskup w szatach liturgicznych, trzymając w lewym ręku pastorał, a prawą unosząc do błogosławieństwa. Nad bramą okrągła baszta z dwoma oknami, przykryta płaskim stożkowym dachem. Po obu stronach wieży blanki, a pod nimi dwie tarcze z lwami. Na obwodzie pieczęci, której średnica wynosi 68 mm, napis SIGILLVM CIVITA- TIS CVSSELIN. Postać w bramie symbolizuje biskupa Hermana von Gleichena, założyciela miasta, a lew jest godłem rodu von Gleichen6.

4. D. Szewczyk, Koszalin od średniowiecza do współczesności, Muzeum Koszalińskie, Koszalin 2010, s. 66-68. 5. Koszalin na starych pocztówkach, Wyd. STOLPBUD, Słupsk 2008, s.6-7. 6. M. Gumowski, Koszalin – jego herb i pieczęcie. w: Biblioteka Słupska, t.7. Z dziejów Koszalina, Poznań 1970, s. 95 i następne. 1. Rys historyczny – skrót 13

Znanych jest kilka wersji tego herbu, między innymi wersja z głową św. Jana na misie lub złotej paterze. W herbie dominuje czerwony i złoty kolor. Pierwowzór tego herbu przedstawia św. Jana Chrzciciela z głową na wprost w złotej aureoli. Wizerunek proroka wzięto z pochodzącej z początków XIV stulecia pieczęci miejskiej św. Jan Chrzciciel, który jest patronem Koszalina od zarania dziejów. W XVIII wieku uznano, iż przedstawienie św. Jana z głową na wprost jest zbyt „słowiańskie” i godło herbu zaczęto „germanizować” przechylając je, by w końcu położyć na czymś w rodzaju kielicha, w ten sposób godło otrzymało nie heraldyczny, naturali- styczny kształt7.

Rysunek 2. Drugi herb miasta Koszalina

Herb z głową św. Jana Chrzciciela na złotej paterze

Rysunek 3. Modyﬁkacja herbu św. Jana Chrzciciela

7. Koszalin na starych pocztówkach, op. cit. s.6-7. 14 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Rysunek 4. Trzeci herb Koszalina

Herb ze znakiem wendy (skośno ustawiona litera „Z”) koloru złotego z dwoma pierścieniami po jej bokach, a wszystko to umieszczone na czerwonym polu

Rysunek 5. Czwarty herb Koszalina8

Opis godła: w niebieskim polu konny rycerz (Bogusław II) w hełmie garnczko- watym i srebrnej (białej) kolczugowej zbroi na białym koniu, zbrojny w biały pro- porzec z czerwonym gryfem pomorskim oraz tarczę z białym orłem piastowskim na czerwonym tle. Orzeł ma dziób i szpony koloru żółtego (złotego).

Na stronie następnej Uchwała nr 4 z 1959 roku dotycząca nowego godła miasta Koszalin Miejskiej Rady Narodowej w Koszalinie9.

8. Godło i barwy miasta Koszalina. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Koszalinie, s.1. 9. Tamże, s.6. 1. Rys historyczny – skrót 15 16 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Uchwała nr X/94/91 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 1 lutego 1991 roku w sprawie ustanowienia herbu i barw Koszalina. 1. Rys historyczny – skrót 17

1.2.2. Hymn Koszalina10 „Pieśń o Ziemi Koszalińskiej” autorstwa Władysława Turowskiego została po raz pierwszy zagrana jako hymn Koszalina 20 września 1958 roku przez hejnalistę z wieży gmachu byłego Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie przy ul. Andersa. Władysław Turowski (ur. 26 maja 1906 r. w Kępnie, zm. 1 września 1983 r. w Koszalinie) był poetą i kompozytorem, który z ziemią koszalińską związał się od 1950 roku. W Mielnie założył i prowadził przez wiele lat chór „Ławica”, z któ- rym w 1953 r. wystawił widowisko pt. „Pieśń o Ziemi Koszalińskiej” w czterech odsłonach: 1. „Biwak nad Parsętą”, 2. „Zaślubiny z morzem”, 3. „Powrót” i 4. „Na Ziemi Koszalińskiej”, zdobywając nie tylko nagrodę, ale także dużą popularność. Z tego właśnie widowiska pochodzi Hymn Koszalina, który wówczas był pieśnią finałową. W dwa lata później pierwsze takty melodii stały się sygnałem wywoławczym koszalińskiej rozgłośni Polskiego Radia i nieoficjalnym hymnem całego regionu. Pieśń włączyły do swego repertuaru wszystkie chóry województwa koszalińskiego, a w 1958 roku oficjalnie uznano ją za hymn wojewódzkiego miasta Koszalina. Od początku lat 90. XX wieku skrócona wersja hymnu rozpoczyna każdą sesję Rady Miejskiej w Koszalinie. Ref. O koszalińska ziemio moja o ziemio żyzna, kwitnących zbóż, po ciężkich trudach, krwawych bojach wróciłaś do nas na zawsze już.

1.3. Ratusze Koszalina11 W historii Koszalina było sześć ratuszów. Pierwszy stał na środku Rynku Staro- miejskiego, a jak wygląda obecny, można zobaczyć.

Ratusz pierwszy Wiemy o nim niewiele. Najprawdopodobniej powstał on w roku 1308, tuż po ukończeniu murów miejskich. Ratusz ten zbudowano na środku rynku. Dokładnie nie wiadomo jak wyglądał. Spłonął doszczętnie podczas wielkiego pożaru w mie- ście w 1504 roku.

10. Adres źródłowy: http://www.koszalin.pl/pl/page/historia-hymnu dostęp 2.07.2016. 11. Źródło: P. Polechoński, Koszalin w magicznym zwierciadle, Koszalin 2010, s.67-68. Także Stowarzy- szenie Przyjaciół Ratusza Koszalina „Koszalińskie Ratusze”, opracowanie Józef Maciej Sprutta, Józef Leitgeber. http://www.przyjaciele.koszalin.pl/pl/historia-miasta/wiek-xix-xviii/135-qo-kamiennym-krolu- na-koszaliskim-rynkuq.html Dostęp 2.07.2016. 18 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich Ratusz drugi Zbudowano go w 1609 roku, w miejscu poprzedniego. Był to obszerny obiekt z wieżą, zegarem i dzwonem pożarowym. Pod ratuszem znajdowała się piwnica, gdzie mieściła się gospoda, a przy jego murach każdego dnia rozkładali się krama- rze, w tym ci z mięsem i chlebem. Nad wejściem do sali posiedzeń znajdowała się czarna tablica z łacińskim napisem, zaczynającym się od słów: „Rajca, który urzę- dową drogą wchodzi do ratusza, ten powinien odłożyć wszelkie prywatne namięt- ności jak gniew, gwałtowność, nienawiść…” Podobnie jak jego poprzednik ratusz ten spłonął. Stało się to w czasie największego koszalińskiego pożaru w 1718 roku. Od tej chwili postanowiono już nie budować więcej ratuszy na środku rynku. Ratusz trzeci Powstał w 1720 roku w południowo-zachodnim fragmencie rynku (dziś znajduje się tu jubiler). Wzniesiono go w jednym ciągu z innymi domami. Miał on przy wejściu sześć przypór łukowych. Na ścianie frontowej wmurowany był herb miasta, wykuty w kamieniu. Obiekt ten nie miał jednak dobrej konstrukcji i w roku 1827 postanowiono go całkowicie rozebrać. Ratusz czwarty Postawiono go w miejscu poprzednika. Kamień węgielny położono 18 czerwca 1827 roku. Także i ten budynek miał ciąg łuków opartych na sześciu ﬁlarach i wspo- mniany już herb przed wejściem. Był to pierwszy ratusz uwieczniony na licznych fotograﬁach. Został zniszczony w pierwszych dniach marca 1945 roku, wskutek ostrzału prowadzonego przez sowiecką artylerię.

Dawny ratusz. Południowa pierzeja rynku około 1905 roku 1. Rys historyczny – skrót 19 Ratusz piąty Pierwszy ratusz powojenny. Urządzono go w zwykłym budynku mieszkalnym przy dzisiejszej ulicy Piłsudskiego. Nie udało się pomieścić w nim wszystkich wy- działów i część z nich rozmieszczono po innych pobliskich budynkach. Niestety, jego stan techniczny pozostawiał wiele do życzenia: drewniane podłogi trzeszczały przy każdym kroku, a strop w każdej chwili groził zawaleniem. Dziś, przechodząc obok budynku, można zobaczyć na nim współczesny herb Koszalina.

Powojenny ratusz przy ul. Piłsudskiego

Ratusz szósty Szósty ratusz12 oddano w dniu 15 grudnia 1962 r. Inicjatorem i jego gorącym orędownikiem był ówczesny przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodo- wej Tadeusz Ozga. Decyzja o jego budowie zapadła „wysoko” bo w Urzędzie Rady Ministrów w 1959 r. Wykonawcą zostało Koszalińskie Przedsiębiorstwo Budownic- twa Miejskiego, a inwestycją kierował inżynier Andrzej Boniek. Początkowo bocz- ne skrzydło (od ul.Młyńskiej) zajął wykonawca czyli KPBM. Obiekt przechodził kilka remontów i „liftingów”. Poza ratuszem Urząd zajmuje budynek przy ul. Ada- ma Mickiewicza 26, a Straż Miejska ulokowana jest przy ul.Mariańskiej. Natomiast Urząd Stanu Cywilnego zajmuje XIV-wieczną kamienicę przy ul.Bogusława II. Od kilku lat z wieży ratusza rozbrzmiewa hymn miasta autorstwa Władysława Turowskiego O koszalińska Ziemio Moja...

12. J.M. Sprutta, strona internetowa Stowarzyszenia Przyjaciół Koszalina. http://www.przyjaciele. koszalin.pl/pl/historia-miasta/wiek-xix-xviii/135-qo-kamiennym-krolu-na-koszaliskim-rynkuq.html Dostęp 02.07.2016. 20 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Współczesny ratusz

1.4. Obchody 750-lecia nadania praw miejskich Uchwała nr XIV/172/2011r. Rady Miejskiej z dn. 22. września 2011r. w sprawie obchodów Jubileuszu 750-lecia nadania praw miejskich miastu Koszalin w roku 2016. 1. Rys historyczny – skrót 21 22 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Kiedy biskup kamieński Herman von Gleichen lokował na prawie lubeckim w 1266 roku nasze miasto, nie spodziewał się, że fakt ten w XXI wieku będzie nie dość, że pamiętany, to na dodatek jego wspomnienie doczeka się uroczystej oprawy. Bo historię Koszalin ma niezwykle ciekawą. Przecież uczestnik bi- twy pod Waterloo, koszalinianin o nazwisku Conradt, w pościgu za Napoleonem zdobył kamizelkę cesarza, która jako trofeum długo pozostawała w posiadaniu jego rodziny. Syn burmistrza Hermana Fredera, Jan, był bliskim współpracownikiem twórcy reformacji Martina Lutra, a koszalinianin Albrecht von Roon jako pruski minister wojny dokonał zna- czących reform w armii, a po wojnie prusko-francuskiej w 1817 r. otrzymał tytuł grafa i generalnego marszałka polnego pruskiej armii. Ze współczesnym Koszali- nem związanych jest wiele znanych osób, np. Kasia Sobczyk, Agata Szymczewska, Nina Terentiew, Beata Pawlikowska, Marek Kamiński czy Mirosław Trzeciak. 23 maja 2016 roku minie dokładnie 750 lat od dnia, kiedy mówimy o narodzi- nach naszego miasta. Jest to wyjątkowa rocznica, dlatego inauguracja uroczystych obchodów Jubileuszu 750-lecia Miasta odbyła się już podczas Dni Koszalina 2014. Świętować będziemy przez trzy kolejne lata, właśnie do 2016 roku. Zeszłoroczne obchody poświęcone były historii miasta, w roku bieżącym – gospodarce, a w roku jubileuszowym dominować będzie kultura i sport. Razem z Komitetem Honorowym i Komitetem Organizacyjnym przygotowaliśmy dla Państwa wiele atrakcyjnych i ciekawych wydarzeń, imprez, uroczystości, które pozwolą nam radośnie świętować Urodziny Naszego Miasta. Jestem przekonany, że bogaty program pozwoli nam wspólnie spędzić czas ba- wiąc się i świętując. Urodziny Miasta są przecież świętem każdego z nas. Chciał- bym, aby ten czas był dla nas okazją do integracji i budowania wspólnoty lokalnej. Do uśmiechu i wspólnego tworzenia niezapomnianych wspomnień, przeżywania miłych chwil w rodzinnym gronie. Prezydent Miasta - Piotr Jedliński

Charakterystyczne daty dla Koszalina zostają uhonorowane obchodami 800- lecia (1214-2014) dokumentowanej historii i jubileuszu 750-lecia (1266-2016) nadania praw miejskich. Obchody rozpoczęte zostały 23 maja 2014 r. uroczystym koncertem Filharmonii Koszalińskiej z programem utworów koszalińskich kompo- zytorów13 oraz koszalińskich wykonawców (orkiestra, dyrygent – Marzena Diakun i koncert skrzypcowy – Marta Kowalczyk). Program obchodów jubileuszowych przewidywał działania: – rok 2014 obszar historyczny – konferencje historyczne, widowiska historyczne, koncerty, konkursy i imprezy, wystawy; – rok 2015 obszar gospodarczy – forum gospodarcze, kalendarz gospodarczy,

13. Andrzej Cwojdziński – Toccata koszalińska, Carl Adolf Lorenz – Symfonia Es-dur. 1. Rys historyczny – skrót 23 koncerty, wystawy; – rok 2016 obszar kulturalno-sportowy – widowiska artystyczne i sportowe, uroczysta sesja Rady Miejskiej, wizyty przedstawicieli miast partnerskich, wystawy, koncerty itp. Program obchodów zakładał wydanie dwutomowej monograﬁi Koszalina: lata do roku 1945 (tom pierwszy) i od roku 1945 (tom drugi). Ukażą się także inne wydawnictwa jubileuszowe dotyczące miasta, przygotowywane przez Muzeum, Archiwum Państwowe, Koszalińską Bibliotekę Publiczną oraz inne instytucje i organizacje pozarządowe. Główny program obchodów 750-lecia Koszalina realizowany był w maju 2016 roku. Szczegóły tego programu przedstawione są poniżej. 24 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich 1. Rys historyczny – skrót 25 26 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich 1. Rys historyczny – skrót 27

Uroczysta sesja Rady Miejskiej w Koszalinie

fot. Izabela Rogowska

Uroczysta sesja Rady Miejskiej w Koszalinie

fot. Izabela Rogowska 28 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Uroczyste zamykanie Kapsuły czasu na sesji

fot. Izabela Rogowska

Zakopywanie Kapsuły czasu na Rynku Staromiejskim

fot. Izabela Rogowska 1. Rys historyczny – skrót 29

Deponowanie Kapsuły czasu na Rynku Staromiejskim

fot. Izabela Rogowska

Widowisko „Wesele jamneńskie” – Amﬁteatr 22.05.2016 r.

fot. Izabela Rogowska

30 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Mieszkańcy miasta na koncercie 21.05.2016 r. – Tereny podożynkowe

fot. Izabela Rogowska 1. Rys historyczny – skrót 31

Rysunek 6. Książka „Dzieje Koszalina” t.1 pod red R.Gazińskiego i E.Włodarczyka

2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 33

2. ROZWÓJ PRZESTRZENNY, ADMINISTRACYJNY I DEMOGRAFICZNY

2.1. Rozwój przestrzenny i administracyjny 2.1.1. Ujęcie historyczne Rozwój przestrzenny miasta rozpoczął się od aktu lokacyjnego z 23 maja 1266 roku, zgodnie z którym założono miasto na prawie lubeckim, prawdopodobnie w całości jako nowe założenie przestrzenne14. Od czasu lokacji trwa ciągły rozwój przestrzenny układu miejskiego, pomimo trzykrotnych kataklizmów, które w znacznym stopniu niszczyły substancję miejską (dwa pożary – w 1504 i 1718 r. oraz zniszczenie śródmieścia przez wojska sowieckie w 1945 r.). Miasto założono na wzniesieniu otoczonym wodami rzeki Dzierżęcinki, z pro- stokątnym rynkiem w środku. W kwartale północno-wschodnim zlokalizowano klasztor cysterek. Na początku XIV w. miasto otoczono obwodem murów obron- nych z fosą i wałem ziemnym oraz trzema bramami, związanymi z przebiegiem tranzytowych traktów komunikacyjnych (od strony północnej, południowej i zachodniej). Miasto posiadało trzy szpitale, w tym jeden w granicach murów miejskich. Za bramami powstały trzy niewielkie przedmieścia. W okresie średniowiecznym istniały na terenie dzisiejszego Koszalina wsie: Rokosowo, Dzierżęcino, Lubiatowo i Raduszka. W roku 1313 miastu przekazana została na własność Góra Chełmska, w roku 1331 – wieś Jamno. W roku 1353 miasto nabyło część jeziora Jamno wraz z mierzeją i grodem Unieście, wskutek czego Koszalin uzyskał bezpośredni dostęp do morza, stając się od roku 1386 członkiem związku miast Hanzy – początkowo reprezentowanym przez Kołobrzeg, a po wy- granej bitwie z Kołobrzegiem w 1446 roku – samodzielnym. Po pożarze w 1504 r., który zniszczył większość zabudowy średniowiecznej (ocalał kościół Mariacki i nieliczne prywatne budynki), miasto odbudowano w granicach murów, zasadniczo na planie lokacyjnym. Na rynku wzniesiono nowy ratusz, w kwartale poklasztornym wzniesiono rezydencję dla biskupów kamieńskich, dawną kaplicę cysterek odbudowano jako kościół zamkowy, założono ogród nad Dzierżęcinką. W XVII w. rozbudowie uległy przedmieścia za bramami. W XVI i XVII w. miasto kilkakrotnie było niszczone, zwłaszcza w czasie wojny trzydziestoletniej. W 1718 r. wybuchł pożar, który strawił większość zabudowy mieszkalnej, zamkowej z kościołem oraz ratusz. W trakcie odbudowy układ urbanistyczny uległ zmianom – poszerzono niektóre

14. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Koszalina ze zmianami, s. 90-91. Uchwała nr XLVII/673/2014 Rady Miejskiej z dnia 4 września 2014 r. 34 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich ulice, powiększono rynek, ratusz wzniesiono nie jak dotychczas na środku placu rynkowego, a w jego południowej pierzei. Obniżono mury i bramy, rozebrano ka- plicę św. Jakuba na przedmieściu za bramą Młyńską. W drugiej połowie XVIII w. powstały w mieście i jego okolicy pierwsze obiekty przemysłowe – manufaktury, rozpoczynając XIX-wieczny etap przemian spowodowanych rozwojem przemysłu. W XIX w. układ miejski przekroczył obwód średniowiecznych murów obron- nych. Rozebrano część murów oraz bramy miejskie, zlikwidowano wały i zasypano fosy, zakładając w ich miejsce zieleń parkową. Główna oś rozwoju przebiegała na wschód od starego miasta (dzisiejszą ul. Zwycięstwa), dzięki czemu miasto uzy- skało wschodni kierunek wylotowy. Wzdłuż osi powstało przedmieście Fryderyka Wilhelma III z zabudową o charakterze reprezentacyjnym. Po stronie zachodniej wykształciło się przedmieście przemysłowo-usługowe. Wytyczono nowe ulice, rozbudowano sieć dróg tranzytowych, z których najważniejszą była modernizacja i rozbudowa szosy Szczecin-Gdańsk. W drugiej połowie XIX w. zrealizowano bu- dowę kolei żelaznej – powstały linie do Stargardu, Słupska i Gdańska. W sąsiedz- twie kolei powstała dzielnica przemysłowa. Przedmieścia wypełniała zabudowa o charakterze śródmiejskim, złożona głównie z kamienic czynszowych, oraz willo- wa i o charakterze podmiejskim. Wiek XX przyniósł dalszą ekspansję terytorialną miasta we wszystkich kierun- kach. W zabudowie mieszkaniowej pojawiły się wolnostojące bloki mieszkalne oraz domy jedno- i kilkurodzinne. W okresie międzywojennym powstały wartościowe obiekty publiczne o charakterze reprezentacyjnym oraz skromniejsze obiekty sa- kralne. Nastąpił dalszy rozwój przemysłu głównie na dotychczasowych obszarach. Kontynuowano prace nad urządzaniem parków po wschodniej stronie miasta, oddano do użytku stadion sportowy. W trakcie trzeciego w historii wielkiego pożaru miasta, który został wzniecony po zdobyciu miasta przez wojska sowieckie w marcu 1945 r., zniszczeniu uległo ok. 70% zabudowy starego miasta oraz część zabudowy przedmieść. W obrębie mu- rów miejskich ocalały m.in. katedra, kościół św. Józefa, kwartały w ich rejonie oraz pojedyncze obiekty w pozostałych kwartałach. W latach 50. i 60. trwała odbudowa starego miasta, początkowo w obrębie przedwojennych granic administracyjnych. W 1954 r. w granice miasta włączono wieś Rokosowo. Od lat 60. rozpoczęła się ekspansja przestrzenna, która trwa po dzień dzisiejszy, zapoczątkowana uzyska- niem przez Koszalin statusu stolicy województwa, związana była z budową przede wszystkim nowych osiedli mieszkaniowych, początkowo głównie w kierunku pół- nocnym, a następnie (w latach 70.) również w kierunku wschodnim oraz południo- wym; ponadto na terenie śródmieścia dokonano kolejnych wyburzeń pod nowe realizacje. Nowym inwestycjom towarzyszyła rozbudowa sieci komunikacyjnej. W pierwszej połowie lat 70. wykonano część obwodnicy śródmiejskiej, której ostat- ni odcinek oddano do użytku w 2006 r. 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 35 W roku 1988 obszar Koszalina zwiększył się o ponad 25% w wyniku przyłą- czenia dawnych wsi Chełmoniewo, Dzierżęcino, Lubiatowo, Raduszka, Sarzyno, Wilkowo i Żabowo. W ostatnich latach tereny te podlegają postępującej urbanizacji poprzez realizację osiedli zabudowy jednorodzinnej. Od stycznia 2010 r. formalnie przyłączone zostały do Koszalina dwie zabytkowe wsie o metryce średniowiecznej: Łabusz i Jamno. Jamno to wieś placowa w typie owalnicy, z kościołem pośrod- ku; jest jedną z najstarszych osad słowiańskich w okolicach Koszalina (pierwsza wzmianka z 1224 r.); również w XIII w. wzmiankowano kościół paraﬁalny. Od 1331 r. (nadanie wsi miastu Koszalin) dzieje wsi związane były z historią Kosza- lina. Pierwsza wzmianka historycznie potwierdzona o Łabuszu pochodzi z XIV w. Pierwotnie była to wieś o formie placowej typu sakowego (nieprzejezdna), o zwar- tej kompozycji. Zachowały się układy przestrzenne obu wsi oraz zabudowa histo- ryczna z okresu od końca XVIII w. do XX w. Powiększenie obszaru miasta o teren w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Jamno umożliwi rozwój bazy turystycznej i ruchu turystycznego. Danuta Szewczyk z Muzeum Okręgowego w Koszalinie w swoim opracowaniu stwierdza, że: W Koszalinie układ urbanistyczny ukształtowany u początków jego dziejów utrzymywał się bez większych zmian do końca XVIII w. podobnie jak powierzchnia, ograniczona murami miejskimi (…) Miasto miało kształt zbliżony do koła o powierzchni około 15 ha.15 Krystyna i Dionizy Rypniewscy16z koszalińskiego Muzeum charakteryzują historycznie rozwój przestrzenny następująco: Były takie czasy, choć trudno w to dziś uwierzyć, kiedy koszalińskie zabudowania mieściły się na ponad pięćset razy mniej- szej powierzchni niż obecnie. Od XIII do XVIII wieku ceglany mur obronny otaczający gród zamykał zaledwie około 0,15 km2 ciasnej zabudowy. Konieczna modernizacja układu urbanistycznego nastąpiła dopiero po wielkim pożarze w 1718 roku. Nowe budynki otaczające kwadratowy rynek, ustawione przy szerszych niż dotąd ulicach, nie zapewniały już w początkach XIX wieku odpowiednich warunków do życia. Przedmie- ścia, pełniące do tej pory głównie rolę zaplecza gospodarczego, stały się mieszkalną częścią miasta. Pierwsze wzniesiono na wschód od murów w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku. Dalsze powstawały w ciągu kolejnych dziesięcioleci. Znacz- na rozbudowa miała miejsce po pierwszej wojnie światowej. Wokół śródmieścia Ko- szalina powstały nowe osiedla mieszkaniowe. W okresie międzywojennym wzniesiono kilka znacznych rozmiarów budynków użyteczności publicznej. Na wyglądzie dzisiejszego Koszalina decydująco zaważyło ostatnie kilkadzie- siąt lat historii miasta. Zachowało się stosunkowo niewiele budynków starszych niż dziewiętnastowieczne. Zniszczone w 1945 roku centrum ukształtowano w kilku eta-

15. D. Szewczyk, Koszalin od średniowiecza do współczesności, Muzeum Koszalińskie, Koszalin 2010, s. 37. 16. K. i D. Rypniewscy, Koszalin - zabytki, informacje, okolice. Wyd. KADR, Koszalin, 1997, s. 12. 36 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich pach, począwszy od połowy lat pięćdziesiątych, kiedy powstała większość domów koszalińskiej „starówki”. Dalszy okres rozbudowy Koszalina przypadł na drugą połowę lat sześćdziesiątych i początek lat siedemdziesiątych. W tym czasie zbudowano osiedle „Kniewskiego”, „Tysiąclecia” i rozpoczęto budowę osiedla „Karola Marksa”. Lata siedemdziesiąte wraz z utworzeniem nowego układu komunikacyj- nego oraz przygotowywanymi obchodami Centralnych Dożynek dały początek naj- większej koszalińskiej dzielnicy „Północ-Przylesie”. Rozbudowa tej części miasta kontynuowana była w latach późniejszych. Obok budownictwa wielorodzinnego rozwijało się także budownictwo indywidualne. Powstały kolejne osiedla: „Rokoso- wo”, „Bukowe”, później „Raduszka” oraz „Dzierżęcin”. Przejeżdżając dziś przez miasto łatwo dostrzec, że przeważająca część miasta powstała w czasach nam współczesnych. Najbliższą przyszłość urbanistyczną Ko- szalina zdominują zapewne osiedla jednorodzinnych domów na jego obrzeżach17.

2.1.2. Stan współczesny Współcześnie nazwy niektórych osiedli zostały zmienione. Nowe nazwy i nowe osiedla to: Bukowe, im. J. i J. Śniadeckich, Na Skarpie, Lechitów, Lubiatowo, Unii Europejskiej, T. Kotarbińskiego, K. Wańkowicza, Morskie, Wspólny Dom. Powierzchnia Koszalina w latach 1950-1988 była podobna i wynosiła 61-65 km2. Zdecydowane powiększenie powierzchni miasta nastąpiło w roku 1989 (83,2 km2) i 2010 (98,3 km2). Aktualnie obszar miasta zajmuje powierzchnię 9834 ha. Został powiększony w 2010 r., po przyłączeniu do Koszalina miejscowości (sołectw) Jamno i Łabusz z gminy Będzino. Zmiany granic Koszalina następowały sukcesywnie od 1954r., już wtedy na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1954r. obręb Ro- kosowo włączono do granic miasta18. Kolejnym rozporządzeniem z dnia 27 listo- pada 1959 r. Rada Ministrów dokonała zmian granic miasta od stycznia 1960r. wyłączając ze wsi Chełmoniewo obszar o powierzchni 3,31 ha19. Większe zmiany granic miały miejsce w 1989 r. na podstawie Uchwały nr XXVII/225/88 Wo- jewódzkiej Rady Narodowej w Koszalinie z dnia 29 stycznia 1988r. podjętej w sprawie zmiany granic miasta Koszalina20.

17. K. D. Rypniewscy, Koszalin - zabytki, informacje, okolice. Wyd. KADR, Koszalin 1997, s.12. 18. Dz. U. z 1954 r., nr 6, poz.17. 19. Dz. U. z 1959 r., nr 64, poz. 383. 20. Dz. U. z 1954 r., nr 6, poz.17. 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 37

Na wniosek Rady Miejskiej (Uchwała nr XXXI/363/2009) złożony do Ministra Sprawa Wewnętrznych i Administracji za pośrednictwem wojewody zachodniopomorskiego i jego pozytywnym zaopiniowaniu, Rada Ministrów swoim rozpo- rządzeniem21 z dnia 28 lipca 2009r. poszerzyła granice miasta o sołectwo Jamno i Łabusz. „§2. Z dniem 1 stycznia 2010r. ustala się granice następujących gmin: …pkt. 9 w województwie zachodniopomorskim: a) miasta na prawach powiatu Koszalin i w powiecie koszalińskim – gminy Będzino przez włączenie do dotychczasowego obszaru miasta na prawach powiatu Koszalin obrębów ewidencyjnych Jamno i Łabusz, to jest obszar o łącznej powierzchni 1500,56 ha z gminy Będzino…”

Miasto Koszalin graniczy z następującymi gminami: • od północy z gminą Mielno, • od północnego zachodu poprzez rzekę Dzierżęcinkę i Bukowy Las z gminą Będzino, • od wschodu z gminą Sianów, • od południa z gminami Manowo i Świeszyno, • od południowego zachodu z gminą Biesiekierz. Wszystkie wymienione gminy wchodzą w skład koszalińskiego powiatu ziemskiego.

21. Dz. U. z 2009 r., nr 120, poz. 1000. 38 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Położenie Koszalina na tle gmin sąsiadujących obrazuje rysunek 7.

Rysunek 7. Gmina miejska Koszalin i gminy sąsiadujące

Źródło: Urząd Miejski, BIP Koszalin

Jednostkami podziału administracyjnego miasta są osiedla22. Obszar miasta w granicach administracyjnych sprzed 1.01.2010 r. podzielono na 16 jednostek: Bu- kowe, Jedliny, im. Tadeusza Kotarbińskiego, Lechitów, Lubiatowo, Morskie, Na Skarpie, Nowobramskie, Raduszka, Rokosowo, im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich, Śródmieście, Tysiąclecia, Unii Europejskiej, im. Melchiora Wańkowicza, Wspólny Dom. Największą liczbę ludności ma osiedle Wspólny Dom (ponad 15.000) oraz osiedla Lechitów, Wańkowicza, Śniadeckich, Na Skarpie i Śródmieście (od 8.000 do 10.000 mieszkańców). Od 1 stycznia 2010 r. utworzono nową jednostkę pomoc- niczą (osiedle) Jamno-Łabusz23.

22. Status osiedla nadano na mocy Uchwały Nr XXIV/267/2008 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 10 czerwca 2008 roku (Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego z 2008 r. Nr 56, poz. 1285). 23. Uchwała nr XLVIII/569/2010 Rady Miejskiej z dnia 25 lutego 2010r. w sprawie uchwalenia statu- tu osiedla (Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego z 2010 r. Nr 24, poz. 547). 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 39

Rysunek 8. Koszalin – podział na osiedla

Źródło: Urząd Miejski, BIP Koszalin

Tabela 1. Struktura powierzchni Koszalina

Źródło: Główny Urząd Geodezji i Kartograﬁi, Warszawa 2014, Według stanu na dzień 1.01.2014 r. 40 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Rysunek 9. Wykaz gruntów w granicach administracyjnych miasta

Źródło: Główny Urząd Geodezji i Kartograﬁi, Warszawa 2014, Według stanu na dzień 1.01.2014 r.

Tabela 2. Struktura użytkowania gruntów od 1 stycznia 2010 r.

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Koszalina ze zmianami, s. 25. Załącznik do Uchwały Rady Miejskiej nr XLVII/673/2014 z dnia 4 września 2014 r. 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 41 Według stanu z 2009 roku władanie gruntami na terenie miasta Koszalina przedstawia się następująco: Tabela 3. Stan prawny gruntów24

Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Koszalina ze zmianami, s. 25. Załącznik do Uchwały Rady Miejskiej nr XLVII/673/2014 z dnia 4 września 2014 r.

Sektor publiczny (grunty Skarbu Państwa, gmin i związków międzygminnych, powiatów i województw) włada 76% powierzchni ogólnej miasta; sektor prywatny (grunty osób ﬁzycznych, spółdzielni i spółek prawa handlowego) – 23,8%, pozosta- łe 0,2% – to grunty kościołów i związków wyznaniowych. Kierunki polityki przestrzennej na terenie Koszalina kształtują zapisy obo-

24. Tamże, s.26 42 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

wiązującego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, zatwierdzonego uchwałą Rady Miejskiej w Koszalinie nr XLVII/673/2014 z dnia 4 września 2014 r.

Przeznaczenie i zasady zagospodarowania poszczególnych terenów, kształtowa- nia przestrzeni, w tym warunków zabudowy, ochrony środowiska i dziedzictwa kul- turowego oraz sposób wykonywania prawa własności określają plany miejscowe. Obecnie w granicach administracyjnych miasta obowiązują 43 miejscowe plany 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 43 zagospodarowania przestrzennego25. W trakcie opracowania znajduje się 8 planów miejscowych, dla dalszych 4 terenów podjęto uchwałę o przystąpieniu do sporzą- dzenia planu.

Łączna powierzchnia pokryta planami wynosi ok. 3141 ha, co stanowi – po wy- łączeniu terenów leśnych, które zajmują 3678,8 ha (37,4 % powierzchni ogólnej miasta) i terenów zamkniętych, które zajmują 200,16 ha (2 % powierzchni ogólnej miasta) – 53 % terenów miejskich. W stosunku do stanu z 2010 r. powierzchnia pokryta planami miejscowymi zwiększyła się o 10 %.

2.2. Stan i struktura ludności. Na przestrzeni dziejów Koszalina przemiany demograﬁczne można ująć w liczbie mieszkańców w okresie początkowym miasta, w średniowieczu i współcześnie. Liczbę ludności miasta według różnych dokumentów przedstawiają tabele.

Tabela 4. Rozwój demograﬁczny dawnego Koszalina

Źródła: 1) Roczniki statystyczne GUS z różnych okresów, 2) K. i D. Rypniewscy, Zabytki, informacje, okolice, Koszalin 1997, s.13-22. 3) Wikipedia, Wolna Encyklopedia, ludność Koszalina; 4) Dzieje Koszalina, T. 1, Koszalin 2016, s. 291.

25. Według stanu z 2016 roku 44 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Tabela 5. Ludność Koszalina w latach 1946-2015

*Według spisu ludności. Źródło: Roczniki statystyczne, Bank danych lokalnych GUS i inne materiały GUS. Opracowanie własne: E. Żuber na podstawie źródeł.

Wśród miast na prawach powiatu (66) Koszalin według liczby mieszkańców zajmuje 37 miejsce.

Tabela 6. Ludność Koszalina wg płci i wieku 31.12.2015 r.

Źródło: Biuletyn Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego, US Szczecin 2016, s.85. 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 45

Tabela 7. Ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w latach 2010, 2012, 2014, 2015.

Źródła: Rocznik Statystyczny, Województwo Zachodniopomorskie 2011. Urząd Statystyczny w Szcze- cinie, s.109. (dot. roku 2010). Rocznik statystyczny, Województwo Zachodniopomorskie 2013. Urząd Statystyczny w Szczecinie, s.87. (dot. roku 2012). Ludność, ruch naturalny i migracje w woj. zachodniopomorskim w 2014r., Urząd Statystyczny w Szczecinie, s.59. Stan i ruch naturalny ludności w woj. zachodniopomorskim w 2015r., s.7.

Z tabeli wynika jednoznacznie, że w okresie lat 2010-2015 zaobserwować moż- na sukcesywny spadek liczby osób w wieku produkcyjnym (65,6%, 64,0 %, 62,0 %, 60,9%), a zwiększenie w wieku poprodukcyjnym (19,0%, 20,4 %, 22,4%, 23,4%).

Tabela 8. Ruch naturalny ludności miasta w latach 2000-2015.

Źródła: Roczniki Województwa Zachodniopomorskiego z lat 2000-2014. Urząd Wojewódzki. Urząd Statystyczny Szczecin. Stan i ruch naturalny ludności w woj. zachodniopomorskim w 2015, s.8.

Ruch naturalny ludności miasta oraz migracja wewnętrzna i zewnętrzna są czyn- nikami wpływającymi na zmiany wielkości demograﬁi miejskiej.

Tabela 9. pokazuje migracje współczesne w Koszalinie. 46 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich

Tabela 9. Migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności na pobyt stały w latach 2000, 2005, 2010-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie i opracowań GUS Warszawa.

Saldo ruchu wędrówkowego do Koszalina i z Koszalina w latach 2010-2014 (5 lat) jest ujemne, odnotowano więcej wymeldowań (6886 osób), mniej zameldo- wań (6536 osób). Z zagranicy przybyło 445 osób, wymeldowało się za granicę 876 osób, saldo ujemne (-431). Przyrost (ubytek) naturalny i migracyjny w latach 2010-2014 ukształtował się dla miasta następująco:

Tabela 10. Ruch ludności w latach 2010-2014.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie i opracowań GUS Warszawa. 2. Rozwój przestrzenny, administracyjny i demograﬁczny 47

W świetle danych procesów demograﬁcznych w Koszalinie, zauważyć można w ostatnich 5 latach pewne tendencje: 1) maleje liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, zmniejsza się liczba osób w wieku produkcyjnym i zwiększa w wieku poprodukcyjnym, 2) w obecnej koszalińskiej populacji największą grupę stanowią mieszkańcy w wieku 30-40 lat (17,3%), 3) w mieście zdecydowanie mieszka więcej kobiet niż mężczyzn, szczególnie w starszym wieku, 4) zarówno przyrost naturalny, jak i saldo migracji wędrówkowej dla Koszalina są ujemne (łącznie w latach 2010-2014 – 595 osób). 48 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich 3. Podmioty gospodarcze i infrastruktura komunalna 49

3. PODMIOTY GOSPODARCZE I INFRASTRUKTURA KOMUNALNA

3.1. Podmioty gospodarcze 3.1.1. Podstawowe określenia Głównym aktem prawnym regulującym podejmowanie, wykonywanie i zakoń- czenie działalności gospodarczej na terenie kraju jest ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej26. Określenie „przedsiębiorca” (podmiot gospodarczy) definiuje kodeks cywilny27 w art. 43 w powiązaniu z art. 33. Poję- cie „podmiot gospodarczy”, „przedsiębiorca”, „działalność gospodarcza” określają także ustawy: prawo upadłościowe, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, o ochro- nie konkurencji i konsumentach, o cenach, kodeks cywilny i kodeks postępowania cywilnego, o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej, o podatku docho- dowym od osób fizycznych i inne. Najogólniej określić można podmiot gospodarczy jako jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność gospodarczą na własny rachunek. Jest to osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną ale stosowna ustawa przyznaje jej zdolność prawną – wykonujące we własnym imieniu działalność gospodarczą polegającą na produkcji dóbr lub świadczeniu usług. Słownik języka polskiego określa podmiot gospodarczy „osobę fizyczną lub prawną prowadzącą na własny rachunek w celach zarobkowych działalność gospodarczą.” Działalność gospodarcza jest działalnością wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową, eksploatacyjną wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły, dozwo- lona każdemu na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepi- sami prawa. Działalność gospodarcza prowadzona jest w ramach gospodarki ryn- kowej, co oznacza między innymi: • wpływ mechanizmów rynkowych na popyt, podaż i cenę, • ograniczenie ingerencji państwa w życie gospodarcze, • obowiązywanie jednolitych przepisów finansowych, podatkowych, celnych i innych, • istnienie powszechnej wolnej konkurencji, • istnienie dowolnej ilości prywatnych podmiotów, prowadzących działalność go- spodarczą, • traktowanie podmiotów gospodarczych jednakowo, bez względu na to, kto jest ich właścicielem (zasada równorządności)28.

26. Tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 672 z późn. zm. 27. Tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 121 z późn. zm. 28. Art. 7 Ustawy o działalności gospodarczej 2013 r. 50 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich Podmioty gospodarcze działają w określonej formie organizacyjnej, mają okre- śloną formę prawną i prowadzą różne rodzaje działalności gospodarczej. Rodzaje działalności gospodarczej: 1) indywidualna działalność gospodarcza 2) spółdzielnia 3) spółki a) osobowe: • spółka cywilna • spółka jawna • komandytowa • komandytowa - akcyjna • partnerska b) kapitałowe: • spółka akcyjna • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 4) przedsiębiorstwo państwowe.

Podjęcie działalności gospodarczej wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, właściwemu organowi gminy lub miasta z zachowaniem odpowied- niej procedury. Urzędowy krajowy rejestr podmiotów gospodarki narodowej zwany rejestrem REGON jest rejestrem administracyjnym prowadzonym przez prezesa GUS. Rejestr ten obejmuje osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Podmioty te mają nadawane numery identyfikacyjne w myśl Polskiej Klasyfikacji.

3.1.2. Sektory i struktura podmiotów Działalności PKD grupowane są według przeważającego rodzaju działalności w sektorach publicznym lub prywatnym. Sektor publiczny – grupuje własność państwową (Skarbu Państwa i państwo- wych osób prawnych), własność jednostek samorządu terytorialnego oraz „wła- sność mieszaną” z przewagą kapitału (mienia) podmiotów sektora publicznego. Sektor prywatny - grupuje własność prywatną krajową (osób ﬁzycznych i pozo- stałych jednostek prywatnych), własność zagraniczną (osób zagranicznych) oraz „własność mieszaną” z przewagą kapitału (mienia) podmiotów sektora prywatnego i brakiem przewagi sektorowej w kapitale (mieniu) podmiotu. Według ewidencji statystycznej Regon w Koszalinie w 2015 roku zarejestrowanych było 18.303 podmiotów gospodarczych z czego 96% (17.651 podmiotów) na- leżało do sektora prywatnego. Udział podmiotów gospodarczych w poszczególnych sektorach przedstawiony jest w tabeli 11. 3. Podmioty gospodarcze i infrastruktura komunalna 51

Tabela 11. Podmioty gospodarcze w Koszalinie według sektorów w latach 2013-2014.

Źródło: Roczniki Statystyczny „Województwo Zachodniopomorskie z lat 2011-2015.”

Zdecydowanie corocznie przybywa spółek handlowych i spółek z udziałem ka- pitału zagranicznego (2010 r.– 233, 2012 r.– 252, 2014 r.– 263). Zwiększa się liczba fundacji i stowarzyszeń gospodarczych (2010 r. – 426, 2013 r.– 467, 2014 r.– 496). Biorąc pod uwagę liczbę osób fizycznych prowadzących w Koszalinie działalność gospodarczą (2014r.-13.473 podmioty) oraz liczbę ludności w wieku produkcyjnym (67.321) to co piąta osoba w wieku produkcyjnym posiada własną firmę. Świadczy- łoby to o dobrej aktywności gospodarczej mieszkańców. Wskaźniki GUS mówiące o przedsiębiorczości w 2014 r. potwierdzają fakt, że w Koszalinie na 10 tys. ludności przypada 1.682 firmy – co wskazuje na wysoki wskaźnik krajowy i wojewódzki (woj. zachodniopomorskie – 1279 podmioty, Szczecin – 1653, Świnoujście – 1573)29.

Tabela 12. Struktura podmiotów gospodarczych w Koszalinie w latach 2013-2015

Źródło: Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze Regon w woj. zachodniopomorskim, US Szczecin, opracowania z lat 2014-2016.

29. Rocznik Województwo Zachodniopomorskie 2015, Podregiony, Powiaty, Gminy, US Szczecin 2015, s.52. 52 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich Prawie 97% ogólnej liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Ko- szalinie działa w sektorze prywatnym. W lokalnej gospodarce dominują przed- siębiorstwa funkcjonujące w sektorze usług (ok.80%), w sektorze budownictwa i przemysłu działa 18% podmiotów. Zarejestrowane w Regonie przedsiębiorstwa można pogrupować według stanu zatrudnienia, o tym traktuje tabela 13.

Tabela 13. Podmioty według wielkości zatrudnienia w latach 2013-2015

Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Szczecinie, Oddział w Koszalinie

Zatrudnienie do 9 pracowników dominuje głównie u osób ﬁzycznych prowadzących działalność gospodarczą, stanowi to 99% zatrudnienia w tej klasie.

Tabela 14. Liczba ﬁrm prowadzących działalność gospodarczą w Koszalinie

Źródło: Opracowanie własne na postawie Informacji I Urzędu Skarbowego w Koszalinie

Z obserwacji i analizy funkcjonowania i działalności podmiotów gospodarczych wynika, że w każdym roku powstają nowe ﬁrmy, ale inne się likwidują. Jednak przeważa przyrost ﬁrm nad liczbą ich likwidacji. O tym traktuje tabela 15 3. Podmioty gospodarcze i infrastruktura komunalna 53

Tabela 15. Ruch rejestracyjny podmiotów w Regonie

Źródło: Dane z Urzędu Statystycznego w Szczecinie, Delegatura w Koszalinie

3.2. Infrastruktura komunalna Infrastruktura komunalna w szerokim rozumieniu z budownictwem mieszka- niowym i komunikacją miejską jest ważnym miernikiem oceny standardu życia mieszkańców i poziomu usług publicznych w mieście. To także podstawa rozwoju gospodarki lokalnej. Oprócz stanu i zasobów mieszkaniowych w pojęciu infrastruktury komunalnej ujęte są sprawy zaopatrzenia w wodę, gaz, energię elektryczną, energię cieplną, odbiór ścieków i odpadów, telekomunikacja, infrastruktura drogowa z miejską ko- munikacją publiczną. Infrastruktura komunalna służy zarówno mieszkańcom, jak i gospodarce miejskiej w danym czasie i perspektywicznemu rozwojowi.

3.2.1. Zasoby mieszkaniowe Zasoby mieszkaniowe Koszalina są w gestii rożnych podmiotów: spółdzielni mieszkaniowych, gminy (komunalne), towarzystwa budownictwa mieszkaniowe- go, zakładowe, indywidualne i różne inne. Struktura zasobów mieszkaniowych Ko- szalina na przykładzie roku 2013 przedstawia się następująco:

Rok 2013 Mieszkania (ogółem) 44.210 w tym między innymi: - mieszkania spółdzielni mieszkaniowych 12.472 - zasoby gminy (komunalne) 5.569 - KTBS 930 - zakładowe 239

W roku 2014 oddano do użytku 132 budynki mieszkalne, w tym 112 to budynki indywidualne. Przybyło 663 mieszkania z tego 50% (331 mieszkań) w budownictwie indywidualnym, których przeciętna powierzchnia użytkowa wynosi 89,4 m2. Deweloperzy wybudowali 259 mieszkań na sprzedaż i wyna- jem, spółdzielnie mieszkaniowe 52, mieszkania komunalne – 20. 54 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich W latach 2013-2014 wydano na budowę budynków mieszkalnych odpowiednio 96 i 73 pozwoleń z tego głownie w budownictwie indywidualnym. Są to pozwolenia na budynki mieszkalne (2013 r. – 177 budynków, 2014 r. – 100 budynków). Przybę- dzie 680 mieszkań w wyniku oddania do użytku budynków z pozwoleń 2013 r. i 305 mieszkań z pozwoleń w 2014 r., przeważnie w budownictwie indywidualnym.

Tabela 16. Mieszkania oddane do użytku w Koszalinie w latach 2011-2015

Źródło: Budownictwo mieszkaniowe w woj. zachodniopomorskim w latach 2011-2015, Urząd Statystyczny Szczecin

Przeciętna powierzchnia na 1 mieszkańca oddanych mieszkań do użytkownika w 2014r. wynosiła: • w budownictwie indywidualnym 89,4m2 • w budownictwie spółdzielczym 58,9m2 • w budownictwie komunalnym 43,3m2 • w budownictwie developerskim 81,0m2 Na koniec 2014 roku w zasobach mieszkaniowych w Koszalinie na liczbę 44.848 mieszkań wyposażenie w instalacje było następujące: • wyposażenie w wodociąg 99,8% mieszkań • wyposażenie w łazienkę 98,1% • centralne ogrzewanie 93,5% • w gaz z sieci 89,5%

3.2.2. Charakterystyka mediów komunalnych w Koszalinie na przykładzie roku 2014 System kanalizacji na terenie Koszalina obejmuje swoim zasięgiem 95% obszaru miasta, w tym 20% to kanalizacja ogólnospławna, 75% kanalizacja rozdzielcza. Na 5% obszaru brak kanalizacji. Koszaliński system kanalizacyjny posiada oczysz- czalnię ścieków oraz kolektor zbiorczy odprowadzający do niej ścieki.

Wodociągi i kanalizacja (2014 r.) Sieć rozdzielcza wodociągowa 208,5 km kanalizacyjna 219,9 km 3. Podmioty gospodarcze i infrastruktura komunalna 55 Przyłącza prowadzone do budynków mieszkalnych wodociągowe 7.314 szt. kanalizacyjne 6.840 szt. Zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych 3.867,3 dcm3 - na 1 mieszkańca 35,4 m3 Ścieki odprowadzone siecią kanalizacyjną 5.456 dcm3 Sieć gazowa 276,3 km (2014 r.) Przyłącza prowadzone do budynków mieszkalnych 7673 szt. Odbiorcy gazu z sieci 38.517 Zużycie gazu z sieci 24.596,3 tys. m3 - na 1 mieszkańca 225,3 m3 Odbiorcy energii elektrycznej 44.735 Zużycie energii elektrycznej na 1 odbiorcę 1.521 kWh - na 1 mieszkańca 623,5 kWh

Odpady komunalne (2014 r.) Zebrane odpady komunalne ogółem 31,3 tys. ton - w tym w gospodarstwach domowych 22,5 tys. ton - na 1 mieszkańca 206,5 kg Nieczystości ciekłe wywiezione 8,3 dcm3 - w tym w gospodarstwach domowych 2,6 dcm3 Czynne składowiska kontrolowane 7 - o powierzchni 101,5 ha

Moc cieplna • Zamówiona moc cieplna przez odbiorców na koniec 2015r. wynosiła 139,75 MW. • Infrastruktura przesyłu i dystrybucji ciepła liczy 114,1 km sieci ciepłowniczej, węzły cieplne – 434 szt.

3.2.3. Drogi, komunikacja i zieleń miejska Drogi w mieście W Koszalinie drogi powiatowe30 o nawierzchni twardej mają 68,8 km, z czego o nawierzchni ulepszonej 68,4 km o nawierzchni gruntowej znajduje się jeszcze 1,3 km. Drogi gminne to 93,6 km z czego nawierzchni ulepszonej 91,2 km, o nawierzchni gruntowej jest jeszcze 25,5 km. Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe nr 6 i nr 11. Drogi wojewódzkie to droga nr 167 (ul.Połczyńska), nr 206 (ul.Zwycięstwa) i 203 (do Darłowa). 30. Województwo Zachodniopomorskie, podregiony, powiaty, gminy 2015, US Szczecin. 2015, s.251. 56 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich Drogi (ulice) powiatowe – 57 Drogi (ulice) miejskie – 308 Długość dróg publicznych w Koszalinie wynosi 231,7 km31.

Komunikacja miejska Sieć koszalińskiej komunikacji miejskiej obejmuje swym zasięgiem obszar miasta i niektórych gmin sąsiednich. W 2015 roku z komunikacji miejskiej skorzysta- ło 18.098.000 pasażerów, podobnie w roku 2014. Długość linii komunikacyjnych wynosi (stan z 31.12.2015r.) – 203,21 km. Potencjał transportowy to 60 pojazdów. Najbardziej obciążone są linie: nr 16 i nr 14.

Zieleń miejska Według danych Zarządu Dróg Miejskich zieleń miejską stanowią: 1) Parki – 7 szt. o pow. 37,40 ha 2) Zieleńce – 47 szt. o pow. 60,10 ha 3) Las komunalny – 1 szt. o pow. 95,90 ha 4) Użytki ekologiczne – 9 szt. o pow. 26,60 ha 5) Zespół przyrodniczo-krajobrazowy pn. „Wąwozy Grabowe”–1 szt. o pow. 10,32 ha 6) Rezerwaty – 2 szt. • „Jezioro Lubiatowskie” o pow. 370,00 ha • „Bielice” o pow. 1,30 ha 7) Pomniki przyrody – 67 szt. (pojedyncze drzewa i grupy drzew) 8) Zieleń przyuliczna dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych o pow. 115,40 ha 9) Obszar chronionego krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski o ogólnej pow. 85,5 ha (część należąca do miasta, od ul. Morskiej lasy położone wokół Koszalina) 10) Cmentarze – 4 szt. • 1 żydowski, przy ul.Orlej • 3 ewangelickie przy ul.Lubiatowskiej. W dużym stopniu budową, konserwacją i pielęgnacją terenów zielonych zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, zarządza ono również cmentarzem komunalnym.

31. Raport z realizacji Strategii Rozwoju Koszalina za 2015 r., UM Koszalin 2016, s.12. 4 - Infrastruktura społeczna 57

4. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

4.1. Koszalin oświatowy i akademicki 4.1.1. Placówki przedszkolne (żłobki i przedszkola)

A. Żłobki Ustawa 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 332 w rozdziale drugim reguluje problematykę działalności żłobków i klubów dziecięcych. Zgodnie z postanowieniami ustawy opieka nad dziećmi w wieku do lat 3 może być sprawowana w żłobku, w klubie dziecięcym, przez dziennego opiekuna i przez nianie. Żłobki nie są już zakładami opieki zdrowotnej. Żłobki i kluby dziecięce mogą tworzyć i prowadzić: • gminy - żłobki i kluby dziecięce są wówczas tworzone i prowadzone w formie gminnych jednostek budżetowych, • osoby ﬁzyczne, • osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Prowadzenie żłobka lub klubu dziecięcego jest działalnością regulowaną w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 584 z późn. zm.) i wymaga wpisu do rejestru żłobków i klu- bów dziecięcych. Rejestr żłobków i klubów dziecięcych prowadzących działalność na terenie Gminy Miasta Koszalin prowadzi Prezydent Miasta Koszalin. Żłobkiem lub klubem dziecięcym jest każda jednostka organizacyjna, która nie- zależnie od jej nazwy wykonuje następujące zadania (art. 10 ustawy): • zapewnienie dziecku opieki w warunkach bytowych zbliżonych do warunków domowych, • zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej, przez prowadzenie zajęć zabawowych z elementami edukacji, z uwzględnie- niem indywidualnych potrzeb dziecka, • prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych, uwzględnia- jących rozwój psychomotoryczny dziecka, właściwych do wieku dziecka. Samorządy gminne (miejskie) mogą tworzyć zespoły żłóbków lub klubów dzie- cięcych w formie gminnych jednostek budżetowych. Według danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie33 na terenie miasta Ko- szalina na dzień 31 grudnia 2014 r. funkcjonowało 14 żłóbków i 1 klub dziecię- cy o łącznej liczbie miejsc 770. W ciągu 2014 r. w żłobkach i klubie dziecięcym w Koszalinie przebywało 1114 dzieci. Rejestr żłóbków i klubów dziecięcych

32. Tekst jedn. Dz. U. z 2016 r, nr 157. 33. W składzie Żłobka Miejskiego znajduje się 9 oddziałów {„Jacek i Agatka”, „Bolek i Lolek”, „Ma- luch”, „Puchatek”, „Skrzat”, „Smyk”). 58 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich prowadzących działalność na terenie Koszalina według stanu z lipca 2016 roku zawiera wpisy: • Żłobek Miejski34 440 miejsc • 3 zespoły żłobków 106 miejsc • 11 żłobków różnych podmiotów 314 miejsc • 1 klub dziecięcy „Baśniowa kraina” 25 miejsc. Opieka w żłobku jest sprawowana nad dziećmi w wieku od ukończenia 20 ty- godnia życia. Opieka w klubie dziecięcym jest sprawowana nad dziećmi w wieku od ukończenia 1 roku życia. Wymagania lokalowe, sanitarne, warunki ochrony przeciwpożarowej oraz liczbę dzieci, nad którymi sprawowana jest opieka, określa stosowne rozporządzenie ministra do spraw rodziny w porozumieniu z ministrem do spraw zdrowia.

B. Przedszkola w Koszalinie W roku szkolnym 2014/2015 w mieście funkcjonowało 31 przedszkoli, w któ- rych było 3.349 miejsc i 148 oddziałów. Gmina Miasto Koszalin prowadzi 19 przedszkoli i dotuje 12 przedszkoli prowadzonych przez różne uprawnione podmioty. Art. 14 a ustawy o systemie oświaty35 ustala, że „Rada gminy ustala sieć prowadzonych przez gminę publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych.”

Tabela 17. Dane przedszkoli prowadzonych przez Gminę Miasta Koszalin.

Źródło: BIP Miasto Koszalin

34.Województwo zachodniopomorskie, Podregiony, Powiaty, Gminy 2015, US Szczecin 2015, s.214. 35. Tekst jedn. Dz. U. 2015 r., poz.2156 z późn. zm. 4 - Infrastruktura społeczna 59

Tabela 18. Przedszkola dotowane przez Gminę Miasto Koszalin

Źródło: BIP Miasto Koszalin

W związku z reformą edukacji w 2016 roku i latach następnych pozostaje pro- blem dzieci sześcioletnich. Jedni rodzice decydują się na pozostawienie dzieci (6 lat) w przedszkolu, inni na posłanie do klasy 1 szkoły podstawowej. Od roku szkolnego 2016/2017 w Koszalinie utworzono dodatkowe nowe miejsca dla przed- szkolaków w przedszkolach i niektórych szkołach podstawowych.

4.1.2. Edukacja szkolna Jednym z zadań wlasnych samorządu gminnego i powiatowego są zadania z zakresu edukacji publicznej36. Ustawa o systemie oświaty37 określa, że szkoły i placówki oświatowe mogą być szkołą i placówką publiczną i niepubliczną, mogą być

36. Art. 7 ust. 1, pkt. 8 ustawy o samorządzie gminnym, art. 4 ust 1 pkt. 1 ustawy o samorządzie powia- towym, art. 5, ust. 5, 5a ustawy o systemie oświaty. 37. Tekst jedn. Dz. U. z 2015 r, poz. 2156 z późn. zm. 60 Eugeniusz Żuber Koszalin współczesny – na 750-lecie praw miejskich zakładane i prowadzone przez: • jednostki samorządu terytorialnego, • inne osoby prawne, • osobę ﬁzyczną. O stanie organizacyjnym szkół i placówek oświatowych w Koszalinie informują poniższe tabele.

Tabela 19. Szkoły podstawowe w latach 2013-2015