Esdoorns worden overal aangeplant. Streepjes-esdoorns of slangenhuid- esdoorns niet. Ze zijn haast niet in cul- tuur in West-Europa en in Nederland moet je het handjevol streepjes-esdoorns zoeken met een vergrootglas in bota- nische tuinen. Maar feitelijk zijn het prachtige bomen voor in grotere tuinen, parken en grote groenstroken waar ze als solitaire boom of boomgroep een glansrol vervullen. Ze zijn chique, vooral door hun sexy snake skin look !

Auteur: Jan P. Mauritz

Elegante stadsbewoner in sexy snake skin

Binnen de systematische indeling van het soorten, variëteiten, forma’s en cultuurvariëteiten Regnum Vegetabile – het Plantenrijk - en het geslacht Dipteronia dat slechts uit 2 spe- behoort het geslacht Acer tot de Orde van cies bestaat; Dipteronia sinensis en Dipteronia de en daarbinnen tot de familie dyeriana. Het overgrote deel van het geslacht van de Aceraceae; de Esdoornfamilie. Acer komt voor in grote delen op het Noordelijk Deze familie bestaat uit twee geslachten, te Halfrond; Midden en Zuid Europa, de Balkan weten Acer en Dipteronia. Noord en Midden Amerika, China, Japan, Indo- Bijzonder is dat het geslacht Acer zeer China en slechts enkele soorten aan de andere uitgebreid is met ongeveer 120 verschil- kant van de evenaar in Indonesië. lende soorten en een paar honderd species verdeeld over ondersoorten, variëteiten, Inleiding forma’s en cultuurvariëteiten en het geslacht De naam Acer is afgeleid van het Griekse woord Dipteronia dat slechts uit 2 species bestaat; ac = scherp, wat slaat op de scherpe lobben van Dipteronia sinensis en Dipteronia dyeriana. het blad. Voor de liefhebbers onder u, de naam Het overgrote deel van het geslacht Acer Dipteronia komt ook uit het Grieks en is een komt voor in grote delen op het Noordelijk samenvoeging van di = twee en pteron = vleugel Halfrond; Midden en Zuid Europa, de en verwijst naar de bekende zaden voorzien van Balkan Noord en Midden Amerika, China, twee zaadvleugels die ook zo kenmerkend zijn Japan, Indo-China en slechts enkele soor- voor neef Acer. ten aan de andere kant van de evenaar in Het geslacht Acer is voor het eerst beschreven Indonesië. door de Franse botanicus Joseph Pitton de Tournefort (1656-1708), die naast expedities om Binnen de systematische indeling van het nieuwe soorten te ontdekken veel werk heeft Regnum Vegetabile – het Plantenrijk - behoort verricht in de vereenvoudiging van de classificatie het geslacht Acer tot de Orde van de Sapindales van planten op basis van bloeiwijzen. en daarbinnen tot de familie van de Aceraceae; Zodoende heeft hij de weg gebaand voor de Esdoornfamilie. Linnaeus, die veel van de geslachtsnamen en Deze familie bestaat uit twee geslachten, te beschrijvingen van Tournefort dankbaar overnam weten Acer en Dipteronia. in zijn Genera Plantarum van 1737. Bijzonder is dat het geslacht Acer zeer uitgebreid is met ongeveer 120 verschillende soorten en Het geslacht Acer is zo groot, zo complex en zo een paar honderd species verdeeld over onder- divers dat vrijwel alle grote namen in de bota- Acer dividii ssp. grosseri blad

36 www.boomzorg.nl Soritment

nie zoals Thunberg (1793), De Candolle (1824), Fout! tot hun recht komen. Het zijn chique bomen die Bentham & Hooker (1862) Rehder (1905) Hu & ‘macrantha’ betekent ‘met lange bloemen’. Dat hun omgeving een bijzondere uitstraling geven, Cheng (1948), is nou jammerlijk mis gegokt, maar misschien een prachtig. Bean (1970) en Krüssmann (1976) er iets of meer volgende keer beter. De bladeren zijn enkelvoudig, ovaal tot langwer- over geroepen hebben en/of gepubliceerd heb- De sectie Macrantha bestaat uit 14 soorten en pig en van vrijwel gaaf tot diep drie- tot vijf- en ben. In 1976 is door Dr. P.C. de Jong, een groot 7 ondersoorten of subspecies. Om het gelukkig soms zelfs zevenlobbig, toegespitst met een al dendroloog, taxonoom en esdoornspecialist bij allemaal wel erg simpel te houden hebben de dan niet regelmatig gezaagde bladrand. De blad- uitstek, op basis van een omvangrijke studie van meeste van deze 21 species niet één maar meest- kleur varieert van lichtglanzend groen tot fraai het geslacht een onderverdeling gemaakt in maar al meerdere synoniemnamen met als voorbeeld blauwgroen. Bij het uitlopen vaak roodachtig van liefst 14 Secties waarvan er 9 weer onderverdeeld één van de meeste bekende kleur. De bloeiwijze is in het algemeen in trossen zijn in twee of drie Series. Hoezo complex, die Streepjes-esdoorns ssp. grosseri die esdoorn-clan… ook de volgende namen draagt: Acer grosseri, Acer pavolinii, Acer hersii, Acer grosseri var. hersii, En binnen die clan laat ik u kennis maken met de Acer tegmentosum ssp.grosseri en Acer tegmen- esdoorns in een streepjespak of, zoals ze in de tosum var. hersii. volksmond beter bekend zijn, ‘de streepjes- Allemaal namen voor verdo…… één species. En esdoorns’ of in het Engels de ‘snakebark maples’ dan heb ik het nog niet eens over de 10 tot 12 die door Dr. Piet de Jong ingedeeld zijn in de CV’s van Acer davidii zoals ‘George Forrest’ en sectie Macrantha. ‘Ernest Wilson’. Hoezo complex, die esdoorns... En ‘Macrantha’ zal dan wel ‘gestreept’ beteke- nen, hè Mauritz, hoor ik nu een aantal wijsneu- Kenmerken zen onder u hardop zeggen. De species van de Macrantha-sectie zijn belangrij- ke bomen in de horticultuur, zowel in de openba- re ruimte als in de particuliere tuinen. De bomen leveren vanwege hun bijzondere morfologische kenmerken zoals de gestreepte bast, de fraaie bladeren, de bijzondere kleuren en kleurcombi- naties een bijzondere bijdrage aan hun omgeving door de vier seizoenen heen. Acer capillipes Streepjes-esdoorns zijn in zijn algemeenheid klei- ne bomen of grote struiken die, met uitzondering of in tuilen, in kleur variërend van wit, via groen- van de Chinese exemplaren, na bestudering van geel tot aan rood en purperachtig. de kenmerken redelijk eenvoudig uit elkaar te houden zijn. Een aantal van die Chinese jongens Het sortiment uit de Himalaya regio zijn eigenlijk nog in ver- Ik ga u niet alle 21 species voorstellen daar het schillende stadia van ontwikkeling en diversifica- overgrote deel ervan niet of nauwelijks in cul- tie. Verschillende taxa die in het verleden als één tuur is in West-Europa en die er staan, vindt u soort een naam gekregen hebben worden op dit eigenlijk alleen in botanische tuinen of echte momenteel als een ondersoort betiteld. liefhebberstuinen. Een grote collectie van deze Zoals gezegd komen verreweg de meeste streep- streepjes-esdoorns is te bewonderen in het jes-esdoorns van oorsprong uit Azië met één Von Gimborn Arboretum in Doorn, gemeente uitzondering; , afkomstig uit Utrechtse Heuvelrug. In het brede plantsoen ……Ja, ja,helemaal goed, en dat wellicht eerder langs de Jan van der Heijdenstraat in Hilversum dan verwacht, na die instinker van macrantha! heeft uw schrijver er zes verschillende soorten Het zijn stuk voor stuk bladverliezende loofbo- geplant. Eigenlijk laten planten hoor, waarbij ik men met een belangrijk gezamenlijk kenmerk zelfgenoegzaam en, met de handen in de zakken de in de lengte op de stam aanwezige witte tot toekeek hoe door mijn medewerkers het - grijswitte stippen of strepen op een meestal groe- werk uitgevoerd werd. ne, blauw- of geel- of roodgroenige stam. Een zeer fraaie tekening die deze bomen erg geliefd De in mijn ogen beste species worden aan u maken bij het grote publiek en de vakbroeders voorgesteld. die direct met elkaar in discussie gaan welke spe- cies het nu precies is. Het zijn bomen voor in gro- We beginnen volgens het alfabet met Acer capil- tere tuinen, parken en grote groenstroken waar lipes met de onbekende Hollandse naam rode ze als solitaire boom of boomgroep het beste streepjes-esdoorn. De soortnaam capillipes bete- Acer dividii ssp. grosseri blad

www.boomzorg.nl 37 Sortiment

kent harige voet en dat slaat op de haardunne Acer crataegifolium. Acer davidii stelen van de gevleugelde zaden. De boom werd Deze soort is in 1845 beschreven door Philipp De meest bekende streepjes-esdoorn. Deze boom in 1867 door de Russische botanicus Carl Johann Frans Von Siebold. Ook deze botanische snurker draagt de Hollandse naam David’s Esdoorn en Ivanovitch Maximowicz beschreven en door de zijn we in Boomzorg al een aantal keren tegen is 1885 door de Franse missionaris en botanicus bekende Charles Spargue Sargent, (daar is die gekomen, zie o.a. het artikel over Paulownia Armand David gevonden. Pater David (1826- weer !) vanuit Arnold Arboretum in het Westen in Boomzorg 4 van de 2de jaargang. Charles 1900) was een onvermoeibaar en veelzijdige man verspreid. Het is een boom die in zijn natuurlijke Maries, een plantenverzamelaar van boomkweke- die naast zijn godsdienstige taken ook een uitste- verspreidingsgebied ca. 12 meter hoog wordt. rijen J. Veitch & Zonen in Engeland nam de boom kend geoloog, mineraloog, botanicus en zooloog In Europa bereikt de boom deze hoogte niet. in 1879 met andere Japanse species mee naar was. Hij maakte als eerste westerling melding van Uitsluitend onder optimale omstandigheden op Europa. de Panda beer en het Pater Davidshert is naar een beschutte en warme stadplaats en een goede hem genoemd. vruchtbare, licht zure bodem wordt de boom Het blijft een kleine boom tot maximaal 8 meter Tijdens zijn tweede reis door China, van 1868 tot 8 tot 9 meter hoog. De boom heeft een dicht hoog en in cultuur tot maximaal 6 meter en dan 1870 naar de provincie Sichuan en het bergland vertakte, breed vaasvormige kroon. De groene veelal als meerstammige kleine boom of als struik op de grens van Tibet vestigde hij een missie- stam heeft een paarsrode gloed over zich met in botanische tuinen. De schors is wit gestreept post in de stad Mupin. Vanuit deze missiepost de typerende witte strepen die op latere leeftijd op een groene purperachtig getinte stam. De verkende hij het gebied en bouwde een enorm helaas wat verdwijnen. De jonge twijgen zijn twijgen zijn purper donkerrood. De bladeren, herbarium op van de verzamelde planten die opvallend glimmend rood van keur en de blade- lijken zoals de naam ook doet vermoeden op het tot dat moment volkomen onbekend waren in ren zijn donkergroen met drie tot soms wel vijf blad van Crateagus en dat is ook echt zo. Van Europa. Hij verzamelde het materiaal, verwerkte driehoekige lobben met bijzonder fraaie rode afstand lijkt het echt op een meidoorn, Het blad deze in zgn. herbariumbladen en verzond deze bladstelen. De zijlobben zijn klein met een grote is ovaal van vorm met een enigszins hartvormige vervolgens naar het Natuurhistorisch museum toplob en de nerven zijn fraai rood van kleur. basis, donker blauwgroen van kleur met drie- in Parijs. In totaal verzamelde hij zo meer dan De schitterende herfstkleur is afhankelijk van de tot vijfgezaagde lobben en 5 tot 7 cm lang. De 2000 planten. Bijzonder was dat hij vrijwel geen bodem van oranjerood tot dieprood. De bloemen bladeren op de jonge twijgen zijn meestal groter zaden en levende planten verzamelde en die naar zijn groenig wit van kleur in lange hangende tot 9 cm lengte. De boom heeft een donkerrode Europa verzond. trossen. Bijzonder is dat er takken met manlijke herfstkleur. Heel veel door hem verzamelde planten dragen en takken met vrouwelijke bloemen te herken- zijn naam zoals o.a. Buddleia davidii, Clematis nen zijn én ook takken geheel zonder bloemen. De bloemen zijn wit, in trossen gelijk komend davidiana, Rhododendron davidii, Viburnum davi- De gevleugelde zaden zijn talrijk en kleuren van met het uitlopen van het blad. De vruchten zijn dii, Lilium davidii en natuurlijk de Davidia involu- groen naar roodbruin. De kleur en de stand van klein en vaak steriel vanwege slechte bevruchting crata; de vaantjesboom of zakdoekjesboom. Deze de vleugels is een belangrijk kenmerk van alle door gebrek aan stuifmeel van de manlijke bloe- bijzonder fraaie boom werd door Armand David Acers en van Acer capillipes lijken de tweevleuge- men. De vleugels staan vrijwel recht tegenover in 1869 op ca. 1800 meter hoogte in het Hong- lige vruchten op; een vleugelmoer, je had het zelf elkaar. De var. macrophyllum groeit beter dan de Shatin gebergte op de grens met Tibet aangetrof- kunnen bedenken. soort, de bladeren zijn zeker 2 maal zo groot als fen. Hij beschreef de boom met grote witte bloe- van de soort en ook blauwgroen van kleur. Een men die als zakdoekjes aan de takken hangen, echte verbetering dus ! vandaar de niet-Latijnse benaming in vrijwel alle

Acer rufinerve

www.boomzorg.nl 39 Sortiment

Acer rufinerve bast Acer davidii bast

Acer capillipes bast Acer pensylvanicum bast

40 www.boomzorg.nl Acer capillipes, blad en bloeiwijze talen van de wereld. Pas in 1905 werd de eerste CV’s zijn vaak de bladgrootte, kleur en eventuele De CV ‘Ernest Wison’ heeft een meer groenere foto van een bloeiende zakdoekjesboom gepubli- aanwezigheid van bladhaartjes langs de blad- stamverschijning en een ronde kroon met wat ceerd in de Revue Horticole. De Franse botanicus nerven. De lichtgele bloemen zijn verzameld in bredere bladeren tot ca. 7 cm. De boom komt Maurice de Vilmorin had in 1897 een pakket met tuilvormige, hangende trossen, zijn éénslachtig; uit de Chinese provincies Hubei (of Hupei) en een aantal zaden ontvangen van een andere mis- dus manlijke en vrouwelijke bloemen op één Yunnan. De meer roodachtige stammen van de sionaris en plantenkundige Paul Farges, die ook individu. Is dat dan éénhuizig of tweehuizig ? U ‘George Forrest’ dragen een meer open kroon in China rondreisde en wel levende planten en weet het gewoon of zoek het maar op, want ik met grotere bladeren wel tot 18 cm lengte en plantenzaden naar Frankrijk per schip verzond. leg het niet meer uit! De zaden zijn de twee één- 13 cm bladbreedte. Deze verschillen zijn vooral Van dat pakket is slechts één zaad gekiemd maar zadige zaadvleugels die in een stompe hoek tot goed te zien als deze broeders naast elkaar staan, dat was direct de eerste Davidia involucrata in bijna horizontaal aan elkaar zitten, eerst groen en dat is het geval in de botanische tuin van Europa. De soortnaam involucrata betekent trou- later roodbruin van kleur. Acer davidii houdt van Edinburgh. wens omhuld en slaat op de twee witte schut- een zurige grond maar groeit ook prima in meer bladen, de zakdoekjes, die om de vrucht heen basische gronden. De cv’s moet met door verede- Acer pensylvanicum. hangen. Acer davidii wordt in zijn natuurlijk ver- ling vermeerderen om de bijzondere eigenschap- Zoals al eerder aangegeven en door u zelf moge- spreidingsgebied in Centraal en West China een pen te behouden. De CV’s ‘Ernest Wilson’ en lijk ook goed geraden, de enige vertegenwoordi- boom en dan vaak meerstammig tot 15 meter ‘George Forrest’ zijn vernoemd naar befaamde ger uit de Macrantha-groep waarvan het natuur- hoog met een ovaal ronde kroon, dus hoger dan bomenzoekers uit het begin van de vorige eeuw. lijke verspreidingsgebied zich niet in het Verre breed. In cultuur, dus ook in Nederland meestal Beide heren waren zo rond 1900 leiders van ver- Oosten uitstrekt, maar in de staat Pennsylvania in 9 tot 12 meter hoog. De jonge stammen zijn schillende botanische expedities naar China en het Noord-Oosten van de Verenigde Staten. roodachtig met de bekende grijswitte strepen. Op omringende landen. Deze expedities werden gefi- Daar groeit deze boom in een gemengd loofbos latere leeftijd wordt de stamkleur groen met weer nancierd door wetenschappelijke instellingen en samen met o.a. Betula alleghaniensis, Fagus de strepen. De jonge twijgen zijn donker purper- botanische tuinen zoals Kew Gardens in Engeland grandiflora en Acer rubrum. De soortnaam rood van kleur en behouden deze kleur ook in de en Arnold Arboretum in Amerika. Ook werden er pensylvanicum met 1x n in plaats van 2x n is cor- winter. Het blad is ovaal tot zelfs langwerpig, 7 reizen georganiseerd in opdracht van kwekerijen rect geschreven dankzij een schrijffout van onze tot 15 cm lang en 3 tot 6 cm breed, fraai donker- die hun bijzondere plantencollecties daardoor vriend Linnaeus in 1753 en volgens de ICBN geldt groen van kleur met roodachtige bladranden en uitbreiden en daar weer de nodige klandizie de eerste, originele beschrijving, ook als daar een onregelmatig gezaagd. Het blad van deze streep- mee verworven of zelfs door zeer gefortuneerde schrijffout in staat. Het is zo simpel die botanie, jes-esdoorn varieert sterk, in de jeugdfase vrijwel kasteelheren en landgoedeigenaren zoals John alleen je moet het wel even een keer ergens geheel gelobd aan de lange groeischeuten en na Charles Williams van Caerhays Castle in Cornwall gelezen hebben om het aan u door te geven. een aantal jaren verdwijnen de lobben geheel of die met name gek was op Rhododendrons. Bij deze! gedeeltelijk. De bladnerven zijn in aanvang aan Naar hem is later de bekende Rhododendron Deze streepjes-esdoorn wordt 7 tot 9 meter de onderzijde van het blad roodbruin behaard en Williamsianum groep genoemd. hoog en heeft een ovale kroonvorm. Meestal als later kaal. De verschillen in de ondersoorten en meerstammige kleine boom dus en als hoogstam

www.boomzorg.nl 41 Sortiment

in cultuur een slankere, open kroonvorm. De De Acer rufinerve is de meest groene streepjes- het liefst op een wat zurige, niet te droge, maar boom heeft een gladde groene stam met tamelijk esdoorn. Alles en ook werkelijk alles aan deze wel warmere standplaats. De bomen verdragen brede witte strepen. Op latere leeftijd wordt de boom is groen zonder maar een vleugje rood of snoei, maar dan wel op het juiste moment, bij stam wat meer roodbruin maar de witte strepen bruin. Het wordt een boom van 12 tot 14 meter voorkeur in de zomer. Bij een fout snoeimoment blijven. De jonge twijgen zijn zalmroze van kleur, hoog met een smalle kroonvorm die op latere zie je vaak meniezwammetjes op de takstompen ook met witte strepen en kleuren later donkerder leeftijd vaasvormig wordt. De stam is glad, fraai en de bomen zijn gevoelig voor vorstscheuren, op. Het blad is 3 lobbig met naar voren gerichte, lichtgroen met duidelijk witte strepen en dat met name als ze in opgegroeid zijn in bijv. Italië scherpe punten, 12 tot 20 cm lang en breed, blijft op oudere leeftijd gelukkig zo mooi. Ook de en dan ineens de Nederlandse, vochtige winter helder groen met in de jeugdfase een roodach- gesteltakken en de twijgen zijn zo olijfgroen van voor de kop krijgen. Dus ook naar de herkomst tige gloed. De bladrand is gezaagd en aan de kleur. De bladeren zijn drie- tot vijflobbig, donker- en de groeiplaats informeren is mijn advies. blad onderzijde is er bruinachtige beharing die groen van kleur, dubbel gezaagd en variabel in De bomen tonen in alle seizoenen hun prachtige verdwijnt tijdens het seizoen. De herfstkleur is grootte van 8 tot 15 cm bij een breedte van 6 tot uiterlijke kenmerken, de groene tot roodachtige diep en intens geel, een prachtig schouwspel. 12 cm. Ook bij deze species hangen de bloemen met witte strepen getooide stammen en takken, De bloemen zijn geelgroen en hangen in trossen in trossen en zijn in dit geval bleek gelig-groen de fraaie bladeren al of niet met lobben en de van ca. 15 cm lengte. De vruchten zijn klein tot van kleur. De samara’s zijn ongeveer 2 cm lang. bijzonder fraaie herfstkleuren van de verschillende circa twee cm per zaadvleugel en een stompe species. hoek vormend tussen de twee samara’s of wel de Afsluitend In een woord; Prachtig, deze streepjes-esdoorns! zaadvleugels. Streepjes-esdoorns zijn stuk voor stuk prachtige De laatste; Acer rufinerve bomen die vooral toepasbaar zijn in groenstro- Deze species is waarschijnlijk de meest voorko- ken, parken en grote bedrijf of particuliere tui- mende streepjes-esdoorn in cultuur. Deze boom is nen. In cultuur meestal als hoogstam verkrijgbaar in 1881 vanuit Japan meegenomen door Charles of als heester maar de laatste jaren ook steeds Maries in opdracht van de Veitch boomkweke- meer als meerstammige boom in de handel. rijen in Engeland. De bomen zijn redelijk bodemvaag maar groeien

De auteur Jan P. Mauritz ([email protected]) is unit-manager Bomen en Beplanting bij Cyber bv en zelfverklaard ‘bomoloog’.

Acer capillipes, stam en takken

42 www.boomzorg.nl