Contents Mateo 1 Marcos 72 Lucas 116 Juan 187 Hen enkaman anchichay 236 eRoma 304 1 eCorinto 337 2 eCorinto 368 iGalacia 388 iyEfeso 399 iFilipos 410 eColosas 417 1 eTesalonica 425 2 eTesalonica 431 1 Timoteo 435 2 Timoteo 443 Tito 449 Filemon 453 eHebreo 455 Jaime 480 1 Pedro 488 2 Pedro 497 1 Juan 503 2 Juan 511 3 Juan 512 Juda 513 Hen nepaka-ammu 516 Hen alen Apudyus

New Testament in Balangao Language: Balangao Provided by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

This print-on-demand edition of Scripture is produced and provided at cost by the Digital Bible Society in partnership with the Bible League of Canada, Open Doors International, and other missions and translation agencies. To order additional copies of this or other Bibles, please visit www.dbs.org (USA), www.bibleleague.ca (Canada), and www.opendoors.org (Europe).

Copyright and Permission to Copy Copyright © 1982 Wycliffe Bible Translators, Inc. Copyright © 1982 Wycliffe Bible Translators, Inc. Scripture text used by permission.

PDF, ePub, and MOBI Bible covers and design are copyrighted 2017 by the Digital Bible Society (www.dbs.org).

PDF generated on 2017-08-24 from source files dated 2017-08-24. 63ae5949-f119-588c-95be-163e41a61cdf ISBN: 978-1-5313-0091-3 1 Mateo 1:17

Naason, yag ah Naason, inyanàna ah Hen anchi ammayay Salmon. 5 Cha Salmon way hen-ahawa chamagway ensorat an Rahab, inyanàcha ah Boaz. Yag cha Boaz way hen-ahawa an Ruth, in- Mateo yanàcha agé ah Obed way nangen-anà an Jesse. 6 Yag ah Jesse, inyanàna ah Hen tempon Jesusat hen anchichay eRoma David way nan-are. hen chan toray hen aminay fabréy hen Ah David way annag enahawa hen anchichay Judio, anchag lonay hen ahawan Urias, chicha hen nangen-anà sorchachun hen eRoma ah kafabréfabréy an Solomon. 7 Yag ah Solomon, in- hen anchichay Judio. Yag hen hiyachi agé, yanàna ah Roboam, yah Roboam, in- pararo hen enkaman hen anchi toray ad yanàna ah Abias, yah Abias, inyanàna Roma way mampafuror hen anchichay Ju- ah Asa. 8 Ah Asa, inyanàna ah Josafat. dio ya hen iha agé, hen anchichay paat ka- Ah Josafat, inyanàna ah Joram way pachongcha way Judio hen cha nangam- nangen-anà an Ozias. 9 Ah Ozias, in- among hen yachiy furor. Yag chicha agéat yanàna ah Jotam way nangen-anà an anchag sorokan hen chacha amongon. Wat Ahaz, ya ah Ahaz, inyanàna ah Ezekias. anchag cha ma-aggangarat way térén hen 10 Ah Ezekias, inyanàna ah Manasse way anchichay cha mangam-among ah furor. nangen-anà an Amon, yah Amon, in- Hen iha hen anchichay cha nangam- yanàna ah Josias. 11 Ah Josias, inyanàna among ah furor wat ah Mateo way cha Jeconias way masosonod. Yag hen ah Levi hen agwan ngachanna. Ngém hiyachiy tempo, yachi hen niyéyan hen angkay ommafurot, penelen Jesus hiya anchichay ganà Israel ad Babilonia way ah ihay pasorotna yag hiyaat agé hen nan-alepan. nensorat hen yatoy libnu hen anchi 12 Angkay hiyachi way wachacha ad tawén way 67 ménat. Yag hen nen- Babilonia, ummanà ah Jeconias wat ah soratana, wat ah manot-owaan hen Sealtiel way nangen-anà an Zorobabel. kacharaana way Judio way ah Jesus tot- 13 Ah Zorobabel, inyanàna ah Abiud owa hen anchi Cristu way empopostan way nangen-anà an Eliakim, yah Eli- Apudyus way umale way hiya hen anchi akim, inyanàna ah Azor. 14 Ah Azor, in- Are way na-ale hen anchi nesosorat way yanàna ah Sadoc way nangen-anà an alen Apudyus. Akim, yah Akim, inyanàna ah Eliud. 15 Angkay ummanà ah Eliud wat ah Hen nangingganà an Jesu Cristu Eleazar way nangen-anà an Matan, ya ah Luc. 3:23-38 Matan, inyanàna ah Jacob. 16 Ah Jacob, Chichato hen natontonan hen nang- hiyan nangen-anà an Jose way ahawan 1 ingganà an Jesu Cristu way ganà Maria way inan Jesus. Ya ah Jesus, Arey David way narpon Abraham. hiya hen anchi Cristu way empopostan 2 Ummanà ah Abraham wat ah Isaac Apudyus way epalena hen antoy lota way nangen-anà an Jacob. Yag anat way mantoray. umanà ah Jacob wat cha Juda way ma- 17 Wat hiyachi, nanepod an Abraham sosnod. 3 Ah Juda, enahawana ah Tamar ingganan David wat ma-ahemporo ya wat inyanàcha cha Fares an Zara. Ah opat way apo. Yag nanepod agé an Fares, inyanàna ah Esrom way nangen- David inggana hen anchi niyéyan hen anà an Ram. 4 Ah Ram, inyanàna ah anchichay ganà Israel ad Babilonia, wat Aminadab. Ah Aminadab, inyanàna ah na-ahemporo ya opat agé way apo. Yag Mateo 1:18 2 Mateo 2:6 nanepod hen anchi niyéyancha ad Ba- chi anghel wat enteponna ah Maria. bilonia inggana hen anchi niyana-an 25 Ngém iggayna paat tadtad-én hiya Cristu way empopostan Apudyusat na- ingganah ummanà. Yag angkay um- ahemporo ya opat way apo agé. manà, ngenadnan Jose hen anchi utteng ah Jesus. Hen niyana-an Jesu Cristu Luc. 2:1-7 Hen anchichay narpoh 18 Yato hen nekaman hen niyana-an achawwéyway i nangila an Jesus Jesu Cristu. Ah Maria way inana, neto- Angkay hiyachi way tempon hen ka- torag way man-ahawacha an Jose, ngém 2 aren Herod, niyanà tot-owa ah Je- cha-ancha mantepon yag fin-énat Maria sus ad Bethlehem way ihay fabréy hen way nafugi peet way gapo hen kafae- anchi provinsiyan hen Judea. Angkay lan hen Espiritun Apudyus. 19 Ngém hiyachi yag wachacha hen naligwat hen ah Jose way katoragna, na-ammuwana achawwéy way fabréy way nan-apet hen way nafugi ah Maria ngém maid inni- cha fùnagan hen init way chicha hen an- lana hen nekaman, wat gapo ta annag chichay nan-araeng way cha mangachar sosolloton yanggay hen orchincha, ekat- hen cha isinyar hen taraw. néén masapor achina etoroy. Ngém gapo Angkay inumchahcha ad Jerusalem, agé ta achina laychén way maustan ah henanhanancha way mangaliyén, Maria wat ekatnéén iyanapna hen eka- 2 “Chuud hen anchi onga way niyanà manna way achi mangentoroy way achi way man-are an chàyu way Judio, te ma-am-ammuwan. 20 Ngém angkay hiy- innilani hen anchi taraw way sinyar achi way chana ham-éham-én hen eka- hen miyana-ana way fummùnag hen manna, nampàilaat agé hen ihay anghel nan-apetan hen cha fùnagan hen init. Apudyus hen nan-in-inpana way man- Wat yachi hen ummaliyannihto ta ini galiyén, “Heay Jose way ganà David, chayawén hiya.” achia cha mafiinan way mangen-ahawa 3 Angkay hiyachi way chengngar are an Maria, te hen anchi finuginaat maid way Herodchi, ammag naguru way térén kasen narpowana no faén yanggay hen hen hamhamàna ya umat agé hen tapen kafaelan hen Espiritun Apudyus. 21 Wat anchichay eJerusalem. 4 Wat hen enka- iyanàna hen larae way ngadnanyu ah Je- man Are Herod, empa-ayagna hen amin sus te hiya hen mangenharà an chàyu anchichay anap-apon hen papachin hen way ahentaguna hen machusaanyu gapo Judio ya hen anchichay siguchay cha hen fasoryu.” mintudtuchu hen orchin, yag inimohna 22 Na-ammaan amin chato ah tommot- an chicha no chuud hen nesosorat way owaan hen anchi imfagan Apudyus ad miyana-an hen anchi Cristu way hahad- namenghan way ensorat hen profetana, chén hen Judio way umale way man- ekatnéén, toray. 5 Yag anchaat ifaga an hiya way 23 “Ammag an mafugi hen ihay fa- mangaliyén, “Ad Bethlehem way sakop farasang way cha-an matmatchà, hen provinsiyan hen Judea hen miyana- yag iyanàna hen larae way man- an Cristu te yaha chillu hen ensorat gadnan ah Emmanuel way hen lay- hen anchi profeta ad namenghan way chén nadchiy aryénat i netape ah ekatnéén, Apudyus an chitaaw ad uwan.” 6 ‘Hen anchi akettoyay fabréy way Beth- 24 Angkay hiyachi way fummangon ah lehem way fabréy hen provinsiyan Jose, enafurotna hen imfagan hen an- hen Judea, mamfalin peetchi ah Mateo 2:7 3 Mateo 2:18

kangatowan way fabréy hen ami- nay fabréy ad Judea, te ahchi hen Hen nangimfakwitancha miyana-an hen anchi man-ap-apo an Jesus ad Egipto way hiya hen manalimun hen tatagù 13 Angkay hiyachi way lommayaw way ganà Israel.’ hen anchichay nangachar hen taraw, Yaha hen nesosorat.” kasen nampàila hen anghel Apudyus an 7 Wat angkay chengngar Herodchi, Jose hen nan-in-inpana, yag imfagana entat-allingébna way nempa-ayag hen way mangaliyén, “Fumangon-ayu ta anchichay nangachar hen taraw, yag in- elayawnowat hen annay onga yah inana imohna an chicha no kamana paat hen te anapén angkay Are Herod hen annay ustoy fummùnagan hen anchi taraw. onga ta pédténa. Wat mamfakwit-ayu 8 Angkay imfagacha an hiya yag an- ad Egipto yag ahchin i-inggawanyu ing- naat paligwatén chicha way éméy ad ganah ifagà hen lomayawanyu.” 14 Yag Bethlehem, yag imfagana way man- yachi, fummangon ah Jose yag inlig- galiyén, “No éméy-ayuhchi, emamadyu watna chicha way hen-ina hen hiyachiy way manganap hen anchi onga ta lafi way éméy ad Egipto, 15 yag anchag no ichahanyu, masapor umaleayu way ini-inggaw ahchi ingganah natéy hen an- mangimfaga an haén ta éméyà agé way chi are way Herod. manayaw an hiya.” Na-ammaanchi ah tommot-owaan hen 9–10 Angkay hiyachi yag naligwatcha anchi imfafaggan Apudyus ad nameng- way éméy ad Bethlehem. Yag angkay han way ensorat hen anchi profeta way chacha éméy, ammag amchan hen lay- ekatnéén, “Ayagà hen anào way malig- layadcha te kasencha innila hen anchi wat ad Egipto.” tarawanchi way innilacha hen anchi pés- éy naligwatancha. Wat hen anchi taraw, Hen nangempapchitan Herod hen chana epangpango ah umunuchancha, anchichay ungunga yag iggayna etàtàchég ingganah nema- 16 Angkay hiyachi way enlasin Are mang hen ininggawan hen anchi onga. Herod way lenepat peet hen anchichay 11 Angkay hiyachi way inumchahcha nangachar hen taraw hiya te safali hen hen hiyachiy faréy, hinénggépcha yag enengwacha, wat ammag ommaningar- innilacha hen anchi onga way ah Je- ngar way térén, wat annag inyurchin sus yah inana way Maria, yag chachaat way mepapchit amin hen ungunga way mampalentomang way manayaw an larae ad Bethlehem ya hen senakopna hiya. Yag anchaat agé epafùnag hen id- way fafabréy way hen mepapchitat amin chatcha an hiya way pahig nan-angina hen anchichay anat niyanà ingganah way faletò ya fangfangru way incienso mantawén ah chuwa, te yachi hen ya mira. tawnén hen onga nanepod hen nail- 12 Angkay hiyachi yag empahelap an hen taraw way henaphapet hen an- Apudyus an chicha way achicha engwa chichay nangachar hen taraw. ah faréy Herod no mamfangadcha, wat 17 Wat yaha hen tommot-owaan hen safali hen chinarancha way namfangad enalen hen anchi profetay Jeremias ad ah fabréycha. namenghan hen nangaryanéén, 18 “Mamagngar hen usengar ad Rama way ammag pararo hen ifil ya kela. Chichachi hen ganà Raquel way chacha ifilan hen anchichay Mateo 2:19 4 Mateo 3:10

a-anàcha way natéy. Ya ammag taaw.” 3 Ah Juananto, hiya hen cha maid maka-à-arò an chicha te nan- aryén hen anchi profeta way Isaias ad atéycha hen anchichay a-anàcha.” namenghan hen nangaryanéén, “Wacha hen anchi ini-inggaw hen anchi Hen lommayawancha ad Egipto chanak way chana èngaèngaw hen 19 Angkay hiyachi way émmé-émméy anchichay tatagu way mangaliyén, hen tawén, natéy ah Are Herod ‘Naway hen Ap-apo, wat iyam- yag kasen nampàila hen anchi ammayu hen chayu am-ammaan ya anghel Apudyus an Jose ad Egipto manggadngényu hen hamhamàyu.’” hen nan-in-inpana way ekatnéén, 4 Hen lumfong Juananchi way chan 20 “Fumangon-ayu agé ta ifangadno funfunyag, wat an lawa ammag enafar chillu cha Maria way hen-ina hen anchi way chotchot chi animar way kemér, lotayu way Israel, te nan-atéycha hen ya nansesentoron agé ah gadchang. Yag anchichay manlayad way mamchit hen chana agé iyatagu wat chuchun hen annay onga.” 21 Angkay hiyachi, ya chilu. 5 Wat ancha ammag cha enlayaw tot-owa Jose hen anchi onga émé-éméy hen tatagu way mangngar yah inana wat namfangadcha chillu ad hen chana itudtuchu way narpocha ad Israel. Jerusalem ya hen aminay sakopon hen 22 Ngém angkay chengngar Jose way provinsiyan hen Judea, ya anat agé hen ah Arkelao peet hen neparég an amana amin anchichay fafabréy way nehag- way Herod way mantoray hen provin- én hen anchi wangwang way ekatchéén siyan hen Judea, ammag émmégyat way Jordan. 6 Yag chacha tot-owa epudnu fumabréy ahchi. Wat anat kasen epahe- hen fasorcha ya anat funyagan Juan lap Apudyus an hiya way hen provin- chicha hen hiyachiy wangwang way siyan hen Galilea hen minyapetan- Jordan. cha. 23 Wat hiyachi, incha fummabréy 7 Ngém hen émméyan hen anchichay hen ihay fabréy ahchi way ekatchéén nan-angato way Fariseo ya Saduceo an Nazaret. Yato hen nekaman ah tommot- Juan way mampafunyag koma, wachan owaan hen ensorat hen anchichay pro- narasenna yag annaat ifaga an chicha feta ad namenghan way ekatchéén, “Ah way mangaliyén, “Chàyu way ammag hamhamà hen tatagu, anchag ekatén nan-asilib, ay ammoh ekatyuwén hen hiya hen ihay eNazaret.” mafunyaganyu hen manginlisiyanyu hen chusan Apudyus an chàyu. 8 Te Hen intudtuchun Juan masapor angkay atofunyu paat hen way chan funfunyag a-ammayu ah mempàil-anyu way Mar. 1:1-8; Luc. 3:1-18; Juan 1:19-28 imfafawiyu tot-owa hen fasoryu. 9 Yag Angkay hiyachi way émméy hen ka- achiyu agé ekatén gapo ta ganà chàyu 3 manay tawén, wacha hen ihay tagu an Abraham wat achi chàyu chuséén way hen ngachannaat ah Juan way nan- an Apudyus, te hen ifagà an chàyu, gadnan ah chan funfunyag. Émméy hen uray hen antochay fatowat mafalin anchi chanak yag inlugina way mangin- mamfalinén Apudyus chicha ah ganà tudtuchu hen anchichay tatagu way cha Abraham no laychéna. 10 Ya hen anchi ummunud an hiya, ekatnéén, 2 “Masapor miyaligan hen manusaan Apudyus manchùganyu hen aminay laweng way hen tatagu wat kaman hen na-a-awid chayu ammaan, te tég-angay angkay way potaw. Wat aminay away way milugi hen mantorayan Apudyus an chi- Mateo 3:11 5 Mateo 4:8 achi mamunga ah ammayay funga wat Hen namachasan Chumunyu an marngoh ta ma-apoyan.” Jesus way fumasor 11 Entoroy Juan way mangaliyén, “Haén, chanum yanggay hen chà Mar. 1:12-13; Luc. 4:1-13 ifunyag an chàyu ah mepàil-an hen Angkay hiyachi yag enetnod hen Es- namfafawiyanyu. Ngém wacha hen 4 piritun Apudyus ah Jesus hen anchi meparég an haén way nangatngato chanak ta ahchi hen mamachasan Chu- way térén no haén te uray lawa munyu way mangawis an hiya. 2 Wat anà an man-alepan an hiyéén achì angkay ini-inggaw ahchi ah opatporoy karébféngan. Yag hiya, ifunyagna an ag-agaw way ammag iggay nangnangan, chàyu hen Espiritun Apudyus ya hen wat ammag hommenaang way térén. apoy. 12 Yag no umale, henhenéna 3 Yag yachi way ammag amchan hen hen anchichay ammayay tatagu hen henaangna, émméy ah Chumunyu way i anchichay laweng way kaman hen anchi mangawis an hiya way mangaliyén, “No mantéép way henhenéna hen anchi hea hen tot-oway anà Apudyus paat wat nafégahan hen anchi maid fégahna. mamfaliném hen antoy fato ah aném.” Yag hen anchi nafégahan, tarpénéna 4 Yag senongfatan Jesus hiya way man- ah arangna. Waman hen anchi maid galiyén, “Nesosorat hen alen Apudyus fégahna, etongona hen anchi apoy way way ekatnéén, ammag achi madmachép.” ‘Achi ummat hen ma-an ah iyatagun hen tatagu, te masaporcha agé chillu Hen nafunyagan Jesus hen aminay enalen Apudyus ah Mar. 1:9-11; Luc. 3:21-22 mataguwancha ah ing-inggana.’” 13 Angkay hiyachi yag lummigwat ah 5 Angkay hiyachi yag inyéy Chu- Jesus ad Galilea way éméy hen an- munyu hiya ad Jerusalem way i nangem- chi wangwang way Jordan way mam- patùchu hen tabfongan hen anchi faréy pafunyag an Juan. 14 Ngém ah Juan, Apudyus way ekatchéén Templo. 6 Yag ommachi te ekatnéén, “Ammoh mafalin annaat agé ifaga an hiya way man- way haén hen mamunyag an hea way galiyén, “No tot-owa way anàcha-a hea koma hen mamunyag an haén.” an Apudyusat mampêchag-a udpay, te 15 Ngém senongfatan Jesus way man- nesosorat met hen anchi alena way galiyén, “Tàén wat hea chillu hen ma- ekatnéén, munyag an haén, te yato hen mangam- ‘Ifagan Apudyus hen anchichay maanta hen aminay laychén Apudyus.” anghelna ta halimunancha-a wat Yachi yag ommafun ah Juan wat finun- ancha-ag hèmatén way ammag yagana ah Jesus. uray hen he-emat achi mepetag hen 16 Angkay hiyachi way nafunyagan ah anchi fato.’” Jesus, tommàchangat yag ammag nam- 7 Yag sommongfat agé ah Jesus way fuat ad uchu yag innilana hen Espiritun mangaliyén, “Oo a, ngém wacha chillu Apudyus way cha émhép an hiya way hen nesosorat way alen Apudyus way kaman karopate. 17 Yag hen hiyachi agé, ekatnéén, wacha hen nan-ale ad uchu way man- ‘Achiyu cha padpachasén hen kafaelan galiyén, “Yaton anào way laylaychê paat Apudyus way Apoyu.’” ya chana agé eparaylayad haén.” 8 Angkay hiyachi way narpas agéchi, inyéy Chumunyu hiya hen ammag akayyang way filig, yag empàilana hen Mateo 4:9 6 Mateo 4:23 aminay namfinafinab-én way toray hen hen hamhamàcha te inumchah hen antoy lota ya hen kaenammaycha. 9 Yag anchi napegsay Helaw an chicha.” annaat ifaga way mangaliyén, “Idchat-o 17 Yag nanepod hen hiyachi, inlugin aminto an hea no an-a mampalentomang Jesus way manginwarawag hen way manayaw an haén.” 10 Yag senong- itudtuchuna, ekatnéén, “Masapor fatan Jesus way mangaliyén, “Lomayaw- etagayyu hen annay laweng way aat Chumunyu te hen nesosorat chillu a-ammayu te tég-angay hen milugiyan hen alen Apudyus way ekatnéén, hen mantorayan Apudyus an chàyu.” ‘Ammag maid kasen chayawényu no Hen nangayagan Jesus hen anchichay faén yanggay hen apoyu way mangagadchiw ah mampasorotna ah Apudyus, ya maid agé kasen afurotonyu no faén yanggay hiya.’” Mar. 1:16-20; Luc. 5:1-11 11 Hiyachi yag lommayaw tot-owa ah 18 Angkay hiyachi way cha manaran Chumunyu, yag émméycha hen an- ah Jesus hen penget hen anchi fayfay chichay anghel way i manorong an way Galilea, innilana hen chuway hen- Jesus. agi way cha Simon way mamPedro yah Andres way chacha manafukor te man- Hen nanginlugiyan gagadchiwcha chillu. 19 Yachi yag imfa- Jesus way mantudtuchu gan Jesus an chicha way mangaliyén, Mar. 1:14-15; Luc. 4:14-15 “Ehàfayu chaha ta metnod-ayu an haén 12 Angkay hiyachi way chengngar Je- ta falewà hen hiyahay chunuyu ta hen sus way nifarud ah Juan way chan fun- tatagu hen atenglényu ah omafurotan- funyag, lommayaw way namfangad hen cha an haén.” 20 Wat enhàfacha tot-owa anchi provinsiyan hen Galilea. 13 Ngém hen anchi tafukorcha yag netnodcha an iggay inggaw ad Nazaret te nanchakpos Jesus. ad Capernaum way nehag-én hen an- 21 Angkay nànàéycha yag innilan Je- chi fayfay way ekatchéén Galilea way sus hen kasen hen-agi way cha Jaime nan-apet hen sakopon hen Zabulon ya an Juan way nìtutùchucha an amacha Neftali. way Zebedeo hen anchi fangkacha 14 Yachi hen nekaman ah tommot- way chacha taramanén hen tafukorcha. owaan hen enalen hen anchi profeta way Yachi yag enayagan Jesus chicha agé. Isaias ad namenghan hen nangaryanéén, 22 Wat anchag tenaynan ah amacha ya 15 “Matorongancha hen anchichay hen anchi fangkacha way netnod an cha tatagu ad Zabulon yad Neftali Jesus. way fafabréy hen chumang hen Hen nantudtuchuwan Jesus ya anchi wangwang way Jordan hen nanga-anana hen saket way nan-apet hen anchi fayfay way chicha hen anchichay faén Luc. 6:17-19 Judio way ini-inggaw hen anchi 23 Angkay hiyachi, cha émé-éméy ah provinsiyan hen Galilea. 16 Hen Jesus hen kafabréfabréy hen provin- cha nadchiy tatagu, kamancha siyan hen Galilea way cha i mantudtu- ini-inggaw hen helang te ammag tudtuchu hen anchichay chacha ma- nahehellangan hen hamhamàcha am-amongan way Judio way ekatchéén gapon fasorcha, yag yachi agé hen sinagoga way yachi hen chana min- nesenaancha an Apudyus. Ngém warawagan hen anchi ammayay chamag ammay ad uwan te cha mahelawan mepanggép hen mantorayan Apudyus. Mateo 4:24 7 Mateo 5:14

Ya chana agé etape way manga-an hen 7 “Lomaylayad-ayu agé, chàyu way anchichay namfinafinab-én way saket ya cha manég-aség-ang ah ifana, te séség- ligat hen tatagu. 24 Yachi yag ammag angan chàyu agé an Apudyus.” nanhemamag hen mepanggép an hiya 8 “An-ayu agég lomaylayad, chàyu hen aminay fabréy hen anchi lota ad way cha mangamma hen laychén Siria, wat hen anchichay tatagu, inyéy- Apudyus way nacharos chi pontosna, te cha an hiya amin hen anchichay chan ilanyu ah Apudyus ah pegwana.” saket way namfinafinab-én hen ligatcha, 9 “Lomaylayad-ayu agé, chàyu way te wachacha hen anchichay nahurugan cha manginyornos hen katornosan hen ya hen chan orchah ya umat agé hen an- tatagu, te ifilang Apudyus chàyu ah chichay napàroy hen acharna. Yag cha anàna.” natto way ligatat ammag kena-an Je- 10 “Lomaylayad-ayu agé, chàyu way sus amin. 25 Wat hiyachi, chuarcha hen cha mapap-aligatan gapon chayu anchichay tatagu way cha umunu-unud mangammaan hen laychén Apudyus, te an hiya way narpon provinsiyan hen etapena chàyu hen mantorayana ad Galilea ya Judea ya anat ad Decapolis uchu.” ya ad Jerusalem ya umat agé hen an- 11 “An-ayu ammag lomaylayad yang- chichay fabréy way chumang hen anchi gay no insortuwén chàyu ya paligatén wangwang way Jordan. chàyu ya ustan chàyu hen anchichay tatagu gapon sommorotanyu an haén. Hen intudtuchun Jesus 12 Uray no yaha hen ammaancha an Luc. 6:20-23 chàyu, an-ayu yanggay ammag lomay- Angkay hiyachi way innilan Je- layad chillu, te chakar hen gunggunayu 5 sus hen anchi ammag chuar way ad uchu. Yag yaha agé chillu hen neka- tatagu, émméy hen anchi tagéytéy yag man hen anchichay profetan Apudyus ad tummùchu wat enamongan hen an- namenghan.” chichay pasorotna hiya. 2 Yag annaat Hen ninyaligan Jesus hen cha tudtuchuwan chicha way mangaliyén, omafurot ah ahin ya helaw 3 “Lomaylayad-ayu, chàyu way maka-awat way maid kafaelanyu way Mar. 9:50; Luc. 14:34-35 mangamma hen ammayén Apudyus no 13 Yachi yag entoroy Jesus hen achi chàyu torongan an hiya, te chàyu chana itudtuchu, ekatnéén, “Hen ahin hen metape hen mantorayana.” hen mangempa-ammay hen missa. 4 “Lomaylayad-ayu agé, chàyu way Wat chàyu, kaman-ayu agé ahin te chan totokar gapon anchi cha ma- chàyu hen cha mangintudtuchu hen ammaan way laweng, te ah Apudyus hen omammayan hen tatagu hen antoy mangemparaylayad an chàyu.” lota. Ngém non an umat way maka-an 5 “Lomaylayad-ayu, chàyu way cha hen anchi paket hen ahin, ay ammoh mangempafafa hen acharna, te idchat mafalin way papaketém kasen. Achi Apudyus an chàyu hen anchichay met, te ammag metap-ar yanggay way empopostana.” gategatenan hen tatagu te maid chillu 6 “Lomaylayad-ayu agé, chàyu way sérfina.” maid kasen laychéna no faén yanggay 14 “Yag chàyu agé hen kaman helaw hen laychén Apudyus, te totollongan way manelaw hen hamhamà hen ami- Apudyus chàyu way mangamma an cha nay tatagu hen antoy lota. Hen miyali- nahha ah kapnekanyu.” gana, kaman-ayu hen ihay fabréy way Mateo 5:15 8 Mateo 5:26 ininggaw hen tagéytéy way mamàila Fafariseo ya hen anchichay siguchay way achi mafalin way malenglengfan. cha mintudtuchu hen anchi orchinanchi. 15 Ya maid agé tatagu ah mamasgéd ah Wat masapor wadwadcha hen eka- helaw yag henàufana, te no pasgéchana, manyu no hen chacha ekamkaman.” anna an epatang ta mahelawan hen ami- Hen nangempa-am-amchan nay wachah faréy. 16 Wat kaman agéhchi Jesus hen anchi orchin koma hen homelawanyu ah mangil-an hen tatagu, te hen mangil-ancha hen an- Mar. 11:25; Luc. 12:57-59 chi ammay way chayu ammaan, yachi 21 “Innilayu way nanepod ad nameng- hen manayawancha an Apudyus way han, nitudtuchu an chitaaw hen anchi Amataaw ad uchu.” orchin way ekatnéén, ‘Achiayu cha po- matéy te hen anchi pomatéy, mauwis Hen mepanggép hen anchi orchin yag nachusa.’ 22 Ngém hen ifagà an Apudyus way ensorat Moses chàyu ad uwan, uray hen anchi am- Mat. 24:34-35; Mar. mag an omaningarngar ah ifana wat 13:30-31; Luc. 21:32-33 mauwis angkay agé. Ya hen anchi 17 Yachi yag entoroy Jesus agé way mameloh ah ifana, ammag michérém mangaliyén, “Achiyu ekatén anà um- hen anchichay nan-angato way kon- male way an mamakas hen anchichay sel. Ya hen anchi tagu way mangaleh orchin way ensorat Moses ya hen in- ifanéén, ‘Heaat ammag maid sérsérfim,’ tudtuchun hen anchichay profeta, te hen anchi nangalehchi wat lébféngna hen ganchat-o paat way ummaliyat ah way metap-ar hen anchi apoy ad im- tomot-owaan hen imfagan hen amin an- férno. 23 Wat hiyachi, no wachay cham chichay nesosorat way orchin. 18 Yag iyéy hen Templon Apudyus ah ekat- tot-owa hen antoy ifagà way achi nowén ichatonno an hiya, yag hemhem- mafalin miyat-atob hen anchi orchin màno way wacha uwa hen lawengén Apudyus. Te uray mamaid hen antoy hen anchi ifam an hea, 24 annog man- lota yad uchu, achi chillu mamaid hen ehàfa unna hen anchi ekatnowén icha- uray anchi ka-ak-akettoyan way orchin tonno ta éméy-aat way i mètagép- ingganah ma-ammaan amin. 19 Wat hiy- far hen ifamanchi ta manchinnaros-ayu achi, heno way manlabseng hen an- unna. Yag no narpaschi, yachin mangen- chi uray kafafaan way lentég yag yachi toroyam way manginchaton hen anchi agé hen itudtuchuna hen tapena, wat ekatnowén ichatonno an Apudyus.” hiya hen mifilang ah kafafaan hen man- 25 “Yag mag-ay ta wachay torayan Apudyus. Ngém heno way man- manginchérém an hea, éméy-a an hiya gafurot amin hen anchi orchin Apudyus unna way mètagépfar ta no mafalin, yag yachi agé hen itudtuchuna hen achia koma mepasango hen uwis. tapena, wat hiya hen mifilang ah nan- Te no loohcha-a epasango hen uwis, gato hen anchi mantorayana. 20 Ngém awni yag idchatna hea hen anchi hen ifagà an chàyu, achiayu angkay poles yag imfarudcha-a. 26 Wat maid metape hen mantorayan Apudyus no angkay meparufusam hen pagfaruchan achiyu ammaan hen laychéna, te achi ingganah fayacham amin hen anchi ummat hen cha ekaman hen anchichay mortam.” Mateo 5:27 9 Mateo 5:39

Hen intudtuchun Jesus Hen intudtuchun Jesus mepanggép hen chagchagas mepanggép hen sapata Mat. 18:8-9; Mar. 9:43-47 33 “Innilayu agé way nanepod ad na- 27 “Innilayu agé hen anchi menghan, intudtuchun hen anchichay nitudtuchu way ekatnéén ‘Achiayu cha anap-otaaw way ekatchéén, ‘Achiyu cha chumagchagas.’ 28 Ngém hen ifagà an labsengén hen empostayu te masapor chàyu ad uwan, heno way tagu way ammaanyu way ammaan hen heno way mangila ah fufae yag hemhemmàna ensapatayu an Apudyus.’ 34–35 Ngém hen way manòyong, chummagchagaschi antoy ifagà an chàyu ad uwan, achi- ah hamhamàna. 29 Wat hiyachi, no ayu chan sapsapata ah uray heno way oma-annig hen ilan hen matayu ah epostayu. Achiyu ammag ekatén meorob chayu fumasoran, un-unnina no ad uchu ya hen antoy lota no faén tot- okatényu yag entap-aryu. Te un-unnina owa hen enaleyu, te ad uchu, yachi hen angkay hen makorangan hen achar no tummutùchuwan Apudyus, ya hen an- hen wacha amin yag ad imférno hen toy lota, yato hen kaman pommapattan- metap-aranyu. 30 Yag no oma-annig agé gana. Ya achiyu agé esapata hen anchi hen cha ammaan hen limayu ah chayu fabréy way Jerusalem way machachael fumasoran, un-unnina no porhanyu agé no faén tot-owa hen enaleyu, te hen yag entap-aryu. Te un-unnina angkay hiyachiy fabréy hen fumaryan hen an- way an makorangan hen lima no hen chi kangatowanay Are. 36 Ya achiyu agé anchi wacha amin yag ad imférno hen cha esapata way pomokaw hen fuùyu iggawanyu.” no faén tot-owa hen enaleyu, te ay am- moh kafaelanyu way mangempapokaw Hen intudtuchun Jesus mepanggép ya mangempangétég hen uray himféras hen manhiyanan hen hen-ahawa way fuùyu. 37 Wat hen ekamanyu, anyu Mat. 19:3-12; Mar. 10:2-12; Luc. 16:18 yanggay ammag ekatén, ‘Oo’ no oo, ya 31 “Siguchay nitudtuchu an chitaaw ‘achi’ no achi. Te no taptapyanyuchi, ah way no ihiyan hen larae hen ahawana, Chumunyu angkay hen narpowan hen masapor idchatna an hiya hen pa- anchi entaptapeyu.” pel way mangempàila hen manhiyanan- Hen intudtuchun Jesus cha. 32 Ngém hen ifagà an chàyu ad mepanggép hen farés uwan, heno way larae way mangin- hiyan an ahawana, fasornachi, manon- Luc. 6:29-30 gad no an chummagchagas hen an- 38 “Innilayu agé hen anchi nitudtuchu chi ahawana. Fumasor te chana am- an chitaaw way ekatnéén, ‘Heno way maan hen chumagchagasan hen an- tagu way manachael hen matan hen chi inhiyanna no kasen mangahawa, te ahentaguna, masapor machachael agé faén chillu ahawana hen anchi kasenna hen matana. Yag heno way tagu agé ahaw-én te chagchagasnachi. Ya umat way manachael hen fub-an hen ahen- agé hen anchi nangahawa an hiyaat taguna, masapor machachael agé hen anna agé an chinagchagas.” fub-ana.’ 39 Ngém hen ifagà an chàyu ad uwan, achiayu cha fumab-arés ah uray heno way ma-ammaan an chàyu. Wat no wachay manappet hen apengyu, uray etayayu hen anchi chumangna Mateo 5:40 10 Mateo 6:6 ta tappeténa agé. 40 Yag no wachay cha ekaman Amataaw way Apudyus ad manginchérém an chàyu yag menortana uchu.” chàyu ah ihay lumfong, uray iyuyayu agé hen anchi agwana. 41 Yag no wacha Ar-arwachan hen pàpàila agé hen mangempapelet way mem- Entoroy Jesus way mantudtuchu, pachén hen kargana ah ihay lometor, 6 ekatnéén, “Ar-arwachanyu ta faén uray icharanyu ah chuway lometor. ah mangil-an hen tatagu hen chayu 42 Adchanyu hen anchichay chan ochaw mangammaan ah ammay. Te no hen an chàyu, ya pafuruchanyu agé hen an- machayawanyu yanggay hen mangam- chichay cha fumurud an chàyu.” maanyu hen ammay, maid angkay id- chat Amataaw way Apudyus ah gunggu- Hen intudtuchun Jesus way nayu ad uchu. 2 Wat no wachay idchatyu masapor na-anohta ah etorongyu hen anchi makasapor ah hen anchi mangura an chita torong, achiyu koma ammag eparangchi Luc. 6:27-28, 32-36 hen kachùran hen tatagu way kaman 43 “Innilayu hen anchi nitudtuchu way hen cha ekaman hen anchichay senang ekatnéén, ‘Masapor laylaychényu hen a-afurot way éméycha hen anchi sina- ifayu yag hen anchi gumura an chàyu, goga way chacha ma-am-amongan ya guréényu agé.’ 44 Ngém hen ifagà an hen korsa way mangempadpadcha hen chàyu ad uwan, masapor epàilayu hen chacha ammaan ah machayawancha. layadyu hen anchi uray gumura an Tot-owa hen antoy ifagà an chàyu chàyu, ya masapor agé iluwaruwanyu way ammag nanarpas angkay hen am- hen anchi cha mamaligat an chàyu. inay gunggunacha. 3 Ngém chàyu, hen 45 Te no yahan ammaanyu, cha-ayu ko- ekamanyu koma, no wachay idchatyu maman an Amataaw way Apudyus ad ah etorongyu, ilanyu ta uray hen an- uchu. Te hiya, eparufusna hen umini- chi gayyémyu paatén achina koma tan hen init ah pagsaya-atan hen aminay changchangrén way wachan inidchatyu, tatagu way uray hen anchichay laweng 4 ta anyu an etat-allo way mangidchat. ya hen anchichay ammay. Yag umat agé Wat ah Amataaw way Apudyus way hen uchan, idchatna ah pagsaya-atan mangi-ila hen egachay achi maila, id- agé hen aminay tatagu way uray hen chatna hen gunggunayu.” anchichay mangamma hen laweng ya Hen ekaman way manluwaru hen anchichay mangamma hen ammay. 46 Te ay ammoh gunggunaan chàyu an Luc. 11:2-4 Apudyus no ammag hen anchi yanggay 5 “No manluwaruayu, achiyu torachén manlayad an chàyu hen laylaychényu. hen cha ekaman hen anchichay senang Achi angkay, te uray hen anchichay a-afurot way incha tomatàchég way cha mangam-among hen furor way chan manluwaru hen anchi chacha ma-am- lokop wat chacha met ammaan chaha. amongan ya hen penget hen korsa ah 47 Ya maid agé manlahyanyu no anggay an yanggay mangil-an hen tatagu an hen anchichay ifayu yanggay hen chayu chicha. Tot-owa hen antoy ifagà an tagépfarén, te uray hen anchichay achi chàyu way ammag nanarpas angkay hen omafurot wat chacha met ammaan aminay gunggunacha. 6 Ngém chàyu, chaha. 48 Masapor usto paat hen eka- no manluwaruayu, yato hen ekamanyu, manyu way kaman hen kenauston hen éméy-ayu ah faréy yag nan-énéb-ayu ta achiayu maila way manluwaru an Mateo 6:7 11 Mateo 6:23

Amataaw way Apudyus way achi agé tatagu way chachan langan. Tot-owa maila. Yag ah Apudyus way makaila hen hen antoy ifagà an chàyu way egachay achi maila, idchatna hen gung- ammag nanarpas angkay hen aminay gunayu ah pegwana.” gunggunacha. 17 Ngém chàyu, no 7 “Ya no manluwaruayu agé, manlangan-ayu, manchar-op-ayu achiyu ammag ar-arkosan way ya mansasaggaysay-ayu 18 ta maid mangempa-anchu hen luwaruyu way makelasin ah tatagu way cha-ayu kaman hen cha ekaman hen anchichay manlangan, ta anggay ah Amataaw maid afurotna te chicha, ekatchéén way Apudyus ah mangammu. Wat ah changrén ano Apudyus chicha gapon Apudyus way achi maila, i-illana chillu kena-anchun hen luwarucha. 8 Achiyu hen aminay netataro way na-ammaan, torachén hen chacha ekaman way wat idchatna hen gunggunayu ah manluwaru, te ah Amataaway Apudyus, pegwana.” inni-ilana chillu hen masaporyu uray Hen ma-amongan hen hen cha-anyu mangimfag-an. 9 Wat yato kafinaknang ad uchu hen ekamanyu way manluwaru. “‘Amani ad uchu, ta machachayaw Luc. 12:33-34 hen ngachanno. 10 Ya ta umchah koma 19 “Achiyu ammag patpatigén hen fu- hen mantorayam. Ya ta ma-ammaan agé maknanganyu hen antoy lota way cha hen laychém hen antoy lota way ka- mangamoamong hen egad, te amin cha man agé ad uchu. 11 Idchatno hen man- nahha wat machachaelcha chillu te an- érégnah anénni ah ka-ag-a-ag-agaw. cha yanggay ammag maropà ya mab- 12 Ya pakawaném agé chàni hen an- fufù ya mafalin amin akawén hen man- chi laweng way enammaanni way ka- gakaw. 20 Ta hen ekamanyu komaat man hen chani mamakawanan hen patpatigényu paat hen anchi laychén anchichay nangamma hen laweng an Apudyus ta hiya hen mangentarpén hen chàni. 13 Ya achim koma eparufus hen tot-oway kafinaknangyu ad uchu. Te ma-awisanni way achini makaya ya ahchi, ammag maid makachachael ya torongam agé chàni ta achi chàni loko- maid agé maka-akaw. 21 Ya ah kenatot- pon an Chumunyu.’” owana agé, heno way patpatigényu, 14 Entoroy Jesus way mangaliyén, “No kapeletan way yachi hen haham-ényu.” pakawanényu hen anchi nangamma Hen helaw hen achar ah laweng an chàyu, pakawanén agé chàyu an Amataaway Apudyus ad uchu. Luc. 11:34-36 15 Ngém no achiyu pakawanén chicha, 22 Yachi yag nampani ah Jesus way achi chàyu agé pakawanén an Apudyus.” mangaliyén, “Hen mata, hiya hen helaw hen achar. Wat no iggay nakorafuwan Hen intudtuchun Jesus mepanggép hen mata, nahehellawan hen aminay hen manlanganan way mangan achar. 23 Ngém no nakorafuwan hen an- 16 “No manlangan-ayu way mangan chi mata, ammag helang hen achar. Hiy- gapo hen manluwaruwanyu an achi, no helang hen anchi karpowan Apudyus, achiyu ammag epàpàila way koma hen omenpapaway, ammag pararo cha-ayu manhenaang way kaman hen tot-owa hen ngéngét hen achar. Hen cha ekaman hen anchichay senang miyaligana, no usto hen patigén paat a-afurot. Te chicha, iyanggayancha hen hamhamà, achita mèfat. Ngém no hen acharcha ah mangil-an hen Mateo 6:24 12 Mateo 7:5 nat-én hen patigén hen hamhamà, am- kaskasen hen hamhamàna ah ilum- mag pararo hen mèfatan.” fongyu way tatagu. Ammag korang peet hen pammateyu.” Hen ekat Jesus mepanggép 31 “Wat hiyachi, achiayu koma hen kok-owa machanagan mepanggép hen anényu Luc. 12:22-31; 16:13 ya hen ilumfongyu, 32 te chichachi 24 “Maid tatagu ah mafalin chuwa hen hen ammag cha ham-éham-én hen omapowana te kapeletan way laylay- anchichay pagano. Ngém chàyu, chéna hen iha yag achina laychén hen inni-ilan chillu Amataaw ad uchu way iha. Ya pelet way afurotona agé hen iha masaporyu amin chaha. 33 Isonga hen ya achina agé hen anchi iha. Pachongna haham-ényu koma, wat mepanggép agé an Apudyus ya hen pelak, te no am- hen mantorayan Apudyus ya anat mag hen pelak hen napatpateg an hea, hen ekamanyu way mangamma achi mafalin way patigém hen laychén hen laychéna. Te no hiyachi hen Apudyus.” patpatigényu, egad hiya way 25 “Wat yato hen ifagà an chàyu. manmanmà hen masapor hen acharyu.” Achiayu machanagan hen mepanggép 34 “Ya achiayu agé machanagan hen iyataguyu way anényu ya ilum- mepanggép hen mepasamak ah fongyu, te ay ammoh faén wadwad- wakas te para agé ah wakas ya anat cha hen ataguwanyu no hen anényu, ma-ammaan cha nadchi. Te pakay inyu ya hen acharyu no hen ilumfongyu. héphépén hen anchi ligatyu ad uwan ta 26 Ilanyu ngén hen anchichay kasole inyu etape hen ligat para ah wakas.” way ancha lawag chan tat-ayap way Achi arkorowén hen achichan mura ya mamfatà ya maid kenaraweng hen tapena agé chacha etarpén ah usaréncha. Yag pakay chacha chillu matagu nò. Oo, te Luc. 6:37-38, 41-42 ah Amataaw ad uchu hen cha manal- Entoroy Jesus way mantudtuchu, imun an chicha. Wat ay ammoh achi 7 ekatnéén, “Achiyu ammag pafasoron kaskasen hen hamhamàna an chàyu no hen tapena wat achi chàyu agé pafa- hen kasole. 27 Ya maid chillu etorong soron an Apudyus. 2 Te hen chayu eka- hen chanag te tàén machachannagan- man hen tapena, kaman agéhchi hen ayu, ay ammoh pa-anchuwén lawa hen ekaman Apudyus an chàyu. Wat amin anchi chanagyu hen ataguwanyu ah way ekamanyu hen ahentaguyu, yachi uray ihay uras.” agé hen ekaman Apudyus an chàyu. 28 “Ya pakay agé cha-ayu machana- 3 Hen miyaligana, narawag hen mangil- gan ah ilumfongyu. Te ilanyu ngén hen anyu hen uray aginnà way finutan hen anchi charoh way cha lomtà. Achicha ifayu yag achiyuwat agé elasin way met chan amma ya man-afar 29 ngém wachan liniéy way nampopoggar ah hen ifagà an chàyu, anam-ammay chillu matayu. Te pakay paat chayu aryéaryén hen sabsafongcha no hen anchi ka-a- hen akettoy way fasor hen tapena yag ammayan way cha inlumfong hen anchi anyug achi cha elasin hen chakar way fa- kafafaknangan way are way Solomon. soryu. 4 Ay ammoh mafalin ekatnowén, 30 Wat no yaha hen ekaman Apudyus ‘Ayé ta ka-anê hen annay aginnà way way mangempa-ammay hen charoh way finutam’ yag wà-achaat peet hen liniéy uray wacha ad uwan, ammag màrong ah matam. 5 Anyug cha pap-arangén hen ah wakas yag nahèlan, ay ammoh achi kaenammayyu. Wat masapor ka-anényu Mateo 7:6 13 Mateo 7:21 unna hen annay liniéy ah matayu ta lo- Hen anchi akettoy way hawang mawag hen mangil-anyu way manga-an hen finutan hen ifayu.” Luc. 13:24 6 “Achiyu ammag cha epagnga- 13 “Engwayu paat hen anchi nalepet pagngar hen alen Apudyus hen way hawang ta faén hen anchi narawa, anchichay tatagu way ammag térénay te hen ayan hen anchi naraway hawang achi manlayad way mangngar. Hen wat ad imférno. Yag gapo ta miyaligana, kaman hen aho, te uray hen hiyachiy charan, wat chuarcha hen adchan hiya hen anchi ka-ammayan, mangéy. 14 Ngém gapo ta nalepet hen fangtén chàyu chillu. Ya achiyu agé cha anchi hawang way éméy ad uchu ya idchat hen anammay way haleppon naligat agé hen hiyachiy charan, wat hen fafuy, te anchag iwa-at yag aketcha yanggay hen mangéy.” inchayachayahchahcha.” Hen a-amman hen ihay tagu hen Achi iyanggayan way mangimfaga hen kenatataguna manchawat an Apudyus Luc. 6:43-44 Luc. 11:9-13 15 “Ar-arwachanyu hen anchichay 7 “No wachay masaporyu, tatagu way ah kenasilibcha, ekatchéén chawatényu an Apudyus wat idchatna. alen Apudyus ano hen chacha itudtuchu Ana-anapényu hen anchi chayu anapén yag faénat agé. Te ah kail-ana, wat ichahanyu. Mankogkokogkog-ayu na-anohcha, ngém ah katot-owana, hen anchi hawang wat mafùtan an ancha i chachaelén hen afurotyu. chàyu. 8 Te aminay manchawat an 16 Maelasinyu chicha te hen anchi Apudyusat wacha hen midchat an chacha ekamkaman wat yachi hen hiya, ya hen anchi cha manganap ah mangimfaga hen kenatatagucha way anapéna, wat wachan ichahana. Ya hen kepaniyana, kaman hen pagat umat agé hen anchi chan kogkokogkog, way achi mafalin mamunga ah pagéy. mafùtan hen anchi hawang an hiya. Ya hen tùfu, achi agé mamunga 9 Hamham-ényu ngén te uray chàyu ah ma-an. 17 Ya hen iha, amin hen way anam-ama, no mamfaga hen anàyu ammayay away wat ammay agé hen ah ma-an, ay ammoh fatowat agé ifungana. Waman hen anchi laweng hen idchatyu. 10 Yag no mamfaga agé way away, laweng hen ifungana. 18 Te ah gachiw, ay ammoh farakkan agé maid ammay ah marpo hen laweng, hen idchatyu. 11 Isonga, chàyu way yag maid agé laweng ah marpo hen menangfasor way tatagu, no innilayu ammay. 19 Yag hen anchi away way way mangidchat hen ammay hen achi mamunga ah ammayay funga, a-anàyu, ay ammoh achi kaskasen ammag marngoh ta metongo. 20 Yachi, hen ekaman Amataaw ad uchu way hen mangenlasinanyu hen anchi ustoy mangidchat hen ammay hen anchichay mangintudtuchu ya hen faén, wat hen chan chawat an hiya.” anchi a-ammacha.” 12 “Hen heno way laychényu way Hen anchichay achi metape ammaan koma hen tatagu an chàyu, hen mantorayan Apudyus yachi agé hen ammaanyu an chicha, te yaha chillu hen pontos hen aminay in- Luc. 13:25-27 yurchin Moses ad namenghan ya hen in- 21 Entoroy Jesus way mantudtuchu, tudtuchun hen anchichay profeta.” ekatnéén, “Chuarcha hen tatagu Mateo 7:22 14 Mateo 8:6 way mìya-apo an haén, ngém hen anchichay na-a-among way tatagu achicha angkay amin makaghép hen gapon enkamanna way nantudtuchu. mantorayan Apudyus, te hen metape 29 Te hen enkamanna, faén hen cha yanggay wat hen anchichay cha ekaman hen anchichay siguchay cha mangamma hen laychén Amataaw ad mintudtuchu hen orchin te maila uchu. 22 Wat no umchah hen anchi way wachan karébféngana way ag-agaw way manguwisan Apudyus hen mantudtuchu. tatagu, lonaycha hen mampaségség-ang Hen nanga-anan Jesus an haén way mangaliyén, ‘Apo, Apo, hen konet way saket paghépém chàni te gapon kafaelam wat chani intudtuchu hen mepanggép Mar. 1:40-45; Luc. 5:12-16 an Apudyus, ya chani amin emparyaw Angkay hiyachi way nan-éhég ah Je- hen anchichay nihurug way ongtan, 8 sus hen anchi tagéytéy way nan- ya enammaanni agé hen chuar way tudtuchuwana, chuarcha hen tatagu way kaskascha-aw, wat paghépém paat cha umunud an hiya. 2 Yag hen hiy- chàni.’ 23 Ngém hen esongfat-o an achi, wachan ihay tagu way nakkonet chicha, ekat-owén, ‘Chàyu way hen acharna, yag émméy an Jesus way nangéttém, maid angkay chillu innilà nampalentomang hen henagongna way an chàyu wat lomayaw-ayuwat te mangaliyén, “Apo, afurotò way kafae- laweng-ayu.’” lam way manga-an hen antoy saket-o wat ka-asiyam koma haén.” 3 Yachi yag Hen anchi naham-an way manà-ad ah tenchà Jesus hiya way mangaliyén, “Oo, faréyna ya hen anchi nawéngwéng ka-asiyà hea, wat maka-an hen annay Luc. 6:47-49 saketno.” Yag hen hiyachi naka-anat tot- 24 “Heno way tagu way cha mangngar owa hen anchi aggarémha way saketna. hen antochay chà ifaga yag chana 4 Yag anat téngténgén Jesus hiya way ammaan, wat kaman hen anchi mangaliyén, “Masapor achim paat cha naham-an way tagu way senà-adna hen haphapetén ah uray heno way tagu hen faréyna hen fato. 25 Wat uray no cha antoy enammaà an hea, ngém éméy-aat umuchauchan ya chan churuchurun hen ta in-a mampàila hen anchi pachi ta wangwang ya cha fumalifali, achi chillu ilana way naka-an hen anchi saketno yag meorob hen anchi faréyna te kénég hen an-aat manchaton an Apudyus hen an- anchi fato way nanà-achana. 26 Waman chi inyurchin Moses way michaton ah hen anchi tagu agé way cha mangngar manot-owaan hen tatagu way naka-an hen antochay chà ifaga yag achina hen hiyahay saket.” chillu ammaan, wat kaman hen anchi Hen naka-anan hen saket hen anchi nawéngwéng way tagu way ammag alepan hen kapetan hen sorchachu hen anchi paginahar hen nanà-achana hen faréyna. 27 Yag angkay hiyachi way Luc. 7:1-10 cha umuchauchan yag nanchurun hen 5 Angkay narpaschi, émméy ah Jesus wangwang ya cha fumalifali, ammag ad Capernaum yag hen anchi échahna, neorob hen anchi faréyna way ammag wachan ihay faén Judio way eRoma way maid poros nehàfa.” kapetan hen sorchachu, yag ina hinib- 28 Angkay hiyachi way narpas hen at ah Jesus way chan pangpanga-ase nangaryan Jesus amin an cha natto, way mangaliyén, 6 “Apo, wachan anchi ancha ammag nahahaang way térén alepan-o ah faréyni way ammag amchan Mateo 8:7 15 Mateo 8:21 hen saketna way achi amin makaì-iwi, Hen nanga-anan Jesus hen wat ammag napàgangay térén.” 7 Yag saket hen chuaray tatagu anat ekat Jesus an hiyéén, “Wat no yaha, umaliyà ah faréyyu way i manga-an hen Mar. 1:29-34; Luc. 4:38-41 saketna.” 8 “Apo,” way ekat hen anchi 14 Angkay hiyachi yag émméy ah Je- kapetan, “achi ménat masapor umalea sus ah faréy cha Pedro yag innilana hen ah faréyni te chaà mafiinan way man- anchi atogangan Pedro way iné-émfég mangili an hea. Wat uray ud-ay annog te chan saket. 15 Wat ina tenchà hen li- iyale wat maka-an hen saketna. 9 Te ka- mana yag naka-anat hen saketna, wat man an haén way masapor afurotò hen fummangon way hiyaat agé hen i nan- aryén hen apò. Yag hen anchichay sor- alekatto way mamangan an cha Jesus. chachu way chà etorayan, afurotoncha 16 Yag hen hiyachi agéy lafi, inyéy agé hen aryê, te no ekat-o hen ihéén ‘in- hen tatagu an Jesus hen chuaray nan- a’ wat éméy, yag no ekat-owén ‘umalea’ ahurugan ah ongtan. Wat anggay hen wat umale agé. Ya umat agé hen an- man-aryanéén lommayawcha hen an- chi alepan-o, no ekatowén ‘ammaamto’ chichay nihuhurug way ongtan, yag wat ammaana agé. Wat kaskasen a, kena-an Jesus agé hen saket amin hen way ma-ammaan hen aryém te wachan anchichay chan sasaket. 17 Enammaana kafaelam.” amin chachi ah tomot-owaan hen enalen 10 Ammag nahaang ah Jesus hen hen anchi profeta way Isaias ad na- nangngaranan nadchi, yag annaat ekat menghan hen nangaryanéén, “Hiyaat hen anchichay tatagu way cha umunud kena-anna hen aminay sakettaaw yag way mangaliyén, “Tot-owa hen antoy finnéhna hen ligattaaw.” ifagà an chàyu way maid inchahà ah Hen kenaligat hen afurot an chitaaw way ganà Israel ah ka- somorotan an Jesus man hen afurot nahhay tagu. 11 Wat tot- owa hen ifagà an chàyu way chuarcha Luc. 9:57-62 angkay hen anchichay faén Judio way 18 Angkay hiyachi way innilan Jesus marpo hen karotarota way i mèlagsak hen anchichay chuaray tatagu way cha an cha Abraham an Isaac yah Jacob hen mangamoamong an hiya, imfagana hen anchi mantorayan Apudyus. 12 Waman anchichay pasorotna ta éméycha amin hen anchichay Judio paat way pene- hen chumang hen anchi fayfay. 19 Yag len Apudyus way mètape koma hen hen hiyachi, ummaliyat agé hen ihay mantorayana, kachùran an chicha hen siguchay cha mintudtuchu hen orchin, metap-ar hen anchi iggaw hen pararoy yag imfagana an Jesus way mangaliyén, helang way ahchi, magénén mankelacha “Apo, umu-unnuchà angkay an hea hen ya manngangalitféncha hen fub-acha ah uray heno way ayam.” 20 Senongfatan kaligatna.” 13 Yachi yag, anat ifagan Je- Jesus way mangaliyén, “Hen motet, sus hen anchi kapetan way mangaliyén, wacha hen orobna ah omanamotana “Wat no hiyaha, homàyat-a te hen anchi ya hen kasole, wacha agé hen hò- afurotom way ma-ammaan an chàyu wat fotna ah omanamotana. Ngém haén way na-ammaanat ad uwan.” Yag tot-owa, te Pangorowan hen Tatagu, maid angkay hen hiyachi, naka-anat hen saket hen an- faréy-o ah omanamotà. Wat ay umunud- chi alepanna. a chillu.” 21 Yachi yag wacha agé hen ihay pa- sorot Jesus way mangalen hiyéén, “Apo, Mateo 8:22 16 Mateo 9:2 awni kayya ah hen-aketan ta ana-at so- nangil-ancha an Jesus, anchaat agég morot an hea, ta iyà koma mìlufù an nan-ongaw way mangaliyén, “Heay anà Ama unna.” 22 Yag ekat Jesus an hiyéén, Apudyus, nokay hen ammaam an chàni. “Umunud-aat an haén ta hen anchichay Ay ad uwanat hen mamàgangam an maid afurotna way kaman nanattéy an chàni way cha-an umchah hen ustoy Apudyus, egadcha way i manginlufù hen tempona.” anchi kapachongcha way natéy.” 30 Yachi yag netongpo way wachacha hen ê-éyna hen ammag chuaray fa- Hen nangempaginangan fuy way chan garab. 31 Wat anchaat Jesus hen fali mampangpanga-ase hen anchichay ong- Mar. 4:35-41; Luc. 8:22-25 tan way mangale an Jesusén, “No 23 Angkay hiyachi yag hinénggép cha eparyawno chillu chàni, eparufusno Jesus ya hen anchichay pasorotna hen koma ta hen anchichay fafuy hen anchi fangka ta gumchangcha hen an- ayanni.” 32 “Wat in-ayu,” way ekat Je- chi fayfay. 24 Yag angkay cha éméy hen sus, yag tenaynancha hen anchi tatagu anchi fangka, inluginaat agé way fu- way nihurugancha yag émméycha hen mali way ammag séréd. Wat cha hà- anchichay fafuy. Yachiyat agé yag amin fongan hen chanum hen anchi fangka hen anchichay fafuy, anchag hetatagtag yag tég-angay malihéd. Ngém ah Je- wat napoligcha amin hen anchi chéprah sus, ammag nanasséy. 25 Wat i finan- yag nepesokcha hen fayfay wat anchag gon hen anchichay pasorotna hiya way naofor amin. mangaliyén, “Apo, homarà-a te antoy 33 Yag hen anchichay nanginya-achug maofortaaw.” 26 Nanlèna ah Jesus yag hen fafuy, ancha agé ammag - ekatnéén, “Pakay ammag pararo hen mawid way émméy ah fabréy, yag égyatyu. Ay ammoh achiyu peet chillu henaphapetcha amin hen na-ammaan manchinlan haén.” Yachi, fummangon hen anchichay fafuy ya umat agé hen an- yag menancharna hen anchi fali ya chichay nahurugan way tatagu. 34 Hen hen anchi chanum ta guminangcha, wat hiyachi, lummigwatcha amin hen an- nafég-as hen anchi fali yag ommalenanà chichay tataguh fabréy way i manib- hen anchi fayfay. 27 Yag anchichay pa- at an Jesus. Yag angkay inchahancha sorotna, ancha ammag nahahaang way hiya, anchag nampangpanga-ase way lo- mangaliyén, “Heno ay paat hen katata- mayaw koma hen hiyachiy fabréycha. gun nattowa, way magénén uray hen fali Hen nanga-anan Jesus hen saket ya chanumén enafurotcha hiya.” hen anchi napàroy way tagu Hen nemparyawan Jesus hen Mar. 2:1-12; Luc. 5:17-26 chuaray nihurug way ongtan Angkay hiyachi yag kasen nanlu- Mar. 5:1-20; Luc. 8:26-39 9 gan cha Jesus hen anchi fangka 28 Angkay hiyachi way inumchahcha way kasen gumchang hen anchi fayfay hen chumang hen anchi fayfay way way mamfangad ah fabréycha. 2 Angkay sakopon hen Gadareno, wachan i nihib- hiyachi way hommàyatcha, ummalecha at way chuway tatagu an Jesus way hen anchichay tatagu way ninya-atang narpochah palinufù. Nahuhullugancha hen ihay tagu way ammag napàroy hen ah ongtan wat anchag aggaégyat way acharna yag inyéycha an Jesus. Angkay térén, wat maid makatorod way mangéy enlasin Jesus way anchag manchin- hen hiyachiy charan. 29 Yag angkay hen lan amin hiya, wat imfagana hen an- Mateo 9:3 17 Mateo 9:15 chi napàroy way mangaliyén, “Heay naranigwat tot-owa ah Mateo way sonod, pas-émém hen hamhamàno te na- somorot an hiya. pakawan hen fasorno.” 10 Angkay na-awni way cha mangan 3 Hen yachiy tempo, wachacha cha Jesus ya hen anchichay pasorotna ah agéhchi hen tapen anchichay siguchay faréy cha Mateo, émméy mèan agé hen cha mintudtuchu hen orchin Moses, yag chuar way ifan Mateo way cha mangam- hen nangngarancha hen anchi enalen among ah furor ya anat agé hen an- Jesus, ekatchah hamhamàchéén, “Apay chichay tapenay tatagu way menang- annag cha pérhén hen kena-Apudyus fasor amin. 11 Yachi way innilan hen Apudyus a, way annag cha epachong tapen anchichay Fariseo chicha, ekatcha hen kafaelana hen kafaelan Apudyus.” hen anchichay pasorot Jesusén, “Ay am- 4 Ngém ah Jesus, a-ammuna hen anchi moh ammag cha mèan peet hen annay chacha hamham-én yag annaat ekatén, Apoyu hen annachay tatagu way kaman “Pakay kaman ahnay hamhamàyu way an cha nahha.” 12 Yachi way chengn- ammag laweng. 5 Ah hamhamàyu, ay gar Jesus hen anchi chacha aryén, yag narakraka hen mangaryaén napakawan annaat songfatan ah pani way man- hen fasorno no hen mangaryaén galiyén, “Hen anchichay tatagu way tomàchég-a ta manaran-a. 6 Ngém maid saketna, achicha masapor hen haén way Pangorowan hen Tatagu, ah choktor. Waman hen anchichay wacha manot-owaanyu way wachan lébféng-o hen saketna, chicha hen mansapor ah hen antoy lota way mamakawan choktor. 13 Wat hamham-ényu ngén no hen fasor, wat ka-anê hen saket hen nokay hen laychén hen anchi nesoso- taguwanna.” Yag annaat ekat hen anchi rat way alen Apudyus way aryén hen napàroyén, “Fumangon-a yag innaram nangaryanéén, ‘Faén hen chayu icha- hen annay allakwangno ta omanamot-a. tochaton an haén hen chà patigén, te 7 Yag fummangonat tot-owa hen hen chà patigénat hen manga-asiyanyu anchi tagu yag ommanamot.” 8 Yag paat hen ifayu.’” Yag anat ekat Je- hen anchichay chuaray tatagu, hen sus agéén, “Iggayà ummale hen an- nangil-ancha an nadchi, anchag toy lota way manudtuchu hen an- nahaang way amchanat agé hen chichay ammay way tatagu, te hen um- égyatcha. Wat chinayawcha ah Apudyus maliyà, ta iyà tudtuchuwan hen an- gapon nangidchatana hen kafaelan hen chichay menangfasor.” tatagu way mangamma hen kaman an Hen mepanggép hen nadchi. manlanganan way mangan Hen nangayagan Jesus an Mar. 2:18-22; Luc. 5:33-39 Mateo ah mampasorotna 14 Angkay hiyachi yag émméycha an Mar. 2:13-17; Luc. 5:27-32 Jesus hen anchichay pasorot Juan way 9 Angkay cha lomayaw ah Jesus chan funfunyag, yag senarudsudcha way an nadchi, innilana hen ihay cha mangaliyén, “Pakay chàni ya hen an- mangam-among ah furor way chichay Fariseo wat chani met amin tummutùchu ah opesenana way ah soroton hen gagangaytaaw way Judio Mateo hen ngachanna. Yag anat mepanggép hen chan langanan way ifagan Jesus an hiya way mangaliyén, mangan. Ngém hen anchichay pasorotno “Umaleaat ta somorot-a an haén.” Yag wat achicha.” 15 Yag nampani ah Je- sus way sommongfat, ekatnéén, “Ay Mateo 9:16 18 Mateo 9:29 ammoh ekatyuwén mantotokarcha hen maka-an hen antoy saket-o.” Yachi anchichay tatagu way i mèkasar no yag anat i mehnop hen échég Jesus mawawà-acha hen komasar. Achi met. way inna tenchà hen pongton hen Ngém umchah chillu hen ag-agaw way lumfongna. 22 Yag namfiliwit ah Jesus melayaw hen anchi komasar, wat yachi way nangila an hiya yag annaat hen umchahan hen manlanganancha ekatén, “Heay sonod, pas-émém hen way achicha manganan.” hamhamàno, te gapo hen pammatem 16 Entoroy Jesus agé way mangaliyén, an haénat naka-an hen annay saketno.” “Maid tagu ah ammag mangid-op hen Yag hen hiyachi, naka-anat tot-owa hen anchi faru way lopot hen anchi naropà anchi saketna. way lumfong. Te no yachi hen ma- 23 Angkay inumchah cha Jesus ammaan, émhén hen anchi faru way hen faréy hen anchi okom way lopot yag enagamidna hen anchi nid- hinénggépcha, yag ammag amchan hen opana, wat ammag kaskasenat hen hometang hen anchichay chan i-ifil magissayana. 17 Yag umat agé hen an- ya cha mamarachong. 24 Yag annaat chi fayah way finanar, achi mafalin way ifaga an chicha way mangaliyén, ifongofongchi hen anchi nausar way “Gumhad-ayu amin te cha-an angkay gadchang way amoto, te achi matantan matéy hen annay ongaanna te an hen anchi nausar way gadchang, wat yanggay nanasséy.” Yag ammag fumtà yag ayyua amin hen anchi fina- enam-amrang hen anchichay tatagu nar ya hen anchi gadchang agé. Wat hen hiya. 25 Angkay ginumhadcha hen ekaman métat ifongofong hen finanar anchichay tatagu, émméy ah Jesus hen anchi gadchang hen anat naparte hen kowarton hen anchi natéy, way karnero wat maid masayang.” yag inégnanana hen limana yag ammag fummangonat agé. 26 Wat hen Hen nanga-anan Jesus hen saket hen hiyatoy enammaan Jesusat ammag anà Jairo ya hen anchi in-ina nanhemamag hen kafabréfabréy hen way nanchà hen lumfongna hiyachiy lugar. Mar. 5:21-43; Luc. 8:40-56 18 Yachi way étég Jesus way cha man- Hen nanga-anan Jesus hen gale hen chana ifaga, yag ummaliyat agé finurag hen chuway tagu hen ihay okom hen Judio way nampa- 27 Angkay hiyachi way lommayaw ah lentomang hen henagongna way man- Jesus an nadchi, cha manadchad-aran galiyén, “Apo, anat naumpoh hen fù- yag chaat agé umunud hen chuway fuoh hen anchi anào way fafarasang, nabfurag way chan o-ongaw way man- wat ay achi mafalin ta umalea ta tad- galiyén, “Heay ganà David, pangpanga- ém ta kasen matagu.” 19 Yachi yag lum- asem paat ta ka-asiyam chàni.” 28 Yachi migwatat cha Jesus ya hen anchichay way hinénggép ah Jesus ah faréy, yag pasorotna way umunud hen anchi okom nì-ighépcha agé hen anchi chuway nab- way éméy ah faréycha. furag. Yag anat ekat Jesus an chichéén, 20–21 Hen hiyachi, niyaphor way “Ay afurotonyu way makaka-anà tot- wacha agé hen ihay in-ina way ammag owa hen annay finuragyu.” Yag som- hemporo ya chuway tawén hen chana mongfatcha way mangaliyén, “Oo Apo, chumar-achar-an. Yag ekatna ah afurotonni.” 29 Wat anat tad-én Jesus hamhamànéén, “No an-o koma paat hen matacha way mangaliyén, “Ma- an tad-én hen uray anchi lumfongnaat ammaan an chàyu hen annay chayu Mateo 9:30 19 Mateo 10:7 afuroton way ma-ammaan.” 30 Wat hen ammag kaman karnero way maid hiyachi, makailachaat tot-owa. Yachi manalimun an chicha. 37 Yachi yag yag anat téngtéténgténgén Jesus chicha inyalig Jesus hen anchichay chuaray way mangaliyén, “Ilanyu ta achiyu paat tatagu ah naggahan way pagéy way cha haphapeténto ah uray heno way mabtà koma, te maila way omafurotcha tagu.” 31 Ngém angkay ginumhadcha, non an wachay i mangintudtuchu hen chachaat agé iwarawarawag hen anchi omafurotancha. Wat ekatnan anchichay enammaan Jesus an chicha hen amin an- pasorotnéén, “Ammag chuar hen mabtà chi sakop hen hiyachiy lugar. ngém achi ummat hen anchichay i mamfatà.” 38 Wat chawatényu an Hen nanga-anan Jesus hen Apudyus way nangen-awa hen antoy tenongong hen ihay tagu fatà ta hénagéna hen tapena way i 32 Angkay hiyachi way cha lomayaw mamfatà. hen anchi chuway nabfurag, chachaat Hen impiyar Jesus hen agé iyéy an Jesus hen ihay tagu way anchichay pasorotna ammag tenongong hen anchi nihuhurug way ongtan. 33 Yachi way emparyaw Je- Mar. 3:13-19; 6:7-13; sus hen anchi ongtan, yag ammag naka- Luc. 6:12-16; 9:1-6; 10:1-2 aleyat agé hen hiyachiy tagu. Wat an- Angkay hiyachi yag enamong Je- chag nahahaang hen anchichay na-a- 10 sus hen anchichay hemporo ya among way tatagu yag ekatchéén, “Ay chuway pasorotna yag inidchatna hen ammoh wachay nangil-antaaw way ganà kafaelancha way mangemparyaw hen Israel ah kaman an natto.” 34 Ngém an- nihuhurug way ongtan ya anat hen chag sommongfat hen anchichay Fariseo kafaelancha way manga-an hen aminay an nadchi way mangaliyén, “Kafaelana karasey saket. 2 Chichato hen ngachan kagé way mangemparyaw hen ongtan te hen anchichay hemporo ya chuway hen ap-apon hen ongtan hen nangidchat aposelna. Ah Simon way nangadnan ah hen kafaelana.” Pedro ya ah Andres way enawchina, cha Jaime an Juan way hen-agi way Hen nanég-angan Jesus hen anà Zebedeo, 3 cha Felipe an Bartolome, nangil-ana hen anchichay tatagu ah Tomas, ah Mateo way cha nangam- Luc. 10:2 among hen furor, ah Jaime way anà 35 Angkay hiyachi yag ginégga-ay Alfeo, ah Tadeo, 4 ya anat ah Simon way Jesus hen kafabréfabréy ahchi way i ekatchéén “Selot”, ya anat agéh Judas mantudtuchu hen anchichay sinagoga Iscariote way hiyan anchi nangenlao an way chacha ma-am-amongan te Jesus hen ummawni. chana iwarawag hen anchi ammayay 5–7 Yachi yag hennag Jesus amin chamag mepanggép hen mantorayan chicha way mangaliyén, “Éméy-ayu ta Apudyus. Ya chana agé ka-anén hen iyu iwarawag hen anchichay ahen- saket hen anchichay heno way cha taguyu way ganà Israel way tég-angay masaket. 36 Yag yachi way innilana hen milugi hen anchi mantorayan Apudyus anchichay ammag chuar way tatagu, way hahadchéncha. Yag ilanyu agé ta ammag naség-angan way térén, te achiayu cha ém-éméy hen heno way fab- anchag kaségség-ang, ya maid agé réy hen anchichay faén Judio way uray innilacha ah manginyapetancha ah ad Samaria ta hen kacharaanyu yang- tomorong an chicha, te ancha yanggay gay hen ayanyu, te chicha, anchag ka- Mateo 10:8 20 Mateo 10:23 man nattafaw way karnero. 8 Inidchat- “Changrényu hen antoy ifagà an chàyu, o hen kafaelanyu wat ka-anényu hen te hénagê chàyu hen anchichay laweng sasaketcha way uray hen anchi ka- way tatagu way kaman-ayu yanggay aggarémhaan way saket way konet. karnero way éméy hen iggaw hen Man-uchiyényu hen natéy ya eparyawyu anchichay aggaégyat way tanan way agé hen anchichay nihurug way ongtan. aho. Wat masapor ar-arwachanyu paat Maid finab-ayachanyu ah aminay nid- hen chacha ekaman an chàyu, ngém chat an chàyu wat achiyu agé epafayad anyu chillug iyam-amma paat hen hen heno way etorongyu. 9 Achiayu ekamanyu an chicha. 17 Ar-arwachanyu mamfaron ah pelak 10 ya achiayu agé te awni yag wachacha hen tapenay mampah-eng. Achiayu amin omentatàen tatagu way manelew an chàyu yag ah mansokatanyu way lumfong ya sap- inchérém chàyu, yag awni agé yag atos, ya achiyu agé aran hen uray hor- anchag epapagoh chàyu hen iggaw hen od, ta egad hen tatagu an chàyu, te chacha ma-am-amongan. 18 Yag gapo karébfénganyu way ma-adchan ah am- agé hen afurotyu an haénat an chàyug inay masaporyu gapon chayu ammaan.” epasango hen anchichay nan-angato 11 Entoroy Jesus way mangaliyén, “No way chan totoray. Ngém hiyachi hen umchah-ayu hen ihay fabréy, anapényu wayayu way mangimfaga an chicha hen anchi tagu way manlayad way ya uray hen anchichay faén Judio hen manginfisita an chàyu ta hiya hen mì- anchi ammayay chamag mepanggép iggawanyu inggana hen lomayawanyu. an haén. 19 Yag no nepasangoayu, 12 Yag no hénggép-ayu hen faréycha, achiayu cha machanagan mepanggép ifagayu way bibindisyunan Apudyus hen aryényu ya hen ekamanyu way chicha. 13 Yag no laychén chàyu way mì- somongfat, te hen hiyachiy urasat iggaw an chicha, bindisyunan tot-owa midchat an chàyu hen ustoy aryényu. Apudyus chicha. Ngém non an umat way 20 Te faén chillu chàyu hen marpowan achi chàyu laychén, man-awayu chillu hen anchi iyaleyu te hen anchi hen anchi bindisyun Apudyus. 14 Yag Espiritun Amataaway Apudyus hen mag-ay ta maid mangempaghép an mangempahpahmà an chàyu.” chàyu ya ancha agég achi changrén hen 21 “Yag hen hiyachiy tempo ifagayu, anyug pòpoan hen tapok ah he- agé wat uray hen masosnochén eyu hen lomayawanyu ah mangenlasi- man-ahetennocharcha ah mapchitan nancha way egadcha hen machusaan- hen ifacha. Yag umat agé hen ekaman cha. 15 Yag tot-owa hen antoy ifagà hen ama hen a-anàna, ya kaman agé an chàyu way no umchah hen an- hen a-anà hen chinàcha-arna, wat chi ag-agaw way manguwisan Apudyus man-ahepennochitcha. 22 Yag chàyu hen katagutagu, wat am-améd angkay agé, an chàyug agorgoran hen aminay hen kachusaan cha nadchi no hen tatagu gapo hen afurotyu an haén. manusaana hen anchichay lawengay Ngém heno way mangempapate hen tatagu ad Sodoma yad Gomora.” afurotna chillu ingganah anongohna, mahara-an way mì-iggaw an Apudyus Hen ligat way umchah ah ing-inggana. 23 Wat no paligatén Mar. 13:9-13; Luc. chàyu hen ihay fabréy, omawid-ayu 12:11-12, 15-17; 21:12-17 way man-aton ah safali. Yag tot-owa 16 Entoroy Jesus hen imfagana hen antoy ifagà an chàyu way hen anchichay pasorotna, ekatnéén, achiayu angkay makarpas hen Mateo 10:24 21 Mateo 10:39 antoy chà epa-amma an chàyu way ihà-an an chicha no achi parufusun manginggégga-ay hen aminay fabréy Amataaway Apudyus. 30 Yag kaskasen hen ganà Israel yag inumchahat hen chàyu, te uray hen kabras hen fuùyuwén mamfangchà way Pangorowan hen finifilang Apudyus. 31 Wat yaha, achi- Tatagu.” ayu koma émég-égyat ah uray heno te 24 Yachi yag penanin Jesus mepang- kaskasen hen mamatigan Apudyus an gép hen mepasamak an chicha, ekat- chàyu no hen kasole.” néén, “Maid cha matudtuchuwan ah Faén naraka hen nangatngato no hen anchi cha manud- omafurotan an Jesus Cristu tuchu an hiya, ya maid agé alepan ah nangatngato no hen apona. 25 Wat Mar. 8:38; Luc. 9:26; kapeletan way heno way ma-ammaan 12:8-9, 51-53; 14:26-27 hen anchi mantudtuchu, ma-ammaan 32 Entoroy Jesus way mangaliyén, agéchi hen anchi chana tudtuchuwan. “Heno way tagu way mangentàchég Umat agé hen alepan, te heno way hen sangwanan hen tatagu way haén ma-ammaan hen apona, sigurachu way hen apona, tàchégà agé hiya an Amay ma-ammaan agéchi an hiya. Wat haén Apudyus ad uchu. 33 Waman hen an- way apoyu, no ustanà hen tatagu way chi tagu way mangenhoot an haén hen ekatchéén haén ah Beelzebub ano way sangwanan hen ahentaguna, ehoot-o agé ap-apon hen chumunyu, ay ammoh achi hiya an Amay Apudyus ad uchu.” kaskasen hen mangsotancha an chàyu 34 “Awni yag ekatyuwén ummaliyà way pasorot-o.” hen antoy lota way mangempatornos hen tatagu, ngém faén angkay tornos Hen ustoy émégyatan hen tatagu hen inyalè te guru. 35 Te inyalè hen man- Luc. 12:2-7 sosongelan hen hen-anamma ya hen- 26 Entoroy Jesus way mangaliyén, ininna ya umat agé hen ma-at-atoganga. “Achiayu cha émégyat koma hen an 36 Yag hen térén way kafusor hen ihay yanggay an tatagu. Te amin way achi tagu wat maid kasen no faén hen maila ad uwan, mepàila chillu ah awni. ahimfafaryanna.” Ya amin agé way netataro ad uwan, 37 “Heno way tagu way pawadwad- mepagngar chillu no umchah hen tem- éna hen layadna hen chinàcha-arna pona. 27 Wat amin hen anchichay chà in- no hen layadna an haén, wat maid tudtuchu an chàyu hen ka-anggayyu ya karébféngana way mifilang ah pasorot- hen chà inyut-utiyam, masapor epagn- o. Ya umat agé hen anchi tagu way garyu hen aminay katagutagu way uray pawadwad-éna hen layadna hen a-anàna èngawyu. 28 Ya achiayu agé cha émég- no hen layadna an haén, wat maid agé égyat hen anchichay makapchit yanggay karébféngana way mifilang ah pasorot- hen achar te achicha chillu makapchit o. 38 Ya heno agé way tagu way ekat- hen lennawa. Ta hen émégyatanyu yang- néén somorot an haén, ngém annag achi gay komaat ah Apudyus, te hiya, kafae- anohan hen ligatna way uray iyatéyna, lana way mangentap-ar hen achar ad im- wat maid angkay agé karébféngana way férno way nelarammong hen lennawa. mifilang ah pasorot-o. 39 Te hen anchi 29 Ilanyu ngén hen hamhamà Apudyus tagu way ammag mangempapangég hen an chàyu, te uray hen anchichay tolen ataguwana hen antoy lota wat matéy way ammag an tanso yanggay hen laon chillu. Ngém hen anchi tagu way achina hen chuwaat maid chillu matéy ah uray epangég hen matéyana gapon afurotna Mateo 10:40 22 Mateo 11:11 an haén, midchat an hiya hen man- héd way imfagan Apudyus way umale, nanayun way ataguwana an Apudyus.” ono manhééd-ani ah safali.” 4 Yag anat ekat Jesus an chichéén, “Mamfangad- Hen ekaman Apudyus way ayu an Juan ta haphapetényu hen chayu mangungguna hen tatagu chengngar ya hen chayu innila way chà Mar. 9:41 enammaan 5 way hen anchichay nab- 40 Entoroy Jesus way mangaliyén, furagén, makailacha, ya hen anchichay “Heno way tagu way mangimfilang nattorangén, makagngarcha, ya hen an- an chàyu, chana angkay agé ifilang chichay nakkonetén, ommammay hen haén. Yag hen anchi cha mangimfi- acharcha, ya hen anchichay nappelayén, lang an haén, chana agé ifilang hen makacharancha. Ya uray hen natéyén anchi nannag an haén. 41 Ya heno agé nepauchicha, ya hen anchichay maid way mangimfilang hen anchi cha mang- mafalinna way tatagu, cha miwarawag intudtuchu hen alen Apudyus gapo an chicha hen anchi ammayay chamag. ta yachin chununa, midchat an hiya 6 Ya ifagayu an hiya agé way ammag hen gunggunana way kaman agé hen lomaylayad hen anchi tagu way achin gunggunan hen anchi cha mangin- chuwachuwa hen afurotna way haén tudtuchuwanchi. Yag umat agé hen heno hen anchi hennag Apudyus.” way mangimfilang hen anchi tot-oway 7 Angkay hiyachi way chacha lo- ammayay tagu gapon kena-ammayna, mayaw hen anchichay pasorot Juan, in- wat midchat an hiya agé hen gunggu- lugin Jesus way mangimfaga hen an- nana way kaman hen gunggunan hen an- chichay tatagu hen mepanggép an Juan, chi ammayay taguwanchi. 42 Yag umat ekatnéén, “Hen anchi iyu nangil-an an agé hen heno way tagu way an lawag Juan ah chanak, nokay hen ekatyuwén an mangempainum hen ténéng way inyu ilan. Ay ammoh ekatyuwén hiya chanum hen uray anchi kafafaan way hen kaman gurun way ammag maid cha omafurot an haén ah gapon omma- achina omadyugan no hapochén hen furotana, wat idchat agé Apudyus way yawyaw. 8 No faénchi, pakay émméy- idchat hen gunggunana.” ayu nò way nokay hen inyu innila. Ay ammoh anyu an i innila no nanlum- Hen nannagan Juan hen fong ah ammayay lumfong. Iggay a, te pasorotna an Jesus ah faréy hen Are hen iggaw cha nad- Luc. 7:18-35 chi way faén ah chanak. 9 Wat nokay Angkay hiyachi way lempas ngarud hen tot-owa way pontosyu way 11 Jesus way manugun hen i nangila nò. Ah katot-owana, anyu anchichay hemporo ya chuway chillu an i innila hen profetan Apudyus. pasorotna, lommayaw ahchi way Wat hen ifagà an chàyu, wadwadcha émméy hen anchichay nehag-énay angkay ah Juananchi no hen profe- fabréy way i manudtuchu an chicha. tan Apudyus 10 te hiya paat hen anchi 2 Hen hiyachiy tempo, nifafarud ah tagu way ena-allen hen anchi nesoso- Juan way chan funfunyag. Angkay rat way alen Apudyus way ekatnéén, chengngarna ah pagfaruchan hen cha ‘Wacha hen ihay tagu way faarê way ma- enamma-ammaan Jesus, yag annaat hé- mangpango no hea, ta ina esasaggana nagén hen tapenay pasorotna way i hen anchichay tatagu ta changréncha-a.’ mangimoh an Jesus way mangaliyén, 11 Tot-owa hen antoy ifagà an chàyu,” 3 “Ay hea tot-owa hen anchi mamah- way ekat Jesus, “way maid kasen tagu Mateo 11:12 23 Mateo 11:24 ah niyanà hen antoy lota ah nangat- amin ekatén chà gayyémén hen an- ngato no ah Juan way chan funfun- chichay cha mangam-among hen furor yag. Ngém nangatngato chillu hen an- ya hen anchichay tapenay menangfasor. chi uray kafafaan way tagu way metape Ngém tàén yaha, mepàila chillu hen ke- hen mantorayan Apudyus. 12 Nanepod naraeng Apudyus te hen halenonot hen hen laprapon hen nantudtuchuwan Jua- ekamanna, yachi hen manot-owaan hen nanchi ingganad uwan, chuar hen cha kenaustona.” mangempapelet way metape hen man- Hen anchichay ammag achi omafurot torayan Apudyus, ya kaskasen agé hen cha ekaman hen tapena way mangem- Luc. 10:13-15 papelet way metape. 13 Hen anchi man- 20 Angkay hiyachi yag anat agé ilu- torayan Apudyus chillu hen pontos hen gin Jesus way mangingar hen tatagu hen cha aryén hen amin anchichay profeta anchichay fabréy way nangempàil-ana way nanepod ad namenghan inggana hen kachùran way kaskascha-aw te uray hen ummaliyan Juananchi. Ya yachi agé innilacha, anchag achi chillu manchù- hen pontos hen anchi orchin way ensorat gan hen anchi laweng way chacha am- Moses. 14 Wat non anyu an afuroton hen ammaan. 21 Ekatnéén, “An-ayu ammag chacha amin imfaga wat ma-awatanyu kàka-ase, chàyu way eCorazin ya iBet- way ah Juananchi, hiya angkay ah Elias saida. Ka-as-aseayu no hen anchichay way nifafagga way mamfangad.” faén Judio way eTiro ya eSidon, te non 15 “Chengngaryu hen antoy chà ifaga an umat yag ahchi hen nangammaà hen te naingaan-ayu wat ma-awatanyu koma kaskascha-aw way kaman hen enam- hen laychénay aryén.” maà ah fabréyyu, wat ancha angkay 16 Entoroy Jesus way mangaliyén, ammag nanchapchapor ya nanlumfong “Nokay lawa hen mangempaniyà an ah sako ah mamfafawiyancha. 22 Wat chàyu way tatagu ad uwan way ammag tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way maid ma-ara an chàyu. Iyalig-o chàyu ah mangmanghan angkay hen machusaan kaman ungunga way omachi way man- hen eTiro ya eSidon no chàyu hen an- ay-ayam uray no cha chàyu ongawén chi ag-agaw way manguwisan Apudyus ah tapena ta mèay-ayam-ayu. 17 Te hen hen aminay katagutagu.” namattopattongancha ah mèhalepanyu 23 “Ya chàyu agé way eCapernaum, koma, anyug iggay lenyad way mètape. magénén ekatyuwén machachayaw-ayu Yag yachi way emparégcha way nan-ib- ingganad uchu. Ngém achiayu angkay ifil ah metapyanyu koma, an-ayu chillug te an-ayu ammag mepesok ad imférno achi mètape. 18 Yaha hen cha meka- gapon achiyu mamfafawiyan. Te non man an chàyu way ammag maid ma- an umat yag ad Sodoma hen nangam- ara. Te hen ummaliyan Juananchi way maà hen kaskascha-aw way kaman chan langrangan way mangan ya achi hen enammaà ah fabréyyu wat nam- amin uminum ah fayah, wat penelo- fafawicha angkay way é-éttégcha ad hyu hiya way mangaliyén an nahuru- uwan way cha-an nèopoh. 24 Wat tot- gan ah ongtan. 19 Wat angkay ummaliyà owa antoy ifagà agé an chàyu way agé way Pangorowan hen Tatagu way mangmanghan angkay hen machusaan achiyà manlangrangan way mangan ya hen eSodoma no chàyu hen umchahan chaà amin mì-inum, wat anyu agég cha hen anchi ag-agaw way manguwisan pelohon haén way mangaliyén anà am- Apudyus hen katagutagu.” mag fukatot ya amfutangén, ya chayu Mateo 11:25 24 Mateo 12:8

an nadchi ah chacha ot-ottemén. Hen katornosan hen anchichay 2 Angkay innilan hen anchichay maka-awat mepanggép an Jesu Cristu Fariseo chicha way chan ottem, Luc. 10:21-22 chinumsekcha way mangalen Jesusén, 25 Angkay hiyachi yag nanluwaru ah “Ilam ngén hen annay cha ammaan hen Jesus way mangaliyén, “Manyamanà an pasorotno, chacha angkay labsengén hea Amay Apudyus way Ap-apo ad uchu hen orchintaaw way mangempawa ya hen antoy lota, te annog empaka- hen mamfat-an hen ngilin way ammu hen katot-owaan mepanggép an Safachu.” 3 Senongfatan Jesus chicha haén hen antochay cha-an na-achar way way mangaliyén, “Pakay. Ay ammoh achi ma-awatan hen anchichay nan- maid finasayu hen anchi enammaan araeng ya naka-achar. 26 Wat saramat hen anchi apotaaw way David ad paat Ama te yaha hen enammaam way namenghan ya hen anchichay ifana hen yaha chillu hen laychém.” hommenaangancha. 4 An met ammag 27 Yachi yag anat agé ifagan Jesus hen hinénggép hen anchi faréy Apudyus anchichay pasorotna way mangaliyén, yag innarana hen anchi tenapay way “Impiyar Amay Apudyus hen egachay nichachaton an Apudyus way ekat hen wacha an haén way haén, maid nangila orchintaawén anggay hen papachi hen hen kenatatagù ya hen kena-apudyus- mangan an nadchi. Ngém enan David o no faén yanggay ah Amay Apudyus. chillu ya ummidchat agé hen anchichay Ya maid agé nangila an Amay Apudyus ifana. Wat gapoh kena-arena, maid met no faén yanggay haén way anàna ya ekattaawén fasornachi. 5 Yag ay ammoh anat hen anchichay tatagu way piliyê ah iggayyu agé faséén hen anchi orchin mangempaka-ammuwà hen mepanggép way ensorat Moses mepanggép hen an hiya.” anchichay papachi agé way chan chunu 28 “Amin-ayu way napoproblemaan ya ah Templo, wat Senafachu met way nau-ungar gapon ligat, umaleayu an chacha agé labsengén hen anchi ngilin haén, wat man-inungarê chàyu. 29 Yag way man-inungaran te uray Safachu changrényu hen tugun-o ta acharényu way ngilinén, chacha chillu manchunu paat hen wachan haén, wat matornos- ahchi. Ngém achi met mifilangchi ah ayu ya yumagpaw hen hamhamàyu. Te fasor gapo hen kenapateg hen anchi haén, na-anohà ya achì èmehan hen Templo way chacha manchunuwan. tatagu. 30 Ya achiayu agé maligatan way 6 Yag tot-owa hen antoy ifagà an chàyu mangamma hen epa-ammà an chàyu te way ad uwananto, wacha hen inumchah faén naligat.” an chàyu way napatpateg no hen anchi Templo. 7 Hen anchi nesosorat Hen mepanggép hen way alen Apudyus, ekatnéén, ‘Faén ngilin way Senafachu hen anchi chayu ichaton an haén hen Mar. 2:23-28; Luc. 6:1-5 patpatigê te hen patpatigê paatat hen Angkay hen-argawan way manég-anganyu hen ifayu.’” Yachi yag 12 Safachu way ngilin chillu hen ekat Jesusén, “Non anyu an na-awatan Judio, cha manaran cha Jesus ya hen koma hen laychén nadchi way aryén, anchichay pasorotna hen ihay chacha wat iggayyu koma pafasoron hen murmur-an ah pagéy. Yag angkay gapo antochay cha-an fummasor. 8 Te haén ta chachan henaang hen anchichay way Pangorowan hen Tatagu, haén hen pasorotna, wat ancha lawag ummara Mateo 12:9 25 Mateo 12:24 nangimfiyang way mangimfaga hen ah tapena hen mepanggép an hiya. ma-ammaan hen ngilin.” 17 Hiyaha hen enkamkaman Jesus ah tomot-owaan hen anchi alen Apudyus Hen nangempagadngan Jesus way ensorat hen anchi profeta way Isa- hen anchi nàis-is way lima ias ad namenghan way ekatnéén, Mar. 3:1-6; Luc. 6:6-11 18 “Hiyato hen anchi penepelè ah chà 9 Angkay lommayaw ah Jesus an nad- fabfaarén way hiya hen anchi chi yag émméy hen ihay sinagoga laylaychê paat ya hiya agé hen way chacha ma-am-amongan way Ju- cha mangemparaylayad an haén. dio. 10 Yag niyaphor way wacha agéhchi Idchat-o hen Espiritù an hiya ta hen ihay tagu way ammag nàis-is hen hiya hen manginwarawag hen ihay limana. Yag wachacha agé hen an- anchi ammayê hen anchichay chichay tapena way cha manganap ah faén Judio ah karotarota. 19 Achi manginchérémancha an Jesus, wat in- me-esngel ya achina agé an èngaw cha imfaga an hiya way mangaliyén, hen ifagana. Ya achi agé ammag “Ay marabseng ngén hen anchi orchin- an manchischiskorso hen iggaw taaw no tàén Safachu way ngilin yag hen tatagu. 20 Ya achina agé kena-an hen saket hen tagu.” 11 Senong- ammag héphépén hen anchichay fatan Jesus chicha ah pani way man- nakapsot hen pammatena, ya galiyén, “Chàyu ngay, no wachay nag- ammag na-anoh agé hen ekamanna ah ah karneroyu hen fito hen tempon hen anchichay aggarayos, ya hen ngilin, ay ammoh achiyu chillu i achina agé iyanggayan hen chana aran. 12 Wat ay ammoh faén napatpateg amma-ammaan ingganah mangafà hen tatagu no hen karnero. Isonga achi hen anchi usto way afaéna hen an cha labsengén hen orchintaaw no aminay laweng. 21 Yag hiya torongan hen tatagu uray Safachu way yanggay hen manchinlan hen ngilin.” 13 Yachi way enalen Jesuschi aminay tatagu ah kahara-ancha.” yag annaat ifaga hen anchi taguwanchi Yaha hen ensorat Isaias ad namenghan. way mangaliyén, “Uyachém hen annay Hen nangempachonganchan Jesus limam.” Inuyadna yag ammag ommam- an Chumunyu way Beelzebub mayat agé way nepachong hen anchi iha. 14 Wat hen anchichay Fariseo, an- Mar. 3:20-30; Luc. 11:14-23 cha ammag lommayaw way incha man- 22 Angkay hiyachi yag inyéycha an Je- a-atopàpà ah ekamancha way mamchit sus hen ihay tagu way nabfurag ya nat- an Jesus. tongong te naruyawan. Yag angkay em- paryaw Jesus hen anchi ongtan, nan- Hen anchi nesosorat way aleyat agé hen taguwanchi yag mafalin mepanggép an Jesus makaila. 23 Wat amin hen anchichay 15 Angkay hiyachi way chengngar Je- lonay way tatagu, ancha ammag na- sus hen anchi chachan a-atopàpa-an, hahaang way mangaliyén, “Ay hiy- ammag lommayaw an nadchi. Ngém ato ngata hen anchi ganà David way chachaat ma-atiguyguy chillu hen an- hahadchéntaaw.” chichay chuaray tatagu way umunud 24 Angkay chengngar hen anchichay an hiya yag kena-anna hen aminay Fariseo hen enalen hen anchichay sasaketcha, 16 yag annaat téngténgén tatagu, senongfatancha way chicha ta achicha koma cha haphapetén mangaliyén, “Ayong-ang, ah Beelzebub Mateo 12:25 26 Mateo 12:36 angkay way ap-apon hen ongtan Chumunyu, ngém ena-afào chillu hiya way Chumunyu hen nangidchat yag a-allà agé hen kok-owana.” hen kafaelan nattoy tagu way 30 “Heno way tagu way achi mangifa mangemparyaw hen nihuhurug way an haén wat chana angkay fusoron haén. ongtan.” 25 Ngém ah Jesus, inni-ilana Ya heno agé way achi cha manorong an chillu hen chacha hamham-én wat haén hen chà ammaan, annaat angkay senongfatana chicha ah pani way cha kontaréén haén. 31 Wat hiyachi, tot- mangaliyén, “Uray heno way toray, owa hen antoy ifagà an chàyu way no maid tetempoyug hen anchichay uray heno way fasor way ammaan tataguna way anchag chan sososongel, hen tatagu ya uray agé hen mang- ammag naraka hen ma-afa-ancha. sotancha an Apudyus wat mafalin ma- Ya umat agé hen himfafaryan ono pakawan. Ngém hen anchi ammag achi hen umili, no maid tetempoyugcha ta mapakawan way fasor wat hen anchi anchag chan sososongel, wat anchag mangsot hen Espiritun Apudyus. 32 Wat mahihiyan amin yag na-afàcha. 26 Wat hiyaha, heno way mangsot an haén way pachongna agé no ekatyuwén hen anchi Pangorowan hen Tatagu, mafalin chillu ap-apon hen ongtan hen nangidchat mapakawan. Ngém hen anchi mangsot hen kafaelà way mangemparyaw hen paat hen anchi Espiritun Apudyus, achi ongtan, te anna agé cha gufatén hen poros mafalin mapakawan way uray ad anchichay kapachongnay ongtan. Yag uwan yah pegwana.” no yahaat ay ammoh faén ag-aggah hen Hen cha aryén hen tatagu hen machachaelan hen mantorayana. 27 Yag mangenlasinan hen kenatatagucha no ekatyu chilluwén ah Beelzebub way ap-apon hen ongtan hen nangidchat hen Mat. 7:16-20; Luc. 6:43-45 kafaelà way mangemparyaw hen anchi 33 Yachi yag kasen nampani ah Jesus nihurug way ongtan, achi pay ongtan way mangaliyén, “No ammay hen away, agé hen nangidchat hen kafaelan ammay agé hen anchi ifungana. Ngém hen annachay pasorotyu way cha no laweng hen anchi away, kapeletan mangemparyaw agé hen cha mihurug way laweng agé hen anchi ifungana, te way ongtan. Wat hen cha ammaan hen fungana hen mangimfaga hen kena- hen annachay pasorotyu, yachi hen away hen away. 34 Yachi hen manot- mangempàila way enomfat hen annay owaan way an-ayug kaman farakkan, te chayu aryén an haén. 28 Wat faén ah ay ammoh mafalin laway aryényu hen Beelzebub hen nangidchat hen kafaelà ammay no an-ayu chillug laweng. Te way mangemparyaw hen anchichay tot-owa angkay way hen anchi wacha ongtan te hen Espiritun Apudyus. ah hamhamà, yachi agé hen iyalen hen Wat yachi hen manot-owaanyu way tapà. 35 Wat hen anchi tagu way am- looh niluruggi peet hen mantorayan may ya usto hen hamhamàna, ammay Apudyus hen antoy lota.” agé hen a-ammana. Waman hen an- 29 “Ah katot-owana, ammag maid chi tagu way ammag laweng chillu hen makaghép hen faréy hen orhe way chana hamham-én, laweng agé hen a- tagu way i mangara hen kok-owana ammana.” no achina unna faruchun hen 36 “Tot-owa hen antoy ifagà an chàyu orheyanchi yag annaat mafalin aran way no umchah hen anchi ag-agaw hen kok-owana. Orhe tot-owa ah way mauwisan hen egachay katagutagu, wéhchiyén songfatana an Apudyus hen Mateo 12:37 27 Mateo 12:49 aminay enammaana way uray hen an- Arey Solomon. Ngém chàyu, tàén chichay enalena way maid gutokna. antoyanà ad uwan way nangatngato no 37 Te hen aminay chayu aryén, yachi hen ah Solomon, anyug achi chillu changrén mangchat ah machusaanyu ah pegwana hen chà itudtuchu an chàyu.” ono achiayu.” Hen ma-ammaan hen anchi Hen nempapeletancha way mangentagay hen laweng no epàilan Jesus hen kaskascha-aw maid ustoh sorotona Mar. 8:11-12; Luc. 11:29-32 Luc. 11:24-26 38 Angkay hiyachi yag nan-ale hen 43 Entoroy Jesus way nampani, ekat- anchichay tapen hen siguchay cha néén, “No lomayaw hen nihuhurug way mintudtuchu hen orchin Moses ya ongtan hen tagu, ina gégga-ayén hen an- hen anchichay Fariseo, yag ekatchan chi lugar way maid fummabréy way i Jesusén, “Apo, omenpàila-a kaya ah man-anap ah fumaryana. Ngém mag-ay kaskascha-aw ah manot-owaanni no ta maid ichahana, 44 mamfangad chillu henoa.” 39 Yag senongfatan Jesus hen anchi tagu way narpowana. Yag chicha way mangaliyén, “Chàyu way angkay no mamfangad yag innilana way tatagu ad uwan, an-ayug laweng way ammag maid peet ininggaw ya nacharos anyug nanchùgan ah Apudyus. Yag ya niyam-amma amin hen egad, 45 wat pakay paat hen kaskascha-aw hen i man-ayag ah pitu ah ifana way mas epapeletyu way ammaà. Maid angkay kaskasen hen kenarawengcha no hiya, kaskascha-aw ah epàilà an chàyu yag fummaréycha amin an hiya. Wat no faén yanggay hen anchi sinyar hen na-ammaan hen anchi taguwanchi way na-ammaan hen anchi profeta hen anongohna, ammag kaskasen way way Jonas ad namenghan. 40 Te ah kàka-ase no hen anchi pés-éyna.” Yachi Jonas, ini-inggaw hen poton hen anchi yag inyanongoh Jesus way mangaliyén, chakaray gachiw ah toroy ag-agaw. Yag “Kaman an nadchi hen mekaman an umat agé haén way Pangorowan hen chàyu way tatagu ad uwan way ammag Tatagu wat milufuà hen lota ah toroy laweng.” ag-agaw. 41 Wat no umchah hen anchi Hen mifilang ah chinàcha-ar ag-agaw way mauwisan hen aminay Jesus ya sosnodna katagutagu, an chàyug pafasoron hen anchichay tinudtuchuwan Jonas way Mar. 3:31-35; Luc. 8:19-21 eNineve te chichaat namfafawicha 46 Étég Jesus way chan tudtuchu hen way térén hen nangngarancha hen anchichay tatagu yag inumchahchaat imfagan Jonas. Ngém chàyu, nat-én-ayu agé cha inana ya hen anchichay te tàén antoyanà ad uwan way enawchina way chacha epa-ayag hiya nangatngato no ah Jonas, anyug achi te wachan ifagacha. 47 Yag anat i chillu changrén hen chà itudtuchu an ifagan hen ihay tagu an Jesus way chàyu. 42 Ya hen hiyachi agéy tempo mangaliyén, “Anchiyan cha inam way kauwisan hen tatagu, fùnag hen ya hen e-enawchim ah chara way anchi arey fufae way narpod Seba chacha-a epa-ayag te wacha anon way mangempafasor an chàyu agé, te ifagacha.” 48 Yag senongfatan Jesus way hiyaat ammag acha-achawwéy hen mangaliyén, “Oo a, ngém faén yanggay namfiyahiyana way i paat mangngar chicha hen ifilang-oh chàcha-ar-o ya hen anchi kenaraeng way itudtuchun sosnod-o.” 49 Yag annaat tuchuwén hen Mateo 12:50 28 Mateo 13:15 anchichay pasorotna way mangaliyén, hen tapena, ya hentotlon poporo hen “Chichato agé hen ifilang-o ah sosnod-o tapena.” ya chinàcha-ar-o, 50 te heno way tagu 9 Yachi yag anat ekat Jesus hen an- way mangamma hen laychén Ama ad chichay tataguwén, “Chengngaryu hen uchu, chichachi agé hen sosnod-o ya antoy penanì te naingaan-ayu, wat chinàcha-ar-o.” hamham-ényu koma hen laychéna way aryén.” Hen nangempaniyan Jesus hen anchi lota way nawalehan ah fukar Hen pontos Jesus way mangusar Mar. 4:1-9; Luc. 8:4-8 hen pani way mantudtuchu Angkay hen hiyachiy ag-agaw Mar. 4:10-12; Luc. 8:9-10 13 chillu, ginumhad ah Jesus yag i 10 Angkay hiyachi yag émméycha hen tummùchu hen anchi penget hen fay- anchichay pasorot Jesus an hiya way fay way i mantudtuchu hen tatagu. 2 Yag mangaliyén, “Pakay ammag pahig pani gapo ta anchag chuar hen anchichay hen cham ekaman way manudtuchu nangamong an hiya, i tummùchu hen hen anchichay tatagu.” 11 Ya annaat anchi fangka yag atàtàchégcha hen esoplekar way mangaliyén, “Amin hen anchichay tatagu hen anchi tarantag. anchichay cha-an ma-ammuwan way 3 Yachi yag inlugina way mampani way mepanggép hen mantorayan Apudyusat chuar hen intudtuchuna an chicha hen chàyu yanggay hen mepaka-ammuwana nampaniyana. Ekatnéén, way achi mepaka-ammu hen tapena. “Wacha anon ihay tagu way i nan- 12 Te ilanyu ngén, hen anchichay tatagu mura hen anchi lotana. 4 Yag hen anchi way cha omafurot yag wacha tot- chana minwalehan hen fukar, ammag owa hen ma-awatancha, tapyatapyan nemamang hen tapena hen anchi cha- Apudyuschi ta chumùchùar. Waman hen ran. Yag anchaat éméy hen anchichay anchi tagu way ammag achi omafurot, kasole yag enancha amin hen anchi in- ammag maonghor hen uray anchi aket inggaw hen charan. 5 Yag hen tapen hen way na-awatana. 13 Wat hen pontos- anchi fukar way niwaleh, nemamangcha o way mangempani hen itudtuchù an agé hen anchi pafinatto way yapet hen chicha wat yato, te chicha, uray féfét- lotana, yag cha-an nahen-awniyan yag tégéncha, anchag achi chillu emamad. hommangawcha gapo hen anchi ake- Ya uray agé no chachangréncha, an- tay lotana. 6 Ngém yachi way ummini- cha chillug cha linglingégén wat achicha init, anchaat agég nàrong te akettoy ma-awatan. 14 Wat chicha hen tommot- hen anchi lota wat maid lomamotancha, owaan hen anchi enalen Apudyus way wat anchag narango amin. 7 Yag hen ensorat hen anchi profeta way Isaias way tapen anchi fukar agé, nemamangcha ekatnéén, hen anchi papenagat yag lenomtàcha. ‘Tàén anchag cha changréchangrén, Ngém angkay lommafang hen anchichay achicha chillu ma-awatan. Yag tàén charoh way napagatan, anchag heny- anchag féféttégén hen chà epàila, ong hen anchi mura. 8 Ngém hen an- achicha chillu elasin no henochi. chichay tapen hen fukar, nemamangcha 15 Te cha nattoy tatagu, ammag hen anchi ammayay lota yag tummu- looh chinumgat hen anchi laweng fucha wat penémhéd. Wat namungacha ah hamhamàcha yag kamancha amin way magénén hinggagsot hen fun- agé henohorat hen ingacha ya gan hen tapena, ya hen-én-ém poporo kenekemetcha hen matacha. Te non Mateo 13:16 29 Mateo 13:28

faén koma umat hena, wat makagn- entagay, te iggay peet lommamot hen garcha hen chà ifaga, ya makailacha anchi alen Apudyus ah hamhamàcha. hen chà epàila, yag ma-awatancha 22 Ya hen anchi papenagat way nema- agé hen usto, wat kapeletan way ya- mangan hen anchi tapen hen fukar, han manhagongancha an haén ah chichachi hen anchichay tatagu way manga-anà hen fasorcha.’ nangngar hen alen Apudyus ngém am- Yahan enalen Apudyus way ensorat mag nahyong hen chengngarcha. Te Isaias.” 16 Yachi yag entoroy Jesus hen gapoh pangégcha ah mangar-ancha hen anchichay chana aryén hen anchichay masaporcha hen antoy ataguwan ad pasorotna way mangaliyén, “Ngém uwan ya gapo agéh layadcha way fu- chàyu, nagasat-ayu te makaila-ayu ya maknang, wat yachi hen kaman nany- makagngar-ayu te chayu ma-awatan ong hen hamhamàcha an Apudyus, wat hen tot-owa. 17 Yag tot-owa hen antoy ammag maid nafalinan hen afurotcha. ifagà an chàyu way chuarcha hen 23 Ngém hen anchi ammayay lota way anchichay profeta ad namenghan ya nemamangan hen tapen hen anchi fukar, anat hen anchichay na-apudyusan way chichachi hen anchichay tatagu way tataguna way anchag laychénay térén nangngar hen alen Apudyus yag ena- way mangila hen antoy chayu ilan furotcha, wat wachan imfungacha way ya mangngar koma hen antoy chayu magénén hinggagsot hen tapena ya hen- changrén ad uwan, ngém iggaycha én-ém poporo hen tapena ya hentotlon eman maparufusan.” poporo hen tapena.”

Hen laychén anchi Hen miyaligan hen anchi faén usto penanin Jesus way aryén hen afurotna ah haphapog Mar. 4:13-20; Luc. 8:11-15 24 Kasen agé nampani ah Jesus way 18 “Wat changrényuto,” way ekat Je- mangaliyén, “Hen mepaniyan hen anchi sus, “te yato hen laychén hen anchi mantorayan Apudyus wat kaman hen penanì way aryén mepanggép hen an- ihay tagu way i nangenhamar hen an- chi i nanwaleh. 19 Hen anchi charan way chi ammayay pagéy hen lotana. 25 Ngém nemamangan hen tapen anchi fukar, angkay henlafiyan way nanasséycha chichachi hen anchichay tatagu way amin hen tatagu, émméy agé hen an- nangngar mepanggép hen mantorayan chi kafusorna yag annag i winalehan ah Apudyus ngém anchag achi pagan-ano haphapog hen anchi nahamar ah pagéy way manmanmà ta ma-awatancha, wat yag lommayaw. 26 Yachi way chachan émméy ah Chumunyu yag ina menaid fugi hen anchi pagéy, yag maelasinat hen anchi chengngarcha. 20 Yag hen agé hen anchichay haphapog way nè- anchi pafinatto way nemamangan hen eltà. 27 Wat hen anchichay alepan hen tapen hen anchi fukar agé, chichachi anchi nangenlota, incha imfaga an hiya hen anchichay tatagu way layyalayyad way mangaliyén, ‘Apo, ay ammoh faén way nangafun hen alen Apudyus hen an- ustoy pagéy hen enhamartaaw hen an- chaat nangngaran. 21 Ngém ammag ig- chi lotam, te pakay ammag chuar chi gay inggaw ah hamhamàcha, te an yang- haphapogna nò no nokay hen narpowan gay hen-aketan hen nannanma-ancha cha nadchi.’ 28 Wat anat ifagan hen an nadchi. Te angkay inumchah hen anchi ap-apo way mangaliyén, ‘Wacha naproblemaancha ya hen napaligatan- ngatay kafusor ah i nanginwaleh hen an- cha gapon ommafurotancha, wat anchag chi haphapog.’ Yachi yag ekat hen an- Mateo 13:29 30 Mateo 13:39 chichay alepannéén, ‘Wat ay laychém Hen pontos Jesus way nangusar hen ta ini hònoton hen anchi haphapog.’ pani hen aminay intudtuchuna 29 Ngém sommongfat hen anchi ap-apo way mangaliyén, ‘Aẁ, achiyu te awni Mar. 4:33-34 yag wachay mehlam hen anchi pagéy 34 Ammag pahig pani hen inyusar Je- way mahònot. 30 Wat ta metat- sus way nangintudtuchu hen aminay appecha hen anchi haphapog hen pagéy intudtuchuna hen tatagu, te maid in- ingganah ahebtà. Yag no ahebtà, an- tudtuchuna an chicha ah iggayna an owat ifaga hen anchichay i mamfatà ta epani. 35 Yahan enkamanna ah tomot- incha unna ka-anén hen anchi haphapog owaan hen anchi imfagan hen profeta ad yag finédféfédfédcha way mangapoy yag namenghan way ekatnéén, anchaat i fat-én hen anchi pagéy way “No wachan ifagà an chichéén anà mangentarpén ah arang-o.’” an mampani way mangimfaga way yachi hen ekaman-o way mang- Hen mepaniyan hen chumakran hen intudtuchu hen anchichay cha-an mantorayan Apudyus way ma-am-ammuwan nanepod hen na- ak-akettoy hen pés-éyna ammaan hen antoy lota ingganad Mar. 4:30-32; Luc. 13:18-19 uwan.” 31 Yachi yag kasen nampani ah Je- sus way mangaliyén, “Hen mepaniyan Hen nensoplekaran Jesus hen hen mantorayan Apudyus wat kaman laychén anchi haphapog way aryén hen chumakran hen anchi ka-akettoyan 36 Angkay hiyachi way tenaynan Je- way fukar way i inmuran hen ihay sus hen anchichay tatagu, hinénggép tagu ah garchinna. 32 Yag tàén no ka- ah faréy yag ummunudcha agé hen an- ak-akettoyanchi no hen aminay fukarat chichay pasorotna way mananhan an ammag an chummakar way yachiyat agé hiya way mangaliyén, “Heno man hen hen kachakkaran way mura way ammag laychén hen anchi penanim way aryén ommaway yag i hommòfotan hen an- mepanggép hen anchi haphapog way chichay kasole hen pangapangana.” niwaleh hen anchi lota.” 37 Yag anat esoplekar Jesus an chicha way man- Maid lugar ah achi mepagngaran galiyén, “Hen miyaligan hen anchi i nan- hen mantorayan Apudyus hamar hen anchi ustoy pagéyat haénchi Luc. 13:20-21 way Pangorowan hen Tatagu. 38 Yag 33 Narpaschi yag kasen agé nam- hen anchi minur-ana, yachi hen an- pani ah Jesus way mangaliyén, “Hen toy lota. Ya hen anchi ustoy pagéy iha agé way mempaniyan hen man- agé, chichachi hen anchichay ustoy torayan Apudyus wat kaman hen an- metape hen mantorayan Apudyus. Wa- chi tenòtò way mangempabnar hen tena- man hen anchi haphapog, chichachi hen pay. Angkay inyipon hen anchi fufae hen anchichay tatagu way metape an Chu- tenòtò hen ihay awit way arina, annag munyu. 39 Yag hen anchi kafusor way empabnar hen amin anchi arina.” nanginwaleh hen anchi haphapog, wat yachi ah Chumunyu. Yag hen miyaligan agé hen anchi ahebtà wat yachi hen ka- man anongoh hen ag-agaw hen antoy lota. Ya anat agé hen anchichay mam- fatà, chichachi hen anchichay anghel Mateo 13:40 31 Mateo 13:52

Apudyus. 40 Yag hen anchi nekaman hen anchi haphapog way ammag na- Achi ammag metape hen among yag netap-ar hen iggaw apoy, mantorayan Apudyus hen wat kaman agéhchi hen ma-ammaan aminay mangaliyén metape hen tatagu hen anchi anongoh hen 47 Entoroy Jesus way mangaliyén, ag-agaw. 41 Te haén way Pangorowan “Hen mepaniyan hen anchichay metape hen Tatagu, hénagê hen anchichay a- hen mantorayan Apudyus agéat kaman anghel-o way i mangamong amin hen hen mangempetla-ancha hen tafukor anchichay tatagu way cha mangamma hen fayfay yag ammag maid achi hen fumasoran hen tapena ya hen an- wachah gachiw ah nàna. 48 Angkay chichay cha mangam-amma hen laweng hiyachi way napno, finugwahcha way ta mat-éncha 42 way incha metap-ar nanginyéy hen anchi tarantag yag in- hen anchi ammag cha gumilagilab way tùchucha way mamele hen anchichay apoy, ta ahchi hen mapàpàgangancha anammay way gachiw yag iniggacha ah way magénén mankelakelacha ya man- awit. Waman hen anchichay laweng, an- ngangalitféncha hen fub-acha ah kali- chag entap-ar. 49 Wat kaman agéhchi gatna. 43 Waman hen anchichay tata- hen ma-ammaan hen anchi anongoh chi gun Apudyus, anchag kaman init way ag-agaw, te umalecha hen anchichay a- cha humili hen mì-iggawancha hen man- anghel way mangamong hen anchichay torayan Amacha way Apudyus.” laweng way tatagu ta mat-éncha hen “Chengngaryu hen antoy chà ifaga anchichay ammayén Apudyus, 50 yag te naingaan-ayu wat papannaagényu entap-archa chicha hen iggaw hen an- koma.” chi ammag cha gumilagilab way apoy way yachi hen mapàpàgangancha way Napatpateg hen metapyan magénén mankelakelacha ya manngan- hen mantorayan Apudyus galitféncha hen fub-acha ah kaligatna.” no heno way fumaknangan 44 Kasen agé nampani ah Jesus way Hen anchi intudtuchun hen orchin mangaliyén, “Hen miyaligan hen anchi Moses ya hen anchi kabfùnag mantorayan Apudyusat kaman hen an- way mepanggép an Apudyus chi faletò way netataro hen ihay lota. 51 Angkay hiyachi yag anat ekat Je- Angkay inchahan hen ihay taguchi, an- sus hen anchichay pasorotnéén, “Ay na- nag inép-épan way ammag lommay- awatanyu amin cha nadchi.” “Oo,” way layad yag ina enlao hen aminay kok- ekatcha, “na-awatanni.” 52 Yag annaat owana yag annaat i làwan hen hiyachi ekat agéén, “Hen anchichay siguchay paat way lota.” cha mintudtuchu hen orchin Moses, non 45 “Ya hen ihay mepaniyan hen an- paat ancha afuroton hen chà itudtuchu chi mantorayan Apudyus agéat, kaman mepanggép hen mantorayan Apudyus hen anchi chan ah-ahente ah haleppon wat anchag kaman hen anchi tagu way way chan ana-anap ah làwana ah am- kompleto hen kok-owana way nangila ammay way perlas. 46 Yag yachi way in- hen ekamanna way mangusar hen an- chahana hen ihay perlas way ammag na- chichay chacha-an way tenawidna, yag pateg way térén, annag i enlao amin hen innilana agé way mangusar hen an- anchi kok-owana yag ina lenàwan hen chichay kà-ara.” hiyachi paat way perlas.” Mateo 13:53 32 Mateo 14:12

uchi, te pakay magénén makafael way Achi mangiggéén hen mangamma hen annachay kaskascha- kailiyan Jesus hiya aw nò.” 3–4 Hen nangaryan Herod an Mar. 6:1-6; Luc. 4:16-30 nadchi, te hiya hen nangan-a an Juan 53 Angkay hiyachi way narpas hen an- way hen nekaman, enamhew Juan ah chichay penanin Jesus, lommayaw an Are Herod way mangaliyén, “Maid nadchi 54 yag hommàyat ah fabréycha karébféngam way ammag mamréh an ad Nazaret. Yag angkay ahchi, ém- Herodiasanna te hiyan ipagno way méy nantudtuchu hen anchi sinagoga ahawan enawchim way Felipe.” Ngém way chacha ma-am-amongan. Yag hen ah Arey Herod, gapo ta laychéna chillu anchichay na-among way tatagu, an- way mangahawa an Herodias, annag chag nahahaang hen nangngarancha an empatelew ah Juan yag imfarudna. 5 Yag hiya, yag ekatchéén, “Heno ay hen annag laychén paat way mangempap- i nangacharan nahha ah kenaraengna, chit an hiya hen hiyachi, ngém cha- ya pakay agé amin maka-amma ah anna gapoh pangégna hen anchichay kaskascha-aw. 55 Te ay ammoh faén anà Judio, te hen kachùran hen anchichay hen an lawag karapenteroha way ah Judio, ekatchéén profetan Apudyus ah Maria agé hen inana ya cha Jaime an cha Juananchi. Jose an Simon yah Judas hen sosnodna. 6 Ngém angkay hiyachi way inumchah 56 Ya antochayan kay agé yà hen ami- hen anchi ag-agaw way manayawan- nay sosnodna way finufae. Wat nokay cha hen niyana-an Are Herod, émméy lawa hen ina nangar-an an cha nahha hen anchi anà Herodias way fafarasang nò.” 57 Wat ancha ammag achi mangig- way i nansas-ara hen sangwanan cha géén hiya. Herod ya hen anchichay ifana way nan- Yachi yag anat ekat Jesus an angato. Ammag naragsakan way térén chichéén, “Tot-owa way uray heno way ah Herod, 7 wat annag emposta hen an- fabréy way ayan hen profetan Apudyus chi fafarasang way mangaliyén, “Esap- wat ririspituwén hen tatagu hiya way atà an hea way uray heno way chawatém manongad yanggay hen anchichay an haénat idchat-o way idchat.” 8 Wat kakailiyana ya hen ahimfafaryanna paat hen anchi fafarasang, gapon anchi intu- ah achi manrispitu an hiya.” 58 Wat gun inana, yag annaat ekat an Areyén, hiyachi, ammag an aket yanggay hen “Idchatno an haén ad uwananto paat enammaan Jesus way kaskascha-aw hen fat-ag Juan way chan funfunyag way ahchih fabréycha te anchag achi chillu mepapattang hen hachang.” 9 Ammag omafurot. ngommehpéy ah Are Herod, ngém gapo ta loohna ensapata yag chana agé ifiin Hen namchitancha an Juan hen amin anchichay mangilina, wat an- way chan funfunyag nag imfaga way midchat hen anchi cha Mar. 6:14-29; Luc. 9:7-9 chawatén hen anchi fafarasang. 10 Yag Angkay hen hiyachiy tempo, annaat epahiwat ah Juananchi ah pag- 14 chengngar Herod way toray hen faruchan, 11 yag inyéycha hen anchi fat- Galilea hen mepanggép hen anchi cha agna way nahahadchang way i nangid- ammaan Jesus, 2 yag annaat ifaga hen chat hen anchi fafarasang. Yag hen anchi anchichay opisyarna way mangaliyén, fafarasang agé, inyéyna an inana. “Ah Jesusanna, hiyaha angkay ah Jua- 12 Yachi yag émméy hen anchichay nanchi way chan funfunyag way an nan- pasorot Juan way i nangara hen anchi Mateo 14:13 33 Mateo 14:28 acharna yag incha inlufù yag anchaat tatagu. 20 Yachi yag nangancha amin i haphapetén an Jesus hen anchi na- hen anchichay tatagu ingganah nagipo- ammaan. hcha amin. Yag angkay nagipohcha, en- among hen anchichay pasorotna hen Hen namanganan Jesus hen nasorok fay-ancha yag ammag napnowat agé hen ah lemanlifu way tatagu hemporo ya chuway awit. 21 Yag hen an- Mar. 6:30-44; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-15 chichay tatagu way nangan, émméy ah 13 Angkay hiyachi way chengngar cha lemanlifu way anggay yanggay hen an- Jesus hen anchi nekaman an Juan, lom- chichay larae ah nafilang te iggaycha ne- mayawcha an nadchi way incha nan- tape hen anchichay finufae ya ungunga lugan hen fangka way gumchang hen way nafilang. fayfay ta icha koma omanggay hen an- Hen nanaranan Jesus chi lugar way maid tatagu. Ngém hiy- hen uhun chanum achi, nanhemamag chillu ah kafabréfab- réy hen émméyancha, wat anchag um- Mar. 6:45-52; Juan 6:15-21 munud hen anchichay tatagu way ancha 22 Angkay narpas hen namanganan Je- an chinaran way nangwa hen tarantag. sus hen anchichay tatagu, imfagana hen 14 Angkay cha tomàchang cha Je- anchichay pasorotna ta manlugancha sus hen anchi fangka yag innilanaat hen anchi fangka ta uray epangpan- agé hen anchichay ammag chuar way gocha way gumchang ta an umunud tatagu, yag ammag naség-angan way no epaligwatna hen anchichay tatagu. térén an chicha, wat annaat ka-anén 23 Angkay hiyachi way lommayawcha hen sasaket hen amin anchichay cha hen anchichay tatagu wat ommang- masaket. 15 Angkay hiyachi way cha gay ah Jesus way i manluwaru hen madhém, imfagan hen anchichay pa- anchi tagéytéy. Yag yachi way cha sorotna an hiya way mangaliyén, “Aẁ, homelang, é-éttég Jesus hen anchi ammag cha madhém yag maid fab- tagéytéy. 24 Waman hen anchichay pa- réy ahto, wat ammay ménat no ifagam sorotna way nanlugan hen anchi fangka, hen annachay tatagu ta homàyatcha ommachawwéycha te nan-agginawacha hen annachay fafabréy ta inchan ilah hen anchi fayfay. Yachi yag hinib-atcha manganancha.” 16 Ngém hen ekat Jesus, hen anchi séréchay fali, wat ammag cha ekatnéén, “Achi koma masapor chicha mihibyahibyat hen anchi fangkacha. hen i man-anap, ta uray chàyu koma hen 25 Angkay hiyachi way chan penen- mamangan an chicha.” 17 “Oo a,” way et, cha umunud ah Jesus an chicha chacha ekat, “ngém an yanggay lemay way annag cha charanén hen uhun tenapay hen antoyan ya anat hen antoy hen chanum. 26 Yag hen nangil-an hen chuway files.” 18 Yag ekat Jesusén, “Wat anchichay pasorotna hen chana man- iyaliyuhto hen annay wacha.” 19 Yag aranan hen anchi uhun hen chanum, annaat ifaga hen anchichay tatagu ta anchag émmégyatay térén te ekatchéén tumùchucha hen anchi ngudngud. Yachi fanig, wat nan-ongawcha. 27 Yag nan- yag innarana hen anchi lemay tena- aleyat ah Jesus way mangaliyén, “Achi- pay ya anat hen anchi chuway files ayu cha émégyat te haénto, wat pa- yag nantangad ad uchu way manyaman pegséényu hen hamhamàyu.” an Apudyus, yag annaat petpet-angén 28 Sommongfatat agéh Pedro way amin way mangidchat hen anchichay mangaliyén, “Apo, no hea tot-owaha, pasorotna ta iwarascha hen anchichay wat idchatno hen kafaelà ta charanê Mateo 14:29 34 Mateo 15:9 agé hen antoy chanum way umale way tapenay Fariseo ya hen siguchay an hea.” 29 “Umalea kaỳ,” way ekat cha mintudtuchu hen orchin, yag incha Jesus. Yag nampangagéhad tot-owa ah imfaga an Jesus way mangaliyén, Pedro yag nanaran hen anchi uhun hen 2 “Apay nga cha labsengén hen chanum way éméy an Jesus. 30 Ngém annachay pasorotno hen anchi yachi way nalènana hen kaséréd hen gagangaytaaw way intudtuchun hen anchi fali, ammag narmuwat agé hen anap-otaaw ad namenghan, te anchag égyatna yag chanaat agé ilugi way an achi unuchun hen liglamenton hen malihéd, wat ammag nan-ongaw way mamfuruwan yag chachaat mangan.” mangaliyén, “Apo, aranà!” 31 Yachi yag 3 Yag senongfatan Jesus chicha way lenapchuat Jesus hiya yag ekatnéén, mangaliyén, “Yag pakay agé chàyu nò “Ay korang peet hen pammatem an wat chayu labsengén hen anchi orchin haén te pakay cha-an chuwachuwa.” Apudyus ta hen anchi gagangay hen 32 Yachi way hinénggépcha way chuwa anyug é-égnanan. 4 Kaman hen anchi hen anchi fangka yag nafég-asat hen inyurchin Apudyus way ekatnéén, anchi fali. 33 Yag amin hen anchichay ‘Masapor ririspituwén hen chinàcha-ar,’ pasorotna way wachah fangka, hen yag ‘Hen anchi manlaweng hen nangil-ancha an nadchi, ancha amin chinàcha-arna, masapor mepapchit.’ ammag chinayaw ah Jesus way 5 Yachin niyurchin ngém chàyu, chayu mangaliyén, “Hea tot-owa hen anchi iwalinchi te chayu itudtuchu way uray hahadchénni way anà peet Apudyus.” no wachan anchi etorongna koma hen chinàcha-arna, no annag an ekatén Hen nanga-anan Jesus hen sasaket loohna ini-idchatchi an Apudyus, 6 wat hen anchichay iGenesaret mapasinsiya way uray ud-ay achina Mar. 6:53-56 rispituwén hen chinàcha-arna way 34 Angkay hiyachi way ginum- tomorong an chicha. Hen hiyaha way changcha hen anchi fayfay way ma-ammaanat anyug cha iwalin hen inumchahcha ad Genesaret, 35 wat orchin Apudyus ta hen gagangayyu paat enlasin hen anchichay tataguhchi way hen é-égnananyu. 7 Wat an-ayu peet yachi ah Jesus yag anchaat i tarontonon ammag senang a-afurot. Yag ammag hen egachay fabréy ahchi ta iyéycha tot-owa hen anchi enalen Apudyus ad hen anchichay chan sasaket an hiya. namenghan mepanggép an chàyu way 36 Yag chachan pangpanga-ase an Jesus ensorat hen anchi profetay Isaias way agé ta no mafalin, eparufusna koma ekatnéén, ta uray lawa hen anchi penget hen 8 ‘Chichatoy tatagu, ammag ah lumfongnéén epatchàna hen anchichay tapàcha yanggay hen iggaw hen chan saket. Wat amin hen anchichay manayawancha an haén ngém cha tenomchà naka-an hen saketcha. ammag maid awanwani ah hamhamàcha. 9 Wat ammag maid Hen nanginwalinan hen gagangay sérfina hen chacha manayawan hen anchi orchin Apudyus an haén, te chacha itudtuchu hen Mar. 7:1-13 anchi narpo yanggay ah hamhamà Yachi yag wachacha hen hen tatagu way anchag penarang 15 anchichay narpod Jerusalem way ekatchéén narpochi an haén.’” Mateo 15:10 35 Mateo 15:27

lenoroko. Ya umat agé hen mangakaw Hen mangidchat hen manlawengan ya mankétém ya anat agé hen man-usot. Apudyus hen tatagu 20 Chichato hen mangemparaweng hen Mar. 7:14-23 tatagu an Apudyus way faén agé hen 10 Yachi way enalen Jesuschi yag an- anchi achi manorachan hen liglamen- naat ayagan hen anchichay chuaray ton hen mamfuruwan, te achi lawengén tatagu yag ekatnéén, “Papannaagényu Apudyuschi.” hen antoy ifagà ta ma-awatanyu koma. Hen nanorongan Jesus 11 Faén angkay hen anchi éméy ah hen ihay faén Judio tapà hen tatagu way maùmun hen mangemparaweng an hiya an Apudyus, Mar. 7:24-30 te hen mangemparaweng hen tatagu an 21 Angkay hiyachi way lommayaw ah Apudyusat hen anchi marpoh tapàna Jesus an nadchi, émméy hen anchi lugar way miyale.” way sakopon hen Tiro ya Sidon. 22 Yag 12 Angkay na-awni yag émméy hen wachan ihay in-ina way eCanaan way anchichay pasorot Jesus an hiya way faén Judio way fummabréy ahchi, yag mangaliyén, “Anchag nasugatan angkay émméy an Jesus way chan pangpanga- hen anchichay Fariseo hen nangngaran- ase way mangaliyén, “Apo way ganà cha hen annay enalem.” 13 Yag senong- Arey David, ség-anganà koma te wachan fatan Jesus ah pani way mangaliyén, anchi anào way fafarasang way nahu- “Hen heno way mura way faén ah Ama rugan ah ongtan wat cha maligatan.” ad uchu hen nanginmura wat mahònot 23 Ngém iggay senongsongfatan Jesus chachi chillu. 14 Wat hiyachi, achiayu hiya. Yachi yag i enà-arò hen an- machanagan an chicha te ancha chillug chichay pasorot Jesus hiya way man- kaman nabfurag way cha pachangén galiyén, “Uray ud-ay ammaam hen hen nabfurag agé. Yag kapeletan no chana chawatén ta lomayaw te ammag tudtuchuwan hen anchi maid inni- hometang way cha umunu-unud an chi- lana hen anchi maid agé innilanaat taaw.” 24 Yag anat somongfat ah Jesus anchag omfat amin way yachi hen way mangaliyén, “Oo a, ngém hen pon- mekobfangancha.” tos hen nahnagà hen antoy lota, wat hen 15 Yachi yag nan-ale agéh Pedro way anchichay ganà Israel yanggay te anchag mangaliyén, “Nokay uwa hen laychénay kaman nattafaw way karnero, yag faén aryén hen anchi penanim mepanggép hen anchichay safaliy tatagu way faén hen mangemparaweng hen tatagu an Judio.” 25 Ngém inlurud chillu hen anchi Apudyus.” 16 Yag anat ekat Jesusén, “Ay in-ina wat ammag i nampalentomang kaman-ayu peet hen annachay tapena hen henagong Jesus way mangaliyén, way iggayyu agé ma-awatan. 17 Ilanyu “Apo, toronganà paat.” 26 Senongfatan ngén, hen aminay éméy ah tapà yag Jesus ah pani way mangaliyén, “Ay inùmun hen tagu, éméy ah poto yag ammoh mafalin way ammag aran hen ah awni, fùnag chillu. 18 Waman hen anén hen a-anà yag inidchat hen an- anchi iyalen hen tatagu, narpochi ah chichay aho ta chicha hen pés-éy man- hamhamàna yag yachi hen mangem- gan.” 27 Yachi yag na-awatan hen anchi paraweng an hiya an Apudyus. 19 Te hen in-ina way achi koma matorongan hen hamhamà, yachi hen marpowan hen am- anchichay faén Judio unna, te hen Judio inay laweng way kaman hen pomatéy paat hen pés-éy matorongan koma. Yag ya chumagchagas ya hen mangammah annaat ekatén, “Oo, tot-owa Apo hen an- Mateo 15:28 36 Mateo 16:2 nay enalem, ngém mafalin ménat chillu gan unna, te magat lawa mahigngéncha anén hen aho hen anchi lawa fugtan hen hen charan.” 33 “Oo tot-owa Apo,” way a-anà.” 28 Yag anat ekat Jesusén, “Am- ekat hen anchichay pasorotna, “ngém mag chakar tot-owa hen pammatem an nokay lawa hen intaaw umar-an ah haén, wat ma-ammaan hen annay cham érégnah epangantaaw hen antochay am- chawatén.” Yag hen hiyachiyat agé lom- mag chuar way tatagu, te maid met mayaw tot-owa hen anchi nihuhurug fabréy hen antoy ini-inggawantaaw.” hen anchi anàna wat ommammay. 34 Yachi yag senarudsud Jesus an chicha way mangaliyén, “Kamana hen tena- Hen nanorongan Jesus pay way wachan chàyu.” “An yang- hen chuaray tatagu gay pitu ya anat hen aketay files way 29 Angkay lommayaw ah Jesus an nad- a-anakettoy,” way ekat hen anchichay chi, enengwana hen anchi penget hen pasorotna. 35 Yachi yag imfagan Jesus fayfay way Galilea, yag nane-ed hen hen anchichay tatagu ta tumùchucha, ihay tagéytéy way i tummùchu. 30 Yachi 36 yag annaat aran hen anchi pituy yag ummunudcha hen anchichay am- tenapay ya hen anchi files yag nanya- mag chuaray tatagu way manginyéy hen man an Apudyus. Yachi yag penetpet- anchichay ifacha way namfinafinab-én angna yag inidchatna hen anchichay hen saketcha, te wacha ay nappelay ya pasorotna ta iwarascha hen anchichay wacha ay nabfurag ya wacha ay nat- tatagu. 37 Yag nanganangan amin hen tongong ya wacha ay nappèlod. Wat anchichay tataguingganah nagipohcha. amin cha natto, empasangocha an Je- Yachi yag enamong hen anchichay pa- sus yag kena-anna amin hen anchichay sorot Jesus hen anchi fay-ancha, yag sasaketcha. 31 Wat ancha ammag naha- ammag napnowat agé hen pituy awit. haang amin hen anchichay na-a-among 38 Ya hen anchichay nangan, émméy ah way tatagu, te innilacha way hen an- opatlifu hen anchichay lenarae yanggay chichay nan-attongongén maka-alecha, way cha-an mafilang hen anchichay fin- ya hen anchichay nan-appelay ya nan- ufae ya ungunga. appèlochén makacharancha, ya hen an- 39 Angkay hiyachi yag empaligwat Je- chichay nabfuragén makailacha. Wat sus hen anchichay tatagu, yag anchaat amincha, anchag chinayaw ah Apudyus manlugan cha Jesus hen anchi fangka way hiya chillu hen ommapowan hen way émméy hen sakopon hen Magadan. anchichay ganà Israel. Hen nangempapeletancha hen sinyar Hen namanganan Jesus hen Mar. 8:11-13; Luc. 12:54-56 nasorok ah opatlifu way tatagu Angkay hiyachi yag wachacha Mar. 8:1-10 16 hen émméy an Jesus way Fariseo 32 Yachi yag enayagan Jesus hen ya Saduceo way hen gagaracha, icha anchichay pasorotna way mangaliyén, pachasén way manlokop an hiya. Wat “Chaà maség-angan way mangi-ila hen imfagacha ta omenpàila ah kaskascha- antochay tatagu te ammag petlona ad aw ah manot-owaancha no ah Apudyus uwan way ag-agaw ah nì-i-iggawancha hen nannag an hiya. 2 Ngém senongfatan an chitaaw, yag na-amin hen faron- Jesus chicha ah pani way mangaliyén, cha wat maid anéncha. Yag achì lay- “No cha madhém yag nanlidlidchaga, chén way ammag mangempaligwat an elasinyu hen laychénay aryén way am- chicha way homàyat no achicha man- may hen ag-agaw ah wakas, yag am- Mateo 16:3 37 Mateo 16:17 may tot-owa. 3 Yag no pomaway agé, manay awit hen enamongyu way na- no cha manlidlidchaga yag chan lo- hawar. 10 Ya umat agé hen anchi pituy mot, wat elasinyu agé hen chana isin- tenapay way empangan-o hen anchichay yar way umuchan, yag umuchan tot- nasorok ah opatlifu way tatagu, yag ka- owa. Wat pakay makelasin-ayu hen sin- mana agé chillu hen enamongyu way na- yar hen ka-ammay hen ag-agaw yag hawar. 11 Wat pakay anyug achi chillu an-ayug achi makelasin hen cha isin- ma-awatan way faén ma-an hen chà yar Apudyus hen antoy cha mepasamak aryén. Te hen laychê way aryén an ad uwan. 4 Chàyu way tatagu ad uwan, chàyu wat hen mangarwachanyu hen an-ayug térén way laweng te anyug anchi kaman tenòtò way cha iyipon hen nanchùgan ah Apudyus, yag chàyuwat anchichay Fariseo ya Saduceo hen anchi agé hen cha manganap hen kaskascha- ustoy mitudtuchu.” aw way manginsinyar hen kasasa-ad-o. 12 Yag hen hiyachi, na-awatan hen an- Ngém maid angkay mepàila an chàyu ah chichay pasorot Jesus way faén peet sinyar no faén yanggay hen anchi kaman hen anchi tenòtò way miyipo ah ma-an hen na-ammaan an Jonas ad nameng- hen cha aryén Jesus, te hen laychénay han.” Enalen Jesuschi yag anat lomayaw aryénat ar-arwachancha hen anchi nat- way nanaynan an chicha. én way cha itudtuchun hen anchichay Fariseo ya Saduceo way chacha ahran- Hen ninyaligan Jesus hen anchi gan hen anchi ustoy cha mitudtuchu. lawengay mitudtuchu ah tenòtò way miyipo hen ammay Hen nangimfag-an Pedro no Mar. 8:14-21 heno paat ah Jesus 5 Angkay hiyachi way ginumchang Mar. 8:27-30; Luc. 9:18-21 cha Jesus hen chumang hen anchi fay- 13 Angkay hiyachi way inumchah cha fayanchi, hemhemmà hen anchichay pa- Jesus hen sakopon hen anchi chakaray sorotna way naliw-ancha uwa way um- fabréy ad Cesarea Filipos, yag annaat ah faroncha. 6 Yachi yag ekat Je- hanhanan hen anchichay pasorotna way sus an chichéén, “Ar-arwachanyu hen mangaliyén, “Nokay hen hamhamà hen tenòtò hen anchichay Fariseo ya Sa- tatagu an haén way Pangorowan hen duceo ta achiayu maipowan.” 7 Yag hen Tatagu no henowà ngata.” 14 Yag an- anchichay pasorotna, hemhemmàcha chaat ekatén, “Hen ekat hen tapena, hen anchi tenòtò way mausar ah tena- hea ano ah Juananchi way chan fun- pay wat chachan a-atopàpà way man- funyag way an nan-uchi. Waman hen galiyén, “Aẁ enalena ménatha te naliw- tapena, ekatchéén hea ano ah Elias way antaaw way umarah farontaaw.” 8 Ngém kasen ummale. Ya ekat hen tapenéén ammun chillu Jesus hen anchi chachan hea ano ah Jeremias no faén hea a-atopàpa-an yag annaat ekatén, “Pakay hen ihay safaliy profeta way an kasen lawa anggay hen maid anéntaaw yag in- natagu.” 15 Yag anat ekat Jesus an ayu machanagan ta anggay haén chayun chichéén, “Ngém chàyu kaỳ, nokayà agé atopàpa-an. Ay anyug achi peet chillu nò ah manmanmàyu.” 16 Yag sommong- manchinlan haén. 9 Ay ammoh achiyu fat ah Simon Pedro way mangaliyén, peet chillu ma-awatan hen kafaelà. Ay “Hea hen anchi Cristu way empopostan naliw-anyu hen anchi lemay tenapay Apudyus way umaley mantoray, te hea way empangan-o hen anchichay na- hen anà paat hen anchi natattagu way sorok ah lemanlifu way tatagu. Yag ka- Apudyus.” 17 Yag sommongfat ah Jesus Mateo 16:18 38 Mateo 17:1 way mangaliyén, “Heay Simon way anà te annog cha awisén haén way achì Juan, lomaylayad-a te faén tatagu hen mangamma hen laychén Apudyus. nangempaka-ammun nahha an hea, te Te hen hiyahay hamhamàno, faén ah Amay Apudyus way wacha ad uchu hamhamà Apudyus te ammag hamhamà hen nangempahpahmà. 18 Yag heay Pe- yanggay hen tatagu.” dro, kaman-a fato. Te hen annay in- yalem way mepanggép an haénat, yachi Hen ekaman way somorot an Jesus hen kaman pégnad te yachi hen mas- 24 Yachi yag anat ifagan Jesus hen apor afuroton hen aminay tatagu. Wat anchichay pasorotna way mangaliyén, yachi hen manà-achà hen egachay oma- “Heno way tagu way manlayad way furot an haén. Yag gapon kenakénég hen somorot an haén, masapor faén hen nasà-achancha, wat ammag maid maka- ataguwana hen antoy lota hen epa- afà an chicha way uray hen matéyan. pangégna, te masapor ammaana paat 19 Yag piyarê agé hea way mangchén hen laychê way uray yachin iyatéyna. hen torfek way mam-at hen anchi man- 25 Te heno way tagu way mangem- torayan Apudyus ad uchu. Wat hen an- papangég hen ataguwana hen antoy chi epawam hen antoy lota, mepawa agé lotaat matéy chillu. Waman hen an- ad uchu. Yag hen anchi eparufusno hen chi tagu way ammag achi mangem- antoy lota, meparufus agéchi ad uchu.” pangég hen matéyana gapon afurotna 20 Yachi hen imfagan Jesus yag annaat an haén, wat uray matéy, midchat an téngténgén hen anchichay pasorotna ta hiya hen kasen ataguwan way man- achicha ifagfaga way hiya hen anchi nanayun. 26 Te nokay lawa hen sérfina Cristu way empopostan Apudyus way no ammag kok-owéén hen ihay tagu umale. hen aminay ininggaw hen antoy lota no ah awni yag etatap-ar chillu Apudyus Hen nangimfag-an Jesus hen hiya. Te maid angkay narégna ah uray mapàgangana ya hen matéyana heno way kafinaknang hen tatagu ah Mar. 8:31–9:1; Luc. 9:22-27 ifayadna hen mètaguwana an Apudyus. 21 Nanepod hen hiyachiy tempo, in- 27 Te haén way Pangorowan hen Tatagu, lugin Jesus way mangimfaga hen an- kasenà mamfangad ah pegwana way chichay pasorotna hen ma-ammaan an etnochà hen anchichay a-anghel-o ya hiya. Ekatnéén, “Masapor éméyà ad humiliyà agé hen kaenammay Amay Jerusalem yag mapàpàgangà ahchi, te Apudyus. Yag hiyachi hen mangidchatà pàpàgangénà hen anchichay anam-ama hen assong hen aminay enammaan hen way ponò hen Judio ya anap-apon hen katagutagu. 28 Yag tot-owa hen antoy pachi ya hen anchichay siguchay cha ifagà way wachacha hen tapena an mintudtuchu hen orchin Moses, yag ana- chàyu ad uwananto way achi matéy ing- at agé epapchit. Ngém hen anchi ma-atlo ganah ilancha hen manginlugiyà way way ag-agaw wat man-uchiyà chillu.” mantoray, haén way Pangorowan hen 22 Yachi yag nan-iyéyat Pedro hiya Tatagu.” hen ê-éyna yag annag enamhew way Hen sommafaliyan hen achar Jesus mangaliyén, “Apo, achi paat koma hen nangil-an hen tapen pasorotna mafalin parufusun Apudyus way ma-ammaanha an hea.” 23 Yachi yag Mar. 9:2-13; Luc. 9:28-36 nanhagong ah Jesus an Pedro way Angkay hiyachi way nanlooh hen mangaliyén, “Lomayaw-aat Chumunyu, 17 énémay ag-agaw, enayagan Jesus Mateo 17:2 39 Mateo 17:20 cha Pedro an cha Jaime an Juan way way mangensagana hen hamhamà hen hen-agi, yag incha ommanggay hen an- tatagu ta elasincha ah Cristu. 12 Ngém chi akayyang way filig. 2 Angkay hen in- ah katot-owana looh angkay namang- inggawancha ahchi, ammag sommafali pango ah Elias way ummale, ngém ig- hen achar Jesus hen nangil-ancha an gay ematonan chillu hen tatagu hiya, hiya way ammag cha humili hen féharna wat anchag enammaan hen laylaychén- way kaman init, ya hen anchi lumfongna cha an hiya. Yag yachi agé hen eka- agé wat ammag pommokaw way térén mancha an haén way Pangorowan hen way cha humili way kaman helaw. 3 Yag Tatagu.” 13 Yachi way enalen Jesuschi hen hiyachi, innilacha way ammag niya- yag anat ma-awatan hen anchichay pa- ahachat agé cha Moses an Elias way sorotna way ah Juan peet way chan fun- chacha mètagépfar an hiya. 4 Yag am- funyag hen chana aryén. mag nan-ale agé ah Pedro way mangalen Hen nemparyawan Jesus hen anchi Jesusén, “Apo, ammay ta wachataaw cha omenpa-adhar way ongtan ahto, wat no laychém, omamma-ani ah toroy fawi ta màmàchang-ayu an cha Mar. 9:14-29; Luc. 9:37-43 Moses yah Elias.” 5 É-éttég Pedro way 14 Angkay hiyachi way inumchah cha chan ale yag anchag nanépnépan ah Jesus hen iggaw hen anchichay na-a- cha humili way funat. Yag chengngar- among way tatagu, wacha hen ihay am- cha hen anchi chan ale way narpon an- ama way émméy an hiya yag nampa- chi funat way ekatnéén, “Yato hen anchi lentomang hen anchi henagongna way laylaychê way Anào way cha mangem- mangaliyén, 15 “Apo, ség-angam koma paraylayad an haén, wat changrényu hen anchi anào te cha màorchah ya hiya.” 6 Hen nangngaran hen anchichay cha mapaligatanay térén, te kankanayén pasorot Jesus hen anchi nan-ale, an- way mantap-ar hen apoy ya hen chanum chag nanlùfub gapoh amchan hen égy- no gìnéénachi. 16 Inyéy-o hiya hen an- atcha. 7 Yachi yag émméy ah Jesus way chichay pasorotno ngém anchag achi i nanchà an chicha way mangaliyén, makaka-an hen saketna.” 17 Sommong- “Fumangon-ayu ta achiayu cha émé- fat ah Jesus way mangaliyén, “Chàyu gyat.” 8 Yag anchaat mammuhwat yag way tatagu ad uwan, ammag pararo ammag anggayat agéh Jesus ah wà-acha. hen enomfatanyu. Te pasagchi ah nì- 9 Angkay hiyachi way chachan éhég, i-iggawà an chàyu ya an chillug maid cha tugunun Jesus chicha way man- afurotyu. Kamana kay ah anoh-o an galiyén, “Achiyu kay paat cha ifagfaga chàyu yag an-ayu chillug achi omafurot. ah tapena hen anchi innilayu ing- Iyaliyuhto hen annay onga.” 18 Yachi ganah man-uchiyà way Pangorowan hen yag menanchar Jesus hen anchi nihuhu- Tatagu.” rug way ongtan wat lommayaw yag 10 Yachi yag anat agé hanhanan hen naka-anat tot-owa hen saket hen anchi anchichay pasorot Jesus an hiya way onga. mangaliyén, “Pakay uwa ekat hen an- 19 Angkay na-awni way anggay ah Je- chichay siguchay cha mintudtuchu hen sus, i henanhanan hen anchichay pa- orchinén, ‘Masapor kasen umale ano sorotna an hiya way mangaliyén, “Pakay unna ah Elias way profeta yag an-aat iggay-ani nakeparyaw hen anchi ni- agé umale way Cristu way empopostan huhurug.” 20 Yag anat ekat Jesusén, “Oo, Apudyus.’” 11 Yag ekat Jesusén, “Oo, te korang hen pammateyu. Tot-owa hen tot-owa way mamangpango ah Elias antoy ifagà an chàyu way no wachay Mateo 17:21 40 Mateo 18:7 pammateyu ah uray lawa akettoy way tàén no faénta funag, achi fali, fay- kaman hen ka-akettoy hen anchi fukar achanta chillu ta achi lomaweng hen hen mostasa wat ammag maid achi hamhamà hen annachay tatagu. Wat mafalin an chàyu te uray anyug ekat hen éméy-a ta in-a mamangwit hen anchi antoy filigén màéy-a wat màéy tot-owa. fayfay. Yag hen anchi pés-éy éném, ta- 21 Ngém hen nihuhurug way kaman an angém hen tapàna wat wacha hen ilam nadchi, maid chillu makeparyaw ing- way pelak way érégna ah mamayadno ganah manlangan way mangan ya man- hen furorta way chuwa. Wat aramchi chawachawat an Apudyus.” yag ino finayachan.” Hen kasen nangimfag-an No heno hen nangatngato ad uchu Jesus hen matéyana Mat. 5:29-30; Mar. 9:33-37; Luc. 9:46-48 Mar. 9:30-32; Luc. 9:43-45 Angkay hen hiyachi, émméycha 22 Angkay na-amongcha hen amin an- 18 hen anchichay pasorot Jesus an chichay pasorot Jesus hen provinsiyan hiya way mananhan no henokay hen hen Galilea, imfagana an chicha way anchi kangatngatowan hen anchichay mangaliyén, “Haén way Pangorowan tatagu way etorayan Apudyus. 2 Yachi hen Tatagu, tég-angay umchah hen mid- yag enayagan Jesus hen ihay onga chatà hen anchichay tatagu 23 way mam- yag annaat epasango an chicha way chit an haén. Ngém uray no pédténà, mangaliyén, 3 “Tot-owa hen antoy ifagà man-uchiyà chillu hen anchi ma-atloy an chàyu way masapor falewanyu hen ag-agaw.” Yag anchag tenomkar way hamhamàyu ta komaman hen hamhamà térén hen anchichay pasorotna hen hen antoy onga way maid hamham- nangngaranchan yachi. éna ah ngomatowana. Te no achiyu, wat achi angkay mafalin metapeayu hen Hen namayachan Jesus hen furor mantorayan Apudyus. 4 Te hen anchi 24 Angkay hiyachi way émméy cha Je- kangatowan way tagu hen mantorayan sus ya hen anchichay pasorotna ad Ca- Apudyus wat hiya hen anchi mangem- pernaum, wachan ihay cha mangam- pafafa hen acharna way kaman hen an- among ah furor hen Templo way émméy toy onga. 5 Yag heno way tagu agé way an Pedro way mangaliyén, “Hen annay gapon afurotna an haén yag chana ifi- apoyu, ay achina cha fayachan hen furor lang hen anchichay nafafa way tatagu hen antoy Templo way faréy Apudyus.” way kaman hen antoy onga, wat chanaat 25 “Aẁ chana met fayachan,” way ekat angkay agé ifilang haén. 6 Ngém heno Pedro. Yag angkay ommanamot ah Pe- way tagu way mangamma ah fumasoran dro, yag nan-aleyat ah Jesus way man- hen kaman antoy onga ta manchùgana galiyén, “Simon, nokay hen hamhamàno haén, wat ammag wadwadcha angkay way mekaman. Heno hen mansengelan hen machusaana ah pegwana no hen hen a-are hen antoy lota ah furor. Ay hen metàchan hen fato ah fagangna yag anchichay siguchay tataguna ono hen nepetlà hen fayfay ta maofor.” anchichay tatagu way funag.” 26 Ekat 7 “Anchag kàka-ase hen tatagun an- Pedrowén, “Hen anchichay tatagu way toy lota way ma-awis yag nanchùgan- funag hen mansengelana.” “Oo tot- cha ah Apudyus, ngém cha chillu ma- owa,” way ekat Jesus, “wat hen layché- ammaan chaha. Ngém ammag kaskasen nay aryén, maid koma fab-ayachan hen way ka-as-ase hen anchi tagu way om- anchichay siguchay tataguna. 27 Ngém mawis ah manùgan hen pachongnay Mateo 18:8 41 Mateo 18:20 tagu an Apudyus. 8 Wat hiyachi, mag- 14 Yag pachongna agé an Amataaw way ay ta hen laychén hen limayu way aran Apudyus ad uchu te achina paat lay- ono he-eyu way ayan, yag yachi hen chén way wachan uray ihà-an ah metap- mangammah manùganyu an Apudyus, ar way uray hen anchi kafafaan way anyug porhan yag entap-aryu. Te un- tatagu.” unnina angkay hen uray ud-ay an ihà- an hen lima ono he-e no antaat an mè- Hen ekamantaaw hen ifa tagu an Apudyus no hen anchi wachan way fummasor an chitaaw chuway lima ya he-e yag anta chillug 15 Entoroy Jesus way mangaliyén, “No metap-ar hen anchi apoy way achi mad- wachay ifayu ah fummasor an chàyu, machép ah ing-inggana. 9 Yag no mag- omanggay-a way éméy an hiya way i ay hen i-illanyu hen mangammah manù- mètagépfar way mangimfaga hen an- ganyu an Apudyus, anyug okatén hen chi enammaana. Ngém ilam ta chàyu matayu yag entap-aryu. Te un-unnina yanggay way chuwa way maid kasen. angkay hen uray ud-ay maid hen ihay Yag no mag-ay changréna, ammay te mata no antaat an mètagu an Apudyus namfangchém hen ustoy hamhamàna. no hen anchi wachan chuway mata 16 Ngém mag-ay ta achina changrén yag antag metap-ar hen anchi apoy ad hea, man-ayag-a ah chuwa ono iha imférno.” ah man-ifam ta kasen-ayu éméy ta 10 “Wat ar-arwachanyu paat ta achiyu ma-ammaan hen anchi nesosorat way cha pelohon hen uray heno way nafafa masapor wachay toro ono chuwa ah way tatagu way kaman hen antochay manàchég hen tot-owa. 17 Yag no mag- ungunga, te tot-owa hen antoy ifagà ay annag achi chillu changrén chàyu, an chàyu way hen anchichay anghel ifagayu hen amin anchichay tapenay way manginya-achug an chicha, chacha cha omafurot hen anchi chayu ma-am- mèsangosango an Amay Apudyus ad amongan ta tomorongcha agé. Ngém uchu. 11 Te haén way Pangorowan hen no mag-ay annag achi chillu changrén Tatagu, hen ummaliyà hen antoy lotaat hen amin anchichay ifayu, anyug ifilang ta hara-à hen menangfasor ta achicha hiya ah ihay achi omafurot ono kaman metap-ar hen apoy.” hen ihay nangakkaw way cha mangam- among hen furor. 18 Te tot-owa hen an- Hen nempaniyan Jesus hen toy ifagà an chàyu way heno way ep- anchi natarà way karnero awayu hen antoy lota, mepawa agé ad Luc. 15:3-7 uchu. Yag hen anchi eparufusyu hen an- 12 Angkay enalen Jesus amin chachi, toy lota, meparufus agéchi ad uchu.” yag anat mampani way mangaliyén, 19 “Yag hen ihay ifagà an chàyu agé, “Nokay hen hamhamàyu non an umat no wachan chawatényu an Apudyus way yag wachan ihay tagu way hinggasot uray an-ayug chud-uwa, no mantem- hen karnerona yag natarà hen iha. Ay poyuganyu hen hamhamàyu way man- ammoh achina taynan hen anchi siyam- awat, wat ammaan Amataaw ad uchu poro ya siyam way cha mangan ta ina hen anchi laychényu way chawatén. anapén hen anchi ihà-an way natarà. 20 Te uray no an yanggay toro ono chuwa 13 Yag no ichahana hen anchi ihà-an hen ma-among gapoh afurotcha an haén, way natarà, yachi paat hen memparay- wat wachaà agé way nìya-among an layad an hiya way faén hen anchichay chicha.” siyamporo ya siyam way cha-an matarà. Mateo 18:21 42 Mateo 19:4

wat fayachà tot-owa.’ 30 Ngém annag Hen mekaman hen anchi achi ség-angan hiya te hen enkamanna, achi mamakawan hen ifana empafarudna ta inggana anoh 21 Angkay hiyachi yag henanhanan Pe- fayachana amin hen anchi utangna.” dro an Jesus way mangaliyén, “Apo, ka- 31 “Angkay innilan hen anchichay mana kay hen masapor an-og cha ma- ifana way o-opisyar hen enkamanna hen makapakawanan hen fummasoran hen anchi ihay ifana, ammag lommaweng ifà an haén. Ay ingganah mangappitu.” hen hamhamàcha yag anchaat i elepot 22 “Achì ekatén an yanggay ammag man- an Are hen aminay enkamanna. 32 Yag gappitu,” way ekat Jesus, “te mangap- anat epa-ayag Are hiya way mangaliyén, piappitu hen mamakawanam an hiya. ‘An-ag laweng way tagu way ammag 23 Te yato hen ekaman hen anchi man- maid sérfin hen kenasérfisyum. Te haén, torayan Apudyus ad uchu way hen penakawan-o amin hen anchi chakaray mepaniyana, kaman hen ihay Are way utangno gapo yanggay hen chawatno, nannanmà way manotar hen utang hen 33 wat pakay annog iggay ség-angan hen anchichay o-opisyarna.” ifamanto way kaman hen enkaman-o an 24 “Angkay hiyachi way chana ilugi hea.’ 34 Ammag amchan hen aningar- way mantotar, inyéycha an hiya hen ngar hen anchi are wat empafarudna ihay opisyar way nan-utang an hiya hiya ta mapap-aligatan ingganah fay- ah kalifulifuna. 25 Yag gapo ta achi achana amin hen anchi utangna.” makafayad hen anchi utangna, imfagan 35 Yachi yag anat ekat Jesusén, “Ka- hen anchi are way masapor melaocha man agéhchi hen ekaman Ama ad uchu amin way himfafaryan ah alepan, ya an chàyu no achiyu pakawanén hen fum- melao agé hen aminay kok-owacha ta masoran hen ifayu an chàyu way mas- yachi hen manobfotna hen utangna. apor ammag maid un-unongonyu.” 26 Wat ammag nampalentomang hen an- Hen intudtuchun Jesus mepanggép chi opisyaranchi hen henagong Are way hen manhiyanan hen hen-ahawa mampangpanga-ase way mangaliyén, ‘Apo, pangpanga-asem paat ta wayanà Mat. 5:31-32; Mar. 10:1-12; Luc. 16:18 way man-anap ah mamayad-o, wat fay- Angkay narpas way intudtuchun achà amin hen utang-owanchi.’ 27 Ngém 19 Jesus amin cha nadchi, lom- ammag gapoh ség-ang Are an hiya, an- mayaw hen hiyachiy provinsiyan hen nag penakawan amin hen anchi utangna Galilea yag ginumchangcha hen anchi way ammag nilibli.” wangwang way Jordan way éméy hen 28 “Ngém angkay hiyachi way anchi provinsiyan hen Judea. 2 Yag an- lommayaw hen anchi opisyaranchi chag chuar agé hen tatagu way um- ah faréy Are, hinib-atnaat agé hen munud an hiya, wat kena-anna hen saket ihay ifana way opisyar way nakautang hen anchichay cha masaket. an hiya ah hinggasot yanggay. Yag 3 Angkay hiyachi, émméycha agé hen annaat agég lenapchù hiya way mankar tapenay Fariseo way i mamachas way way mangaliyén, Masapor fayachamat manlokop an hiya. Wat henanhanan- amin hen anchi inutangno an haén. cha way mangaliyén, “Ay marabseng 29 Ammag nampalentomang agé hen ngata hen orchintaaw no ihiyan hen anchi ifana way mampangpanga-ase larae hen ahawana way uray farangna way mangaliyén, ‘Panga-asem paat ta hen gapona.” 4 Yag senongfatan Jesus wayanà way man-anap ah mamayad-o chicha way mangaliyén, “Ay iggayyu Mateo 19:5 43 Mateo 19:20 peet faséén hen anchi nesosorat way torayan Apudyus. Wat heno way maka- alen Apudyus ad namenghan way ekat- anoh an nadchi, ammaana koma.” néén, ‘Hen laprapona way hen nangam- Hen mamindisyunan maan hen anchi namayang hen tatagu, Jesus hen ungunga enammaana hen larae ya anat hen fu- fae,’ 5 yag annaat ekatén, ‘Gapon hiyaha, Mar. 10:13-16; Luc. 18:15-17 wat taynan hen larae hen chinàcha-arna 13 Angkay hiyachi yag wachacha hen ta i metepon an ahawana way yachin anchichay nanginyéy hen a-anàcha an mamfalinancha ah ihà-an way achar. Jesus ta ichàépna koma hen limana an 6 Yag nanepod hen hiyachi, faén chuwa chicha yag inluwaruwana, ngém ammag hen acharcha te nanteponcha ah ihà- iningar hen anchichay pasorotna chicha. anay achar.’ Wat hiyaha, maid karébfén- 14 Ngém ekat Jesusén, “Masapor eparu- gan hen tatagu way ammag mang- fusyu hen miyaliyan hen annachay un- inhiyan hen anchi looh nanteponon gunga an haén ta achiyu an epawa, te Apudyus.” 7 “Oo a,” way ekat hen an- chacha manchinlan haén, ya hen kaman chichay Fariseo, “ngém pakay emparu- an cha nadchi yanggay hen mètape hen fus Moses nò, te inyurchinna met way mantorayan Apudyus ad uchu.” 15 Wat hen larae, no ammag omensorat ah pa- inchàépna hen limana hen anchichay pel ah manginhiyanana an ahawana wat ungunga yag anat lomayaw. mafalin ihiyanna.” 8 Yag anat ekat Je- Hen anchi faknang way patpatigéna susén, “Hen pés-éyna, maid kaman an hen kenafaknangna nadchi, ngém gapoh kenasongelyu wat ammag emparufus Moses hen mangin- Mar. 10:17-31; Luc. 18:18-30 hiyananyu hen ahawayu. 9 Ngém hen 16 Angkay hen-argawan, wacha hen ifagà an chàyu, heno way larae way ihay larae way émméy an Jesus way ammag manginhiyan hen ahawana way mangaliyén, “Apo, nokay ngata hen am- faén gapoh chummagchagasan hen an- may way ammaà ta midchat an haén chi fufae, fummasor chillu te no kasen agé hen mannanayun way mètaguwà an mangahawa hen anchi laraeyanchi, ka- Apudyus.” 17 Yag ekat Jesusén, “Pakay man chagchagasnachi te ahawana chillu hanhanam an haén hen mepanggép hen hen anchi pés-éy ahawana.” ammay, te an met ihà-an hen ammay 10 Yachi yag anat ekat hen anchichay way hiyah Apudyus yanggay. Wat no pasorot Jesusén, “Wat no yaha peet hen laychém tot-owa way mètagu an hiya mekaman hen hen-ahawa, un-unninaat ah ing-inggana, ammaam amin hen an- no achita ud-ay mangah-ahawa.” 11 “Oo chichay inyurchinna.” 18 “Henochi hen tot-owa,” way ekat Jesus, “ngém achi anchi inyurchinna way masapor am- maka-ara hen aminay tatagun nadchi, te maà,” way ekat hen anchi laraeyanchi. anggay yanggay hen anchichay mangid- Yag anat ekat Jesusén, “Masapor achita chatan Apudyus. 12 Te nankarakarase cha pomatéy, achita cha chumagchagas, hen lason hen anchi achi mangahaw- achita cha mangakaw ya achita cha is- an hen larae. Te hen tapena, nisissigud tiguwan hen faén tot-owa. 19 Ya mas- an chicha, yag hen tapena agé, gapo apor agé rispituwénta hen chinàcha-ar, ta nabraancha. Yag hen tapena, an- ya masapor epadchata agé hen layadta chag anohan way achi mangah-ahawa hen ahentaguta way kaman hen manlay- gapo ta anchag pa-annongan way mang- chanta hen acharta.” 20 Yag sommong- inwarawag hen mepanggép hen man- fat agé hen anchi larae way mangaliyén, Mateo 19:21 44 Mateo 20:7

“Tenongpar-o met amin cha nadchi, wat 29 Yag amin agé way tatagu way ammag nokay ngata hen kenakorang-o chillu.” manaynan hen fabréycha ya sosnodcha, 21 Yag anat ekat Jesusén, “No laychém chinàcha-archa, hen a-anàcha ya hen way mangamma hen ustousto paat, im lorotacha gapo hen sommorotancha an elao amin hen kok-owam yag inid- haén, wat ammag chùchùar hen mid- chatno hen laona hen anchichay maid chat an chicha no hen anchi tenaynan- mafalinna, yag an-aat umale way so- cha. Yag faén agé yanggaychi te mè- morot an haén. Wat ad uchu hen mar- tagucha agé an Apudyus ah ing-inggana. muwan hen tot-oway kafinaknangno.” 30 Ngém chuarcha hen anchichay kaman 22 Ngém hen nangngaran hen anchi larae nan-angato ad uwan way anchag nafafa an nadchi, ammag lommayaw way chan ah pegwana. Yag chuarcha agé hen an- totokar te ammag faknang way térén. chichay kaman nafafa ad uwan way an- 23 Yachi yag anat ekat Jesus hen an- chag ngomato ah pegwana.” chichay pasorotnéén, “Tot-owa hen an- toy ifagà an chàyu way ammag naligatay Hen ekaman Apudyus way térén hen metapyan hen anchichay fak- manlabfu hen tatagu nang hen mantorayan Apudyus. 24 Am- Kasen nampani ah Jesus way mag narakrakaat agé hen homroan hen 20 mangaliyén, “Hen mantorayan kafayu hen abfot hen chagum no hen Apudyus wat kaman hen anchi ihay tagu metapyan hen faknang hen mantorayan way ammag chuar chi murana. Wat fum- Apudyus.” 25 Yag anchag nahaang hen migat way i man-anap ah mèlabfu an anchichay pasorotna hen nangngaran- hiya. 2 Angkay hiyachi way wachacha cha an nadchi yag anchaat ekatén, hen inchahana, nètorag an chicha way “Wat no yaha, ay nanggila ah wachay idchatna hen anchi larabfuwan hen ihay tatagu ah mahara-an.” 26 Finéfétég Jesus ag-agaw yag annaat epééy chicha way i chicha way mangaliyén, “No an yanggay man-amma.” tatagu hen mangamma hen mètaguwan- 3 “Angkay nà-argaw yag kasen agé ém- cha an Apudyus wat ammag achi tot- méy hen anchi cha um-umfunan hen owa mafalin. Ngém no ah Apudyus hen tatagu yag innilana hen anchichay tape- mangamma, wat mafalin te maid achi nay atàtàchég way maid chacha am- mafalin an hiya.” ammaan. 4 Yag annaat ifaga an chicha 27 Yachi yag nan-aleyat ah Pedro way mangaliyén, ‘In-ayu agé mìyamma way mangaliyén, “Apo chàni kaỳ way hen anchi murà wat idchat-o hen ustoy anni met ammag tenaynan hen ami- labfuyu.’ Yag émméycha tot-owa.” nay wachan chàni ah sommorotanni an 5 “Angkay nanggawa, i kasen nan-ila hea, wat ay magunggunaan-ani ngata.” ah tapen chi manlabfuwéna, yag umat 28 Yag anat ekat Jesusén, “Tot-owa hen agé hen fummatangan.” antoy ifagà an chàyu way haén way Pan- 6 “Yag angkay hen fummatangan ah gorowan hen Tatagu, no umchah hen attè, kasen agé émméy hen anchi cha anchi kachachayyawan way tumùchuwà um-umfunan hen tatagu yag inchahana way mantoray ah pegwana, wat chàyu agé hen anchichay tapena way maid way pasorot-o, tumùchuayu agé hen chacha am-ammaan. Yag annaat ekat anchi hemporo ya chuway tùchu way an chichéén, ‘Pakay an-ayug omen- mètoray an haén. Yag chàyu agé hen enargaw way ammag chan ufu-ufun way manguwis hen aminay ganà hen an- maid chayu am-ammaan.’ 7 Yag som- chichay hemporo ya chuway anà Israel. mongfatcha way mangaliyén, ‘Oo kagé Mateo 20:8 45 Mateo 20:22 te maid umpay mèlabfuwanni.’ ‘Wat in- hen nangato ah pegwana. Yag hen an- ayu kagé mìyamma hen anchichay chà chichay kaman nangato ad uwan, awni epa-amma,’ way ekat hen anchi chan yag chicha agé hen nafafa ah pegwana.” anap ah man-amma.” Hen kasen nangimfag-an 8 “Angkay hiyachi way nadhém yag Jesus hen matéyana anat ifagan hen anchi nanginmura hen anchi kapatasna way mangaliyén, Mar. 10:32-34; Luc. 18:31-34 ‘Ayagam hen anchichay nan-amma ta 17 Angkay hiyachi way cha mane-ed idchatno hen labfucha, yag ilugim way cha Jesus way éméy ad Jerusalem, mangidchat hen labfun hen anchichay enayangana hen anchichay hemporo ya uchi inggana hen anchichay pés-éy um- chuway pasorotna ta omanggaycha. Yag male hen figfigat.’ 9 Wat yachi, hen an- hen chacha manaranan, imfagana an chichay nanginlugi way nan-amma hen chicha way mangaliyén, 18 “Changrényu fummatangan ah attè, anchag narab- ngén hen antoy ifagà te hen antoy ayan- fuwan ah kaman hen labfun hen ihay taaw ad Jerusalem ad uwanat yato hen ag-agaw. 10 Yag angkay hiyachi way manpapancha an haén way Pangorowan inumchah hen marabfuwan hen an- hen Tatagu. Yag meporangà hen an- chichay pés-éy nan-amma hen figfi- chichay anap-apon hen papachi ya hen gat, ekatcha ah hamhamàchéén awniyat anchichay siguchay cha mintudtuchu chùchùar ménat hen labfucha. Ngém hen orchin way chicha hen mangimfaga faénat agé peet te ammag napapchong hen matéyà. 19 Yag ana-at eporang hen amin. 11 Wat chachan ngangayutongot anchichay faén Judio way manénséna ya hen nangawatancha hen labfucha yag manaphaprat an haén, yag ana-at agé anchaat manlili hen anchi nampara- elansa hen koros ta matéyà. Ngém hen bfu way mangaliyén, 12 ‘Ammag ihay anchi petlon hen ag-agaw, man-uchiyà uras yanggay hen nan-ammaan hen an- chillu.” tochay anongoh way ummale, yag pakay Hen chawat hen inan cha ammag nepachong hen labfucha an Jaime an Juan an Jesus chàni way ammag nififillag ah ihay ag- agaw way nan-amma-amma.’ 13 Yachi Mar. 10:35-45 yag sommongfat hen anchi nanginmura 20 Angkay hiyachi yag émméycha an yag ekatnan anchi ihéén, ‘Sonod-o, cha- Jesus hen anchichay hen-ininna way an-o met lugiyén chàyu te yaha met ahawan Zebedeo ya hen anchi chuway chillu hen enafunanyu ah labfuyu way a-anàna way pasorot Jesus. Yag nam- larabfuwan chillu hen ihay ag-agaw. palentomang ah inacha hen henagong 14 Wat aranyu hen annay ustoy labfuyu Jesus way mangimfaga hen anchi lay- ta homàyat-ayu, te ammag ah layad-o chéna way chawatén. 21 Yachi yag ekat yanggay yag an-owat papchongon amin Jesus an hiyéén, “Nokay hen ifagam.” hen labfuyu hen uray antochay anongoh Yag annaat ifaga way mangaliyén, “Ay way ummale. 15 Ay ammoh epawayu achi mafalin ta no umchah hen man- lawa no yaha hen ekaman-o way man- torayam wat ilam paat ta hen antoy gastos hen pelak-o. Ono cha-ayu omapar chuway a-anào hen mìtùchu an hea way gapon nanga-asiyà an chicha.’” epatùchum hen iha hen pachawananno 16 Yachi yag inyanongoh Jesus way ya hen iha ah pachawigim.” 22 “Aẁ,” mangaliyén, “Wat hen anchichay ka- way ekat Jesus, “achiyu angkay ma- man nafafa ad uwan, awni yag chicha awatan hen annay chayu chawatén.” Mateo 20:23 46 Mateo 21:3

Yag annaat ifaga hen anchi chuway hen- Hen nanga-anan Jesus hen agi way mangaliyén, “Ay mafalin way finurag hen anchi chuway tagu ma-anohanyu hen anchi ligat way ka- man hen anchi ligat way mepachah Mar. 10:46-52; Luc. 18:35-43 an haén.” Yag ekatchéén, “Oo, ma- 29 Angkay hiyachi way cha lomayaw anohanni.” 23 Yag anat ekat Jesus agéén, cha Jesus hen anchi fabréy ad Jerico, an- “Tot-owa way ma-anohanyu cha nadchi chag chuar hen anchichay tatagu way te umchah agé hen mapap-aligatanyu. cha metnod. 30 Yag niyaphor agé way Ngém faén chillu haén hen mampele no wachacha hen chuway nabfurag way heno hen tumùchu ah pachawanan-o ya tummutùchu hen penget hen anchi korsa ah pachawigì, te ah Amay Apudyus hen way chacha engwa. Yag angkay chengn- nangensasagga hen hiyachiy tùchuwan garcha way ah Jesus peet hen manlooh, ah para hen anchichay mangidchatana.” anchaat ilugi way man-ongaw way man- 24 Hen nangngaran hen anchichay galiyén, “Heay ganà Are David, panga- hemporo way tapen hen pasorot Je- asem paat ta ség-angam chàni.” 31 Yag sus hen anchi cha chawatén hen anchi hen anchichay tatagu, anchag hi-i-ingar chuway hen-agi, ammag lommaweng an chicha way mangempaginang koma, hen hamhamàcha an chicha. 25 Wat ngém chachaat ekaskasen way mangèn- enamong Jesus chicha amin yag an- gaw way mangaliyén, “Heay ganà Are naat tugunun way mangaliyén, “Inni- David, panga-asem paat ta ség-angam lataaw met hen ekaman hen anchichay chàni.” 32 Yachi yag entàchég Jesus anap-apo hen antoy lota, wat anchag yag ekatnan chichéén, “Nokay hen lay- cha manchamancharén hen anchichay chényu way ammaà an chàyu.” 33 Yag chacha etorayan. Ya umat agé hen an- anchaat ekatén, “Apo, ta makaila-ani chichay o-okom, chacha agé mancharén koma.” 34 Wat sinég-angan Jesus chicha hen anchichay ahentagucha. 26 Ngém yag tenchàna hen matacha wat naka- chàyu, achi mafalinha ah ekamanyu te anat tot-owa hen finuragcha yag netnod- no wachay manlayad an chàyu way cha an hiya. man-ap-apo, masapor mamfalinéna hen Hen anongoh way ayan acharna ah katorongan hen anchichay Jesus ad Jerusalem tapena. 27 Yag no wacha agéy man- layad way ngomato an chàyu, masapor Mar. 11:1-11; Luc. angkay mamfalinéna hen acharna ah 19:28-40; Juan 12:12-19 kafafaan way kaman alepan hen an- Angkay hiyachi way cha homag- chichay tapena. 28 Te kaman an haén 21 én cha Jesus ad Jerusalem way way Pangorowan hen Tatagu, iggayà tég-angaycha umchah hen anchi fab- ummale hen antoy lota way i mampa- réy way Betfage wat entàchégcha hen torong hen tatagu, te ummaliyà way anà pénad hen anchi filig ad Olivo, yag i tomorong an chicha. Ya ummaliyà agé hennag Jesus hen chuway pasorotna way i matéy ah sobfot hen fasor hen way mangaliyén, 2 “Epangpangoyu hen chuar way tatagu.” annay fabréy way chuchummangén- taaw wat ichahanyu hen ihay kafayu way netatàéd way wacha hen ub- funa. Ùfachényu yag inyaliyu chichahto. 3 Yag mag-ay ta wachay mangaliyén pakay ùfachényuha, ifagayu way mas- Mateo 21:4 47 Mateo 21:17 apor hen ap-apo wat man-eparufusna Hen nangemparyawan Jesus hen hen mangar-anyu.” anchichay chan elao ah Templo 4 Hen hiyachiy na-ammaan, na-ammaan ah tommot-owaan hen Mar. 11:15-19; Luc. anchi imfafaggan hen anchi profeta ad 19:45-48; Juan 2:13-22 namenghan hen nangaryanéén, 12 Angkay hiyachi yag émméy ah Je- 5 “Ifagayu hen anchichay tatagu ad sus hen fatawan hen anchi Templo way Jerusalem way manSion way naway faréy Apudyus yag annag emparyaw hen Arecha way empafafana hen amin hen anchichay chan elàrao ya cha acharna way ammag ubfun laway lomao ah michaton an hiya. Yag anna kafayu hen nansakayana.” agég tenokang hen anchichay lamesa-an 6 Angkay hiyachi yag émméycha hen hen anchichay chan soksokat ah pelak anchichay pasorot Jesus yag enammaan- ya umat agé hen tùchun hen anchichay cha amin hen imfagana an chicha. chan elaoh karopate. 13 Yag annaat ekat 7 Wat innaracha hen anchi hen-ina an chicha way mangaliyén, “Nesosorat way kafayu yag anchaat iyap-ap hen hen alen Apudyus way ekatnéén, ‘Hen agwan hen lumfongcha hen échégna faréy-o wat mausar ah manluwaruwan yag nansakay ah Jesus. 8 Yag ammag hen tatagu an haén.’ Yaha hen imfa- chuar hen anchichay tatagu way nen- gan Apudyus ngém chàyu, anyug nam- haprà hen lumfongcha hen anchi ko- falinén hen antoy faréyna ah chayu i rsa way engwana ah manayawancha manlokkowan hen ahentaguyu.” an hiya. Yag hen anchichay tapena, 14 Angkay hiyachi yag émméy hen incha sommongpat ah arumfanga ah anchichay nan-abfurag ya nan-appelay ehapràcha hen korsa agé. 9 Wat amin ah Templo way i mampàila an Je- hen anchichay cha mamangpango ya sus, wat kena-anna hen sasaketcha. cha umunud, anchag heo-ongaw way 15 Ngém hen anchichay anap-apon hen mangaliyén, “Chayawéntaaw hen antoy papachi ya hen anchichay siguchay cha ganà Are David. Chayawéntaaw hen an- mintudtuchu hen orchin, anchag om- toy ummale way narpon Apudyus. Ya maningarngar hen nangil-ancha hen an- chayawéntaaw hen anchi kangatowan chi chana ammaan way kaskascha-aw, way Apudyus.” ya kaskasen hen nangngarancha hen cha 10 Angkay hiyachi way inumchah cha èngaw hen anchichay ungunga ahchih Jesus ad Jerusalem, anchag na-ateb-ar Templo way mangaliyén, “Chayawén- hen amin anchichay tatagu yag taaw hen antoy ganà David.” 16 Wat an- ekatchéén, “Heno man paat ah naha.” chaat ifaga an Jesus way mangaliyén, 11 Yag sommongfat hen anchichay “Ay ammoh achim cha changrén hen nenetnod way mangaliyén, “Hiyato annay cha èngaw hen annachay un- ah Jesus way profetan Apudyus way gunga.” “Chachangrê met,” way ekat Je- narpod Nazaret way ihay fabréy hen sus. Yag annaat ekat agéén, “Ay ammoh provinsiyan hen Galilea.” iggayyu faséén hen anchi nesosorat way alen Apudyus way ekatnéén, ‘Tinud- tuchuwan Apudyus hen anchichay un- gunga way manginchayaw an hiya hen anchi nènong paat.’” 17 Yachi way enalen Jesuschi yag an- nag tenaynan chicha way lommayaw ad Mateo 21:18 48 Mateo 21:30

Jerusalem yag émméy ad Betania way i hen karébféngam way mangammahna.” ummiyan ahchi. 24 Yag senongfatan Jesus chicha way mangaliyén, “Wacha unna hen han- Hen nàrongan hen anchi hanà an chàyu yag no masongfatanyu away way maid fungana wat ifagà agé an chàyu no heno hen Mar. 11:12-14, 20-24 nangidchat hen antoy karébféngà way 18 Angkay nafigat way chachan fangad mangamma hen antochay chà ammaan.” ad Jerusalem, chan henaang ah Jesus. 25 Yag annaat ekatén, “Heno ngarud 19 Yag yachi way innilana hen ihay away hen nangidchat hen karébféngan Juan way ekatchéén fig hen penget hen cha- way mamfunyag. Ay ah Apudyus ono ran yag inna innila no wachay fungana. tatagu.” Yag chacha mahalifunuwan Yag ammag maid te an yanggay tangréb hen tapena way man-ahetennopà te chi tufuna. Yag annaat iyaryan hen an- ekatchéén, “No ekattaawén ah Apudyus chi away way mangaliyén, “Achia kasen hen nangidchat hen karébféngan Juan, mamub-unga ah ing-inggana, yag am- awniyat ifagan Jesus agé an chitaaw mag nàrongat agé hen anchi away.” no pakay iggaytaaw agé afuroton hen 20 Hen anchichay pasorotna, anchag imfagan Juan. 26 Waman no ekattaaw nahahaang hen nangil-ancha hen anchi agéén an yanggay tatagu hen nangidchat na-ammaan yag anchaat ekatén, “Ané, hen karébféngan Juan, aggaégyat agé ah pakay ammag pegachi yag nàrongat hen wachay ammaan hen antochay tatagu an annay away.” 21 Yag ekat Jesusén, “Tot- chitaaw, te afurotoncha amin way tot- owa hen antoy ifagà an chàyu way no oway profetan Apudyus ah Juananchi.” ah Apudyus yanggay hen manokchunyu 27 Wat anchag senongfatan ah Jesus way way achiayu chan chuwachuwa, wat mangaliyén, “Tawwan te maid innilani.” mafalin ammaanyu agé hen changan an- “Wat no yaha,” way ekat Jesus, “achì agé toy enammaà hen antoy awayanto. Ya ifaga an chàyu no heno hen nangidchat faén yanggay agéha te uray agé anyug hen karébféngà way mangamma hen an- ifaga hen anchi filig way marabten yag tochay chà ammaan.” nepetlà ah fayfay, wat ma-ammaan tot- owa. 22 Te no anyu yanggay ammag Maid sérfin hen mangafunan manokchun ah Apudyusat, idchatna an no achi ammaan chàyu hen amin way chawatényu.” 28 Yachi yag anat mampani ah Je- sus an chicha way mangaliyén, “Nokay Hen namistigarancha hen manmàyu an natto. Wachan ihay hen karébféngan Jesus am-ama way chuwa hen anàna way Mar. 11:27-33; Luc. 20:1-8 lenarae. Yag yachi, imfagana hen an- 23 Angkay hiyachi way namfangad ah chi pango way mangaliyén, ‘Anào, in- Jesus ah Templo yag inlugina way a ta homepot-a ad uwan.’ 29 Gapo ah mantudtuchu. Yag hen chana man- achi ma-, ekatnéén, ‘Innà angkay tudtuchuwan, hinénggépcha agé hen an- éméy.’ Ngém angkay na-awni way chichay anap-apon hen pachi ya hen an- nanhamahamà, namfafawi yag émméy chichay anam-ama way ponò hen Judio, chillu. 30 Yachi yag émméy agé hen an- yag émméycha an Jesus way i mamisti- chi am-ama way i nangimfaga hen an- gar an hiya way mangaliyén, “Henon chi enawchina ta éméy agé homepot. pam i ammaan hen annay cham am- Yag ekat hen anchi enawchiyén, ‘Oo maan. Yag heno ay paat hen nangidchat kay Ama, éméyà.’ Ngém ammag ig- Mateo 21:31 49 Mateo 21:43 gay émméy.” 31 Yachi yag anat ekat Je- aran hen penakafingayna. 35 Ngém hen susén, “Henokay an cha nadchi way anchichay cha mangafang, anchag chin- chuwa hen nangamma hen laychén pap hen anchichay alepan yag penago- hen anchi amacha.” Yag sommong- hcha hen iha, yag pinchitcha agé hen fatcha way mangaliyén, “Hen anchi iha, yag anchaat agé funfunto-on hen an- pango kagé.” Yag anat lawrawagén Je- chi iha. 36 Ngém uray, kasen chillu hen- sus an chicha way mangaliyén, “Tot- nag hen anchi nangenlota hen chùchùar owa hen antoy ifagà an chàyu way way alepanna no hen anchi pés-éyna. hen anchichay lawengay tatagu way Yag ammag pachongna chillu hen enka- kaman hen anchichay cha mangam- mancha an chicha. 37 Angkay hen anon- among hen furor ya hen anchichay fu- gohna, annaat hénagén hen anchi mis- fae way cha menlao ah acharna, wat moy anàna te ekatnah hamhamànéén, mamangpangocha no chàyu way mè- ‘Ta éhéd yag ifiincha hiya te anào paat tape hen mantorayan Apudyus. 32 Te tot-owa.’ 38 Ngém angkay innilan hen chàyu, ummale ah Juan way chan fun- anchichay cha mangafang way hen an- funyag way mangintudtuchu hen ustoy chi anànaaat hen naway, anchaat man- ekamanyu ta mifilang-ayu ah ammayay tatagépfar way mangaliyén, ‘Ayé, an- tatagu, ngém anyug iggay enafurot nayan hen anchi ustoy mangentawid hiya. Waman hen anchichay manga- hen antoy lotaanto wat antaawat pédtén akaw way cha mangam-among hen ta chitaaw hen mangen-awa.’ 39 Wat furor ya hen anchichay fufae way cha chinpapcha tot-owa hen anchi anàna menlao hen acharcha, wat enafurotcha yag inilhincha hen anchi arad way i hiya. Yag kaskasen agé te uray no en- mamchit.” lasinyu hen namfalewancha, anyug ig- 40 “Wat ad uwan,” way ekat Jesus an gay chillu fab-alewan hen hamhamàyu chicha, “nokay hen hamhamàyu way ah omafurotanyu.” ammaan hen anchi nangenlota hen an- chichay cha mangafang no homàyat.” Hen nempaniyan Jesus hen 41 Yag sommongfatcha way mangaliyén, anchichay anap-apo ah “Anna yanggay ammag pédtén hen chan afang hen lota anchichay cha mangafang te anchag Mar. 12:1-12; Luc. 20:9-18; 1 Ped. 2:6-8 lawengay térén, yag annaat epa-afang 33 “Changrényu ngén hen antoy kasen hen nalimpiyu way tatagu way mangid- paniyê,” way ekat Jesus. “Wachan ihay chat hen ustoy penakafingayna.” 42 Yag tagu way minur-ana hen lotana ah anat ekat Jesus an chicha agéén, “Wat greps way mafayah hen fungana. Yachi ay ammoh iggayyu faséén hen an- yag enaradna hen anchi minurana yag chi nesosorat way alen Apudyus way anat agé mampatoktok ah fato ah man- ekatnéén, lechehana hen fungana. Yag annaat agé ‘Hen anchi fato way enachin hen an- epa-amma hen akayyang way paranha chichay chan sà-ad ah faréy way ah iggawan hen anchichay mangguwar- ekatchéén maid sérfina, wat ammag cha. Yachi yag annaat epa-afang ah yachiyat agé hen anchi kapatpati- safaliy tatagu yag lommayaw way i nam- gan way mepégnad. Ah Apudyus fiyahi ah safaliy lota.” hen nangamman natto, yag ammag 34 “Angkay inumchah hen tempon hen kahahaang tot-owa.’” mamungaan hen anchi inmurana, hen- 43 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Wat nagna hen tapen hen alepanna ta icha tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way Mateo 21:44 50 Mateo 22:13 faén angkay chàyu way Judio hen cha ifagan hen anchichay alepan. Yag etorayan Apudyus te eh-atna chàyu hen chachaat éméy ah ay-ayancha way hen anchichay safaliy tatagu way cha man- tapena, icha homepot, ya hen tapena, gafurot hen laychéna. 44 Yag hen an- éméycha agé man-amma hen chacha chi fatowanchi agé, no wachay màchég am-ammaan. 6 Yag anat hen tapena agé, an hiyaat ammag mapmaptén. Ngém no anchaat agég chinpap hen anchichay hen anchi fato agé hen meposet hen ihay alepan way maid achicha enammaan an tagu, wat ammag matampò way kaman chicha yag anchaat pédtén.” chapor.” 7 “Angkay hiyachi way chengngar 45 Yachi way chengngar hen Are hen anchi nekaman, ammag om- anchichay anap-apon hen papachi ya maningarngar way térén yag annaat hé- hen anchichay Fariseo hen anchichay nagén hen anchichay sorchachuna way empanin Jesus, wat na-awatancha incha pinchit hen anchichay pommatéy way chicha hen chana paniyén. 46 Yag yag anchaat po-oran hen anchi fabréy- anchag laychén paat way manelew an cha. 8 Yachi yag anat ifagan Are hen hiya hen hiyachi, ngém iggaycha chillu anchichay tapenay alepanna way man- gapo ta iyégyatcha hen anchichay galiyén, ‘Nesasaggana hen aminay egad chuaray tatagu, te hen anchichay hen antoy lagsak, ngém hen annachay tatagu, afurotoncha way profetan looh-o inimfitar, achicha karébféngan Apudyus ah Jesus. way mèlagsak. 9 Wat éméy-ayu hen an- chichay korsa yag aminay tatagu way Hen anchichay maid ilanyu, ayaganyu chicha amin way uma- namnamana way metape ley mèlagsak.’ 10 Yachi yag émméycha hen mantorayan Apudyus tot-owa hen anchichay alepanna hen Luc. 14:15-24 kakorsakorsa, yag aminay tatagu way in- Kasen nampanih Jesus hen chahancha, enayagancha amin way uray 22 nanudtuchuwana hen anchichay hen anchichay laweng ya ammay, wat tatagu, ekatnéén, 2 “Hen mepaniyan hen napno hen faréy Are ah i mèkasar.” mantorayan Apudyus wat kaman hen 11 “Angkay hiyachi way émméy ah Are anchi ihay Are way nangensasaggana way i mangila hen anchichay tatagu hen anchi lagsak way mankasaran way na-among, yag nanmatanaat agé hen anàna. 3 Angkay hiyachi way hen ihay tagu way annag iggay inlum- nesagana hen egad, hennagna hen fong hen ustoy lumfong way para hen anchichay alepanna way i mangayag kasar. 12 Yag anat éméy an hiya way hen anchichay tatagu way loohna mangaliyén, ‘Ayong hea, henon pa-a ini-imfitar. Ngém hen anchichay umalehto way mèkasar yag an-ag ig- naimfitar, anchag achi peet éméy. 4 Wat gay nanlumfong ah lumfong para hen annaat kasen hénagén hen anchichay kasar.’ Yag ammag chan tomtomaà hen tapen hen alepanna way mangaliyén, taguwanchi way maid elasonna. 13 Yag ‘Inyu kasen ifaga hen anchichay anat ifagan Are hen anchichay alepanna looh-o ini-imfitar way napaparte hen way mangaliyén, ‘Faruchunyu hen an- anchichay faka ya hen tatanabfa way toy taguwanto yag sértényu hen farud ubfu, yag nesasaggana amin hen egad hen limana ya he-ena yag entap-aryu ah wat umalechaat koma way mèkasar.’ chara way ammag ngéngét, ta ahchi hen 5 Ngém hen anchichay naimfitar way mankelaana way magénén manngangal- tatagu, anchag hentot-orangén hen itféna hen fub-ana ah kaligatna.’” Mateo 22:14 51 Mateo 22:31

14 Yachi yag henalenonot Jesus way Hen mepanggép hen mangaliyén, “Anchag chuar tot-owa hen man-uchiyan hen natéy naimfitar ngém otonna hen mapele.” Mar. 12:18-27; Luc. 20:27-40 Hen mangil-ancha no mèfat ah 23 Angkay hen hiyachi agé way ag- Jesus mepanggép hen furor agaw, émméycha hen anchichay Judio Mar. 12:13-17; Luc. 20:20-26 way Saduceo an Jesus way chicha hen 15 Angkay hiyachi yag anchag lom- achi mangafurot way kasen man-uchi mayaw hen anchichay Fariseo way in- hen natéy. Yag imfagacha way man- cha mantetennopà ah ekamancha way galiyén, 24 “Apo, hen intudtuchun Moses manlokop koma an Jesus ta wachay ad namenghan, ekatnéén no omma- manginchérémancha an hiya. 16 Wat hen hawa hen ihay larae yag natéy way enkamancha, hennagcha hen tapen hen maid anàna, masapor ahaw-én hen son- pasorotcha ya tapen hen anchichay ifan odna hen anchi nafaro ta umanàcha Are Herod ta incha ifaga an Jesus way koma ah kaman penaka-anà hen an- mangaliyén, “Apo, innilani way maid chi natéyanchi way sonodna. 25 Wat tot-owa kétkétémno way tagu, ya cham hanhanannito an hea, te ad nameng- agé itudtuchu hen anchi tot-owa way han, wachacha anohto hen pituy larae laychén paat Apudyus way ma-ammaan, way masosnod. Yag angkay nangahawa ya annog achi agé iyég-égyat hen uray hen anchi pango, cha-ancha umanà heno way aryén hen tagu an hea te yag natéy. Yag gapo ta maid anàcha, ammag maid wahigém way uray hen enahawan hen anchi metéb hen an- nan-asa-achan. 17 Wat ifagam kaỳ no chi nafarowanchi. 26 Ngém yachi agé heno hen manmanmàno an natto, no hen nepasamak an hiya. Yag umat agé ay achitaaw ngata cha labsengén hen hen anchi ma-atlo inggana hen anchi orchintaaw way Judio no fayachantaaw enawchi way ma-apitu way maid um- hen furor hen anchi Are ad Roma.” manà an chicha yag natéycha amin. 18 Ngém ah Jesus, enlasinna chillu hen 27 Yag hen ommanongoh, natéy agé hen kenasilibcha yag annaat ekatén, “Chàyu fufaeyanchi. 28 Wat hen man-uchiyan way senang a-afurot, pakay pachasényu hen tatagu ah pegwana te ekatyuwén way manlokop an haén. 19 Ilà kayya hen man-uchicha, nokay ngarud hen ustoy annay pelak way mifayad ah furor.” Yag mangen-ahawa hen fufaeyanchi nò, te empàilacha hen ihay pelak. 20 Yag ekat amincha met way pitu wat enahawacha Jesusén, “Nokay hen antoy nepepetchor amin hiya.” an natto yag nokay agé hen nangen- 29 Senongfatan Jesus chicha way man- ngachan hen antoy nesosorat.” 21 “Hen galiyén, “Oo a, ngém an-ayug nèfat way anchi Are ad Roma,” way ekatcha. Yag térén ya korang hen innilayu mepanggép anat ekat Jesus agéén, “Wat no yaha hen anchi nesosorat way alen Apudyus way hen Are hen nangen-awa, idchatyu ya achiyu agé ma-awatan hen man- kagé an hiya hen para an hiya. Ngém nakafalinna. 30 Te hen man-uchiyan hen ilanyu agé ta idchatyu an Apudyus amin nan-atéy, maid angkay man-ah-ahawa hen para agé an hiya.” 22 Hen nangn- te kamancha hen anchichay anghel garancha an nadchi, anchag naleletag Apudyus ad uchu. 31 Yag hen mepang- yag lommayawcha way nanaynan hiya. gép hen man-uchiyan hen natéy, ay am- moh iggayyu faséén hen anchi nesoso- rat way alen Apudyus an chàyu way Mateo 22:32 52 Mateo 23:4 ekatnéén, 32 ‘Haén ah Apudyus way cha mepanggép hen anchi empopostan chayawén cha Abraham an cha Isaac yah Apudyus way epalena way Cristu no Jacob,’ way hen laychén nahhay aryé- nokay hen nangingganà an hiya.” Yag nat uray nan-atéycha cha Abraham hen ekatcha way sommongfatén, “Ah Cristu hiyachiy tempo, é-éttégcha chillu way wat hiya hen ganà Are David.” 43 “Oo natattagu ad uchu, te pakay wachacha a, ngém no yaha,” way ekat agé Jesus, ad uwan way cha manayaw an Apudyus “pakay agé imfagan Are David way ah nò.” 33 Hen nangngaran hen anchichay Cristuwat hiya agé hen Ap-apona nò. Te chuaray na-a-among way tatagu an nad- hen enalen David way empahmà hen chi, anchag nahahaang way manmanmà Espiritun Apudyus, ekatnéén, hen chana itudtuchu. 44 ‘Ah Apudyus way Ap-apo, imfagana hen anchi ap-apò way mangaliyén, Hen anchi kapatpatigan Tumùchua hen antoy pachawanan- way orchin Apudyus o ingganah epa-afào an hea hen an- Mar. 12:28-34; Luc. 10:27 chichay aminay kafusorno.’” 34 Angkay hiyachi way chengngar hen 45 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Wat anchichay Fariseo way ancha peet am- no yaha way uray ah Are Davichén mag nasokok hen anchichay Saduceo enawagana hen anchi umale way man- wat anchaat ammag mantetepon way toray ah ap-apona, wat nokay agé hen éméy an Jesus. 35 Yag hen iha an ekamanna way hiya hen mangingganà chicha way ihay cha mintudtuchu hen hen anchi ap-apo nò.” 46 Yag ammag orchin Moses, penachasna way man- maid poros makasongfat an Jesus. Wat lokop an Jesus way mangaliyén, 36 “Apo, nanepod hen hiyachi, maid makatorod nokay ngata hen anchi kapatpatigan way kasen mamachas way manlokop an paat way orchintaaw.” 37 Senongfatan hiya. Jesus hiya way mangaliyén, “Masapor Ar-arwachan hen anchichay cha laychényu ah Apudyus ah patinggan hen mangempàpàila hen afurotna aminay hamhamàyu ya ah aminay a- ammayu ya ah aminay kenaraengyu. Mar. 12:38-39; Luc. 11:43-46; 20:45-46 38 Yato hen anchi kangatowanay orchin Angkay hiyachi yag imfagan Apudyus way kapatpatigan. 39 Ya hen 23 Jesus hen anchichay chuaray metéb, kaman agé te ekatnéén masapor tatagu ya hen anchichay pasorotna laychényu hen ahentaguyu kaman hen way mangaliyén, 2 “Hen anchichay manlaychanyu hen acharyu. 40 Chichato siguchay cha mintudtuchu hen orchin way chuway orchin Apudyus, enahapna Moses ya hen anchichay Fariseo, chicha amin hen anchichay orchin way enso- hen napiyar way mangintudtuchu hen rat Moses ya hen intudtuchun hen an- anchichay orchin Apudyus way ensorat chichay profeta.” Moses. 3 Wat masapor afurotonyu way mangamma hen aminay chacha Heno hen anchi empalen itudtuchu, ngém achiyu paat cha Apudyus way mantoray torachén hen a-ammacha te anchag Mar. 12:35-37; Luc. 20:41-44 achi ammaan hen anchi chacha 41 Angkay hiyachi way na-a- itudtuchu. 4 Yag ancha agég cha amongcha chillu hen anchichay Fariseo, sorsorfatan hen orchin yag anchaat nansarudsud ah Jesus an chicha way epapelet hen tatagu way somorot an mangaliyén, 42 “Nokay hen manmàyu cha nadchi. Ngém ammag maid agé Mateo 23:5 53 Mateo 23:16 etorongcha hen anchichay tatagu way Hen nangenlawagan Jesus cha manorot. Te kaman paat chacha hen kenaraweng hen epakarga hen ammag chinaghén way anchichay senang a-afurot karga hen tatagu, ngém anchag achi paat fumnéh. 5 Yag aminay chacha Mar. 12:40; Luc. 11:39-51; 20:47 ammaanat, ammaancha yanggay ah 13 “An-ayug ka-ase, chàyu way mangempàpàil-ancha hen tatagu ah siguchay cha mintudtuchu hen orchin machayawancha, te ancha agég cha Moses ya chàyu agé way Fariseo, te pachakarén hen anchi mangi-iggaancha an-ayug senang a-afurot way anyug cha hen anchi nesosorat way alen Apudyus sellaan peet hen metapyan hen tatagu way chacha ifédféd ah etongcha ya hen hen mantorayan Apudyus, yag gapo hen tàraycha. Ya chacha agé pa-anchuwén anchi achiyu ketapyan yag chayuwat hen paraypay hen panchilengcha. 6 Ya agé lengalengén hen anchichay chan ancha agég laylaychén way chicha paat anap ah ketapyana.” hen machayaw hen heno way lagsak, 14 “An-ayu lawag ka-ase, chàyu way ya chicha agé paat hen i tumùchu hen siguchay cha mintudtuchu hen orchin anchichay am-ammay way tùchu hen ya chàyu agé way Fariseo way an-ayug chacha ma-am-amongan. 7 Yag no ay senang a-afurot. Te pakay chayu saoron éméycha agé hen cha um-umfunan hen hen anchichay faro way anyug cha aran tatagu, ammay no rispituwén paat agé hen kok-owacha, yag ah mangempàpàil- hen tatagu chicha, ya ammay agé paat anyu ah kena-ammayyu, chayu an- no ma-awagancha ah Apo. 8 Yaha hen chuanchuwén hen manluwaruwanyu. wachan chicha. Ngém chàyu, achiyu Wat gapon yaha, ammag kaskasen hen parufusun way ma-awagan-ayu ah Apo, manusaan Apudyus an chàyu.” te napapchong-ayu way masosnod ya 15 “An-ayug ka-ase, chàyu way an ihà-an yanggay chillu hen apoyu siguchay cha mintudtuchu hen te anggayà. 9 Ya achiyu agég cha orchin ya chàyu agé way Fariseo way awagan hen an lawag tatagu hen an-ayug senang a-afurot. Te magénén antoy lota ah amayu, te an ihà-an ginchangyu hen chakaray fayfay yanggay chillu hen amataaw way yag ginégga-ayyu hen chakaray lota hiyah Apudyus ad uchu. 10 Ya achiyu ah mangawisanyu ah uray ihà-anay agé parufusun way ma-awagan-ayu ah pasorotyu. Yag angkay enawisyu, ap-apo, te haén yanggay hen Ap-apoyu enammaanyu hiya ah am-améd no way haén hen anchi empopostan chàyu ta kaskasen agé hen kachusaana Apudyus way ummaley mantoray. no hen kachusaanyu.” 11 Ya hen anchi kangatowan an chàyu, 16 “An-ayu ammag ka-ase, te kaman- masapor hiya agé hen katorongan ayu nabfurag way maid innilayu yag hen tapena. 12 Ya heno way tagu agé chayuwat agé tudtuchuwan hen an- way mangempangato hen acharnaat chichay maid agé innilana. Kaman hen epafafan Apudyus hiya. Waman hen anchi chayu itudtuchu way no mag-ay anchi tagu way mangempafafa hen hen anchi Templo hen esapatan hen an- acharna wat pangatowén Apudyus chi mansapata, wat yasa no achina am- hiya.” maan hen imfagana te achi ano chillu makafasor. Ngém ekatyuwén no mag-ay hen anchi faletò paat way ininggaw hen anchi Templo hen esapatana, masapor Mateo 23:17 54 Mateo 23:29 yanggay ammaana way ammaan te fa- ngém chayuwat agé iwalin hen sorna ano no achina. 17 An-ayu tot-owa anchichay napateg paat way inyurchin ammag nawéngwéng way nabfurag, te Apudyus way masapor malilimpiyu hen nokay hen napatpateg, hen anchi faletò a-ammayu ya masapor ség-anganyu ono hen anchi Templo way nanaém hen hen ifayu ya masapor agé matalek-ayu anchi faletò ta ma-apudyusan.” way tatagu. Chichato hen masapor 18 “Ya chayu itudtuchu agé way no ammaanyu koma way uray achiyu agé mag-ay hen anchi cha mepatpatngan lawhan hen annachay tapena.” hen michaton an Apudyus hen esap- 24 “An-ayu tot-owa ammag kaman atan hen anchi mansapata, wat yasa no nabfurag yag chayuwat agé iwichén hen achina ammaan hen empostana te achi tapena. Anyug cha iyam-amma paat way ano chillu makafasor. Ngém mag-ay ta mangamma hen anchichay kafafaan way hen anchi cha michaton paat hen esap- orchin ngém an-ayug natorod way man- atana, masapor yanggay ammaana way maid hen anchichay napatpateg paat.” ammaan te fasorna ano agé no achina. 25 “An-ayu ammag ka-ase, chàyu way 19 Wat an-ayu tot-owa ammag nabfurag siguchay cha mintudtuchu hen orchin way maid innilayu, te ay ammoh nap- ya chàyu agé way Fariseo way an- atpateg hen anchi cha michaton no hen ayug senang a-afurot. Te hen miyali- anchi chana mepatpatngan way nanaém gana, anyug chachallosan hen mamàila hen na-apudyusan nadchi. 20 Wat hen way achar hen tasayu ya hen pengganyu, ifagà an chàyu, henoy tagu way mangen- ngém ad char-ém way achi maila, am- sapata hen anchi cha mepatpatngan hen mag aggarémha way kaman yachi hen michaton an Apudyusat ma-awatanyu chayu manlugiyan hen tapena ya hen way faén yanggaychi hen ensapatana, chayu mangamgaman hen egad. 26 An- te henaémna agé hen aminay nepap- ayu tot-owag kaman nabfurag, chàyu attang an nadchi. 21 Ya umat agé hen way Fariseo. Wat masapor charosanyu anchi Templo way faréy Apudyus, no unna hen annay aggarémha way achi yachi hen esapatan hen tatagu, wat ma- maila wat kapeletan way ma-ahap agé awatanyu agé way faén yanggay hen hen anchi mamàila way nacharos.” anchi Templo hen chana esapata te 27 “An-ayu ammag ka-ase, chàyu way henaémna agé ah Apudyus paat way siguchay cha mintudtuchu hen orchin ini-inggaw an nadchi. 22 Pachongna agé ya chàyu agé way Fariseo way an- hen uray heno way tagu way mangen- ayug senang a-afurot. Te hen ihay sapata ad uchu, te annag henaém agé miyaliganyu, an-ayug kaman napepen- hen mantorayan Apudyus ya anat agé ah toran way lufù way ah mangilan hen Apudyus paat way chan toray ahchi.” tataguwat fub-urùan. Ngém ah katot- 23 “An-ayug ka-ase, chàyu way owana, ammag nanapno ad char-ém siguchay cha mintudtuchu hen orchin ah aggarémha way tongar ya chérang ya chàyu agé way Fariseo way an-ayug chi natéy. 28 Wat yachi hen pachongyu, senang a-afurot. Te ammag maid te ah sangwanan hen tataguwat am- lawrawhanyu hen anchichay faén ammay-ayu, ngém ah hehemmàyuwat napateg way liglamenton hen orchin, ammag pahig kétém ya laweng.” kaman hen anchi chayu mangidchatan 29 “An-ayug ka-ase, chàyu way hen pagkaporon hen uray lawa hen siguchay cha mintudtuchu hen orchin anchichay charoh way omenparamnaw ya chàyu agé way Fariseo way an-ayug hen missa. Achiyu lawrawhan chachi, senang a-afurot. Te a-anammay Mateo 23:30 55 Mateo 24:3 tot-owa eman hen anchichay lufù way Hen hamhamà Jesus hen enammaanyu para hen anchichay anchichay iJerusalem tongar hen profeta way napchit ad namenghan, ya enar-arkosanyu agé Luc. 11:34-35 hen lufù hen anchichay anammay 37 Angkay hiyachi way hemhemmà way tatagu. 30 Yag ekatyu agé way Jesus hen a-amman hen anchichay mangaliyén, ‘Non an-ayu wà-acha hen iJerusalem, annaat ekatén, “Ani lawa natatagguwan hen anchichay profetaat chàyu way iJerusalem, ammag sigab hen iggay-ayu nì-ipchit hen namchitan hen hamhamào an chàyu, chàyu hen nam- anap-oyu an chicha.’ 31 Wat chayu peet chit hen anchichay profeta ya chàyu hen tot-owa epudnu way ganà chàyu hen namuntofuntò hen anchichay hennag anchichay namchit hen anchichay Apudyus way manudtuchu an chàyu. profeta ad namenghan. 32 Wat ayéat kaỳ Hen laychê koma, an-og hahallimunan lopasényuwat hen anchi looh inlugin yanggay chàyu way kaman hen anchi hen anchichay anap-oyu. 33 An-ayug cha ekaman hen manò way manaufu kaman tot-owa farakkan way kaman hen a-anàna, ngém anyug a-adchiyén. tenatawidyu hen ammag pahig 38 Wat ad uwan, an-ayug egad way laweng. Wat ay ammoh ekatyuwén ammag maid manalimun an chàyu. mailisiyanyu hen ketap-aranyu ad 39 Yag manepod ad uwan, maid kasen imférno. 34 Ifafaggà an chàyu hen mangil-il-anyu an haén ingganah peg- ammaanyu, te wachacha hen epalè wana way yachi hen mangaryanyuwén, an chàyu way profeta ya nan-araeng ‘Chayawéntaaw hen annay ummale way way tatagu ya anat agé hen anchichay narpon Apudyus.’” manudtuchu an chàyu. Ngém awniyat Hen machachaelan hen anchi Templo anyug pédtén angkay hen tapena ya ekorosyu hen tapena, yag pagohonyu Mar. 13:1-2; Luc. 21:5-6 hen tapena hen chayu ma-am-amongan, Angkay hiyachi way ginumhad yag unu-unuchunyu chicha agé ah heno 24 ah Jesus hen anchi Templo, way fabréy way omawichancha. 35 Wat hinib-at hen anchichay pasorotna hiya hen halenonot hen hiyatoy ammaanyu, yag inlugicha way mangale hen ka- chuséén Apudyus chàyu ta chàyu hen ammay hen anchi Templo ya hen an- mangara hen chusan hen napchitan chichay hengehengena. 2 “Oo, mamàila amin hen anchichay tatagu way maid tot-owa hen ka-ammay hen annay Tem- karébféngana way mapchit way plo,” way ekat Jesus. “Ngém tot-owa manepod hen namchitancha hen anchi hen antoy ifagà an chàyu way umchah ustoy tagu way Abel inggana hen anchi hen anchi ag-agaw way ammag meorob profeta way Zacarias way anà Barakias amin chaha, wat maid mehàhàfa ah uray way napchit hen namfattanan hen anchi natentenor-og way fato te ammag Templo ya hen anchi cha mepatpatngan miwakas amin.” hen michaton an Apudyus. 36 Tot-owa Hen ligat way mepasamak hen antoy ifagà way chàyu way tatagu ah tapen chi ag-agaw way cha matagu ad uwan, chàyu angkay hen mangenkaro hen chusan Mar. 13:3-13; Luc. 21:7-19 hen amin cha nadchi way na-ammaan.” 3 Angkay hiyachi way tummutùchu ah Jesus hen anchi filig way Olivo, om- manggaycha hen anchichay pasorotna Mateo 24:4 56 Mateo 24:22 way émméy an hiya, yag anchaat an Apudyus. 14 Yag hen anchi am- hanhanan way mangaliyén, “Ay achi mayay chamag mepanggép hen man- mafalin ta ifagam man paat an chàni torayan Apudyus, wat mepagngar hen no kamana hen umchahan hen an- aminay karotarota ah mangammuwan chi imfagam ad annad, yag heno agé hen egachay katagutagu yag anat um- hen sinyar hen kasenno umaliyan ya chah hen anchi anongoh chi egad.” hen sinyar agé hen anongoh chi ag- Hen fùnagan hen agaw.” 4 Sommongfat ah Jesus way man- anchi aggaégyatay térén galiyén, “An-ayu yanggay ammag man- ar-arwad ta achiayu marokop, 5 te fù- Mar. 13:14-23; Luc. 21:20-24 nagcha angkay hen chuaray tatagu way 15 Entoroy Jesus way mangaliyén, ammag mangaliyén chicha ano agé hen “Wacha agé hen imfagan hen an- hennag Apudyus way mantoray, wat chi profeta way Daniel ad nameng- ammag chuar tot-owa hen lokoponcha. han way fùnag hen ammag aggaégyatay 6 Yag awniyat changrényu agé hen a- térén. Chàyu way mamasan natto, ma- anihéb hen gufat, ya chamagényu agé awatanyu koma hen laychénay aryén. hen anchichay chan aheginnufat hen Yag no ilanyu hiya way inggaw hen an- anachawwéy way lota. Ngém achiayu chi maid poros karébféngan hen tatagu kay cha émégyat te masapor chillu ma- way inggaw te ah Apudyus yanggay ammaan chachi, ngém cha-an chillu hen koma, 16 no ilanyuchi, an-ayug omawid anongoh chi ag-agaw. 7 Te hen meka- way i mantaro ah filig, chàyu way man wat man-aheginnufatcha hen chan iJudea. 17 Ya hen anchichay niyaphor totoray hen antoy lota. Ya hen ihay lota, way wachah chara hen yachiy uras, gufaténa agé hen henlomota. Yag maid achicha koma hamham-én way héng- agé achina manlunigan ya umchah hen gép way i mangara ah uray heno pararo way fitel. 8 Ngém an yanggay lu- way alekaméncha, te masapor anchag grugin hen ligat amin cha natto way ka- omawid yanggay. 18 Yag umat agé hen man hen anchi pés-éy émtéfan hen anchi anchichay niyaphor way hommepot, cha umanà.” ammag maid agé hamham-éncha ah 9 “Ya ammag agorgoran chàyu hen homàyat way i mangara ah uray lawa tatagu hen antoy lota gapon afurotyu lumfongcha, te anchag an omawid amin. an haén, wat telewén chàyu ya pap- 19 Wat ammag ka-as-ase lawa hen an- aligatén chàyu way tapena ya pédtén chichay nafufugi ya hen anchichay chan chàyu agé way tapena. 10 Wat gapo pasoso hen hiyachiy tempo. 20 Wat anyu hen hiyachi, chuarcha tot-owa hen yanggay ammag chawatén an Apudyus mangentagay hen afurotcha. Wat man- ta achi koma metongpochi hen ag- ahetennocharcha hen tatagu yag man- iléd ya hen anchi ngilin way Safachu. aheginnuracha. 11 Yag fùnagcha agé hen 21 Te ammag pararo angkay tot-owa hen chuaray senang poprofeta way man- ligat hen yachiy tempo way ammag lokop hen chuar way tatagu. 12 Yag gapo maid mepaniyana nanepod hen lugru- ta omam-améd hen laweng way ma- gin hen egad ingganad uwan. Ya ah ammaan hen antoy lota wat kachùran ing-inggana, maid agé kasen mepachah hen tatagu, ammag matarà hen layad- hen antoy lota ah kaman an nadchiy cha hen ifacha. 13 Ngém hen anchi ligat. 22 Yag no an iggay looh finifilang mangempapate hen afurotna ingganah Apudyus hen ag-agaw way ma-ammaan anongohnaat mahara-an yag nì-iggaw cha nadchi, anchag matéy hen egachay Mateo 24:23 57 Mateo 24:36 katagutagu. Ngém gapoh ség-angna hen ayà. 30 Ya anat agé hen hiyachi, fù- anchichay tatagu way penepelena, an- nag ad uchu hen sinyar hen umaliyà nag empa-aket chillu hen ag-agaw way way Pangorowan hen Tatagu. Wat an- ma-ammaan cha nadchi.” chag mankela hen aminay tatagu gapoh 23 “Yag mag-ay agé ta wachay tagu ah pararo way égyatcha hen mangil-ancha mangalen chàyuwén, ‘Ilanyu ngén, an- an haén way haén, iyaliyà hen fu- toyan hen anchi hennag Apudyus way nat way marpod uchu yag maila agé mantoray,’ ono ekatchéén, ‘Ayé, an- hen mannakafalin-o way anà ammag chayan ahchi,’ wat achiyu ammag cha humili way térén ah kena-Apudyus-o. afuroton. 24 Te fùnagcha angkay hen 31 Yag hen hiyachi agé, mepa-ale hen senang Cicristu ya senang poprofeta anchi tangguyub way ammag chakar way mangaliyén chicha ano hen pini- hen alena, yag an-owat hénagén hen yar Apudyus. Yag chicha, kafaelancha anchichay a-anghel-o way éméy hen way ammag mangamma hen chuar way egachay karotarota ta incha amongon kaskascha-aw ya sinyar way omempa- amin hen anchichay penepelen Apudyus haang ah manlokopancha hen tatagu ta way maid lawrawhancha ah uray heno non an mafalin, lokoponcha hen uray way penget chi lota.” anchichay penepelen Apudyus. 25 Wat Hen na-ar-an hen anchi fig ah pani hamham-ényu ngén, te hen nangimfagaà amin an cha natto an chàyu ya anat ma- Mar. 13:28-31; Luc. 21:29-33 ammaan, ta achiayu koma marokop.” 32 “Ilanyu hen annay away way fig 26 “Yag mag-ay ta wachay mangalen te wachan acharényun nadchi koma ah chàyuwén, Wacha ano ah tanap hen mangar-anyu ah hamhamàyu. Te inni- anchi penelen Apudyus way mantoray, ilayu met way mag-ay no chana ilugi achiayuwat ammag cha éméy way i way umutar ya pomenge, tég-angay mangila. Ya no ekatchéén wacha ano ah hen tiyargaw. 33 Wat pachongna agé, fabréy way cha-an mampàila, achiyuwat no ilanyu way cha ma-ammaan amin ammag cha afuroton. 27 Te hen miyali- hen anchichay enalè, maelasinyu koma gan hen umaliyà way Pangorowan agé way tég-angay hen mamfangchà hen hen Tatagu, wat kaman hen anchi antoy lota. 34 Tot-owa hen antoy ifagà koliyapyap way no sumgid, maid achi an chàyu way achicha matéy amin hen mangila te helawana hen fùnagan hen antochay tatagu way cha matagu ad init inggana hen malihnugana.” uwan ya anat ma-ammaan amin hen 28 “Ya uray heno way iggaw hen imfagà. Ma-ammaan amin chachi way natéy, amongan way amongan hen an- ma-ammaan, 35 te uray maumah hen an- chichay kasole way cha manginyatagu toy lota ya hen aminay maila ad uchu, hen natéy.” wat ammag achi chillu ma-at-atob hen antochay chà enale ah ing-inggana te Hen sinyar hen mamfangchan Jesus masapor ma-ammaan amin.” Mar. 13:24-27; Luc. 21:25-28 Maid nangila hen 29 Entoroy Jesus way mangaliyén, “No mamfangchan Jesus marpas chachiy ligat, ammag mako- rkor hen aminay maila ad uchu ya am- Mar. 13:32-37; Luc. 17:26-30, 34-36 mag machép hen init ya ammag achi 36 Entoroy Jesus way mangaliyén, homelaw agé hen hérag. Yag umat agé “Maid nangila hen anchi ag-agaw ya hen anchichay tarawat anchag - uras paat hen ka-ammaan amin hen an- Mateo 24:37 58 Mateo 25:5 chichay imfagà. Te uray hen anchichay way alepan ya mamangan an chicha a-anghel ad uchu ya haén way anà hen tempon hen manganancha. 46 Yag Apudyus wat maid agé nangila te ah ammag laylayad hen hiyachiy alepan Ama yanggay hen nangila. 37 Ya hen no aphoran hen apona hiya way cha mekaman hen antoy lota hen mam- mangamma amin hen anchi nipiyar an fangchà way Pangorowan hen Tatagu, hiya. 47 Te tot-owa hen antoy ifagà an wat kaman hen nekaman hen anchi tem- chàyu way ah kenataleknaat ammag pi- pon Noe ad namenghan, 38 way hen hiy- yarén hen anchi ap-apo hiyah mangi- achiy tempo, maid ekat hen anchichay ila amin hen anchichay kok-owana. tataguwén wachan mepasamak, te an- 48 Ngém non an umat yag ammag achi chag cha mangmangan ya umin-inum ya matalek hen anchi alepan way an- ma-ah-ahawa inggana hen anchi hinéng- nag ekat ah hamhamànéén maid mé- gépan paat cha Noe hen anchi papor. nat awanwani ah homàyatan hen anchi 39 Yag ammag maid enlasincha ah ma- apona, 49 yag inluginaat way mamàpà- ammaan yag chaat map-ong hen an- gang hen anchichay ifana way alepan toy lota wat naoforcha amin. Wat ka- ya ammag cha i mèmèan ya cha i man agéhchi hen mekaman hen mam- mì-in-inum hen anchichay amfutangén. fangchà way Pangorowan hen Tatagu. 50 Ngém ammagat agég hen-argawan 40 Te hen hiyachiy tempo, no chuway yag hommàyatat hen anchi apona way larae hen hommepot, ammag aran hen iggay pòpo-otan hen anchi alepananchi anchichay anghel-o hen iha yag nehàfa hen uras way hàyatana, 51 wat kapele- hen iha. 41 Yag umat agé no chuway tan way annag chuséén hiya ah pararo fufae hen chan fayu, ammag ma-ara way chusa way annag etape hiya hen hen iha yag nehàfa agé hen iha. 42 Wat manusaana hen anchichay senang a- ar-arwachanyu ta an-ayug mansasag- afurot. Yag ahchi, ammag pararo hen gana te maid innilayu hen ag-agaw way ligat te mankelakela ya magénén man- mamfangchà way apoyu. 43 Hen miyali- ngangalitféna hen fub-ana ah kaligatna.” gana, no innilan hen anchi nanginfaréy hen ustoy uras hen aliyan hen anchi i Hen anchichay fafarasang way mangakaw ah faréyna, kapeletan way iggay nansagana hen tapena ammag achi masmasséy te hihimnéna Entoroy Jesus way mangaliyén, hen umchahana ta maid ma-akaw ah 25 “Hen mepaniyan hen faréyna. 44 Wat yachi agé hen ekamanyu mantorayan Apudyus no mamfangachà, koma way mansasaggana te haén way wat kaman hen anchichay hemporoy Pangorowan hen Tatagu, ekatyuwén finafallasang way wéhchiyén ummara cha-acha-an hen ustoy uras way mam- ah helawna way i manib-at hen anchi fangchà yag inumchaha-at.” omahawa way larae. 2 Hen anchichay lema, anchag kaman nàong-ong. Hen nekaman hen anchi Waman hen anchichay ifacha way natalek ya hen anchi achi lema, naham-ancha. 3 Te hen anchichay Luc. 12:41-48 kaman nàong-ong, anchag inligwat 45 Entoroy Jesus way mampani, ekat- hen helawcha way maid innaracha ah néén, “Heno hen mangenlasinanyu hen risérfacha ah petoryu. 4 Waman hen anchi natalek ya naham-an way alepan. anchichay naham-an, umma-aracha Hiya hen anchi piniyar hen ap-apona ah risérfan hen helawcha. 5 Yag gapo way mangemponò hen anchichay ifana ta nataktak hen anchi icha hib-atén, Mateo 25:6 59 Mateo 25:22 nahéyamancha way mamannéd yag i mamfiyahi ah achawwéy. Angkay nasséycha.” hen lummigwatana, enayagana hen an- 6 “Angkay hiyachi way gawan chi chichay alepanna yag piniyarna chicha lafi, wachan cha mangèngaw way man- way mangchén hen kok-owana 15 way galiyén, ‘Naway hen anchi omahawa empàchangna an chicha hen kafaelan way larae wat inyu hib-atén hiya.’ hen ihaiha way égnan. Wat hen anchi 7 Wat fummangon hen anchichay fi- iha, impiyarna hen lemanlifu te yachi nafallasang yag inyam-ammacha hen hen kafaelana. Ya hen anchi iha, impi- helawcha. 8 Yag hen anchi lema way ka- yarna agé hen chuwanlifu te yachi agé man nàong-ong, chachan ochaw hen an- hen kafaelana. Yag hen anchi miyatlo, chichay ifacha way mangaliyén, ‘Aẁ ad- impiyarna an hiya hen henlifu te yachi chan chàni paat hen tapen annay peto- agé hen kafaelana. Yag yachi way narpas ryuyu te antoy cha ma-amin an chàni.’ yag anat lumigwat.” 9 Ngém sommongfat agé hen anchichay 16 “Angkay hen anchi alepan way nipi- lema way mangaliyén, ‘Aẁ kaman paat yaran hen anchi lemanlifu, inyéynaat achi ummatto an chitaaw amin, wat way i mangentencha wat émméy ah éméy-ayuwat ah tencha-an ta in-ayu lo- lemanlifu agé hen garansiyana. 17 Yag maoh usarényu.’ 10 Wat lummigwatcha umat agé hen anchi nipiyaran hen an- hen anchichay kaman nàong-ong way i chi chuwanlifu, wat yachi agé hen enka- lomao ah usaréncha.” manna, wat émméy agéh chuwanlifu “Ngém hiyachi way chacha éméy, hen garansiyana. 18 Waman hen anchi inumchahat agé hen anchi hahadchén- nipiyaran hen anchi henlifu, annag i cha. Wat hen anchichay lema way enkaub way nangentaro hen anchi nipi- nansasaggana, nì-ighépcha an hiya way yar an hiya.” i mèlagsak yag naumfanat hen anchi 19 “Angkay nafayafayag yag namfan- hawang.” gad hen anchi nangimpiyar an chicha 11 “Angkay na-awni way namfangad- yag annaat epa-ayag hen anchichay cha hen anchichay i lommao yag alepanna ta ilana hen enkamancha hen chachan harahag way mangaliyén, ‘Apo, anchi impiyarna an chicha. 20 Yachi yag apo fùtamto te antoyan-ani.’ 12 Ngém émméy hen anchi nipiyaran hen leman- ammag sommongfat hen anchi omma- lifu yag ina emporang hen anchi iné- hawa way mangaliyén, ‘Oo a, ngém égnana way mangaliyén, ‘Apo, antoyan maid met innilà an chàyu.’” hen anchi lemanlifu way impiyarno an 13 Yachi yag inyanongoh Jesus way haén, yag antoyan agé hen anchi kasen mangaliyén, “Wat yaha, masapor lemanlifu way inyanàna.’ 21 Yag anat an-ayug mansasaggana te maid ekat hen anchi apochéén, ‘Aỳ, usto paat innilayu hen uras ya hen ag-agaw way hen annay enkamanno. Wat ammay-a mamfangchà.” tot-owa way alepan te natalek-a. Yag gapo hen kenatalekno way nangchén Hen nekaman hen anchichay hen uray akettoy, wat an-og talekén wachan nipiyar an chicha hea way mangchén ah chakchakkar. Wat Luc. 19:11-27 umalea ta mèlam-a hen antoy laylayad- 14 Entoroy Jesus agé way mangaliyén, o.’” “Hen mepaniyan agé hen anchi man- 22 “Angkay hiyachi yag émméy agé torayan Apudyus no mamfangachà, wat hen anchi nipiyaran hen chuwanlifu, yag kaman hen anchi ihay ap-apo way ina agé emporang hen anchi iné-égnana Mateo 25:23 60 Mateo 25:39 way mangaliyén, ‘Apo, antoyan hen an- chi impiyarno an haén way chuwan- Hen anongoh way lifu, ya antoyan agé hen kasen chuwan- mauwisan hen tatagu lifu way inyanàna.’ 23 Yag anat ekat hen 31 Entoroy Jesus way mangaliyén, anchi apocha agéén, ‘Aỳ usto paat agé “Haén way Pangorowan hen Tatagu, hen annay enkamanno, wat ammay-a hen mamfangchà hen antoy lota, et- agé way alepan te natalek-a. Yag gapo nochà hen amin anchichay a-anghel way hen kenatalekno way nangchén hen uray mamàila hen kenachayaw-o. Yag yachi, akettoy, wat an-og talekén hea way tumùchuwà way mantoray ya man- mangchén ah chakchakkar. Wat umalea guwis hen amin, 32 wat mepasangocha agé way metape an haén ta mèlam-a agé an haén hen egachay katagutagu hen hen antoy laylayad-o.’” antoy lota. Yachi yag an-og henhenén 24 “Yachi yag émméy agé hen an- chicha amin way kaman hen cha ma- chi nipiyaran hen henlifu yag ekatna nenhenan hen chan pastor hen karnero way manlasonén, ‘Apo, innilà way an- ya hen gancheng. 33 Wat hen anchichay ag térén way tagu, te an-ag cha mèawa ammay way tatagu way kaman karnero, hen enlengatan hen tapena way kaman tênê chicha ah pachawanan-o. Wa- paat annog cha fat-én hen iggayno en- man hen anchichay laweng way kaman hamar. 25 Wat yaha hen émmégyatà an gancheng, tênê chicha ah pachawigì.” hea wat an-og i enkaub way nangen- 34 “Angkay hiyachi, haén way taro hen anchi impiyarno an haén ta Are, ifagà hen anchichay tatagu ah achi matarà. Wat antoyan kagé chillu pachawanan-o way mangaliyén, hen anchi ustoy pelakno.’ 26 Yag ammag ‘Umaleayu, chàyu way binindisyunan sommongfat hen anchi apocha way man- Amay Apudyus ta mètapeayu hen galiyén, ‘An-ag laweng way alepan way antoy mantorayà way nesasaggana ammag nasachot, te no innilam mampay chillu para an chàyu nanepod way anà ammag cha mèawa hen enlen- hen na-ammaan hen antoy lota. gatan hen tapena way an-og cha fat-én 35 Te hen enkamanyu an haén, hen peet hen iggay-o enhamar, 27 wat pakay hommenaangà wat penanganà an iggayno lawa i imfangko hen antoy chàyu. Ya hen nàwawà, penainumanà pelak-o ta wacha laway aket ah anàna agé an chàyu. Yag tàén anà funag ah arà hen antoy mamfangchà.’ 28 Yag ah fabréyyu, menangiliyà an chàyu. annaat ifaga hen ihay alepanna way 36 Yag angkay maid agé lumfong-o mangaliyén, ‘Aram hen anchi impiyar- yag linumfonganà an chàyu. Yag hen o an hiya yag inidchatno hen anchi nansaketà, henalimunanà an chàyu. nangchén hen anchi hemporoy lifu. 29 Te Yag hen nifaruchà, finisitaà an chàyu.’ hen anchi natalek way tagu, an matap- 37 Yachi yag hen anchichay tatagu way tapyan hen midchat an hiya ingganah ammayén Apudyus, manhanhancha homawahawar. Waman hen anchi achi way mangaliyén, ‘Apo, maid met matalek, ammag maonghor hen anchi innilani ah hommenaangam yag uray aket way wachan hiya. 30 Wat hen penanganni hea. Yag maid agé innilani ekamanyu hen annay maid sérfina way ah nàwawam yag penainumanni hea. alepan, anyug etap-ar hiya hen anchi lu- 38 Yag nokay agé hen nangil-anni hen gar way ngéngét ta ahchi hen manke- kenafunagno yag menangilini hea lakelaana way magénén manngangalit- ono ah maid lumfongno yag wachan féna hen fub-ana ah kaligatna.’” inidchatni way lumfongno. 39 Ya maid Mateo 25:40 61 Mateo 26:9 met agé nangil-anni ah nansaketam yag mayén Apudyus, mètagucha an hiya ah henalimunanni hea, ya ah nifarucham ing-inggana.” yag finisitani hea.’” Hen chacha manginyanapan ah 40 “Wat haén way man-are, somong- ekamancha way mamchit an Jesus fatà an chicha way mangaliyén, ‘Tot- owa hen antoy ifagà an chàyu way uray Mar. 14:1-2; Luc. 22:1-2; Juan 11:45-53 heno way enammaanyu hen anchi uray Angkay lempas Jesus way nang- lawa ka-arohaehan way cha omafurot an 26 intudtuchu amin an cha nad- haénat, kaman haén chillu hen nangam- chi, imfagana hen anchichay pasorotna maanyu an cha nadchi.’” way mangaliyén, 2 “Innilayu way ah 41 “Angkay hen anchichay ten-én-o ah hin-uchumat milugi hen anchi lagsak pachawigì, ifagà agé an chicha way way manmanma-an hen iggay namchi- mangaliyén, ‘Lomayaw-ayuwat, chàyu tan hen anghel hen a-anà hen anap- way machudchusa, te an-ayug metap- otaaw ad Egipto. Wat hen tempon hen ar hen anchi mannanayun way apoy hiyachiy lagsak, haén way Pangorowan way nesasaggana ah metap-aran Chu- hen Tatagu, midchatà hen anchichay munyu ya hen anchichay a-anghelna. tatagu way mangenlansa an haén hen 42 Te tàén chaà manhenaang, iggayà koros.” penangan an chàyu, yag hen nàwawà, 3 Yag hen anchichay ap-apon hen pa- iggayà agé penainuman an chàyu. 43 Yag pachi ya anam-ama way ponò hen Judio, angkay hen kenafunag-o ah fabréyyu, na-amongcha tot-owa ah faréy hen anchi iggayà agé menangili an chàyu. Yag kangatowanay pachi way ah Caifas 4 ta ah kommorangan hen lumfong-o, iggayà man-a-atopàpàcha no heno hen ekaman- adchan ah lumfong. Yag iggayyu agé cha way manelew an Jesus ah achi ma- halimunan haén hen nansaketà ya ig- am-ammuwan yag pinchitcha. 5 Ngém gayyu agé fisitéén haén hen nifaruchà.’ hen ekatcha, achi koma paat metongpo 44 Yachi yag anchaat somongfat way hen anchi lagsak te awni yag magurucha mangaliyén, ‘Apo, maid ay innilani ah hen tatagu. hommenaangam ono ah nàwawam. Ya Hen nempàil-an hen ihay maid ay agé amin innilani ah kenafu- in-ina hen layadna an Jesus nagno ono ah nansaketam ono ah ni- farucham ah iggayni mangasekasowan Mar. 14:3-9; Juan 12:1-8 an hea. Ya maid agé innilani ah kom- 6 Angkay hiyachi yag wacha cha Je- morangan hen lumfongno yag iggayni sus ad Betania ah faréy cha Simon way adchan hea.’” nakkonet hen anchi ar-argaw. 7 Yag hen 45 “Yag songfatà chicha way man- chacha manganan, ammag hinénggép gliyén, ‘Tot-owa hen antoy ifagà an hen ihay in-ina way nan-é-édchan ah chàyu way hen anchi nangachiyanyu pichuru way na-ammaan ah fato way way tomorong hen uray anchi ka- alebastér way natatarwan ah ammag arohaehan way cha mangafurot an haén, nanginay lana, yag annag inhiyat ah yachi angkay agé hen nanga-adchiyanyu urun Jesus. 8 Angkay hen nangil-an hen way tomorong an haén.’ 46 Wat hiyachi, anchichay pasorotna an nadchi, ammag mepééy amin cha nadchi hen anchi man- lommaweng hen hamhamàcha yag an- nanayun way ligat ah machusaancha ah chaat mangngorongor way mangaliyén, ing-inggana. Ngém hen anchichay am- “Pakay lawa annag lamraménha, 9 ta annaat koma an enlao ah pelak ta Mateo 26:10 62 Mateo 26:26 wacha laway midchat hen anchichay tan hen a-anà hen anap-otaaw.” 18 Yag maid mafalinna.” 10 Ngém ah Jesus, am- anat ifagan Jesus an chicha way homày- muna chillu hen anchi chacha aryén atcha ah fabréy ta icha ifaga hen an- yag annaat ekatén, “Pakay iyu chum- chi ihay tagu way mangaliyén, “Imfa- sekén hen antoy in-inaanto, te usto met gan hen anchi aponi way tég-angay um- ya ammay hen antoy enammaana an chah hen matéyana, wat antoy faréyyu haén. 11 Ya no mepanggép hen manoron- ano hen mangananni hen antoy lagsak ganyu hen anchichay maid mafalinna, way Manmanma-an.” 19 Yachi yag lum- anchag mawawà-acha met. Ngém haén, migwatcha tot-owa hen anchichay pa- achi mafayag hen mì-iggawà an chàyu sorot Jesus way icha enammaan hen am- hen antoy lota. 12 Te hen annay nang- inay chana imfaga yag ensaganacha hen inhiyatana hen anchi lana hen achar- manganancha hen hiyachiy lagsak. o, yaha angkay hen nangensaganaana 20 Angkay hiyachiy nadhém, nalil- hen milufuà. 13 Yag tot-owa hen an- iub cha Jesus ya hen anchichay pa- toy ifagà an chàyu way amin hen an- sorotna way mangan. 21 Yag hen chacha toy lota way mitudtuchuwan hen anchi manganan, imfagan Jesus an chicha ammayay chamag wat mahaphapet agé way mangaliyén, “Tot-owa hen antoy hen enammaan hen antoy in-inaanto ah ifagà an chàyu way wacha angkay manamham-an hen tatagu an hiya.” hen iha an chàyu way mangentochar an haén.” 22 Wat ammag ngommehpéy Hen nangenlàwan Judas an Jesus hen hamhamàcha amin yag wéhchiyén Mar. 14:10-11; Luc. 22:3-6 chana hanhanan way mangaliyén, “Ay 14 Angkay hiyachi agé yag ah Judas Is- haén ngata, Apo.” 23 Yag anat ekat Je- cariote way ihay pasorot Jesus, émméy susén, “Hen anchi migsan an haén way hen anchichay anap-apon hen papachi mangensawsaw hen anchi anéna wat way mangaliyén, 15 “Kamana kay paat hiya hen mangentochar an haén. 24 Haén hen mamayadyu an haén no etochar- way Pangorowan hen Tatagu, pédténà o ah Jesus an chàyu.” Yag finilangcha chillu te yachi hen looh nesosorat way hen toronporo way pelak yag imfayad- mekaman an haén. Ngém kàka-ase hen cha an hiya. 16 Yag nanepod hen hiyachi, anchi ammag mangentorod way man- inluginat Judas way manginyanap hen gentochar an haén, te un-unninaat non wayana way mangentochar an Jesus. an iggay koma niyanàchi way tagu.” 25 Yachi yag nan-ale ah Judas way hiya Hen anongoh way mèanan Jesus chillu hen mangentochar yag ekatnéén, hen anchichay pasorotna “Ay ammoh haén, Apo.” Yag ekat Je- Mar. 14:12-21; Luc. 22:7-14, susén, “Oo, enalem kayyà.” 21-23; Juan 13:21-30 Hen lugrugin hen 17 Angkay hiyachi way inumchah hen Manmanma-an an Jesus anchi pés-éy ag-agaw hen anchi lagsak way manganan hen Judio hen anchi Mar. 14:22-26; Luc. tenapay way achi mepabnar, yag i 22:15-20; 1 Cor. 11:23-25 henanhanan hen anchichay pasorot Je- 26 Angkay hiyachi way chacha man- sus an hiya way mangaliyén, “Chuud gan, innaran Jesus hen ihay tenapay hen laychém way mangensaganaanni yag anat manyaman an Apudyus yag hen manganantaaw hen anchi lagsak penetpet-angna, yag annaat iwaras hen way manmanma-an hen iggay napchi- anchichay pasorotna way mangaliyén, Mateo 26:27 63 Mateo 26:42

“Anto, aranyu ta anényu te yato hen way mangaliyén, “Aẁ achì chillu ehoot achar-o.” 27 Yachi yag annaat agé aran hea, tàén yachi hen mìyatéyà an hea.” hen hentasa way fayah yag kasen nanya- Yag yachi agé hen enalen amin hen an- man an Apudyus, yag annaat agé idchat chichay tapena. an chicha way mangaliyén, “Mì-inum- Hen nanluwaruwan ayu amin an natto 28 te yato hen charà Jesus ad Getsemani way mifùfù ah macharosan hen fasor hen chuaray tatagu way yato agé hen Mar. 14:32-42; Luc. 22:39-46 manot-owaan hen anchi kà-amma way 36 Angkay hiyachi yag émméy cha Je- torag Apudyus. 29 Yag tot-owa hen antoy sus ya hen anchichay pasorotna hen an- ifagà an chàyu way achiyà kasen umin- chi lugar way ekatchéén “Getsemani,” inum ah fayah ingganah umchah hen an- yag annaat ifaga an chicha way man- chi ag-agaw way mantorayan Apudyus galiyén, “Itùchuyu an natto ta iyà man- way yachi hen mì-inumà an chàyu hen luwaru hen anchi ê-éyna.” 37 Yag entà- anchi faru way fayah.” taenna cha Pedro ya hen anchi chuway 30 Angkay hiyachi way nankankan- a-anà Zebedeo way cha Jaime an Juan, tacha yag ginumhadcha way éméy hen yag inlugina way tomkar way ammag anchi tagéytéy ad Olivo. chémméghénay térén hen hamhamàna. 38 Yag annaat ekat an chichéén, “Am- Hen nangimfag-an Jesus hen mag amchan hen antoy hamhamào way mangenhootan Pedro an hiya kaman paat ammag narégna ah iyatéy- Mar. 14:27-31; Luc. o, wat inggaw-ayu an natto ta i-illanà.” 22:31-34; Juan 13:36-38 39 Yag anat kasen éméy hen ê-éyna 31 Angkay na-awni yag imfagan Je- way ammag nanlùfub way manluwaru sus hen anchichay pasorotna way man- way mangaliyén, “Amay Apudyus, no galiyén, “Awniyat anà ammag taynan mafalin koma, achi meparufus hen an- an chàyu amin hen yatoy lafi, te an- toy ligat way tég-angay mepachah an ayug omawid amin gapon ma-ammaan haén. Ngém uray no yahan chawat-o, an haén. Te yaha chillu hen lay- laychê chillu way ma-ammaan yanggay chén hen anchi nesosorat way alen hen laychém way faén hen laychê.” Apudyus way aryén way ekatnéén, 40 Yachi yag namfangad ah Jesus hen ‘Pédtén Apudyus hen anchi minya-achug iggaw hen anchi toroy ifana yag incha- wat anchag miwa-at amin hen an- hana chicha way nanasséy. Yag annaat chichay karnerona.’ 32 Ngém no man- ekat an Pedro way mangaliyén, “Ay achi uchiyà, mamangpangowà hen provin- mafalin ta i-illanà ah uray lawa ihay siyan hen Galilea ta ahchi hen man- uras. 41 Achiayu koma cha masséy ta aheil-antaaw.” an-ayuwat an manluwaru agé ta achi- 33 Yachi yag nan-aleyat ah Pedro ayu ma-awis way fumasor. Tot-owa way way mangaliyén, “Aẁ, uray angkay wachan layadyu ah hamhamàyu way taynancha-a hen antochay tapenaat achi mangamma hen usto, ngém an-ayu cha angkay mafalin way taynà hea.” 34 Ngém ma-afà ah kenakapsot hen acharyu.” ekat Jesus an hiyéén, “Tot-owa angkay 42 Yachi yag kasen émméy chillu way hen antoy ifagà an hea way achi manol- i manluwaru way mangaliyén, “Amay laò hen manò hen yato paatay lafi Apudyus, no achi mafalin way mafale- yag mametluwémat way mangenhoot wan hen antoy mepasamak an haén an haén.” 35 Ngém ammag tenlén Pedro way an-o yanggay ammag harémén, wat Mateo 26:43 64 Mateo 26:58 ta ma-ammaan chillu hen laychém.” 51 Yag hen hiyachi agé, ammag nan- 43 Yachi yag anat kasen agé mamfangad ohfùat hen anchi ihay ifan Jesus hen yag inchahana agé chillu hen anchichay fangidna way fuma-ag yag fina-agnaat toro way nanasséy te ammag amchan hen ihay alepan hen anchi kangatowan hen héyépcha. way pachi, yag naporhan hen ingana. 44 Yachi yag annaat kasen taynan 52 Yag enamhewat Jesus hiya way man- chicha way émméyna epetlo way man- galiyén, “Ichùchùnowat man hen annay luwaru ah ina nangimfag-an an Amana fangidno, te no fangid hen eharà wat hen anchichay chana chillu imfaga. fangid agé hen iyatéy. 53 Yag ammoh 45 Yag angkay namfangad kasen hen maid peet innilam way non an-o an iggaw hen anchichay ifana yag ekat- chawatén an Ama wat man-epalena hen nan chichéén, “Ay étégyu chillu way kalifulifu way anghel way manarà an nanasséy way chan inungar. Ilanyu ngé- haén. 54 Ngém non an yaha hen ammaà, nat inumchah angkay hen anchi uras achi ma-ammaan hen anchi nesosorat ad way haénay Pangorowan hen Tatagu namenghan way ekatnéén masapor ma- wat midchatà hen anchichay lawengay ammaanto.” tatagu. 46 Wat fangon-ayuwat ta intaaw 55 Angkay hiyachi yag imfagan Jesus te ilanyu ngén, nawayat hen anchi man- agé hen anchichay chuaray tatagu way gentochar an haén.” mangaliyén, “Ammoh futangelowà ta masapor mamfafangngid-ayu ya Hen nanelewancha an Jesus mampapang-or-ayu way i manelew Mar. 14:43-50; Luc. an haén. Ammag enag-agaw met way 22:47-53; Juan 18:3-12 nìtutùchuwà an chàyu ahchih Templo 47 Ammag étég Jesus way chan ale way mantudtuchu yag pakay iggayà yag inumchahat ah Judas way iha telewén hen hiyachi nò. 56 Ngém yato hen anchichay hemporo ya chuway chillu hen mekaman ah tomot-owaan pasorotna yag wachacha agé hen hen ensosorat hen anchichay profeta anchichay ene-etnodna way ammag ad namenghan.” Yachi yag anchag chuaray tatagu way namfafangngidcha ommawid amin hen anchichay pasorot amin ya nampapang-orcha way chicha Jesus way anchag tenaynan hiya. hen anchichay hennag hen anap-apon Hen nepasangowan hen papachi ya hen anam-ama way Jesus hen anchi konsel ponò hen Judio. 48 Yag imfafaggan chillu Judas an chicha way mangaliyén, Mar. 14:53-65; Luc. 22:54-55, “Hen anchi tagu way mangentomoà hen 63-71; Juan 18:13-14, 19-24 tapào hen apengna ah mangempàil-à 57 Angkay hen anchichay nanelew hen rispitù, hiya hen chayu anapén wat an Jesus, inyéycha hiyah faréy cha telewényu.” 49 Yachi yag émméyat ah Caifas way kangatowan way pachi, Judas an Jesus way mangaliyén, “Apo, te ahchi hen na-a-ammongan hen an- ay hea peetha.” Yag entomònaat hen chichay siguchay cha mintudtuchu hen tapàna hen apeng Jesus. 50 Yag ekatat orchin Moses ya hen anchichay anam- Jesusén, “Ayéat sonod, ammaamat hen ama way ponò hen Judio. 58 Ngém ah Pe- anchi ganchatno.” Yachiyat yag émméy dro, chinumchum-ang way cha umunud hen anchichay tatagu way i namchéng inggana hen anchi fatawan hen faréy an Jesus. hen pachiyanchi, yag anat i mìtùchu hen Mateo 26:59 65 Mateo 26:74 anchichay chan guwarcha ta ilana no moh masapor wachay kasen anapén nokay hen mekaman an Jesus. ah man-istigu hen fasorna. Te chengn- 59 Yag angkay ah faréy, cha iyanap gartaaw met amin hen anchi aggaé- hen anchichay anap-apon hen papachi gyat way enalena. 66 Wat nokay hen ya amin hen anchichay o-okom way kon- hamhamàyu ah ekaman an hiya nò.” Yag sel hen mangempafasorancha an Jesus ekatchéén, “Narégnaha ah iyatéyna.” ta wachay lasoncha way mangempap- 67 Yag chachaat toptoppaan hen féharna chit an hiya. 60 Ngém ammag maid chillu yag chacha lopropagén. Yag hen tapena inchahancha, tàén anchag chuar hen agé, finongotcha hen matana ya anchaat cha manginchérém an hiya ah kétém. tappetén way mangaliyén, 68 “Ayé ang, Ngém angkay hiyachi yag tommàchég ifagam no heno hen nanappet an hea no hen chuway tatagu way mangaliyén, hea tot-owa hen hennag Apudyus.” 61 “Hen yahay tagu wat ekatnéén kafae- Hen nangenhootan Pedro an Jesus lana ano way mamakas hen anchi Tem- plon Apudyus yag annaat kasen sà-achén Mar. 14:66-72; Luc. 22:56-62; hen unig hen ma-atloy ag-agaw.” Juan 18:15-18, 25-27 62 Hiyachi yag tommàchégat hen 69 Angkay ah Pedro, étégna way nì- anchi kangatowan way pachi way tutùchu ah fatawa yag émméy an hiya mangalen Jesusén, “Ayé, pakay hen ihay fufae way katorong hen an- achim songfatanha. Ay tot-owa hen chi kangatowan way pachi yag ekat- anchi enalecha.” 63 Ngém ammag néén, “Uray met agé heaat, hea hen iha gummiginnang chillu ah Jesus. way cha netnetnod an Jesusanchi way Yag anat kasen man-ale hen anchi narpod Galilea.” 70 Ngém ammag en- kangatowanay pachi way mangaliyén, hoot Pedro hen sangwanancha amin way “Ah kenasa-ad-o, an-o yanggay ammag mangaliyén, “Maid angkay innilà hen mancharén hea way manongfat an annay cham aryénanna.” 71 Yag lom- natto ah mangngaran hen anchi mayaw way émméy hen liwangan hen natattagu way Apudyus, wat ay hea anchi fatawa. Ngém hiyachi, innilan agé tot-owa hen anàna paat way Cristu way hen ihay katorong way fufae hiya, yag hahadchénni way umale.” 64 Yag anat annaat ifaga hen anchichay tatagu way somongfat ah Jesus way mangaliyén, atàtàchég way mangaliyén, “Annayan “Tot-owaha hen annay enalem. Ngém angkay agé hen ihay cha netnetnod an hen ifagà an chàyu amin, no marpas hen Jesusanchi way eNazaret.” 72 Yag kasen antoy mekaman an haén, wat ilanyu agé enhoot Pedro way annag ensapata haén way Pangorowan hen Tatagu way way mangaliyén, “Maid angkay tot-owa tumutùchu hen pachawanan hen anchi innilà hen annay taguwanna.” 73 Angkay mannakafalin way Apudyus. Yag ilanyu na-awni agé, émméycha an hiya hen agé hen kasen-o umaliyan way marpod tapen anchichay lenarae way atàtàchég uchu way iyaliyà hen funat.” way mangaliyén, “Aẁ hea kayyà hen 65 Hen nangngaran hen anchi kanga- ihay ifana te mamab-én met hen ayug towan way pachi hen nangaryan Jesus hen alem.” 74 Yag ammag kaskasen hen an nadchi, annag entanong way nangis- nangenhootan Pedro te annag ensap- say hen lumfongna gapoh pararo way ata way mangaliyén, “Uray anà am- aningarngarna way cha mangaliyén, mag chuséén an Apudyus no faén tot- “Ammag mampachinarto way mamréh owa hen antoy chà ifaga way maid hen kena-apudyus Apudyus, wat ay am- poros innilà hen annay taguwanna.” Yag Mateo 26:75 66 Mateo 27:15 hen hiyachi, nanollaoat tot-owa hen an- nantatagépfarancha, ancha i enlao ah chi manò. 75 Yag hemhemma-at agé Pe- lota way lotan hen anchi chan chid-iwin dro hen anchi imfagan Jesus an hiya ah fanga ta wachay chacha manginlu- hen nangaryanéén, “Achi manollaò hen fuan hen funag way tatagu way faén manò yag penetlomat way mangenhoot Judio. 8 Wat ingganad uwan, nangad- an haén.” Yag lommayawat ah Pedro nan hen anchi lotaanchi ah nachar- way ammag paket hen kelana. an way lota gapo hen anchi narpowan hen laona. 9 Wat yachi hen tommot- Hen nepasangowan Jesus an Pilato owaan hen ena-allen hen anchi pro- Mar. 15:1; Luc. 23:1-2; Juan 18:28-32 feta way Jeremias ad namenghan hen Angkay hiyachi way cha pom- nangaryanéén, 27 away, na-amongcha amin hen “Hen anchi toronporo way pelak way anchichay anap-apon hen papachi ya yachi hen enafunan hen anchichay anam-ama way ponò hen Judio way ganà Israel ah ustoy laona, in- mantotopà no nokay hen ekamancha narachachi 10 yag imfayadcha hen way mangempapchit an Jesus. 2 Wat hen anchi lotan hen anchi chan chid- enkamancha, kenanselancha hiya yag iwin ah fanga way yaha chillu hen inyéycha way i mangemporang an Pilato imfafaggan Apudyus an haén way way gubérnador. ma-ammaan.” Hen natéyan Judas Hen namistigaran Pilato an Jesus Apos. 1:18-19 Mar. 15:2-5; Luc. 23:3-5; Juan 18:33-38 3 Angkay hiyachi yag ah Judas way 11 Angkay hiyachi yag empasangocha hiya hen anchi nangentochar an Jesus, ah Jesus an gubérnador way Pilato, yag hen nangammuwana way ancha peet anat hanhanan Gubérnador way man- epapchit ah Jesus, ammag lommaweng galiyén, “Ay hea ano hen Aren hen Ju- hen hamhamàna yag nan-a-amuyu hen dio.” Yag ekat Jesusén, “Oo, tot-owa hen enammaana, wat ina imfangad hen an- annay enalem.” 12 Ngém ammag achi chi toronporo way pelak hen anchichay songsongfatan Jesus hen anchichay ap- anap-apon hen papachi ya anam-ama apon hen papachi ya anam-ama way way ponò hen Judio way mangaliyén, ponò hen Judio hen chacha mangem- 4 “Aẁ, fummasorà peet te an-og em- pafasoran an hiya. 13 Yag anat ekat Pila- patelew hen anchi tagu way ammag towén, “Pakay achim songfatan hen an- maid fasorna.” Ngém anchag senong- nay chacha epafasor an hea.” 14 Ngém fatan hiya way mangaliyén, “Maid ay ammag gummiginnang chillu ah Jesus fiyangnihna wat egad-a.” 5 Wat ammag way maid senongsongfatana ah uray enhapowà Judas hen anchi pelak ah ihà-an hen anchi chacha epafasor an Templo yag lommayaw way ammag i hiya, wat yachi hen ammag nahahaan- namfit-ar. gan Gubérnador. 6 Yag hen anchichay anap-apon hen Hen nangimfag-ancha papachi, incha tenomtoman hen an- hen matéyan Jesus chi pelak yag ekatchéén, “Marabseng met hen orchin Apudyus no elamong- Mar. 15:6-15; Luc. 23:13-25; taawto hen anchi pelak ah Templo, Juan 18:39–19:16 te hen hiyato wat laon hen fiyag chi 15 Tenawén way no tempon hen tagu.” 7 Wat hen nahalenonotan hen anchi lagsak way Manmanma-an, Mateo 27:16 67 Mateo 27:31 ammag nigangay an Gubérnador way 24 Angkay hiyachi way mailan Gubér- mangemparufus hen ihay farud way nador Pilato way maid sérfin hen chana chawatén hen anchichay tatagu. 16 Yag ifaga te awni yag magurucha hen tatagu, hen hiyachiy tempo, netongpo way wat ammag nampa-arah chanum yag wacha hen ihay farud way ammag namfuru hen sangwanan amin hen an- nanhemamag hen kenarawengna way chichay tatagu way mangaliyén, “Yato ah Jesus Barabas hen ngachanna. hen mangil-anyu way maid angkay fib- 17 Angkay na-amongcha hen anchichay iyang-o hen mangempapchitanyu hen chuaray tatagu, imfagan Gubérnador hiyatoy tagu wat an-ayug egad.” 25 Yag an chicha way mangaliyén, “Heno anchaat ammag hesosongfat hen an- hen laychényu way eparufus-o, ay chichay tatagu way mangaliyén, “Yasa ah Jesus way ekatchéén Barabas ono ta an-anig egad ya hen ganàni no hen ah Jesusanto way ekatchéén Cristu.” mepapchitana hen kachusaanni.” 26 Wat 18 Yahan imfagan Gubérnador te hiyachi yag emparufus Gubérnador Pi- nadlawna way oma-annig hen apés yag lato ah Barabas yag empahapratna ah inchérémcha ah Jesus. 19 Ya hen iha Jesus ya annaat eporang hiya hen an- agé, hen anchi tummutùchuwana hen chichay mangenlansa hen koros. anchi tùchu way chana mangu-uwwisan Hen nanénsénaancha an Jesus hen tatagu, ammag enawatnaat agé hen sorat ahawana way ekatnéén, “Achim Mar. 15:16-20; Juan 19:2-3 paat cha fib-iyangan hen yahay tagu 27 Angkay hiyachi yag inyéy hen an- way maid poros fasfasorna, te anà chichay sorchachun Gubérnador Pilato ammag émmégyat hen anchi in-inép-o ah Jesus ah faréy Gubérnador yag en- ad arubyan mepanggép an hiya.” amongan amiamin hen anchichay sor- 20 Ngém hen anchichay anap-apon chachu hiya. 28 Yag anchaat farchan hen papachi ya anam-amma way ponò yag emparumfongcha hen anchi chit- hen Judio, ancha peet ammag sinub- takan ah manging-inghancha hen lum- sufan hen anchichay na-a-among way fong chi are. 29 Yag anchaat agé fumal- tatagu ta ifagacha way ah Barabas hen lengawngaw ah pagat ah kaman koro- meparufus ta ah Jesus hen mepapchit. nan chi are yag inhùrubcha ah uruna, 21 Wat hen nangimohan Gubérnador no ya anchaat agé epachén hen lunu ah heno hen laychéncha way eparufusna an awanna way yachi ano hen hor-od hen chicha way chuwa, anchag ekat aminén are. Yag anchaat sénsén-én hiya way ah Barabas. 22 Yag ekat agé hen anchi magénén namparpalentomangcha lawa Gubérnadorén, “Oo a, ngém nokay hen hen henagongna way mangaliyén, “Ta ekaman-o an Jesus nò way ekatchéén matattagua ah ing-inggana, heay aren hennag Apudyus.” Yag anchaat agé ekat hen Judio.” 30 Ya anchaat agé toppatop- aminén, “Anyug elansa hiya hen ko- paan hiya ya ancha agég lenapchù hen ros.” 23 Yag anat ekat Gubérnador agéén, anchi lunu way inégnanana yag en- “Pakay, nokay paat hen enammaana hapratcha hen uruna. 31 Angkay narpas way laweng ah ina melansaan hen ko- way sensennacha, kasencha senokatan ros.” Yag ammag kaskasen way anchag hen anchi emparumfongcha yag inig- heo-ongaw amin hen anchichay tatagu gacha hen anchi siguchay lumfongna way mangaliyén, “Elansayu man hiya yag anchaat iyéy way i mangenkoros. hen koros.” Mateo 27:32 68 Mateo 27:52

acharna. Yag hiya met ano agé hen Hen nelansaan Jesus hen anchi koros Aren hen ganà Israel. Non an gumhad Mar. 15:21-32; Luc. paat hen annay koros wat afurotontaaw 23:26-43; Juan 19:17-27 kaỳ way ah Apudyus hen narpowana. 32 Angkay hiyachi way chacha iyéy ah 43 Chana agé ano manokchun ah Jesus, hinib-atcha hen ihay tagu way Apudyus, yag ah Apudyus agé ano eCirene way ah Simon hen ngachanna, hen nangen-anà paat an hiya. Wat yag anat ammag peletén hen anchichay ilantaaw kaya no laychén Apudyus sorchachu hiya way mamu-ud hen anchi way mangenharà an hiya ad uwan.” koros Jesus. 44 Yag uray agé hen anchi chuway 33 Angkay inumchahcha hen anchi lu- futangelo way nekokollosén yachi agé gar way ekatchéén “Golgota” way hen hen enkamancha way cha manénséna laychénay aryénat alentutugun chi uru, an hiya. 34 yag anchaat idchat an Jesus hen fayah Hen natéyan Jesus way na-ahrangan ah apgu. Yag angkay henemhemana, annag iggay inumun. Mar. 15:33-41; Luc. 35 Yachi yag anchaat elansa hiya hen 23:44-49; Juan 19:28-30 koros yag anchaat mamfunfunnot way 45 Angkay hiyachi way ustoy nang- manginyàchang hen anchichay lum- gawa, ammag hommelangat agé amin fongna, 36 yag anchaat itùchu way man- hen lota ingganah fummatangan. 46 Yag guwarcha an hiya. 37 Yag empòatcha yachi way fummatangan, nan-ongaw ah agé hen petchayan hen uruna hen an- Jesus way mangaliyén, “Eli eli chi ekatchéén fasorna way hen enso- sabaktani,” way hen laychénay aryé- ratcha, ekatnéén, “Yato ah Jesus way nat, “Amay Apudyus, pakay manchù- Aren hen Judio.” 38 Yag hen hiyachi ganà.” 47 Ngém hen nangngar hen tapen agé, enkoroscha hen chuway futangelo anchichay atàtàchég, kaman ah Elias way nanggagaw-éncha ah Jesus te ah hen enalena yag anchaat ekatén, “Chana pachawananna hen iha ya ah pachawig- peet fagaan ah Elias.” 48 Yag anat ina hen iha. managtag hen iha way inna ensaw- 39 Yag hen anchichay chan looh saw hen lopot hen anchi ommelém way tatagu, chachan wigwigiwig way way fayah yag annaat epa-at hen mangensorto an Jesus way mangaliyén, lunu way manginchawchaw an Jesus ta 40 “Ayé kay umpaya, anggayhaat sosopona. 49 Ngém enamhew hen an- ekatnowén fakasém hen Templo yag chichay tapena way mangaliyén, “Awni senà-adno hen petlon hen ag-agaw, ta hahadchéntaaw kaya ta ilantaaw no wat hara-am kay mampay hen annay umale tot-owa ah Elias way mangen- acharno. Yag no hea tot-owa hen harà an hiya.” 50 Hiyachi yag kasen nan- anà Apudyusat gumhad-a umpay ongaw ah Jesus yag anongohnachi hen hen annay korosanna.” 41 Yag umat fùfuohna. agé hen anchichay anap-apon hen 51 Yag hen hiyachi, ammag nan-agwa papachi ya hen anchichay siguchay cha hen anchi ammag séchar way kortena mintudtuchu hen orchin Moses ya hen way horchà hen iggaw Apudyus paat ah anchichay anam-ama way ponò hen Templo way ammag nanlugi ad uchu Judio, chacha amin agé sénsén-én hiya yag nanadnad ad char-ém. Yag nanlu- way mangaliyén, 42 “Annag tenorongan nig agé ya ammag natémtémang hen hen tapena yag achi makatorong hen uray anchichay chéprah. 52 Yag umat Mateo 27:53 69 Mateo 28:2 agé hen anchichay lufù wat anchag nafù- mutùchu hen ê-éyna way nanahagang tan yag chuarcha hen anchichay tatagun hen anchi lufù. Apudyus way nan-atéy way anchag nan- uchi, 53 wat lommayawcha hen anchi Hen nanguwarchaancha lurufùcha. Yag hen karpasan hen nan- hen lufù Jesus uchiyan Jesus, émméycha ad Jerusalem 62 Angkay hiyachi way nafigat way way chuar hen nangila an chicha ahchi. ngilin te Safachu, incha na-among ah 54 Yag hen anchi kapetan ya hen an- faréy Gubérnador Pilato hen anchichay chichay sorchachuna way cha man- anap-apon hen papachi ya hen an- guwarcha an Jesus, hen nangil-ancha chichay Fariseo, yag imfagacha an hiya hen aminay nekaman ya hen nangìnaan- way mangaliyén, 63 “Apo, hemhemmàni cha amin hen anchi lunig, anchag émmé- uwa hen enalen hen anchi nangét- gyat way térén yag ekatchéén, “Tot-owa témanchi hen cha-anna matéyan way peet way hiya hen anà Apudyus.” ekatnéén man-uchi ano hen petlon 55 Yag hen hiyachi agé, wachacha hen ag-agaw. 64 Wat ammay ménat no hen ê-éyna hen chuar way finufae homnag-a koma ah éméy manginyam- way nangi-ila hen cha mekaman amma paat way manguwarcha hen an- way chichachi hen nenetnod way chi lufù inggana hen miyatloy ag-agaw, tommorong an Jesus hen narpowancha te awni yag anchag éméy hen anchichay ad Galilea. 56 Hen wachan nadchi wat pasorotna way ammag mangenlayaw ah Maria way eMagdalena yah Maria hen acharna yag anchaat lawa am- way inan cha Jaime an Jose ya anat agé mag ekatén an nan-uchi. Yag no yachi hen anchi ahawan Zebedeo. wat ammag kaskasen, a, way chùchùar hen marokop way tatagu no hen an- Hen nilufuan Jesus chi pés-éyna.” 65 Wat emparufus Pilato Mar. 15:42-47; Luc. way mangaliyén, “Okaỳ, annachayan 23:50-56; Juan 19:38-42 hen sorchachu wat iyéyyu chicha ta in- 57 Angkay cha madhém, ummale hen cha guwarchaan ah péppég chi kafae- ihay faknang way iyArematea way ah lancha.” 66 Yachi yag inyéycha tot-owa Jose hen ngachanna way hiya agé hen hen anchichay sorchachu yag lenetale- ihay sommorot an Jesus. 58 Yachi yag tacha hen tangéb hen anchi lufù yag an- émméy an Pilato way i manawat hen chaat lomayaw way enhàfacha hen an- achar Jesus, yag imfagan Pilato way chichay sorchachu way mangguwarcha mafalin arana. 59 Yachi yag namfan- an nadchi. gad ah Jose yag ina lenaharah hen Hen nan-uchiyan Jesus achar Jesus ya annaat funifunan ah am-ammayay uroh, 60 yag ina enehlò Mar. 16:1-10; Luc. 24:1-12; Juan 20:1-10 way nangempabfég hen anchi anat na- Angkay narpas hen anchi ngilin ammaan way lufù way yachiy lufù, 28 way Safachu yag cha pomaway chéprah way anna an empatoktok way hen Chuminggu, lummigwat cha Maria manlufùna koma. Yag yachi way inig- way eMagdalena ya hen anchi ihay gana hen anchi natéy yag annaat allinén Maria way éméy ah lufù. 2 Yag hen hen chakaray fato way tépà ah en- hiyachiyat ammag nanlunig ah napegsa tangébna yag anat lomayaw. 61 Yag cha yag ammag enémhép hen ihay anghel Maria way eMagdalena ya anat hen an- Apudyus way narpod uchu yag inna chi ihay Maria, wachacha way tum- enallin hen tangéb hen anchi lufù yag Mateo 28:3 70 Mateo 28:19 tinùchuwana. 3 Yag hen itchurana, am- anap-apon hen papachi. 12 Wat hen mag cha humiliy térén way kaman anchichay papachi, enayagancha hen koliyapyap, yag hen lumfongna agé, am- anchichay anam-ama way ponò hen mag pokkawan way térén. 4 Wat hen Judio yag nantatagépfarcha no heno nangil-an hen anchichay guwarcha an hen ekamancha. Yachi yag anchag pe- hiya, anchag chan papayagpag ah égy- nasoksokan hen anchichay sorchachu atcha yag ancha ammag narangad way way nangguwarcha ah ammag chakaray kamancha natéy. pelak way mangaliyén, 13 “Hiyato hen 5 Ngém hen anchichay finufae, haphapetényu hen tatagu. Ifagayu way tenagépfar hen anchi anghel chicha ummalecha hen anchichay pasorotna way mangaliyén, “Achiayu cha émégyat hen lafi yag incha enakaw hen an- te innilà chillu hen inyu ilan way hiya chi acharna hen nanasséyanyu. 14 Yag ah Jesus way nelansa hen koros. 6 Ngém achiayu agé machanagan no changrén maid angkay hiyahto te nan-uchi met Gubérnador chato te egad-ani way man- way yachi chillu hen imfafaggana an gensoplekar hen amin an hiya wat chàyu. Wat umaleayu ngén ta inyu ilan achi chàyu chillu pafasoron.” 15 Yachi hen anchi nepabfégana. 7 Wat in-ayuwat yag enawat hen anchichay sorchachu ta inyu ifaga hen anchichay pasorotna hen anchi pelak yag enafurotcha paat way nan-uchi tot-owa hiya wat tot-owa hen anchi nifaga an chicha. epangpangona agé ad Galilea way ahchi Yag ingganad uwan, yachi hen cha hen mangil-ancha an hiya. Ilanyuwat iwarawarawag hen anchichay Judio. ta achiyu aliw-an hen antoy imfagà an Hen nampàil-an Jesus hen 8 chàyu.” Yachi yag tenaynanchaat hen anchichay pasorotna anchi lufù way chacha émég-égyatén Mar. 16:14-18; Luc. lommaylayadcha. Yag chacha managtag 24:36-49; Juan 20:19-23 way i mangimfaga hen ifagacha hen anchichay pasorot Jesus. 9 Ngém hen chacha lomayawan, anchag Apos. 1:6-8 hinib-atat agéh Jesus yag annaat ekat 16 Angkay hen anchichay hemporo an chichéén, “Nokay hen ayanyu.” Yag ya ihay pasorot Jesus, émméycha hen anchaat ammag mampalentomang anchi tagéytéy hen provinsiyan hen hen henagongna way inégnanancha Galilea way ekat Jesusén manib-atana hen he-ena way manayaw an hiya. an chicha. 17 Yag yachi way inni- 10 “Achiayu cha émégyat,” way ekat lacha hiya, chachaat chayawén. Ngém Jesus, “in-ayuwat ta inyu ifaga hen wachacha chillu hen tapena way chan anchichay sosnod-o ta éméycha ad chuwachuwa hen hamhamàna no tot- Galilea way ahchi hen mangil-ancha an owa way ah Jesuschi. 18 Yachi yag haén.” hommag-én ah Jesus an chicha way mangaliyén, “Nipiyar an haén hen Hen lason hen anchichay fiyang hen egachay wacha ad uchu ya nangguwarcha an Jesus hen antoy lota 19 wat hénagà chàyu way 11 Angkay hiyachi way chacha éméy éméy hen aminay kafabréfabréy hen an- hen anchichay finufae, hommàyatchaat toy lota ta tudtuchuwanyu hen ami- ah fabréy hen tapen anchichay chan nay tatagu ta omafurotcha an haén ah guwarcha yag henaphapetcha hen ami- mampasorot-o. Yag funyaganyu chicha nay na-ammaan ah lufù hen anchichay ah mangempàila way nètetempoyugcha Mateo 28:20 71 Mateo 28:20 an Amay Apudyus ya an haén way achiyu agé cha ar-aliw-an way anà am- anàna ya hen Espirituna. 20 Ya tudtu- mag mawawà-acha an chàyu ah ing- tudtuchuwanyu agé chicha ta afuroton- inggana.” cha hen aminay imfagà an chàyu. Yag 72 Marcos 1:11

“Masapor ifafawiyu hen fasoryu ya Hen anchi ammayay mafunyagan-ayu ah mangempàil-anyu chamag way ensorat way nanchùganyu tot-owa hen anchi laweng way a-ammayu, wat pakawanén Marcos Apudyus chàyu.” 5 Yachi yag anchag chuar hen an- Ah Juan Marcos way amonaén Bern- chichay tatagu way narpod Jerusalem abe hen péspés-éy tagu way nangensorat ya hen kafabréfabréy way provinsiyan mepanggép an Jesu Cristu, wat ensoratnato hen Judea way cha ummunud an Juan hen kawad-ana ad Roma hen anchi tawén way i mamangngar hen anchi chana way 60 ono 65 ta ma-awatan koma hen itudtuchu. Ya anchaat agé epudnu hen anchichay faén Judio ad Roma mepanggép fasorcha yag anat funyagan Juan chicha hen mannakafalin Jesu Cristu, kaskasen hen anchi wangwang way ekatchéén hen kafaelana way memparayaw hen ong- Jordan. tan ya manga-an hen fasor. Yag ah Juan 6 Hen lumfong Juananto way chan Marcos, ommafurot an Jesus gapon nan- funfunyag, ammag na-afar way chotchot tudtuchuwan Pedro. Yachi yag netnetnod hen anchi animar way kemér ya gad- an Pablo ya anat an Bernabe way i mangin- chang agé hen sentoronna. Yag hen tudtuchu hen alen Apudyus. (Aposel 13:4- chana agé iyatagu wat chuchun ya 13; 15:36-39) chilu. 7 Yag imfagana agé hen anchichay tatagu way mangaliyén, “Wacha hen an- Hen intudtuchun Juan chi meparég an haén way ammag nan- way chan funfunyag gatngato no haén te uray lawa hen anà Mat. 3:1-12; Luc. 3:1-18; Juan 1:19-28 man-alepan an hiyéén achì karébfén- Yato hen anchi ammayay chamag gan. 8 Te haén, chanum yanggay hen 1 way mepanggép an Jesu Cristu way infunyag-o an chàyu. Waman hiyaat hen anà Apudyus. 2 Hen nilugiyana wat hen Espiritun paat Apudyus hen ifunyagna tommot-owaan hen anchi ensorat hen an chàyu.” anchi profeta way Isaias way yachi hen Hen nafunyagan Jesus ya ena-allen Apudyus an anàna, ekatnéén, hen namachasan Chumunyu “Wacha hen ihay tagu way faarê way mangawis an hiya way mamangpango no hea ta ina esasaggana hen anchichay Mat. 3:13–4:11; Luc. 3:21-22–4:1-13 tatagu ta changréncha-a. 3 Hiya 9 Angkay hiyachi way chan funyag ah hen anchi ini-inggaw hen anchi Juan, ummale tot-owa ah Jesus way nar- chanak way chana èngaèngaw pod Nazaret way fabréyna way provin- hen anchichay tatagu way siyan hen Galilea, yag émméy an Juan mangaliyén, ‘Naway hen ap-apo, way i mampafunyag hen anchi wang- wat iyam-ammayu hen chayu wang way Jordan. 10 Yag angkay tom- am-ammaan ya manggadngényu màchang ah Jesus, innilana way ammag hen hamhamàyu.’” nanfuatat agé ad uchu yag cha émhép 4 Yag angkay hiyachi yag fummùnag hen anchi Espiritun Apudyus an hiya tot-owa ah Juan hen anchi chanak ah way kaman karopate. 11 Yag wachaat tommot-owaan hen anchi nesosorat, yag agé hen nan-ale ad uchu way man- chana funyagan hen tatagu ya chana galiyén, “Hea hen anchi laylaychê way epagngar an chicha way mangaliyén, Marcos 1:12 73 Marcos 1:27 anào, yag hea agé hen mangemparay- cha Jaime an Juan way anà Zebedeo way layad an haén.” tummutùchucha hen anchi fangkacha 12 Hen hiyachi, hennagat hen anchi way chacha taramanén hen tafukorcha. Espiritun Apudyus ah Jesus way éméy 20 Yag hen nangil-an Jesus an chicha, hen ihay lugar way maid fummabréy. enayagana wat netnodcha agé an hiya 13 Yag yachi way émméy, ini-inggaw way tenaynancha ah amacha hen anchi ahchi ah opatporo way ag-agaw, yag fangka ya hen anchichay tatagu way cha cha awiawisén Chumunyu way ap-apon mèlabfu an hiya. hen ongtan ta fumasor. Yag wachacha Hen nemparyawan Jesus hen agé hen hiyachiy lugar hen ammag ag- anchi nihuhurug way ongtan gaégyat way nanka-atap way animar. Ngém wachacha chillu agé hen an- Luc. 4:31-37 chichay anghel way émméy mangi-ila an 21 Angkay hiyachi, émméy cha Je- hiya. sus ya hen anchichay pasorotna ad Capernaum. Yag angkay yachi way Enayagan Jesus hen anchichay Safachu way ngilincha chillu way Ju- mangagadchiw ah man-ifana dio, hinénggépcha hen anchi chacha Mat. 4:12-22; Luc. 4:14-15; 5:1-11 ma-am-amongan way sinagoga yag in- 14 Angkay hiyachi way nifarud ah lugin Jesus way mantudtuchu. 22 Yag Juan way chan funfunyag, namfangad anchaat agég nahaang amin hen an- ah Jesus hen provinsiyan hen Galilea chichay tatagu te hen anchi enka- yag inlugina way mangintudtuchu hen manna way nantudtuchu, faén kaman anchi ammayay chamag way narpon hen cha ekaman hen anchichay siguchay Apudyus. 15 Intudtuchuna way man- cha mintudtuchu hen orchin Moses, te galiyén, “Inumchah ad uwan hen manot- maila way wachan karébféngana way owaan Apudyus hen imfafaggana, wat mantudtuchu. tég-angay hen manorayana hen amin. 23 Yag hen hiyachi, wachaat agén Wat manchùganyu hen aminay laweng hinénggép way ihay am-ama way nahu- way a-ammayu ya afurotonyu paat hen rugan ah ongtan way ammag nan-ongaw antoy ammayay chamag.” way mangaliyén, 24 “Heay Jesus way 16 Angkay hiyachi way cha manaran eNazaret, heno hen ammaam an chàni. ah Jesus hen penget hen anchi fayfay Ay an-a an ummale way i manachael an way Galilea, innilana hen hen-agi way chàni, te inni-ilà angkay hea way hea mangagadchiw way cha Simon an An- hen anchi nepoposta way na-apudyusan dres hen ngachancha way chacha epor- way empalena.” 25 Yag menancharat Je- wak hen tafukorcha hen anchi fayfay. sus hen anchi ongtan way mangaliyén, 17 Yachi way innilan Jesus chicha, imfa- “Guminang-aat man ta lomayaw-a hen gana way mangaliyén, “Ehàfayu chaha annay nihuhullugam.” 26 Yag ammag ta metnod-ayu an haén, wat sokatà empa-adhar hen anchi ongtan hen an- hen annay chunuyu ta hen tatagu hen chi am-ama yag nan-ongaw way lom- atenglényu ah omafurotancha an haén.” mayaw. 27 Yag hen nangil-an hen an- 18 Yag hen hiyachi, anchag enhàfa hen chichay tatagun nadchi, ancha ammag anchi tafukorcha yag netnodchaat an nahaang way térén. Yag chachan pepen- Jesus. noot way mangaliyén, “Apay henoto, ay 19 Angkay hiyachi way nànàéycha, in- kadchachatoto way tudtuchu, te pakay nilan agé Jesus hen kasen hen-agi way wachan kafaelana nò way manmanchar Marcos 1:28 74 Marcos 1:45 way uray ongtanén afurotonchaat hen manganap an hiya. 37 Yag angkay ifagana.” inchahancha, ekatchéén, “Lonaycha 28 Yachi yag ammag nanhemamagat angkay hen tatagu way cha mangimoh hen mepanggép an Jesus hen anchichay an hea.” 38 Ngém ekat Jesus an kafabréfabréy hen anchi provinsiyan chichéén, “Uray te masapor éméytaaw hen Galilea. chillu hen tapen hen fabréy ta iyà agé tudtuchuwan chicha, te yaha chillu hen Hen nanga-anan Jesus hen ganchat-o way ummale hen antoy lota.” saket hen chuaray tatagu 39 Wat yachi yag ginéggégga-aycha Mat. 8:14-17; Luc. 4:38-41 amin hen anchichay kafabréfabréy 29 Angkay hiyachi way lommayaw cha hen provinsiyan hen Galilea. Yag Jesus hen anchi sinagoga way cha ma- aminay fabréy way émméyancha am-amongan hen Judio yag émméycha wat nantudtuchu ah Jesus hen anchi ah faréy cha Simon an Andres yag nàyéy cha ma-am-amongan hen Judio, yag agé cha Jaime an Juan way hen-agi. emparyawna agé hen anchichay 30 Angkay inumchahcha, imfagachaat an nihuhurug way ongtan. Jesus way ammag chan saket hen an- Hen nanga-anan Jesus hen chi atogangan Simon way ammag am- anchi saket way konet chan hen pochotna. 31 Wat émméy ah Je- sus an hiya yag inégnanana hen limana Mat. 8:1-4; Luc. 5:12-16 way namangon ya ammag naka-anat hen 40 Angkay hiyachi, wachan ihay tagu saketna, yag ammag hiyaat agé hen nan- way chan saket hen anchi aggaégy- alekatto hen nanganan cha Jesus. atay saket way konet, wat émméy 32 Angkay nalihnug hen init, inyéy an Jesus yag nampalentomang way hen anchichay tatagu an Jesus hen am- mampangpanga-ase way mangaliyén, inay masaket ya hen anchichay nahu- “Afurotò way wachan kafaelam way rugan ah ongtan. 33 Wat aminay tatagu manga-an hen antoy saket-o no anno an hen hiyachiy fabréy, anchag na-among ka-asiyan haén.” 41 Wat ammag naség- amin hen anchi fatawan cha Simon, angan ah Jesus yag annaat tad-én 34 yag kena-an Jesus hen nankarakarase hiya way mangaliyén, “Ka-asiyà tot-owa way saket hen anchichay ammag chuar hea, ta maka-an hen annay saketno.” way tatagu ya emparyawna agé hen an- 42 Yag hen hiyachi ammag naka-anat chichay nihuhurug way ongtan, yag em- tot-owa hen anchi saketna way om- pawana agé hen mangaryancha mepang- mammay hen acharna. 43–44 Yag anat gép an hiya te chicha, innilacha no téngtéténgténgén Jesus hiya way man- henoh Jesus. galiyén, “Achim paat cha haphapetén ah uray heno way tatagu hen antoy enam- Hen nantudtuchuwan Jesus hen maà an hea. Yag manidchiwéh-aat way kafabréfabréy ad Galilea i mamparang hen anchi pachi ta ilana Luc. 4:42-44 way naka-an hen saketno. Yag an-aat 35 Angkay nawakas, fummangon manchaton an Apudyus hen anchi in- ah Jesus hen na-apeh yag ginumhad yurchin Moses way michaton ah manot- way i manluwaru hen ihay lugar way owaan hen tatagu way naka-an hen an- maid tatagu. 36 Angkay pommaway chi saketno.” way fummangon cha Simon ya hen 45 Yachiyat agéy lommayaw hen anchi anchichay ifana, émméycha way i tagu, annaat agég an inwarawarawag Marcos 2:1 75 Marcos 2:14 way manaphapet hen anchi enkaman 8 Ngém hen hiyachi enlasinat chillu Jesus an hiya. Wat gapon yachi, achi Jesus hen anchi wachah hamhamàcha mafalin eparang Jesus hen acharna way yag annaat ekatén, “Pakay peet kaman hénggép hen anchichay fabréy. Wat an- henay hamhamàyu. 9 Ay ammoh nag cha iyapet way éméy hen lugar way wachay ekatyuwén narakraka. Te maid fummabréy, yag yachin cha man- ammoh wachay kafaelan hen tagu gunuchan hen tatagun hiya way maid way mamakawan hen fasor. Yag ay achicha narpowan. ammoh wacha agéy kafaelan hen tagu way manga-an hen penàroy hen Hen nanga-anan Jesus hen tagu. 10 Ngém ah manot-owaanyu way penelay hen ihay tagu haén way Pangorowan hen Tatagu, Mat. 9:1-8; Luc. 5:17-26 wachan lébféng-o hen antoy lota way Angkay hiyachi way nanlooh hen mamakawan hen fasor wat ka-anê hen 2 kamanay ag-agaw, namfangad ah penàroyna.” Yag annaat ifaga hen anchi Jesus ad Capernaum yag nanchinngar napàroy way mangaliyén, 11 “Hen ifagà way hommàyat. 2 Wat ammag an hea, fumangon-a yag inaram hen enamongan hen chuar way tatagu annay allakwangno yag ommanamot-a.” hiya ingganah anchag hommortot hen 12 Yag yachi way cha ilan amin tatagu ah faréy yah hawang. Yag cha hen anchichay tatagu hiya, ammag itudtuchun Jesus an chicha hen anchi tommàchégat agé hen anchi napàroy chamag mepanggép an Apudyus. 3 Yachi yag innarana hen anchi allakwangna way chan tudtuchu, inumchahcha yag chaat manaran way lomayaw. hen opatay tatagu way nangimfufulig Wat anchag nahaang way térén hen hen ihay am-ama way napàroy hen anchichay tatagu yag chinayawcha ah acharna. Ichidchiwéhcha koma an Apudyus way mangaliyén, “Nanepod Jesus, 4 ngém maid én-énnéncha way hen natatagguwanni, maid paat innilani hénggép gapoh kachuar hen tatagu, ah kaman an cha natto.” wat anchag inyéy ah tabfongan yag Hen nangayagan Jesus an tenòwapcha hen anchi atép way Levi way somorot an hiya nemamangan Jesus, yag inuy-uycha hen anchi pelay ah faréy way iné-émfég Mat. 9:9-13; Luc. 5:27-32 hen anchi allakwangna. 5 Yag angkay 13 Angkay hiyachi way lommayaw cha enlasin Jesus way anchag nanchinlan Jesus ad Capernaum, kasen émméy ah amin hiya, imfagana hen anchi napàroy Jesus hen penget hen anchi fayfay way mangaliyén, “Heay sonod, way Galilea, yag enamongan hen am- napakawan hen fasorno.” 6 Niyaphor mag chuar way tatagu hiya, wat tin- way wachacha agé hen nìya-among udtuchuwana chicha. 14 Yag angkay na- way tapen hen anchichay siguchay cha awni way cha manadchad-aran, innilana mintudtuchu hen orchin Moses. Yag hen ihay cha mangam-among ah furor yachi way chengngarcha hen yachi, way tummutùchu hen opesenana way chinumsekcha ah Jesus ah hamhamàcha ah Levi hen ngachanna way anà Alfeo. way mangaliyén, 7 “Nokay paat ano Yag anat ifagan Jesus an hiya way man- hen lébféng nahha way annag cha galiyén, “Umaleaat ta somorot-an haén.” pérhén hen kena-apudyus Apudyus, Yag naranigwat tot-owa ah Levi way so- te ah Apudyus met paat yanggay morot an Jesus. hen mafalin mamakawan hen fasor.” Marcos 2:15 76 Marcos 2:25

15 Angkay na-awni way cha man- anchi komasar wat sigurachu way ma- gan cha Jesus ya hen anchichay pa- mangngancha. 20 Ngém umchah chillu sorotna ah faréy cha Levi, ummunud- hen ag-agaw way melayaw hen an- cha an hiya hen anchichay chuaray cha chi komasar, wat yachi hen umcha- mangam-among hen furor ya anat agé han hen manlanganancha way achicha hen anchichay tapenay menangfasor, manganan.” wat chuarcha way nèofong an chicha. Safali hen anchi siguchay nitudtuchu 16 Yag angkay hen tapen anchichay no hen cha itudtuchun Jesus ad uwan Fariseo way siguchay cha mintudtuchu hen orchin Moses, hen nangil-ancha Mat. 9:16-17; Luc. 5:36-39 hen nèofongan Jesus hen anchichay cha 21 Yachi yag kasen nampanih Jesus mangam-among hen furor ya hen tape- way mangaliyén, “Maid tagu ah am- nay menangfasor, chinumsekcha hen mag mangid-op hen anchi faru way anchichay pasorotna way mangaliyén, lopot hen anchi naropà way lumfong. Te “Ay ammoh mèofong peet hen an- no yachin ammaana, émhén hen anchi nay apoyu hen tatagu way kaman faru way lopot yag enagamidna hen an- an cha nahha way laweng.” 17 Yachi chi nid-opana yag kaskasenat agé hen way chengngar Jesuschi yag anat mam- kagissayana. 22 Yag umat agé hen an- pani way mangaliyén, “Hen anchichay chi faru way fayah way finanar, wat wachan saketna, yachi hen kasapo- achi mafalin way ifongofongchi hen an- ran hen choktor way hen miyaligana, chi nausar way gadchang way amoto, haén, iggayà ummale way manudtuchu te achi matantan hen anchi nausar way hen anchichay ammayay tatagu te um- gadchang wat ammag fumtà yag ayyua a maliyà way manudtuchu hen anchichay hen finanaranchi ya hen anchi gadchang menangfasor.” agé. Wat hen anchi faru way fayah, mas- apor agé hen anchi faru way gadchang Mepanggép hen hen mifongofongana.” manlanganan way mangan Mat. 9:14-15; Luc. 5:33-35 Hen ekat Jesus mepanggép hen Senafachu way ngilin 18 Angkay hen-argawan, chacha amin manlangan way mangan hen amin an- Mat. 12:1-8; Luc. 6:1-5 chichay pasorot Juan way chan fun- 23 Angkay hen-argawan way Safachu funyag ya anat agé hen anchichay Fa- way ngilin chillu hen Judio, cha ma- fariseo. Ngém hen anchichay pasorot Je- naran cha Jesus ya hen anchichay pa- sus, achicha chan langan. Wat émméy- sorotna hen ihay chacha murmur-an cha hen tapenay tatagu an Jesus way ah pagéycha. Yag hen anchichay pa- mangaliyén, “Pakay amin hen anchichay sorotna, chacha umarah otteméncha. pasorot Juan ya umat agé hen anchichay 24 Yag anat fistigarén hen anchichay pasorot hen Fariseo wat chacha amin Fariseo ah Jesus way mangaliyén, “Ilam manlangan, ngém pakay hen annachay ngén hen annay cha ammaan hen pa- pasorotno way anchag achin langan nò.” sorotno, chacha labsengén hen anchi 19 Senongfatan Jesus ah pani way man- orchintaaw way epawana hen mamfat- galiyén, “Ay ammoh manlangancha hen an hen ngilin.” 25 Yag anat somongfat anchichay tatagu way i mèkasar hen ah Jesus way mangaliyén, “Ay ammoh anchi ifacha way komasar. Achi met. maid finasayu hen enkaman hen anchi Yag kaskasen no mawawà-acha agé hen apotaaw way David ad namenghan hen Marcos 2:26 77 Marcos 3:12 tempon hen hommenaangana ya hom- an chicha ngém chaat agé chillu maség- menaangan agé hen anchichay ifana. ang an chicha, te anchag térén way achi 26 Te anna met ammag hinggép hen matudtuchuwan. Yachi yag annaat ifaga anchi faréy Apudyus hen tempon Abi- hen anchi nàis-is hen limana way man- atar way kangatowan way pachi yag in- galiyén, “Uyachém hen annay limam.” narana hen anchi tenapay way nichacha- Inuyadna yag ammag ommammayat agé ton an Apudyus way ekat hen orchin- hen anchi limana. 6 Wat ginumhadcha taawén anggay hen pachi hen mangan. hen anchichay Fariseo way inchaat man- Ngém enan chillu David ya ummidchat a-atopàpà hen anchichay ifan Are Herod agé hen anchichay ifana. Wat maid met ta anapéncha hen ekamancha way mam- ekattaawén fasornachi.” chit an Jesus. 27 Wat henalenonot Jesus way man- galiyén, “Masapor ma-awatanyu way Hen émméyan hen chuar way wadwadcha hen tatagu no hen ngilin, tatagu way i nangila an Jesus te enammaan Apudyus hen ngilin ah 7 Angkay hiyachi yag émméy cha Je- pagsaya-atan hen tatagu way iggayna an sus ya hen anchichay pasorotna hen enammaan hen tatagu ah pagsaya-atan penget hen anchi fayfay way Galilea, hen ngilin. 28 Yag haén way Pangorowan yag ammag chuar hen anchichay tatagu hen Tatagu, haén hen nangimfiyang way cha mangunu-unud an hiya way way mangimfaga hen ma-ammaan hen maid achicha narpowan. Te wachacha ngilin.” hen narpon anchichay provinsiyan hen Galilea ya Judea. 8 Ya narpocha hen Hen nempagachangan Jesus hen tapena ad Jerusalem ya anat hen tapena nàis-is way lima, tàén ngilin hen sakopon hen Idumea ya hen sako- Mat. 12:9-14; Luc. 6:6-11 pon agé hen fafabréy way Tiro ya Angkay hen-argawan way Safachu Sidon. Ya wachacha agé hen anchichay 3 way ngilin chillu, nì-ighép ah Jesus narpo hen fafabréy way lahin hen an- hen anchi cha ma-am-amongan hen Ju- chi wangwang way Jordan. Amin cha dio yag niyaphor way wacha agéhchi natto way tatagu, chengngarcha hen an- hen ihay tagu way nàis-is hen limana. chichay enammaan Jesus wat yachi hen 2 Ngém wachacha agé hen tapenay ummunuchancha way mangila an hiya. tatagu way ancha paat ammag sesep- 9 Yag gapo hen karonay hen anchichay potan ah Jesus no ka-anéna hen inis-is tatagu, imfagan Jesus hen pasorotna ta hen anchi taguwanchi way tàén ngilin esaganacha hen fangka ah iggawana ta ta wachay minchérémancha koma an achicha ammag ipetén hiya. 10 Te gapon hiya. 3 Yachi yag enayagan Jesus hen an- nanga-anana hen sasaket hen chuar chi nàis-is hen limana way mangaliyén, way tatagu wat chachan ep-eporyoh “Umaleahto ah sangwanan.” 4 Yag an- amin hen anchichay tapena ah homag- naat agé hanhanan hen anchichay tatagu énancha paat an hiya ta tad-éncha way mangaliyén, “Nokay hen eparufus koma agé. 11 Yag hen anchichay nahu- hen orchintaaw way ma-ammaan hen rugan agé ah ongtan, no mag-ay ilan- tempon hen ngilin. Ay ammaantaaw hen cha ah Jesus wat anchag manlùfub hen ammay ono hen laweng. Ay taguwén- henagongna way man-ongaw way man- taaw hen ifa ono pédténtaaw.” Ngém galiyén, Hea hen anà Apudyus. 12 Ngém anchag achi somongsongfat. 5 Yachi yag menanchar Jesus hen anchichay nihuhu- ommaningarngar ah Jesus way nangila rug way ongtan ta achicha paat ifagfaga Marcos 3:13 78 Marcos 3:30 ah uray heno way tagu way hiya hen anà narpod Jerusalem, chacha agé ekatén, Apudyus. “An nahurugan ah Jesus hen anchi ap- apon hen chumunyu way ah Beelze- Hen nameleyan Jesus hen hemporo bub, wat hiya ano hen cha mangid- ya chuwa way man-aposelna chat hen kafaelana way mangemparyaw Mat. 10:1-4; Luc. 6:12-16 hen tapen hen nihuhurug way ongtan.” 13 Angkay hiyachi, enayagan Jesus 23 Yachi yag anat amongon Jesus hen an- hen anchichay tatagu way laychénay chichay tatagu yag nampani way man- ayagan yag inyéyna chicha hen anchi galiyén, “Ay ammoh mafalin eparyaw ihay tagéytéy. Yag angkay enamongan- chumunyu ah chumunyu. 24 Hamham- cha hiya ahchi, 14 penelena hen hemporo ényu ngén, te no maid tetempoyug ya chuwa ta man-ifana paat ya ta wacha hen tatagu hen ihay lota way anchag agéy chana hénagén way i manudtuchu chan sososongel, ay ammoh achi afaén hen tatagu. Yag ngenadnana chicha ah hen henlomota chicha. 25 Yag no maid aposel 15 yag inidchatna agé an chicha agé tetempoyug hen ihay himfafaryan hen kafaelancha way mangemparyaw way anchag chan sososongel, ay ammoh hen nihuhurug way ongtan. achicha mahihiyan. 26 Yag umat agé 16 Hen anchichay hemporo ya chuwa ah chumunyu, no maid tetempoyugcha way penelena, wat ah Simon hen iha way ekatyuwén ah chumunyu hen cha way ngenadnana ah Pedro, 17 ya anat mangemparyaw hen ahenchumunyuna, cha Jaime an Juan way anà Zebedeo kapeletan way anchag ma-afà amin yag way ngenadnana chicha ah Boanerges mapéppég hen kafaelancha.” way hen laychén nadchiy ngachan way 27 “Ah katot-owana, maid makaghép aryénat kaman hen echor. 18 Ya hen an- hen faréy hen anchi orheorhe way i chichay tapena wat cha Andres an Fe- mangara hen ginaona no achina unna lipe, ah Bartolome ya ah Mateo, ah tawichén hen anchi orheyanchi yag an- Tomas ya ah Jaime way anà Alfeo, ah naat mafalin aran hen anchichay kok- Tadeo ya anat ah Simon way ekatchéén owana. Orhe tot-owa ah Chumunyu “Selot,” 19 ya anat agé ah Judas Iscariote ngém ena-afào chillu hiya, yag a-allà agé way hiyan anchi nangenlao an Jesus hen hen kok-owana.” ommawni. 28 “Tot-owa way tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way aminay karasen Hen nangempachongancha an Jesus hen fasor way ammaan hen tatagu an Chumunyu way Beelzebub wat mafalin mapakawan way uray hen Mat. 12:22-32; Luc. 11:14-23; 12:10 mangsotancha an Apudyus. 29 Ngém 20 Angkay hiyachi way hommàyat cha heno way mangaliyén Chumunyu hen Jesus, ammag kasen agé enamongan nangidchat hen kafaelan way ah katot- hen chuaray tatagu hiya wat ammag owanaat Espiritun Apudyus hen nangid- maid én-énnéncha way mangan. 21 Yag chat, yachi hen fasor way ammag angkay chengngar hen anchichay ahim- achi mapakpakawan ah ing-inggana.” fafaryan Jesus hen nekaman, émméycha 30 Yachi hen imfagan Jesus te wachacha ta icha koma ehàyat, te hen ekat hen an- hen mangaliyén ah Chumunyu ano hen chichay tatagu wat an nattagar ano ah nìyachar an hiya way cha mangidchat Jesus. hen kafaelana yag faénat agé te hen Es- 22 Yag hen tapen anchichay siguchay piritun Apudyus. cha mintudtuchu hen orchin agé way Marcos 3:31 79 Marcos 4:12

yag hommangawcha tot-owa te wachan Nokay hen inan Jesus aket way lotana. 6 Ngém angkay yachi ya hen sosnodna way ummini-init, anchaat agég nàrong Mat. 12:46-50; Luc. 8:19-21 te akettoy hen anchi lota wat maid lom- 31 Angkay hiyachi way inumchah mamotancha yag anchag narango amin. ah inan Jesus ya hen anchichay 7 Yag hen tapen agé hen anchi fukar way sosnodna, tommatàchégcha ah chara niwaleh, nemamangcha hen anchi pa- way cha mangempa-ayag an Jesus. penagat. Manowat te lenomtàcha ngém 32 Yag hen anchichay chuar way angkay lommafang hen anchi pagat, an- tatagu way niya-among an Jesus, chag henyong hen anchi mura. Wat ekatchéén, “Anchichayan cha inam ya anchag iggay mamunga. 8 Ngém hen hen sosnodno ah chara way chacha-a tapen hen anchi niwaleh, nemamangcha epa-ayag.” 33 Yag sommongfat ah Jesus hen anchi ammayay lota yag penémhéd way mangaliyén, “Faén yanggay chicha hen tummufuwancha. Wat namungacha hen ifilang-o ah inà ya sosnod-o.” 34 Yag amin way magénén hinggagsot hen fun- lenangranganat hen anchichay tatagu gan hen tapena ya hen-én-ém poporo way nanliliub an hiya way mangaliyén, hen tapena ya hentotlon poporo agé hen “Cha natto agé hen chàcha-ar-o ya tapena.” sosnod-o, 35 te heno way tagu way 9 Yahan penanin Jesus yag annaat mangamma hen laychén Apudyus wat ekatén, “Chengngaryu hen antoy penanì chichachi hen chàcha-ar-o ya sosnod-o.” te naingaan-ayu, wat hamham-ényu koma hen laychénay aryén.” Hen nempaniyan Jesus hen anchi lota way nawalehan ah fukar Hen nensoplekaran Jesus hen Mat. 13:1-9; Luc. 8:4-8 niyaligan hen anchi penanina Angkay hiyachi, kasen agé émméy Mat. 13:10-23; Luc. 8:9-15 4 cha Jesus hen penget hen anchi fay- 10 Angkay na-awni way anggay ah Je- fay way Galilea ta i mantudtuchu. Yag sus, émméycha hen anchichay hemporo gapon kachuar hen anchichay tatagu ya chuway pasorotna ya anat agé hen way na-among, ammag hinénggép ah Je- anchichay tapena way nangngar hen an- sus hen ihay fangka yag yachin tum- chi penanina, yag henanhanancha no mùchuwana way chinumchum-ang ah henon laychén nadchiy aryén. 11 Yag aket. Yag hen anchichay tatagu, anchag anat ekat Jesus an chichéén, “Chàyu ahetàtàchég hen anchi tarantag. 2 Yachi way cha somorot an haén wat mifaga yag anat mampani way chuar hen in- an chàyu yanggay hen anchichay cha- tudtuchuna an chicha hen chana nam- an mepaka-ammu mepanggép hen an- paniyan. Ekatnéén, 3 “Changrényu ngén chi mantorayan Apudyus. Waman hen hen antoy ifagà way hen-argawan ano, anchichay tapena way achi omafurot, wacha hen ihay tagu way i nanmura hen an lawag pahig panpani hen ifagà an lotana. 4 Yag hen chana minwalehan hen chicha. 12 Te ilanyu ngén, fukar, ammag nemamang hen tapena ‘Uray ta i-illancha, ancha chillug achi hen anchi charan. Yag émméychaat hen elasin. Yag uray agé ta chachangrén- anchichay kasole way i nangan amin. cha, ancha chillug achi ma-awatan. 5 Yag hen tapena, anchag nemamang Te non an paat ancha anapén hen anchi pafinatto way ammag aket ta ma-awatancha, manhagongcha hen lotana. Yag cha-an mahen-awniyan Marcos 4:13 80 Marcos 4:28

an Apudyus yag penakawanna agé én-ém poporo hen tapena ya hentotlon chicha.’” poporo agé hen tapena.” 13 Yachi yag anat ekat Jesus an chicha Achi mahàufan hen helaw way mangaliyén, “Ay iggayyu peet agé ma-awatan hen anchi penanì mepang- Luc. 8:16-18 gép hen anchi i nanwaleh ah fukar. Wat 21 Entoroy Jesus way mampani, ekat- no yahaat ay nanggilah ma-awatanyu néén, “No wachay mamasgéd ah helaw, hen tapenay paniyê.” 14 Yag annaat eso- ay ammoh hàufana ono anna i igga ah plekar an chicha way mangaliyén, “Hen selok hen . Achina met, te anna miyaligan hen anchi fukar, yachi hen an epatang hen anchi ustoy mepatngana alen Apudyus. Ya hen anchi chan waleh, ta mahelawan amin. 22 Hamham-ényu hiya hen anchi cha manginwarawag. ngén te aminay netataro, umchah hen 15 Yag hen niyaligan hen anchi cha- meparangana. Ya umat agé hen amin ran way émméyan hen anchi tapen hen way achi ma-ammuwan ad uwan, um- fukar, chichachi hen anchichay tatagu chah hen mepaka-ammuwana chillu.” way nangngar hen alen Apudyus, yag 23 “Chengngaryu hen antoy penanì te émméyat ah Chumunyu yag ina menaid naingaan-ayu, wat hamham-ényu koma hen chengngarcha. 16 Yag hen anchi pa- hen laychénay aryén.” finatto agé way émméyan hen tapena, 24 Yachi yag anat ekat Jesus agéén, wat chichachi hen anchichay tatagu “Masapor papannaagényu hen antoy way nangngar hen alen Apudyus way chà aryén, way heno way ekamanyu layyalayyadcha hen pés-éyna. 17 Ngém hen tapena, kaman agéhchi hen eka- ammag achi lomamot ah hamhamàcha man Apudyus an chàyu yag am-améd te an hen-aketan yanggay hen ommafu- chillu hen ekamanna an chàyu. 25 Yag nancha. Te no umchah hen problemacha hen anchi tagu way mangamma hen ya mapaligatancha gapon ommafurotan- chana changrén, wat mataptapyan hen cha, anchag iyanggayan. 18 Yag umat ma-awatana. Waman hen anchi tagu agé hen anchi papenagat way ém- way annag achi ammaan hen chana méyan hen tapen anchi fukar, wat changrén, wat uray hen anchi aket way yachin anchichay tatagu way nangngar na-awatana wat ammag maonghor.” agé hen alen Apudyus, 19 ngém ammag nahyong hen chengngarcha. Te gapon Hen nempaniyan Jesus hen pangégcha ah mangar-ancha hen mas- mantorayan Apudyus ah apor hen antoy ataguwan ad uwan ya lomta-an hen fukar gapo agé hen layadcha way fumaknang 26 Kasen agé nampani ah Jesus way ya anat hen chuar agé way laychéncha mangaliyén, “Hen miyaligan hen man- way mangamoamong hen antoy lota, torayan Apudyus wat kaman hen ihay wat chichachi hen kaman nanyong hen tagu way inna minur-an hen lotana. chengngarcha way alen Apudyus, wat 27 Yachiy narpas, yag no madhémén ammag maid nantongparan hen chengn- nasséy. No ag-agawén i hommepot. garcha. 20 Ngém hen anchi ammay way Yachiyat agé, lenomtà hen anchi minura lota way émméyan hen tapen hen fukar, yag chacha lomafang. Ngém achina ma- chichachi hen anchichay tatagu way awatan no nokay hen enkamancha way nangngar hen alen Apudyus yag ena- lenomtà ya hen chacha ekaman way furotcha. Wat wachan imfungacha way lomafang. 28 Te hen anchi lota hen magénén hinggagsot hen tapena ya hen- nangempatufu hen anchi mura ah ma- Marcos 4:29 81 Marcos 5:4 mungaana way hen pés-éy fùnagat hen way tatagu. Yag wachacha agé chillu anchi tufuna yag inlugina way mamfugi, hen tapena way namfangka way nàyéy. yag kasen agé yag hen mafégahana. 37 Yag angkay hen nanlurugganancha, 29 Yag angkay naggahan, émméy hen an- inluginaat agé way fumali yag am- chi nanginmura yag ina fintà te inum- mag séréd. Wat ammag napegsa hen chah hen mabta-ana.” anchi challuyun wat cha mahàchuwan hen anchi fangka way tég-angay mal- Hen nempaniyan Jesus hen ihéd. 38 Ngém ah Jesus, namopongn- mantorayan Apudyus gan way nanasséy ah chugun hen an- ah akettoy way fukar chi fangka. Yag anchaat fangonon hiya Mat. 13:31-32, 34; Luc. 13:18-19 way mangaliyén, “Ayong Apo, ay am- 30 Entoroy Jesus way mantudtuchu moh yasa ud-ay ta maofortaaw.” 39 Fan- yag ekatna way manarudsuchén, gofangon ah Jesus yag menancharna “Nokay ngata hen mempachongantaaw hen anchi fali way mangaliyén, “Ginang- hen mantorayan Apudyus ya nokay aat.” Yag annaat agé ifaga hen an- agé hen kasentaaw manginyaligan. chi fayfay way mangaliyén, “Anggay, 31 Hen ihay miyaligana, wat kaman hen omalenanà-a.” Wat ammag nafég-as hen anchi ka-ak-akettoyan way fukar hen anchi fali yag ommalenanà hen anchi antoy lota way i inmuran hen ihay fayfay. 40 Yachi yag anat ekat Jesus hen tagu hen garchinna. 32 Yag angkay anchichay pasorotnéén, “Pakay amchan lenomtà, ammag hiyaat agé hen hen égyatyu. Ay anyu chillug achi peet kachachakkaran way mura ah garchin. manchinlan haén.” 41 Wat anchag na- Wat ah kachanakkar hen pangana, haang amin hen anchichay pasorotna incha hommòfot hen anchichay kasole.” way chacha man-ahetennopà way man- 33 Intudtutudtuchun Jesus hen alen galiyén, “Heno ay paat hen kenatatagun Apudyus hen anchichay tatagu way nattowa way magénén uray hen fali ya chuar hen empanina way kaman an chanumén afurotoncha hiya.” cha nadchiy pani. Yag intudtuchuna Hen nemparyawan Jesus an chicha hen patinggan hen mafalin hen anchichay nihurug way ma-awatancha. 34 Maid intudtuchuna an ongtan hen anchi ihay tagu chicha ah iggayna penani. Ngém no omanggaycha hen anchichay pasorotna, Mat. 8:28-34; Luc. 8:26-39 anna paat an esoplekar an chicha hen Angkay hiyachi way ginumchang amin way laychén hen anchichay penan- 5 cha Jesus ya hen anchichay pa- ina way aryén. sorotna hen anchi fayfay way Galilea, tommàchangcha yag sakoponat hen Hen nempaginangan Jesus hen fali Geraseno. 2 Angkay ginumhad ah Jesus, Mat. 8:23-27; Luc. 8:22-25 i nihib-at hen ihay tagu way nahuhul- 35 Angkay cha madhém hen hiyachiy lugan ah ongtan. Hen hiyachiy tagu, ag-agaw, imfagan Jesus hen anchichay narpo hen anchi palinufù 3 te yachin i- pasorotna way mangaliyén, “Gumchang- iggawana. Yag hiya agéat ammag orhe taaw hen antoy fayfay ta intaaw ad way térén way ah kenaorhena, maid chumang.” 36 Yachi yag hinénggépcha makafarud an hiya, tàén kawad hen hen anchi fangka way tummutùchuwan usaréncha. 4 Te namen-ano way pe- chillu Jesus, yag inligwatcha way tenay- nachascha way mamarud ngém anna nancha hen anchichay ammag chuar chillug cha géhgéhtén hen kawad hen Marcos 5:5 82 Marcos 5:21 limana ya gumugum-un agé hen farud 14 Angkay hen nangil-an hen an- hen he-ena. Wat ammag maid makafael chichay nanginya-achug hen fafuy hen way mangafà an hiya. 5 Ammag enag- nepasamak, anchag ommawid amin. agaw ya lenafi way chan fangngafangn- Ya chacha hapehapetén hen aminay gad hen anchi palinufù ya hen anchichay chacha hib-ahib-atén hen charan ing- fib-ilig way chan ongaongaw, ya chana ganah fabréycha. Yachi yag émméycha amin tégtégén hen acharna ah fato. agé hen anchichay tatagu way i mangila 6 Ngém angkay hen nangil-ana hen anchi na-ammaan. 15 Angkay inum- an Jesus hen achawwéy, ammag chahcha hen kawad Jesus, inchahan- nanagtag way i nampalentomang cha agé hen anchi tagu way tenay- hen henagongna way manayaw an nan hen anchichay chuaray ongtan hiya. 7–8 Yachi yag menanchar Jesus way ammag tummutùchu ya nanlurum- hen anchi nihuhurug way ongtan fong yag ustousto agé hen hamhamàna, way mangaliyén, “Lomayaw-aat yag chachaat agé émégyat. 16 Yachi hen annay tagu.” Yag nan-ongaw yag henaphapet hen anchichay ustoy hen anchi ongtan way mangaliyén, nangila hen anchi aminay innilacha way “Heay Jesus way anà hen kangatowan na-ammaan hen anchi nahurugan way way Apudyus, nokay hen ammaam tagu ya hen anchichay fafuy. 17 Wat an haén. Panga-asem paat gapon chacha amin mampangpanga-ase an Je- Apudyus ta achiyà koma pap-aligatén.” sus ta lomayaw koma hen hiyachiy 9 Yachi yag anat hanhanan Jesus way fabréycha. mangaliyén, “Nokay hen ngachanno.” 18 Angkay hiyachi way cha hénggép Yag sommongfat hen anchi nihuhurug cha Jesus hen anchi fangka way lo- way mangaliyén, “Ah Kachuaran hen mayaw, émméy hen nahurugananchi ngachan-o te an-anig chuar.” 10 Yag way i mampanga-ase an hiya ta metnod chan pangpanga-ase hen anchi tagu an koma. 19 Ngém empawan Jesus way Jesus ta achina koma eparyaw chicha mangaliyén, “Un-unnina no homàyat- hen hiyachiy lugar. a ah fabréyyu ta im haphapetén hen 11 Hen hiyachi, netongpo agé way anchichay ahimfafaryanno hen enka- wachacha hen chuar way fafuy way man Apudyus way nanorong an hea ya nehahag-én way chan garab hen an- hen nanég-angana an hea.” 20 Wat lum- chi tagéytéy. 12 Wat nampangpanga-ase migwat hen anchi tagu way cha émé- hen anchichay ongtan an Jesus way éméy hen anchichay kafabréfabréy ad mangaliyén, “Panga-asem ta parufusum Decapolis way i manaphapet hen enka- chàni way éméy hen anchichay fa- man Jesus an hiya. Yag hen anchichay fuy ta wachay iggawanni.” 13 Yag em- tatagu way nangngar, anchag nascha-aw parufus Jesus chicha. Wat tenaynancha amin. hen anchi tagu way nihuhullugancha Hen nanga-anan Jesus hen saket hen yag incha nihurug hen anchichay fa- anà Jairo ya hen anchi in-ina fuy way éméychah chuwan lifu. Wat way nanchà hen lumfongna amin hen anchichay fafuy, hen hiyachi way nahurugancha, anchag hetatagtag Mat. 9:18-26; Luc. 8:40-56 way maid pootoncha ah ayancha, yag 21 Angkay hiyachi way kasen ginum- nichawangcha amin hen anchi chéprah chang cha Jesus hen anchi fayfay way wat nepesokcha hen anchi fayfay yag namfangad ad chumang, enamongan naoforcha amin. agé hen ammag chuar way tatagu hiya Marcos 5:22 83 Marcos 5:43 hen anchi tarantag. 22 Yag anat umchah yag annaat haphapetén hen kenatot- hen ihay am-ama way ap-apon hen anchi owan hen na-ammaan. 34 Wat ekat Je- cha ma-am-amongan hen Judio ahchi sus an hiyéén, “Heay sonod, gapo hen way ah Jairo hen ngachanna. Yachi way pammatem an haénat naka-an tot-owa innilanah Jesus yag émméy nampalen- hen annay saketno. Wat ta sém-ém hen tomang hen henagongna, 23 yag chan hamhamàno te achi kasen fùfùnag hen pangpanga-ase way mangaliyén, “Anchi saketno.” tég-angay matéy hen anào way fufae, 35 Étég Jesus way chan ale yag inum- wat panga-asem paat ta umalea way chahchaat hen anchichay i mamfêang manchà ta maka-an hen anchi saketna ta way narpoh faréy cha Jairo, yag imfa- matagu koma.” 24 Wat nìligwat cha Je- gacha an hiya way mangaliyén, “Uray sus an hiya. Yag anchag chuar agé hen achitaaw ud-ay haliw-én hen annay ap- anchichay nàyéy wat anchag chan in- apowanna te looh angkay narpas hen inippet. fiyag hen anchi onga.” 36 Ngém ig- 25 Yag hen hiyachi agé, wacha hen gay pagan-anon Jesus hen imfagacha ihay in-ina way nansaket ah hemporo an Jairo, te annag ekatén, “Achiaat an ya chuway tawén way ammag cha chu- machanagan ta annowat an manokchun marachara. 26 Yag chuar agé way chok- haén.” 37 Yachi yag annaat epawa hen tor hen chana nampa-aga-agahan yag metnochan hen anchichay tatagu ta annag imfayad amin hen kok-owana, anggay yanggay cha Pedro an cha Jaime ngém anna chillug cha iyam-améd hen an Juan way hen-agi ah emparufusna. saketna. 27 Ngém gapo ta chengngarna 38 Yag yachi way inumchahcha ah faréy hen mepanggép an Jesus, i nìfurug hen cha Jairo, innilan Jesus hen nako- anchichay tatagu. Wat i nehnop ah rkoran hen tatagu, yag ammag maid échég Jesus 28 te ah hamhamàna, ekat- achangchangrana hen ifilcha ya hen néén, “No an-o koma paat tad-én hen kekelacha. 39 Yachi yag hinénggépcha uray lumfongnaat maka-an hen antoy ah faréy yag ekat Jesus hen anchichay saket-o.” tataguwén, “Pakay an-ayug nakorkor 29 Yachi way tenchàna tot-owa hen ya an-ayug an hi-i-ifil amin, te cha- anchi lumfong Jesus, yag ginsan hen an angkay natéy hen annay ongaanna anchi chara way natchù, ya nalènana te an yanggay nanasséy.” 40 Yag anat agé way naka-an hen saketna. 30 Yag agég cha am-amrangén hen anchichay ah Jesus agé, nalènanaat way nausar tatagu hiya. Wat imfagana ta gumhad- hen kafaelana, wat nan-ehagongna ah cha amin yag annaat ayagan hen aman échégna way mangaliyén, “Heno hen ya inan hen anchi natéy ya anat agé nanchà hen lumfong-o.” 31 Yag som- hen anchichay pasorotna yag émméycha mongfat hen anchichay pasorotna way hen anchi iné-émfégan hen anchi natéy. mangaliyén, “Innilam way anchag chuar 41 Yachi yag inégnanana hen limana yag hen antochay tatagu way chan sensenet- ekatnéén, “Talita koum,” way hen ale- tak gapon hea, yag in-a anapén hen taawat “Anào, hen ifagà an hea wat nanchà an hea.” 32 Yag chaat chillu fumangon-a.” 42 Yachi yag fummango- langrang-én Jesus no heno hen nanchà nat tot-owa hen anchi natéy way fa- an hiya. 33 Wat hen anchi in-ina, gapo farasang yag nanaran te hemporo ya ta enlasinna hen nekaman an hiya, ém- chuwa hen tawénna. Yag hen anchichay méy nampalentomang hen henagong Je- nangila, anchag nahaang way térén. sus way chan papayagpag ah égyatna 43 Ngém tenéngténg Jesus chicha amin Marcos 6:1 84 Marcos 6:13 way mangaliyén, “Ilanyu ta achiyu paat Hen nannagan Jesus hen anchichay cha haphapeténto ah uray heno way pasorotna way i mantudtuchu tatagu.” Yag annaat ifaga ta panganén- cha hen anchi onga. Mat. 10:5-15; Luc. 9:1-6 Angkay hiyachi yag émméy cha Jesus Achi mangiggéén hen anchichay hen aminay fabréy way panigib Nazaret atògong Jesus hiya ad Nazaret way i mantudtuchu. 7 Yag enamongna Mat. 13:53-58; Luc. 4:16-30 hen anchichay hemporo ya chuway pa- Angkay hiyachi way lommayaw sorotna yag inidchatna hen kafaelan- 6 ah Jesus an nadchi, namfangad cha way mangemparyaw hen nihuhurug ah fabréyna way nàyéycha agé hen way ongtan, yag annaat hinchudwéén anchichay pasorotna. 2 Yag angkay chicha way mangempééy hen anchichay Safachu way ngilin, émméy ah Jesus kafabréfabréy. 8 Imfagana agé way maid way i mantudtuchu hen anchi chacha etàtaencha ah uray heno way masapor- ma-am-amongan way Judio. Yag hen cha hen anchi mamfiyahiyancha ta an- anchichay chuar way na-among, anchag cha yanggay ammag manhorhor-od, ya nahaang amin hen nangngarancha hen achichan pahpah-eng ya umarah anén- anchi chana ekaman way mantudtuchu. cha, ya achicha agé omentàtaen ah Yag anchaat ekatén, “Heno ay hen pelak, 9 ta ancha yanggay an mansasap- nangacharan nahha ah chana itudtuchu. patos way achicha agé umara ah man- Yag heno ay agé hen nangar-an nahha sokatancha ah lumfong. 10 Yag imfa- ah kenaraengna ya hen kafaelana gana agé an chicha way mangaliyén, way mangammah kaskascha-aw. 3 Ay “Heno way fabréy way ayanyu, epahi- ammoh faénha hen anchi karapentero gyu way i-inggaw hen faréy hen anchi tà way anà cha Maria way pangorowan mangempaghép an chàyu ingganah lo- cha Jaime, Joses, Judas yah Simon. mayawanyu hen hiyachiy fabréy. 11 Ya Yag ammoh faén agé sosnodna hen mag-ay ta wachay fabréy ah ayanyu antochay tapen hen finufae way yag achi chàyu epaghép hen anchichay niya-ahrang an chitaaw tà.” Yaha tatagu ya ancha agég achi changrén hen hen ekat hen anchichay tatagu yag itudtuchuyu, taynanyu hen hiyachiy fab- anchag achi mangiggéén ah Jesus. réy yag penòpoanyu hen tapok hen he- 4 Wat ekat Jesus an chichéén, “Uray eyu ah mangenlasinancha way egadcha heno way fabréy way ayan hen profetan hen machusaancha.” Apudyus wat ririspituwén hen tatagu 12 Angkay narpas way imfagan hiya way manongad yanggay hen Jesuschi yag lummigwatcha tot-owa anchichay tatagu ah fabréyna paat hen anchichay pasorotna way ya hen anchichay totorangna ya hen i mangintudtuchu hen tatagu ahimfafaryanna.” 5 Wat gapoh achicha way masapor manchùgancha hen mangiggéén hiya, maid én-énnéna way a-ammacha way laweng. 13 Yag hen mangamma hen kaskascha-aw ahchi, chacha mantudtuchuwan, chacha agé te an yanggay aket hen chana tenchà emparyaw hen chuar way nihurug way yag naka-an hen saketcha. 6 Ammag ongtan, ya chacha agé lenana hen nascha-aw ah Jesus way mangi-ilan anchichay chuar way chan saket wat cha nadchi way tatagu te ammag maid naka-an hen saketcha. pammatecha. Marcos 6:14 85 Marcos 6:28

21 Ngém angkay hen-argawan, incha- Hen nepapchitan Juan hanat agé Herodias hen wayana way way chan funfunyag mangempapchit an Juan. Te hen hiy- Mat. 14:1-12; Luc. 9:7-9 achiy ag-agaw wat yachin manayawan- 14 Angkay hiyachi yag uray ah cha hen anchi niyana-an Are Herod. Are way Herochén chengngarna hen Wat empasaganan Herod hen chakar mepanggép an Jesus te ammag hiya way lagsak yag inimfitarna hen amin hen cha hapehapetén hen tatagu. Yag anchichay ifana way anap-apon hen o- hen ekat agé hen tapen anchichay okom ya hen anchichay anap-apon hen tatagu, ekatchéén, “Ah Jesusanto wat sorchachu ya anat agé hen anchichay hiya ah Juan way chan funfunyag nan-angato way tatagu ad Galilea. 22 Yag way an nan-uchi, wat yachi hen yachi way chachan pop-orogram, ém- wachan kafaelana way mangamma hen méy hen anchi anà Herodias way fa- kaskascha-aw.” 15 Waman hen tapena, farasang yag nansas-ara hen sangwanan- ekatchéén hiya ah Elias. Yag hen tapena cha amin, yag ammag naragsakan ah agé, ekatchéén hiya hen ihay profeta Are Herod ya umat agé hen anchichay way kaman chillu hen anchichay tapen fisitana. Wat anat ekat Are an hiyéén, hen profeta ad namenghan. 16 Ngém “Ifagam hen uray heno way laychém hen nangngaran Are Herod, anna wat idchat-o an hea.” 23 Yag annag en- yanggay ammag ekatén, “Hiya tot-owa sapata an hiya way mangaliyén, “Uray ah Juananchi way chan funfunyag way heno way laychém wat idchat-o an hea empahiwat-o way an peet nan-uchi.” way ichat way uray hen kagudwan hen 17 Yaha hen ekat Are te hen enka- kena-arè wat idchat-o no yachi hen lay- manna, empadpapna ah Juananchi way chém.” 24 Yachi yag ginumhad hen an- chan funfunyag way nangempatelew chi fafarasang way i mangimoh an inana yag empafarudna, te yachi hen lenyad way Herodias way mangaliyén, “Nokay Herodias way ah Herodiasanto, hiya ngata hen ifagà way idchat Are an haén.” hen ahawan Felipe way sonod Are Yag ekat inanéén, “Ifagam way hen an- Herod, ngém penléh Herod hiya yag chi fat-ag Juan way chan funfunyag hen enahawana. 18 Yag hen nempafaruchan idchatna an hea.” Herod an Juan, te ammag cha enam- 25 Yachi yag enag-aggag hen anchi fa- heamhew Juan hiya way mangaliyén, farasang way namfangad an Are yag “Maid karébféngam way mamréh hen imfagana way mangaliyén, “Hen lay- ahawan sonodno.” 19 Yag gapon hiyachi, chê way idchatno an haén ad uwananto ammag achi poros laychén Herodias paat wat hen anchi fat-ag Juan way ah Juan, te hen laychénaat epapchitna chan funfunyag way mepatang hen koma. Ngém gapon Are, ammag maid hachang.” 26 Yag ammag ngommehpéy én-énnéna, 20 te ah Are Herod, ammag way térén hen hamhamà Are, ngém gapo cha émégyat an Juan te enlasinna way ta looh nansapata hen sangwanan hen na-apudyusan ya ammag ammay way anchichay mangilina, achi mafalin way tagu, wat annag hahallimunan. Yag uray iyachina. 27 Wat hennagna hen ihay sor- agé ta cha makorkor hen hamhamàna chachuna way guwarcha way i man- no changréna hen cha itudtuchun Juan, gara hen fat-ag Juan. Wat ginumhad hen annag laychén chillu way mamangngar anchi sorchachu yag ina hiniwat hen hen chana itudtuchu. urun Juan ah pagfaruchan, 28 yag annaat epatang hen anchi hachang ya annaat id- Marcos 6:29 86 Marcos 6:45 chat hen anchi fafarasang. Yag hen anchi néén, “Chàyu koma hen mamangan an fafarasang agé, inyéyna an inana. chicha.” Yag ekatcha agéén, “Ay lasoy 29 Angkay hiyachi way chengngar hen pangan cha nahha, te uray ay non an anchichay pasorot Juan hen nekaman umat yag wachay labfu ah makatawé- an hiya, émméycha way i nangara hen nat achina chillu narég ah elaoh anén- acharna yag incha inlufù. cha.” 38 Yag anat ekat Jesus an chichéén, “Umpayat inyu ilan no kamanay hangat Hen namanganan Jesus hen nasorok hen wacha an chàyu.” Yag yachi way ah lemanlifu way tatagu. incha innila, yag ekatchéén, “An yang- Mat. 14:13-21; Luc. 9:10-17; Juan 6:1-15 gay lemay tenapay ya anat hen chuway 30 Angkay hiyachi way namfangad files.” 39 Yachi yag anat ifagan Jesus hen anchichay aposel hen anchi nam- hen anchichay pasorotna ta ifagacha fiyahiyancha, émméycha an Jesus way hen anchichay tatagu ta matpomatpon- nanaphapet amin hen enammaancha ya cha way tumùchu hen anchi pachi- hen intudtuchucha. 31 Yag gapo ta an- naroh. 40 Wat tummùchucha tot-owa chag chuar hen anchichay tatagu way way natponatpon way hinggagsot hen chan penpenarég way i mangila an Je- topon hen tapena ya hen lelman poporo sus, ammag maid wayacha way mangan. hen tapena. 41 Yachi yag innaran Jesus Yag anat ekat Jesus hen anchichay pa- hen anchi lemay tenapay ya hen an- sorotnéén, “Intaaw ta intaaw omanggay chi chuway files yag nantangad ad uchu ta wachay man-inungaranyu.” 32 Wat way manyaman an Apudyus, yag annaat anchaat manlugan hen fangka way gum- petpet-angén hen anchi tenapay yag em- chang hen anchi fayfay way éméy hen payàchangna hen anchichay pasorotna anchi lugar way maid tatagu. 33 Ngém ta iwarascha hen tatagu. Yag annaat agé chuarcha chillu hen nangi-ila hen lum- aran hen anchi chuway files yag penpen- migwatancha yag enlasincha way cha hetna yag empawarasna agé. 42 Wat nan- Jesuschi. Wat hen enkaman hen an- ganangancha hen anchichay tatagu ing- chichay tatagu way narpoh kafabré- ganah nagipohcha amin. fabréy, nanagtagcha way enengwacha 43 Angkay nagipohcha, enamong hen hen tarantag yag namangpangocha way anchichay pasorotna hen anchi nafay- éméy hen anchi lugar way cha ayan cha anan way tenapay ya files, yag napno Jesus. 34 Yag angkay tommàchang cha hen hemporo ya chuway awit. 44 Yag Jesus, inu-umchahchaat hen anchichay hen filang hen anchichay larae yanggay chuar way tatagu. Yag ammag naség- way nangan wat lemanlifu. angan ah Jesus way nangi-ila an chicha Hen nanaranan Jesus te anchag kaman karnero way maid hen uhun hen chanum manalimun an chicha. Yachi yag inlug- ina agé way mangintudtuchu hen chuar Mat. 14:22-33; Juan 6:16-21 an chicha. 35 Angkay yachiy cha mad- 45 Angkay hiyachi way narpas hen na- hém, ekat hen anchichay pasorotna an manganan Jesus hen anchichay tatagu, hiya way mangaliyén, “Annay cha mad- yag emparuganna hen anchichay pa- hém yag maid met fabréy ahto, 36 wat sorotna hen anchi fangka ta mamang- ammay ménat no hénagém hen an- pangocha way gumchang way éméy ad tochay tatagu ta éméycha hen anchichay Betsaida. Yag ah Jesus, nantaynan way fafabréy ta icha lomao ah anéncha.” mangempaligwat hen anchichay tatagu. 37 Ngém tenomfar ah Jesus yag ekat- Marcos 6:46 87 Marcos 7:5

46 Angkay empaligwatna chicha, émméy way nangimfufulig. 56 Ya uray heno hen ihay tagéytéy way i manluwaru. way lugar way ayan Jesus way chakar 47 Angkay hiyachiy nadhém way é- man way fabréy ono akettoy, anchag éttég Jesus hen anchi tagéytéy, nep- amongon hen aminay masaket hen an- pégcha hen anchichay pasorotna hen ag- chi cha um-umfunan hen tatagu yag ginawan hen anchi fayfay way chacha chachaat mampangpanga-ase an Jesus gumchangan. 48 Yag innilan Jesus way ta epatchàna hen uray lawan penget hen chacha maligatan way manginchurun lumfongna. Yag aminay tenomchà wat hen anchi fangka te napegsa hen anchi naka-an hen saketcha. fali way cha manib-at an chicha. Angkay Hen nanginwalinan hen gagangay na-apeh, ummunud ah Jesus way am- hen anchi orchin Apudyus. mag nanaran hen uhun hen chanum way hen ekatna, ammag manidchiwéh Mat. 15:1-9 ad chumang. 49 Ngém hen nangil-ancha Angkay hen-argawan, ummalecha an hiya way cha manaran hen uhun hen 7 hen anchichay narpod Jerusalem chanum, anchag nan-ongaw ah égyatcha way Fafariseo ya hen tapen anchichay te ekatchéén fanig 50 te ammag pararo siguchay cha mintudtuchu hen orchin hen égyatcha amin. Yag anat man-ale Moses way i nangila an Jesus. 2 Yag na- ah Jesus way mangaliyén, “Achiayu cha matmatanchaat agé hen anchichay pa- émégyat te haénto.” 51 Yachi yag hinéng- sorot Jesus way anchag achi cha tong- gép ah Jesus hen anchi fangka way nìlu- parén hen anchi gagangaycha way Judio gan an chicha, yag nafég-asat agé hen mepanggép hen ekamancha way mam- anchi fali. Wat anchag nahahaang amin furu yag chachaat mangan. 3 Te hen an- hen anchichay pasorotna, 52 te tàén inni- chichay Fariseo ya uray amin hen an- lacha hen namanganana hen anchichay chichay Judio wat chacha tongparén hen chuaray tatagu ah an yanggay lemay anchi gagangaycha way intudtuchun tenapay, iggaycha chillu ma-awatan no hen anap-ocha ad namenghan way mas- heno hiya, yag kaman paat achi éméy apor paat u-unnuchuncha hen liglamen- ah hamhamàcha hen anchichay chacha ton hen mamfuruwancha ya anchaat innila. mangan. 4 Ya achicha agég anén hen uray heno way maràwan ingganah am- Hen nanga-anan Jesus hen saket maancha hen anchi gagangaycha unna hen tatagu ad Genesaret ah kacharosan nadchi. Yag chuar agé Mat. 14:34-36 hen tapen hen liglamenton hen gagan- 53 Angkay hiyachi way ginumchang gaycha way chacha tongparén, te wacha cha Jesus hen anchi fayfay yag inum- amin hen masapor way ekamancha way chahcha ad Genesaret. Yachi yag en- mangurah ah uray tasa ya fanga ya hen taédcha hen anchi fangka 54 yag tom- gamfang way ganchilucha. màchangcha, yag enlasinat hen an- 5 Angkay hiyachi, hen anchichay chichay tatagu way cha Jesus peetchi. Fariseo ya hen siguchay cha 55 Wat chachaat managtag way i man- mintudtuchu hen orchin, imfagacha an taronton hen anchichay fafabréy way Jesus way mangaliyén, “Pakay ammag manaphapet way wachah Jesus. Wat achi tongparén hen annachay pasorotno hen anchichay tatagu, no changrén- hen liglamenton hen gagangaytaaw cha hen cha ayan Jesusén chachaat way intudtuchun hen anap-otaaw ad iyunud hen anchichay chan sasaket namenghan mepanggép hen ekaman Marcos 7:6 88 Marcos 7:23 way mamfuru yag chachaat mangan.” Faén hen ma-an hen 6 Senongfatan Jesus chicha way mangemparaweng hen mangaliyén, “Usto paat tot-owa hen tatagu an Apudyus anchi ensorat hen profeta way Isaias ad namenghan mepanggép an chàyu way Mat. 15:10-20 an-ayug senang a-afurot. Te ensoratna 14 Angkay hiyachi yag kasen enaya- hen enalen Apudyus way ekatnéén, gan Jesus hen anchichay chuaray tatagu ‘Hen antochay tatagu, ammag yag ekatnéén, “Papannaagényu amin ah tapàcha yanggay hen hen antoy ifagà ta ma-awatanyu. 15 Faén manayawancha an haén, ngém angkay hen anchi éméy ah lenoang hen ammag maid awanwani ah tatagu hen mangemparaweng an hiya an hamhamàcha. 7 Wat ammag Apudyus, te hen anchi marpo hen tagu, maid sérfina hen anchi chacha yachi hen mangemparaweng an hiya.” manayawan an haén te hen chacha 16 “Changrényu koma hen antoy chà itudtuchu wat hen anchi narpoh ifaga te naingaan-ayu.” hamhamà hen tatagu way anchag 17 Angkay na-awni way tenaynan Je- penarang yag ekatchéén narpon sus hen anchichay tatagu yag hinéng- haén.’” gép ah faréy, émméy hen anchichay 8 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Anyu pasorotna way i mananhan no heno peet ammag cha iwalin hen anchi hen laychén hen anchi penanina way inyurchin Apudyus ta hen anchi paat aryén. 18 Yag annaat ekat an chichéén, gagangayyu way narpoh hamhamà hen “Ay ammoh uray peet agé chàyuwén tatagu hen chayu tongparén. 9 An-ayug cha-anyu ma-awatan. Ilanyu ngén, heno naraeng tot-owa way manginwalin way ma-an way éméy ah tapà yag hen orchin Apudyus ta hen anchi paat inùmun hen tagu, achi mafalin way gagangayyu hen é-égnananyu. 10 Te chichachi hen mangemparaweng an ilanyu ngénat, kaman hen ihay orchin hiya an Apudyus. 19 Te achina met en- way ensorat Moses way ekatnéén, gwa ah hamhamàna te ah potona hen ‘Masapor ririspituwén hen chinàcha-ar, ayana yag an fumùnag ah awni.” (Hen ya hen anchi ammag mangsot hen yatoy enalen Jesus wat empaka-awatna chinàcha-arna wat masapor mepapchit.’ way aminay ma-an wat maid lawengna 11 Ngém chàyuwat agé, chayu an Apudyus.) 20 Yag annaat etoroy way maichénchi te chayu itudtuchu hen mangaliyén, “Hen anchi mangempara- gagangayyu ah manlasonyu ah achiyu weng hen tatagu an Apudyus wat hen manorotan hen inyurchin Apudyus, anchi marpo paat ah hamhamàna. 21 Te te ekatyuwén, ‘Henoy tagu way hen anchi hamhamà, yachi hen mar- makatorong koma hen chinàcha-arna, powan hen egachay laweng way achi no loohna ekatén para an Apudyusto, laychén Apudyus, te yachi hen kar- 12 wat mafalin mapasinsiya way muwan hen mangakaw ya hen po- achi ano masapor torongana hen matéy 22 ya hen chumagchagas. Ya hen chinàcha-arna.’ 13 Wat hen annay chayu hamhamà agé hen manligwatan hen itudtuchu, chana huligén hen enalen gamgam ya hen laweng way a-amma Apudyus. Yag chuarcha agé hen tapena ya hen lokop. Ya hen hamhamà agé way kaman an cha nahha way chayu hen karpowan hen layos ya hen apés, amma-ammaan.” hen usot ya pasekat ya aminay lenoroko way a-amma. 23 Amin chato wat ah Marcos 7:24 89 Marcos 8:2 hamhamà hen tatagu hen marpowana, yag chichato hen mangemparaweng hen Hen nanga-anan Jesus hen tenorang tatagu an Apudyus.” ya tenongong hen ihay tagu 31 Angkay hiyachi way lommayaw cha Hen nanorongan Jesus Jesus hen sakopon hen Tiro, eneng- hen ihay faén Judio wacha ad Sidon ya hen sakopon hen Mat. 15:21-28 anchi ekatchéén Decapolis yag anchaat 24 Angkay hiyachi way lommayaw manakpos way éméy hen anchi penget ah Jesus an nadchi, émméy hen an- hen fayfay way Galilea. 32 Yag angkay chi sakopon hen Tiro yag hinénggép ahchi, wacha hen ihay tagu way nat- hen ihay faréy way hen gagarana, ta torang ya nattongong, yag inyéy hen man-inungar way achi koma ma-am- anchichay tatagu hiya an Jesus yag ammuwan. Ngém maid chillu mafalin te chachan pangpanga-ase ta tad-éna koma chengngar hen tatagu. 25–26 Ya hen ihay ta maka-an hen anchi saketna. 33 Yachi nangngar wat ihay in-ina way faén Ju- yag inyéy Jesus hiya hen ê-éyna ta om- dio way niyanà ad Sirofenicia way sako- manggaycha, yag annaat epahrò hen pon hen Siria. Ammag nahurugan ah gammatna hen nanchumang way ingan ongtan hen anchi anàna way fafarasang. hen anchi nattorang, yag annaat agé top- Wat angkay chengngarna way wachah paan hen limana yag enetchàna hen chi- Jesus, émméyat nampalentomang hen lan hen taguwanchi. 34 Yag anat man- henagongna way chan pangpanga-ase ta tangad ad uchu yag ommaghéy way eparyawna koma hen anchi nihuhurug mangaliyén, “Eppata,” way hen layché- hen anàna. 27 Ngém senongfatan Jesus nay aryén, metogwang-ayu. 35 Yachi yag hiya ah pani way mangaliyén, “Masapor naka-anat hen tenorangna ya hen tenon- panganén unna hen anchichay a-anà ya gongna wat makagngar ya warahwah anat hen aho, te faén usto no aran hen chi man-aryana. 36 Yachi yag tenéngténg anén hen a-anà yag inidchat hen aho.” Jesus hen anchichay tatagu ta achicha Yachi yag na-awatan hen anchi in-ina paat cha haphapetén hen anchi enam- hen anchi penanin Jesus way hen an- maana. Yag anchaat agég henhorhory- chichay Judio hen matorongan unna ya achén way cha manapehapet. 37 Wat anat hen anchichay faén Judio. 28 Wat amin hen anchichay nangngar, anchag sommongfat way mangaliyén, “Tot-owa nahaang way térén yag ekatchéén, “Am- hen annay enalem Apo, ngém ammoh mag ammay hen aminay chana ammaan faén usto no anén hen aho hen an- te uray hen nattorangén makagngar ya chi laway fugtan hen a-anà.” 29 Yag hen nattongongén maka-ale.” anat ekat Jesus an hiyéén, “Nènong Hen namanganan Jesus hen paat tot-owa hen annay songfatno, wat opatlifu way tatagu omanamot-aat te lommayaw hen an- chi nihuhurug way ongtan hen anchi Mat. 15:32-39 anàno.” 30 Yag angkay ommanamot hen Angkay hen-argawan way cha-an anchi in-ina, inchahana hen anchi anàna 8 unay paat mafayag, kasen enamon- way iné-émfég way maid tot-owa hen gan hen chuar way tatagu ah Jesus. anchi nihuhurug an hiya. Angkay na-amin hen faroncha, enaya- gan Jesus hen anchichay pasorotna yag imfagana way mangaliyén, 2 “Maség- angà hen antochay chuar way tatagu Marcos 8:3 90 Marcos 8:19 te ma-atlo ad uwan ah ag-agaw ah an- way ah Apudyus tot-owa hen nannag an chag nì-i-iggawan an chitaaw yag na- hiya. 12 Yag ammag ommaghéy ah Je- amin hen faroncha. 3 Yag no epaligwat-o sus way mangaliyén, “Pakay hen tatagu chicha way hommehennaang, magat an- way cha matagu ad uwan, ammag hen chag mahigngén hen charan, kaskasen kaskascha-aw paat hen laychéncha way te anachawwéy hen ayan hen tapena.” ilan. Achi a, te hen ifagà an chàyu wat 4 “Oo a,” way ekat hen anchichay pa- ammag maid angkay mepàila an chàyu sorotna, “ngém nokay lawa hen omar- ah kaskascha-aw way sinyar ah manot- antaaw ah epangantaaw an chicha way owaanyu an haén.” 13 Yachin imfagana maid met nehag-én ah fabréy hen an- yag tenaynanaat chicha way kasen nan- toy ini-inggawantaaw.” 5 Yag anat han- lugan hen anchi fangka way gumchang hanan Jesus an chicha way mangaliyén, ad chumang. “Wat kamana hen faron way wachan Hen nempaniyan Jesus hen anchi chàyu.” Yag ekatchéén, “An yanggay laweng ah kaman tenòtò pituy tenapay.” 6 Yachi yag imfagan Je- sus hen anchichay tatagu ta tumùchucha Mat. 16:5-12 hen anchi pachinaroh yag annaat aran 14 Angkay hiyachi way chacha gum- hen anchi pituy tenapay yag nanyaman chang, ammag naliw-an hen anchichay an Apudyus yag annaat petpet-angén pasorot Jesus way ummara ah faroncha yag inidchatna hen anchichay pasorotna te an ihà-an yanggay hen anchi tenapay ta iwarascha hen anchichay tatagu, way wacha an chicha hen anchi fangka. yag inwarascha tot-owa. 7 Yag wacha 15 Yag anat ekat Jesus an chicha way agé hen anchi aketay files wat inya- mangaliyén, “Ar-arwachanyu ta achiayu man Jesuschi an Apudyus yag imfagana maipowan hen anchi tenòtò Herod ya hen anchichay pasorotna ta iwarascha hen anchichay Fariseo.” 16 Yachi yag agé. 8 Wat nanganangancha hen an- hemhemmàcha hen tenòtò way mausar chichay tatagu ingganah nagipohcha ah tenapay yag chachaat agén aheto- amin. Angkay narpascha way nangan, topà way mangaliyén, “Hen nangaryana enamong hen anchichay pasorotna hen ngata hen tenòtò te naliw-antaaw way finay-anancha yag napno hen pituy awit. omentàtaen ah farontaaw.” 17 Enlasin 9 Ya hen filang hen anchichay tatagu Jesus hen anchi chacha tatagépfarén way nangan wat émméy ah opatlifu. yag annaat ekatén, “Pakay inyu man-a- 10 Yachi yag anat epaligwat Jesus chicha atopàpa-an mepanggép hen kamaichan yag anat mì-ighép hen anchichay pa- hen anéntaaw. Ammoh ammag keném- sorotna hen anchi fangka ta manlugan- nég hen hamhamàyu ta maid chillu ma- cha way éméy hen sakopon Dalmanuta. awatanyu ya maelasinyu hen mepang- gép hen kafaelà. 18 Annachayan hen Hen nanarcharan hen anchichay matayu yag an-ayug achi makaila hen Fariseo an Jesus ta chà enammaan. Ya hen ingayu, ay achi- omenpàila ah sinyar ayu agé makagngar hen chà enale. Mat. 12:38-39; 16:1-4; Luc. 11:29-32 Ay ammoh naliw-anyuwat 19 hen an- 11 Angkay hiyachi yag émméycha hen chi nametpet-angà hen an lemay tena- tapen anchichay Fariseo an Jesus way i pay way namangan hen anchichay le- mamachas way manlokop an hiya. Wat manlifu, wat kamana kay hen anchi na- inlugicha way manarchar ta omenpàila hawar way enamongyu.” Yag ekat hen ah kaskascha-aw ah manot-owaancha anchichay pasorotnéén, “Hemporo ya Marcos 8:20 91 Marcos 8:33 chuway awit.” 20 “Yag hen anchi ngay hen tatagu.” 28 Yag ekatchéén, “Hen nametpet-angà hen anchi an pituy tena- ekat hen tapena, hea ah Juananchi pay way namangan hen anchi opatlifu way chan funfunyag way an nan-uchi. way tatagu, kamana agéy awit hen na- Ya hen tapena, ekatcha agéén hea hawar way enamongyu.” Yag ekatcha ano hen anchi profeta ad namenghan agéén, “Pitu.” 21 “Wat no yaha,” way way Elias way kasen ummale. Yag ekat Jesus, “ay ammoh achiyu peet hen tapena agé, ekatchéén hea hen chillu ma-awatan way achiayu koma iha hen anchichay profeta ad nameng- machanagan mepanggép ah anén.” han way kasen natagu.” 29 Yag anat ekat Jesus an chichéén, “Chàyu kay, Hen nanga-anan Jesus hen finurag nokay agé hen ekatyu an haén.” Yag hen ihay tagu ad Betsaida nan-aleyat ah Pedro way mangaliyén, 22 Angkay hiyachi way inumchah “Hea hen anchi Cristu way empopostan cha Jesus ad Betsaida, wachacha hen Apudyus way umale way mantoray.” nanginyéy an hiya hen ihay nabfurag. 30 Yag anat téngténgén Jesus chicha way Yag chachan pangpanga-ase ta tad-éna mangaliyén, “Ilanyu ta achiyu paat cha koma ta maka-an hen anchi finuragna. haphapeténha hen tatagu.” 23 Yachi yag pinchén Jesus hen anchi Hen nimfag-an Jesus nabfurag yag inyéyna ah fùnagan hen mepanggép hen matéyana anchi fabréy, yag annaat toppaan hen matana yag tenchàna. Yag annaat Mat. 16:21-23; Luc. 9:22 hanhanan way mangaliyén, “Ay 31 Angkay hiyachi yag inlugin Jesus wachay ilam.” 24 Nanmuhwat hen anchi way mangimfaga hen anchichay pa- nabfurag yag ekatnéén, “Oo, mailà sorotna hen mekaman an hiya, ekat- hen anchichay tatagu, ngém anchag néén, “Haén way Pangorowan hen kaman away way cha manaran.” 25 Wat Tatagu, wat masapor mapap-aligatanà kasen tenchà Jesus hen matana, yag way térén. Yag achiyà mangiggéén hen yachi way nan-ifétégna way nangila anchichay anam-ama way ponò hen Ju- yag lommawagat agé hen mangil-ana dio ya hen anchichay anap-apon hen hen angamin te naka-an way térén papachi ya umat agé hen anchichay hen finuragna. 26 Yachi yag tenéngténg siguchay cha mintudtuchu hen orchin Jesus hiya ta manchakpos way homàyat Moses. Yag ana-at agé epapchit, ngém ah fabréycha way achina engwa hen petlon hen ag-agaw, man-uchiyà hen anchi fabréyanchi way anchaat chillu.” 32 Enlawarawagna way nangen- narpowan. soplekar amin an cha nadchi an chicha. Wat ah Pedro, annag enayagan ah Jesus Hen enalen Pedro no henoh Jesus hen anchi ê-éyna yag chanaat agé amhi- Mat. 16:13-20; Luc. 9:18-21 wén hiya way achi koma mafalin ma- 27 Angkay hiyachi way cha man- ammaan hen enalena. 33 Yag nanhagong aran cha Jesus ya hen anchichay pa- ah Jesus hen anchichay pasorotna yag sorotna way éméy hen anchichay fafab- iningarna ah Pedro way mangaliyén, réy way sakopon hen Cesarea Fili- “Lomayaw-aat Chumunyu, te hen annay pos, henanhanana an chicha way man- hamhamàno, narpoha hen tagu way faén galiyén, “Nokayà ngata ah hamhamà narpon Apudyus.” Marcos 8:34 92 Marcos 9:11

Hen ekaman way somorot an Jesus Hen sommafaliyan hen achar Jesus Mat. 16:24-28; Luc. 9:23-27 Mat. 17:1-13; Luc. 9:28-36 34 Angkay hiyachi yag enayagan Jesus 2 Angkay hiyachi way narooh hen éné- hen anchichay chuar way tatagu ya hen may ag-agaw, enayagan Jesus cha Pedro anchichay pasorotna, yag imfagana an an Jaime yah Juan yag inyéyna chicha chicha way mangaliyén, “Heno way tagu hen ihay akayyang way filig way om- way manlayad way somorot an haén, manggay ahchi. Yag hen nangi-il-ancha masapor faén hen antoy ataguwana ad an Jesus, ammag nafalewan hen acharna uwan hen haham-éna te masapor soro- 3 way ammag cha humili hen lumfongna tona hen ifagà, tàén yachi hen iy- ah pommokawana way maid mepachon- atéyna. 35 Te hen anchi tagu way am- gan hen kenapokawna hen amin an- mag mangempapangég hen ataguwana toy lota. 4 Yag hen hiyachi, innilachaat hen antoy lotaat matéy chillu. Waman agé cha Elias an Moses way niya-ahad hen anchi tagu way achi mangempangég way cha mètagépfar an Jesus. 5 Yag hen matéyana gapon afurotna an haén ammag nan-aleyat ah Pedro way ekat- ya hen anchi ammay way chamag, wat nan Jesusén, “Apo, ammag ammayat ta uray ta matéy, midchat chillu an hiya wachataaw ahto wat ayé, ta omamma- hen kasenna ataguwan way maid pép- ani ah toroy fawi ta para an hea hen iha, pégna. 36 Yag ay ammoh wachay sér- ya para an Moses hen iha, ya para agé fina no ammag awéén hen ihay tagu hen an Elias hen iha.” 6 Ammag yachi lawan egachay ininggaw hen antoy lota no ah inyalen Pedro te maid innilanah aryéna awni yag entap-ar chillu Apudyus hiya. gapo hen anchi pararoy égyatcha. 7 Yag 37 Te maid chillu kafinaknang ah uray hen hiyachi, anchag nanépnépan ah fu- heno ah érégna way ifayad ta mètagu nat yag wachan nan-ale way narpon an- an Apudyus. 38 Amchan hen kenaraweng chi funat way ekatnéén, “Yato hen lay- hen tatagu ad uwan way ammag maid laychê way anào wat changrényu hiya.” afurot hen kachùran an chicha. Wat 8 Yag hiyachiyat agé way langrangéén heno way tagu way miyahrang an chicha cha Pedro yag anggayat agé ah Jesus ah ya ammag mafiinan way manàchég an wacha. haén ya hen intudtuchù, wat mafiinanà 9 Angkay hiyachi way chachan agé way manàchég an hiya ah tapen éhég hen anchi filig way lomayaw, chi ag-agaw hen anchi mamfangchà. Te tenéngténg Jesus chicha way haén way Pangorowan hen Tatagu, et- mangaliyén, “Ilanyu ta achiyu paat nochà hen anchichay anghel Apudyus cha haphapetén hen anchi innilayu hen mamfangchà way humiliyà ah ke- ingganah marpas way matéyà ya nangaton Ama way yachi chillu hen man-uchiyà, haén way Pangorowan hen kenangatò.” Tatagu.” 10 Wat enafurotcha tot-owa Yag entoroy Jesus way mangaliyén, way iggaycha haphapeténchi, ngém 9 “Tot-owa hen antoy ifagà way chacha chillu man-ahetennopà no wachacha hen tapena an chàyu ahto ad heno hen laychén Jesus way aryén uwan way achi matéy ingganah ilancha hen anchi enalena way matéy ya hen mantorayan Apudyus way chakar man-uchi. 11 Yag anchaat imohon an hen mannakafalinna.” hiya way mangaliyén, “Pakay ekat hen anchichay siguchay cha mintudtuchu hen orchinén, ‘Masapor umale unna Marcos 9:12 93 Marcos 9:26 ah Elias way profeta ad namenghan eparyawcha koma, ngém anchag achi ya anat umale hen anchi empopostan peet kafaelan.” 19 Yag anat ekat Jesus Apudyus way Cristu nò.’” 12–13 Yag hen anchichay tataguwén, “Ammag ekat Jesusén, “Oo, tot-owa way umale pasagchi ah nì-i-iggawà an chàyu way unna ah Elias way mangensagana hen tatagu ad uwan yag ammag maid hamhamà hen tatagu ta elasincha chillu afurotyu. Ammoh kamana hen koma ah Cristu. Ngém ah katot-owana, ekaman-o way manganoh an chàyu looh angkay umma-ale ah Elias way way ammag naligat hen omafurotanyu. ammag maid amsédna ah enammaan Iyaleyuhto hen annay onga.” 20 Wat hen tatagu an hiya, te yaha chillu hen inyéycha hen anchi onga, yag hen nesosorat way ma-ammaan an hiya. nangil-an hen anchi nihuhurug Yag wacha agé hen anchi nesosorat an Jesus, annag empa-adhar hen way imfafaggana agé way haénay anchi onga wat nantap-ar way cha Pangorowan hen Tatagu, wat masapor omalepodpod ya cha tomarfutab agé mapap-aligatanà agé way achiyà amin hen tapàna. 21 Henanhanan Jesus hen mangiggéén hen tatagu.” anchi aman hen onga way mangaliyén, “Kamana hen nanginlugiyan hen yatoy Hen nemparyawan Jesus hen anchi chana gìnéén.” Yag ekatnéén, “Nanepod cha omenpa-adhar way ongtan hen anchi kaong-ongana chillu. 22 Yag Mat. 17:14-21; Luc. 9:37-43 ammag kankanayén way cha pachasén 14 Angkay hiyachi way inumchah hen anchi ongtan way mamchit an cha Jesus hen iggaw hen anchichay hiya way annag cha etap-ar hiya hen tapen hen pasorotna, innilacha way anchi apoy ya hen chanum. Wat no ena-ammongan hen chuar way tatagu kafaelam way mangemparyaw hen chicha. Yag wachacha agé hen tapen annay nihuhurug, panga-asem paat ta anchichay siguchay cha mintudtuchu torongam chàni.” 23 Yag ekat Jesus an hen orchin Moses way cha mè-esngel hiyéén, “Pakay ekatnowén no kafaelà. hen anchichay tapen hen pasorot Ay achim peet afuroton way kafaelà, Jesus. 15 Yag hen nangil-an hen te maid achi mafalin ah ma-ammaan anchichay tatagu an Jesus, anchag hen tatagu nonat an omafurot. Wat ay lommaylayad wat nanagtagcha way i omafurot-a.” 24 Yag ammag tenomfar manib-at an hiya. 16 Yag anat hanhanan hen anchi am-ama way mangaliyén, Jesus hen anchichay pasorotna way “Oo, wachan afurot-o ngém toronganà mangaliyén, “Pakay, nokay hen te ammag korang chillu.” 25 Ngém chayu mansosongelan.” 17 Yag ammag angkay hiyachi way innilan Jesus way sommongfat hen iha hen anchichay chacha chumuar hen anchichay tatagu tatagu way ekatnéén, “Apo, hea koma way cha ma-amoamong, menancharna hen manginyaliyà hen antoy anào way hen anchi nihuhurug way mangaliyén, fummafaru te nahurugan ah ongtan “Heay tommongong ya tommorang way yachi hen nattongongana. 18 Yag way ongtan, lomayaw-aat hen annay mag-ay ta umchah hen man-ancharan onga ya achia kasen cha mihuh-urug hen anchi nihuhurugén ammag an hiya.” 26 Yag ammag nan-ongaw mantap-ar ya cha tomarfutab hen hen anchi ongtan yag empa-adharna tapàna way chana manngalitfén amin way térén hen anchi onga yag anat hen fub-ana yag cha amin omadhar. lomayaw. Yag ammag kaman natéy hen Imfagà hen antochay pasorotno ta anchi onga. Yag ekat hen anchichay Marcos 9:27 94 Marcos 9:42 tataguwén, “Anggay a, te natéy hen imfagana way tumùchucha agé hen an- annay onga.” 27 Ngém inégnanan chichay hemporo ya chuway pasorotna, Jesus hen limana way namuhwat yag yag annaat ekat an chichéén, “Henoy tommàchég hen anchi onga. tagu way manlayad way ngomato, mas- 28 Yag yachi way hinénggép cha Je- apor epafafana hen acharna way kaman sus ya hen anchichay pasorotna hen ihay annag ifilang hen acharna ah alepan ah faréy way anggaycha, henanhanancha katorongan hen ifana.” 36 Yachi yag anat way mangaliyén, “Pakay ngata iggay- ayagan Jesus hen ihay onga hen sang- ani nakeparyaw hen anchi nihuhurug.” wanancha amin yag annaat hàliyén way 29 Yag ekat Jesusén, “Hen kaman an cha mangimfaga hen anchichay pasorotna, nadchi, egad angkay epapate way man- ekatnéén, 37 “Hen onga, kaman maid fi- luwaru ya anat mafalin meparyaw.” langna. Ngém henoy tagu way gapon afurotna an haén yag chana chillu ifilang Hen kasen nangimfag-an Jesus hen hen anchichay kaman hen antoy onga, mepanggép hen matéyana wat chana agé ifilang haén. Yag heno Mat. 17:22-23; Luc. 9:43-45 agéy mangimfilang an haén, wat chana 30 Angkay hiyachi way lommayaw cha agé ifilang hen anchi nannag an haén.” Jesus an nadchi, nanchakposcha way Hen anchi achi komontara nangéy hen provinsiyan hen Galilea te wat hiya hen ifa achi laychén Jesus way ma-ammuwan hen iggawana, 31 te wacha hen chana Luc. 9:49-50 itudtuchu hen anchichay pasorotna 38 Yachi yag nan-aleh Juan yag ekat- way hen chana itudtuchu, ekatnéén, néén, “Apo, wachan innilani way tagu “Haén way Pangorowan hen Tatagu way chana eparyaw hen anchi nihurug wat midchatà hen anchichay tatagu way ongtan way hea ano hen nangid- way mamchit an haén, ngém hen anchi chat hen kafaelana. Yag empawani te petlon hen ag-agaw wat man-uchiyà faén met tapetaaw hiya.” 39 Ngém ekat chillu.” 32 Chechengngar hen anchichay Jesusén, “Aẁ, achiyu cha epawa hen ka- pasorotna hen anchi enalena, ngém man an cha nadchi, te henoy tagu way anchag iggay ma-awatan no heno haén hen narpowan hen kafaelana way hen laychénay aryén, ya chacha agé mangamma ah kaskascha-aw, wat faén émégyat way kasen mangimoh. naraka ah mangaryana hen laweng an haén. 40 Te heno way achi mangontara Hen ekaman hen anchi an chitaaw, wat ifataaw chilluchi. 41 Yag manlayad way ngomato tot-owa hen antoy ifagà way uray henoy Mat. 18:1-5; Luc. 9:46-48 tagu way tomorong an chàyu way an 33 Angkay hiyachi way inumchah cha lawa umidchat ah chanum gapon chayu Jesus ya hen anchichay pasorotna ad Ca- omafurotan an haén way Cristu, wat sig- pernaum, hinénggépcha hen ihay faréy urachu way magunggunaan.” yag anat hanhanan Jesus an chicha way Hen émégyatan way mangaliyén, “Nokay hen anchi chayun omawis ah fumasor sosongelan hen charan.” 34 Ngém iggay- cha somongfat, te hen chachan sosonge- Mat. 18:6-9; Luc. 17:1-2 lan wat mepanggép hen ngomatowan 42 “Heno way tagu ah ammag mang- no heno hen nangatngato an chicha. intudtuchu ah fumasoran hen anchi cha 35 Yachi way tummùchu ah Jesus yag omafurot an haén way kaman hen an- Marcos 9:43 95 Marcos 10:10 toy onga, wat wadwadcha hen machu- Hen intudtuchun Jesus sana ah pegwana no hen metàchan hen mepanggép hen hen-ahawa fatoh fagangna yag netap-ar hen fayfay.” 43 “Wat mag-ay no hen a-amman hen Mat. 5:31-32; 19:1-12; Luc. 16:18 limayu ah mangamma hen manùganyu Angkay hiyachi way lomayaw an Apudyus, un-unnina no porhanyu. 10 cha Jesus ad Capernaum, eneng- Te un-unnina angkay hen uray ud-ay wacha hen anchichay fafabréy hen an ihà-an hen lima hen antoy ataguwan provinsiyan hen Judea yag anchaat no hen anchi kompeleto hen lima yag gumchang hen anchi wangwang way ad imférno hen ayan way ahchi, am- ekatchéén Jordan. Yag ahchi, cha amoa- mag achi madmachép hen anchi apoy ah mongan hen anchichay tatagu hiya, ing-inggana. 45 Yag mag-ay agé ta hen yag chana tudtuchuwan chicha te yachi laychényu way ayan hen mangammah chillu hen chana ekamkaman. manùganyu an Apudyus, un-unnina no 2 Angkay hiyachi yag émméycha agé porhanyu hen he-eyu. Te un-unnina hen tapen hen anchichay Fariseo way angkay hen uray ud-ay an ihà-an hen icha pachasén way manlokop an Je- he-e hen antoy ataguwan no hen an- sus. Yag hen henarudhudcha, ekatchéén, chi kompeleto hen he-e yag ad imférno “Nokay hen ma-awatam hen orchin- hen metap-aran. 47 Yag mag-ay ta hen i- taaw, ay wachay karébféngan hen larae illanyu hen mangamma ah manùganyu way manginhiyan hen ahawana.” 3 Yag an Apudyus, un-unnina no okatényu senongfatan Jesus ah harudhud agé, hen matayu. Te un-unnina angkay hen ekatnéén, “Nokay hen inyurchin Moses uray ud-ay korang hen mata hen an- way ma-ammaan nò.” 4 Yag ekatchéén, toy ataguwan no hen anchi kompeleto “Emparufusna met te hen ekatna, ‘No hen mata yag ad imférno chillu hen ammag omensorat hen larae ah pa- metap-aran. 48 Te ahchi, ammag achi pel ah mangimfaga hen manhiyanancha matmatéy hen anchichay figis way cha wat mafalin ihiyanna hen ahawana.’” mangissaissa hen achar ya maid agé 5 “Oo a,” way ekat Jesus, “ngém hen makachép hen anchi apoy way cha man- nanginyurchinan Moses an nahha, te angchachangchang hen achar.” gapon kenatérén hen uruyu way an- 49 “Hen aminay michaton an Apudyus ayug achi matudtuchuwan. 6 Te hen an- wat ma-ahinan ah mangammayan chi lugrugin hen egad way hen pés- Apudyus. Ya kaman agéhchi hen éy nangammaan Apudyus hen angamin, ma-ahinan hen aminay tatagu ah enammaana hen larae ya fufae. 7 Yag apoy. 50 Ammay hen ahin te epawana gapon hiyaha wat taynan hen larae hen hen kabruan. Ngém no maka-an chinàcha-arna ta metepon an ahawana. hen kenapaketna, ammag maid 8 Wat yachi hen mamfalinéncha ah ihà- poros sérfina te maid én-énnén way anay achar way manepod hen hiyachi, kasen mangempapaket. Wat ilanyu faéncha chuwa te anchag émméhà-an ta man-anchar hen anchi kaman ah matan Apudyus. 9 Ah Apudyus hen kena-ahinyu wat matotornos-ayu.” nangamman nadchi, wat maid karébfén- gan hen tatagu way mangempahiyan hen anchi looh nanteponon Apudyus.” 10 Angkay hiyachi way hinénggép cha Jesus ah faréy, henanhanan hen an- chichay pasorotna no henon laychén hen Marcos 10:11 96 Marcos 10:27 anchi enalena way aryén. 11 Yag annaat met safalih ammay no faén yanggay ekat an chichéén, “Henoy larae way ah Apudyus. 19 Yag innilam chillu hen manginhiyan hen ahawana yag kasen anchichay orchin Apudyus way achita nangahawa, fummasor hiya hen anchi cha pomatéy ya achita cha chumagcha- pés-éy ahawana te chagchagasna hen gas, achita cha mangakaw ya achita anchi inyatobna. 12 Yag maid agé nat- cha istiguwan hen faén tot-owa, achita énana hen fufae way manginhiyan hen lomokop, ya masapor rispituwén hen ahawana yag kasen nangahawa, te an- chinàcha-ar.” 20 Yag anat ekat hen anchi cha chumagchagas agé.” taguwén, “Oo Apo, tenongpar-o amin chaha nanepod ah kaong-ongà.” 21 Yag Hen namindisyunan Jesus hen ammag nasékét hen matan Jesus ah anchichay ungunga layadna an hiya yag ekatnéén, “An ihà- Mat. 19:13-15; Luc. 18:15-17 an yanggay hen korang an hea, wat 13 Angkay hen-argawan, wachacha hen ammaam, im elao amin hen an- hen anchichay cha manginyéy hen chichay kok-owam yag inidchatno hen ungunga an Jesus ta tad-éna way laona hen anchichay publi, wat marmu mamindisyun, ngém chaat agé hen tot-oway kafinaknangno ad uchu, amhiwén hen anchichay pasorotna yag yachi, an-aat umale way somorot chicha. 14 Yachi way innilan Jesuschi, an haén.” 22 Ngém hen nangngarana hen iningarna hen anchichay pasorotna way anchi imfagan Jesus, ammag ngommeh- mangaliyén, “Masapor eparufusyu hen péy hen hamhamàna yag cha lomayaw umaliyan hen ungunga an haén way way chan totokar te ammag faknang achiyu cha epawa, te hen anchichay way térén. kaman an chicha, wat chichachi hen 23 Angkay lommayaw hen metape hen mantorayan Apudyus. 15 Te taguwanchi, henagong Jesus hen tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way anchichay pasorotna yag ekatnéén, henoy tagu way achi mangempafafa “Ammag naligat way térén hen hen acharna ah omafurotana an metapyan hen faknang hen mantorayan Apudyus way kaman hen cha ekaman Apudyus.” 24 Yag anchag nahaang way hen antochay ungunga, wat achi angkay térén hen anchichay pasorotna hen mafalin way metape hen mantorayan nangngarancha hen anchi enalena. Apudyus.” 16 Yachi yag henàlena hen Ngém entoroy Jesus chillu way anchichay ungunga yag inchàépna hen mangaliyén, “Sosnod, ammag naligat limana an chicha way mamindisyun. tot-owa hen ketapyan hen tatagu hen mantorayan Apudyus. 25 Ngém Hen anchi tagu way mamatpateg kaskasen hen anchichay faknang, te hen kenafaknangna ammag narakrakaat hen homroan hen Mat. 19:16-30; Luc. 18:18-30 kafayu hen matan hen chagum no hen 17 Angkay hiyachi way cha lumigwat metapyancha an Apudyus.” 26 Yag agé cha Jesus, nanagtag hen ihay tagu ammag kaskasen hen nahaangan hen way i nampalentomang hen henagongna anchichay pasorotna, yag anchaat way mangaliyén, “Heay ammay way man-ahetoptopà way mangaliyén, “Wat Apo, nokay hen ammaà ta ma-adchanà no yaha, ay nanggilah wachay ihà-an ah mannanayun way ataguwan an lawah mahara-an.” 27 Finéfétég Jesus Apudyus.” 18 Yag ekat Jesus an hiyéén, chicha way mangaliyén, “No hen tatagu “Pakay ekatnowén ammayà, te maid hen mangamma ah kahara-ancha, achi Marcos 10:28 97 Marcos 10:41 tot-owa mafalin. Ngém no ah Apudyus gorowan hen Tatagu, yato hen kadpapà hen mangamma, wat mafalin te maid yag ana-at meporang hen anchichay achi mafalin an hiya.” kangatowan way pachi ya hen an- 28 Hiyachi yag anat man-ale ah Pedro chichay siguchay cha mintudtuchu hen way mangaliyén, “Ilam ngén chàni, wat orchin Moses. Yag uwisénà an chicha annig tenaynan hen aminay wacha an ah mamchitanà ya ana-at midchat hen chàni ah sommorotanni an hea.” 29 “Tot- anchichay faén Judio. 34 Yag ana-at owaha,” way ekat Jesus, “yag hen ifagà agé sénsén-én an chicha ya magénén an chàyu, henoy tagu way manaynan tenoppaanà ya henapratanà yag ana-at hen fabréyna ya sosnodna ya chinàcha- pédtén. Ngém man-uchiyà chillu hen an- arna ya hen a-anàna ya hen lotana gapon chi petlon hen ag-agaw.” haén ya hen minwarawagana hen anchi Hen chawat cha Jaime ammayay chamag, 30 wat midchat agé an Juan an Jesus an hiya hen antoy matatagguwana hen chùchùar no hen tenaynana. Te midchat Mat. 20:20-28 an hiya hen chùchùar way fumaryana ya 35 Angkay hiyachi yag hommag-én an hen mansosnodna ya hen manchinàcha- Jesus hen anchi chuway a-anà Zebe- arna ya hen man-a-anàna ya uray agé deo way cha Jaime an Juan way man- hen manlotana, ngém yanggay te wacha galiyén, “Apo, wacha koma hen lay- chillu hen mapap-aligatana. Ngém ah chénni way ifaga an hea no mafalin.” pegwana, mètagu an Apudyus ah ing- 36 Yag anat ekat Jesusén, “Nokaychi hen inggana. 31 Ngém hen ihay ifagà agé,” laychényu.” 37 Yag anchaat ekatén, “No way ekat Jesus, “wat hen anchichay ka- umchah hen anchi machachayaw way man nangato ad uwan, anchag nafafa ah mantorayam, parufusum koma chàni pegwana. Waman hen anchichay kaman way mìtùchu an hea way hen iha, nafafa ad uwan, wat chicha agé hen ngo- ah pachawananno ya hen iha agé, ah mato ah pegwana.” pachawigim.” 38 Ngém ekat Jesus an chichéén, “Maid angkay innilayu hen Hen kasen nangimfag-an annay chayu chawatén. Te ay mafalin Jesus hen matéyana ma-anohanyu hen ligat way kaman hen Mat. 20:17-19; Luc. 18:31-34 anchi ligat way mepachah an haén. 32 Angkay hiyachi yag lummigwat cha Yag ay maetorodyu hen anchi miy- Jesus way mane-ed hen anchi charan atéy way kaman hen anchi iyatéy-o.” way éméy ad Jerusalem. Cha mamang- 39 Yag ekatchéén, “Oo, mafalin mae- pango ah Jesus way cha umunud hen an- torodni chaha.” Yag ekat Jesusén, “Oo, chichay pasorotna way ancha amin am- tot-owa way ma-anohanyu hen ligat way mag nahaang. Yag chacha agé émégyat kaman agé hen mepachah an haén, hen anchichay tapenay tatagu way cha ya etorodyu agé hen miyatéy way ka- umunud. man hen iyatéy-o. 40 Ngém hen tumùchu Yag angkay hiyachi, kasen enet-én Je- ah pachawanan-o ya ah pachawigì wat sus hen anchichay hemporo ya chuway faén haén hen mamele, te ah Apudyus pasorotna, yag kasenna agé imfaga an hen nangensasagganan cha nadchi way chicha hen anchi mepasamak an hiya. tumùchuwan ah para hen anchichay 33 Ekatnéén, “Changrényu ngén hen an- mangidchatana.” toy ifagà. Hen antoy ayantaaw ad 41 Angkay hiyachi way chengngar hen Jerusalem ad uwan wat haén way Pan- anchichay tapenay pasorot Jesus hen Marcos 10:42 98 Marcos 11:6 anchi cha chawatén hen ifacha way asem paat ta ség-anganà.” 49 Yachi yag cha Jaime an Juan, ammag lommaweng entàchég Jesus yag ekatnéén, “Aya- hen hamhamàcha. 42 Wat enamong Je- ganyu hiyahto.” Wat enayagancha hen sus amin chicha yag ekatna way manu- anchi furag way mangaliyén, “Wat gunén, “Innilayu hen cha ekaman hen lomaylayad-a yag tomàchég-a te anchi anchichay chan toray hen antoy lota, chacha-a epa-ayag.” 50 Yag ammag nan- te anchag cha manchamancharén hen eparàwin Bartimeo hen anchi funna- anchichay chacha etorayan. Ya umat funna hen tommàchégana way éméy agé hen anchichay o-okom, ancha agég an Jesus. 51 Yag ekat Jesus an hiyéén, cha manchamancharén hen anchichay “Nokay hen laychém way ammaà an ahentagucha. 43 Ngém achi mafalinha hea.” Yag ekat anchi nabfuragén, “Apo, ah ekamanyu. Te chàyu, no heno hen ta makailaà koma.” 52 Yag ekat Jesusén, manlayad way man-ap-apo, masapor “Wat in-a ah ayam te gapo hen annay epafafana hen acharna ah katorongan pammatem an haén wat naka-an hen fin- hen anchichay tapena. 44 Yag heno agé uragno.” Yag hen hiyachi, naka-anat tot- hen manlayad way ngomato an chàyu, owa hen anchi finuragna yag netnod an masapor mamfalinéna hen acharna ah cha Jesus hen anchi chacha ayan. kaman alepan hen aminay ifana. 45 Te Hen inumchahan Jesus ad Jerusalem uray haén way Pangorowan hen Tatagu wat iggayà ummale hen antoy lota Mat. 21:1-11; Luc. ta mamfalinê hen tatagu ah alepan-o. 19:28-40; Juan 12:12-19 Te ummaliyà ta an-og mamfalinén hen Angkay cha homag-én cha Jesus achar-o ah kaman alepan ah katoron- 11 ad Jerusalem way tég-angaycha gan hen tatagu, ya ta idchat-o agé hen umchah hen anchi fabréy ad Betfage ataguwà ah sobfot hen chuaray tatagu.” ya ad Betania yag entàchégcha hen pé- nad hen anchi tagéytéy ad Olivo yag Hen nanga-anan Jesus anat hénagén Jesus hen chuway pa- hen finurag Bartimeo sorotna way mangaliyén, 2 “Epangpan- Mat. 20:29-34; Luc. 18:35-43 goyu hen fabréyanchi way chuchum- 46 Angkay hiyachi, inumchah cha Je- mangéntaaw, yag no umchah-ayu wat sus ya hen anchichay pasorotna ad wacha hen ilanyu way netatàéd way Jerico, yag hen chacha lomayawan, ubfun chi kafayu way cha-an masak- anchag chuar hen anchichay tatagu sakayan. Ùfachényu yag inyaleyuhto. way cha metnod. Yag wacha hen ihay 3 Yag mag-ay ta wachay mangaliyén, furag way tummutùchu way chan pap- ‘Pakay aranyuha,’ ifagayu way masapor alemmos hen penget hen chacha cha- hen anchi ap-apo wat man-ifangadna no ranén. Ah Bartimeo hen ngachanna way marpas.” anà Timeo. 47 Yag angkay chengngarna 4 Angkay hiyachi way émméycha hen way ah Jesus peet way eNazaret hen anchi chuwa, wacha tot-owa hen incha- naway, inlugina way man-ongaw way hancha way ubfu hen anchi korsa way mangaliyén, “Jesus way ganà David, netatàéd hen mamang hen hawang hen panga-asem paat ta ség-anganà.” 48 Yag ihay faréy yag émméycha way mangù- chuar hen anchichay cha mangingar fad. 5 Yag hen chacha mangùfachan, an hiya ta guminang koma. Ngém an- ekat hen anchichay tatagu way tom- nag inyam-améd way mangèngaw way matàchég an nadchiyén, “Payu ùfachén mangaliyén, “Heay ganà David, panga- hen annay ubfuwanna.” 6 Yag anchaat Marcos 11:7 99 Marcos 11:20 ifaga hen anchi imfagan Jesus an chicha Hen nangadchugan Jesus hen yag emparufuscha. 7 Yachi yag inyéy- anchichay chan elao ah Templo cha hen anchi ubfu an Jesus yag an- chaat iyap-ap hen anchi agwan lum- Mat. 21:12-17; Luc. fongcha hen échég hen ubfuwanchi yag 19:45-48; Juan 2:13-22 nansakay ah Jesus. 8 Yag umat agé hen 15 Angkay hiyachi way inumchah cha anchichay chuar way tapen hen tatagu Jesus ad Jerusalem, émméy hen fatawan wat enhapràcha hen anchi agwan lum- hen anchi Templo yag inlugina way fongcha hen anchi korsa. Ya hen tapena, mangadchug amin hen anchichay tatagu enhapràcha hen anchichay tufu way way chan elao ya cha lomao ah michaton incha senongpat. 9 Yag hen anchichay an Apudyus. Yag tenokangna agé amin tatagu way cha mangempangpango ya hen lamesa-an hen anchichay chan sok- cha umunud an Jesus, chacha amin èn- sokat ah pelak, ya umat agé hen tùchun gaw way mangaliyén, “Machachayaw hen anchichay chan elao ah karopate. hen antoy Aretaaw, chayawéntaaw hen 16 Yag empawana agé hen anchichay antoy ummale way narpon Apudyus. nankakarga way cha manginyarawah 10 Chayawéntaaw hiya te hiya hen an- hen charancha ah Templo. 17 Yag an- chi mangentoroy hen penaka-aren hen naat ifaga hen anchichay tatagu way Apotaaw way David, wat chayawéntaaw mangaliyén, “Nesosorat ad namenghan hen anchi kangatowan way Apudyus.” hen enalen Apudyus way ekatnéén, ‘Hen 11 Angkay hiyachi way inumchahcha faréy-o wat mausar ah manluwaruwan ad Jerusalem, émméy ah Jesus ah Tem- hen egachay katagutagu an haén.’ Yaha plo. Yag angkay lenangrangana hen hen imfagan Apudyus ngém chàyu, amin, lommayaw te cha madhém, yag anyug namfalinén hen antoy faréyna ah netnodcha hen anchichay hemporo ya manlugiyanyu hen ahentaguyu.” chuway pasorotna way i ummiyan ad 18 Angkay hiyachi, hen anchichay Betania. anap-apon hen pachi ya hen anchichay siguchay cha mintudtuchu hen orchin Hen nekaman hen anchi away Moses, chengngarcha hen anchi enka- way ammag maid fungana man Jesus yag chachaat agé émé- Mat. 21:18-19 gyat an hiya. Wat nantatagépfarcha no 12 Angkay nafigat way chachan fangad heno hen ekamancha way mamchit an ad Jerusalem way narpod Betania, hom- hiya. Ngém pomangégcha chillu hen an- menaang cha Jesus. 13 Yag gapo ta inni- chichay chuaray tatagu te laylaychén- lan Jesus hen ihay away way fig hen an- cha way mamangngar hen anchi chana chi ê-éyna way ammag tangréb chi tu- itudtuchu. funa, émméy way i nangila no wachay 19 Angkay hiyachi way cha madhém, fungana. Ngém ammag maid te an yang- kasen lommayaw cha Jesus ya hen an- gay tangréb chi tufuna, te faén chillu chichay pasorotna ad Jerusalem. tempon hen mamungaana. 14 Yag anat Hen ma-achar mepanggép hen anchi iyaryan Jesus hen anchi away way man- away way inyaryan Jesus galiyén, “Manepod ad uwan, maid kasen mangmangan hen fungan nattoy away.” Mat. 21:20-22 Yag chengngar hen anchichay pasorotna 20 Angkay nafigat way cha manaran hen anchi enalena. cha Jesus, innilan hen anchichay pasorotna hen anchi away way fig Marcos 11:21 100 Marcos 12:3 way ammag nàrong manepod ah an chàyu, yag no masongfatanyu wat guwisna ingganah pongarna. 21 Yachi ifagà agé no heno hen nangidchat hen yag hemhemmà Pedro hen anchi karébféngà way mangamma hen an- enalen Jesus hen anchi away yag chichay chà ammaan. 30 Wat ifagayu annaat ekat an hiyéén, “Apo, ilam ngén no heno hen nangidchat an Juan ngén hen anchi away way inyaryam, hen karébféngana way mamfunyag. Ay wat ammag narango.” 22 Yag ekat ah Apudyus ono tatagu.” 31 Yag chacha Jesusén, “Anyu yanggay ammag mahalifunuwan hen anchichay tapena a-abfuroton ah Apudyus. 23 Te tot-owa way man-ahetennopà te ekatchéén, “No hen antoy ifagà an chàyu way ekattaawén ah Apudyus hen nangid- henoy tagu way ammag mangimfaga chat hen karébféngan Juan, awniyat ifa- hen anchi filig way marabten yag gana no pakay iggaytaaw agé afurot nepetlà ah fayfay, no annag afuroton hiya. 32 Yag no ekattaaw agéén tatagu way ma-ammaanchi way maid hen nangidchat, aggaégyat hen an- chuwachuwan hen hamhamàna, wat nachay tatagu te aminchaat afuroton- ammag ma-ammaan tot-owa. 24 Wat cha way narpon Apudyus paat hen an- hen ifagà an chàyu, henoy chawatényu chi kenaprofetan Juan.” 33 Wat anchaat hen manluwaruwanyu, anyug afuroton songfatan ah Jesus way mangaliyén, way ninidchatchi an chàyu wat midchat “Tawwan te maid innilani.” Yag anat tot-owa. 25 Ngém no manluwaruayu, ekat Jesus agéén, “Wat no yaha, achì agé masapor pakawanényu hen henoy ifaga an chàyu no heno hen nangidchat tagu way nangamma ah laweng an hen karébféngà way mangamma hen an- chàyu ta pakawanén agé Apudyus way chichay chà ammaan.” Amayu ad uchu hen enammaanyu way Hen nempaniyan Jesus hen laweng. 26 Te no achiyu pakawanén anchichay nan-angatoy tatagu hen anchichay nangamma ah laweng an chàyu, wat achi agé pakawanén Mat. 21:33-46; Luc. 20:9-19 Apudyus chàyu.” Angkay hiyachi yag empanin Je- sus hen anchichay cha mamisti- Hen namistigarancha 12 gar an hiya way mangaliyén, “Wacha hen karébféngan Jesus hen ihay tagu way i nanmura hen Mat. 21:23-27; Luc. 20:1-8 lotana ah greps yag annaat arachén yag 27 Angkay kasen namfangad cha Je- ommenpatoktok ah mamaliwésan hen sus ad Jerusalem, chacha manadchad- greps no fayahéncha. Yachi yag empa- aran hen fatawan hen Templo yag ém- ammana agé hen akayyang way paranha méycha an Jesus hen anchichay anap- ah iggawan hen anchi mangguwarcha. apon hen papachi ya hen anchichay Angkay narpas aminchi yag annaat epa- siguchay cha mintudtuchu hen orchin afang ah tapena yag lommayaw way ém- ya anat agé hen anchichay anam-ama méy ah achawwéyay lota.” way ponò hen Judio. 28 Yag finisti- 2 “Yachi way inumchah hen tempon garcha hiya way mangaliyén, “Henon hen namungaan hen anchichay nimura, pam ammaan hen anchi enammaam. yag hennagna hen ihay alepanna Yag heno ay paat agé hen nangidchat way i mangara hen penakafingayna. hen karébféngam way mangammahna.” 3 Angkay hiyachi way inumchah hen 29 Yag sommongfat ah Jesus way man- anchi alepanna, ammag lenapchù hen galiyén, “Wacha unna hen sarudsuchù anchichay cha mangafang hen lota yag Marcos 12:4 101 Marcos 12:17 penagopagohcha yag anchaat eparyaw nangamman natto, yag ammag ka- way maid inidchatcha ah penakafingay hahaang tot-owa.’” hen anchi nangenlota. 4 Yachi yag kasen 12 Hen nangngaran hen anchichay agé hennag hen anchi nangenlota hen ponò hen Judio hen anchi penanin ihay alepanna. Wat hen enkamancha Jesus, na-awatancha way chicha hen agé, anchag chinunor hen uruna yag chana paniyén, wat anchag laychén way enammaancha hen aminay afifiin an manelew an hiya hen hiyachi, ngém hiya. 5 Ngém uray ta yachi, kasen chillu an gapo yanggay ta iyégyatcha hen an- hennag hen anchi nangenlota hen ihay chichay tatagu, anchag lommayaw way alepanna, yag anchag pinchit. Wat cha-an mangentoroy. yachiyachi hen chacha enkamkaman Hen mepanggép hen hen amin anchichay nahnag way mamayachan hen furor alepan way penagopagohcha hen tapena ya pinchitcha hen tapena. 6 Wat Mat. 22:15-22; Luc. 20:20-26 hen anchi anongohna, an yanggay 13 Angkay hiyachi, wachacha hen nah- ihà-an hen nehàfa ah hénagén hen nag an Jesus way tapen hen anchichay anchi nangenlota way yachin anchi Fariseo ya hen tapen hen anchichay ifan laylaychéna paat way anàna. Yag Are Herod way icha pachasén way man- annaat ekat ah hamhamànéén, ‘Awni lokop an hiya ta no mèfat hen aryéna yag ifiincha hiya te anào paat.’ Yag yag yachin mempafasorancha. 14 Yachiy annaat hénagén hen anchi anàna émméycha, imfagacha way mangaliyén, way éméy. 7 Ngém hen nangil-an “Apo, innilani way pahig tot-owa hen hen anchichay cha mangafang hen cham itudtuchu way maid ég-égyatno lota way naway hen anchi anàna, hen tatagu. Te uray nangato ya nafafa nan-ahetennopàcha way mangaliyén, wat ammag napapchong chillu hen eka- ‘Annayan hen anchi ustoy mangentawid manno way mintudtuchu an chicha hen hen antoy lota, wat ayéat ta pédténtaaw laychén Apudyus, te maid epohowam ta chitaaw hen mangen-awa hen antoy ah tatagu. Wat hen laychénni paat way lota.’ 8 Wat anchaat chupapén yag changrén an hea wat yato, ay ammoh pinchitcha ya anchaat etap-ar hen achitaaw labsengén hen anchi orchin- acharna hen lahin hen anchi arad.” taaw way Judio no fayachantaaw hen 9 Narpas way penanin Jesuschi yag furor an Are ad Roma. Wat ay fay- annaat hanhanan an chicha way man- achantaaw ono achitaaw.” 15 Ngém en- galiyén, “Nokay ngata hen ekaman hen lasin Jesus hen kenasilibcha, wat ekat- anchi nangenlota hen anchichay chan néén, “Pakay chayu pachasén way man- afang. Kapeletan a way mamfangad way lokop an haén. Uminyaleayu ah pelak ta i mamchit an chicha yag empa-afangna ilà.” 16 Yachi way inidchatcha hen an- ah safali. 10 Pachongna hen anchi ne- chi pelak, innilana yag annaat ekatén, sosorat way alen Apudyus, yag ay am- “Nokay hen antoy nepepetchor an natto, moh iggayyu faséénchi way ekatnéén, yag nokay agé hen nangenngachan hen ‘Hen anchi fato way enachin hen an- antoy nesosorat.” Yag ekatchéén, “Ah chichay chan sà-ad ah faréy way Are ad Roma.” 17 Yag ekat Jesusén, “Um- ekatchéén maid sérfina, wat am- payat no yaha way hiya hen nangen- mag yachiyat agé hen kapatigan awa, idchatyu kagé an hiya. Yag ilanyu ah mepégnad. 11 Ah Apudyus hen agé ta idchatyu an Apudyus hen an- chichay para an hiya.” Wat anchag na- Marcos 12:18 102 Marcos 12:32 hahaang amin hen anchichay nanangn- uchu way maid man-ah-ahawa. 26 Yag gar hen anchi ensongfat Jesus. mepanggép hen man-uchiyan hen natéy, ay ammoh iggayyu faséén hen anchi en- Hen mepanggép hen sorat Moses hen nekaman hen anchi cha man-uchiyan hen natéy gumilafan hen away way iggay maghéb. Mat. 22:23-33; Luc. 20:27-40 Te ensoratna hen enalen Apudyus an 18 Angkay hiyachi, wachacha hen an- hiya way ekatnéén, ‘Haén ah Apudyus chichay tapen hen Judio way ekatchéén way cha chayawén cha Abraham an Saduceo way chicha hen anchichay achi Isaac ya ah Jacob.’ 27 Wat hen laychén mangafurot way man-uchi hen natéy natto way aryénat, uray nan-atéycha ah pegwana. Yachi yag émméycha an cha Abraham hen hiyachiy tempo, é- Jesus yag imfagacha way mangaliyén, éttégcha chillu way natattagu ad uchu, 19 “Apo, hen anchi ensorat Moses ad te pakay wachacha ad uwan way cha namenghan way orchintaaw, ekatnéén, manayaw an Apudyus nò. Wat nèfat-ayu ‘No wachay larae ah ommahawa yag angkay way térén.” natéy way maid anàcha, masapor ahaw- Hen napatpateg way orchin Apudyus én hen anchi sonod hen natéy hen anchi fufae way nafaro, ta no wachay anàcha Mat. 22:34-40; Luc. 10:25-28 yag yachin kaman penaka-anà hen an- 28 Hen hiyachi, wacha agé hen ihay chi natéy ah metoroyan hen ganàna.’ tagu way siguchay cha mintudtuchu 20 Angkay hen-argawan ano, wachacha hen orchin way nanangngar hen cha hen pituy lenarae way masosnod, yag mìchiskasan hen anchichay Saduceo. hen anchi pango, ommahawa ngém cha- Yag angkay chengngarna hen anchi usto ancha ummanà yag natéy. 21 Wat hen way ensongfat Jesus an chicha, wat anchi metéb an hiya, enahawana hen an- émméy agé an hiya way manarudsud, chi nafaro. Ngém cha-ancha agé umanà ekatnéén, “Hen amin anchichay orchin yag natéy agé hen anchi larae. Yachi yag Apudyusat nokay ngata hen anchi ka- neparég agé hen anchi miyatlo yag natéy patpatigan paat.” 29 Yag ekat Jesusén, chillu way maid agé anàcha. 22 Yag “Hen anchi kapatigan way orchin, ekat- nansasarunucha hen anchichay pituy néén, ‘Changrényuto way ganà Israel, te masosnod way nangahawa amin hen an- ah Apudyus way ap-apoyu wat anggay chi ihay fufae, ngém natéycha amin way yanggay hiya ah Apudyus way man-ap- maid anàcha. Yachiy ommanongoh yag apoyu. 30 Masapor laylaychényu hiya ah natéy agé hen anchi fufae. 23 Wat non patinggan hen aminay hamhamàyu ya an umat way man-uchicha hen natéy, ah aminay a-ammayu ya ah aminay ke- nokay hen ustoy mangen-ahawa hen an- naraengyu ya ah aminay kafaelanyu.’ chi fufae nò, te amincha met way pitu 31 Yag hen anchi miyagwa way napateg wat enahawacha hiya.” way orchinnaat, ‘masapor agé laylay- 24 Yachi yag senongfatan Jesus chicha chényu hen ahentaguyu way kaman hen way mangaliyén, “Ammag yaha tot-owa manlaychanyu hen acharyu.’ Maid kasen hen mepàil-an hen nèfatanyu way térén. napatpateg way orchin Apudyus no faén Te ammag korang hen innilayu mepang- cha natto.” gép hen alen Apudyus, ya korang agé 32 Yachi yag anat ekat hen anchi cha hen innilayu mepanggép hen kafaelana. mintudtuchu hen orchinén, “Apo, tot- 25 Te hen man-uchiyan hen natéy, an- owa hen annay enalem, te tot-owa way chag kaman hen anchichay anghel ad hen anchi Apotaaw yanggay wat ah Marcos 12:33 103 Marcos 12:42

Apudyus yag maid kasen Apudyus no Hen nempacha-anan Jesus faén yanggay hiya. 33 Yag tot-owa way mepanggép hen anchichay masapor laylaychéntaaw hiya ah aminay siguchay chan tudtuchu hamhamàtaaw ya ah aminay kenaraeng- taaw ya ah aminay kafaelantaaw. Yag Mat. 23:6-7, 14; Luc. 20:45-47 masapor agé laychén hen ahentagu ka- Hen anchichay chuaray way tatagu, man hen manlaychan hen achar. Tot- anchag laylayad way mamangngar hen owa way wadwadcha paat hen man- anchichay cha itudtuchun Jesus. 38 Yag gafurotan hen annachay orchin no hen hen anchi chana manudtuchuwan an minchatonan hen amin way michaton an chicha, ekatnéén, “Ar-arwachanyu Apudyus.” ta achiayu komaman hen anchichay 34 Yachi yag enlasin Jesus way naham- siguchay cha mintudtuchu hen orchin anchi way tagu gapon kenauston hen Moses. Te chicha, anchag laylaychén songfatna, yag annaat ekat an hiyéén, way manginggégga-ay hen anchichay “Maila way faén naligat hen mantorayan a-anammay way lumfongcha. Yag Apudyus an hea.” laylaychéncha agé way maririspitu Yag nanepod hen hiyachi, maid maka- paat wat anchag chan paraparamanu torod way kasen mansarudsud an Jesus. hen u-umfunan hen tatagu. 39 Yag no éméycha agé hen anchi chacha No henochi hen anchi empalen ma-am-amongan, icha tumùchu hen Apudyus way mantoray anchi ammay paat way tùchuwan. Yag Mat. 22:41-46; Luc. 20:41-44 kaman agé no incha mèlagsak, hen 35 Angkay hiyachi way kasen chan anchi tùchun agé paat hen nan-angato tudtuchu ah Jesus ahchih Templo, hen tumùchuwancha. 40 Ngém chachaat senarudsudna way mangaliyén, “Pakay angkay agé pérhén hen kok-owan cha itudtuchun hen anchichay siguchay hen anchichay nà-amfaro. Yag cha mintudtuchu hen orchin Moses way chachaat pa-anchuanchuwén hen hen anchi epalen Apudyus way man- luwarucha ah manlengébcha hen anchi toray way Cristu, wat an yanggay ganà kenarawengcha. Wat ammag chuséén Are David. 36 Te uray ah Are David, Apudyus chicha ah chakchakkar way hen nempahpahma-an hen Espiritun chusa.” Apudyus an hiya, ekatnéén, Hen anchi ak-akettoy way ‘Ah Apudyus way Ap-apo, imfagana napatpateg peet no hen anchi chakar hen anchi Ap-apò way mangaliyén, tumùchua hen antoy pachawanan-o Luc. 21:1-4 ingganah epa-afào an hea hen an- 41 Angkay hiyachi way tummutùchu chichay aminay kafusorno.’” ah Jesus hen chumang hen anchi 37 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Wat chacha mangententennagan hen pelak no yaha way uray ah Davichén enawa- way midchat an Apudyus, innilana hen gana hen anchi Cristu ah Ap-apona, wat anchichay tatagu way cha omenten- nokay agé hen ekamanna way hiya agé nag. Yag enlasin Jesus way chuarcha hen mangingganà hen anchi Ap-apo nò.” hen anchichay fafaknang way ammag chachanakkar hen pelak way chacha etennag. 42 Yag hen hiyachi, hinénggép agé hen ihay publi way nà-amfaro yag an yanggay chuway sentemos hen en- Marcos 12:43 104 Marcos 13:12 tennagna. 43 Yachi yag anat ayagan Je- lasinan way tég-angay hen umchahan sus hen anchichay pasorotna yag ekatna cha nadchi.” 5 Yag sommongfat ah Jesus an chichéén, “Tot-owa hen antoy ifagà way mangaliyén, “Anyu yanggay am- an chàyu way hen anchi publi way mag ar-arwachan ta achiayu marokop. nà-amfaro wat hiyan kachachakkaran 6 Te chuarcha angkay hen tatagu way hen entennagna no hen anchichay amin fùnag way ancha ammag ekatén chicha way nantennag. 44 Te hen anchichay ano hen hennag Apudyus way man- tapena wat inidchatcha yanggay hen an- toray. Wat ammag chuar agé hen loko- chi hommawar an chicha. Waman hen poncha. 7 Ya achiayu agé cha émégyat anchi nà-amfaro, ammag anggay paatchi no changrényu hen a-anihéb hen gufat ah pelakna yag enonghorna way nangid- ya chamagényu agé hen gufat hen an- chat an Apudyus.” chichay anachawwéy way lota. Te mas- apor chillu ma-ammaan cha natto. Ngém Hen nimfag-an Jesus way cha-an chillu hen umchahan hen anchi machachael hen anchi Templo péppégan hen ag-agaw. 8 Te hen meka- Mat. 24:1-2; Luc. 21:5-6 man wat man-ahegugufatcha hen chan Angkay hen-argawan way cha totoray hen antoy lota. Ya hen ihay lota 13 gumhad cha Jesus hen anchi agé, gufaténa hen henlomota. Yag maid Templo, ekat hen ihay pasorotnéén, agé achina manlunigan ya umchah hen “Apo, ilam ngén hen ka-ammay hen pararo way fitel. Ngém amin cha nad- antoy Templo ya hen hengehengena. chi wat an yanggay an lugrugin hen ligat Yag ammag kaskascha-aw agé hen an- way kaman hen anchi pés-éy sumigfan nachay fato way nausar te ancha ammag hen poton hen anchi chan pànot.” chachanakkar ya a-anammay.” 2 Yag 9 “Yag chàyu, masapor man-ar-arwad- ekat Jesusén, “Oo, anammaycha tot- ayu te telewén chàyu way mang- owa ya chachanakkar, ngém tot-owa inchérém ya pangpang-oron agé chàyu hen antoy ifagà an chàyu way umchah hen kawad hen anchichay cha ma- hen ag-agaw way anchag machachael am-amongan hen tatagu. Yag mepasan- aminto way ammag maid maila ah goayu agé hen anchichay chan to- mantentenor-og ah fato, te ammag toray kaman hen anchichay gubér- meorob amin.” nador ya Are. Ma-ammaan amin cha nadchi an chàyu gapon afurotyu an Hen ligat way mepasamak haén, ngém yachiyat agé hen wayayu ah tapen chi ag-agaw way mangempaka-ammu an haén. 10 Te Mat. 10:17-22; 24:3-14; Luc. 21:7-19 masapor chillu mepagngar hen antoy 3 Angkay hiyachi yag émméy ah Je- ammayay chamag hen katagutagu ah sus hen anchi tagéytéy ad Olivo yag karotarota ya anat umchah hen pép- tummutùchu way nangu-ughong hen an- pég hen ag-agaw. 11 Ngém mag-ay ta chi Templo. Yachi yag tommanig cha matelew-ayu ya michérém-ayu, achiayu Pedro an Jaime yah Juan ya ah An- machanagan ah esongfatyu, te no um- dres way émméy an hiya yag henan- chahchi wat midchat an chàyu hen us- hanancha way mangaliyén, 4 “Ay achi toy iyaleyu. Te faén chillu chàyu hen mafalin ta ifagam no kamana hen um- marpowana te an epahmà hen Espiritun chahan hen anchi imfagam ad annad Apudyus.” way mepasamak. Yag nokay ngata agé 12 “Yag hen tapen agé hen mekaman, hen sinyar way ma-ammaan ah mangen- wat man-ahetennocharcha hen ma-an- Marcos 13:13 105 Marcos 13:27 anag-i way mangempapchit hen iha ya rachu way anchag matéy hen aminay iha. Ya uray agé hen hen-anamma ya tatagu. Ngém gapo ta ka-asiyana hen an- hen-ininna wat man-ahetennocharcha chichay tatagu way penepelena, annag way mangempapchit hen iha ya iha. imfafagga way aket hen ag-agaw way 13 Yag aminay tatagu wat agorgoran- ka-ammaan hen yachiy ligat.” cha chàyu gapo hen afurotyu an haén. 21 “Yag mag-ay ta wachay mangalen Ngém hen anchichay mangempapate chàyuwén, ‘Antoyan hen anchi hennag chillu hen afurotna ingganah anongohna Apudyus way mantoray,’ ono ekatchéén, wat mahara-an.” ‘Anchayan way wachahchi,’ achiyuwat ammag cha afurotonchi. 22 Te fùnagcha Hen fùnagan hen anchi angkay hen chuar way tatagu way aggaégyat way térén senang Cicristu way ammag mangaliyén Mat. 24:15-28; Luc. 21:20-24 chicha ano hen hennag Apudyus. Ya 14 Entoroy Jesus way mangaliyén, chuar agé hen senang poprofeta way “Awniyat ammag hen-argawan ilanyu mangaliyén chicha ano agé hen profe- hen anchi aggaégyatay térén way am- tan Apudyus. Yag kafaelancha agé way mag tumùchu hen anchi achi koma mangamma hen kaskascha-aw ya hen mafalin tumùchuwana. (Chàyu way ma- anchichay sinyar way omenpahaang, ta masa an natto, ma-awatanyu koma hen no an mafalin wat uray hen anchichay laychénay aryén.) No ilanyuchi, chàyu tatagu way penepelen Apudyusat loko- way wacha hen provinsiyan hen Judea, poncha. 23 Wat ar-arwachanyu te hen omawid-ayuwat way i mantaro ah filig. nangimfag-à amin an cha natto an 15 Yag uray agé hen anchichay wachah chàyu ya anat ma-ammaan, ta ah chara, wat achicha hénggép ah fafaréy- mansasagganaanyu.” cha way i mangara hen kok-owacha te Hen mamfangchan hen anchaat an omawid. 16 Yag umat agé Pangorowan hen Tatagu hen anchichay hommepot, wat achicha homàyat way mangalekam hen lum- Mat. 24:29-31; Luc. 21:25-28 fongcha, te anchag manlapon nadchi 24–25 Entoroy Jesus agé way man- yag ommawidchaat. 17 Yag anchag kàka- galiyén, “Yag no marpas hen hiyachiy ase lawa hen anchichay nafufugi ya ligat wat ammag makorkor hen egad hen anchichay chan pasoso hen hiyachiy ad uchu ya ammag machép hen init, tempo. 18 Wat chawatényu an Apudyus yag achi agé homelaw hen hérag ya ta achi koma ma-ammaanchi hen tem- anchag maya-ayà hen anchichay taraw. pon hen agiléd. 19 Te hen ligat way 26 Yag hen hiyachi, mampàilaà way Pan- fùnag hen hiyachiy tempo wat am- gorowan hen Tatagu te umaliyà way mag maid mepaniyan hen kenaligatna marpo ad uchu way iyaleyà hen fu- nanepod hen lugrugin hen nangammaan nat yag humiliyà ah kaenammay-o yag Apudyus hen angamin ingganad uwan, maila agé hen mannakafalin-o. 27 Yag ya uray agé ah ing-inggana wat maid hen hiyachi agé, hénagê hen anchichay kasen mepachah hen antoy lota ah ka- a-anghel-o ta éméycha hen péppég hen man an nadchiy ligat. 20 Te no achi karotarota way i mangamong hen an- aketén Apudyus hen ag-agaw way ka- chichay aminay tatagu way penepelen ammaan hen hiyachiy ligat, wat sigu- Apudyus.” Marcos 13:28 106 Marcos 14:3

way kaman agé guwarcha. Te hen anchi Hen mepaniyan hen guwarcha, maid innilana no henoy uras anchi away way fig hen mamfangchan hen anchi ap-apona, Mat. 24:32-35; Luc. 21:29-33 no cha madhém ono gawan chi lafi ono 28 Yachi yag anat ekat Jesus agéén, cha ma-apeh ono cha pomaway. 36 Wat “Ilanyu hen annay away way fig te mansasaggana-ayu agé ta no umaliyà, wachan acharényun nadchi koma ah achì koma aphoran chàyu way ammag mangar-anyu ah hamhamàyu. Te inni- kaman nanasséy hen afurotyu. 37 Chà ilayu met way no chana ilugi way umu- ifagato an chàyu ta masapor sasag- tar ya pomenge, tég-angay hen tiyargaw. ganéényu hen mamfangchà. Yag faén 29 Wat pachongna agé, no ilanyu way agé yanggay chàyu hen chà mangimfag- cha ma-ammaan hen annachay imfagà, an te uray agé hen aminay tatagu.” ma-awatanyu agé koma way tég-angay Hen manginyanapan hen hen mamfangchà. 30 Yag tot-owa hen anchichay anap-apo hen antoy ifagà an chàyu way achi matéy ekamancha way mamchit an Jesus hen tapen hen tatagu way cha matagu ad uwan yag na-ammaanat amin hen Mat. 26:1-5; Luc. 22:1-2; Juan 11:45-53 anchichay imfagà. 31 Te uray maumah Yachi way chuway ag-agaw amin hen maila ad uchu ya hen an- 14 yanggay wat umchah hen anchi toy lota wat achi chillu miyat-atob hen lagsak way manmanma-an hen anchi antochay chà enale te masapor ma- iggay namchitan hen anghel hen a-anà ammaan amin.” hen ganà Israel ad Egipto way hen yachiy lagsak agé hen manganancha Maid nangila hen hen anchi tenapay way cha-an mamfangchan Jesus fumnar. Yag hen hiyachi agé way Mat. 24:36-44 tempo, chachan totopà hen anchichay 32 Ekat Jesus agéén, “Maid tagu ah anap-apon hen papachi ya hen nangila hen anchi ag-agaw ya uras anchichay siguchay cha mintudtuchu way ma-ammaan hen anchichay imfagà. hen orchin no heno hen ekamancha Yag uray haénay anà Apudyus ya way menlepot way manelew an Jesus umat agé hen anchichay a-anghel wat ah mangempapchitancha. 2 Yag hen maid nangila, te hen nangila yang- ekatcha, achicha telewén hiya hen gayat ah Ama ad uchu. 33 Wat hiyachi, anchi tempon hen yachiy lagsak te awni an-ayu yanggay ammag mansasaggana yag anchag gumabfor hen anchichay way kaman mamah-ag, te maid inni- tatagu. layu hen umchahan cha nadchi. 34 Hen Hen naranaan Jesus mepaniyanaat kaman hen anchi ihay tagu way i namfiyahi. Yag hen anchi Mat. 26:6-13; Juan 12:1-11 lommayawana, impiyarna hen egad hen 3 Hen hiyachi, wacha cha Jesus ad Be- anchichay alepanna way wéhchiyén na- tania ah faréy cha Simon way hiyan adchan ah fiyang way ammaana. Yag anchi nakkonet hen ar-argaw. Angkay tinugutugunna agé hen anchi guwar- hen chacha manganan ahchi, hinénggép cha ta an yanggay ammag mamah-ag hen ihay in-ina way nan-é-édchén ah way manguwarcha hen chana guwar- am-ammay way futilya way na-ammaan chaan. 35 Wat kaman agé an chàyu, an- ah fato way ekatchéén alebastér way ayu yanggay ammag kaman mamah-ag natatarwan ah kanginaan way fangfan- Marcos 14:4 107 Marcos 14:17 gru way ekatchéén nardo. Yachi yag lugin Judas way manginyanap hen eka- penténna hen fagang hen anchi futilya manna way mangempadpap an Jesus. yag inhiyatna ah urun Jesus. 4 Ngém hen Hen anchi anongoh way mèanan tapen hen anchichay nìtutùchu an Jesus, Jesus hen anchichay pasorotna ammag lommaweng hen hamhamàcha, wat chachan tetennopà way manumsek Mat. 26:17-25; Luc. 22:7-14, hen anchi in-ina, ekatchéén, “Pakay am- 21-23; Juan 13:21-30 mag lamramén nahha hen annay lana. 12 Angkay hiyachi, inumchah hen an- 5 Ammoh achi un-unnina no anna en- chi pés-éy hen ag-agaw hen anchi lagsak lao ta midchat koma hen laona hen an- way manganancha hen anchi tenapay chichay maid mafalinna. Te non an umat way cha-an fumnar. Yag yachi agé yag nelaohaat narégnah elabfu ah na- hen mamartiyancha hen anchi karnero sorok ah ihay tawén.” Yag chacha in- way issacha hen anchi lagsak way garén hen anchi in-ina. 6 Ngém ekat Je- manmanma-ancha hen anchi iggay nam- susén, “Pakay ingarényu. Yasa ta egad chitan hen anghel hen a-anà hen an- hiya hen antoy chana ammaan, te chichay ganà Israel. Angkay hiyachi, usto met ya ammay hen antoy enam- henanhanan hen anchichay pasorot Je- maana an haén. 7 Yag no mepang- sus an hiya way mangaliyén, “Chuud gép hen anchichay maid mafalinna, hen laychém way mangensaganaanni farangna hen tomoronganyu an chicha hen anchi manganantaaw hen antoy no ekatyuwén tomorong-ayu te ancha lagsak way Manmanma-an.” 13 Yachi met ammag mawawà-acha. Ngém haén, yag hennag Jesus hen chuway pa- achi mafayag hen mì-i-iggawà an chàyu. sorotna way mangaliyén, “In-ayu hen 8 Yag hen antoy in-ina, enammaana hen hiyachiy fabréy wat hib-atényu hen patinggan hen kafaelana ya layadna, te ihay am-ama way namfufu-ud ah na- penangpangona way nanlana hen achar- hahàchuwan way fanga yag inunudyu o ah mesaganaan hen milufuà. 9 Yag hiya 14 hen anchi faréy way hénggé- tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way pana. Wat ifagayu hen anchi nangim- henoy lugar hen amin antoy lota way faréy way mangaliyén, ‘Hen imfagan mitudtuchuwan hen antoy ammayay hen anchi aponi, chuud anohto hen an- chamag, wat mahaphapet agé hen enam- chi kowarto way mèanana an chàni maan hen antoy in-ina ah manamham- way pasorotna hen antoy lagsak way an an hiya.” Manmanma-an.’ 15 Yag no ifagayuha, wat itudtuchuna an chàyu hen anchi Hen nangenlàwan Judas an Jesus chakar way kowarto hen pegwan hen Mat. 26:14-16; Luc. 22:3-6 garachu way wacha amin hen masapor. 10 Angkay hiyachi, ah Judas Iscari- Yag yachi hen mangensaganaanyu hen ote way iha hen anchichay hemporo ya manganantaaw.” 16 Hiyachi yag lum- chuway pasorot Jesus, émméy hen an- migwat tot-owa hen anchi chuwa way chichay anap-apon hen papachi way i émméy hen anchi fabréy yag inchahan- mangentorag ah manelewancha an Je- cha amin hen imfagan Jesus, wat en- sus. 11 Wat anchag laylayad way térén saganacha hen manganancha hen hiy- hen nangngarancha hen anchi imfagan achiy lagsak. Judas, yag empostacha way fayachan- 17 Angkay hiyachi way cha madhém, cha hiya. Wat nanepod hen hiyachi, in- ommanamot cha Jesus ya hen anchichay hemporo ya chuway pasorotna hen hiy- Marcos 14:18 108 Marcos 14:33 achiy faréy. 18 Yag hen chacha man- 26 Angkay hiyachi yag nankankan- ganan, ekat Jesus an chichéén, “Tot- tacha yag anchaat gumhad way éméy owa hen antoy ifagà an chàyu way hen anchi tagéytéy ad Olivo. wacha angkay hen iha way cha mèan Hen nangimfag-an Jesus hen ad uwan way mangentochar an haén.” mangenhootan Pedro an hiya 19 Wat anchag ngommehpéy amin way wéhchiyén chana ifaga an Jesus way Mat. 26:31-35; Luc. mangaliyén, “Ay haén ngata.” 20 Yag 22:31-34; Juan 13:36-38 ekat Jesusén, “Hiyan iha an chàyuwanna 27 Imfagan Jesus hen anchichay way hemporo ya chuwa way cha paat pasorotna way mangaliyén, “No mèofong an haén. 21 Haén way Pan- aw-awniyat anà ammag taynan an gorowan hen Tatagu, pédténà chillu chàyu te an-ayug omawid amin, te yaha te yachi hen nesosorat ad namenghan chillu hen imfagan hen anchi nesosorat ah ma-ammaan an haén. Ngém ammag way alen Apudyus way ekatnéén, ‘No kàka-ase lawa hen anchi tagu way am- pédtê hen anchi minya-achug hen mag mangentorod way mangentochar karnero wat anchag omawid amin hen atéyà. Ammag un-unnina non an ig- hen anchichay karnero.’ 28 Ngém no gay koma niyanà hen hiyahay tagu.” man-uchiyà wat mamangpangowà no chàyu hen anchi provinsiyan hen Hen anchi pés-éy Galilea ta ahchi hen man-aheil-antaaw.” Manmanma-an an Jesus 29 Yachi yag nan-ale ah Pedro way Mat. 26:26-30; Luc. mangaliyén, “Uray no taynancha-a hen 22:14-20; 1 Cor. 11:23-26 antochay ifà wat achì chillu taytaynan 22 Hen hiyachi way chacha man- hea.” 30 Ngém ekat Jesus an hiyéén, gan, innaran Jesus hen ihay tenapay “Tot-owa hen antoy ifagà an heay yag nanyaman an Apudyus yag an- Pedro way achi epegwan hen manò naat petpet-angén yag inwarasna hen way manollaò hen hiyatoy lafi wat anchichay pasorotna way mangaliyén, mametluwémat way mangenhoot an “Anényuto te yato hen achar-o.” 23 Yachi haén.” 31 Yag tenlén chillu Pedro way yag annaat agé aran hen ihay tasa mangaliyén, “Achi mafalin way ehoot-o way fayah, yag kasen nanyaman an hea, uray yachi hen mìyatéyà an hea.” Apudyus yag annaat idchat an chicha Yag nètemfuruycha agé amin hen ta mantebtebyanancha amin. 24 Yag an- anchichay pasorotna way yachi agé hen naat ekat way mangaliyén, “Yato hen enalecha. charà way miwàwà ah macharosan hen Hen nanluwaruwan fasor hen chuaray tatagu. Yag hen an- Jesus ad Getsemani toy charà agé hen manot-owaan hen an- chi kà-amma way torag Apudyus hen Mat. 26:36-46; Luc. 22:39-46 tatagu. 25 Yag tot-owa hen antoy ifagà 32 Angkay hiyachi yag émméy cha Je- an chàyu way achiyà kasen umin-inum sus hen anchi lugar way ekatchéén Get- hen kaman annatto way fayah ingganah semani yag imfagana hen anchichay pa- umchah hen anchi mantorayan Apudyus sorotna way mangaliyén, “Itùchuyu an ya ana-at uminum hen anchi faru way natto ta iyà manluwaru.” 33 Yag an- fayah.” naat etàtaen cha Pedro an Jaime yah Juan. Yag yachi, inlugina way tomkar way ammag pararo way térén hen Marcos 14:34 109 Marcos 14:51 hamhamàna. 34 Yag annaat ifaga hen an- taaw te ilanyu ngén, nawayat hen anchi chichay ifana way mangaliyén, “Ammag mangentochar an haén.” pararo hen antoy hamhamào way ka- Hen natelewan Jesus man paat yatowat agé hen iyatéy-o. Wat inggaw-ayu an natto way achiayu cha Mat. 26:47-56; Luc. masséy ta i-illanà koma.” 35 Yachi yag 22:47-53; Juan 18:1-14 émméy hen anchi ê-éyna yag ammag 43 Angkay hiyachi way étég Jesus way nanlùfub way manluwaru. Yag chana chan ale yag inumchahat ah Judas way chawatén an Apudyus ta no mafalin, iha hen anchichay hemporo ya chuway achi koma metoroy hen anchi ligat way pasorotna. Yag wachacha agé hen an- tég-angay mepachah an hiya. 36 Yag chichay chuar way tatagu way enetn- ekatna way manluwaruwén, “Ama, maid odna way namfafangngid hen tapena ya achi mafalin an hea, wat achim koma nampapang-or hen tapena. Cha nadchiy parufusun hen antoy ligat way tég- tatagu hen hennag hen anchichay anap- angay mepachah an haén. Ngém uray apon hen papachi ya hen anchichay no yaha hen chawatê, laychê chillu way siguchay cha mintudtuchu hen orchin ma-ammaan yanggay hen laychém.” Moses ya anat hen anchichay anam-ama 37 Yachi yag namfangad ah Jesus hen way ponò hen Judio. 44 Hen imfafaggan iggaw hen anchichay ifana yag incha- Judas hen anchichay enetnodna, ekat- hanaat agé chicha way nanasséy. Yag néén, “Hen anchi tagu way mangempàil- annaat ekat an Pedrowén, “Simon, ay à hen rispitù an hiya hen mentomoà nanasséy-ayuwat. Ay achi lawa mafalin hen tapào hen apengna, yachi hen ta i-illanà ah uray ihay uras. 38 Achiayu telewényu ya elayawyu way masapor cha masséy ta an-ayuwat manluwaru maguguwwarchaan.” 45 Yachi yag ém- agé ta achiayu koma ma-afà gapon anchi méy ah Judas an Jesus yag ekatnéén, mepasamak. Innilà way ah hamhamàyu “Apo,” yag annaat etomò hen tapàna wat laychényu way mangamma hen hen apengna. 46 Yag hen hiyachi, am- usto, ngém an-ayu yanggay ammag cha mag finchéngat hen anchichay tatagu ah ma-afà ah kenakapsot hen acharyu.” Jesus. 47 Ngém hen ihay ifana way nè- 39 Yachi yag kasen agé émméy ah Je- tatàchég an nadchi, annag inuhfù hen sus way i nanluwaru way nangempegwa fangidna yag fina-agna hen alepan hen way mangimfaga an Apudyus hen an- anchi kangatowan way pachi yag na- chi chinawatna chillu. 40 Yag anat kasen porhan hen ingana. 48 Yachi yag imfa- mamfangad yag innilana agé cha Pedro gan Jesus hen anchichay namchéng an way nanasséy chillu te ammag pararo hiya way mangaliyén, “Pakay, ay futan- hen héyépcha. Finangon Jesus chicha gelowà ta masapor mamfafangngid-ayu yag ammag maid innilacha ah esong- ya mampapang-or-ayu way i manelew fatcha an hiya. an haén. 49 Ammag enag-agaw met way 41 Angkay na-awni agé way petlon hen nìyamoamongà an chàyu ah Templo hen namfangchana way manluwaru, ekat Je- anchi chà nantudtuchuwan, yag pakay sus an chichéén, “Ay étégyu chillu way faén ahchi hen nanelewanyu an haén nò. nanasséy way man-inungar. Nongham- Ngém yato chillu hen masapor mekaman chi te antoy inumchahat hen tempo ah tomot-owaan hen anchi nesosorat way haén way Pangorowan hen Tatagu way alen Apudyus.” 50 Yag hen hiyachi, wat midchatà hen anchichay lawengay anchag ommawid amin hen anchichay tatagu. 42 Wat fumangon-ayuwat ta in- pasorotna yag tenaynancha hiya. 51 Yag Marcos 14:52 110 Marcos 14:65 wacha agé hen hiyachi hen ihay fa- way faén anoh tagu hen mangamma.” faru way ammag iggay nanlumfong hen 59 Ngém uray agé chichaat ammag achi nangunuchana an Jesus, te an yanggay chillu agé mètemfuruy hen chacha nan-a-akrang ah yapet way lopot. Wat aryén. entakorong hen anchichay tatagu way 60 Angkay hiyachi yag tommàchég hen mampap an hiya. 52 Ngém an yanggay anchi kangatowan way pachi hen sang- hen anchi akrangna hen empagudcha te wanancha amin way mamistigar an Je- pommorhapoh way ommawid way am- sus yag ekatnéén, “Ay achia makasong- mag namfafallad. fat hen antochay chacha epafasor an hea. Ay tot-owa hen chacha aryén.” Hen nepasangowan 61 Ngém ammag gummiginnang chillu Jesus hen anchi konsel ah Jesus way achin ar-ale. Wat entoroy Mat. 26:57-68; Luc. 22:63-71; hen anchi chan fistigar way mangaliyén, Juan 18:13-14, 19-24 “Ay hea hen anchi Cristu way anà hen 53 Angkay hiyachi yag inyéycha ah Je- anchi machachayaw way Apudyus ta sus hen faréy hen anchi kangatowan way hea hen anchi empopostana way umale pachi te ahchi hen na-amongan amin way mantoray.” 62 “Oo haén,” way ekat hen anchichay anap-apon hen papachi Jesus, “yag awniyat ilanyu amin haén ya hen anchichay anam-ama way ponò way Pangorowan hen Tatagu way tu- hen Judio ya hen anchichay siguchay mutùchu hen pachawanan Apudyus way cha mintudtuchu hen orchin Moses. mannakafalin. Yag ilanyu agé haén 54 Wat ah Pedro, chinuchum-ang way hen anchi mamfangchà way marpod cha umunud yag nanlahin hen anchi fa- uchu way iyalen hen funat.” 63 Yag hen tawan hen faréy hen anchi kangatowan hiyachi, ammag entanong hen anchi way pachi yag nìtùchu hen anchichay kangatowan way pachi way nangissay guwarcha way mèanichu. hen lumfongna gapon anchi enalen Je- 55 Angkay hen anchichay na-a-among sus, yag ekatnéén, “Ay ammoh kasen- ah faréy way anap-apon hen papachi taaw anapén hen man-istigu ah fasorna. ya amin hen anchichay anam-ama way 64 Chengngartaaw met amin hen anchi ponò way ekatchéén konsel, chacha enalena way annag cha pérhén hen amin anapén hen epafasorcha an Je- kena-apudyus Apudyus. Wat nokay hen sus ah érégnah mempapchitancha, ngém ekamantaaw an hiya nò.” Yag tenom- ammag maid inchahancha. 56 Anchag farcha amin hen anchichay na-a-among chuar hen anchichay i man-istigu way way mangaliyén, “Karébféngana way mangenlémrém an hiya, ngém ammag mepapchit.” nanhinafà-ar hen chacha enale. 65 Yachi yag inluginat hen tapena way 57 Hiyachi yag anat tomàchég hen an- manoppatoppa an hiya. Yag hen tapena, chichay tapen hen anam-ama way man- ancha an finongot hen uruna ta maid genlémrém an hiya way mangaliyén, ilana yag anchaat loproppagén way 58 “Chengngarni angkay hen enalen hen mangaliyén, “Ayé, ifagam man no heno antoy tagu way chachaeléna ano hen hen nanlopag an hea.” Ya uray agé hen antoy Templotaaw way tatagu hen anchichay guwarcha, anchag lapchù-un nangamma yag anna agég sà-achén hiyéén tenappetappetcha. hen iha hen anchi ma-atloy ag-agaw Marcos 14:66 111 Marcos 15:10

anchichay anap-apon hen papachi ya Hen nangenhootan Pedro an Jesus anam-ama way ponò ya hen anchichay Mat. 26:69-75; Luc. 22:54-62; siguchay cha mintudtuchu hen orchin Juan 18:15-18, 25-27 Moses ya amin agé hen anchichay kon- 66 Ah Pedro agé, étégna ah fatawa, sel, yag nantatagépfarcha way mamanoh yag émméy hen ihay fafarasang way no henon ekamancha an Jesus. Wat alepan hen anchi kangatowan way tenawidcha hen limana yag inyéycha pachi. 67 Yachi way innilana ah Pe- way i mangemporang an Gubérnador dro way cha mèanichu, enméschagana Pilato. hiya yag annaat ekatén, “Hean samet 2 Yachi way inumchahcha yag finisti- hen ihay ifan Jesusanchi way eNazaret.” gar Pilato ah Jesus way mangaliyén, 68 Ngém enhoot Pedro way mangaliyén, “Ay hea ano hen Aren hen Judio.” Yag “Tawwan hen annay cham aryén te maid ekat Jesusén, “Oo, tot-owa hen annay innilà.” Yag chaat lomayaw ah Pedro enalem.” 3 Yachi yag ammag chuar hen way éméy hen anchi penget hen fa- cha epafasor hen anchichay anap-apon tawa way nanag-én hen charan. Yachi hen papachi an Jesus. 4 Yag anat ekat yag nanollaò hen manò te pés-éy tol- Pilato an hiyéén, “Ay achia makasong- laòchi. 69 Yachi yag kasen agé innilan fat hen annachay chacha epafasor an hea hen anchi fafarasang hiya yag imfa- way an peet ammag chuar.” 5 Ngém am- gana hen anchichay ahetàtàchég way mag gummiginnang chillu ah Jesus. Wat tatagu way mangaliyén, “Yaha angkay ammag nahaang ah Pilato. agé hen ihay ifana.” 70 Ngém kasen Hen nimfag-ancha hen matéyan agé enhoot chillu Pedro. Yag yachi agé Jesus ya hen milufusan Barabas way iggay nahen-awniyan yag ekat agé hen anchichay ahetàtàchégén, “Aẁ, hea Mat. 27:15-26; Luc. 23:13-25; eman hen ihay ifana, a, te afab-én way Juan 18:39–19:16 iGalilea, a, met.” 71 Yag ammag nansap- 6 Hen nigagangay an Gubérnador Pi- ata ah Pedro way mangaliyén, “Uray ud- lato, no umchah hen hiyatoy lagsak hen ay pédténà an Apudyus no faén tot-owa Judio way Manmanma-an, wat wachay hen antoy chà ifaga an chàyu te tot-owa wacha hen ilufusna way ihay farud angkay way maid poros innilà hen annay way egad hen piliyén hen anchichay taguwanna way chayu aryén.” 72 Yag Judio. 7 Angkay hen hiyachiy tempo, hen hiyachi, kasenat agé nanollaò hen wachacha hen nifafarud way tot-oway manò way yachin pegwan hen tollaò, pommatéy way nangabfor hen gubérno, yag hemhemma-at Pedro hen anchi im- yag hen ihan chicha wat ah Barabas fafaggan Jesus an hiya way achi manol- hen ngachanna. 8 Angkay hiyachi yag laò hen pegwan tollaò yag nametluwé- na-among hen anchichay tatagu way naat way mangenhoot an hiya. Yag i nangimfaga an Pilato way ammaana chaat mankela gapoh hamhamàna. koma hen anchi chana ekamkaman chillu way mangemparufus hen ihay Hen nepasangowan Jesus farud. 9 Wat ekat Pilato an chichéén, an gubérnador way Pilato “Ay laychényu ta hen antoy Areyu way Mat. 27:1-2, 11-14; Luc. Judio hen ilufus-o.” 10 Yahan imfagana 23:1-5; Juan 18:28-38 te nadlawna way ammag gapo yanggay Angkay hiyachi way cha pom- hen apés hen anchichay anap-apon hen 15 away, kasencha na-among hen papachi yag anchaat epafarud ah Je- Marcos 15:11 112 Marcos 15:31 sus. 11 Ngém hen enkaman peet agé hen yag anchaat iyéy hiya hen anchi anchichay anap-apon hen papachi, an- mekorosana. cha ammag senubsufan hen anchichay Hen nelansaan Jesus hen koros na-a-among way tatagu te ammag ah Barabasat agé hen imfagacha way ilu- Mat. 27:32-44; Luc. fusna. 12 “Oo a,” way ekat Pilato an 23:26-43; Juan 19:17-27 chicha, “ngém nokay hen mangammaà 21 Angkay hen chacha manginyéyan hen antoy ekatyuwén Areyu way Ju- an Jesus, hinib-atcha hen ihay tagu way dio nò.” 13 Yag anchag aheo-ongaw amin iCerene way cha homàyat way i hom- way mangaliyén, “Anyuwat an ekoros mepot. Ah Simon hen ngachanna way hiya.” 14 Yag ekat Pilato agéén, “Oo a, aman cha Alejandro an Rufo. Yag am- ngém chuud chi laweng ah enammaana mag penelet hen anchichay sorchachu ah narégna ah mekorosana.” Ngém ta fu-uchuna hen anchi koros Jesus. chachaat ehorhoryad way mangèngaw 22 Yachi yag inyéycha ah Jesus ad Gol- way mangaliyén, “Ekorosyuwat hiya.” gota way hen laychénay aryénat, “Hen 15 Yag gapo ta patigén Pilato hen kap- alentutugun chi uru.” 23 Yag enadchan- nekan hen anchichay tatagu, wat annag cha hiyah fayah way na-ahrangan ah inlufus ah Barabas ah pagfaruchan. Wa- agah way mira ngém achina chillu inu- man ah Jesus, empahapratna yag annaat mun. 24 Yachi yag enlansan hen an- eporang way melansa hen koros. chichay sorchachu hiya hen anchi ko- ros, yag anchaat mamfub-unnot way Hen nanénsénaan hen anchichay manginyàchang hen lumfongna. 25 Nà- sorchachu an Jesus argaw hen anchi nangenlansaancha an Mat. 27:27-31; Juan 19:1-5 hiya. 26 Yag wacha agé hen empòatcha 16 Angkay hiyachi yag inighad hen hen uhun hen uruna way nesoratan hen anchichay sorchachu ah Jesus hen an- anchi ekatchéén fasorna way ekatnéén, chi fatawa hen faréy Gubérnador Pilato “Yato hen Aren hen Judio.” 27 Hen hiy- yag enayagancha hen anchichay aminay achi, wachacha agé hen chuway futan- ifacha way sorchachu. 17 Yag anchaat gelo way nigsan way nekoros way hen lumfongan ah Jesus ah kaman hen lum- iha, ah pachawananna ya hen iha, ah fong chi are ah manénsénaancha. Yag pachawigina. anchaat agé falengawngawén hen pa- 28 Hen na-ammaan cha nadchi wat ah gat ah kaman koronana yag inhùrubcha tomot-owaan hen anchi nesosorat ad na- ah uruna. 18 Yag anchag cha sén-ésén- menghan way ekatnéén, “Metakorong én way magénén senaruchucha hiya hiya hen anchichay futangelo.” way mangaliyén, “Ta mataguah ing- 29 Yag aminay tatagu way manloohén inggana, heay Aren hen Judio.” 19 Yachi chacha amin manwigwigiwig way man- yag anchaat agé pagpaggohon hen manna an Jesus, yag chacha agé in- uruna yag tenoppatoppaancha hiya, yag sortuwén way mangaliyén, “Ayé kay magén aminén nampap-alentomangcha umpaya, ammag anggayhaat ekatnowén way manad-ayaw an hiya. fakasém hen anchi Templo yag kasenno 20 Angkay hiyachiy narpas way senà-ad hen petlon hen ag-agaw. 30 Yag sensennacha, kasencha senokatan hen ayé kay umpay, gumhad-a ta hara-am anchi emparumfongcha yag iniggacha hen acharno.” 31 Yag uray agé hen an- hen anchi siguchay lumfongna chichay anap-apon hen papachi ya hen anchichay siguchay cha mintudtuchu Marcos 15:32 113 Marcos 15:46 hen orchin Mosesat chachan tatagép- ekatnéén, “Aẁ, yato peet tot-owa hen far way manmanna an hiya way man- anà Apudyus, a.” galiyén, “Ammag anggayhaat tenoron- 40 Yag hen anchi ê-éyna agé, gana hen tapena yag ammag achiyat agé wachacha hen anchichay inin-ina peet makatorong hen acharna. 32 Ilan- way nangi-ila hen nekaman. Hen taaw kay anga hen Aretaawanna way tapena an chichaat ah Maria way ganà Israel non an gumhad ta mangil- eMagdalena ya anat ah Salome, ya ah antaaw ah mangafurotantaaw way hiya Maria agé way inan anchi ihay Jaime tot-owa hen empalen Apudyus way way ong-onga yah Joses. 41 Chichachi Cristu.” hen anchichay cha netnonetnod an Yag uray agé hen anchi chuway ifana Jesus way tommorong an hiya hen way nelaransa wat chacha agé metap- kawad-ana ad Galilea. Yag wachacha tape way mangmangsot an hiya. agé an nadchi hen anchichay chuar way tapenay finufae way netnod an Jesus Hen natéyan Jesus hen émméyana ad Jerusalem. Mat. 27:45-56; Luc. 23:44-49; Juan 19:28-30 Hen nilufuan Jesus 33 Angkay hiyachi way ustoy nang- Mat. 27:57-61; Luc. gawa, ammag hommelangat agé hen am- 23:50-56; Juan 19:38-42 inay lota ingganah fummatangan. 34 Yag 42–43 Hen hiyachiy ag-agaw wat yachi yachi way fummatangan, enèngaw Je- hen mangensaganaan hen Judio hen am- sus way mangaliyén, “Eli, Eli, lama inay masaporcha para hen Safachu way sabaktani,” way hen laychénay aryé- ngilin. Wat hiyachi way tég-angay mal- nat, “Amay Apudyus, pakay manchù- ihnug hen init ah milugiyan hen an- ganà.” 35 Chengngar hen tapen hen an- chi ngilin hen Senafachu, wachan ihay chichay tatagu hen anchi enalena yag iyArimatea way ammag nangentorod ekatchéén, “Changréntaaw ngén, te ka- way émméy an Gubérnador Pilato way man paat chana ayagan ah Elias.” 36 Yag mangimfaga hen anchi achar Jesus no nanagtagat hen iha an chicha way i mafalin. Ah Jose hen ngachanna way mangempainum, wat ensawsawna hen hiyan ihay maririspitu way membron anchi lopot hen ommelém way fayah hen anchi konsel hen Judio, ya hiya yag annaat pa-atén way minchawchaw agé hen ihay mamannéd hen milugiyan an Jesus ta sosopona. Yag chana ekatén, hen mantorayan Apudyus. 44 Angkay “Hahadchéntaaw éggaya ta ilantaaw no émméy ah Jose an Gubérnador way i umale tot-owa ah Elias way tomorong an mangimfaga hen achar hen anchi natéy, hiya.” 37 Yag kasen nan-ongaw ah Jesus yag ammag nahaang ah Gubérnador hen yag natéyat. nangngarana te pegachi yag natéyat. 38 Wat hen hiyachi, ammag nan- Wat empa-ayagna hen anchi kapetan agwaat agé way nagissay hen anchi hen sorchachu ah manot-owaana way séchar way kortena way horchà hen ig- natéy ah Jesus. 45 Yag imfagan hen an- gaw Apudyus paat ah Templo way am- chi kapetan way natéy tot-owa. Yachi mag nanlugi ad uchu inggana ad char- yag anat parufusun Gubérnador ah Jose ém. way i mangara hen achar Jesus. 46 Wat 39 Yag hen anchi kapetan hen sor- i lommao ah Jose ah am-ammay ya chachu way nanahagang an Jesus, hen pokkawan way uroh yag annaat i up- nangil-ana hen enkamanna way natéy, ahén hen achar Jesus yag infunifunna Marcos 15:47 114 Marcos 16:13 hen anchi lenàwana, yag annaat iyéy Galilea ta ahchi hen mangil-ancha an way manginlufù hen anchi lufù way an hiya, te yaha chillu hen imfafaggana an napasorag way natoktokan hen chéprah. chicha.” 8 Yachi yag anchag hetatagtag Yachi yag annaat agé allinén hen anchi hen anchichay inin-ina way lomayaw chakaray tépà way etangébna hen anchi hen anchi lufù way chacha amin mam- lufù. papayagpag ah égyatcha. Yag maid agé 47 Yag cha Maria way eMagdalena ya henaphapetcha gapon égyatcha. ah Maria way inan cha Joses, ini-ilacha hen nekaman hen nilufuan Jesus. Hen ihay anongoh way ensorat Marcos Hen nan-uchiyan Jesus [[9] Angkay émméy hen anchichay Mat. 28:1-10; Luc. 24:1-12; Juan 20:1-10 inin-ina an cha Pedro ya hen anchichay Angkay hiyachi way cha ifana, [10] Angkay hiyachi yag hen- 16 madhém way narpas hen anchi nag Jesus hen anchichay pasorotna way Safachu way ngilin, émméy cha Maria éméy ah karotarota way i mangempag- way eMagdalena yah Salome ya ah ngar hen anchi chamag way narpon Maria way inan cha Jaime way icha Apudyus way yachin mepanggép hen lomao ah fangfangru way melana hen mì-iggawan an hiya ah ing-inggana.] natéy ta incha koma lanéén hen anchi Hen nampàil-an Jesus an achar Jesus ah lufù. Maria way eMagdalena 2 Angkay nafigat way Chuminggu, fummigatcha way émméy hen anchi Mat. 28:9-10; Juan 20:11-18 nilufuan Jesus. 3 Yag hen anchi chacha [9 Angkay hiyachi way nan-uchi ah manaranan, chachan tatagépfar way Jesus hen cha pomaway hen Chum- mangaliyén, “Nokay ngata hen man- inggu, hen anchi pés-éy nampàil-ana wat gallin hen tangéb hen anchi lufù 4 te am- an Maria way eMagdalena way hiya mag chakar way térén hen anchi tépà hen anchi nemparyawana hen anchi way tangébna.” Angkay hiyachi way pitu way nihuhurug way ongtan. 10 Yag chacha homag-én yag innilacha hen an- yachi way innilan Maria ah Jesus, innaat chi lufù way ammag na-a-allinat agé henaphapet hen anchichay ifan Jesus hen anchi tépà way nafufùtan hen an- way chachan totokar ya chachan kela chi lufù. 5 Wat henomròcha hen an- amin. 11 Ngém chicha, uray chengngar- chi lufù yag innilachaat agé hen ihay cha hen anchi henaphapetna way nan- kaman fafaru way tummutùchu hen uchi ah Jesus yag innilana paat agé hiya, ommapet ah pachawanancha way am- ancha chillug achi afuroton. mag pokkawan hen lumfongna. Wat an- Hen nampàil-an Jesus hen chag émmégyat way nangila an hiya. anchi chuway tatagu 6 Yag nan-ale hen anchi tagu way man- galiyén, “Achiayu cha émégyat te innilà Luc. 24:13-35 way ah Jesus way eNazaret hen inyu ilan 12 Angkay hiyachi yag kasen agé nam- way enlansacha hen koros. Ngém maid pàila ah Jesus hen chuway ifana hen angkay ahto te nan-uchi. Ilanyu ngén chacha manaranan way éméy hen ihay hen annay nepabfégana wat maid hiya. fabréy, ngém safali hen enkamanna way 7 Wat homàyat-ayuwat ta inyu ifaga hen nampàila an chicha. 13 Yachi yag nam- amin anchichay pasorotna ya ah Pedro fangadcha way i nanaphapet hen an- paat way ah Jesus, mamangpango ad Marcos 16:14 115 Marcos 16:20 chichay ifacha agé, ngém tàén, anchag way mangamma hen kaskascha-aw, te achi chillu afuroton. gapon kafaelà, makeparyawcha hen ni- hurug way ongtan ya mafalin agé man- Hen nampàil-an Jesus hen ale ah safaliy ale. 18 Ya uray agé ég- anchichay pasorotna nanancha hen farakkan ono inumuncha Mat. 28:16-20; Luc. 24:36-49; hen gamot wat ammag maid ekatna an Juan 20:19-23; Apos. 1:6-8 chicha. Yag no ichàépcha hen limacha 14 Angkay hiyachi way ommanongoh hen anchichay chan saket wat maka-an yag nampàila agé ah Jesus hen an- agé hen saketcha.” chichay hemporo ya ihay pasorotna hen Hen émméyan Jesus ad uchu chacha manganan. Yag enamolichana chicha te anchag songsongellan way Luc. 24:50-53; Apos. 1:9-11 achi mangafurot hen henaphapet hen 19 Angkay hiyachi way narpas hen an- anchichay nangila an hiya hen anchi an- chi imfagan Jesus an chicha, ammag cha naat nan-uchiyan. 15 Yachi yag annaat matarok way éméy ad uchu, yag i tum- ifaga an chicha way mangaliyén, “Éméy- mùchu hen anchi pachawanan Apudyus. ayu hen aminay lota ta inyu epagn- 20 Yag hen anchichay pasorotna, ém- gar hen egachay katagutagu hen an- méycha agé hen kafabréfabréy way i chi ammayay chamag mepanggép an mangintudtuchu hen anchi ammayay haén. 16 Yag heno way omafurot ya anat chamag. Yag mawawà-acha agé ah Apo mafunyagan wat mètagu an Apudyus Jesus way cha manorong an chicha ah ing-inggana. Ngém heno way achi way chana agé idchat hen kafaelancha mangafurot wat etap-ar Apudyus hiya way mangamma hen kaskascha-aw ah hen anchi machusaana ah ing-inggana. manot-owaan hen tatagu hen kenatot- 17 Yag hen anchichay tot-oway omafurot owan hen chacha itudtuchu.] wat midchat an chicha hen kafaelancha 116 Lucas 1:16

bet hen ngachanna way hiyan ihay ganà Hen anchi ammayay Aaron way ap-apon chi pachi. 6 Chicha chamag way ensorat way hen-ahawa, ammaycha an Apudyus te totongparéncha amin hen orchinna ya Lucas hen tugunna wat maid mepafasorancha. 7 Ngém maid anàcha te lopat ah Elisa- Ah Lucasanto, ihay choktor way nangenso- bet yag loohcha narakay way térén way rat an natto hen anchi tawén way 65 ménat hen-ahawa. no faén 68. Yag hiya, faén agé Judio ngém 8 Angkay hen-argawan yag wachah ommafurot gapon intudtuchun Pablo, wat Zacarias ah Templo te inumchah netnonetnod agé an Pablo. Yag senoratana hen tempon hen mangammaana hen kapachongna way na-achar way faén hen a-amman hen pachi. 9 Yag hen agé Judio way hiya, okom hen gubérno. gangaycha way pachi, chachan Yag hen pontosnaat ah kail-an hen ke- funfunnot ta maila no heno hen natatagun Jesus way tomotorong way hiya mangamma hen ma-ammaan. Yag agé hen Pangorowan hen Tatagu way man- ah Zacarias hen namunot way éméy genharà an chicha. hen anchi kowarton Apudyus way i Antoyan hen sorat-o an hea Apo manginyapoy hen anchi fangfangru. 1 Teofilo. 10 Angkay hiyachi way hinénggép ah Chuarcha hen tatagu way namachas Zacarias ah Templo yag wachacha way nangensorat hen anchichay am- agé hen chuaray tataguh chara way inay nekaman hen antoy iggawtaaw. chan luwaru hen hiyachiy uras way 2 Yag hen anchi ensoratcha wat hen manginyapoyana hen anchi fangfangru. anchichay nahaphapet an chàni way 11 Yag hen chana manginyapoyan, henaphapet hen anchichay nangi-ila ammag niyahad an hiya hen ihay paat way chicha, innilacha hen an- anghel Apudyus yag tommàchég chichay nekaman nanepod hen anchi ah pachawanan hen anchi chacha laprapona yag anchaat epagngar. 3 Wat mempatpatngan hen anchi chacha yaha, Apo Teofilo, gapo ta inyam-ammà manginyapoyan hen anchi fangfangru. paat way nangachar amin hen anchichay 12 Wat ammag naégyay ah Zacarias hen na-ammaan nanepod hen ninlugiyancha nangil-ana yag émmégyat. 13 Yachi ingganad uwan, ekat-owén ammay mé- yag nan-ale hen anchi anghel way nat no haén hen mangensorat an cha mangaliyén, “Achia cha émégyat, nadchi an hea ta mafafatéy hen ma- Zacarias, te chengngar Apudyus hen ale. 4 Yato hen ekaman-o ta ma-awa- chawatyu wat mafugi angkay ah awatam hen katot-owan hen anchichay ahawam wat wacha hen iyanàna way nitudtuchu an hea. larae, wat ngadnanyu hiya ah Juan. 14 An-ayug lomaylayad gapon hiya ya Hen nifag-an hen miyana-an lomaylayadcha agé hen chuaray tatagu. Juan way chan funfunyag 15 Wat ah Apudyus, ifilangna hiya ah 5 Hen anchi lugrugina, yachi hen tem- nangato way tagu. Ngém masapor pon hen ka-aren Herod ad Judea. Yag achi umin-inum hiyah fayah ya uray wacha agéhchi hen ihay pachi way ah heno way fumutang. Yag manepod Zacarias hen ngachanna way hiyan ihay hen miyana-ana, machachà-an hen ganà hen anchi pachi way ah Abias hen mamangchénan hen Espiritun Apudyus ngachanna. Ya ah ahawana agé, ah Elisa- hen hamhamàna. 16 Yag gapon hiyaat Lucas 1:17 117 Lucas 1:35 mepahagong hen hamhamà hen chuar mafayag, nafugi tot-owa ah ahawana way kacharaana way ganà Israel way Elisabet, wat iggay gumgumhad an Apudyus ta omapocha an hiya. ah chara hen unig hen lemay furan. 17 Ya hen anchi iyanàyu agé, hiya 25 Yag ekatnéén, “Inumchah tot-owa hen hen anchi mamangpango no hen nanorongan paat Apudyus an haén, wat anchi nepoposta way Cristu way naka-an hen fiin-o hen ahentagù te an- hen ekamanna, kaman hen anchi toyan hen narmu way anào.” profeta way Elias ad namenghan way pachong agé hen kafaelana. Te Hen nifag-an hen mantempoyuguna hen hamhamà hen miyana-an Jesu Cristu himfafaryan, ya manggédngéna agé hen 26 Angkay hen anchi maénémay fu- hamhamà hen anchichay achi omafurot ran hen nafugiyan Elisabet, kasen hen- ta komaman hen hamhamàcha hen nag Apudyus hen anchi anghel way ah anchichay ammayay tatagu. Yachi Gabriel ta éméy ad Nazaret way ihay hen mangensaganaana hen anchichay fabréy hen provinsiyan hen Galilea, 27 te tatagu ah mangngarancha hen anchi wachan ina ifaga hen ihay fafarasang ap-apocha no umale.” Yaha hen ahchi way hen fafarasanganchi, neto- imfagan hen anchi anghel an Zacarias. torag way mangahawa an Jose way ganà 18 Yachi yag anat ekat Zacarias hen an- Are David. Ah Maria hen ngachanna. chi anghelén, “Oo a, ngém ay nanggilah 28 Yachi yag émméy hen anchi anghel mafalinha, te narakay-ani met way térén an Maria way mangaliyén, “Antoy- way hen-ahawa, wat nokay hen manot- anà way ummale way mangimfaga owaà nò.” 19 Yachi yag sommongfat hen way nabindisyunan-a paat te wacha ah anchi anghel way mangaliyén, “Haén ah Apudyus an hea.” 29 Yag ammag na- Gabriel way nì-i-iggaw hen sangwanan haang ah Maria hen nangngaranan nad- Apudyus, way hiya hen namaar an haén chi, yag chana anapén no heno hen lay- way i mangimfaga hen antoy karaylayad chénay aryén. 30 Yag anat ekat hen anchi way chamag an hea. 20 Ngém gapo ta anghelén, “Achia cha émégyat Maria, achim afuroton hen enalè, an-ag matton- te enlaychancha-a an Apudyus. 31 Wat gong way achi maka-ale ingganah ma- hen ifagà an hea, mafugia wat iyanàno ammaan hen antoy imfagà, te tot-oway hen larae way ngadnanyu ah Jesus. umchah way umchah hen anchi ustoy 32 Ammag nangato way térén hen an- tempona wat ma-ammaan chillu.” nay iyanàno ya awagan hen tatagu hiya 21 Angkay hen anchichay tatagu ah anà hen kangatowanay Apudyus ya ah chara, anchag nahédchan hen epatawid Apudyus an hiya hen kena- gumhachan Zacarias, yag chacha aren David way apona ad namenghan. anapén no pakay ammag nafayag ah 33 Wat hiya hen man-aren hen amin an- faréy. 22 Angkay na-awni way ginumhad chichay Judio way ganà Jacob ah ing- ah Zacarias, anat agég achin ale te inggana way ammag maid péppég hen ammag nattongong, wat na-awatan hen kena-arena.” Yachi hen imfagan hen an- tatagu way wachan empàilan Apudyus chi anghel an Maria. an hiya ah Templo. Yag gapo ta achi 34 Yag anat ekat Maria hen anchi maka-ale, annag cha sinyaran chicha. anghelén, “Oo a, ngém nokay hen énnê 23 Angkay narpas hen anchi fiyang way mafugi way ammag poros met Zacarias ah Templo, hommàyat ah fab- chi nanchà an haén.” 35 Yag ekat hen réycha. 24 Yag yachi agé way cha-an anchi anghelén, “Umale hen Espiritun Lucas 1:36 118 Lucas 1:58

Apudyus an hea, ya umchah hen kafae- gapon hiya way nangenharà an lana way ancha-ag lichuman yag nafu- haén, 48 ya inna paat hemhemmà gia. Yag gapo ta hiyachi hen mekaman, haén way nafafa way alepanna. wat ma-ammuwan way na-apudyusan Wat manepod ad uwan, ekat hen anchi iyanàno, yag ma-awagan ah amin hen tataguwén, enlaychanà anà paat Apudyus.” 36 Entoroy hen an- 49 gapo hen anchi kahahaang way chi anghel agé way mangaliyén, “Ya ah enammaan hen anchi mannakafalin agim way Elisabet way ekatchéén lopat, way Apudyus an haén. Ammag wat nafugi agé hen antoy narakayana, ka-ammayan tot-owa ah Apudyus. wat énémay furan ad uwan hen anchi 50 Ya chana ség-angan hen amin finugina way larae. 37 Wat yachin kail- way tatagu way cha manginyafiin ana way ammag maid achi mafalin an an hiya way manepod hen Apudyus.” 38 Yachi yag anat ekat Mar- anchi pés-éy tatagu inggana hen iéén, “Haén, wat anà lawa an alepan amin anchichay chan paréparég Apudyus, wat ma-ammaan amin hen an- way miyanà. 51 Empàilana hen nay enalem an haén.” Yachi yag lom- kafaelana way mangamma hen mayaw hen anchi anghel. ammaana yag kenorkorna hen planon hen anchichay chan Hen i nangil-an Maria an Elisabet pahih-iya. 52 Annag empafafa 39 Angkay narhawan yag nansagana hen anchichay nan-angato way ah Maria way lumigwat way mane- toray yag anna agég empangato ed way éméy ah fabréy cha Zacarias hen anchichay nafafa. 53 Ya hen way ini-inggaw hen anchi pafinilig hen anchichay cha mamfaga ah torong, provinsiyan hen Judea. 40 Yachi way chuar hen inidchatna an chicha inumchah ah faréy cha Zacarias, nan- way ammay. Waman hen anchichay ale ah Maria an Elisabet. 41 Yag hen nanapnek ah kaenammaycha, nangngaran Elisabet hen alena, am- emparyawna chicha way maid mag namfalihhochong hen finugina. Yag inidchatna. 54 Yag enammaana hen empahmà hen Espiritun Apudyus an anchi empopostana hen anchichay Elisabet, 42 yag chinakarna way man- anap-otaaw ad namenghan ya galiyén, “Hea hen anchi térén way totollongana chitaaw way ganà nabindisyunan hen aminay fufae, ya Israel. 55 Iggayna tot-owa aliw-an nabibindisyunan paat agé hen anchi ah Abraham ya chitaaw way iyanàno. 43 Wat pakay paat enlaychanà ganàna te séség-angana chitaaw ah ta umalea way mamisita an haén, hea ing-inggana.” way man-inan hen Ap-apò. 44 Te hen Yachi hen enalen Maria hen nangngarà hen alemat ammag namfal- nanayawana an Apudyus. ihhochong hen finugì ah laylayadna. 56 Angkay hiyachi yag nì-iggaw ah 45 Kapeletan laylayad-a te enafurotno Maria an cha Elisabet ah unig hen toroy way tomot-owa amin hen anchi imfagan furan yag anat lomayaw. Apudyus an hea.” Hen niyana-an Juan Hen nanayawan Maria an Apudyus way chan funfunyag 46 Yachi yag ekat Mariéén, 57 Angkay hiyachi way inumchah hen “An-og chayawén ah Apotaaw way umana-an Elisabet, inyanàna tot-owa Apudyus, 47 ya anà agég laylayad hen larae. 58 Wat amin hen anchichay Lucas 1:59 119 Lucas 1:79 atògongna ya hen totorangna, anchag 69 Te ensasagganana hen anchi laylayad amin hen nangngarancha hen mannakafael way mangenharà anchi chakar way ség-ang Apudyus an an chitaaw way hiyan ganà hen hiya. anchi omma-abfurot way Are 59 Angkay hen anchi ma-awaru David. 70 Yag empaka-ammun way ag-agaw hen anchi utteng, incha agé hen anchichay na-apudyusan empasinyar ah manongparancha way profetana ad namenghan hen hen orchin way yachi agé hen empostan Apudyus, 71 ekatnéén manngadnancha. Ya ah gagangaycha hara-ana chitaaw hen anchichay agé, ammay no an manZacarias te yachi kafusortaaw ya anat agé hen hen ngachan amana. 60 Ngém ammag kafaelan hen anchichay achi ommachi ah inana way mangaliyén, manlayad an chitaaw. 72 Yag hen “Faénha hen engachantaaw ta ah Juan empostan Apudyus agé, ekatnéén hen manngachanna.” 61 “Oo a,” way séség-angana chitaaw nanepod ekat hen anchichay tatagu, “ngém hen anchichay anap-otaaw ad maid met nangenngachan ah Juan an namenghan, ya achina agé aliw-an chàyu.” 62 Yag anchaat sinyaran ah hen anchi entotoragna an chicha. amana way mangimoh no heno hen 73 Yag nansapata ah Apudyus way laychéna way epangachan hen anchi nangemposta hen empostana an onga. 63 Yag anat isinyar Zacarias apotaaw way Abraham 74 way hen papel yag ensoratna way hen hen empostana, hara-ana chitaaw manngachannaat ah Juan. Yag anchag amin hen kafusortaaw ta wachay nascha-aw hen anchichay tatagu. 64 Yag én-énnéntaaw way mangamma hen hiyachi, naka-anat hen tenongong hen laychéna way achitaaw cha Zacarias yag nan-aleyat way manayaw émég-égyat way mangamma. 75 Ya an Apudyus. 65 Wat anchag nascha-aw ta ma-apudyusantaaw hen antoy amin hen anchichay atògongna. Yachi matatagguwantaaw way achi yag nanhemamag hen anchi nekaman agé ma-ahrangan ah laweng hen hen amin hen hiyachiy lugar ad Judea. chataaw ekamkaman.” 66 Yag amin hen anchichay nangngar, 76 Entoroy Zacarias way mangale agéén, chacha ham-éham-én no heno ngata “Ya heay anào, ma-awagan-a ah ihay hen mamfalinan nahha way onga te profetan hen anchi kangatowan way narawag way wacha tot-owa hen Apudyus. Ya hea hen mamangpango kafaelan Apudyus an hiya. no hen anchi apotaaw ta esaganam hen tatagu hen umaliyana. 77 Wat Hen nangimfag-an Zacarias hea hen mangimfaga hen anchichay hen empahpahmà Apudyus tataguna way mafalin mètagucha 67 Angkay hiyachi, ah Zacarias way an Apudyus ah ing-inggana no ma- aman hen anchi onga, na-adchan ah Es- pakawan hen fasorcha. 78 Te ah piritun Apudyus yag annaat aryén hen Apotaaw way Apudyus, ammag empaka-ammun Apudyus, ekatnéén, menangség-ang ya na-anoh way 68 “Antaaw yanggay ammag chayawén térén, ya hen anchi mangenhara- ah Apudyus way Apotaaw, chitaaw ana an chitaaw, wat kaman yang- way ganà Israel, te ummale gay hen cha fùnagan hen init way manorong an chitaaw way hen karpasan hen lafi. 79 Te no tataguna ya manobfot an chitaaw. umale, helawan chitaaw way in- Lucas 1:80 120 Lucas 2:17

inggaw hen helang way cha émé- gyat way matéy, ya tudtuchuwana Hen nampàil-an hen anghel chitaaw agé hen ekamantaaw way hen anchichay chan pastor mètempoyug an Apudyus.” 8 Hen hiyachiy lafi, wachacha agé Yachi hen empahpahmà hen Espiritun hen anchichay chan pastor hen anchi Apudyus an Zacarias. nehahag-énay péchag way anchag 80 Angkay hiyachi yag hommeéheén lommabrafi way minya-achug hen hen anchi anà cha Zacarias ya chum- karnerocha. 9 Yachi yag ammag muar hen hamhamàna an Apudyus. Yag niyahad hen ihay anghel Apudyus ammag ini-inggaw hen anchi chanak an chicha, wat nachilangancha ah way iggay fùfùnag ingganah inumchah ka-ammay Apudyus yag anchag hen anchi tempon hen manginlugiyana émmégyat way térén. 10 “Achiayu cha way manudtuchu hen anchichay ganà émégyat,” way ekat anchi anghel, “te Israel. ummaliyà way mangempagngar an chàyu hen ammag ammayay chamag Hen niyana-an Jesus way mangemparaylayad hen aminay Mat. 1:18-25 tatagu. 11 Te hen hiyato paat way lafi, Angkay hen hiyachiy tempo, in- wacha hen niyanà ah fabréy Are David 2 yurchin hen anchi Are ad Roma way way mangenharà an chàyu, way hiya Augusto way masapor mampalestacha hen anchi Ap-apo way Cristu way amin hen egachay tatagu hen yachiy lota empopostan Apudyus way epalena way way chana etorayan. 2 Yag ah Kirenio mantoray. 12 Yag hen manot-owaanyu, hen gubérnador ad Siria hen anchi pés- ichahanyu hen anchi onga way éy mepalestaan hen tatagu. 3 Wat hen nafunnafunan ah uroh way nepapabfég nekaman, émméycha amin hen tatagu hen cha manganan hen animar.” anchi fabréy way nangingganà an chicha 13 Hiyachi yag ammag napnowat ad way i mempalesta hen ngachancha. uchu ah chuaray anghel yag chachaat 4 Wat ah Jose, gapo ta hiya hen ihay amin chayawén ah Apudyus way ganà Are David ad namenghan, wat ad mangaliyén, Betlehem hen ayana. Wat lummigwat 14 “Ta machachayaw ah Apudyus ad ad Nazaret way fabréycha way sakopon uchu ya hen antoy lota, ta ma- hen provinsiyan hen Galilea yag nane- tornoscha hen tatagu way mangem- ed way émméy hen anchi fabréy apona paraylayad an hiya.” way David ad Betlehem way provinsiyan 15 Angkay hiyachi way lommayaw hen Judea. 5 Yag nàyéy agé ah Maria hen anchichay anghel way namfan- way netorag way man-ahawana way na- gad ad uchu, nantatagépfar hen an- fufugi ta i mampalesta agé. 6 Angkay hen chichay chan pastor way mangaliyén, kawad-ancha ad Betlehem, yachi hen “Intaaw ad Betlehem ta intaaw ilan netongpowan hen umana-ana, 7 wat in- hen anchi na-ammaan way empagngar yanàna hen féhég chi anàna way larae. Apotaaw way Apudyus an chitaaw.” Yag finunnafunana ah uroh yag em- 16 Wat enag-aggagcha way émméy yag pabfégna hen cha manganan hen animar inchahancha cha Maria an Jose ya te maid iggawancha hen anchi faréy way hen anchi utteng way empapabfégcha chachag-ohan. hen anchi cha mangmanganan hen ani- mar. 17 Angkay innilacha hen anchi ut- teng, henaphapetcha amin hen imfa- Lucas 2:18 121 Lucas 2:35 gan hen anchi anghel mepanggép an ganah ilana hen anchi Cristu way em- hiya. 18 Yag anchag nahaang amin hen popostan Apudyus way umale. 27 Hen anchichay nangngar hen henaphapet hiyachiy tempo, empahpahmà hen Es- hen anchichay chan pastor. 19 Ngém ah piritun Apudyus an Simeon way éméy ah Maria, annag inliméd ah hamhamàna Templo. Yag hen hiyachi agéy ag-agaw, hen aminay nekamkaman way cha man- yachi hen nanginyéyan hen chinàcha- mamanmà. 20 Yachi yag namfangadcha ar Jesus an hiya ah Templo agé way hen anchichay chan pastor way chacha mangamma hen niyurchin mepanggép chayachayawén ah Apudyus gapo hen hen anat niyanà. 28 Yachi way innilan anchi innilacha ya chengngarcha, te na- Simeon hen anchi onga, yag annaat fén- ammaan tot-owa amin hen imfagan hen hén yag nanyaman an Apudyus way anchi anghel an chicha. mangaliyén, 29 “Apo way Apudyus, uray eparu- Hen nanngadnancha an Jesus fusno ad uwan hen atéyà way 21 Angkay hen anchi ma-awaru way alepanno te ammay hen atéyà ag-agaw way inumchah hen tempon hen te na-ammaan tot-owa hen anchi masinyaran hen anchi utteng, yag nge- empostam an haén. 30 Te innilan nadnancha agé hiya ah Jesus way yachi paat hen matà hen antoy mangen- chillu hen imfafaggan hen anchi anghel harà hen tatagu hen kachusaancha hen cha-anna marmuwan. 31 way ensaganam para hen ami- nay tatagu. 32 Yato pe-et hen an- Hen nanginyéyancha chi manelaw hen hamhamà hen an Jesus ah Templo anchichay safaliy tatagu way faén 22 Angkay hiyachi way inumchah hen ganà Israel, way hiya hen mangin- ag-agaw way ekat hen orchin Mosesén tudtuchu an chicha hen laychém. wachan ma-ammaan ah macharosan hen Yag hiya agé hen mangempachayaw anchichay umanà, lummigwat cha Maria an chàni way tatagum way ganà an Jose way éméy ad Jerusalem. Yag in- Israel.” yéycha agé hen anchi onga ta icha agé 33 Yachi yag anchag nahahaang hen eparang hiya an Apudyus, 23 te nesosorat chinàcha-ar Jesus hen nangngarancha chillu hen orchin way amin way pés-éy hen enalen Simeon mepanggép an Jesus. chi anà way larae, wat masapor midchat 34 Yag anat bindisyunan Simeon chicha an Apudyus. 24 Wat cha Maria an Jose, yag ekatna an Maria way inanéén, “Hen incha inchaton an Apudyus hen ekat hen antoy anàno, chinuchuttokan Apudyus anchi orchin way masapor gébhéncha hiya, wat gapon hiya, chuarcha an chi- hen chuway karopate no faén chuway gi- taaw way ganà Israel hen machachael napachay tuggu. ya metap-ar ya chuar agé hen mahara- 25 Hen hiyachi yag wacha agé ahchid an. Wat hiya hen sinyar Apudyus Jerusalem hen ihay makorang way ah way ammag kontaréén hen chuaray Simeon hen ngachanna. Ammayay tagu tatagu 35 way yachi agé hen mepàil- ah Simeon ya amchan hen layadna an an hen anchi netataro way lawengay Apudyus, ya hiya agé hen ihay ma- hamhamàcha. Ya heay inana, ammag mannéd hen kahara-an hen anchichay mapàgang way térén hen hamhamàno kacharaana way ganà Israel. Wawà-acha gapo hen ma-ammaan an hiya.” Yaha hen Espiritun Apudyus an hiya 26 way hen imfagan Simeon. nangempaka-awat way achi matéy ing- Lucas 2:36 122 Lucas 2:52

36 Wacha agéhchi hen ihay profeta way mamfangad ad Nazaret, ngém hen way mad-an way narakay way térén anchi onga way ah Jesus, nantaynan ad way ah Ana hen ngachanna way anà Jerusalem. Ngém hen chinàcha-arna, Fanuel way ganà Aser. An yanggay achicha ammu way nantaynan 44 te pituy tawén hen nan-a-ahhaw-ancha hen ekatchaat an netnod ah Jesus hen 37 yag natéy ah ahawana, yag émméy anchichay tapena. Wat enar-argawcha ah warunporo ya opat hen tawénna. way nanaran yag anchaat imohon An agég achi lomaylayaw ah Ana hen hiya hen anchichay atògongcha ya anchi Templo te enag-agaw ya lenafi totorangcha way narpohchi. 45 Ngém way chana chayachayawén ah Apudyus ammag maid inchahancha. Wat anchaat way chan luwaluwaru way magénén mamfangad ad Jerusalem way icha achi mangan no hen-argawan. 38 Hen taratéén. 46 Yag hen ma-atloy ag-agaw, hiyachiy uras, inchahan agé Ana cha inchahancha hen anchi onga ah Templo Jesus wat kaskasen hen nanyamanana way nìtutùchu hen anchichay anap-apo an Apudyus. Yag nanepod hen hiyachi, way cha mangintudtuchu mepanggép henaphapetna mepanggép an Jesus hen an Apudyus way hiya, anna peet cha amin anchichay tatagu way mamannéd changrén hen chacha aryén ya anna hen anchi mangenharà an chicha way agé cha im-imohon hen tapena. 47 Yag ganà Israel. nascha-awcha amin hen anchichay nìya-among ah kenaraengna agé way Hen namfangchancha ad Nazaret somongfat hen aminay imohoncha 39 Angkay hiyachi way lempas cha an hiya. 48 Yag anchag nahaang hen Jose an Maria hen aminay ekat hen chinàcha-arna hen nangil-ancha an orchin Apudyus, namfangadcha ah hiya, yag anat ekat inanéén, “Anào, fabréycha ad Nazaret way provinsiyan pakay yato hen enammaan an chàni. Te hen Galilea. 40 Yag hommeéheén an-anig nachanagan way térén an amam hen anchi onga ahchi way cha way cha manganap an hea.” 49 “Oo,” pomegsapegsa hen acharna ya cha way ekat Jesus, “ngém pakay masapor chumuachuar hen hamhamàna, yag anapénà, te no maichà kapeletan way enlaychan paat Apudyus hiya. wachaà ahtoh faréy Ama.” 50 Yaha hen enalen hen anchi onga way Jesus ngém Hen nantaynanan hen anchi iggaycha ma-awatan hen laychénay onga way Jesus ah Templo aryén. 41 Tenawén way cha émé-éméy 51 Angkay hiyachi yag nìfangad ah Je- hen chinàcha-ar Jesus ad Jerusalem sus hen chinàcha-arna ah fabréycha ad way i mèlagsak hen anchi lagsak Nazaret yag enafurotna amin hen lay- way ekatchéén Manmanma-an chéncha. Yag ah inana, annag inliméd ah manmanma-ancha hen anchi way cha manmamanmà hen amin an- nanlawhan hen anghel hen ganà Israel chichay cha mekamakaman. 52 Ya ah way mamchit. 42 Yachi way hemporo Jesus, cha homeéheén way cha chu- ya chuway tawén Jesus, nàyéy way i muachuar agé hen hamhamàna. Ya cha mèlagsak te yachi chillu hen chacha omam-améd hen layad hen tatagu an amma-ammaan ah tenawén. 43 Angkay hiya, ya umat agé hen layad Apudyus an narpas hen anchi lagsak, inligwatcha hiya. Lucas 3:1 123 Lucas 3:13

anchichay nanteko way charan Hen nangempagngaran ya iyam-ammayu hen anchichay Juan hen epagngarna na-ag-agitortor, 6 ta aminay Mat. 3:1-12; Mar. 1:1-8; Juan 1:19-28 katagutagu hen antoy lotaat Angkay hiyachi way émmé-émméy ilancha amin hen anchi homarà 3 hen tawén yag nan-are ah Tiberio way marpon Apudyus.’” ad Roma way ma-ahemporo ya lemay Yachi hen ensorat Isaias mepanggép hen tawén hen nan-areyana. Ya hen gubér- ammaan Juan. nador ad Judea hen hiyachi, wat ah Pon- 7 Angkay hiyachi, anchag chuar hen cio Pilato way eRoma, ya ah Herod way anchichay tatagu way émméy an Juan ihay Judio hen nantoray ad Galilea, ya way mampafunyag. Yag ah nangen- ah Felipe way sonodna hen nantoray lasinana hen hamhamàcha, ekatnéén, ad Iturea ya ad Traconite. Ya ah Lisa- “Pakay chàyu way ammag nan-asilib, ay nias way Judio agé hen nantoray ad ammoh ekatyuwén anggay hen mam- Abilene. 2 Ya hen anchichay kangatowan pafunyaganyu yag ilisiyanyu hen chu- way pachi hen hiyachiy tempo, wat cha san Apudyus way tég-angay mepachah. Anas an Caifas. 8 Achi, te masapor angkay atofunyu Angkay hiyachi, wacha hen imfagan paat hen a-ammayu ah mangempàil- Apudyus an Juan way anà Zacarias anyu way nanchùganyu tot-owa hen way ini-inggaw hen anchi chanak, chayu fumasoran. Yag achiyu agé ekatén 3 yag yachi hen nanginlugiyana way gapo ta ganà chàyu an Abraham wat mantudtuchu. Wat émméy hen aminay achi chàyu chuséén an Apudyus, te hen sakopon hen anchi wangwang way ifagà an chàyu, uray hen antochay fato Jordan way cha mangimfaga hen tatagu wat mamfalinén Apudyus ah ganà Abra- way mangaliyén, “Masapor ifafawiyu ham no laychéna. 9 Yag hen miyali- ya manchùganyu hen anchi laweng way gan hen manusaan Apudyus hen tatagu, a-ammayu, ya mampafunyag-ayu ah wat kaman hen na-a-awid way potaw mangempàil-anyu way nanchùganyu way aminay away way achi mamunga tot-owa, wat pakawanén Apudyus ah ammayay funga, annag longhon yag chàyu.” 4 Yaha hen intudtuchuna te enapoyana.” yaha chillu hen imfagan hen anchi 10 Yachi yag senarudsud hen an- profeta way Isaias ad namenghan hen chichay tatagu an Juan way mangaliyén, nangensoratana way ekatnéén, “Wat nokay hen ammaanni nò.” 11 Yag “Wacha hen anchi ini-inggaw hen an- imfagana way mangaliyén, “Hen anchi chi chanak way mangèngaw hen an- tagu way chuwa hen lumfongna, id- chichay tatagu way mangaliyén, chatna hen iha hen anchi maid lum- ‘Naway hen Ap-apo wat iyam-ammayu fongna. Ya umat agé hen anchi wachay hen hamhamàyu ya manggad- anéna, umidchat agé hen anchi maid ngényu hen ekamanyu, kaman anéna.” hen anchi manginyam-ammaan 12 Yachi yag wachacha agé hen ém- hen charan non an umat méy an Juan way i mampafunyag way yag naway hen Are. 5 Hen chicha hen anchi cha mangam-among ammaanyu, kaman afafényu ah furor, yag ekatchéén, “Apo, chàni amin hen tappo, ya tòyapanyu kaỳ, nokay agé hen ammaanni nò.” amin hen tagéytéy ya filig ta 13 Yag ekatnéén, “Achiyu ammag cha mantanapcha. Manggadngényu hen sorokan way mangamong hen ustoy Lucas 3:14 124 Lucas 3:32 furor hen tatagu.” 14 Ya hen anchichay Hen nafunyagan Jesus tapen hen sorchachu way i mampafun- yag, ekatchéén, “Chàni kay agé, nokay Mat. 3:13-17; Mar. 1:9-11 hen ammaanni agé nò.” Yag ekat Juan 21 Angkay hiyachi way nafunyagancha an chichéén, “Achiyu ammag cha ilém- amin hen anchichay tatagu yag nafunya- rém hen tatagu ah maid katot-owana, ya gan agé ah Jesus. Yag hen chana man- achiyu agé ilémrém chicha ah mangar- luwaruwan, ammag namfuat ad uchu anyu ah laylaychényu, ta nongham hen 22 yag inémhép hen Espiritun Apudyus labfuyu yag napnek-ayu.” an hiya way kaman karopate. Yag wacha 15 Angkay hiyachi, gapo ta agé hen nan-ale ad uchu way man- hahahadchén hen anchichay tatagu galiyén, “Hea hen anchi laylaychê paat hen umaliyan hen anchi empopostan way anào ya hea hen cha mangempara- Apudyus way umale way mantoray, ylayad an haén.” chacha ekat ah hamhamàchéén, “Ay Hen nangingganà an Jesus hiyato ngata hen anchi hahadchéntaaw way Cristu.” 16 Ngém senongfatan Juan Mat. 1:1-17 chicha way mangaliyén, “Haén, chanum 23 Hen nanginlugiyan Jesus way man- yanggay hen ifunyag-o an chàyu, ngém tudtuchu, nantoronporo hen tawénna. wacha hen meparég an haén way Ya ah hamhamà hen tatagu, anchag nangatngato way térén no haén way ekatén hiya ano hen anà Jose. Ya ah uray lawa anta man-alepan an hiyéén Jose, hiyan anà Eli 24 way anà Matat. Ya achì karébféngan. Te hiya, ifunyagna ah Matat, hiyan anà Levi. Ya ah Levi, an chàyu hen Espiritun Apudyus ya hiyan anà Melki way anà agé Jane way hen apoy. 17 Yag no umale, henhenéna hiya agé hen anà Jose. 25 Ya ah Jose, hen anchichay ammay way tatagu hen hiyan anà Matatias way anà Amos. Ya anchichay laweng way kaman hen anchi ah Amos, hiyan anà Nahum way anà mantéép way manenhen hen anchi Esli way hiya agé hen anà Nage. 26 Ah nafégahan hen anchi maid fégahna. Nage, hiyan anà Maat way anà Mata- Yag hen anchi nafégahan, tarpénéna tias. Ya ah Matatias, hiyan anà Semei ah arangna. Waman hen anchi maid way anà Jose ya ah Jose, hiyan anà Juda. fégahna, etongona hen anchi apoy way 27 Ya ah Juda, hiyan anà Joana way anà ammag achi madmachép.” Resa. Ya ah Resa, hiyan anà Zorobabel 18 Maid achi enkaman Juan way nang- way anà Sealtiel way hiya agé hen anà intudtuchu hen anchi ammayay chamag Neri. 28 Ya ah Neri, hiyan anà Melki way mepanggép an Apudyus hen tatagu ah anà Addi. Ya ah Addi, hiyan anà Cosam mangafurotancha koma. 19 Yag anna way anà Elmodam way hiya agé hen anà agég enamhew ah Gubérnador Herod Er. 29 Ya ah Er, hiyan anà Josue way gapon namréhana an Herodias way anà Eliezer way anà agé Jorim. Ya ah ahawan hen sonodna ya gapo agé hen Jorim, hiyan anà Matat way anà Levi. anchichay tapenay enammaana way 30 Ah Levi, hiyan anà Simeon way anà laweng. 20 Yachi yag ammag henéphép Juda ya ah Juda, hiya agé hen anà Jose. Herod hen fasorna te annaat agég im- Ya ah Jose, hiyan anà Jonan way anà farud ah Juan. Eliakim. 31 Ah Eliakim, hiyan anà Me- lea way anà Mena way hiya agé hen anà Matata. Ya ah Matata, hiyan anà Natan way anà David. 32 Ya ah David, hiyan Lucas 3:33 125 Lucas 4:14 anà Jesse way anà Obed. Ya ah Obed, ‘Achi ummat hen ma-an ah iyatagun hen hiyan anà Boaz way anà Salmon way tatagu.’” hiya agé hen anà Naason. 33 Ah Naa- 5 Angkay hiyachi yag anat ete-ed Chu- son, hiyan anà Aminadab way anà Ad- munyu ah Jesus hen anchi akayyang min way anà Arni. Ya ah Arni, hiyan anà way filig yag yachi way iggay nahen- Esrom way hiyan anà Fares way hiya agé emad, empàilanaat an hiya hen egachay hen anà Juda. 34 Ah Juda, hiyan anà Ja- toray hen katagutagu hen antoy lota, cob way anà Isaac ya ah Isaac, hiyan anà 6 yag annaat ekatén, “Mafalin man- Abraham. Ya ah Abraham, hiyan anà ap-apowê hea hen annachay aminay Tare way anà Nacor. 35 Ah Nacor, hiyan tatagu ya idchat-o agé an hea hen ke- anà Serug way anà Ragau way hiya agé nafaknangcha, te ilamat, lébféng-o way hen anà Peleg. Ya ah Peleg, hiyan anà mangidchat an cha nahha hen heno Heber way anà Sara. 36 Ah Sara, hiyan way laychê te looh ninidchat chillu an anà Cainan way anà Arfaxad way hiya haén. 7 Wat ayé, ta man-awam amin agé hen anà Sem. Ya ah Sem, hiyan anà cha nahha no annowat an chayawén Noe way anà Lamec. 37 Ah Lamec, hiyan haén.” 8 Ngém senongfatan Jesus way anà Metusela way hiyan anà Enoc way mangaliyén, “Hen nesosorat way alen hiya agé hen anà Jared. Ya ah Jared, Apudyus, ekatnéén, ‘Ammag maid chillu hiyan anà Mahalaleel way anà Cainan. kasen chayawényu no faén yanggay ah 38 Ya ah Cainan, hiyan anà Enos way anà Apudyus way Apoyu, ya hiya yanggay Set. Ya ah Set, hiya agé hen anà Adam agé hen afurotonyu.’” way anà Apudyus. 9 Yachi yag anat iyéy Chumunyu ah Jesus ad Jerusalem yag empatùchuna Hen namachasan Chumunyu way hen anchi tabfongan hen Templo yag mangawis an Jesus annaat ekatén, “No hea tot-owa hen Mat. 4:1-11; Mar. 1:12-13 anà Apudyus wat mampêchag-a, 10 te Angkay hiyachi way nafunyagan ah nesosorat hen alen Apudyus way ekat- 4 Jesus, lommayaw hen anchi wang- néén, ‘Ifagan Apudyus hen anchichay wang ad Jordan way ammag iné- a-anghelna ta ayuwanan cha-a,’ 11 yag égnanan hen Espiritun Apudyus hen ekatna agéén, ‘Ancha-ag hèmatén way hamhamàna. Yachi yag enetnod hen Es- uray hen he-emén achi mepetag hen piritu hiya hen anchi lugar way maid fato.’” 12 Ngém senongfatan Jesus way fummabréy 2 yag hen unig hen opat- mangaliyén, “Oo a, ngém ekat agé poro way ag-agaw, cha pachapachasén hen alen Apudyusén, ‘Achiyu cha pad- Chumunyu way mangawis an hiya. Wat pachasén hen kafaelan Apudyus way iggay mangmangan ah Jesus hen ini- Apoyu.’” inggawana ahchi. Angkay ommanongoh 13 Angkay hiyachi way maid achi em- yag ammag amchan hen henaangna. pachas Chumunyu way mangawis an Je- 3 Yachi yag anat ekat hen anchi ap- sus, yag ammag lommayaw way i agé apon hen ongtan way Chumunyu an nanhééd ah kasen tempona. Jesusén, “No hea tot-owa hen anà Hen nanginlugiyan paat Apudyus, wat mamfaliném hen an- Jesus way mantudtuchu tochay fato ah aném.” 4 Ngém senong- fatan Jesus way mangaliyén, “Nesoso- Mat. 4:12-17; Mar. 1:14-15 rat hen alen Apudyus way ekatnéén, 14 Angkay hiyachi way namfangad ah Jesus hen provinsiyan hen Galilea, am- Lucas 4:15 126 Lucas 4:30 mag nawawà-acha hen kafaelan hen Es- nangngaranyu.” 22 Yag amin hen an- piritun Apudyus an hiya. Ya nanhema- chichay tatagu way nangngar, enafu- mag hen chamag mepanggép an hiya nancha hen kenaham-an Jesus yag na- hen amin hen yachiy lugar. 15 Yag chan haangcha agé hen kena-ammay hen an- tudtuchu hen anchichay sinagoga way chi enalena. “Oo a,” way chacha ekat, cha ma-am-amongan hen Judio, wat am- “ngém ay ammoh faénto hen anchi anà inay tatagu, chacha chayawén hiya. Jose tà.” 23 Yachi yag anat ekat Jesus an Achi mangiggéén hen chichéén, “Oo a, kapeletan way aryényu kailiyan Jesus hiya hen anchi ma-aleyu mepanggép an haén Mat. 13:53-58; Mar. 6:1-6 way no choktorà, agahà unna hen achar- 16 Angkay hiyachi, émméy ah Jesus o ta an-owat agahan hen tapena. Yag ad Nazaret way yachin fabréy way ifagayu agé ta ammaà ahtoh fabréy-o chummakrana, yag hen anchi ngilin hen kaskascha-aw way kaman hen an- way Safachu, i nìyamong hen anchi chichay chengngaryu way enammaà ad chacha ma-am-amongan way Judio te Capernaum. 24 Tot-owa hen antoy ifagà yachi chillu hen gagangaycha. Yag tom- an chàyu way achi tot-owa mangiggéén màchég ah Jesus way mamasa hen alen hen kailiyan hen profeta hiya. 25 Wat Apudyus. 17 Wat inidchatcha an hiya hen chàyu, an-ayug kaman hen anchichay anchi libnu way ensorat profetay Isa- anap-otaaw ad namenghan hen kawad ias yag annaat fùyagén way manganap Elias. Te iggay umud-uchan ahtod Israel hen anchi fasééna yag annaat ifasa way hen unig hen toroy tawén ya kagudwa, ekatnéén, wat anchag nabtel amin hen tatagu hen 18 “Wà-acha hen Espiritun Apudyus antoy lota. Wat kapeletan chuarcha hen an haén te penelena haén way i anchichay ka-as-ase way nà-amfaro hen mangimfaga hen anchi ammayay hiyachiy tempo, 26 ngém faén chicha hen chamag hen anchichay tatagu imfagan Apudyus way matorongan, te way maid mafalinna. Hennagà hennagna ah Elias hen safali way lota way i mangempagngar hen ta ina torongan hen anchi nà-amfaro anchichay kaman nifafarud way way faén Judio ad Serepta way sakop mahara-ancha, ya hen anchichay hen Sidon. 27 Ya hen iha, hen kawad-an kaman nabfurag way maka-an hen anchi profeta way Eliseo agé, chuar- hen finuragcha, ya hen anchichay cha hen Judio way nakkonet ahtod Is- nèmehan agé, wat matàchégancha. rael, ngém maid naka-an ah saketcha, 19 Yag hen ifagà agé, inumchah hen te naka-an yanggay hen saket hen anchi tempon hen manorongan Apudyus faén Judio way ah Naaman way iSiria.” hen tataguna.” 28 Hen nangngaran hen anchichay 20 Narpaschi way finasan Jesus yag tatagu hen anchi penanin Jesus, an- inumfana hen anchi libnu yag imfan- chag ommaningarngar way térén te gadna hen anchi nangidchat an hiya na-awatancha way chicha hen chana yag anat tumùchu way ammag finéfétég aryén. 29 Wat hililigwatcha way i man- amin hen tatagu hiya. 21 Yachi yag an- làéy an Jesus way mangenlayaw hen naat ekat an chicha way mangaliyén, hiyachiy fabréy. Wat lenakrakcha hiya “Hen yahay enalen Apudyus ad nameng- way manginyéy hen anchi napoayan hen han way an-owat finasa, cha angkay chéprah way penget hen fabréy ta epég- tomot-owa ad uwananto hen antoy ahcha koma. 30 Ngém ammag namfili- Lucas 4:31 127 Lucas 4:44 wit ah Jesus yag chaat lomaylayaw way way Judio yag émméy ah faréy cha Si- nanwa-awà an chicha. mon way mamPedro. Yachi yag imfa- gacha way chan saket ah atogangan Si- Hen nemparyawan Jesus hen mon way amchan hen pochotna. 39 Wat anchi nihuhurug way ongtan i inughongan Jesus hiya hen anchi Mar. 1:21-28 ébfégna yag imfagana way maka-an hen 31 Angkay hiyachi yag nan-éhég ah anchi pochotna, yag naka-an tot-owa. Jesus way éméy ad Capernaum way Wat fummangon yag hiyaat agé hen i fabréy hen provinsiyan hen Galilea. nan-alekatto ah anéncha. Yag hen anchi ngilin way Senafachu, 40 Angkay hiyachi way nalihnug hen hinénggép hen anchi chacha ma-am- init, aminay tatagu way wacha hen amongan way i manudtuchu hen tatagu. masaket an chicha way uray heno 32 Yag hen anchichay tatagu, nascha- way saket, inyéycha amin an Jesus. awcha way nangngar hen enkamanna Wat tenchàna amin chicha wat naka- way mangintudtuchu te naelasin hen an hen aminay saketcha. 41 Yag em- katot-owaan hen chana aryén. 33 Yachi paryawna agé hen anchichay nihuhu- agé yag wacha an nadchi hen ihay am- rug way ongtan hen chuaray tatagu, ama way nahurugan ah ongtan. Yag yag hen anchichay cha lomayawan hen ammag nan-ongaw way mangaliyén, anchichay nihuhurug, chacha èngaw 34 “Aw, nokay hen ammaam an chàni, way mangaliyén, “Hea hen anchi anà heay Jesus way eNazaret. Ay ummalea paat Apudyus.” Ngém menanchar Jesus way i manachael an chàni. Te inni- chicha way mangempawa hen mangin- ilà angkay hea way hea hen anchi na- hugchayancha te chicha, inni-ilacha way apudyusan way empopostan Apudyus hiya tot-owa hen Cristu way empopostan way umale.” 35 Yag menancharat Je- Apudyus way umale. sus hiya way mangaliyén, “Iginangno Hen nantudtuchuwan Jesus hen man ta lomayaw-aat ta taynam hen kafabréfabréy ad Galilea annay nihurugam.” Yachi yag empa- adhar hen ongtan anchi am-ama way Mar. 1:35-39 nempafàtad hen sangwanan hen tatagu, 42 Angkay na-apeh, fummangon ah Je- yag anat lomayaw way maid sinu- sus yag lommayaw ad Capernaum way gatana. 36 Wat anchag nahahaang amin i ommanig way émméy hen anchi lu- hen anchichay nangila yag chachan gar way maid tatagu. Yag na-awni, an- ahetennopà way mangaliyén, “Nokay chag chuar hen tatagu way i man- lawatoh chan tudtuchu way kafaelana ganap an hiya. Yag hen nangchahan- amin, te tàén ongtanén menancharna cha, peneletcha way achi koma lomayaw way mangemparyaw yag lommayaw tot- ah fabréycha. 43 Ngém imfagan Jesus an owa.” 37 Wat nanhemamag hen mepang- chicha way mangaliyén, “Achiyà koma gép an Jesus hen amin hen hiyachiy lomayaw ah fabréyyu, ngém masapor lugar. éméyà chillu hen anchichay tapenay fab- réy agé way i mangempagngar hen anchi Hen nanga-anan Jesus hen ammayay chamag mepanggép hen man- saket hen chuaray tatagu torayan Apudyus, te yachi chillu hen Mat. 8:14-17; Mar. 1:29-34 ganchat Apudyus way nannag an haén 38 Angkay hiyachi way lommayaw ah hen antoy lota.” 44 Wat hiyachi, cha Jesus hen anchi chacha ma-am-amongan tarontonon Jesus hen anchichay cha ka- Lucas 5:1 128 Lucas 5:15 am-amongan hen tatagu hen hiyachiy nampalentomang hen henagong Jesus provinsiyan hen Galilea way i mangin- way mangaliyén, “Apo, achia cha tudtuchu hen chana itudtuchu. homag-én an haén te anà ammag menangfasor way tagu.” 9 Te cha Hen nangayagan Jesus hen anchichay Pedro ya hen anchichay ifana, anchag mangagadchiw ah mampasorotna nahahaang amin ah kachuar hen Mat. 4:18-22; Mar. 1:16-20 anchichay gachiw way tenafukorancha. Angkay hen-argawan, tommatàchég 10 Yag umat agé hen anchichay ifana 5 ah Jesus hen penget hen anchi way cha Jaime an Juan way anà fayfay way ekatchéén Genesaret way Zebedeo, nahahaangcha agé. Yachi yag chana itudtuchu hen alen Apudyus, ekat Jesus an Simonén, “Achia cha yag hen anchichay lonay way tatagu, émégyat, Simon, te manepod ad uwan, chacha yémyémén hiya ah mangngaran- falewà hen yahay chunum ta hen tatagu cha koma hen chana itudtuchu. 2 Yachi hen atenglém ah omafurotancha an yag innilan Jesus hen chuway fangka haén.” 11 Yachi way entàchangcha hen way nepapattàchang hen tarantag way fangkacha yag anchag tenaynan hen ginugumhad hen anchichay nangim- angamin yag netnodchaat an Jesus. fangka te incha inurahan hen tafukor- Hen nanga-anan Jesus hen cha. 3 Wat hinénggép ah Jesus hen an- anchi saket way konet chi iha way awan Simon yag imfagana ta iturturchunna koma ah aket. Yag Mat. 8:1-4; Mar. 1:40-45 anat tumùchu way manudtuchu hen an- 12 Angkay hen-argawan, wachah Jesus chichay tatagu. hen ihay fabréy way kawad-an agé hen 4 Angkay narpas hen nan- ihay tagu way nakkonet. Yag hen nangil- tudtuchuwana yag annaat ifaga an ana an Jesus, ammag nampalentomang Simon way mangaliyén, “Epàpàéyyu hen henagongna way nampangpanga- hen antoy fangka hen anchi iggaw hen ase way mangaliyén, “Apo, afurotò way anchi ka-adcharéman hen chanum wachan kafaelam way manga-an hen yag emporwakyu hen anchi tafukor antoy saket-o no anno paat an ka- wat wachay aranyu ah gachiw.” asiyan haén.” 13 Yachi yag tenchà Je- 5 “Oo a, Apo,” way ekat Simon, sus hiya way mangaliyén, “Oo, ka-asiyà “ngém enlabrafini met ad arubyan hea ta maka-an hen annay saketno.” way nanafukor yag maid paat Yag hen hiyachi, ammag naka-anat tot- ennani ah ihà-an, ngém no hea hen owa. 14 Yag anat téngténgén Jesus hiya mangale wat tàén yag emporwakni.” way mangaliyén, “Achim kay paat cha 6 Wat emporwakcha yag ammag haphapeténto ah uray heno way tagu pommeltangat agé hen anchi tafukorcha ta in-aat mampàila hen anchi pachi ta wat ammag tég-angay magissay. 7 Wat ilana way naka-an tot-owa hen annay enayagancha hen ifacha way ininggaw saketno. Yag an-aat i manchaton hen an- hen anchi ihay fangka ta umalecha way chi inyurchin Moses way michaton ah tomorong way manlapchù. Yachi way manot-owaan hen tatagu way naka-an tommorongcha yag ammag napno hen tot-owa hen annay saketno.” 15 Ngém anchi chuway fangka way tég-angaycha ammag kaskasenat hen niwarawagan lémnéd ah kachaghén hen anchichay hen chamag mepanggép an Jesus, wat gachiw. 8 Yachi yag na-awatan Simon chummùchùarcha hen anchichay cha Pedro hen nekaman, yag anat ammag ma-amoamong way i mangngar hen Lucas 5:16 129 Lucas 5:30 aryéna ya hen cha i mangempaka-an hen ta wachay manot-owaanyu way haén sasaketcha. 16 Ngém hen aw-awniyanén way Pangorowan hen Tatagu, wacha émméy ah Jesus way i omanggay way hen lébféng-o hen antoy lota way manluwaru. mamakawan hen fasor hen tatagu, wat ka-anê agé hen antoy saketna.” Hen nanga-anan Jesus hen Yachi yag annaat ifaga hen anchi penelay hen ihay tagu napàroy hen acharna way mangaliyén, Mat. 9:1-8; Mar. 2:1-12 “Hen ifagà an hea, fumangon-a yag 17 Angkay hen-argawan way chan inaram hen annay allakwangno yag tudtuchu ah Jesus, wachacha agé way ommanamot-a.” 25 Yag hen hiyachi, nìtutùchu hen tapen anchichay siguchay ginsannaat way tommàchég hen cha mintudtuchu hen orchin ya anat sangwanancha amin yag innarana hen hen anchichay na-achar way ekatchéén anchi allakwangna yag ommanamot Fariseo way anchag nahibhib-at way way cha manayachayaw ah Apudyus. narpod Jerusalem ya anat hen kafabré- 26 Yag amin hen anchichay na-a-among fabréy hen provinsiyan hen Galilea ya way tatagu, anchag nahahaang way Judea. Ya hen hiyachi agé, wacha hen térén ya chachaat agé émégyat. Yag kafaelan Apudyus an Jesus way manga- chacha agé chayawén ah Apudyus way an hen saket. mangaliyén, “Maid mempaniyan hen 18 Yachi yag inumchahcha hen innilataaw ad uwananto way ag-agaw.” anchichay nanginya-atang hen ihay Hen nangayagan Jesus an tagu way napàroy hen acharna. Yag Levi way somorot an hiya chacha pachasén way mangempaghép ta epasangocha koma an Jesus, Mat. 9:9-13; Mar. 2:13-17 19 ngém ammag maid én-énnéncha 27 Angkay narpaschi way lommayaw te naposekcha hen tatagu. Wat incha ah Jesus yag innilana hen ihay cha tenòwap hen atép hen anchi faréy yag mangam-among ah furor way tum- inuy-uycha hiya hen henagong Jesus mutùchu ah opisinana way ah Levi hen way ginagawan hen tatagu. 20 Yag hen ngachanna. Yag anat ifagan Jesus an nangil-an Jesus way anchag nanchinlan hiya way mangaliyén, “Waynowat ta amin hiya, imfagana hen anchi napàroy somorot-a an haén.” 28 Yag ammag nal- hen acharna way mangaliyén, “Heay lanigwat ah Levi way inyanggayana hen sonod, napakawan hen fasorno.” egad yag sommorot an Jesus. 21 Ngém hen anchichay Fariseo ya 29 Yachi yag namparte cha Levi siguchay cha mintudtuchu hen orchin, ah faréycha ah chakaray lagsak ah ekatcha ah hamhamàchéén, “Heno mangempàil-ana ah layadna an Jesus, ay paat hen katatagun nahha way yag nìyamongcha agé hen chuaray annag cha pérhén hen kena-apudyus ifana way cha mangam-among hen Apudyus, te ah Apudyus met yanggay furor ya hen anchichay tapenay tatagu. hen mafalin way mamakawan ah 30 Angkay hiyachi, hen anchichay fasor.” 22 Yag yachi way enlasin Jesus tapen hen Fariseo ya hen anchichay hen anchi chacha hamham-én, yag tapen hen ifacha way siguchay cha annaat ekatén, “Pakay kaman ahnay mintudtuchu hen orchin, chachan hamhamàyu. 23 Ay ammoh ekatyuwén ngangayutongot way mangimfaga narakraka hen maka-anan hen fasor hen anchichay pasorot Jesus way no hen kaka-anan hen saket. 24 Ngém mangaliyén, “Henon pa-ayu mèan Lucas 5:31 130 Lucas 6:5 hen annachay cha mangam-among ah yag achina agé chillu epaknég hen an- furor ya hen annachay tapena way chi nagigissay. 37 Ya hen iha, maid agé menangfasor.” 31 Yachi yag senongfatan mangimfongofong ah finénar hen anchi Jesus chicha ah pani way mangaliyén, nausar way gadchang way amoto te achi “Hen anchichay tatagu way maid met kasen matantan hen anchi nausar, saketna, achicha masapor hen choktor. wat ammag fumtà yag ayyua hen anchi Waman hen anchichay chan saket, finénar ya hen anchi gadchang agé. 38 Te chichachi hen makasapor ah choktor hen finénar, masapor mifongofong yang- ah ka-agahan hen saketcha. 32 Yag gay hen anchi gadchang hen kappaparte hen miyaligana, haén, iggayà ummale way mafalin matantan. 39 Ya hen an- hen antoy lota way manudtuchu hen chi nangempaengha hen anchi chacha- anchichay ammay way tatagu te an way fayah, achina agé laychén hen hen ummaliyà, ta iyà tudtuchuwan anchi kà-amma, te ekatnéén am-ammay hen anchichay menangfasor ah ano hen anchi nafayag.” mangentagayancha hen anchi lawengay Hen mepanggép hen a-ammacha.” ngilin way Senafachu Hen nampaniyan Jesus way hiya hen Mat. 12:1-8; Mar. 2:23-28 anchi nahééd way komasar Angkay hen-argawan way Safachu Mat. 9:14-15; Mar. 2:18-20 6 way ngilin chillu hen Judio, 33 Wachacha hen anchichay tapenay cha manaran cha Jesus hen ihay tatagu way émméy an Jesus way man- chacha murmur-an ah pagéycha way galiyén, “Pakay hen anchichay pa- terigo, yag hen anchichay pasorotna, sorotno wat achichan langan way man- chacha umarah otteméncha. 2 Yag gan hen chachan luwaluwaruwan. Wa- anat ekat hen tapenay Fariseo an man hen anchichay pasorot Juanat chichéén, “Pakay chayu labsengén kankanayén way chachan langan ya hen anchi orchintaaw way Judio way umatcha agé hen anchichay pasorot hen mangempawa hen mamfat-an hen Fariseo.” 34 Yachi yag nampani ah Jesus tempon hen ngilin.” 3 Yag senongfatan way mangaliyén, “Ay ammoh achicha Jesus way mangaliyén, “Ay ammoh mangan hen anchichay tatagu way i iggayyu faséén hen enammaan Are mèkasar no wà-acha hen anchi komasar. David way apotaaw ad namenghan hen Mamangngancha met. 35 Ngém umchah hommenaangana ya hen anchichay chillu hen anchi tempo way melayaw sorchachuna. 4 Anna met ammag hen anchi komasar, wat yachi hen man- hinggép hen anchi faréy Apudyus langanancha way mangan.” yag innarana hen anchi tenapay way nichachaton an Apudyus way anggay Achi miyahrang hen anchi koma hen pachi ah mangan an nadchi, nisissigud way tudtuchu yag annag entàén yag enanna, yag hen anchi itudtuchun Jesus enadchana agé hen anchichay ifana. Mat. 9:16-17; Mar. 2:21-22 Wat maid met ekattaawén fasornachi.” 36 Kasen nampani ah Jesus agé way 5 Yachi yag inyanongoh Jesus way mangaliyén, “Maid tagu ah ammag mangaliyén, “Haén way Pangorowan mangissay hen kà-amma way lumfong hen Tatagu, haén hen nangimfiyang ta wachay id-opna hen anchi nagigissay. way mangimfaga hen ma-ammaan hen Te no yachi, ayyua hen anchi ammay ngilin way Senafachu.” Lucas 6:6 131 Lucas 6:20

pommaway, enayagana hen anchichay Hen nangempagachangan Jesus hen cha somorot an hiya yag annaat piliyén anchi nàis-is way lima, tàén ngilin hen hemporo ya chuwa way ngenadnana Mat. 12:9-14; Mar. 3:1-6 ah aposel, 14 way hen ngachancha, ah Si- 6 Angkay kasen Safachu agé way ngilin mon way ngenadnana ah Pedro ya hen chillu, hinénggép ah Jesus hen an- anchi sonodna way Andres ya anat cha chi chacha ma-am-amongan way Ju- Jaime an Juan, ah Felipe ya ah Bar- dio way i mantudtuchu. Yag niyaphor tolome, 15 ah Mateo, ah Tomas ya ah way wacha agéhchi hen ihay larae way Jaime way anà Alfeo, ah Simon way nàis-is hen anchi awanay limana. 7 Yag ekatchéén natorod, 16 ah Judas way anà wachacha agé an nadchi hen tapen an- Jaime ya anat ah Judas Iscariote way chichay siguchay cha mintudtuchu hen nangenlao an Jesus hen na-awni. orchin ya hen anchichay Fariseo agé way Hen nantudtuchuwan Jesus ya chacha amin iyanap hen ekamancha hen nanga-anana hen saket way mangempafasor an Jesus ta wachay lasoncha way manginchérém an hiya, Mat. 4:23-25 wat chacha sepsepotan no tàén ngilin 17 Angkay hiyachi way nan-éhég cha yag kena-anna hen anchi inis-is hen an- Jesus ya hen anchichay penelena way chi taguwanchi. 8 Ngém ah Jesus, inni- aposel, yag entàchégcha hen anchi tanap ilana hen hamhamàcha ngém ekatna way na-amongan hen anchichay chuar chillu hen anchi nàis-isén, “Tomàchég-a way cha somorot an hiya way narpocha yag ummaleahtoh sangwanà.” Wat ém- ad Jerusalem ya hen provinsiyan hen méy hen anchi tagu. 9 Yag anat ekat Je- Judea ya anat hen anchichay fabréy way sus hen anchichay mangi-ila an hiyéén, ahag-én hen fayfay ad Tiro ya ad Sidon. “Wacha hen sarudsuchù an chàyu no 18 Wat hen ganchatcha amin way um- heno hen eparufus hen orchintaaw way male, ta incha changrén hen aryén Je- ma-ammaan hen tempon hen ngilin. sus ya incha epaka-an hen saketcha. Ya Ay ammaantaaw hen ammay ono hen umat agé hen anchichay nahurugan ah laweng. Ay tomagutaaw ono antaaw ongtan, wat neparyaw hen anchichay ni- pomchit.” 10 Yachi way finéfétég Je- huhurug an chicha. 19 Yag amin hen an- sus chicha yag annaat ekat hen anchi chichay tataguwén chacha esellasel hen nàis-isén, “Uyachém hen annay limam.” acharcha way i manchà koma an Jesus te Yag inuyadna tot-owa yag ammag om- wachan kafaelana way uray anchag tad- mammayat agé. 11 Wat hen anchichay énén naka-an hen saketcha. Wat naka-an Fariseo ya hen anchichay siguchay cha amin hen sasaket hen anchichay tatagu. mintudtuchu hen orchin, anchag pom- Hen tot-owa way lommaylayad melang ah aningarngarcha an Jesus yag ya hen anchi ka-ase inlugicha way man-a-atopàpà no heno hen ekamancha an hiya. Mat. 5:1-12 20 Angkay hiyachi yag nanhagong ah Hen nameleyan Jesus hen anchi Jesus hen anchichay pasorotna yag hemporo ya chuway aposelna ekatna way mangintudtuchuwén, Mat. 10:1-4; Mar. 3:13-19 “Lomaylayad-ayu, chàyu way kaman 12 Angkay hiyachi yag émméy ah Je- maid mafalinna, te ma-awatanyu sus hen ihay tagéytéy way lommabrafi way maid kafaelanyu way way manluwaru an Apudyus. 13 Angkay mangamma hen ammayén Apudyus Lucas 6:21 132 Lucas 6:35

no achi chàyu torongan an hiya. hen anchichay nanayaw hen anchichay Wat chàyu hen metape hen senang poprofeta ad namenghan.” mantorayana. 21 Lomaylayad-ayu Hen ekamantaaw hen anchi agé, chàyu way kaman chan mangura an chitaaw henaang way mangamma hen laychén Apudyus te totollongan Mat. 5:38-48; 7:12 Apudyus chàyu way mangamma 27 Entoroy Jesus way mangaliyén, an cha nadchi ah kapnekanyu. Ya “Hen ifagà an chàyu, masapor epài- lomaylayad-ayu agé, chàyu way layu hen layadyu, uray hen anchi gu- chan lulluruwa ad uwan gapon mura an chàyu. Ya ammaanyu agé anchi laweng way cha mekaman hen ammay hen anchi achi manlayad te hêtan Apudyus hen luwayu ah an chàyu. 28 Masapor chawatényu hen laylayad ah pegwana. 22 An-ayu torong Apudyus para hen anchi mange- yanggay ammag lomaylayad chot an chàyu, ya iluwaruwanyu hen no agorgoran chàyu hen tatagu anchichay mamaligat an chàyu. 29 No ya no achi chàyu ifilang ya no tappeténcha hen apengyu, etayayu hen insortuwén chàyu agé ya uray anchi chumangna. Yag no arancha hen no ekatchéén laweng-ayu, te no ihay lumfongyu, iyuyayu agé hen anchi yaha hen ma-ammaan an chàyu agwana. 30 Adchanyu hen anchi man- gapon afurotyu an haén way ochaw an chàyu, ya no wachay mamréh Pangorowan hen Tatagu, 23 wat hen kok-owayu, achiyu cha ifaga way an-ayug lomaylayad way uray pay ifangadna. 31 Hen laychényu way ma- an-ayug manalep ah layadyu te ammaan koma an chàyu, yachi hen am- ammag chakar hen gunggunayu ad maanyu hen tapena.” uchu. Yag hen anchichay chacha 32 “Non an umat yag chayu epàila ekaman an chàyu, yachi chillu hen hen layadyu hen anchichay manlayad enkaman hen anchichay anap-ocha yanggay an chàyu, ay ammoh ad namenghan hen anchichay magunggunaan-ayu. Te uray met hen profetan Apudyus. anchichay lawengay tatagu, laychéncha 24 Ngém chàyu way faknang ad agé hen anchichay manlayad an chicha. uwan, an-ayug ka-as-ase te hen 33 Ya no ammaanyu hen ammay hen antoy lota ad uwan hen péppég anchichay cha mangamma yanggay hen manlamram-ayanyu. 25 Ya hen ammay an chàyu, ay ammoh ka-as-aseayu agé, chàyu way ekatyuwén magunggunaan-ayu. Te kaman mamabhug ad uwan, uray hen anchichay menangfasorén te gìnéényu hen amchan way chacha met agé ammaan chaha. henaangyu ah pegwana. Yag 34 Yag no chayu pafuruchan yanggay an-ayug ka-as-ase agé, chàyu way hen anchichay sigurachuwényu way ammag layyalayyad ad uwan, te ah mangempafangad hen anchi chacha pegwanaat pahigényu hen kela ya furuchun, maid angkay gunggunayu tokar. te uray hen anchichay menangfasor, 26 “An-ayu tot-owa ammag ka-as-ase wat chacha agé pafuruchan hen ifacha no an chàyug chayawén hen aminay way menangfasor no sigurachu way tatagu ad uwan, te hen anchichay cha mifangad amin an chicha. 35 Ngém manayaw an chàyu ad uwan, ganà chàyu, masapor epàilayu hen layadyu hen anchichay achi manlayad an chàyu, Lucas 6:36 133 Lucas 6:48 ya ammaanyu hen ammay an chicha. aginnà way finutan hen ifayu yag Pafuruchanyu hen anchi fumurud an achiyuwat agé elasin way wacha chàyu way uray maid namnama ah hen liniéy way nampopoggar ah ifangadna. Te no yaha hen ekamanyu matayu. 42 Wat an-ayug natorod way wat ammag chakar hen gunggunayu, mangaliyén, ‘Ayé ta ka-anê hen annay wat an-ayu yanggay ammag mifilang aginnà way finutam yag wà-achaat peet ah anà hen anchi Kangatowan way hen liniéy ah matam.’ Paspasekatnoha Apudyus. Te ah Apudyus, ammaana te masapor ka-aném unna hen annay hen ammay hen uray anchichay liniéy ah matam ta lomawag hen laweng way tatagu ya hen anchichay mangil-am way manga-an hen finutan achi manyaman an hiya. 36 Masapor hen ifam.” suméség-ang-ayu te menangség-ang ah Hen a-amman hen ihay tagu hen Apudyus way amataaw.” mimfaga hen kenatataguna Achi arkorowén hen Mat. 7:16-20; 12:33-35 kenaraweng hen tapena 43 Kasen nampani ah Jesus way man- Mat. 7:1-5 galiyén, “Hen anchi ammay way away, 37 “Achiyu cha uwisén hen karaweng achi mamunga ah laweng ya hen hen tapena wat achi agé uwisén anchi laweng way away, achi ma- Apudyus hen karawengyu. Achiyu munga ah ammay. 44 Te hen fungan hen cha pafasoron hen tapena, wat achi away, yachi hen mangimfaga hen kena- chàyu pafasoron agé an Apudyus. awayna. Te ay ammoh mafalin pogahém Pakawanényu hen ahentaguyu wat hen fungan hen sanggis hen tata. Ya ay pakawanén agé Apudyus chàyu. ammoh pogahém hen fungan hen agit 38 Adchanyu hen tapena wat adchan hen chawar. 45 Hen miyaligana, hen an- chàyu an Apudyus agé way ammag chi ammayay tagu, ammaana chillu hen chùchùar hen idchatna an chàyu no hen ammay te yachi hen tenatarpénna ah inidchatyu, te homawar way ingganah hamhamàna. Waman hen anchi lawen- achiayu makachén. Te hen ekamanyu gay tagu, ammaana hen laweng te yachi way mangidchat ah tapena, yachi hen agé hen tenatarpénna ah hamhamàna. ekaman agé Apudyus way mangidchat Te kapeletan way hen tagu, aryéna hen an chàyu.” anchi tenatarpénna ah hamhamàna.” 39 Yag nampani ah Jesus an chicha Hen anchi naham-an way nanà-ad ah way mangaliyén, “Achi mafalin way faréyna ya hen anchi faén pachangén hen nabfurag hen ihay nabfurag te kapeletan way anchag Mat. 7:24-27 mekobfang way chuwa. 40 Ya maid agé 46 Entoroy Jesus way mangaliyén, matudtuchuwan ah nangatngato no hen “Pakay ekatyuwén haén hen ap-apoyu anchi cha manudtuchu an hiya. Ngém yag achiyu chillu ammaan hen chà no acharéna amin hen mitudtuchu an ifaga. 47 Heno way somorot an haén ta hiya, komaman hen anchi nanudtuchu changréna hen aryê yag enafurotna, yato an hiya.” hen miyaligana. 48 Hiya hen kaman an- 41 Kasen nampani ah Jesus agé chi tagu way i nansà-ad ah faréyna, mepanggép hen mangarkorowan hen yag finùana hen lota ingganah incha- karaweng hen ifa, ekatnéén, “Pakay hana hen fato yag yachi hen nanà- narawag hen mangil-anyu hen uray achana. Wat yachi, uray chan chu- Lucas 6:49 134 Lucas 7:15 ruchurun hen wangwang ya henènap alepan-o. 8 Te haén, ma-awatà mepang- hen chanum hen anchi faréy, ammag gép hen lébféng, te haén way Kapetan, achi chillu manyuhyuhaw te ammag masapor afurotò hen aryén hen apò. kénég hen tùchuna. 49 Waman hen an- Ya hen anchichay sorchachu way chà chi tagu way annag cha changchangrén etorayan, afurotoncha agé hen aryê, te hen aryê yag achina chillu afuroton, no ekat-owén in-a, wat éméy, yag no hiya hen kaman anchi tagu way i nanà- ekat-owén umalea, wat umale agé. Yag ad ah faréyna hen iggaw hen lapok. umat agé hen anchi alepan-o, no ekat- Yag angkay chummuar hen chanum way owén ammaamto, wat ammaana met. nahènap, ammag neorob wat ammag Wat kaskasen way masapor ma-ammaan sayang hen anchi faréyanchi te permi hen aryém te wachan kafaelam.” hen nachachaelana.” 9 Yachi yag ammag nahaang ah Jesus hen nangngaranan nadchi. Wat imfili- Hen naka-anan hen saket anchi witna hen anchichay chuar way tatagu alepan hen kapetan hen sorchachu way cha umunud an hiya way man- Mat. 8:5-13 galiyén, “Tot-owa hen antoy ifagà an Angkay hiyachi way narpas chàyu way uray an chitaaw way Ju- 7 hen nanudtuchuwan Jesus diowén, maid inchahà ah afurot ah ka- hen anchichay tatagu, émméy ad man an nahha.” Capernaum. 2 Yag wachahchi hen ihay 10 Angkay hiyachi yag hommàyat hen faén Judio way kapetan hen sorchachun anchichay nahnag yag inchahancha hen hen Roma way amchan hen saket hen anchi alepan Kapetan way naka-an tot- ihay alepanna way laylaychéna way owa hen saketna. tég-angay matéy. 3 Yag yachi way chengngarna way wacha ah Jesus, Hen nempauchiyan henomnag hen anchichay anam-ama Jesus hen anchi natéy way ponò hen Judio ta incha ayagan 11 Angkay na-awni hen hiyachiy ag- ah Jesus ta umale koma way manga-an agaw, émméy cha Jesus ya hen an- hen saket hen anchi alepanna. 4 Angkay chichay pasorotna ad Nain yag nàyéy- inchahancha ah Jesus, chachan cha agé hen chuar way tatagu. 12 Yag pangpanga-ase paat way mangaliyén, hen anchi chacha umchahan hen fùna- “Ammayay tagu hen anchi kapetan ya gan hen anchi fabréy, hinib-atcha hen karébféngana way matorongan 5 te chuar way nafufurug way tatagu way laylaychéna chitaaw way Judio. Ya ah chacha iyéy hen natéy way nenetnod kenamafalinna, empa-ammana hen ihay agé ah inana way faro. Fafaru hen anchi chataaw ka-am-amongan.” natéy way anggay agéchi ah anà inana 6 Angkay hiyachi yag netnod ah Je- wat naunghor. 13 Naség-angan ah Jesus sus an chicha. Yag hen tég-angaycha way nangila an inana yag annaat ekat an umchahan hen anchi faréy Kapetan, hiyéén, “Achia chan kela, Ina.” 14 Yachi hinib-atcha hen kasenna hennag way in- yag anat homag-én ah Jesus hen an- cha ifaga hen enalena way ekatnéén, chi lungun yag tenchàna yag entàchég “Apo, achì koma taktakén hea te achì hen anchichay nanginya-atang. Yag an- karébféngan way manmangili an hea, naat ekatén, “Fafaru, hen ifagà an hea, 7 ya achì agé karébféngan way mèsango fumangon-aat.” 15 Yag hen hiyachi, am- an hea. Wat uray anno yanggay am- mag tummùchuwat agé hen anchi natéy mag iyale wat maka-an hen saket hen yag inlugina way man-ale, yag empo- Lucas 7:16 135 Lucas 7:30 rang Jesus hiya an inana. 16 Wat anchag maid mafalinnéén cha mepagngar hen émmégyat way térén hen anchichay anchi ammayay chamag an chicha. tatagu way nangi-ila yag chinayawcha 23 Yag ifagayu an hiya agé way am- ah Apudyus way mangaliyén, “Fummù- mag lomaylayad hen anchi tagu way nag peet an chitaaw hen nangato way achi manchuwachuwa hen afurotna way profeta, wat ummale peet tot-owa ah haén hen anchi hennag Apudyus.” Apudyus way manorong hen tataguna.” 24 Angkay hiyachi way lommayaw hen 17 Yag nanhemamag hen mepanggép an anchichay hennag Juan, inlugin Jesus Jesus hen aminay fabréy hen sakopon way mangimfaga hen anchichay tatagu nadchi ya hen anchichay tapenay fabréy mepanggép an hiya, ekatnéén, “Hen an- agé. chi iyu nangil-an an Juan ah chanak, nokay hen ekatyuwén inyu ilan. Ay am- Hen nannagan Juan hen moh ekatyuwén hiya hen kaman gurun pasorotna an Jesus way maid achina manyongyongan no Mat. 11:2-19 hapochén hen yawyaw. 25 No faénchi, 18 Angkay hiyachi yag émméy hen an- nokay hen payu i ilan nò. Te ay am- chichay pasorot Juan way chan funfun- moh anyu an i innila no nanlurum- yag an hiya ah pagfaruchan way i man- fong ah am-ammayay lumfong. Iggay a, aphapet hen amin way mepanggép an te hen anchichay am-ammay hen lum- Jesus. 19 Yachi yag anat hénagén Juan fongna way naram-ay hen ataguwancha, hen chuwa an chicha way i mangimoh faén chanak hen iggawancha te ah faréy an Apo Jesus no hiya hen anchi em- hen are. 26 Wat nokay hen tot-oway gan- popostan Apudyus way umale ono man- chatyu way i nangila nò. Ay anyu i innila héédcha chillu ah safali. 20 Angkay ém- hen profetan Apudyus. Oo yachi, ya ah méycha an Jesus, imfagacha way man- katot-owana, faén ammag profeta yang- galiyén, “Hennag Juan way chan fun- gay ah Juananchi, 27 te hiya paat hen an- funyag chàni ta ini ifaga an hea no hea chi tagu way ena-allen hen anchi nesoso- ano hen anchi chana aryén way umale rat way alen Apudyus way ekatnéén, ono hahadchénni chillu hen safali.” ‘Wacha hen ihay tagu way faarê way 21 Yag hen hiyachi paat way tempo, mamangpango no hea ta ina kena-an Jesus hen nankarakarasey saket esasaggana hen anchichay tatagu ta hen chuaray tatagu, yag emparyawna changréncha-a.’” agé hen anchichay nihuhurug way 28 Yachi yag entoroy Jesus way man- ongtan, ya kena-anna agé hen fin- galiyén, “Tot-owa hen antoy ifagà an urag hen chuaray nabfurag. 22 Yag an- chàyu way maid kasen tagu ah niyanà naat songfatan hen anchi chuway nah- hen antoy lota ah nangatngato no ah nag way mangaliyén, “Mamfangad-ayu Juan. Ngém tàén hiyachi, nangatngato an Juan yag haphapetényu hen ami- chillu hen anchi kafafaan way tagu way nay innilayu ya hen chengngaryu way netape hen mantorayan Apudyus.” chà enammaan way hen anchichay 29 Ammag laylayad hen anchichay nabfuragén makailacha, ya hen an- kachùran way tatagu way nangngar hen chichay nappelayén makacharancha, ya imfagan Juan way uray agé hen an- hen anchichay nakkonetén ommammay chichay cha mangam-among ah furor. hen acharcha, ya hen anchichay nat- Te chicha hen nangafun hen imfagan torangén makagngarcha, ya uray hen Apudyus wat nampafunyagcha an Juan. natéyén nepauchicha, ya hen anchichay 30 Waman hen anchichay Fariseo ya Lucas 7:31 136 Lucas 7:44 siguchay cha mintudtuchu hen orchin hiyachiy fabréy hen ihay in-ina way Moses, anchag enachi hen laychén ammag pota hen anchi ar-argaw. Yag Apudyus an chicha wat iggaycha mam- hen nangngarana way wachah Jesus ah pafunyag an Juan. faréy hen anchi Fariseo, lummigwat 31 Entoroy Jesus agé way mangaliyén, way entàtaenna hen pichuru way “Nokay lawa hen mangempaniyà hen na-ammaan ah fato way ekatchéén tatagu way cha matagu ad uwan way alebastér way natatarwan ah ammag ammag maid ma-ara an chicha way nangina way fangfangru. 38 Yachi nokay hen mepachongancha. 32 Iyalig-o way hinénggép hen anchi fufae yag chicha ah kaman hen anchichay i tommàchég hen échég Jesus way ammag ommachi way ungunga way chan kela ya cha tomedted hen luwana chan ay-ayam ah fatawa. Hen tapena, hen he-en Jesus, yag penonahana ah imfagacha hen anchichay ifacha way fuùna ya chaat omafaya hen he-ena mangaliyén, ‘Namattopattong-ani ah layadna, yag annaat ihiyat hen ah metapyanyu way manalep koma anchi fangfangru hen he-ena. 39 Ngém yag an-ayug achi. Wat emparégni hen nangil-an hen anchi nangayag an way man-ib-ifil ah metapyanyu Jesus hen cha mekaman, ekatna ah koma, yag an-ayu agég achi chillu.’ hamhamànéén, “Até, faén peet profeta 33 Hen laychénay aryén, ummale ah ah Jesusanto te non an profeta komaat Juananchi way chan funfunyag way innilana koma hen kenatatagun hen chan langarangan way mangan ya annay fufaeyanna way cha manchà achina amin hemheman hen fayah yag an hiya yag empawana.” 40 Yachi chayu pelohon hiya way mangaliyén, yag senongfatan Jesus hen hamhamà nahurugan ah ongtan. 34 Yag angkay ad hen anchi Fariseo way mangaliyén, uwan way ummaliyà way Pangorowan “Simon, wacha hen ifagà an hea.” “Oo, hen Tatagu way achi manlangrangan nokaychi Apo,” way ekat hen anchi way mangan ya chaà amin mì-inum, Fariseo. 41 Yag nampani ah Jesus way yag ekatyuwat agéén anà ammag mangaliyén, “Wachan ihay tagu way fukatot ya amfutangén, ya nì-i-ibfaà nan-utang hen chuway tatagu an hiya hen anchichay cha mangam-among way lemanporo hen inutang hen iha ya ah furor ya hen anchichay tapenay lemanggasot hen inutang hen anchi menangfasor. 35 Ngém tàén yaha, te hen iha. 42 Yag gapo ta achicha makafayad anchichay tatagu way cha omafurot way chuwa, ammag empasinsiyan an Apudyus, elasincha chillu hen hen anchi nampautang an chicha way kenaraeng Apudyus, te hen halenonot uray achicha sokatan.” Yag anat ekat hen ekamanna, yachi hen mangimfaga Jesusén, “Nokay an chicha way chuwa hen kenaustona.” hen ekatnowén chakchakar hen layadna hen anchi nampautang nò.” 43 Yag Hen nangayagan Simon ekat Simonén, “Awniyat hen anchi way Fariseo an Jesus chakchakar hen nepasinsiya an hiya.” 36 Angkay hen-argawan, wacha “Oo,” way ekat Jesus, “yachi.” 44 Yag hen ihay Fariseo way ah Simon hen anat manhagong ah Jesus hen anchi ngachanna, yag enayagana ah Jesus fufae yag ekatna an Simon chilluwén, way i mèan ah faréycha. Wat émméy “Yachi hen miyaligan hen antoy fufae, ah Jesus yag hinénggép way i tumùchu te ilam ngén, hen hinénggépà hen way mangan. 37 Yag wacha agé hen antoy faréyyu, maid empa-aram ah Lucas 7:45 137 Lucas 8:10 chanum ah mangurah-o hen he-è ah Are Herod. Ya wacha agé ah Susana ya gagangaytaaw. Waman hiya, inyurahna anat hen chuar way tapenay finufae hen luwana ah he-è yag emponahna way chacha amin torongan cha Jesus hen fuùna. 45 Yag hea, iggayno agé ah heno way kafalinancha. fàwarén haén hen hinénggépà. Waman Hen nempaniyan Jesus hen anchi hiya, ingganad uwan, é-éttégna way lota way mawalehan ah fukar omma-abfaya hen he-è. 46 Yag hea agé, iggayno amin lanéén hen urù Mat. 13:1-9; Mar. 4:1-9 way nigagangay an chitaaw. Waman 4 Angkay hiyachi yag émméycha an hiya, lenanana hen he-è ah nangina Jesus hen ammag chuaray tatagu way way fangfangru. 47 Wat hen ifagà an narpo ah kafabréfabréy. Yag yachi way hea, hen anchi chakar way layad hen enamongancha hiya, nampani way man- antoy fufaeyanto an haén, yachi hen galiyén, 5 “Hen-argawan ano wacha hen manot-owaan way napakawan hen ihay tagu way i nanmura hen anchi anchichay chuaray fasorna. Ngém lotana. Yag hen anchi chana manwale- hen anchi tagu way an yanggay aket han hen fukar, nemamang hen tapena hen napakawan way fasorna, aket hen charan yag anchag nagategatenan agé hen epàilana way layadna an yag enan hen kasole. 6 Yag hen tapen haén.” 48 Yachi yag anat ekat Jesus hen hen anchi fukar way niwaleh, nema- anchi fufaeyén, “Wat naka-an tot-owa mangcha hen pafinatto. Manowat te hen fasorno.” 49 Ngém hen anchichay hommangawcha ngém anchag nàrong te tapena way cha mèan, ekatcha ah maid chanum. 7 Yag hen tapena agé, ne- hamhamàchéén, “Heno ay paat ah mamangcha hen anchi papenagat yag nahhay tagu way ammag mampachinar lenomtàcha. Ngém angkay lommafang way mamakawan ah fasor.” 50 Yag hen anchi charoh way napagatan, an- chaat ekat Jesus hen anchi fufaeyén, chag henyong hen anchi mura. 8 Yag “Gapo ta manokchum haén wat naka-an hen tapen anchi niwaleh, nemamangcha tot-owa hen fasorno ah kahara-am wat hen anchi ammayay lota yag tummufu mapanoh hen hamhamàno.” wat penémhéd yag namunga ah chuar.” Narpaschi way enalen Jesus yag an- Hen anchichay fufae way naat ekatén, “Chengngaryu hen antoy nangetnod an Jesus penanì te naingaan-ayu, wat hamham- Angkay hen-argawan yag kasen ényu koma hen laychénay aryén.” éméy ah Jesus ya hen anchichay 8 No pakay inyusar Jesus hen pani hemporo ya chuway pasorotna ah kafabréfabréy way i mangintudtuchu Mat. 13:10-17; Mar. 4:10-12 hen anchi chamag mepanggép hen 9 Angkay hiyachi yag inimoh hen an- mantorayan Apudyus. 2 Yag netnod chichay pasorot Jesus no heno hen lay- agé hen anchichay inin-ina way chén hen anchi penanina way aryén. nangemparyawan Jesus hen ongtan ya 10 Yag annaat ekatén, “Amin hen an- nanga-anana hen sasaket. Ah Maria chichay cha-an ma-ammuwan mepang- way eMagdalena hen iha way hiya hen gép hen mantorayan Apudyusat chàyu anchi nangemparyawan Jesus hen pituy yanggay hen mepaka-ammuwana way ongtan. 3 Ya wacha agé ah Juana way achi mepaka-ammu hen tapena, te pani ahawan Cusa way ah Cusaanchi, hiya yanggay hen mifaga an chicha. Te uray hen anchi mamfafantay hen kok-owan féféttégéncha, anchag achi chillu ema- Lucas 8:11 138 Lucas 8:23 mad. Yag uray chachangréncha, achicha Achi mahàufan hen helaw chillu pachasén way manganap ta ma- awatancha.” Mar. 4:21-25 16 Kasen nampani ah Jesus way man- Hen nensoplekaran Jesus hen galiyén, “Maid tagu ah mamasgéd hen niyaligan hen anchi penanina helaw yag annaat hàufan ono anna Mat. 13:18-23; Mar. 4:13-20 an igga hen selok hen kama, te anna 11 Entoroy Jesus way mangaliyén, an epatang hen ustoy mepatngana ta “Yato hen laychén hen anchi penanì mahelawancha hen anchichay héng- way aryén. Hen miyaligan hen anchi gép.” 17 Ekat Jesus agéén, “Hamham- fukar, yachi hen alen Apudyus. 12 Yag ényu ngén te amin way netataro ad hen miyaligan hen anchi charan way ne- uwan, umchah chillu hen meparangana. mamangan hen tapena, chichachi hen Ya umat agé hen aminay nalelengfan ad anchichay tatagu way chengngarcha hen uwan, wat umchah chillu hen mepafùna- alen Apudyus, ngém émméy ah Chu- gana. 18 Wat papannaagényu paat way munyu way ina menaid amin hen an- mamangngar hen aryê, te hen anchi tagu chi chengngarcha ta achicha afuroton way mangamma hen chana changrén, hen kahara-ancha an Apudyus. 13 Ya mataptapyan hen ma-awatana. Waman hen anchi pafinatto way nemamangan hen anchi tagu way annag achi am- hen tapen hen fukar, chichachi hen an- maan hen chengngarna, uray hen an- chichay tatagu way layyalayyadcha way chi aket way na-awatana wat ammag nangafun hen alen Apudyus hen an- maonghor.” chaat nangngaran. Ngém ammag achi Hen imfilang Jesus ah inggaw ah hamhamàcha te an yang- inana ya sosnodna gay hen-aketan hen ommafurotancha, te no mapaligatancha, anchag iyang- Mat. 12:46-50; Mar. 3:31-35 gayan. 14 Yag hen miyaligan agé hen 19 Angkay hiyachi yag inumchah ah anchi papenagat way nemamangan hen inan Jesus ya hen anchichay sosnodna, tapena, chichachi hen anchichay tatagu ngém achicha makahag-én an Jesus way nangngar hen alen Apudyus ngém gapon anchichay chuaray tatagu. 20 Wat nahyong hen chengngarcha, te ammag wacha hen ihay nangimfaga an Jesus gapoh pangégcha ah mataguwan hen an- way mangaliyén, “Wacha cha inam ya toy lota ya hen hamhamàcha ah mangar- hen sosnodno ah chara way chacha-a ancha ah pelak ya hen manlamram- epa-ayag.” 21 Yachi yag anat ekat Jesus ayancha koma hen antoy ataguwan ad an chicha aminén, “Hen anchichay uwan, wat ammag achi fumgah an tatagu way mamangngar hen alen chicha hen anchi chengngarcha. 15 Yag Apudyus yag enammaancha, chichachi hen miyaligan agé hen anchi ammayay agé hen ifilang-o ah inà ya sosnod-o.” lota way nemamangan hen tapen anchi Hen nempaginangan Jesus hen fali fukar, chichachi hen anchichay tatagu way nanangngar hen alen Apudyus yag Mat. 8:23-27; Mar. 4:35-41 empapatecha way mangafurot, te tàén 22 Angkay hen-argawan, ekat Jesus chacha maligatan, ancha chillug inyahà- hen anchichay pasorotnéén, “Intaaw ta an hen hamhamàcha an Apudyus, wat intaaw hen chumang antoy fayfay.” finumgah hen alen Apudyus an chicha.” Wat hinénggépcha hen anchi fangka yag lummigwatcha. 23 Yag hen nanlu- Lucas 8:24 139 Lucas 8:36 rugganancha, nasséy ah Jesus. Angkay Kangatowan way Apudyus, nokay hen na-awni yag annag empàrat way fum- ammaam an haén. Pangpanga-asem mali way ammag séréd. Wat cha mi- paat ta achiyà koma chuséén.” Yaha hibyat hen chanum yag cha map-ong hen enalena te menanchar Jesus hen anchi fangka wat ammag aggaégyat hen anchi ongtan way lomayaw. ah anchag malihéd. 24 Yag i finangon 30 Yachi yag anat hanhanan Jesus way hen anchichay pasorot Jesus hiya way mangaliyén, “Nokay hen ngachanno.” mangaliyén, “Ayong Apo, antoy mao- Yag sommongfat hen anchi nihuhurug fortaaw.” Yachi yag fummangon ah Je- way mangaliyén, “Ah Kachuaran hen sus yag menancharna hen anchi fali ya ngachan-o.” Yaha hen imfagana te hen chanum way cha makérékéréd, wat anchag chuar way nihuhurug. 31 Yachi nafég-as hen anchi fali ya ammag om- yag anchaat mampangpanga-ase ta malenanà hen anchi fayfay. 25 Yag an- achicha koma mepééy hen anchi fito naat ekat hen anchichay pasorotnéén, way maid péppég hen ka-adcharémna “Pakay chan finfinafang hen pammateyu ah machusaancha. 32 Hen hiyachi, way achiyu manokchun haén.” Ngém netongpo way wachacha hen chuaray chicha, anchag nahahaang ya chacha fafuy way chan garab hen anchi agé émégyat wat nan-ahetennopàcha nehahag-én way tagéytéy. Wat way mangaliyén, “Heno ay paatha ah nampangpanga-ase hen anchichay tagu way uray hen fali ya chanumén ena- ongtan ta icha koma mihurug lawa furotcha hiya no mancharéna.” hen anchichay fafuy. Wat emparufus Jesus. 33 Yachi yag lommayaw hen Hen nemparyawan Jesus hen chuar anchichay ongtan hen anchi tagu yag way nihuhurug hen ihay tagu incha nihurug hen anchichay fafuy. Yag Mat. 8:28-34; Mar. 5:1-20 anchaat agég hetatagtag hen anchichay 26 Angkay hiyachi yag entoroy cha fafuy yag nichawangcha amin hen Jesus ya hen anchichay pasorotna anchi chéprah yag omàfawcha hen way namfangka way éméy hen fayfay wat anchag naofor amin. anchi sakopon hen Gerasa way 34 Angkay hen anchichay nanginya- ninidmang ad Galilea. 27 Yag hen achug hen fafuy, hen nangil-ancha hen chacha tomàchangan, i nihib-atat an anchi nepasamak, anchag ommawid Jesus hen ihay larae way iGerasa way amin way hehahapet hen nekaman nahuhullugan ah ongtan way nafayag hen aminay chacha hib-atén hen cha- way ammag namfafallad ya ammag ran ingganah fabréycha. 35 Yachi yag achi oman-anamot te ah palinufù émméy amin hen anchichay nangngar yanggay hen i-inggawana. 28–29 Te hen way i mangila hen anchi na-ammaan, anchi taguwanchi, namen-ano way yag hen inumchahancha an Jesus, in- cha um-umchah hen anchi ongtan an chahancha hen anchi tagu way lom- hiya, yag uray no faruchuncha way mayawan hen anchichay ongtan way magénén kenakawwachancha hen ammag tummutùchu hen chapat Jesus limana ya hen he-ena, anna chillug cha way nanlurumfong ya ommammay hen géhténén empatagtag hen anchi ongtan hamhamàna. Yag anchaat agég émmé- hiya ah chanak. Yag hen nangil-ana an gyat hen anchichay tatagu. 36 Yachi yag Jesus, ammag nan-ongaw yag nanlùfub anat kasen haphapetén hen anchichay hen henagongna ah égyatna way ustoy nangi-ila hen aminay nekaman mangaliyén, “Heay Jesus way anà hen hen nemparyawana hen anchichay ong- Lucas 8:37 140 Lucas 8:53 tan hen anchi tagu. 37 Wat amin hen an- rana way natchù. 45 Wat ekat Jesusén, chichay iGerasa, anchag chinawat ta lo- “Henochi hen nanchà an haén.” Ngém mayaw ah Jesus hen fabréycha te am- ammag maid nangimfaga. Yag anat mag amchan hen égyatcha. Wat hinéng- ekat Pedrowén, “Apo, hen kachuar hen gép cha Jesus hen anchi fangka way tatagu, yachi hen chacha michillichi- lomayaw. 38 Yag hen anchi tagu way lan an hea.” 46 Ngém ekat Jesusén, “Oo lommayawan hen anchichay nihuhurug, a, ngém wacha chillu hen iha way i chan pangpanga-ase ta màyéy koma. nanginggagtà paat way nanchà an haén, Ngém empawan Jesus way mangaliyén, te lenènà way nausar hen kafaelà.” 39 “Uray yag homàyat-a ah fabréyyu ta 47 Yachi yag na-awatan hen anchi in- im haphapetén hen tatagu amin hen ina way na-ammuwan peet hen anchi enkaman Apudyus way nanorong an enammaana, wat i nampalentomang hen hea.” Hiyachi yag hommàyat tot-owa henagong Jesus way chan papayagpag hen anchi tagu way ammag maid ig- ah égyatna. Yag uray chachangrén hen gayna ayan hen anchi fabréyna way aminay tatagu, imfagana hen lasonna manaphapet amin hen enammaan Jesus way nanchà an hiya ya hen naka-anan an hiya. hen saketna. 48 Yachi yag anat ekat Je- sus an hiyéén, “Heay sonod, gapo ta Hen nanga-anan Jesus hen saket hen annog nanokchun haén wat naka-an tot- anà Jairo ya hen anchi in-ina owa hen saketno, wat ta mapanoh hen way nanchà hen lumfongna hamhamàno.” Mat. 9:18-26; Mar. 5:21-43 49 Étég Jesus way chan ale yag inum- 40 Angkay hiyachi way namfangad cha chahat agé hen anchi i nangimfêang Jesus hen anchi chumang hen fayfay, way narpoh faréy cha Jairo, yag imfa- laylayadcha hen anchichay chuar way gacha an Jairo way mangaliyén, “Uray tatagu te nahédchancha an hiya. 41 Yag achitaaw ud-ay haliw-én hen annay hen hiyachi, inumchah agé hen ihay ap- ap-apowanna te looh angkay narpas apon hen anchi chacha ma-am-amongan hen fiyag hen anchi onga.” 50 Ngém way Judio way ah Jairo hen ngachanna. yachi way chengngar Jesuschi, ekatnan Yag i nampalentomang hen henagong Jairowén, “Achia cha émégyat ta annog Jesus way mampangpanga-ase ta éméy manokchun haén wat matagu chillu hen ah faréycha, 42 te tég-angay matéy hen anchi anàno.” anchi ih-ihà-anay anàna way fufae way 51–52 Angkay hiyachi way hemporo ya chuwa hen tawénna. inumchahcha ah faréy hen anchi natéy, Angkay hiyachi way lummigwatcha, anchag an hi-i-ifil amin hen anchichay ammag chuar agé hen anchichay tatagu tatagu. Yag anat ekat Jesus an chichéén, way nàyéy wat chachan sensenettak. “Anggay, achiayu ammag chan kelakela 43 Yag hen iha an chicha, ihay in-ina te cha-an angkay natéy hen annay way émméy ah hemporo ya chuway ongaanna te an yanggay nanasséy.” tawén hen chana chumar-achar-an, yag Yachi yag hinénggép ah Jesus yag annag imfayad amin hen kok-owana empawana hen mì-ighépan hen tatagu hen kamanay choktor, ngém maid chillu te anggay yanggay cha Pedro an Jaime nakafael way manga-an hen saketna. yah Juan ya anat hen chinàcha-ar 44 Yachi yag i nehnop hen échég Je- hen anchi natéy ah emparufusna way sus way inna tenchà hen pongton mì-ighép. 53 Yag hen anchichay tatagu, hen lumfongna yag ginsanat hen cha- anchag cha am-amrangén ah Jesus te Lucas 8:54 141 Lucas 9:13 innilacha way natéy tot-owa. 54 Yachi Hen nakorkoran hen hamhamà Herod way émméy ah Jesus hen anchi natéy yag inégnanana hen limana yag annaat Mat. 14:1-12; Mar. 6:14-29 ekatén, “Anà ta fumangon-a.” 55 Wat 7 Angkay hiyachi, ah Herod way chan ammag namfangachat hen fùfuohna toray ad Galilea, chengngarna amin hen yag fummangon, yag anat ifagan enammaan cha Jesus yag ammag nako- Jesus ta panganéncha. 56 Yag anchag rkor hen hamhamàna te hen ekat hen nahahaang way térén hen anchichay tapenay tatagu, nan-uchi ano ah Juan chinàcha-arna, ngém tenéngténg Jesus way chan funfunyag. 8 Yag hen tapena, chicha ta achicha paat cha haphapetén ekatcha agéén an namfangad peet hen hen nekaman. anchi profeta way Elias. Yag wacha agé hen tapena way mangaliyén magat Hen nannagan Jesus hen anchichay wachay kasen natagu way profeta ad na- pasorotna way i mantudtuchu menamenghan. 9 Ngém ah Herod, ekat- Mat. 10:5-15; Mar. 6:7-13 néén, “Empahiwat-o met ah Juan, wat Angkay hiyachi yag enayagan Jesus heno ay paat ah nahhay tagu way chacha 9 hen anchichay hemporo ya chuway hapehapetén nò.” Yag chana iyana-anap pasorotna yag inidchatna an chicha hen hen ekamanna way mangila an Jesus. kafaelancha way mangemparyaw hen Hen namanganan Jesus hen nasorok nihuhurug way ongtan ya manga-an hen ah lemanlifu way tatagu heno way saket hen tatagu. 2 Yag annaat hénagén chicha ta icha itudtuchu hen Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Juan 6:1-14 mepanggép hen mantorayan Apudyus 10 Angkay hiyachi way namfangad ya ta incha ka-anén hen saket hen hen anchichay aposel way hennag Je- tatagu. 3 Yag intugunna an chicha way sus, henaphapetcha amin hen enam- mangaliyén, “Achiayu chan tàtaen ah maancha. Yachi yag enayagan Jesus uray heno hen mamfiyahiyanyu. Achi- chicha ta icha koma omanggay ad Bet- ayu chan pah-eng, achiayu chan hor- saida way i man-inungar. Wat lum- od, achiayu omentàtaen ah pelak ya migwatcha. 11 Ngém chengngar chillu uray anényu ya agwan hen lumfongyu. hen anchichay chuaray tatagun nad- 4 Yag no epaghép chàyu hen ihay faréy, chi, wat anchaat umunud yag lenyad epahigyu way i-inggaw hen hiyachiy agé Jesus chicha chillu. Wat tinud- faréy ingganah lomayawanyu hen hiy- tuchuwana chicha mepanggép hen man- achiy fabréy. 5 Yag mag-ay ta wachay torayan Apudyus, yag annaat agé ka- fabréy ah achi mangempaghép an chàyu, anén hen sasaket hen anchichay aminay an-ayug lomayaw yag penòpoanyu hen cha masaket. tapok hen he-eyu ah mangil-ancha way 12 Angkay cha malihnug hen init, i egadcha hen machusaancha.” imfagan hen anchichay pasorot Jesus 6 Angkay hiyachi yag lummigwatcha an hiya way mangaliyén, “Ammay mé- tot-owa yag émméycha ah kafabréfab- nat no ifagam hen annachay chuaray réy way i nangintudtuchu hen anchi am- tatagu ta incha man-ila ah anéncha ya mayay chamag ya cha i agé manga-an umiyanancha hen anchichay nehag-én hen saket hen tatagu. way fabréy te maid met ma-an ahto.” 13 Ngém ekat Jesus an chichéén, “Chàyu koma hen mamangan an chicha.” “Oo a,” way chacha ekat, “ngém maid met Lucas 9:14 142 Lucas 9:27 epanganni, te an yanggay lemay tena- Hen nangimfag-an pay ya anat hen antoy chuway files Jesus hen matéyana hen wacha, yag ay ammoh in-ani lo- mao ah anén hen annachay ammag Mat. 16:21-23; Mar. 8:31-33 chuaray tatagu.” 14 Te hen filang hen an- 22 Angkay hiyachi yag imfagan Jesus chichay larae yanggay way wachahchi agé way mangaliyén, “Haén way Pan- wat émméy ah lemanlifu. Yachi yag gorowan hen Tatagu, masapor mapap- anat ifagan Jesus hen anchichay pa- aligatanà way térén ya achiyà mangig- sorotna ta tumùchucha hen anchichay géén hen anchichay anam-ama way tatagu way matpomatpon ah henlel- ponò ya hen anchichay anap-apon hen man poporo. 15 Yag yachi way tum- pachi ya umat agé hen anchichay mùchucha amin, 16 innaran Jesus hen siguchay cha mintudtuchu hen orchin anchi lemay tenapay ya chuway files yag Moses. Yag ana-at agé epapchit, ngém entangadna ad uchu way manyaman an hen anchi ma-atloy ag-agaw, man- Apudyus, yag annaat petpet-angén yag uchiyà chillu.” inidchatna hen anchichay pasorotna ta Hen ekaman way somorot an Jesus iwarascha hen tatagu. 17 Wat nangancha amin hen anchichay chuaray tatagu, yag Mat. 16:24-28; Mar. 8:34–9:1 yachi way nagipohcha, enamong hen an- 23 Yachi yag imfagan Jesus an chicha chichay pasorot Jesus hen fay-ancha yag amin way mangaliyén, “Heno way tagu ammag napnowat agé hen hemporo ya way manlayad way somorot an haén, chuway awit. masapor faén hen antoy ataguwana ad uwan hen epapangégna te masapor am- Hen nenlasinan Pedro no maana hen imfagà, tàén yachi hen iy- heno paat ah Jesus atéyna. 24 Te hen anchi tagu way an- Mat. 16:13-20; Mar. 8:27-30 nag epapangég hen ataguwana hen an- 18 Angkay hen-argawan way ommang- toy lotaat matéy chillu. Waman hen gay ah Jesus way chan luwaru, émméy anchi tagu way achina epangég hen hen anchichay pasorotna an hiya, yag ah matéyana gapon afurotna an haén, wat Jesus, henanhanana an chicha way man- uray matéy, midchat chillu an hiya hen galiyén, “Nokayà ngata ah hamhamà kasenna ataguwan way mannanayun. hen tatagu.” 19 Yag ekatchéén, “Hen 25 Te nokay paat chillu hen sérfina no tapena, ekatchéén hea ano ah Juan way ammag kok-owéén hen ihay tagu hen chan funfunyag way an nan-uchi. Ya hen uray aminay ininggaw hen antoy lota tapena, ekatchéén hea hen anchi profeta yag ah awni yag entap-ar chillu Apudyus way Elias way kasen ummale. Yag hen hiya way ammag sayang amin. 26 Yag tapena agé, ekatchéén hea hen ihay pro- heno agé way tagu way mafiinan way feta ad namenghan way kasen natagu.” mangempàila hen layadna an haén ya 20 “Ngém chàyu kaỳ,” way ekat Jesus, hen chà itudtuchu, mafiinanà agé way “nokay agé hen mangaleyu an haén nò.” mempàila hen layad-o an hiya no mam- Yachi yag tenomfar ah Pedro way man- fangachà. Te haén way Pangorowan hen galiyén, “Hea hen anchi Cristu way em- Tatagu, no mamfangachà, humiliyà ah popostan Apudyus way umale way man- kaenammay-o ya hen kaenammay Amay toray.” 21 Hiyachi yag tenéngténg Je- Apudyus, ya metape agé hen anchichay sus chicha way mangempawa hen man- chana fabfaarén way anghel. 27 Tot-owa aphapetancha an nadchi ah tapena. hen antoy ifagà an chàyu way wachacha Lucas 9:28 143 Lucas 9:43 hen tapena an chàyuwanto ad uwan way chag enetmég way maid nanaphapetan- ilancha hen mantorayan Apudyus yag cha mepanggép hen innilacha. anchaat matéy.” Hen nemparyawan Jesus hen anchi Hen sommafaliyan hen achar Jesus cha omenpa-adhar way ongtan hen nangil-an hen tapena Mat. 17:14-18; Mar. 9:14-27 Mat. 17:1-8; Mar. 9:2-8 37 Angkay nawakas way nan-éhég 28 Angkay émméy ménat ah ihay ah Jesus ya hen anchi toroy ifana chuminggu nanepod hen nangaryan Je- hen anchi filig, hinib-atat agé hen sus an nadchi yag enayagana cha Pe- chuaray tatagu chicha. 38 Yachi yag dro an Juan yah Jaime yag émméy- nan-ongaw hen ihay am-ama way cha ah filig way manluwaru. 29 Yag hen niyahrang an chicha way mangaliyén, cha manluwaruwan Jesus, ammag som- “Apo, pangpanga-asem paat ta ilam mafali hen féharna yag pommokaw way hen antoy fugtong way anào, 39 te térén hen lumfongna ingganah cha hu- cha mahuh-urugan ah ongtan. Yag no mili. 30 Yag hen hiyachi, ammag niya- umchah ayén, nan-ongaw ya ommadhar hachat agé hen chuway larae way chicha ya nantatarafutab hen tapàna, yag cha Moses an Elias way apocha ad na- annag cha chunuchunoron hen acharna menghan, yag chacha mètagépfar an Je- way ammag naligat hen lomayawana. sus 31 way chacha agé humili amin. Yag 40 Yag nampangpanga-asiyà hen hen chacha aryénat mepanggép hen an- annachay pasorotno ta eparyawcha chi matéyan Jesus ad Jerusalem ah ma- koma ngém achicha kafaelan.” 41 Yachi ammaan hen aminay laychén Apudyus. yag ekat Jesusén, “Chàyu way tatagu ad 32 Ngém ah Pedro ya hen anchi chuway uwan, ammag pararo hen enomfatanyu, ifana, anchag nasséy te amchan hen te pasag chi ah nì-i-iggawà an chàyu ya héyépcha. Ngém angkay na-awni way ngotoh anoh-o an chàyu yag ammag fummangoncha, innilacha agé hen an- maid chillu pammateyu an haén.” Yachi chi cha humiliyan Jesus ya anat agé hen yag ekat Jesus hen anchi am-améén, anchi chuway tatagu way nètatàchég an “Iyalem hen annay anànohto.” 42 Ngém hiya. 33 Yachi way cha lomayaw hen an- hen anchi chana minyaliyan, ammag chi chuwa, yag ekat Pedro an Jesus way entap-ar hen anchi ongtan hiya yag mangaliyén, “Apo, ammay te wacha- annaat epa-adhar. Wat menancharat anihto, wat ta omamma-ani ah toroy Jesus hen anchi nihuhurug ta lomayaw fawi ta màmàchang-ayu an cha Moses an yag ommammayat hen anchi onga, yag Elias.” Yachin enalena te ammag maid anat eparang Jesus hiya an amana. pootona ah ustoy aryéna. 34 Yag hen 43 Wat amin hen anchichay tatagu, chanan aryan, anchaat agég nanépnépan anchag nahahaang hen nangil-ancha ah funat yag chacha émégyat way térén hen anchi kafaelan Apudyus way maid hen nannafunafan hen anchi funat an mepaniyana. chicha. 35 Yachi yag wacha hen nan-ale Hen kasen nangimfag-an way narpon anchi funat way ekatnéén, Jesus hen matéyana “Yaton anào way penepelè way man- toray wat changrényu paat hiya.” 36 Yag Mat. 17:22-23; Mar. 9:30-32 yachi way narpas hen anchi nan-ale, yag Angkay hiyachi way é-éttég hen an- ammag anggayat agé ah Jesus ah wà- chichay tatagu way nahahaang gapon acha. Wat hen anchichay pasorotna, an- innilacha, yag cha agé ifagan Jesus Lucas 9:44 144 Lucas 9:60 hen anchichay pasorotna way man- galiyén, 44 “Achiyu cha aliw-an hen an- Achi peletén Jesus hen anchichay toy ifagà an chàyu way haén way Pan- achi manlayad an hiya gorowan hen Tatagu, tég-angay umchah 51 Angkay tég-angay hen tempon hen hen midchatà hen anchichay tatagu way mamfangchan Jesus ad uchu, annag epa- mangamma an haén hen heno way lay- pate way éméy ad Jerusalem, 52 wat nan- laychéncha.” 45 Ngém hen anchichay pa- hénag ah mamangpango way i man- sorotna, ammag maid pootoncha no gensagana hen ayana. Wat lummigwat heno hen laychénay aryén te iggaycha hen anchichay nahnag yag émméy- ma-awatan way térén, yag chacha agé cha hen ihay fabréy way provinsiyan émégyat way mananhan. hen Samaria ta icha saganéén hen tatagu ah umchahan Jesus. 53 Ngém Hen mifilang ah nangato hen anchichay tataguhchi, ancha am- Mat. 18:1-5; Mar. 9:33-37 mag achi laychén way paghépén ah Je- 46 Hen-argawan, nansosongelcha hen sus te narawag way ad Jerusalem hen anchichay pasorot Jesus no heno hen ayana way fabréy hen Judio. 54 Angkay nangatngato an chicha. 47 Yag yachi chengngar cha Jaime an Juan hen way enlasin Jesus hen chacha hamham- nekaman, ekatcha an Jesusén, “Apo, én, enayagana hen ihay onga way i ay achitaaw ifaga an Apudyus ta an- michapat an hiya, 48 yag annaat ekat an nag epêchég hen apoy ta maghébcha chichéén, “Ilanyu ngén hen antoy onga amin.” 55 Ngém nanhagong ah Jesus yag way kaman maid filangna. Ngém heno iningarna chicha. 56 Yag anchaat éméy way tagu way gapon afurotna an haén hen safaliy fabréy. yag chana chillu ifilang hen anchi ka- Hen kenaligat hen man hen antoy onga, wat chana agé somorotan an Jesus ifilang haén. Yag heno agéy mangimfi- lang an haén, wat chana agé ifilang hen Mat. 8:19-22 anchi nannag an haén. Wat hen anchi 57 Angkay hiyachi way chacha ma- kafafaan an chàyu, hiyaat agé angkay naran way éméy, wachan ihay tagu hen nangato.” way nangale an Jesusén, “Apo, umu- unnuchà angkay an hea hen uray heno Hen anchi achi komontara way ayam.” 58 Yag senongfatan Je- wat hiya hen ifa sus hiya way mangaliyén, “Hen motet, Mar. 9:38-40 wacha hen orobna ah omanamotana, 49 Hiyachi yag ekat Juan an Jesusén, ya hen kasole, wacha agé hen hò- “Apo, innilani hen ihay tagu way chana fotna ah omanamotana. Ngém haén way eparyaw hen anchi nihuhurug way ong- Pangorowan hen Tatagu, maid angkay tan yag hea ano hen cha karpowan hen faréy-o ah omanamotà wat ay umunud-a kafaelana, wat empawani te faén met chillu.” iha an chitaaw.” 50 Ngém ekat Jesus 59 Yachi yag ekat Jesus hen ihay tagu an chicha aminén, “Achiyu cha epawa agéén, “Somorot-a an haén.” Ngém ekat hen kaman an cha nadchi, te heno way hen anchi taguwén, “Apo, awni ta iyà achi mangontara an chitaaw wat ifataaw ilufù ah Ama unna ta ana-at somorot chillu.” an hea.” 60 Ngém ekat Jesus an hiyéén, “Egadcha hen anchichay kaman nanat- téy way maid afurotna ah i mangin- Lucas 9:61 145 Lucas 10:13 lufù hen anchi kapachongna way natéy. hen anchi enaleyu. 7 Yag no epaghép Waman hea, in-a ta im epagngar hen chàyu, epahigyu way i-inggaw hen mepanggép hen mantorayan Apudyus.” hiyachiy faréy way achiayun at-aton, 61 Yachi yag wacha agén iha way ya anyu agég akseptarén hen heno way mangaliyén, “Apo, sorotò hea, ngém ipissacha ya epainumcha an chàyu te iyà koma mampakacha unna hen yachi hen kaman labfuyu. Te hen anchi ahimfafaryan-o.” 62 Yag ekat agé man-amma, karébféngana way midchat Jesus an hiyéén, “Heno way tagu way hen masaporna. 8 Wat hiyachi, uray manginlugi way somorot an haén yag heno way fabréy way homàyatanyu yag chan chuwachuwa hen hamhamàna, empaghép chàyu, issayu hen heno way maid angkay misérfiyana hen anchi epasangocha an chàyu. 9 Ya ka-anényu mantorayan Apudyus.” hen saket hen aminay masaket hen hiyachiy fabréy, ya ifagayu hen aminay Hen nannagan Jesus hen tatagu way tég-angay umchah hen anchichay pitunporo ya chuwa mantorayan Apudyus an chicha. Angkay hiyachi, penelen Jesus 10 Ngém mag-ay ta homàyat-ayu hen 10 hen pitunporo ya chuwa way ihay fabréy yag achi chàyu laychén larae yag annaat hinchudchudwéén way mempaghép, éméy-ayu hen chicha way mangempangpango hen charancha yag imfagayu an chicha way egachay fabréy way ekatnéén ayana. mangaliyén, 11 Uray hen anchi tapokyu 2 Yag anat mampani an chicha hen way penom-at hen he-eni wat pòpoanni nangimfag-ana way chuarcha hen ah mangil-anyu way an-ayug egad ah tatagu way omafurot koma non an machusaanyu. Ngém ma-awatanyu wachay i manudtuchu an chicha. koma chillu way tég-angay tot-owa Ekatna way mampaniyén, “Ammag umchah hen mantorayan Apudyus chuar hen mabtà ngém ancha aket hen an chàyu yag an-ayug omachi.” anchichay i mamfatà, wat chawatényu 12 Entoroy Jesus way manugun an an Apudyus way nangen-awa hen chicha, ekatnéén, “Tot-owa hen antoy antoy fatà ta homnag ah tapena way ifagà way sigurachu way no umchah i mamfatà.” 3 Yachi yag empaligwat hen manguwisan Apudyus hen aminay Jesus chicha way mangaliyén, “Masapor tatagu, chakchakkar hen ség-angna man-ar-arwad-ayu te chà hénagén hen anchichay iSodoma way ammag chàyu hen anchichay nan-araweng way neopoh gapoh fasorcha no hen anchi tatagu, way an ayug kaman karnero fabréy way mangachi an chàyu.” way cha éméy hen iggaw hen tanan Hen anchichay térén way aho. 4 Achiayu omentàtaen ah way achi omafurot pelak ya uray hen mansoktanyu ah sapatosyu. Achiayu mampah-eng ya Mat. 11:20-24 achiayu amin cha mì-ib-ifun hen 13 Entoroy Jesus way mangaliyén, charan. 5 Wat no hénggép-ayu hen ihay “An-ayug ka-as-ase, chàyu way iCorazin faréy, ifagayu hen anchichay ininggaw ya iBetsaida. Kaségség-ang-ayu no way bindisyunan Apudyus chicha. 6 Yag hen anchichay faén Judio way iTiro no laylayadcha way mangempaghép ya iSidon, te non an umat yag ahchi an chàyu, wat mabindisyunancha hen nangammaà hen kaskascha-aw tot-owa. Ngém mag-ay ta achicha way kaman hen enammaà ah laychén, mamfangad chillu an chàyu fabréyyu, wat ancha angkay ammag Lucas 10:14 146 Lucas 10:25 nanlumfong ah sako ya intùchucha way Hen lommaylaychan Jesus manchapchapor ah mangempàil-ancha hen namfafawiyancha. 14 Wat Mat. 11:25-27; 13:16-17 mangmanghan angkay hen machusaan 21 Hen hiyachi, emparaylayad hen Es- hen anchichay iTiro ya iSidon no piritun Apudyus ah Jesus yag anat ekat chàyu no umchah hen anchi ag-agaw Jesusén, “Amay Apudyus way ap-apo way manguwisan Apudyus hen ad uchu ya hen antoy lota, anà ammag aminay tatagu. 15 Ya chàyu agé way manyaman an hea te annog empaka- eCapernaum, magénén ekatyuwén ammu hen katot-owaan mepanggép an machachayaw-ayu ingganad uchu. haén hen antochay tatagu way iggay Ngém achiayu te an-ayug mepesok ad ma-achar yag entat-allingébnoto hen imférno gapon achiyu mamfafawiyan.” hamhamà hen anchichay naraeng ya 16 Yachi yag anat ekat Jesus hen an- na-achar. Enammaamha Ama, te yaha chichay sommorot an hiya agéén, “Heno chillu hen laychém.” way mangafurot hen aryényu, chana agé 22 Entoroy Jesus way mangaliyén, afuroton haén. Waman hen anchi an- “Impiyar Amay Apudyus amin hen nag achi pagan-ano chàyu, achina agé egad an haén. Ngém maid nangammu pagan-ano haén. Ya hen anchi achina hen kena-apudyus-o no faén yanggay pagan-ano haén, achina agé pagan-ano ah Ama way Apudyus. Ya maid agé hen anchi nannag an haén.” nangammu an Amay Apudyus no faén yanggay haén way anàna ya anat Hen namfangchan hen anchi hen anchichay tatagu way piliyê ah pitunporo ya chuwa mangempaka-ammuwà hen mepanggép 17 Angkay hiyachi yag namfangad hen an hiya.” anchichay pitunporo ya chuwa way hen- 23 Yachi yag nanhagong ah Jesus hen nag Jesus, yag amchan hen laylayad- anchichay pasorotna way chicha yang- cha. Yag ekatchéén, “Apo, tàén ong- gay hen nangempagngarana yag ekat- tanén emparyawni hen nanginyusaranni néén, “Nagasat-ayu gapo hen chayu hen ngachanno.” 18 Yag ekat Jesus an mangil-an hen antochay chayu ilan, 24 te chichéén, “Oo, tot-owa te inni-ilà hen tot-owa way chuarcha hen anchichay na-afa-an Chumunyu way ap-apon chi profeta ya are ad namenghan way an- ongtan way kaman koliyapyap way nar- chag laylaychén paat koma way mangila pod uchu hen nàchégana. 19 Manowat te ya mangngar hen antochay chayu ilan ya inidchat-o an chàyu hen kafaelanyu ta chayu changrén, ngém iggaycha te cha- uray igatenyu hen farakkan ya gayya- an hen tempona.” manén maid ekatna, ya afaényu agé Hen anchi tot-owa way hen kafaelan Chumunyu, wat maid man- manlayad hen atògongna gafà an chàyu. 20 Ngém faén koma chillu hen kafaelanyu way mangafà hen ong- Mat. 22:34-38; Mar. tan hen mangemparayad an chàyu, te 12:28-30; Rom. 13:8-14 hen mangemparayad an chàyu koma, 25 Angkay hen-argawan, émméy an Je- hen anchi nelelestaan hen ngachanyu ad sus hen ihay siguchay cha mintudtuchu uchu.” hen orchin Apudyus way ina pachasén way manlokop an Jesus, ekatnéén, “Apo, nokay hen ammaà ta ma-adchanà koma hen anchi mannanayun way Lucas 10:26 147 Lucas 10:42 ataguwan an Apudyus.” 26 Yag ekat Je- fayah yag enoppeopana ya annaat aran susén, “Nokay hen ekat hen anchi ne- hiya way nangempasakay hen kafayuna sosorat way orchintaaw no nokay hen way manginyéy hen ihay faréy way na-awatam hen cham namasaan.” 27 Yag chachag-ohan hen tatagu, wat henal- sommongfat hen anchi tagu way man- imunana hiya ahchi hen hiyachiy lafi. galiyén, “Masapor laylaychéntaaw paat 35 Angkay nafigat, inidchatna hen pelak ah Apudyus inggana ah patinggan hen hen anchi nangimfaréy way mangaliyén, aminay hamhamà ya ah aminay a- ‘Anto ta halimunam hiya yag no mam- amma, ah aminay kafaelan ya ah aminay fangachà, fayachà agé no wachay entap- kenaraeng. Yag masapor agé laychén- tapem hen gastosna.’” taaw hen ifataaw kaman hen manlay- 36 Angkay hiyachi yag ekat Jesus hen chantaaw hen achartaaw.” 28 “Usto met anchi tagu way chana mempaniyanén, hen songfatno,” way ekat Jesus, “wat “Ah hamhamàno hen anchichay yachi hen cham amma-ammaan wat mè- torowanchi way nanlooh, nokay hen tagua an Apudyus ah ing-inggana.” mangalem ah ustoy ifan hen anchi 29 Ngém hen anchi taguwanchi, napang-or.” 37 Yag sommongfat hen laychéna way manàchég hen chana anchi tagu way mangaliyén, “Hen anchi ekamkaman, wat ekatnéén, “Oo a, nanég-ang an hiya.” “Oo,” way ekat ngém nokay paat hen anchi ekatchéén Jesus, “wat in-aat ta yaha agé hen man-ifà nò.” 30 Yachi yag anat ekamanno.” mampani ah Jesus way mangaliyén, “Hen-argawan ano, wacha hen ihay Hen namisitaan Jesus an tagu way Judio way narpod Jerusalem cha Marta an Maria way chan éhég way éméy ad Jerico. Yag 38 Angkay hiyachi way cha émé- hen chana manaranan, annag hinib-atat éméy ah Jesus ya hen anchichay pa- agé hen anchichay futangelo yag sorotna, inumchahcha hen ihay fabréy anchag penang-or hiya yag innaracha yag enayagan hen ihay in-ina chicha hen aminay wacha an hiya way uray way ah Marta hen ngachanna. 39 Ya hen lumfongna, yag anchaat lomayaw wacha agé hen ihay sonod Marta way way manaynan way tég-angay matéy.” ah Maria hen ngachanna way ammag 31 “Angkay hiyachi yag niyaphor way nìtutùchu an Jesus way mamangngar wacha agé hen chan éhég hen hiy- hen chana itudtuchu. 40 Yachi yag am- achiy charan way ihay pachin hen mag lommaweng hen hamhamà Marta Judio. Ngém hen nangil-ana hen an- te an ihà-an hiya way chan alekatto amin chi napang-oranchi, ammag hommagigi. hen ma-ammaan. Wat émméy an Je- 32 Yag angkay na-awni wacha hen kasen sus way mangaliyén, “Apo, ay enlasinno nanlooh way ihay Judio agé way ganà way chaà pa-anggayén hen annay ifà Levi way hiya hen ihay cha tomot- way man-alekatto. Wat ay achi mafalin orong ah Templo. Yag annag cha wing- ta ifagam ta toronganà.” 41 Ngém ekat wingiyén yag hommagigi agé. 33 Yachi Apo Jesus an hiyéén, “Marta, narafus way na-awni agé, nanlooh hen ihay hen chanagno mepanggép hen annachay eSamaria way pepellohon hen Judio. chuar way ma-ammaan. 42 Ngém faén Yag hen nangil-ana hen anchi napang- komaha, te an ihà-an hen masapor paat or, ammag naség-angan. 34 Wat émméy way yachi hen penelen Maria, wat achi way i nangagah hen sugatna ah lana ya tot-owa maka-anchi an hiya.” Lucas 11:1 148 Lucas 11:17

manchawatanyu an Apudyus, te hen Hen nintudtuchuwan Jesus hen ifagà an chàyu, no manchawat-ayu ekaman way manluwaru an Apudyus, anyug cha ifagafaga Mat. 6:9-13; 7:7-11 hen ifagayu wat idchatna an chàyu, Hen-argawan, chan luwaru ah ya ana-anapényu hen anchi chayu 11 Jesus hen ihay lugar. Angkay anapén wat ichahanyu way an-ayug narpas hen nanluwaruwana, ekat hen mankogkokogkog hen hawang ta ihay pasorotna an hiyéén, “Apo, ay mafùtan an chàyu. 10 Te heno way chan mafalin ta tudtuchuwam chàni hen eka- fagafagaat, arana hen anchi chana manni way manluwaru way kaman hen ifaga. Ya hen anchi cha mangana-anap, nanudtuchuwan Juan hen anchichay ichahana hen chana anapén. Ya hen pasorotna.” 2 Yag anat ekat Jesus an anchi chan kogkokogkog, mafùtan hen chichéén, “No manluwaruayu, yaton hawang an hiya. 11 Kaman an chàyu ekamanyu, ekatyuwén, way chinàcha-ar, te no mamfaga hen ‘Ama, ta machachayaw koma hen anàyu ah gachiw, achiyu met adchan ngachanno, ya ta umchah koma ah farakkan. 12 Yag no mamfaga ah hen mantorayam hen antoy lota. etlog, ay ammoh gayyaman hen 3 Idchatno hen man-érégna ah idchatyu. 13 Wat chàyu way nisissigud anénni ah ka-ag-a-ag-agaw. 4 Ya way menangfasor, no innilayu way pakawaném agé hen fasorni way mangidchat hen ammay hen a-anàyu, kaman hen chani mamakawanan ay ammoh achi kaskasen hen ekaman amin hen anchichay cha fumasor Amataaw ad uchu way mangidchat hen an chàni. Ya hahallimunam chàni Espirituna hen anchichay mangimfaga.” ta achiani ma-awis way mangamma Hen nempachongancha an Jesus an hen laweng.’” Beelzebub way Chumunyu 5–6 Yachi yag nampani ah Jesus way mangintudtuchu mepanggép hen Mat. 12:22-30; Mar. 3:20-27 luwaru, ekatnéén, “An chàyu ngay, non 14 Angkay hen-argawan, emparyaw an umat yag wachay anat inumchah Jesus hen anchi nihuhurug way ong- ah faréyyu way ifayu way namfiyahi, tan way nangempatongong hen ihay yag niyaphor way maid senor-atyu, tagu. Yag yachi way lommayaw hen an- wat uray ngata gawan chi lafi wat chi ongtan, wat inluginat agé hen an- éméy-ayu ah faréy hen atògongyu way i chi nattongong way man-ale, wat an- mamfaga ah epanganyu. 7 Yag non an chag nahahaang amin hen anchichay umat yag ammag omachi hen anchi tatagu. 15 Ngém ekat hen tapenéén, “Ah atògongyu way mangaliyén, ‘Achi chàni Beelzebub way ap-apon hen ongtan, koma faragéén te nan-é-énnéb-ani ya hiya angkay hen nangidchat hen kafae- nanasséy-ani amin way himfafaryan, lana way nangemparyaw hen ongtan.” wat chaà matokar way fumangon 16 Angkay hiyachi agé yag wachacha way umidchat an hea.’ 8 Hen ifagà hen tapena way manlayad way an chàyu,” way ekat Jesus, “tàén manlokop an Jesus, wat imfagacha atògongyu wat achi chillu fumangon, way omamma ah kaskascha-aw ah ngém gapo ta achiayu mafiinan way manot-owaancha way hiya hen narpon ammag chan fagafaga, ammag maslat Apudyus. 17 Ngém ah Jesus, inni-ilana yag ummidchat hen aminay masaporyu. chillu hen chacha hamham-én wat 9 Wat hen miyaligana, kaman hen senongfatana chicha ah pani way Lucas 11:18 149 Lucas 11:29 mangaliyén, “Uray heno way toray, Hen ma-ammaan hen anchi no maid tempoyugcha way anchag mangentagay hen laweng no chan sososongel, ammag naraka maid ustoh sorotona hen ma-afa-ancha. Ya umat agé hen himfafaryan, no maid péhédcha Mat. 12:43-45 wat anchag mahihiyan. 18 Yag 24 Entoroy Jesus way mampani, ekat- pachongna agé, no gufatén Chumunyu néén, “No lommayaw hen anchi ni- hen kapachongna way chumunyu, huhurug way ongtan hen ihay tagu, ay ammoh achi machachael hen ina gégga-ayén hen papenotaw way i mantorayancha. Yag hen iha, chayu agé man-anap ah fumaryana. Yag mag-ay ekatén ah Beelzebub way ap-apon hen ta maid ichahana, ekatnéén, ‘Aẁ mam- chumunyu hen nangidchat hen kafaelà fangachà hen anchi tagu way narpowà.’ way mangemparyaw hen ongtan. 19 Wat 25 Yag yachi way namfangad, inchahana no hiya hen nangidchat hen kafaelà way ammag nacharosat agé peet ya way mangemparyaw hen anchichay am-ammay no hen anchi nanaynana, nihuhurug, wat achi pay hiya agé hen 26 wat anat i man-ayag ah pitu way ifana nangidchat hen kafaelan hen anchichay way wadwadcha hen kenarawengcha no pasorotyu agé way cha mangemparyaw. hiya, yag fummaréycha amin hen an- Wat hen cha ammaan hen pasorotyu, chi taguwanchi. Wat ammag kaskasen yachi hen cha mangempàila way way ka-as-ase hen yachiy tagu hen an- enomfat hen annay chayu aryén chi anongohna no hen anchi pés-éyna.” an haén. 20 Te ah katot-owana, ah Apudyus hen nangidchat hen kafaelà Hen tot-oway layad way mangemparyaw hen ongtan, 27 Hen nangaryan Jesus an nadchi, wat ay ammoh achi ommanayha ah wacha hen ihay in-ina way nangngar manot-owaanyu way inu-umchah hen way niya-ahrang hen anchichay chuaray mantorayana hen antoy lota.” tatagu. Yag hen nangngarana ekatnéén, 21 “Ah Chumunyu hen miyaligan hen “Laylayad paat hen anchi nanginyanà anchi ammag orhe way nan-a-armas an hea ya nampasoso an hea.” 28 Yag way cha minyachug amin hen faréyna, sommongfat ah Jesus way mangaliyén, yag ammag maid makafael way i man- “Achi a, te kaskasen hen layad hen an- gara hen kok-owana. 22 Ngém no umale chichay nangngar hen alen Apudyus yag hen or-orhe no hiya way mangufat yag enammaancha.” enafàna, annag elayaw amin hen ar- Hen nempapeletancha way masna way ekatnéén iyafàna yag an- epàilan Jesus hen kaskascha-aw naat epayàchang hen ifana hen egachay henamhamna.” Mat. 12:38-42; Mar. 8:11-12 23 Yag ekat Jesus agéén, “Heno way 29 Angkay hiyachi way chacha chu- tagu way achi mangifa an haén, wat muar hen anchichay tatagu way mang- chana angkay tot-owa fusoron haén. Ya among an Jesus, entoroyna way man- heno agé way achi cha tomorong an tudtuchu, ekatnéén, “Anchag laweng haén hen chà ammaan, chana angkay hen tatagu way cha matagu ad uwan, agé kontaréén haén.” yag chachaat epapelet way mampa- amma ah sinyar way kaskascha-aw ah manot-owaancha way narpowà an Apudyus, ngém ammag maid epàilà an Lucas 11:30 150 Lucas 11:42 chicha no faén yanggay hen kaman hen ah helangna, narawag hen manhamham- anchi sinyar way na-ammaan an Jonas anyu way kaman paat nahelawan-ayu ah ad namenghan. 30 Te hen anchi neka- ammayay helaw.” man an Jonas, yachi hen nanot-owaan Hen nempàil-an Jesus hen hen anchichay iNineve way ah Apudyus kenaraweng hen anchichay tot-owa hen nannag an hiya. Yag ka- mangaliyén ammaycha man agéhchi hen mekaman an haén ah manot-owaan hen tatagu ad uwan Mat. 23:1-36; Mar. 12:38-40 way ah Apudyus agé hen nannag an 37 Angkay hiyachi way narpas hen an- haén. 31 Yag no umchah hen kauwisan chi intudtuchun Jesus, enayagan hen hen egachay tatagu, fùnag hen anchi fu- ihay Fariseo hiya way i mèan, wat ém- fae way Are ad namenghan ad Seba, méy ah Jesus ah faréyna yag hinéng- yag annag pafasoron chàyu way tatagu gép way i tummùchu way mangan. ad uwan, te hiyaat acha-achawwéy yag 38 Ngém nascha-aw hen anchi Fariseo inggagtàna way i paat mangngar hen hen nangil-ana an Jesus way iggayna anchi kenaraeng way intudtuchun Are tongparén hen liglamenton hen orchin- Solomon. Wat hen ifagà an chàyu, wà- cha mepanggép hen mamfuruwan yag acha angkay ad uwananto hen nangat- chaat mangan. 39 Wat nampani ah Apo ngato no ah Solomon, ngém anyu chillug Jesus an hiya way mangaliyén, “Chàyu anchi changrén. 32 Ya hen anchi ag-agaw way Fariseo, anyug chachallosan hen an- agé way kauwisan hen tatagu, wat fù- chi mamàila way achar hen tasayu ya nagcha agé hen anchichay iNineve way pengganyu, ngém ad char-ém way achi mangempafasor an chàyu way tatagu ad maila, ammag aggarémha te nanapno ah uwan, te chichaat, namfafawicha hen gamgam ya laweng. 40 An-ayug nawéng- nangngarancha hen intudtuchun Jonas. wéng, te ah Apudyus way nangamma Wat hen ifagà an chàyu, wà-acha angkay hen tatagu, ay ammoh anggay hen an- agé ahto ad uwananto hen nangatngato chi mamaila way achar hen ilana yag no ah Jonas, ngém anyu chillug achi achina agé ilan hen anchi netataro. Ilana changrén.” met amin. 41 Wat iyam-ammayu unna hen hamhamàyu ta toronganyu hen an- Hen anchi helaw hen achar chichay ahentaguyu, te no omammay Mat. 5:15; 6:22-23 hen anchi achi maila, kapeletan way 33 Entoroy Jesus way mampani, ekat- omammay agé hen anchi mamàila.” néén, “Maid mamasgéd ah helaw yag 42 “An-ayug ka-as-ase, chàyu way annag etaro ono hàufan, te anna an Fariseo te tàén chayu tongparén amin epatang hen ustoy mepatngana ta ma- hen anchichay faén napateg way helawan amin hen anchichay hénggép. liglamenton hen orchin, chayu peet 34 Ya hen mata agé, yachi hen helaw hen iwalin hen anchichay napatpateg. Te achar. Wat no iggay nakorafuwan hen pakay paat epapateyu way mangidchat mata, kaman mahehellawan hen aminay hen pagkaporon hen uray lawa achar. Ngém no nakorafuwan hen mata, anchichay charoh way omenparamnaw ammag helang hen achar. 35 Wat ar- hen missa yag chayuwat agé chillu arwachanyu, te awni yag ekatyuwén na- iyanggayan hen ekat Apudyus helawan hen acharyu yag helangat agé way masapor malilimpiyutaaw ya peet. 36 Ngém no mahelawan tot-owa laylaychéntaaw hiya. Ammayha ah amin hen achar way maid paat akettoy Lucas 11:43 151 Lucas 12:2 ammaan ngém achiyu koma cha iwalin chàyu way tatagu way cha matagu ad hen anchichay tapena.” uwan, chàyu hen mangamong way man- 43 “An-ayug ka-as-ase tot-owa, chàyu genkaro hen chusan hen napchitan hen way Fariseo, te hen laychényu paat wat egachay napchit way profeta nanepod chàyu hen i tumutùchu hen anchichay hen na-ammaan hen antoy lota ingganad am-ammay way tùchu hen anchi chayu uwan, 51 way nanepod hen napchitan ma-am-amongan, yag an-ayu agég chan Abel way pés-éy napchit inggana hen paraparamano ah chayu mampàpàil-an napchitan Zacarias way anongoh hen hen cha um-umfunan hen tatagu. 44 An- profeta way pinchitcha hen fattan hen ayug ka-as-ase, te kaman-ayu lufù way Templo ya hen anchi cha mepatpatngan maid markana wat achi melasin yag gi- hen michaton an Apudyus. Oo, tot-owa natenan hen tatagu way achicha am- hen antoy ifagà way chàyu way tatagu ammu yag nehagémcha.” ad uwan hen machusa mepanggép hen 45 Angkay hiyachi yag wacha hen napchitan hen egachay profeta nanepod ihay siguchay cha mintudtuchu hen ad namenghan.” orchin Moses, ekatna an Jesusén, 52 “An-ayug ka-as-ase, chàyu way cha “Apo, hen cham mangaryan ahna wat mintudtuchu hen orchin, te chayu sel- cham angkay agé etape chàni way laan hen hamhamà hen tatagu way manginsorto.” 46 Yag senongfatan Jesus manganap hen tot-owa mepanggép an way mangaliyén, “An-ayug ka-as-ase Apudyus te uray chàyu, achiyu cha agé, chàyu way cha mintudtuchu hen epaghép hen kenatot-owaan mepanggép orchin, te chayu sabsab-atan hen orchin an hiya ah hamhamàyu, yag chayuwat way mamap-aligat hen tatagu hen agé epawa hen mangempaghépan hen chayu mempapeletan ah somorotancha, tapena.” ngém achiyu met paat cha tot-orongan 53 Angkay hiyachi way narpas hen chicha way manorot. Kaman paat chayu enalen Jesus yag ginumhad hen anchi epakarga hen ammag chinaghén way faréy hen anchi Fariseo, wat hen an- karga hen tatagu, ngém an-ayug achi chichay siguchay cha mintudtuchu hen paat fumfumnéh.” orchin ya hen anchichay Fariseo, anchag 47 “An-ayu tot-owa ammag ka-as-ase achi mahlin way manumsek an hiya. te ilanyu ngén, chayu epa-amma hen Wat maid achicha sarudsuchun 54 ah a-anam-ammay way kelufuan hen ton- manlokopancha koma ta wacha paat chi gar hen anchichay profeta ad nameng- aket ah meh-awan hen alena ta wachay han way pinchit hen anap-oyu. 48 Yag mempafasorancha an hiya. yaha agé hen kail-ana way chayu afu- Hen mepafùnagan chillu nan hen enammaan hen anchichay anap- hen netataro way hamhamà oyu ad namenghan, te chicha hen nam- chit hen anchichay profeta ya chàyu agé Mat. 10:26-27 hen cha mangempa-amma hen kelufuan- Angkay hiyachi way anchag cha cha. 49 Wat yachi hen tommot-owaan 12 makabkabfuraw hen anchichay hen imfagan Apudyus ah kenaraengna kalifulifu way tatagu way chachan in- way ekatnéén, ‘Hénagê hen anchichay inippet, tenagépfar Jesus hen anchichay profeta an chicha ya umat agé hen pasorotna paat way mangaliyén, “Ar- anchichay i mangimfaga hen laychê.’ arwachanyu hen anchi cha iyipon hen Ngém awniyat pédténcha hen tapena ya anchichay Fariseo ta achiayu ma-alesan paligaténcha hen tapena. 50 Wat hiyaha, hen yachiy senang a-afurot. 2 Te tot- Lucas 12:3 152 Lucas 12:18 owa way amin way achi maila ad uwan, ehoot-o agé hiya hen sangwanan hen mepadlaw chillu ah pegwana. Ya amin anchichay anghel Apudyus.” way netataro ad uwan, mepafùnag chillu 10 “Heno way tagu way mangsot an ah pegwana. 3 Wat amin hen entataroyu haén way Pangorowan hen Tatagu, way uray anyug inyut-utiyam hen ka- mafalin chillu mapakawan. Waman anggayyu, mepagngar chillu hen sang- hen anchi mangsot hen Espiritun wanan hen aminay tatagu ah pegwana Apudyus, ammag achi poros mafalin way magénén nèngaw way mepagngar.” mapakawan.” 11 “Mag-ay ta ichérém chàyu hen Hen ustoy émégyatan hen tatagu anchichay chacha ma-am-amongan Mat. 10:28-31 yag empasango chàyu hen anchichay 4 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Hen gubérnador ya nan-angato way chan ifagà an chàyu way inib-à, achiayu cha toray, achiayu machanagan mepanggép émég-égyat hen anchichay mamchit hen hen esongfatyu ya hen ekamanyu way achar way yachi yanggay hen péppég man-ale, 12 te hen hiyachiy urasat hen kafaelancha. 5 Ta hen émégyatanyu itudtuchun hen Espiritun Apudyus hen koma, émégyat-ayu an Apudyus way no ustoy iyaleyu.” pédténa hen achar, wacha chillu hen kafaelana way omentap-ar ad imférno. Hen anchi naong-ong way Wat hiya paat hen iyégyatyu. 6–7 Ngém nanapnek ah kafinaknangna achiayu machanagan no ah Apudyus 13 Angkay hiyachi yag nan-ale hen tot-owa hen émmégyatanyu te ilanyu iha hen anchichay tatagu way nanga- ngén hen hamhamàna. Uray hen tolen among an Jesus way mangaliyén, “Apo, way kafafaan way kasole way mafalin ay mafalin ta ifagam hen anchi sonod- melao hen lema ah an chuway sente- o ta igudwanà paat hen anchi taw- mos, wat achi chillu matarà hen uray idni.” 14 Ngém sommongfat ah Jesus ihà-an an Apudyus te innilana amin. Wat way mangaliyén, “Heay tagu, maid met achiayu machanagan te am-améd hen fiyang-o way manguwis an chàyu ya hamhamàna an chàyu no hen tolen, te mangimfanag ah fingfingayyu.” 15 Yachi chàyu, uray hen kabras hen fuùyuwén yag entoroy Jesus way mangintudtuchu finifilang Apudyus.” hen anchichay tatagu, ekatnéén, “Mas- apor man-arwad-ayu ta achiayu ma-awis Hen anchi manàchég way man-am-ameam, te uray no hom- an Jesus ya hen anchi achi mawar hen kafaknang hen ihay tagu, Mat. 10:19-20, 32-33; achi angkay ummatchi ah omammayan 12:31-32; Mar. 3:28-29; 8:38 hen ataguwana.” 8 Entoroy Jesus way mangaliyén, 16 Yachi yag anat mampani ah Je- “Yato agé hen ifagà an chàyu. Heno sus way mangaliyén, “Hen-argawan ano, way tagu way manàchég an haén way wacha hen ihay faknang way tagu way Pangorowan hen Tatagu hen sangwanan ammag péhpéhéd chi mura hen lotana. hen anchichay tatagu, tàchégê agé 17 Yachi yag ekat hen anchi faknang hiya hen sangwanan hen anchichay ah hamhamànéén, ‘Nokay lawa hen én- anghel Apudyus. 9 Yag heno agé hen énnê henaỳ te achi ummat hen antochay mangenhoot an haén way Pangorowan a-arang-o ah mangempénpénà hen an- hen Tatagu hen sangwanan hen tatagu, chi chuar way fintào. 18 Wat yato peet uwa hen ammaà. Fakasê hen anchichay Lucas 12:19 153 Lucas 12:34 arang-o yag pachinakkarê chicha ta machanaganyu ah uray heno. 27 Ilanyu yachi hen mangempénpénà hen ami- ngén hen anchi charoh way ammag cha nay fintào ya hen kok-owà. 19 Wat anà lomtà, wat achicha met chan amma ya ammag manlamram-ay te hommawar chan afar, ngém hen ifagà an chàyu, amin chi egad ah uray kamanay tawén, anam-ammay hen sabsafongcha chillu wat achiyà kasen man-am-amma ta no hen anchi ka-a-ammayan way cha anà ammag cha mangmangan ya cha inlumfong hen anchi kafafaknangan umin-inum ya chan lagragsak.’ 20 Ngém way Are Solomon. 28 Yag hen anchi hen hiyachi, ammag ekat Apudyus hen charoh, ammag hen-emad yanggay hen taguwanchi way mangaliyén, ‘An-a am- kawad-ancha, te tàén wacha ad uwan, mag naong-ong way tagu, te hen hiy- ah wakas ammag narango yag nahèlan. ato paat way lafi hen matéyam wat heno Wat no yachi way cha epa-ammay ngén hen mangen-awa amin hen an- Apudyus hen an lawag charoh, ay nachay entarpénno nò way ekatnowén ammoh achi kaskasen hen hamhamàna man-awam.’” ah ilumfongyu way tatagu. Wat pakay 21 Yachi yag inyanongoh Jesus way achiyu manchinlan ah Apudyus nò.” mangaliyén, “Yaha agé hen mekaman 29 “Wat hiyaha, achiyu koma ammag hen anchi tagu way ammag cha man- cha ham-éham-én hen masaporyu ah arpétarpén hen egad hen antoy lota yag iyataguyu, ya achiayu amin machana- maid hamhamàna an Apudyus.” gan an cha nadchi, 30 te chichachi hen cha ham-éham-én hen tatagu hen antoy Hen ekaman Apudyus hen lota way maid afurotcha an Apudyus. anchichay mantalek an hiya Ngém chàyu, inni-ilan chillu Amataaw Mat. 6:25-34 ad uchu way masaporyu amin cha nad- 22 Angkay hiyachi yag imfagan chi. 31 Wat hen hamham-ényu koma, Jesus hen anchichay pasorotna way hen mepanggép hen mantorayana, te no mangaliyén, “Wat hiyachi, achiayu yachi, egad hiya way manmanmà hen machachannagan hen mepanggép egachay masaporyu.” hen iyataguyu hen antoy lota way Hen ma-amongan hen anényu ya ilumfongyu. 23 Te ay ammoh kafinaknang ad uchu faén wadwadcha hen ataguwanyu no hen anényu, ya hen acharyu no hen Mat. 6:19-21 ilumfongyu. 24 Ilanyu ngén hen gayang 32 Entoroy Jesus way mangintudtuchu way achichan mura ya achichan fatà, hen anchichay pasorotna, ekatnéén, ya maid amin mangentarpénancha “Achiayu cha émégyat uray no an-ayu ah masaporcha, te ah Apudyus hen aket, te laylayad ah Apudyus way man- cha mamangan an chicha. Yag ay gentape an chàyu hen mantorayana. ammoh achi kaskasen hen hamhamà 33 Wat elaoyu hen wachan chàyu ta id- Apudyus an chàyu no hen kasole. chatyu hen laona hen anchichay maid 25 Ya maid chillu etorong hen chanag mafalinna te yachi hen mangentarpé- te uray machachannagan-ayu, ay nanyu hen kafinaknangyu ad uchu, ammoh pa-anchuwén lawa hen ya ahchi, achi makàka-anan hen kafi- anchi chanagyu hen ataguwanyu ah naknangyu te maid makapréh ya maid uray ihay uras. 26 Wat no achiayu makachachael. 34 Te ah katot-owana, maka-amma hen kaman an cha nadchi heno way papattigényu, kapeletan way way akettoy, ammag maid sérfina hen yachi agé hen haham-ényu.” Lucas 12:35 154 Lucas 12:49

chi piniyar hen apona way mangem- Hen mepaniyan hen mansasagganaan ponò hen anchichay ifana way alepan ya hen tatagu way mannéd an Jesus mamangan an chicha hen tempon hen 35–36 Entoroy Jesus way mangaliyén, manganancha. 43 Wat ammag laylayad “Masapor an-ayug mansasaggana ah hen hiyachiy alepan no enaphoran hen uray heno way mepasamak way hen anchi apona hiya way cha mangamma miyaligana, kaman-ayu hen anchichay amin hen nipiyar an hiya. 44 Yag tot- alepan way mamannéd hen apocha way owa hen antoy ifagà an chàyu way i nèkasar way é-éttég hen lumfongcha ah kenataleknaat ammag piyarén hen ya uray hen helawcha, ta no homàyat anchi ap-apo hiya ah mangi-ila hen hen apocha yag nankogkog, finùtan- aminay kok-owana. 45 Ngém non an chaat hen hawang. 37 Wat amchan hen umat yag ammag ekat hen anchi alepan laylayad hen anchichay alepan no icha- ah hamhamànéén, maid ménat awan- han hen apocha chicha way nansasag- wani ah homàyatan hen anchi ap-apo, gana way iggaycha masséy. Yag tot- yag annaat agég ilugi way mamàpà- owa hen antoy ifagà an chàyu way no gang hen anchichay ifana way alepan, homàyat hen anchi apocha, ka-anéna yag an yanggay ammag cha mang- hen anchi ammayay lumfongna yag em- mangan ya cha umin-inum ya chan patùchuna hen anchichay alepanna yag futfutang. 46 Yachi way hen-argawan, penanganna chicha. 38 Wat anchag lay- ammagat agég hommàyat hen anchi layad tot-owa no nansasagganacha paat apona way iggay napòpo-otan hen an- hen umaliyan anchi apocha way uray chi alepan hen uras way hommàyatana. gawan chi lafi hen umaliyana ono hen Wat kapeletan way annag chuséén hiya tég-angay ma-apeh.” ah pararo way chusa way annag etape 39 Kasen nampani ah Jesus agé way hiya hen manusaana hen anchichay achi mangaliyén, “Hamham-ényu ngénto agé matalek.” te no innilan hen anchi nangimfaréy 47 “Hen anchi tagu way inni-ilana hen anchi ustoy uras hen aliyan hen an- hen laychén hen anchi apona yag chi i mangakaw ah faréyna, kapeletan achina chillu ammaan way achi amin way annag hihimnén ta achi makaghép mansagana, ammag amchan hen hen anchi mangakaw. 40 Wat kaman kahapratana. 48 Waman hen anchi agé an chàyu, masapor mansasaggana- tagu way maid innilana hen laychén ayu te haén way Pangorowan hen hen anchi apona, yag nan-amma Tatagu, ekatyuwén cha-acha-an hen agé ah laweng, mangmanghan hen mamfangchà yag inumchaha-at agé.” kahapratana. Te tot-owa way heno way tagu way wacha hen nipiyar an hiya, Hen nekaman hen anchi kapeletan way wachan songfatana. Ya natalek ya hen anchi achi hen anchi tagu way chuar hen nipiyar Mat. 24:45-51 an hiya, chùchùar agé hen songfatana.” 41 Yachi yag ekat Pedro an Jesusén, Hen achi man-ahekenna-awatan hen “Apo, hen anchi penanim, ay chàni tatagu gapon Jesus yanggay way pasorotno hen mangaryam an nadchi ono amin hen tatagu.” 42 Yag Mat. 10:34-36 senongfatan Apo Jesus hiya ah pani 49 Angkay hiyachi yag kasen nampani way mangaliyén, “Hen anchi natalek ah Jesus way mangaliyén, “Hen um- ya naham-an way alepan, hiya hen an- maliyà hen antoy lota, ta iyà iyapoy Lucas 12:50 155 Lucas 13:6 hen egad. Yag non an mafalin, loohat pachasényu ah kafaelanyu way man- koma gummigilab ta marpas. 50 Ya um- galiglu ta mifanag ta achiayu koma chah agé hen pararo way kapàgangà, mepasango hen uwis, te no looh chàyu wat an-og ahoopan hen karpasana te epasango hen uwis, awni yag idchatna amchan hen antoy hamhamào way chàyu hen polis yag imfarud chàyu. manmanmà hen hiyachi. 51 Awni yag 59 Yag hen ifagà an chàyu, achiayu ekatyuwén gapo hen ummaliyà hen an- angkay meparufus an nadchi ingganah toy lota wat mamaid hen probleman fayachanyu hen aminay kasosyu.” hen tatagu ya matornoscha. Ngém faé- nat angkay, te gapon ummaliyà wat an- Hen anchi aggaégyat way chag mansesena hen tatagu way achicha halenonot hen fasor mankenna-awatan. 52 Wat manepod ad Hen hiyachiy tempo agé, uwan, mankekennontaracha way tàén 13 wachacha hen anchichay tatagu hen himfafaryan, no lemacha, kontaréén way cha manaphapet an Jesus hen hen toro hen anchi chuwa, ya kenon- nangempapchitan gubérnador Pilato taran agé hen anchi chuwa hen anchi hen tapenay iGalilea hen chacha toro. 53 Ya achicha agé mantetempoyug manginchatonan hen animar an hen hen-anamma, ya umat agé hen hen- Apudyus. 2 Yag senongfatan Jesus ininna ya hen man-atoganga, te man- chicha way mangaliyén, “Pakay. Ay aheginnuracha amin.” ammoh ekatyuwén gapo ta yachi hen inyatéycha yag kaskasen hen fasorcha Hen anchi achi mangenlasinan no hen amin anchichay tapenay hen tatagu an Jesus iGalilea. 3 Faén tot-owa. Ngém hen ifagà Mat. 16:2-3 an chàyu, no achiyu manchùgan hen 54 Angkay hiyachi yag nampani ah Je- anchi laweng way a-ammayu, kaman sus hen anchichay chuaray tatagu way agéhchi hen karaweng hen iyatéyyu. mangaliyén, “No ilanyu way cha chu- 4 Ya pachongna agé hen natéyan maghén hen funat, innilayu met way hen anchichay hemporo ya waru naway hen uchan, yag ummuchan tot- hen neorofan hen anchi akayyangay owa. 55 Ya no lènéényu way ad lagud faréy ad Siloe, ay ammoh ekatyuwén hen marpowan hen yawyaw, ekatyuwén yachi hen manot-owaan way chicha ongag ah wakas, yag ammag ommon- hen kapararowan hen fasorna no hen gag tot-owa. 56 Wat chàyu way senang aminay tapen anchichay ininggaw ad a-afurot, pakay no ilanyu hen lota yad Jerusalem. 5 Faén agé, ngém tot-owa uchu wat maelasinyu hen ma-ammaan hen antoy ifagà an chàyu way no ah wakas, yag pakay achiayuwat agé achiyu manchùgan hen fasoryu, kaman makelasin hen sinyar mepanggép an agéhchi hen karaweng hen iyatéyyu.” haén.” Hen anoh Apudyus hen Aligluwén hen achi anchichay achi omafurot man-ahekenna-awatan 6 Angkay hiyachi yag kasen nampani Mat. 5:25-26 ah Jesus way mangaliyén, “Wacha ano 57 Entoroy Jesus way mangaliyén, hen ihay tagu way lenomtà hen anchi “Pakay achiayu makahkahmà hen am- away way fig hen anchi lotana. Yachi may way ma-ammaan. 58 No gag-ara yag cha émé-éméy way i mangoh-oh yag wachay mangempafasor an chàyu, no wacha laway fungana, yag ammag Lucas 13:7 156 Lucas 13:23 maimaid. 7 Wat gapo ta ammag achi ma- “Chàyu way ammag pàpàila yanggay munga, imfagana hen anchi chan amma hen afurotna, pakay tàén ngilinén chayu hen lotana way mangaliyén, ‘Ilangngén, hamham-én hen animaryu way chayu ma-atlo ad uwan ah tawén ah chà i met ùfachan way i mempainum. 16 Yag mangoh-o-oh-ohan way i mangila hen ammoh maid hamhamàyu hen antoy fungan annay awayanna yag ammag ganà paat Abraham way hemporo ya maid, wat longhontaat, te pakay an- waruy tawén hen namaligatan Chu- nag papoletégtégén yanggay hen lota.’ munyu an hiya. Ay ammoh laweng 8 Ngém sommongfat hen anchi chan no maka-an hen saketna hen antoy amma way mangaliyén, ‘Apo, antag ngilin.” 17 Yag hen yachi, gapo hen an- anohan way mamannéd ah ihay tawén chi songfat Jesus, anchag nafiinan hen lawa ta iyà kaufan hen pongarna yag anchichay kommontara. Waman hen an- enafunuwà 9 ta éhéd yag mamunga ah chichay lonay way tatagu, anchag lay- tawén. Yag no mamunga, ammay. Ngém layad gapon amin anchichay kahahaang mag-ay ta ammag achi chillu, yachi hen way enammaana. manlonghanta.’” Hen mepaniyan hen Hen nangempagachangan Jesus hen mantorayan Apudyus anchi nayùoh, tàén ngilin Mat. 13:31-33; Mar. 4:30-32 10 Angkay hen-argawan way Safachu 18 Angkay hiyachi yag ekat Jesusén, way ngilin chillu, chan tudtuchu ah Je- “Nokay hen mepachongan hen man- sus hen anchi chacha ma-am-amongan torayan Apudyus ah mangempaniyà. way Judio. 11 Yag niyaphor way wacha 19 Hen miyaligana, wat kaman hen chu- agéhchi hen ihay in-ina way nayùoh way makaran hen anchi ka-ak-akkettoyan térén hen acharna te ammag penekot way fukar way i inmuran hen ihay hen ongtan yag émméy ah hemporo ya tagu hen garchinna. Yag yachi way waru way tawén way achin gachang lenomtà yag ammag ommaway way i way tomàchég. 12 Angkay innilan Je- hommòfotan hen kasole hen anchichay sus hiya, yag annaat fagaan way man- pangana.” galiyén, “Ina, ta maka-an hen annay 20 Yachi yag kasen agé nampani ah saketno,” 13 yag annaat tad-én hiya. Yag Jesus way mangaliyén, “Nokay hen hen hiyachi, ammag nanggachangat agé manginyaligà hen mantorayan Apudyus. hen anchi acharna, wat chinayawna ah 21 Yato, te kaman hen anchi tenòtò way Apudyus. 14 Ngém hen hiyachi, ammag mangempabnar hen tenapay way in- ommaningarngar hen anchi ponò hen yipon hen fufae hen ihay awit way arina anchi chacha ma-am-amongan, te ngilin wat annag enpabnar amin.” paat hen nanga-anan Jesus hen anchi Hen anchi nalepet way hawang saket, wat annaat ekat hen anchichay na-a-among way tataguwén, “Apayto, Mat. 7:13-14, 21-23 achi koma mafalinto, te énémay ag- 22 Angkay hiyachi way cha éméy ah agaw met yanggay hen makachuminggu Jesus ad Jerusalem, enengwana hen hen meparafus ah man-ammaantaaw. kafabréfabréy hen charan way manud- Wat yachi koma hen umaliyanyu way tuchu hen tatagu. 23 Yachi yag henan- mangempaka-an hen saketyu ta faén hanan hen ihay tagu an hiya way man- paat hen ngilin way Safachu.” 15 Yag galiyén, “Apo, ay ancha yanggay aket senongfatan Jesus hiya way mangaliyén, hen tatagu way mahara-an.” Yag anat Lucas 13:24 157 Lucas 14:1 somongfat ah Jesus ah pani way man- Hen layad Jesus hen galiyén, 24 “Kakaratényu way hénggép anchichay iJerusalem hen anchi nalepet way hawang ah héng- gépanyu ad uchu, te tot-owa hen ifagà Mat. 23:37-39 an chàyu way chuarcha angkay hen 31 Hen hiyachiy tempo, émméycha tatagu way safali hen ekamancha way hen tapen anchichay Fariseo yag incha mamachas way hénggép ngém achicha imfaga an Jesus way mangaliyén, “Un- makaghép. 25 Te hen anchi nangim- unnina ménat Apo no an-ag manakpos faréy, no loohna i umfan hen an- way lomayaw ahto te ammag gagar-én chi hawang wat mataynan way matay- angkay Are Herod way i mangempap- nan hen anchichay wacha ah chara. chit an hea.” 32 Yachi yag nampani ah Wat uray anchag tomatàchég way chan Jesus way sommongfat, ekatnéén, “Inyu kogkokogkog ya chan apoapo way fù- ifaga hen hay masilifanna way ad uwan tamto te chàni, somongfat hen anchi ya ah wakasat chà chillu eparyaparyaw nangimfaréy way mangaliyén, ‘Tawwan hen nihuhurug way ongtan ya chà amin te maid angkay innilà an chàyu no chuud ka-aka-anén hen saket hen tatagu, wat hen narpowanyu.’ 26 Yag uray iyà- ah hin-uchum, ehènad-o hen chà am- aròcha way mangaliyén, ‘Chàni angkay maan. 33 Wat hiyaha, masapor etoroy-o hen cham nèanèanan, yag ah fabréyni hen ayà ad uwan ya ah wakas ingganah hen cham i nantudtuchuwan.’ 27 Ngém hin-uchum, te ammoh wachay safali ah kasenna chillu ifaga way mangaliyén, matéyan hen profeta no faén chillu ad ‘Maid angkay innilà ah katataguyu ya Jerusalem.” ah narpowanyu wat lomayaw-ayuwat, 34 Yachi yag hemhemmà Jesus hen chàyu way ammag laweng hen a- a-amman hen anchichay iJerusalem ammana.’ 28 Yag hen mangil-ancha hen yag annaat ekatén, “Anii lawa, chàyu anap-otaaw way cha Abraham an Isaac way iJerusalem, ammag sigab hen yah Jacob ya anat amin hen anchichay hamhamào gapon chàyu, te ammag profeta way netatappecha amin hen chàyu hen namchit hen anchichay pro- mantorayan Apudyus, anchag mankela feta, ya chàyu agé hen namuntò hen an- ya magénén nanngangalitféncha hen chichay hennag Apudyus way manud- fub-acha te chicha hen anchi metatap- tuchu an chàyu. Hen laychê koma, an- ar way achi mafalin mètape. 29 Waman og hahallimunan yanggay chàyu way ka- hen tatagu way nètape hen mantorayan man hen anchi cha ekaman hen manò Apudyus, maid achicha narpowan te way manahàufu hen anàna, ngém anyu marpocha ah karotarota way uray hen ammag a-adchiyén. 35 Wat ad uwan, an- anchichay faén Judiowén mètapecha ayug egad te taynan chàyu an Apudyus. way mèlagsak. 30 Wat ilanyu ngén,” way Wat hen ifagà an chàyu, manepod ad ekat Jesus, “te hen anchichay nafafa ad uwan, maid kasen mangil-il-anyu an uwan, chicha hen anchi nangato no ah haén ingganah pegwana way yachi hen pegwana. Waman hen anchichay kaman mangaryanyuwén, ‘Chayawéntaaw hen nangato ad uwan, chicha hen nafafa ah anchi ummale way hennag Apudyus.’” pegwana.” Hen kasen nanga-anan Jesus hen saket hen tempon ngilin Angkay hen-argawan way 14 Safachu way ngilin chillu, Lucas 14:2 158 Lucas 14:18 na-ayagan ah Jesus ah faréy hen ihay way mangaliyén, ‘Umaleahto te nangato way Fariseo way i mèan an antoyan hen am-ammayay tùchuwam.’ chicha. Ya hen anchichay tataguhchi, No hiyachi hen mekaman, machayawta chacha i sepsepotan hiya no henon hen sangwanan hen amin anchichay ammaana 2 te wacha agéhchi hen ihay tapen hen naimfitar. 11 Te heno way larae way natayyungaw. 3 Yachi yag mangempachayaw hen acharna, ammag inimoh Jesus hen anchichay Fariseo mepafafa chillu. Waman hen anchi ya hen anchichay cha mintudtuchu mangempafafa hen acharna, hiya hen hen orchin way mangaliyén, “Chàyu machayaw.” kay, ay marabseng hen orchintaaw 12 Angkay hiyachi yag ekat Jesus agé no ka-anén hen saket hen uray ngilin hen anchi nangayag an hiya way man- way Safachu.” 4 Yag anchag achin ale. galiyén, “No mamparteta way man- Wat inégnanan Jesus hen anchi chan lagsak, achi ammag cha ayagan yang- saket yag kena-anna hen saketna yag gay hen anchichay inib-a ya sosnod annaat ifaga way omanamot. 5 Yachi ya hen anchichay fafaknang way atò- yag annaat agé ekat hen anchichay gong, te chicha, érégcha way somofalet chan sepsepotén, “Hamham-ényu ngén, wat kaman an mafayachan hen anchi te no mag-ah hen anàyu ono uray lawa enkaman an chicha. 13 Ta hen ekaman fakayu hen fito way netongpo hen no manlagsakta, ayagan hen anchichay ngilin, ay ammoh achiyu chillu i aran.” maid mafalinna ya hen anchichay nan- 6 Wat anchag netopò hen anchichay appelay an cha nan-abfurag, 14 te no tatagu way achicha makasongfat. yachi, wat antag mabindisyunan te achicha makasofalet, wat ah Apudyus Hen ekaman way hen mangchat ah sofaletna hen an- mempafafa ah achar chi man-uchiyan hen ammayay tagu ah 7 Angkay hiyachi, enlasin Jesus way pegwana.” hen tapen anchichay inimfitar hen Hen anchichay na-ayagan way anchi Fariseo, chacha paat piliyén metape koma an Apudyus hen anchi am-ammay way tùchu ah tumùchuwancha. Wat tinugun Jesus Mat. 22:1-10 chicha amin way mangaliyén, 8 “No 15 Angkay hiyachi way chengngar hen ma-ayaganta way mèlagsak, achita ihay cha mèan an Jesus hen anchi intu- koma ammag i tumùchu hen anchi gunna, annaat ekatén, “Amchan tot-owa kapatigan way tutùchuwan, te magat hen layad hen anchichay mèlagsak hen wachay na-ayagan ah nangatngato mantorayan Apudyus ad uchu.” 16 Yag no chita, 9 yag antag mafiinan way anat songfatan Jesus hiya ah pani way térén no umale hen anchi nangayag mangaliyén, “Hen-argawan ano, wacha an chita yag ekatnéén, ‘Pasinsiya, a ta hen ihay tagu way ekatnéén ammaana iyuyam hen antoy tummutùchuwam hen ammag chakaray lagsak, wat inimfi- ta tumùchuwan hen anchi nangato tarna agé hen chuaray tatagu way umale way tagu.’ Wat ammag kaskasen hen koma way mèlagsak. 17 Angkay narpas kafiinan way man-aton way i tumùchu way nesagana amin hen egad, hennagna hen anchi pengetna. 10 Wat hen ekaman hen anchi alepanna way i mangimfaga koma, no ayagan chita way mèlagsak, hen anchichay ini-imfitarna ta umalecha anta lawa an i pomepenget way te nesagana hen egad. 18 Ngém hen tumùchu ta egad hen anchi nan-ayag anchichay nai-imfitar, an ihéén nanla- Lucas 14:19 159 Lucas 14:33 son ah achina ayan. Hen iha, ekat- way tagu way manlayad way mam- néén, ‘Wacha hen an-owat lenàwan way falin ah pasorot-o, masapor chakchakkar lota yag masapor iyà paat ilan hen hen layadna an haén no hen layadna karotana, wat panga-asem paat ta pasin- hen chinàcha-arna ya ah ahawana ya siyéénà.’ 19 Yag hen iha agé, ekatnéén, hen a-anàna ya hen sosnodna ya uray ‘Haén, an-owat lenàwan hen hemporo hen acharna, te no faén, achi mafalin way faka, wat éy-ochi way i mangila way mampasorot-o. 27 Ya heno way tagu hen kafakacha, wat panga-asem paat ta agé way achina maetorochan hen am- pasinsiyéénà.’ 20 Yag hen iha agé, ekat- inay ligat hen somorotana an haén néén, ‘Ana-at ommahawa wat yachi hen tàén yachi hen iyatéyna, wat achi agé maid umale an haén.’” mafalin way mampasorot-o. 28 Yato hen 21 “Angkay hiyachi yag namfangad kapaniyana,” way ekat Jesus. “Non hen anchi alepan yag henaphapetna an umat yag wachay manlayad way amin chachi hen anchi apona. Yag am- mangempa-amma ah chakaray faréy, ay mag ommaningarngar hen anchi ap-apo, ammoh achina ham-éham-én unna hen yag annaat ifaga hen anchi alepanna gastosna ta ilana no érégna hen pelakna way mangaliyén, ‘Ag-aggagém ta éméy- ah mangenhènad hen hiyachiy faréy. aat hen kacharacharan ya hen korsa hen 29 Te non an umat yag inlugina way antoy fabréy yag uray heno way icha- manà-ad yag na-aminat hen pelakna ham, ayagam amin chicha ta umalecha way achi makarpas, wat ammag am- way i mèlagsak way uray hen anchichay amrangén amin hen anchichay nangi-ila maid mafalinna ya nan-abfurag ya nan- an hiya te korang hen mafalinna. 30 Yag appelay.’” penelohcha way mangaliyén, ‘Hen ya- 22 “Angkay narpaschi, yag kasen nam- toy taguwat inlugina way mangamma fangad hen anchi alepan way man- ngém iggay peet makahènad.’ 31 Ya hen galiyén, ‘Apo, na-ammaan tot-owa hen ihay panina agé,” way ekat Jesus, “no imfagam, ngém wacha chillu hen mag- wacha hen ihay Are way hemporoy lifu gawan non an wachay umale.’ 23 Yag hen sorchachuna, achina ammag ilig- anat agé ekat hen anchi ap-apowén, wat way i mìgufat hen anchi ahen- ‘Wat kasen-a éméy way uray hen anchi arena way chuwamporo way lifu hen anachawwéy way lugar ingganah penget sorchachuna, no achina ham-éham-én chi lota, yag im à-aro-on paat hen tatagu unna no érégna way maka-afà hen an- ta umalecha paat way i mèlagsak ta chi kafusorna ono achi. 32 Ngém no mapno koma hen antoy faréy-o. 24 Te elasinna way achicha kafaelan way man- hen ifagà an chàyu, maid angkay paat gafà, homnag ah iha way i mangentar-éd iha hen anchichay pés-éy naimfitar ah hen anchichay kafusorcha hen kawad- manemhem hen antoy nesagana.’” ancha ah achawwéy ta ifagana no heno hen laychéncha ah mantetempoyugan- Hen kaligatan hen cha. 33 Wat pachongna agé,” way ekat somorotan an Jesus Jesus, “way hen anchi mangaliyén so- Mat. 10:37-38 morot an haén, masapor manhamahamà 25 Angkay hen-argawan way anchag unna, te achi mafalin somorot hen anchi chuar hen anchichay tatagu way cha tagu an haén no achina iyanggayan hen metnod an Jesus, ammag nanhagong ah amin way wacha an hiya.” Jesus an chicha yag ekatnéén, 26 “Heno Lucas 14:34 160 Lucas 15:15

uchu hen mamfafawiyan hen ihà-anay Hen mepaniyan hen anchi menangfasor no hen layadcha hen an- somorot an Jesus ah kaman ahin chichay siyamporo ya siyam way am- Mat. 5:13; Mar. 9:50 mayay tatagu way achicha masapor way 34 Kasen nampani ah Jesus ah miyali- mamfafawi.” gan hen anchichay cha somorot an hiya ah kaman ahin, ekatnéén, “Ammay met Hen anchi natarà way faletò hen ahin te wacha hen kausarana. Ngém 8 Entoroy Jesus way mampani, ekat- non an maka-an hen kenapaketna, am- néén, “Yag non an umat yag wacha agéy mag maid én-énnén way kasen mangem- ihay in-ina way hemporo hen faletòna, papaket. 35 Wat ammag maid sérfina te yag non an gag-ara yag tenêchégna uray iyafunu wat achi mausar, wat an hen iha, ay ammoh achina entég hen yanggay metap-ar. Chengngaryu hen an- helaw yag annaat hagahagachan hen toy chà ifaga te naingaan-ayu, wat ma- faréyna ah manganapana ingganah icha- awatanyu koma hen laychénay aryén.” hana. 9 Yag no inchahana agé, aya- gana hen anchichay ifana ya atògongna Hen anchi natarà way karnero way mangaliyén, ‘Antaaw ammag lo- Mat. 18:12-14 maylayad te antoy inchahà hen an- Angkay hen-argawan way chi faletò-o way natarà.’ 10 Wat kaman 15 incha mì-igngar an Jesus hen agéhchi,” way ekat Jesus, “hen lomay- anchichay cha mangam-among hen laychan hen anchichay anghel Apudyus furor ya hen anchichay tapenay hen mamfafawiyan hen uray ihà-anay napepeloh way tatagu, 2 wat anchag menangfasor.” chan ngangayutongot hen anchichay Fariseo ya umat agé hen anchichay Hen anchi natarà way anà siguchay cha mintudtuchu hen 11 Entoroy Jesus way mampani, ekat- orchin Moses, ekatchéén, “Pakay hay néén, “Hen-argawan ano, wacha hen taguwanna way ammag cha mì-ib-ifun ihay am-ama way chuwa hen anàna hen anchichay menangfasor ya cha way pahig larae. 12 Yag ekat hen anchi amin mèan an chicha.” uchichiyén, ‘Ama, idchatnowat koma ad 3 Yachi yag anat mampani ah Jesus an uwan hen tawid-o.’ Wat hiyachi yag chicha way mangaliyén, 4 “Chàyu ngay, nan-agwéén amacha hen kok-owana wat non an umat yag wacha an chàyu hen empàchangna hen anchichay chuway hinggasot chi karnerona yag natarà hen anàna.” iha, ay ammoh achina ngén taynan hen 13 “Angkay hiyachi way nanlooh anchi siyamporo ya siyam ah péchag hen kamanay ag-agaw, enlaon ta ina anapén hen anchi ihay natarà hen anchi enawchi hen aminay ingganah ichahana. 5 Yag no ichahana penakafingayna yag lommayaw way ya gapoh laylayadna, annag fu-uchun émméy ah achawwéy way lota, yag way mangenhàyat. 6 Yag yachi way en- annag lenamram amin hen laon hen hàyatna, annag amongon hen anchichay kok-owana ah lenoroko. 14 Angkay ifana ya atògongna way mangaliyén, hiyachi way na-amin hen amin way ‘Lomaylayadtaaw te inchahà hen antoy wacha an hiya, niyaphor way nabtel natarà way karnerò.’” 7 Yag anat ekat hen hiyachiy lota way achi mawitwitan Jesusén, “Pachongna agé way kaskasen wat nakorangan way térén. 15 Yachi hen layad hen anchichay ini-inggaw ad yag ammag nepapelet way i mèlabfu Lucas 15:16 161 Lucas 16:1 hen ihay tagu hen hiyachiy lota, wat nachahan. Yachi yag inlugicha way piniyarcha hiya way i mampangpangan manlagragsak.’” hen fafuy ah péchag. 16 Yag gapoh 25 “Angkay hiyachi, niyaphor way i henaangna, uray hen anchi fungan hommepot hen anchi pangorowana. Yag hen away way cha anén hen fafuyén yachi way cha homàyat way cha homag- laychénay mangan non an mafalin, én ah faréycha, chengngarnaat agé hen te ammag maid umidchat an hiya ah anchichay chan kankanta ya cha ma- ma-an.” mattong. 26 Yag annaat ayagan hen ihay 17 “Angkay na-awni way inumchah alepancha way mangimoh an hiya no hen hamhamàna, yag annaat ekatén, heno hen anchi chacha ammaan. 27 Yag ‘Amin hen anchichay chan labfu an ekat hen anchi alepanén, ‘Hommàyat Amaat homahawar hen chacha anén, hen anchi enawchim wat empaparten yag antoyana-at ahto way ammag tég- amayu hen anchi tabtafà-an way ubfu angay matéy ah henaangna. 18 Aẁ, ana- ah laylayadna hen hommàyatana way at chillu mamfangad an Ama ayong.’ étégna peet way natattagu ya maid Wat hen ifagà an hiya, ekat-owén, ‘Ama, laweng ah nepasamak an hiya.’ 28 Yachi nakafasorà an Apudyus ya nakafasorà yag ammag penomtok hen anchi pan- agé an hea, 19 wat uray no achì karébfén- gorowana yag nanggat wat ammag achi gan way mifilang ah anàno, anà lawag hénggép ah faréy. Wat ginumhad ah aran ah mèlabrabfu an hea.’ 20 Yachi hen amana way i nangà-arò an hiya. 29 Ngém ekatna ah hamhamàna yag annaat ilig- annag senongfatan ah amana way man- wat way éméy an amana.” galiyén, ‘Ilam ngén, ah kamanay tawén, “Angkay hiyachi way niya- anà yanggay ammag kaman alepan an adchawwéy way cha-an chillu umchah hea way chan amma-amma way maid ah fabréy, enlarasinat agé amana amin lenabrabseng-o ah imfagam, yag way anàna peet hen anchi naway yag maid paat agé ekatnowén epartiyam ammag naség-angan way nangila an haén ah uray lawa an anà chi gancheng hiya. Wat anat managtag way i nanib-at ah elagsak-o hen inib-à. 30 Ngém angkay yag finàwarna ah layadna. 21 Yachi hommàyat hen annay naroko way anàno yag anat man-ale hen anchi anàna way annag lenamram amin hen kok- way mangaliyén, ‘Ama, nakafasorà owam ah pota yag hiyaat agé hen empar- an Apudyus ya hea, wat achì tot-owa tiyam hen anchi tabtafà-an way ubfu.’ karébféngan way mifilang ah anàno.’ 31 ‘Anào,’ way ekat amana, ‘hea, an- 22 Ngém chaat agé ekat amana hen ag wawà-acha an haén wat amin way anchichay alepannéén, ‘Aggagényu way wachan haén, awam amin. 32 Ngém ad manginyale hen anchi ka-am-ammayan uwan, masapor manlagsaktaaw ya lo- way lumfong ah ilumfong hen antoy maylayadtaaw te gappiyana ah natagu anào. Yag iyaleyu agé hen anchi sapatos peet hen annay enawchim way ekat-o ta mansapatosna ya hen sengseng ta nog natéy, ya ammay te namfangad te mansengseng. 23 Yag anyuwat i aran ekat-owat agé nog tarànachi.’” agé hen anchi tabtafà-an way ubfu yag penarteyu ah manlagragsakantaaw. Hen enkaman hen anchi nasilib ah 24 Te hen antoy anào, ekat-owat no pagsaya-atan hen ataguwana natéy yag natattagu peet, yag ekat-owat Angkay hiyachi yag kasen nam- no tarànachi yag antoyan peet way 16 pani ah Jesus hen anchichay pa- sorotna, ekatnéén, “Hen-argawan ano, Lucas 16:2 162 Lucas 16:15 wachan ihay faknang way tagu way ataguwan ad uwan no hen anchichay nangimpiyar amin hen egad hen ihay cha omafurot.” cha mèlabfu an hiya. Ngém chengngar hen anchi faknang way ammag cha lam- Hen tugun Jesus ramramén peet hen anchi piniyarna hen 9 Entoroy Jesus way manugun an kafinaknangna. 2 Wat empa-ayagna hiya chicha, ekatnéén, “Hen itugun-o an yag annaat ekatén, ‘Nokay ngata hen an- chàyu, usarényu hen kafinaknangyu nay chà changrén way ekatchéén cham hen antoy lota ah mangin-ifaanyu ah ammaan. Wat ayé ta elestam amin hen tapena ta no marpas hen kausarana wat enammaam mepanggép hen napiyaram epaghép chàyu ad uchu.” te eparyaw-o angkay hea.’ 3 Wat ammag 10 “Heno way natalek way mangchén chan hamahamà hen taguwanchi ah eka- hen anchi akettoy way nipiyar an hiya, manna. Yag annaat ekatén, ‘Nokay lawa wat matalek agé way mangchén ah hen én-énnê way matagu hen antoy chaà chakar. Ya pachongna agé hen anchi eparyaw hen antoy apò, te nakapsotà chan kétém ah uray aket, kapeletan met way homepot ya afifiin met amin way mankétém agé ah chakar. 11 Wat hen mampalemmos. 4 Yato uwa hen am- no achiayu matalek way mangchén hen maà ta uray no eparyawà hen chà mèlab- pelak hen antoy lota, wat kaskasen agé fuwan, mafalin chillu way epaghépà way achiayu matalek way mangchén ah tapen chi faréy.’ 5 Yachi yag annaat hen tot-oway kafinaknang ad uchu. 12 Te ayagan amin hen anchichay nakautang no an-ayug achi matalek way mangchén an apona, yag annaat ekat hen anchi hen kok-owan hen tapena, ay ammoh ihéén, ‘Kamana hen utangno hen anchi wachay midchat an chàyu ah mankok- apò.’ 6 Yag imfagana way hinggasot way owayu ah pegwana.” lata way lana. Wat anat ekat hen an- 13 Yachi yag kasen nampani ah Je- chi neparyawén, ‘Yato hen lestaan hen sus way mangaliyén, “Hen alepan, achi utangno wat pelmaam ta antag késsayan mafalin way chuwa hen omapowana, te ta an yanggay lemanporo way lata hen kapeletan way laylaychéna hen iha yag utangno.’ 7 Yag imfagana agé hen anchi agorgorana agé hen iha. Ya pelet way iha way mangaliyén, ‘Kamana agé hen tàchégana hen iha yag penelohna agé utangno hen apò.’ Yag imfagana way hen anchi iha. Wat pachongna agé no henlifuy futong way fégah. Yachi yag pelak hen napateg an hea, achi angkay ekat agé hen anchi neparyawén, ‘An- agé mafalin way patigém hen laychén toyan hen papel hen utangno wat pel- Apudyus.” maamat ta kàka-ananta ta an yanggay 14 Hen nangngaran hen anchichay warunggasot hen fayacham.’” Fariseo hen anchi intudtuchun Jesus, an- 8 “Angkay hiyachi way na-awni yag chag enam-amrang hiya, te laylaychén- enlasin hen anchi ap-apo hen kenasilib cha paat hen pelak. 15 Wat anat ekat Je- hen anchi neparyaw wat chinayawna sus an chichéén, “Chàyu, anyu yanggay hen kenaraengna way cha manginyanap an cha epàpàila hen kaenammayyu ah ah pagsaya-atana ah tapen chi ag-agaw.” sangwanan hen tatagu, ngém inni-ilan Yachi yag anat ekat Jesusén, “Tot-owa chillu Apudyus hen tot-owa way wachah way hen anchichay achi omafurot an hamhamàyu. Te hen anchi chayu pat- Apudyus, kaskasen hen kenaraengcha patigén paat way tatagu, wat ammag ag- mepanggép hen ekamancha hen antoy garémhachi an Apudyus.” Lucas 16:16 163 Lucas 16:31

16 Entoroy Jesus way mangaliyén, Hades way iggaw hen natéy way ammag “Hen orchin Moses ya hen ensorat hen cha mapap-aligatan way térén.” anchichay profeta, wat cha natongpar “Angkay hiyachi way nantangad hen ingganah ummaliyan Juan way namfun- anchi faknang, enlasinna ah Abraham funyag. Yag yachi way ummale ah Juan, hen achawwéy ya ah Lazaro way cha mepagngar hen anchi ammayay nichachapatat agé an hiya. 24 Yag anat chamag mepanggép hen mantorayan man-ongaw way mangaliyén, ‘Apo Abra- Apudyus ya chuarcha hen mangempa- ham, ség-anganà paat ta epalem koma pelet way metape. 17 Ngém achiyu am- ah Lazarowanna ta uray lawa annag mag cha ekatén miyat-atob hen uray an- esawsaw hen limanah chanum yag em- chi ka-akettoyan way orchin Apudyus, patedtedna hen antoy tapào ah téménén- te narakrakaat agé hen antoy lota ya gan lawa hen chilà te anà ammag ad uchu ah maumah no hen anchi ka- napàgang way térén hen antoy pé- akettoyan way orchin Apudyus.” tang hen apoy.’ 25 Ngém ekat Abra- 18 Yag ekat Jesus agéén, “Heno way hamén, ‘Anào, ay naliw-am hen natatag- larae way manginhiyan hen ahawana guwam hen lota way pahig ammay hen yag enahawana hen safali, chagchagas- wacha an hea. Waman hen natatag- nachi hen anchi inyatobna. Ya heno agé guwan Lazaro, ammag pahig lawa ligat way mangahawa hen anchi inhiyanna, hen wacha an hiya. Ngém ad uwan, wat chagchagasnachi agé.” layyalayyad ah Lazaro ahto. Waman hea, an-ag cha mapap-aligatan. 26 Yag Hen anchi faknang faén agé anggaychi te maid chillu én- yah Lazaro way publi énnénni way umalehna, te annayan hen 19 Angkay hiyachi way cha etoroy Je- chakaray téfang way nanohorchà an chi- sus way mantudtuchu, ekatnéén, “Hen- taaw, wat uray wachan manlayad way argawan ano, wachan ihay tagu way am- gumchang ahna, achi chillu mafalin te mag faknang ya a-anammay way térén maid ayéna. Ya umat agé hen heno hen lumfongna ya ammag chan lamram- way wachahna, achi agé makadchang ay ah enag-agaw. 20 Yag wacha agéhchi ahto.’ 27 Yachi yag anat ekat hen an- hen ihay kapos way ammag maid paat chi faknangén, ‘Wat no yaha, Apo, mafalinna ya ammag nagguligulid hen pangpanga-asem paat ta epééyno ah acharna way ah Lazaro hen ngachanna. Lazaro ah faréy cha Ama 28 te wachacha Ah Lazaro, enag-agaw way ammag i- hen lemay sosnod-o, ta ina koma war- inggaw hen anchi hawang hen fak- nengén chicha ta falewancha hen a- nang 21 way cha lawa manhéhhééd no ammacha ta achicha koma mepalehto chichana yag wachay mag-ah ah fugtan hen antoy iggaw hen amchanay ligat.’ hen anchi faknang ta wachay manhah- 29 Ngém ekat Abrahamén, ‘Oo a, ngém aliwana ah henaangna. Ya uray agé hen wà-acha met hen anchi ensosorat Moses anchichay ahowén, chacha hemotan hen ya hen anchichay profeta ah kawarnen- gulidna.” gancha koma no ancha an changrén.’ 22 “Angkay hen-argawan yag natéy 30 ‘Oo tot-owa Apo,’ way ekat hen an- hen anchi maid mafalinna yag enlayaw chi faknang, ‘ngém awni yag achicha hen anchichay anghel hiya, wat incha afurotonchi. Ngém non an paat wachay inchapat an Abraham way mèlagsak ad nan-uchi ah natéy ah i mangimfaga an uchu. Yachi yag natéy agé hen anchi fak- chicha, awni yag manchùgancha hen nang yag inlufùcha, 23 wat émméy ad anchi lawengay a-ammacha.’ 31 Ngém Lucas 17:1 164 Lucas 17:18 ekat agé Abrahamén, ‘No achicha afuro- alepan an hiya way umalea ta in- ton hen ensorat cha Moses ya hen an- a mangan. 8 Faénchi met hen ifagana chichay profeta, tàén no wachay man- te hen ifagana, ekatnéén, ‘In-an urah uchi ah natéyat achi chillu ma-awis hen yag senokatam hen lumfongno ta am- hamhamàcha.’” may hen man-alekattowam ta pan- ganénà unna yag an-aat mangan.’ 9 Yag Mepanggép hen fasor achi agé manyaman hen anchi nangen- Mat. 18:6-7, 21-22; Mar. 9:42 alepan hen nangammaana hen aminay Angkay hiyachi yag ekat Jesus empa-ammana. 10 Wat pachongna agén 17 hen anchichay pasorotna way chàyu no enammaanyu amin hen imfa- mangaliyén, “Wacha tot-owa hen meka- gan Apudyus, achiyu ekatén an-ayug man ah ma-awisan hen tatagu ah manù- machayaw ta anyug ekatén, ‘An-ani gancha an Apudyus. Ngém ammag ka- lawa an alepan way anni yanggay an as-ase way térén hen anchi tagu way enammaan hen fiyangni.’” ommawis ah fumasoran hen tapena, 2 te wadwadcha hen machusaana ah peg- Hen nanga-anan Jesus hen konet wana no hen metàchan hen fato ah hen hemporo way tatagu fagangna yag netap-ar ah fayfay no 11 Angkay hiyachi way cha éméy hen anchi mangammaana ah fumasoran cha Jesus ad Jerusalem, chacha engwa hen anchi uray nakapsot hen afurotna. hen namfattanan hen provinsiyan hen 3 Wat ar-arwachanyu paat hen chayu Samaria ya Galilea. 12 Yag hen chacha ammaan.” homàyatan hen ihay fabréy, hinib-atcha “No fumasor hen ihay tagu an hen hemporo way tatagu way nakkonet chàyu, amhiwényu, yag no changréna, amin. Omma-adchawwéy hen anchichay pakawanényu. 4 Ya uray mangappitu hemporo way cha mangèngaw hen lay- hen fumasorana an chàyu hen ihay chéncha, 13 ekatchéén, “Apo Jesus, ség- ag-agaw ya mangappitu agé hen angam koma paat chàni.” 14 Yachi way umaliyana way mangimfafawi, masapor innilan Jesus chicha yag ekatnéén, “Inyu pakapakawanényu chillu.” epàila hen acharyu hen anchichay pa- pachi ah manot-owaana way naka-an Mepanggép hen afurot tot-owa hen annachay saketyu.” Yag hen 5 Angkay hiyachi yag ekat hen an- chacha manaranan way éméy, ammag chichay aposel an Jesusén, “Apo, pa- naka-anat agé hen anchi saketcha. 15 Yag pegséém koma hen afurotni.” 6 Yag anat hen anchi iha, hen nangil-ana way naka- ekat Apo Jesusén, “No wachay afurotyu an hen saketna, ammag nampangafan- ah uray kaman hen kachakar hen fukar gad paat way cha manakar hen alena hen mostasa, mafalin way ekatyu hen way manayaw an Apudyus. 16 Yag am- annay awayén, mahònot-a yag nimura- mag nampalentomang hen henagong Je- a ah fayfay wat ma-ammaan tot-owa.” sus way chan yamayaman an hiya. Yag hen hiyachi paat agé way tagu, wat faén Hen fiyang hen alepan Judio te eSamaria way pepellohon hen 7 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Non anchichay Judio. 17 Yachi yag anat ekat an umat yag wacha an chàyu hen Jesusén, “Ay faéncha ngén hemporo hen wachay alepanna ah hommàyat way i anchichay naka-an hen saketna, wat nan-arachu ono i nan-achug ah karnero, chuudcha kay hen anchi siyam nò. 18 Ay ay ammoh ifagan hen anchi nangen- anggay yanggay peet hen antoy faén Ju- Lucas 17:19 165 Lucas 17:36 dio hen namfangad way i manyaman an tataguwén wachan mepasamak yag nap- Apudyus.” 19 Yachi yag annaat agé ekat ongat agé amin hen antoy lota yag nao- an hiyéén, “Tomàchég-a ta in-a, te gapon forcha amin. 28 Yag kaman agéhchi hen afurotno wat naka-an hen saketno.” nekaman hen tempon Lot, te wéhchi agéén cha mangmangan ya cha umin- Hen mekaman hen milugiyan inum ya chan ahelàrào, ya chacha agé hen mantorayan Apudyus manmumura ya man-am-amma ah faréy Mat. 24:23-28, 37-41 29 inggana hen anchi ag-agaw way lom- 20 Angkay hiyachi yag senarudsud hen mayawan cha Lot hen fabréyanchi ad anchichay Fariseo an Jesus no kamana Sodoma. Yag yachi way maid ekat hen hen manginlugiyan Apudyus way man- tataguwén wachay mepasamak, yag am- toray. Yag anat ekat Jesusén, “Maid us- mag niyuchanat agé hen apoy ya fum- toh kail-an hen manginlugiyan hen man- mafara way asufre way narpod uchu, torayana. 21 Ya maid agé mangaliyén, yag ammag neopoh amin hen egad. ‘Ilanyu ngén, te antoyan hen man- 30 Wat kaman agéhchi hen mekaman torayan Apudyus ono anchiyan,’ te hen way maid ekat hen tataguwén wachay mantorayan Apudyus, wat mantoray ah mepasamak yag namfangacha-at way hamhamà hen tatagu way maid mata ah Pangorowan hen Tatagu.” makaila.” 31 “Hen hiyachiy ag-agaw, hen an- 22 Angkay hiyachi yag ekat Jesus hen chichay niyaphor way wachah chara, anchichay pasorotna agéén, “Umchah achicha hénggép unna way mangalekam hen tempo way gapon ligat, anyug lay- hen alekaméncha. Ya hen anchichay chén way térén way mangila koma hen niyaphor way hommepot agé, achicha mamfangchà, haén way Pangorowan agé hamham-én way homàyat ah fabréy. hen Tatagu, ngém achiyu chillu ilan hen 32 Te yachi hen enkaman hen ahawan hiyachiy tempo. 23 Wat no wachachay Lot way annag hehemmà paat hen kok- tatagu ah mangaliyén, ‘In-ayuhchi te owana wat anchiyat ammag namfalin wachahchi,’ ono ‘umaleayuhto te an- ah ahin. Wat achiyu cha ar-aliw-an hen toyan peet,’ wat achiayu paat cha éméy nekaman an hiya.” way i mangila. 24 Te hen mamfangchà 33 “Hen anchi tagu way mangem- way Pangorowan hen Tatagu, ammag papangég hen ataguwana hen antoy maid achi mangila an haén hen hiy- lota, matéy chillu. Waman hen an- achi, te kaman yanggay koliyapyap way chi tagu way cha mangafurot an haén annag helawan amin hen egachay lota. tàén yachin iyatéyna, midchat an hiya 25 Ngém masapor unna pap-aligaténà hen mannanayun way ataguwana an hen tatagu way cha matagu ad uwan Apudyus. 34 Hen ifagà an chàyu, non way achiyà mangiggéén an chicha ya an umat yag lafi hen mamfangchà yag anat umchah chachi. 26 Yag hen ekaman wacha hen nanchachapat way nanasséy, hen tatagu hen mamfangchà way Pan- wat ma-ara hen iha ya mataynan hen gorowan hen Tatagu, wat kaman hen iha. 35 Yag mag-ay agé no wachay chan nekaman hen tempon Noe. 27 Te hen fayu ah chuway fufae, wat ma-ara agé anchi tempon Noe, anchag cha mang- hen iha yag nataynan agé hen iha. 36 Yag mangan ya umin-inum ya chan ah- no chuwacha agé hen hommepot, wat ahawa way maid kasen hamham-éncha ma-ara hen iha yag nataynan agé hen ingganah hinénggép cha Noe hen an- iha.” chi papor way ammag maid ekat hen Lucas 17:37 166 Lucas 18:14

37 Yachi yag inimoh hen anchichay pa- gorowan hen Tatagu, ay nanggilah sorotna way mangaliyén, “Chuud hen wachay ichahà ah nangafurot an haén.” ma-ammaan nahha, Apo.” Yag anat mampani ah Jesus way mangaliyén, Hen nanluwaruwan hen anchi “Hen anchi iggaw hen natéy, yachi hen Fariseo ya hen anchi cha ka-amongan hen anchichay kasole way mangam-among hen furor mangissa hen natéy.” 9 Angkay hiyachi yag kasen nam- pani ah Jesus hen anchichay tatagu Hen anchi nà-amfaro way iggayna way anchag nanapnek ah kaenammay- iyanggayan way manchawat cha ya chachaat agé peet pelohon hen Angkay hiyachi yag nampani ah tapena. 10 Ekatnéén, “Hen-argawan ano, 18 Jesus hen anchichay pasorotna wachacha hen chuway tatagu way nane- hen nangintudtuchuwana way ancha ko- ed ah Templo way i manluwaru way mag chan luwaluwaru way achi koma hen iha, Fariseo, ya hen anchi iha, cha machischismaya hen hamhamàcha. wat ihay cha mangam-among hen furor. 2 Ekatnéén, “Hen-argawan ano, wacha 11 Angkay ah faréy, i tommanig hen an- hen uwis hen ihay fabréy way ammag chi Fariseo yag inlugina way manluwaru maid égyatna an Apudyus ya maid agé way mangaliyén, ‘Apudyus, manyamanà ifiinna ah ahentaguna. 3 Yag hen hiy- te faénà kaman hen anchichay tapena achiy fabréy agé, wacha hen ihay nà- way anchag cha gamgaman hen heno amfaro way ammag cha émé-éméy an ya nangéttémcha ya chacha amin chu- Uwis way i mampatorong way man- magchagas. Ya manyamanà agé te faénà galiyén, ‘Toronganà paat ta achiyà afaén laweng way kaman hen annay cha hen anchi kakontarà.’ 4 Ammag nafayag mangam-among hen furor. 12 Te haé- way achi pagan-anon Uwis hiya. Angkay nat, chinuminggu way manlanganà ah hen anongohna way ammag nappég ah chuway ag-agaw way achi mangman- Uwis, ekatna ah hamhamànéén, ‘Tàén gan, ya chà amin fayachan an hea maid égyat-o an Apudyus ya uray maid hen pagkaporon hen egachay wacha an iyafiin-o ah tatagu, 5 an-o chillug toron- haén.’” gan hen annay fufaeyanna te ammag 13 “Angkay hen anchi cha mangam- homaliwa yag tenémpég agé ah cha among ah furor, oma-adchawwéy way umaleale.’” tommatàchég way achi paat mammuh- 6 Angkay hiyachi yag ekat Apo Jesus muhwat way mantangad te mafiinan, way mangaliyén, “Tàén lawengay tagu wat annag cha pagpagén hen faro-ongna hen anchi uwis, hamham-ényu ngén hen ah mamfafawiyana hen fasorna. Yag anchi enkamanna. 7 Wat ah Apudyus ekatnéén, ‘Apudyus, anà ammag ség- way ka-a-ammayan, ay achi kaskasen angan koma paat an hea te menang- hen ekamanna way somofalet hen an- fasorà.’” 14 Yachi yag inyanongoh Je- chichay penelena way tatagu no an- sus way mangaliyén, “Hen ifagà an chag iyar-argaw ya enlabraficha way chàyu, hen anchi ammayén Apudyus manchawat an hiya. Ay ammoh mam- wat hen anchi cha mangam-among ah panaag ah Apudyus way manorong an furor angkay, yag faénat agé hen an- chicha. 8 Hen ifagà an chàyu, ag-aggah chi Fariseo. Te heno way tagu way yag tenoronganaat chicha. Ngém ah mangempachayaw hen acharna, ammag pegwana way mamfangchà way Pan- mepafiin chillu. Waman hen anchi tagu Lucas 18:15 167 Lucas 18:31 way mangimpudnu hen karawengna, yag annaat ekatén, “An ihà-an peet mepachayaw ah pegwana.” yanggay hen korangno way masapor ammaam, wat im elao amin hen kok- Hen namindisyunan owam yag inwarasno hen laona hen an- Jesus hen ungunga chichay maid mafalinna, wat yachi hen Mat. 19:13-15; Mar. 10:13-16 marmuwan hen tot-oway kafinaknangno 15 Angkay hiyachi yag wachacha hen ad uchu. Yag an-aat umale way somorot anchichay cha manginyéy hen anàcha an haén.” 23 Ngém hen nangngaranan an Jesus ta tad-éna koma way ma- nadchi, ammag ngommehpéy te hen hiy- mindisyun. Ngém hen nangil-an hen an- achiy tagu, ammag faknang way térén. chichay pasorotna, anchaat agég cha 24 Hen nangil-an Jesus hen amhiwén chicha. 16 Yag chaat chillu aya- tenomkarana, annaat ekatén, “Ammag gan Jesus hen anchichay ungunga, yag naligat way térén hen metapyan hen annaat ifaga hen anchichay ifana way faknang hen mantorayan Apudyus. mangaliyén, “Eparufusyu hen annachay 25 Te ammag narakrakaat agé hen ungunga ta umalecha an haén, te hen an- homroan hen kafayu hen matan hen chichay kaman an chicha, wat chichachi chagum no hen metapyan hen faknang hen metape hen mantorayan Apudyus. an Apudyus.” 26 Yachi yag anat ekat 17 Te tot-owa hen antoy ifagà an chàyu hen anchichay nangngarén, “Wat no way uray heno way tagu way achi yahaat, ay nanggilah wacha paat laway mangempafafa hen acharna hen oma- ihah metape an Apudyus.” 27 Ngém furotana an Apudyus way kaman hen ekat Jesusén, “Hen anchi achi mafalin kafafan hen antochay ungunga, wat achi ammaan hen tatagu, mafalin chillu angkay mafalin way metape hen man- ammaan Apudyus.” torayan Apudyus.” 28 Yachi yag anat ekat Pedro an Je- susén, “Ilam ngén chàni, te tenay- Hen anchi faknang way annag nanni amin hen fabréyni gapoh som- pawadwad-én hen kafinaknangna morotanni an hea.” 29 “Oo tot-owa,” way Mat. 19:16-30; Mar. 10:17-31 ekat Jesus, “yag hen ifagà an chàyu, 18 Angkay hiyachi yag wacha hen ihay heno way manaynan hen fabréyna ya ponò hen Judio way émméy an Je- ahawana ya sosnodna ya hen chinàcha- sus way mangaliyén, “Heay ammayay arna ya a-anàna ah manginwarawa- Apo, nokay hen ammaà ta mètaguwà gana hen mepanggép hen mantorayan an Apudyus ah ing-inggana.” 19 “Pakay Apudyus, 30 wat chùchùar hen midchat ekatnowén ammayà,” way ekat Jesus, an hiya hen antoy matatagguwana no “te maid met kasen ammay no faén hen tenaynana. Ya ah pegwana, mètagu yanggay ah Apudyus. 20 Yag innilam met agé an Apudyus ah ing-inggana.” chillu hen orchin Apudyus way achita Hen kasen nangimfag-an cha chumagchagas ya achita cha po- Jesus hen matéyana matéy, achita cha mangakaw ya achi cha istiguwan hen faén tot-owa, ya Mat. 20:17-19; Mar. 10:32-34 masapor rispituwén hen chinàcha-ar.” 31 Angkay hiyachi yag enet-én Je- 21 Yag sommongfat hen anchi tagu way sus hen anchichay hemporo ya chuway mangaliyén, “Oo ngén, tenongpar-o met pasorotna yag imfagana way man- amin chaha nanepod hen kaong-ongà.” galiyén, “Changrényu ngén, te hen an- 22 Angkay chengngar Jesus hen ekatna toy chataaw ayan ad Jerusalem wat Lucas 18:32 168 Lucas 19:10 ma-ammaan an haén way Pangorowan ayachayaw an Apudyus. Wat amin hen hen Tatagu hen aminay ensorat hen an- anchichay tatagu, chinayawcha agé ah chichay profeta ad namenghan. 32 Te Apudyus hen nangil-anchan nadchi way meporangà hen anchichay faén Judio na-ammaan. way anà ammag sénsén-én yag inin- sortowà ya tenoppaanà, 33 henapratanà Cha Jesus an Zakeo ya ana-at narég pédtén. Yag hen anchi Angkay hiyachi way enengwan ma-atloy ag-agaw, man-uchiyà chillu.” 19 cha Jesus ad Jerico, 2 yag 34 Imfagan Jesus aminchi ngém hen an- wachahchi hen ihay tagu way ah Zakeo chichay pasorotna, anchag iggay chillu hen ngachanna way hiya hen ap-apon ma-awatan hen imfagana te kaman paat hen anchichay cha mangam-among ah netataro hen laychénay aryén wat achi furor, wat faknang. 3 Yag ah Zakeo, éméy ah hamhamàcha. laychéna paat way mangila an Jesus no heno paat hiya, ngém achi makaila Hen nanga-anan Jesus hen finurag gapon ka-attèna ya ah kachuar chi hen anchi ihay palemmos tatagu. 4 Yachi yag nanagtag way Mat. 20:29-34; Mar. 10:46-52 mamangpango hen cha ayan cha 35 Angkay hiyachi way cha homag-én Jesus yag ommayat hen ihay away cha Jesus ad Jerico, wacha hen ihay nab- ah mangil-ana koma an Jesus no furag way tummutùchu hen penget hen manlooh. 5 Yag yachi way nemamang korsa way chan pap-alemmos. 36 Yag ah Jesus hen anchi awayanchi, ammag hen nangngarana hen chan lawhan hen nantangad way mangaliyén, “Zakeo, anchichay chuar way tatagu, chana imo- gumhad-aat man ta intaaw te masapor hon no nokay hen cha ma-ammaan. éméyà ah faréyyu ad uwan.” 6 Yag 37 Yag imfagacha way naway ah Je- ginumhachat tot-owa ah Zakeo way sus way eNazaret way manlooh. 38 Yag ammag amchan hen laylayadna way nan-ongawat agé hen anchi nabfurag manmangili an cha Jesus. 7 Ngém amin way mangaliyén, “Heay Jesus way ganà hen anchichay nangi-ila, anchag chan David, panga-asem paat ta ség-anganà.” ngangayutongot way mangaliyén, 39 Yag hen anchichay tatagu way cha “Pakay ammag cha i mampamangili mamangpango, iningarcha hiya way hen faréy hen ihay nangakkaw.” mangempaginang, yag chanaat chillu 8 Angkay hiyachi way wachacha ah chakachakarén way man-ongaw way faréy, tommàchég ah Zakeo yag ekatna mangaliyén, “Heay ganà David, panga- an Jesusén, “Apo, an-og idchat hen gud- asem paat ta ség-anganà.” 40 Wat en- wan hen kok-owà hen anchichay maid tàchég Jesus yag empa-ayagna hen an- mafalinna, yag heno way lenokrokkò chi nabfurag. Yag yachi way hommag- way nangara, mangempatê chubliyén ya én, ekat Jesusén, 41 “Nokay hen lay- an-owat ifangad.” 9 Yachi yag ekat Je- chém way ammaà an hea.” Yag ekat- susén, “Chàyu way himfafaryan, hen néén, “Apo ta makailaà koma.” 42 Yag hiyatoy ag-agawat nahara-an-ayu ah ke- anat ekat Jesusén, “Wat ta makaila- tapyanyu an Apudyus, ya chàyu hen us- aat, te gapo ta manokchum haén wat toy ganà Abraham. 10 Te haén way Pan- maka-an hen finuragno.” 43 Yag hen hiy- gorowan hen Tatagu, hen ummaliyà hen achi, nakailaat hen anchi nabfurag yag antoy lota, ta iyà anapén hen anchichay anat metnod an Jesus way cha man- laweng way tatagu ta hara-à chicha.” Lucas 19:11 169 Lucas 19:29

20 “Angkay hiyachi yag i nèsango hen Hen nekaman hen anchichay anchi ihay alepanna agé way man- wachan nipiyar an chicha galiyén, ‘Apo Are, antoyan chillu hen Mat. 25:14-30 anchi pelakno way enoppeopà yag en- 11 Angkay hiyachi yag nampani ah hahàfà, 21 te émé-égyatà paat an hea te Jesus hen anchichay mamangngar hen innilà way an-ag térén way tagu ya an-ag imfagana, te tég-angaycha umchah ad cha mèawa hen enlengatan hen tapena Jerusalem yag hen ekat hen anchichay way kaman paat annog cha fat-én hen tatagu, milugi ad uwan hen mantorayan anchi iggayno enhamar.’ 22 Yachi yag Apudyus. 12 Wat ekat Jesusén, “Hen- anat ekat Areyén, ‘An-ag laweng way argawan ano, wacha hen ihay nangato alepan, yag hen annay cham aryén hen way tagu way émméy ah achawwéy cha mangchat ya kail-an hen cham fu- way lota way i mangara hen kena-arena, masoran te inni-ilam met way térénà yag no mamfangad, ilugina way man- way tagu way anà ammag cha mèawa toray. 13 Yachi way tég-angay lumigwat, hen enlengatan hen tapena yag an-og enayagana hen anchichay hemporoy cha fat-én hen anchi iggay-o enhamar. alepanna yag enadchana chicha ah hen- 23 Wat pakay iggayno lawa i imbangko ih-ay faletò way pelak way mangaliyén, hen anchi pelak-o ta wacha laway aket ‘Ilanyu a, ta pachuarényuto hen kamaid- ah anàna ah arà hen antoy namfangchà.’ o.’ 14 Ngém hen anchichay tapen hen 24 Yachi yag anat ifagan Are hen an- tatagu, anchag achi laychén hiya way chichay tommatàchég an nadchi way térén, wat empaunudcha hen tapena mangaliyén, ‘Aranyu hen anchi pelakna way i mangimfaga way achicha ano paat yag inidchatyu hen anchi nangchén ah laychén way hiya hen man-arecha.” hemporo.’ 25 ‘Oo Apo,’ way ekatcha, 15 “Angkay hiyachi way innaran hen ‘ngém wacha met hen hemporo an hiya.’ anchi nangato way tagu hen kena-arena, 26 ‘Oo a,’ way ekat Are, ‘ngém hen ifagà namfangad, yag annaat epa-ayag hen an chàyu, hen anchi tagu way natalek anchichay alepanna way nangemporan- way mangchén hen anchi wacha an hiya, gana hen pelak ta ilana no heno hen an mataptapyanchi. Waman hen anchi enkamancha. 16 Yachi yag ummale hen tagu way achi matalek way mangchén anchi iha yag ekatna way mangaliyén, hen wacha an hiya, ammag maunghor ‘Apo Are, inyanà hen anchi ihay faletòno hen uray anchi ak-akettoy way wacha.’ hen hemporo.’ 17 ‘Usto paat hen annay 27 Yachi yag anat ekat Are agéén, ‘Ya hen enkamanno,’ way ekat Are, ẁat hea hen anchichay kafusor-o way achi manlayad ammayay alepan yag gapo ta natalek-a way haén hen man-are, iyaleyu chicha way nangchén hen anchi akettoy, ipiyar- ahto ta mepapchitcha hen sangwanà.’” o an hea ad uwan hen hemporoy fabréy Hen anongoh way ayan ah man-ap-apowam.” Jesus ad Jerusalem 18 “Angkay hiyachi yag i nèsango agé hen anchi ihay alepanna yag imfagana Mat. 21:1-11; Mar. way mangaliyén, ‘Apo Are, inyanà hen 11:1-11; Juan 12:12-19 anchi ihay faletòno hen lema.’ 19 Yag 28 Angkay hiyachi way narpas hen anat ifagan Are an hiya way mangaliyén, penanin Jesus, entoroycha way éméy ad ‘Wat ipiyar-o agé an hea hen lemay fab- Jerusalem. 29 Yag hen chacha homag- réy ah man-ap-apowam.’” énan ad Betfage ya ad Betania way fabréy, entàchégcha hen pénad hen Lucas 19:30 170 Lucas 19:46 anchi filig way ekatchéén “Olivo,” chicha way mangaliyén, “Hen ifagà yag hennag Jesus hen chuway pa- an chàyu, machayawà ad uwan way sorotna way mangaliyén, 30 “Epangpan- machayaw, wat tàén no guminangchaat goyu hen fabréyanchi way chichinmang- pelet way uray hen annachay fato wat taaw yag hen homàyatanyu hen an- èngawcha way manayaw an haén.” chi fabréy, ichahanyu hen netatàéd way ubfun hen kafayu way cha-an masak- Hen nangelaan Jesus hen sakayan. Ùfachényu yag inyaleyuhto. anchichay iJerusalem 31 Yag mag-ay ta wachay mangaliyén 41 Angkay hiyachi way hommag-én pakay ùfachénha, ifagayu way man- ah Jesus ad Jerusalem way maila hen galiyén, ‘Masapor hen apotaaw.’” anchi fabréy, annag kenelaan hen an- 32 Angkay hiyachi way émméycha, in- chichay tataguhchi way mangaliyén, chahancha hen aminay imfagan Jesus. 42 “Chàyu way iJerusalem, non anyu 33 Yag hen chacha mangùfachan hen koma ma-awatan ad uwan way ag-agaw anchi ubfu, ekat hen anchi nangen- hen korangyu ah mètempoyuganyu an awa way mangaliyén, “Pakay anyug cha Apudyus, ngém cha-anyu chillu elasin ùfachénha.” 34 Yag ekatchéén, “Masapor yag ammag looh nelooh. 43 Awniyat um- hen Apotaaw.” 35 Yag inyéycha an Je- chah hen mangalekomkoman chàyu hen sus yag inyap-apcha hen agwan hen kafusoryu, yag enakopcha hen nanli- lumfongcha hen échég hen anchi ubfu wliwéh hen fabréyyu way maid én- yag empasakaycha ah Jesus. 36 Yag hen nényu way omawid. 44 Ya ancha agég cha ayan Jesus, enhapnà agé hen an- chachaelén hen antoy fabréy ya amin chichay tapenay tatagu hen lumfongcha agé way tatagu way ininggaw, wat am- hen korsa. mag maid paat ihà-an ah matentenor- 37 Angkay hiyachi way tég-angaycha og way fato ah mehàfa te metap-archa umchah ad Jerusalem way chachan amin. Ma-ammaan amin cha nahha an éhég hen anchi filig way Olivo, inlu- chàyu te anyug achi pagan-ano hen gin amin hen anchichay chuaray cha ummaliyan Apudyus way manorong an somorot an Jesus way manayaw an chàyu.” Apudyus ya manyaman amin an hiya. Hen nemparyawan Jesus hen Yag chinakarcha hen alecha ah layad- anchichay chan elao ah Templo cha way manayaw gapo hen aminay kaskascha-aw way innilacha way enam- Mat. 21:12-17; Mar. maan Jesus. Ekatchéén, 38 “Antaaw am- 11:15-19; Juan 2:13-22 mag chachayyawén hen antoy Aretaaw 45 Angkay hiyachi yag émméy ah Je- way hennag Apudyus. Te gapon hiya, sus hen fatawan hen anchi Templo yag nètempoyugtaaw an Apudyus ad uchu, inluginaat way mangemparyaw hen an- wat antaaw yanggay ammag chayawén chichay chan elàrao. 46 Yag imfagana an ah Apudyus.” chicha way mangaliyén, “Nesosorat hen 39 Yachi yag nan-ale hen anchichay inyalen Apudyus way ekatnéén, ‘Hen tapen hen Fariseo way niya-ahrang faréy-owat mausar ah manluwaruwan hen anchichay tatagu, yag imfagacha hen tatagu an haén.’ Yaha hen imfagan an Jesus way mangaliyén, “Apo, Apudyus, ngém chàyu, anyuwat agég paginangémat man hen annachay namfalinén hen antoy faréyna ah chayu pasorotno te ammoh hea hen hennag i manlokowan hen ahentaguyu.” Apudyus.” 40 Yag senongfatan Jesus Lucas 19:47 171 Lucas 20:15

47 Yachi yag enag-agaw way cha émé- paat way profeta ah Juan.” 7 Yachi yag éméy ah Jesus ah Templo way i man- anchag nanlason an Jesus way man- tudtuchu. Yag hen anchichay ap-apon galiyén, “Tawwan te maid innilani no hen papachi ya hen anchichay siguchay heno hen nangidchat hen karébféngan cha mintudtuchu hen orchin ya anat agé Juan.” 8 Yag anat ekat Jesus agéén, “Wat hen anchichay ponò hen tatagu, ancha no yaha, achì agé ifaga an chàyu no amin ammag cha iyana-anap hen eka- heno hen nangidchat hen karébféngà mancha way mamchit an hiya, 48 ngém way mangamma hen chà ammaan.” maid én-énnéncha te amin hen an- Hen nempaniyan Jesus hen chichay tatagu, laylaychéncha way térén anchichay achi manlayad an hiya. way mamangngar hen chana itudtuchu. Mat. 21:33-46; Mar. 12:1-12 Hen namistigarancha 9 Angkay hiyachi yag nampani ah Je- hen karébféngan Jesus sus hen anchichay tatagu, ekatnéén, Mat. 21:23-27; Mar. 11:27-33 “Hen-argawan ano, wacha hen ihay tagu Angkay hen-argawan way wacha way nanmura hen lotana ah greps way 20 ah Jesus ah Templo way cha chacha fayahén, yag annaat epa-afang manudtuchu hen tatagu way mangem- hen anchichay tatagu yag anat lomayaw pagngar hen anchi ammayay chamag way émméy ah acha-achawwéy way mepanggép an Apudyus, émméycha an lota. 10 Angkay hiyachi way inumchah hiya hen anchichay ap-apon hen pa- hen tempon hen namungaan hen an- pachi ya hen anchichay siguchay cha chi nimura, hennagna hen ihay alepanna mintudtuchu hen orchin Moses ya anat way i mangara hen penakafingayna. agé hen anchichay anam-ama way ponò Ngém hen anchichay cha mangafang hen Judio, 2 yag finistigarcha hiya way hen lota, anchag penagoh hiya ya an- mangaliyén, “Henon pam i ammaan hen chaat eparyaw way maid inidchatcha. annay cham ammaan. Yag heno ay paat 11 Yachi yag kasen agé hennag hen an- agé hen nangidchat hen karébféngam chi nangenlota hen ihay alepanna, yag way mangamma.” 3 Yag sommongfat ah anchaat agég penagoh yag finibfiincha Jesus way mangaliyén, “Wacha agé hen hiya ya anchaat agé eparyaw way maid sarudsuchù an chàyu unna wat songfa- inidchatcha. 12 Tàén chilluchi, yag kasen tanyu. 4 Heno agé hen nangidchat hen agé hennag hen anchi nangenlota hen karébféngan Juan way mamfunyag. Ay anchi ma-atlo. Ngém ancha agég fina-ag ah Apudyus ono ammag tatagu.” 5 Yachi hiya yag entap-archa.” yag chacha mahalifunuwan way man-a- 13 “Angkay hiyachi yag anat ekat hen atopàpà way mangaliyén, “Nokay lawa anchi nangenlotéén, ‘Nokay lawa hen hen ekattaaw, te no ekattaawén ah én-énnê. Wat yato hen ekaman-o, ta an- Apudyus hen nangidchat hen karébfén- og hénagén hen antoy laylaychê way gan Juan, wat ma-afàtaaw te awni yag anào ta éhéd yag ifiincha hiya te anào ifagan Jesus no pakay iggaytaaw afuro- tot-owa.’ 14 Ngém hen nangil-ancha agé ton hen intudtuchun Juan mepanggép hen anchi anàna, nan-a-atopàpàcha way an hiya. 6 Yag no ekattaaw agéén am- mangaliyén, ‘Ayé, annayan tot-owa hen mag tagu hen nangidchat hen karébfén- anchi ustoy mangentawid hen antoy gan Juan way faén ah Apudyus, wat lota, wat antaawat pédtén ta chitaaw awniyat an chitaaw ammag funto-on hen mangen-awa.’ 15 Wat chinpapcha hen annachay tatagu te a-abfurotoncha Lucas 20:16 172 Lucas 20:28 yag inilhincha hen anchi arad way i em an Jesus way mangaliyén, “Apo, in- mamchit.” nilani way usto hen cham itudtuchu ya Yachi yag ekat Jesus hen anchichay umat agé hen amin way cham aryén, tataguwén, “Nokay ngata hen ya innilani agé way achim wahigén ekatyuwén ammaan hen anchi hen tatagu, tàén heno hen kasasa-adna, nangenlota hen anchichay cha te cham yanggay itudtuchu hen katot- mangafang nò. 16 Kapeletan, a, way hiya owaan way laychén Apudyus an chitaaw paat hen mamfangad way i mamchit an way tatagu. 22 Wat hen ifagani, ay achi- chicha yag annaat epa-afang ah safali.” taaw ngata labsengén hen orchintaaw Yag ekat hen anchichay nangngarén, way Judio no fayachantaaw hen furor “Hiyaat koma non an maid ma-ammaan hen anchi Are ad Roma.” 23 Ngém ah ah pachongnaha.” 17 Yag finéfétég Jesus Jesus, enlasinna hen kenasilibcha yag chicha way mangaliyén, “Wat no achi annaat ekatén, 24 “Iyaleyu kay chi ihah ma-ammaanha, nokay hen ekatyuwén pelak ta ila-a.” Yachi yag annaat ekatén, metorongan hen anchi nesosorat ad “Nokay hen antoy nepepetchor an natto, namenghan nò way ekatnéén, ya nokay agé hen nangenngachan hen ‘Hen anchi fato way enachin hen an- antoy nesosorat.” Yag ekatchéén, “Hen chichay chan sà-ad ah faréy way anchi Are met.” 25 Yag anat agé ekat Je- ekatchéén maid sérfina, wat ammag susén, “Umpayat, no yaha, Are chillu yachiyat agé hen kapatpatigan ah peet hen nangen-awa, wat idchatyu kagé mepégnad.’ an hiya hen para an hiya. Ngém ilanyu 18 Heno way tagu way màchég hen hiy- agé ta idchatyu an Apudyus hen para an achiy fato, ammag mapmaptén. Ngém Apudyus.” no hen anchi fato agé hen meposet hen 26 Wat hen anchichay i manlokop an ihay tagu, wat ammag matampò way ka- Jesusat, anchag netopò wat anchag na- man chapor.” hahaang way nangngar hen songfatna. 19 Hen nangngaran hen anchichay ap- Wat ammag maid én-énnéncha way apon hen papachi ya hen anchichay mangamma ah omfatan hen alena hen cha mintudtuchu hen orchin hen an- sangwanan hen tatagu. chi penanin Jesus, anchag laychén way Hen mepanggép hen manelew an hiya hen hiyachi, te enlas- man-uchiyan hen natéy incha way chicha hen penanina. Ngém iggaycha chillu te chacha émégyat hen Mat. 22:23-33; Mar. 12:18-27 anchichay chuaray tatagu. 27 Angkay hiyachi yag wachacha hen tapen anchichay Judio way ekatchéén Hen namachasancha way manlokop Saduceo way achi mangafurot way man- an Jesus mepanggép hen furor uchi hen natéy ah pegwana. Yag émméy- Mat. 22:15-22; Mar. 12:13-17 cha an Jesus way mangaliyén, 28 “Apo, 20 Angkay hiyachi yag chacha anapén hen anchi ensorat Moses ad namenghan hen mawayaancha way manlokop an way orchintaaw, ekatnéén, ‘No wachay Jesus, wat penasoksokancha hen tapen larae ah ommahawa yag natéy way hen tatagu way i mangentot-owa way maid anàna, masapor ahaw-én hen an- mansarudsud, te hen laychéncha, mèfat chi sonod hen natéy hen anchi fu- koma ah Jesus ta wachay énnéncha way fae way nafaro ta no wachay anàcha, manginchérém hen anchi gubérnador. yachi hen kaman penaka-anà hen an- 21 Wat émméy hen anchichay i mane- chi natéy ah metoroyan hen ganàna.’ Lucas 20:29 173 Lucas 20:47

29 Angkay hiyachi ano, wachacha hen No henochi hen anchi Cristu pituy larae way masosnod. Yag hen an- chi pango, ommahawa ngém cha-ancha Mat. 22:41-46; Mar. 12:35-37 ummanà yag natéy. 30 Wat hen anchi 41 Angkay hiyachi yag ekat Jesus hen metéb, enahawana hen anchi nafaro, anchichay tataguwén, “Henon pacha ngém cha-ancha ummanà yag natéy agé. ekatén, ‘Hen anchi epalen Apudyus hen 31 Yag yaha agé hen nekaman hen an- antoy lota way Cristu wat hiyan ganà chi ma-atlo ingganah amin hen anchi David.’ 42 Te uray met ah David, enso- pitu way masosnod, wat natéycha amin ratna hen anchi libnuna way Salmo way way maid anàcha yag yachiy fufae hen mangaliyén, enahawacha amin way masosnod. 32 Yag ‘Ah Apudyus way Ap-apo, imfagana hen anongohna, natéy agé hen anchi hen anchi Ap-apò way mangaliyén, fufae. 33 Wat non an umat yag man- Tumùchua hen antoy pachawanan-o uchicha hen natéy ah pegwana, nokay 43 ingganah mangafaê hea hen amin hen ustoy mangen-ahawa hen anchi fu- anchichay kafusorno.’” fae, te amincha met way pitu wat ena- 44 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Wat hawacha amin hiya.” no uray ah Are Davichén enawagana 34 Yachi yag ekat Jesus an chichéén, hen anchi Cristu ah ap-apona, wat nokay “Hen tatagu hen antoy lota ad uwan, agé hen énnéna way hiya hen ekatchéén man-ah-ahawacha. 35 Ngém hen an- ganà David.” chichay mifilang ah karébféngana way Hen nanwarnengan Jesus man-uchi way éméy ad uchu, achicha mepanggép hen anchichay cha ma-ah-ahawa ahchi, 36 te komamancha mempàpàila hen kaenammaycha hen anchichay anghel way achi mat- matéy ah ing-inggana. Wat chicha hen Mat. 23:5-7, 14; Mar. 12:38-40 anà Apudyus te nan-uchiyéna chicha. 45 Angkay hiyachi way chachan 37 Yag mepanggép hen man-uchiyan hen changar amin hen anchichay tatagu, natéy, wacha hen niyale an Moses tinugun Jesus hen anchichay pasorotna way tomot-owaan hen man-uchiyan hen way mangaliyén, 46 “Ar-arwachanyu natéy. Te hen anchi nesosorat way na- ta achiayu komaman hen anchichay ammaan hen nangil-ana hen gummi- siguchay cha mintudtuchu hen orchin, lafan hen away, ekatnéén, ‘Ah Apudyus, te chicha, anchag laylaychén way hiya hen cha chayawén cha Abraham an cha manginggégga-ay hen anchichay Isaac ya ah Jacob.’ 38 Wat hen laychénay anammay way lumfongcha. Ya anchag aryén, uray nan-atéy cha Abraham hen chan paraparamano hen u-umfunan hiyachiy tempo, é-éttégcha chillu way hen tatagu ah mempàpàil-ancha way natattagu ad uchu, te pakay wachacha maririspitucha. Yag no mìyamongcha way cha manayaw an Apudyus hen hiy- hen anchi chacha ka-am-amongan, achi nò.” anchag laylaychén way tumùchu hen 39 Yachi yag hen tapen anchichay anchi am-ammay paat way tùchuwan. siguchay cha mintudtuchu hen orchin, Yag umat agé hen incha mèlagsakan ekatcha an Jesusén, “Apo, ammay hen wat hen tùchun agé paat hen nangato annay songfatno.” 40 Yaha hen ekatcha hen tumùchuwancha. 47 Yag chacha te maid torodcha way kasen man-imoh agé usarén hen kenasa-adcha ah an hiya. manlokkowancha hen nà-amfaro ah mamréhancha hen kok-owana. Lucas 21:1 174 Lucas 21:16

Ya chachaat i mampaspasekat way hen anchi imfagam, ya nokay agé hen mangempa-anchu hen luwarucha. sinyarna no tég-angay mepachah.” Wat anchag cha héphépén hen 8 Yachi yag ekat Jesusén, “Ar- kachusaancha an Apudyus.” arwachanyu paat ta achiayu marokop. Te fùnagcha angkay hen chuaray Hen kenapateg hen aket no hen tatagu way ammag mangemparang hen anchi chakchakkar acharcha way chicha ano hen anchi Mar. 12:41-44 mamahhééd way hennag Apudyus Angkay hiyachi way way mantoray. Yag ekatcha agéén, 21 nanlangranga ah Jesus, innilana ‘Inumchahat ad uwan hen tempona.’ hen anchichay nan-afaknang way Ngém achiyu paat cha soroton chicha. cha omentennag ah pelak hen anchi 9 Ya achiayu agé cha émégyat no chacha mangententennagan hen pelak changrényu way wachay chan gugufat ah Templo. 2 Yag annaat agé ilan hen ya chan guguru. Te masapor chillu ihay nà-amfaro way maid mafalinna ma-ammaan cha nahha ngém cha-an way an yanggay chuway sentemos hen chillu hen umchahan hen péppég chi entennagna. 3 Yachi yag ekat Jesusén, ag-agaw.” “Tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way 10 Yag entoroy Jesus way mangaliyén, ifilang angkay Apudyus ah chakchakkar “Hen mekaman, manggugufatcha hen hen anchi entennag hen anchi maid egachay toray hen antoy lota. Ya hen mafalinna no hen anchi amin way ihay lomota agé, gufaténa hen henlo- entennag hen anchichay tapena. 4 Te mota. 11 Yag umchah agé hen ammag hen anchichay tapena, inidchatcha amchanay lunig ya hen fitel ya anat agé yanggay hen tapen hen hommawar an hen chépar ah karotarota. Yag wachacha chicha. Waman hiya, anna paat ammag agé hen mepàila ad uchu way aggaégyat enonghor way nangidchat hen amin way sinyar way omenpahaang.” way wacha an hiya ah usaréna koma ah 12 “Ngém ta anat ma-ammaan amin iyataguna.” cha nadchi, telewén chàyu ya pap- aligatén chàyu, ya michérém-ayu agé Hen nimfag-an Jesus hen hen anchichay cha ma-am-amongan hen machachaelan hen anchi Templo ya tatagu yag imfarud chàyu. Yag gapon hen mepachahan hen ligat ommafurotanyu an haén wat mepasan- Mat. 10:17-18; 24:1-14; Mar. 13:1-13 goayu hen a-are ya hen anchichay chan 5 Angkay hiyachi yag cha aryén hen totoray. 13 Yag yachiyat agé hen wayayu tapen anchichay pasorot Jesus hen ka- way mangimfaga hen anchi chamag ammay hen anchi Templo, te ammag mepanggép an haén. 14 Papannohonyu chachanakkar hen challug way nausar hen hamhamàyu ad uwan ta achiayu hen nangammaancha, ya anat agé hen cha machanagan ah esongfatyu no um- ka-ammay hen anchichay cha michaton chahchi, 15 te haén hen mangidchat hen ahchi. Wat ekat Jesusén, 6 “Umchah hen iyaleyu ya ah kenaraengyu wat achicha ag-agaw way amin hen antoy mailayu makasongfat hen anchichay kafusoryu wat machachael amin way ammag maid way anyug an afaén chicha amin ta maid paat mehàfa ah uray ihah matentenor-og én-énnéncha way komontara. 16 Ngém ah fato te meorobcha amin.” hen hiyachiy tempo chillu, uray hen 7 Yachi yag ekat hen anchichay pa- chinàcha-aryu ya hen sosnodyu, hen a- sorotnéén, “Apo, kamana hen umchahan anag-iyu ya hen anchichay ifayuwén in- Lucas 21:17 175 Lucas 21:34 lémrém chàyu way manginchérém. Wat hen katagutagu te somafali hen fayfay wacha hen tapena an chàyu way mepa- way ammag pomegsa hen challuyunna pchit. 17 Yag an chàyug agorgoran hen ya magénén chummakar hen usarna. aminay tatagu gapoh afurotyu an haén. 26 Ammag matarà hen hamhamà hen 18 Ngém tàénat achi chillu taytaynan tatagu ah égyatcha hen mamannéchan- Apudyus chàyu te uray hen himféras cha no heno hen kasen umchah hen way fuùyu wat achi lawhan Apudyus. antoy lota, te ammag makorkor agé 19 Wat epapateyu paat ta mètaguayu an hen egachay maila ad uchu. 27 Yag hen Apudyus ah ing-inggana.” hiyachiy tempo, haén way Pangorowan hen Tatagu, mamfangachà wat ilanà ah Hen ligat way umchah hen katagutagu way iyalen hen funat way anchichay iJerusalem anà ammag humili ah kena-apudyus- Mat. 24:15-21; Mar. 13:14-19 o ya mamàila agé hen mannakafalin- 20 Entoroy Jesus way mangaliyén, “No o. 28 Wat no elasinyu way cha milugi ilanyu way enalekomkom hen chuaray cha natto way ma-ammaan, sésêmémyu sorchachu ad Jerusalem, ma-awatanyu ya papegséényu hen hamhamàyu te tég- way tég-angay hen machachaelana ya angay hen kahara-anyu hen egachay hen ma-afa-an hen anchichay ining- ligat.” gaw. 21 Wat masapor omawidcha ah Hen na-ar-an hen anchi filig hen anchichay ininggaw hen sakop away way fig ah pani hen Judea. Ya hen anchichay wacha ad Jerusalem, masapor mamfakwitcha. Mat. 24:32-35; Mar. 13:28-31 Ya hen anchichay aminay émméy ah 29 Angkay hiyachi yag nampani ah Je- émméyana, achicha homàyat ah fabréy. sus an chicha way mangaliyén, “Ilanyu 22 Te hen hiyachiy tempo hen manusaan ngén hen annay away way fig ya hen Apudyus hen egachay machusa ah tapen hen away agé, 30 te no ilugicha tomot-owaan hen anchi nesosorat ad na- way umutar, innilayu met way tég- menghan. 23 Wat ammag ka-as-ase lawa angay hen tiyargaw te yachi hen sin- hen anchichay nafufugi ya chan pasoso yarna. 31 Wat umat agé no ilanyu way hen hiyachiy tempo te ammag maid achi cha milugi way ma-ammaan hen an- mepachah ah ligat hen hiyachiy tempo, chichay imfagà, ma-awatanyu agé koma te yachin térén way manusaan Apudyus way tég-angay umchah hen mantorayan an chicha. 24 Wat mepapchitcha hen Apudyus. 32 Tot-owa hen antoy ifagà an tapena ya melayawcha hen tapena ah chàyu way achicha amin matéy hen achawwéy way lota way i mifarud. Ya tatagu way cha matagu ad uwan wat ma- hen antoy fabréy hen Judio paat ad ammaan amin hen anchichay imfagà. Jerusalem, ammag a-abfaén hen an- 33 Te uray maumah amin hen maila ad chichay faén Judio ingganah péppégén uchu ya hen antoy lota, achi chillu Apudyus hen mantorayancha.” miyat-atob hen antochay chà enale ah ing-inggana, te masapor ma-ammaan Hen sinyar hen mamfangchan Jesus amin.” Mat. 24:29-31; Mar. 13:24-27 25 “Hen hiyachiy tempo agé, aggaé- Mansasagganacha hen tatagu ta gyat hen mekaman hen init ya hen hérag achicha looh melooh ya umat agé hen taraw. Ya hen an- 34 Entoroy Jesus way mangaliyén, “Ar- toy lota, maid mepaniyan hen égyat arwachanyu paat ta achiyu pawadwad- Lucas 21:35 176 Lucas 22:12

én hen manlagragsakanyu ya hen chayu Hen nangenlàwan Judas an Jesus mì-in-inuman, yag ilanyu agé ta achi marafus hen chanagyu mepanggép hen Mat. 26:14-16; Mar. 14:10-11 problema hen antoy ataguwan ad uwan, 3 Angkay hiyachi yag nihurug ah Chu- te awni yag ekatyuwén cha-acha-an munyu an Judas Iscariote way iha hen mamfangchà yag an-ayug makarég- hen anchichay hemporo ya chuway pa- nat. 35 Te hen mamfangchà, ammag sorot Jesus. 4 Wat i nètagépfar hen an- mepàrat hen aminay tatagu ah karo- chichay anap-apon hen papachi ya hen tarota. 36 Wat anyug hihimnén paat ya anchichay kapetan hen guwarcha ah chayu chachawatén an Apudyus ta pa- Templo ta itudtuchucha no henon eka- pegsééna hen hamhamàyu ta achiayu manna way mangentochar an Jesus. ma-afà hen amin anchichay mepasamak, 5 Wat anchag laylayad hen anchichay ya ta ammay hen mèsangowanyu an o-okom yag nantotoragcha way mam- haén way Pangorowan hen Tatagu.” fayad. 6 Wat enafunan Judas amin yag 37 Hen hiyachiy tempo, enag-agaw annaat ilugi way manganap hen eka- way cha émé-éméy ah Jesus ah Tem- manna way mangentochar an Jesus way plo way mantudtuchu. Wat no mad- achi koma ma-ammuwan hen tatagu. hémén émméy hen anchi filig ad Olivo Hen mesaganaan hen anongoh way i umiyan. 38 Ya amin hen anchichay way manganan Jesus tatagu, anchag fumifiggat way éméy ah Templo way i mamangngar hen chana Mat. 26:17-19; Mar. itudtuchu. 14:12-16; Juan 13:21-30 7 Angkay hiyachi yag inumchah hen Hen chacha manginyanapan hen ag-agaw hen anchi lagsak way man- ekamancha way mamchit an Jesus ganancha hen anchi tenapay way cha-an Mat. 26:1-5; Mar. 14:1-2; Juan 11:45-53 fumnar way yachi agé hen mamartiyan- Angkay hiyachi yag tég-angay cha hen karnero way missa hen anchi 22 umchah hen tempon hen anchi Manmanma-an. 8 Yachi yag hennag Je- lagsak way manganancha hen tenapay sus cha Pedro an Juan way mangaliyén, way cha-an fumnar way yachi agé “In-ayu ta inyu esagana hen manganan- hen anchi lagsak way ekatchéén taaw hen antoy lagsak way Manmanma- Manmanma-an hen nanlawhan hen an.” 9 Yag ekatcha an Jesusén, “Wat anghel hen a-anà hen ganà Israel chuud hen laychém way intaaw man- hen namchitana hen a-anà hen ganan nò.” 10 Yag annaat ekatén, “No anchichay Egipto. 2 Wat hen anchichay an-ayuwat cha homàyat ah fabréy ad siguchay cha mintudtuchu hen orchin Jerusalem, hib-atényu hen ihay larae ya hen anchichay anap-apon hen way namfufu-ud ah nahahàchuwan way pachi, chachan a-atopàpà no heno fanga, wat yachi hen umunuchanyu. Yag hen ekamancha way mamchit an hen anchi faréy way hénggépana, 11 ifa- Jesus ah achi koma ma-ammuwan gayu hen anchi nangimfaréy way man- te émmégyatcha ah gumabforan hen galiyén, ‘Hen imfagan hen aponi, chuud anchichay tatagu. anohto hen anchi kowarto way mèanana an chàni way pasorotna hen antoy lagsak way Manmanma-an.’ 12 Wat epài- lana an chàyu hen ihay chakar way kowarto hen pegwan hen garachu hen Lucas 22:13 177 Lucas 22:29 faréyna way wacha hen aminay mas- owaan hen anchi kà-amma way torag, te apor, wat yachi hen mangensaganaanyu hen charà, mifùfù para an chàyu.” hen manganantaaw.” 21 “Ngém hen ifagà agé, wacha 13 Angkay lummigwat cha Pedro an an chitaawanto way cha mèan hen Juan yag inchahancha tot-owa amin hen mangentochar an haén. 22 Haén way imfagan Jesus, yag ensaganacha hen Pangorowan hen Tatagu, mepapchità manganancha hen hiyachiy lagsak. te yachi chillu hen nifafagga way ma-ammaan an haén, ngém ammag Hen anongoh way mèanan kaségség-ang lawa hen anchi ammag Jesus hen pasorotna natorod way mangentochar an haén.” Mat. 26:20-25; Mar. 23 Yachi yag anchaat ilugi way man- 14:17-21; Juan 13:21-30 ahepennoot no heno an chicha hen 14 Angkay hiyachi way inumchah hen mangamman nadchi. tempon hen manganancha hen hiyachiy lagsak, nìtùchu ah Jesus hen anchichay Hen tatagu way ifilang hemporo ya chuway aposelna way man- Apudyus ah nangato gan. 15 Yag annaat ekat an chichéén, 24 Angkay hiyachi yag chachan “An-og laychén paat way mèan an chàyu sosongel hen anchichay pasorot Jesus hen antoy lagsak ta ana-at mapap- no heno an chicha hen kangatowan. aligatan, 16 te hen ifagà an chàyu, achiyà 25 Wat tinugun Jesus chicha way kasen mèan hen antoy lagsak way mangaliyén, “Hen anchichay chan toray Manmanma-an ingganah umchah hen hen antoy lota, sigsigurucha te chacha tomot-owaan hen kapaniyana ad uchu manchamancharén hen anchichay hen mantorayan Apudyus.” chacha etorayan. Ya hen anchichay 17 Yachi yag innaran Jesus hen ihay o-okom way wachan fiyangcha, tasa way fayah yag nanyaman an anchag cha epachayaw hen acharcha Apudyus yag annaat ekatén, “Aranyuto way mangaliyén chicha ano hen cha ta mantebtebyananyu, 18 te hen ifagà an manorong hen tatagu. 26 Ngém chàyu, chàyu, wat manepod ad uwan, achiyà achi koma mafalin way yahan inyu kasen umin-inum ah fayah ingganah um- tot-orachén, te hen anchi nangatngato chah hen mantorayan Apudyus.” an chàyu, masapor mamfalinéna hen 19 Yachi yag innarana agé hen ihay acharna ah enawchin hen tapena tenapay yag nanyaman an Apudyus, ta hiya hen katorongancha. Ya hen yag annaat petpet-angén yag inwarasna anchi man-ap-apo an chàyu, hiya hen an chicha way mangaliyén, “Yato hen fafà-arén hen tapena. 27 Nokay ngata achar-o way michaton ah mamarahe an hen nangatngato ah hamhamàyu, hen chàyu. Wat chayu amma-ammaan hen anchi tumùchu way mangan ono hen antoy mekaman ah manmanma-anyu an anchi katorongna way man-alekatto. haén.” Hen anchi tumùchu way mangan, a. 20 Angkay hiyachi agé way narpascha Ngém haén, tàén haén hen ap-apoyu, way nangan, inidchatna hen fayah an chà chillu ammaan hen katorongan hen chicha way mangaliyén, “Hen antoy tatagu, wat yachi hen torachényu.” fayah, yato hen sinyar hen anchi kà- 28 “Chàyu, anyu tot-owag amma way torag Apudyus, wat hen ena-annohan aminay ligat-o. 29 Wat charà hen matéyà, yachi hen manot- kaman hen nangidchatan Amay Apudyus an haén hen lébféng-o Lucas 22:30 178 Lucas 22:46 way mantoray, kaman agéhchi hen hen ifagà an chàyu, tomot-owa angkay mangidchatà an chàyu hen lébféngyu ad uwan hen anchi nesosorat ad na- way mantoray agé. 30 Ya metatappeayu menghan mepanggép an haén way ekat- an haén hen mantorayà ya uray hen néén, metakorongà hen anchichay fu- chà mangmanganan. Ya chàyu agé hen tangelo. Ya tomoroychi te cha tomot- manguwis hen anchichay kacharaanyu owa amin hen anchi nesosorat mepang- way Judio way ganà hen anchichay gép an haén.” 38 Yag anat ekat agé hen hemporo ya chuway anà Jacob way anchichay pasorotnéén, “Ilam ngén Apo, ekatchéén Israel.” antoyan kay hen chuway fangid yà.” “Aẁ anggay ud-ay,” way ekat Jesus. Hen nangimfag-an Jesus hen mangenhootan Pedro an hiya Hen nanluwaruwan Jesus ad Olivo Mat. 26:31-35; Mar. Mat. 26:36-46; Mar. 14:32-42 14:27-31; Juan 13:36-38 39 Angkay hiyachi yag lomayaw ah Je- 31 Yachi yag ekat Jesus an Pedro way sus ya hen anchichay pasorotna way ém- mangaliyén, “Simon changrénà paat te méy hen anchi filig ad Olivo te yachi chinawat Chumunyu hen parufus way chillu hen chacha ay-ayan no madhém. mamachas amin an chàyu ta ilana no 40 Angkay inumchahcha ahchi, ekat Je- wacha an chàyu hen mahenhen ka- sus an chichéén, “Manluwaluwaruayu ta man hen mahenhenan hen chugi hen achiayu ma-awis way fumasor gapon an- fégah. 32 Ngém inluwaruwà hea Simon, nay tég-angay mepasamak.” 41 Yachi yag ta achi matarà hen afurotno an haén. émméy ah Jesus hen ê-éyna, yag nam- Yag no kasen-a manhagong an haén, palentomang way manluwaru. 42 Ekat- epas-émno hen afurot hen anchichay néén, “Ama, no anno koma laychén, ifam.” 33 Ngém ekat Pedrowén, “Apo, achim koma epachah hen yatoy ligat anà angkay ammag nansasaggana way way tég-angay mepasamak an haén. uray mifarud ya mìyatéy an hea.” 34 Yag Ngém uray no yahan chawatê, laychê ekat Jesusén, “Oo a, ngém ah katot- chillu way ma-ammaan yanggay hen owana, Pedro, achi manollaò hen manò laychém.” 43 Yachi yag ammag émméy hen hiyatoy lafi yag empetlomat way hen anghel way narpod uchu way i mangenhoot an haén.” nanorong an hiya. 44 Ammag amchan way térén hen hamhamà Jesus way ka- Hen masapor etàtaen man paat ommanay ah annag iyatéy yag way i mantudtuchu ammag kaskasen hen enkamanna way 35 Angkay hiyachi yag ekat Jesus hen manluwaru. Yag hen lengatna, kaman anchichay pasorotnéén, “Hen nannagà chara way chan eheeh hen lota. an chàyu way maid entàtaenyu ah pelak 45 Angkay hiyachi way narpas hen ya pah-eng ya uray hen mansokatanyu, luwaruna, tommàchég yag namfangad ay nakorangan-ayu ah masapor.” Yag hen iggaw hen anchichay pasorotna yag ekatchéén, “Cha-an-ani met.” 36 “Ngém inchahanaat agé chicha way nanasséy safali ad uwan,” way ekat Jesus, “te ad te kaman anchag naungar mepo-on uwan, hen anchi wachan pelakna, mas- ah hamhamàcha. 46 Yag annaat ekat apor etàtaenna, ya masapor mampah- an chichéén, “Pakay peet nasséy-ayu. eng-ayu. Yag no wacha an chàyu hen Fangon-ayuwat ta manluwaru-ayu ta maid fangidna, masapor uray annag achiayu ma-awis way fumasor gapo hen elao hen lumfongna ah fangidna. 37 Te annay tég-angay mepasamak.” Lucas 22:47 179 Lucas 22:62

Hen nanelewancha an Jesus Hen nangenhootan Pedro an Jesus Mat. 26:47-56; Mar. Mat. 26:57-58, 69-75; Mar. 14:53-54, 14:43-50; Juan 18:2-11 66-72; Juan 18:15-18, 25-27 47 Angkay hiyachi way é-éttég Je- 54 Angkay hiyachi way tenelewcha ah sus way chan ale, nawaychaat hen an- Jesus, inyéycha hiya hen faréy hen anchi chichay chuaray tatagu. Wat hen an- kangatowan way pachi. Yag ah Pedro, chi nange-etnod an chicha, wat ah Ju- chinuchum-ang way cha umunud. 55 Yag das way iha hen anchichay hemporo hen anchichay tatagu, nan-apoycha hen ya chuway pasorot Jesus. Wat ém- fatawan hen anchi faréyanchi way méy ah Judas way i nangentomò hen niyéyan Jesus wat i nèanichu ah Pe- tapàna hen apeng Jesus. 48 Yag ekat dro an chicha. 56 Yag hen nangil-an hen Jesusén, “Judas, ay hen annay sinyar ihay motmotyu way fafarasang an Pe- chi layad peet hen annog finalin ah dro way chan anichu, menatmatana yag sinyar chi tochar ah mangentocharam annaat ekatén, “Yaha ngata agé hen an haén way Pangorowan hen Tatagu.” ihay cha metmetnod an Jesusanchi.” 49 Angkay enlasin hen anchichay ifan Je- 57 Ngém enhoot Pedro way mangaliyén, sus hen ma-ammaan, anchaat ifaga an “Heay fafarasang, maid ay paat innilà Jesus way mangaliyén, “Apo, ay fuma- hen taguwanna way ekatnowa.” ag-ani.” 50 Yag fumma-agat tot-owa hen 58 Angkay na-awni agé yag wacha hen iha an chicha yag narungchanat hen ihay larae way nangenlasin an Pedro, awan hen ingan anchi alepan hen an- yag ekatnéén, “Hean samét hen iha an chi kangatowan way pachi. 51 Ngém em- chicha agé.” “Faénà ayé,” way ekat agé pawan Jesus way mangaliyén, “Anggay, Pedro. achiayu cha fuma-ag.” Yag annaat aran 59 Angkay nanlooh hen ihay uras mé- hen ingan hen anchi nafa-ag yag entò- nat yag wacha agé hen ihay larae opna. way nangenlasin an Pedro, yag empa- 52 Yachi yag anat ekat Jesus hen peletna way mangaliyén, “Hea kayyà anchichay ummale way mangara an hen ihay ifan Jesus te afab-én way hiya way anap-apon hen pachi ya hen iGalilea-a.” 60 Ngém ekat Pedrowén, kakapetan hen guwarchan hen Templo “Heay taguwanna, maid ay innilà hen ya hen anchichay anam-ama way ponò annay cham aryénanna.” Yag hen hiy- hen Judio, ekatnéén, “Ay ammoh fu- achi way chan ale ah Pedro, yag nanol- tangelowà ta masapor mamfafangngid- laòat agé hen manò. 61 Yag ah faréy, ayu ya mampapang-or-ayu way i man- namfiliwit ah Jesus way nangila an Pe- gara an haén. 53 Ammag enag-agaw way dro, yag hemhemmà Pedro hen enalen miya-ahrangà an chàyu ah Templo wat Apona ad annad way achi manollaò hen maid met ekatyuwén aranà. Ngém ad manò hen hiyahay lafi yag penetlonaat uwan hen tempon hen mantorayan hen way mangenhoot an hiya. 62 Wat lom- laweng, wat yachi hen meparufusanyu mayaw ah Pedro way ammag chan sigab way mangamma hen ammaanyu.” hen hamhamàna ya amchan chi kelana gapon enammaana. Lucas 22:63 180 Lucas 23:10

sus hen anchi gubérnador way Pi- Hen nanénsénaancha an Jesus lato. 2 Yag yachi way inumchahcha, Mat. 26:67-68; Mar. 14:65 inlugichaat way mangimfaga hen fa- 63 Angkay hen anchichay chan guwar- sorna. Ekatchéén, “Inchahanni hen ya- cha an Jesus, anchag cha sén-ésén-én toy tagu way chana subsufan hen an- hiyéén lenopropagcha. 64 Yag anchaat chichay tatagu ya chana amin epawa ah fongoton hen matanéén lenopropagcha mamfayachancha hen furor an Are. Yag way mangaliyén, “Ayé, ifagam kaya no chanaat agé ekatén hiya ano agé hen Are henon nanlopag an hea.” 65 Yag chuar way Cristu way empopostan Apudyus hen enkamakamancha way nanginsorto way umale way mantoray.” 3 Yachi yag an hiya. senarudsud Pilato an Jesus way man- galiyén, “Ay hea ano hen Aren hen Ju- Hen nepasangowan dio.” Yag ekat Jesusén, “Oo, enalem Jesus hen anchi konsel met.” 4 Yachi yag anat ifagan Pilato hen Mat. 26:59-66; Mar. anchichay anap-apon hen papachi ya 14:55-64; Juan 18:19-24 hen anchichay chuaray tatagu way man- 66 Angkay pommaway, na-amongcha galiyén, “Maid met inchahà ah fasor hen anchichay anam-ama way ponò hen yatoy tagu ah érégna way iyatéy.” hen Judio ya hen anap-apon hen pa- 5 Ngém ammag cha ekaskasen hen an- pachi ya hen anchichay siguchay cha chichay tatagu way mangempapelet way mintudtuchu hen orchin, yag empasan- mangaliyén, “Chana angkay sinubsufan gocha ah Jesus hen anchichay kon- hen tatagu way inlugina hen provinsiyan sel. 67 Yag ekatchéén, “Ifagam an chàni, hen Galilea ingganad Judea, yag gapon ay hea hen anchi Cristu way em- chana intudtuchu wat chacha magabfor popostan Apudyus way umale way man- amin hen tatagu, yag ad uwan, inum- toray.” Yag senongfatan Jesus way man- chah agéhto ad Jerusalem.” galiyén, “Tàén no ifagà, achiyu chillu afuroton, 68 yag no wacha agéy sarud- Hen nepasangowan Jesus an Herod suchù, achiyu agé songfatan. 69 Ngém 6 Angkay chengngar Pilatochi yag an- no marpas chillu hen antoy ma-ammaan naat imohon no iGalilea peet ah Je- ad uwan, haén way Pangorowan hen sus. 7 Yag hen nangngarana way narpo Tatagu, tumùchuwà hen pachawanan peet ah Jesus hen sakopon hen cha Apudyus way mannakafalin.” 70 Yag an- etorayan Herod, annaat epééy ah Jesus chaat ekat aminén, “Wat ay ammoh hea an hiya te niyaphor way wacha ah Herod hen anà Apudyus tà.” Yag annaat ekatén, ad Jerusalem agé hen hiyachiy tempo. “Oo, enaleyu met.” 71 Yag ekatchaatén, 8 Yag ah Herod, ammag laylayad way “Ay ammoh masapor kasentaaw man- mangila an Jesus te nafayag way an- anap ah fasorna, te chengngartaaw met nag laychén paat way mangila an hiya amin hen enalena wat narégnachi ah gapon amin way chana chengngar. Yag iyatéyna.” hen laychéna paatat ilana koma hen kaskascha-aw way ammaan Jesus. 9 Wat Hen nepasangowan Jesus an Pilato ammag maid achi inimoh Herod an Mat. 27:1-2, 11-14; Mar. hiya, ngém ammag iggay somongsong- 15:1-5; Juan 18:28-38 fat ah Jesus. 10 Yag hen anchichay anap- Angkay hiyachi yag inligwatcha apon hen papachi ya hen anchichay 23 amin way manginyéy an Je- cha mintudtuchu hen orchin agé, am- Lucas 23:11 181 Lucas 23:30 mag narafus way térén hen chacha mangaliyén, “Anyug elansa hiya hen ko- ekaman way mangempafasor an hiya. ros, ta elansayu way elansa.” 11 Yag chaat agé mèpeloh ah Herod 22 Yachi way petlon hen namachasan ya hen anchichay sorchachuna an Je- Pilato way mangà-arò hen anchichay sus yag senensenacha agé hiya. Ya an- tatagu, ekatnéén, “Pakay. Nokay paat chaat eparumfong hen ammag ammay hen enammaana ah laweng, te maid way lumfong yag empafangadcha an Pi- met inchahà ah ustoh fasorna ah érégna lato. 12 Wat nanepod hen hiyachiy ag- way iyatéy. Wat an-og epahaprat yang- agaw, nanggayyém cha Herod an Pilato gay yag emparufus-o.” 23 Ngém ammag te nafayag way anchag mankokontara. cha èngaèngaw chillu hen tatagu way mangempapelet way melansa ah Jesus Hen nangimfag-ancha ingganah ommafun ah Pilato. 24 Wat hen matéyan Jesus yachi yag anat eparufus Pilato way ma- Mat. 27:15-26; Mar. 15:6-15; ammaan an Jesus hen chacha epapelet Juan 18:38–19:16 way chawatén. 25 Yag emparufusna hen 13 Angkay hiyachi yag empa-ayag Pi- anchi tagu way nifafarud gapon pom- lato hen anchichay anap-apon hen pa- matéyana ya hen nempataropana hen pachi ya hen anchichay anam-ama tatagu, te hiya hen laychéncha way way ponò ya anat amin hen tatagu, meparufus. Yag emporangna ah Jesus an 14 yag annaat ekat an chichéén, “Em- chicha ta ammaancha an hiya hen heno pasangoyu hen antoy tagu an haén te way laychéncha. ekatyuwén chana subsufan hen tatagu. Hen nelansaan Jesus hen anchi koros Wat finistigar-o met hiya hen sang- wananyu, ngém maid met inchahà ah Mat. 27:32-44; Mar. enammaana ah kaman hen chayu epafa- 15:21-32; Juan 19:17-27 sor an hiya. 15 Yag umat agé ah Herod, 26 Angkay hiyachi way chacha maid agé inchahana te pakay empafan- elayaw ah Jesus, lenapchùcha hen gadna an chàni nò. Wat yaha hen kail- ihay tagu way niyaphor way cha ana way maid enam-ammaan hen yatoy homàyat way i hommepot way ah tagu ah narégna way iyatéy. 16 Wat an- Simon hen ngachanna way eCirene, yag og epahaprat yag emparufus-o.” 17 Yachi empafu-udcha an hiya hen anchi koros hen ekat Pilato gapo ta nigagangay way Jesus ta iyunudna. tenawénén wachan eparufusna way ihay 27 Yachi yag anchag chuar hen an- farud no tempon hen yachiy lagsak. chichay tatagu way cha umunud an Je- 18 Ngém hen anchichay na-a-among way sus, yag wachacha agé hen anchichay tatagu, anchag aheo-ongaw way man- finufae way chacha kelaan hiya ya galiyén, “Pédtényuha ta ah Barabas hen chachan ifil amin. 28 Yachi yag namfili- eparufusyu,” 19 way ah Barabasanchi, wit ah Jesus an chicha way mangaliyén, sigud way farud te empataropana hen “Chàyu way finufae way iJerusalem, tatagu hen gubérno hen yachiy fab- faén koma haén hen kelaanyu ta hen réy, ya wacha amin hen pinchitna way acharyu hen kelaanyu ya hen a-anàyu. tatagu. 29 Te umchah way umchah hen ammag 20 Ngém ah Pilato, laychéna koma pararo way ligat ahto, wat ammag ekat way ah Jesus hen meparufus wat pe- hen tataguwén anchag nagasat paat hen nachasna way mangay-ayu hen tatagu. anchichay maid anàna way iggay umanà 21 Ngém anchag cha èngaèngaw way ya achichan pasoso. 30 Te gapon kena- Lucas 23:31 182 Lucas 23:49 pararon hen ligat hen hiyachiy tempo, hara-an hen acharno ya chàni agé.” wat ammag chawatén hen tatagu ta uray 40 Ngém enamhew hen anchi iha way hen filig ya tagéytéyén matébcha koma mangaliyén, “Ay ammoh maid paat égy- ah matagpénancha ta metarocha paat. atno an Apudyus. Nelansataaw amin, 31 Te ilanyu ngén, no hiyato hen ma- 41 ngém chita, lébféngta way melansa te ammaan an haén ad uwan way maid chusan hen enammaanta, ngém hen ya- paat fasorna, ay achi kaskasen hen ma- hay tagu, maid poros enam-ammaana ammaan an chàyu ya hen ganàyu way ah laweng.” 42 Yachi yag annaat ekat menangfasor.” agé an Jesusén, “Apo Jesus, hamham- 32 Angkay hiyachi yag wachacha agé énà koma no umchah hen mantorayam.” hen chuway futangelo way inyéycha agé 43 Yag anat ekat Jesusén, “Tot-owa hen way meparansa hen hiyachiy tempo. antoy ifagà an hea way hen hiyatoy ag- 33 Yag yachi way inumchahcha hen an- agaw, mètapea an haén ad uchu.” chi lota way ekatchéén “alintutugun chi Hen natéyan Jesus uru,” enlansacha ah Jesus hen away way koros, yag enkoroscha agé hen Mat. 27:45-56; Mar. ihay futangelo hen pachawigina ya hen 15:33-41; Juan 19:28-30 iha ah pachawananna. 34 Narpaschi yag 44 Angkay hiyachi way ustoy nang- anat man-ale ah Jesus way mangaliyén, gawa, yag ammag hommelangat agé “Ama, pakawaném chicha te maid inni- amin hen lota ingganah fummatangan lacha hen chacha am-ammaan.” way ammag iggay homelaw hen init. Yachi yag anchaat manfunfunnot 45 Yachi agé yag ammag nan-agwa hen way manginyàchang hen lumfongna. anchi séchar way kortena way horchà 35 Yag hen anchichay tatagu, anchag hen iggaw Apudyus paat ah Templo. tommatàchég way chan fub-uya way 46 Yag chinakarat agé Jesus hen alena mangi-ila no heno hen mekaman. Ya way mangaliyén, “Ama, an-og eporang hen anchichay ap-apon hen Judio, an hea hen lennawà.” Yachi hen ekatna chachaat sén-ésén-én hiya way yag natéyat. mangaliyén, “Tenorongana hen tapena, 47 Angkay hen nangil-an hen anchi wat torongana kagé hen acharna no kapetan hen sorchachu amin hen neka- hiya tot-owa hen Cristu way penelen man, annag chinayaw ah Apudyus way Apudyus.” 36 Yachi yag sensennan agé mangaliyén, “Yato peet tot-owa hen ihay hen anchichay sorchachu hiya way tagu way ammag maid poros enam- manginchawchaw hen ommelém way maanah laweng.” fayah, 37 yag ekatchéén, “Ayé, no hea 48 Ya hen anchichay chuachuar way hen aren hen Judio, wat pakay achim tatagu agé way na-a-among way chan hara-an hen acharno nò.” fub-uya, innilacha amin hen neka- 38 Angkay hiyachi yag enhabrotcha man, wat ancha ammag hommàyat way agé ah petchayan hen uruna hen nesoso- chan pagpag hen faro-ongcha gapoh rat way ekatnéén, “Yato hen Aren hen hamhamàcha. 49 Yag amin hen an- Judio.” chichay ifan Jesus ya hen anchichay fin- 39 Angkay hiyachi yag nì-insorto agé ufae way netnod an hiya way narpod hen ihay futangelo way nelaransa way Galilea, oma-adchawwéycha way nangi- mangale an Jesusén, “No hea hen Cristu ila hen amin. way empopostan Apudyus, wat pam achi Lucas 23:50 183 Lucas 24:12

éméy hen anchi lufù ta iyéycha hen an- Hen nilufuan Jesus chichay fangfangru way ensaganacha. Mat. 27:57-61; Mar. 2 Angkay inumchahcha yag ammag na- 15:42-47; Juan 19:38-42 a-allinat agé hen anchi tépà way tangéb 50–51 Angkay hiyachi yag wachan ihay hen lufù, 3 wat henomròcha way i tagu way ah Jose hen ngachanna way mangila, yag ammag maichat agé hen ad Arimatea hen fabréyna way sakopon anchi natéy. 4 Wat anchag naleletag, hen provinsiyan hen Judea. Machayaw yag hen hiyachi, ammagat agég niyahad way tagu ah Jose te na-ammuwan hen hen chuway larae way nètatàchég an kena-ammayna, yag hiya agé hen ihay chicha way ammag cha humili hen lum- chan héhhééd hen milugiyan hen man- fongcha. 5 Yag hen anchichay finufae, torayan Apudyus. Ya tàén hiya hen anchag nanyongyong way mampalen- iha hen anchichay anam-ama way kon- tomang ah égyatcha. Yag ekat hen an- sel, iggay chillu mètempoyug hen an- chichay larae an chichéén, “Pakay chayu chichay ifana hen nantetempoyugancha anapén hen anchi natattagu hen iggaw way mangamma hen na-ammaan an Je- hen natéy. 6 Maid angkay ahto te nan- sus. 52 Yachi yag émméy ah Joseyanto uchi. Ay naliw-anyuwat peet hen anchi an Pilato way manawat hen achar Je- imfagana an chàyu hen kawad-ana ad sus. 53 Yag yachi way neparufus, inna Galilea, 7 way masapor meporang hen inpah hen achar hen anchi natéy way anchi Pangorowan hen Tatagu hen an- nelaransa hen koros, yag finunifunana chichay lawengay tatagu ya melansa hen ah am-ammay way uroh yag ina inlufù away yag anat man-uchi chillu hen an- hen anchi kà-amma way lufù way an na- chi petlon hen ag-agaw.” 8 Yachi yag pasorag way natoktokan hen chéprah. hemhemmà tot-owa hen anchichay fin- 54 Hen alemana hen na-ammaan nadchi ufae hen enalena, 9 wat lommayawcha way tég-angay malihnug hen init way hen anchi lufù way incha henaphapet yachi agén milugiyan hen ngilin hen Ju- aminchi hen anchichay hemporo ya ihay dio way Safachu. pasorot Jesus ya anat agé hen anchichay 55 Angkay hen anchichay finufae way tapena. 10 Hen ngachan hen anchichay netnod an Jesus hen lummigwatana finufae, wat cha Maria way eMagdalena ad Galilea, inunudcha ah Jose yag an Juana yah Maria way inan Jaime innilacha hen iggaw hen anchi lufù ya ya anat agé hen anchichay tapena way hen enkamanna way nanginlufù hen chicha amin hen i nanaphapet hen an- achar Jesus, 56 yag anchaat homàyat chichay aposel. 11 Ngém hen anchichay way incha inyam-amma hen anchichay aposel agé, ekatchéén, maid innilan hen nankarakarase way fangfangru way anchichay finufae hen chacha ar-aryén, metape way miyoppeop hen natéy. Yag te kamancha chan in-inép, wat anchag nawakas way Safachu, nantongawcha iggay afuroton chicha. 12 Ngém ah Pe- way man-inungar te yachi chillu hen dro, lummigwat way nanagtag way i orchin hen Judio. paat mangila hen anchi lufù. Yag nan- eteng-ena paat way nangila ad char-ém, Hen nan-uchiyan Jesus yag ammag anggay hen anchi funifun Mat. 28:1-10; Mar. 16:1-8; Juan 20:1-10 ah wà-acha way ammag maid ininggaw. Angkay hen anchi Chuminggu, Yachi yag anat homàyat way ammag 24 nahapacha way térén hen an- nahahaang way cha manmamanmà no chichay finufae way lummigwat way nokay peet hen anchi nekaman. Lucas 24:13 184 Lucas 24:32

fae, te fummigatcha way émméy hen Hen netnochan hen anchi chuwa an anchi lufù 23 yag maid ano hen an- Jesus hen nanaranancha ad Emaus chi achar hen natéy, wat namfangad- Mar. 16:12-13 cha way i nangimfaga way innilacha 13 Angkay hen hiyachiy ag-agaw, ano hen anghel, yag imfagan ano hen lummigwat hen chuwa hen anchichay anchichay anghel way nan-uchi ano ah cha somorot an Jesus way éméy ad Jesus. 24 Yachi yag émméycha agé hen Emaus way nasorok ah hemporo ya tapen ifani way i nangila hen anchi lufù, chuway lometor hen ka-achawwéyna yag tot-owa peet hen henaphapet hen ad Jerusalem. 14 Yag hen chacha anchichay finufae ngém maid chillu in- manaranan, chachan tagtagépfaran hen nilacha an Jesus.” aminay na-ammaan. 25 Angkay hiyachi yag nan-ale ah 15 Angkay hiyachi way chachan ahep- Jesus way mangaliyén, “Kaman-ayu ennoot ya chacha haphapetén hen an- paat hay chan ligligummu, te pakay chi na-ammaan, inchahan Jesus chicha ammag naligat ah mangafurotanyu yag netnod, 16 ngém chicha, tawwan no amin hen imfagan hen anchichay pakay iggaycha elasin way ah Jesus profeta ad namenghan. 26 Ay achiyu peetchi. 17 Yachi yag anat ekat Jesusén, peet chillu ma-awatan way masapor “Nokaychi hen chayu aryénanna way mapap-aligatan hen anchi empopostan cha manaran.” Yag entàchégcha way Apudyus way Cristu yag anat umchah ammag mamàila hen pararo way tokar- hen machayawana.” 27 Yachi yag cha. 18 Yag anat ekat hen iha way ah anat esoplekar Jesus amin hen anchi Cleopas hen ngachannéén, “Ay kàéchah- nesosorat ad namenghan mepanggép a ménat ad Jerusalem way hea yang- an hiya way inlugina hen anchi pés-éy gay ménat hen cha-an mangngar hen ensorat Moses inggana hen amin way cha na-ammaan hen hiyatoy tempo.” ensorat hen anchichay profeta. 19 Yag anat ekat Jesusén, Henochi. Yag 28 Angkay hiyachi way tég-angaycha ekatchéén, “Hen anchi na-ammaan an umchah hen anchi fabréy way ayan- Jesus way eNazaret way hiya, na- cha, yag kaman paat ichakpos Jesus ammuwan way profetan Apudyus way way mangentoroy, 29 ngém entar-éd hen ririspituwén Apudyus ya hen tatagu anchi chuwa hiya way mangaliyén, agé, ya nakafael way nangintudtuchu “Panga-asem ta umiyantaaw te nanad- amin hen intudtuchuna ya nangamma hém chillu, te kaysan hen ag-agaw.” Wat agé hen kaskascha-aw.” 20 Entoroycha enafunan Jesus yag nàyéy an chicha. way mangaliyén, “Ngém hen anchichay 30 Yag yachi way tummùchucha way anap-apon hen pachitaaw ya hen an- mangan, innaran Jesus hen anchi tena- chichay ponòtaaw, anchag emporang pay yag nanyaman an Apudyus yag an- hiya an Pilato ah manginyurchinana naat petpet-angén yag inidchatna an hen matéyana, wat enlansacha hiya hen chicha. 31 Yag hen hiyachi, kaman nafù- koros. 21 Waman chàni, ekatniyén hiya tan hen matacha yag enlasinchaat way koma hen anchi mangenharà an chitaaw ah Jesus peetchi, yag ammag naumahat way ganà Israel. Ngém ammag solet agé. 32 Hiyachi yag nan-ahepennootcha peet te ad chin-argaw hen na-ammaan way mangaliyén, “Ay ammoh faén ka- amin cha nahha an hiya. 22 Yag an-ani man paat cha gumilab way apoy ah lè- agég nahngang hen anchi henaphapet nata hen chana man-aryan hen charan hen anchichay tapen ifani way finu- Lucas 24:33 185 Lucas 24:53 hen chana nangintudtuchuwan hen an- 44 Angkay hiyachi yag ekat Jesus an chi nesosorat ad namenghan.” chichéén, “Amin hen anchi na-ammaan 33 Angkay hiyachi, lummigwatchaat an haén, chichachi hen chà imfagafaga hen hiyachiy uras way mamfangad ad hen chà netnonetnochan an chàyu, te Jerusalem, yag inchahancha hen an- masapor way tomot-owa hen aminay chichay hemporo ya ihay pasorot Je- nesosorat mepanggép an haén nanepod sus ya anat hen anchichay tapena hen ensorat Moses ya hen anchichay agé way na-a-among. 34 Yag ekatat agé profeta ya anat agé hen anchi nesosorat hen anchichay na-a-amongén, “Nan- hen anchichay kankanta way Salmo.” uchi angkay tot-owa ah Apotaaw te nam- 45 Yachi yag kaman paat finùtan Je- pàila an Simon Pedro.” 35 Yachi yag sus hen hamhamàcha ta ma-awatancha henaphapet agé hen anchi chuwa hen amin hen anchi nesosorat ad nameng- anchi nekaman hen anchi nanaranancha han. 46 Yag annaat esoplekar way man- ya hen nangenlasinancha an Jesus hen galiyén, “Yato chillu hen nesosorat namet-angana hen anchi tenapay hen mepanggép an haén way ekatnéén, chacha manganan. ‘Masapor chillu mapàpàgang hen an- chi epalen Apudyus way Cristu ya Hen nampàil-an Jesus hen anat matéy ya anat man-uchi hen pet- anchichay pasorotna lon hen ag-agaw.’ 47 Yag nesosorat agé Mat. 28:16-20; Mar. 16:14-18; way masapor mitudtuchu hen antoy Juan 20:19-23; Apos. 1:6-8 chamag mepanggép hen mamfafawiyan 36 Angkay hiyachi way chacha hen tatagu ta mapakawan hen fasorcha haphapetén hen nekaman hen charan, gapon haén. Wat mitudtuchuchi hen am- ammag niyahachat agé ah Apo Jesus inay tatagu ah karotarota way milugi way tommatàchég hen gawana, yag ahtod Jerusalem. 48 Yag chàyu paat hen annaat ekatén, “Ta mapanoh hen manàchég hen katot-owaan hen aminay hamhamàyu.” 37 Yag ancha ammag nekaman. 49 Yag achi mafayag wat epalè émmégyat way térén te ekatchéén an chàyu hen anchi Espiritu way em- fanig. 38 Yag annaat ekat agéén, popostan Ama chillu way mepale. Ngém “Pakay cha-ayu émégyat ya pakay masapor i-inggaw-ayu ahtoh fabréy ing- cha-ayun finfinafang mepanggép an ganah umchahchi an chàyu te hiya hen haén. 39 Ilanyu ngén hen antoy limà anchi mannakafael way marpod uchu.” ya he-è te haénto, wat tad-énà ta Hen émméyan Jesus ad uchu mapnek-ayu. Te ay ammoh wachay laman ya tongar chi fanig. Te laman Mar. 16:19-20; Apos. 1:9-11 ya tongar met hen achar-o.” 40 Yaha 50 Angkay hiyachi yag enetnod hen enalena yag empàilana agé hen Jesus chicha inggana ad Betania limana ya hen he-ena. 41 Ngém kaman yag annaat etànang hen limana yag paat chillu achicha afuroton, te ancha binindisyunana chicha. 51 Yag hen lawag naleletag ya tàén amchan hen chana mamindisyunan an chicha, chaat laylayadcha, kaman paat chillu faén agé matarok way éméy ad uchu way kapapate. Yag anat ekat Jesusén, manaynan an chicha. 52 Yag chicha, “Ay wachay enhàfayu ah ma-an ta chinayachayawcha ah Jesus yag manganà.” 42 Wat inchawchawcha hen anchaat mamfangad ad Jerusalem way nelopò way files, 43 yag innarana yag maid kepaniyan hen laylayadcha. 53 Yag inissana hen sangwanancha amin. Lucas 24:53 186 Lucas 24:53 kankanayén way chacha émé-éméy ah Templo way manyaman an Apudyus. 187 Juan 1:18

chi Helaw. 9 Te wacha hen kasen umale Juan way hiya hen anchi tot-owa way Helaw way manelaw hen hamhamà hen aminay Ah Juananto way ihay pasorot Jesus, tatagu hen antoy lota. narakay way térén hen nensoratanan natto 10 Hen anchi na-awagan ah Ale way hen tawén way 90 ménat ono 95. Ya way ekatcha agéén Helaw, gapon hen nanoratana, te inlugin hen tatagu way hiya wat na-ammaan amin hen antoy mangaliyén faén ano Apudyus ah Jesus. lota ya hen ininggaw. Ngém angkay Wat nanorat ah Juan ah manot-owaancha ummale hen antoy lota, ammag hen kena-apudyus Jesu Cristu, ya chuar iggayat agé elasin hen tatagu hiya. agé hen emparawagna mepanggép an Je- 11 Ya tàén hen anchichay tatagu ah sus no heno paat hiya. Yag ah Juan agé, fabréynéén anchag achi mangiggéén ensoratna hen tapenay sorat ya “Hen Ma- hiya. 12 Ngém wachacha chillu hen ammaan ah Pegwana.” tapena way nangimfilang an hiya yag ommafurotcha. Wat chicha, namfalinén Hen anchi Ale way Tomagu Apudyus chicha ah a-anàna. 13 Yag hen Hen anchi péspés-éyna way enkaman Apudyus way nanganà an 1 cha-an ma-ammaan hen antoy chicha, faén kaman hen cha ekaman lota, nawawà-acha chillu hen anchi hen tatagun antoy lota no umanàcha te na-awagan ah Ale way hiya hen ah Apudyus, wachan enkamanna ta mangempaka-ammu an Apudyus. miyanà hen tatagu an hiya ta hiyan Yag hen yachiy na-awagan ah Ale, man-amacha. nelarammong an Apudyus, te hiya 14 Angkay hen anchi na-awagan ah chilluh Apudyus 2 wat nachachà-an Ale, namfalin ah tatagu yag nì-iggaw an way nelarammong hen anchi Ale an chitaaw. Pahig tot-owa hen inyalena ya Apudyus. 3 Ya piniyar agé Apudyus menangség-ang way tatagu. Yag chàni, hiya way mangamma hen egachay innilani hen kena-ammayna way am- wacha, wat maid kasen nangamma hen mag maid mepaniyana way yachi chillu na-ammaan no faén yanggay hiya. 4 Ya hen ka-ammayna te hiya hen anchi sis- hiya agé hen lugin hen ataguwan hen siguchay anà Apudyus. egad. Ya hiya agé hen anchi Helaw way 15 Imfagan Juan hen mepanggép an cha manelaw hen hamhamà hen tatagu. hiya, ekatnéén, “Hiyaha hen anchi chà 5 Yag helawan hen yachiy Helaw hen aryén hen anchi nangaryaén, ‘Hen anchi helang way iggaw hen tatagu, yag hen meparég an haén, ammag nangatngato anchi helang, ammag achi makachép an no haén te hiya, nawawà-acha chillu hiya. uray hen cha-an-o marmuwan.’” 6 Wacha hen ihay tagu way finaar 16 Maid agé mepaniyan hen ség-angna Apudyus way ah Juan hen ngachanna. an chitaaw way tatagu te annag séség- 7 Yag hen namaaran Apudyus an hiya, ta angan chitaaw amin ya cha matapyat- ina haphapetén hen aminay katagutagu apyanchi ah ing-inggana. 17 Ah Moses mepanggép hen anchi na-awagan ah hen nangimfaga hen orchin Apudyus Helaw ta no changrén hen tatagu, oma- an chitaaw, ngém ah Jesu Cristu hen furotcha koma. 8 Faén ah Juan hen anchi nangempàila hen ség-ang Apudyus an manelaw hen hamhamà hen tatagu, te chitaaw ya hen katot-owaan mepanggép hiya hen anchi an yanggay an ummale an hiya. 18 Maid poros tagu ah nangila an way mangimfaga mepanggép hen an- Apudyus, wat maid mangempaka-awat Juan 1:19 188 Juan 1:36 hen tatagu mepanggép an hiya. Waman Yag tàén an umunud an haén, ammag hen anchi sissiguchay anàna way ka- nangatngato chillu no haén, te uray lawa pachongna paat way nelarammong an non anà an man-alepan an hiyéén achì hiya, wat hiya hen nangempaka-awat karébféngan.” hen tatagu mepanggép an Amana. 28 Amin hen anchichay nekamkaman, na-ammaan amin ad Betania way chu- Hen imfagan Juan way mang hen anchi wangwang way Jordan chan funfunyag way yachi hen chan funfunyagan Juan. Mat. 3:1-12; Mar. 1:1-8; Luc. 3:1-18 19 Angkay hen anchichay anap-apon Hen anchi karnero hen Judio ad Jerusalem, hennagcha hen way michaton an Apudyus tapen anchichay papachi ya hen tapen 29 Angkay nafigat way innilan Juan agé hen anchichay cha tomorong an ah Jesus way naway, ekatnéén, “Ilanyu chicha way i mananhan an Juan no heno ngén, anchiyan hen anchi karnero way hen kasasa-adna. 20 Wat maid enhoot inidchat Apudyus way michaton ah Juan te enlawagna way mangaliyén, mamayadna hen fasor hen katagutagu “Faénà angkay hen anchi Cristu way em- hen antoy lota. 30 Hiya hen anchi chà popostan Apudyus way umale.” 21 “Wat aryén hen anchi nangaryaén, ‘Wacha nokay-a nò,” way chacha ekat, “ono ma- hen meparég an haén way nangatngato gat hea ah Elias way ekatchéén kasen no haén, te hiya, nawawà-acha chillu umale.” Ngém ekatna agéén, “Faénà uray hen cha-an-o marmuwan.’ 31 Yag met.” Yag anchaat agé ekatén, “Wat uray haén, cha-an-o elasin hiya hen pés- awni yag hea ngata hen anchi pro- éyna. Ngém hen ganchat-o way mamun- feta way chani hadhadchén.” Yag ekat yag hen tatagu ah chanum, ta mepaka- Juan chilluwén, “Faénà agé.” 22 “Wat no ammu an chitaaw way ganà Israel way yaha, henoa kay peet nò. Ifagam ngarud hiya hen anchi hennag Apudyus.” ta wacha agéy haphapeténni hen an- 32–33 Yachi yag imfagan Juan agé way chichay nannag an chàni no heno hen mangaliyén, “Hen anchi pés-éyna, maid mangalem hen acharno.” 23 Yachi yag tot-owa enlasin-o an hiya, ngém ah ensongfat Juan hen anchi ensosorat hen Apudyus way nannag an haén way profeta way Isaias ad namenghan way mangimfunyag ah chanum, imfagana ekatnéén, “Haén hen anchi ini-inggaw way hen anchi tagu way ilà hen émhé- hen anchi chanak way cha mangèngaw pan hen Espirituna yag nì-iggaw, yachi hen anchichay tatagu ta iyam-ammacha hen anchi mangimfunyag hen Espiritun hen engwan hen Ap-apo.” Apudyus hen tatagu. Wat innilà tot-owa 24 Angkay hiyachi yag hen anchichay hiya ad uwan te innilà hen enémhépan hennag hen anchichay Fariseo agé, hen Espiritun Apudyus an hiya way ka- 25 ekatcha an Juanén, “Wat no faén hea man karopate yag nì-iggaw. 34 Wat hiy- hen anchi Cristu ya faén-a agé ah Elias achi, gapo ta innilà, tàchégà way hiya ono hen anchi profeta way chataaw tot-owa hen anà Apudyus.” hadhadchén, pakay cha-an funyag nò.” 26 Yag anat somongfat ah Juan way man- Hen anchichay pés-éy galiyén, “An yanggay chanum hen chà somorot an Jesus ifunyag an chàyu, ngém wacha an chàyu 35 Angkay nawakas way nètatàchég ad uwan hen ihay tagu way cha-anyu ah Juan hen chuway pasorotna, 36 in- elasin 27 way hiya hen meparég an haén. nilana ah Jesus way chan looh, yag Juan 1:37 189 Juan 2:4 annaat ekatén, “Anchiyan hen anchi orchin way hiya agé hen anchi inyalen karnero way inidchat Apudyus way hen anchichay profeta ad namenghan, michaton.” 37 Hen nangngaran hen an- yag hen ngachannaat ah Jesus way chi chuway pasorot Juan an nadchi, eNazaret way anà Jose.” 46 Yag som- chachaat umunud an Jesus. 38 Yachi yag mongfat ah Natanael way mangaliyén, namfiliwit ah Jesus yag innilana chicha “Ay ammoh wachay ammay ah tagu way way cha umunud, yag annaat ekatén, marpod Nazaret tà.” Yag ekat Felipeyén, “Nokay hen chayu anapén.” Yag som- “Umalea ngén ta inta ilan ya.” mongfatcha way mangaliyén, “Rabbi, 47 Angkay hiyachi way innilan Jesus chokkay hen fabréyno.” (Hen laychén ah Natanael way naway ekatnéén, “An- hen anchi ale way Rabbi way aryénat toyan hen ihay onong way ganà Is- Apo Mistoro.) 39 Yag ekat Jesusén, “In- rael way maid tot-owa kétémna.” 48 Yag taaw kaỳ ta inyu ilan.” Yachi yag netn- ekat Natanaelén, “Nokay hen nangam- odcha way incha innila hen iggawna, muwam an haén.” Yag ekat agé Jesusén, yag nì-iyancha hen hiyachiy lafi te fum- “Inni-ilà hea way tummutùchu hen pon- matangan chillu. gar hen anchi away way fig hen cha- 40 Hen iha hen anchichay netnod an an mangchahan Felipe an hea.” 49 “Apo, Jesus wat ah Andres way sonod Si- hea peet hen anà Apudyus,” way ekat mon Pedro. 41 Yag innaat nan-iyanap ah Natanael, “ya hea agé hen anchi areni pangorowana way Simon yag imfagana way nepoposta way ganà Israel.” 50 Yag way mangaliyén, “Inchahanni angkay anat ekat Jesusén, “Ay anggay yang- hen anchi Cristu.” (Hen laychén hen an- gay hen nangimfag-à way innilà hea chi ale way Cristu way aryénat hen an- way tummutùchu hen pongar hen away chi empopostan Apudyus way umale hen yag enafurotnowat way haén hen Cristu. antoy lota way mantoray.) 42 Yachi yag Wat chùchùar angkay hen kaskascha- enetnodnaat hen anchi pangorowana aw way mailayu no yaha.” 51 Yag imfa- way Simon an Jesus. gan Jesus an chicha amin way man- Angkay hiyachi way innilan Jesus galiyén, “Tot-owa hen antoy ifagà an hiya, ekatnéén, “Heay Simon way anà chàyu way mailayu hen mafùtana ad Juan, ngadnà heah Cefas.” (Hen anchi uchu ya hen mamfangchafangchan hen ngachan way Cefas, pachongna hen Pe- anchichay anghel Apudyus an haén way dro way hen laychénay aryénat fato.) Pangorowan hen Tatagu.”

Hen nangayagan Jesus an cha Hen na-ammaan hen Felipe an Natanael anchi kasar ad Cana 43 Angkay nafigat way ekat Jesusén Angkay hiyachi way nanlooh hen éméy hen provinsiyan hen Galilea, in- 2 chuway ag-agaw, yag wacha hen chahana ah Felipe yag ekatnan hiyéén, mankasar ad Cana way sakop hen “Inta ta metnod-an haén.” 44 Ah Fe- Galilea, yag i nèkasar ah inan agé Jesus. lipeyanto, hiyan ihay iBetsaida way 2 Ya naimfitar agé ah Jesus ya hen an- yachi agé hen fabréy cha Andres an chichay pasorotna. Pedro. 45 Yachi yag i enanap agé Fe- 3 Angkay hiyachi yag ammag na-amin lipe ah Natanael, yag angkay incha- hen anchi mainum way fayah, wat i hana, imfagana way mangaliyén, “In- imfagan inan Jesus an hiya way man- chahanni angkay hen anchi tagu way galiyén, “Nokay hen mapoot te antoy ensorat Moses hen nangensoratana hen na-amin hen anchi mainum.” 4 Yag anat Juan 2:5 190 Juan 2:19 ekat Jesusén, “Ina, achi koma masapor pernaum, yag ininggawcha ahchi ah ka- ifagam hen ammaà ta egachà, te cha-an manay ag-agaw. umchah hen tempon hen mangempàil- Hen nemparyawan Jesus hen à hen kafaelà.” 5 Ngém imfagan inana anchichay chan elao ah Templo chillu hen anchichay chan ap-apag way mangaliyén, “Anyug ammaan hen uray Mat. 21:12-13; Mar. heno way ifagana an chàyu.” 11:15-17; Luc. 19:45-46 6 Angkay hen anchichay Judio, gapo 13 Angkay hiyachi, gapo ta tég-angay ta chuar hen liglamentocha mepang- umchah hen anchi lagsak hen Judio gép hen ekamancha way man-urah way Manmanma-an hen iggay mapchi- wat wacha tot-owa hen éném way tan hen a-anà hen ganà Israel ad Egipto, chachanakkar way arangfa way na- wat émméy ah Jesus ad Jerusalem. ammaan ah fato way chacha mangig- 14 Yachi way émméy ah Templo, in- iggaan ah chanum way ihaihéén male- chahana hen anchichay tatagu way maan lataan. 7 Yachi yag ekat Jesus hen chan elao ah michaton an Apudyus anchichay chan ap-apagén, “Ponowényu way faka ya karnero ya karopate, hen annachay arangfa ah chanum.” Wat ya wachacha agé hen anchichay tum- pennocha ingganah nanenep. 8 Yag anat mutùchu hen lamesa-ancha way chan agé ifagan Jesus an chicha way man- soksokat ah pelak. 15 Wat ammag om- galiyén, “Iyapagyu hen annay anyuwat mamma ah Jesus ah ehapratna yag enad- henàchu way chanum, yag inyu empa- chugna amin hen anchichay faka ya hemhem hen anchi cha mangempon- karnero ah Templo yag emparyawna ponò hen hiyatoy among.” Wat inyéy- chicha amin yag lenotwadna agé hen cha hen anchi chanum 9 yag namfalinat lamesa-an hen anchichay chan sok- agé ah fayah yag henemheman hen an- sokat ah pelak wat ammag nelòyag chi cha mangemponponò. Yag gapo ta hen pepelakcha. 16 Yag menancharna maid innilana hen narpowan hen anchi agé hen anchichay chan elaoh karopate ammay way fayah, te anggay hen an- way mangaliyén, “Elayawyuwat hen chichay chan ap-apag ah nangi-ila, wat annachay chayu elao, te ay ammoh annaat epa-ayag hen anchi larae way anyug mamfalinén hen antoy faréy Ama omahawa, yag ekatnéén, 10 “Pakayto, te ah market.” 17 Hen nangil-an hen an- gagangay met way miwaras unna hen chichay pasorot Jesus hen anchi enam- anchi ammayay fayah ta no loohcha maana, hemhemmàcha hen anchi ne- uminum hen tatagu yag anat eparég sosorat way alen Apudyus ad nameng- hen anchi faén unay ammay. Ngém hea, han way ekatnéén, “Wacha tot-owa hen safali hen enkamanno te annog inyanon- ammag ma-ammaan an haén gapo ta goh hen antoy am-ammay.” anà ammag mararata way mangi-ila hen 11 Hen yahay enammaan Jesus, enam- chacha ekaman way achi manrispitu hen maana ad Cana way sakop hen Galilea antoy faréyno, Apudyus.” way yaha hen pés-éy kaskascha-aw way 18 Yachi yag anat ekat hen anchichay enammaana ah mangempàil-ana hen ap-apo way toray hen Judio an Jesusén, mannakafalinna. Wat ommafurot hen “Heno man paat hen kaskascha-aw way anchichay pasorotna an hiya. sinyar ah ammaam ah manot-owaanni 12 Angkay narpaschi, émméy ah Jesus way wachan lébféngno way mangamma yah inana, ya hen anchichay sosnodna an nahhay enammaam.” 19 Yag ekat Je- ya anat hen anchichay pasorotna ad Ca- sus way tenomfarén, “No fakkasényu Juan 2:20 191 Juan 3:13 hen antoy Templo wat patàchégê chillu mangaliyén, “Tot-owa hen antoy ifagà hen ma-atloy ag-agaw.” 20 “Ayong-ang,” an hea way achi angkay mafalin metape way ekat anchichay Judio, “ay an-ag hen tagu hen mantorayan Apudyus mampahear ta an yanggay toroy ag- no achi kasen miyanà.” 4 Yag anat agaw yag empatàchégnowat hen yatoy ekat Nicodemowén, “Ay ammoh mafalin Templo way émméy ah opatporo ya lawa kasen miyanà hen looh ommam- éném way tawén hen nangammaan hen ama, te ay ammoh manfangad ah poton anchichay nangamma.” inana yag anat kasen miyanà.” 21 Ngém ah Jesus, faén peet anchi 5 Yag ekat Jesusén, “Tot-owa chillu Templo way faréy hen chana aryén, te hen antoy chà ifaga an hea way achi empanina hen anchi Templo ah acharna. mafalin metape hen tatagu hen man- 22 Angkay hiyachiy na-awni way narpas torayan Apudyus no achi miyanà ah hen nan-uchiyan Jesus, hemhemmà an- chanum ya hen Espiritun Apudyus. 6 Te chichay pasorotna hen yachiy enalena ilamat, hen anchi tagu way iyanà hen yag am-améd hen ommafurotancha hen tatagu, anà met hen tataguchi. Waman anchi nesosorat way alen Apudyus ya hen anchi tatagu way kasen miyanà anat agé hen enalena. way ah Espiritun Apudyus paat hen manginyanà an hiya, hiya agé hen anà Hen innilan Jesus mepanggép Apudyus. 7 Wat achia mahaang hen an- hen kenatatagun hen tatagu toy mangimfag-à way masapor kasen-a 23 Hen kawad-an Jesus ad Jerusalem miyanà. 8 Hen miyaligana, kaman hen hen tempon hen anchi lagsak way anchi yawyaw way egad hen layché- Manmanma-an, chuar hen ommafurot nay ayan hen chana manyawyawan. Yag an hiya gapo hen nangil-ancha hen an- tàén chachangréntaaw hen uswarna, chichay kaskascha-aw way enammaana. maid chillu innilataaw hen chana mar- 24 Ngém iggay chillu mapnek ah Jesus powan ya hen chana ayan. Wat kaman hen ekatchéén ommafurotancha an hiya, agéhchi hen ekaman hen miyanà ah Es- te inni-ilana hen hamhamà hen aminay piritun Apudyus.” tatagu. 25 Wat achi masapor way wachan 9 Yag ekat Nicodemowén, “Henoay mangintudtuchu an hiya hen kenatata- agén én-énnén nattowa way ammag achi gun hen tatagu te inni-ilana chillu hen ma-awatan.” 10 Yag anat ekat Jesus an wachah hamhamàcha. hiyéén, “Pakay ammag nangatoa way chan tudtuchu an chitaaway ganà Israel Hen nangimfag-an Jesus yag achim peet ma-awatanto. 11 Te tot- an Nicodemo way owa way hen chani aryénat hen anchi masapor kasen miyanà tot-owa way innilani ya hen anchi chani Angkay hiyachi yag wachan ihay haphapeténat hen anchi innilan paat hen 3 Fariseo way toray hen Judio way matani. Ngém anyug achi chillu afuro- ah Nicodemo hen ngachanna. 2 Angkay ton. 12 Yag ilamat, no achiyu afuroton henlafiyan, émméy ah Nicodemo an Je- hen chà ifaga mepanggép hen mekaman sus way mangaliyén, “Apo, innilani way hen antoy lota, ay ammoh achi kaskasen ah Apudyus hen nannag an hea way no ifagà hen mepanggép ad uchu. 13 Yag mantudtuchu, te maid maka-amma hen mepanggép ad uchu, maid poros tagu ah annachay kaskascha-aw way cham am- émméy ad uchu no faén yanggay haén maan no maid ah Apudyus an hiya.” way Pangorowan hen Tatagu, te ahchid 3 Yachi yag sommongfat ah Jesus way uchu chillu hen narpowà.” Juan 3:14 192 Juan 3:29

14 Yachi yag penanin Jesus hen enka- man Moses, ekatnéén, “Ad namenghan, Hen henaphapet Juan hen kawad-an cha Moses hen anchi mepanggép an Jesus chanak, enammaana hen anchi gam- 22 Angkay narpaschi yag émméy fang ah finab-arakkan yag enhabrotna ah Jesus ya hen anchichay pasorotna ah managuwana hen tatagu, wat ka- hen provinsiyan hen Judea, yag man agéhchi hen mehabrotà way Pan- ini-inggawcha ahchi way cha gorowan hen Tatagu. 15 Wat heno way mamunyag hen tatagu. 23 Yah Juan agé mangafurot an haén, midchat an hiya way chan funfunyag, wacha ad Enon hen mannanayun way mètaguwana an way nehag-én ad Salem te chuar hen Apudyus. 16 Te ah Apudyus, gapon an- chanum ahchi wat chana agé funyagan chi amchan way layadna hen tatagu, em- hen anchichay tatagu way cha éméy palena hen anchi ih-ihà-an way anàna an hiya way mampafunyag. 24 Hen hen antoy lota way matéy ta heno hiyachiy tempo, cha-an mifarud ah way mangafurot hen anchi anàna, achi Juan. metap-ar te mì-iggaw an hiya ah ing- 25 Angkay hiyachi, wachacha hen inggana. 17 Iggay hennag Apudyus hen tapen anchichay pasorot Juan way anàna hen antoy lota way i manusa nèsongel hen ihay kacharaancha hen tatagu, te anna hennag ta wachay way Judio mepanggép hen funyag. kahara-an hen tatagu. 18 Wat heno way 26 Wat yachi agé yag émméy hen omafurot an hiya, achi machusa. Wa- anchichay pasorot Juan an Juan yag man hen anchi achi omafurot, looh ni- imfagacha way mangaliyén, “Apo, fafagga hen machusaana gapon achina ay matancha-anam hen anchi tagu mangafurotan hen anchi anà Apudyus way nan-ifam hen kawad-antaaw way empalena. 19 Yag yato hen gapona hen chumang hen antoy wangwang ah machusaan hen tatagu, te ummale ad Jordan way empachamagno an hen anchi anà Apudyus hen antoy lota chàni, te cha angkay mamfunyag way manelaw hen hamhamà hen tatagu, agé ad uwan, yag hiyaat agé hen ngém hen tatagu, anchag achi laychén cha ayan amin hen tatagu.” 27 Ngém way mahelawan hen hamhamàcha, te sommongfat ah Juan way mangaliyén, anchag laylaychén hen anchi helang. Ya “Achiayu machanagan an nahha te hen manlaychéncha hen anchi helang, maid chillu tatagu ah maka-amma hen te laweng hen a-ammacha. 20 Kapeletan ammaana no achi eparufus Apudyus. way heno way tagu way cha mangamma 28 Yag chechengngaryu agé hen anchi hen laweng, achina laychén hen paway chà imfagafaga way faén chillu haén ya achina agé laychén way homag-én hen Cristu, ngém anà yanggay an hen anchi iggaw hen helaw te maila namangpango way i mangimfaga hen hen kenarawengna. 21 Waman hen an- tatagu ta mansaganacha way omafurot chichay tatagu way cha mangamma an hiya. 29 Hen mepaniyana, kaman hen hen usto, chichachi hen manlayad way larae way mangahawa hen fufae way homag-én hen anchi helaw ya yachi agé hiya met hen manhagongan hen anchi hen mail-ana way chacha ammaan hen fufae ta faén agé hen anchi mamatfar. anchi laychén Apudyus.” Ya hen anchi mamatfar, chachangréna hen ifagan hen anchi larae, yag ammag laylayad hen mangenteponana an ahawana. Wat kaman haén hen anchi i Juan 3:30 193 Juan 4:12 namatfar yag ana-at ammag laylayad émméy hen sakop hen Galilea. 4 Ya way mangi-ila hen ayan hen tatagu an maid agé kasen màwa no faén hen Jesus. 30 Kapeletan way hiya, an cha anchi provinsiyan hen Samaria. ngomato, waman haén, anà an cha 5 Angkay hiyachi way cha charanén fumafa.” cha Jesus hen sakopon hen Samaria, yag inumchahcha ad Sicar way ihay fab- Hen anchi narpod uchu réy way nehahag-én hen anchi lota way 31 Entoroy Juan way mangaliyén, inidchat Jacob an anàna way Jose ad “Hen anchi narpod uchu, hiya hen namenghan. 6 Yag yachi way nanggawa, kangatowan. Waman hen anchi narpon tummutùchu ah Jesus hen iggaw hen an- antoy lota, an lawag tatagu yag hen chi chaghiyan way kenaufan Jacob te antoy lota yanggay hen péppég hen naungar way nanaran. 7–8 Waman hen innilana. Waman hen anchi narpod anchichay pasorotna, émméycha ah fab- uchu, nangatngato no hen amin way réy way i lommao ah anéncha. ininggaw hen antoy lota. 32 Ya hiya, Angkay hiyachi, yag émméy hen ihay chana haphapetén hen amin way fufae way eSamaria way i manàchu an innilana ya chengngarna ngém ancha nadchi, yag imfagan Jesus an hiya way chillu aket way mangafurot an hiya. mangaliyén, “Ay mafalin ta uminumà 33 Yag hen anchi mangafurotancha, hen annay henàchum.” 9 Yag ammag yachi hen mangempàil-ancha way nascha-awat agé hen anchi fufae te hen chacha agé afuroton way tot-owa hen anchichay Judio, chacha marémha way enalen Apudyus. 34 Yag hen anchi mangusar hen tasan hen eSamaria. Wat empalen Apudyus, maid kasen aryéna annaat ekatén, “Pakay ad uwan yag no achi yanggay hen anchi inyalen man-ochaw-a way Judio ah chanum an Apudyus, te nawawà-acha hen Espiritun haén way eSamaria.” 10 Yag sommong- Apudyus an hiya. 35 Ammag pararo hen fat ah Jesus way mangaliyén, “Non layad Amay Apudyus hen anchi anàna anno koma innila hen mafalin idchat wat impiyarna hen egad an hiya. 36 Wat Apudyus an hea, ya non anno agé in- heno way mangafurot hen anchi anàna, nila no henowà way chan ochaw ah mètagu an Apudyus ah ing-inggana. chanum, wat hea hen man-ochaw an Waman hen anchi achi omafurot an haén yag idchat-o hen anchi chanum hiya, achi mètagu an Apudyus te an way no inumun, antag achi màmàwaw chuséén Apudyus hiya ah ing-inggana.” ah ing-inggana.” 11 Yag ekat hen anchi fufaeyén, “Oo Apo, ngém maid met uy- Hen ommafurotan hen anchi uyum ah iyaram hen annay chanum yag in-ina way eSamaria adcharum agé hen antoy chaghiyan, wat Angkay hiyachi yag hen anchichay nokay lawa hen kasenno i mangar-an 4 Fariseo, chengngarcha way hen annay chanum way ekatnowén an- chùchùar ano hen sommorot an Jesus tag achi màmàwaw no inumun. 12 Te ya hen finunyagana no hen finunyagan hen antoy chaghiyananto, yato met hen Juan way chan funfunyag. 2 Ngém ah finùan apotaaw way Jacob ad nameng- katot-owana, maid finunyagan Jesus te han yag empatawidna an chitaaw. Yag hen anchichay pasorotna yanggay hen yato met agé hen nanagu an chicha namfunyag. 3 Ngém angkay na-awatan way hen-anamma ya anat agé hen an- Jesus hen chacha aryén, lommayawcha chichay animarna. Yag ekatnowat agéén hen provinsiyan hen Judea way kasen Juan 4:13 194 Juan 4:33 nangatngatoa no hiya ta napatpateg hen manepod ad uwan, heno way man- chanumno.” ayaw an Apudyus ah usto paat, masapor 13 Yachi yag anat ekat Jesusén, “Ami- chayawéna hiya ah narpoh tot-oway nay tatagu way manginum hen chanum hamhamàna ta faén yanggay marpoh hen yatoy chaghiyan, kasencha chillu tapàna, te yachi hen laychén Apudyus màwaw. 14 Waman hen anchi manginum way ekaman hen manayaw an hiya. 24 Te hen anchi chanum way idchat-o, achi ah Apudyus, hiya hen espiritu way achi kasen màmàwaw ah ing-inggana te hen maila, wat hen anchichay manayaw an hiyachiy chanum way idchat-o, mìy- hiya, faén ah ancha an epàpàila te mas- achar an hiya ah kaman fufun way achi apor marpo ah hamhamàcha paat te matmatchù, yag idchatna agé hen man- yachi hen marpowan hen tot-owa way nanayun way ataguwana an Apudyus.” chayaw.” 15 Yachi yag anat ekat anchi fu- 25 Yachi yag ekat hen anchi fufaeyén, faeyén, “Apo, umpayat adchanà hen ya- “Afurotò way ah tapen chi ag-agaw wat hay chanum ta achiyà màmàwaw ya umale hen anchi empopostan Apudyus ta achiyà agé cha umaleale ahto way way epalena way ekatchéén Cristu. Yag manàchu.” 16 Yag anat ekat Jesusén, hiya, itudtuchuna hen aminay maid in- “Wat in-a ta im ayagan ah ahawam ta nilataaw.” 26 Yachi yag anat ifagan Jesus umaleayu ahto.” 17 “Oo a, ngém maid an hiya way mangaliyén, “Haén way cha met ahawà,” way ekat hen anchi fu- managépfar an hea, haén hen Cristu.” fae. Yag ekat agé Jesusén, “Tot-owa 27 Hen hiyachiyat agé inumchah hen hen annay enalem way ekatnowén maid anchichay pasorot Jesus yag anchag na- ahawam, 18 te lemacha hen enahawam, hahaang way nangchah an Jesus way ya hen anchi wacha an hea ad uwan cha mètagépfar hen anchi fufae. Ngém wat faén chillu ustoy ahawam. Wat maid chillu nanarudsud an chicha no tot-owa hen annay enalem way maid heno hen masaporna ya pakay cha ahawam.” 19 Yag tenomfar hen anchi fu- tagépfarén Jesus hiya. fae way mangaliyén, “Apo, maelasin-o 28 Angkay hiyachi yag tenaynan hen way profeta-a peet. 20 Wat pakay uwa anchi fufae hen anchi idchanumanna hen anchichay anap-oni ad nameng- yag hommàyat ah fabréy way i han wat hen yatoy filig hen chacha nangimfaga hen anchichay tatagu way nanayawan an Apudyus. Ngém chàyu mangaliyén, 29 “Intaaw ngén ta intaaw way Judio, ekatyuwén ad Jerusalem ilan hen anchi tagu way nangimfaga paat hen ustoy manayawan hen tatagu hen angamin way enam-ammaà, te an Apudyus.” 21 Yachi yag ekat Jesus magat hiya hen anchi empopostan hen anchi fufaeyén, “Afurotom koma Apudyus way Cristu.” 30 Yachi yag hen antoy ifagà way umchah hen naligwatcha amin hen anchichay tatagu tempo way faén hen yatoy filig ya ah fabréy way i mangila an Jesus. faén agé ad Jerusalem hen manayawan 31 Angkay hen anchichay pasorot Je- hen tatagu an Apudyus. 22 Chàyu way sus, chacha à-aro-on hiya way man- eSamaria, maid innilayu an Apudyus galiyén, “Apo, pakay achia mangan.” way ekatyuwén chayu chayawén. Ngém 32 Ngém tenomfar ah Jesus way man- chàni way Judio, innilani hen chani galiyén, “Oo a, ngém wacha chillu hen chayawén te hen Judio hen fùnagan enan-o way maid innilayu.” 33 Yachi hen anchi manarà hen aminay tatagu. yag chachan ahepennoot way man- 23 Yag inu-umchah hen tempona way galiyén, “Ay wacha ngatay nanginyale Juan 4:34 195 Juan 4:52 ah enanna.” 34 Ngém an peet an chan tot-owa hen anchi hennag Apudyus way pani ah Jesus, te ekatnéén, “Hen chà mangenharà hen aminay tatagu.” anén way cha managu an haén wat hen chà mangammaan hen anchi laychén Hen nanga-anan Jesus hen Apudyus way nannag an haén, ya ta saket anchi anà hen okom lopasê way mangamma hen anchi impi- 43 Angkay hiyachi way ommargaw yarna an haén.” cha Jesus ahchi, lummigwatcha way 35 Entoroy Jesus way mampani, ekat- éméy chillu hen sakopon hen Galilea néén, “Wacha hen mangaliyén egad way chummakran Jesus. 44 Yag mepang- marpas hen opatay furan yag anat gép hen ayanchahchi, ekat Jesusén, ahebtà. Ngém hen ifagà an chàyu, “Uray heno way profetéén achi tot- ahebtà angkay ad uwan. Te ilanyu ngén owa mangiggéén hen kailiyana hiya.” hen annachay tatagu way naway way 45 Angkay inumchahcha hen provin- mafalin omafurot an haén, te kaman- siyan hen Galilea, laylayadcha hen cha yanggay pagéy way naggahén way tatagu way mangila an hiya, te chicha, masapor koma mabtà ad uwan. 36 Ya nèlagsakcha ad Jerusalem yag innilacha hen anchichay tatagu way cha i mang- amin hen anchichay kaskascha-aw way intudtuchu hen omafurotan hen tapena, enammaana ahchi. kamancha hen anchichay i mamfatà, 46 Angkay hiyachi yag namfangad cha ya chicha, marabfuwancha. Ya faén agé Jesus ad Cana way sakop hen provin- anggayha, te mannanayun agé hen an- siyan hen Galilea way ahchi agé hen an- chi fat-éncha. Ya hen anchi i nanhamar, chi namalinana hen chanum ah fayah. pachongna agé hen anchi i mamfatà te Yag niyaphor way wacha agéhchi hen amchan hen laylayadcha amin. 37 Te tot- ihay okom way chan saket hen anchi owa hen anchi ekatchéén, ‘Hen tapena, anàna ad Capernaum. 47 Angkay chengn- chicha hen i manmura, ya hen an- gar hen anchi okom way wacha peet ah chichay tapena agé, chicha hen i mam- Jesus hen provinsiyan hen Galilea way fatà.’ 38 Wat hénagê chàyu way i mamtà narpod Judea, ina enayagan ta éméy hen anchi inmuran hen tapena way koma ad Capernaum ta ina ka-anén hen yachi hen chayu metapyan hen anchi saket hen anchi anàna way tég-angay enammaancha.” matéy. 48 Yag ekat Jesus an hiyéén, 39 Angkay hiyachi yag chuar hen om- “An-ayug achi tot-owa omafurot no mafurot way eSamaria an Jesus gapo maid ilanyu ah sinyar ya kaskascha-aw.” hen nanaphapetan hen anchi fufae way 49 Yag ekatat hen anchi okomén, “Apo, imfagan Jesus hen amin way enam- panga-asemat man ta umaleaat te awni ammaana. 40 Wat yachi way inum- yag matéy hen anchi anào.” 50 “Wat in- chahcha an Jesus, penaraudcha hiya ta aat,” way ekat Jesus, “te naka-an hen homàyat koma ah fabréycha, wat ém- saket hen anchi anàno.” Yachi yag ena- méy cha Jesus yag ommargawcha ah furot hen anchi okom hen enalen Je- fabréycha. 41 Yag chummùchùarcha agé sus yag lommayaw. 51 Yag hen chana hen ommafurot hen nangngarancha hen homàyatan, hinib-atna hen anchichay intudtuchuna. 42 Yag imfagacha hen an- alepanna way naway way i mangimfaga chi fufae way mangaliyén, “Ommafurot- way gumminang peet hen saket hen an- ani met gapo hen nanaphapetam, ngém chi anàna. 52 Yachi yag senarudsudna kaskasen ad uwan hen nangngaranni no heno way uras hen gumminangan paat an hiya wat sigurachuani way hiya hen saketna, yag ekatchéén, “Hen cha Juan 4:53 196 Juan 5:16 magéyéd ad ugga hen naka-anan hen hen anchi chan saket, “ngém maid am- saketna ya uray hen pochotna.” 53 Yachi pay manorong an haén way mangempas- yag hemhemmà hen anchi am-ama way song no omabfuar hen anchi chanum, yachi paatay uras agé hen nangimfag-an yag gapo ta solet hen ekaman-o way Jesus an hiya way mangaliyén, “Naka- éméy, wat achiyà umchahén wachaat an hen saket hen anàno.” Wat amincha hen looh nampassong.” 8 Yachi yag anat way himfafaryan, ommafurotcha amin ekat Jesus an hiyéén, “Wat fumangon- an Jesus. a yag leno-otno hen annay annapno te 54 Hen anchi namfangchan cha Jesus makacharan-aat ad uwan.” 9 Yag hen hen provinsiyan hen Galilea way narpo hiyachi, naka-anat tot-owa hen anchi ad Judea, yachi hen anchi pegwan hen saketna, wat lenabtenna hen anchi an- nangammaana hen kaskascha-aw. napna yag tommàchég way manaran. Hen anchi ag-agaw way na-ammaan Hen nanga-anan Jesus natto wat Safachu way yachi chillu hen saket ad Betsaida hen anchi siguchay ngilin hen Judio. Angkay hiyachi way narpas 10 Wat hen anchichay anap-apon hen Ju- 5 amin chachi, émméy cha Jesus dio, iningarcha hen anchi anat naka- ad Jerusalem way i mèlagsak hen an hen saketna way mangaliyén, “Am- ihay lagsak hen Judio. 2 Yag ahchid mag ngilintaaw ad uwan yà. Wat cham Jerusalem, wacha hen ihay po-ong angkay labsengén hen orchintaaw hen way nehag-én hen anchi fùnagan hen annay nanlarabtenam hen annapno.” fabréy way chacha mangèwaan hen 11 Yag sommongfat hen anchi nansaket karnero way hen ngachan hen anchi way mangaliyén, “Oo a, ngém hen po-ong ah Henebreo wat Betsata. anchi tagu way nanga-an hen saket- Ya wacha agé hen lemay kaman o, hiya hen nangimfaga an haén way afong way nampaliwéh hen anchi labtenê hen antoy annap-o yag na- po-ong 3 way chacha mangempeengan naranà.” 12 Yag anchaat imohon way hen anchichay chuaray tatagu way mangaliyén, “Nokay paat hen katatagun nankarakarase hen saketcha, te wacha nahha way nangimfagan nahha an hea.” ay nabfurag ya nappelay ya napàroy chi 13 Ngém hen anchi taguwanchi way anat acharna. Ya i-inggawcha an nadchi way naka-an hen saketna, maid innilana no manmannéd hen omabfuaran ano hen henoh nadchi hen anchi nanga-an hen anchi chanum, 4 te no hen-argawanén saketna, te nekalliwat ah Jesus te ancha wacha ano hen anghel Apudyus way chillug chuar hen anchichay tatagu. émhép way i mangehwar hen anchi 14 Angkay na-awni way inchahan po-ong, yag hen anchi pés-éy paat chillu Jesus hiya ah Templo, ekatnéén, pomassong no maehwar, wat maka-an “Ilamat ammay hen acharno ad uwan te ano hen anchi uray heno way saketna. naka-an hen saketno, wat etagayno way 5 Angkay hiyachi yag wacha an nad- cha fumasofasor ta achi am-améd hen chi hen ihay larae way émméy ah toron- kasen mepachah an hea.” poro ya waru way tawén hen nansake- 15 Angkay hiyachi yag lommayaw hen tana. 6 Angkay innilan Jesus hiya way anchi taguwanchi yag ina henaphapet enlasinna way nafayag hen fummafà- hen anchichay anap-apon hen Judio tachana yag annaat ifaga way man- way ah Jesus peet hen nanga-an hen galiyén, “Ay laychém way maka-an hen saketna. 16 Wat hen anchichay anap-apo, annay saketno.” 7 “Oo Apo,” way ekat gapon nanga-anan Jesus hen saket hen Juan 5:17 197 Juan 5:33 tempon hen ngilin, anchag inlugi way tagu an Apudyus ah ing-inggana. Ya mangan-a an hiya. 17 Ngém senongfatan achi agé machusachi te inlisiyana hen Jesus chicha way mangaliyén, “Ah Amay metap-arana way ad uwan, metatappe Apudyus, maid man-in-inungarana way an Apudyus. 25 Tot-owa hen antoy ifagà mangamma hen chana ammaan, wat an chàyu way inu-umchah angkay hen yachi agé hen ekaman-o.” 18 Yachi yag tempona way manepod ad uwan, hen ommam-améd hen aningarngar hen an- anchichay kaman nanattéy an Apudyus, chichay anap-apo an Jesus wat anchag no changréncha hen ifagà way anà térnén paat way mamchit an hiya, te Apudyus yag enafurotcha, wat taguwê faén yanggay hen chana manlabsen- chicha ta mètagucha an Apudyus ah gan hen ngilin, te hen iha, hen anchi ing-inggana. 26 Ah Ama, hiya hen pon- chana mangempachongan hen acharna gar hen ataguwan, yag piniyarna haén an Apudyus hen anchi mangaryanéén, way anàna ah pongar hen ataguwan Amana ano ah Apudyus. agé. 27 Yag impiyarna agé an haén hen karébféngà way manguwis hen tatagu te Hen fiyang Jesus way anà Apudyus haén hen anchi Pangorowan hen Tatagu. 19 Angkay hiyachi way entoroy Jesus 28 Achiayu mahaang hen antoy chà ifaga hen chana ifaga an chicha, ekatna way way umchah way umchah hen tem- mangaliyén, “Tot-owa hen antoy ifagà pona way uray hen anchichay aminay an chàyu way haén way anà Apudyus, nilurufù, changréncha hen alè, 29 wat maid am-ammaà no anà ammag anggay, man-uchicha amin. Wat hen anchichay te chà yanggay ammaan hen anchi i- nangamma hen ammayén Apudyus, mè- illà way cha ammaan Ama. Wat amin tagucha an hiya ah ing-inggana. Waman way cha ammaan Ama, yachi agé hen hen anchichay nangamma hen lawengén chà ammaan. 20 Te ah Ama, laylaychéna Apudyus, mètagucha agé ah ing-inggana haén way anàna, wat amin way chana hen anchi kachusaancha.” ammaan, chana agé epàila an haén. Ya wacha agé hen kasenna epa-amma an Hen man-istigu an Jesus haén way wadwadcha way kaskascha- 30 Yachi yag entoroy Jesus way man- aw no hen anchi anyuwat innila ta galiyén, “Haén, ammaà yanggay hen wachay kahaanganyu. 21 Te ah Ama, anchi nipiyar ah haén. Wat maid am- mafalin man-uchiyéna hen natéy. Wat ammaà ah uray heno no iggay mid- umat agé haén way anàna, mafalin agé chat hen karébféngà way mangamma. taguwê hen anchichay tatagu way lay- Ya hen manguwisà hen tatagu, chà chê way taguwén. 22 Ya faén agé ah agé torachén hen imfagan Ama, wat Ama hen manguwis hen tatagu, te pini- kapeletan nalimpiyu hen manguwisà yarna haén way manguwis hen egachay hen tatagu te faén hen laychê hen chà tatagu, 23 ta way manayawan hen tatagu ammaan te hen laychén hen anchi nan- an haén way kaman hen manayawancha nag an haén.” an Ama. Wat heno way achi manayaw an 31 “No haén yanggay hen man-istigu haén, achina angkay agé cha chayawén hen achar-o, awni yag maid mangafurot ah Ama way nannag an haén.” an haén. 32 Ngém wacha hen anchi iha 24 “Tot-owa hen antoy ifagà an chàyu way cha man-istigu an haén, ya innilà way heno way tagu way mangngar way ifagana hen tot-owa mepanggép an hen chà itudtuchu ya afurotona agé haén te hiyah Apudyus. 33 Yag chàyu, hen anchi nannag an haén, wat mè- wachacha agé hen anchichay hennagyu Juan 5:34 198 Juan 6:7 way i mangimoh an Juan mepanggép an haén way anyug cha anapén hen an haén, yag imfagana hen tot-owa. mangammayan hen tatagu an chàyu 34 Ngém ah katot-owana, achì ekatén yag achiyuwat anapén hen mangam- masapor-o hen tatagu ah man-istigu mayan Apudyus an chàyu. 45 Ngém an haén, ngém hen mangempahpahma- achiyu ekatén haén hen mangempafa- à an chàyu hen anchi enalen Juan sor an chàyu an Amay Apudyus, te ah ta omafurot-ayu koma ah kahara-anyu. Moses way chayu manchinlan, hiya hen 35 Te hen miyaligan Juan, kaman helaw mangempafasor an chàyu te anyug achi way napapasgichan way cha homelaw afuroton hen ensoratna. 46 Te non anyu yag lelenyadyu hen hommelawana hen an afuroton hen ensoratna, afurotonyu hen-aketan te ammag hen-aketan yang- agé haén, te amin way ensoratna wat gay hen nanlaychanyu hen imfagana. mepanggép chillu an haén. 47 Ngém 36 Angkay ad uwan, wacha hen cha gapo ta achiyu afuroton hen enso- man-istigu an haén way wadwadcha ratna, kapeletan way achiyu agé afuro- no hen nanàchégan Juan an haén, ton haén.” way yachi hen anchichay chà ammaan Hen namanganan Jesus hen nasorok way impiyar Amay Apudyus way am- ah lemanlifu way tatagu maà. Yag chichachi hen manot-owaan way hiya hen nannag an haén hen Mat. 14:13-21; Mar. antoy lota. 37 Ah Amay Apudyus way 6:30-44; Luc. 9:10-17 nannag an haén, chana agé istiguwan Angkay hiyachi yag ginchang haén. Ngém chàyu, maid chengchengn- 6 cha Jesus hen anchi fayfay way garyu hen alena ya maid agé inni- Galilea way ekatcha agéén Tiberias, layu hen itchurana. 38 Ya ammag achi 2 yag ammag chuar way tatagu hen paat émtép ah hamhamàyu hen chana cha umunud gapon nangil-ancha hen ifaga te anyug achi afuroton haén way kaskascha-aw way enammaana hen hennagna. 39 Chayu acha-acharén hen nanga-anana hen saket hen anchichay anchi nesosorat way alen Apudyus te chan sasaket. 3 Yachi yag ommabrat ekatyuwén yachi hen metapyanyu an cha Jesus ya hen anchichay pasorotna hiya, ngém chichachiyat agé peet hen hen ihay tagéytéy yag intùchucha. cha mangimfaga hen mepanggép an 4 Hen hiyachiy tempo, anchag chuar haén. 40 Ngém uray no yaha, anyug achi hen tatagu te tég-angay hen anchi chillu tot-owéén haén ta idchat-o hen ke- lagsak hen Judio way ekatchéén, tapyanyu an Apudyus.” Manmanma-an hen iggay napchitan 41 “Haén, achì ammag cha anapén hen hen a-anà hen anap-ocha ad Egipto. manayawanà ah tatagu. 42 Ngém innilà 5 Yachi yag nanlangranga ah Jesus yag hen kenatataguyu way maid angkay innilana hen anchichay chuar way poros layadyu an Apudyus. 43 Haén, um- tatagu way naway yag annaat ekat an maliyà hen antoy lota way ah Amay Felipe way ihay pasorotnéén, “Chuud Apudyus paat hen namiyar an haén. ngata hen lomàwantaaw ah érégna ah Ngém anà ammag achi chillu ifilang anén hen annachay tatagu.” 6 A-ammun an chàyu. Ngém mag-ay ta wachay Jesus chillu hen ekamanna ngém hen tagu way annag hemhemmà yag pini- nangimohana, ta ilana no nokay hen yarna hen acharna, ammag hiyachiyat hamhamà Felipe. 7 Yag sommongfat agé hen chayu ifilang. 44 Yag nokay ah Felipe way mangaliyén, “Uray ay chillu hen én-énnényu way mangafurot gastoson hen labfu ah makatawénat Juan 6:8 199 Juan 6:24 achina ay chillu ummat ah uray lawa Hen nanaranan Jesus manemhemancha.” 8 Yachi yag nan-ale hen uhun hen chanum ah Andres way sonod Pedro way mangaliyén, 9 “Wacha hen ihay cha Mat. 14:22-33; Mar. 6:45-52 fumafaru way nanhangat ah lemay 16 Angkay hiyachi way cha madhém, tenapay ya chuway files, ngém ay émméy hen anchichay pasorot Jesus hen ammoh ummat lawachi ah para hen anchi penget hen fayfay, 17 yag hinéng- annachay lonay way tatagu.” gépcha hen anchi fangka way gum- 10 Yachi yag anat ekat Jesus an chang way éméy ad Capernaum te hom- chichéén, “Ifagayu hen annachay melang yag achi ihéh mamfangad ah tatagu ta tumùchucha.” Yachi yag Jesus. 18 Angkay hiyachi way nanluru- tummùchucha amin hen anchichay gancha hen anchi fangka yag ammag tatagu hen anchi pachinaroh wat inumchah hen séréchay fali, wat am- émméy ah lemanlifu hen filang hen mag chan hibhibyat hen anchi chanum. anchichay lenarae yanggay. 19 Tàénchi yag chachaat ichuruchurun 11 Angkay hiyachi yag innaran Jesus hen anchi fangka. Wat angkay ommag- hen anchi tenapay yag nanyaman an agginawacha way émméy ah énémay Apudyus yag annaat epiyàchang hen an- lometor ménat, innilachaat agé ah Jesus chichay tatagu. Yag yachi agé hen enka- way cha manaran hen uhun hen anchi manna hen anchi files wat nanganan- chanum way cha homag-én an chicha, gancha amin hen anchichay chuaray yag chachaat agé émégyat way térén. tatagu ingganah nagipohcha. 12 Angkay 20 Yag anat man-aleh Jesus way man- nagipohcha amin yag imfagan Jesus hen galiyén, “Haénto wat achiayu cha émé- anchichay pasorotna way amongoncha gyat.” 21 Wat laylayadcha way nangem- amin hen nafay-anan ta maid maram- paghép an hiya, yag hen hiyachi agé, ram. 13 Angkay enamongcha hen an- inumchahchaat peet hen anchi penget chi finay-anan hen tatagu, yag nap- hen fabréy way ayancha. nowat agé hen hemporo ya chuway awit way narpo hen anchi yanggay lemay Hen nanganapan hen tatagu an Jesus tenapay. 22 Angkay hiyachi way nafigat yag en- 14 Hen nangil-an hen anchichay tatagu lasin hen anchichay tatagu way natay- hen anchi kaskascha-aw way enam- nan ad chumang, way an ihà-an yanggay maan Jesus, ekatchéén, “Hiyato angkay hen anchi fangka way wacha ad arubyan hen anchi profeta way hahadchéntaaw way yachi agé hen nanluganan hen an- way ekat Apudyusén epalena hen antoy chichay pasorot Jesus, yag innilacha agé lota.” 15 Yag yachi, gapo ta enlasin Je- way iggay mìlugan ah Jesus. 23 Angkay sus hen hamhamà hen anchichay tatagu hiyachi way inumchahcha hen tapen way tég-angaycha i peletén hiya way hen fangka way narpod Tiberias yag man-are, wat tenaynanaat chicha way tommàchangcha hen hag-én hen an- i ommanggay hen anchi tagéytéy way chi namanganan Jesus hen anchichay futaaw. chuaray tatagu hen narpasan hen nanya- manana an Apudyus. 24 Yag yachi, gapo ta na-ammuwan hen anchichay natay- nan way tatagu way maid peet ah Jesus ya umat agé hen anchichay pasorotna, wat anchag hinénggép hen anchichay Juan 6:25 200 Juan 6:42 fangka ta gumchangcha ad Capernaum an chàyu way hen anchi inidchat Moses, way i manganap an Jesus. faén angkaychi hen anchi tot-oway ma- an way narpod uchu. Te hen anchi cha Hen anchi ma-an way idchat Amay Apudyus ad uwan, yachi iyatagu ah ing-inggana hen anchi tot-owa way ma-an way nar- 25 Angkay hiyachi way ginumchang pod uchu. 33 Ya hen hiyachiy ma-an way hen anchichay tatagu, inchahancha ah inidchatna way ad uchu paat hen nar- Jesus yag anchaat ekatén, “Apo, kamana powana, wat yachi hen managu hen peet hen ummaliyam ahto.” 26 Yag ekat tatagu ah ing-inggana.” 34 Yag anat agé Jesus an chichéén, “Tot-owa hen antoy ekat hen anchichay tataguwén, “Apo, ifagà an chàyu way maid kasen man- umpayat adchan chàni hen annay ma-an ganapanyu an haén no faén yanggay ta mawawà-acha an chàni.” hen anchi enammaà way mibhug way 35 Yachi yag anat lawrawagén Jesus enanyu yag nabhug-ayu, yag faén ah hen anchi enalena way mangaliyén, gapo ta na-awatanyu hen pontos hen an- “Haén hen anchi ma-an way managu chi enammaà. 27 Faén koma hen anchi hen tatagu ah ing-inggana, wat hen ma-an way mibhug hen pa-amchanyu miyaligana, heno way mangafurot an te mapéppég chilluchi. Ta hen pa- haén, achin henhenaang, ya achi agé amchanyu koma, hen anchi ma-an way màmàwaw. 36 Ngém tot-owa hen anchi mannanayun way yachi hen mangchat imfafaggà an chàyu way tàén chayu hen mètaguwan an Apudyus way maid ilailan hen chà ammaan, anyug achi péppégna ah ing-inggana. Wat yaha hen chillu afuroton. 37 Ngém amin hen an- anchi ma-an way idchat-on chàyu, haén chichay tatagu way penelen Ama way way Pangorowan hen Tatagu, te yachi omafurot an haén, wat omafurotcha tot- hen impiyar Amay Apudyus an haén ah owa. Ya aminay omafurot an haén, ak- ammaà.” septarê chicha amin. 38 Te haén way 28 Wat ekat hen anchichay tatagu an narpo ad uchu, iggayà chillu ummale Jesusén, “Wat nokay hen ekamanni nò hen antoy lota way i mangamma yang- ta ammaanni hen laychén Apudyus.” gay hen laychê te ummaliyà way i 29 Yag sommongfat ah Jesus way man- mangamma hen laychén hen anchi nan- galiyén, “Hen laychén Apudyus way am- nag an haén. 39 Yag hen laychéna, maanyu wat masapor afurotonyu haén ta amin hen anchichay penelena way te haén hen anchi hennagna.” 30 “Oo omafurot an haén, ammag maid poros a,” way chacha ekat, “ngém nokay hen mayagyag an chicha, ya ta man-uchiyê ammaam way kaskascha-aw ta wachay agé chicha amin no umchah hen anchi manot-owaanni ah mangafurotanni an anongoh chi ag-agaw. 40 Ta epegwà way hea. Wacha koma hen epàilam, 31 te mangale hen laychén Ama, te hen lay- ilamat, hen anchichay anap-otaaw ad chéna, ta amin hen anchichay manga- namenghan, wacha hen anchi manna furot way haén hen anàna ya haén agé way anchag cha anéanén hen ini- hen manokchuncha, mètagucha an haén inggawancha hen anchi chanak. Te hen ah ing-inggana, te man-uchiyê chicha anchi nesosorat met, ekatnéén, ‘Hen an- hen anchi anongoh chi ag-agaw.” chi ma-an way narpod uchu, yachi hen 41 Hen nangngaran hen anchichay inidchatna an chicha.’” tatagu hen anchi enalen Jesus way hiya 32 Yachi yag sommongfat ah Jesus way hen anchi ma-an way narpod uchu, mangaliyén, “Tot-owa hen antoy ifagà anchag chan ngangayutongot. 42 Yag Juan 6:43 201 Juan 6:61 chachan ahepennoot way mangaliyén, hen én-énnén hen annay taguwanna way “Ay ammoh faéntoh Jesus tà way anà mangempangan hen acharna an chi- cha Jose an Maria way innilataaw. Wat taawa.” 53 Yachi yag ekat Jesusén, “Tot- pakay annag cha ekatén hiyaat narpod owa hen antoy ifagà an chàyu way uchu nò.” 43 Yachi yag sommongfat ah no achiyu anén hen achar-o way Pan- Jesus way mangaliyén, “Achiayu chan gorowan hen Tatagu, ya no achiyu agé ngayungayutongot, 44 te maid chillu inumun hen charà, wat achi angkay omafurot no faén ah Ama way nannag an mafalin way mètaguayu an Apudyus. haén hen manorong hen hamhamàna ah 54 Waman hen anchi tagu way mangan omafurotana. Wat hen anchichay oma- hen achar-o ya manginum hen charà, furot, chicha hen man-uchiyê hen anchi yachi hen mètagu an Apudyus ah ing- anongoh chi ag-agaw. 45 Wacha agé hen inggana ya man-uchiyê agé hiya hen ensorat hen profeta ad namenghan way anchi anongoh chi ag-agaw. 55 Te hen ekatnéén, ‘Tudtuchuwan Apudyus hen achar-o, yachi hen tot-oway ma-an, ya aminay tatagu.’ Wat hiyachi, heno way hen charà, yachi hen tot-oway mainum tagu way mangngar hen imfagan Ama way yachi hen managu hen tatagu ah yag enafurotna, kapeletan way omafurot ing-inggana. 56 Wat heno way mangan agé an haén. 46 Ngém achì ekatén wacha hen achar-o ya manginum hen charà, hen nangila an Ama ad uchu, te haén mì-i-iggaw an haén ya mì-i-iggawà agé yanggay hen nangila an hiya, te ahchi an hiya. 57 Ah Ama way nannag an chillu hen narpowà. 47 Wat yachi, tot- haén, sigud way natattagu. Yag gapon owa hen antoy ifagà an chàyu way heno hiyaat, nisissigud agé hen natatagguwà. way tagu way omafurot an haén, mètagu Wat kaman agéhchi, heno way mangan an Apudyus ah ing-inggana, 48 te haén hen achar-o, matagu ah ing-inggana agé hen anchi ma-an way mangchat hen te haén hen managu an hiya. 58 Wat mannanayun way ataguwan hen tatagu. hiyachi, haén hen anchi ustoy ma-an 49 Hamham-ényu ngén te faén angkay way narpo ad uchu way faén kaman kaman hen anchi manna way enan hen hen anchi ma-an way enan hen an- anchichay anap-otaaw ad namenghan chichay anap-otaaw yag natéycha chillu. hen ini-inggawancha hen anchi chanak, Te heno way mangan an haén, mètagu te uray enancha hen yachiy ma-an way an Apudyus ah ing-inggana.” ekatchéén narpod uchu, natéycha chillu. 59 Yachi hen intudtuchun Jesus hen 50 Ngém heno way mangan hen anchi nantudtuchuwana hen anchi sinagoga mannanayun way ma-an way yachin an- way cha ma-am-amongan hen Judio ad chi tot-owa way narpod uchu, achi mat- Capernaum. matéy ah ing-inggana. 51 Yag haén hen anchi mannanayun way ma-an way nar- Hen anchi alen Jesus way managu pod uchu. Wat heno way mangan hen hen tatagu ah ing-inggana hiyachiy ma-an, mètagu an Apudyus ah 60 Angkay hiyachi way chengngar hen ing-inggana. Yag hen anchi ma-an way anchichay sommorot an Jesus hen an- idchat-o an hiyaat achar-o way yaha hen chi annaat intudtuchu, ammag chuar an midchat ah managu hen aminay tatagu chicha hen ngommaya hen hamhamàna hen antoy lota.” yag ekatchéén, “Nokay lawa hen cha i 52 Angkay hiyachi way enalen Je- mangngar hen annay chana aryénanna suschi, chachan sosongel hen anchichay way ammag naligat ah hamham-én.” tatagu way mangaliyén, “Heno ay paat 61 Ngém ah Jesus, ammuna hen chacha Juan 6:62 202 Juan 7:11 ngayutongotan yag annaat ekatén, “Ay anggayha yag epangayana chàyu. 62 Wat Hen hamhamà hen nokay agé hen hamhamàyu non an umat sosnod Jesus an hiya yag ilanyu haén way Pangorowan hen Nanepod hen hiyachi, achi i Tatagu way ammag matarok ad uchu 7 manggégga-ay ah Jesus hen way mamfangad hen narpowà. 63 Te hen provinsiyan hen Judea te innilana anchi narpowan hen mannanayun way way cha anapén hen anchichay ataguwan hen tatagu wat hen Espiritun anap-apon hen Judio hen ekamancha Apudyus way ammag maid sérsérfin hen way mamchit an hiya. Wat ammag hen aminay ammaan hen tatagu. Ya hen an- provinsiyan hen Galilea hen chana i chichay chà imfaga an chàyu, yachi hen manggégga-ayan yanggay. mangawatanyu hen Espiritun Apudyus 2 Angkay hiyachi way tég-angay hen ya yachi agé hen managu an chàyu tempon hen anchi lagsak hen Judio ah ing-inggana. 64 Ngém wachacha hen way ekatchéén “Fawi,” 3 yag ekat hen tapena an chàyu way ammag achi chillu anchichay e-enawchin Jesus an hiya omafurot an haén.” Enalen Jesuschi te way mangaliyén, “Pa-a achi lumigwat nanepod hen anchi laprapona, inni-ilana way i mèlagsak ad Jerusalem ta im chillu no heno hen achi omafurot an hiya epàila hen kaskascha-aw hen anchichay ya no heno agé hen anchi mangenlao cha somorot an hea. 4 Te ay ammoh an hiya. 65 Wat yachi yag anat ekat Je- wachay tagu ah mangentàlilig hen chana sus agéén, “Yachi hen nangimfag-à an ammaan no laychéna way mempaka- chàyu way maid ihà-an ah omafurot an ammu hen acharna. Wat no kaskascha- haén no faén ah Ama hen manorong hen aw hen cham ammaan, epàilam kagé hamhamàna way omafurot.” hen katagutagu.” 5 Yaha hen enalen hen 66 Nanepod hen hiyachi, chuar hen anchichay e-enawchin Jesus te uray nangentagay way metnod an Jesus way chichaat cha-ancha omafurot an hiya. anchag nanchùgan hiya. 67 Wat ekat Je- 6 Yachi yag ekat Jesus an chichéén, sus hen anchichay hemporo ya chuway “Oo a, ngém cha-an met umchah hen pasorotnéén, “Chàyu kay, ay etagayà anchi ustoy tempo way mampàil-à. Wa- agé an chàyu.” 68 Yag sommongfat ah man chàyu, mafalin way farangna hen Simon Pedro way mangaliyén, “Apo, mampàil-anyu, 7 te achi chàyu cha agor- nokay lawa hen kasenni i somorotan goran hen tatagun antoy lota. Waman nò, te hea met yanggay hen cha mang- haén, anà ammag agorgoran an chicha te intudtuchu hen mannanayun way mè- chà ifaga hen karaweng hen a-ammacha. taguwan an Apudyus. 69 Wat sigurachu 8 Wat in-ayu ta in-ayu mèlagsak te maid hen antoy afurotni way hea hen anchi angkay éméy an haén te cha-an um- kapachong Apudyus way empalena hen chah hen ustoy mampàil-à.” 9 Yachi hen antoy lota way mantoray.” 70 Yachi yag enalen Jesus yag anat mataynan hen ekat Jesusén, “Haén, penelè chàyu way provinsiyan hen Galilea. hemporo ya chuwa, ngém wacha chillu hen iha way ena-awwan Chumunyu.” Hen émméyan Jesus way mèlagsak 71 Enalen Jesuschi mepanggép an Judas 10 Angkay hiyachi way lummigwat way anà Simon Iscariote te tàén hiya hen hen anchichay sosnod Jesus way iha an chicha way hemporo ya chuwa, i mèlagsak, entat-allingéb Jesus annag enlao ah Jesus hen na-awni. way umunud. 11 Angkay ahchi, hen anchichay anap-apon hen Judio, chacha Juan 7:12 203 Juan 7:29 anapén hiya way mangaliyén, “Chuud saket hen tempon hen ngilin yag an-ayu ngata ah Jesus aya.” 12 Ya ammag chuar paat ammag nah-ag. 22 Ngém chàyuwat, agé hen cha manginyut-utiyam hen chayu met agé markaan hen a-anàyu anchichay tatagu mepanggép an hiya, no tempon hen ngilin no yachi hen te hen tapena, ekatchéén, “Ammayay miyaphorana te yahan imfagan Moses tagu ah Jesus.” Waman hen tapena, way mekaman, ngém faén chillu ah chachaat agé ekatén, “Faén angkay te Moses hen nanginlugi te an natawid hen chana lokopon hen tatagu.” 13 Yaha hen anchichay chanakkar. 23 Wat no mafalin chacha aryén ngém chacha etat-allingéb way mepamarka hen anà hen tempon way mangale te chacha émégyat ah hen ngilin way Safachu ta achi marab- mangngaran hen anchichay anap-apon seng hen anchi inyurchin Moses, pa- hen Judio. ayu kay omaningarngar gapo hen nanga- 14 Angkay hiyachi way agginawan hen anà hen saket hen ihay tagu hen anchi anchi lagsak, émméy ah Jesus ah Tem- tempon hen ngilin ah omammayan paat plo way i mantudtuchu. 15 Yag anchag hen ataguwana. 24 Achiyu ammag cha nahahaang hen anchichay anap-apon tenétnéén way laweng hen enammaà ta hen Judio yag ekatchéén, “Henoay hen anyuwat an anapén hen ka-ammayna.” nangacharan nahha hen kenaraengna way iggay met man-uswila.” 16 Yag anat Hen cha manganapan hen tapena no ekat Jesus an chicha way mangaliyén, narpoh Jesus an Apudyus “Hen anchi chà itudtuchu, faén ammag 25 Angkay hiyachi way chengngar hen hamhamào hen narpowana te narpon anchichay tatagu ad Jerusalem hen Apudyus way nannag an haén. 17 Yag cha aryén Jesus, ekat hen tapenéén, heno way tagu way manlayad way “Ay faénha ngén hen anchi tagu way mangamma hen laychén Apudyus, mae- cha anapén hen anchichay anap-apo ta lasinna way ah Apudyus tot-owa hen pédténcha ano. 26 Yag pakay annayan cha marpowan hen anchi chà itudtuchu nò way chan tudtuchu hen sangwanan ya faén fukod yanggay hen hamhamào. hen tatagu yag maid met ammaancha 18 Te kapeletan, hen anchi tagu way an hiya. Ono napnekcha ngata way cha mintudtuchu hen anchi narpoh hiya tot-owa hen anchi Cristu way em- hamhamàna yanggay, anna an cha popostan Apudyus way umale.” 27 “Oo anapén hen kachayawana. Waman hen a, ngém no umale hen anchi Cristu, anchi cha manganap hen machayawan maid ano mangammu hen marpowana, hen anchi nannag an hiya, hiya hen ngém hen yahay tagu, innilataaw met anchi nalimpiyu way maid kétkétémna. hen narpowana.” 19 Tot-owa way inidchat Moses hen an- 28 Angkay hiyachi way chan tudtuchu chi orchin Apudyus an chitaaw. Ngém ah Jesus ah Templo, chinakarna way ammag maid angkay cha mangafurot mangaliyén, “Ay nanggila kay ta an chàyu hen hiyachiy orchin, te pakay innilayu tot-owa hen narpowà ya chayu anapén hen mamchitanyu an hen kenatatagù. Te faén yanggay haén nò.” 20 Yag sommongfat hen an- ah hamhamào hen ummaliyà hen chichay tatagu way mangaliyén, “Ay antoy lota te anà an hennag hen anchi an-a cha mattagar te heno ay hen katot-owaan. Ngém chàyu, maid tagu way cha manmanmà way mam- innilayu an hiya. 29 Waman haén, innilà chit an hea.” 21 Yachi yag ekat Jesusén, hiya te hiya hen narpowà ya hiya agé “Anggay paat hen nanga-anà hen anchi hen nannag an haén.” Juan 7:30 204 Juan 7:46

30 Hen nangaryan Jesus an nadchi, yag chinakarna way mampani, ekat- ammag laychén paat hen anchichay néén, “Heno way nàwaw, umale an haén anap-apo way manlapchù an hiya way ta painumê hiya, 38 te hen anchi nesoso- manelew, ngém iggaycha chillu te cha- rat way alen Apudyus, ekatnéén, ‘Heno an umchah hen tempona. 31 Ngém uray way omafurot an haén, ammag fumufù- chillu yaha hen hamhamà hen tapena, nag an hiya hen anchi fufun way managu chuarcha chillu hen ommafurot an hiya hen tatagu ah ing-inggana.’” 39 Hen an- wat ekatchéén, “Hiyaha man hen an- chi enalen Jesus way chanum way am- chi Cristu way empopostan Apudyus, te mag fumufùnag hen tatagu, anna cha ay ammoh wachay maka-amma ah wad- paniyén hen anchi Espiritu way epalen wadcha way kaskascha-aw no hen chana Apudyus way mìyachar hen anchichay ammaan.” omafurot an hiya. Ngém hen hiyachiy tempo, cha-an mepale hen anchi Espir- Hen nannagancha hen itu te cha-an hen kachayawan Jesus way i koma manelew an Jesus mamfangchana ad uchu. 32 Angkay hiyachi way cha alengahén hen anchichay Fariseo hen cha aryén Achi mapapchong hen hamhamà hen hen tatagu mepanggép an Jesus, wat tatagu mepanggép an Jesus chicha ya hen anchichay anap-apon 40 Hen nangngaran hen anchichay hen papachi, hennagcha hen anchichay tatagu hen anchi anat enalen Jesus, guwarcha way i manelew koma an hiya. ekat hen tapenéén, “Hiyaha tot-owa 33 Yachi yag ekat Jesusén, “An hen- hen anchi profeta way antaaw am- aketan yanggay hen mì-iggawà an chàyu mag hahadchén.” 41 Yag hen tapena yag ana-at manfangad hen anchi nan- agé, ekatchéén, “Hiyaha angkay tot- nag an haén. 34 Wat uray anà ammag owa hen anchi Cristu way empopostan cha ana-anapén an chàyu, achiayu chillu Apudyus way umale.” Waman hen makachah an haén te achiayu maka-ale tapena, ekatchéén, “Ay ammoh hen hen ayà.” 35 Yachi yag chachan ahep- provinsiyan hen Galileaat agé hen mar- ennoot hen anchichay anap-apon hen powan hen anchi Cristu. 42 Te nesosorat Judio way mangaliyén, “Chuud ngata met hen anchi alen Apudyus way hen hen ayana way achitaaw makachah an Cristu, ganà David way ad Bethlehem hiya. Ay an éméy hen iggaw hen an- hen miyana-ana, te yachi hen fabréy chichay kacharaantaaw way niwa-at ah David.” 43 Wat ammag achin tetemfu- kafabréfabréy ta ah awni yag tinud- ruy hen hamhamà hen anchichay tatagu tuchuwana agé hen anchichay faén Ju- mepanggép an Jesus. 44 Yag ammag lay- dio. 36 Te pakay ekatnéén anapéntaaw chén paat hen tapena way manelew an hiya, ya nokay ngata hen laychénay hiya, ngém maid chillu iha ah nangem- aryén hen annay ekatnéén achitaaw pachah hen limana. makachah an hiya, ya achitaaw agé makaéy hen ayana.” Hen anchi achi omafurotan hen anap-apon hen Judio Hen niyaligan hen Espiritun 45 Angkay hiyachi yag namfangad hen Apudyus ah chanum anchichay guwarcha, yag henanhanan 37 Angkay hiyachi way anongoh hen hen anchichay anap-apon hen pachi ag-agaw hen anchi lagsak way yachin ya Fariseo way mangaliyén, “Payu ig- térénay lagsak, tommàchég ah Jesus gay tenelew ta inyaleyuhto nò.” 46 Yag Juan 7:47 205 Juan 8:13 sommongfatcha way mangaliyén, “Oo ihay fufae way na-aphoran way nì-isséy a, ngém nanepod hen nataguwanni, hen faénna ahawa. 5 Wat inyurchin met maid chengchengngarni ah nantudtuchu Moses way mafuntò hen fummasor hen ah kaman an hiya.” 47 Yag ekatat agé kaman hetoy fasor ingganah matéy. Wat hen anchichay Fariseowén, “Ay an-ayu hea kaỳ, nokay hen ekatno nò.” 6 Yachi peet agég narokop. 48 Arwachanyu te hen enkamancha te laychéncha way se- ay wacha paat chi iha an chàniyanto potan ah Jesus ta wachay mangempafa- way Fariseo ya anap-apo ah nangafurot sorancha an hiya. Ngém ammag nany- hen annay taguwanna. 49 Ya hen an- ongyong ah Jesus yag chana esorat nachay chuaray tatagu, maid ay inni- hen gammatna hen anchi tapok. 7 Yag lacha mepanggép hen orchin Moses, wat chachaat hanéhanétan way mananhan yasa kaỳ ta etap-ar Apudyus chicha.” no henon esongfatna. Yachi yag nam- 50 Angkay hiyachi yag wachan iha hen muhwat ah Jesus way mangaliyén, “Oo, anchichay Fariseo way ah Nicodemo hen funto-onyu, ngém hen anchi tagu way ngachanna way hiyan anchi émméy an maid fasfasorna, hiya hen pés-éy ma- Jesus hen anchi henlafiyan. Yag imfa- muntò.” 8 Yag anat kasen manyongyong gana hen anchichay ifana way man- way mansos-orat hen anchi tapok. galiyén, 51 “Sosnod, ay ammoh paru- 9 Hen nangngarancha hen anchi fusun hen orchintaaw way antaaw am- enalen Jesus, anchag naéhhaéhha way mag epagchat way mempafasor hen ihay lomayaw way inlugrugin hen anchi tagu no achitaaw unna fistigarén no makmakorang an chicha ingganah heno hen enammaana.” 52 Yag senong- lommayawcha amin. Wat ammag fatan hen anchichay ifana way man- anggay ah Jesus ah nataynan ya hen galiyén, “Ay iGalileaat agé. Acharém anchi fufae way tommatàchég hen man hen anchi nesosoratat ichaham way henagongna. 10 Yachi, yag tommàchég manepod hen lugruginaat maid profeta ah Jesus way mangalen anchi fufaeyén, ah narpod Galilea.” “Chuudcha hen anchichay cha 53 Yachi yag nafuarcha way mangempafasor an hea way manusa wéhchiyén homàyat. an hea nò.” 11 “Maidcha Apo,” way Ngém ah Jesus, émméy hen anchi ekat anchi fufae, “te lommayawcha 8 filig way Olivo. amin.” Yag anat ekat Jesus agéén, “Uray haénat achì agé chuséén hea, wat Hen napakawanan hen anchi in-a, ngém achim cha epegpegwa way fufae way nakafasor fumasor.” 2 Angkay nawakas yag fummigatay térén ah Jesus way kasen émméy ah Hen miyaligan Jesus ah helaw Templo, yag enamongan amin hen an- 12 Angkay hiyachi way kasen chan chichay tatagu hiya, wat intùchuna tudtuchu ah Jesus, ekatna way mam- way manudtuchu an chicha. 3 Yachi yag paniyén, “Haén hen anchi helaw way nawaycha hen tapen anchichay Fariseo cha manelaw hen tatagu hen antoy lota. ya siguchay cha mintudtuchu hen orchin Wat heno way somorot an haén, achi way chacha iyale hen ihay fufae way na- inggaw hen helang te mahehellawan aphoran way nì-isséy hen faénna ahawa. hen anchi helaw way tomagu, wat mè- Yag empasangocha hen anchi fufae hen tagu an Apudyus ah ing-inggana.” 13 Yag aminay tatagu, 4 yag anchaat ifaga an Je- senongfatan hen anchichay Fariseo hiya sus way mangaliyén, “Apo, antoyan hen way mangaliyén, “Ay an-ag mampachi- Juan 8:14 206 Juan 8:30 nar ta annog cha tàchégan hen acharno. makàka-an hen fasoryu.” 22 Yachi yag Wat ay ammoh ma-afurot hen anchi nan-ahetennopà hen anchichay anap- manàchég hen acharna.” 14 “Faénha,” apon hen Judio way mangaliyén, “Ay way ekat Jesus, “te uray no tàchégà hen anna ngata pédtén hen acharna, te pakay achar-o, tot-owa chillu hen chà aryén, te ekatnéén achitaaw makaéy hen anchi haén, innilà hen narpowà ya innilà agé ayana nò.” 23 Yag ekat agé Jesusén, hen ayà. Waman chàyu, maid innilayu “Chàyu, an yanggay hen antoy lota hen hen narpowà ya maid agé innilayu hen narpowanyu ya hen antoy lota agé hen ayà. 15 Yag ammag hen patinggan yang- patinggan hen innilayu. Waman haén, gay hen hamhamàyu hen chayu man- ad uchu hen narpowà wat faén yanggay guwisan an haén. Waman haén, faén ka- antoy lota hen péppég hen innilà. 24 Wat man hichi hen ekaman-o way manguwis yachi hen nangimfag-à way matéy-ayu hen tatagu. 16 Ngém non an umat yag way achi makàka-an hen fasoryu, te uwisê hen tatagu, uwisê chicha ah katot- anchag metatàen ah ing-inggana, yag owaan, te faénà ihà-an way manguwis, netap-ar-ayu no achiyu afuroton way te chuwa-ani an Ama way hiyan nannag haén hen anchi chà aryén.” 25 “Wat an haén. 17 Yag nesosorat agé hen an- henoa kay paat agé nò,” way ekatcha. chi orchin Moses way no mantemfuruy Yag sommongfat ah Jesus way man- hen aryén hen chuway tatagu, wat tot- galiyén, “Nanepod hen laprapona, chà owa hen chacha aryén. 18 Wat haén hen met ifagafaga. 26 Ya chuar agé koma hen iha way cha manàchég hen achar-o, ya ifagà mepanggép an chàyu ya chuar agé chaà agé tàchégan an Ama way nannag hen mangempafasorà an chàyu, ngém an haén.” an-o yanggay an cha ifaga hen tata- 19 Yachi yag anchaat agé ekat an gun antoy lota hen anchi chengngar-o hiyéén, “Chuud ay paat ah Amam hena.” way imfagan chillu hen anchi nannag an Yag ekat Jesusén, “Maid tot-owa in- haén, yag hiya, tot-owa amin hen chana nilayu an Ama ya maid agé innilayu ifaga.” no henowà, te non anyu an innila no 27 Angkay hen anchichay Judio, iggay- henowà, innilayu agé ah Ama.” cha ma-awatan way ah Apudyus hen 20 Chichachi hen enalen Jesus hen an- cha aryén Jesus way Amana. 28 Wat anat chi nantudtuchuwana hen anchi iggaw ekat Jesusén, “Haén way Pangorowan hen chacha mantentennagan ah pelak hen Tatagu, no etoochà hen anchi ko- ah Templo. Yag tàén wachacha hen an- ros, yachi hen menlasinanyu no henowà chichay anap-apo, maid chillu namachas way haén hen anchi nawawà-acha, ya way manelew an hiya te cha-an umchah yachi agé hen mangawatanyu way maid hen tempona. chà ammaan ah iggay mipiyar an haén, ya maid agé chà aryén no faén ah Hen achi makaéyan Ama hen nangintudtuchu. 29 Yag achiyà hen tapena hen ayan Jesus iyanggayan hen anchi nannag an haén, 21 Angkay hiyachi yag wacha hen te hiya, mawawà-acha an haén, ya chà kasen imfagan Jesus an chicha way ammaan yanggay hen laychéna.” mangaliyén, “Umchah hen lomayawà 30 Angkay hiyachi yag ommafurotcha yag wacha hen manganapanyu an haén, hen chuaray tatagu an Jesus hen nangn- ngém looh nelooh te achiayu maka-ale garancha hen anchichay enalena. hen ayà, wat an-ayug matéy way achi Juan 8:31 207 Juan 8:49

gay hen anchi tot-owa way chengngar- Hen alepan Chumunyu ya hen faén o an Apudyus yag yachiyat agé hen 31 Angkay hiyachi yag imfagan Jesus gapona ah manlaychanyu way mamchit hen anchichay cha omafurot an hiya an haén. Wat ay ammoh yachiyat agé way mangaliyén, “No afurotonyu hen hen enammaan Abraham tà. 41 Ngém aminay intudtuchù an chàyu, wat chàyu ah katot-owana, chayu torachén hen hen tot-owa way pasorot-o, 32 yag ma- a-amman hen amayu.” Yag anchaat awatanyu no heno hen tot-owa. Ya hen agég ekatén, “Ay ammoh an-ani ipos, yachiy katot-owaan, yachi hen mangem- te an ihà-an met hen amani te ah parufus an chàyu hen kena-alepanyu.” Apudyus yanggay.” 42 Yag ekat Jesus 33 Yachi yag sommongfatcha hen an- an chichéén, “Non an ah Apudyus tot- chichay Judio way mangaliyén, “Oo a, owa hen amayu, lenyadyu koma haén ngém ganà chàni an Abraham wat maid te hiya hen narpowà yag ana-at umale met nan-alepananni, wat nokay hen lay- hen antoy lota. Te faén yanggay haén chém way aryén hen annay ekatnowén hen namiyar hen achar-o te anà hen- eparufus chàni hen kena-alepanni, te nag an hiya. 43 Wat pakay paat achiyu faén-ani met alepan.” ma-awatan hen antoy chà ifaga. Oo a, 34 Yachi yag anat ekat Jesusén, “Tot- te anyug achi laychén way mangngar. owa hen antoy ifagà an chàyu way heno 44 Te an-ayug kaman an amayu way way tagu way fumasor, hiya angkay Chumunyu way hen laychéna, yachiyat hen alepan Chumunyu way pongar hen agé hen laychényu. Yag hiya, nanepod fasor. 35 Ya hen alepan, gapo ta faén hen lapraponaat ammag pattéyan ya ahimfafaryan, wat mafalin meparyaw maid paat manhagongana hen tot-owa no ekat hen anchi nangen-alepanén te pahig silib hen wachan hiya. Wat eparyawna. Waman hen anchi tot-oway mag-ay ta mankétém, anna cha ammaan anà, achi met meparyaw te hiya hen hen anchi nisissigud an hiya te hiya anà ah ing-inggana. 36 Wat no hen an- hen sigud way pongar chi kétém. 45 Wa- chi anà paat Apudyus hen mangemparu- man haén, pahig tot-owa hen chà ifaga fus an chàyu hen anchi kena-alepanyu an chàyu, yag yachiyat agé hen achiyu wat meparufus-ayu tot-owa. 37 Innilà mangafurotan an haén. 46 Yag heno way ganà Abraham chàyu, ngém gapo chillu an chàyu hen mafalin mangentot- ta ammag achi éméy ah hamhamàyu owa way wachay fasor-o. Maid a, te hen anchi chà itudtuchu chayuwat agé maid met chillu fasor-o. Ngém pakay iyanap hen ekamanyu way mamchit tàén chà ifaga hen tot-owéén achiyu an haén. 38 Haén, chà ifaga an chàyu chillu afuroton nò. 47 Oo a, te chàyu, hen anchichay chengngar-o an Ama ad faén-ayu tatagun Apudyus, te hen an- uchu, ya pachongna agé an chàyu, te chichay tot-oway tatagun Apudyusat, chayu agé ammaan hen chengngaryu an afurotoncha met hen alena.” Amayu.” 39 Yag ekatat agé hen anchichay Ju- Cha Jesus an Abraham diowén, “Maid ay kasen amani no faén 48 Yachi yag senongfatan hen an- yanggay ah Abrahama.” Yag ekat Je- chichay anap-apon hen Judio ah Jesus susén, “No ganà chàyu tot-owa an Abra- way mangaliyén, “Ay faén tot-owa hen hamat torachényu koma hen enam- anchi ekatniyén eSamaria-a way kafu- maana. 40 Te ilanyu ngén, maid kasen sorni way Judio. An cha-a peet tenagar chà ifaga an chàyu no faén yang- hen ongtan.” 49 Yag anat ekat Jesusén, Juan 8:50 208 Juan 9:8

“Achiyà cha mattagar te chà yanggay angkay marmu ah Abrahamat, nawawà- pachayawén ah Amay Apudyus. Ngém achaà.” 59 Yag anchaat agég ommalekam chàyu, anyu an cha pelohon haén. 50 Ya ah fato ta funto-oncha hiya. Ngém ah haén, faén agé hen kachayawà hen chà Jesus, entat-allingébna way lomayaw ah gamgaman, ngém wacha chillu hen cha Templo. mangamgam hen kachayawà way hiya ah Apudyus, ya hiya, tàchégana agé Hen nanga-anan Jesus hen haén. 51 Tot-owa hen antoy ifagà an siguchay finurag hen ihay tagu chàyu way heno way mangafurot hen Angkay hiyachi way cha manaran antoy chà itudtuchu, ammag achi mat- 9 cha Jesus, innilacha hen ihay am- matéy ah ing-inggana.” ama way nisissigud hen finuragna nane- 52 Yachi yag ekat hen anchichay Ju- pod hen natatagguwana. 2 Yag anat han- diowén, “Ilamat, cha-a tot-owa matta- hanan hen anchichay pasorotna way gar, te uray ah Abrahamat natéy ya mangaliyén, “Apo, heno ngata hen fum- umat agé hen anchichay profetaat natéy- masor ah gapoh nabfuragan nahhay cha amin, yag heaat agé yag ekat- tagu, ay hiya ono hen chinàcha-arna.” nowén, ‘Heno way mangafurot hen 3 Yag anat ekat Jesusén, “Faén chillu cham itudtuchu wat achicha matmatéy.’ gapoh fasorna ono fasor hen chinàcha- 53 Ay ammoh ekatnowén wadwadcha-a arna hen nabfuragana, te nabfurag ah paat no ah Apotaaw way Abraham ya mepàil-an hen kafaelan Apudyus an hen anchichay profeta way nan-atéy ad hiya.” 4 Yachi yag nampani ah Jesus namenghan. Henoa kay paat ah man- mepanggép hen antoy natatagguwan ya galem, aya.” 54 Yachi yag sommongfat hen matéyan, ekatnéén, “Hen kawad-an ah Jesus way mangaliyén, “Non an umat hen ag-agaw, yachi hen wayataaw way yag haén hen cha mangempachayaw hen mangamma hen laychén hen anchi nan- achar-o, maid met sérfin nadchi way nag an haén, te no umchah hen lafi, chayaw. Ngém ah katot-owana, ah Ama maid kasen wayataaw way mangamman hen cha mangempachayaw an haén, yag cha nadchi. 5 Wat hen kawad-à hen an- hiya agé hen ekatyuwén Apudyusyu. toy lota, haén hen helaw way manelaw 55 Maid paat innilayu an hiya. Waman hen hamhamà hen katagutagu hen antoy haén, innilà hiya. Yag non an-og ekatén lota.” maid innilà an hiya, anà ammag nangét- 6 Angkay enalen Jesuschi, yag annaat tém way kaman agé an chàyu. Ngém toppaan hen anchi lota yag penelotna ah katot-owana, innilà tot-owa hiya, ya yag empalidna hen yachiy petà hen chà agé afuroton hen ifagana. 56 Yah matan hen anchi nabfurag, 7 yag annaat apoyu agé way Abraham, pararo way ifaga way mangaliyén, “In-a ta in-an térén hen layadna ad namenghan hen char-op hen anchi po-ong way Siloe.” nangammuwana way ilana hen umaliyà (Hen laychén hen anchi ngachan way hen antoy lota. Yag ad uwan way Siloe way aryénat Nahnag.) Angkay hiy- innilana tot-owa hen ummaliyà, wat achi way émméy hen anchi nabfurag kaskasen hen laylayadna.” 57 Yachi yag way i nanchar-op, yag namfangad way ekat hen anchichay Judiowén, “Ammag naka-anat hen finuragna. 8 Yachi yag cha-an malemanporo hen tawénno yag hen anchichay atògongna ya hen an- annog ekatat agéén innilam ah Abra- chichay nangila an hiya hen kenapalem- ham.” 58 Yag ekat Jesusén, “Tot-owa mosna, chachan ahepennoot way man- hen antoy ifagà an chàyu way cha-an galiyén, “Ay ammoh faénto tà hen an- Juan 9:9 209 Juan 9:27 chi tagu way ammag tumutùchu way “Nokay hen manmàno hen yachiy tagu, chan pap-alemmos.” 9 Yag ekat hen te annay kena-anna hen finuragno.” Yag tapenéén, “Hiyan sa met.” Waman hen ekatnéén, “Profeta manchi.” tapena, ekatchéén, “Faén aya, te an 18 Ngém hen anchichay anap-apon yanggay kapadpachongna.” Yachi yag hen Judio, anchag achi afuroton way anat man-ale hen anchi nabfurag way sigud hen finurag hen anchi taguwanchi mangaliyén, “Haén kayyà.” 10 Yag an- yag anat makaila ad uwan wat empa- chaat imohon an hiya way mangaliyén, ayagcha hen anchi chinàcha-arna, 19 yag “Pakay makaila-a ad uwan nò.” 11 Yag henanhahanhanancha an chicha way annaat haphapetén way mangaliyén, mangaliyén, “Ay tot-owa way yaton “Wachan ihay tagu way ah Jesus ano anàyu, yag ay tot-owa way nisissigud hen ngachanna way annag pen-ar hen hen finuragna. Yag pakay makaila ad petà yag empalidna hen matà ya an- uwan nò.” 20 Yachi yag sommongfat naat ifaga ta iyà manchar-op ad Siloe. hen anchichay chàcha-arna way man- Yag yachi way émméyà way nanchar-op, galiyén, “Oo, tot-owa way anànito, ya ammag naka-anat agé hen finurag-o.” tot-owa agé way nisissigud hen fin- 12 Yag ekat hen anchichay tataguwén, uragna. 21 Ngém hen enkaman hen fin- “Wat chuud kay hen anchi taguwanchi uragna way naka-an, yachi hen maid in- nò.” “Tawwan, te maid innilà,” way ekat nilani. Ya maid agé innilani no henoh agé hen anchi nabfurag. nadchi hen nanga-an. Ngém mafalin kay way sarudsuchunyu an hiya te ommam- Hen namistigaran hen anchichay ama met, wat érégna way manong- Fariseo hen anchi nabfurag fat hen ifagayu.” 22 Yaha hen enalen 13 Angkay hiyachi yag inyéy hen an- hen anchichay chàcha-arna te émégy- chichay tatagu hen anchi anat naka-an atcha hen anchichay anap-apon hen Ju- hen finuragna hen iggaw hen anchichay dio, te chicha, loohcha imfafagga way Fariseo, 14 te niyaphor way hen nangam- heno way mangaliyén ah Jesus hen an- maan Jesus an nadchi wat Safachu way chi Cristu way empopostan Apudyusat siguchay ngilin hen Judio. 15 Yachi yag meparyaw way meparyaw hen anchi anat hanhanan hen anchichay Fariseo chacha ma-am-amongan. 23 Wat yachi no heno hen enkaman hen finuragna hen nangaryan hen chinàcha-arnéén way naka-an. Yag annaat ekasen way egad hiya way somongfat. manaphapet way mangaliyén, “Annag 24 Angkay hiyachi yag kasencha empalid hen petà hen antoy matà, yag agé enayagan hen anchi nabfurag, angkay inurahà, nakailaa-at agé.” 16 Yag yag kasencha inimoh an hiya way anat ekat hen tapen anchichay Farise- mangaliyén, “Ah Apudyusat man hen owén, “Oo a, ngém faén angkay ah manyamanam, te innilani way ammag Apudyus hen narpowan nahhay tagu, te menangfasor hen annay taguwanna.” pakay achina tongparén hen ngilintaaw 25 Yag sommongfat hen anchi nabfurag way Safachu nò.” Yag cha agé ekat hen way mangaliyén, “Maid tot-owa innilà tapenéén, “Oo a, ngém ay ammoh maka- no menangfasorha way tagu ono faén, amma hen menangfasor ah kaskascha- te hen innilà yanggayat hen pés-éyna, aw way kaman hichi.” Wat ammag nabfuragà, yag ad uwan, makailaà.” nanchuwa hen hamhamàcha. 17 Yachi 26 Yag chachaat agé ekat an hiyéén, yag anchaat ekasen agé way mananhan “No man paat hen enkamanna way hen anchi nabfurag way mangaliyén, nanga-an hen finuragno aya.” 27 Yag Juan 9:28 210 Juan 10:4 annaat agé ekatén, “An-og inyam-amma “Inni-ilam hiya te hiya hen cha man- kay way nangimfaga an chàyu yà, yag agépfar an hea ad uwananto.” 38 “Apo anyug achi chillu changrén. Yag pakay wat afurotò hea,” way ekat hen anchi laychényu agéy kasen mangngar, ono nabfurag an Jesus, yag chinayawna hiya. anyu an laychén agé way somorot an 39 Yachi yag entoroy Jesus way man- hiya.” 28 Yachi yag ammag ininsorton galiyén, “Hen ummaliyà hen antoy lota, hen anchichay Fariseo hiya way ta uwisê hen tatagu ta hen anchichay mangaliyén, “Ammag heaat hen kaman nabfurag way manlayad way pasorotna yà, te chàniyat ah Moses paat mangila wat maka-an hen finuragcha hen chani soroton, 29 te innilani way yag makailacha. Waman hen anchichay tenagépfar paat Apudyus ah Moses. mangaliyén makailacha ano te cha- Ngém hen annay taguwannaat, maid ancha mabfurag, wat chicha angkay ay nailah narpowana.” 30 Yachi yag hen nanabfurag.” 40 Yachi yag hen an- sommongfat hen anchi nabfurag way chichay tapen hen Fariseo way nehahag- mangaliyén, “Anà ammag nascha-aw a, én, hen nangngarancha an nadchi, an- te tàén chàyuwén maid peet innilayu chaat ekatén, “Ay ammoh anno ekatén ah narpowan hen anchi mannakafael nabfurag-ani.” 41 Yag sommongfat ah Je- way manga-an hen finurag. 31 Te sus way mangaliyén, “Non anyu an afu- innilataaw amin met way achi changrén nan koma way nabfurag-ayu, achì pafa- Apudyus hen laweng way tatagu, soron chàyu, te achiayu makaila hen te hen anchi yanggay manayaw an tot-owa ya mafalin way maka-an hen hiya ya cha mangamma hen laychéna finuragyu. Ngém gapo ta ekatyuwén hen changréna. 32 Yag nanepod hen makaila-ayu, wat é-éttég hen fasoryu na-ammaan hen antoy lota inggana way yachi hen namufurag an chàyu.” ad uwan, maid chengchengngartaaw ah makaka-an hen nisissigud way Hen nempaniyan Jesus finurag. 33 Wat no faén ah Apudyus hen acharna ah pastor hen narpowana, maid koma kafaelana Angkay hiyachi yag nampani ah way manga-an hen finurag.” 34 Yag 10 Jesus way mangaliyén, “Tot-owa anchaat agég cha ichaggat way hen antoy ifagà an chàyu way hen an- manongfat way mangaliyén, “Ay chi tagu way ammag mangayat hen anno cha tudtuchuwan chàni, hea arad way hénggép hen anchi koron- way menangfasor nanepod hen gan hen karnero way faén hen anchi nataguwam.” Yag chachaat eparyaw ustoy hawang hen ayéna, an i man- hiya way maméppég hen hénggépana gakawchi ya chumachael. 2 Waman hen hen anchi chacha ma-am-amongan. anchi cha mangéy hen anchi hawang, yachi hen anchi ustoy pastor hen an- Hen anchi finurag way faén chichay karnero. 3 Wat hen anchi chan mata hen nabfurag guwarcha hen hawang, fùtana agé hen 35 Angkay hiyachi way chengngar Je- anchi hawang no hen anchi ustoy pastor sus hen anchi na-ammaan hen anchi hen hénggép. Yag hiya, éh-éhhééna way nabfurag, enanapna yag annaat ekatén, mamaga hen ngangachan hen anchichay “Ay afurotom hen anchi Pangorowan karnero way mangighad an chicha, ya hen Tatagu.” 36 Yag ekat hen anchi nab- chicha, féfênéncha hen alena. 4 Yag no furagén, “Henoh nadchi, Apo, ta oma- ighad hen anchi pastor chicha agé, furotà an hiya.” 37 Yag ekat Jesusén, hiya hen mangempango hen ayancha, Juan 10:5 211 Juan 10:24 wat umunudcha hen anchichay karnero Ama ya hen nangammuwana an haén, te féfênéncha hen alena. 5 Achicha un- wat kaman agéhchi hen nangammuwà uchun hen safaliy tagu te fênéncha way hen anchichay karnerò ya hen nangam- faén alen hen ustoy apocha wat ancha an muwancha agé an haén. Ya haén, an- omawid.” og iyanggayan hen ataguwà ah manal- 6 Yato hen penanin Jesus hen an- imunà hen karnerò. 16 Wachacha chillu chichay tatagu, ngém iggaycha ma- agé hen tapen hen karnerò way cha- awatan no heno hen laychénay aryén. ancha melamong hen antochay karnerò ah korongan. Wat masapor ayagà chicha Hen anchi ammay way pastor agé, yag no changréncha hen alè, wat 7 Wat hiyachi, kasen nampani ah Je- umalecha ta éméhà-an hen mateponan- sus way mangaliyén, “Tot-owa hen an- cha amin ya ta an ihà-an agé hen ma- toy chà ifaga an chàyu way haén hen an- mastor an chicha.” chi hawang hen korongan hen karnero. 17 “Pararo hen layad Amay Apudyus 8 Wat amin hen anchichay namang- an haén te idchat-o hen achar-o way pango no haén way nat-én hen chacha matéy ah gapoh mataguwan hen intudtuchu, chichachi hen cha chu- anchichay karnero yag uray matéyà, machael ya manga-akaw. Ngém chicha, mataguwà chillu. 18 Maid makapréh iggay enafurot hen anchichay karn- hen ataguwà no achì afunan, te haén erò. 9 Haén hen anchi hawang, wat hen mangemparufus hen katéyà. Wacha heno way mangéy an haén, hahalla-à hen kafaelà way mangemparufus hen hiya, ya awway agé way hénggép ya matéyà, ya wacha agé hen kafaelà way gumhad way i mangan. 10 Ngém hen an- mamangad hen ataguwà te yachi hen chi manga-akaw, maid kasen ganchatna impiyar Ama an haén.” no achi an i umarah laychéna ya an i po- 19 Hen nangngaran hen anchichay Ju- matéy ya an i chumachael. Waman haén, dio hen enalen Jesus, anchag nan- hen ummaliyà, ta taguwê hen tatagu agwa, 20 te chuarcha hen cha man- way idchat-o hen amma-ammay way galiyén nattagar ano ya an nahurugan, ataguwancha ingganah kapnekancha.” wat pakay lawa chachangrén hen an- 11 “Haén hen anchi ammayay pastor, chi chana aryén. 21 Waman hen tapena, yag hen anchi ammayay pastor, annag chacha agé ekatén, “Ay ammoh wachay iyanggayan hen ataguwana ah manal- alen chi nahurugan ah umat hena. Ya imunana hen karnerona. 12 Faénà kaman ay ammoh kafaelan hen ongtan way hen anchi an marabfuwan way guwar- manga-an hen finurag.” cha way faén ustoy nangen-awa hen karnero. Te hiya, no umale hen aggaé- Ammag achi mangiggéén hen gyatay atap way aho, annag iyanggayan anchichay okom ah Jesus hen chana pastoron yag ommawid. Wat 22 Angkay hiyachi way agiléd issan hen anchi aho hen issana yag way tempon hen anchi lagsak way anchag mahiyà hen anchichay tapena. manmanma-an hen niyam-ammaan 13 Ammag omawid chillu hen anchi an hen anchi Templo ad Jerusalem, marabfuwan te hen labfuna yanggay 23 yag cha manadchad-aran ah Jesus hen chana gamgaman te achina tot- hen anchi fangsar hen anchi Templo owa patigén hen karnero. 14–15 Waman way ekatchéén fangsar Solomon. haén, haén hen anchi ammay way pas- 24 Yachi yag enamongan hen anchichay tor, ya kaman hen nangammuwà an Judio hiya way mangaliyén, “An-anig Juan 10:25 212 Juan 11:3 nahédchan ya pasagchi ya achim ihéh met way tot-oway tot-owa amin hen an- lawrawagén an chàni no hea tot-owa chi nesosorat. Wat hen anchichay anap- hen anchi Cristu way empopostan otaaw ad namenghan way nangimfag-an Apudyus way hahadchénni.” 25 Yag Apudyus hen alena an chicha, ngenad- ekat Jesusén, “An-og cha ifagafaga nana chicha ah Apudyus. 36 Wat yachi, an chàyu yà, ngém anyu chillug haén way penepelen Apudyus ya hen- achi afuroton. Yag amin way chà nagna hen antoy lota, pakay ekatyuwén ammaan gapon namiyaranà an Ama, chà pérhén hen kena-apudyusna hen chichachi koma hen manot-owaanyu nangaryaén haén hen anàna. 37 Wat way hiya hen narpowà. 26 Ngém anyug non an umat yag maid enammaà ah achi chillu afuroton, te faén-ayu kaskascha-aw way anggay yanggay ah chillu karnerò. 27 Te hen karnerò, Apudyus hen maka-amma, uray ud- afurotoncha hen ifagà ya unuchuncha ay achiyà afuroton. 38 Ngém gapo ta agé haén yag innilà agé chicha, 28 wat yachi agé hen chà ammaan, uray no idchat-on chicha hen mannanayun way achiyu laychén way mangafurot hen ataguwancha an Apudyus way achicha aryê, afurotonyu koma hen chà am- metap-ar ah ing-inggana. Ya maid poros maan, te yachi hen manot-owaanyu way agé makapréh an chicha, te é-égnanà wacha ah Ama an haén ya wachaà chicha ah ing-inggana. 29 Ya ah Ama agé an hiya.” 39 Yachi yag chacha agé way hiya hen nangidchat an chicha an kasen pachasén way manlapchù an Je- haén, maid nangatngato no hiya, wat sus, ngém annag inlisiyan chicha yag maid makapréh an chicha an Ama, te lommayaw. a-ayyuwanana chicha. 30 Haén ya ah 40 Angkay hiyachi yag kasen ginum- Amay Apudyus, an-anig nampachong te chang ah Jesus hen anchi wangwang ihà-an-ani.” way Jordan yag émméy hen anchi lu- 31 Hen nangaryan Jesus an nadchi, an- gar way pés-éy namfunyagan Juan hen chag nangalekam hen anchichay anap- tatagu, wat ahchi hen ininggawana. apon hen Judio ah fato ta funto-oncha 41 Yag chuarcha agé chillu hen tatagu yanggay hiya. 32 Yag nan-aleyat ah Je- way ummunud an hiya, te ekatchéén, sus way mangaliyén, “Chuar hen enam- “Ah Juan way chan funfunyag, maid maà way anammay way kaskascha- empàilana ah kaskascha-aw, ngém amin aw an chàyu way empa-amman Ama way imfagana mepanggép hen yahay wat henon cha nadchi hen gapoh ma- tagu, tommot-owacha amin.” 42 Wat muntoanyu an haén nò.” 33 Yag som- chuarcha agé hen ommafurot an hiya mongfat hen anchichay anap-apo way ahchi. mangaliyén, “Faén hen ammay way enammaam hen mamuntoanni an hea, Hen natéyan Lazaro te hen mamuntoanni an hea, hen cham 1–2 Angkay ad Betania, wachacha mamréhan hen kena-apudyus Apudyus 11 hen toroy masosnod way cha way an-a met lawa ammag tagu yag Maria an Marta ya ah Lazaro. Ah chamat agé mamfalinén hen acharno Mariaanchi, hiya hen anchi nanginhiyat ah Apudyus.” 34 Yag anat agé somong- hen lana hen he-en Jesus yag empon- fat ah Jesus way mangaliyén, “Oo a, ahna hen fuùna. Yachi yag nansaket ngém pakay nesosorat hen anchi orchin- ah Lazaro 3 wat imfilin cha Maria an taaw way ekat Apudyusén, ‘Chàyuwat, Marta ah Jesus way mangaliyén, “Apo, apudyus-ayu agé.’ 35 Yag inni-ilataaw chan saket ah Lazaro way ifam way Juan 11:4 213 Juan 11:29 laylaychém.” 4 Angkay chengngar Je- suschi yag ekatnéén, “Faén matéy hen Ah Jesus hen anchi managu hen kahalenonotan hen anchi saket Lazaro, tatagu ya hen mempauchi hen natéy te an kachayawan Apudyus way yachi 17 Angkay hiyachi way inumchah cha agé hen machayawà way anàna.” Jesus ad Betania, chengngarcha way 5 Ah Jesus, laylaychéna tot-owa looh nilurufù ah Lazaro hen opatay ag- chicha amin way masosnod, 6 ngém hen agaw. 18 Yag gapo ta an yanggay toroy nangngarana hen nansaketan Lazaro, lometor ménat hen ka-achawwéy Beta- iggay chillu lumigwat hen hiyachi te nia ad Jerusalem, 19 wat chuarcha hen egad nanlooh hen chuway ag-agaw anchichay iJerusalem way émméy way 7 yag annaat ifaga hen anchichay i mangay-ayu an cha Marta an Maria pasorotna way mangaliyén, “Intaaw gapon natéyan hen sonodcha. ta kasentaaw éméy hen sakopon 20 Angkay hiyachi way chengngar Judea.” 8 “Oo Apo,” way chacha ekat, Marta way naway cha Jesus, ina hinib- “ngém tég-angay cha-a funto-on hen at chicha. Waman ah Maria, iggay anchichay Judio ahchi ad chin-argaw gumhad. 21 Angkay inumchah ah Marta wat ay ammoh kasentaaw agé éméy.” an cha Jesus yag ekatnéén, “Apo, non 9 Yachi, yag nampani ah Jesus agé way an-a koma wacha wat iggay matéy hen mangaliyén, “Hemporo ya chuway sonodtaaw. 22 Ngém innilà chillu way uras hen umi-innitan hen init hen uray ad uwan, wat heno way ifagam ihay ag-agaw, wat no manaran hen an Apudyusat idchatna an hea.” 23 Yachi tatagu hen ag-agaw, achi mehagaw te yag ekat Jesus an hiyéén, “Man-uchi hehellawan hen init hen charanéna. hen annay sonodno.” 24 “Oo, innilà way 10 Ngém no lafi hen manaranana, man-uchi,” way ekat Marta, “te afurotò kapeletan way mehagaw te helang.” way man-uchicha chillu hen aminay 11 Enalen Jesuschi yag annaat ekat natéy ah pegwana.” 25 Yag anat ekat Je- agéén, “Nanasséy hen anchi ifataaw sus agéén, “Haén hen mangempauchi way Lazaro, wat intaaw ta iyà hen tatagu te haén hen managu an fangonon hiya.” 12 Yag sommongfat hen chicha. Wat heno way mangafurot an anchichay pasorotna way mangaliyén, haén, tàén matéyat taguwê hiya chillu. “Oo a Apo, ngém no an nasséy, 26 Ya heno way natattagu, no omafurot kapeletan way cha umun-unnina hen an haén, achi matéy ah ing-inggana. Ay saketna.” 13 Ngém hen laychén peet afurotomto.” Jesus way aryénat, an peet nanattéy 27 “Oo Apo, afurotòha,” way ekat ah Lazaro, yag hen na-awatanchaat an Marta, “ya afurotò agé way hea hen nasséy. 14 Yachi yag anat lawrawagén Cristu way anà Apudyus way em- Jesus way mangaliyén, “An natéy ah popostana way umale hen antoy lota.” Lazaro, 15 ngém ah pagsaya-atanyu, ammay te maichà hen natéyana ta Hen nankelaan Jesus wachay mangafurotanyu an haén. 28 Angkay hiyachi way enalen Mar- Wat intaaw ta intaaw ilan hiya.” tachi, yag ommanamot ah faréycha 16 Yachi yag nan-ale hen ihay ifacha way i nanget-én an Maria way man- way ah Tomas way kapel, yag ekatnan galiyén, “Inumchah ah Apotaaw yag chichéén, “Antaaw ammag màyéy amin chana imohon hea.” 29 Hen nangn- an Apotaaw ta no pédténcha, yag garan Mariahchi, enag-aggagna way nìyatéytaaw kagé amin an hiya.” ginumhad way i manib-at an Jesus, Juan 11:30 214 Juan 11:50

30 te cha Jesus, cha-ancha homàyat ah nantangad ah Jesus way mangaliyén, fabréy, te é-éttégcha hen anchi nanay- “Ama, manyamanà an hea te cham nanan Marta an chicha. 31 Yachi yag changrén haén. 42 Inni-ilà chillu hen anchichay tatagu way inu-umfun way chachangrénà, ngém aryêto ah ah faréy, innilacha hen ginumhachan mangngaran hen antochay tatagu ta Maria wat ummunudcha, te ekatcha ah afurotoncha koma agé way hea hen hamhamàchéén an ménat éméy ah lufù nannag an haén.” 43 Yachi way enalen way i mankela. Jesuschi, yag annaat chakarén way 32 Angkay inumchah ah Maria hen an- mangaliyén, “Lazaro, fùnag-a.” 44 Yag chi iggawcha, ammag nampalentomang ammag fummùnagat agé hen anchi hen henagong Jesus way mangaliyén, natéy way napopottepotan hen limana “Apo cha-an angkay matéy hen anchi ingganah he-ena way naoppeopan amin sonodtaaw non an-a wachahto.” 33 Yachi hen uruna. Yag anat ekat Jesus hen way innilan Jesus hen chana manke- anchichay tataguwén, “Ùfachényu ta laan ya hen anchichay netnod way wachay én-énnéna way omanamot.” tatagu way ahekekela agé, yag naség- Hen nantetennopa-ancha angan way térén yag ammag ommaghéy ah mamchitancha an Jesus ah hamhamàna, 34 yag annaat ekatén, “Chuud hen nanginlufuanyu an hiya.” Mat. 26:1-5; Mar. 14:1-2; Luc. 22:1-2 Yag ekatchéén, “Ahchi Apo, wat intaaw 45 Angkay hen anchichay Judio way ta intaaw ilan.” 35 Yachi yag nankela i nì-ib-ifun an Maria, chuar an chicha agéh Jesus. 36 Wat ekat hen anchichay hen ommafurot an Jesus hen nangil- tataguwén, “Ammag amchan tot-owa ancha hen anchi enammaana. 46 Ngém hen hamhamàna an Lazaro.” 37 Ngém wachacha chillu hen tapena way i ekat agé hen tapenéén, “Oo a, ngém no nanaphapet hen anchichay Fariseo hen makaka-an hen finurag hen tatagu, wat anchi enammaana. 47 Yag hen anchichay pakay emparufusna hen natéyan hen an- Fariseo ya hen anap-apon hen papachi, nay ifana nò.” empa-ayagcha hen anchichay toray way konsel, yag nan-a-atopàpàcha way man- Hen nan-uchiyan Lazaro galiyén, “Nokay lawa hen én-énnéntaaw 38 Angkay hiyachi way chengngar hen ihay taguwanna way ammag lonay Jesus hen anchi enalecha, ammag hen chana ammaan way kaskascha-aw. kaskasen way nahéphép hen 48 Te no antaaw ammag igiginnang ta hamhamàna. Yag hiyachi way chana payépayéén, ah awni yag hiyaat inumchahcha hen anchi lufù way agé hen somorotan hen katagutagu. Yag liyang way natangfan ah tépà, 39 yag no hiyachi hen mekaman, omaningar- anat ifagan Jesus way mangaliyén, ngarcha hen anchichay toray ad Roma “Ka-anényu hen annay tangéb hen wat awni yag anchag chachaelén hen lufù.” Ngém ommamhew ah Marta way anchi Templotaaw yag kena-ancha agé mangaliyén, “Apo, man-agub angkay hen aminay mantorayantaaw.” 49 Yachi ad uwan te apatna way ag-agaw hen yag nan-ale hen iha an chicha way ah natéyana.” 40 Yag ekat agé Jesus an Caifas hen ngachanna way hiya hen an- hiyéén, “Oo a, ngém imfafaggà met chi kangatowan way pachi hen hiyachiy an hea way no afurotona-at ilam hen tawén, ekatnéén, “Aẁ ay ammoh am- machayawan Apudyus.” 41 Yachi yag mag maid pèot chi hamhamàyu, 50 te kena-ancha hen anchi tangébna yag ay ammoh achiyu peet elasin way un- Juan 11:51 215 Juan 12:11 unnina hen ihà-an ah matéy ah sob- chi lagsak way Manmanma-an, yag fot hen kachuaran no hen machachae- kasen émméy cha Jesus ad Betania lantaaw amin way Judio.” 51 Hen hiy- way fabréy Lazaro way hiya hen an- achiy enalen Caifas, faén ah hamhamàna chi nan-uchiyéna. 2 Yag ah layadcha, hen narpowana te gapo ta hiya hen senaganacha cha Jesus hen yachiy nad- kangatowanay pachi wat an empahmà hém way ah Marta hen nan-alekatto yag Apudyus an hiya way masapor matéy ah wacha agé ah Lazaro way cha mèan Jesus ah sokat hen aminay Judio. 52 Ya an chicha. 3 Yag yachi, wacha an Maria faén agé yanggay hen anchichay Judio hen ihay futilya way natatarwan hen an- hen masobfot hen matéyan Jesus, te am- chi kanginginaan way fangfangru way inay tatagu way niwaras hen antoy lota lanan chi nardo. Wat innarana yag inhiy- way anaén Apudyusat masobfotcha ah atna hen he-en Jesus yag annaat eponah kateponancha amin. hen fuùna. Yag ammag cha homonohon 53 Nanepod hen hiyachi, inlugin hen hen anchi fangona ah faréy. 4 Yachi yag anchichay anap-apon hen Judio way ammag nanlili hen ihay pasorot Jesus mantatagépfar ah ekamancha way mam- way ah Judas Iscariote way hiya agé chit an Jesus. hen anchi mangenlao an Jesus hen ma- 54 Wat yachi, ammag maid én-énnén awni, ekatnéén, 5 “Pakay achi an elao Jesus way manggégga-ay hen kawad- hen annay lanaanna ta wacha laway an hen chuaray Judio, wat inyapetna midchat hen anchichay maid mafalinna, ad Efraim way fabréy way nehag-én te awniyat éméy ah toronggasot hen hen anchi chanak, wat ahchi hen ini- laona.” 6 Hen nangaryan Judas an nad- inggawancha. chi, faén gapoh hamhamàna hen an- 55 Angkay hiyachi way tég-angay chichay maid mafalinna te gapo ta umchah hen anchi lagsak hen anchu hen limana yag hiya hen ma- Judio way Manmanma-an, wat mangchén hen pelak ah chana mangak- chacha ma-amoamong ad Jerusalem akawan. 7 Ngém ekat Jesus an Judasén, hen chuaray tatagu way narpoh “Yasa man ta egad hiya, te enhà- kafabréfabréy, ta incha mampacharos fanaha para hen milufuà no matéyà. ah Templo ya anchaat mèlagsak. 8 Ya mepanggép hen anchichay maid 56 Yachi way nahibhib-atcha ah Templo mafalinna, sigud way mawawà-achacha chacha langrangéén ah Jesus way an chàyu ah tomoronganyu, ngém haén, manganap ya chachan ahepennoot achiyà mafayag an chàyu.” way mangaliyén, “Nokay ngata hen manmanmàyu, ay umale ngén ah Jesus Hen nantetennopa-ancha way i mèlagsak ono achi.” 57 Hen way mamchit an Lazaro agé anchichay Fariseo ya anap-apon hen 9 Angkay hiyachi way chengngar papachi, imfilincha hen anchichay hen anchichay chuar way tatagu way tatagu ta no wacha hen mangila an wachah Jesus ad Betania, wat anchaat Jesus, masapor ifagacha ta mepatelew. éméy way i mangila an hiya. Ya faén agé yanggay ah Jesus hen incha ilan, Hen nanlanaan Maria te ah Lazaro agé way nan-uchiyéna. an Jesus ad Betania 10 Yachi yag hen anchichay anap-apon Mat. 26:6-13; Mar. 14:3-9 hen papachi, nan-ahetennopàcha ah Angkay hiyachi way énémay ag- ekamancha way mamchit an Lazaro 12 agaw ya anat umchah hen an- agé, 11 te gapon hiya, anchag chuar hen Juan 12:12 216 Juan 12:27 anchichay Judio way cha omafurot an tatagu hen antoy lotaat chacha amin Jesus way anchag nanchùgan chicha. peet somorot an hiya.”

Hen anongoh way ayan Hen nanganapan hen Jesus ad Jerusalem anchichay Griego an Jesus Mat. 21:1-11; Mar. 20 Angkay hiyachi yag wachacha 11:1-11; Luc. 19:28-40 agé hen anchichay faén Judio way 12 Angkay nawakas, chengngar hen narpod Grecia way i nèlagsak ad anchichay chuar way tatagu way i Jerusalem. 21 Yag émméycha an Felipe mèlagsak ad Jerusalem way naway ah way iBetsaida way sakop hen Galilea Jesus. 13 Wat anchag nan-échén amin yag ekatchéén, “Apo, ay achi mafalin ah arumfanga yag incha hinib-at hiya ta ini ilan ah Jesus ta changrénni way chacha èngaw way mangaliyén, “Ta hiya.” 22 Yachi yag anat éméy ah machayaw ah Apudyus ya ta chayawén- Felipe an Andres way i nangimfaga taaw agé hen antoy ummale way nar- hen anchi imfagacha, yag anchaat pon Apudyus way hiya hen aretaaw way éméy way chuwa way i mangimfaga ganà Israel.” an Jesus. 23 Yachi yag anat ekat 14 Ah Jesus, nansasakkay hen ubfun Jesus ah mangngarancha aminén, hen kafayu way inchahancha te ne- “Haén way Pangorowan hen Tatagu, sosorat chillu hen alen Apudyus way inumchah ad uwan hen tempon hen ekatnéén, machayawà. 24 Wat hamham-ényu 15 “Chàyu way tatagu ad Jerusalem way ngén, te tot-owa hen antoy ifagà an manSion, achiayu cha émégyat te chàyu way no ma-ayyuaan hen inilì naway hen Areyu way nansasakkay ta achi mehamar, émé-éttég way hen ubfun hen kafayu.” ihà-an yag achi chumuar. Waman 16 Hen anchichay pasorot Jesus, no mehamar way éméy hen lota yag iggaycha ma-awatan hen hiyachi nilufù, chumuar. 25 Pachongna agé hen anchichay cha mekaman. Ngém hen antoy ataguwantaaw, te heno angkay namfangad ah Jesus ad way tagu way annag ayyuaan hen uchu, hemhemmàcha hen anchichay ataguwana hen antoy lota way ammag na-ammaan an hiya, yag chichachiyat hen pagsaya-atan hen acharna hen agé peet hen tommot-owaan hen chana yanggay patpatigén, maid sérfina anchichay nesosorat. te matéy chillu. Waman hen anchi tagu 17 Angkay hen anchichay tatagu way way faén hen ataguwana hen antoy lota nangila hen nangempauchiyan Jesus an hen patigéna, mètaguchi an Apudyus Lazaro way annag finagaan yag fum- ah ing-inggana. 26 Wat heno way mùnag, chacha hapehapeténchi. 18 Wat manlayad way mangamma hen laychê, yachi hen i nanib-atan hen ammag masapor sorotona haén. Wat yachi hen chuar way tatagu an Jesus, te chengn- umunuchana hen ayà. Ya amin agé hen garcha hen anchi kaskascha-aw way anchichay cha mangamma hen laychê, enammaana. 19 Waman hen anchichay wat pachayawén agé Ama chicha.” Fariseo, chachan a-atopàpà way man- galiyén, “Nokay ngata hen ekamantaaw Hen nangimfag-an aya. Ammoh achitaaw peet makepagi- Jesus hen matéyana nang an hiya te ilangngén, amin hen 27 Angkay hiyachi yag ommaghéy ah Jesus way mangaliyén, “Ammag pararo Juan 12:28 217 Juan 12:43 hen antoy hamhamào, ngém nokay lawa 35 Yachi yag anat mampani ah Jesus hen ekat-o. Ay chawatê ngén, Ama, way mangaliyén, “Haén hen anchi helaw ta achi metoroy hen antoy mepachah way cha manelaw hen ayan hen tatagu an haén. Achi, te yato met chillu ngém achi mafayag yag tenaynà chàyu. hen ganchat-o way ummale hen an- Wat u-unnuchunà koma ta achiayu ka- toy lota.” 28 Yachi yag nanluwaru way man hen anchichay cha mahelngan, mangaliyén, “Ama, ammaam hen am- te chichachiy tatagu, maid pootoncha maam ta maila hen kachayawam.” Yag ah chacha ayan. 36 Ad uwan antoy- wachaat agé hen nan-ale ad uchu way anà way helaw, wat afurotonà koma ta ekatnéén, “Oo, maila hen kachayawà mahehellawan-ayu way tatagu.” gapon anchi enamma-ammaam, yag kasen agé mepàila gapon anchi tég- Naligat hen omafurotan an Jesus angay mepachah an hea.” Angkay narpas way enalen Jesuschi 29 Hen anchichay tatagu way tom- yag anat lomayaw way i nantaro way matàchég an nadchi, chengngarcha hen iggay nampàila hen anchichay tatagu. anchi ale, ngém hen ekat hen tapena, 37 Te tàén ammag chuar hen kaskascha- an ommechor. Ya hen tapena agé, aw way enammaan Jesus hen sang- ekatchéén anghel way an nètagépfar wanan hen anchichay tatagu, anchag an hiya. 30 Ngém sommongfat ah Je- achi chillu omafurot an hiya. 38 Wat sus way mangaliyén, “Hen anchi ale yachi hen tommot-owaan hen anchi way chengngaryu, faén angkay ah ka- enalen Isaias way profeta ad namenghan torongà yanggay hen nepagngarana, te way ekatnéén, ah katoronganyu ta ma-awatanyu way “Apo, ammag maid mangafurot hen chechengngarà an Apudyus. 31 Te cha chani ifaga, ya anchag achi milugi ad uwan hen kachusaan hen agé pagan-ano hen anchichay katagutagu hen antoy lota way achi kaskascha-aw way enammaam.” omafurot, te ad uwan hen ma-afa-an 39 Wat yachi, ammag achi chillu mafalin Chumunyu way chan toray an chicha. way omafurotcha, te hen anchi ihay en- 32 Yag haén, no metàépà hen anchi away sorat Isaias agé, ekatnéén, yag tenoochà, yachi hen mangempa- 40 “Wat finurag Apudyus hen matacha ya anamotà hen tatagu hen karotarota an empaknégna agé hen hamhamàcha haén.” 33 Hen nangaryan Jesus way ta achicha elasin hen tot-owa, ya metàép hen anchi away yag natood, ta achicha agé ma-awatan hen yachi hen chana mempaka-ammuwan mepanggép an hiya. Te non an umat hen ekamanna way matéy. yag nanhagongcha an hiyaat kena- 34 Yachi yag sommongfat hen an- anna koma hen fasorcha.” chichay na-a-among way tatagu way 41 Yaha hen enalen Isaias te innilana hen mangaliyén, “Oo a, ngém hen ekat hen kena-apudyus Jesus wat henaphapetna. anchi nesosorat way orchintaaw, ekat- 42 Tàén yachi, chuarcha chillu hen néén, ‘Ammag matattagu ah inggana ommafurot way ponò hen anchichay hen anchi Cristu way epalen Apudyus.’ Judio. Ngém anchag achi epadlaw Wat pakay cham ekatén masapor metàép hen ommafurotancha te émégyatcha hen away hen anchi Pangorowan hen ah mangemparyawan hen anchichay Tatagu nò. Yag heno ay agé chilluchi hen Fariseo an chicha hen anchichay annay cham aryén way Pangorowan hen chacha ma-am-amongan way Judio. Tataguwa.” 43 Te chacha pawadwad-én hen Juan 12:44 218 Juan 13:11 manayawan hen tatagu an chicha no toy lota way ammag maid mepaniyan hen manayawan Apudyus an chicha. hen manlaychana an chicha, yag em- pàipàilana hen yachiy layadna ingganah Hen alen Jesus hen natéyana. manusa hen tatagu 2 Angkay hiyachi way cha mangan 44 Angkay hiyachi yag chinakar Je- cha Jesus ya hen anchichay pasorotna, sus hen alena way mangaliyén, “Heno loohat ena-awis Chumunyu hen way mangafurot an haén, faén yang- hamhamà Judas Iscariote way anà gay haén hen chana afuroton te chana Simon way mangenlao an Jesus. 3 Ah agé afuroton hen anchi nannag an haén. Jesus, a-ammuna way emporang 45 Ya heno way nangila an haén, inni- Amana hen aminay egad an hiya, yag lanaat agé hen anchi nannag an haén. a-ammuna agé way ah Apudyus hen 46 Haén, ummaliyà hen antoy lota way narpowana ya hiya agé chillu hen manelaw hen hamhamà hen tatagu wat mamfangchana. heno way omafurot an haén, mahelawan 4 Yachi way chacha mangan, yag tom- hen hamhamàna ta achi i-inggaw hen màchég ah Jesus yag kena-anna hen an- helang. 47 Ya heno way mangngar hen chi agwan hen lumfongna yag annaat chà itudtuchu yag achina chillu afuro- elepat hen towarya hen awàna. 5 Yag ton, faén haén hen manusa an hiya. tenarwana hen parangga ah chanum Te iggayà umale hen antoy lota way yag annaat ilugi way mangurah hen he- manusa hen tatagu, te hen ummaliyà, en hen anchichay pasorotna way chana an-o i hara-an hen tatagu. 48 Ngém eponah hen anchi towarya way enlelep- hen anchi tagu way mangachi an haén patna ah awàna. ya achina agé afuroton hen anchi chà 6 Angkay hiyachi way empachahna an itudtuchu, wacha chillu hen manusa an Simon Pedro, ekat Pedrowén, “Apo, ay hiya ah pegwana, te hen anchi ena- ammoh heaat agé hen mangurah hen allè, yachi hen kail-an hen kachusaana. he-è.” 7 Yag ekat Jesusén, “Achim tot- 49 Tot-owachi, te amin way enalè, faén owa ma-awatan ad uwan hen antoy chà ammag hamhamào hen narpowana te ammaan, ngém ma-awatam chillu ah narpon Ama way nannag an haén, te awni.” 8 Yag ekat agé chillu Pedrowén, hiya hen nangimfaga hen amin way “Achi angkay poros mafalin way hea aryê. 50 Wat hen chà yanggay aryénat hen mangurah hen he-è.” Yag anat ekat hen anchi imfagan Ama way aryê, te Jesusén, “No achì urahan hen he-em, innilà way yachi hen mangidchat hen achi mafalin way mampasorot-o hea.” mannanayun way mètaguwan an hiya.” 9 “Wat no yaha peet Apo,” way ekat Pe- dro, “faén yanggay hen he-è hen ura- Hen nangurahan Jesus hen ham ta uray agé hen limà ya hen urù.” he-en hen anchichay ifana. 10 Ngém ekat Jesusén, “Hen anchi looh Angkay hiyachi way mafigat wat nan-améh, nachachallosan met, wat achi 13 lagsak way Manmanma-an hen masapor kasen maurahan amin hen iggay mapchitan hen a-anà hen ganà acharna te manongad yanggay hen he- Israel ad Egipto, yag innilan Jesus ena. Yag chàyu, nau-ullahan-ayu amin, way inumchah hen tempon hen mam- ngém wacha chillu hen anchi iha an fangchana ad uchu an Amana. Yag am- chàyu way cha-an.” 11 Hen anchi nan- mag amchan hen layadna hen anchichay garyan Jesusén wacha chillu hen iha tatagu way sommorot an hiya hen an- way cha-an maurahan, enalenachi te a- Juan 13:12 219 Juan 13:30 ammuna way wacha hen mangenlao an Hen nangimfag-an Jesus no hiya. heno hen mangenlao an hiya 12 Angkay hiyachi way narpas hen nangurahan Jesus hen he-echa, kasenna Mat. 26:20-25; Mar. inigga hen anchi lumfongna yag i tum- 14:17-21; Luc. 22:21-23 mùchu, yag ekatna way mangaliyén, 21 Angkay hiyachi way enalen Je- “Ay na-awatanyu hen anchi an-owat sus amin chachi, ammag lommaweng enammaan an chàyu. 13 Hamham-ényu way térén hen hamhamàna yag an- ngén, te chayu ekatén haén hen mis- naat elawag way mangaliyén, “Tot-owa toroyu ya Apoyu, yag usto met hen an- hen antoy ifagà way wachan iha an nay chayu aryén te tot-owa. 14 Wat haén chàyu way mangentochar an haén ah way Apoyu ya mistoroyu, no haén hen matéyà.” 22 Yachi yag anchaat man- mangurah hen he-eyu, masapor koma aheinnila amin hen anchichay pasorotna man-innurah-ayu agé ah he-e. 15 An-og te maid innilacha no henoh nadchi paat enammaanchi ta wachay torachényu ta hen chana aryén. 23 Yag yachi, wachan hen anchi enammaà an chàyu, yachi ihay pasorot Jesus way laylaychéna way agé koma hen ammaanyu hen tapena. haénchi way Juan, yag nichachapatà 16 Te tot-owa hen antoy ifagà an chàyu an hiya way tummutùchu. 24 Wat sinin- way maid alepan ah nangatngato no hen yaran Pedro haén ta hanhanà ano an apona, ya maid agé fafà-arén ah nangat- Jesus no henoh nadchi paat hen anchi ngato no hen anchi cha mamabfaar an chana aryén. 25 Wat nànàéyà way ne- hiya. 17 Wat gapo ta ma-awatanyu hen hachag paat an Jesus yag an-owat imo- anchi laychê way aryén, wat an-ayug lo- hon way mangaliyén, “Apo, heno paat maylayad no ammaanyu.” ah nadchi hen cham aryén.” 26 Yag ekat 18 Entoroy Jesus way mangaliyén, Jesusén, “Hen anchi tagu way mangid- “Achì aryén chaha an chàyu amin, te in- chatà hen antoy tenapay way esabfang- nilà chillu hen kenatataguyu way pene- o wat hiyachi.” Yachi yag ensabfangna pelè, ya innilà agé way wacha hen hen anchi tenapay yag inidchatna an iha way achi metape hen antoy chà Judas way anà Simon Iscariote. 27 Yag aryén. Ngém masapor chillu tomot-owa yachi way innaran Judas hen anchi tena- hen anchi nesosorat way alen Apudyus pay, yag ammag nihurugat ah Chu- way ekatnéén, ‘Hen anchi iha way cha munyu an hiya. Yag anat ekat Jesusén, mèamèan an haén, hiyaat agé hen anchi “In-a ta ammaamat hen annay cham mangempapchit an haén.’ 19 Ifagàto an hamham-én.” 28 Ngém chàniyanchi way chàyu ad uwan ta anat umchah, ta no cha mèan an hiya, iggayni ma-awatan umchah, yaha hen manot-owaanyu way no pakay yachin enalen Jesus an Judas. haén tot-owa hen anchi empopostan 29 Yag gapo ta ah Judas hen nanangchén Apudyus way umale. 20 Ya tot-owa hen hen pelak, ekat hen tapenéén an ménat antoy ifagà an chàyu way heno way tagu cha hénagén Jesus hiya way i lomaoh way mangimfilang hen anchichay hé- masaporni hen hiyachiy lagsak, no achi nagê, chana agé ifilang haén. Yag no ifi- an i umidchat ah pelak hen anchichay langna agé haén, chana agé ifilang hen maid mafalinna. anchi nannag an haén.” 30 Angkay hiyachi way enawat Judas hen anchi tenapay, lommayawat. Yag lafi hen na-ammaan amin cha nadchi. Juan 13:31 220 Juan 14:10

dro, way achi manollaò hen manò ah Hen anchi kà-amma way awni yag penetlomat way mangenhoot orchin Jesus hen tatagu an haén.” 31 Angkay hiyachi way lommayaw ah Judas, imfagan Jesus an chàni way Ah Jesus hen charan tapena way mangaliyén, “Haén way way éméy ad uchu Pangorowan hen Tatagu, inumchah ad Angkay hiyachi yag imfagan Je- uwan hen tempon hen kachayawà. Yag 14 sus an chàni way pasorotna gapoh machayawà, machayaw agé ah way mangaliyén, “Achiayu machana- Apudyus. 32 Wat no haén hen mangem- gan ah uray heno, ta anyu yang- pàila hen kachayawan Apudyus, wat gay ammag manokchun ah Apudyus epàilan Apudyus agé hen kachayawà ya manokchunyu agé haén. 2 Te am- way Pangorowan hen Tatagu yag ad mag nawaya hen iggawan ah faréy uwan hen ka-ammaana. 33 Chàyu way Ama, wat epangpangò ta iyà esagana kaman a-anào, an hen-aketan yang- hen iggawanyu. Yag achì agé ammag gay hen mì-iggawà an chàyu yag no cha aryén chato no faén tot-owa. 3 Yag ah awni, anapénà an chàyu. Wat hen no éméyà way mangensagana hen ig- imfagà hen anchichay ponò hen Judio, gawanyu, mamfangachà chillu agé way hiya agé hen ifagà an chàyu way achi- mangara an chàyu ta hen iggawà, yachi ayu maka-ale hen ayà. 34 Wat ad uwan, agé hen iggawanyu. 4 Ya chàyu, innilayu wacha hen kà-amma way orchin way met hen charan way éméy hen yachiy iyurchin-o an chàyu way hen hiyachiy ayà.” orchin, masapor man-ahelennayad-ayu 5 Yachi yag nan-ale ah Tomas way ta kaman hen enkaman-o way man- mangaliyén, “Apo, maid angkay innilani layad an chàyu, yachi agé hen eka- hen ayam wat nokay lawa hen mangil- manyu way man-ahelennayad. 35 Te no anni hen charan nò.” 6 Yag anat ekat Je- man-ahelennayad-ayu, elasin amin hen sus an hiyéén, “Haén hen anchi charan tatagu way chàyu hen pasorot-o.” way éméy an Apudyus, te maid makaéy an hiya no faén haén hen manginyéy. Ya Hen nangimfag-an Jesus hen haén agé hen pongar hen tot-owa way menhootan Pedro an hiya ma-afurot, ya haén agé hen marpowan Mat. 26:31-35; Mar. hen mannanayun way ataguwan. 7 Wat 14:27-31; Luc. 22:31-34 no enlasinyu koma haén, elasinyu agé ah 36 Yachi yag nan-ale ah Simon Pe- Ama. Yag manepod ad uwan, enlasinyu dro way mangaliyén, “Oo Apo, ngém tot-owa hiya te innilayu hiya.” chuud peet hen ayam nò.” Yag ekat 8 Yachi yag nan-ale agé ah Felipe way Jesusén, “Achiayu maka-ale hen an- mangaliyén, “Apo, epàilam koma ah chi ayà ad uwan ngém umunud-ayu Amam an chàni ta mapnek-ani paat.” chillu ah tapen chi ag-agaw.” 37 Yag 9 Yag sommongfat ah Jesus way man- chaat chillu ekat Pedrowén, “Apo, pakay galiyén, “Felipe, ammag nafayag hen nì- achiyà makaunud an hea ad uwan, i-iggawà an chàyu amin, yag ay cha- te nakasaganaà met way metnod an anno peet chillu elasin haén. Te ila- hea uray yachin iyatéy-o.” 38 Yachi yag mat, hen anchi nangila an haén, inni- anat ekat Jesusén, “Ay tot-owa way lana agé ah Ama. Yag pakay paat ekatno nansasaggana-a way mìyatéy an haén. agéén epàilà ah Ama an chàyu. 10 Te ay Te tot-owa hen antoy ifagà an hea, Pe- ammoh achiyu afuroton way nawawà- Juan 14:11 221 Juan 14:26 achaà an Ama ya nawawà-acha agé ah an chàyu te ammag mìyachar ah ing- Ama an haén. Te amin hen antoy chà inggana.” enale an chàyu, faén ah hamhamào hen 18 “Tàén lomayawà ad uwan, achì narpowana te narpocha an Ama, ya amin iyang-anggayan chàyu te mamfangachà hen chà enammaan, yachi hen chana agé chillu. 19 Ngém achi mafayag wat man-ancharan an haén. 11 Afurotonyu achiyà kasen il-ilan hen anchichay tata- koma hen chà ifaga way nampachong- gun antoy lota way achi omafurot. anin Ama te nan-ahewacha-ani way Waman chàyu, kasenà chillu ilan te chuwa. Yag no achi ummat hen an- man-uchiyà. Yag gapo ta mannanayun toy chà aryén ah mangafurotanyu, hen ataguwà, mannanayun agé hen afurotonyu koma chillu gapo hen an- ataguwanyu. 20 Yag no umchah hen ma- chichay chà ammaan.” ammaan cha nadchi, yachi hen mangen- 12 “Tot-owa hen antoy ifagà an chàyu lasinanyu way wà-achaà an Ama. Ya ka- way heno way omafurot an haén, man agéhchi an chitaaw, te chàyu, wà- mafalin ammaana hen kaman hen acha-ayu an haén ya wà-achaà agé an chà enammaan. Ya chakchakkar agé chàyu.” hen halenonot hen ammaana no hen 21 “Heno way tagu way mangngar hen enammaà te mamfangachà an Ama antoy chà ifaga yag enafurotna, yachi ah katoronganyu. 13 Yag heno way hen anchi tot-owa way manlayad an chawatényu an Ama gapon afurotyu haén. Yag hen anchi manlayad an haén, an haén, ammaàchi ah kachayawan hiya hen laychén Ama. Ya haén, laylay- Ama way hen machayawana, gapon chê agé hiya wat epaka-awat-o an hiya haén way anàna. 14 Wat uray heno way hen amin way mepanggép an haén.” ifagayu gapon ommafurotanyu an haén, 22 Angkay hiyachi yag nan-ale ah Ju- ammaàchi way ammaan.” das way faén Judas Iscariote yag ekat- néén, “Apo, pakay ta chàni yanggay hen Hen nempostaan Jesus way mangempaka-awatam hen mepanggép wacha hen manokat an hiya an hea yag faén hen anchichay tatagu 15 Angkay hiyachi yag entoroy Jesus way cha-an omafurot.” 23 “Oo,” way ekat way mangaliyén, “No tot-owa way lay- Jesus, “te hen anchichay tatagu way chényu haén, kapeletan way ammaanyu manlayad an haén, kapeletan way afuro- hen ifagà. 16 Yag haén, ifagà agé an toncha hen ifagà, wat laylaychén Ama Ama ta epalena hen anchi manokat an chicha, yag chàni an Ama, an-anig mì- haén ta hiya hen anchi Tomotorong an i-iggaw an chicha. 24 Waman hen an- chàyu way yachi hen Espirituna. Ya am- chichay tatagu way achi manlayad an mag mìyachar an chàyu wat achi chàyu haén, maelasin te anchag achi afuroton taytaynan ah ing-inggana. 17 Ya hiya hen chà ifaga. Yag amin hen antoy chà agé hen anchi mangempaka-ammu hen agé ifaga, wat faén chillu ah hamhamào katot-owaan mepanggép an Apudyus. hen narpowana te narpon Ama way nan- Achi mafalin midchat hen Espiritun nag an haén.” Apudyus hen anchichay tatagu way achi 25 “Chà epacha-an amin chato hen an- omafurot te achicha chillu elasin hiya ya toy kawad-à an chàyu. 26 Ya hen anchi achicha agé ma-awatan hen mepanggép Tomotorong way epalen Ama an chàyu an hiya. Waman chàyu, ma-awatanyu way hiyan anchi Espiritu way manokat hen mepanggép an hiya wat mì-iggaw an haén, hiya hen mintudtuchu an chàyu Juan 14:27 222 Juan 15:11 hen aminay cha-an mepaka-awat, ya ah achi mamunga, porhan angkay Ama. epahpahmàna agé hen amin way enalè.” Waman hen anchichay cha mamunga 27 “Wat yachi, tàén lomayawà way pengena, charocharosana ta an- ad uwan, mapapanoh chillu hen chag mamullifug ah funga. 3 Pachongna hamhamàyu te idchat-o an chàyu hen agé an chàyu, te kaman-ayu nacharosan anchi kapanohan hen hamhamà way gapon anchi intudtuchù an chàyu. 4 Wat marpo paat an haén. Ya hen amin anyug é-égnanan haén ah hamhamàyu antoy lota, maid makaidchat ah kaman ta ammay hen mì-i-iggawà an chàyu. Te hena way kapanohan chi hamhamà. kaman hen anchi penge way no achi Wat achiayu machanagan ya achiayu mepopoyot hen anchi pongarna, achi amin émégyat. 28 Chengngaryu hen mamunga te hen anchi pongarna hen anchi imfagà way lomayawà yag marpowan hen ataguwana. Wat kaman mamfangachà agé chillu. Wat no agéhchi an chàyu, te no achiyu agé é- tot-owa hen anchi layadyu an haén, égnanan haén ah hamhamàyu, achiayu an-ayu koma an lomaylayad gapon mamunga te achiayu maka-amma hen éméyà an Ama, wat achiayu koma an ammayê.” tomkar, te hiya ahchi, nangatngato 5 “Haén hen pongar hen mura ya no haén ahto. 29 Empapadcha-an-o chàyu hen anchichay pengena. Wat hen amin chato an chàyu ya anat anchi tagu way é-égnanana haén ah ma-ammaan ta no ma-ammaan, yachi hamhamàna ya i-inggawà an hiya, hiya hen manot-owaanyu hen afurotyu an hen mamullifug ah funga te ammaana haén. 30 Wat manepod ad uwan, faén hen chuar way ammayê. Ngém no chuar hen mètagépfarà an chàyu te ah maichà an chàyu, achiayu angkay Chumunyu way chan toray hen antoy poros maka-amma hen ammayê. 6 Hen lota, tég-angay hen mamachasana way anchi tagu way achina é-égnanan mangafà an haén, ngém achi chillu haén ah hamhamàna, hiya hen kaman makafael. 31 Ngém tàén, ma-ammaan hen anchi penge way metap-ar. Wat hen ammaana te masapor ma-awatan ammag marango yag na-among yag hen katagutagu hen antoy lota way nahèlan. 7 Wat no é-égnananyu haén gapon layad-o an Ama wat an-og ah hamhamàyu ya mimura an chàyu ammaan paat amin hen imfagana.” hen anchi intudtuchù, wat mafalin Yaha hen enalen Jesus yag annaat chawatényu hen uray heno way ifaga an chàni way pasorotna way chawatényu wat ma-ammaanchi an mangaliyén, “Intaawat ta lomayawtaaw chàyu. 8 No mamullifug-ayu ah funga, ahto.” wat yachi hen machayawan Ama yag yachi agé hen mangempàil-ana way Hen nempaniyan Jesus way chàyu hen tot-oway pasorot-o. 9 Haén, hiya hen pongar hen mura laylaychê chàyu way hen manlaychà Angkay hiyachi yag nampani ah an chàyu, kaman hen manlaychan 15 Jesus way mangaliyén, “Haén Ama an haén. Wat ifiinyu koma hen hen kaman pongar hen ihay mura yag anchi layad-on chàyu. 10 Yag no chayu ah Ama hen kaman cha manalimun afuroton hen intudtuchù, chayu tot-owa hen hiyachiy mura. 2 Ya hen anchichay ifiin hen layad-on chàyu, way kaman tatagu way cha omafurot an haén, an haén way chà agé ifiin hen layad chicha hen kaman pengen hen anchi Ama an haén te chà afuroton hen mura. Yag mag-ay ta wachay pengena imfagana. 11 Chà ifaga chato an chàyu Juan 15:12 223 Juan 16:2 ta mèlaylayad-ayu hen layad-o ah achi naligatanà hen anchichay achi oma- komorangan hen laylayadyu.” furot, kapeletan way paligatén chàyu 12 “Yato hen iyurchin-on chàyu way agé. Ya hen utopna agé, gapo ta wachan masapor man-ahelennayad-ayu ta ka- nangafurot hen intudtuchù, kapeletan man hen manlaychà an chàyu wat ka- way wacha agé hen mangafurot hen man agéhchi hen manlaychanyu hen itudtuchuyu. 21 Ngém amin way am- ifayu. 13 Maid kasen kachakkaran way maancha an chàyu, ammaancha gapon layad no faén hen anchi layad hen ommafurotanyu an haén te maid chillu ihay tagu way ammag mangidchat hen innilacha an Ama way nannag an haén.” acharna ta matéy ah katorongan hen 22 “Non an umat yag anà an iggay um- ifana. 14 Ya chàyu hen tot-oway ifà no male hen antoy lota way manudtuchu afurotonyu hen chà iyurchin an chàyu. an chicha, maid matot-owaan hen fa- 15 Ad uwan, achì ekatén alepan-o chàyu, sorcha. Ngém gapo ta ummaliyà, maid te hen alepan, maid innilana hen pon- manlasoncha hen fummasorancha. 23 Te tos hen cha epa-amman hen apona an heno way tagu way achi manlayad an hiya. Ngém iyalig-o chàyu ah ifà, te haén, achicha agé laychén ah Ama. amin way imfagan Ama an haén, an- 24 Yag hen iha agé, non an umat way og imfaga amin agé an chàyu. 16 Yag maid agé enammaà ah kaskascha-aw faén agé chàyu hen namele an haén ah way achi maka-amma hen tatagu, maid omapowanyu, te haén hen namele an agé matot-owaan hen fasorcha. Ngém chàyu way omafurot an haén, ya chinu- ah katot-owana, innilacha met chachi tokà chàyu ah i mamullifug ah funga. Ya ah manot-owaancha no henowà yag ammag mannanayun agé hen hiyachiy chachaat chillu agorgoran chànin Ama. fungayu. Wat no hiyachi, amin way ifa- 25 Ngém ma-ammaan amin chilluchi ah gayun Ama gapon haén wat idchatna tomot-owaan hen anchi nesosorat way an chàyu. 17 Wat yato hen iyurchin-o an orchincha way ekatnéén, ‘Anà ammag chàyu wat masapor man-ahelennayad- agorgoran an chicha ah maid lapona.’” ayu amin.” 26 Yachi yag anat ekat Jesus agéén, “Epalè an chàyu hen anchi Tomotorong Hen mangagorgoran hen anchichay way marpon Ama way hiya hen Espir- achi omafurot hen ommafurot itun Apudyus ya hiya agé hen mang- 18 Yachi yag entoroy Jesus way man- intudtuchu hen katot-owaan an chàyu. galiyén, “Achiayu mahaang no agorgo- Yag no umale, tàchéganà an hiya. 27 Ya ran chàyu hen tatagu hen antoy lota way uray agé chàyu wat tàchéganà an chàyu achi omafurot, te anà chillug enagorgo- te chàyu hen cha netnonetnod an haén ran an chicha. 19 Te non an nampachong nanepod hen lugrugin hen anchi chà hen hamhamàyu hen hamhamàcha, nantudtuchuwan.” laylaychéncha chàyu. Ngém gapo ta “Empacha-an-o amin cha natto penelè chàyu way omafurot yag nafale- 16 an chàyu ta uray heno way wan hen hamhamàyu, wat yachi hen mepasamak, achi koma pomospos-aw achicha manlaychan an chàyu. 20 Ay hen afurotyu. 2 Te umchah angkay hen cha-anyu aliw-an hen anchi imfagà an mangemparyawan chàyu hen anchichay chàyu way maid alepan ah nangatngato chayu ma-am-amongan. Ya am-améd no hen anchi apona. Wat yachi hen te umchah agé hen tempo way no achi mafalin way ilisiyanyu hen an- pédtén chàyu, ekatchéén yachi paat chi iggay-o ilisiyan. Wat gapo ta pe- ano hen chacha mangammaan hen lay- Juan 16:3 224 Juan 16:20 chén Apudyus. 3 Hen mangammaan hen anchi chan toray hen aminay achi tatagu an cha nadchi an chàyu, te maid omafurot.” innilacha an Ama ya maid agé inni- 12 Entoroy Jesus way mangaliyén, lacha an haén. 4 Ngém chà epacha-anchi “Chuar koma hen ifagà an chàyu an chàyu ad uwan ta no umchah hen ngém innilà way achiayu maka-ara ad mangammaancha, haham-ényu koma uwan. 13 Ngém no umale hen anchi Es- way nepapadcha-an chillu.” piritun Apudyus way mangintudtuchu an chàyu hen katot-owaan mepang- Hen a-amman hen Espiritun Apudyus gép an Apudyus, wat itudtuchuna agé Entoroy Jesus way mangaliyén, hen anchi tot-owa way ma-afurot. Ya “Iggay-o ifaga cha natto an chàyu faén agé hamhamàna hen marpowan hen anchi pés-éyna te wawà-achaà hen itudtuchuna, te anna an aryén an chàyu. 5 Ngém imfagà ad uwan te hen chengngarna. Yag epacha-anna agé tég-angay hen mamfangchà hen anchi hen ma-ammaan ah tapen chi ag- nannag an haén. Ngém ammag maid agaw. 14 Ya hen Espiritun Apudyus paat lawa mangempoot an chàyu no agé, epachayawna haén te aminay in- nokay hen ayà. 6 Oo, te innilà way tudtuchù, nipiyarchachi an hiya way cha-ayu tomkar way térén gapo hen mangempaka-awat an chàyu. 15 Amin anchichay chà ifaga. 7 Ngém tot-owa way wacha an Ama, yachi agé hen angkay hen antoy chà ifaga an chàyu wacha an haén, wat yachi hen man- way an angkay pagsaya-atanyu hen garyaén hen Espiritu, haén hen mar- antoy lomayawà, te no achiyà lomayaw, powan hen itudtuchuna an chàyu.” achi agé umale hen anchi Tomotorong way mìyachar an chàyu. Wat yachi hen Hen layad ya hen tokar masapor éméyà ta epalè hiya. 8 Yag 16 Angkay hiyachi yag entoroy Jesus no umale, epaka-awatna hen tatagun way mangaliyén, “Achi mafayagat um- antoy lota way anchag enomfat, te chah hen achiyu mangil-an an haén, yag enomfatcha mepanggép hen tot-oway achi agé mafayagat kasenyu agé ilan cha fumasoran, ya hen iha, no heno agé haén.” 17 Yachi yag wachan tapena an hen tot-owa way maid fasfasorna, ya chàni way pasorotna way chan ahepen- anat agé hen mepanggép hen chusan noot no nokay hen laychénay aryén hen Apudyus. 9 Te ilanyu ngén, anchag anchi enalena way achi mafayagat maid enomfat hen anchichay achi omafurot ilanni an hiya, yag achi agé mafayagat mepanggép hen tot-oway fumasoran, kasenni ilan hiya, ya anat agé hen an- te hen tot-oway fumasoran, wat hen chi enalena way “hen gapona, te éméy anchi achicha mangafurotan an haén. ano an Amana.” 18 Yag hen iha agé, no 10 Yag ancha agég enomfat mepanggép nokay hen laychénay aryén hen anchi no heno hen tot-oway maid fasfasorna, ekatnéén “achi mafayag,” te iggayni ma- te hen anchi maid fasfasornaat haén awatan no heno hen chana aryén. way hen matot-owaana, te man-uchiyà 19 Angkay ah Jesus, a-ammuna way yag ana-at manchakpos an Ama ad makaim-imoh-ani yag annaat ekatén, uchu way achiyà kasen ilan an chicha. “Ay chayu anapén no heno hen lay- 11 Yag enomfatcha agé mepanggép hen chén hen anchi enalè way aryén way kachusaan hen tatagu te looh nifafagga ‘achi mafayagat maid ilanyu an haén hen kachusaan Chumunyu way hiyan ya achi agé mafayagat kasenyu agé ilan haén.’ 20 Tot-owa hen antoy ifagà an Juan 16:21 225 Juan 17:4 chàyu way no umchahchi wat mankela- mayawà hen antoy lota ta mamfangachà ayu ya an-ayug tomkar way térén. Wa- chillu an hiya.” man hen anchichay tatagun antoy lota 29 Yachi yag nan-aleaniyat way way achi omafurot, anchaat an lomay- pasorotna, ekatniyén, “Ilamat, layad. Ngém chàyu way tomkar, achi ma-awatanni ad uwan hen annay agé mafayagat masokatan hen tokaryu cham aryén te faén pani. 30 Yag ad ah pararo way layad. 21 Hen miyali- uwan, sigurachuani way innilam hen gana, kaman hen fufae way chan pànot egad way uray peet hen hehemmàni, way chan totokar gapon sigab hen po- wat achi masapor manhanhan-ani. tona, ngém no fùnag anchi onga, annag Wat yachin mangafurotanni way ah aliw-an hen anchi sigab gapoh layadna Apudyus tot-owa hen narpowam.” hen anchi onga. 22 Wat pachongna an 31 Yachi yag ekat Jesus an chàni agéén, chàyu te uray tomkar-ayu ad uwan, “Ay afurotonyu peet tot-owa, 32 te achi mahen-awniyanat lomaylayad-ayu umchah angkay hen uras way an-ayug chillu te kasentaaw man-aheinnila. Yag miwa-at way ammag wéhchiyén achi makàka-an hen hiyachiy layad way omanamot ah faréyna way ammag ichahanyu.” manaynan an haén. Ngém achiyà chillu 23 “Yag no umchahchi way tempo, mataynan te mawawà-acha ah Ama an faén haén hen manchawatanyu, te ah haén. 33 Empapadcha-an-o hen antoy Ama. Ya tot-owa hen antoy ifagà an cha-an ma-ammaan ta mapapanoh hen chàyu way heno way ifagayu an hiya hamhamàyu gapon afurotyu an haén, te gapon haén, idchatna an chàyu. 24 Ing- paligatén angkay chàyu hen tatagu hen ganad uwan maid imfagfagayu an Ama antoy lota. Ngém sém-ém koma hen ah nanginyusaranyu hen ngachan-o, hamhamàyu te ena-afào ah Chumunyu ngém ad uwan, manchawat-ayu wat way chan toray hen antoy lota.” awatényu ta wachay sém-éman hen lay- layadyu ah maid komok-orangana.” Hen nanginluwaruwan Jesus hen anchichay ommafurot an hiya Hen na-afa-an hen anchi Angkay hiyachi way imfagan chan toray hen antoy lota 17 Jesus cha nadchi, nantangad 25 Entoroy Jesus way mangaliyén, ad uchu yag nanluwaru way man- “Ammag panpani hen enkaman-o way galiyén, “Ama inumchah tot-owa ad nangimfaga amin an cha natto an chàyu, uwan hen tempona. Wat pachayawém ngém umchah hen tempo way achiyà haén way yachi chillu hen mangem- ammag mampanpani te an-og lawagén pachayawà an hea. 2 Impiyarno an haén way mangimfaga hen mepanggép an hen lébféng-o way mangimfiyang hen Ama. 26 Yag no umchah hen hiyachiy egachay katagutagu, wat amin hen an- tempo, manakchakposonyu way man- chichay penelem way omafurot an haén, chawat an Ama way mangusar hen adchà agé chicha ah mannanayun way ngachan-o, te achi masapor haén hen mètaguwancha an hea. 3 Yag hen man- manginchawat para an chàyu, 27 te am- gawatancha hen yachiy mannanayun chan hen layad Ama an chàyu gapo way ataguwan, te afurotoncha way hea hen layadyu an haén ya gapon nanga- yanggay hen tot-oway Apudyus, ya furotanyu way hiya hen narpowà. 28 Te afurotoncha agé way haén hen Cristu tot-owa way ummaliyà hen antoy lota way empopostam way umale hen an- way narpo an Ama, yag ad uwan, lo- toy lota. 4 Empàilà hen kachayawam Juan 17:5 226 Juan 17:22 hen antoy lota Ama, te lempas-o way anchi looh nesosorat. 13 Yag ad uwan, nangamma hen amin way empa-ammam ta anat umchah hen mamfangchà an an haén. 5 Wat ad uwan Ama, kasenno hea, epapagngar-o an chicha hen antoy pachayawén haén hen sangwanam way chà ifaga an hea ta mèlaylayadcha kaman hen anchi pés-éy kachayawanta hen antoy laylayad-o way maid hen anchi cha-an ma-ammaan hen antoy makorangana. 14 Intudtuchù an chicha lota.” hen aminay imfagam an haén, yag 6 Entoroy Jesus way manluwaru, ekat- yachiyat agé hen mangagorgoran hen néén, “Hen antochay pasorot-o, iggay- anchichay achi omafurot an chicha. Ya cha omafurot hen pés-éyna, ngém gapo hen ma-agorgoraancha, te kamancha an ta penelem chicha way mangafurot an haén way haén, an-og achi etempoyug haén, wat empaka-awat-o an chicha hen hen hamhamào hen anchichay mepanggép an hea yag enafurotcha hen achi omafurot. 15 Ama, achì ekatén imfagam. Tatagum chillu chicha, ngém aram chicha ah omachawwéyancha annog inchat an haén. 7 Yag ad uwan, hen anchichay achi omafurot hen ma-awatancha way amin way wachan antoy lota, te hen chawatê, ta anno haénat hea hen nangidchat te hea hen komag hahallimunan chicha ta narpowana. 8 Yag intudtuchù an chicha achicha marokop an Chumunyu. 16 Te hen amin way imfagam an haén yag ena- chicha, kaman hen hamhamào hen furotcha amin. Wat tenot-owacha way hamhamàcha way achi kaman hen hea hen narpowà ya hea hen nannag an hamhamà hen anchichay achi omafurot. haén.” 17 Wat usarém hen inyalem way 9 “Wat hiyaha Ama, chawatê katot-owaan way mangempapegsa hen hen torongno an chicha. Achì cha hamhamàcha an hea ta a-ammaancha iluwaruwan hen anchichay achi yanggay hen imfagam. 18 Chà hénagén omafurot, te hen anchichay cha chicha way i mangintudtuchu hen alem omafurot yanggay way inidchatno hen tatagun antoy lota way kaman hen an haén hen iluwaruwà te tatagum nannagam an haén. 19 An-og idchat hen chillu. 10 Te aminay tatagu way achar-o an hea way matéy para an ommafurot an haén wat tatagum chicha ta chicha, midchatcha agé an chicha amin, ya tatagù chicha agé. Ya hea.” chaà agé mepachayaw gapon chicha. 20 “Ama faén yanggay hen 11 Yag ad uwan Ama, mamfangachà antochay cha omafurot ad uwan an hea way manaynan hen antoy hen chà iluwaruwan, te uray hen lota, ngém mataynancha amin hen aminay omafurot ah pegwana gapon anchichay inidchatno an haén. Wat itudtuchucha. 21 Ya hen chà chawatén, heay machayaw way Ama, usarém ta mantetempoyugcha way kaman hen mannakafalinno way manalimun chillu hen nantempoyuganta way an chicha ta mantetempoyugcha way wacha-a an haén ya wachaà agé éméhà-an kaman hen nantempoyu- an hea. Wat kaman agéhchi koma ganta. 12 Hen nì-iggawà an chicha, way wachacha agé an chita. Te hen henahallimunà chicha way nangusar mantetempoyugancha way éméhà-anat hen mannakafalinno way inidchatno an yachi hen mangafurotan hen katagutagu haén. Wat maid nayagyag an chicha way hea tot-owa hen nannag an way manongad yanggay hen anchi haén. 22 Hen nangempachayawam mayayagyag chillu ah tomot-owaan hen an haén wat kaman agéhchi hen Juan 17:23 227 Juan 18:14 mangempachayawà an chicha te hennag hen anap-apon hen papachi ya éméhà-an hen hamhamàcha way kaman hen Fafariseo. Yag inna inhib-at chicha agé hen hamhamàta. 23 Mawawà-acha-a an cha Jesus way anchag nan-a-armas an haén ya wawà-achaà agé an chicha ya nanhehelaw amin. 4 Yachi yag gapo ta matorongancha way mantetempoyug, ta ena-ammun Jesus chillu hen aminay te yachi chillu hen mangil-an hen mepasamak an hiya, wat ammag i nihib- katagutagu hen antoy lota way hea hen at an chicha way mangaliyén, “Heno nannag an haén. Ya elasincha agé way hen chayu anapén.” 5 Yag ekatchéén, laylaychém hen antochay cha omafurot “Ah Jesus way eNazaret.” “Haén met,” an haén way kaman hen manlaycham way ekat Jesus. Yag ah Judas way nan- an haén.” gentochar, netatappe an chicha. 6 Hen 24 Entoroy Jesus way manluwaru, nangaryan Jesusén “haén met,” anchag ekatnéén, “Ama, hen laychê paatat inyugnud yag narangadcha. 7 Yag anat hen anchichay penelem way omafurot ekasen Jesus way mangaliyén, “Henoh an haén wat mì-i-iggawcha an haén nadchi hen chayu anapén.” Yag ekatcha ya ta i-illancha ah ing-inggana hen agéén, “Ah Jesus man way eNazaret.” kachayawà. Ya hen kachayawà, yachin 8 “Imfagà met way haén,” way ekat Je- manachayyawam an haén gapon sus. “Wat no haén hen chayu anapén, layadno an haén nanepod hen cha-an achiyu cha etape hen antochay tapena.” ma-ammaan hen antoy lota. 25 Ama way 9 Imfagan Jesuschi ah tomot-owaan hen ka-ammayan, maid tot-owa innilan hen anchi imfagana an Amana hen nan- anchichay achi omafurot an hea, ngém garyanéén, “Maid mayagyag ah uray haén, innilà hea, ya hen antochay cha ihà-an hen anchichay tatagu way inid- omafurot an haén, innilacha way hea chatno an haén.” hen nannag an haén 26 te intudtuchù an 10 Hen hiyachi, ah Simon Pedro way chicha hen mepanggép an hea. Ya an-og namfafangngid, nan-uhfùnaat yag fina- etotoroy agé way mangempaka-awat an agna hen anchi alepan hen anchi chicha amin hen mepanggép an hea ta ap-apon hen pachi way ah Malco hen ekamanno way manlayad an haén, hen ngachanna wat narongchan hen yachi koma agé hen ekamancha way awan hen ingana. 11 Yag anat ché- man-ahelennayad ta mawawà-achaà an gyayén Jesus ah Pedro way mangaliyén, chicha.” “Ichùchùnowat hen annay fangidno. Te ay ammoh ekatnowén achì eparufus hen Hen nanelewancha an Jesus antoy hehemmà Ama chillu way ma- Mat. 26:47-56; Mar. ammaan an haén.” 14:43-50; Luc. 22:47-53 Angkay hiyachi way narpas hen Hen nepasangowan Jesus an Anas 18 nanluwaruwan Jesus, netnod-ani 12 Angkay hen anchichay sorchachu way pasorotna an hiya yag ginchangni ya hen anchi komandércha ya anat agé hen anchi arug-ug ad Kidron way ém- hen anchichay guwarcha way Judio, méy hen anchi napodchokan hen mura. tenelewcha ah Jesus yag finarudcha. 2 Yag ah Judas way nangenlao an Je- 13 Yag anchaat iyéy an Anas way ato- sus, innilana agéchi way lugar te yachi gangan Caifas way ah Caifasanchi, hiya chillu hen chani manibhib-atan an Jesus. hen anchi kangatowan way pachi hen 3 Wat enetnod Judas hen anchichay sor- hiyachiy tawén. 14 Ya hiya agé hen an- chachu ya hen anchichay guwarcha way chi nanugun hen anchichay ifana way Juan 18:15 228 Juan 18:28

Judio way un-unnina no ihà-an hen 22 Hen nangaryan Jesus an nadchi, matéy ah masobfotan hen chuar no hen ammag tenappet hen ihay guwarcha machachaelan hen amin. hiya yag ekatnéén, “Apay yaha hen eka- manno way manongfat hen anchi ap- Hen nenhootan Pedro an Jesus apon hen pachi.” 23 Yag anat ekat Je- Mat. 26:69-70; Mar. sus agéén, “No wachay laweng ah enalè, 14:66-68; Luc. 22:55-57 eparawagno hen anchi karawengna, 15 Angkay hiyachi yag chàni an Simon ngém no usto hen enalè, pakay tap- Pedro way pasorot Jesus, inu-unnudni peténà.” 24 Angkay hiyachi yag empééy hiya. Yag gapo ta am-ammuwà hen an- Anas ah Jesus an Caifas way kangatowan chi ap-apon hen pachi, emparufusà way way pachi hen hiyachiy tempo way é- mì-ighép an Jesus hen anchi fatawan éttégna way ammag nakakanselan. hen faréy. 16 Waman ah Pedro, nehàfa Hen kasen nenhootan Pedro an Jesus ah lahin hen anchi arad. Yachi yag nam- fangachà way i mètagépfar hen anchi Mat. 26:71-75; Mar. fufae way cha mammam-at hen anchi 14:69-72; Luc. 22:58-62 hawang ta paghépéna koma ah Pedro. 25 Angkay hiyachi yag ah Pedro agé, 17 Yag yachi way hinénggép, ekat hen é-éttégna way nèa-annichu ah fatawa. anchi fufae an hiyéén, “Hean samet hen Yag anat kasen agé hanhanan hen tapen ihay pasorot Jesus agé.” “Faén aya,” way hen anchichay tatagu way mangaliyén, ekat Pedro. “Ay ammoh faén hea tà hen ihay pa- 18 Angkay hiyachi, gapo ta tongnin, sorot Jesusanna.” “Faén aya,” way ekat nan-apoycha hen anchichay alepan ya agé Pedro. 26 Yachi yag nan-ale hen ihay guwarcha hen anchi fatawa yag nal- alepan hen anchi kangatowan way pachi iubcha way man-anichu, wat i agé way agin hen anchi fina-ag Pedro yag nèanichu ah Pedro. ekatnéén, “Ayong-ang, ay ammoh faén agé hea hen ihay innilà hen anchi papen- Hen namistigaran hen anchi odchok way nenetnod an Jesus.” 27 Yag ap-apon hen pachi an Jesus ammag tenlén Pedro way mangenhoot Mat. 26:59-66; Mar. chillu yag nanollaoat hen manò. 14:55-64; Luc. 22:66-71 Hen nepasangowan Jesus 19 Angkay hiyachi yag ah Anas way an Gubérnador Pilato kangatowan way pachi hen ar-argaw, finistigarna ah Jesus mepanggép an Mat. 27:1-2, 11-14; Mar. chàni way pasorotna ya anat hen chana 15:1-5; Luc. 23:1-5 intudtuchu. 20 Yag sommongfat ah Je- 28 Angkay hiyachi way figfigatay sus way mangaliyén, “Aminay nan- térén, enlayawcha ah Jesus ah faréy tudtuchuwà, nantudtuchuwà met hen Caifas way manginyéy hen anchi faréy sangwanan hen katagutagu hen an- hen anchi gubérnador way eRoma. chichay chataaw ma-am-amongan ya Ngém hen anchichay anap-apon anat ah Templo way chataaw mahibhib- hen Judio, iggaycha mì-ighép te atan amin, wat maid entàtàlilig-o. 21 Wat marémhacha no hénggépcha hen faréy pakay haén hen mansarudsucham yag hen faén Judio. Yag non an umat faén hen anchichay cha nangngar, te yag hénggépcha, achi agé mafalin chicha, chengngarcha met hen aminay way mèancha hen anchi lagsak way intudtuchù an chicha.” Manmanma-an way tég-angay umchah. Juan 18:29 229 Juan 19:5

29 Yag hen hiyachi, ginumhad ah hen antoy lota way miyanà ah tatagu, ta Gubérnador Pilato way i managépfar epaka-ammù hen katot-owaan. Ya heno an chicha, yag ekatnéén, “Pakay anyug way manlayad hen katot-owaan, afuro- cha iyale hen taguwannahto, no nokay tona hen ifagà.” 38 “Ay way nangila ah hen epafasoryu an hiya.” 30 Yag ammag katot-owaan,” way ekat agé Pilato. nansongfatan hen anchichay Judio way Hen nangimfag-ancha mangaliyén, “Ay ammoh annig cha hen matéyan Jesus iyale hiyahto non an maid fasorna.” 31 Yag anat ekat agé Pilatowén, Mat. 27:15-31; Mar. “Umpayat egad-ayu, yag innarayu ta 15:6-20; Luc. 23:13-25 chàyu hen manguwis ah manorotanyu Angkay hiyachi yag kasen ginumhad paat hen orchinyu.” “Oo a,” way cha ah Gubérnador Pilato way i managép- ekat hen anchichay Judio, “ngém chàyu far hen anchichay tatagu, yag ekatnéén, way eRoma, achiyu met parufusun “Maid met inchahà ah fasor hen an- chàni way mamchit hen tatagu.” nay taguwanna. 39 Wat gapo ta wacha 32 Yachi hen enkamancha an Jesus chillu hen gagangayyu way no umchah ah tomot-owaan hen anchi imfafag- hen yatoy lagsak way Manmanma-an, gana chillu mepanggép hen ekamannay wachay wacha chillu hen ihay farud way matéy. eparufus-o, wat ay achiyu laychén ta hen 33 Angkay hiyachi yag kasen hinéng- annay areyu way Judio hen eparufus-o.” gép ah Pilato ah faréy, yag annaat epa- 40 Yachi yag anchag an heo-ongaw way ayag ah Jesus, yag senarudsudna way mangaliyén, “Faén hiya hen parufusum mangaliyén, “Ay hea ano hen Aren hen ta ah Bernabe.” Yag ah Bernabeyanchi, Judio.” 34 Yag sommongfat ah Jesus way ammag futangelo. mangaliyén, “Ay laychém tot-owa way Angkay hiyachi yag empahaprat ma-awatan no henowà ono annog an 19 Pilato ah Jesus hen anchichay cha ar-aryénha te yahan chengngarno sorchachuna. 2 Yag hen anchichay sor- way cha aryén hen tatagu.” 35 Yag anat chachu, anchag finallengawngaw hen ekat Pilatowén, “Ammoh Judiowà ta in- anchi pagat yag empahòrongcha an hiya nilà hen mepanggép an hea. Te hen way yachi ano hen koronana te are, annachay kacharaam paat way Judio ya anchaat agé lumfongan ah chittakan ya hen anchichay anap-apon hen pa- way kaman lumfong chi are. 3 Yag an- pachiyu hen nanginchérém an heahto, chaat agé sénsén-én way mangaliyén, no henowat paat hen enammaam.” “Anhangén eman hen Aren hen Judio.” 36 Yachi yag anat ekat Jesusén, “Haén, Aryén chachiyén chachaat agé tappetén faén kaman hen man-areyan hen tatagu hiya. hen antoy lota hen nan-areyà te non 4 Angkay hiyachi yag kasen agé an umat yag anà an man-are hen antoy ginumhad ah Pilato way i mangimfaga lota, kapeletan way nèpatéycha hen an- hen anchichay tatagu way mangaliyén, chichay pasorot-o ta achiyà telewén hen “Epaghad-o hen annay taguwanna ah anchichay anap-aponi way Judio. Ngém mangil-anyu way maid tot-owa inchahà faén hen antoy lota hen iggaw hen kena- ah fasorna.” 5 Yachi yag anchaat arè.” 37 “Wat area peet tot-owa no yaha,” epaghad ah Jesus way étég hen pagat way ekat Pilato. Yag ekat agé Jesusén, ah uruna ya narurumfongan agé ah “Hea kagé ah mangalem. Te ah katot- chittakan. Yag anat ekat Pilatowén, owana, hen gagarà paat way ummale “Ilanyuto no cha-an-ayu mapnek.” Juan 19:6 230 Juan 19:22

6 Ngém hen nangil-an hen anchichay yag anat i tumùchu hen anchi tùchuna. anap-apon hen papachi ya hen an- 14 Hen hiyachiy uras, tég-angay mang- chichay guwarcha an Jesus, chachaat gawa way hen mafigat, milugi hen an- èngaw amin way mangaliyén, “Eko- chi lagsak way Manmanma-an. Yachi rosyuwat man hiya!” Yag anat ekat yag imfagan Pilato hen anchichay tatagu agé Pilatowén, “Chàyu kaỳ yag enko- way mangaliyén, “Aya, egad-ayu hen rosyu ta egad-ayu te maid angkay fa- antoy Areyu te areyu chillu.” 15 Yag sorna ah inchahà.” 7 Yag nansongfa- anchaat ammag heo-ongaw way man- tan hen anchichay tatagu way man- galiyén, “Ekorosyuwat hiya ta matéy.” galiyén, “Ah katongparan hen orchinni Yag anat ekat Pilatowén, “Ay ammoh way Judiowat masapor matéyha way pédtê lawa hen Areyu.” Yag ekat hen tagu way matéy te annag enammaan anchichay anap-apon hen papachiyén, hen acharna ah anà ano Apudyus.” “Maid ay kasen Areni no faén yanggay 8 Hen nangngaran Pilato an nadchi, ah Cesar ad Roma.” 16 Yachi yag empo- anat agég kommaskasen hen égyatna. rang Pilato ah Jesus an chicha ta egad- 9 Yag annaat kasen agé epaghép ah Je- cha way i mangenkoros. sus yag senarudsudna way mangaliyén, Hen nelansaan Jesus “No man paat tot-owa hen narpowam aya.” Ngém ammag achin ar-ale ah Je- Mat. 27:32-44; Mar. sus. 10 “Pakay achiyà songfatan,” way 15:21-32; Luc. 23:26-43 ekat Pilato. “Ay ammoh maid innilam 17 Angkay hiyachi way innarachah Je- way wachan kafaelà way mangemparu- sus yag anchaat epafu-ud hen anchi ko- fus an hea ya mangempakoros an hea.” rosna way manginyéy hen anchi lugar 11 Yachi yag sommongfat ah Jesus way way ekatchéén “alentutugun chi uru” mangaliyén, “Hen karébféngam yanggay way hen ekatchah Henebreo wat Gol- an haénat, hen patinggan yanggay hen gota, 18 yag enkoroscha hiya ahchi. Yag inidchat Apudyus an hea. Wat hen an- wachacha agé hen chuway nekoros, wat chichay nangemporang an haén an hea, nanggagaw-éncha ah Jesus. 19 Yachi yag chakchakkar hen fasorcha no hea.” wacha agé hen anchi empasorat Pilato 12 Hen nangngaran Pilato agé an nad- way empòatcha hen anchi koros Je- chi, annag cha iyanap hen ekamanna sus way ekatnéén, “Yato ah Jesus way way mangemparufus koma an Jesus. eNazaret way Aren hen Judio.” 20 Yag Ngém ammag cha hanétanat agé hen toroy karase way ale hen nesoratana anchichay tatagu way mangèngaw way te ah Henebreo ya ah Latin ya anat mangaliyén, “No parufusum hiyaat, faén ah Griego. Wat chuarcha hen tatagu angkay ah Are Cesar hen cham tàché- way namasa, kaskasen te nehahag-én gan te hen annay kafusorna. Te heno ad Jerusalem hen anchi nekorosana. way mangaliyén hiya hen Are, kaman 21 Yachi yag émméycha hen anchichay paat taropa way anna an cha pérhén hen anap-apon hen papachi an Pilato way tùchun hen anchi Aretaaw ad Roma.” manlili, ekatchéén, “Faén komachi hen 13 Angkay hen nangngaran Pilato hen ensoratno way ‘hiya hen Aren hen Ju- chacha agé èngaw, annag kasen em- dio,’ ta hen ensoratno koma wat ‘an- paghad agéh Jesus yag annaat iyéy hen nag cha ekatén hiya ano hen Aren anchi chana mangu-uwwisan hen tatagu hen Judio.’” 22 Yag senongfatan Pilato way am-ammay chi archatna way hen chicha way mangaliyén, “Hen laychê ngachanna ah Henebreo wat Gabata, Juan 19:23 231 Juan 19:38 way mesorat wat yachi yanggay hen pasosop an Jesus. 30 Angkay senosop mesorat.” Jesuschi yag annaat ekatén, “Narpas 23 Angkay hiyachi way enlansan amin,” yag anat manyongyong yag hen anchichay sorchachu ah Jesus, étéynaatchi. innaracha hen lumfongna yag nan-apaténcha ah màmàchangancha Hen nanootancha an Jesus way opat. Yag anchaat agé aran hen 31 Angkay hiyachi yag hen anchichay anchi akrangna way ammag nan- anap-apon hen Judio, émméycha an Pi- larayyun way maid naogotana, 24 yag lato way mangimfaga ta maptén koma nantatagépfarcha way mangaliyén, hen he-en hen anchichay nekokollos ta “Achitaaw gissayénto way man-apatén ag-aggah yag natéycha ta mapahcha hen ta antaaw an manfub-unnotan ta koros. Te hen kafigatana, yachi hen ilantaaw no heno hen mangen-awa.” anchi lagsak way Manmanma-an way Hen yachiy na-ammaan, na-ammaan ah térénay ngilin, wat achi koma mafalin tomot-owaan hen anchi nesosorat way way é-éttég hen anchichay nekokol- alen Apudyus way ekatnéén, los. 32 Yachi yag émméy hen anchichay “Inyà changcha hen lumfong-o ya an- sorchachu way i mamtén hen he-en chaat mamfub-unnotan hen akrang- hen anchichay nekokollos. Yag yachi o.” way penténcha hen he-en hen anchi Wat yachi tot-owa hen enammaan hen chuwa, 33 yag ekatchéén eparégcha ah anchichay sorchachu. Jesus, yag innilachaat agé way looh peet 25 Angkay hiyachi, tommatàchég-ani natéy, wat iggaycha pétnén hen he-ena. hen anchi hag-én hen koros Jesus, way 34 Ngém tàén, enchootat hen ihay sor- wachacha agé cha inana way hen-agi chachu hen say-angna hen chinang-ilig ya anat ah Maria way ahawan Cleofas, Jesus, yag fummùnagat agé hen chara ya anat agé ah Maria way eMagdalena. ya chanum. 35 Haén way nangensorat 26 Yag yachi way innilan Jesus ah inana an cha natto, innilan paat hen matà ya anat haén way laylaychéna way pa- amin cha nadchi way na-ammaan, wat sorotna way tommatàchég hen ê-éyna, tàchégà way tot-owa amin, ya tot-owa ekatnéén, “Ina, ifilangno ah Juananna agé hen antoy chà ifaga. Yag hen chà ah anàno.” 27 Yag annaat agé ekat an manaphapetan ta omafurot-ayu koma haénén, “Heay Juan, ah Inaanna wat agé. Inam.” Yag nanepod hen hiyachi, nì-i- 36 Na-ammaan amin cha nadchi ah iggaw ah Inana an chàni. tomot-owaan hen anchi nesosorat way alen Apudyus way ekatnéén, “Maid paat Hen natéyan Jesus maptén ah uray ihay tongarna.” 37 Ya Mat. 27:45-56; Mar. wacha agé hen ihay nesosorat way 15:33-41; Luc. 23:44-49 ekatnéén, “Fub-uyééncha agé hen anchi 28 Angkay hiyachi way innilan Je- chinootcha.” sus way lempasna amin hen nipiyar Hen nilufuan Jesus an hiya, yag annaat ekatén, “Nàwawà,” way yachi agé hen enalena ah tomot- Mat. 27:57-61; Mar. owaan hen anchi nesosorat way alen 15:42-47; Luc. 23:50-56 Apudyus. 29 Yachi yag ensawsawcha hen 38 Angkay narpaschi yag wachan ihay anchi penapa-atcha way lopot hen anchi iyAremateo way ah Jose hen ngachanna elém yag inchawchawcha way mangem- way omma-abfurot an Jesus, ngém an- Juan 19:39 232 Juan 20:16 nag entataro hen afurotna gapoh égy- 6 Cha-anà hénggép yag nawayat agé ah atna hen anchichay anap-apon hen Ju- Simon Pedro way cha umunud, yag am- dio. Yachi yag émméy ah Joseyanchi mag nahanorò ad char-ém. Yag innilana an Pilato way i mangimfaga ta arana agé hen anchi funifun way natotòrong, hen achar Jesus. Angkay inyafun Pi- 7 ya anat agé hen anchi niyoppeop hen lato, émméycha 39 an Nicodemo way i uruna way nakokoppen yag nepapattang mangpah. Ah Nicodemowanchi, hiyan hen ê-éyna. 8 Yachi yag hinénggépà agé anchi émméy an Jesus hen henlafiyan. way i mangila. Yag hen nangil-à hichi, Hen hiyachi, ina-aran agé Nicodemo yachi hen nangafurotà paat way nan- hen lemanporo way kilo way fang- uchi ah Jesus. 9 Te hen hiyachiy tempo, fangru way mira ya aros ta wachay cha-anni chillu ma-awatan hen laychén etapecha hen anchi natéy way mangin- hen anchi nesosorat ad namenghan way lufù. 40 Angkay hiyachi way impahcha aryén way masapor matéy ya anat man- hen anchi achar Jesus, yag imfunifun- uchi. 10 Yachi yag an-aniyat omanamot cha hen anchi lopot way nasekparan ah way chuwa. fangfangru way yachi chillu hen gagan- Hen nampàil-an Jesus an gayni way Judio no wacha hen ini ilufù. Maria way eMagdalena 41 Yachi yag wacha agé hen ihay kà- amma way lufù way maid nilubrufù an Mat. 28:9-10; Mar. 16:9-11 nadchi way hen iggawna, hen gawan 11 Angkay ah Maria way eMagdalena, hen ihay podchok way nehahag-én agé nantaynan hen anchi lufù way chan ke- hen anchi nekorosan Jesus. 42 Yag gapo lakela. Yag hen chanan kelaan, enteng- ta tég-angay milugi hen anchi ngilin éyna way mangila ad char-ém, 12 yag way Manmanma-an, yag gapo amin ta innilanaat agé hen chuway anghel way nehahag-én wat ammag yachi hen incha nanlurumfongchah pokkawan way tum- nanginlufuan an Jesus. mutùchu hen anchi nepabfégan hen achar Jesus way hen iha, tummutùchu Hen anchi lufù way maid ininggaw ah ulluwan ya hen iha, tummutùchu Mat. 28:1-8; Mar. 16:1-8; Luc. 24:1-12 ah hégnachén. 13 Yachi yag nan-alecha Angkay hiyachi way figfigat hen hen anchichay anghel way mangaliyén, 20 Chuminggu way chan penen-et, “Pakay mankela-a, sonod.” Yag anat émméy ah Maria way eMagdalena ah ekat Mariéén, “Okaỳ te enlayawcha hen lufù. Yag yachi way inumchah, inni- achar hen anchi Aponi yag maid in- lana way ammag nafufùtanat agé hen nilà hen nanginyéyancha.” 14 Yachi yag anchi lufù. 2 Wat ammag nanagtag way anat mantuwili yag innilanaat agé ah ummaley mangimfaga an chàni an Pe- Jesus way tommatàchég, ngém iggayna dro. Yag ekatna way mangaliyén, “En- elasin way ah Jesuschi. 15 Yachi yag layawcha angkay hen achar Apotaaw ah ekat Jesus an hiyéén, “Pakay mankela- lufù yag maid agé innilani no chuud a, sonod, ya henokay ah nadchi hen hen nanginyéyancha.” 3 Yag an-aniyat cham anapén.” Hen ekat Maria ah gumhad an Pedro way i mangila hen an- hamhamàna, taguchi way cha mangil- chi lufù. 4 Cha-ani managtag way chuwa ila hen anchichay mura hen nanagép- yag gapo ta fìfiahà noh Pedro, wat haén far an hiya, yag annaat ekatén, “Panga- hen pés-éy umchah. 5 Yag enteng-éy-o asem paat no hea hen nangenlayaw, way nangila ad char-ém yag ammag ta itudtuchum hen nangiggaam ta iyà anggay hen anchi funifun ah natotòrong. koma aran.” 16 Yag anat fagaan Je- Juan 20:17 233 Juan 20:31 sus hen ngachanna way mangaliyén, “Maria.” Yag ammag nanhagongat ah Naligat hen ommafurotan Tomas Maria yag ekatna way nan-aleh Hene- 24 Angkay ah Tomas way kapel way breowén, “Raboni!” way hen laychénay ihay ifani way pasorot Jesus agé, aryén, Apo. 17 “Oo ngém achiyà cha ég- niyaphor way maid hiya hen anchi pés- nanan,” way ekat Jesus, “te cha-anà éy nampàil-an Jesus an chàni. 25 Wat éméy an Ama ad uchu. Ngém in-a ta im yachi way henaphapetni hen nangil-anni ifaga hen anchichay ifataaw way éméyà an Apo Jesus, annag ekatén, “Ay ammoh ad uchu an Amay Apudyus way hiya mafalinha tà. Achì angkay afurotonha agé hen Amayu way chayu chayawén.” ingganah ilà paat hen filat hen lansa hen 18 Yachi yag ummale ah Maria way i limana way manchà yag inggana agéh nangimfaga an chàni amin way pasorot epahrò-o hen limà hen chinang-iligna.” Jesus way innilana ano tot-owa ah Apo 26 Angkay hiyachi way kasen Chum- Jesus. Yag henaphapetna agé hen amin inggu yag kasen-ani agé nanchachaig ah way imfagana an hiya. faréy way na-a-among way pasorot Je- sus, yag hen hiyachi, wacha tot-owa ah Hen nampàil-an Jesus hen Tomas. Yachi yag ammag niyahachat anchichay pasorotna agéh Jesus an chàni yag ekatnéén, “An- Mat. 28:16-20; Mar. toyanà agé wat omammay koma hen 16:14-18; Luc. 24:36-49 hamhamàyu.” 27 Yag annaat agé ekat 19 Angkay hiyachi way nadhém hen an Tomasén, “Antoyan hen limà wat yachi chillu way ag-agaw way Chum- ilam yag tenchàno hen antoy filatna, inggu, na-a-among-ani way pasorot Je- yag empahròno agé hen limam hen an- sus ah faréy way nanchachaig te cha-ani toy chinang-ilig-o ta éhéd yag afuro- émégyat hen anchichay anap-aponi way tom ta achia koma chan finafinafang.” Judio. Yachi yag ammag niyahachat agé 28 Yag anat ekat Tomasén, “Hea tot-owa ah Jesus way nètatàchég an chàni, yag hen Apò way hea ah Apudyus.” 29 Yag ekatna way mangaliyén, “Antoyanà, wat anat ekat Jesusén, “Ammay te cha-a tot- ta omammay hen hamhamàyu.” 20 Yachi owa omafurot gapoh nangil-anà, ngém way enalenachi yag annaat epàila hen mas am-ammay hen anchichay cha-an limana ya hen chinang-iligna. Wat am- mangila an haén yag chacha chillu mag pararo hen laylayadni hen nangil- omafurot.” anni an hiya. 21 Yachi yag anat kasen ifagan Jesus an chàni way mangaliyén, Hen pontos hen yatoy libnu “Omammay paat hen hamhamàyu, yag 30 Wacha chillu hen ammag lonay way hénagê chàyu way i mantudtuchu way tapenay kaskascha-aw way enammaan kaman hen enkaman Ama way nannag Jesus hen sangwananni way pasorotna an haén.” 22 Yachi yag annaat ehapod an way cha-an-o esorat hen yatoy libnu. chàni way mangaliyén, “Ta ma-adchan- 31 Ngém ensorat-o cha natto ah manga- ayu hen Espiritun Apudyus. 23 Yag heno furotanyu way ah Jesus hen anchi tot- way fasor hen tatagu way pakawanényu, oway anà Apudyus way empopostana wat mapakawanchi tot-owa. Yag heno way umale. Yag no omafurot-ayu, mè- agé way achiyu pakawanén, achi chillu taguayu an hiya ah ing-inggana. mapakawanchi.” Juan 21:1 234 Juan 21:17

ma-an. 10 Yag ekat Jesus an chàniyén, Hen kasen nampàil-an Jesus “Uminyaleayu hen tapen annay ginachi- hen tapen hen pasorotna wyu.” 11 Wat hinénggép ah Pedro hen Angkay hiyachi yag wacha hen anchi fangka yag ininatna hen an- 21 kasen nampàil-an Jesus an chàni chi tafukor way mangentàchang way way pasorotna hen anchi fayfay way nanapno ah chachanakkar way gachiw Tiberias way yato hen na-ammaan. te émméy ah hinggasot ya lemanporo 2 Hen hiyachi, niyaphor way wacha-ani ya toro. Yag tàén hiyachi way ammag amin an cha Simon Pedro an Tomas chuar, iggay chillu nagissay hen an- way kapel ya ah Natanael way eCana chi tafukor. 12 Yachi yag enayagan Jesus way sakop hen Galilea, ya anat chàni chàni way mangaliyén, “Wayyu ta man- way chuwa way anà Zebedeo, ya hen gantaaw.” An chàniyanchi, maid paat kasen chuway ifani agé. 3 Yachi yag anat ihah nangimoh no hiya tot-owa ah Jesus ekat Simon Pedrowén, “Ta éméyà lawa te innilani amin chillu way hiya. 13 Yachi manafukora.” Yag anniyat agé ekatén, yag innaran Jesus hen anchi ma-an, yag “Aẁ mìyaleani agé.” Wat émméy-ani inwarasna an chàni, ya umat agé hen an- amin yag annig lenabrafi way nam- chi gachiw. fafangka way cha manafutafukor yag 14 Yachi hen petlon hen nampàil-an ammag poros paat chi innarani. Jesus an chàni way pasorotna nanepod 4 Angkay cha pomaway, wachan ihay hen nan-uchiyana. tommatàchég hen anchi tarantag way ah Jesus peet ngém cha-anni maelasin. Hen imfagan Jesus an Pedro 5 Yag ekatna an chàniyén, “Ay wà-achay 15 Angkay hiyachi way narpas-ani way ginachiwyu way sosnod.” “Maid um- nangan, ekat Jesus an Simon Pedrowén, pay,” way ekatni. 6 Yag annaat ekatén, “Heay Simon way anà Juan, ay wad- “Wat eporwak hen annay tafukoryu ah wadcha hen layadno an haén no hen apet hen pachawananyu wat wachan annachay tapena.” Yag ekat Pedrowén, aranyu.” Yachi yag anniyat tot-owa “Apo, inni-ilam met way laylaychê eporwak, yag ammag achianiyat agé hea.” Yag anat ekat Jesusén, “Wat makarapchù te ammag chuar hen nàna. tudtuchuwam hen anchichay karnerò 7 Haén, enlasin-o way ah Jesus yag an- way anat ommafurot an haén.” 16 Yachi owat ekat an Pedrowén, “Ah Apotaaw yag empegwan Jesus way mangaliyén, angkaychi.” Yag hen nangngaran Pe- “Simon way anà Juan, ay laychém tot- dro an nadchi, annag nan-igga hen owa haén.” “Oo Apo,” way ekat Pe- lumfongna te nanlorohay yag pommas- dro, “innilam kayyà way laylaychê hea.” song yag tumifù way éméy an Jesus. Yag anat ekat Jesus agéén, “Wat hal- 8 Yag chàniy tapena, namfafangka-ani imunam ngarud hen anchichay karnerò way cha ummunud te chani lapchu- way omma-abfurot an haén.” 17 Yachi un hen anchi tafukor way nanapno ah yag anat epetlon Jesus chillu way man- gachiw. Ya faén chillu achawwéy hen galiyén, “Simon way anà Juan, ay wacha anchi tarantag te an ménat an hinggasot tot-oway layadno an haén.” Yachi yag yanggay way metros. ngommehpéy hen hamhamà Pedro te 9 Angkay hiyachi way tommàchang- empetlon Jesus way nangalen nadchi, ani hen anchi tarantag, yag innilani yag annaat ekatén, “Apo, innilam hen hen apoy way fummafara ya hen egad, wat innilam agé way laylaychê tot- gachiw way neloroppò ya anat hen owa hea.” Yag anat ekat Jesusén, “Wat Juan 21:18 235 Juan 21:25 tudtuchuwam hen anchichay karnerò.” nokay agé hen mekaman an hiya nò.” 18 Yag entoroy Jesus way mangaliyén, 22 Yag anat ekat Jesusén, “Egachà an “Tot-owa hen antoy ifagà an heay Pedro hiya, te non an umat yag laychê way way hen kafab-arum, an-ag egachén cha- manatagu an hiya ingganah kasen-o an lumfong ya egad-ah cham ay-ayan ah mamfangchan, faén chillu fiyangnochi. laylaychém. Ngém faénha hen mekaman Ngém hea ay, sosollotom paat haén.” no omawni, te hen marakayamat ma- 23 Nanepod hen nangaryan Jesus an nad- mayachém hen limam yag finarudcha- chi, ammag niwarawagat agé hen an- a way manginyéy hen achim lay- chichay ommafurot way achiyà ano mat- chén way ayan.” 19 Enalen Jesuschi ah matéy. Ngém faén metchi hen enalen Je- mangempacha-anana hen ekaman Pe- sus te hen imfagana, ekatnéén, “Non an dro way matéy ah kachayawan chillu umat yag laychê way manatagu an hiya Apudyus. Angkay enalen Jesus amin cha ingganah kasen-o mamfangchan, faén nadchi, yag annaat ekat an Pedrowén, fiyang Pedrochi.” “Haén yanggay hen sosollotom.” Hen anongoh hen antoy nesosorat Hen imfagan Jesus 24 Haén way nangensorat amin an cha mepanggép an Juan natto, haén ah Juan way pasorot Je- 20 Yachi way nantuwili ah Pedro yag sus wat tàchégà hen katot-owan hen innilana haén way pasorot Jesus way amin antoy ensorat-o. Te inni-ilani amin laylaychéna way cha umunud. Haén hen way tot-owa hen antochay ensorat-o. anchi nichachallangéy an Jesus hen an- 25 Ya wachacha agé hen chuar chillu way chi anongoh hen nèanana an chàni way tapen hen enammaan Jesus way cha- yachi hen nangimohà no heno hen an- an mesorat te non an umat yag meso- chi i mangenlao an hiya. 21 Yag yachi rat amin ah libnu, wat ah hamhamàowat way innilan Pedro haén, annaat ifaga awni yag achina érég hen amin antoy an Jesus way mangaliyén, “Apo, wat lota ah iggawancha. 236 Hen enkaman anchichay 1:13

Hen enkaman Hen émméyan Jesus ad uchu anchichay aposel Jesus 6 Angkay hiyachi way kasencha na- among, inimoh hen anchichay aposel Je- Hen yatoy libnu, toroyna hen anchi pés- sus an hiya way mangaliyén, “Apo, ay éy ensorat Lucas hen anchi kapachongna faén ad uwan hen tempon hen ma-afa- way na-achar way faén Judio way hen hiy- an hen anchichay eRoma way chan toray achiy tawénat wacha ménat chi 65 ono 75. an chitaaw way Judio ta egadtaaw way Wat henaphapetna hen anchi pés-éy enka- mangentoray hen antoy lotataaw.” 7 Yag man hen anchi ammayay chamag way ni- sommongfat ah Jesus way mangaliyén, warawag ah karotarota, ya anat hen nan- “Ah Amataaw way Apudyus yanggay ancharan hen Espiritun Apudyus ah oma- hen nangi-ila no kamana hen umcha- furotan hen tatagu. Yag entapena agé hen han hen heno way ammaana te achi enkaman Pablo way ommafurot ya anat mepaka-ammu cha nadchi an chàyu. hen netnetnochana. 8 Ngém innilayu amin hen enammaà Hen anchi pés-éy sorat-o an ya hen intudtuchù, wat no mìyachar 1 heay Apo Teofilu, henaphapet-o hen Espiritun Apudyus an chàyu, yachi hen aminay enammaan Jesus ya hen mangidchatana hen chakaray kafae- hen intudtuchuna nanepod hen lanyu way manàchég an haén. Wat nanginlugiyana 2 inggana hen yachi hen itudtuchuyu hen tatagu ahtod namfangchana ad uchu. Yag hen Jerusalem inggana hen aminay sakopon anchi cha-anna namfangchan ad hen Judea ya Samaria, ya ingganah pép- uchu, wacha hen impiyarna hen pég hen lota.” anchichay penepelena way aposelna 9 Angkay narpaschi way enalen Je- way hen anchi impiyarna, narpochi hen sus yag ammag cha matarokat agé Espiritun Apudyus. 3 Yag hen narpasan way éméy ad uchu hen nangi-il-ancha hen natéyana ya hen nan-uchiyana, an hiya ingganah nalengfan hen funat. ammag cha nampàipàila an chicha 10 Yachi way é-éttégcha way nantatan- hen unig hen opatporoy ag-agaw, ya gad way mangi-ila hen émméyana, am- chuar agé hen tapen hen enkamanna mag niyahad hen chuway anghel way ah manot-owaancha way nan-uchi nètatàchég an chicha way nanlurumfong tot-owa. Ya hen hiyachiy tempo agé, ah pokkawan, 11 yag ekatchéén, “Chàyu chana intudtuchu an chicha mepanggép way iGalilea, pakay an-ayug mantatan- hen mantorayan Apudyus. gad way mangi-ila ad uchu, te ah Je- 4 Hen-argawan way nìya-among ah Je- susanna way anat émméy ad uchu wat sus an chicha, intugunna way man- mamfangad chillu ah tapen chi ag-agaw. galiyén, “Achiayu cha lomaylayaw hen Te hen annay enkamanna way lom- antoy fabréyanto way Jerusalem ing- mayaw, yaha agé hen ekamanna way ganah idchat Ama hen anchi imfafaggà mamfangad.” way idchatna an chàyu way yachi hen anchi Espirituna way empopostana. 5 Te Hen anchi neparég an Judas ah Juan, finunyagan chàyu ah chanum, 12 Angkay hiyachi yag lommayawcha ngém achi mafayagat ifunyag Apudyus hen anchichay Aposel hen anchi hen Espirituna an chàyu way yachi hen filig way Olivo yag namfangadcha umaliyana way mìyachar an chàyu.” ad Jerusalem way ihay lometor hen ka-achawwéyna. 13 Yag hen Hen enkaman anchichay 1:14 237 Hen enkaman anchichay 2:4 inumchahancha ad Jerusalem, Ya hen ihay nesosorat agé, ekatnéén, émméycha hen anchi kowarto way ‘Ta wacha hen meparég an hiya way ini-inggawancha way chicha cha Pedro mamiyang hen fiyangna.’” an cha Juan an Jaime, ah Andres, ah 21–22 Entoroy Pedro way mangaliyén, Felipe yah Tomas, ah Bartolome, ah “Wat gapo ta yachi hen nesosorat, mas- Mateo yah Jaime way anà Alfeo ya anat apor man-anaptaaw ah sokat Judas ta ah Simon way ekatchéén natorod yah mètape an chitaaw way manàchég hen Judas way anà hen anchi safaliy Jaime. nan-uchiyan Apo Jesus. Masapor hiya 14 Yag ammag kankanayén agé way cha hen ihay cha netnonetnod an chitaaw mìyamoamong an chicha hen anchichay hen aminay kawad-an Apo Jesus nane- sosnod Jesus ya ah inana way Maria ya pod hen namunyagan Juan hen tatagu anat hen anchichay tapenay finufae way ingganah namfangchan Jesus ad uchu.” hen pontoscha amin way ma-among, ta 23 Angkay hiyachi, imfagacha hen incha manluwaru. ngachan hen chuway larae way cha Ma- 15 Angkay hen-argawan hen hiyachiy teo ya anat ah Jose way hen agwan hen tempo way wacha ménat chi hingga- ngachanna, ah Barsabas way manJusto. sot ya chuwanporo hen anchichay na- 24 Yachi yag anchaat manluwaru way a-among, tommàchég ah Pedro way mangaliyén, “Heay Apudyus way nangi- mantudtuchu 16 yag ekatnéén, “Sosnod, ila hen aminay hamhamà hen tatagu, kapeletan way tomot-owa chillu hen an- epàilam an chàni no heno hen pene- chi nesosorat way alen Apudyus ad na- pelem hen antoy chuwa 25 ah manokat menghan way empahpahmà hen Espir- an Judas way man-aposel te ah Judas, itun Apudyus an David hen nangenso- inyanggayana hen sa-adna yag émméy ratana hen mekaman an Judas way hiya hen anchi aggaégyat way lugar way hen anchi nangetnod hen anchichay émméyana.” 26 Angkay narpas hen nan- nanelew an Jesus. Yag na-ammaan tot- luwaruwancha yag namfunfunnotcha ah owa amin hen anchi nesosorat, 17 te ah mangil-ancha no heno hen mapele, wat Judasanchi, hiya tot-owa hen iha an chi- ah Mateo hen nafunotan way metape taaw way napele way mèamma agé hen hen anchichay hemporo ya iha way fiyangantaaw way aposel. 18 Ngém an- aposel. nag lenyad way mangamma hen laweng ah marabfuwana paat ah pelak. Yag hen Hen pés-éy nìyacharan hen na-awni, nelao hen anchi pelakanchi ah Espiritun Apudyus hen tatagu lota, yag ahchi agé hen namfit-arana Angkay hiyachi way inumchah hen ya nàchagana way ammag finumtà 2 anchi lagsak way ekatchéén Pen- hen acharna yag nifùfù amin hen fag- tecostes, na-amongcha amin hen an- isna. 19 Wat nanhemamagchi hen ami- chichay cha omafurot hen ihay faréy. nay tatagu ad Jerusalem wat ngenad- 2 Yag hen hiyachi, wachaat agé hen am- nancha hen anchi lota ah Aceldama mag nan-uswar ad uchu way kaman way hen laychénay aryénat ‘nachar-an séréd way fali, yag uray ah faréy way ini- way lota.’ 20 Te nesosorat chillu ad na- inggawanchéén ammag chakar hen nag- menghan hen anchi libnu way kankanta ngarana. 3 Yachi yag wacha agé hen in- mepanggép an Judas, ekatnéén, nilacha way kaman gilab chi apoy way ‘Ta mapoh hen antoy tagu ya ta am- niwa-at yag nènèchang an chicha amin. mag fumaaw hen faréyna way maid 4 Yag hiyachiyat agé yag wéhchiyén iné- inggaw.’ égnanan hen Espiritun Apudyus hen Hen enkaman anchichay 2:5 238 Hen enkaman anchichay 2:20 hamhamàna yag inlugicha amin way lawatoh cha ma-ammaan no henon lay- manginyale hen alen hen safaliy henlo- chénay aryén.” 13 Ngém wachacha agé mota way egad hen inidchat hen Espiri- chillu hen tapena way cha mameloh tun Apudyus an chicha. an chicha way mangaliyén, “Ancha an 5 Hen hiyachiy tempo, wachacha agé nafutang lawa chaha.” hen anchichay Judio way ammag chakar hen hamhamàcha an Apudyus way Hen nensoplekaran Pedro fummabréy ad Jerusalem way maid mepanggép hen ummaliyan achicha narpowan ah tapen chi lota hen Espiritun Apudyus wat nankarakarase agé hen alecha. 14 Hen hiyachi, tommàchég ah Pe- 6 Yachi way chengngarcha hen anchi dro way nètàchégcha agé hen an- chakar way nan-uswar, anchag enamon- chichay hemporo ya ihay ifana way gan hen anchi faréy way ini-inggawan aposel, yag annaat chakarén way man- hen anchichay cha omafurot an Jesus. galiyén, “Chàyu way sosnod way Ju- Yag ancha amin ammag nascha-aw te dio ya chàyu amin way ininggaw ah- wéhchiyén chana changrén hen anchi tod Jerusalem, iyalenangnangyu ta pa- sigud way alena way cha iyalen peet pannaagényu paat hen antoy aryê. 15 Te hen anchichay cha omafurot. 7 Wat an- awni yag ekatyuwén an-ani an nafu- chag nahahaang way térén yag chachan tang. Ngém cha-an-ani angkay te ay ahetennopà way mangaliyén, “Pakay ammoh wachay mafutang ah anat an cha nahha. Ay ammoh faéncha iGalilea cha mà-argaw. 16 Ngém na-ammaanto amin chaha. 8 Wat pakay wéhchin chi- ah tommot-owaan hen imfafaggan hen taawén chana chillu changrén hen an- anchi profeta way Joel ad namenghan chi sigud paat way alena way chacha hen nangimfag-ana hen alen Apudyus. iyale. 9 Te chitaawat wacha ay nar- 17 Ekat Apudyusén, ‘Yato hen ammaà pod Partia yad Media, ad Elam yad no umchah hen tempon hen anon- Mesopotamia, ad Judea yad Capadocia, goh hen ag-agaw, te an-og idchat ad Ponto yad Asia. 10 Ya wacha agé an hen Espiritù hen aminay tatagu hen chitaaw hen narpod Frigia, ad Pamfilia, antoy lota. Wat hen a-anàyu way ad Egipto ya anat agé hen tapena way larae ya fufae, epagngarcha hen narpo hen sakop Libia way nan-apet epahpahmào an chicha. Ya hen an- ad Cirene. Ya hen tapena an chitaaw chichay finafallu, ilancha hen epàilà agé narpod Roma 11 way siguchay Ju- an chicha way kaman in-inép. Ya dio hen tapena ya faén Judio hen tapena hen anchichay manakkorang, in- ngém incha tommepon hen anchichay inpéncha agé hen epain-inép-o an Judio. Yag wachacha agé an chitaaw chicha. 18 Te amin hen anchichay hen narpod Creta yad Arabia. Wat uray omma-abfurot an haén way larae ammag nankarakarase hen narpowan- man ono fufae, idchat-o hen Espiritù taaw, wéhchiyén chana chillu changrén an chicha amin hen hiyachiy tempo hen anchi siguchay alena hen antoy ah mangempagngarancha hen epah- chacha manaphapetan hen anchichay pahmào an chicha.’ 19 Ekat Apudyus kahahaang way enammaan Apudyus.” agéén, ‘Epàilà hen kaskascha-aw ad 12 Wat amin hen anchichay na-among, uchu ya umat agé hen antoy lota ancha amin ammag nahaang way térén, way hen usarê way mangempàila yag chachaat agé epegwa way man- an cha nadchi wat chara ya apoy ahetennopà way mangaliyén, “Nokay ya pararo way asok. 20 Yag ammag Hen enkaman anchichay 2:21 239 Hen enkaman anchichay 2:34

homelang hen init ya chumitak hen kawad-an hen natéy, ya achim agé hérag way kaman chara yag anat eparufus hen mabruan hen achar- umchah hen anchi omenpahaang o, te haén, a-abfurotò hea. 28 Yag ya omenpaégyat way ag-agaw way sigud way empaka-ammum an haén manguwisà hen aminay tatagu hen way matattaguwà ah ing-inggana. antoy lota. Yag gapo ta wawà-acha-a an haén, 21 Ya umchah agé hen tempo way uray pararo hen laylayad-o.’ heno way tagu way manchawat an Yaha hen ensorat David ad namenghan.” haén, wat hara-à hiya ah achina 29 Yachi yag entoroy Pedro way man- metap-aran.’ gensoplekar, ekatnéén, “Sosnod, iyam- Yachi hen ensorat Joel ad namenghan.” ammà way mangimfaga mepanggép hen 22 Yachi yag entoroy Pedro way man- ensorat apotaaw way David, te ilanyu ale, ekatnéén, “Chàyu way kacharaà ngén, tàén yachi hen ensoratna, faén way ganà Israel, papannaagényu koma chillu acharna hen anchi inyalena, te hen antoy ifagà mepanggép an Jesus natéy met ah David yag nilufù ad na- way eNazaret. Te tenàchégan Apudyus menghan wat étég hen anchi lufùna hiya way ad uchu tot-owa hen nar- inggana ad uwan. 30 Ngém ah David, powana way hen manot-owaanyu te profeta way cha mangempacha-an hen inidchat Apudyus hen kafaelana way mekaman ah pegwana wat annag iné- mangamma hen anchichay omenpa- égnanan hen anchi empostan Apudyus haang way kaskascha-aw. Yag innilayu an hiya, te ensapatan Apudyus an hiya met way enammaana chachi tot-owa, way ah tapen chi ag-agaw, wacha te enammaana hen sangwanantaaw. hen ganàna way mantoray way kaman 23 Ngém ah Apudyus, ah tomoroyan agé hen kenatorayna. 31 Wat na-awatan hen hemhemmàna chillu way mekaman, David way man-uchi hen anchi epalen wat emparufusna hen midchatan Jesus Apudyus way mantoray wat yachi hen an chàyu hen nanelewanyu, wat chàyu nangaryana hen anchi enalena way hen nempapchit an hiya te inidchatyu achi miyanggayan hen Cristu ad Hades hiya hen anchichay lawengay tatagu ta way kawad-an hen natéy, ya achi agé elansacha hen koros. 24 Ngém tàén natéy mabrù hen acharna. 32 Wat hamham- ah Jesus, nan-uchiyén Apudyus hiya ényu ngén,” way ekat Pedro, “te hen an- chillu, wat annag enafà hen matéyan nay tagu way enalen David, hiya angkay te achi mafalin way mepagud ah Jesus ah Jesus way nan-uchiyén Apudyus. Yag gapon natéyana. 25 Yachi hen laychénay tàchéganni amin way nan-uchi tot-owa, aryén hen anchi ensorat David ad na- te inni-ilan paat hen matani. 33 Yag ad menghan hen nangaryanéén, uwan, empangaton Apudyus ah Jesus ‘Inni-ilà way wawà-acha ah Apudyus an way i tummùchu hen pachawananna, haén way anà ammag achi iyang- yag enawat agé Jesus hen anchi em- anggayan, wat achiyà émég-égyat popostan Amana way Apudyus way Es- ah uray heno way mepasamak. pirituna. Wat hen antoy cha ma-ammaan 26 Wat anà ammag laylayad gapon ad uwan way chayu ilan ya chayu hiyachi, ya karaylayad agé hen chà changrén, yato hen nangidchatan Je- iyale, te tàén matéyà, sigurachuwà sus hen anchi Espiritun Apudyus an way kasenà chillu matagu. 27 Te in- chàni. 34 Yag mepanggép hen anchi i nilà, Amay Apudyus, way achiyà tummùchu hen pachawanan Apudyus ad iyanggayan an hea ad Hades way uchu, tàén ah David hen nangale, faén Hen enkaman anchichay 2:35 240 Hen enkaman anchichay 3:2 chillu acharna hen enalena, te enale- anchichay omma-abfurot an Jesus. nachi mepanggép an Jesus, ekatnéén, 42 Yag empapatecha way mangachar ‘Imfagan Apudyus hen anchi ap-apò way hen intudtuchun hen anchichay pangatowéna hiya way i tumutùchu aposel, yag nètempoyugcha hen hen pachawananna 35 ingganah epa- anchichay cha omafurot way cha i afà Apudyus way térén hen aminay mìluwaluwaru ya nan-ahe-è-èancha hen kafusorna.’” manmanma-ancha hen natéyan Jesus. 36 “Wat hiyachi,” way ekat Pedro, “amin-ayu way sosnod way Judio, mas- Hen enkaman hen apor ma-awatanyu koma way ah Jesu- anchichay cha omafurot sanchi way enkorosyu, hiya angkay tot- 43 Hen yachiy tempo, chuar hen owa hen anchi Cristu way empopostan cha enammaan hen anchichay aposel Apudyus ad namenghan way umale, yag way kaskascha-aw ya sinyar, wat hiya hen piniyarna way man-ap-apon nahahaangcha hen aminay tatagu. hen aminay egad.” 44 Ya amin hen anchichay cha 37 Hen nangngaran hen anchichay omafurot, anchag nantetempoyugun na-a-among way tatagu hen aminay hen hamhamàcha, wat hen kok-owan enalen Pedro, ammag nachoot hen hen ihéén kok-owacha amin. 45 Te no hamhamàcha yag chachaat hanhanan an elaocha hen lotacha ya kok-owacha, Pedro ya hen anchichay tapenay aposel wat anchag iwaras hen laona way mangaliyén, “Wat nokay hen én- hen aminay ifacha way egad hen énnénni nò.” 38 Yag anat ekat Pedrowén, masaporcha. 46 Yag enag-agaw agéén “Wéhchin chàyuwén masapor manchù- chacha ma-amoamong ah Templo way gana hen anchi lawengay a-ammana manayaw an Apudyus. Yag chacha agé ya anat mampafunyag ah mangafunana man-ahe-è-èan ah afarfaryancha te way ah Jesu Cristu hen omapowana, wat ammay hen hamhamàcha ya pararo pakawanén Apudyus hen fasoryu yag id- hen laylayadcha, 47 ya chacha amin chatna hen Espirituna agé an chàyu, 39 te chayachayawén ah Apudyus. Yag hen yaha chillu hen empopostan Amataaw anchichay tapenay tatagu, chacha agé way Apudyus way idchatna an chitaaw rispituwén chicha. Yag enag-agaw way Judio ya hen ganàtaaw ya uray agéén wachacha hen anchichay hen anchichay anachawwéy way tatagu, cha mahara-an way cha etapetapen te idchatna hen Espirituna hen aminay Apudyus an chicha. tatagu way penelena way omafurot.” 40 Chuar hen imfagan Pedro Hen naka-anan hen hen nanginyam-ammaana way penelay hen ihay tagu nangensoplekar hen anchichay Angkay hen-argawan way na-a-among, yag intugunna agé an 3 fummatangan, cha mane-ed cha chicha way mangaliyén, “Afurotonyuto Pedro an Juan way éméy ah Templo ta ilisiyanyu hen kachusaan hen way i mìluwaru, te yachi chillu hen anchichay lawengay tatagu.” 41 Yachi tempon hen manluwaruwan. 2 Yag hen yag anchag chuar hen anchichay hiyachi, wacha agé hen ihay am-ama nangafurot hen imfagan Pedro, way nisissigud hen penelayna wat yag anchaat mampafunyag hen achi makacharan. Wat enag-agaw hiyachiy ag-agaw, wat émméy ah way cha iyéy hen tatagu hiya hen toronlifu hen anchichay netape hen iggaw hen anchi chakaray hawang hen Hen enkaman anchichay 3:3 241 Hen enkaman anchichay 3:18

Templo way ekatcheen “ka-ammayan chicha, annaat ekaten, “Sosnod way way hawang,” way yachin annag ganà Israel, pakay mahahaang-ayu tumutuchuwan way chan pap-alemmos mepanggép hen antoy na-ammaan. hen anchichay cha hénggép. 3 Angkay Ya pakay anyug féféttékgén chàni. Ay hiyachi way innilana cha Pedro an ammoh ekatyuwén hen kafaelanni hen Juan way cha hénggép ah Templo, nanga-an hen penelay hen antoy tagu chan ochaw ah eka-asecha an hiya. ono gapoh kaenammayni. 13 Faén, te 4 Ngém chicha, anchag finéfétég hiya ah Apudyus hen nanga-an way hiya yag anat ekat Pedrowén, “Ilam ngén hen chinayaw hen anap-otaaw way cha chàni.” 5 Yachi yag finétégna te wachan Abraham an Isaac yah Jacob ya amin namnamana way wachan idchatcha an hen anchichay tapenay anap-otaaw ad hiya. 6 Ngém ekat Pedrowén, “Maid namenghan. Yag ad uwan, kena-anna tot-owa pelakni, ngém hen wacha an hen penelay hen taguwanto ah chàni, yachi hen etorongni an hea. mangil-anyu hen kena-apudyus hen Wat gapo hen kafaelan Jesu Cristu anàna way Jesus. Ngém chàyu, anyug way eNazaret, hen ifagani an hea, ta empatelew hen hiyachiy anana hen maka-an hen annay penelayno, wat anchichay o-okom yag incheremyu tomàchég-a yag nanaran-aat.” 7 Yag an Pilato, yag tàén ekat Pilatowén anat égnan Pedro hen awanay limana laychéna way mangemparufus, an-ayug way mempatàchég, yag ammagat ommachi way iggay mangimfilang an agég pommegsa hen he-en hen anchi hiya. 14 Wat tàén ammag ammay way nappelay 8 wat ammag lommagtò way tagu ah Jesus way maid poros fasorna, tomàchég yag nanaranat, yag anat anyug iggay chillu mangiggéén te hen mì-ighép ah Templo way chan teptepor ihaat agéy pommatéy hen lenyadyu way ya chan lagragtò way manayaw an meparufus. 15 Wat anyug empapchit Apudyus. 9 Yag amin hen anchichay hen anchi pongar hen mannanayun way tatagu ah Templo, innilacha hiya way ataguwan ngkm nan-uchiyén Apudyus cha manaran ya cha manayaw an chillu hiya. Yag chàni, tàchéganni way Apudyus. 10 Yag hen nangenlasinancha tot-owa amin chato te innilan paat way hiya peet hen anchi nappelay way hen matani hiya hen nan-uchiyana. palemmos way tummùtchu hen anchi 16 Wat hen antoy nappelay way chayu ka-ammayan way hawang hen Templo, ilan way enlasinyu chillu, naka-an hen anchag nahahaangay térén gapo hen penelayna yag ommorhe gapo hen anchi na-ammaan an hiya. kafaelan Jesus, wat amin way anyuwat innila way nekaman hen sangwananyu, Hen intudtuchun Pedro hen na-ammaan yanggay gap0 ta chani anchichay tatagu ah Templo manokchun ah Jesus, ya chani agé 11 Angkay hiyachi way ammag manchinlan hen kafaelana.” pommapaud hen anchi nappelay an 17 “Ngém sosnod, innilani met chillu cha Pedro an Juan ah layadna, anchag way amin way enammaanyu an Jesus ya hetatagtag hen anchichay chuaray umat agé hen enammaan hen anchichay tatagu ah haangcha way i mangamong anap-otaaw, enammaanyu amin chachi an chicha hen anchi chakaray fangsar yanggay gapo ta iggayyu enlasin way hen Templo way ekatchéén “fangsar hiya peet hen anchi empalen Apudyus. Solomon.” 12 Yag hen nangil-an 18 Yag imfafaggan Apudyus chillu ad na- Pedro hen chacha mangamongan an menghan way empaka-ammun hen an- Hen enkaman anchichay 3:19 242 Hen enkaman anchichay 4:7 chichay profetana way masapor mapap- toy lota.’ 26 Wat yaha, chitaaw way Ju- aligatan ya mepapchit hen anchi epalena dio hen pés-éy nempaliyan Apudyus hen way Cristu. Wat hen enkamanyu, yachi anàna way Jesus ah matorongantaaw hen tommot-owaan hen anchi imfagan ya ah mabindisyunantaaw ta manchù- Apudyus. r 19 Wat ad uwan, masapor gantaaw hen chataaw ammaan way mamfafawiayu ya manhagong-ayu an laweng.” Apudyus ta pakawanena hen fasoryu. Yag no yachi agé, 20 papegséén Apudyus Hen nifaruchan cha Pedro an Juan hen hamhamàyu, yag kasenna agé chillu Angkay hiyachi way é-éttég cha Pe- epale ah Jesus te hiya chillu hen an- 4 dro an Juan way chan tudtuchu hen chi chinuchuttokana way mantoray an anchichay tatagu. inumchahchaat hen chitaaw. 21 Ngém masapor i-inggaw ah tapenay papachi ya Saduceo ya anat hen Jesus ad uchu ingganah umchah hen anchi ap-apon hen guwarcha ah Templo. anchi tempon hen manginyam-ammaan 2 Yag anchag ommaningarngar an cha Apudyus hen egad way yachi chillu Pedro te chacha itudtuchu way nan-uchi hen empasorat Apudyus ad namenghan ah Jesus way yachi ano agé hen manot- hen anchichay profeta. 22 Te hen enso- owaan hen man-uchiyan hen aminay rat apotaaw way Moses ad namenghan natéy ah pegwana. 3 Wat anchag tenelew ekatnéén, chicha, yag gapo ta cha madhém, im- ‘Ah pegwana, epalen Apotaaw way farudcha chicha ingganah mawakas ta Apudyus hen ihay profeta way anchaat ano ichéreé. 4 Ngém uray hiy- kaman an haén way hiya hen achi hen nekaman, chuar chillu hen om- kacharaanyu way Judio. Yag mas- mafurot hen anchichay nanangngar hen apor afurotonyu paat hen aminay intudtuchun cha Pedro mepanggép an ifagana. 23 Yag heno way tagu way Jesus. Wat hen filang hen anchichay annag achi afuroton hen ifagan larae yanggay way ommafurot wat ém- hen hiyachiy profeta way epalen méychah lemanlifu. Apudyus, ammag mesena hen tata- 5 Angkay nawakas, na-amongcha gun Apudyus yag netap-ar.’ ad Jerusalem hen anchichay Yachi hen ensorat Moses.” anap-apon hen Judio ya anam-ama 24 Yachi yag entoroy Pedro agé way way ponò ya anat hen anchichay mangaliyén, “Amin hen anchichay pro- siguchay cha mintudtuchu hen orchin feta ad namenghan, nanepod an Samuel Moses. 6 Yag nìya-among agé hen inggana hen amin anchichay cha nan- anchi kangatowanay pachi way ah eppaepparég way profeta, imfafaggacha Annas ya anat agé hen anchichay amin way ma-ammaan hen antochay cha ahimfafaryanna way cha Caifas an ma-ammaan ad uwan. 25 Yag amin way Juan yah Alejandro ya hen anchichay empopostan Apudyus way ensorat hen tapenay ahimfafaryanna agé. 7 Yachi anchichay profetana, nepoposta chachi yag empa-ayagcha cha Pedro an Juan amin an chitaaw way ganàcha. Wat chi- yag empasangocha way mamistigar taaw, meawataaw hen entorag Apudyus way mangaliyén, “Heno ay paat hen anchichay anap-otaaw ad nameng- hen nangchat hen kafaelanyu way han, kaman hen anchi imfagana an Apo mangamma hen anchi enammaanyu, Abraham. Te hen imfagana an Abraham, yag heno ay paat agé hen nangchat hen ekatnéén, ‘Hen ganano, hen mepàwaan lébféngyu way mangamma.” hen torong-o hen egachay tatagu hen an- Hen enkaman anchichay 4:8 243 Hen enkaman anchichay 4:24

8 Yachi yag sommongfat ah Pedro way yag anchaat man-ahetoptopà way man- iné-égnanan hen Espiritun Apudyus hen galiyén, 16 “Nokay ngata hen ekaman- hamhamàna yag ekatnéén, “Chàyu way taaw an chicha nò, te nanchinngar met anap-apo ya anam-ama way ponò, 9 ay hen aminay tatagu ahtod Jerusalem hen hen chayu mamistigaran an chàniyat anchi enammaancha way kaskascha- gapo hen natorongan hen anchi nap- aw, wat achi tot-owa mafalin way ma- pelay ya hen naka-anan hen penelayna. hootan. 17 Wat hen ekamantaaw, ta achi 10 Te no yachi, ma-awatanyu amin koma komaskasen hen mahaphapetan koma, ya ma-awatan koma agé hen am- hen anchi nekaman, antaaw ammag inay tapen hen sosnodtaaw way ganà Is- warnengén chicha ta achicha kasen rael way gapo hen kafaelan Jesu Cristu epegpegwa way mangale hen ngachan way eNazaret, wat yachi hen naka- Jesus hen uray heno way tatagu.” anan hen penelay hen annay tagu way 18 Angkay hiyachi yag kasencha empa- tommatàchéganna hen henagongyu. Te ayag chicha yag imfagacha way masapor ah jesusanchi, hiya hen anchi empara- etagaycha paat way mangintudtuchu nsayu hen nangempapchitanyu. Ngém mepanggép an Jesus, ya achicha agé nan-uchiyén Apudyus hiya chillu. 11 Ya paat cha ar-aryén uray hen ngachanna. hiya agé hen niyaligan hen anchi nesoso- 19 Ngém senongfatan cha Pedro an Juan rat way enalen Apudyus way ekatnéén, chicha way mangaliyen, “Oo a, ngém ifa- ‘Hen anchi fato way enachin hen an- gayu kaỳ no heno hen laychén Apudyus, chichay chan sà-ad ah faréy way ay laychénay afurotonni chàyu ono ekatchéén maid sérfina, ammag hiy- hiya hen afurotonni. 20 Te achi angkay achiyat agé peet hen anchi kapat- mafalin way etmégni hen innilan hen patigan way mepégnad.’ matani ya hen chengngarni mepanggép 12 Yaha hen nesosorat, wat maid paat an Jesus.” kasen makaharà an chitaaw no faén 21 Yachi yag enkaskasen hen anchi yanggay hiya, te maid kasen empalen konsel way manéngténg an chicha ta Apudyus hen antoy aminay lota ah iginangcha yag anchaat eparufus, te makafael way manarà hen tatagu ah achicha maka-anap ah ustoy lason ah achicha metap-aran no faén yanggay ah manusaancha an chicha, te amin hen an- Jesus.” chichay na-among way tatagu, chacha 13 Amin hen anchichay o-okom way amin chayawén ah Apudyus gapo hen konsel, anchag nahahaang way nangila anchi na-ammaan. 22 Yag hen anchi hen kenatorod cha Pedro an Juan, tagu way nappelay way nanepod hen yag kaskasen hen nangawatancha way nataguwana ingganan naka-anan hen maid sa-adcha ya iggaycha amin nan- penelayna, nasorok ah opatporo hen us-uswila, wat yachi hen nangenlasi- tawénna. nancha way chicha peet hen cha net- nonetnod an Jesus. 14 Wat ammag ne- Hen nanchawatan hen anchichay topò hen cha aryén hen anchichay kon- cha omafurot ah torod an Apudyus sel way maid kasencha minchur-ayan 23 Angkay hiyachi way neparufus cha te wacha agéhchi hen anchi nappelay Pedro an Juan. namfangadcha hen an- way nètatàchég an cha Pedro way naka- chichay ifacha, yag henaphapetcha amin an hen penelayna. 15 Wat hen enkaman- hen imfagan hen anchichay anap-apon cha, empaghadcha cha Pedro an Juan ya hen pachi ya anam-ama way ponò. hen anchi anat naka-an hen penelayna, 24 Wat hen nangngaran hen anchichay Hen enkaman anchichay 4:25 244 Hen enkaman anchichay 5:2 cha omafurot hen henaphapet cha Pe- hiyachi way narpas hen nanluwaruwan- dro, émméhà-an hen hamhamàcha way cha, ammag nanyuhawat agé hen an- manluwaru way mangaliyén, “Heay chi faréy way na-a-ammongancha, yag Apudyus way Aponi, hea hen nangamma inégnanan hen Espiritun Apudyus hen hen egachay wacha ad uchu ya hen hamhamàcha wat anchag tommorod tot- antoy lota ya hen fayfay, ya amin owa way mangimfaga hen alen Apudyus way ininggaw. 25 Ya hen Espiritum hen way maid ég-égyatcha. nangempahpahmà hen anchi omma- abfurot an hea way Aponi way David Hen enkamancha way hen nangaryanéén, man-ahetennorong ‘Pakay hen anchichay faén Judio way 32 Angkay hiyachi, amin hen an- anchag oma-anningarngar, ya umat chichay cha omafurot an Jesus, ammag agé hen anchichay Judio way an- napapchong hen hamhamàcha amin chag manchinar way komontara way maid iha ah mangaliyén awana an Apudyus ah maid kawanwan- yanggay hen kok-owana te anchag ina. 26 Ya hen anchichay a-are hen awa amin. 33 Ya hen anchichay aposel antoy lota age, nansasagganacha, agé, inidchat Apudyus hen chakaray wat nètetempoyugcha amin hen an- kafaelancha way manàchég hen anchi chichay toray te hen ekatcha, afaén- nan-uchiyan Apo Jesus. Yag amincha, cha koma ah Apudyus ya hen henahallimunan Apudyus chicha amin. anchi Cristu way empalena way 34 Yag maid agé cha makok-orangan ah mantoray.’ iha an chicha gapo ah masapor, te hen 27 Amani way Apudyus, tommot-owa anchichay wacha hen lotana ya faréyna, hen anchi ensorat David ad nameng- elaocha ayén inidchatcha hen laona han te nìya-amongcha ahtod Jerusalem 35 hen anchichay aposel. Yag hen an- cha Are Herod an Poncio Pilato yag ne- chichay aposel agé, chacha epayàchang tapecha hen anchichay faén Judio ya hen hiyachiy torong hen heno way anat agé hen anchichay ahentaguni way makasapor an chicha. Judio. Wat niya-amongcha amin way 36 Wacha hen ihay tagu way a h nètemfuruy way komontara an anàno Jose hen ngachanna way niyanà ad way Jesus way maid fasfasorna way Chipre way hiya hen ihay ganà Levi, yag empalem hen antoy lota way man- ngenadnan hen anchichay aposel hiya toray. 28 Yag amin way ekatchéén am- ah Bernabe way hen laychénay aryén, maancha, yaha peet hen imfafaggam “omenpas-ém.” 37 Te ah Joseyanto, en- way ma-ammaan, te yaha hen hehem- laona hen ihay lotana yag emporangna màno chillu. 29 Wat ad uwan, heay hen aminay laona hen anchichay aposel. Apudyus way Aponi, changrém hen an- nay chacha iyég-égyat an chàni, yag id- Hen nangenhootan chatno an chàni way chan sérfi an hea cha Ananias hen tot-owa hen kaskasen way torodni way mang- Yag hen hiyachi, wacha agé hen ihay intudtuchu hen alem. 30 Yag epàilam 5 tagu way ah Ananias hen ngachanna hen kafaelam way manga-an hen saket, ya anat ah Safira way ahawana way nan- ya ammaam agé hen kaskascha-aw hen genlao hen tapen hen lotacha. 2 Ngém mangimfag-anni hen torong hen anchi cha Ananias, nantempoyugancha way mannakafael way anàno way Jesu Cristu hen-ahawa way mangenhoot hen tapen way maid fasfasorna.” 31 Angkay hen hen laona, yag anchaat iyéy hen an- Hen enkaman anchichay 5:3 245 Hen enkaman anchichay 5:19 chi tapena hen anchichay aposel way yachi yanggay ano hen laon hen lotacha. Hen kaskascha-aw way enammaan 3 Ngém ekat Pedro an hiyéén, “Pakay hen anchichay Aposel emparufusno ah Chumunyu way man- 12 Hen hiyachiy tempo, ammag chuar gawis hen hamhamàno ah mangétkét- hen kaskascha-aw way cha enammaan mam hen Espiritun Apudyus way man- hen anchichay aposel ah mangil-an genhoot hen tapen hen laon hen anchi hen tatagu. Ya amin hen anchichay lotayu. 4 Te kok-owayu met hen anchi cha omafurot, chacha ma-amoamong lotayu ya anyuwat elao. Yag yachi way hen anchi chakaray fangsar hen Tem- nelao, pelakyu chillu hen anchi laona. plo way ekatchéén “fangsar Solomon.” Wat pakay im ehoot hen anchi tot-oway 13 Ngém hen anchichay tatagu way cha- laona nò way pakay yaha hen hemhem- an omafurot, tàén chacha rispituwén màno ah ammaam. Te faén angkay hen anchichay cha omafurot, émégy- tatagu hen nankétmam te ah Apudyus.” atcha chillu way miyahrang an chicha. 5 Yag hen nangngaran Ananias hen an- 14 Ngém chacha chillu matapyatapyan chi enalen Pedro, ammag narangad yag hen anchichay cha omafurot an Apo Je- natéy. Wat ammag pararo hen égyat sus, wat chacha chumuachuar hen finu- amin hen anchichay tatagu way nangn- fae ya lenarae. 15 Yag gapo hen cha am- gar hen na-ammaan. 6 Yachi yag hinéng- maan hen anchichay aposel, cha iyéy gépcha hen anchichay finafallu way i hen tatagu hen anchichay chan saket mangara hen anchi natéy yag finunifu- way mangempapabfég hen penget hen nancha yag anchaat i ilufù. korsa ah mangi-ihhéchancha hen man- 7 Angkay nanlooh hen toroy uras mé- lawhan Pedro. Te hen ekatcha, uray nat yag hinénggép ah Safira way ahawan lawa ammag milichaw hen à-ahon Pe- hen anchi natéy way cha-anna ma- dro wat maka-an hen saketcha. 16 Yag ammuwan hen na-ammaan an ahawana. ummalecha agé hen chuaray tatagu way 8 Yag ekat Pedro an hiyéén, “Ay anggay narpo hen anchichay fabréy way sako- yanggayto hen enawatyu way laon pon hen Jerusalem way chacha agé in- hen anchi lotayu.” “Oo, anggayha hen yale hen anchichay chan sasaket ah laona,” way ekatna. 9 Yag anat ekat mangempaka-anancha hen saket ya ah Pedrowén, “Pakay inyu nantempoyugan mangempaparyawancha hen nihuhurug way hen-ahawa way mamadpachas way way ongtan. Wat amin way ummale, na- manlokop hen Espiritun Apudyus. Ilam torongancha amin. ngén, annachayan way naway hen an- chichay i nanginlufù an ahawam, wat Hen napaligatan hen icha-a angkay ilufù agé.” 10 Yag chaat anchichay aposel agé marangad way matéy. Angkay hiy- 17 Angkay hiyachi, hen anchi kanga- achi way kasencha hinénggép hen an- towanay pachi ya anat hen amin an- chichay finafallu, innilacha way natéy chichay ifana way ekatchéén Saduceo, agé ah Safira, yag anchaat iyéy way ancha ammag cha ma-apés hen an- i manginlufù hen anchi lufù ahawana. chichay aposel, 18 wat incha empatelew 11 Wat amin hen anchichay cha oma- chicha yag imfarudcha. 19 Ngém hen furot ya anat agé hen amin anchichay hiyachiy lafi, émméy hen ihay anghel tapena way cha nangngar, pararo hen Apudyus hen anchi pagfaruchan yag égyatcha amin hen anchi na-ammaan. finùtana hen anchi hawang, yag an- naat etnod hen anchichay aposel way Hen enkaman anchichay 5:20 246 Hen enkaman anchichay 5:34 lomayaw, yag annaat ifaga an chicha te awni yag wachay ma-akar yag finun- way mangaliyén, 20 “In-ayu ta éméy-ayu tòcha chicha. ah Templo way i mangintudtuchu hen 27 Angkay hiyachi way inighépcha hen tataguhchi hen amin way mepanggép anchichay aposel way mangempasango hen anchi mannanayun way ataguwan hen anchichay konsel, inlugin hen anchi way marpon Jesu Cristu.” 21 Yachi yag kangatowanay pachi way mamistigar an enafurot hen anchichay aposel hen chicha, ekatnéén, 28 “Apay henon chayu nifaga an chicha. Wat yachi way pom- amma-ammaananna way anni met am- maway, émméycha ah Templo yag in- mag tenlén paat way mangempawa hen lugicha way mantudtuchu. mangintudtuchuwanyu hen mepanggép Angkay hiyachi agé, hen anchi kan- hen anchi taguwanchi yag chayuwat agé gatowanay pachi ya hen anchichay ichaggat ingganah nanchinngar amin ifana, empa-ayagcha amin hen an- ahtod Jerusalem. Ya am-améd te chayu chichay anam-ama way ponò hen Ju- chagtén way mangaliyén chàniyat agé dio way ekatchéén konsel, yag anchaat i hen nangempapchit an hiya.” epa-ara hen anchichay farud way aposel 29 Yachi yag sommongfat ah Pedro ya ah pagfaruchan ta uwiséncha koma hen anchichay ifana way aposel way chicha. 22 Ngém hen émméyan hen an- mangaliyén, “Masapor afurotonni chillu chichay i mangara an chicha, ammag hen laychén Apudyus, tàén faénchi hen maidchaat agé hen anchichay farud. laychén hen tatagu. 30 Te ah Apudyus Wat namfangadcha yag henaphapetcha way chinayaw hen anchichay anap- hen anchichay konsel way mangaliyén, otaaw ad namenghan, nan-uchiyéna 23 “Hen inumchahanni ah pagfaruchan, angkay ah Jesus way empapchityu hen ammag nau-umfan met ya natotorfekan nangemparansaanyu hen koros. 31 Ngém agé hen anchi hawangna ya wawà- empangaton Apudyus hiya way i nicha- achacha amin hen anchichay chan pat ah pachawananna ad uchu way ah guwarcha, ngém yachi way finùtanni, Jesusanchi, hiya hen ap-apo ya omen- ammag maid eng-engngawan chi tagu harà. Enammaan Apudyus amin chaha ah pagfaruchan.” 24 Hen nangngaran ah mawayaantaaw way ganà Israel way hen anchichay anap-apon hen papachi mamfafawi ah mapakawanan hen fasor- ya hen anchi ap-apon hen guwarcha taaw. 32 Yag chàni way aposel, tàché- hen Templo hen yachiy na-ammaan, ganni hen katot-owan amin chachi way anchag cha anapén ah hamhamàcha yachi agé hen afunan hen Espiritun no heno kay hen émméyan hen an- Apudyus, way hen Espirituna, hiya hen chichay nifafarud. 25 Yag hen hiyachi, idchat Apudyus way mìyachar hen heno inumchahat hen ihay tagu yag imfagana way omafurot an hiya.” way mangaliyén, “Wachacha angkay ah 33 Angkay hen nangngaran hen an- Templo hen anchichay tatagu way im- chichay konsel hen enalen cha Pedro, farudyu way chacha tudtuchuwan hen anchag ommaningarngar way térén wat anchichay cha ma-among way tatagu maid kasen mamosposancha no achicha ahchi.” 26 Wat hiyachi yag enayagan hen an pédtén chicha. 34 Ngém hen hiyachi, anchi ap-apon hen guwarcha hen an- wachan iha an chicha way ah Gamaliel chichay ifana yag incha kasen innara hen ngachanna. Fariseo ah Gamaliel hen anchichay aposel. Ngém inyam- way ihay siguchay cha mintudtuchu ammacha way nangara an chicha, te hen orchin Moses, ya ririspituwén hen chacha émégyat hen anchichay tatagu, aminay tatagu hiya. Yachi yag tom- Hen enkaman anchichay 5:35 247 Hen enkaman anchichay 6:5 màchég ah Gamaliel yag imfagana way lommayawancha hen anchichay konsel mepaghadcha hen anchichay aposel te te imfilang Apudyus chicha ah wachan wachan ifagana hen anchichay ifana karébféngan, way mapàgang gapon Je- way nan-angato. 35 Angkay nighadcha sus. 42 Wat entoroycha chillu way enag- hen anchichay aposel, yag anat man- agaw way cha émé-éméy ah Templo ya tugun ah Gamaliel way mangaliyén, hen fafaréy hen tatagu way i mangin- “Sosnod-o way ganà Israel, masapor tudtuchu hen anchi ammayay chamag angkay ar-arwachantaaw hen chataaw mepanggép an Jesus way hiya, ummale ekaman hen annachay tatagu. 36 Ta hen antoy lota way mantoray. paniyê hen inummat. Hamham-ényu ngén hen anchi ar-argaw way wachan Hen anchichay pitu way nachutokan fummùnag way ihay tagu way ah Teu- way tomorong hen anchichay Aposel das hen ngachanna. Yag ah Teudasanchi, Angkay hiyachi way chacha emparangna hen acharna ah nangato 6 chumuar hen anchichay cha wat sommorotcha an hiya hen opatga- omafurot an Jesus, ammag narmu sot way tatagu. Ngém yachi way na- hen chacha mansosongelan, te hen awni, ammag napchit ah Teudas yag an- nekaman, hen anchichay Judio way chag nawawan amin hen anchichay pa- Griego hen alecha, chacha mè-esngel sorotna, wat ammag maid tommoroyan hen anchichay nachachà-an way nadchi. 37 Angkay narpas agéchi, yag Judio ad Jerusalem. Yag hen lilicha, fummùnag agé ah Judas way iGalilea ekatchéén cha miyang-anggayan ano hen tempon hen nepalestaan hen tatagu. hen anchichay ifacha way nà-amfaro Yag ah Judas agé, enawisna hen an- hen cha miwarasan hen torong ah chichay tatagu way sommorot an hiya ka-arga-argaw. 2 Angkay hiyachi, agé. Ngém angkay na-awni yag napchit nampametencha hen anchichay agé, wat niwaràcha amin agé hen an- hemporo ya chuway aposel, yag chichay pasorotna. 38 Wat hiyachi, hen enayagancha amin hen anchichay itugun-o an chitaaw, yassa ud-ay ta uray cha omafurot yag imfagacha way maid ammaantaaw an chicha ta egad- mangaliyén, “Achi koma mafalin way cha. Te no an yanggay hamhamà hen iyanggayanni way mangempagngar hen tatagu hen narpowan hen anchi chacha alen Apudyus ta hen manginwarasan ammaan ya chacha itudtuchu, kapele- hen torong hen atenglénni. 3 Wat tan way maumah way achi metoroy. hen ekamanyu sosnod, anyu komag 39 Ngém no ngay ah Apudyus tot-owa chutokan hen pituy larae an chàyu hen narpowana, achitaaw angkay chillu way matalekyu way innilayu way maka-afà an chicha te ammoh wachay iné-égnanan hen Espiritun Apudyus mangontara an Apudyus.” hen hamhamàna ya na-adchan agé Angkay hiyachi way enafunan hen ah kenaraeng, ta piyarénni chicha ta anchichay konsel hen tugun Gamaliel, egadcha hen antoy problema, 4 ta chàni, 40 yag anchaat epa-ayag hen anchichay hen manluwaru ya manginwarawag aposel yag empahapratcha yag anchaat hen alen Apudyus hen ang-angpelénni.” térnén way mangempawa hen kasen- 5 Hiyachi yag enafunan amin hen an- cha mangintudtuchuwan hen mepang- chichay cha omafurot hen imfagan hen gép an Jesus, yag anchaat eparufus anchichay aposel, wat chinutokancha chicha. 41 Yag hen anchichay aposel, hen anchi pitu way hen iha, ah Es- ammag amchan hen laylayadcha hen teban way chinumgat way térén hen Hen enkaman anchichay 6:6 248 Hen enkaman anchichay 7:4 afurotna ya iné-égnanan hen Espiritun tatagu way nangngar, ya umat agé hen Apudyus hen hamhamàna. Ya hen an- hamhamà hen anchichay anam-ama chichay tapena way chinutokancha agé, way ponò hen Judio ya hen anchichay wat cha Felipe, Procoro, Nicanor, ah Ti- siguchay cha mintudtuchu hen orchin mon, ah Parmenas ya anat ah Nicolas Moses. Wat incha tenelew ah Esteban way iyAntiokia way faén Judio ngém way i mangempasango hen anchi an tommepon hen Judio. 6 Yachi yag konsel. 13 Yachi agé yag empa-ayagcha empasangon hen tatagu hen anchichay hen anchichay mangempafasor ah pitu hen anchichay aposel, yag hen an- kétém, wat anchag namparang chichay aposel, inchàépcha hen limacha way mangaliyén, “Ammag achi hen anchichay nachutokan way mangin- somarcheng hen antoy tataguwanto luwaru an chicha. way cha mangsomangsot hen anchi 7 Angkay hiyachi way cha mepagnga- na-apudyusan way Templotaaw ya hen pagngar hen alen Apudyus, wat chacha orchintaaw way ensorat Moses. 14 Yag agé chumuachuar hen anchichay cha chengngarni agé hen anchi enalena omafurot ad Jerusalem way uray hen an- way chaelén ano Jesus way eNazaret chichay pachin hen Judiowén chuarcha hen anchi Templotaaw ya falewana agé agé hen ommafurot an Jesus. hen gagangaytaaw way intudtuchun Moses ad namenghan.” 15 Yachi way Hen nanelewancha an Esteban enalechachi, yag ammag finéfétég 8 Angkay hiyachi, ah Esteban, hen anchichay konsel ah Esteban, ya binindisyunan paat Apudyus hiya chaat agé mamfalew hen féharna hen ya inidchatna hen kafaelana way nangi-il-ancha, te ammag kommaman mangamma hen kaskascha-aw hen hen féhar hen anghel. chana manorongan hen tatagu. 9 Ngém wachacha hen anchichay komontara an Hen nangempacharanan Esteban way chichachi hen anchichay Esteban hen enkaman Apudyus Judio way achi mangafurot an Jesus Angkay hiyachi yag ekat hen way sommorot hen ihay semfa-an hen 7 anchi kangatowan way pachi an Judio way ekatchéén Libértin. Yag Esteban way mangaliyén, “Ay tot-owa narpocha ah safaliy fabréy way eCirene hen annay chacha epafasor an hea.” hen tapena ya iyAlejandria hen tapena. 2 Yag anat somongfat ah Esteban way Wat chicha ya anat agé hen tapen mangaliyén, “Chàyu way anap-apo hen Judio way narpo hen provinsiyan ya sosnod, pangpanga-aseyu koma ta hen Cilicia ya Asia, inlugicha way changrénà. Ad namenamenghan hen manngel an Esteban. 10 Ngém anchag kawad-an hen apotaaw way Abraham achi makasokok an hiya te inidchat hen ad Mesopotamia way cha-anna Espiritun Apudyus hen kenaraengna fumabréyan ad Haran, nampàila hen way somongfat. 11 Wat enaparancha anchi machachayaw way Apudyus an hiya way incha penasoksokan hen hiya. 3 Yag imfagana way mangaliyén, tatagu ta ilémrémcha way mangaliyén, ‘Lomayaw-a, Abraham, ya taynam hen “Chengngarni angkay hen annay annachay totorangno ya hen annay taguwanna way chana kontaréén ah lotam ta in-a fumabréy hen safaliy Apudyus ya ah Moses way apotaaw.” lota way itudtuchù an hea.’ 4 Yachi 12 Yachi yag ammag nasubsufan yag lummigwat tot-owa cha Abraham tot-owa hen hamhamà hen anchichay yag tenaynancha hen anchi lotacha Hen enkaman anchichay 7:5 249 Hen enkaman anchichay 7:16 ad Caldeo way incha fummabréy ad chag enlao hiya ah para alepan hen an- Haran ingganah natéy ah amana. Yag chichay iyEgipto. Ngém nawawà-acha angkay natéy ah amana, kasen imfagan ah Apudyus an Jose, 10 yag henara- Apudyus way kasencha man-aton, wat ana hiya hen aminay ligatna. Yag yachi hen ummaliyancha hen antoy lota hen nepasangowana hen anchi Are ad way ini-inggawantaaw ad uwan. 5 Hen Egipto, tenorongan Apudyus hiya yag hiyachiy tempo, maid poros inidchat inidchatna agé hen kenaraengna wat Apudyus an cha Abraham ah uray lawa ammay hen enkamkamanna. Wat enlay- aket hen antoy lota, te anna yanggay an chan Are hiya yag annaat chutokan hiya emposta way man-awan Abraham ya ah manggubérnador hen aminay fabréy hen anchichay ganàna hen amin antoy ad Egipto, yag empafiyangna agé an hiya lota. Ngém hen anchi nangempostaan way mangi-ila hen aminay kok-owana.” Apudyus an nadchi an Abraham, 11 “Angkay hen hiyachiy tempo, nab- maid pay anàna. 6 Ngém hen imfagan tel hen aminay lota ad Egipto ya Apudyus an Abraham, ekatnéén, umat agé ad Canaan way ininggawan ‘Umchah hen tempo way mamfunagcha hen anchichay anap-otaaw, wat napali- hen anchichay ganàno ah achawwéy gatancha way térén hen aminay tatagu way lota way awan hen safaliy tatagu. hen hiyachiy tempo, yag ammag maid Wat anchag mamfalin ah alepan hen manòmonan hen anchichay anap-otaaw hiyachiy fabréy ya mapap-aligatancha ah anéncha. 12 Yachi yag chengngar ah opatgasot way tawén. 7 Ngém hen apotaaw way Jacob way wacha peet karpasana, an-og uwisén hen anchichay hen ma-an ad Egipto wat empaligwatna mangen-alepan hen anchichay ganàno, hen a-anàna way i manòmon ahchi. Wat wat yachi hen lomayawancha ahchi yag yachi hen anchi pés-éy émméyan hen kasencha mamfangad hen antoy lota anap-otaaw ad Egipto.” ta ahto chillu hen manayawancha an 13 “Angkay hiyachi, hen anchi peg- haén.’ 8 Yaha hen imfagan Apudyus an wan ayancha ad Egipto, empaka-ammun Abraham, yag annaat ifaga agé way Jose hen acharna hen anchichay pa- masapor mamarkaancha hen larae ah pangorowana te cha-ancha enlasin hiya. kasinyarancha way chacha afuroton Wat yachi hen nangammuwan Are hen anchi torag Apudyus an chicha. ad Egipto hen anchichay ahimfafaryan Yachi yag menarkaan tot-owa Abraham Jose. 14 Yachi yag anat epa-ayag Jose hen anchi anat niyanà way anàna way ah amacha way Jacob ya hen sosnodna ah Isaac hen anchi ma-awaru way ya amin hen anchichay ahimfafaryan- ag-agawna. Yag kaman agéhchi hen cha, ta umalecha amin way fumabréy ad enkaman Isaac hen anchi anat niyanà Egipto, wat émméycha ah pitunporo ya way anàna way ah Jacob. Ya ah Jacob lemay tatagu amin. 15 Yachi yag émméy agé, yachi agé hen enkamanna way cha Jacob tot-owa ad Egipto yag ahchi nanmarka hen anchichay hemporo ya hen ini-inggawancha ingganah natéyan- chuway a-anàna way chichachi hen cha. 16 Yag no ay matéy hen anchichay nanlapowantaaw.” anap-otaawén, imfangad hen a-anàcha 9 Entoroy Esteban way nangenpacha- hen acharcha ad Sikem way mangin- ran hen chana aryén, ekatnéén, “Hen lufù way mangentape hen tongarcha hen anchichay anap-otaaw way a-anà Ja- anchi lufù way lenàwan hen apotaaw cob, gapo ta amchan hen apéscha hen way Abraham ah kamanay pelak hen an- anchi enawchicha way Jose, wat an- chichay a-anà Hamor.” Hen enkaman anchichay 7:17 250 Hen enkaman anchichay 7:34

17 “Angkay hiyachi way tég-angay hen way ammag yahaat agéy iyu ekaman.’ mangammaan Apudyus hen anchi em- 27 Ngém ammag achi maingar hen an- popostana an Abraham, anchag chum- chi lommapo, wat intùyudna ah Moses muar way térén hen anchichay ganàna way mangaliyén, ‘Heno ay paat hen way anap-otaaw ad Egipto. 18 Yag hen lébféngno way man-ap-apo ta hea paat hiyachiy tempo, tummùchu hen ihay hen mangempanoh an chàni. 28 Ay anno Are way maid innilana hen mepang- agé pédtén haén kaman hen namchitam gép an Jose ad namenghan. 19 Wat hen anchi iyEgipto ad ugga.’ 29 Yag hen hiya, ammag nasilib hen aminay chana nangngaran Moses an nadchi, ammag ekamkaman, yag anna agég èmehan émmégyat te na-ammuwan peet hen hen anchichay anap-otaaw way an- anchi enammaana, wat ommawid way nag penap-aligat chicha yag annaat nanaynan ad Egipto yag i fummabréy peletén chicha way mangentap-ar hen hen anchi achawwéy way lota ad Mid- anchichay anat niyanà way a-anàcha ta ian, yag ommahawa ahchi, wat chuwa matéycha. 20 Yag hen hiyachiy tempo hen anàna way pahig larae.” hen niyana-an Moses way ammag am- 30 “Angkay hiyachi yag émméy ah ammay way onga. Wat henalihalimu- opatporo way tawén hen ini-inggawan nan hen chinàcha-arna hiya ah faréycha Moses ad Midian. Yag angkay hen- hen unig hen toroy furan, 21 yag anchaat argawan, ammag niyahad hen anghel ighad way i mangentaro. Yag yachi hen Apudyus an hiya hen chana manaranan nangchahan hen anchi anà Are way fa- hen anchi chanak way nehag-én hen an- farasang an hiya, yag innarana, wat an- chi filig ad Sinai. Yag innilana hen ayéh- nag henalimunan ah nan-anàna. 22 Yachi ép way away way ammag cha gumilab, yag intudtuchucha an Moses hen aminay yag wachaat agé hen anchi anghel way kenaraeng hen anchichay iyEgipto. Wat nanggagawa hen anchi apoy. 31 Ammag hen chummakrana, ammag hiyaat agé nahahaang ah Moses hen nangil-ana wat hen machayaw ad Egipto gapo hen ke- i koma homag-én way mangenmamad, naraengna way man-ale ya mangamma yag chengngarnaat agé ah Apudyus hen ammaana.” way nan-ale, yag ekatnéén, 32 ‘Haén ah 23 “Angkay hiyachi way opatporo hen Apudyus way cha chayawén hen anap- tawén Moses, ekatnéén i mì-ib-ifun hen om way cha Abraham an Isaac yah Ja- anchichay inib-ana way ganà Israel ta cob.’ Yag hen nangngaran Moses an ilana no henon én-énnéncha. 24 Yag in- nadchi, ammag nan-upop yag chan pa- nilanaat agé hen ihay ifana way cha payagpag ah égyatna. 33 Yag anat kasen paligatén hen ihay iyEgipto. Wat an- man-ale ah Apudyus way mangaliyén, nag i henara-an yag imfarésna way ‘Ka-aném hen annay sapatosno te na- namchit hen anchi iyEgipto. 25 Te hen apudyusan angkay hen antoy lota way ekat Moses ah hamhamàna, na-awatan tommatàchégam te antoyanà.’ 34 Yag an- chillu hen anchichay ifana way hiya naat agé ifaga way mangaliyén, ‘Inni- hen chinutokan Apudyus way mangen- ilà way ammag pararo way cha ma- harà an chicha amin. Ngém anchag ig- paligatan hen anchichay tatagù ahchid gay peet ma-awatan. 26 Te hen nawakas Egipto yag chengngar-o hen paràcha way inchahana hen chuway ifana way ya hen harahagcha yag ana-at umale chan patéy, ekatnéén ina koma forchaén way mangempaharà an chicha. Wat inta chicha. Wat ommamhew way man- Moses ta epééy-o hea ad Egipto.’ Yaha galiyén, ‘Pakay chàyu way masosnod, hen imfagan Apudyus an Moses.” Hen enkaman anchichay 7:35 251 Hen enkaman anchichay 7:44

35 Yachi yag entoroy Esteban way met innilataaw no heno hen na-ammaan manaphapet hen na-ammaan ad na- an Mosesanna way nangetnod an menghan, ekatnéén, “Ah Mosesanchi, ig- chitaaw hen lommayawantaaw gay mangiggéén hen anchichay anap- ad Egipto.’ 41 Yachi yag anchaat otaaw hiya, te anchag ekatén, ‘Heno ammaan hen finakafaka ta mamàila ah man paat hen nangidchat ah man-ap- chayawéncha. Yag anchaat mamparte apowam an chàni ta hea paat hen ah ichatoncha ya anchaat manlagsak i mangempanoh an chàni.’ Ngém ah ah layadcha hen anchi enammaancha katot-owana, ah Moses peet hen penelen way man-apudyuscha ano. 42 Wat ah Apudyus ah man-ap-apocha way man- Apudyus, annag nanchùgan chicha arà an chicha way tenorongan hen anchi wat inyanggayana hen anchichay anghel way nampàila hen gawan hen an- anap-otaaw ta egadcha ah chayawéncha chi ammag cha gumilafay away. 36 Yachi te uray hen taraw ad uchuwén chacha yag enetnod Moses hen anchichay anap- chayawén. Wat yachi hen mangaryan otaaw hen lommayawancha ad Egipto, Apudyus an chicha hen enalena way yag enammaana hen chuaray kaskascha- ensorat hen profeta ad namenghan, aw ahchid Egipto ya hen nangwaancha ekatnéén, hen anchi fayfay way ekatchéén ‘Chit- ‘Chàyu way ganà Israel, amin hen takan,’ ya anat agé hen unig hen an- anchi opatporo way tawén chi opatporo way tawén way nange- way nanarananyu hen anchi etnochana an chicha hen anchi pachi- pachinanak way lota, faén haén nanak way lota. 37 Yag ah Moses, hiya hen empartiyanyu ya faén agé haén agé hen anchi nangintudtuchu hen anap- hen nanchatonanyu hen anchichay otaaw way ganà Israel way mangaliyén, chayu inchaton. 43 Te anyug ‘Ah pegwana, epafùnag Apudyus hen entatàen hen anchi finab-alléy ihay profeta way ganàtaaw way ka- way ini-inggawan hen anchi man an haén.’ 38 Yag ah Moses hen an- enap-apudyusyu way Molok, chi nawawà-acha hen anchichay anap- yag hiya hen chinad-ayawyu. otaaw hen anchi ini-inggawancha hen Yag chinayawyu agé hen anchi anchi pachinanak way hiya agé hen an- tenat-araw way Refam way chi nanagépfar hen anchi anghel hen an- nan-apudyusyu agé. Chichachi hen chi filig ad Sinai. Ya hiya agé hen nepo- enammaanyu ah chayu chinayaw rangan hen anchichay mannanayun way way faén haén. Wat an-og orchin Apudyus ah mangimfag-ana an eparyaw chàyu ah achawwéyay chitaaw way tatagu.” lota ingganah lomooh-ayu ad 39 “Ngém hen anchichay a-anap- Babilonia.’ otaaw, anchag achi afuroton ah Moses, Yachi hen enalen Apudyus hen an- ya anchag achi pagan-ano hiya, te chichay a-anap-otaaw.” ancha yanggay ammag laychén way 44 Cha etoroy chillu Esteban way mamfangad koma ad Egipto. 40 Wat man-ale hen anchichay konsel, ekatna hen ini-inggawan Moses hen anchi agéén, “Hen kawad-an hen a-anap- filig ad Sinai way cha mètagépfar an otaaw hen anchi chanak, entatàen- Apudyus, anchag imfaga an Aaron cha hen anchi torcha way faréy hen way mangaliyén, ‘Omamma-a man ah torag Apudyus an chicha. Yag hen an- mamàila way Apudyustaaw ta wachay chi torcha, an paat an na-ammaan mangempangpango an chitaaw, te maid hen nanorachan Moses hen imfagan Hen enkaman anchichay 7:45 252 Hen enkaman anchichay 7:60

Apudyus te an empàilan Apudyus hen cha kontaréén hen Espirituna. 52 Ay am- torachén Moses hen mangammaana. moh wachay ihà-anay profeta ad na- 45 Angkay hiyachi way natéy ah Moses menghan ah iggay pap-aligatén hen a- way neparég Josue, tenawid hen an- anap-otaaw. Maid met te ancha am- chichay a-anap-otaaw hen anchi torcha mag pinchit amin hen anchichay hennag yag entatàencha hen ummaliyancha ah- Apudyus way i mangimfaga mepang- tod Canaan. Wat tenorongan Apudyus gép hen umaliyan hen anchi anàna chicha way nangemparyaw hen an- way maid fasfasorna. Yag angkay um- chichay nankarakarase way siguchay male hen yachiy anàna, chàyuwat agé tatagu ahtod Canaan ta man-awan hen hen nangentochar ya nangempapchit an a-anap-otaaw hen antoy lota. Wat hen hiya. 53 Achi koma mafalinchi, te chàyu anchi torcha way faréy Apudyus, é- paat hen nanangchén hen anchi orchin éttégna ahto inggana hen tempon hen Apudyus way intudtuchun hen anchi nan-areyan David. 46 Wat ah Are David, anghel, ngém anyug achi peet cha afuro- ammag chakar hen layad Apudyus an ton.” Yaha hen ensongfat Esteban hen hiya yag chinawatna an Apudyus ta anchichay konsel ya kangatowan way eparufusna koma hen mangammaana pachi. hen kasen faréy Apudyus way am- ammay ta yachi hen chacha i man- Hen nafuntoan Esteban ayawan way ganà Jacob an Apudyus. 54 Angkay narpas way chengngar hen 47 Ngém faén ah David hen nangamma anchichay konsel hen enalen Este- hen hiyachiy faréy Apudyus te hen ban, anchag nanngalitfén hen fub-acha anàna way Solomon.” ah aningarngarcha. 55 Ngém ah Este- 48 “Ngém ah katot-owana, faén chillu ban way iné-égnanan hen Espiritun faréy way enammaan hen tatagu hen i- Apudyus hen hamhamàna, nantangad inggawan Apudyus way kangatowan, te ad uchu yag innilanaat agé hen hum- hen ensorat hen ihay profeta ad nameng- miliyan hen kaenammay Apudyus ya han, ekatnéén, anat agé ah Jesus way tommatàchég hen 49 ‘Ad uchu hen tùchù,’ way ekat pachawanan Apudyus. 56 “Ilanyu ngén,” Apudyus, ỳa hen antoy lota way ekat Esteban, “te anchi nafùtan ad hen gumagattenà. Wat henon uchu wat anchiyan ah Jesus way Pan- ekamanyu way mangamma ah gorowan hen Tatagu way tommatàchég érégna ah mamfaréy-o ya chuud hen pachawanan Apudyus.” 57 Wat hen hen mangiggaanyu, 50 te haén anchichay nanangngar, ancha ammag chillu hen nangamma amin hen heo-ongaw yag chachaat horatén hen egad way wachan antoy lota yad ingacha, yag anchag nagyub 58 way uchu.” i manlakrak an hiya way manginyéy 51 Yachi yag entoroy Esteban way hen anchi fùnagan hen fabréy yag an- mangaliyén, “An-ayu ammag térén te chaat funfunto-on hiya. Wat hen an- tàén namarkaan hen acharyu ta man- chichay nangenlémrém an Esteban, em- tatagun Apudyus chàyu, ammag maid porangcha hen agwan hen lumfongcha awanwani chillu hen hamhamàyu way hen ihay larae way ah Saulo hen mangamma hen laychéna, te anyug achi ngachanna. 59 Yag hen chacha mamun- changrén hen ifagana. Yag chayuwat agé funtoan an Esteban, chaat manluwaru ekaman hen enkaman hen anchichay a- way mangaliyén, “Apo Jesus, aranà.” anap-otaaw ad namenghan way anyug 60 Yag nampalentomang way mangèn- Hen enkaman anchichay 8:1 253 Hen enkaman anchichay 8:17 gaw way mangaliyén, “Apo, pakawaném anna agé hen penelay ya penàroy hen koma chicha hen antoy chacha am- chuaray tatagu. 8 Wat ammag pararo maan.” Yachi hen enalena yag natéyat. hen laylayad hen anchichay tatagu hen 1–2 Yag ah Saulo, enafunana hiyachiy fabréy ad Samaria. 8 hen namchitancha an Esteban. 9 Wacha agé hen hiyachiy fabréy hen Ngém wachacha hen tapena way ihay tagu way ah Simon hen ngachanna omma-abfurot an Apudyus, wat incha way nafayag way annag cha empa- inlufù hen achar Esteban way amchan haang hen anchichay eSamaria gapo chi nangelaancha an hiya. hen chana ammaan, te ah Simon, om- mamta way chan saromangka, ya anna Hen napaligatan hen agég emparang hen acharna ah ihay anchichay cha omafurot machayaw. 10 Yag aminay tatagu ahchi Hen hiyachi paat way ag-agaw way way uray hen anchichay kangatowan natéyan Esteban, nilugi hen ammag man ya kafafaan, anchag papannaagén pararo way mapaligatan hen amin an- amin hiya te ekatchéén, “Wacha tot- chichay cha omafurot ad Jerusalem, wat owa hen kafaelan Apudyus an hiya wat anchag niwa-at hen kafabréfabréy hen wacha hen mannakafalinna.” 11 Hen ma- provinsiyan hen Judea ya Samaria, wat mannaagancha an hiya, te nafayag way anggay yanggay hen anchichay aposel chana empàipàila hen saromangkana ah iggay lomayaw ad Jerusalem. ah mahaangancha. 12 Ngém hen nangn- 3 Ngém ah Saulo, maid achina enam- garan hen anchichay tatagu hen an- maan ah manepoana hen anchichay chichay ammayay chamag mepang- cha omafurot, te annag cha tarontonon gép hen mantorayan Apudyus way in- chicha hen fafaréy way ammag héng- tudtuchun Felipe ya hen mepanggép agé gépén lenakrakna chicha way mangem- an Jesu Cristu, enafurotcha yag anchaat pafarud, fufae manha ono larae. mampafunyag way larae man ono fu- fae. 13 Yag uray ah Simonanchi, omma- Hen nepagngaran hen alen furot agé. Yag yachi way nafunyagan, Apudyus ad Samaria ammag nenetnod an Felipe way ammag 4 Hen anchichay niwa-at way cha nahahaangay térén hen chana mangil- omafurot, tàén heno way ayanchéén an hen aminay kaskascha-aw way cha chachaat itudtuchu hen mepanggép an enammaan Felipe. Jesus. 5 Yag hen iha way ah Felipe, ém- 14 Angkay hiyachi way chengngar hen méy hen ihay fabréy hen provinsiyan anchichay aposel ad Jerusalem way ena- hen Samaria way i mangintudtuchu hen furot hen tatagu ad Samaria hen alen tatagu way ah Jesus tot-owa hen an- Apudyus, anchaat hénagén cha Pedro chi Cristu way empopostan Apudyus an Juan way éméy ahchi. 15 Angkay way umale. 6 Wat chuarcha hen an- inumchahcha, inluwaruwancha hen an- chichay tatagu way cha na-among way chichay anat cha omafurot ta umale mangngar hen aryéna. Yag hen nangil- hen Espiritun Apudyus way mìyachar ancha hen kaskascha-aw way chana am- an chicha agé, 16 te hen hiyachi, cha- maan, wéhchiyén penapannaagna way an mìyachar hen Espiritun Apudyus an mamangngar hen chana itudtuchu. 7 Te chicha, te ancha an nafunyagan ah chana eparyaw hen nihuhurug way ong- ngachan Apo Jesus yanggay ah mi- tan hen chuaray tatagu way anchag fisaran hen ommafurotancha an hiya. man-ongawén lommayawcha. Yag kena- 17 Yachi yag inchàép cha Pedro an Juan Hen enkaman anchichay 8:18 254 Hen enkaman anchichay 8:33 hen limacha an chicha yag nìyachar hen nanligwat ad Jerusalem way éméy ad Espiritun Apudyus. Gaza way hen hiyachiy korsa, achi 18 Angkay hiyachi way innilan Simon mausar ad uwan. 27 Yachi yag lum- way uray yanggay hen nancha-an hen migwat tot-owa ah Felipe, yag hen aposel hen anchichay cha omafurotén chana manaranan hen hiyachiy korsa, nìyacharat hen Espiritun Apudyus yag annag hinib-atat agé hen ihay tagu way annaat ichawchaw hen pelak way man- nankakallesa way narpod Jerusalem galiyén, 19 “Antoyan ta adchanà agé ah way cha homàyat ah fabréycha ad kafaelà ta uray heno way minchàépà Etiopia way henlomota. Nangato way hen limà, mìyachar agé hen Espiritun okom hen anchi nanlurugan, te hiya Apudyus an hiya.” 20 Ngém senongfa- hen napiyar way mamangchén hen ka- tan Pedro hiya way mangaliyén, “An- finaknang hen anchi are ad Etiopia way a man ammag metape hen annay pela- ah Candace hen ngachanna way fu- kno way metap-ar ad imférno, te ay am- fae. An émméy hen yachiy tagu ad moh ekatnowén maràwan ah pelak hen Jerusalem way i nanayaw an Apudyus. anchi libli way idchat Apudyus. 21 Am- Yag hen nanlurugganana hen anchi kale- mag maid fiyangno hen antoy nipiyar sana 28 way homàyat, chana fasfaséén an chàni te innilan Apudyus hen annay hen alen Apudyus way ensorat hen anchi nat-én way hamhamàno. 22 Wat mas- profeta way Isaias. 29 Yachi yag imfagan apor way ifafawim hen annay laweng hen Espiritun Apudyus an Felipe way way hamhamàno yag chawatém an mangaliyén, “In-a ta in-a hag-énén hen Apudyus ta pakawanéncha-a koma hen anchi kalesa.” 30 Wat nanagtag ah Felipe annay sabsafali way cham hamham- yag hen inumchahana hen anchi kalesa, én. 23 Te mailà way ammag pararo chengngarna hen anchi cha faséén hen hen apésno ya achia makelisi hen an- anchi iyEtiopia way ensorat hen anchi nay kenarawengno.” 24 Yachi yag anat profeta way Isaias. Yag anat imohon Fe- ekat Simon an cha Pedro an Juan way lipe way mangaliyén, “Ay ma-awatam mangaliyén, “Pangpanga-aseyu paat ta hen annay cham faséén.” 31 Yag ekat- iluwaruwanà ta achi koma ma-ammaan néén, “Nokay lawa hen iyà ma-awatan an haén hen annachay imfagayu.” no maid mangintudtuchu an haén.” Yag 25 Angkay hiyachi yag intudtuchun annaat agé ifaga an Felipe ta mìlugan. cha Pedro an Juan hen alen Apudyus hen 32 Yag hen anchi nesosorat way finasana, anchichay tatagu yag henaphapetcha ekatnéén, agé hen innilan hen matacha mepanggép “Hiya, ammag na-anoh way kaman hen an Jesus. Yachi yag anchaat lumigwat karnero way innaracha way i ma- way mamfangad ad Jerusalem, yag hen marte. Ya hen miyaligana agé, ka- chacha mamfangchan, chachan chag- man hen anà hen karnero way ochag-oh hen kafabréfabréy ad Samaria achin ar-ale hen manga-anancha way mangintudtuchu hen anchi am- hen chotchotna te yachi agé hen mayay chamag. enkamanna hen namaligatancha an hiya. 33 Anchag finibfiin hiya, ya Hen ommafurotan hen anchi ammag pahig kétém hen empafa- okom way iyEtiopia sorcha an hiya. Ya maid matonto- 26 Angkay hiyachi yag imfagan hen nan ah ganàna te ammag attè hen ihay anghel Apudyus an Felipe way lu- nataguwana hen antoy lota.” migwat ta éméy hen anchi korsa way Hen enkaman anchichay 8:34 255 Hen enkaman anchichay 9:12

34 Angkay finasan hen anchi iyEtiopi- ah manelewana hen heno way ichahana achi yag annaat imohon an Felipe way way cha omafurot an Apo Jesus way mangaliyén, “Heno man hen cha aryén uray fufae man ono larae, ta ifangadna hen anchi profeta an natto, ay acharna chicha ad Jerusalem way mangimfarud. ono safaliy tagu.” 35 Yachi yag inlu- 3 Angkay hiyachi way chacha éméy gin Felipe way mangensoplekar hen ad Damasco way chacha homag-én ah anchi anat nafasa way alen Apudyus fabréy, yag ammag nahili ah Saulo ingganah empachahna hen anchi am- hen kaman paat nangoleyapyap way mayay chamag mepanggép an Jesus. helaw way narpod uchu. 4 Yag ammag 36 Yag yachi way chacha émé-éméy, in- narangad yag annaat changrén hen chahancha hen chanum, yag anat ekat nan-ale way ekatnéén, “Heay Saulo, hen anchi iyEtiopiéén, “Anchiyan hen pakay cham pap-aligatén haén.” chanum wat ay achi mafalin ta mafunya- 5 “Henoa Apo,” way ekat Saulo. Yag ganà.” 37 Yag anat ekat Felipeyén, “Oo, sommongfat hen anchi chan ale way mafalin no afurotom paat hen aminay mangaliyén, “Haén ah Jesus way cham intudtuchù.” “Oo, afurotò,” way ekatna, pap-aligatén hen cham mamaligatan “te afurotò way ah Jesu Cristu hen anà hen anchichay cha omafurot an haén. Apudyus way empalena hen antoy lota.” 6 Wat fumangon-a ta homàyat-a ah 38 Yachi, yag empaginangna hen an- fabréy te mifaga an hea ahchi hen anchi chi kalesa yag ginumhadcha an Felipe masapor way ammaam.” way émméy hen anchi chanum yag fi- 7 Hen anchichay tatagu way nenetnod nunyagan Felipe hiya. 39 Angkay tom- an Saulo, entàchégcha way anchag chan màchangcha, ammag enlayawat agé hen henhenarnga te chengngarcha hen an- Espiritun Apudyus ah Felipe way maid chi nan-ale ngém maid innilacha ah kasen nangil-an hen anchi iyEtiopia an tatagu. 8 Yachi yag fummangon ah Saulo hiya, wat entoroyna chillu way éméy way manchiyat yag ammag maichat agé hen chana ayan way amchan hen lay- ilana te nabfurag. Wat penachangcha layadna. 40 Yag ah Felipe, ammag nan- way mangenhàyat ah fabréy. 9 Yag hen langranga yag wachaat agé ad Azoto, unig hen toroy ag-agaw way nabfura- yag cha nanchag-ochag-oh hen kafabré- gana, iggay poros nangnangan ya iggay fabréy way mangempagngar hen anchi umin-inum. ammayay chamag inggana ad Cesarea. 10 Angkay ahchid Damasco, wacha hen ihay ommafurot an Jesus way ah Hen ommafurotan Saulo an Jesus Ananias hen ngachanna. Yag nampàila Apos. 22:6-16; 26:12-18 ah Apo Jesus an hiya hen kaman in- Angkay ah Saulo, ammag achi inép way mangaliyén, “Ananias.” “An- 9 komapoy hen anchi aggaégyat way toyanà Apo,” way ekatna. 11 Yag anat chana ammaan hen anchichay cha ekat Apo Jesus agéén, “Lumigwat-a omafurot an Apo Jesus te hen laychéna Ananias, ta éméy-a ah faréy Judas yanggay, wat anchag mepapchit amin. way wacha hen iggaw hen anchi ko- Yachi yag anat éméy ah Saulo hen rsa way ekatchéén ‘Gachang.’ Yag imo- anchi kangatowanay pachi 2 way i hom ahchi hen anchi tagu way man- nampa-amma ah sorat ta iyéyna hen ngachan ah Saulo way eTarso te chan anchichay anap-apo hen anchichay cha luwaru ahchi ad uwan. 12 Te empàilà ma-am-amongan hen Judio ad Damasco an hiya ah kaman in-inép wat innilana way hen yachiy sorat, kaman parufus hen inumchahan hen ihay tagu way ah Hen enkaman anchichay 9:13 256 Hen enkaman anchichay 9:27

Ananias hen ngachanna. Yag innilana amongan hen Judio way i mangin- agé hen manginchàépam hen limam tudtuchu way ah Jesus hen tot-owa peet ah maka-anan hen finuragna.” 13 “Oo way anà Apudyus. 21 Wat ancha am- Apo,” way ekat Ananias, “ngém chuar- mag nahahaang amin hen anchichay cha hen tatagu way nanaphapet an haén nanangngar, yag chachan pennoot way mepanggép hen hiyachiy tagu ya hen mangaliyén, “Ay ammoh faénha hen an- aminay laweng way enammaana hen chi cha mangempapchit hen anchichay anchichay tatagum ahchid Jerusalem. cha omapo an Jesus ad Jerusalem tà. 14 Yag hen ummaliyana ahtod Damasco Yag ay ammoh faén hen ummaliyana agé, ta telewéna chàni amin way cha ahto wat hen ina manelewan an chicha omapo an hea. Yag hen anchi kan- ta iyéyna chicha ad Jerusalem way i gatowanay pachi agé, inidchatna hen mangempasango hen anchichay ap-apon karébféngana way manelew an chàni.” hen papachi.” 15 Ngém ekat Jesus an hiyéén, “In-aat 22 Ngém ah Saulo, anat agé an cha man, te chinutokà hiya ah mantatagù pomegsapegsa hen ekamanna way way mansérfi an haén way i mangem- mangintudtuchu hen mepanggép an pagngar hen mepanggép an haén hen Jesus. Wat hen anchichay ahentaguna anchichay faén Judio ya hen a-are ya way Judio ad Damasco, anchag achi uray agé hen kacharaam way ganà Is- makasongfat hen manot-owaana way rael. 16 Yag epàilà an hiya agé hen ah Jesus tot-owa hen anchi empopostan aminay masapor anohana, te mapap- Apudyus way umale way mantoray. aligatan way térén gapon haén.” 23 Angkay émméy ah kamanay ag- 17 Angkay hiyachi yag lummigwat ah agaw, yag anchag na-among hen an- Ananias way éméy ah faréy Judas chichay kacharaan Saulo way Judio way yag inchahana tot-owa ah Saulo. Yag mantatagépfar no heno hen ekaman- inchàépna hen limana an hiya way man- cha way mamchit an hiya. 24 Ngém galiyén, “Heay sonod way Saulo, ah Apo wacha hen nangenlepot an Saulo hen Jesus paat hen nannag an haén way hiya planocha way ammag enag-agaw ano ya hen anchi innilam hen charan ad chin- lenafi way anchag ehahannéb hen ami- argaw hen alem ahto. Hennagà way i nay fùnagan hen fabréy ah manpapan- manchà an hea ta mamfangad hen ilam cha an hiya. 25 Wat hen nekaman, am- ya ta mìyachar hen Espiritun Apudyus mag enetnod hen anchichay ifan Saulo an hea.” 18 Yag hen hiyachi, lenènan hiya hen henlafiyan hen anchi akop hen Saulo way kaman paat wachay naka-an fabréy yag inluggancha hiya hen awit ah hephep chi gachiw ah matana yag yag anchaat uy-uyun ah lahin hen anchi namfangachat hen ilana. Wat fumman- akop. gon yag i nampafunyag 19 yag anat man- gan, wat kasen ommorhe. Hen émméyan Saulo ad Jerusalem 26 Angkay hiyachi yag émméy ah Hen nanàchégan Saulo Saulo ad Jerusalem way ekatnéén i an Jesus ad Damasco koma metape hen anchichay pasorot Je- Angkay hiyachi yag nì-i-iggaw ah sus, ngém anchag cha émégyatat agé Saulo hen anchichay cha omafurot ad amin an hiya te anchag achi afuroton Damasco ah kamanay ag-agaw. 20 Yag way cha omafurot an Jesus tot-owa ad iggayna iyaw-awni yag émméyat hen uwan. 27 Ngém ah Bernabe way ihan anchichay sinagoga way cha ma-am- chicha, enetnodna hiya way nanginyéy Hen enkaman anchichay 9:28 257 Hen enkaman anchichay 9:43 hen sangwanan hen anchichay aposel, tatagu ad Lidda yad Sarona, hen nangil- yag annaat haphapetén hen nangil-an ancha an Eneas way nakacharan, anchag Saulo an Apo Jesus hen anchi korsa way nanhagong amin an Apo Jesus. éméy ad Damasco ya hen nanagépfarana 36 Angkay ad Joppe agé, wacha hen an hiya, ya anat agé hen torod Saulo ihay in-ina way omma-abfurot an Je- way nangintudtuchu hen mepanggép an sus way ah Tabita hen ngachanna way Jesus ahchi. 28 Yachi yag nì-iggaw ah ekat hen alen hen Griegowén Dorcas Saulo an chicha way maid ég-égyatna way hen laychénay aryén, ugha. Pèto- way mangintudtuchu hen mepanggép torong ah Tabita ya pahig ammay hen an Apo Jesus hen uray heno way lu- chana enkaman hen anchichay maid gar ad Jerusalem. 29 Yag senongfasong- mafalinna. 37 Ngém yachi yag nansaket fatana agé hen anchichay Judio way ah Tabita yag natéy, wat inméhcha yag Griego hen alecha ngém chicha, anchag empabfégcha hen acharna hen anchi ma- térén way anchaat agé cha anapén hen agway garachu hen faréyna. 38 Yachi yag mamchitancha koma an hiya. 30 Wat hen chengngar hen anchichay cha omafurot nangawatan hen anchichay cha oma- way wacha peet ah Pedro ad Lidda way furot an nadchi, enetnodcha ah Saulo nehag-én ad Joppe, wat hennagcha hen ingganad Cesarea ya anchaat epaligwat chuway tatagu way i mangayag an hiya way éméy ah fabréyna ad Tarso. ta ag-aggagéna paat way umale. 39 Yachi 31 Hen hiyachiy tempo, netagtagay way imfagacha yag nìligwatat ah Pe- hen cha mapaligatan hen anchichay dro an chicha. Yag hen inumchahana ah cha omafurot ah kafabréfabréy hen faréy hen anchi natéy, enetnodcha hiya provinsiyan hen Judea ya Galilea ya hen anchi kowarto way nepapabfégana. Samaria. Ya gapo hen torong hen Es- Yag enamongan amin hen anchichay nà- piritun Apudyus wat cha pomegsapegsa amfaro ah Pedro way ahekekela way cha hen pammatecha amin, ya chacha agé mangempàila hen anchi chuaray lum- chumuachuar hen cha metapetape, ya fong way enogotna hen natatagguwana. chacha agé paat ifiin amin way manlab- 40 Yachi yag empaghad Pedro chicha seng hen laychén Apudyus. amin yag anat mampalentomang way manluwaru yag annaat hagongon hen Hen tommorongan Pedro hen anchi natéy way mangaliyén, “Tabita, tatagu ad Lidda yad Joppe fumangon-a.” Yag ammag nanchiyatat 32 Angkay ah Pedro, maid iggayna agé hen anchi natéy yag hen nangil-ana ayan way manudtuchu hen anchichay an Pedro, tummùchu. 41 Yag pinchén Pe- cha omafurot. Yag hen-argawan, nan- dro hen limana way nangempatàchég éhég way i mangila hen anchichay tata- yag annaat ayagan hen anchichay nà- gun Apudyus ad Lidda. 33 Yag inchahana amfaro ya hen anchichay tapenay cha ahchi hen ihay tagu way ah Eneas hen omafurot, yag emporangna hen anchi ngachanna way ammag achi makafan- natéy an chicha way kasen natagu. gon hen unig hen waru way tawén te 42 Yachi yag ammag nanhemamag hen napàroy. 34 Yachi yag ammag ekat Pedro anchi na-ammaan hen aminay tatagu ad an hiyéén, “Eneas, ka-anén Jesu Cristu Joppe, wat chuarcha hen ommafurot an hen annay saketno, wat fumangon-a Apo Jesus gapon nadchi. 43 Wat ah Pe- yag leno-otno hen annay annapno.” dro, nafab-ayag ahchid Joppe way nì- Yag hen hiyachi, fummangonat tot-owa i-iggaw hen ihay chan el-elao hen an- ah Eneas. 35 Wat amin hen anchichay Hen enkaman anchichay 10:1 258 Hen enkaman anchichay 10:18 chichay chana ammaan way gadchang nekaman yag annaat hénagén chicha ad way ah Simon hen ngachanna. Joppe. 9 Angkay nawakas way chacha man- Hen émméyan Pedro an Cornelio aran hen anchichay nahnag way chacha Angkay hiyachi, wacha hen ihay homag-én hen fabréy ad Joppe, ne- 10 tagu ad Cesarea way ah Corne- tongpo way chan luwaru ah Pedro hen lio hen ngachanna way hiya hen kapetan anchi fangsar way uhun hen anchi hen ihay batalyun way sorchachun faréy. Yag ustoy nanggawa hen chanan hen Roma way narpochad Italia. 2 Yag luwaruwan, 10 wat ammag hommenaang tàén faén Judio cha Cornelio, omma- ah Pedro yag laychéna koma way i man- abfurotcha chillu way himfafaryan an gan ngém cha-an mauto hen anéncha. Apudyus wat chacha amin chayawén Yag hen chana manmannéchan ah man- hiya. Ya chakar agé hen torongcha alekattowancha, wacha hen empàilan hen anchichay Judio way makasapor Apudyus an hiya way kaman in-inép. ah torong, ya kankanayén way chachan 11 Yag innilana way nanta-ang ad uchu luwaluwaru an Apudyus. yag wacha hen kaman chakaray uroh 3 Angkay hen-argawan way way nafufug-uy way cha mauy-uy way fummatangan, wacha hen empàilan émhép hen antoy lota way nehahabrot Apudyus an Cornelio way kaman hen anchi opatay nanhepenget. 12 Yag in-inép way ammag narawag hen maid achi wacha ah chan ì-iwi way in- nangil-ana hen hinénggépan hen ihay inggaw hen anchi uroh, te wacha ay anghel Apudyus ah faréycha. Yag chan furoh ya wacha ay cha manaran finagaan hen anchi anghel hiya way ya wacha ay cha tomayap way amin mangaliyén, “Cornelio.” 4 Yag ammag chachi, mapanyaw way achi mafalin finéfétég Cornelio hen anchi anghel issan hen Judio. 13 Yachi yag wacha ah égyatna yag annaat ekatén, “Oo hen nan-ale way mangaliyén, “Pedro, Apo, haénto.” Yag anat ekat hen anchi fangon-a ta farangna ah partiyém ah anghelén, “Chechengngar Apudyus hen issam.” 14 Ngém sommongfat ah Pedro luwarum ya innilana agé hen cham way mangaliyén, “Achì tot-owa Apo, te eka-ase hen anchichay Judio, wat nanepod hen natatagguwa-at maid ten- achina aliw-an cha nahha. 5 Wat hen tenchào ah aggarémha way mapanyaw ekamanno, homnag-a ah tatagu way way epawan hen orchin Moses.” 15 Yachi éméy ad Joppe ta icha ayagan hen yag kasen agé nan-ale hen anchi chan ihay tagu ahchi way ah Simon Pedro ale ad uchu way mangaliyén, “Pedro, hen ngachanna 6 way wacha ah faréy achim ekatén panyaw ya aggarémha hen hen ihay chan el-elao hen anchichay uray heno way missa way looh ekat chana ammaan way gadchang way Apudyusén ammay.” 16 Nametlo way na- ah Simon hen ngachanna, yag hen ammaanchi ya anat ma-ara hen anchi anchi faréyna, nehahag-én hen fayfay.” uroh ad uchu. 7 Yachi way narpas hen enalen hen 17 Angkay hiyachi way chan hama- anchi anghel yag lommayaw, yag anat hamà ah Pedro no heno hen laychén ayagan Cornelio hen chuway alepanna nadchi way aryén, yag inumchahchaat ya hen ihay sorchachu way katorongna agé hen anchichay tatagu way hennag way omma-abfurot an Apudyus agé. Cornelio te inchahancha hen anchi faréy 8 Yag henaphapetna an chicha amin hen Simon, wat wachachah chara 18 way cha mangimoh no wachay mangilina Hen enkaman anchichay 10:19 259 Hen enkaman anchichay 10:36 way ah Simon Pedro hen ngachanna. mangaliyén, “Chàyu way faén Judio, 19 Yag ah Pedro, étégna way cha man- inni-ilayu amin met way panyaw no mì- mamanmà no heno hen laychén hen an- ib-ifun-ani way Judio hen uray heno chi innilana way aryén. Yag imfaganat way tatagu way faén Judio, ya uray hen agé hen Espiritun Apudyus an hiya way hénggépan ah fafaréyyuwén mepawa, te mangaliyén, “Pedro, wachacha ah chara yaha hen ihay orchinni. Ngém empàilan hen toroy tatagu way faén Judio way Apudyus an haén way achi mafalin ekat- chacha-a anapén. 20 Wat gumhad-a ta owén aggarémha-ayu way faén Judio in-a ilan chicha, ya achia machanagan ya panyaw hen mì-ib-ifunan an chàyu. way metnod, tàén faéncha Judio, te haén 29 Wat yachi hen nìyaliyà hen antochay hen nangempale an chicha.” 21 Yachi i nangayag an haén te maid lason-o yag ginumhad tot-owa ah Pedro way no pakay achiyà. Wat ifagayu no pakay inna imfaga hen anchichay anat inum- empa-ayagyu haén.” chah way mangaliyén, “Haén hen an- 30 Angkay hiyachi yag inlugin Cor- chi chayu anapén, wat nokay hen ifa- nelio way manaphapet hen nekaman, gayu.” 22 Yag sommongfatcha way man- ekatnéén, “Ma-apatay ag-agaw ad uwan galiyén, “Ah Kapetan Cornelio hen nan- nanepod hen chà manluwaruwan ah- nag an chàni way hiya, ammay way toh faréyni way kaman agéhto way cha tagu ya chachayyawéna ah Apudyus ya fumatangan, yag ammag niyahad hen ririspituwén amin hen kacharaam way ihay tagu hen henagong-o way ammag Judio hiya. Yag imfagan hen ihay anghel cha humili hen lumfongna, 31 yag ekat- Apudyus an hiya way ayaganni ano hea néén, ‘Cornelio, chechengngar Apudyus ah faréycha ta changréncha ano no heno hen luwarum ya inni-ilana agé hen cham hen itudtuchum.” 23 Angkay hiyachi way eka-ase hen tatagu, 32 wat homnag-ah chengngar Pedro hen imfagan hen an- tatagu ah éméy ad Joppe ta icha ayagan chichay nahnag, yag annaat epaghép hen ihay tagu ahchi way ah Simon Pe- chicha ta umiyancha. dro hen ngachanna.’ Imfagana agé way Angkay nawakas nìligwat ah Pe- wacha-a ano ah faréy hen anchi chan el- dro an chicha, yag nàyéycha agé hen elao hen anchichay chana ammaan way tapen hen anchichay cha omafurot way gadchang way ah Simon hen ngachanna, eJoppe. 24 Yag hen kafigatana, inum- ya hen anchi faréyna, nehag-én hen fay- chahcha ad Cesarea yag wachacha tot- fay. 33 Angkay hiyachi, an-owat epalig- owa cha Cornelio ya anat agé hen an- wat hen anchichay i nangayag an hea, chichay enayagana way anag-ina ya yag ammay agé te nìyalea. Wat antoyan- inib-ana way chacha amin hadhadchén ani way na-a-among ahto way i-illan hiya. 25 Angkay cha hénggép ah Pedro Apudyus ta changrénni amin hen ifa- ah faréy, yag chaat agén palentomang gana way iyalem.” ah Cornelio hen sangwanana way man- ayaw an hiya. 26 Ngém enamhew Pedro Hen intudtuchun Pedro way mangaliyén, “Tomàchég-aat man te 34 Yachi yag inlugin Pedro way tataguwà kay agé yà way kaman an man-ale, ekatnéén, “Ma-awatà peet ad hea.” 27 Yachi yag tommàchég ah Cor- uwan way maid tot-owa epohowan nelio yag chachaat mantagtagépfar way Apudyus ah tatagu, 35 te uray heno way cha hénggép ah faréy, ya chuarcha peet karasen chi tagu hen antoy lota, no agé hen anchichay na-a-among. 28 Yachi anchaat an ifiin hiya ya ammaan hen yag imfagan Pedro an chicha amin way usto, akseptaréna amin chicha. 36 Yag Hen enkaman anchichay 10:37 260 Hen enkaman anchichay 11:4 chàyu, chengngaryu met agé hen anchi ammayay chamag way empachamag Hen nìyacharan hen Espiritun Apudyus an chàni way ganà Israel Apudyus hen anchichay faén Judio way kasen nepatempoyug hen tatagu 44 Angkay hen cha manudtuchuwan an Apudyus gapon Jesu Cristu way Pedro hen anchichay na-a-among ah ap-apon hen angamin. 37 Yag awniyat faréy Cornelio, anchag na-adchan ah Es- chengngaryu agé amin hen anchichay piritun Apudyus way nìyachar an chicha napateg way nekamkaman hen amin amin way cha mangngar. 45 Yag hen an- antoy lota ad Israel way nilugi hen chichay cha omafurot way Judio way provinsiyan hen Galilea hen hifat nenetnod an Pedro, ancha ammag na- hen nantudtuchuwan Juan ya hen hahaang te midchat peet hen Espiritun namfunyagana. 38 Wat innilayu hen Apudyus hen uray faén Judio. 46 Ya maid mepanggép an Jesus way eNazaret amin manchuwachuwaancha te chengn- way ini-idchat Apudyus hen Espirituna garcha chicha way chacha chayawén an hiya ya hen kafaelana. Wat uray hen kenangaton Apudyus way chacha heno way émméyana, enammaana agé iyale hen safaliy ale way iggay- hen ammay para hen tatagu way cha acharén. Hiyachi yag anat ekat henara-ana hen anchichay enèmehan Pedro hen anchichay ifana way Ju- Chumunyu te wawà-acha ah Apudyus diowén, 47 “Hen antochay tatagu, nìy- an hiya. 39 Yag chàni way aposel, achar hen Espiritun Apudyus an chicha inni-ilan paat hen matani hen aminay way kaman an chitaaw, wat ay am- enammaan Jesus hen kafabréfabréy moh wachay mangempawa ah mafunya- way kawad-anni way Judio ya hen gancha.” 48 Yachi yag imfagan Pedro ta anchi kapatigan way fabréyni ad mafunyagancha ah mangempàil-ancha Jerusalem. Yachi yag anchaat pédtén hen nètempoyugancha an Jesu Cristu. hiya way nangenlansa hen koros. Yachi yag imfagacha agé an Pedro ta no 40 Ngém hen anchi ma-atloy ag-agaw, mafalin, mì-iggaw koma an chicha ah nan-uchiyén Apudyus hiya chillu yag kamanay ag-agaw. empàilana hiya hen tatagu. 41 Ngém iggay ilan hen aminay tatagu ah Hen nensoplekaran Jesus hen nan-uchiyana te anggay-ani Pedro hen ommafurotan yanggay ah nangila way chinutokan hen anchichay faén Judio Apudyus way manàchég an hiya. Ya Angkay hen anchichay aposel cha-ani angkay agé nèan an hiya hen 11 ya amin hen anchichay cha nan-uchiyana. 42 Yag imfagana an chàni omafurot way Judio hen provinsiyan way epagngarni hen anchi ammayay hen Judea, chengngarcha amin way chamag mepanggép an hiya hen aminay enawat hen anchichay faén Judio hen tatagu, ya ta tàchéganni agé way hiya alen Apudyus. 2 Wat angkay namfangad paat hen anchi chinutokan Apudyus ah Pedro ad Jerusalem, ammag iningar way manguwis hen aminay tatagu ah hen tapen anchichay cha omafurotay pegwana way uray hen anchichay looh Judio hiya way mangaliyén, 3 “Ay an-a natéy ya hen anchichay cha-an. 43 Hiya peet ammag hinénggép hen fafaréy paat hen ena-allen hen amin anchichay hen anchichay faén Judio way tàén profeta hen nangaryanchéén, ‘Gapo hen cha-ancha mamarkaan yag nèan-aat kafaelana wat heno way omafurot an an chicha.” 4 Yachi yag anat fatfatén hiya, mapakawan hen fasorna.’” Pedro way manaphapet hen anchichay Hen enkaman anchichay 11:5 261 Hen enkaman anchichay 11:21 nekamkaman, ekatnéén, 5 “Hen chà inlugì way mangintudtuchu, anchaat manluwaruwan ahchid Joppe, wacha agég na-adchan amin ah Espiritun hen empàilan Apudyus an haén way Apudyus wat nìyachar an chicha way kaman hen chakar way uroh way kaman hen nìyacharana an chitaaw hen nafufug-uy way nehahabrot hen anchi anchi laprapona. 16 Yag hen nangil-à an opatay nanhepenget, ya cha mauy-uy nadchi, hemhemmào uwa hen anchi way narpod uchu. Yag yachi way enalen Apo Jesus hen nangaryanéén, inumchah an haén, 6 enmamad-o ‘Imfunyag Juan hen chanum an chàyu way nangila no heno hen ininggaw ngém ah awni, mifunyag an chàyu hen yag ammag maid achi wacha ah Espiritun Apudyus.’ 17 Wat narawag man-ì-iwi way nan-inahrang ah amu way inidchat Apudyus hen Espirituna ya atap way wà-acha ay chan furoh hen anchichay faén Judio way kaman ya wacha ay cha manaran, wacha ay agé hen nangidchatana an chitaaw cha tomayap. 7 Yachi yag chengngar-o hen ommafurotantaaw an Apo Jesu hen nan-ale way ekatnéén, ‘Fangon-a, Cristu, wat ay ammoh lawa wachay Pedro ta farangna ah partiyém ah mangempawa hen laychén Apudyus.” issam.’ 8 Ngém ekat-o way mangaliyén, 18 Hen nangngaran hen anchichay na- ‘Achì angkay tot-owa Apo, te nanepod a-among hen imfagan Pedro, nang- hen nataguwà, maid paat tentenchào épcha wat entagaycha way mangingar ah aggarémha ya mapanyaw way an hiya yag chinayawcha ah Apudyus epawan hen orchin Moses.’ 9 Yachi way mangaliyén, “Wat no yaha, emparu- yag kasen agé nan-ale hen anchi chan fus peet Apudyus hen wayan hen uray ale ad uchu way mangaliyén, ‘Achim anchichay faén Judio way mamfafawi ta ekatén panyaw ya aggarémha hen midchat peet an chicha agé hen man- anchi looh ekat Apudyusén ammay.’ nanayunay ataguwan.” 10 Nametlo way na-ammaanchi an haén yag anat mamfangad hen anchi uroh Hen ommafurotan hen ad uchu. 11 Yag hen hiyachiyat agé, anchichay iyAntiokia inumchahcha hen toroy tatagu hen 19 Nanepod hen napchitan Esteban, anchi faréy way ininggawà way nahnag nahihiyancha amin hen anchichay cha way narpod Cesarea. 12 Yag imfagan omafurot an Jesus ah manginlisiyancha hen Espiritun Apudyus an haén way hen mapaligatancha. Wat hen tapena, màyéyà ano an chicha way achiyà cha émméycha ingganad Fenicia ya hen machanagan way metnod hen faén tapena, ingganad Chipre ya ingganad Judio. Ya hen antochay éném way Antiokia. Yag hen heno way chacha ifataaw agé way eJoppe, netnodcha an ayan, chacha haphapetén hen chamag haén, wat émméy-ani amin ah faréy mepanggép an Jesu Cristu, ngém hen an- Cornelio. 13 Angkay inumchah-ani, yag chichay kacharaancha yanggay way Ju- henaphapet Cornelio an chàni hen dio hen chacha mangimfag-an. 20 Ngém nangil-ana hen niyahad way anghel ah hen tapen hen anchichay cha omafurot faréycha, yag imfagan hen anchi anghel way narpod Chipre yad Cirene, émméy- an hiya way homnag ano ah tatagu ad cha ad Antiokia yag empagngarcha hen Joppe way i mangayag an haén 14 ta anchi ammayay chamag mepanggép an itudtuchù anon chicha hen mepanggép Apo Jesus hen anchichay faén Judio an Jesu Cristu ya hen kahara-ancha agé. 21 Wat natorongancha ah kafaelan way himfafaryan. 15 Yag yachi way Apudyus hen nantudtuchuwancha wat Hen enkaman anchichay 11:22 262 Hen enkaman anchichay 12:8 ommafurotcha hen chuaray tatagu way Saulo way manginyéy hen anchichay nanhagong an Apudyus. cha mangemponponò hen anchichay 22 Angkay hiyachi way chengngar hen ommafurot ad Judea. anchichay cha omafurot ad Jerusalem hen na-ammaan ad Antiokia, hennagcha Hen napaligatan hen ah Bernabe way i mangila an chicha. anchichay cha omafurot 23 Yag yachi way inumchah ah Bernabe Angkay hen hiyachiy tempo agé, yag innilana hen nanga-asiyan Apudyus 12 inlugin Are Herod way mamali- an chicha, wat ammag pararo hen lay- gat hen tapen anchichay cha omafurot. layadna yag tinugutugunna chicha ta 2 Wat empahiwatna ah Jaime way sonod epapatecha paat way omafurot an Apo Juan. 3 Yag hen nangenlasinana way lay- Jesus ta chumgat hen hamhamàcha an laychén peet hen anchichay Judio hen hiya. 24 Ah Bernabeyanchi, ammayay enammaana, yag enhorhoryadna agé tagu way ammag napegsa hen pam- way mangempatelew an Pedro way ne- matena an Apudyus ya iné-égnanan agé tongpo hen anchi lagsak way manganan- hen Espiritun Apudyus hen hamhamàna, cha hen anchi tenapay way iggay fum- wat chuar hen ommafurot an Apo Jesus nar. 4 Angkay natelew ah Pedro, empa- gapon hiya. farudna yag kennégcha way nanguwar- 25 Angkay hiyachi yag émméy ah cha te mangempat way mansensennokat Bernabe ad Tarso way i manganap an hen hen-op-at way sorchachu. Yag hen Saulo. 26 Angkay inchahana, enayagana ekat Are Herod, no marpas hen an- ad Antiokia wat nakatawéncha ahchi chi lagsak way Manmanma-an, epafù- way cha mìyamoamong hen anchichay nagna way mangempapchit hen sang- cha omafurot, yag chuar hen tinud- wanan hen anchichay Judio. 5 Yachi tuchuwancha. Ya ahchid Antiokia hen way nifafarud ah Pedro, yag hen an- péspés-éy nangadnan hen anchichay cha chichay cha omafurot, chacha epapate omafurot an Jesu Cristu ah Cristiano. way manginluwaru an hiya. 27 Hen hiyachiy tempo, wachacha hen inumchah ad Antiokia way tapen Hen kahahaang way nahara-an Pedro hen profetan Apudyus way narpod 6 Angkay hiyachi way lafi way hen Jerusalem. 28 Yag hen iha an chicha kafigatana koma hen mangempafùna- way ah Agabo hen ngachanna, tom- gan Are an Pedro, ammag nanasséy ah màchég hen na-amongan hen anchichay Pedro way nanggagaw-én hen chuway Cristiano yag imfagana hen intudtuchun sorchachu way nafafarud ah chuway hen Espiritun Apudyus an hiya way kawad, ya wachacha agé hen anchichay tég-angay ano umchah hen fitel hen chan guwarcha hen hawang hen an- amin antoy lota way ammag achi maw- chi pagfaruchan. 7 Hen hiyachi, am- itwitan. Yachi yag inumchah tot-owa mag niyahachat agé hen ihay anghel hen anchi fitel hen nantorayan Clau- Apudyus yag ammag nahelawan hen an- dio. 29 Wat hen anchichay cha omafurot chi iggaw Pedro, yag inwagat hen an- nan-ahetoptopàcha ah ekamancha yag chi anghel ah Pedro way namangon wéhchiyén ekatnéén torongana hen an- an hiya yag ekatnéén, “Aggagém man chichay cha omafurot ad Judea ah pat- way fumangon.” Yag nàchagat hen an- inggan hen kafaelancha. 30 Wat enam- chi kawad way namarud hen limana. ongcha tot-owa hen anchi torongcha 8 Yag ekatna agéén, “Manlumfong-aat yag emporangcha an cha Bernabe an ya nansapatos-a.” Wat enafurot tot-owa Hen enkaman anchichay 12:9 263 Hen enkaman anchichay 12:21

Pedro yag anat ekat hen anchi anghel méyancha way i mangila, finùtancha agéén, “Manchaket-a ta unuchunà.” hen anchi hawang yag ancha ammag 9 Yachi yag cha tot-owa umunud ah Pe- nahahaang te ah Pedro peet tot-owa. dro way gumhad, ngém achina cha tot- 17 Yachi yag sininyaran Pedro chicha owéén hen anchi cha ma-ammaan te ta guminangcha yag annaat haphapetén hen ekatna, awni yag ammag in-inépna amin hen enkaman Apudyus way nan- yanggay. 10 Yachi yag lenawhancha hen genharà an hiya ah lommayawana hen anchi pés-éy guwarcha ya anat agé anchi pagfaruchan. Yachi yag imfagana hen anchi pegwan guwarcha, yag inum- ta haphapeténcha amin chachi an Jaime chahcha hen anchi chakar way énéb agé ya hen anchichay tapenay cha oma- way gamà way lumhin ah chara. Yag furot, yag annaat taynan chicha way ammag an namfuat hen anchi hawang éméy ah safaliy lugar. wat ginumhadcha yag enetnod hen an- 18 Angkay pommaway, ammag nako- chi anghel ah Pedro ah hen-aketan hen rkor way térén hen hamhamà hen an- anchi charan yag anat agég naumah. chichay chan guwarcha no pakay maid 11 Angkay hiyachi yag nalènan Pedro ah Pedro. 19 Yag nanmanchar ah Are way tot-owa peet hen anchi cha ma- Herod ta incha anapén, ngém ammag ammaan an hiya, yag annaat ekatén, maid chillu inchahancha. Yachi yag an- “Sigurachuwà ad uwan way empalen naat fistigarén hen anchichay nang- Apudyus hen anghelna way mangenharà guwarcha, yag annaat ifaga way mepa- an haén hen kafaelan Are Herod ya hen pchitcha amin. laychén hen anchichay kacharaà way Angkay narpaschi yag lommayaw ah Judio way ammaan an haén.” Herod ad Judea way i mì-iggaw ad 12 Hen chana manam-aham-an hen Cesarea. anchi na-ammaan, émméy ah faréy cha Maria way inan Juan Marcos. Hen anchi kaég-égyat way Yag niyaphor way ahchi hen na-a- natéyan Are Herod ammongan hen chuaray tatagu way cha 20 Hen kawad-an Are Herod ad Ce- manginluwaru an hiya. 13 Angkay inum- sarea, niyaphor way wacha hen na- chah ah Pedro, nankogkog ah chara ammaan wat ommaningarngar hiya way yag émméy hen ihay motmotyu way ah térén hen anchichay tatagu ad Tiro yad Roda hen ngachanna way i mangila no Sidon. Yag ammag aggaégyat tot-owa henochi hen anchi chan kogkog. 14 Yag no omaningarngar ah Are an chicha te yachi way enlasinna way ah Pedro peet hen sakopon hen chana etorayan hen hen anchi chan ale ah chara, annag chacha manòmonan ah anéncha. Yachi naliw-an way mam-at hen anchi hawang yag chacha ana-anapén hen ekaman- ah laylayadna yag chaat managtag way i cha way kasen koma tomempoyug an mangimfaga hen anchichay tapena way Are, wat enawischa ah Blasto ah man- wacha peet ah Pedro ah chara. 15 “Ay ifacha way hiya hen ap-apon hen an- ammoh nattagar-a,” way ekatcha hen chichay katorongan Are. Yachi yag nara- anchi fafarasang. Ngém annag epapelet mongcha way i mèhagang an Are way way tot-owa yag anchaat ekatén, “Awni mampangpanga-ase ta kasencha koma yag magat hen anchi anghelna way ma- mètempoyug an hiya. mafantay an hiya hen anchi innilam.” 21 Angkay hiyachi way inumchah 16 Angkay ah Pedro, étégna ah chara hen anchi ag-agaw way imfagan way chan kogkokogkog. Yag hen ém- Are way mantatagépfarancha, yag Hen enkaman anchichay 12:22 264 Hen enkaman anchichay 13:10 nangang-angga ah Are hen anchi Bernabe an Saulo way i mangamma hen nan-angina way lumfong yag i anchi epa-ammà an chicha.” 3 Yachi yag tummùchu hen anchi nangato way kasencha nanluwaru way nanlangancha tùchu, yag annaat ilugi way man-ale agé way mangan ya anchaat ichàép hen sangwanan hen aminay na-among hen limacha hen anchi chuwa way way tatagu. 22 Yag hen narpasana, mangempaligwat an chicha. anchag nan-ongaw hen anchichay tatagu ah manayawancha an hiya, Hen émméyan cha Saulo ad Chipre ekatchéén, “Faén angkay tatagu hen 4 Angkay hiyachi yag lummigwat cha annay nan-ale te hiya ah Apudyus.” Bernabe an Saulo way empaligwat hen 23 Yag hen hiyachi, gapo ta penléh Are Espiritun Apudyus. Yag émméycha ad hen machayawan Apudyus, pinchit Seleucia yag anchaat manlugan hen hen anghel Apudyus hiya wat ammag papor way éméy ad Chipre way hen nafigsan hen acharna yag natéy. hiyachiy lota, ginagawan hen chanum. 24 Ngém hen alen Apudyus, cha 5 Angkay inumchahcha ad Salamina way chillu metorotoroy way mepagngar fabréy ad Chipre, émméycha hen an- wat chacha agé chumuachuar hen chichay sinagoga way i mangintudtuchu anchichay cha omafurot. hen alen Apudyus. Yag nàyéy agé ah 25 Angkay hiyachi yag cha Bern- Juan Marcos way cha tomorong an abe an Saulo, narpas hen fiyahicha chicha. ad Jerusalem yag anchaat mamfangad 6 Angkay hiyachi way fummalincha ad Antiokia way entàtaencha ah Juan hen hiyachiy lota, inumchahcha hen an- Marcos. chi fabréy ad Pafo. Yag wachaat agé hen hinib-atcha way ihay Judio way ah Bar- Hen napiyaran cha Saulo an Jesus hen ngachanna way hiya hen om- Bernabe way i mantudtuchu mamta way mangamma ah saromangka, Angkay hiyachi, wachacha hen yag annag emparang hen acharna ah 13 niya-ahrang hen anchichay cha profetan Apudyus. 7 Yag hen yachiy omafurot way cha ma-am-among ad senang profeta, gayyémna hen anchi Antiokia way tapen hen anchichay gubérnador ad Chipre way ah Sergio cha mangempaka-ammu hen ifagan Paulo hen ngachanna. Naham-an way Apudyus way ekatchéén profeta, tagu ah Gubérnador, yag empa-ayagna ya anat agé hen anchichay cha cha Bernabe an Saulo te laychéna mangintudtuchu hen alen Apudyus. paat way mangngar hen alen Apudyus. Hen ngachancha wat ah Bernabe ya ah 8 Ngém hen anchi senang profeta way Simeon way ngenadnancha ah Ngéttég, ah Elimas hen ngachanna ah alen hen ah Lucio way eCirene ya ah Manaen Griego, annag kenontara cha Bernabe way nìyafaréy an Gubérnador Herod ah an Saulo way maid achina pachasén ah man-ifana nanepod hen kaongana, ya manlengalengna hen hamhamà Gubér- anat ah Saulo. nador ta achi koma omafurot an Je- 2 Angkay hen-argawan way cha sus. 9 Angkay hiyachi yag ah Saulo chayawén hen anchichay cha omafurot way mamPablo, iné-égnanan hen Espir- ah Apudyus ya nanlangancha way itun Apudyus hen hamhamàna yag an- mangan hen manluwaruwancha, nag finétég hen anchi senang profeta imfagan hen Espiritun Apudyus an way mangaliyén, 10 “Heay pachong Chu- chicha way mangaliyén, “Piyarényu cha munyu, wacha ay hen ustowén cham Hen enkaman anchichay 13:11 265 Hen enkaman anchichay 13:24 kontaréén. An-ag naraeng way lomokop ifagà. 17 Ah Apudyus way chataaw ya mangamma hen laweng, ya annog chayawén way ganà Israel, hiya hen achi etagay way mamalin hen an- namele hen anap-otaaw ad namenghan chi tot-owa way enalen Apudyus ah ah mantataguna yag empachuarna kétém. 11 Wat ad uwan, chusééncha-a an chicha hen kafunagcha ad Egipto. Apudyus wat an-ag mabfurag way achim Yag empàilana agé hen anchi chakar elasin hen uray paway ah kamanay ag- way kafaelana hen nanorongana an agaw.” Hen hiyachi, ginìnan Bar-Jesus chicha ah lommayawancha ahchi. 18 Ya hen kaman ngéttégan way funat way hen unig hen opatporo way tawén, nanlengéb hen matana yag ammag poros henalimunana chicha ya enanohana chi ilana te nabfurag, wat chan lapra- hen chacha enkamkaman hen chachan porap way man-anap ah mamachang an fangngafangngachan hen anchi chanak hiya. 12 Hen nangil-an Gubérnador hen way lota. 19 Yag yachi way namfangad anchi na-ammaan, ammag ommafurot te hen anchichay anap-otaaw ad Canaan, nahahaang hen anchi chacha i itudtuchu empa-afà Apudyus an chicha hen anchi mepanggép an Apo Jesus. pitu way toray ah mangen-awaancha hen hiyachiy lota 20 wat émméy ah Hen nantudtuchuwan Pablo ad opatgasot ya lemanporo way tawén hen Antiokia way sakopon Pisidia na-ammaan amin cha nadchi. 13 Angkay hiyachi yag ah Saulo way “Angkay hiyachi yag chinutokan mamPablo ad uwan ya amin hen an- Apudyus hen anchichay nampennapen- chichay ifana, nanlugancha hen papor narég way uwis way mantoray hen way lommayaw ad Pafo yag émméycha anchichay anap-otaaw inggana hen ad Perge way sakopon hen Pamfilia way tempon profeta way Samuel. 21 Yag yachi hen hummiyanan Juan Marcos an hen tempon Samuel, nanlilicha ta chicha way namfangad ad Jerusalem. wacha komay arecha, wat chinutokan 14 Yachi yag nanakposcha hen anchi Apudyus ah Saulo way anà Kis way safaliy Antiokia way sakopon hen Pi- ganà Benjamin ah man-arecha, yag sidia. Yag yachiy Safachu way ngilin nan-are ah Saulo ah opatporo way hen Judio chillu, émméycha hen anchi tawén. 22 Angkay hiyachi agé way chacha ma-am-amongan way sinagoga kena-an Apudyus ah Saulo, yag way i mìyachar. 15 Angkay nafasa hen emparégna ah David ah man-arecha. tapenay orchin Moses ya hen tapenay Yag hen ekat Apudyus mepanggép an ensorat hen anchichay profeta, imfagan David, ekatnéén, ‘Ah David way anà hen anchi ap-apon hen anchi sinagoga Jesse, hiya hen ihay tagu way laylaychê an cha Pablo way mangaliyén, “Chàyu te chana ammaan paat hen heno way way sosnod, magat wacha hen itugunyu ifagà.’ 23 Yachi yag empostan Apudyus an chitaaw ah sém-éman hen hamhamà- way ah tapen chi ag-agaw, miyanà taaw, wat ifagayu kaỳ.” 16 Yachi yag hen ihay ganà David way hiya hen tommàchég ah Pablo, yag entànangna anchi mangenharà an chitaaw way hen limana yag annaat ilugi way man- ganà Israel. Wat umma-ale tot-owa ale, ekatnéén, hen hiyachiy ganà David way hiya “Chàyu way kacharaà way ganà ah Jesus. 24 Hen cha-an minlugiyan Israel ya anat chàyu way faén Judio Jesus way mantudtuchu, namangpango way ummale way mìchayaw agé an ah Juan way mangimfaga an chitaaw Apudyus, changrényu koma hen antoy amin way ganà Israel way masapor Hen enkaman anchichay 13:25 266 Hen enkaman anchichay 13:40 manchùgantaaw hen anchi lawengay chi ammayay chamag. Te hen anchi a-ammataaw ya mampafunyagtaaw empopostan Apudyus hen anap-otaaw ah mimfisaran way namfafawitaaw ad namenghan, 33 wat tommot-owa an tot-owa. 25 Yag yachi way tég-angay chitaaw way ganàcha way yachi hen marpas hen fiyang Juan, imfagana hen ummaliyan Jesus ya hen nan-uchiyana. tatagu way mangaliyén, ‘Henowà ngata Hen anchi nesosorat hen anchi pegwan ah manmanmàyu, te faénà angkay hen Salmo way alen Apudyus, chana aryén anchi nepoposta way hahadchényu, te hen umaliyan Jesus hen nangaryanéén, hiya hen meparég an haén way haén, ‘Hen yatoy ag-agaw, namfalin-a ah anào achì karébféngan way uray lawa anà an ya haén, namfalinà ah amam.’ man-alepan an hiya.’” 34 Yag wacha agé hen ihay nesoso- 26 Entoroy Pablo way mangaliyén, rat way alen Apudyus way imfagana “Chàyu way sosnod way ganà Abra- mepanggép hen nanaguwan Apudyus an ham, ya chàyu amin agé way faén Judio Jesus hen natéyana ta achi mabrù hen way cha manayaw an Apudyus, empaka- acharna ah ing-inggana, ekatnéén, ammun Apudyus an chitaaw amin hen ‘Hea hen kafud-asan hen amin an- anchi chamag mepanggép hen kahara- chichay empopostà an Are David, an hen tatagu ah achicha metap-aran. ya sigurachu way ma-ammaan way 27 Ngém hen anchichay inib-ataaw way ma-ammaan te enalè.’ Judio ad Jerusalem ya hen anchichay 35 Ya wacha agé hen ihay nesosorat way anap-apocha, iggaycha peet ma-awatan ekatnéén, way ah Jesus hen anchi empopostan ‘Hea way namepele an haén, innilà way Apudyus way mangenharà an chitaaw, achim eparufus hen mabruan hen te anchag iggay na-awatan hen an- achar-o no matéyà.’ chi chacha faséfaséén hen Senafachu 36 Ngém faén met hen achar David hen way ensosorat hen anchichay profeta anchi iggay mabrù, te ah katot-owana, ad namenghan. Ngém ammag chichaat hen nangenhènachan David hen aminay agé peet hen tommot-owaan hen an- impiyar Apudyus an hiya hen natatag- chi nesosorat te empapchitcha ah Je- guwana, wat natéy yag nilufù way ne- sus. 28 Yag tàén maid paat inchahan- tape hen lufù hen anap-ona, yag nabrù cha ah ustoh fasor ah mamchitancha agé hen acharna. 37 Waman hen anchi an hiya, ancha chillug imfaga an Pilato nan-uchiyén Apudyus way ah Jesus, ig- way epapchitna. 29 Angkay lempascha gay tot-owa mabrù hen acharna te nan- way nangamma amin hen anchi nesoso- uchiyén Apudyus hiya.” rat chillu way ma-ammaan an Jesus yag 38 Yachi yag entoroy Pablo way impahcha hen acharna hen anchi ko- mangempacharan hen chana ifaga, ros yag inlufùcha. 30 Ngém ah Apudyus, ekatnéén, “Sosnod, anyu komag nan-uchiyéna hiya chillu. 31 Yag ém- ma-awatan way gapo yanggay méy ah unig hen opatporo way ag- hen enammaan Jesus wat mafalin agaw way nampàipàila ah Jesus hen an- mapakawan hen fasortaaw way tatagu. chichay ifana way cha netnonetnod an 39 Wat no omafurot-ayu an hiya, ilufus hiya ad Galilea ingganad Jerusalem. Wat Apudyus chàyu hen chusan hen fasoryu ad uwan, chicha hen cha mangentàchég way achi kaman hen omafurotan hen hen katot-owaan amin cha nadchi hen anchi orchin Moses way maid milufus tatagu. 32 Wat yachi hen ummaliyanni- ah fasor gapon omafurotan an nadchi. hto, ta epagngarni an chàyu hen an- 40 Wat yachi, ar-arwachanyu ta achi Hen enkaman anchichay 13:41 267 Hen enkaman anchichay 14:1 koma éméy an chàyu hen ensorat hen ‘Piniyar-o chàyu way i mangintudtuchu anchichay profeta way ekatchéén, hen anchichay faén Judio ah ka- 41 ‘Ar-arwachanyu, chàyu way cha helawan hen hamhamàcha ta ami- pomeloh te an-ayu angkay ammag nay tatagu way ininggaw hen antoy mahahaang yag netap-ar-ayu. Te lota, mafalin mahara-ancha.’” tàén wacha hen chà ammaan hen 48 Hen nangngaran hen anchichay natatagguwanyu way tàén cha faén Judio hen yachiy enalen Pablo, mesoplesoplekar an chàyu, an-ayug ammag pararo hen laylayadcha, yag térén way achiyu chillu afuroton.’” chachaat agé chayawén ah Apudyus 42 Angkay hiyachi way narpas hen gapon anchi chengngarcha way alena. enalen Pablo yag chacha gumhad an Wat ommafurotcha an Jesus amin hen Bernabe way lomayaw hen anchi anchichay nachuchuttokan way mètape sinagoga yag chachan pangpanga-ase hen mannanayun way ataguwan an hen anchichay tatagu ta mamfangadcha Apudyus. koma ah kasen Safachu way kasen 49 Angkay hiyachi yag nanchinngar mantudtuchu. hen anchi chamag mepanggép an Apo 43 Angkay hiyachi way nafuarcha hen Jesus hen aminay sakopon nadchiy lota. anchichay tatagu, chuarcha chillu hen 50 Ngém hen anchichay térénay Judio cha umunud an cha Pablo way Judio way achi omafurot, anchag sinubsu- ya uray hen anchichay faén Judio way fan hen o-okom hen hiyachiy fabréy i netepon hen pammaten hen Judio, ya anat agé hen tapen anchichay nan- wat tinugutugun cha Pablo chicha amin angato way finufae way tàén faén- ta epapatecha way mamangchén hen cha Judio, chacha chillu chayawén ah chengngarcha mepanggép hen ség-ang Apudyus yag anchaat ilugi way ma- Apudyus. maligat an cha Pablo an Bernabe yag 44 Angkay hen kasen Safachu, otonna emparyawcha chicha hen yachiy fab- yanggay hen cha-an mìyamong hen hiy- réy. 51 Wat penòpòan cha Pablo hen an- achiy fabréy way mì-igngar hen alen chi tapok hen he-echa ah mangempàil- Apudyus. 45 Ngém hen nangil-an hen an- ancha hen tatagu way egadcha hen chichay achi omafurot way Judio hen chacha ammaan way mangachi hen an- kachuar hen tatagu way na-among, an- chi chamag mepanggép an Jesus, yag an- chag na-apés yag anchaat kontaréén chaat lomayaw ad Antiokia way fabréy hen cha aryén Pablo yag ininsortocha ad Pisidia way éméy ad Iconio. 52 Ngém hiya. 46 Ngém tàén, natorod chillu cha hen anchichay cha omafurot ad An- Pablo an Bernabe way mangimfaga an tiokiaanchi, iné-égnanan hen Espiritun chicha way mangaliyén, “Masapor tot- Apudyus hen hamhamàcha wat amchan owa way mepagngar hen alen Apudyus agé hen laylayadcha. an chitaaw way Judio unna. Ngém gapo ta anyug achi afunanchi wat awahyu Hen na-ammaan ad Iconio hen achiyu metapyan hen anchi man- Angkay hiyachi way inumchah nanayun way ataguwan an Apudyus. 14 cha Pablo an Bernabe ad Ico- Wat ad uwan, manchùganni chàyu way , nekaman agéhchi hen anchi neka- Judio ta ini tudtuchuwan hen anchichay man ad Antiokia te émméycha hen anchi faén Judio. 47 Te hen imfagan Apudyus sinagoga way cha ma-am-amongan hen an chàni chillu, ekatnéén, kacharaancha way Judio, yag gapo hen enkamkamancha way nangintudtuchu Hen enkaman anchichay 14:2 268 Hen enkaman anchichay 14:16 mepanggép an Jesus, wat chuarcha hen nakarna way mangaliyén, “Tomàchég- ommafurot way Judio ya anat agé hen a.” Yag hen hiyachi, ammag lommagtò anchichay faén Judio. 2 Ngém hen an- hen anchi nappelay way tommàchég yag chichay térén way Judio way achi chillu nanaranat. 11 Wat hen nangil-an hen an- omafurot, senubsufancha hen anchichay chichay chuaray na-a-among way tatagu tapenay faén Judio ah lomawengan hen hen enammaan Pablo, inlugicha way hamhamàcha hen anchichay cha oma- mangèngaw ah alecha way Linacaonia furot. 3 Ngém tàén yachi hen chacha am- way mangaliyén, “Antoyan peet hen maan, nafayag chillu cha Pablo an Bern- apudyustaaw way anchag namfalin ah abe ad Iconio way maid ég-égyatcha way kaman tatagu yag enémhépcha an chi- mangintudtuchu mepanggép an Jesus. taaw.” 12 Yag ngenadnancha chicha ah Yag inidchat agé Apudyus hen kafae- ngachan hen apudyuscha way ah Bern- lancha way mangamma hen kaskascha- abe, hiya ano ah Zeus, yah Pablo, gapo aw ah manàchégana hen katot-owan ta hiya hen chan tudtuchu, hiya anoh hen chacha itudtuchu mepanggép hen Hermes. Ngém cha Pablo an Bernabe, ig- ség-angna. 4 Ngém ancha chillug nan- gaycha ma-awatan hen chacha aryén, te agwa hen tatagu hen hiyachiy fabréy alecha hen chacha iyale. te hen tapena, tenàchégancha hen an- 13 Angkay hiyachi yag wacha hen an- chichay achi omafurot way Judio. Ya chi pachin hen apudyuscha way Zeus hen tapena, tenàchégancha agé hen an- way hen semfa-anna, wacha hen fùna- chichay aposel. gan hen fabréy. Wat ina innara hen an- 5 Angkay hiyachi yag wachacha hen chichay faka way lae yag enar-arkosana anchichay nan-ahetoptopà way Judio ya ah sabsafong yag inyéyna hen fùna- faén Judio ya netape agé hen anap- gan hen fabréy, te hen ekatcha amin, apocha. Yag anchaat ekatén paligatén- ichatoncha an cha Pablo an Bernabe te cha cha Pablo an Bernabe ya funfunto- chicha ano hen apudyuscha. oncha chicha. 6 Ngém hen nangalenga- 14 Angkay hiyachi way na-awatan cha han cha Pablo an nadchi, anchag om- Pablo an Bernabe hen chacha peet am- mawid way éméy ad Listra ya anat maan, anchaat ammag gisgissayén hen ad Derbe ya hen tapenay fabréy agé lumfongcha ah mempàil-ancha way achi way sakopon hen Liconia. 7 Yag entoroy- koma mafalinha ah ma-ammaan. Yag cha way mangintudtuchu hen anchi am- anchaat managtag way gumawa hen an- mayay chamag mepanggép an Jesus. chichay tatagu way man-ongaw way mangaliyén, 15 “Pakay ammaanyuha te Hen nangaryan hen tatagu ad an-ani met yanggay an tatagu way ka- Listra yad Derbe way Apudyus pachongyu. Wat hen gagtàni paat way ano cha Pablo an Bernabe ummalehto, ta epagngarni an chàyu 8 Angkay hiyachi way wachacha ad hen anchi ammayay chamag mepang- Listra, wacha hen ihay am-ama way nap- gép an Jesus ta manchùganyu koma pelay way achi poros makacharan nane- hen antochay enap-apudyus way chayu pod hen nataguwana. 9 Wat hen anchi chayawén way ammag maid sérfina, am-ama, tummutùchu way mamangn- ta manhagong-ayu hen anchi tot-oway gar hen anchi cha itudtuchun Pablo. Yag Apudyus way natattagu way hiya hen yachi, enlasin Pablo way afurotona way nangamma ad uchu ya hen antoy lota ya makaka-an ah Apudyus hen penelayna. hen fayfay ya aminay ininggaw. 16 Tot- Wat finéfétég Pablo hiya 10 yag chi- owa way hen anchi kaysan way ag- Hen enkaman anchichay 14:17 269 Hen enkaman anchichay 14:28 agaw, emparufusna hen katagutagu hen hen afurotcha way uray no heno hen antoy lota way mangamma hen heno mepasamak an chicha te kapeletan way way lenyadcha. 17 Ngém tàén, wachacha chuar hen mapaligatan hen tatagu hen chillu hen chana enammaan ah manot- antoy lota ya anchaat metape hen man- owaan koma hen tatagu mepanggép an torayan Apudyus. 23 Aminay fabréy way hiya, te chana chillu ichat hen ammay enengwacha, chinutokan cha Pablo hen an chicha, te chana epale hen uchan mangemponponò hen anchichay cha ya chana agé patufuwén hen mura ta omafurot. Yag hen nangemporangancha way fat-éncha hen mamfat-ancha. Ya hen fiyang an chicha, nanlangancha way hiya agé hen cha mangidchat hen iy- mangan hen nangempapatiyancha way atagun hen tatagu ya hiya agé hen cha manluwaru, yag imfagacha an chicha mangemparaylayad an chicha.” 18 Ngém amin way mangaliyén, “Annig eporang uray hiyaha hen enalen cha Pablo, am- chàyu amin an Apudyus way chayu mag naligat chillu ah nempasarchengan- manokchun, ta hiya hen mangi-ila an cha hen anchichay tatagu way mancha- chàyu.” ton an chicha. 24 Angkay hiyachi way enengwan cha 19 Angkay hiyachi yag inumchahcha Pablo hen sakopon hen Pisidia, inum- agé ad Listra hen tapen anchichay Judio chahcha hen sakopon hen Pamfilia. way narpod Iconio ya ad Antiokia way 25 Yag angkay ahchi, intudtuchucha agé sakopon hen Pisidia, yag ancha agég sin- hen mepanggép an Jesus ad Perge. ubsufan hen chuar way tatagu ad Listra. Yachi yag anchaat éméy ad Atalia. Yag anchaat funfunto-on ah Pablo yag 26 Yag ad Atalia, nanlugancha hen papor lenakrakcha hiya way nemparhin hen way mamfangad ad Antiokia way yachi anchi fabréy, te hen ekatchaat natéy. hen pés-éy nanligwatancha. Te hen an- 20 Ngém yachi way i enamongan hen an- chichay cha omafurot ahchi, chicha hen chichay cha omafurot hiya, ammag fum- nangempaligwat an cha Pablo hen anchi mangonat agé yag namfangadcha amin pés-éyna way nanginluwaru an chicha ah fabréy. Yag angkay nawakas, lom- ta halimunan Apudyus chicha ya toron- mayaw cha Pablo an Bernabe way éméy gana chicha way mangamma hen impi- ad Derbe. yarna. Wat yachi way lempascha hen anchi nipiyar an chicha, yag anchaat Hen namfangchan cha Pablo ad homàyat. Antiokia way sakopon Siria 27 Angkay hiyachi way hommàyatcha 21 Angkay hiyachi way inumchah cha ad Antiokia, empa-ayagcha amin Pablo an Bernabe ad Derbe, empagn- hen anchichay cha omafurot yag garcha an chicha agé hen anchi am- henaphapetcha amin hen enkaman mayay chamag mepanggép an Jesus Apudyus way nangusar an chicha wat chuarcha hen ommafurot. Angkay way nangamma hen laychéna. Yag hiyachi, kasencha lumigwat way kasen henaphapetcha agé hen nangidchatan nangwa ad Listra ya anat ad Iconio ya Apudyus hen wayan hen anchichay ad Antiokia way sakopon hen Pisidia. faén Judio way omafurot agé. 28 Yachi 22 Yag chacha papegséén hen hamhamà yag nafayag cha Pablo an Bernabe ad hen anchichay anat ommafurot an Antiokia way nì-i-iggaw hen anchichay cha nadchiy fabréy. Ya tinugutuguncha cha omafurot ahchi. chicha agé way achicha iyang-anggayan Hen enkaman anchichay 15:1 270 Hen enkaman anchichay 15:13

manorad amin hen anchi orchin way en- Hen nansosongelancha gapon sorat Moses.” ommafurotan hen anchichay faén 6 Angkay hiyachi yag na-amongcha Judio ya hen metencha ad Jerusalem hen anchichay aposel ya hen anchichay Angkay hen-argawan, wachacha cha mangemponponò ta ifanagchachi. 15 hen émméy ad Antiokia way 7 Yag yachi way nafayag hen chachan tapen hen anchichay Judio way hahapetan, yag anat tomàchég ah Pe- narpod Judea, yag inlugicha way dro way mangaliyén, “Sosnod, innilayu mangintudtuchu hen anchichay met way chinutokanà an Apudyus hen cha omafurot way mangaliyén, anchi ar-argaw way i mangempagngar “Achiayu angkay mahara-an no hen anchi ammayay chamag hen an- achiayu mamarkaan ah matorachan chichay faén Judio ta mawayaancha hen inyurchin Moses.” 2 Ngém way mangngar ya omafurot agé an Je- ammag achi akseptarén cha Pablo sus. 8 Yah Apudyus way nangi-ila hen an Bernabe hen hiyachi, wat anchag hamhamà hen egachay tatagu, empài- chan sosongel. Wat ah mifanagana, lana hen layadna hen ommafurotan hennagcha cha Pablo an Bernabe ya hen anchichay faén Judio te inidchatna hen anchichay tapena way iyAntiokia hen Espirituna way nìyachar an chicha way éméy ad Jerusalem ta icha koma way kaman hen nangidchatana an chi- mantatagépfar hen anchichay aposel taaw. 9 Wat maid nat-énana hen enka- ahchi ya hen anchichay tapenay cha man Apudyus an chicha ya hen enka- mangemponponò mepanggép hen anchi manna an chitaaw te kena-anna hen nansosongelancha. fasorcha hen ommafurotancha an Je- 3 Yachi way empaligwat hen an- sus way kaman agé hen nanga-anana chichay cha omafurot chicha yag eneng- hen fasortaaw. 10 Wat kaman paat chayu wacha hen sakopon Fenicia ya Samaria gunggunnetén ah Apudyus hen annay yag chacha haphapetén an chicha hen chayu epapelet. Te ilanyu ngén, uray nanhagongan hen anchichay faén Ju- chitaaw ya hen anchichay anap-otaaw dio an Apudyus. Wat amchan hen lay- ad namenghan, iggaytaaw amin maka- layad hen amin anchichay cha omafurot sorot hen anchichay orchin Moses. Wat hen nangngarancha an nadchiy chamag. ay ammoh paligaténtaaw hen anchichay 4 Angkay inumchahcha ad Jerusalem, faén Judio ta ekattaaw ad uwanén mas- amchan hen laylayad hen anchichay apor torachéncha amin chachi. 11 Achi, aposel way mangempaghép an chicha ya te innilataaw way hen kahara-antaaw umat agé hen anchichay cha mangem- way Judio, wat gapo yanggay hen ség- ponponò ya amin hen anchichay cha ang Apo Jesus an chitaaw hen omma- omafurot way cha ma-am-among ahchi. furotantaaw an hiya. Wat yachi agé hen Yachi yag henaphapet cha Pablo hen kahara-an hen anchichay faén Judio.” amin way enkaman Apudyus way nan- 12 Angkay hiyachi yag henaphapet gusar an chicha. 5 Ngém hiyachi, tom- cha Bernabe an Pablo mepanggép hen màchégat hen tapen anchichay cha oma- nangidchatan Apudyus hen kafaelan- furot way Fariseo, yag chachaat epa- cha way nangamma hen kaskascha-aw pelet way mangaliyén, “Masapor angkay hen nanudtuchuwancha hen anchichay mamarkaan chillu hen anchichay faén faén Judio, yag anchag tummiyém amin Judio no omafurotcha an Jesu Cristu, hen anchichay na-a-among way mangn- ya masapor agé maténgténgcha way gar hen chacha haphapetén. 13 Angkay Hen enkaman anchichay 15:14 271 Hen enkaman anchichay 15:29 hiyachi way narpas hen henaphapet cha Pablo, yag nan-ale ah Jaime way Hen nesorat hen mangaliyén, “Sosnod, changrénà koma. anchichay faén Judio 14 Te anat henaphapet Simon Pedro hen 22 Angkay hiyachi yag nantatagépfar nanginlugiyan Apudyus way nangem- hen anchichay aposel ya hen anchichay pàila hen ség-angna hen anchichay faén cha mangemponponò ya anat agé Judio ta wachay omafurot an chicha hen amin anchichay cha omafurot ah mantataguna. 15 Ya hen yachiy na- ad Jerusalem, wat nanchutokcha ah ammaan, nètemfuruy chillu hen anchi chuway ifacha way màyéy an cha Pablo ensorat hen anchichay profeta ad na- an Bernabe hen mamfangchancha menghan way ekatnéén, ad Antiokia. Chicha cha Judas 16 ‘Ah tapen chi ag-agaw, mamfan- way mamBarsabas yah Silas way gachà an chàyu way Judio, way ririspituwén amin hen anchichay cha ekat Apudyus. Yag kasen-o amon- omafurot chicha. 23 Yag empa-aracha gon chàyu way niwa-at way ganà hen anchi soratcha way ekatnéén, David ya epafangad-o agé hen kena- “Chàyu way sosnod way faén Judio arena. 17 Yag hen hiyachi, marmu ahnad Antiokia ya Siria ya Cili- agé hen hamhamà hen anchichay cia, antoyan hen soratni an chàyu safaliy tatagu an haén, te anapénà way cha omafurot an Jesus agé, ya hen anchichay faén Judio, wat an- chàni way nanorat an chàyu wat og awatén chicha agé ah man- a-aposel-ani ya cha mangempon- tatagù. 18 Yaha hen ekat Apudyus ponò ahtod Jerusalem. 24 Chengn- way nangempàila ad namenghan garni way ummalecha ahna ano hen anchi sigud way hehemmàna.’” hen tapenay ifani way Judio way 19 Entoroy Jaime way mangaliyén, narpohto, yag incha kenorkor hen “Wat ah hamhamào, ammay no hamhamàyu gapo hen anchi in- achitaaw koma lengalengén hen tudtuchucha mepanggép hen orchin manhagongan hen anchichay faén Moses. Ngém faén angkay chàni hen Judio an Apudyus. 20 Ta antaaw nangempaligwat an chicha. 25 Wat yanggay esorat hen tuguntaaw an yachi hen na-amonganni way ekat- chicha way achicha mì-issa hen heno niyén ammay no chutokanni hen way nehnga hen enap-apudyus ya ta penaka-acharni way umalehna way achicha issa hen heno way naskar metnod an cha Pablo an Bernabe way iggay lommayaw hen charana, way laylaychénni. 26 Ya kaskasen ya ta achicha agé issa hen chara, ya hen manlaychanni an chicha te na- ta achicha agé hòyongon hen faén torodcha way mangamma hen lay- ahawacha. 21 Yaha hen ituguntaaw chén Apo Jesu Cristu tàén yachi hen an chicha te nanepod ad maliyam, iyatéycha. 27 Wat antoyan cha Ju- yachi hen looh nepagngapagngar hen das an Silas way hénagénni ta iyam- Senafachu hen anchichay sinagogataaw ammacha way manaphapet hen an- way Judio, wat maid fabréy ah iggay toy ensoratni. 28 Te nètempoyug-ani mafasaan hen hiyachiy orchin Moses.” hen Espiritun Apudyus way achini paligatén chàyu ah chuaray orchin te hen torachényu yanggay koma, 29 achiyu issa hen chara ya hen heno way nehnga hen enap-apudyus, ya Hen enkaman anchichay 15:30 272 Hen enkaman anchichay 16:4

achiyu agé issa hen anchi naskar laychéna koma, etàtaencha ah Juan way iggay lommayaw hen charana. Marcos. 38 Ngém achi paat laychén Pablo Ya achiyu agé hòyongon hen faén gapo ta hen kawad-ancha ad Pam- ahawayu. Ammay no anohanyu way filia, ammag inyanggayan Juan Marcos manorad an cha natto. Wat yachi chicha way iggayna entoroy hen an- yanggay hen ifagani an chàyu way chi nipiyar an chicha yag lommayaw. sosnodni, wat sapay koma ta amma- 39 Wat nansongel cha Pablo an Bernabe ammay-ayu amin.” mepanggép an nadchi, yag anchaat man- 30 Angkay hiyachi yag lummigwatcha hiyan. Wat enayagan Bernabe ah Juan hen anchichay éméy way empaligwat Marcos yag nanlugancha hen papor way hen anchichay iJerusalem. éméy ad Chipre. 40 Waman ah Pablo, Angkay inumchahcha ad Antiokia, enayagana ah Silas ah man-ifana wat in- empa-ayagcha hen anchichay aminay luwaruwan hen anchichay cha omafurot cha omafurot yag inidchatcha hen chicha ya anchaat epaligwat ta egad ah anchi sorat way narpod Jerusalem Apudyus way mangi-ila an chicha ah ta fasééncha. 31 Angkay hiyachi heno way ayancha. 41 Yachi yag émméy- way finasacha, lommaylayadcha ya cha ah kafabréfabréy ad Siria yad Cilicia seném-ém hen hamhamàcha. 32 Yachi way i mangempapegsa hen afurot hen yag cha Judas an Silas way profeta anchichay cha omafurot. chillu, chuar hen intuguncha hen anchichay cha omafurot ah sém-éman Hen netapyan Timoteo hen hamhamàcha ya ah pomegsaan hen an cha Pablo an Silas afurotcha. 33 Yag yachi way émméy ah Angkay hiyachi yag émméy cha kamanay ag-agaw hen nì-iggawan cha 16 Pablo ad Derbe ya ad Listra way Judas hen anchichay cha omafurot ad ahchid Listra, wacha hen ihay cha oma- Antiokia yag anchaat lumigwat way furot an Jesus way ah Timoteo hen mamfangad hen narpowancha. Wat ngachanna way Judio ah inana way ammay hen enkaman hen anchichay ihay ommafurot agé, ngém faén Ju- iyAntiokia way nangempaligwat an dio ah amana. 2 Yag amin hen an- chicha. 34 Ngém ah Silas, hemhemmàna chichay ommafurot ad Listra ya ad Ico- way mantaynan ad Antiokia. nio, ririspituwéncha amin ah Timoteo. 35 Angkay cha Pablo an Bernabe, 3 Yag ah Pablo, laychéna koma way man- nafab-ayagcha ad Antiokia way nètape gayag an Timoteo ah man-ifana hen hen anchichay chuaray tapecha way heno way ayana. Ngém hen anchichay cha mangintudtuchu hen anchi chamag kacharaan Pablo way Judio ah kafabré- mepanggép an Apo Jesus. fabréy way laychénay ayan, gapo ta am- mucha way faén Judio ah aman Timo- Hen nanhiyanan cha teo, wat empamarkan Pablo hiya ta maid Pablo an Bernabe manlili an chicha mepanggép hen orchin 36 Angkay hen-argawan, ekat Pablo Moses. an Bernabeyén, “Inta ta inta ilan hen 4 Angkay hiyachi way chacha émé- anchichay sosnodtaaw way cha oma- éméy ah kafabréfabréy, chacha agé furot ah kafabréfabréy way nangem- hapehapetén amin hen anchi imfanag pagngaranta hen alen Apudyus, ta inta hen anchichay aposel ya hen anchichay ilan no heno hen chacha ekamkaman.” anam-ama way ponò ad Jerusalem, yag 37 Yachi yag inyafun Bernabe yag hen imfagacha way yachi koma hen torachén Hen enkaman anchichay 16:5 273 Hen enkaman anchichay 16:18 hen aminay cha omafurot. 5 Wat pom- ani hen anchi wangwang way lahin megsa hen afurot hen anchichay cha hen fabréy, te ekatniyén awniyat ahchi omafurot ah kafabréfabréy wat enag- hen i manluwaruwan hen Judio. Angkay agaw way chacha chumuachuar. inumchah-ani yag tummùchuani hen penget hen anchi wangwang way cha Hen namaaran Apudyus an cha mètagépfar hen anchichay na-a-among Pablo way éméy ad Macedonia way finufae. 14 Hen iha hen anchichay 6 Angkay hiyachi, ammag nanchakpos cha mangngar hen chani itudtuchu, wat cha Pablo hen sakopon Frigia yad Gala- ah Lydia hen ngachanna way eTiatira, cia, te empawan hen Espiritun Apudyus way hiyan ihay chan elàrào hen anchi hen mantudtuchuwancha hen hiyachiy kanginaan way chittakan way menet- provinsiyan hen Asia. 7 Yag yachi way ros. Ah Lydia, way cha manayaw chillu inumchahcha hen penget hen provin- an Apudyus, tenorongan Apudyus hen siyan hen Misia, ekatchéén éméycha hamhamàna wat penapannaagna hen koma hen provinsiyan hen Bitinia, ngém intudtuchun Pablo. 15 Wat yachi yag kasen empawan hen Espiritun Jesus nampafunyag ah Lydia ya hen ahimfa- chicha. 8 Wat hiyachi, anchag nanchak- faryanna yag annaat agé ayagan chàni pos way lumhin hen provinsiyan hen way mangaliyén, “No ifilangà ah tot- Misia yag émméycha ad Troas. 9 Yag hen owa way cha omafurot an Apo Jesus, hiyachiy lafi way échahcha ad Troas, wat intaaw ta éméytaaw ah faréyni empain-inép Apudyus an Pablo hen in- ta ahchi hen iggawantaaw ingganah inépna way nangempàila hen ihay tagu lomayaw-ayu.” Yag nampangpanga-ase way eMacedonia way tommatàchég way wat inyafunni. chan pangpanga-ase way mangaliyén, “Umaleayu ahtod Macedonia koma ta Hen nifaruchan cha Pablo ad Filipos torongan chàni.” 10 Wat hen hiyachi, 16 Angkay hen-argawan way cha-ani gapo hen anchi empàilan Apudyus an éméy an cha Pablo hen anchi iggaw Pablo, nansagana-aniyat way lumigwat hen manluwaruwan, hinib-atni hen ihay way éméy ad Macedonia te enlasinni fafarasang way alepan way ammag way hen tatagu ahchid Macedonia peet nahuhullugan ah ongtan. Yag hen anchi hen laychén Apudyus way mangempag- nihuhurug, inidchatna hen kafaelan hen ngaranni hen anchi ammayay chamag. anchi fafarasang way manchamet wat hen anchichay nangen-alepan an hiya, Hen ommafurotan Lydia ad Filipos chacha fumaknang ah chacha ar-aran 11 Angkay hiyachi yag nanlugan-ani gapon chana manchametan. hen papor ad Troas yag inchakposni ad 17 Angkay hiyachi yag hen anchi Samotracia. Yachiy nafigat, inumchah- nahuhullugan, ammag cha umunu-unud anid Neapolis yag ginumhad-ani hen an chàni an cha Pablo way ammag anchi papor. 12 Angkay ad Neapolis, cha mangèngaèngaw way mangaliyén, nanaran-ani way éméy ad Filipos way “Cha nattoy tatagu hen chan sérfi hen yachi hen anchi kachakkaran way fab- anchi Kangatowan way Apudyus yag réy hen sakopon Macedonia, yag hen chacha itudtuchu hen kahara-an hen anchichay eRoma hen chan toray hen tatagu ta achicha metap-ar.” 18 Ammag yachiy fabréy. Yachi yag ininggaw-ani yachiyachi hen chana ekamakaman ah ahchi ah kamanay ag-agaw. 13 Wat hen kamanay ag-agaw ingganah nappég ah anchi Safachu way ngilin chillu, émméy- Pablo. Yachi yag ammag nanhagong Hen enkaman anchichay 16:19 274 Hen enkaman anchichay 16:36 an hiya way mangale hen anchi ong- farud hen anchichay nakakawwachan. tanén, “Gapo hen kafaelan Jesu Cristu 27 Yachi yag fummangonat hen an- wat mancharê hea ta lomayaw-aat.” Yag chi chan guwarcha, yag hen nangil- hen hiyachi, lommayawat tot-owa hen ana way nafufùtan hen amin way anchi ongtan yag tenaynana hen anchi hawang hen anchi pagfaruchan, ekatna fafarasang. 19 Ngém hen nangenlasinan ah hamhamànéén, “Ancha ménat am- hen anchichay nangen-alepan way am- mag ommawid amin hen anchichay mag lommayaw peet hen anchi ongtan farud,” yag ah égyatna hen meka- ya maid kasen namnamacha ah mangar- man an hiya yag annaat ammag in- ancha ah arancha, anchag lenapchù cha uhfù hen fangidna, te hen ekatna, Pablo an Silas yag lenakrakcha chicha annag pédtén yanggay hen acharna. way manginyéy hen iggaw hen an- 28 Ngém nan-ongawat ah Pablo way chichay toray hen fabréy. 20 Yag an- mangaliyén, “Achim cha patayén hen chaat epasango chicha hen anchichay acharno, te antoyan-ani amin way maid o-okom hen Roma way mangempafa- lommayaw.” 29 Wat hen hiyachi, inyara- sor way mangaliyén, “Hen antochay ag hen anchi chan guwarcha hen helaw tatagu, Judiocha angkay way anchag yag nanagtag way éméy hen iggaw cha cha guruwén hen antoy fabréytaaw 21 te Pablo an Silas. Yag nampalentomang chacha itudtuchu hen ihay gagangay hen henagongcha way chan papayag- way komontara hen orchintaaw way pag ah égyatna. 30 Yachi yag annaat Roma. Romataaw met yanggay wat achi ighad chicha ah chara way mananhan mafalin way unuchuntaaw hen safaliy way mangaliyén, “Sosnod nokay, paat gagangay.” 22 Yachi yag nasubsufancha man hen ammaà ta hara-anà koma agé hen anchichay chuaray tatagu wat om- an Apudyus.” 31 Yag sommongfat cha maningarngarcha amin an cha Pablo, Pablo way mangaliyén, “Afurotom yang- wat ammag nan-elapchù hen anchichay gay ah Apo Jesus wat mahara-an-a ya toray hen lumfong cha Pablo an Silas umat agé hen ahimfafaryanno.” 32 Yachi way nanga-an yag anchaat mamanchar yag empacharan cha Pablo way mang- way mahapratan. 23 Yachiy narpas way intudtuchu mepanggép an Apo Jesus an penararocha way manaprat an chicha, chicha amin way himfafaryan. 33 Yag yag anchaat iyéy ah pagfaruchan yag hen hiyachi agé way gawan chi lafi, i in- imfagacha hen anchi chan guwarcha urahan hen anchi guwarcha hen sugat ta kénggéna paat way mangi-ila an cha Pablo ya anat agé mampafunyag chicha. 24 Wat yachi way nifilin hen way nafunyagancha agé hen amin an- anchi chan guwarcha, inyéyna chicha chichay ahimfafaryanna. ahchih chugun hen pagfaruchan yag en- 34 Angkay narpaschi yag inyéyna cha taédna hen he-echa hen chakaray away. Pablo an Silas ah faréycha way i ma- 25 Angkay hiyachi way gawan chi lafi, mangan an chicha. Yag ammag pararo chachan luwaru cha Pablo an Silas, ya hen laylayadcha amin way himfafaryan chacha agé mankankanta an Apudyus, gapoh ommafurotancha an Apudyus. wat chachangrén hen anchichay tapen 35 Angkay nafigat, hennag hen hen farud. 26 Yag hen hiyachi, em- anchichay toray way eRoma, hen poles pàratna hen ammag pegsa way lunig yag way mangaliyén, “Meparufus cha Pablo niwagawagat hen anchi pagfaruchan an Silas.” 36 Angkay hiyachi, émméy yag ammag nab-atan amin hen an- hen anchi chan guwarcha an chicha way chichay hawangna, yag naùfad amin hen mangaliyén, “Imfilin hen anchichay Hen enkaman anchichay 16:37 275 Hen enkaman anchichay 17:8 toray way mafalin meparufus-ayu ano chi nesosorat way alen Apudyus hen wat egad-ayu yag lommayaw-ayu.” chana nangensoplekaran way masapor 37 Ngém imfagan agé Pablo hen peet mapàgang hen anchi empopostan anchichay poles way mangaliyén, “Ay Apudyus way Cristu yag anat mepap- ammoh ammag naraka, te chàni angkay chit, yag no matéy agé, man-uchi chillu. agéat tatagun hen Roma chàni. Yag Yachi yag ensoplekar Pablo agé way iggay chàni finistigar ah usto yag cha mangaliyén, “Ah Jesusanchi way chà chàniyat epahaprat hen sangwanan hen haphapetén, hiya angkay tot-owa hen chuaray tatagu yag imfarud chàni. Wat anchi Cristu way empopostan Apudyus ay ammoh mafalinha ah ma-ammaan ad namenghan way umaley mantoray.” hen tatagun hen Roma. Yag ay ad 4 Yachi yag wachacha hen tapen an- uwanat agé yag etat-allingébyu chàni chichay Judio way na-awis way nanga- way mangemparyaw. Achi mafalin te furot hen intudtuchun Pablo, wat nè- egad umale hen anchichay toray paat tapecha an chicha. Yag umat agé hen way i mangemparufus an chàni hen chuar way nan-angato way finufae, ya sangwanan hen anchichay chuar way anat agé hen chuar way Griego way tàén tatagu.” faén Judio, chacha chillu chayawén ah 38 Angkay hiyachi way namfangad hen Apudyus. anchichay poles hen anchichay toray 5 Ngém hen anchichay Judio way am- yag henaphapetcha hen enalen cha mag achi omafurot, anchag cha ma- Pablo, wat anchag cha émégyat hen apés, wat incha enamong hen an- nangngarancha way tatagun peet agé chichay lawengay tatagu way furak- hen Roma chicha. 39 Wat émméycha for yag gummabforcha hen anchi fab- an cha Pablo way i mampakacha, yag réy wat anchag penelet way hinéng- anchaat etnod chicha way mangighad gép hen anchi faréy hen ihay tagu hen anchi pagfaruchan yag imfagacha way ah Jason hen ngachanna, te hen ta lomayawcha koma hen yachiy fab- ekatcha, awniyat wacha cha Pablo an réy. 40 Yag yachi way lommayaw cha Silas ahchi ta epafùnagcha koma ta egad Pablo an Silas hen anchi pagfaruchan, hen tatagu way mangamma ah ammaan- émméycha ah faréy cha Lydia wat ahchi cha an chicha. 6–7 Ngém maid inchahan- hen nanugutugunancha hen anchichay cha an cha Pablo an Silas te maidcha cha omafurot yag anchaat lomayaw way peet ahchi, wat anchag lenakrak ah Ja- nanaynan hen yachiy fabréy. son ya hen tapen anchichay cha oma- furot way manginyéy hen sangwanan Hen nekamkaman ad Tesalonica hen anchichay toray hen yachiy fab- Angkay hiyachi yag enengwan réy. Yag enèngawcha way mangempafa- 17 cha Pablo an Silas ad Am- sor way mangaliyén, “Ah Jasonanto, an- fipolis ya ad Apolonia way émméy nag empaghép hen anchichay tatagu ad Tesalonica, ya ahchid Tesalonica, way chani anapén way chichachi hen wacha agé hen ihay sinagogan hen Ju- anchichay cha mangorkor hen tatagu dio. 2 Yachi yag hinénggépcha way i ah kamanay fabréy yag antoy inum- mangintudtuchu hen alen Apudyus te chahcha ahtoh fabréytaaw ad uwan. Yag yaha chillu hen chacha ekamkaman. chacha agé labsengén hen orchin Are- Yag hen unig hen toroy Safachu, i taaw te chacha ekatén wacha ano agé nìchiskachiskas ah Pablo hen anchichay hen safaliy Are way ah Jesus ano hen tatagu 3 way chana imfisafisar hen an- ngachanna.” 8 Hen nangngaran hen an- Hen enkaman anchichay 17:9 276 Hen enkaman anchichay 17:21 chichay toray ya hen anchichay na-a- éméy ahchid Atenas agé te masapor among way tatagu an nadchi, anchag Pablo chicha. nachanagan yag ommaningarngarcha. 9 Wat anchag namfayachan cha Jason Hen intudtuchun Pablo hen ya hen anchichay ifana yag anchaat anchichay na-achar ad Atenas eparyaw. 16 Angkay hiyachi way chan héhhééd ah Pablo ad Atenas way mannéd an cha Hen ommafurotan Silas an Timoteo, ammag lommaweng hen chuar ad Berea way térén hen hamhamàna, te hen nan- 10 Angkay nadhém, empaligwatat hen langrangaana, ammag maid achi wacha anchichay cha omafurot cha Pablo an ah tenaggutaggu way cha chad-ayawén Silas way éméy ad Berea. Angkay inum- hen tatagu ah man-apudyuscha. 17 Yachi chahcha ahchi, émméycha chillu hen an- yag cha émmé-émméy hen anchi sina- chi cha ma-am-amongan hen Judio way gogan hen Judio way i manudtuchu hen sinagoga way mantudtuchu. 11 Wat un- anchichay cha manayaw an Apudyus unnina hen cha ekaman hen anchichay mepanggép an Jesus. Ya enag-agaw agéy tatagu ad Berea no ad Tesalonica, te hen cha émmé-émméy hen iggaw hen an- anchichay tatagu ad Berea, anchag lay- chi cha um-umfunan hen tatagu way layad way térén way mamangngar hen manudtuchu hen heno way wachahchi. anchi chamag mepanggép an Jesus, ya 18 Ya wacha agéhchi hen anchichay chan enag-agaw agéy chacha epachopachong tudtuchu hen anchi ekatchéén Epicureo hen anchi cha itudtuchun Pablo hen an- ya Estoico way cha agé mìchiskas an chi nesosorat way alen Apudyus ad na- Pablo. Yag anat ekat agé hen tapena menghan, ta ifisarcha no tot-owa hen an chicha way mangaliyén, “Nokay paat anchi chana intudtuchu. 12 Wat anchag hen cha aryén hen annay pàpàilaanna chuar hen ommafurot way Judio yag way ammag maid gutokna.” Yag som- ommafurotcha agé hen chuar hen an- mongfat hen tapena way mangaliyén, chichay nan-angato way finufae ya larae “Kaman paat chana aryén hen nat- way Griego. énay apudyus way tawwan chi nar- 13 Ngém angkay hiyachi way chengn- powana.” Yaha hen enalen hen an- gar hen anchichay cha komontara way chichay na-achar, te cha intudtuchun Judio ad Tesalonica way chan tudtuchu Pablo mepanggép an Jesus ya hen nan- peet ah Pablo hen alen Apudyus ad uchiyana. Berea, wat anchag émméy agé way i 19 Angkay hiyachi yag enayagancha manubsub hen anchichay tatagu ta gab- ah Pablo way i mìyamong hen anchi foroncha agé cha Pablo. 14 Wat hen an- konselcha way ekatchéén Areopago way chichay cha omafurot, empaligwatchaat yachi hen cha manaphahaphapetan hen ah Pablo hen hiyachi way éméy hen an- anchichay na-achar hen heno way lay- chi fabréy way penget hen fayfay. Wa- chénchay haphapetén. Yag imfagacha man cha Silas an Timoteo, nantaynan- way mangaliyén, “Laychénni koma way cha ad Berea. 15 Wat hen anchichay cha mangngar hen annay kadchachato way nangetnod an Pablo, enetnodcha hiya cham itudtuchu, 20 te kaman paat nat- ingganad Atenas yag anchaat mamfan- én hen annay cham itudtuchu, wat lay- gad way i mangimfaga an cha Silas an chénni koma way ma-awatan no heno Timoteo way ag-aggagéncha ano way hen laychénay aryén.” 21 Yahan imfa- gacha an Pablo te amin hen anchichay Hen enkaman anchichay 17:22 277 Hen enkaman anchichay 17:34 iyAtenas ya umat agé hen anchichay nì- nahha, ta hamham-én koma hen tatagu fabréy ahchi, maid kasen laychéncha no hiya ta éhéd yag anapéncha. Yag ah achi an i mì-ig-igngar hen anchi kad- katot-owana, faén chillu achawwéy ah chachato way chamag ono an i man- Apudyus an chitaaw way tatagu. 28 Ka- aphapet hen kadchachato. man hen ensorat hen ihay ifayu way 22 Angkay hiyachi yag tommàchég ekatnéén, ah Pablo hen sangwanan hen an- ‘Gapo yanggay an hiya wat wacha chichay na-achar way konsel way man- hen ataguwantaaw ya hen man- ale yag ekatnéén, “Chàyu way iyAte- ì-iwiyantaaw, ya umat agé hen nas, enlasin-o way chayu tot-owa epa- katatagutaaw.’” pate way mangafurot hen amin an- Yag ekat Pablo agéén, “Éméy agé hen an- nachay chuaray apudyusyu, 23 te hen chi ensorat hen tapen ifayu way pèsoso- chà nanggégga-ayan hen antoy fab- rat way ekatchéén, réyyu, chuar hen innilà way finab-alléy ‘Enammaan Apudyus chitaaw ah man- way chayu manchatchatonan hen an- anàna.’ chichay nankarakarase way apudyusyu. 29 Wat no chitaaw hen anà Apudyus, Yag innilà amin hen anchi ihay chayu ay ammoh mafalin way ekattaawén manchatchatonan way wacha hen ne- ah Apudyus, kaman hen annachay sosorat an nadchi, ekatnéén, ‘Yato hen tenaggutaggu way na-ammaan ah faletò manayawan hen anchi apudyus way ya gamfang ya fato way an enammaan cha-an ma-ammuwan.’ Wat hen anchi hen tatagu ah kenaraengcha ya pating- chayu chayawénanchi way maid inni- gan hen hamhamàcha. 30 Hen anchi ar- layu, yachi paat hen laychê way epagn- argaw, enanohan tot-owa Apudyus hen gar an chàyu ad uwan. 24 Te hiya hen an- enkamkaman hen anchichay tatagu way chi Apudyus way nangamma hen antoy maid nangila an hiya. Ngém ad uwan, lota ya aminay ininggaw wat kapeletan imfagana way aminay tatagu hen antoy way achi ummat hen faréy way enam- lota, masapor manchùgancha hen an- maan hen tatagu ah fumaryana. Te hiya chi lawengay a-ammacha. 31 Te loohna hen ap-apon hen egachay wacha hen an- kenédchéngan hen anchi ag-agaw way toy lota ya uray ad uchu. 25 Wat achina mangu-uwwisana hen aminay tatagu masapor hen torong hen tatagu an hen antoy lota. Ya chinuchuttokana agé hiya, te hiya ngarud hen cha marpowan hen anchi nalimpiyu way uwis way man- hen egad ya hiya hen cha mangidchat guwis hen angamin. Ya hen nangempàil- hen aminay masapor hen tatagu way ana hen egachay tatagu way hiya hen uray hen fùfuohcha ya hen aminay iy- anchi tot-oway chinutokana, wat nan- atagucha. 26 Ya hen enkaman Apudyus uchiyéna hiya hen natéyana.” agé, enammaana hen ihà-anay tagu ah 32 Angkay hen nangngaran hen an- marpowan amin hen katagutagu. Yag chichay na-a-among hen enalen Pablo yachi way gummanaganà, empééyna mepanggép hen man-uchiyan hen natéy, chicha way fumabréy hen aminay lu- anchag pommeloh hen tapena. Waman gar hen antoy lota ah mamfalinancha hen tapena, ekatchéén, “Laychénni paat ah nankarasey nasyun, te uray hen cha- way kasen mangngar mepanggép hen an ma-ammaan hen antoy lota, loohna annay cham aryén.” 33 Yachi yag lom- imfafagga hen tempon hen heno way mayaw ah Pablo ahchi 34 yag wachacha toray ya hen ustoy iggawancha. 27 Hen agé hen tapena way netnod an hiya ganchat Apudyus way nangenkaman an way yachiy na-awni yag ommafurotcha. Hen enkaman anchichay 18:1 278 Hen enkaman anchichay 18:14

Hen iha an chicha, wat ah Dionisio way pod ad uwan, iyà tudtuchuwan hen an- ihay ap-apon hen anchi konsel way Are- chichay faén Judio.” 7 Yachi yag tenay- opago, ya hen iha, ihay fufae way ah nan Pablo chicha yag nan-aton way i Damaris hen ngachanna, ya anat agé hen mantudtuchu ah faréy cha Tito Justo tapena. way faén Judio, ngém chana chillu chayawén ah Apudyus. Ya hen faréyna, Hen nantudtuchuwan nichachapat hen anchi sinagoga way cha Pablo ad Corinto ma-am-amongan hen Judio. 8 Yachi agé Angkay hiyachi way lommayaw yag hen anchi ponò hen hiyachiy sin- 18 ah Pablo ad Atenas, émméy ad agoga way ah Crispo hen ngachanna, Corinto 2 yag hinib-atna ahchi hen hen- ommafurot an Apo Jesus. Yag omma- ahawa way cha Akila an Priscila. Judio furotcha agé amin hen ahimfafaryanna. ah Akila way niyanà ad Ponto yag an- Ya chuarcha agé hen tapen anchichay chaat i fumabréy way hen-ahawa ahchid eCorinto way ommafurot hen nangn- Roma way sakopon hen Italia. Ngém garancha hen intudtuchun Pablo yag yachi way inyurchin Are Claudio way nampafunyagcha amin. masapor lomayawcha hen aminay Judio 9 Angkay hiyachi way henlafiyan, ad Roma, wat nan-atoncha ad Corinto. nampàila ah Apo Jesus an Pablo Yachi yag i fummisita ah Pablo an chicha ah kaman in-inép, yag ekatna way 3 yag anat mì-iggaw way mèamma te mangaliyén, “Achia cha émégyat hen niyaphor way nampachong peet hen annachay tatagu Pablo, ta anno yanggay chunun cha Pablo an Akila way chacha ammag epapate way mangintudtuchu usarén hen gadchang way mangamma mepanggép an haén way achim ah torcha ah chacha elao. 4 Yag no iyanggayan 10 te mawawà-achaà Safachu ay agéén émméy ah Pablo hen an hea wat maid maka-an-a an anchi sinagogan hen Judio way i manud- hea, te chuarcha chillu hen tatagu tuchu hen anchichay kacharaana way hen antoy fabréy way omafurot an Judio ya umat agé hen anchichay faén haén no wachay mangempagngar.” Judio ta éhéd yag wachay ma-awis way 11 Hiyachi yag ini-inggaw ah Pablo omafurot an Jesus. ahchi ah ihay tawén ya kagudwa way 5 Angkay hiyachi way inumchah cha cha mangintudtutudtuchu hen alen Silas an Timoteo ad Corinto way narpod Apudyus hen anchichay tatagu. Macedonia, inlugin Pablo way mangang- 12 Angkay hiyachi way nasoktan hen angpel way mantudtuchu. Wat annag anchi gubérnador ad Acaya way ah cha epachapacharan way mangenso- Galio hen tummùchu, anchag nantetem- plekar hen anchichay kacharaana way poyug hen anchichay achi omafurot ah Jesus tot-owa hen anchi empopostan way Judio yag lenapchùcha ah Pablo Apudyus way umale. 6 Ngém yachi yag way i nanginchérém an hiya. 13 Yag ammag cha kontaréén hen kachùran hen ekatcha an Gubérnadorén, “Hen antoy anchichay Judio hiya, yag chacha amin taguwanto, chana angkay awisén hen agé us-ustan hiya. Wat annag inyagyag tatagu way manlabseng hen orchinni hen lumfongna ah manginyanggayana hen manayawancha an Apudyus te nat- an chicha yag annaat ekatén, “Egad- én hen chana itudtuchu.” 14 Man-ale ayu no metap-ar-ayu te achi mafalin koma ah Pablo way somongfat yag nan- way pafasoronyu haén te anyug achi aleyat agé ah Gubérnador Galio way changrén hen chà ifaga. Wat mane- mangaliyén, “Pakay chàyu way Judio Hen enkaman anchichay 18:15 279 Hen enkaman anchichay 18:28 te non an umat yag mepanggép hen Pablo yag nanaran way émméy ad fasor ono laweng way enammaan hen Jerusalem ta ina ilan hen anchichay cha antoy tagu, kapeletan way anohà way omafurot ahchi yag anat agé éméy ad mangngar hen liliyu. 15 Ngém gapo ta Antiokia. ammag sosongelyu yanggay mepanggép 23 Angkay hiyachi way ininggaw ad hen pammateyu ya hen mangawaganyu Antiokia ah kamanay ag-agaw yag kasen hen tatagu ya anat agé hen orchinyu, agé lummigwat yag enengwana hen an- wat an-ayug egad te maid angkay paat chichay kafabréfabréy hen sakopon hen cha mangngar an nahha an haén.” Galacia ya Frigia way cha manugutu- 16 Yachi yag emparyawat Gubérnador gun hen anchichay cha omafurot ah chicha. 17 Yachi yag hen anchichay faén pomegsaan hen afurotcha an Apudyus. Judio agé way chan fub-uyan nadchi, an- chaat agég lenapchù ah Sostenes way Hen enkaman Apolos ponò hen anchi sinagogaanchi yag an- ad Efeso yad Corinto chag senobpasobpak hiya hen anchi fa- 24 Angkay hiyachi yag niyaphor way tawan hen u-uwwisan. Ngém ammag ig- wacha hen ihay Judio way émméy ad gay anawéén Gubérnador chicha. Efeso way ah Apolos hen ngachanna way niyanà ad Alejandria. Mahapet ah Hen namfangachan Pablo ad Antiokia Apolos ya ammag chuar hen innilana 18 Angkay hiyachi way nafayag chillu mepanggép hen anchi nesosorat way hen nì-iggawan Pablo hen anchichay cha alen Apudyus. 25 Yag gapo ta wacha omafurot ad Corinto, yag annaat taynan hen nangintudtuchu an hiya mepanggép chicha yag enayagana agé cha Akila an an Apo Jesus wat ammag asés-ém hen Priscila yag nanlugancha hen papor way chana ekamkaman way mangintudtuchu éméy ad Siria. Angkay hen anchi chacha hen enacharna, yag usto agé hen chana ayan ad Siria, nanchag-oh hen anchi pa- itudtuchu, ngém an patinggan yanggay por ad Cencrea yag i nampapokrang ah hen intudtuchun Juan hen chana nam- Pablo ahchi ah sinyar way lempasna hen funyagan hen tatagu hen innilana. anchi empostana an Apudyus. 19–20 Yag 26 Angkay hiyachi way cha tomorod angkay hiyachi agé way kasencha nan- ah Apolos way i mantudtuchu hen anchi lugan, yag kasen nanchag-oh hen anchi sinagogan hen Judio yag chengngar cha papor ad Efeso, yag ginumhad cha Pablo Akila an Priscila hiya, wat enayagancha way émméy hen anchi sinagoga way i ah faréycha yag inyam-ammacha way mampangatudtuchu an chicha. Yag an- mangensoplekar hen cha-anna changrén chaat agég nampanga-ase way mafab- way mepanggép hen enkaman Apudyus. ayag koma ah Pablo, ngém iggayna iya- 27 Angkay hiyachi yag ekat Apolosén fun, te hen enkamanna, tenaynana cha éméy koma ad Acaya way i mangin- Akila an Priscila ahchi. 21 Yag yachi way tudtuchu hen alen Apudyus ahchi, wat cha lomayaw, imfagana hen anchichay tenorongan hen anchichay cha omafurot iyEfeso way mangaliyén, “Mamfangachà ad Efeso hiya, te senoratancha hen an- chillu ah tapen chi ag-agaw no eparufus chichay cha omafurot ad Acaya yag Apudyus.” Yachi yag anat kasen manlu- imfagacha ta mangiliyéncha ah Apo- gan hen anchi papor way lomayaw ad los. Angkay inumchah ah Apolos ahchi, Efeso. ammag chakar tot-owa hen torongna 22 Angkay hiyachi way inumchah hen hen anchichay cha omafurot gapoh ség- anchi papor ad Cesarea, ginumhad ah ang Apudyus an chicha. 28 Chakar hen Hen enkaman anchichay 19:1 280 Hen enkaman anchichay 19:14 torongna te ammag ammay hen enka- hen safaliy ale way cha-ancha enachar manna way mangensoplekar hen alen ya chachaat ifaga hen cha epahpahmà Apudyus wat anchag nasokok hen an- Apudyus an chicha. 7 Émméycha ah chichay kacharaana way Judio hen sang- hemporo ya chuwa way larae hen wanan hen tatagu. Te hen enkamanna, nafunyagan hen hiyachiy tempo. annag inyafà an chicha hen anchi ne- 8 Angkay hen unig hen toroy furan, sosorat way alen Apudyus way yachi cha émé-éméy ah Pablo hen anchi sin- hen inyusarna hen nanot-owaana way agogan hen Judio ahchid Efeso way ah Jesus tot-owa hen anchi empopostan cha mangintudtuchu mepanggép hen Apudyus way umale. mantorayan Apudyus. Ya ammag na- torod way cha manongfat ya mangenso- Hen nìyacharan hen Espiritun plekar hen anchichay tatagu ta éhéd yag Apudyus hen anchichay iyEfeso wachay ma-awis ah omafurot. 9 Ngém Angkay hiyachi hen kawad-an hen tapena, anchag térén chillu way achi 19 Apolos ad Corinto, enengwan omafurot, ya tàén hen sangwanan hen Pablo hen nan-apet ad chaya way anchichay chuaray tataguwén chachaat éméy ad Efeso. Angkay ahchi, us-ustan hen anchi mitudtuchu mepang- inchahana hen tapen anchichay cha gép an Jesus. Yachi yag lommayaw ah somorot an Jesus, 2 yag imfagana Pablo hen anchi sinagoga yag annaat an chicha way mangaliyén, “Ay ayagan agé hen anchichay cha oma- nìyachar hen Espiritun Apudyus an furot yag émméycha hen anchi uswila- chàyu hen ommafurotanyu.” Yag an Tirano wat enag-agaw way ahchi hen sommongfatcha way mangaliyén, “Maid chana nantudtuchuwan. 10 Yachi hen met chengchengngarni no henochi hen nekaman hen unig hen chuway tawén, cham aryén way Espiritun Apudyus.” wat amin hen anchichay tatagu hen 3 “Wat no yaha,” way ekat Pablo, “heno sakopon Asia way Judio ya uray hen hen nafunyaganyu nò.” Yag ekatchéén, faén Judio, chengngarcha amin hen an- “Nafunyagan-ani met hen funyag Juan chi chamag mepanggép an Jesus. hen nangafurotanni hen intudtuchuna.” 4 Yachi yag ensoplekar Pablo way Hen nekaman hen anchi pituy mangaliyén, “Hen anchi funyag Juan, masosnod way anà Sceva yachi hen nangempàil-an hen tatagu 11 Angkay hiyachi yag inidchat way nanchùgancha hen anchi lawengay Apudyus hen kafaelan Pablo way a-ammacha. Ngém wacha hen iha agé mangamma hen ammag omenpahaang way intudtuchun Juan hen anchichay way kaskascha-aw, 12 te uray hen ganà Israel way masapor afurotoncha panyuna ya lumfongna, no iyéychachi hen anchi meparég an hiya way hiyah hen ihay cha masaketén ammag Jesus.” maka-an hen saketna, yag no iyéychachi 5 Angkay hiyachi way chengngarcha agé hen anchi nahurugan ah ongtanén hen ensoplekar Pablo, ommafurotcha lommayawat agé hen anchi ongtan. yag kasencha nampafunyag ah 13–14 Angkay hiyachi, wachacha agé mangempàil-ancha way ommafurotcha hen tapen anchichay Judio way chan an Apo Jesus. 6 Yachi yag inchàép Pablo ga-aga-ay way hen ganchatcha, incha hen limana an chicha yag ummale hen ehapod no wachay nahurugan ah ong- Espiritun Apudyus way mìyachar an tan. Wat ekatcha ano agéén pachaséncha chicha, yag inlugichaat way manginyale way mangusar hen ngachan Apo Jesus Hen enkaman anchichay 19:15 281 Hen enkaman anchichay 19:27 hen mangemparyawancha hen ongtan. Hen anchichay cha nangamman nadchi Hen nagabforan hen tatagu ad Efeso wat hen anchichay pitu way masosnod 21 Angkay narpaschi, hemhemmà way anà Sceva way hiyan ihay nan- Pablo way mamfiyahi hen provinsiyan gato way pachin hen Judio. Wat hiyachi, hen Macedonia ya Acaya yag anat hen enkamancha, imfagacha hen ihay manchakpos way éméy ad Jerusalem. nihuhurug way ongtan way mangaliyén, Yag ekatna agéén no marpas ahchi, “Mancharénni heay ongtan ta lomayaw- masapor agé éméy ad Roma. 22 Wat aat gapo hen kafaelan Jesus way cha em- hen enkamanna, namangapangowéna pagngar Pablo.” 15 Yag ammagat agég ad Macedonia hen anchi chuway cha sommongfat hen anchi ongtan way man- tomorong an hiya way cha Timoteo an galiyén, “Innilà met ah Jesus ya innilà Erasto yag hiya, nantaynan ad Efeso met agéh Pablo, ngém chàyu, henoayu way sakopon Asia ingganah na-awni. kay paat.” 16 Yag ammag lommagtò hen 23 Angkay hen hiyachiy tempo agé, anchi nahurugan yag chinùmana hen nilugi hen pararo way guru ahchid Efeso anchichay pituy masosnod yag enafàna gapo hen ommafurotan hen tatagu an chicha way térén. Wat anchag nayam- Apo Jesus way hen nekaman, 24 wachan chuaw way ommawid hen hiyachiy ihay tagu way ah Demetrio hen nan- faréy way anchag nan-asugatan ya nan- gachanna way hiya hen anchi chan féh- afarchancha amin. féhar ah kaman faletò ah chana ammaan 17 Wat amin hen anchichay tatagu ad ah finab-alléy hen ihay apudyuscha Efeso way Judio ya anat agé hen an- ano way fufae way ah Artemis hen chichay faén Judio, nanchinngar amin ngachanna. Wat ammag chuaray pelak hen yachiy na-ammaan, wat anchag hen cha aran Demetrio ya hen anchichay cha émégyat amin, yag ammag kom- cha mèlabfu an hiya gapo hen garan- maskasen hen rispitucha hen kafaelan siyan hen chacha elao. Apo Jesus. 18 Yag gapon yachi agé, chuar 25 Angkay hiyachi yag empa-ayag hen anchichay ommafurot way nangim- Demetrio amin hen anchichay cha pudnu hen sangwanan hen ifacha hen mèlabfu an hiya ya anat agé hen anchi laweng way chacha enammaan anchichay tapenay tatagu way kaman ah nangimfafawiyancha. 19 Yag chuar- agéhchi hen chunucha, yag imfagana cha agé hen anchichay ommafurot an chicha way mangaliyén, “Inib-à, way naka-amma hen kaskascha-aw gapo innilayu met way hen antoy chunutaaw hen saromangkacha, wat enamongcha hen cha karpowan hen mafalintaaw. agé hen anchichay libnun hen saro- 26 Ya ad uwanat agé, chataaw changrén mangkacha yag anchaat gébhén amin hen anchi cha itudtuchun Pablo way hen sangwanan hen tatagu. Yag hen heno way enammaan hen tatagu, faén pasar hen anchi ginhébcha, wat émméy ano tot-owa way apudyus. Yag annaat ah kalifulifu way pelak. agég enawis hen ammag chuaray tatagu 20 Angkay hiyachi, gapon anchichay ahtod Efeso way mangafurot hen chana cha nekaman wat kaskasen way intudtuchu, ya faén anggay yanggay nanchinngar hen anchi chamag ahto, te umat agé hen kafabréfabréy mepanggép an Apo Jesus ya hen hen amin antoy provinsiyan hen Asia. kafaelana, wat chummuachuar agé hen 27 Wat masapor man-ar-arwadtaaw anchichay cha omafurot an hiya. te awni yag ma-ahoyan hen antoy chunutaaw yag nafakas. Yag faén agé Hen enkaman anchichay 19:28 282 Hen enkaman anchichay 19:41 anggay yanggayha, te no cha émé-éméy, Alejandro, anchag enhorhoryad way ay ammoh achiyat agég fumaaw hen chan ongaongaw ah chuway uras way semfa-an hen anchi apudyustaaw way mangaliyén, “Kangatowan chillu ah Artemis. Ya ay nangila ta achi fumafa Artemis ahtod Efeso.” hen kenangatona agé way hiya met 35 Hen anchi sagitario hen hiyachiy paat hen chachayyawén hen aminay fabréy, ammag panéh yag anat tatagu hen antoy provinsiyan hen Asia makepaginang hen anchichay chan ya umat agé hen aminay lota.” o-ongaw way tatagu. Yag yachi way 28 Hen nangngaran hen anchichay ommalenanàcha, imfagana way chuaray tatagu hen enalen Demetrio, an- mangaliyén, “Inib-à way iyEfeso, chag ommaningarngar way térén, wat maid tatagu hen antoy lota ah cha-an anchag heo-ongaw way mangaliyén, mangammu way chitaaw way iyEfeso “Kangatowan chillu ah Artemis ahtod hen nanangchén hen semfa-an hen Efeso!” 29 Yachi yag nanhemamagchi anchi kangatowan way apudyus way ah hen aminay tatagu ad Efeso yag an- Artemis, ya innilacha amin agé way chag nagabfor amin, wat chinpapcha chitaaw hen nanangchén hen anchi hen anchi chuway ifan Pablo way cha nasantowan way fato way nepêchég Gayo an Aristarco way eMacedonia. Wat way narpod uchu. 36 Maid makehoot an nanagtagcha way nanlakrak an chicha cha natto, wat masapor iginangtaaw ingganan anchi plasa way cha ma- koma, te awni yag ma-anunuwan am-amongan hen tatagu. 30 Angkay ah yag inumchah hen guru. 37 Wat Pablo, laychéna paat way hiya koma hamham-éntaaw ngén no pakayat hen i mèsango hen anchichay tatagu, chillu iyaleyuhto hen annay chuway ngém ammag empawan hen anchichay tagu te maid met penléhcha ah faréy ommafurot. 31 Yag uray agé hen tapen apudyustaaw way Artemis, ya maid met hen anchichay toray hen yachiy provin- agé nangsotancha an hiya. 38 Yag non siya way gag-ayém Pablo, hennagcha an umat yag wachay mangempafasoran agé hen ihay i mangimfaga way achi Demetrio ya hen anchichay ifana hen paat koma mampàpàila ahchih plasa. uray heno way tagu, wacha met hen 32 Angkay hen anchichay na-among, uwistaaw ah mepasangwana ya wacha ancha lawag nakorkor way chan amin agéy tempona, wat yachi koma temtemaà te safali hen cha èngaw hen hen mansensennongfatancha. 39 Yag no tapena ya safali agé hen cha èngaw wachay safalih liliyu agé ah tapenay hen tapena. Te hen kachùaran an tatagu, masapor hadchényu chillu hen chicha, achicha ammu no pakay incha anchi ustoy tempo way ma-amongan ma-among ahchi. 33 Wat ekat hen hen tatagu ta yachi hen mifanagana. anchichay tapenéén, “Awni yag ah 40 Te hamham-ényu ngén, awni yag ekat Alejandro hen lugina.” Yachin ekatcha hen anchichay toraytaaw ad Roméén, gapo ta empasangon hen anchichay ‘Antaaw ammag cha gabforon chicha,’ Judio hiya ah sangwanancha. Wat te maid tot-owa ustoh lasontaaw hen tommàchég yag entànangna hen limana antoy chataaw ekamkaman hen yatoy way mangempaginang hen tatagu, yag ag-agaw.” 41 Angkay narpaschi way annaat ilugi way mangensoplekar hen enalen hen anchi ap-apo yag annaat gapona. 34 Ngém yachi way enlasin hen eparyaw hen anchichay tatagu. anchichay tatagu way Judio peet ah Hen enkaman anchichay 20:1 283 Hen enkaman anchichay 20:16

yag gapo ta ekatnéén ah wakas hen lu- Hen kasen émméyan Pablo hen migwatana, annag cha payépayén hen provinsiyan hen Macedonia ya Acaya chana itudtuchu ingganah gawan hen Angkay hiyachi way narpas hen lafi. 8 Wat penasgichanni hen chuar 20 anchi guru, empa-among Pablo way helaw hen anchi kowarto way na- hen anchichay ommafurot yag tin- amonganni. ugutugunna chicha ah sém-éman hen 9 Angkay hiyachi, yag wacha hen ihay afurotcha an Apudyus, yag anat lo- fafaru way ah Eutico hen ngachanna mayaw way émméy hen provinsiyan way tummutùchu hen pantaw. Yag yachi hen Macedonia. 2 Yachi yag enengwana way cha epachapacharan Pablo hen hen kafabréfabréy ahchi way chuar hen chana aryén, ammag chan chêyéchêyép intudtuchuna agé ah mangempas-éman ah Eutico yag nasséy. Yag ammag maid hen afurotcha. Yachi yag anat éméy agé innilana yag nàchagat agé ah chara way hen provinsiyan hen Acaya, 3 yag in- nanlugi hen anchi ma-atlo way garachu. inggaw ahchi ah toroy furan. Angkay Yag yachi way incha innara yag nanat- hiyachi way chan sagana way i manlu- téy. 10 Yachi yag ginumhad agé ah Pablo gan koma hen anchi papor way éméy way i mangila hen anchi natéy, yag ad Siria, chengngarnaat agé way ehanéb nanyùgong way namàwar an hiya, yag ano hen anchichay kacharaana way Ju- annaat ekat hen anchichay tataguwén, dio hiya, wat iggayna etoroy way éméy “Achiayu cha machanagan te cha-an ahchi te ekatnéén fangchéna ud-ay hen peet matéy.” 11 Yachi yag namfangad- anchi enengwana hen provinsiyan hen ani amin ah faréy way i mangan yag Macedonia way an manaran. 4 Ya hen anat mètagépfar ah Pablo hen anchichay anchichay ifan Pablo way mangwa agé eTroas ingganah pommaway yag an- hen provinsiyan hen Macedonia wat cha aniyat lumigwat. 12 Wat hen anchi fafaru Sopatro way iBerea way anà Piro ya way natêchag, enhàyatcha way ammag anat cha Aristarco an Segundo way eTe- pararo hen laylayadcha te natagu. salonica, ah Gayo way iDerbe, cha Ti- kico an Trofimo way narpo hen provin- Hen émméyan cha Pablo siyan hen Asia ya anat agé ah Timoteo. ingganad Mileto 5 Chicha, namangpangocha yag hihin- 13 Angkay hiyachi yag imfagan Pablo néd chàni an Pablo ad Troas. 6 Te inyaw- way mamangpangoani way tapena way awnini ad Filipos ingganah narpas hen manlugan hen anchi papor way éméy anchi lagsak way manganan hen an- ad Asson te hiya, an manaran ano ing- chi tenapay way cha-an fumnar. Angkay ganad Asson ya anat mìlugan. 14 Angkay narpaschi yag an-aniyat manlugan hen inumchah-ani ad Asson, nihib-at ah papor way na-alemay ag-agaw yag an- Pablo wat nanlugan-ani amin hen an- aniyat umchah ad Troas. Yag ad Troas, chi papor way éméy ad Mitilene. inchahanni hen anchichay ifani wat 15 Angkay inumchah-ani ad Mitilene, in- nakachumingguani amin ahchi. chakposni way éméy ingganah nawakas way inumchah-ani agé hen chumang Hen nàchégan Eutico ad Troas Chio. Ya hen kafigatana agé, inumchah- 7 Angkay nadhém hen Safachu, na- ani ad Samos, ya hen kasen figfigat, among-ani way ommafurot way mèan ad Mileto. 16 Yachi yag ekat Pablowén hen anchi Manmanma-an hen natéyan achiani ano manchag-oh ad Efeso te Jesus. Yachi yag nantudtuchu ah Pablo awni yag mataktak-ani, ya chana amin Hen enkaman anchichay 20:17 284 Hen enkaman anchichay 20:32 ahoopan way umchah ad Jerusalem ta haphapetê hen anchi ammayay chamag no mafalin, ichahana koma hen anchi mepanggép hen ség-ang Apudyus hen lagsak way Pentecostes. katagutagu.” 25 Entoroy Pablo way mangaliyén, Hen nanugunan Pablo hen “Maid iggay-o innayan ah nan- anchichay ponò hen iyEfeso tudtuchuwà an chàyu mepanggép hen 17 Angkay hiyachi way nanchag-oh mantorayan Apudyus. Yag manepod hen anchi luganni ad Mileto, gapo ta ig- ad uwan, innilà way maid kasen gayni engwa ad Efeso wat empa-ayag mangil-il-anyu an haén hen antoy Pablo hen anchichay cha mangempon- lota. 26 Wat ma-awatanyu ad uwan ponò hen anchichay cha omafurot ahchi. way no wachay metap-ar an chàyu ah 18 Angkay inumchahcha, imfagan Pablo pegwana, faén haén hen nangimfasor, an chicha way mangaliyén, “Chàyu way 27 te maid paat enhoot-o an chàyu ah sosnod, nanepod hen pés-éy ummaliyà tugun Apudyus te intudtuchù amin hen hen antoy provinsiyan hen Asia ya amin laychéna way ma-awatanyu. 28 Wat hen kawad-à an chàyu, wat innilayu hen ar-arwachanyu hen acharyu koma, ya aminay chà enkamkaman. 19 Wat iggayà i-illanyu agé hen anchichay ifayu way nampahih-iya hen chà nangammaan hen cha omafurot te piniyar hen Espiritun empa-ammaan Apudyus an haén, te anà Apudyus chàyu way mangemponponò lawa an alepan Apudyus. Wat uray an chicha. Kaman hen cha ekaman hen chaà nankela gapoh hamhamào no hen- pastor way manalimun hen karnerona, argawan, ya tàén penàgangà hen an- wat kaman agéhchi hen ekamanyu chichay kacharaà way Judio gapon chaà way manalimun hen anchichay tatagun nangenhanéhanéfan, chà chillu entoroy Apudyus te finayachan hen anàna way mangamma hen laychén Apudyus. chicha ah charana hen natéyana. 20 Tinudtuchuwà chàyu hen sangwanan 29 Sosnod, inni-ilà way no lomayawà, hen katagutagu ya anat ah fafaréyyu agé umalecha way umale an chàyu hen way maid poros enhoot-o an chàyu ah anchichay mangintudtuchu hen ammag ammay way tudtuchu ah katoronganyu. chumachael way anchag kaman atapay 21 Yag tenlén-o agé way manugun hen aho way i mamchit hen heno way ahentagù way Judio ya umat agé hen an- na-amu. 30 Yag awni agé yag wacha chichay faén Judio way masapor man- hen fùnag an chàyu paat ah tapen hagongcha an Apudyus yag nanchùgan- chi ag-agaw ah ammag mankétém ah cha hen anchi lawengay a-ammacha ya mangawisana hen tapen anchichay ta omafurotcha agé ah Apo Jesus. 22 Wat ommafurot ta wachay somorot an ad uwan, ah manorotà hen laychén hen hiya. 31 Wat ar-arwachanyu paat ta Espiritun Apudyus wat éméyà ano ad achiayu marokop. Ya achiyu agé koma Jerusalem ngém maid innilà no heno aliw-an way hen unig hen toroy tawén hen mepasamak an haén ahchi. 23 Te hen wat tinudtuchuwà chàyu way ammag innilà yanggayat mafaruchà ya mapali- lenafi ya enag-agawén iggay-o paat gatanà ahchi, te uray heno way fabréy esarsarcheng way magénén chà ekela way ayàén yaha hen cha empaka-awat ah hamhamào an chàyu.” hen Espiritun Apudyus an haén. 24 Ngém 32 “Wat ad uwan, an-og eporang chàyu achì gayu-un hen mataguwà hen antoy amin an Apudyus ta hiya hen man- lota non an-owat ehènad paat hen impi- alimun an chàyu. Yag egad agé hen yar Apo Jesus an haén way masapor alena hen manorong an chàyu way yachi Hen enkaman anchichay 20:33 285 Hen enkaman anchichay 21:11 chillu hen cha mangimfaga hen ség- Siria. Yachi yag tommàchang-ani hen angna an chitaaw, ya hen alena agé hen anchi fabréy ad Tiro way yachi chillu mangempapegsa hen pammatetaaw. Ya hen mangempaghachancha hen anchi yachi agé hen manot-owaantaaw hen kargan hen papor. empopostan Apudyus way idchatna hen 4 Angkay ad Tiro, inchahanni agé hen aminay tataguna. 33 Hen aminay kawad- anchichay tapenay ommafurot wat nì- à an chàyu, maid apés-o way mangara iggaw-ani an chicha ah ihay chuminggu. ah pelakyu ya lumfongyu. 34 Te innilayu Yachi yag empaka-ammun hen Espiritun chillu way hen lengat-o hen narpowan Apudyus an chicha hen mepasamak an hen aminay masapor-o ah inyatagù ya Pablo no éméy ad Jerusalem, wat imfa- hen aminay masapor hen anchichay gacha way achina koma etoroy. 5 Ngém inib-à. 35 Wat ah aminay enkaman-o, entàénni chillu, te yachiy narpas hen ag- yachi hen nangempàil-à an chàyu way agawni, yag kasen-ani lummigwat. Wat masapor komagéttaaw way man-amma amin hen anchichay ommafurot way ta wachay etorongtaaw hen anchichay uray hen anchichay ahimfafaryancha makasapor ah torong. Ya achitaaw agé way hen-ininna, enetnodcha amin chàni koma aliw-an hen anchi enalen Apo Je- anchi penget hen fayfay way iggaw hen sus hen nangaryanéén, ‘Hen anchi umid- papor ah mempaligwatancha an chàni. chat, kaskasen hen layadna no hen anchi Yachi yag nampalentomang-ani amin omawat.’” hen tarantag way manluwaru, 6 yag an- 36 Angkay narpaschi way enalen Pablo aniyat mahihiyan, wat hinénggép-ani hen anchichay ponò way narpod Efeso hen anchi papor, yag hen anchichay om- yag nampalentomang way mìluwaru an mafurot way eTiro, namfangadcha ah chicha. 37 Yag anchaat agég cha ma- fabréy. sorsorchong ya chachan kekela way 7 Angkay hiyachi way lummigwat- mamàwar an hiya way mangempalig- ani ad Tiro, nanlurugan-ani ingganad wat. 38 Ya kaskasen hen hamhamàcha Tolemaida yag an-aniyat gumhad way te hen anchi imfagana way maid kasen i mangila hen anchichay ommafurot mangil-il-ancha an hiya. Yachi yag way eTolemaida yag ummiyan-ani ah enetnodcha hiya hen iggaw hen papor fafaréycha. way manluganana. 8 Angkay nawakas, kasen-ani nanlu- gan ingganad Cesarea. Yag an-aniyat Hen émméyan Pablo ad Jerusalem gumhad agé way i nì-iggaw an Felipe Angkay tenaynanni hen way pìtutudtuchu hen mepanggép an Je- 21 anchichay iyEfeso ahchid sus way hiya agé hen iha hen anchichay Mileto, kasen-ani nanlugan hen anchi pitu way nachutokan ad Jerusalem way papor way nanchakpos ad Coos. Yachiy tomotorong. 9 Ya wachacha agé hen an- nafigat, inumchah-ani ad Rodas ya anat chi opatay a-anàna way pahig fafarasang ad Patara. 2 Yag ad Patara, inchahanni way ancha agég profeta amin way cha hen ihay kasen papor way éméy ano mangimfagfaga hen epahpahmà hen Es- ad Fenicia, wat nanlugan-anin nadchi. piritun Apudyus an chicha. 3 Angkay cha-ani émé-éméy yag innilani 10 Angkay hiyachi way kamanay ag- hen anchi lota way nanggagawa hen agawni ahchih faréy cha Felipe, um- fayfay way ekatchéén “Chipre,” wat maliyat agé hen ihay profeta way enengwani hen petlagudna ingganah ah Agabo hen ngachanna way narpod inumchah-ani hen provinsiyan hen Judea. 11 Yachi yag ammag émméy yag Hen enkaman anchichay 21:12 286 Hen enkaman anchichay 21:24 ina innara hen sentoron Pablo yag an- cha omafurot ad Jerusalem. 19 Angkay nag imfédféd hen he-ena ya hen limana empaghép chàni, nampakomosta ah yag annaat ekatén, “Hen imfagan hen Pablo an chicha yag annaat ilugi way Espiritun Apudyus an haénat hen anchi manginyam-amma way manaphapet nangensentoron an natto, yato hen eka- amin hen enkaman Apudyus hen man hen anchichay kacharaana way Ju- anchichay faén Judio hen chana dio way manelew an hiya ad Jerusalem nanudtuchuwan an chicha. 20 Angkay yag anchaat agé eporang hiya hen an- chengngarcha amin hen henaphapetna, chichay faén Judio.” anchag chinayaw ah Apudyus ah 12 Hen nangngaranni hen laylayadcha yag anchaat agé ifaga imfagana way mepasamak an Pablo, way mangaliyén, “Ammay tot-owa nampangpanga-aseani ya umat agé hen te ommafurotcha agé hen anchichay anchichay tapena ta achi paat koma faén Judio, Ngém hea way sonodni etoroy Pablo way éméy ad Jerusalem. way Pablo, wacha hen ifagani an 13 Ngém senongfatan Pablo chàni way hea way problemataaw. Te ilamat, mangaliyén, “Nokay lawaha ah chayu innilam chillu way émméy ah kamanay ekamkaman an haén, te anyuwat lifu hen anchichay kacharaantaaw agég cha héphépén hen antoy pararo way Judio way cha omafurot an Jesu way hamhamào hen annay kelayu. Cristu ad uwan. Yag amiamincha, Sosnod-o, nansasagganaà angkay way epapatecha paat way manongpar faén yanggay hen mafaruchà ahchid hen aminay orchin Moses. 21 Ngém Jerusalem, te uray agé no yato hen wacha hen chengngarcha way cham matéyà gapon Apo Jesus.” 14 Yag ano intudtuchu hen anchichay gapo ta achiani makaparaud an hiya, kacharaantaaw way i namfunag ah an-anig gumminang yag anniyat ekatén, safaliy lota ta etagaycha ano hen anchi “Oo ngarud, ta ma-ammaan yanggay orchin Moses, te cham ano itudtuchu hen laychén Apudyus ta faén hen way achicha markaan hen a-anàcha ya laychénni.” achicha ano agé tongparén hen tapen 15 Angkay narpas hen kamanay ag- hen gagangaytaaw way Judio. 22 Wat agawni ah faréy Felipe, ensaganani hen kapeletan way changréncha agé way egad yag lummigwat-ani way éméy ad inumchah-ayu ahtod Jerusalem ad Jerusalem 16 way nìyale agé hen tapen uwan, wat nokay lawa hen ekamantaaw anchichay ommafurot way eCesarea. nò, te awni yag ammag laweng hen Yag enetnodcha chàni ah faréy cha Man- hamhamàcha an hea. 23 Wat yato hen ason way eChipre way nafayag hen ekatniyén mekaman koma. Ilamat, ommafurotana an Jesus yag ahchi hen wachacha ahto ad uwan hen opatay ininggawanni. ifataaw way masapor icha lopasén hen ensapatacha an Apudyus ah Templo. Hen i nangil-an Pablo an Jaime 24 Wat hen ekatni, ah mail-an way cham 17 Angkay inumchah-ani ad chillu tongparén hen orchin Moses, Jerusalem, pararo hen laylayad hen ammay ménat no màyéy-a an chicha ah anchichay ommafurot way mangilan Templo way i mètape way mangamma chàni. 18 Yag yachi way nafigat, hen inyurchin Moses mepanggép hen nàyéy-ani an Pablo way i mangila an macharosan hen tatagu an Apudyus, yag Jaime, yag wachacha agé amin hen anno agég fayachan amin hen gastoscha anchichay cha mangemponponò hen ta icha mampapokrang an pachi ah Hen enkaman anchichay 21:25 287 Hen enkaman anchichay 21:35 mangammaancha hen gagangaytaaw. rispituwén hen antoy Templotaaw. Ya Yahan ammaamat elasin amin hen kaskasen te empa-aggarémhana hen anchichay kacharaantaaw way faén antoy nasantowan way Templotaaw te peet tot-owa hen anchi chengngarcha annag empaghép hen tapen anchichay no ilancha hen cham manongparan faén Judio.” 29 Yaha hen ekatcha way hen orchin Moses. 25 Ngém mepanggép nangarkoro te innilacha hen netnochan agé hen anchichay faén Judio way Pablo hen anchi faén Judio way ah cha omafurot, maid met imfagataaw Trofimo hen ngachanna way iyEfeso, way masapor tongparénchachi, te hen wat hen ekatcha ah hamhamàcha, awni tugun way ensorattaaw an chicha, yag empaghépna hiyah Templo. wat achicha koma issa hen heno way 30 Hen nangngaran hen anchichay mehnga ya achicha agé issa hen chara eJerusalem an nadchi, anchag ya hen heno way naskar way cha-an ommaningarngar amin, wat lomayaw hen charana. Ya masapor agé nanagtagcha way éméy ah Templo yag achicha mì-isséy hen faén ahawacha. lenapchùcha ah Pablo yag lenakrakcha Yaha met yanggay hen ensorattaaw an way manginyéy ah chara, yag anchaat chicha.” umfan hen anchi Templo. 31 Yag hen 26 Angkay hiyachi way nawakas, anchichay chuar way tatagu, ancha enetnod Pablo tot-owa hen anchichay yanggay ammag pédtén ah Pablo non opat yag nètape an chicha way achi wachan i nangenlepot hen anchi nangamma amin hen ekat hen orchin Komandér hen sorchachun hen Roma, Moses mepanggép hen mancharosan an imfagana way mangaliyén, “Ancha Apudyus. Yachi yag anat hénggép ah angkay ammag chan gagabfor hen Templo way i mangimfaga hen ag-agaw tatagu ahtod Jerusalem.” 32 Yachi yag way marpasan hen chacha ammaan te anat ayagan hen anchi Komandér hen no marpas, masapor wachan michaton tapenay sorchachuna ya hen anchichay an Apudyus para hen ihaiha an chicha. kapetancha yag nanagtagcha way éméy hen anchi chachan gagabforan. Yag Hen nanelewancha hen nangil-an hen tatagu an chicha, an Pablo ah Templo entagaychaat way mamagoh an Pablo. 27 Angkay hiyachi way tég-angay 33 Wat imfagan hen anchi Komandér ta marpas hen anchi netotorag way pituy telewéncha ah Pablo ya kawachancha ag-agaw, niyaphor way wacha hen ah chuway kawad, yag annaat agé nangila an Pablo ah Templo way tapen imohon hen tatagu no heno ah Pablo hen anchichay achi omafurot way Judio ya heno hen enammaana. 34 Yag way narpo hen provinsiyan hen Asia. ammag maid mapoot ah chacha ifaga Wat anchag sinubsufan hen anchichay te wachay èngaw hen ihéén safaliyat chuaray tatagu yag lenapchùcha ah agé hen cha èngaw hen tapena. Wat Pablo 28 yag chachaat èngaw way achi makelasin hen anchi Komandér no mangaliyén, “Sosnodni way ganà Israel, heno hen usto, wat anna ammag imfaga torongan chàni te antoyan peet hen ta iyéy hen sorchachu hiya ah barak. anchi tagu way cha mangintudtuchu 35 Angkay inumchahcha hen anchi hen aminay tatagu ta lawengéncha hégpan hen barak, ammag nepapelet chitaaw way Judio ya ta achicha agé way anchag lenabten ah Pablo yag afuroton hen orchin Moses. Ya chacha entoodcha te ammag forfor-iyén agé itudtuchu way achi agé masapor yanggay hen anchichay tatagu hiya Hen enkaman anchichay 21:36 288 Hen enkaman anchichay 22:11 ah aningarngarcha. 36 Ya chacha agé hen laychén Apudyus way kaman èngaèngaw way mangaliyén, “Pédtényu agé an chàyu ad uwan. 4 Wat an-og hiya.” penaligatan amin hen anchichay tatagu way sommorot an Jesus way penatéy-o Hen nanàchégan Pablo hen acharna hen tapena. Yag empatelew-o hen 37 Angkay hiyachi way inumchahcha tapena way nangimfarud, larae manha ah barak way tég-angaycha epaghép ah ono fufae. 5 Ya mafalin agé tàchégan Pablo, nan-ale ah Griego way nanagép- hen anchi kangatowanay pachi ya amin far hen anchi Komandér way man- hen anchichay toray way konseltaaw galiyén, “Ay achi mafalin ta wacha hen hen katot-owan hen chà aryén te ifagà an hea.” Yag ekat hen anchi Ko- chicha hen nangamma hen sorat way mandérén, “Ay innilam peet hen aleni nangidchat hen lébféng-o way manelew way Giniriego. 38 Wat faén peet hea hen hen anchichay ommafurot an Jesus. anchi iyEgipto way ap-apon hen an- Wat inyéy-o hen anchi soratcha hen chichay tommaropa hen anchi ar-argaw anchichay ifataaw way Judio ad way nangetnod hen anchichay opatlifu Damasco way hen gagtào, ta telewê hen way pattéyan way tatagu ah chanak.” anchichay ommafurot, yag imfangad-o 39 “Aẁ faénà,” way ekat Pablo, “te haé- chicha ahtod Jerusalem way manusa.” nat Judiowà way niyanà ad Tarso way Hen nanaphapetan Pablo sakopon hen Seleucia, ya maid ménat hen ommafurotana tatagu ah cha-an mangngar ad Tarso way fabréy-o. Wat ay achi mafalin ta Apos. 9:1-19; 26:12-18 wachay ifagà hen antochay kacharaà 6 “Angkay hiyachi, hen anchi ustoy way Judio.” nanggawa way cha-ani éméy way tég- 40 Angkay hiyachi way emparufus hen angay umchah ad Damasco, anà am- anchi Komandér, wat tommàchég ah mag nahili ah pararo way helaw way Pablo hen anchi hégpan yag entànangna narpod uchu. 7 Yag anà ammag nàchég hen limana way mangempaginang hen way nepetag hen lota yag an-owat anchichay chuaray tatagu. Yag yachi changrén hen ale way mangaliyén, way gumminangcha, nan-ale ah Hene- ‘Heay Saulo, pakay pap-aligatém haén.’ breo way yachi hen anchi chacha-an way 8 ‘Henoa Apo,’ way ekat-o. Yag som- alen hen Judio, ekatnéén, mongfat way mangaliyén, ‘Haén ah Je- “Chinàcha-ar ya sosnod, sus way eNazaret way haén angkay hen 22 changrénà koma ta ilanyu no cham paligatén.’ 9 Hen anchichay ifà, in- wachay enammaà ah laweng.” 2 Wat nilacha hen anchi helaw ngém iggay- hen nangngaran hen anchichay tatagu cha changrén hen imfagan hen anchi way Henebreo peet hen inyalena, nan-ale an haén. 10 Yachi yag henan- anchag tummiyém. Yag ekat Pablowén, hanà way mangaliyén, ‘Henon laychém 3 “Haén hen ihay ifayu paat way Judio way ammaà, Apo.’ Yag anat ekat Apo way niyanà ad Tarso way sakopon Jesusén, ‘Tomàchég-a yag nanchakpos- hen Seleucia yag ahtod Jerusalem a ad Damasco wat mifaga an hea ahchi hen chummakrà ya nan-uswilaà way hen aminay hehemmà Apudyus way am- ah Gamaliel paat hen nanudtuchu an maam.’ 11 Wat hiyachi, gapo ta nab- haén. Wat maid iggay-o acharén ah furagà ah kahilin hen anchi pararo way liglamenton hen anap-otaaw, yag anà helaw, penachangà hen anchichay ifà agég nakagét way mangamma amin way homàyat ad Damasco.” Hen enkaman anchichay 22:12 289 Hen enkaman anchichay 22:27

12 “Angkay ad Damasco, wacha hen cha agé hen anchi istigum way Este- ihay kacharaantaaw way ah Ananias hen ban, wat nawawà-achaà ahchi way haén ngachanna way manotongpar hen ami- paat hen ihay nanginyafun hen nap- nay orchintaaw hen chana manayawan chitana ya haén hen anchi nangachug an Apudyus, ya ririspituwén agé amin hen lumfong hen anchichay cha nam- hen anchichay inib-ataaw ad Damasco chit.’ 21 Ngém senongfatan Jesus haén hiya. 13 Yachi yag ummaleh Ananias way mangaliyén, ‘Lumigwat-aat way lu- hen anchi faréy way ininggawà yag migwat te hénagê hea ah achawwéy way hommag-én an haén way mangaliyén, lota ta im tudtuchuwan hen anchichay ‘Heay sonod-o way Saulo, maka-an hen faén Judio mepanggép an haén.’” finuragno.’ Yag hen hiyachi, namfan- 22 Hen anchichay na-a-among gachat tot-owa hen ilà yag innilà hiya. way Judio, gummiginnangcha way 14 Yag annaat ekatén, ‘Ah Apudyus way mamangngar hen aminay cha aryén chinayaw hen anap-otaaw, chinutokana Pablo ingganah enalena hen mepanggép hea ta ma-awatam hen laychéna ya ta hen anchichay faén Judio, yag anchaat ilam paat hen anchi nalimpiyu way agég ommaningarngar way térén, anàna way ah Jesus, ya ta changrém agé yag inlugicha way mangèngaw way hen anchi iyalena paat. 15 Ya hea, mas- mangaliyén, “Pédtényuwat hiya ta apor istiguwam hen aminay tatagu gapo macharosan paat hen antoy lota ah hen anchichay innilam ya hen chengn- kaman an cha nahhay tatagu.” 23 Yag garno mepanggép an Jesus.’ 16 Enalen chachan o-oleh way mangenhawad hen Ananiaschi an haén yag annaat ekatén, lumfongcha ya chachaat agé ehapowà ‘Wat nokay paat hen kasenta had- hen tapok gapoh aningarngarcha. chén. Fumangon-aat ta mampafunyag- 24 Yachi yag menanchar hen anchi a yag nanchawat-a an Apo Jesus ta Komandér hen anchichay sorchachuna macharosan amin hen fasorno.’” ta epaghépcha ah Pablo hen barak. Yag imfagana agé ta haprahapratancha ta Hen napiyaran Pablo way i éhéd yag epudnuna no pakay ammag manudtuchu hen faén Judio pararo hen aningarngar hen anchichay 17 Yachi yag entoroy Pablo way man- Judio an hiya. galiyén, “Angkay hiyachi, namfangachà 25 Angkay hiyachi way finarufarudcha ahtod Jerusalem yag hen chà man- ah manapratancha koma, imfagan Pablo luwaruwan ah Templo, wacha hen hen anchi kapetan hen sorchachu way nepàila an haén 18 te nampàila ah Apo tommatàchég hen hag-énna, ekatnéén, Jesus way mangaliyén, ‘Lomayaw-aat “Ay ammoh wachay karébfénganyu way ahtod Jerusalem te achi angkay afuro- manaprat hen ihay tagun hen Roma way ton hen annachay tatagu hen mangis- cha-an mafistigar.” tiguwam an haén, wat wachan ammaan- 26 Hen nangngaran hen anchi kapetan cha an hea.’ 19 Yag sommongfatà way way ihay tagun hen Roma peet ah Pablo, mangaliyén, ‘Oo a Apo, ngém awni yag émméyat hen anchi Komandér way afurotonà ménat te ilamat, inni-ilan met manaphapet, ekatnéén, “Pakay lawatoh hen aminay tatagu way haén paat hen chataaw am-ammaan te tagun angkay anchi cha émmé-émméy hen anchichay hen Roma peet ah Pablowanna.” 27 Wat cha ma-am-amongan way cha i nanelew émméy agé hen anchi Komandér an ya nangempapagoh hen heno way om- Pablo way mangaliyén, “Ay tot-owa way mafurot an hea. 20 Yag hen namchitan- hean ihay tagun hen Roma.” “Oo tot- Hen enkaman anchichay 22:28 290 Hen enkaman anchichay 23:11 owa,” way ekat agé Pablo. 28 Yag anat nohnay manginsorto hen anchi kan- ekat agé Komandérén, “Umat agé haén gatowan way pachi.” 5 Yag anat ekat wat ammag chuar hen imfayad-o ah ne- Pablowén, “Sosnod, maid uwa enlasin-o hafongà hen tagun hen Roma.” “Oo a,” way hiya peet hen anchi kangatowanay way ekat Pablo, “ngém haén, sissigud pachi, te hen ekat anchi nesosorat way way Romaà te anà an niyanà way tagun alen Apudyus, ‘Achiyu aryén hen laweng hen Roma.” hen anchi ap-apoyu.’” 29 Wat hen anchichay sorchachu way 6 Angkay hiyachi, gapo ta hemhemmà i manaprat koma an Pablo, hen nangn- Pablo way Saduceo uwa hen tapen garancha way ihay tagun hen Roma peet hen anchichay konsel ya Fariseo hen hiya, anchaat agég nàéy. Ya uray agé tapena, annag chinakar hen alena way hen anchi Komandérén ammag émmé- mangaliyén, “Sosnod-o, haénat Farise- gyat hen nangawatana way tagun peet owà agé way ganà paat hen Fariseo. hen Roma ah Pablo yag annaat agég Antoyanà ad uwan way chaà ichérém empakawad. gapo yanggay hen namnamà way man- uchicha hen natéy ah pegwana.” Hen namistigaran hen 7 Hen nangaryan Pablo an nadchi, anchi konsel an Pablo inluginat agé hen anchichay Fariseo 30 Angkay hiyachi, laychén paat hen ya Saduceo way mansosongel wat anchi Komandér way ma-awatan no nagudwacha. 8 Te hen anchichay heno hen cha epafasor hen anchichay Saduceo, ekatchéén, “Achi paat Judio an Pablo way kacharaana. Wat man-uchi hen natéy, ya maid anghel yachi way nawakas, menetenna amin ya maid agé lennawa way achi hen anchichay ap-apon hen papachi ya maila.” Waman hen anchichay Fariseo hen anchichay toray way konsel hen Ju- afurotoncha amin chaha. 9 Wat anchag dio, yag annaat epaka-an hen kawad chan o-ongaw hen anchichay konsel Pablo yag empasangona an chicha. hen chachan sosongelan. Yachi yag Yachi yag finéfétég Pablo hen anchaat tomàchég hen tapen anchichay 23 anchichay konsel ya anat man- Fariseo way siguchay cha mintudtuchu ale, ekatnéén, “Sosnod way ganà Is- hen orchin Moses yag tenàchégancha ah rael, napnek angkay hen hamhamào way Pablo, wat lommatokcha way man-ale, nanepod hen nataguwà, empapatè way ekatchéén, “Maid angkay fasor hen mangamma hen ekat-owén ammayén yahay tagu, te awni yag tot-owa way an Apudyus.” 2 Yachi yag menancharat agé wachay nanagépfar an hiya way achi hen anchi kangatowan way pachi way maila no faén anghel hen nanagépfar.” Ananias hen anchichay nètatàchég an 10 Angkay hiyachi way cha omam- Pablo ta tappeténcha hen tapàna. 3 Yag améd hen sosongel hen anchichay anat ekat agé Pablo an hiyéén, “Ay Fariseo ya Saduceo, wat ammag ammoh achi agég tappetén Apudyus nachanagan hen anchi Komandér te hea way cha mangempàpàila hen kena- awni yag anchag forfor-iyén ah Pablo ammayno, te pakay ekatnowén uwisém ah aningarngarcha. Wat imfagana hen haén ah ammay way matorachan hen anchichay sorchachuna ta icha aran orchin Moses yag chamat agé labsen- hiya way nanggagawa hen tatagu yag gén hen hiyachiy ammay way orchin.” anchaat kasen iyéy ah barak. 4 Wat hen anchichay tommatàchég hen 11 Angkay hen hiyachiy lafi, nampàila hag-én Pablo, ekatchéén, “Pakay ekat- ah Jesu Cristu an Pablo way man- Hen enkaman anchichay 23:12 291 Hen enkaman anchichay 23:27 galiyén, “Achia cha émégyat Pablo, no chi fafaru way mangaliyén, “Chengngar- wachay ekamancha an hea, te masapor o way nantetempoyugan hen anchichay chillu im istiguwan haén ad Roma, ka- anap-apo way Judio way manawat an man hen nangistiguwam an haén ahtod hea ta kasenno ano epasango ah oletég- Jerusalem.” o way Pablo hen anchi konsel ah wakas. Yag hen lasoncha, ta iyam- Hen planon hen anchichay ammacha ano way mamistigar an hiya. Judio way mamchit an Pablo 21 Ngém achim koma cha afurotonha, 12–13 Angkay pommaway, wachacha te wachacha angkay hen nasorok ah hen na-among way nasorok ah opat- opatporo way tatagu way nantataro hen poroy Judio way incha nan-a-atopàpà no charan way mangenhahannéb an hiya. heno hen ekamancha way mamchit an Yag nansapatacha amin way achicha ano Pablo. Yag achicha ano poros mangman- paat mangmangan ya uray umin-inum gan ya umin-inum ingganah pédténcha ingganah pédténcha. Loohcha angkay ah Pablo. 14 Yachi yag émméycha way i nansasaggana non paat anno afunan.” managépfar hen anchichay ap-apon hen 22 Yachi yag anat ekat hen anchi Ko- papachi ya hen anchichay anam-ama mandérén, “Achim paat cha haphapetén way ponò hen Judio, yag imfagacha way way eneslomto an haén.” Yachi yag mangaliyén, “Nansapata-ani way achi ginumhad hen anchi fafaru. paat mangmangan ingganah pédténni ah Pablo. 15 Wat hen ekamanyu, chàyu ya Hen nangempayancha an hen anchichay konsel, hénagényu hen i Pablo an Gubérnador Felix mangimfaga hen anchi Komandér way 23 Angkay hiyachi way lommayaw laychényu koma way kasen mepasango hen anchi fafaru, enayagan hen anchi ah Pablo an chàyu ta iyam-ammayu way Komandér hen chuway kapetanna mamistigar an hiya. Ya ta chàni, an-anig yag imfagana way mangaliyén, “Inyu mansasaggana hen charan way mangen- esagana hen chuwanggasot way hahannéb an hiya ya anat umchah an sorchachu ya hen kasen chuwanggasot chàyu.” way mansasay-ang, ya anat agé 16 Ngém hen anchi amonaén Pablo, hen pitunporo way mankakabfayu. chengngarna hen planon hen anchichay Mansasaggana-ayu amin ta no Judio, wat émméy ah barak way i mahéhchém, lumigwat-ayu amin way nangeslo an Pablo. 17 Angkay imfagana manginyéy an Pablo ad Cesarea. 24 Ya yag enayagan Pablo hen ihay kapetan ilanyu agé ta wachay mansakayan hen sorchachu way mangaliyén, “Etn- Pablo. Ya masapor ar-arwachanyu paat odno hen antoy fafaru hen anchi Ko- ta eporangyu hiya an Gubérnador Felix mandér te wacha hen ifagana an hiya.” way maid mepaspasamak an hiya.” 18 Yachi way enetnodna, imfagana way 25 Yachi yag anat manorat hen anchi mangaliyén, “Hen anchi farud way Komandér an Gubérnador Felix way Pablo hen nangimfaga way iyalè hen an- hen ensoratna, ekatnéén, toy fafaru an hea te wacha ano hen ifa- 26 “Haén way Komandér Claudio gana.” 19 Yachi yag pinchén hen anchi Lisias, antoyan hen sorat-o an Komandér hen limana way manginyéy hea way machachayaw way hen ê-éyna ta omanggaycha, yag an- Gubérnador Felix. Sapay koma naat ekatén, “Nokay hen ifagam an ta amma-ammay-ayu amin. haén.” 20 Yachi yag henaphapet hen an- 27 Antoyan hen ihay tagu way Hen enkaman anchichay 23:28 292 Hen enkaman anchichay 24:7

ammag lenapchù hen anchichay hea.” Yachi yag annaat agé ifaga way kacharaana way Judio way maguwarchaan koma ah Pablo ah faréy tég-angaycha pédtén. Ngém angkay Are Herod. chengngar-o way hiya peet hen ihay tagun hen Roma, wat émméy-ani Hen nempafasoran hen antochay sorchachu way i hen Judio an Pablo nanarà an hiya. 28 Yag yachi, gapo Angkay hiyachi way nanlooh hen ta laychê koma way ma-awatan 24 lemay ag-agaw yag inumchah no heno hen chacha epafasor an ad Cesarea hen anchi kangatowan way hiya, wat inyéy-o hiya hen anchi pachi way ah Ananias, yag nìyalecha konselcha way Judio. 29 Yag yachi agé hen tapen anchichay anam-ama hen nangenlasinà way maid peet way ponò hen Judio ya anat agé enam-ammaana ah érégna way hen ihay apogachu way ah Tertulo mepapchit ya uray ah mifaruchana, hen ngachanna. Yag incha nèsango an te an yanggay an mepanggép Gubérnador Felix way manginchérém hen liglamenton hen orchincha an Pablo. 2 Angkay hiyachi way empa- way Judio hen nempafasorancha. ayagcha ah Pablo, inlugin hen anchi 30 Angkay hiyachi way neslo an apogachu way mangempafasor an hiya, haén way wacha hen nan-a-atopàpà ekatnéén, hen anchichay ahentaguna way “Apo Gubérnador way machachayaw, mangenhanéb an hiya, yachi gapo hen kenaraengno way mangen- hen mangempaliyà an hea. toray an chàni way Judio, wat nafayag Yag imfagà agé hen anchichay way natotornos-ani way maid gummug- cha mangempafasor an hiya uru. Ya gapon hea, chuar agé hen cha way hen sangwanam koma hen na-ammaan ah pagsaya-atan hen ami- manginchérémancha. Anggaychi nay tatagu hen antoy kawadni. 3 Wat hen ifagà an hea.” enag-agaw ya heno way lugarén an-anig 31 Angkay hiyachi yag tenongpar hen chan yaman gapon hea. 4 Wat ad uwan, anchichay sorchachu hen aminay imfa- achini koma taktakén hea Apo, ngém gan hen anchi Komandér an chicha. Wat panga-asem paat ta anoham koma chillu hen hiyachiy lafi, inyéycha ah Pablo way mangngar hen antoy aket way ifa- ingganad Antipatrisa. 32 Yag yachi way gani. 5 Te ilamat, hen annay taguwanna, nawakas, namfangadcha hen anchichay hiya hen ihay cha mangempaguru hen nanaran way sorchachu ah barak wat katagutagu, te cha émmé-émméy ah anggaycha hen anchichay nankakab- kafabréfabréy way mangintudtuchu hen fayu ah nanginchakpos. 33 Angkay inum- tomaropaan hen anchichay kacharaanni chahcha ad Cesarea, inyéycha hen anchi way Judio. Ya hiya agé hen ihay ap-apon sorat an Gubérnador yag emporangcha hen anchi sabsafali way tudtuchu way agé ah Pablo an hiya. 34 Wat yachi chacha soroton hen ihay tagu way nar- way finasan Gubérnador hen anchi so- pod Nazaret. 6 Ya chana agé penachas rat, yag annaat sarudsuchun an Pablo way mempa-aggarémha hen anchi Tem- no heno hen provinsiya way niyana- ploni ad Jerusalem. Ngém ammayat te ana. Yag imfagan Pablo way ad Seleu- tenelewni hiya, yag ekatniyén chàni ud- cia. 35 “Wat no yaha,” way ekat Gubér- ay hen manguwis an hiya ah matorachan nador, “asekasowê hea no umchahcha hen orchinni way Judio. 7 Ngém ammag hen anchichay cha mangempafasor an ummaleyat agé ah Komandér Lisias yag Hen enkaman anchichay 24:8 293 Hen enkaman anchichay 24:23 annag penléh way nangenlayaw. 8 Yag pachong angkay agé hen chani afuro- annaat ifaga way masapor ano umaleani ton hen annachay cha mangempafasor ahto ta hen sangwanam paat hen mang- an haén, te namnaméénni amin way inchérémanni an hiya. Ngém no fisti- man-uchiyén Apudyus hen aminay natéy garém hen annay taguwanna wat sigu- ah pegwana way amin hen anchichay rachu way ichaham agé hen katot-owan ammayay tatagu ya umat agé hen an- hen aminay chani aryén.” 9 Yachi yag chichay laweng. 16 Yag gapo hen yahay amin hen anchichay nìyéy way Judio, namnamà, empapatè way mangamma nètapecha way mangempafasor an Pablo hen usto ta maid koma fumasorà an yag tenàchégancha way tot-owa paat Apudyus ya ta maid agé fumasorà hen hen enalen hen anchi apogachu. tatagu.” 17 “Yachi yag gapo ta maid ém- Hen nanongfatan Pablo hen émméyà ad Jerusalem ah kamanay anchichay nanginchérém an hiya tawén wat émméyà ad uwan te napi- 10 Angkay narpaschi, yag sininyaran yarà way manginyéy hen pelak way Gubérnador ah Pablo ta somongfat. Yag etorongni hen anchichay ifani way anat ekat Pablowén, makasapor ah torong, ya ta iyà agé man- “Apo Gubérnador Felix, innilà way chaton an Apudyus. 18 Wat yachi way nafayag hen nan-uwisam an chàni way wachaà ah Templo way cha mangamma Judio, yag gapo hen hiyachi, nas-ém hen an cha nadchi way an-owat lempas hen hamhamào way manàchég hen achar- tapena way mepanggép hen kacharosan, o an hea. 11 Yag mafalin agé ifisarno yag ana-at ichahan. Ngém maid met hen tatagu hen katot-owan hen antoy chuar ah tatagu ahchi hen hiyachi aryê way hen hemporo ya chuway ag- ya maid amin chan guguru, 19 te hen agaw way kaysan, nane-echà way ém- wacha yanggayat hen tapen anchichay méy ad Jerusalem way i manayaw an Judio way narpo hen provinsiyan hen Apudyus. 12 Maid ay agé nangila an Asia. Wat chicha koma hen umale haén way cha mè-esngel hen tatagu way mangempafasor an haén no wacha ahchih Templo, ya maid ay agé nangcha- tot-oway epafasorcha te chicha hen hanà ah chà mangempaguruwan hen nangi-ila. 20 Ono faénchi, uray kay tatagu ad Jerusalem ya uray heno way hen annachay tatagu, wat haphapetén- chà innayan ya hen anchichay sina- cha no wachay nachahan ah fasor-o gogani way Judio. 13 Ya maid angkay hen nepasangowà hen anchi konsel ad agé mimfisarancha way tot-owa hen an- Jerusalem, 21 manongad no pafasoronà nay chacha epafasor an haén te an- hen anchi nangèngawà hen sangwanan- cha yanggay an penarang. 14 Ngém achì cha hen nangaryaén, ‘Chaà peet ichérém ehoot an hea way chà tot-owa soro- gapon mangafurotà way man-uchicha ton hen anchi cha mitudtuchu mepang- hen natéy ah pegwana.’” gép an Jesus way ekat hen annachay 22 Angkay hiyachi, gapo ta chuar kacharaaén sabsafali way faén tot-owa. chillu hen cha chengngar Gubérnador Ngém yaha met hen chà ekaman way Felix mepanggép hen somorotan an Je- manayaw an Apudyus way chinayaw sus, annaat iyaw-awni hen anchichay chillu hen aminay anap-oni ad nameng- Judio way mangaliyén, “Awni ta um- han. Ya chà met agé afuroton hen am- chah ah Komandér Lisias ta an-owat inay orchin Moses ya hen aminay en- ifanag hen annay chérémyu.” 23 Yachi sorat hen anchichay profeta. 15 Ya nam- yag imfagana hen ihay kapetan hen Hen enkaman anchichay 24:24 294 Hen enkaman anchichay 25:10 sorchachu way fafantayancha chillu ah ag-agawna, lummigwat way mamfiyahi Pablo, ngém lugarancha koma ah aket ad Jerusalem. 2 Yag yachi way wachad ya ta achicha agé epawa hen umaliyan Jerusalem, émméychaat agé an hiya hen anchichay ifana way manorong an hen anchichay anap-apon hen papachi hiya ah heno way kasaporana. ya hen anchichay tapenay anap-apo way Judio, way i manginlémrém an Hen kasen nepasangowan Pablo. Yag nampangpanga-asecha 3 ta Pablo an Gubérnador Felix no mafalin koma, pafangchéna ah Pablo 24 Angkay hiyachi way nanlooh hen ad Jerusalem, te hen gagtàcha chillu, ta kamanay ag-agaw, yag kasen ummale ehanébcha hiya hen charan. 4 Ngém hen cha Gubérnador Felix way hen-ahawa ensongfat Festo way kalluruwar way an Drusila way hiyaat ihay Judio. Yachi Gubérnador, ekatnéén, “Nifafarud chillu yag kasen empa-ayag Gubérnador ah ah Pablo ahchid Cesarea, ya tég-angay Pablo ta changréncha koma mepang- chillu hen mamfangchà. 5 Wat uray gép hen omafurotan an Jesu Cristu. mìyalecha hen annachay anap-apo ta 25 Yag yachi way cha enalealen Pablo ahchi hen minchérémancha an Pablo no mepanggép hen ammayay a-amma ya wachay laweng ah enammaana.” hen anchi achi memparufusan hen achar 6 Yachi yag entot-oroy Festo way way mangamma hen laweng, ya anat nì-iggaw hen anchichay Judio ad hen manusaan Apudyus hen tatagu ah Jerusalem hen kasen hemporo way pegwana, ammag émmégyatat agé ah ag-agaw no achi waru yag anat Gubérnador Felix yag annag ekatén, lumigwat way mamfangad ad Cesarea. “Anggay ud-ay ta in-aat ta awni tah Angkay nafigat hen namfangchana, i kasen ta an-owat kasen epa-ayag hea tummùchu hen anchi cha mau-uwwisan no wachay tempò.” 26 Yaha hen enalen hen tatagu yag annaat epa-ayag ah Felix, te hen ihay hamhamàna agé, Pablo way mepasango an hiya. 7 Angkay ekatnéén ta pasoksokan koma Pablo empaghépcha ah Pablo, ammag lini- hiya, wat yachi hen pontosna way cha ufat hen anchichay Judio way anat mampa-aya-ayag an hiya. narpod Jerusalem, yag ammag maid 27 Angkay narpas hen chuway tawén, achicha epafasor ah laweng way enam- wacha hen neparég an Felix way mang- maana ano. Ngém ammag maid chillu gubérnador way ah Porcio Festo hen ustoh manot-owaancha ah uray heno ngachanna. Ngém ammag tenaynan way iyalecha. 8 Yachi yag tenàchégan Felix ah Pablo ah pagfaruchan hen Pablo hen acharna way mangaliyén, naka-anana ah gubérnador way maid “Maid angkay lenabrabseng-o ah orch- kasen ganchatna no faén yanggay hen intaaw way Judio, ya maid agé enam- mangammayan koma hen anchichay Ju- ammaà ah mangempa-aggarémha hen dio an hiya. Templotaaw. Yag maid agé nangontaraà an Aretaaw ad Roma.” 9 Ngém ah Festo, Hen nepasangowan Pablo an gapo ta laychéna way komapétcha hen Festo ya hen nangimfag-ana anchichay Judio an hiya, imfagana an way mepasango ad Roma Pablo way mangaliyén, “Ay laychém Angkay hiyachi yag émméy ah ta iyéy-o hea ad Jerusalem ta uray 25 Festo ad Cesarea way tumùchu ahchi hen manguwisà an hea mepang- way manggubérnador hen yachiy gép hen annachay chacha epafasor an provinsiya. Yag hen anchi ma-atloy hea.” 10 Ngém senongfatan Pablo way Hen enkaman anchichay 25:11 295 Hen enkaman anchichay 25:25 mangaliyén, “Achì angkay laychén, te manàchég hen acharna. 17 Angkay karébféngà chillu way mauwis ahto hen hiyachi way ummalecha ahtod Cesarea, sangwanam way gubérnador hen Roma. iggay-o iyaw-awni te yachiy nawakas Te innilam met chillu way maid tot-owa paat yag iya-at tummùchu hen anchi enam-ammaà ah laweng hen annachay u-uwwisan yag empasangò ah Pablo. kacharaà way Judio. 11 Yag non an 18 Yag gapo hen enkamkaman hen umat yag wachay enammaà tot-owa ah anchichay cha mangempafasor an érégna way iyatéy-o, achì ekatén ilisiyà. hiya, ekat-owat agéén pararo ménat Ngém no maid katot-owaana hen chacha hen fasorna. Ngém ammag maichat epafasor an haén, achi koma mafalin agé peet 19 te ancha yanggay ammag way chicha hen manguwis an haén. Wat nè-esngel mepanggép hen pammatecha hen chawatê ngarud, ta mepasangowà way Judio, ya mepanggép agé hen ihay an Are Cesar ad Roma ta hiya hen natéy way ah Jesus ano way ammag mangimfanag.” 12 Angkay hiyachi yag epapelet Pablo way wacha ano way nètagépfar ah Festo hen anchichay ifana natattagu. 20 Yag gapo ta maid innilà ah way konsel yag annaat ekatén, “Chi- ekaman-o way mamistigar hen kaman nawatno way mepasangoa an Are Cesar an cha nadchi, imfagà an Pablo no ad Roma wat epééy-o hea ahchi.” laychéna way miyéy ad Jerusalem ta ahchi koma hen mafistigarana. 21 Ngém Hen nepasangowan achina agé laychén, te hen laychéna, Pablo an Are Agripa mifafarud ahto way mamannéd ano hen 13 Angkay hiyachi way cha-an mangimfanagan Are Cesar ad Roma. mafayag yag wacha hen ihay Are Yachi yag imfagà ta guguwwarchaancha way ah Agripa hen ngachanna way hiya ingganah wachay wayà way émméy ad Cesarea way i mangila an mangempééy an Are Cesar.” Festo gapoh nasa-achana yag nàyéy 22 Hen nangngaran Are Agripa hen agé hen sonodna way fufae way ah aminay henaphapet Festo, ekatnéén, Bernice. 14 Angkay nafab-ayagcha yag “Uray haénat laychê koma way mangn- anat haphapetén Festo an Are Agripa gar hen aryén Pablowanna no mafalin.” hen mepanggép an Pablo. Imfagana Yag ekat agé Festowén, “Mafalin met, way mangaliyén, “Wacha hen ihay wat epasangò hiya ah wakas.” farud ahto way tenaynan Felix hen 23 Angkay nawakas, hinénggépcha cha naka-anana ah Gubérnador. 15 Yag Are Agripa way hen-agin Bernice hen yachi way émméyà ad Jerusalem, anchi u-uwwisan way nan-ang-anggacha ammag ummalechaat agé an haén hen ya chachan pàpàila way hénggép. Yag anchichay anap-apon hen papachi ya nì-ighépcha agé hen anchichay anap- hen tapenay anap-apo way Judio, yag apon hen sorchachu ya hen anchichay chachaat agé ifaga an haén hen fasorna nan-angato way okom ad Cesarea. Yachi ano. Yag imfagacha ta kédchéngà ano yag anat epa-ayag Festo ah Pablo. 24 Yag agé hen matéyana. 16 Ngém imfagà annaat ekatén, “Heay Are Agripa ya an chicha way chàni way toray hen amin-ayu way nìya-among an chàni ad gubérno way Roma, achi mafalin way uwan, antoyan hen anchi tagu way cha kédchénganni hen uray heno way pafasoron amin hen anchichay ahen- tagu ingganah man-ahesennangocha taguna way Judio ahto ya umat agé hen anchichay mangempafasor an ad Jerusalem way chacha amin enèn- chicha, ta wachay én-énnéna way gaw way mepapchit koma. 25 Ngém Hen enkaman anchichay 25:26 296 Hen enkaman anchichay 26:13 hen namistigarà an hiya, maid met in- chuway kapo-on, chataaw amin chay- chahà ah ustoy fasorna ah érégnay iy- achayawén ah Apudyus ah enag-agaw atéy. Ngém gapo ta chinawatna way ya lenafi ya chataaw agé amin nam- mepasango paat an Aretaaw way Cesar naméén way mangawat hen anchi em- ad Roma, an-og inyafun way mangem- popostan Apudyus ad namenghan. Yag pééy ahchi. 26 Ngém hen problemà, maid Apo Are, gapo ta afurotò way looh usto ah esorat-o ah fasorna an Apo Ce- ummale tot-owa hen anchi empopostan sar, wat yachi hen mangempasangowà Apudyus, yaha hen chacha mempafaso- an chàyu amin ad uwan, am-améd an ran an haén. 8 Wat pakay chàyu amin heay Are Agripa, ta no fistigaréntaaw, way nìyamong ahto ad uwanén ammag wacha komay machahan ah esorat-o ah naligat hen mangafurotanyu way man- fasorna. 27 Te maid gutokna no epééy-o uchiyén Apudyus hen natéy.” hen ihay farud an Aretaaw ya maid agé 9 Entoroy Pablo way mangaliyén, ifagà ah ustoy fasorna.” “Uray haén hen ar-argawat ekat-owén masapor epapatè way mangura amin Hen nanàchégan Pablo hen hen mepanggép an Jesus way eNazaret. acharna an Are Agripa 10 Wat yachin enammaà ad Jerusalem, Angkay hiyachi yag ekat Are te inidchat hen anchichay anap-apon 26 Agripa an Pablowén, “Aya, ta hen papachi hen karébféngà wat eparufus-o hea way manàchég hen empafarud-o hen chuaray tatagun acharno.” Yachi yag entànang Pablo hen Apudyus. Yag no wachay mangaliyén limana yag annaat ilugi way man-ale, mapchitcha koma, haén agé hen ekatnéén, 2 “Heay Are Agripa, ammay nangafun hen natéyancha. 11 Wat te ummalea wat nagasatà tot-owa way kankanayén agé way chà empachusa manàchég hen achar-o hen sangwanam chicha hen anchichay chataaw mepanggép hen aminay empafasor hen ma-am-amongan, ya maid amin iggay-o annachay kacharaantaaw way Judio an enammaan way mangempapelet an haén. 3 Kaskasen hen layad-o te innilà chicha ah mangentagayancha koma way ma-awatam amin hen ugalitaaw hen afurotcha an Jesus, ya gapoh way Judio ya hen chataaw mansosonge- narafus hen aningarngar-o an chicha, lan, wat anoham koma way mangngar anà ammag cha émmé-émméy hen hen antoy aryê an hea.” anchichay anachawwéy way fabréy way 4 “Amin hen anchichay ifataaw way i mamaligat an chicha.” Judio, innilacha hen katatagù nanepod Hen nanaphapetan Pablo hen kaongà ah fabréyni ya umat agé hen ommafurotana hen ininggawà ad Jerusalem. 5 Yag in- nilacha agé non anchaat an achi ehoot Apos. 9:1-19; 22:6-16 way nanepod hen laprapona, haén hen 12 Entoroy Pablo way mangaliyén, ihay Fariseo way kaestrektowan paat “Wat gapo hen hiyato, émméyà ad Dam- way manorad hen afurottaaw way Ju- asco way i manginggagtà hen anchichay dio. 6 Yag ad uwan, antoyanà way cha ommafurot an Jesus te piniyarà hen michérém gapo ta sigurachuwà way am- anchichay anap-apon hen papachi ya maan Apudyus tot-owa way ammaan inidchatcha agé hen karébféngà way i hen anchi empopostana hen anap-otaaw manelew an chicha. 13 Angkay hiyachi ad namenghan. 7 Amintaaw way Judio way cha-ani éméy ad Damasco hen an- way ganà hen anchichay hemporo ya chi ustoy nanggawa yag innilà hen an- Hen enkaman anchichay 26:14 297 Hen enkaman anchichay 26:27 chi ammag napegsay helaw way narpod inlugì ad Damasco way manudtuchu hen uchu way kaskasen hen hilina no hen tatagu ya ana-at éméy ad Jerusalem hilin hen init. Wat an-anig nahili amin, ya anat agé hen aminay sakopon hen haén ya hen anchichay ifà way netnod, Judea. Yag tinudtuchuwà agé hen an- 14 yag an-anig nàchég amin yag an-owat chichay faén Judio way hen intudtuchù changrén hen chan ale way Henebreo an chicha amin, masapor ifafawicha hen hen inyalena way ekatna an haénén, fasorcha ya manhagongcha an Apudyus ‘Heay Saulo, pakay pap-aligatém haén ya anchaat agé ammaan hen usto ah te anno angkay cha pàpàgangén hen manot-owaan way namfafawicha. 21 Yag acharno hen cham mamachasan way gapo ta yaha hen chà ammaan, anà mangufat an haén te a-abfaê chillu ammag lenapchù hen anchichay ifa- hea.’ 15 Yag an-owat ekatén, ‘Henoa taaw way Judio ah Templo ta pédténà. Apo.’ Yag ekatnéén, ‘Haén ah Jesus way 22 Ngém inggana ad uwan, anà ammag cham paligatén.’ 16 Yachi yag ekatna tenotollongan an Apudyus way yaha agéén, ‘Tomàchég-a, te hen ganchat-o hen gapona ah tommàchégà hen sang- way mampàila an hea, ta chutokà hea wananyu ad uwan way manaphapet hen ah fafà-arê way i mangamma hen lay- enkaman Apudyus ah mangngaranyu chê. Wat masapor im haphapetén hen paat way nan-angato way tatagu ya katagutagu hen antoy nangil-am an haén umat agé hen nan-afafa. Ya maid kasen ad uwan ya hen epàilà an hea ah tapen safalih chà haphapetén no faén yanggay chi ag-agaw.’ 17 Yag entoroy Jesus agé hen anchi imfafaggan Moses ya hen an- way mangale an haénén, ‘Hénagê hea chichay profeta way ma-ammaan. Yag way i mangintudtuchu mepanggép an na-ammaan amin cha nadchi tot-owa, haén hen anchichay kacharaam way Ju- 23 te ilanyu ngén, imfafaggacha met dio ya hen anchichay faén Judio agé, way masapor mapap-aligatan hen anchi yag an-og hahalla-an hea ah heno way Cristu way empopostan Apudyus ya anat ammaancha an hea. 18 Tudtuchuwam mepapchit. Ya imfagacha agé way hiya chicha ta ma-awatancha hen mepanggép hen pés-éy man-uchi ah mangempaka- an haén ah kahelawan hen hamhamàcha ammuwana ah kahara-an hen tatagu way yachi hen manhagongancha an way Judio ya uray agé hen anchichay Apudyus, ya ta manchùgancha agé hen faén Judio way yachi agé hen ma- laweng, wat yachi agé hen ma-afa- helawan hen hamhamàcha amin.” an hen kafaelan Chumunyu an chicha. 24 É-éttég Pablo way chan ale hen Yag gapo hen omafurotancha an haé- chana manàchégan hen acharna, yag nat macharosan hen fasorcha yag nè- nan-ongawat agéh Gubérnador Festo tapecha hen anchichay tapen hen tata- way mangaliyén, “Pablo, an-ag nattagar, gun Apudyus.’ Yaha hen imfagan Apo te hen annay narafus way enacharno Jesus hen nampàil-ana an haén hen chà hen cha managar an hea.” 25 Ngém ayan ad Damasco.” sommongfat ah Pablo way mangaliyén, “Cha-anà mattagar, Apo Gubérnador, Hen nanaphapetan te tot-owa angkay paat amin hen an- Pablo hen enammaana toy chà aryén. 26 Ya manchinar agé 19 Entoroy Pablo way manginyale an hen hamhamào way manaphapet an Are Agripa, ekatnéén, “Yachi, Apo Are, cha natto an Are Agripa te innilà enafurot-o tot-owa hen aminay imfagan way chechengngarna chillu, te iggay Jesus hen nampàil-ana an haén. 20 Wat met ma-ammaanto hen helang. 27 Heay Hen enkaman anchichay 26:28 298 Hen enkaman anchichay 27:9

Are Agripa, ay afurotom way tot- maligwat way manchag-ochag-oh hen owa hen ensosorat hen anchichay pro- kafabréfabréy hen anchi provinsiyan feta ad namenghan. Innilà angkay way hen Asia. cham afuroton.” 28 Yachi yag ekat Are 3 Angkay nafigat hen lummigwatanni, Agripa an Pablowén, “Ay ammoh ekat- nanchag-oh hen anchi luganni ad Sidon, nowén uray hen emachén enawisnowat yag ammag na-anoh eman ah Julio an haén way manCristiano.” 29 Yag ekat Pablo te uray no filang way farud hiya, Pablowén, “Uray hen-emad ono am- chana chillu eparufus way mampan- mag mafayag, hen chawatê yanggay gagéhad hen anchi papor way i mangila an Apudyus, ta no an mafalin koma, hen tapen anchichay ifana ad Sidon ah uray hea ya hen amin annachay cha manmangiliyancha an hiya. mangngar hen chà aryén, omafurot-ayu 4 Angkay hiyachi way kasen lum- amin an Jesus way kaman hen om- migwat hen luganni, chaat agé fumab- mafurotà, ta komaman-ayu amin an ali way cha mihib-at hen papor, wat haén way manongad yanggay hen antoy nepapelet way enlekawni hen falin hen nakakawwachà.” anchi lota way Chipre ta machìligan- 30 Angkay hiyachi yag tommàchég ah ani. 5 Yachi way nanlurugan-ani yag Are Agripa ya ah Gubérnador Festo lenawhanni hen anchichay lota way Cili- ya ah Bernice ya anat hen amin cia ya Pamfilia ya an-aniyat umchah ad anchichay tapena way nìtutùchu an Melea way fabréy hen sakopon Licia. chicha, 31 yag ginumhadcha amin way 6 Angkay ad Melea, inchahan kapetan chan tatagépfar way mangaliyén, “Maid Julio hen ihay safaliy papor way narpod peet tot-owa enammaan nahhay tagu Alejandria way éméy ano ad Italia, wat ah érégnah matéyana ya uray ah mi- nan-aton-ani amin. faruchana.” 32 Yag ekat Are Agripa an 7 Angkay hiyachi, gapo ta napegsa hen Festowén, “Meparufus koma non anna anchi fali, wat émméy ah kamanay ag- iggay imfaga way mepasango an Are Ce- agaw way ammag cha péy-apéy-an hen sar ad Roma.” anchi papor way éméy. Wat napaligatan- ani yag an-aniyat homag-én ad Ganido. Hen chacha nanginyéyan Ngém gapo ta anni cha hib-atén hen an- an Pablo ad Roma chi fali, iggayni igachang way éméy te Angkay hiyachi yag inumchah enengwani hen chinìligan hen anchi lota 27 hen anchi ag-agaw way way Creta wat lenawhanni hen anchi ekatchéén mepééy ah Pablo ya hen lota way hommeloheloan hen chanum tapen anchichay farud ad Italia way way ekatchéén “Salmon.” 8 Yachi yag mepasango hen anchi kangatowanay empengepengetni way éméy ya an-anig Are way Cesar. Wat emporangcha naligatan way térén ya an-aniyat narég chicha an Julio way ihay kapetan umchah hen anchi cha metàtàchan hen hen sorchachun Are Cesar ta hiya papor way ekatchéén “Kahàniyan hen hen mangetnod an chicha. Ya haénay Papor” way ahag-én hen anchi fabréy ad Lucas, nàyéyà agé, 2 ya wacha agé Lasea. hen ihay ifani way eMacedonia way 9 Angkay hiyachi yag nataktataktak- narpod Tesalonica way ah Aristarco ani ad Kahàniyan way ingganah narpas hen ngachanna. Angkay hiyachi yag hen anchi lagsak hen Judio way Sosob- hinénggép-ani amin hen ihay papor way fotan, wat looh inumchah hen anchi narpod Adrumeto way nesasaggana way furan way aggaégyat ah manaranan Hen enkaman anchichay 27:10 299 Hen enkaman anchichay 27:25 hen papor gapon fali. Wat tinugutugun nangempaghép. 17 Angkay nepaghépchi Pablo chicha way mangaliyén, 10 “Inib- yag anchaat fédféchén hen achar hen an- a, enlasin-o way aggaégyat no etoroy- chi papor ta achi mafarakyang. Yag gapo taaw way éméy ad uwan. Te no ilurud- ta émégyatcha no magat ammag ichagah taaw, sigurachu way matarà hen chuar hen anchi papor hen anchi pommepeled way karga ya machachael agé hen an- way gahar way ahag-én ad Libia, em- toy papor, yag awni agé yag wachay pahcha hen anchi chakar way fanchila maofor an chitaaw amin.” 11 Ngém hen way cha mangentorong hen anchi papor anchi kapetan, iggayna afuroton hen ta egad hen fali ah mempayana. enalen Pablo, te hen enalen hen anchi 18 Angkay nawakas way ammag achi nangempapor ya hen anchi cha man- paat mafégfég-as hen anchi fali, in- maneho hen enafurotna. 12 Yag gapo agé lugicha way mangentap-ar hen anchi ta faén ano ammay ah iggawan hen pa- karga ah fayfay. 19 Yag angkay kasen por ad Kahàniyan no agiléd, wat lay- nawakas agé way ammag hiyahiya chén hen anchichay chùchùar way nan- chillu, wat ancha agég entap-ar hen am- lurugan way pachasénni koma way man- inay marabten way lamentan hen anchi chakpos ad Fenicia no mafalin, te un- papor. 20 Yachi yag émméy ah kamanay unnina ano ad Fenicia way sakopon hen ag-agaw way ammag hommehellang ad Creta te machichìligan hen anchi papor uchu way maid maila ah init ya umat ahchi. agén taraw ya ammag séréd hen anchi fali, wat an-anig nangenanggay amin te Hen nafaliyan hen anchi maid poros namnamani way matagu. papor ah fayfay 21 Angkay hiyachi way nafayag 13 Angkay hiyachi, kaman paat cha way anchag iggay nangnangan hen mafég-as hen fali te cha mane-ed anchichay ininggaw hen papor, hen yawyaw wat ekat hen anchichay tommàchég ah Pablo way mangamulid chan manehowén ammay ano, wat an chicha way mangaliyén, “Chàyu mafalin etoroyni way éméy ad Feni- way inib-à, non anyu koma enafurot cia. Yachi yag lenapchùcha hen an- hen enalè ta iggaytaaw lummigwat chi toy-on hen papor yag an-aniyat lu- ad Creta, maid angkay natarà ah migwat way cha mangempengepenget kok-owa ya iggaytaaw amin maligatan. way mempa-aklep ad Creta. 14 Yachi 22 Ngém tàén, pas-éményu paat hen yag ammag iggay mahen-awniyan yag hamhamàyu, te maid angkay matéy inluginaat hen anchi ammag manon- an chitaaw te an yanggay hen antoy god way fali way mihib-at way nar- papor hen machachael. 23 Innilàha pod Creta way nan-apet ad chaya. te ad arubyan, ah Apudyus way 15 Yachi yag ammag teneweng hen an- nangen-awa an haén ya hiya hen chà chi fali hen papor, wat anchag achi chayawén, empalena hen anghelna way makamaneho gapon anchi fali, wat an- mangimfaga an haén way mangaliyén, chag entachun ta egad hen fali hen 24 ‘Achia cha émégyat Pablo, te achia mempayana. 16 Yachi way nachìligan- matéy te masapor chillu mepasangoa ani ah aket hen nepachonganni hen an- an Are Cesar ad Roma. Yag hen ség-ang chi akettoy way lota ad Cauda, yachin Apudyus an hea, halimunana agé nawayaanni way nangempaghép hen an- hen anchichay karuganno ta maid chi fangka way cha gayuchun hen anchi agé matéy an chicha.’ 25 Wat hiyachi, papor, ngém nampaligat-ani chillu way inib-à,” way ekat Pablo, “émhép koma Hen enkaman anchichay 27:26 300 Hen enkaman anchichay 27:42 hen hamhamàyu te manokchù met ah panga-aseyu paat ta mangan-ayu ta Apudyus way ammaana way ammaan omorheayu, te maid angkay matarà hen imfagana an haén. 26 Ngém hen ah uray ihà-an an chitaaw.” 35 Yachiy mekaman, ichurun hen fali hen antoy enalen Pablochi yag annaat aran hen papor hen ihay akettoy way lota way tenapay yag nanyaman an Apudyus hen nanggagawa hen fayfay.” sangwanan amin hen anchichay tatagu 27 Angkay hiyachi way émméy ah us- ya annaat pet-angén yag inlugina way toy chuway chuminggu hen cha chillu mangan. 36 Wat seném-ém tot-owa hen mempafangchafangchan hen anchi fali hamhamà amin hen anchichay tapena an chàni hen anchi fayfay way Adriatico, yag anchaat agé amin mangan. 37 Hen yag yachi way gawan ménat chi lafi, yag aminay ininggaw hen yachiy paporat, lenènan hen anchichay chan maneho émméy ah chuwanggasot ya pitunporo way cha-ani peet homag-én hen lota. ya éném way tatagu. 38 Angkay 28 Wat anchaat uy-uyun hen kamang ah nagipoh-ani amin, entap-archa ah mangamangancha hen ka-adcharém hen fayfay amin hen anchi tapenay karga chanum, yag chuwanporo way chupa way fégah ta yumagyagpaw hen anchi hen ka-adcharémna. Angkay na-awni papor. way enkasencha, émméy yanggay ah hemporo ya lemay chupa. 29 Yachi yag Hen nachachaelan hen anchi papor émmégyatcha te magat mesagud hen 39 Angkay pommaway, wacha hen anchi papor hen anchi apehorhor, wat maila way lota, ngém maid innilan inuy-uycha hen opat way toy-on hen hen anchichay chan ammah papor no emot hen anchi papor ta matoy-onan yag henochi way lota. Ngém wachan inni- anchaat manluwaru ta pegpega paat yag lacha way huyù hen fayfay way am- pommaway. may hen tarantagna te paginahar, wat 30 Angkay hen anchichay chan chunu ekatchéén pachaséncha no mafalin way hen papor, penachascha way mangentat- mempatàchang hen papor an nadchi. allingéb way lomayaw, wat anchag inuy- 40 Wat hen enkamancha, ginhatcha hen uy hen anchi fangka way manluganan- hilun hen anchichay toy-on way man- cha koma way lomayaw te hen lason- aynan ah fayfay yag inigsancha way cha, icha ano igga hen tapenay toy- nangùfad hen anchi nigagallotan hen on hen hongad hen papor. 31 Ngém en- ipayna. Yag anchaat pasadsachén hen lasin Pablo hen hamhamàcha, yag an- anchi fanchila way ininggaw hen hon- naat ifaga hen anchi kapetan ya hen an- gadna ta way én-énnén hen yawyaw chichay sorchachuna way mangaliyén, way mangintùyud. Wat inlugin hen an- “No taynan hen annachay chan chunu chi papor way màmàéy hen penget hen hen antoy papor wat maid angkay nam- tarantag. 41 Ngém ammag nesaguchat namataaw way matagu.” 32 Yachi yag agé hen hongadna hen anchi pomme- senongpatat hen anchichay sorchachu peled way gahar, yag ammag nelafù way hen hilun hen anchi fangka wat na-anud. achi màéy. Yag chaat agé ichagacha- 33 Angkay hiyachi way tég-angay gah hen napegsa way challuyun hen an- pomaway, enà-arò Pablo hen anchichay chi emotna, wat cha marakarak yag cha tatagu ta mangancha koma, ekatnéén, metap-atap-ar hen anchi chengchengna. “Ustoy chuway chuminggu ad uwan 42 Angkay hen anchichay sorchachu, way maid poros nangnangananyu ekatchéén pédténcha koma amin hen an- gapoh hamhamàyu ya chanagyu. 34 Wat chichay farud te awni yag tumifùcha Hen enkaman anchichay 27:43 301 Hen enkaman anchichay 28:15 way omawid. 43 Ngém ah kapetan Julio, 7 Hen anchi hag-én hen tom- empawana te achina laychén way matéy matàchanganni ad Malta, wat ah Pablo. Wat imfagana way amin hen wacha hen lotan hen anchi toray anchichay nangila way tumifù, mampég- hen tataguhchi way ah Publio hen ahcha ah fayfay ta tumifùcha way ma- ngachanna. Ya ammay agé hen mangpango way tomàchang hen taran- enkamanna an chàni te menangilina tag. 44 Waman hen anchichay tapena, chàni ah toroy ag-agaw. 8 Yachi agé ancha an umunud ano way pomaud hen yag netongpo way nansaket ah amana tabra ono heno way nachael way away way amchan hen pochotna ya chan way narpon anchi papor. Wat yachi hen poto. Wat émméy ah Pablo way i enkamanni way tommàchang yag an- nangentam-ang an hiya yag inchàépna aniyat matagu amin. hen limana way manginluwaru yag naka-anat agé hen saketna. 9 Angkay Hen na-ammaan ad Malta nanchinngar way na-ammaanchi yag Angkay hiyachi way anchaat umale amin hen anchichay 28 tommàchang-ani amin, chengn- tapenay chan saket hen hiyachiy lota garni way Malta peet hen ngachan hen way i mempaka-an hen saketcha, yag anchi lota way nanggagawa hen fayfay. naka-an amin tot-owa. 10 Yachi yag 2 Yag am-ammay agé hen enkaman chuar hen chacha inidchaidchat an hen anchichay eMalta an chàni. Yag chàni gapoh layadcha. Yag yachiy gapo ta cha umuchan hen hiyachi lommayaw-ani, inidchatcha amin ya ammag tongnin, nan-apoycha ah hen masaporni para hen kasenni man-anichuwanni. 3 Yag yachi way manluganan hen papor. enamong Pablo hen himfatà way pateng yag ammag na-agam-am peet Hen nentoroyancha hen ihay aggaégyat way farakkan, yag way éméy ad Roma hen chana mangentongwan, ammag 11 Angkay hiyachi way natoroy furan- naptangan ménat hen anchi farakkan ani ad Malta, kasen-ani lummigwat way yag fummùnag way namngat hen liman nìlugan hen ihay papor way ini-inggaw Pablo way ammag nanhabrot. 4 Yachi ahchid Malta ingganah narpas hen ag- way innilan hen anchichay eMaltachi, iléd. Ya hen yachiy papor, narpod Ale- nan-ahepennootcha way mangaliyén, jandria way nangadnan ah “Kapel way “Magat ihay pommatéyha way tagu te Apudyus.” 12 Yachi way nanlugan-ani, ilangngén, tàén iggay maofor ah fayfay, inumchah-ani hen fabréy ad Siracusa, achi chillu eparufus hen omay-ayong wat toroy ag-agawni agéhchi 13 yag an- way matagu.” 5 Ngém ah Pablo, annag aniyat kasen lumigwat way ummaled empayagpag hen limana yag nàchég Regio. Angkay nawakas, ammay hen hen anchi farakkan hen anchi apoy way cha ekaman hen yawyaw, wat yachiy iggayna ekenkeno hen namngatana. kasen nawakas, inumchah-ani ad Pute- 6 Hen anchichay eMalta, anchag oli. 14 Hen kawadni ad Puteoli, in- hahadchén hen fumnarana ya hen chahanni hen tapen anchichay omma- matoachana way matéy. Ngém yachi furot wat enayagan chàni. Yag yachi way na-awni way ammag maid peet way nakachumingguani an chicha, yag ekatna, anchaat agég finalewan hen an-aniyat lumigwat way manaran way hamhamàcha yag ekatchéén hiya ano éméy ad Roma. 15 Yachi yag hen an- agé hen ihay apudyus. chichay ommafurot ad Roma, chengn- Hen enkaman anchichay 28:16 302 Hen enkaman anchichay 28:26 garcha way naway-ani, yag anchaat lu- asan hen namnamataaw way Judio way migwat way i manib-at an chàni. Yag a- empopostan Apudyus an chitaaw.” anachawwéy hen chinarancha te hinib- 21 Yachi yag ekatcha an Pablowén, atni hen tapena hen anchi market ad “Maid met enawatni ah sorat way nar- Apia ya anniyat agé hib-atén hen tapena pod Judea mepanggép an hea, ya maid hen iggaw hen anchichay toroy faréy amin henaphapet hen anchichay ifa- way chachag-ohan. Yag hen nangil-an taaw way Judio way narpohchi way Pablo an chicha, ammag nanyaman an wachay laweng ah enammaam. 22 Ngém Apudyus, te seném-ém way térén hen laychénni paat chillu way mangngar hamhamàna. hen wachah hamhamàno mepanggép an Jesus, te hen ma-awatanni yanggayat Hen nanagépfaran Pablo hen uray heno way lotéén chacha kontaréén anchichay Judio ad Roma hen mepanggép an hiya way cham 16 Angkay hiyachi way inumchah-anid tàchégan.” Roma, neparufus ah Pablo way i-inggaw 23 Angkay hiyachi way inumchah hen hen ihay faréy way faén pagfaruchan, anchi ag-agaw way imfagacha way ngém mawawà-acha chillu hen ihay sor- kasencha mantatagépfaran, ancha am- chachu way manguguwwarcha an hiya. mag chuar hen anchichay Judio way um- 17 Angkay hiyachi way nanlooh hen male hen anchi faréy way ininggawan toroy ag-agaw, empa-ayag Pablo hen Pablo. Wat nanlugi hen cha pomaway anchichay anap-apon hen Judio ahchid ingganah nadhém hen nanudtuchuwana Roma ta mantatagépfarcha. Angkay na- an chicha way mangensoplekar hen amongcha, ekatna an chichéén, “Chàyu mepanggép hen mantorayan Apudyus. way sosnod way anap-apo ahtod Roma, Yag penachasna way mangempaka-awat maid angkay enam-ammaà ah laweng an chicha mepanggép an Jesus way hen uray heno hen anchichay sosnod- chana imfisafisar hen ensorat Moses ya taaw way Judio, ya maid agé kenontarà hen anchichay profeta ta éhéd yag ma- hen gagangaytaaw way intudtuchun awatancha koma. 24 Wat wachacha tot- hen anap-otaaw ad namenghan. Ngém owa hen tapena way nangafun hen in- tàén chilluchi, anà ammag imfarud tudtuchuna wat ommafurotcha. Ngém ad Jerusalem yag emporangà hen an- wachacha chillu hen tapena way am- chichay eRoma ahchi. 18 Angkay finisti- mag achi omafun. 25 Angkay hiyachi garà, ekatchéén meparufusà koma te way cha madhém way chacha ilugi way maid inchahancha ah fasor-o ah mam- mafuar, chachan sosongel mepanggép chitanà. 19 Ngém ammag achi poros lay- hen chengngarcha. Wat hen anongoh chén hen anchichay ifataaw way Ju- way enalen Pablo an chicha, ekatnéén, dioha wat napeletà way mangimfaga “Chàyu hen mafud-asan hen imfagan hen mepasangowà an Are Cesar ta hiya Apudyus hen anchichay anap-otaaw ad hen mangimfanag, uray maid epafasor- namenghan way empahpahmà hen Es- o hen anchichay ifataaw. 20 Wat yachi pirituna an Isaias. 26 Ekat Apudyusén, hen nangempa-ayagà an chàyu ad uwan ‘Im ifaga hen anchichay ahentagum way ta tagépfarê chàyu paat ya ta esoplekar- ekatnowén, o an chàyu no pakay nifaruchà. Te ah Tàén anyug cha changréchangrén hen katot-owana, nifaruchà gapo yanggay aryê, achiyu chillu ma-awatan. hen afurot-o way ah Jesus hen kafud- Yag tàén anyug féféttégén hen chà epaìla, achiyu chillu elasin no Hen enkaman anchichay 28:27 303 Hen enkaman anchichay 28:31

henochi. 27 Te hen mepaniyanyu ah kahara-ancha an Apudyus, te chicha, way tatagu, anyug kaman mafalin chumngarcha.” henohorot hen ingayu, ya anyug 29 Angkay narpaschi way enalen kenekemet hen matayu. Te non Pablo, anchag chan sosongel hen an umat yag faén, makagngar-ayu anchichay Judio way lomayaw. hen chà ifaga, ya makaila-ayu 30 Angkay hiyachi yag ininggaw hen chà epaìla, yag ma-awatan ah Pablo hen anchi faréy way chana hen hamhamàyu hen na-ammaan. afangan hen unig hen chuway tawén, Wat kapeletan way yachi hen wat chana agé paghépaghépén hen manhagonganyu an haén ah aminay umale way mangila an hiya. manga-anà hen fasoryu.’ 31 Yag chana agé epagngapagngar Yaha hen ekat Apudyus.” 28 Wat mepanggép hen mantorayan Apudyus, henalenonot Pablo agé way mangaliyén, ya chana agé itudtutudtuchu hen “Wat ma-awatanyu, chàyu way mepanggép an Apo Jesu Cristu way inib-à way Judio way ad uwan, ammag natorod hen enkamkamanna ya mepagngar hen anchichay faén Judio maid agé nangempap-awa an hiya. 304 eRoma 1:14

Apudyus chàyu agé way omafurot an Hen sorat Pablo hen anchichay Jesus ah mantataguna. 7 Wat antoyan hen sorat-o an chàyu eRoma amin ahnad Roma way laylaychén Apudyus ya penelena ah mantataguna. Ah Pablo way aposel Jesu Cristu hen nan- Wat ta totollongan chitaaw amin an gensorat hen yatoy sorat hen kawad-ana Amataaw way Apudyus yah Apotaaw ad Corinto hen tawén way 57 ménat. Yag way Jesu Cristu, ya ta papannohoncha hen nangensoratana, ta ah mangempara- agé hen hamhamàtaaw amin. wagana no heno paatchi hen anchi am- Hen nanyamanan Pablo an Apudyus mayay chamag way hen fégahnaat hen mimfilangan Apudyus hen tatagu ah maid 1 Cor. 1:4-9; Efes. 1:15-23; fasorna an hiya. Yag hen mifilangan ah Fili. 1:3-11; Col. 1:3-14 maid fasorat gapon afurot ya faén gapon 8 Wat ta an-owat an etoroy, manya- manorachan hen orchin. Wat ah Jesu manà unna an Apudyus gapon Jesu Cristu yanggay hen manchinlan ta mìy- Cristu te hen iyaman-o, hen nanhemam- achar hen Espiritun Apudyus an chitaaw agan hen afurotyu hen karotarota. 9 Yag way yachin laprapon hen mangammaan- inni-ilan Apudyus way tot-owachi way taaw hen ammayén Apudyus. Yag enlawag hiya chillu hen anchi chà mansérfiyan ah agé Pablo way an inwalin Apudyus hen péppég chi kafaelà way mangintudtuchu anchichay Judio ah katorongan hen faén hen anchi ammayay chamag mepang- Judio, ngém agamichéna chicha chillu ah gép hen anàna. Wat no manluwaruwaén tapen chi ag-agaw. 10 chà etape chàyu. Ya hen ihay chà Haén ah Pablo way chan sérfi agé chawatén an Apudyus no mafalin, 1 an Jesu Cristu, yag chinutokanà wat ta eparufusà koma way umale ahna way man-aposel ya piniyarà way i way i mangilan chàyu. 11 Te an-og lay- manginwarawag hen anchi ammayay chén paat way mangila an chàyuhna, ta chamag way narpon Apudyus 2 way em- wachay iyà itudtuchu an chàyu way nar- popostana chillu ad namenghan te yachi pon Espiritun Apudyus ah pomegsaan hen ensorat hen anchichay profetana. hen afurotyu. 12 Ya faén agé yanggay 3 Yag hen hiyachiy chamag, wat maid afurotyu hen mepas-ém gapon haén, te kasen no faén hen mepanggép hen an- uray agé haénat sém-ém hen hamhamào chi anà Apudyus way Apotaaw way no ilà hen afurotyu. Jesu Cristu. Yag no mepanggép hen 13 Sosnod, ma-awatanyu koma way kenatataguna, niyanà way ganà Arey kankanayén way ekat-owén umaliyà David. 4 Yag mepanggép agé hen kena- ahna way mangilan chàyu, ngém anà apudyusna, wat nepàila way hiya hen ammag cha mahalihaliwa. Te hen laychê anchi mannakafael way anà Apudyus paatat ta iyà tudtuchuwan hen tapena hen anchi nan-uchiyana hen natéyana. ahnad Roma agé ah omafurotancha 5 Yag gapon Jesu Cristu, senég-anganà way kaman hen chà manudtuchuwan an Apudyus yag chinutokanà ah hen anchichay faén Judio hen tapen man-aposelna way i manginwarawag hen fabréy. 14 Te yachi chillu hen mepanggép an hiya hen katagutagu hen impiyar Apudyus an haén, yag song- antoy lota ah omafurotancha. 6 Wat fatà an hiya no achì ammaan. Wat yachi hen netapyanyu agé, chàyu way yachi hen iyà manudtuchuwan hen cha omafurot ahnad Roma te penelen katagutagu hen antoy lota way na-achar eRoma 1:15 305 eRoma 1:26 man ono cha-an, ya umat agé hen an- mannakafalinna way maid péppégna. chichay machayaw ya hen anchichay Te nanepod hen nangammaana hen achi. 15 Wat hiyachi hen an-og laychén antoy lota, narawag mepanggép an paat way i mangintudtuchu hen anchi hiya, te hen anchichay enammaana ammayay chamag an chàyu ahnad Roma hen kail-an mepanggép an hiya. Wat agé. hiyachi hen ammag maid poros laslason hen tatagu ah achicha mangafurotan an Hen kafaelan hen anchi hiya. 21 Ngém uray ta innilan hen tatagu ammayay chamag mepanggép an Apudyus, ancha chillug 1 Cor. 1:18, 24 an achi chayawén hiya, ya ancha agég 16 Anà ammag sigurachu mepanggép achi manyaman an hiya. Wat ammag hen anchi ammayay chamag, te yachi sommafali hen hamhamàcha ah maid hen mangimfaga hen kafaelan Apudyus gutokna, yag ammag hommelahelang way manarà hen uray heno way tatagu hen hamhamàcha ingganah maid poros non anat an omafurot way manepod an ma-awatancha mepanggép an hiya. chàni way Judio ya anat agé hen an- 22 Hen ekatchaat naraengcha, ngém chichay faén Judio. 17 Te hen anchi am- anchaat agé peet an nawéngwéng. mayay chamag, yachi hen mangimfaga 23 Te chicha, anchag entagay way hen ekaman Apudyus way mangimfi- manayaw hen tot-oway Apudyus lang hen tatagu ah ammay an hiya. Ya way natattagu ah ing-inggana, yag maid kasen mangimfilangana hen tatagu chachaat agé chayawén hen anchichay ah ammay no achi yanggay gapo hen ammag enammaan hen limacha ah afurotcha. Te yachi chillu hen imfa- man-apudyuscha ano way tenaggutaggu gan hen anchi nesosorat way alena hen tapena ancha kenaskassole ad namenghan way ekatnéén, “Hen hen tapena ya enan-annimar ya anchi tagu way mifilang ah ammay finab-arakkan. gapon afurotna, hiyachi hen mètagu an 24 Wat gapon hiyachi, ammag Apudyus ah ing-inggana.” winayaan Apudyus chicha way mangamma hen uray heno way laweng Hen kenaraweng hen tatagu way laychéncha, wat ammag maid Apos. 14:17; 17:24-31 achi wacha ah aggarémha ah chacha 18 Looh nifafagga hen anchi pararo ammaan ah mangusarancha hen way aningarngar Apudyus hen acharcha. 25 Yag hen laprapon nadchi, anchichay menangfasor way tatagu te anchag achi afuroton hen anchi way ammag achi omafurot ya cha innilacha way tot-owa mepanggép an mangamma-amma hen laweng. Yag hen Apudyus, yag anchaat agég emparég anchi laweng way chacha ammaan, way mangafurot hen kétém. Te anchag yachi agé hen mangempapawa hen cha chayawén ya patigén hen anchichay mangafurotancha hen katot-owaan. an lawag enammaan Apudyus yag 19 Wat sigurachu way machusacha faénat agé ah Apudyus paat way te narawag met an chicha hen nangamma an cha nadchi way hiya anchichay ma-ammuwan mepanggép yanggay koma hen machachayaw ah an Apudyus te lenawarawagan ing-inggana. Amen. Apudyus. 20 Te ilanyu ngén, uray achi 26 Wat gapo ta yachi hen chacha eka- maila ah Apudyus, melarasin chillu man, ammag winayaan Apudyus chicha hen kena-apudyusna ya hen anchi way cha mangamma-amma hen anchi eRoma 1:27 306 eRoma 2:8 ammag aggarémha ya afifiin way narpo Maid manginlisi hen chusan Apudyus hen laylaychén hen achar. Wat uray hen anchichay tapenay finufaeyén chachan Mat. 7:1-5 henhennòyong way mangamma hen an- Heay tagu way cha mangarkoro chi aggarémha way achi koma mafalin 2 hen kenaraweng hen tapena, achim way ma-ammaan. 27 Yag umat agé hen angkay ekatén ilisiyam hen kachusaam tapen anchichay lenarae, te ammag faé- an Apudyus, tàén henoay tagu. Te nat agé hen fufae hen ahaw-éncha te hen no aryém hen karaweng hen tapena pachongchaat agé way larae hen laylay- way yachiyat agé chillu hen cham am- chéncha. Wat ammag aggarémha ya afi- maan, wat cham angkay ammaan hen fiin way térén hen chachan hòhòyongan. kachusaam an Apudyus. 2 Yag inni- Wat awahcha hen kachusaancha gapon lataaw met agé way nenènong hen eka- anchi sabsafali way chacha ammaan. man Apudyus hen manguwisana hen 28 Wat yachi, gapo ta anchag achi heno way mangamma ah laweng. 3 Wat patigén ah Apudyus, yachi agé hen hea way ammag cha mangarkoro hen nanginyanggayana an chicha, ta kenaraweng hen tapena yag pachongat man-awacha hen anchi nenèfat way agé peet hen cham ammaan, ay ammoh hamhamàcha ya hen anchi aggaukos ekatnowén ilisiyam hen kachusaam an way a-ammacha. 29 Wat ammag maid Apudyus. 4 Ono magat lawa anno yang- achicha ammaan ah laweng te anchag gay ammag manchinlan hen kenaség- man-ameam ya achicha laychén hen angna ya hen kena-anohna way ekat- ifacha. Ya ancha agég ma-apés ya nowén ancha-ag pasinsiyéén. Ay am- pomatéy. Ya anchag chan sososongel moh yaha hen manchinlam. Ay am- way nan-asilibcha ya pèlorokopcha ya moh achim ma-awatan way hen pontos komakappotcha. 30 Yag ancha agég hen anoh Apudyusat ah ma-à-aroan ah cha ustan hen tapena ya anchag achi mangentagayan koma hen anchi laweng laychén ah Apudyus. Ya ancha agég way cha amma-ammaan. 5 Ngém an- pap-aliw-an hen anchichay aggarayos ag térén way achin fafawi. Wat anno way tatagu. Ya chachan pahih-iya ya angkay an cha héphépén hen kachusaam mampaspasekat, yag chachaat agé an Apudyus ah pegwana hen umcha- chillu anapén hen kaskasen way laweng han hen anchi nenènong paat way man- ah ammaancha. Ya ancha agég achi guwisana hen aminay tatagu hen antoy mangiggéén hen chinàcha-archa 31 ya lota. 6 Te maid chuwachuwana way ah ammag maid hamhamàchah ammay, ya Apudyus, idchatna hen aminay tatagu ancha agég achi matalek ya maid amin hen assong hen enammaancha. 7 Wat layadcha hen uray ahimfafaryancha, ya hen anchichay tatagu way mangempa- maid agé innilacha way manég-ang ah pate way mangamma hen ammay way uray heno. 32 Hen chichachiy tatagu, anchag agawaan hen mangammayan tàén no innilacha way chuchusséén Apudyus an chicha ya hen mèawaancha Apudyus ah ing-inggana hen anchichay hen mannanayun way ataguwan, wat mangamma hen kaman an cha chicha hen mangidchatan Apudyus hen nadchi, ancha chillug cha ilurud mètaguwancha an hiya ah ing-inggana. way mangamma. Yag chachaat agé 8 Waman hen anchichay tatagu way an- ammayén hen anchichay tapena way chag laylaychén yanggay hen laychén- cha mangamma hen kaman hichi. cha way anchag achi iyafiin hen tot- owa te ancha cha ammaan hen heno eRoma 2:9 307 eRoma 2:22 way laweng way laychéncha, wat chicha may hen enammaancha. 16 Wat yachi hen ammag mangempohoran Apudyus hen ekaman Apudyus ah mauwisan hen hen aningarngarna hen manusaana an katagutagu, te no umchah hen anchi ag- chicha. 9 Wat hiyachi hen mapaligatan agawna, uwisén Jesu Cristu hen aminay ya mapàpàgangan hen egachay tatagu netataro way hehemmà hen katagutagu way mangamma hen laweng way hen way yachi chillu hen empaka-ammun Judio unna ya anat agé hen anchichay hen anchi ammayay chamag way chà faén Judio. 10 Ngém hen aminay tatagu iwarawag. way cha mangamma hen ammayén Achi ilisiyan hen anchichay Apudyus, pachayawén Apudyus chicha Judio hen chusan Apudyus ya pangatowéna chicha ya papannohona gapon kenaJudiocha agé hen hamhamàcha way milugi hen Judio unna ya anat agé hen faén Ju- Gal. 2:15-21; 3:1-14; 5:1-12 dio. 11 Yachi hen ekaman Apudyus te 17 Chàyu way kacharaà way hiya, ammag papchong hen ekamanna mangaliyén Judio paat way tatagun way manguwis hen amin way maid Apudyus, magat chayu manchinlan wahwahigéna. hen nanangchénanyu hen anchi orchin 12 Hen anchichay faén Judio way maid Moses ah ketapyanyu an Apudyus anchi orchin Apudyus an chicha way ya magat chayu agé epasekat hen ensorat Moses, uwisén chillu Apudyus nangammuwanyu paat hen tot-oway chicha gapon fasorcha, ngém faén hen Apudyus. 18 Yag innilayu agé hen anchi orchin hen mimfisarana hen man- laychén Apudyus way ammaanyu guwisana an chicha, te maid innilacha koma te wachan anchi orchinna an cha nadchi. Waman amin hen an- way cha manudtuchu an chàyu ah chichay Judio way nangila hen an- mangenlasinanyu hen ammayéna. chi orchin, yachiyat agé hen mimfis- 19 Yag gapon hiyachi, magat sigurachu aran Apudyus hen manusaana an chicha hen hamhamàyu way chàyu paat hen gapon nanlabsengancha. 13 Te achi am- nangenlébféng way manudtuchu hen mag ammayén Apudyus hen tatagu anchichay kaman nabfurag way maid gapon chana mangngaran hen anchi innilacha mepanggép an Apudyus yag orchin, te hen ifilangna ah ammayat kaman-ayu ano agé paat helaw way hen anchi manorad paat hen anchi manelaw hen anchichay helang hen orchin. 14 Maid innilan hen anchichay hamhamàna. 20 Ya magat ekatyuwén faén Judio hen anchi orchin Moses, chàyu paat hen wachan karébféngana ngém mag-ay ta ammaancha chillu hen way mangamhew ya manugun hen anchi usto way intudtuchun hen anchi anchichay maid innilana way ammag orchin, yachi hen mail-ana way elas- kaman utteng, te wacha an chàyu paat incha chillu hen usto ah hamhamàcha, hen anchi orchin wat maid achiyu innila wat yachi hen miyalig ah orchin way ah tot-oway ma-afurot. 21 Wat an-ayug chacha agé soroton. 15 Wat hen hiyachiy naraeng way manudtuchu hen tapena, chacha mangammaan hen usto, yachi ngém pakay achiyu etape hen acharyu hen mangempàila way nimura peet ah way manudtuchu nò. Te hen chayu hamhamàcha hen anchi usto way in- mangintudtuchuwan way achita koma tudtuchun hen anchi orchin. Ya hen cha mangakaw, pakay cha-ayuwat agé manlènaan hen hamhamàcha, yachi hen mangakaw nò. 22 Ya hen anchi chayu manguwis an chicha no laweng ono am- agé mangintudtuchuwan way achita eRoma 2:23 308 eRoma 3:6 cha chumagchagas, ay maid tot-oway hen anchi nafalewan hen katataguna chagchagasyu. Yag ekatyu agéén way faén yanggay hen acharna hen aggaukos an chàyu hen machayawan namarkaan, te kaman namarkaan hen hen faén ustoy Apudyus, ngém pakay hamhamàna. Yag hen ka-ammaan nad- an-ayug natorod nò way hénggép hen chiyat gapon nan-ancharan hen Espir- sesemfa-ancha way i mangakaw hen itun Apudyus an hiya yag faén gapon michaton an chicha. 23 Yag chayu agé nan-ancharan hen anchi orchin. Yag hen epasekat hen anchi orchin Apudyus hiyachiy tagu, uray achi chayawén hen way wacha an chàyu, ngém chayu met tatagu hiya, chayawén chillu Apudyus. agé chillu ammaan hen ka-ahoyan Magat wachay mangaliyén, “Wat no Apudyus hen chayu manlabsengan 3 yaha, nokay peet lawa hen sérfin hen anchi orchinna. 24 Tot-owa hen hen kenaJudioni nò, yag nokay agé hen anchi nesosorat way alen Apudyus ad sérfin hen namarkaanni agé.” 2 Ngém namenghan way ekatnéén, “Gapon achiyu ekat hena, te ah katot-owana, chayu ekamkaman way Judiowat chuar chillu hen sérfin hen kenaJu- ammag yachiyat agén cha mangsotan dion hen Judio, te hen iha, chicha hen anchichay faén Judio an Apudyus.” paat hen nangemporangan Apudyus hen 25 Hamham-éntaaw ngén, chàyu way alena. 3 Ngém wachacha hen tapena way Judio, te no chayu tot-owa tongparén anchag achi tomongpar hen hiyachiy hen anchi orchin Apudyus way ensorat enalena. Wat ay ammoh gapo ta anchag Moses, wat wacha tot-owa hen sérfin an achi matalek hen tapena yag ekat- hen anchi namarkaan hen acharyu way taaw agéén achi matalek ah Apudyus. yachi hen markayu ah nangentataguwan 4 Achi mafalinha, te ah Apudyus, uray ta Apudyus an chàyu. Ngém no anyu agég anchag nangéttém hen egachay tatagu cha labselabsengén hen anchi orchi- hen antoy lota, achi chillu mafalin nanchi, an angkay ammag maid sérfin mankétkétém ah Apudyus. Te hen anchi hen anchi namarkaanyu. 26 Yag umat nesosorat way alena, ekatnéén, agé hen anchichay faén Judio way cha- “Heay Apudyus, mamàila way tot-owa an namarkaan hen acharcha, te no am- ya nenènong hen aminay ifagam. maancha chillu hen anchi usto way in- Wat uray heno hen ekaman hen tudtuchun hen anchi orchin, wat ifilang tatagu way manginyanap ah nèfa- Apudyus chicha ah kaman namarkaan. tam, maid chillu machahan, te maid 27 Wat yachi, hen anchichay faén Ju- poros mèmèfatam.” dio way cha-an mamarkaan hen achar- 5 Magat wachay tatagu ah mam- cha ngém chacha chillu ammaan hen an- filosopya way mangaliyén, “Ammay chi intudtuchun hen orchin, chicha hen kayyà hen fumasoran hen tatagu te hen mangempàila way machusa-ayu way Ju- kenarawengcha, yachi hen mangem- dio. Te chàyu way tapena, tàén na- parawag hen kena-ammay Apudyus.” markaan paat hen acharyu ya wacha Yag awniyat ekatna agéén, “Laweng no agé hen anchi nesosorat way orchin an chuséén Apudyus hen anchi fumma- chàyu, anyu chillug achi tongparénchi. sor te hen anchi fasorna met agé hen 28 Te ilanyu ngén, faén angkay tot-oway cha mangemparawag hen kena-ammay Judio ah matan Apudyus hen anchi an Apudyus.” 6 Ngém ammag achi éméyha yanggay an niyanà paat way Judio ono way hamhamà te no faén nalimpiyu ah namarkaan paat hen acharna. 29 Te hen Apudyus, nokayat agé hen ekamanna tot-oway Judio ah matan Apudyusat way manguwis hen aminay tatagu nò. eRoma 3:7 309 eRoma 3:23

7 Awniyat wachan ammag sosomngel way anchag nangedchot. 15 Ya an- chillu way mangaliyén, “Oo a, ngém no cha agég alesto way mamaligat mankétémà yag yachi hen meparawa- hen tapena ya uray hen pomatéy. gan hen kenanongnong Apudyus ya 16 Yag uray heno way ayanchéén hen kenamaid hen kétém an hiya, ginurucha hen tatagu ya wacha ay achi kaskasen hen kachayawana hen chachaeléncha. 17 Ammag maid gapon mankétmà, wat achiyà koma paat hamhamàcha way mangem- chuséén, a.” 8 Wat hen fanag hen hiy- patempoyug hen tatagu. 18 Yag am- achiy hamhama-at, uray kagé antaaw mag maid paat innilacha way émé- ammag cha fumasofasor, te ammay peet gyat an Apudyus.” chillu hen halenonotna. Ngém ammag Yachi hen nesosorat. maid gutok nadchiy hamhamà te an 19 Ya innilataaw agé way amin hen omenparaweng. Ngém wachachaat ano anchi nesosorat way orchin Apudyusat agé hen cha mangsot an haén way man- para hen anchichay mamangchén hen galiyén yaha ano hen chà itudtuchu. anchi orchinna. Wat gapon cha nadchiy Wat chichachiy tatagu, awahcha hen orchin, netotoppò hen manlasonan hen machusaancha. uray heno way tagu hen antoy lota ah achina kachusaan an Apudyus te maid Maid tagu ah iggay fumasor poros ihah iggay fummasor. 20 Wat am- 1 Juan 1:8-10 mag maid tatagu ah mifilang ah maid fa- 9 Magat wacha chilluy mangaliyén un- sorna an Apudyus gapon chana manong- unnina chàni way Judio no chàyu way paran hen anchi orchin, te maid chillu faén Judio. Ngém faén angkaychi te tatagu ah makatongpar amin hen anchi looh-o imfaga way hen egachay tatagu orchin. Te hen pontos chillu hen anchi way uray hen Judio ya umat agé hen orchin wat anna an epàila hen tatagu no anchichay faén Judio wat menangfasor- heno hen ekat Apudyusén fasor. taaw amin. 10 Te yachi hen imfagan hen Hen mangimfilangan Apudyus hen anchi nesosorat way alen Apudyus way tatagu ah maid fasorna an hiya ekatnéén, “Maid poros tagu ah ammay. 11 Yag an Gal. 3:1-14; Efes. 2:1-10 agég maid iha ah mangawat hen 21 Ngém ammay ad uwan te em- ammayén Apudyus, te maid amin pàilan Apudyus hen ekamanna way iha ah manlayad way manganap mangimfilang hen tatagu ah maid fasfa- hen laychéna. 12 Yag nanchùgan- sorna an hiya. Yag hen hiyachiy enka- cha amin ah Apudyus, wat anchag manna, iggay agé mantaptape hen an- enomfat amin. Yag ammag maid chi manorotan hen orchin way ensorat poros iha ah mangamma hen usto. Moses. Manowat te imfafaggan hen an- 13 Ammag aggaukos hen alecha ya chi orchin ya umat agé hen anchichay hen tapàcha way kaman yanggay profeta mepanggép hen anchi ekaman hen natotòafan way lufù. Ya an- Apudyus. 22 Te hen mangimfilangana cha agég naraeng way mankétém hen tatagu ah maid fasfasorna an hiya, ah marokopan hen ahentagucha. wat gapo yanggay hen afurotcha an Ya hen chacha mangsotan hen pa- Jesu Cristu yag anggay. Yag maid agé chongchay tagu, wat kaman paat wahwahigén Apudyus 23 te an chillug agé hen fangat hen farakkan. 14 Ya maid tagu ah iggay fummasor, wat maid an agég kae-ensorto hen alecha awanwani hen mangammayan Apudyus eRoma 3:24 310 eRoma 4:6 an chitaaw amin. 24 Ngém tàén no hiy- 31 Magat wachay mangaliyén, “Wat no achi, gapo yanggay hen anchi ség-ang yaha, ammag maid sérfina hen anchi Apudyusat ifilangna chillu hen tatagu ah orchin.” Ngém wacha angkay, te gapo maid fasfasorna an hiya. Yag anna agég hen chataaw omafurotan an Jesu Cristu, ilibli hen ség-angna hen tatagu gapon wat yachi hen chataaw manot-owaan enammaan Jesu Cristu way nanobfot an hen anchi orchin. chitaaw. 25 Te ah Jesu Cristu, empalen Hen nepaniyan Abraham Apudyus hiya way matéy ta hen nifùfuan hen charana, yachi hen mamayadna hen Gal. 3:16-29; 4:21-31 fasor hen tatagu ta henoy omafurot an Ammay ménat no ilantaaw ah Abra- hiya, mapakawan hen fasorna. Yachi 4 ham way hiya paat hen nangingganà hen enkaman Apudyus ah mangempàil- hen Judio. 2 Te innilataaw met way faén ana hen kenanongnongna. Te hen an- gapo hen kena-ammay Abraham hen chi ar-argaw tot-owa, annag an ena- nangimfilangan Apudyus an hiya ah am- annohan hen fummasoran hen tatagu mayay tagu. Te non an umat yag maid gapon ség-angna wat iggayna enan-ano. tot-owa fummasorana, mafalin ménat 26 Ngém ad uwan, ah mail-an hen ke- ichayawnachi. Ngém gapo ta wachan nanongnongna, masapor machusa hen fasorna, maid mafalin epachayawna an fasor, wat yachi hen nangempaleyana an Apudyus ah uray heno way enammaana Jesu Cristu way mamayad hen aminay way ammay. 3 Te hen anchi nesosorat fasor, ta heno way omafurot an Jesus, way alen Apudyus, ekatnéén, ifilang Apudyus ah maid fasfasorna. “Ena-abfurot Abraham way tot-owa hen 27 Wat hiyachi hen maid mafalin mam- anchi enalen Apudyus, wat yachi pasekatantaaw. Te ay ammoh mifilang- hen nangimfilangan Apudyus an taaw ah maid fasorna an Apudyus gapon hiya ah ammayay tagu.” nanongparantaaw hen orchin. Achi, te 4 Non an umat yag ifilang Apudyus faén chillu gapo hen ammayay a-amma hen tatagu ah ammay an hiya gapon an- hen mangakseptaran Apudyus an chi- chi ammay way enammaancha, wat ka- taaw te gapo yanggay hen omafurotan- man an narabfuwan hen yachiy tatagu. taaw an Jesu Cristu. 28 Wat yachi, maila Wat faén libli hen midchat an hiya te way hen mangimfilangan Apudyus hen kaman labfuna way inidnuna. 5 Ngém tatagu ah maid fasorna an hiya, wat faén kaman hichi hen ekaman Apudyus gapo yanggay hen chana omafurotan way mangimfilang an chitaaw ah am- an Jesu Cristu way maid etor-ayna hen may. Te ah Apudyus, gapo yanggay hen manongparana hen anchi orchin. 29 Te ség-angnaat iliblina hen mangimfilan- ah Apudyus, faén yanggay chàni way Ju- gana hen tatagu ah maid fasorna an hiya. dio hen haham-éna te haham-éna agé Wat achitaaw manchinlan hen nangam- hen anchichay faén Judio te enahapna maantaaw hen ammay ah mangam- hen aminay katagutagu. 30 Te an ihà-an mayan Apudyus an chitaaw, te egad ah Apudyus, wat pachongna hen eka- chillu manchinlantaaw ah Apudyus yag manna hen Judio ya hen faén Judio. an chitaawat ifilang ah ammay. 6 Yag Te hen mangammaana hen Judio ah uray met agéh Arey David ad nameng- maid fasorcha an hiya, wat gapo hen hanat enalena hen laylayad hen anchi omafurotancha an Jesu Cristu. Ya umat tagu way imfilang Apudyus ah maid fa- agé hen anchichay faén Judio, te egad sorna way gapon afurotna yanggay way agé hen omafurotancha an Jesu Cristu. eRoma 4:7 311 eRoma 4:17 faén gapo hen enammaana way ammay. lota. Yag hen nangempostaan Apudyus Hen anchi ensorat David, ekatnéén, an nadchi an Abraham wat faén gapon 7 “Amchan hen laylayad hen anchi tagu nanongparana hen orchin, te gapon way penakawan Apudyus hen anchi afurotna way tot-owa hen aminay in- laweng way enammaana way annag yalen Apudyus. Yag hen hiyachiy nanga- kena-an hen fasorna. 8 Laylayad tot- abfurotan Abraham, yachi hen nangimfi- owa te achi unongon Apudyus hen langan Apudyus an hiya ah ammay way fasorna, te annag imfilang hiya ah tagu. 14 Te non an umat yag egad tong- maid fasfasorna.” parén hen orchin yag anat awatén hen 9 Hen anchichay laylayad way tatagu empostan Apudyus, ammag maid filang way enalen David, ay chicha hen an- hen afurot te anggay yanggay hen a- chichay Judio yanggay way namarkaan amma ah mifilang. Yag hen iha, an agég hen acharcha, ono entapena agé hen an- achi tomoroy hen empostan Apudyus te chichay cha-an namarkaan. Entapena, maid met makatongpar amin hen an- a, te hamham-éntaaw ngén. Hen nim- chi orchin. 15 Te hen anchi orchin, yachi filangan Apudyus an Abraham ah am- hen mimfisaran way machusataaw way mayay tagu, wat gapon chana nanga- machusa gapon nanlabsengantaaw hen furotan yanggay way tot-owa hen enalen yachi. Ngém non an maid anchi orchin, Apudyus. 10 Yag hen hiyachiy tempo, maid lenabsengtaaw. cha-an met mamarkaan ah Abraham, 16 Wat hiyachi, ma-awatantaaw way te cha-an umchah hen kamarkaan hen hen anchichay empostan Apudyus way tatagu. 11 Te hen anchi marka, an um- idchatna, inliblina way mangidchat hen munudchi ah kaman sinyar way looh anchichay tatagu way cha mangafurot imfilang Apudyus ah Abraham ah am- way tot-owa hen enalena. Yag hen mayay tagu gapon chana nangafurotan nanginlibliyana hen empostana, ta way tot-owa hen enalen Apudyus. Wat wachay kail-an hen ség-angna, ya hiyachi hen na-awagan Abraham ah ah masigurachuwan way awatén penaka-aman hen aminay tatagu way ifi- amin hen anchichay tot-oway ganà lang Apudyus ah ammay gapon chacha Abraham. Yag hen anchichay mifilang omafurotan hen imfagana, tàén cha-an ah tot-oway ganàna, faén yanggay hen mamarkaan hen acharcha. 12 Yag hiya anchichay Judio way mamangchén hen agé hen penaka-aman hen amin an- orchin, te uray heno way omafurot an chichay namarkaan way faén yanggay Apudyus way kaman hen ommafurotan hen acharcha hen namarkaan, te chacha Abraham, te ah Abraham, hiya hen agé afuroton way tot-owa hen enalen penaka-amataaw amin way cha Apudyus way kaman chillu hen nanga- omafurot. 17 Yag yachi agé chillu hen furotan Abraham hen anchi cha-anna imfagan hen anchi nesosorat hen alen namarkaan. Apudyus way ekatna an Abrahamén, “Mamfalinê hea ah penaka-aman hen Hen anchichay mangafurot an chuaray tatagu hen nansafasafaliy lota.” hiya hen mangemporangan Yaha hen ekat Apudyus te ah matan Apudyus hen empopostana Apudyusat ganà Abraham hen uray 13 Wacha hen empostan Apudyus an heno way tagu no anat an omafurot way Abraham ya hen anchichay ganàna way kaman hen ommafurotan Abraham. Ah ah tapen chi ag-agaw, chicha hen man- Apudyus paat hen cha mangalehto way awid hen egachay wacha hen antoy hiya hen makafael way managu hen eRoma 4:18 312 eRoma 5:8 natéy ya makafael way mangamma hen Hen mangimfilangan Apudyus hen laychéna way uray annag ihugchay yag tatagu ah maid fasorna an hiya narmuwat way maid lugina. 18 Ah Abraham, tàén kaman paat achi Col. 1:21-23; Jai. 1:2-8; 2 Ped. 1:3-11 mafalin way ma-ammaan, anna chillug Wat hiyachi, chitaaw way nifilang enafurot hen imfagan Apudyus an hiya 5 ah maid fasfasorna an Apudyus way marmu hen anàna, yag narmu gapon afurottaaw, empatempoyug chi- tot-owa. Wat hiyaat agé hen nanging- taaw an Apudyus gapon enammaan ganà hen chuaray tatagu hen karotarota Apotaaw way Jesu Cristu. 2 Yag gapo way hen kachuarcha, kaman hen an- agé hen afurottaaw an Jesu Cristu chichay taraw ad uchu te yachi chillu wat chataaw melak-am hen ség-ang hen imfagan hen anchi nesosorat way Apudyus way chataaw agé lènéén ad alen Apudyus way ma-ammaan. 19 Yag uwan. Wat antaaw ammag lomaylayad uray ta narakay way térén ah Abraham, gapon anchi namnamataaw way mètape iggay chillu komapkapsot hen afurotna, hen kachayawan Apudyus. 3 Yag antaaw uray hen nannanma-ana hen kenarakay- agég lomaylayad gapon chataaw mali- cha way hen-ahawa an Sara. Te hen gatan, te innilataaw way no anohan- hiyachiy tempo, émméy ah hinggasot taaw hen ligat, wat pomegpegsa hen hen tawén Abraham yag maid anàna te hamhamàtaaw ah achitaaw ma-afa-an lopat ah ahawana. 20 Ngém iggay chillu no wachay kasen ligat. 4 Yag hen mamfinfinafang hen hamhamà Abra- pomegsaan hen hamhamàtaaw, yachi ham mepanggép hen anchi empostan hen mangafunan Apudyus an chitaaw. Apudyus an hiya, te anat an pommeg- Yag no afunan Apudyus chitaawat yachi pegsa hen afurotna yag ammag nanyaya- agé hen karmuwan hen namnamataaw man an Apudyus hen chana manayawan way mèawa hen anchichay idchatna ah an hiya, 21 te annag sinigurachu way pegwana. 5 Yag maid agé mekoyayos mafalin maka-amma ah Apudyus hen hen anchi wachay chana namnaméén an anchi empostana. 22 Wat yachi hen Apudyus, te pararo hen layad Apudyus nangimfilangan Apudyus an hiya ah am- an chitaaw way hen mimfisarana, hen mayay tagu, te enafurotna way tot- nangidchatana hen Espirituna way mìy- owa hen anchi empostan Apudyus an achar an chitaaw. hiya. 23 Yag hen anchi niyale way ekat- 6 Hen kail-an hen anchi pararoy layad néén, “Imfilang Apudyus ah Abraham Apudyus an chitaaw, te uray ta am- ah ammayay tagu,” iggay an nesoratchi mag poros chi kafaelantaaw way ma- way para an Abraham yanggay, 24 te narà hen achartaaw gapon fasortaaw, nesosoratchi ah para agé an chitaaw natéy chillu ah Jesu Cristu ah sobfot- amin ad uwan. Te uray chitaawat ifi- taaw way manangfasor hen inumchahan lang Apudyus chitaaw ah ammay way hen anchi ustoy tempona. 7 Naligat ah tatagu no antaawat an omafurot an hiya wachay ammag manginyatéy ah kahara- way hiya hen anchi nangempauchi an an hen ihay ammayay tagu. Ngém Apotaaw way Jesus hen natéyana. 25 Yag mafalin ménat way wachay mangentàén ah Jesu Cristuwanchi, inidchat Apudyus way manginyatéy ah kahara-an hen lay- hiya way matéy ah fayad hen fasor- laychénay ifana. 8 Ngém ah Apudyus, taaw yag nepauchi ah mifilangantaaw maid mepaniyan hen anchi layadna way ah maid fasorna an Apudyus. empàilana an chitaaw, te uray ta antaaw ammag larawweng way tatagu gapon fa- eRoma 5:9 313 eRoma 5:18 sortaaw, inidchatna chillu ah Jesu Cristu Jesu Cristu. Te chicha way chuwa, way matéy ah sobfottaaw. 9 Wat hiyachi, wacha hen enammaancha way na- no ifilang Apudyus chitaaw ah maid ahapan hen aminay tatagu. 15 Ngém fasfasorna an hiya gapon natéyan Jesu safali chillu hen halenonot hen an- Cristu hen nifùfuan hen charana, ay faén chi enammaancha way chuwa, te achi agé sigurachu way gapon Jesu Cristu mepachong hen fummasoran hen anchi wat mahara-antaaw hen kachusaan hen iha ya hen anchi manga-anan hen fa- katagutagu ah pegwana. 10 Te hamham- sor hen anchi iha. Te ilanyu ngén, hen éntaaw ngén. Hen anchi pés-éyna, kafu- halenonot hen fummasoran Adam way sor chitaaw tot-owa an Apudyus gapon an ihà-anay tagu, wat annag enammaan fasortaaw. Ngém uray ta yachi, finan- hen matéyan hen egachay katagutagu. gad Apudyus chitaaw chillu ah man- Ngém kaskasen hen kapegsan hen ség- ifana gapon natéyan hen anchi anàna ang Apudyus te hen halenonot hen way Jesu Cristu. Wat gapo ta nifan- enammaan Jesu Cristu wat annag enam- gadtaaw an Apudyus ad uwan, ay achi maan hen maka-anan hen fasor hen am- kaskasen way sigurachu hen kahara- inay tatagu gapon ség-angna way yachi antaaw gapon kasen nataguwan hen hen torong Apudyus way iliblina hen anàna. 11 Yag faén agé anggay yang- tatagu. 16 Yag maila agé way nansafali gaychi te antaaw tot-owa ammag ma- tot-owa hen halenonot hen fummaso- maryad way manyayaman an Apudyus ran Adam no hen anchi libli way en- gapon enammaan Apotaaw way Jesu torong Apudyus. Te hen inidchat hen Cristu way hiya hen nangamma hen na- anchi ihà-anay fummasor an chitaaw mangchan Apudyus an chitaaw. wat hen kachusaantaaw amin. Waman hen idchat hen anchi libli way entorong Hen niyaligan Jesu Cristu an Adam Apudyus an chitaaw, wat tàén ammag 1 Cor. 15:21-28 chuar hen fasortaaw, ifilangna chillu 12 Hen laprapona, an ihà-anay tagu chitaaw ah maid fasfasorna an hiya hen fummasor way hiya hen anchi ah achitaaw kachusaan. 17 Wat hiyachi, péspés-éy chi tatagu way ah Adam. wadwadcha hen enammaan hen anchi Yag hen halenonot hen anchi fasor- ihà-an way Jesu Cristu no hen enam- naat hen natéyana. Yag hiyachi hen na- maan anchi ihà-an way Adam. Manowat ahapan hen aminay katagutagu hen an- te tot-owa way enahap hen anchi fum- toy lota way matéy te maid ihà-an ah masoran Adam hen egachay katagutagu cha-an fumasor. 13 Yag uray hen cha-an ah matéyancha amin. Ngém amin agéy nangidchatan Apudyus hen orchinna an tatagu way mangawat hen anchi pararo Mosesat ancha chillug fummafasor hen way ség-ang Apudyus ah kefilangancha tatagu, ngém maid mangaliyén fasor- ah ammayay tatagu, wat mètagucha an chachi te maid tot-owa orchin ah mim- Apudyus ah ing-inggana ya mètoraycha fisaran way wacha hen chacha labsen- agé an hiya. gén. 14 Ngém chacha chillu matéy hen 18 Wat hiyachi, hen halenonot hen aminay tatagu nanepod an Adam ing- anchi ihà-anay fasor way enammaan ganan Moses te tenawidcha hen katéyan Adam wat hen kachusaan hen aminay way uray ta iggay mepachong hen fasor- katagutagu. Waman hen halenonot agé cha hen fasor Adam. hen anchi ihà-an way ka-a-ammayan Yag ah Adam, wachan anchi neparég way enammaan hen anchi Cristu, wat an hiya way kapadpachongna way hiyah hen mimfilangan agé Apudyus hen eRoma 5:19 314 eRoma 6:12 katagutagu ah maid fasfasorcha way yagantaaw, niyaligchi ah nelamongan- yachi hen mètaguwancha an hiya ah taaw an Jesu Cristu hen anchi natéyana ing-inggana. 19 Wat hiyachi, maila way ya anat agé hen anchi nilufuana. Ya hen gapon anchi iggay ommafurotan hen an- nekaman an nadchi, ta midchat an chi- chi ihà-anay tagu wat yachin na-ahapan taaw agé hen anchi faru way ataguwan hen egachay katagutagu ah menangfa- way kaman hen nekaman an Jesu Cristu sor. Ngém gapo agé hen ommafurotan hen nepauchiyana gapon mannakafalin hen anchi ihay tagu wat mafalin agéy Amataaw way Apudyus. mifilang hen aminay tatagu ah ammay 5 Wat gapo ta nelamongtaaw an Jesu an Apudyus. Cristu hen anchi natéyana, sigurachu 20 Hen nangidchatan Apudyus hen an- agé way melamongtaaw an hiya hen chi orchin, ta ah chumùchùaran hen anchi nan-uchiyana, wat antaaw makafasoran. Ngém uray ta cha mat- ammag kasen matagu way kaman hen apyatapyan hen cha fumasoran hen nataguwana. 6 Wat ma-awatantaaw tatagu, ammag kaskasen agé chillu way koma way hen anchi nachachà-an way chakchakkar hen ség-ang Apudyus way kenatatagutaaw, yachi hen nìyatéy manorong an chicha. 21 Te hen pés-éyna, an Jesu Cristu hen anchi koros ta fasor hen cha mangentoray hen tatagu wachay ka-afa-an hen anchi laweng way nangèmeh an chicha ingganah in- way nisissigud an chitaaw, ya ta achi yatéycha. Ngém ad uwan, hen anchi chitaaw agé man-alepanén hen fasor. agé ség-ang Apudyus hen cha mangen- 7 Te no matéy hen tagu, yachi hen toray way yachi hen mangimfilangan mailufusana hen kafaelan hen fasor Apudyus an chitaaw ah ammayay tatagu way manoray an hiya. gapon nelarammongantaaw an Apotaaw 8 Yag gapo agé ta nìyatéytaaw an Jesu way Jesu Cristu way yachi agé hen mè- Cristu, wat yachi hen mangafurotan- taguwantaaw an hiya ah ing-inggana. taaw way mètagutaaw agé an hiya ah ing-inggana. 9 Yag innilataaw agé way Hen nìyatéy an Jesu Cristu gapon nan-uchiyan Jesu Cristu wat achi wat mètagu agén hiya mafalin way kasen agé matéy te annag 2 Cor. 5:14-15; Gal. 2:19-21; penéppég hen matéyan ah ing-inggana, 3:26-27; Col. 2:11-15, 20–3:11 way kaman paat enafàna. 10 Yag hen Tot-owa way maid mepaniyan hen natéyanaat érégna hen anchi nameng- 6 ség-ang Apudyus an chitaaw. Wat han yanggay ah fayad hen fasortaaw nokay hen ekattaaw nò. Ay antaaw an ah ing-inggana. Yag ad uwan agé way cha etorotoroy way fumasor ta wachay nan-uchi, matattagu ah ing-inggana ah kataptapyan hen anchi ség-angna an chi- machayawan Apudyus. 11 Wat chitaaw taaw. 2 Achi, a, te ay ammoh etoroy agé, masapor antaaw ammag iyalig hen hen natéy hen anchi a-ammana hen cha- achartaaw ah kaman nanattéy mepang- anna matéyan. Yag chitaaw way ka- gép hen kafaelan hen fasor way man- man nìyatéy an Jesu Cristu, wat ay am- toray an chitaaw. Ngém natattagutaaw moh etoroytaaw hen anchi tenaynan- chillu an Apudyus gapo hen nelaram- taaw. 3 Te innilataaw way yachi chillu mongantaaw an Apotaaw way Jesu hen laychén anchi nafunyagantaaw way Cristu. isinyar. Te hen isinyarna métat hen an- 12 Wat hiyachi sosnod, achitaaw koma chi nelamongantaaw an Jesu Cristu hen epap-arufus hen mantorayan hen fasor anchi natéyana. 4 Wat hen anchi nafun- hen antoy achartaaw ta achitaaw am- eRoma 6:13 315 eRoma 6:23 mag afuroton hen anchi laweng way ad uwan, chayu tot-owa epapate way laylaychén hen achar. 13 Ya achitaaw mangafurot hen anchi katot-owaan way agég iyuy-uya hen uray heno way nitudtuchu an chàyu. 18 Wat nilufus- parten hen achartaaw ah mausar way ayu hen kena-alepanyu hen fasor yag mangamma hen laweng. Ta hen eka- namfalinén Apudyus chàyu ah kaman mantaawat antaaw ammag idchat hen alepanna way mangamma yanggay hen amin antoy achartaaw an Apudyus te usto. hiya chillu hen nangidchat hen anchi 19 Chà usarén hen panpani mepang- faru way ataguwantaaw ah achitaaw gép hen alepan ta narakah ma-awatanyu metap-aran. Yag antaaw ammag iyuya koma hen antoy laychê way aryén. hen aminay parten antoy achartaaw Te hen anchi ar-argaw tot-owa, kaman an hiya ta usaréna ah manlamentana anyug inyuya hen aminay acharyu ah way mangamma hen ammayéna. 14 Te kaman alepan way mangamma hen heno achi koma mafalin way hen fasor hen way laweng ya aggarémha way an cha manoray an chitaaw ad uwan. Te hen an- chumaggat. Wat ad uwan, masapor ka- chi ség-ang Apudyus hen anchi cha man- man koma agéhchi hen ekamanyu way gentoray an chitaaw ad uwan way faén manginyuya hen aminay acharyu ah ka- hen anchi orchin. man alepan way mangamma hen usto way ammayén Apudyus. Hen a-abfurotontaaw, hiya hen 20 Hen anchi ar-argaw way alepan nangen-alepan an chitaaw Chumunyu chàyu, wat maid poros Rom. 8:1-17 hamhamàyu way mangamma hen 15 Magat wachay mangaliyén, “Wat no usto way ammayén Apudyus. 21 Yag faén hen anchi orchin hen cha man- nokay paat agé hen gunggunayu way gentoray an chitaawat, uray ud-ay an- nangamma-amma an cha nadchi taaw kagég cha fumasofasor ta egad way ad uwan, cha-ayu mafiinan way kaỳ hen anchi ség-ang Apudyus way uray hen manmanma-anyu. Oo a, te man-anchar an chitaaw.” Ngém térén hen fanag cha nadchiyat ammag hen way achi éméyha. 16 Te ay ammoh atéyan ya hen mesenaan an Apudyus achiyu ma-awatan way uray heno way ah ing-inggana. 22 Ngém ad uwan, manginyuyaantaaw hen achartaaw wat nahara-an-ayu hen kena-alepanyu hiya hen kaman nangen-alepan an chi- an Chumunyu ta ah Apudyus hen taaw. Wat hiyachi, no ah Chumunyu nangen-alepan an chàyu. Yag hen hen manginyuyaantaaw wat achi pay anchi magunggunaanyu an nadchiyat ammag hiyaat agé hen nangen-alepan anna an namfalinén chàyu ah tatagu an chitaaw way hen halenonotnaat hen way ammayéna way hen fanag nadchi atéyan ya hen metap-aran. Waman no ah agéat hen mètaguwanyu an hiya ah Apudyus hen manginyuyaantaaw, wat ing-inggana. 23 Te hen fayad hen fasorat hiya hen nangen-alepan an chitaaw way hen atéyan way mesena an Apudyus ah hen halenonotna agéat annag ifilang ing-inggana. Waman hen anchi iliblin chitaaw ah maid fasfasorna an hiya. Apudyusat hen anchi mannanayun 17 Wat antaaw ammag manyaman an way mètaguwan an hiya gapo hen Apudyus, te hen anchi pés-éyna, ka- nelarammongantaaw an Apotaaway man alepan Chumunyu chitaaw. Ngém Jesu Cristu. eRoma 7:1 316 eRoma 7:11

way mangamma way hen halenonotnaat Hen mihiyanantaaw hen anchi orchin hen atéyan way mesenaan an Apudyus Rom. 7:13; Gal. 2:19-20 ah ing-inggana. 6 Ngém ad uwan, naili- Chàyu way sosnod, innilà way ma- blitaaw hen anchi orchin way nangen- 7 awatanyu hen antochay chà ifaga alepan an chitaaw, te gapon nìyatéyan- te innilayu met hen mepanggép hen taaw an Jesu Cristu wat inhiyan chitaaw orchin way hen anchi natatagguwan hen anchi orchin. Wat ad uwan hen an- yanggay hen tatagu hen manmancha- toy mansérfiyantaaw an Apudyus, faén rana. Ngém mag-ay ta matéy hen anchi hen anchi orchin hen chan manchar an tagu, yachi hen mapéppégan hen man- chitaaw te hen anchi Espirituna. mancharan hen anchi orchin an hiya Hen pontos hen orchinat te natéy met. 2 Te kaman hen hen- eparawagna hen fasor ahawa way no ommahawa hen fufae, epawan hen orchin hen manginhiyanana Gal. 2:15-21 an ahawana ah kasenna mangahaw- 7 Magat wacha agéy mangaliyén, “Wat an ah safali ingganah matéy. Ngém no yaha, ammag laweng peet hen an- mag-ay ta matéy ah ahawana, naili- chi orchin te yachi hen nangamma hen bli hen anchi fufae hen anchi orchi- fumasoran.” Ngém faén chilluha. Te nanchi, yag mafalin agé kasen omahawa non an maid hen anchi orchin, iggay-o no laychéna. 3 Ngém mag-ay ta é-éttég angkay ma-awatan no heno hen fasor. hen anchi ahawana way natattagu yag Te no maid hen anchi orchin way ekat- wachan safali ah chana ayan, yachi hen néén, “Achi cha ma-apés hen kok-owan tot-oway ekatchéén cha chumagchagas. hen ifa,” iggay-o angkay enlasin hen ke- Ngém no natéy hen anchi ahawana, achi naraweng hen anchi apés way wacha man-anchar hen yachiy orchin an hiya an haén. 8 Ngém gapo ta fummùnag te faén chagchagasna no kasen man- hen anchi orchin way cha mangempawa gahawa. 4 Wat sosnod, kaman agéhchi hen apés, wat yachi hen namangon hen an chitaaw, te kaman hen atéyan hen anchi apés way wachan haén. Te hen manhiyanan hen hen-ahawa, wat ka- kamaichan hen orchin, maid maelasin man agéhchi way hen atéyan agé hen ah fasor. 9 Kaman hen anchi cha-an-o manginhiyanantaaw hen anchi orchin. nangammuwan hen anchi orchin, ekat- Te chitaaw, nìyatéytaaw met an Jesu owat agéén ammayà way tagu way maid Cristu hen anchi natéyana, wat maid fasor-o. Ngém angkay na-awatà hen mafalin hen anchi orchin way manman- imfagan hen anchi orchin, ma-awata- char an chitaaw ad uwan. Te safali at agé way menangfasorà peet, 10 yag hen netapyantaaw te antaaw an nelam- karébféngà way mepapchit ya mesena ong an Jesu Cristu way nepauchi hen an Apudyus ah ing-inggana. Wat hen natéyana. Wat ad uwan, nawayataaw anchi orchin way chà manchinlan ah way mangamma hen laychén Apudyus. managu an haén, yachiyat agé peet hen 5 Ta achi kaman hen anchi pés-éyna way nangimfaga hen matéyà. 11 Wat anà am- antaaw ammag cha tenorad hen laylay- mag lenokop hen anchi fasor way niga- chén hen achar. Te hen hiyachi, am- gangay an haén. Te yachin nangawis an mag henéphép hen orchin hen layad- haén way manlabseng hen anchi orchin taaw way mangamma hen laweng, te way hen halenonotna agéat hen atéyan uray heno way epawan hen anchi orch- way mesenaan an Apudyus. inén yachiyat agé hen laylaychéntaaw eRoma 7:12 317 eRoma 8:2

12 Wat hiyachi, na-apudyusan met hen chichay achì laychén way mangamma, anchi orchin, te ammay ya usto hen kapeletan way faén ammag haén hen itudtuchuna. 13 Wat ay ammoh pafa- cha mangamma, te hen anchi fasor way soròchi way hiya hen nangamma hen nisissigud an haén hen chan anchar. atéyà an Apudyus ah mesenaà an hiya 21 Wat hen ma-awatà hen antoy ah ing-inggana. Achi mafalin, a, te hen natatagguwantaaw, an ngatag anchi fasor way wachan haén, yachi paat nigagangay way no laychén way hen nangamma ah mesenaà an Apudyus. mangamma hen anchi ammay, ammag Yag gapon nadchiyat imfagan hen an- hen anchi lawengat agé chillu hen chi orchin way masapor matéyà, te hen cha ma-ammaan. 22 Ngém ammag anchi orchin, yachi hen mangempaka- pararo chillu hen layad hen hamhamào ammu no heno hen fasor ya no kamana way mangamma hen anchi laychén hen kenarawengna. Apudyus, 23 ngém ammag maid mafalin-o. Te hen anchi fasor way Maid tatagu ah maka-amma hen usto nisissigud hen antoy achar-o, ammag 14 Innilataaw way hen anchi orchin, hiyaat agé hen cha mangufat hen antoy na-apudyusan te ah Apudyus hen nar- layad hen hamhamào way mangamma powana. Ngém chitaaway tatagu, am- hen laychén Apudyus. Wat kamanà mag nisissigud hen fasor an chitaaw way farud way imfafarud hen anchi fasor antaaw ammag kaman alepan hen fa- way chan toray an haén. 24 Wat anà sor. 15 Kaman an haén way an-og achi ammag ka-as-ase, te nokay lawan ma-awatan hen antoy achar-o, te hen makafael way mangenharà an haén anchichay ammay way laychê way am- hen antoy kena-alepan-o hen fasor maan, ammag yachiyat agé hen achì way yato met hen sigurachu way cha ammaan. Waman hen anchichay mesenaà an Apudyus. 25 Ngém anà laweng agé way achì paat laychén chillug manyayaman an Apudyus te way mangamma, ammag chichachiyat hiya yanggay paat hen makatorong an agé hen chà ammaan. 16 Wat gapo ta haén gapon enammaan Apotaaw way achì paat laychén way mangamma hen Jesu Cristu. laweng, yachi hen manot-owaan way Wat hen wachan haén, uray no am- chà tàchégan hen kenauston hen an- mag chinuchumgat hen fumasoran hen chi orchin. 17 Wat hiyachi, mafalin ekat- antoy achar-o, an-o chillug epapate ah owén faén haén hen cha mangamma hamhamào way mangamma hen lay- hen anchichay laweng, te gapo hen an- chén Apudyus. chi fasor way looh nisissigud an haén, Hen Espiritun Apudyus hen mamalew yachi hen chan manchar ah mangam- hen kenatatagun hen tatagu maà hen anchi laweng. 18 Te innilà way ammag maid ammay ah nisissigud Juan 3:1-8; Rom. 6:15-23; Gal. hen antoy achar-o. Te tàén no laychê 5:16-26; Heb. 10:1-5 paat way mangamma hen ammay, anà Wat ad uwan, amintaaw way chillug achi maka-amma. 19 Te pakay 8 nelarammong an Jesu Cristu wat achiyà maka-amma hen anchichay am- sigurachu way achitaaw machusa. 2 Te may way laychê nò. Yag hen anchichay hen Espiritun Apudyus hen chan toray laweng agé way achì paat laychénat am- an chitaaw ad uwan way hiya, gapon mag chichachiyat agé hen chà ammaan. nelarammongantaaw an Jesu Cristu 20 Wat no chà chillu ammaan hen an- wat finalewana hen ataguwantaaw eRoma 8:3 318 eRoma 8:16 hen nangidchatana hen faru way achicha chillu makasorot an cha nadchi, ataguwan. Yag inlufusna agé chitaaw 8 te hen anchi tagu way annag cha hen chan torayan hen fasor ad uwan afuroton hen laylaychén yanggay hen ya anat agé hen halenonotna way acharna, an chillu ammag achi mafalin metap-aran. 3 Wat hiyachi, faén tot-owa way ammaana hen mangemparaylayad hen nanorotan hen anchi orchin hen an Apudyus. nangamma hen kahara-an te gapon 9 Ngém safali an chitaaw te chitaaw, kenakapsottaaw way tatagu, wat maid faén hen anchi laylaychén hen achar chillu makasorot an nadchi. Ngém ah hen chan toray an chitaaw, te hen Es- Apudyus, hiya hen nangamma hen piritun Apudyus hen chan toray no tot- kahara-antaaw way hen nekaman, owa way nìyachar an chitaaw. Te heno empalena hen anchi anàna paat way way tagu way maid anchi Espiritun namfalin ah kapachongtaaw way tagu Cristu an hiyaat, faén angkay tatagun way menangfasor. Ngém hen karasena Cristuchi. 10 Ngém no wacha tot-owah yanggay, te maid poros fasfasorna. Yag Cristu an chitaaw, uray no matéy hen an- ammag hiya hen chinusan Apudyus ah toy achartaaw gapon fasor, matagutaaw fayad hen fasortaaw way tatagu ta achi chillu gapon Espiritun Apudyus te im- koma mantoray hen fasor an chitaaw filang Apudyus chitaaw ah maid fasfa- ad uwan. 4 Yahan enkaman Apudyus ta sorna an hiya. 11 Yag no nìyachar tot- masorot paat hen anchi orchin way owa hen Espiritun Apudyus an chitaaw, nenongnong chillu hen nifaga. Yag wat ah Apudyus way nangempauchi an enammaanachi ah pagsaya-atantaaw, Jesu Cristu, wat pauchiyéna agé hen an- chitaaw way manorot hen laychén hen toy achartaaw gapon anchi Espirituna Espiritun Apudyus way faén hen anchi way nìyachar an chitaaw. laylaychén hen achar. 5 Te hen anchi 12 Wat hiyachi, sosnod, masapor iyafi- tagu way ammag cha manorot hen intaaw hen laychén Apudyus ta faén laylaychén hen acharna, maid kasen hen anchi laylaychén hen achar hen chan manchar an hiya no faén yanggay chataaw amma-ammaan. 13 Te no am- hen anchi laylaychén hen acharna mag hen laylaychén hen achar hen way nigagangay hen tatagu. Waman chataaw sorosoroton, wat antaaw am- hen anchi tagu way cha manorot hen mag mesena an Apudyus ah ing-inggana. laychén hen Espiritun Apudyusat, hen Ngém no awaténtaaw hen torong hen anchi Espiritu agé hen chan manchar Espiritun Apudyus ah mangentagayan- an hiya. 6 Yag no hen anchi laychén taaw hen laylaychén hen achar, wat mè- yanggay hen achar hen manmanchar tagutaaw an Apudyus ah ing-inggana. an chitaaw, wat antaaw ammag 14 Te aminay tagu way hen Espiritun mesesena an Apudyus ah ing-inggana. Apudyus hen chan toray an chichaat, Waman no hen Espiritun Apudyus chicha hen tot-oway a-anà Apudyus. hen manmanchar an chitaaw wat 15 Yag hen anchi Espiritun Apudyus way ammag mapapanoh hen hamhamàtaaw inidchatna an chitaaw, achi chitaaw am- ya mètagutaaw an Apudyus ah mag ammaan ah alepan way an émé- ing-inggana. 7 Wat hen anchichay cha égyat an Apudyus, te annaat an mam- manorot yanggay hen laylaychén hen falinén chitaaw ah a-anàna paat. Wat acharcha, chicha hen ammag kafusor yachin mangawagantaaw an Apudyus Apudyus te anchag achi soroton hen ah Ama. 16 Yag hen anchi Espiritun laychén Apudyus. Ya ah katot-owana, Apudyus agé, hiya hen cha mangem- eRoma 8:17 319 eRoma 8:29 palèna an chitaaw way a-anà tot-owa agé chitaaw way na-adchan ah Espiri- chitaaw an Apudyus. 17 Yag gapo ta a- tun Apudyus ah manot-owaantaaw hen anà Apudyus chitaawat sigurachu way aminay tapena way idchatna an chi- mèawataaw agé hen anchichay kaman taaw ah pegwana. Te chitaaw, kaman tawid way idchatna hen anchichay tata- chataaw agé man-inawid hen antoy ma- guna. Ya mèawataaw agé hen ami- mannéchantaaw hen mangemparangan nay inidchatna an Jesu Cristu. Te no Apudyus an chitaaw ah nenènong way melak-amtaaw hen ligat Jesu Cristu wat a-anàna way yachi agé hen manokatana sigurachu way melak-amtaaw agé hen hen antoy achartaaw ah faru way achar kachayawana. way achi kasen matmatéy. 24 Yag nane- pod hen nangenhara-an Apudyus an Hen anchi kachachayaw way chitaaw, chichachi hen chataaw nam- awaténtaaw ah pegwana naméén an hiya. Ngém maid mangaliyén 2 Cor. 4:17-18; 2 Ped. 3:10-13 chana namnaméén way mangawat hen 18 No chà ay ham-éham-én, innilà anchi loohna ena-awat, te hen nam- way amiamin hen anchi chataaw ma- namééna yanggayat hen anchichay cha- ligligatan hen antoy lota ad uwan, anna awatén. 25 Wat gapo ta cha-an um- wat ammag hen ò-orongan yanggay chah hen anchi chataaw namnaméén, no epachong-o hen anchi kaenammay masapor antaaw yanggay ammag a- way mekaman an chitaaw ah peg- annohan way mamannéd. wana. 19 Yag uray agé hen kangu- 26 Yag hen anchi Espiritun Apudyus nun way enammaan Apudyus hen an- agé way wachan chitaaw, chana agé toy lotaat, kaman paat ancha yang- torongan chitaaw hen kakenapsottaaw. gay ammag ahopan hen anchi ag-agaw Te uray hen manluwaruwantaawén way mangemparangan Apudyus an chi- maid innilataaw hen ustoy ifagataaw taaw ah nenènong way a-anàna. 20 Te an Apudyus. Wat no achitaaw hen aminay kangunun way enammaan makefaga hen mifaga gapon kachaghén Apudyusat cha-an chillu mafud-asan hen hen hehemmàtaaw, wat ammag pontos Apudyus way nangamma an hen Espiritun Apudyus hen cha cha nadchi te netakorongcha amin agé mangempachakpos hen anchi achitaaw hen fummasoran hen tatagu, te yaha makefaga. 27 Yag ah Apudyus way chillu hen hehemmà Apudyus ah meka- nangi-ila hen hamhamà hen tatagu, man. Ngém wacha chillu hen namnama ma-awatana agé hen chawat hen 21 way ah tapen chi ag-agaw, omam- anchi Espirituna te hen anchi may chi angamin ya mahara-ancha agé manginluwaruwan hen Espirituna an hen katéyancha ya hen karopa-ancha. Ya chitaaw, epetnodna hen anchi laychén mèawacha amin hen anchi am-ammay Apudyus chillu para an chitaaw. way kataguwan way idchat Apudyus 28 Wat chitaaw way manlayad tot-owa hen anchichay a-anàna. 22 Ngém cha- an Apudyus way penepelena chillu ah anchi, te maila way ingganad uwanat kafud-asan hen planona, innilataaw way kaman paat chachan inawid hen ami- uray heno way mekaman an chitaawat nay kangunun way enammaan Apudyus halenonoton Apudyuschi ah pagsaya- gapon ligat hen antoy lota way kaman atantaaw. 29 Te nanepod hen lugrugin hen chan pànotan hen ihay cha mali- hen egad, looh inni-ilan Apudyus chillu gatan way umanà. 23 Yag faén agé yang- no heno hen omafurot an hiya, wat pene- gay chachi hen kaman hichi, te uray pelena chicha way komaman an Jesu eRoma 8:30 320 eRoma 9:3

Cristu way anàna, ta chuarcha way ma- chitaaw. 36 Manowat te mepasamak hen sosnod way ah Jesu Cristu hen pan- kaman an cha nadchi te hen anchi ne- gorowancha amin. 30 Wat aminay tatagu sosorat way alen Apudyus ad nameng- way penepelen Apudyusat enammaana han, ekatnéén, hen omafurotancha. Yag faén agé yang- “Gapon sommorotanni an heaat, ammag gaychi te amincha way ommafurotat, inuras way nesasaggana-ani way imfilangna chicha ah maid fasfasorcha matéy, te kaman anchag namfalinén an hiya. Ya amincha agé way mifilang chàni ah karnero way an maparte.” ah maid fasorna an hiyaat mèawééna 37 Ngém tàén no mepasamak amin chicha hen kena-ammayna. chachi an chitaaw, manga-afàtaaw chillu gapon Jesu Cristu way Hen layad Apudyus an manlarayyad an chitaaw. chitaaw gapon Jesu Cristu 38 Wat yachi, sigurachuwà way am- Efes. 3:14-21 mag maid makaghat hen layad Apudyus 31 Wat no yachi peet hen enkaman an chitaaw. Te tàén no matéytaaw Apudyus para an chitaaw, nokay lawa ono natattagutaaw, laylaychén chitaaw hen kasentaaw aryén nò. Te no hiya hen chillu. Yag maid agé anghel ya uray ong- cha manorong an chitaaw, ammag maid tan ah makatepéd hen layadna an chi- maka-afà an chitaaw. 32 Te hamham- taaw. Ya uray heno way mepasamak éntaaw ngén ah Apudyus, te no uray hen an chitaaw ad uwan ya anat agé ah anàna paatén iggayna inyachi para an pegwana, an chillu ammag maid mak- chitaaw te annag inidchat way matéy aghat hen layad Apudyus an chitaaw. ah sobfottaaw, wat ay ammoh inyachina 39 Te uray heno way makafael way lawa agé way mangidchat hen amin wachad uchu ya wachad char-ém way an chitaaw. 33 Yag no yaha agéat am- ma-ahap hen egachay wachaat ammag mag maid mangempafasor an chitaaw maid chillu makaka-an hen anchi layad way penelen Apudyus, te ah Apudyus Apudyus an chitaaw way hen hiyachiy met paat hen nangimfaga way maid fa- layadnaat gapon Apotaaw way Jesu sortaaw an hiya. 34 Wat heno kay paat Cristu. hen manusa an chitaaw nò. Ay ammoh Hen mekaman hen anchichay ah Jesu Cristu. Faén, te hiya paat hen Judio way penepelen natéy ah para an chitaaw yag nan-uchi, Apudyus ah mantataguna ya wacha ad uwan way nichachapat an Apudyus ah kachayawana way mangen- Rom. 2:28-29; Gal. 4:21-31 tatàchég an chitaaw. 35 Yag ammag maid Chàyu way sosnod, tot-owa hen poros agé makaghat hen anchi layadna 9 antochay chà ifaga, te gapon an chitaaw. Te uray no chuar hen lig- afurot-o an Jesu Cristu wat achiyà attaaw ya maid achi mepachah ah cha chan kétkétém. Yag napapanoh hen malifokan hen hamhamà, ammag hi- hamhamào ya inni-ilan agé hen hiyya chillu hen layad Jesu Cristu an chi- Espiritun Apudyus hen kenatot-owan taaw. Yag tàén no mapap-aligatantaaw, hen antoy chà ifaga 2 way hen ifagà, ya uray no makorangantaaw ah ma-an ammag pararo way térén hen sigab ancha lumfong, ya uray ta machachà-an antoy hamhamào ya ammag amchan hen mangan-a an chitaaw, yag uray agé agé hen tokar-o 3 gapon anchichay pédtén chitaaw wat ammag achi chillu kacharaà way Judio way ancha ammag ma-at-atob hen hamhamà Jesu Cristu an achi mangiggéén ah Jesu Cristu. Te non eRoma 9:4 321 eRoma 9:18 an koma mafalin ta uray ud-ay haén Apotaaw way Isaac way cha Esau an Ja- hen mesena an Cristu ya machusa nonat cob way inyanà Rebecca way ahawana. paat an chicha hen mahara-an. 4 Te 11–13 Te imfafaggan Apudyus an hiya chichaat ganà paat Israel chicha way way mangaliyén, “Nangatngato hen an- penepelen Apudyus ah man-a-anàna ya chi enawchi no hen anchi pango wat chicha paat agé hen nangempàil-ana hen anchi pango hen mansérfi hen an- hen humiliyan hen kena-apudyusna. chi enawchina.” Yag hen ihay nesoso- Yag chicha agé hen nangentoragana rat way imfagan Apudyus agé, ekatnéén, hen anchichay entotoragna. Yag “Ah Jacob hen laylaychê, ngém achì lay- inidchatna hen orchinna an chicha yag chén ah Esau.” Cha-an miyanà cha Jacob intudtuchuna hen ustoy ekamancha an Esau hen nangaryan Apudyus an cha way manayaw an hiya. Yag chicha agé nadchi, wat maid met enam-ammaancha hen nangempostana hen anchichay ah ammay ono laweng ah nameleyan empopostana. 5 Ya chicha agé hen Apudyus ah laychéna. Ngém yachin ganà hen anchichay napateg paat way enkaman Apudyus ah mangempàil-ana tatagun Apudyus ad namenghan. Yag way faén gapoh enammaan hen tatagu hen anchichay Judio paat agé hen way ammay ya laweng hen mameleyana niyana-an Jesu Cristu hen ummaliyana an chicha. Te ah Apudyus, piliyéna hen antoy lota way hiya hen ap-apon hen laychéna way gapo yanggay ah chi egad ya hiya agéh Apudyus way hamhamàna. machachayaw ah ing-inggana. Amen. 14 Magat wacha agéy mangaliyén, 6 Achì ekatén sayang hen amin an- “Wat no yaha, faén peet nalimpiyu chichay empopostan Apudyus ad na- ah Apudyus te chana wahigén hen menghan an chàni way Judio gapo hen piliyéna.” Ngém achi koma mafalin way anchi achi omafurotan hen kachùran. ma-aleha. 15 Te imfafaggana chillu an Te ah katot-owana, achi chillu ifilang Moses ad namenghan way mangaliyén, Apudyus amin hen anchichay ingganà “Haén way Apudyusat egachà way Israel ah tot-oway tataguna. 7 Te ka- manég-ang hen ség-angà ya manlayad man an Abraham way iggay ifilang hen laychê.” 16 Wat hiyachi, maila way Apudyus ah ustoy tataguna hen amin hen mameleyan Apudyus hen tatagu wat anchichay ingganàna. Te hen imfagan faén gapo hen laychén hen tagu ono Apudyus an hiya, ekatnéén, “Ah anàno hen enammaana, te gapo yanggay hen way Isaac yanggay hen fùnagan hen an- ség-ang Apudyus. 17 Kaman hen anchi chichay empopostà ah ustoy ganàno.” nekaman an Are Faraon ad nameng- 8 Wat hen laychén nadchiy aryénat faén han ad Egipto, te imfagan Apudyus an peet anà Apudyus hen amin anchichay hiya way mangaliyén, “Hen nangem- ganà Abraham. Te hen anchichay tatagu pangatowà an hea way man-are, wat way ifilang Apudyus ah ustoy a-anàna, ta wachay mangempàil-à hen kafaelà wat hen anchichay niyanà ah tomot- ya ta mepachamag hen kena-apudyus- owaan hen anchi empostana. 9 Te hen o hen karotarota.” 18 Wat hiyachi hen empostan Apudyus an Abraham, ekat- kail-ana way ah Apudyus, ség-angana néén, “Kasenà umale hen kaman ahtoh hen anchichay laychénay ség-angan ya tawén, wat iyanà ahawam way Sara hen paknégéna agé hen hamhamà hen an- anàyu way larae.” chichay laychénay epaknég. 10 Yag hen iha agéy mangempaniyà, wat hen anchichay kapel way anà eRoma 9:19 322 eRoma 9:31

éyna, chichaat agé hen laychê ad Hen aningarngar Apudyus uwan.” ya hen ség-angna 26 Yag wacha agé hen ihay nesosorat 19 Magat wachay mè-esngel agé way way ekatnéén, mangaliyén, “Wat no yaha peetat achi “Ya hen anchi lugar paat way wacha koma mafalin pafasoron Apudyus hen hen nangimfaga way faén tatagun tatagu way cha fumasor te maid met Apudyus chicha, ammag ahchiyat chillu makakontara hen laychéna.” agé hen ma-awagancha ah a-anà 20 Ngém achi agé koma mafalinhay Apudyus paat way hiya hen anchi ma-ale te antaaw lawa an tatagu, yag ay natattagu ah ing-inggana.” ammoh mè-esngeltaaw an Apudyus way 27 Yag hen ensorat Isaias mepanggép nangamma an chitaaw. Te hen anchi hen anchichay ganà Israel way Judio, an na-ammaan, ay ammoh liliyéna ekatnéén, hen anchi nangamma no pakay paat “Uray ancha ammag chuachuar hen yachi hen enkamanna way nangamma. anchichay ganà Israel way kaman 21 Achi met, te hamham-éntaaw ngén ménat hen kachuar hen anchi ga- hen anchi chan chuwin ah fanga, wacha har hen penget hen fayfay, wat hen karébféngana way mangarase an chillug otonna hen mahara-an hen keyusaran hen anchi lota way hen chusan Apudyus. 28 Te sig- machuwin ah fanga. Te no ekatnéén urachu way umchah hen anchi chuwinéna hen gudwana ah guse ya ag-agaw way ammag ekamakam anat hen gudwana ah an lawa an Apudyus way manusa hen aminay hayugan, wat mafalin te egad met hen tatagun antoy lota way ammag maid laychéna. milumidyuwana.” 22 Wat pachongna agé hen 29 Yag wacha agé hen anchi ihay ensorat enkaman Apudyus. Te laychéna way Isaias way ekatnéén, mangempàila hen aningarngarna ya hen “Ah Apudyus way mannakafalin way kafaelana way manusa hen anchichay man-ap-apo hen egad, no anna an cha mangempa-aningarngar an hiya. chinusa chitaaw amin way Judio Ngém tàén yag anna chillug cha anohan way iggayna ség-angan hen tape- chicha way uray ta machudchusacha. naat antaaw ammag natepò way ka- 23 Yag laychéna agé way mangempàila man hen anchichay tatagud Sodoma hen anchi pararo way ség-angna way yag Gomora.” maid mepaniyana, wat senéség-angana hen anchichay tatagu way penepelena Iggay afuroton hen anchichay Judio chillu way mangila hen anchi hen anchi ammayay chamag kachachayyawana. 24 Yag chitaawchi 30 Wat yato hen na-amongan hen am- hen anchichay penepelena way faén inay laychê way ifaga te hen anchichay yanggay Judio hen penelena te uray agé faén Judio way maid paat namnamacha hen anchichay faén Judio. 25 Te yachi way ifilang Apudyus chicha ah maid chillu hen ensorat Hosea ad namenghan fasorcha an hiya, ammag chichaat agé way ekat Apudyusén, peet hen nifilang ah ammayay tatagu “Hen anchichay faén tatagù hen pés- gapon ommafurotancha an Jesu Cristu. éyna, chicha hen piliyê ah man- 31 Wamanat agé hen anchichay Judio tatagù ad uwan. Wat hen an- paat, anchag empapate way manorot chichay cha-an-o lenyad hen pés- hen anchi orchin ah mangimfilangan eRoma 9:32 323 eRoma 10:13

Apudyus an chicha ah maid fasfasor- Maid achi mafalin ah mahara-an cha an hiya. Ngém ammag é-éttégnaat peet chillu hen anchi fasorcha. 32 Yag Efes. 2:1-10 pa kagé umat hichi peet nò. Oo a, 5 Hen ensorat Moses mepanggép hen te anchag manchichinlan hen chacha keyusaran hen anchi orchin ah mi- manorotan hen anchi orchin ah mangim- filangan hen tatagu ah ammay an filangan Apudyus an chicha ah maid fa- Apudyus, ekatnéén, “Heno way tagu sorcha yag achichaat an manokchun ah way manorot hen anchi aminay orchin Jesu Cristu. Wat anchag enomfat way way maid poros labrabsengéna, wat kamancha paat an nechongtor hen an- hiya hen mafalin mètagu an Apudyus.” chi fato way cha mechongchongtoran 6 Ngém no mepanggép hen mifilangan hen tatagu. 33 Te yachi chillu hen lay- hen tatagu ah ammay gapon afurotcha chén hen anchi nesosorat way aryén way an Jesu Cristu, wat maid naligat ah ma- niyalig ah Jesu Cristu ah fato, ekatnéén, ammaan. Te achi masapor way wacha “Ilanyu ngén, te wachan epafùnag-o ad hen éméy ad uchu way mangempale Sion way fabréyyu way ihay ka- an Cristu hen antoy lota. 7 Ya achi man fato. Yag hiyaat agé hen cha agé masapor way wacha hen éméy ad mechongchongtoran hen tatagu ah char-ém way mangempauchi an Cristu. mag-ahancha. Ngém henoy manga- 8 Te hen ekat hen anchi nesosorat way furot an hiya, ammag maid man-a- alen Apudyusat faén naligat hen an- amuyuwana te mahahalla-an.” chi kahara-antaaw te chechengngartaaw Sosnod, ammag maid paat met hen nekaman, wat innilataaw ya 10 kasen laylaychê way chà mafalin agé haphapeténtaaw. Yag yachi iluwaluwaruwan an Apudyus no chillu hen chani epagngapagngar hen faén yanggay hen kahara-an koma tatagu. 9 Te no haphapetén way ah Je- hen anchichay kacharaà way Judio. sus paat hen Ap-apo, yag no afuroton 2 Manowat te tàchégà way pararo paat agé ah hamhamà way hiya hen em- way térén tot-owa hen chacha pauchin Apudyusat yachi hen kahara- ekamkaman way manayaw an Apudyus, an. 10 Te hen anchi omafurotantaaw paat ngém ammag nenèfat hen anchi an Jesu Cristu wat yachi hen mangim- chachan chinlan. 3 Te anchag achi filangan Apudyus an chitaaw ah maid mangiggéén hen ekaman Apudyus fasfasorna an hiya. Yag no haphapetén- way mangimfilang hen tatagu ah taaw chachi hen tapena wat yachi hen ammay way maid fasfasorna an kahara-an hen kachusaantaaw. 11 Wat hiya, yag chachaat agé epapate paat tot-owa hen anchi nesosorat way alen way manorot hen anchi wachay Apudyus way ekatnéén, “Heno way hehemmàcha, yag anchag achi paat mangafurot an Jesu Cristu wat maid iyafun hen anchi planon Apudyus. 4 Te man-a-amuyuwana.” 12 Yag hen yatoy ah katot-owana, ammag penéppég Jesu na-ale, ahapéna hen egachay tatagu te Cristu hen keyusaran hen anchi orchin maid epohowan Apudyus, wat Judioa ah mifilangan hen tatagu ah ammay an man ono faén, maid chillu nat-énana te hiya wat ad uwan, egad omafurot hen ah Jesu Cristu hen ap-apon hen aminay tatagu an hiya yag anat mifilang ah tatagu ya ammag menangség-ang way ammay way maid fasfasorna. tomotorong ah heno way manchawat an hiya. 13 Te yachi chillu hen anchi nesosorat way alen Apudyus way ekat- eRoma 10:14 324 eRoma 11:2 néén, “Heno way tagu way manchawat kaman ingar Apudyus an chicha way ah torong Jesu Cristu wat mahara-an.” ekatnéén, 14 Ngém nokay hen én-énnéncha way “Hagongò hen anchichay faén Judio way manchawat ah torong Jesu Cristu no achiyu ifilang ah tatagu ta éhéd cha-ancha omafurot an hiya. Yag nokay yag omapés-ayu way tatagù, yag agé hen én-énnéncha way omafurot an-o agég ség-angan chicha way no maid chengchengngarcha mepang- uray poros chi innilacha mepang- gép an hiya. Ya nokay agé hen én- gép an haén ah omaningarngaranyu énnéncha way mangngar no maid i koma ta éhéd yag marmu agé hen manginwarawag. 15 Yag nokay agé hen afurotyu.” i manginwarawag no maid mahnag. 20 Yag wacha hen ihay ensorat Isaias Ngém ah katot-owana, wachacha hen agé way kaskasen way nangentorod way hennag Apudyus, wat tot-owa anchi ne- nangimfaga hen anchi enalen Apudyus sosorat way ekatnéén, mepanggép hen anchichay faén Judio, “Ammag araylayad hen umaliyan hen ekatnéén, anchichay i manginwarawag hen “Anà ammag inchahan hen anchichay anchi ammayay chamag.” tatagu way achicha manganap 16 Ngém hen karawengna, te ancha an haén, yag uray ta maid chillug chuar hen anchi achi mangafurot nangim-imohancha mepanggép an hen anchi ammayay chamag, te kaman haén, an-o chillug tenorongan hen chillu hen anchi ensorat Isaias ad na- hamhamàcha ah mangawatancha menghan way ekatnéén, mepanggép an haén.” “Apudyus, kaman paat ammag maid 21 Ngém hen mepanggép hen anchichay mangafurot hen anchi chani Judio way tataguna paat, ekat epagngapagngar.” Apudyusén. 17 Ngém tàénat maid chillu kasen mar- “Uray ta anchag songsongellan way muwan hen omafurotan hen tatagu no achi omafurot, ammag enag-agaw achi yanggay hen chacha mangnga- chillu way an-o paat ammag chachà- mangngaran hen anchi alen Apudyus, anén hen manhagongancha an haén, ya maid agé kasen mepagngar no faén ngém anchag a-adchiyén chillu.” yanggay hen anchi chamag mepanggép an Jesu Cristu. Hen ség-ang Apudyus chillu 18 Ngém pakay chillu achicha oma- hen anchichay Judio furot hen anchichay Judio nò. Ay ancha Wat gapo ta yachi hen enkaman an cha-an changrén. Faén, te chechengn- 11 hen anchichay Judio way an- garcha met, te nesosorat hen alen chag achi omafurot, magat wachay man- Apudyus way ekatnéén, galiyén entagay Apudyus amin hen an- “Niwarawag hen alena ah karotarota chichay chachà-an way tataguna. Ngém wat nanhemamag hen tatagu hen iggayna angkay te pakay haén nò way kafabréfabréy ingganah péppég hen Judiowà met paat agé way niyanà hen lota.” ginana-an Benjamin way ganà Abraham. 19 Wat no yachi, magat ancha an ig- 2 Yag achi chillu etagay Apudyus hen gay na-awatan hen anchi chengngarcha. anchichay penepelena way tataguna. Te Ngém sigurachu met way na-awatancha, wachacha chillu hen ommafurot, kaman ngém ancha chillug térén, te uray ad hen anchi nesosorat way nanliliyan Elias namenghanat wachan ensorat Moses ah eRoma 11:3 325 eRoma 11:15 an Apudyus mepanggép hen anchichay lasin hen usto, ya ancha agég ka- ahentaguna way Judio, 3 ekatnéén, man nattorang way achi makagngar “Apudyus, anchag pinchit amin mepanggép an hiya.” hen anchichay profetam yag 9 Yag wacha agé hen ensorat Are David chinachaelcha agé hen amin way ekatnéén, anchichay cha mepatpatngan “Yasa ta hen anchi chachan hen michaton an hea. Wat ad lagsaragsakan hen marokopancha uwan, ang-anggayà ah nehàfa way ah kachusaancha. 10 Ya yasa ta cha manayaw an hea, yag uray anchag kaman nabfurag way achi agé haénat chacha iyanap hen makelasin hen tot-owa, yag yasa ekamancha way mamchit an haén.” ta ammag mepapeog hen ligat an 4 Yag yato hen songfat Apudyus an hiya, chicha ah ing-inggana.” ekatnéén, Yahan ensorat David mepanggép hen “Faén anggay yanggay hea hen ne- anchichay ammag térén way achi hàfa, te wachacha chillu hen pitun- omafurot. lifu way iné-égnanà way cha-ancha 11 Wat gapo ta yachi hen enkaman paat chad-ayawén hen anchi enap- hen anchichay kacharaà way Judio, apudyus way Baal.” magat wachay mangaliyén, “Wat no 5 Yachi hen nekaman ad namenghan, yaha, entagay ngarud Apudyus chicha yag kaman agéhchi ad uwan, te uray ah ing-inggana.” Ngém faén agéchi, te no achicha omafurot hen kachùran an ilanyu ngén. Hen anchi achi omafurotan chàni way Judio, wachacha chillu hen hen anchichay Judio, yachiyat agé hen hennihnih-a way ommafurot way pene- nangidchatan Apudyus hen wayayu way pelen Apudyus gapon ség-angna. 6 Yag faén Judio way omafurot ah omapésan hen nameleyana an chichaat faén gapon koma hen anchichay Judio ah oma- nangammaancha hen ammay te gapo furotancha koma agé. 12 Wat namfalin yanggay hen ség-angna. Te non an umat peet hen anchi achi omafurotan hen an- yag wachan enammaancha ah karébfén- chichay Judio ah pagsaya-atan hen am- gancha way mapele, wat faén libli hen inay katagutagu hen antoy lota, wat ség-ang Apudyus an chicha. ay achi kaskasen hen pagsaya-atan hen 7 Wat nokay hen ma-awatantaaw nò. tatagu hen karotarota no ancha an Hen ma-awatantaawat hen anchichay omafurot hen anchichay Judio agé an kachùran way Judio way ganà Israelat Apudyus. iggaycha makachah hen anchi mangam- Hen kahara-an hen mayan Apudyus an chicha way chacha anchichay faén Judio ana-anapén. Te an yanggay an otonna hen nangchah way chicha chillu hen Efes. 2:11-22 penepelen Apudyus. Waman hen an- 13 Ad uwan, wacha agé hen ifagà an chichay tapena, ancha yanggay ammag chàyu way faén Judio way haén hen cha iyam-améd way achi mangngar hen ihay piniyar Apudyus ah man-aposelna cha ifagan Apudyus. 8 Wat tommot-owa way manudtuchu an chàyu. Yag an-og hen anchi nesosorat ad namenghan way ichayaw hen anchi nipiyar an haén, 14 ta ekatnéén, éhéd yag omapéscha koma hen tapen “Empaknég Apudyus hen hamhamàcha anchichay kacharaà way Judio ta oma- way ingganad uwan, anchag ka- furotcha koma agé ah kahara-ancha. man nabfurag way achi make- 15 Te ilanyu ngén, hen anchi nangin- eRoma 11:16 326 eRoma 11:25 walinan Apudyus hen anchichay Judio ayuwat an man-ar-arwad. 21 Te ilanyu wat yachi hen nangagamichana hen an- ngénat, no iggay éng-éngangén Apudyus chichay tapenay tatagu ah karotarota ah way mampà hen anchichay nachachà- man-ifana. Wat ammag maid mepaniyan an way panga, ay ammoh achi kaskasen hen layad no mamfangchén Apudyus way naraka hen mampa-ana an chàyu hen anchichay Judio an hiya, te kaman way an-ayu lawag nenep-at. 22 Wat yato ménat hen layad hen anchi man-uchiyan hen mangil-antaaw hen kenaség-ang hen natéy. Apudyus ya hen kenaestrektona. Te no 16 Gapo ta tatagun paat Apudyus cha mepanggép hen anchichay achi oma- Abraham an Isaac yah Jacob wat kapele- furot, estrekto paat way manguwis. Wa- tan way tatagun Apudyus agé hen an- man no mepanggép an chitaaw way cha chichay ganàcha. Kaman hen anchi tena- omafurot, an agé ammag séméség-ang pay way michaton an Apudyus way no non antaawat an etotoroy hen afurot- michaton hen anchi pés-éy nauto, ena- taaw way achitaaw an elayosan hen hapna hen amin anchichay umunud. anchi ség-angna. Te no elayosantaaw, Ya umat agé hen ihay away, te no hopaén chitaaw agé. 23 Yag kaman agé ah Apudyus hen nangen-awa hen lam- hen anchichay achi omafurot way Ju- otna wat kapeletan way hiya agé hen dio, te non ancha an falewan hen an- nangen-awa hen anchichay pangana. chi achicha omafurotan ta omafurotcha 17 Ngém hen nekaman, kaman paat agé, wat kasen chillu ehoop Apudyus hempà Apudyus hen tapen anchichay chicha. Te ah Apudyus, wacha chillu pangan hen anchi away way inmurana hen kafaelana way mangenhoop. 24 Te way chichachi hen miyaligan hen Judio, no mafalin way annag an aran chàyu yag annag enhoop hen pangan hen an- way kaman pangan hen away ah takap, chi safaliy away way narpoh takap way yag enhoopna chàyu hen anchi ustoy yachi agé hen miyaliganyu way faén Ju- murana yag nelomtà, ay achi kaskasen dio. Wat ad uwan, gapo ta nehoop-ayu, way naraka hen mangenhoopana hen cha-ayu mèawa hen aminay ka-ammay anchichay Judio way chachà-an way hen anchi away way inmuran Apudyus pangana. te cha-ayu mèawa hen aminay em- Séméség-ang ah Apudyus popostan Apudyus an cha Abraham ya hen aminay tatagu hen anchichay ganàna. 18 Ngém chàyu way an nehoop, masapor ar-arwachanyu Efes. 3:1-13 ta achiyu ammag cha pelohon hen an- 25 Chàyu way sosnod way faén Judio, chichay naphà. Te an-ayu yanggay an wacha hen laychê way ma-awatanyu panga way faén chàyu hen mamangchén koma way cha-an mepaka-ammu hen hen anchi lamot te hen lamot hen ma- tatagu ta achiayu koma mampahih-iya mangchén an chàyu. te awni yag ekatyu lawéén napatpateg- 19 Yag achiayu koma agé mampahih- ayu no hen Judio. Hen ma-awatanyu iya way pawadwadcha no hen anchichay koma, uray ta ammag an songsongel- Judio, te awni yag anyug ekatén anchag lan hen hamhamà hen tapen anchichay naphà ta wacha paat chi kehoopanyu. kacharaà way ganà Israel ah achicha 20 Manowat te tot-owa way naphàcha omafurotan, achi chillu mannanayunchi gapoh achicha omafurotan. Yag hen ne- way hamhamà, te no looh omma- hoopanyu agé, gapoh ommafurotanyu. furot hen amin way faén Judio way Ngém achiayu an mampahih-iya ta an- ekat Apudyus chilluwén omafurot ah eRoma 11:26 327 eRoma 12:3 makompeletowan hen filangcha, 26 wat maid agé tatagu ah makahkahmà hen yachi agé hen tempon hen omafurotan hehemmàna ya maid agé makesoplekar hen egachay Judio way ganà Israel ah hen chana ekamkaman. 34 Te kaman kahara-ancha. Te nesosorat hen anchi hen anchi nesosorat ad namenghan way alen Apudyus way ekatnéén, ekatnéén, “Fùnag hen anchi omenharà way marpo “Ammag maid tatagu ah makahkahmà ad Sion, yag charosana hen ami- hen hamhamà Apudyus, wat ammag nay kenaraweng hen anchichay Ju- maid makatugun an hiya. 35 Yag am- dio way ganà Jacob. 27 Yag hen hiy- mag maid agé idchat hen tatagu an achiy tempo, ka-anéna hen fasor- hiya ah ina sofaletan.” cha ah tomot-owaan hen anchi em- Yachi hen nesosorat, 36 te ah Apudyusat popostana an chicha.” hiya hen nangamma hen egachay wacha 28 Gapo hen anchi achi omafurotan ya hiya agé hen cha manalimun amin hen anchichay Judio hen anchi am- an cha nadchi way hen pontos amin cha mayay chamag mepanggép an Jesu nadchiyat, ah kachayawana chillu. Wat Cristu, wat kaman kafusor Apudyus antaaw yanggay ammag chachayyawén chicha ah pagsaya-atanyu way faén Ju- hiya ah ing-inggana. Amen. dio. Ngém gapo ta penepelen Apudyus Hen ekaman way chillu hen anchichay anap-ocha ad na- mansérfi an Apudyus menghanat papattigéna chillu chicha. 29 Te ah Apudyus, achi mafalin way fale- 1 Cor. 12:4, 12; Efes. wana hen loohna penele way tatagu ya 4:1-16; 1 Tes. 5:12-22 hen ekatnéén bindisyunana. 30 Hen an- Wat hiyachi, sosnod, gapon an- chi pés-éynaat chàyu way faén Judio hen 12 chi ammag chakar way ség-ang iggay omafurot an Apudyus. Ngém ad Apudyus an chitaaw, masapor koma an- uwan, chàyu hen senég-angan Apudyus taaw an eporang hen antoy natattagu gapon iggay omafurotan hen anchichay way achartaaw an hiya ah man-awana Judio. 31 Wat kaman agéhchi hen meka- way an yanggay an mansérfi an hiya. man hen anchichay Judio, te uray Ta antaaw yanggay ammag machachal- achicha omafurot ad uwan gapon nanég- losan way mangamma hen heno way angan Apudyus an chàyu, u-umchah laychéna, te yaha chillu hen anchi chillu hen anchi ag-agaw way manég- ustoy ekamantaaw way manayaw an angan Apudyus agé an chicha ah oma- hiya. 2 Achitaaw cha tot-orachén hen a- furotancha way kaman chillu hen nanég- amman hen anchichay achi omafurot ta angana an chàyu. 32 Yaha hen enkaman hen ekamantaaw, antaawat an eparu- Apudyus ta wachay mepàil-an hen kafa- fus ah Apudyus way cha mamalefalew soran hen aminay katagutagu ta wacha hen hamhamàtaaw ah omammayana. Te agé hen ekamanna way mangempàila no yachi hen ekamanat, ma-awatantaaw hen ség-angna hen aminay katagutagu. hen laychén Apudyus an chitaaw, ya anat agé hen aminay ammayéna ya hen Hen machayawan Apudyus anchi mangemparaylayad an hiya. 33 Anà tot-owa ammag nahahaang 3 Yag gapo ta piniyarà an Apudyus way manmanmà hen kenaraeng way mantudtuchu, wat yato hen itugun- Apudyus way ammag maid mepaniyana, o an chàyu amin. Masapor koma ihai- te ammag maid achina innila ya héén ilana ta achina ammag pangatowén maid achina ma-awatan. Yag ammag hen acharna ah hamhamàna, te mas- eRoma 12:4 328 eRoma 12:20 apor emamadna way manmanmà hen laychan hen portoy way sonod. Yag an- acharna way kaman annag kamangén taaw agég ririspituwén paat hen ifa. hen kachakar hen kafaelana way inid- 11 Ya achitaaw agé mansadsachot way chat Apudyus an hiya gapon omma- mangamma ah heno way ma-ammaan, furotana. 4 Ta epanì hen achar hen ya antaawat agé an sésêmén way tatagu. Te uray no an ihà-an hen an- mangamma hen ma-ammaan hen man- chi achar, chuar chillu hen partena sérfiyantaaw an Apo Jesu Cristu. 12 Yag way nankarakarase ya achi agé ma- hen anchi chataaw namnaméén para ah papchong hen kausarancha. 5 Wat ka- pegwana, yachi koma agé hen mangem- man agéhchi an chitaaw way cha oma- paraylayad an chitaaw. Ya masapor furot, te uray ta chuartaaw, ihà-antaaw agé a-annohantaaw hen aminay ligat, chillu way achar Cristu, yag nanhehen- ya epapatetaaw way chan luwaluwaru. nooptaaw amin tàén nankarakarase- 13 Yag no wacha agéy anà Apudyus ah taaw. 6 Yag gapoh torong Apudyus makasapor hen torong, masapor toron- an chitaawat nankarakarase hen inid- gantaaw. Ya achitaaw agé mapmappég chatna way kafaelantaaw, wat masapor way manmangili hen farangnay tatagu. wéhchiyén usaréna hen hiyachiy ninid- 14 Yag no wachay cha mamaligat chat an hiya ah péppég hen kafae- an chitaaw, achitaaw an echotan ta lana. Kaman hen anchi nangchatana antaawat an chawatén an Apudyus hen kafaelan way mangempaka-ammu ta bindisyunana hiya. 15 Ya antaaw hen mepaka-ammu, masapor i-illana agég mèlaylayad hen anchichay lay- ta mètemfuruychi hen chataaw afuro- layad, ya mètokar agé hen anchichay ton. 7 Yag hen anchi nangchatana hen chan totokar. 16 Antaaw agég mètetem- kafaelan way mansérfi hen tapena, poyug hen ifataaw ya achitaaw ammag masapor epapatena way mangamma. mampahih-iya ta antaawat an ifilang Ya hen anchi mantudtuchu, masapor hen anchichay nafafa. Ya achitaaw agé agé iyam-ammana way mantudtuchu. mampaspasekat way kaman paat innila 8 Yag umat agé hen anchi mangempas- amin hen egad. 17 Yag mag-ay ta wachay ém ah pomegsaan hen afurot hen nangammah laweng an chitaaw, achi- tapena, masapor hiyahiya agé hen chana taaw agé ifarés ta antaawat an emamad amma-ammaan. Yag no wachan inidchat way mangamma hen anchi ammayén Apudyus ah kafaelana way tomorong, hen aminay tatagu. 18 Ya pachaséntaaw masapor achi ammag naimot. Yag hen ah péppég hen kafaelantaaw way achi anchi nangchatana hen kafaelan way mè-es-esngel hen tapena. mangenmaneho hen cha omafurot, mas- 19 Sosnod, ilanyu ta uray heno way apor emamadna way mangamma. Yag mekaman an chàyuwén an-ayug achi kaman agé hen anchi i mangentam-ang cha fumab-arés ta anyuwat an idchatchi hen anchichay cha maligatan, masapor an Apudyus ta egad hiya way mangim- layyalayyadcha agé way mangamma. farés. Te yachi chillu hen nesosorat hen 9 Masapor etot-owataaw hen layad- alena way ekatnéén, taaw hen ifa ta faén yanggay am- “Haén hen nangimfiyang hen farés, mag tapà hen mangar-ale. Ya mas- wat haén way Apudyus hen apor agé manchùgantaaw hen uray heno mangimfarés.” way laweng ta antaawat an haham-én 20 Ta hen enkamantaaw, antaaw an hen ammay. 10 Yag masapor agéy man- torachén hen anchi nesosorat way ahelennayadtaaw way kaman hen man- ekatnéén, eRoma 12:21 329 eRoma 13:11

“No hommenaang hen kafusoryu, pan- Apudyus, te gapo chillu ta yachi hen ganényu hiya, ya mag-ay ta nàwaw, nenènong way ma-ammaan. painumanyu. Te no yachin am- 6 Wat yachi agé hen chataaw maanyu, chayu agé idchat hen fumi- mamayachan hen furor, te masapor inana hen chana enammaan.” chillu marabfuwan hen anchichay 21 Wat hiyachi, ilantaaw ta achitaaw totoray way chan sérfi an Apudyus ammag ma-afà gapon laweng hen manalimunancha an chitaaw. way ma-ammaan an chitaaw yag 7 Wat antaawg fayachan hen heno nan-ammataawat lawa agé ah laweng. way inyurchin hen gubérno way Ta hen ekamantaawat koma, antaaw an fayachantaaw way furor ancha aminay afaénchi ah ammay. tapena way niyurchin way mafayachan. Yag masapor agé ririspituwéntaaw hen Masapor afuroton hen chan anchichay karébféngana way marispitu. toray hen gubérno Tit. 3:1; 1 Ped. 2:13-17 Hen ekamantaaw hen ifataaw Aminay tatagu, masapor afuro- Luc. 10:29-37; Gal. 5:14; 1 Tes. 5:5-8 13 toncha hen anchi gubérno way 8 Masapor fayachantaawat hen am- chan toray an chicha te ah Apudyus inay utang ta marpas way achitaaw chillu hen nangidchat hen lébféng hen cha iyawniawni, ta an ihà-an yanggay gubérno way mantoray. Wat maid chan hen anchi achi marpas way yachi hen toray hen antoy lota ad uwan no faén chataaw mangempàil-an hen layadtaaw ah Apudyus paat hen nangimpiyar an hen ihaiha an chitaaw. Te hen anchi tagu chicha hen mantorayancha. 2 Wat heno way manlayad hen ifana, chana angkay way komontara hen anchichay chan tongparén amin hen anchichay orchin toray, chana angkay kontaréén hen im- Apudyus. 9 Te ilanyu ngén, no tong- filin Apudyus, yag chanaat agé ammaan paréntaaw hen anchi ihà-an way orchin hen kachusaana. 3 Yag faén chillu ag- way ekatnéén, “Masapor laylaychén hen gaégyat hen anchichay chan toray non ifa way kaman hen manlaychan hen antaaw an ammaan hen usto, te hen achar,” anna angkay ammag ahapén anchichay cha mangamma hen laweng amin hen anchichay tapenay orchin way yanggay hen émégyat an chicha. Wat kaman hen anchi orchin way ekatnéén, tapno maid émégyatanyu, anyug an “Achi cha chumagchagas ya achi cha ammaan yanggay hen usto wat yachi pomatéy, achi cha mangakaw, achi cha agé hen manayawancha an chàyu. 4 Te gamgaman hen kok-owan hen ifa,” ya hen anchichay toray, chicha hen ka- anat agé hen anchichay tapena. 10 Te man chan sérfi an Apudyus ah pagsaya- no wachay tot-oway layadno hen ifam, atanyu. Ngém no laweng hen am- achi mafalin way ammaam hen laweng maanyu, yachi hen émégyatanyu, te an hiya. Wat hen manlaychantaaw hen wachan karébféngancha way manusa ifaat yachi hen chataaw manongparan an chàyu, te chacha chillu mansérfi hen egachay orchin Apudyus. an Apudyus ah machusaan hen an- 11 Masapor chichachi hen chichay cha mangamma hen laweng. ekamantaaw, te innilataaw way 5 Wat hiyachi, masapor afurotontaaw tég-angay tot-owa hen mamfangchan hen anchichay totoray way faén yang- Jesu Cristu way mangara an chitaaw te gay ah manginlisiyantaaw hen chusan ammag hommaghag-énchi ad uwan no hen anchi antaawat ommafurotan. eRoma 13:12 330 eRoma 14:9

Wat hiyachi hen antaawat an emamad missa. Yag umat agé chàyu way chan way mangamma amin hen laychéna. laweng hen tapen hen missa, achiyu Masapor kamantaaw fummafangon way agé ammag uwisén hen anchichay cha mamah-ag. 12 Te tég-angay tot-owa mangissa hen uray heno, te enakseptar marpas hen antoy kaman lafi way Apudyus chàyu amin. 4 Te heno ay paat ammag hommehellangan hen hamhamà chillu hen atatagum way karébféngam hen tatagu gapon fasor. Ya tég-angay way manguwis hen alepan hen tapena, hen pomawayana way umchahan hen te ah katot-owana, alepan met Apudyus mamfangchan Jesu Cristu. Wat antaaw amin chitaaw. Wat egad hiya way ammag epég-anan hen aminay laweng nangen-alepan way manguwis no usto way nigagangay hen lafi ta antaawat ono faén hen cha ammaan hen ihaiha an iyarmas hen anchi ammay way way alepanna. Yag wéhchin chitaawén mausar hen paway. 13 Antaaw ammag torongan chillu Apo Jesu Cristu chitaaw emamad way mangamma hen usto way way mangamma hen laychéna. mètemfuruy chillu hen a-amman hen 5 Magat wacha agéy tapena an chàyu anchichay nahelawan hen hamhamàna. way mamatpateg hen tapen hen ag- Wat achi koma mafalin way anta agaw no hen tapena. Angkay agé hen lawag chan ufu-ufun ah laweng way tapena, anchag penapchong hen aminay mamfutafutang, ya achi agé mafalin ka-ag-a-ag-agaw way maid napatpateg. hen chumagchagas ya mangamma Wat hen mekaman, masapor wéhchiyén ah lenoroko ancha mampapatéy ya mapnek hen hamhamàna no heno hen man-apés. Ta antaawat an manchùgan sorotona. 6 Te hen anchichay mamat- amin chachi 14 ta hen ammaantaaw, pateg hen ihay ag-agaw, chacha am- antaawat koma an torachén hen maanchi ah manayawancha an Apo Jesu enkamkaman Apo Jesu Cristu ta Cristu. Ya kaman agé hen anchichay cha achitaaw cha pap-arufusun hen wayan mangissa hen heno way missaat chacha hen antoy achartaaw way mangamma issa chachi ah manayawancha an Apo hen uray heno way laychéna way Jesu Cristu way chacha amin iyaman an laweng. hiya. Yag umat agé hen anchichay chan laweng hen tapen missa, te hen pon- Achi ammag uwisén hen ifa toscha agéat hen manayawancha chillu 1 Cor. 8:1-13; 10:23-30; Col. 2:16-17 an Apo Jesus way chacha agé iyaman Masapor ifilangtaaw ah ifataaw hen mafalin issacha. 14 hen anchichay nakapsot hen 7 Maid iha an chitaaw way cha oma- afurotna. Ya achitaaw ammag songelén furot ah ammag mamukod way mangen- chicha mepanggép hen ma-awatancha, awa hen acharna hen anchi natatag- tàén no safali hen ma-awatantaaw. guwana ya umat agé hen matéyana. 8 Te 2 Kaman hen anchi tagu way gapon hen pontos hen antoy natatagguwan- kenakapsot hen afurotna, annag taaw wat ah machayawan Apo Jesu lawengén hen tapen hen missa way an Cristu ya pachongna agé hen matéyan- yanggay hamchà hen mafalin issana. taaw te ah machayawana chillu. Wat Waman hen tapena, afurotoncha way uray ta natattagutaaw ono matéytaaw, mafalin issacha hen uray heno way maid kasen pontos cha nadchi amin no missa. 3 Wat chàyu way cha mangissa faén yanggay ah kachayawan Jesu Cristu hen uray heno, achiyu cha pelohon way hiya hen nangen-awa an chitaaw. hen anchi chan laweng hen tapen hen 9 Te yachi chillu hen ihay pontosna way eRoma 14:10 331 eRoma 14:23 matéy ya anat man-uchi, ta hiya hen ah ekatyuwén ammay ngém laweng peet man-ap-apo hen natattagu ya umat agé ah matan hen ifayu, etagayyuwat ud- hen natéy. ay ta maid kachumsekan hen anchi am- 10 Wat no ah Jesu Cristu hen ap- may way chayu ammaan. 17 Te hen an- apotaaw amin, maid karébféngantaaw chi mantorayan Apudyus an chitaawat way ammag manguwis ya mameloh hen faén napateg hen missa ya hen mainum, ihaiha an chitaaw. Te maid chillu iha an te hen napatpategat hen mifilangantaaw chitaaw ah achi mepasango an Apudyus ah maid fasorna an Apudyus, ya anat way mauwis. 11 Te wachan anchi nesoso- hen mètetempoyugan hen ifa, ya anat rat way alena way ekatnéén, agé hen anchi layad way idchat hen “Haén way natattagu way Apudyus, hen Espiritun Apudyus. 18 Wat no chichachi ifagà wat ammag maid tagu ah achi hen patigéntaaw hen antoy mansér- mampalentomang hen sangwanà ah fiyantaaw an Jesu Cristu wat chataaw mangafunana hen kena-apudyus-o eparaylayad ah Apudyus ya rispituwén ah machayawà.” chitaaw agé hen ahentagutaaw. 12 Wat hen hiyahay nesosorat hen 19 Wat hiyachi, antaaw yanggay am- manot-owaan way hen egachay tatagu, mag epapate way mangamma hen an- mepasangocha an Apudyus amin chichay mangempatempoyug an chi- ah incha manongfatan hen aminay taaw ya hen anchichay mangempapegsa enammaancha hen natatagguwancha hen afurottaaw. 20 Yag antaawg ar- hen antoy lota. arwachan ta achi oma-annig hen missa yag chachaeléntaaw hen man-ancharan Achitaaw lifokon hen afurot hen ifa Apudyus hen ifataaw. Te tàén am- 1 Cor. 8:9-13 may hen egachay missa, ammag laweng 13 Wat hiyachi, masapor etagaytaaw chillu no anggay yanggay hen mangis- way chan i-innuwis, ta antaawat an saantaaw yag chataawat ammaan hen man-ar-arwad ta achitaaw paat cha am- fumasoran hen tapena. 21 Wat hen eka- ammaan hen fumasoran hen tapena. mantaaw koma, antaaw yanggay am- 14 Manowat te haén, anà ammag nanap- mag achi ammaan hen uray heno way nek way ah Apo Jesus hen manigu- manlifok hen afurot hen ifa way uray rachu hen hamhamào way mafalin missa hen mangissaan hen karne ya hen mang- hen uray heno way missa way am- inuman hen fayah no yachi hen mali- mag maid panyawén Apudyus. Ngém fokan hen afurotna. 22 Te uray no ma- heno way tagu way ah hamhamànaat awatantaaw way maid laweng nad- panyaw hen tapen hen missa, wat pa- chi, yasa ta antaaw chillug iyuya ta nyaw angkay tot-owa para an hiya. egadtaaw an Apudyus hen anchi ma- 15 Wat chàyu way cha mangissa ah heno, awatantaaw. Te laylayad tot-owa hen ilanyu ta achi oma-annig hen missa anchi tagu way maid kachumsekan hen yag chayu ammaan hen malifokan hen hamhamàna gapo hen chana enam- afurot hen ifayu, te no yachi hen am- maan. 23 Ngém non an umat yag wachan maanyu, chayu epàila way maid ustoh chan chuwachuwa hen hamhamàna layadyu an hiya. Wat ilanyu ta achi mepanggép hen kenauston hen mangis- oma-annig hen okrong yag chayu li- saana hen issanaat, fasornachi no il- fokon hen afurot hen ifayu way uray met urudna way mangissa, te annag achi hiyaat inyatéy agé Jesu Cristu hen fa- soroton hen afurotna. Te tot-owa way sorna. 16 Yag no wachan chayu ammaan uray heno way ma-ammaan, no chataaw eRoma 15:1 332 eRoma 15:13 manchuwachuwa mepanggép hen ke- taaw way cha omafurot, te yachi hen naustonaat, fasor no ammaanchi. machayawan Apudyus. 8 Te hen um- maliyan Jesu Cristu hen antoy lotaat, Hamham-én hen katorongan hen ifa ummale way mansérfi hen anchichay ta faén yanggay hen achar Judio ah mangil-ancha hen kenatalek Gal. 6:1-5 Apudyus way mamud-as hen anchichay Chitaaw way chinumchumgat empopostana hen anap-ocha ad na- 15 hen afurotna, masapor menghan. 9 Yag faén agé yanggaychi, fiyangantaaw hen kenakapsot hen te ummale agé ah kahara-an hen an- afurot hen anchichay tapena way chichay faén Judio ah manayawancha kaman paat chataaw kargéén hen an Apudyus gapon ség-angna. Wat yachi kenakorangcha ta faén yanggay hen hen laychénay aryén hen anchi nesoso- fukod hen achartaaw hen antaawg rat way alen Apudyus way ekatnéén, haham-én. 2 Ta antaawat an ham-én “Chayawê heay Apudyus way uray hen pagsaya-atan hen anchi ifataaw hen anchichay faén Judiowén ta wachay pomegsaan hen afurotna mìchayawcha agé. Wat ekankantani agé. 3 Te uray ah Jesu Cristu wat faén hen chayawni an hea.” yanggay acharna hen hehemmàna te 10 Yag wacha agé hen ihay nesosorat yachi chillu hen laychén hen anchi way ekatnéén, nesosorat way alen Apudyus way aryén “Lomaylayad-ayu, chàyu way faén Ju- way ekatnéén, dio, yag an-ayug mèlaylayad hen “Amin hen anchichay kae-ensorto way anchi layad hen anchichay tatagun enalen hen tatagu an hea, wat haén Apudyus.” hen nepohigancha amin.” 11 Yag hen iha, ekatna agéén, 4 Amin hen anchichay nesosorat way “Chàyu way faén Judio, chayawényu alen Apudyusat nesoratcha amin ah amin ah Apudyus, ta aminay katudtuchuwantaaw ya ah mepas-éman katagutaguwat chayawéncha amin hen hamhamàtaaw way manganoh hen hiya.” uray heno way mepasamak ah chum- 12 Yag wacha agé hen ensorat Isaias gatan hen namnamataaw an hiya. 5 Wat mepanggép hen ihay iganà hen an- hen chawat-o an Apudyus way cha chichay Judio, ekatnéén, karpowan hen anoh ya sém-éman hen “Wacha hen fùnag way ganà David way hamhamà, hiyaat koma non anna an id- anà Jesse way hiya hen i manoray chat an chàyu hen mantetempoyuganyu hen anchichay faén Judio. Yag hiya paat ta torachényu hen enkaman Apota- agé hen manchinlancha way man- away Jesu Cristu. 6 Wat ta antaaw am- genharà an chicha.” mag éméhà-an way manayaw an Amana 13 Hen chawatê an Apudyus way ig- way Apudyus. gaw hen namnamataaw, ta anna yang- gay ammag eparaylayad chàyu ya ta pa- Hen ketapyan hen anchichay pannohona agé hen hamhamàyu gapon faén Judio an Apudyus ommafurotanyu, ya ta pomegsapegsa 7 Yag kaman hen enkaman Jesu Cristu agé hen namnamayu an hiya gapon way nangimfilang an chitaaw, wat ka- kafaelan hen Espirituna way tomorong man agéhchi koma hen ekamantaaw an chàyu. way mangimfilang hen ihaiha an chi- eRoma 15:14 333 eRoma 15:27

Jesu Cristu hen katagutagu. 20 Te hen Hen pontos Pablo way wacha an haén chillu, wat achiyà manugun hen tatagu éméy hen anchichay fabréy way 2 Cor. 10:15-16 looh nantudtuchuwan hen tapena 14 Sosnod, chaà tot-owa mapnek hen anchi ammayay chamag ta hen mepanggép hen afurotyu te innilà aya-at koma hen anchichay fabréy way way nenènong hen chayu ekamkaman maid chengchengngarcha mepanggép ya chuar agé hen na-awatanyu way an Cristu, ta achì an lotapan hen tugun Apudyus ya mafalin agé way enammaan hen tapena. 21 Te hen anchi man-ahetinnudtuchuayu. 15 Ngém tàén, nesosorat way alen Apudyus, ekatnéén, anà chillug natorod way mangensorat “Hen anchichay maid chengchengn- hen antochay tapenay intugun-o, te garna mepanggép an hiyaat tàén no innilayu chachi, ekat-owén changréncha, ya ta uray maid ammay no ekasen-o chillu epahpahmà innilacha mepanggép an hiyaat an chàyu ah achiyu manliw-an paat. ma-awatancha agé.” Ya achiyà chillu fumiin way manugun an chàyu, te hen impiyar Apudyus an Hen planon Pablo way éméy ad Roma haén, 16 piniyarà way mansérfi an Jesu 22 Wat hiyachi sosnod, hen anchi chà Cristu ah katorongan hen aminay faén émmé-émméyan way mangempagngar Judio. Te chà itudtuchu an chàyu way mepanggép an Jesu Cristu wat yachi faén Judio hen anchi ammayay chamag hen kaman cha manaktataktak hen an- way narpon Apudyus ah ketapyanyu chi ekat-owén umaliyà ahna. 23 Ngém agé an hiya. Wat anà, ammag kaman ad uwan way lempas-o hen chunù hen pachi way cha manginchaton an chàyu kafabréfabréy ahto, ekat-owén umaliyà an Apudyus. Yag cha agé akseptarén ahna way mangila an chàyu, te ém- Apudyus chàyu te na-apudyusan-ayu méy ah kamanay tawén way hiyachi gapon anchi Espirituna way wacha an chillu hen an-og haham-én. 24 Wat hen chàyu. chà hamham-én, ekat-owén manchag- 17 Yag gapo hen nelarammongà an ohà ahnad Roma hen antoy ayà ad Jesu Cristu wat mafalin ménat way España ta epapastaaw way mansas- ichayaw-o hen aminay nansérfiyà aliwa, yag ana-at epaligwat an chàyu an Apudyus. 18 Ngém maid kasen way mangentoroy way éméy ad España. haphapetê no achi yanggay hen 25 Ngém ad uwan, éy-ochi ad Jerusalem anchichay enammaan Jesu Cristu hen way manginyéy unna hen antochay nangusarana an haén ah omafurotan torong way para hen anchichay tata- hen anchichay faén Judio an Apudyus. gun Apudyus ahchi. 26 Te hen antochay Te hen ommafurotanchaat gapon cha omafurot hen antoy provinsiyan hen intudtuchù ya hen enkamkaman-o, Macedonia ya Acaya, hehemmàcha way 19 way anà an tenorongan hen mangamong hen etorongcha hen an- kafaelan hen Espiritun Apudyus way chichay tatagun Apudyus way makas- mangamma hen kaskascha-aw ya apor ah torong ad Jerusalem. 27 Am- hen anchichay mangempahaang hen mag gapo yanggay ah layadcha yag tatagu. Wat nanlugi ad Jerusalem enamongcha, ngém ah katot-owanaat, ingganad Ilirico, an-og inyam-amma karébféngancha chillu way manorong way nangintudtuchu amin hen anchi hen anchichay Judio te maid chillu ammayay chamag mepanggép an kasen nangngaran hen anchichay faén eRoma 15:28 334 eRoma 16:13

Judio mepanggép an Apudyus no faén chuar hen tenorongana way tatagu, yag yanggay hen anchichay Judio. Yag ad uray agé haénat chaà tenorongan an uwan, kamancha an somofalet way to- hiya. morong ah kasaporan hen anchichay 3 Pakomostéényu agé cha Akila an Judio. 28 Wat hiyachi, no marpas hen Priscila way hen-ahawa way inib-à way mangemporangà an chicha hen antoy chan sérfi an Jesu Cristu. 4 Te chicha, na-among, wat manchag-ohà ahna hen tég-angaycha iyatéy hen nanorongancha ayà ad España. 29 Yag sigurachuwà agé an haén, wat anà ammag manyaman way no umaliyà ahnaat lomaylayadtaaw an Apudyus gapon chicha. Ya umat agé amin gapon Jesu Cristu. hen amin anchichay tatagu hen cha ka- 30 Wat sosnod, wachan chawatê am-amongan hen faén Judiowat chacha an chàyu, yag innilà chillu way agé manyaman amin an Apudyus gapon changrényuto te ihà-an hen hamhamà- chicha. 5 Ya pakomostéényu agé hen an- taaw an Apotaaway Jesu Cristu ya chichay cha omafurot way cha ma-am- chataaw amin man-ahelennayad gapon among ah faréycha. Espiritun Apudyus. Wat hen chawatê, ta Pakomostéényu agé hen anchi laylay- an-ayu komag metatappe an chànihto chê way ah Epeneto way hiya hen an- way cha manginluwaluwaru an haén. chi pés-éy ommafurot hen provinsiyan 31 Epapateyu koma way manginchawat hen Asia. 6 Ya etapeyu agé ah Maria an Apudyus ta mahara-anà ta achiyà way nangempapate way manorong hen an-anowén hen anchichay Judio afurotyu, 7 ya umat agé cha Andronico way achi omafurot hen sakopon an Junia way kacharaà way Judio way hen Judea. Ya chawatényu agé ta nìfarud an haén. Ya chicha, namang- hen anchichay tatagun Apudyus ad pangocha way ommafurot no haén, ya Jerusalemat akseptaréncha koma hen ririspituwén paat agé amin hen an- antoy torong way narpo hen anchichay chichay aposel chicha. faén Judio. 32 Yag no marpas amin 8 Pakomostéényu agé hen anchi ifà chachi yag emparufus Apudyusat, way Ampliato way an-og laylaychén umaliyà ahna way anà ammag laylayad gapon Jesu Cristu. 9 Ya umat agé ah Ur- ya yumagyagpaw agé hen hamhamào. bano way ihay ifani way chan sérfi agé 33 Wat ta mawawà-acha ah Apudyus an an Jesu Cristu, ya anat agéh Estakis way chitaaw amin way hiya hen pongar hen ihay laylaychê agé. 10 Ya etapeyu agé tornostaaw. Amen. ah Apeles way ammag napaligatan ah nail-an hen kenatot-owan hen afurotna. Hen nampakomostaan Pablo hen Ya pakomostéényu agé hen anchichay anchichay cha omafurot ad Roma ahimfafaryan Arestobulo, 11 ya ah Hero- Hen antoy in-ina way dion way kacharaà way Judio ya anat 16 umalehnaat ah Febe hen agé hen anchichay cha omafurot way ngachanna way hiya hen ihay ahimfafaryan Narciso. sonodtaaw way cha tomorong hen 12 Pakomostéényu agé cha Trifeno an anchichay cha ma-am-among ad Trofimo way chan sérfi agé anApo Cencrea. 2 Wat epàilayu hen layadyu Jesu Cristu, ya anat agé ah Persida way an hiya gapon afurottaaw an Apo laylaychê way cha mangempapate way Jesus way yaha chillu hen ekaman mansérfi an Apudyus. 13 Pakomostéényu hen tatagun Apudyus. Yag hen aminay agé ah Rufo way machachamag hen katoronganaat toronganyu koma te afurotna an Jesu Cristu ya anat ah inana eRoma 16:14 335 eRoma 16:27 way kaman agé inà. 14 Ya etapeyu cha way mangafà an Chumunyu way kaman Asincrito an Flegonte, ah Hermes, ah Pa- anyug gupesén hiya. trobas, ah Hermas ya anat amin hen an- Wat ta matotollongantaaw amin an chichay sosnodtaaw way cha mìyamong Apotaaw way Jesu Cristu. an chicha. 15 Ya pakomostéényu agé cha 21 Hen antoy ifà way ah Timoteo way Filologo an Julia, ah Olimpas, ya ah cha mì-idnu an haén hen antoy chani Nereo ya hen anchi sonodna way fufae, mansérfiyan an Jesu Cristu, chana agé ya anat agé hen amin anchichay tatagun pakomostéén chàyu way kaman agé hen Apudyus way cha mìyamong an chicha. antochay kacharaà way Judio way cha 16 Wat amiamin-ayu, ihaihéén epài- Lucio an Jason yah Sosipater. lana koma hen layadna hen ifana. Ya 22 Yag haén agé way Terico way cha amin hen antochay cha omafurot ahto mangensorat hen yatoy sorat Pablo, chà way cha ma-am-among ah kafabréfabréy agé pakomostéén chàyu way cha oma- wat chacha amin pakomostéén chàyu furot an Apotaaw way Jesu Cristu. ahna. 23 Ya ah Gayo agé way cha man- mangili an haénay Pablo way ahtoh Hen anongoh way intugun Pablo faréyna agé hen cha ma-am-amongan 17 Wat hiyachi, sosnod, antoyan agé hen aminay cha omafurot, wat chana hen itugun-o an chàyu wat papan- agé pakomostéén chàyu ya cha chàyu naagényu koma. Ar-arwachanyu paat agé pakomostéén an Erasto way toserero hen anchichay tatagu way cha mangem- hen yatoy fabréy, ya anat ah Cuarto way pasena an chàyu ah machachaelan hen sonodtaaw agé. tempoyugyu ya ah malifokan hen afurot 24 Wat ta totollongan chitaaw amin an hen tapena. Te anchag cha kontaréén Apotaaw way Jesu Cristu. hen anchi tot-owa way nitudtuchu an Machachayaw ah Apudyus chàyu yag safaliyat agé hen chacha itudtuchu. Wat masapor manchùganyu Juda 24-25 chicha. 18 Te hen kaman an cha nad- 25 Antaaw yanggay ammag chiy tataguwat faén ah Apotaaw way chachayyawén ah Apudyus way Jesu Cristu hen chacha mansérfiyan mannakafalin way mangempapegsa te an yanggay ammag hen laylaychén hen afurottaaw ah mètemfuruyan hen hen acharcha hen chachan sérfiyan. anchi ammayay chamag mepanggép an Yag ah kenasilibcha, chacha ay-ayuwén Jesu Cristu way chà chillu itudtuchu. hen anchichay attè hen hamhamàna ah Yag hen yachi agéy chamag, kaman marokopancha. an netataro nanepod ad malimaliyam 19 Anà ammag laylayad gapon chàyu way ingganad uwan yag anat te ammag nanhemamag tot-owa hen mepaka-ammu. 26 Yag ad uwan agé way kenanongnong hen afurotyu. Wat hen nepaka-ammu, ammag niwarawag hen laychê yanggay, ta an-ayug lomae- karotarota way yaha chillu hen ensorat laeng way mangamma hen ammay ya hen anchichay profeta ad namenghan usto ta anyu yanggay ammag aliw-an way mekaman, te ah Apudyus way way mangamma hen laweng, 20 te no nawawà-acha ah ing-inggana, hiya hen yachiyat ammag achi mahen-awniyan nangimfilin hen miwarawagana ah yag ah Apudyus way cha mamanoh hen omafurotan hen tatagu ah karotarota. hamhamàtaaw, annag torongan chàyu 27 Wat ah Apudyus way kararaengan, hiya yanggay hen machachayaw ah ing- eRoma 16:27 336 eRoma 16:27 inggana gapon Jesu Cristu. Amen. Haén ah Pablo 337 1 eCorinto 1:14

6 Yag maila agé way chinumgat hen an- Hen pés-éy sorat Pablohen anchichay chi intudtuchuni an chàyu mepanggép an Cristu. 7 Ya cha-an-ayu agé makok- eCorinto orangan ah uray heno way torong way narpo hen Espiritun Apudyus hen unig Ah aposel Pablo hen nangensorat hen yatoy hen mamannéchanyu hen mamfangchan sorat hen kawad-ana ad Efeso hen tawén Apotaaway Jesu Cristu. 8 Ya hahallimu- way 54 ménat ono 56 (Aposel 19). Nap- nan Apudyus agé chàyu ta manichidcha ateg way fabréy ad Corinto way faknang ya hen afurotyu inggana hen anongoh hen nangato ya na-achar hen tataguhchi, ngém ag-agaw ta maid kachumsekanyu hen ammag pararo agé hen lenorokocha. Wat anchi mamfangchan Apotaaway Jesu hen pés-éy nangintudtuchuwan Pablo hen Cristu. 9 Ya mafalin agé manchinlantaaw alen Apudyus an chicha, ininggaw ahchi hen aminay imfagan Apudyus gapon ke- ah ihay tawén ya kagudwa (Aposel 18:4). natalekna, te hiya agé hen namele an Wat hen yatoy nanoratana, ta ah matugu- chitaaw way mètempoyug an anàna way nancha ya ah ka-amhewancha. Jesu Cristu way Ap-apotaaw. Haén ah Pablo way ah layad Hen nakorkoran hen tempoyug Apudyusat, piniyarà way 1 hen anchichay cha omafurot man-aposel an Jesu Cristu, ya antoyan agé ah Sostenes way ihay ifataaw. 1 Cor. 3:3-9 2 Wat soratnito an chàyu amin way 10 Sosnod, gapon Apotaaw cha ma-am-among ahnad Corinto way ah Jesu Cristu, wat chaà way manayaw an Apudyus. Penelen mampangpanga-ase paat an chàyu ta Apudyus chàyu ah mantataguna way mantetempoyug-ayu koma, ta achiayu ma-apudyusan gapon ommafurotanyu chan tentenê-én. Ta anyu yanggay an Jesu Cristu, chàyu ya anat agé hen ammag ihà-anén koma hen hamhamàyu amin anchichay tapenay tatagu hen ya hen pontosyu. 11 Yachin itugun-o an karotarota way ommapo an Apotaaway chàyu way sosnod te wachacha hen Jesu Cristu. nanaphapet an haén way ahimfafaryan 3 Wat ta totollongan chitaaw amin an Cloe way an-ayu anog chan sososongel Amataaway Apudyus yah Apotaaway peet ahna. 12 Hen chengngar-o, Jesu Cristu ya ta papannohoncha agé namfinafinab-én hen chayu tàchégan, hen hamhamàtaaw. te ekat ano hen tapeyuwén haén way Pablo hen chayu ano somorotan. Yag Hen yaman Pablo gapon ekat agé hen tapenéén ah Apolos hen anchichay cha omafurot chacha somorotan. Ya hen tapena, ah Rom. 1:8-15; Efes. 1:15-23; Pedro. Ya hen tapena agéat ah Jesu Fili. 1:3-11; Col. 1:3-14 Cristu paat. 13 Ay ammoh chuarcha 4 Anà ammag chan yamayaman an hen Cristu ta nantenétené-én hen Apudyus gapo hen anchi chakaray chayu somorotan. Ay ammoh haén way torongna an chàyu hen ommafurotanyu Pablo hen nekoros way namayad hen an Jesu Cristu. 5 Te gapon nelaram- fasoryu. Yag ay ammoh nafunyaganyu monganyu agé an Jesu Cristu wat ka- ah mampasorot-o way faénat agé ah man paat fummaknang-ayu ah nap- Cristu. ateg, te natorongan-ayu way maka-awat 14 Ammayat te maid finunyagà an ya manaphapet mepanggép an hiya. chàyu, ta manongad yanggay cha Crispo 1 eCorinto 1:15 338 1 eCorinto 1:27 an Gayo ah finunyagà, 15 ta maid iggayna parufusun hen tatagu way mangaryanyuwén finunyagà chàyu ah mangchah hen kahara-ancha gapoh ke- mampasorot-o. 16 Ay uwa, finunyagà naraengcha. Te hen laychéna, mahara- agé cha Estefana way himfafaryan, an yanggay hen anchichay mangafurot ngém anggay cha nadchi yanggay ah hen anchi chani itudtuchu way ka- natancha-anà way finunyagà ya maid man paat maid gutokna ah hamhamà kasen. 17 Te iggayà chillu an piyarén an hen anchichay achi omafurot. 22 Maid Jesu Cristu way an mamfunfunyag, te gutokna ah hamhamà hen anchichay anà an piniyar way i mangintudtuchu Judio, te chicha, anchag achi afuro- hen anchi ammayay chamag mepang- ton no maid mepàilah kaskascha-aw ah gép an hiya. Yag achì agé cha usarén manot-owaancha. Yag umat agé hen an- hen anchi kenaraeng ya kenasilib hen chichay faén Judio, te achicha agé afuro- tatagu way mantudtuchu, ta hen ka- ton hen uray heno no achi mètemfu- awisan yanggay hen tatagu way oma- ruy hen kenaraengcha. 23 Ngém tàén no furot wat hen natéyan Jesu Cristu hen yaha, chani chillu itudtuchu way natéy koros hen namayachana hen fasor. ah Jesu Cristu hen koros ah namay- achana hen fasor hen tatagu. Wat am- Ah Jesu Cristu hen kail-an mag aggangaratchi hen anchichay Ju- hen mannakafalin Apudyus dio no changréncha, ya an agég maid ya hen kenaraengna gutokna ah para hen anchichay faén 1 Cor. 2:6-16; Jai. 3:13-18 Judio. 24 Ngém hen amin way pene- 18 Hen anchi mitudtuchu mepanggép len Apudyus ah mantataguna way Ju- hen natéyan Jesu Cristu hen anchi ko- dio man ono faén, ma-awatancha amin ros, ammag maid gutok nadchi hen an- way hen anchi nekorosan Jesu Cristu chichay tatagu way metatap-ar chillu paatat yachi hen kafud-asan hen man- gapon achicha omafurotan. Waman chi- nakafalin Apudyus ya hen kenaraengna. taaw way cha mahara-an gapon chataaw 25 Wat hen anchi planon Apudyus ah omafurotan, ma-awatantaaw way hen kahara-antaaw way tatagu way ekat hen anchi natéyan Jesu Cristu, yachi hen tapenéén maid ano gutokna, wadwad- fégah hen anchi kenamafalin Apudyus chaat agéchi no hen kenaraeng hen way mangenharà an chitaaw. 19 Yachi kararàengan way tatagu. Yag hen an- hen laychénay aryén hen anchi nesoso- chi natéyan agé Jesu Cristu hen koros rat way enalen Apudyus ad namenghan way ekatchéén sayang ya maid sérfina, way ekatnéén, yachiyat agé hen inya-afà Apudyus hen “Afaê hen kenaraeng hen anchichay egachay kao-orhiyan. naraeng ya manahapet way tatagu 26 Sosnod, achitaaw koma cha aliw- hen antoy lota, te maila way ammag an hen kenasasa-adtaaw hen name- maid sérfina hen na-awatancha way leyan Apudyus an chitaaw way oma- enacharcha.” furot, te manmano yanggay an chitaaw 20 Wat hiyachi, ammag maid metopa- hen wachan kenaraengna ah mangi-ilan an peet hen kenaraeng hen anchichay hen tatagu. Ya manmano agé hen nasa- naraeng ya na-achar. Ya umat agé hen achan, ya hen wacha agéy mafalinna. anchichay manahapet ah egad hen antoy 27 Te an ginagaran chillu paat Apudyus lota. Te imfafaggan Apudyus way achina way namele hen anchichay ekat hen ifilangchi te maid etorong cha nadchi tataguwén maid sérfina ya maid agé fi- an hiya. 21 Te ah kenaraeng Apudyus, langna. Te hen pontosna, ta ah pegwana, 1 eCorinto 1:28 339 1 eCorinto 2:9 fumiincha way térén hen anchichay amman Apudyus an haén. 4 Yag iggay-o cha mangempasekat hen kenafalincha agé ar-arkosan hen intudtuchù ah nau- ya hen kenaraengcha. 28 Ya hen ihay nig way ale way kenaraeng hen tata- nameleyana agé hen anchichay nafafa gun antoy lota, te hen anchi nan-anchar ya aggarayos, ta wachay mangempàil- yanggay an haénat hen anchi man- ana way maid gutok hen anchichay nakafalin hen Espiritun Apudyus. 5 Wat patpatigén paat hen tatagu hen antoy hen ommafurotanyu, gapo hen kafaelan lota. 29 Wat hiyachi, maid ihah tagu Apudyus way faén gapo hen kenaraeng ah mafalin mampaspasekat hen sang- hen tatagu. wanan Apudyus te nokay paat chillu Hen kenaraeng Apudyus hen epasekatna. 30 Te ah Apudyus met hen nangamma hen ketapyantaaw an Rom. 11:33-36; 1 Cor. Jesu Cristu way hen enkamanna, em- 1:18-31; Jai. 3:13-18 palena ah Jesus hen antoy lota ta matéy 6 Manowat te achì ekatén maid nau- ah fayad hen fasortaaw ah kahara- nig ah mitudtuchu hen cha omafurot, antaaw. Yag gapo hen enammaan Jesus te no tudtuchuwanni hen anchichay wat nacharosantaaw ya mafalin ifilang chinuchumgat hen afurotna, naunig tot- Apudyus chitaaw ah maid fasfasorna an owa hen chani itudtuchu an chicha. hiya. Yag hen anchi tatagu way ifilang Ngém hen hiyachiy kenaraeng, iggay Apudyus ah naraengat hen anchi tagu mepachong hen kenaraeng hen tatagu way cha omafurot an Jesu Cristu. 31 Wat hen antoy lota ono hen kenaraeng tot-owa hen anchi nesosorat way alen hen anchichay nan-angato way toray Apudyus way ekatnéén, way mapépéppég. 7 Te hen anchi ke- “Henoa way manginyafà, iyafàno yang- naraeng way chani itudtuchu, chichachi gay hen enammaan Jesu Cristu, ta hen anchi naunig way planon Apudyus achim cha iyafà hen narpon kafae- mepanggép hen ekamanna way man- lam ono kenaraengno.” genharà an chitaaw way tàén iggay empaka-ammun Apudyuschi hen tatagu Faén hen ekaman way man-ale ingganad uwan, hehemmàna chilluchi hen ka-awisan hen tatagu hen cha-an ma-ammaan hen antoy Sosnod, hen anchi ummaliyà ahna lota. Ya hen halenonotna agéat hen 2 way i nangintudtuchu hen alen kachayawantaaw ah pegwana. 8 Ngém Apudyus an chàyu, an-o yanggay an amin hen anchichay nan-angato way inyam-amma way nangenlawag way toray hen antoy lota, anchag iggay iggay-o usarén hen anchi naunig way ale poros ma-awatan hen anchi kenaraeng ya hen kenaraeng way kaman hen ke- Apudyus. Te non ancha na-awatan, naraeng hen anchichay manahapet way kapeletan way iggaycha koma epakoros tatagu. 2 Te an-og ginagara way nang- hen anchi kachachayaw way Apotaaw inwalin hen egachay wachan haén ta way Jesu Cristu. 9 Ngém hen hiyachiy maid kasen epacharan-o way mangin- na-ammaan, yachi hen tommot-owaan tudtuchu no achi yanggay mepanggép hen anchi nesosorat ad namenghan way an Jesu Cristu ya hen anchi natéyana ekatnéén, hen koros. 3 Wat hen kawad-à ahna, “Hen anchi maid innilan hen tatagu ya anà ammag chan papayagpag ah égyat- hen anchi maid chengchengngarcha o gapo hen kenakapsot-o te magat lawa way achicha agé makahkahmà, am- achiyà maka-amma hen anchi cha epa- mag hiyachiyat agé hen ensasag- 1 eCorinto 2:10 340 1 eCorinto 3:5

ganan Apudyus para hen anchichay 16 Te nesosorat chillu hen anchi alen manlayad an hiya.” Apudyus ad namenghan way ekatnéén, 10 Wat hen anchichay iggay mepaka- “Henoa paat way nangammu hen ammu ad namenghan, empaka-ammun hamhamà Apudyus ta wachay Apudyus an chitaaw ad uwan way makatugun an hiya.” hen anchi Espirituna hen nangempaka- Ngém chitaaw, wacha hen hamhamà ammu te hiya, inni-ilana hen amin way Jesu Cristu an chitaaw, te nìyachar hen uray hen anchichay naunig mepang- Espirituna an chitaaw. gép an Apudyus. 11 Yag hen alignaat Hen ekaman way maid ihah tagu ah nangammu paat mansérfi an Apudyus hen hamhamà hen ifana, te hen hiy- achiy tagu yanggay hen nangammu 1 Cor. 1:10-17; Efes. hen hehemmàna chillu. Wat kaman agé 2:20-22; Heb. 5:11-14 an Apudyus te maid nangammu ah Ngém sosnod, uray hen anchi chà hamhamàna no faén yanggay hen Espir- 3 nanudtuchuwan an chàyu, wat ituna. 12 Yag chitaaw, empalen Apudyus chuar hen iggay-o itudtuchu way hen anchi Espirituna paat way mìyachar mitudtuchu koma hen anchichay an chitaaw. Wat faén hen tatagun antoy chinumgat hen afurotna. Te kaman paat lota hen karpowan hen ma-awatantaaw hen laylaychényu hen chan maneho te narpon Espirituna way inidchatna, an chàyu way faén hen laychén hen wat mafalin ma-awatantaaw mepanggép Espiritun Apudyus. Wat kaman-ayu hen aminay cha etorong Apudyus an ungunga way anyuwat cha ilugi way chitaaw. omafurot an Jesu Cristu. 2 Wat yachi 13 Wat amin hen anchi chani hen iggay-o nangintudtuchuwan hen itudtuchu, faén hamhamàni ya anchi naunig an chàyu, te hen hiyachi, kenaraengni hen narpowana, te kaman-ayu utteng way chan soso way hen Espiritun Apudyus paat hen achi makahétà hen orhe. Yag ammag narpowana. Wat chani esoplekar hen é-éttégna peet ad uwan way kaman-ayu anchi mitudtuchu mepanggép an chillu utteutteng way achi chillu Apudyus hen anchichay tataguna way maka-awat hen tapena. 3 Te pakay nìyacharan hen Espirituna. 14 Ngém chayu chillu eparufus hen laylaychényu hen anchichay tatagu way maid hen way manmaneho an chàyu, te no Espiritun Apudyus an chicha, achicha ammag é-éttég hen apésyu ya hen ma-awatan hen narpon Espirituna te chayun sosongelan, wat ay ammoh ammag maid gutokna an chicha, te egad faén-ayu kaman hen anchichay achi chillu mìyachar an chicha ya anchaat omafurot, te chayu met ammaan hen ma-awatan te hen Espirituna chillu chacha ammaan. 4 Kaman hen anchi hen cha mangempaka-awat. 15 Waman mangalen hen tapenéén haén ano hen hen anchichay tatagu way nìyacharan chacha somorotan, yag ekat agé hen hen Espiritun Apudyus, maelasincha tapenéén ah Apolos agé hen chacha hen kena-ammay ya kenaraweng hen somorotan. Wat ay achi yaha hen egad. Waman hen anchi tagu way mangenlasinan way chayu torachén hen maid hen Espiritun Apudyus an hiya, a-amman hen anchichay achi omafurot. kapeletan way achina ma-awatan hen 5 Te henokay paat chillu ah Apolos hamhamà hen anchichay cha omafurot. yag nokayà agé paat way Pablo ah iyu mansosongelan. Te an-ani met yang- 1 eCorinto 3:6 341 1 eCorinto 3:19 gay an alepan Apudyus way chan sérfi yanggay hiya. 12 Ngém hen anchichay an hiya ah omafurotanyu way ihaiha cha mangentoroy way mangintudtuchu, an chàniyén chana yanggay ammaan achi mapapchong hen chacha ekaman. hen impiyar Apudyus an hiya. 6 Hen Te hen miyaligan hen tapenaat, kaman kepaniyanaat kaman haén hen nang- chacha usarén hen faletò ya gamfang inmura hen anchi fukar ya ah Apo- ya hen anchichay nan-angina way fato los hen anchi cha manifug, ngém ah ah mangammaancha hen yachiy faréy Apudyus chillu hen cha mangempatufu. ta ammay ya mannanayun. Waman hen Te haén hen pés-éy nangintudtuchu hen tapena, anchag cha fafarangén way ka- alen Apudyus an chàyu yag anat i cha- man paat yanggay away ya gurun ya gapchapén Apolos, ngém ah Apudyus chagami hen chacha usarén. 13 Wat no chillu hen nangempa-anchar ah oma- mamfangad ah Jesu Cristu ah pegwana furotanyu. 7 Wat faén met hen an- way manguwis hen egad, yachi hen kail- chi nanginmura hen napatpateg, ya an hen kenauston hen enammaan hen faén agé hen anchi cha manifug te ihaiha hen anchichay nan-amma, te ah ah Apudyus chillu way cha mangem- mangempàil-ana, annag kaman gébhén patufu. 8 Ya maid agé nangatngato an amin ah mail-an hen mannanayun ya chicha way chuwa way chan mura ya hen achi. 14 Wat hen anchi tagu way chan sifug, te nampachongcha chillu hen achi maghéb hen enammaana, gunggu- mangilan Apudyus, ya ah pegwana, id- naan Apudyus hiya. 15 Waman hen an- chatna agé hen anchi ustoy gunggu- chi tagu way ammag meopoh hen enam- nacha way mifisar hen enammaan hen maana, maid idchat Apudyus an hiya ihaiha. 9 Wat chàni an Apolos, an-ani ah gunggunana. Manowat te hara-ana chan tennorong way mangamma hen chillu, ngém ammag kaman hen anchi epa-amman Apudyus. Yag chàyu hen ka- naghéb chi faréyna way acharna yang- man garchin Apudyus way chana epa- gay hen inyawidna. amma an chàni. 16 Ay achiyu peet ma-awatan way chi- Ya hen ihay aligna agé, kaman-ayu taaw way cha omafurotat chitaaw hen faréy Apudyus way chana agé epasà- kaman faréy paat Apudyus te nìyachar ad an chàni. 10 Yag gapo hen kafaelà hen Espirituna an chitaaw. 17 Wat heno way inidchat Apudyus, kamanà paat way tagu way ammag manachael hen ommamta way cha manà-ad hen hiya- faréy Apudyus wat ammag chachaelén hay faréy. Te haén hen anchi kaman agé Apudyus hiya, te na-apudyusan nangigga hen anchi to-odna ya nang- hen anchi faréyna. Yag maid kasen ka- inggééb hen aromatangna. Yag hen an- man faréyna no faén chitaaw way cha chichay tapen hen tatagu, chicha hen ka- omafurot. man cha mangentoroy way mangamma 18 Hiyachi sosnod, ilanyu ta achiyu hen anchi inlugì. Ngém wéhchiyén mas- lokopon hen acharyu. Te hen an- apor ar-arwachana paat hen chana eka- chi manchinlana hen kenaraengna way man way man-amma ta memènong way yachi agé hen kenaraeng way patigén achi koma mèfat. 11 Te ilanyu ngén, looh hen anchichay achi omafurot, hiya hen chillu ninigga hen anchi kaman to-od narokop. Wat masapor koma way an- ya aromatang way maid kasen no faén nag epafafa hen acharna ta changréna yanggay ah Jesu Cristu ya achi agé hen marpon Apudyus ah karmuwan hen mafalin way masoksoktanchi, te maid tot-oway kenaraeng, tàén no cha pelo- kasen tumùchuwan hen afurot no faén hon hen tatagu. 19 Te ammag maid sér- 1 eCorinto 3:20 342 1 eCorinto 4:10 fina an Apudyus hen anchi kenaraeng chà elasin ah ka-amhewà, faén chilluchi way patigén hen anchichay achi oma- hen mangimfaga no wacha ono maid te furot. Kaman hen anchi nesosorat way ay ammoh wachay nangila. Wat egad alen Apudyus way ekatnéén, “Hen an- chillu ah Apudyus te hiya yanggay hen chi chan chinlan hen tatagu way ke- nangila. 5 Wat kaman agéhchi, masapor naraengcha, usarénat agé Apudyuschi ar-arwachanyu ta achiyu agé cha arko- ah mangafa-ana an chicha.” 20 Yag hen rowén way manguwis hen henoy tagu. ihay nesosorat agé, ekatnéén, “Inni- Ta antaawat an hahadchén hen anchi us- lan Apudyus way ammag maid man- toy tempon hen mauwisan hen angamin torongan hen hamhamà hen anchichay hen anchi mamfangchan Apotaaway nan-araeng hen antoy lota way achi Jesu Cristu. Te hen hiyachi, epafùnagna omafurot.” 21 Wat hiyachi, maid koma hen aminay netataro way a-amma ya mangempasekat way wacha hen anchi hamhamà ya umat agé hen anchi tot- naraeng paat way tatagu way chana oway ganchat hen hamhamà. Yag yachi somorotan, te inidchat chillu Apudyus hen manayawan Apudyus hen tatagu amin chàni ah matoronganyu. 22 Yah way ah egad hen patinggan hen tot- katot-owanaat, maid achina inidchat ah oway enammaancha. katoronganyu, te inidchatna haén way 6 Sosnod, enalè amin chachi mepang- Pablo yah Apolos ya ah Pedro, ya umat gép an chàni an cha Apolos ah man- agé hen amin way wachan antoy lota, gacharanyu koma ta achiyu labsengén ya kaman agé hen chayu mataguwan hen anchi nesosorat way alen Apudyus. ya uray agé hen atéyanyu, ya hen am- Wat achiyu koma etànang hen iha inay mepachah an chàyu ad uwan ya ah manupehanyu hen iha. 7 Te nokay umat agé ah tapetapen chi ag-agawat chillu hen chayu mampasekatan. Te no ganchat amin Apudyus chachi ah ka- chùchùar hen ma-awatan hen iha, ay toronganyu yanggay. 23 Te chàyu, para ammoh faén chillu ah Apudyus hen nar- an Jesu Cristu, yah Jesu Cristu agé, para powana. Te amin way kafaelantaaw wat agé an Apudyus. ah Apudyus chillu hen nangidchat. Yag gapon hiyachi, maid karébféngantaaw Aposel Jesu Cristu cha Pablo way mangempasekat ah uray heno. Anyu komag iyalig chàni way aposel 8 Kaman paat an-ayug nanapnek ah 4 ah alepan way chan sérfi an Jesu hamhamàyu way maid kok-orang ah Cristu way an emporang Apudyus an innilayu mepanggép an Apudyus. Te chàni hen mepaka-ammuwan hen anchi kaman-ayu ngommato way namfalin ah cha-an mepaka-ammu ingganad uwan. ap-apo way achi chàni masapor. Yag am- 2 Ya hen anchi kenapateg hen alepan may koma non an-ayu tot-oway anap- way wachan neporang an hiyaat mas- apo, te no yachiyat mèap-apoani agé apor paat matalek way mangamma hen an chàyu. 9 Te ah hamhamào, kaman aminay imfagan hen apona. 3 Wat gapo paat namfalinén Apudyus chàni way ta alepanà an Jesu Cristu, achì pagan- aposel ah kafafaan hen angamin. Te ano hen manguwisanà an chàyu, ya uray an-anig cha maustaustan way kaman hen heno way tagu mepanggép hen chà farud way nasentinsiyaan hen mepa- mangammaan hen epa-amman Apudyus pchitancha ah fub-uyéén hen aminay an haén. Ya uray met agé haénat achì tatagu ya uray hen anchichay a-anghel. talekén hen manguwisà hen achar-o. 10 Chàni, gapo hen ommafurotanni an 4 Te ilanyu ngén, tàén maid tot-owa Jesu Cristu wat ekatchéén an-ani anog 1 eCorinto 4:11 343 1 eCorinto 5:4 nawéngwéng. Ngém chàyu, ekatyuwén 18 Magat wachay pasigsiguru an chàyu an-ayu peet ammag naraeng hen an- way ammag mangaliyén achiyà ano toy ommafurotanyu. Chàni, nakapsot- umale way mangilan chàyu. 19 Ngém ani, waman chàyu, an-ayug nanapnek tot-owa hen antoy ifagà way no paru- ah kafaelanyu. Yag cha chàni agé ème- fusun Apudyus, wat achi mafayagat han hen tatagu, waman chàyu, an chàyu umaliyà ahna. Yag yachi hen mangil-à an cha rispituwén. 11 Yag chàni, ing- hen annachay sigsiguru no wacha tot- ganad uwan an-anig makokollangan ah oway kafaelancha ono ammag tapàcha uray ma-an ya henoy masapor. Ya am- yanggay hen chan aleale. 20 Te hen mag nagisgissay agé hen lumfongni, mangimfaga no ah Apudyus tot-owa hen yag cha chàni agé pap-aligatén hen chan toray an chitaawat faén hen cha ar- anchichay achi omafurot, ya an agé aryén hen tapà te hen man-ancharan hen lawag maid ustoh iggawanni. 12 Yag an- kafaelana an chitaaw. 21 Wat egad-ayu ani agég maungaungar way mèlabfu ah hen antoy umaliyà, no iyalè hen haprat masaporni. Yag no cha chàni ustanén ono hen layad ya anoh, te no é-éttégna chaniyat chillu ifaga hen katorongan hen annay chayu ekamkaman, an-og in- hen anchichay cha umsot. Yag uray agé garén chàyu. Ngém no finalewanyu hen no an chànig cha pàpàgangénén, anni chayu ekamkamanat epàilà yanggay agé chillug a-annohan. 13 Yag no insortuwén hen layad-o ya anoh-o. agé chàniyén, chaniyat chillu songfatan ah ammay. Wat ingganad uwan, an-ani Ammag laweng hen enammaan lawag kaman paat garot way poros chi hen ihay cha omafurot misérfiyana ah hamhamà hen anchichay Wachan chengngar-o way cha ma- maid afurotna. 5 ammaan ahna way ammag ag- 14 Achì ekatén esorat-oto ah fumi- garémhay térén, te uray hen anchichay inanyu, te hen nangensoratà an cha achi omafurotén maid chacha ammaan natto, ah katugunanyu way an-ayug ah kaman hena. Te hen chengngar- kaman yanggay a-anào way laylay- o, wacha ano hen iha an chàyu way chê. 15 Te hamham-ényu ngén, uray namréh hen anchi ahawan amana way no chuarcha hen anchichay cha man- nanoman an hiya. 2 Ammag yaha peet alimun hen afurotyu an Jesu Cristu, hen cha ma-am-ammaan an chàyuhna haén yanggay chillu hen kaman penaka- yag an-ayuwat agég chan paspasekat amayu, te haén hen anchi pés-éy nang- ah kena-ammayyu. Ay an-ayug achi intudtuchu hen anchi ammayay chamag mafiinan way térén gapon annay cha an chàyu. 16 Wat haén way kaman ammaan hen ihay ifayu. Yag pakay amayu, mampangpanga-aseyà paat an peet amin anyug achi eparyaw hiya ta chàyu ta torachényu koma hen an- achi miya-ahrang an chàyu. 3–4 Te tàén toy chà ekaman way omafurot. 17 Wat no maichà ahna, kaman paat wachaà yachi agé hen nannagà an Timoteo way chillu way netatappe an chàyu, te an- umalehna way hiya, kaman anào way og haham-én chàyu. Wat gapo ta kaman laylaychê ya natalek gapon afurotna an paat wà-achaà an chàyu, ya gapo agé Apotaaw. Wat epahpahmàna an chàyu hen lébféng-o way inidchat Apotaaway hen chà ekaman way manorot an Jesu Jesu Cristu, looh-o hemhemmà hen eka- Cristu, ya yachi chillu agé hen chà manyu way manusa hen annay tagu way itudtuchu hen amin anchichay cha oma- nangamma hen yahay na-ammaan. Wat furot hen kafabréfabréy way chà ayan. hen ekamanyu, chàyu way cha oma- 1 eCorinto 5:5 344 1 eCorinto 6:3 furot, ma-among-ayu way kamanà nìya- way kaman hen anchichay chan hòy- among an chàyu, yag gapo agé hen ong way faén hen-ahawa ya chan am- kafaelan Jesu Cristu way nawawà-acha ameam ya cha mìchayaw hen faén us- agé, 5 anyug eporang hen yahay tagu an toy apudyus, ya anat agé hen anchichay Chumunyu ta egad ah Chumunyu way pìu-usot ya hen anchichay amfutangén mamaligat hen acharna ta éhéd yag fale- ya nangakkaw. Te no ekatchéén chacha wana hen a-ammana ta no mamfangad ano omafurot yag chachaat agé ammaan ah Jesu Cristu, mafalin way mahara-an chachi, uray hen mèanan an chichéén chillu. anyu ammag achiyén. 6 Wat hen annay chayu mampas- 12–13 Maid met karébféngantaaw way pasekatan way mangaliyén ustoayu, am- manguwis hen anchichay tatagu way mag yahaat agé hen kail-an hen enom- achi tot-owa omafurot, te egad ah fatanyu way térén. Te innilayu met hen Apudyus way manguwis ya manusa an anchi ale way ekatnéén, “No miyahrang chicha. Ngém chitaaw way cha oma- hen uray aket way nadchagém hen an- furot, karébféngantaaw way manguwis chi cha-an, wat annag alinan amin.” ya mamahew hen ifa way cha mìya- 7 Wat hiyachi, ka-anényuwat hen an- mong an chitaaw. Te hen anchi ne- nay kaman chinagém way nangalin an sosorat way alen Apudyus, ekatnéén, chàyu amin ta kasen-ayu macharosan an “Eparyawyuwat hen annay ifayu way Apudyus, te yaha hen masapor an chàyu cha mangamma hen laweng.” way omma-abfurot chillu an Jesu Cristu Achi koma chan chichinnérém way hiya, natéy ah nanobfotana an chi- hen cha omafurot taaw way kaman hen anchi karnero way nichaton an Apudyus hen tempon anchi 1 Ped. 2:19-20; 3:8-17 lagsak way Manmanma-an. 8 Wat hen Pakay paat no wachay man- amin antoy natatagguwantaaw, antaaw 6 sosongelanyu way cha omafurotén komag manchùgan hen aminay laweng in-ayu nanchichinnérém hen anchi way a-amma. Yag antaaw koma yang- uwis way maid afurotna yag faénat gay ammag epapate way mangamma agé hen anchichay ifayu way cha hen usto ya mamangchén hen katot- omafurot hen ayanyu ta chicha koma owaan way maid sabsafali ah miyagwa hen mangimfanag. 2 Ay ammoh ah hamhamà. achiyu ammu way chitaaw way 9 Hen anchi ihay sorat-o an chàyu, tatagun Apudyusat metapetaaw an imfagà way achiayu paat miya-ahrang Cristu way manguwis hen katagutagu hen anchichay cha manòyong hen faén hen antoy lota ah pegwana. Wat ahawana. 10 Ngém achì ekatén achi- no metapetaaw way manguwis hen ayu cha miyahrang hen anchichay achi katagutagu hen antoy lota, ay ammoh omafurot way cha chumagchagas ya achiyu kafaelan way mangimfanag chan am-ameam ya cha mangakaw ya hen annachay hen-ak-et way achiyu cha amin manayaw hen faén ustoy mankenna-awatan. 3 Te ay ammoh apudyus. Te non an-ayu achi miyahrang achiyu agé ammu way chitaawat an chichaat egad taynanyu hen antoy metapetaaw agé way manguwis hen lota, a. 11 Ngém hen laychê way aryén, uray anchichay a-anghel ah pegwana. achiayu paat koma cha miyahrang hen Wat no uray anghelén uwiséntaaw, anchichay mangaliyén cha omafurot yag ay ammoh achi mafalin ta chàyu hen chachaat chillu agé ammaan hen laweng mangimfanag hen henoy problemayu 1 eCorinto 6:4 345 1 eCorinto 6:16 hen antoy lota. 4 Wat no wachay Jesu Cristu ya hen kafaelan hen Espiri- problemayu, pakay iyéyyu paatchi tun Apudyusat mifilang-ayu ah maid fas- hen anchichay achi omafurot way fasorna an Apudyus. maid lébféngcha an chàyu. 5 Afifiin Usarén hen achar ah hen annay chayu am-ammaan, te ay machayawan Apudyus ammoh maid paat lawa ihà-an an chàyu way cha omafurot ah nahamham-an 1 Tes. 4:1-12 ah érégna way mangimfanag hen 12 Magat wachay mangaliyén mafalin problemayu. 6 Yag pakayat chillu ano ammaana hen henoy laychéna te in-ayun chichinnérém, yag kaskasen faén met hen anchi orchin hen ma- agé te hen anchichay maid afurotna afurot ad uwan. Oo a, ngém tàénchi paat hen chayu i mangempafanagan. wat wacha hen ma-ammaan way uray 7 Hen annay chayun chichinnéréman, iggay epawan Apudyus, maid poros yaha hen mangempàila way ammag chillu maetorongna, te an chumachael. fuwatna hen annay afurotyu. Te ay Wat tàén no mafalin ammaà hen heno achi un-unnina lawa no anyug an way laychê, an-og achi chillu te ma- anohan hen chayu marokkowan ya gat iluwam hen achar-o yag achiya- chayu marugiyan. 8 Ngém faénat te am- at lawa makepépég-én. 13 Yag magat mag chàyuwat agé hen chan lelennoko wacha agéy mangaliyén, ya chan lilinnugi, yag kaskasen agé te “Hen ma-an, enammaan Apudyus ah sosnodyu paat way cha omafurot hen mapnekan hen poto, ya hen poto, chayu mangammaan. na-ammaan agé ah mangiggaan hen 9 Yag ay ammoh achiyu agé ammu ma-an.” way hen anchichay cha mangamma hen Oo a, ngém tàén yachin ekat hen an- lenoroko wat achicha metape hen man- chi à-ale, umchah chillu hen maméppé- torayan Apudyus. Wat ilanyu ta achiyu gan Apudyus an cha nadchi amin. Yag ammag cha lokopon hen acharyu, te achi chillu éméychi ah miyaligan hen hen anchichay cha manòyong hen faén achar way an ano na-ammaan hen hòy- ahawacha ya hen anchichay cha man- ong ah kapnekan hen laylaychén hen ayaw hen faén ustoy apudyus, ya achar. Te hen antoy achar, na-ammaan umat agé hen anchichay cha manòy- ah mansérfi paat an Apo Jesu Cristu ong hen kapachongcha way larae ono way hiya, hahallimunana agé hen an- fufae way cha mangamma hen anchi toy achar. 14 Te tàén no matéy hen an- achi koma ma-ammaan, achi mafalin toy achartaaw, taguwén chillu Apudyus way mètapecha an Apudyus. 10 Ya umat gapoh mannakafalinna way kaman hen agé hen anchichay manga-akaw ya nanaguwana an Apotaaway Jesu Cristu. hen anchichay chan am-ameam ya 15 Ay ammoh maid innilayu way no hen anchichay amfutangén ya hen an- ommafurottaaw an Jesu Cristuwat tapen chichay naussot, wat maid an cha nadchi hen acharna chitaaw. Wat ay am- hen mètape hen mantorayan Apudyus. moh mafalin ehooptaaw hen tapen hen 11 Yag ah katot-owana, kaman hichi achar Jesus hen pota. Ammag achi hen katatagun hen tapena an chàyu poros mafalinchi. 16 Te ay ammoh maid hen anchi ar-argaw. Ngém ad uwan, peet innilayu way hen anchi tagu way nacharosan-ayu ah aminay fasoryu ya manòyong hen potaat namfalincha ah teten-én Apudyus chàyu ah mantata- ihà-an way achar. Te yachi chillu hen guna. Yag gapo agé hen enammaan Apo imfagan hen anchi nesosorat way alen 1 eCorinto 6:17 346 1 eCorinto 7:13

Apudyus way ekatnéén, “Hen anchi hen-ahawa, achi mafalin way iyachiyu chuway tagu way chan hòyong, namfal- hen acharyu an ahawayu, te egad incha ah ihà-anay achar.” 17 Waman hen yanggay hen man-ahe-ennafunanyu ah anchi agé enteteponna hen hamhamàna mangempapatiyanyu way manluwaru. an Jesu Cristuwat émméhà-an agé an Ngém no marpas hen anchi ag-agaw hiya. way toragyu, etoroyyu agé chillu 18 Wat hiyachi, achi ammag cha hòy- hen ekamanyu way hen-ahawa ta ongon hen faén ahawa. Te hen tapenay maid ka-awisanyu an Chumunyu way fasorat achina ménat chachaelén hen fumasor. achar. Waman hen anchi ammag cha 6 Hen ekat-owanchi, achì cha ekatén manòyong hen faén ahawana, yachi hen masapor paat omahawa-ayu, ngém fasor way manachael hen achar. 19 Yag enalè ta ma-awatanyu way maid ay ammoh maid innilayu way hen achar- lawengna no omahawa-ayu. 7 Te ah taawat faréy paat hen Espiritun Apudyus katot-owana, laychê koma non an way inidchat Apudyus way mìyachar an mafalin ta kaman-ayu amin an haén chitaaw. Wat faén chitaaw hen nangen- way maid ahawana. Ngém naligat awa hen antoy achartaaw te ah Apudyus chillu ménat te nankarakarase hen hen nangen-awa 20 te lenàwana ah am- kafaelantaaw way inidchat Apudyus, te mag napateg. Wat antaaw komag usarén wacha hen inidchatna hen tapena ya hen antoy achartaaw ah machayawana. safali agé hen inidchatna hen tapena. 8 Chàyu way cha-an omahawa ya nà- Mepanggép hen omahawa amfaro, yato agé hen tugun-o an chàyu 1 Tes. 4:1-8 way un-unnina ménat no achiayu ud- Ad uwan, songfatà hen anchichay ay mangahawa way kaman an haén. 7 chayu sarudsuchun hen 9 Ngém mag-ay ta achiayu makaippar, nanoratanyu an haén. Wat hen ekat-o, un-unnina ud-ay no mangahawa-ayu, te un-unnina ménat no achi ud-ay un-unnina hen mangahawata no hen an- mangahawa hen tatagu. 2 Ngém gapo ta chi achi guminang hen kaman inuwaw anchag lonay hen cha manòyohòyong hen achar. hen faén ahawacha, un-unninaat no 10 Ya chàyu way na-ahaw-an, yato agé aminay larae ya fufaeyén wachay hen tugun-o an chàyu way faén agé ahawana ta maid ka-awisanyu way ah hamhamào hen narpowana te ah mì-isséy hen faén ahawayu. 3 Ngém Jesu Cristu paat hen nangale. Wat hen hen larae way wachan ahawana, fufae, achi mafalin way ihiyanna hen masapor idchatna hen acharna an ahawana. 11 Ngém non an umat yag ahawana way maid ehohhootna. Yag taynana, masapor achi kasen mangah- umat agé hen ahawana way fufae, wat ahawa. Ngém no laychéna, mamfangad masapor agé adchéna hen acharna an chillu an ahawana. Yag umat agé hen ahawana way maid agé ehohhootna, ta larae, masapor achina agé ihiyan hen mapnekcha way hen-ahawa. 4 Te hen ahawana. fufae, faén hiya hen nangen-awa hen 12–13 Yag antoyan agé hen tugun-o an acharna te ah ahawana way larae hen chàyu way tapenay hen-ahawa way cha- nangen-awa. Yag umat agé hen larae, an omafurot hen iha. Yag hen yatoy tu- faén agé hiya hen nangen-awa hen gun, faén toroy hen anchi enalen Jesu acharna te ah ahawana agé way fufae Cristu te narpo an haén. Wat no wacha hen nangen-awa. 5 Wat chàyu way hen iha an chàyu way cha omafurot 1 eCorinto 7:14 347 1 eCorinto 7:27 ya cha-an omafurot hen anchi ahawana, chilluchi hen napateg, te hen napate- ngém laychén chillu hen anchi ahawana gat hen mangammaantaaw hen imfa- way mìfaréy an hiya, masapor achina gan Apudyus. 20 Wat heno way kasasa- ihiyan hen anchi cha-an omafurot. 14 Te ad hen ihay tagu hen cha-anna oma- gapo hen anchi cha omafurot, ifilang furotan, achi masapor anapéna hen eka- Apudyus hen anchi achi omafurot ah us- manna way manokat an nadchi gapon toy ahawana. Te non an umat yag achi, ommafurotana. 21 Wat mag-ay ta alepan- kamancha ipos hen a-anàcha. Ngém a hen cha-anno omafurotan, uray ud-ay gapo ta imfilang Apudyus hen anchi anno chillug etotoroy hen annay kena- achi omafurot ah ustoy ahawan anchi alepanno. Manongad no an-a meparu- cha omafurot, faén ipos hen a-anàcha. fus way manaynan hen kena-alepanno, 15 Ngém mag-ay ta laychén hen an- te no yachi hen mekaman yag enafuna- chi achi omafurot way manginhiyan an mat kaỳ. 22 Te hen anchi alepan way cha ahawana way cha omafurot, achi koma omafurot, masapor ma-awatana way in- omachi hen anchi cha omafurot ta annag liblin Apudyus hiya hen kena-alepanna afunan. Yag no yachi, miyalig hen anchi hen fasorna, wat kaman paat faén alepan cha omafurot ah maid ahawana. Yachi ah matan Apudyus ad uwan. Yag hen an- hen mekaman te hen laychén Apudyusat chi agé faén alepan, no ommafurotat ka- mao-ornos koma hen hamhamàyu hen man paat alepan chillu te alepan Jesu antoy natatagguwanyu. 16 Wat chàyu Cristu hiya. 23 Ngém achitaaw koma iya- way cha omafurot, achiayu cha somngel fun way man-alepan hen tatagu. Te am- no ihiyan chàyu an ahawayu way achi mag nangina met paat hen nanlaon Jesu omafurot, te ay ammoh wachay nangila Cristu an chitaaw wat hiya koma yang- no omafurot chillu non an umat yag gay hen omapowantaaw. 24 Wat hiyachi, achiayun hiyan. sosnod, heno way sa-ad way kawad- anyu hen nameleyan Apudyus an chàyu Achi masapor sokatan hen tagu way omafurot, anyuwat ammag eto- hen sa-adna no omafurot toroychi way mangentetempoyug hen 17 Wéhchi hen cha omafurotén mas- hamhamàyu an Apudyus hen aminay apor koma etotoroyna hen anchi sa- chayu ammaan. adna way inidchat Apo Jesu Cristu an hiya way hen laychê way aryén, Tugun para hen cha-an omahawa ya etoroyna hen anchi sa-adna way sa- hen anchichay nà-amfaro adna hen anchi cha-anna omafurotan. 25 Antoyan agé hen itugun-o hen an- Yachi hen chà ifilin hen aminay cha chichay cha-an omahawa. Manowat te omafurot way cha ma-am-among hen maid ustoh imfagan Apo Jesu Cristu an kafabréfabréy. 18 Wat non an umat yag haén mepanggép an cha nadchi, ngém namarkaan hen acharno ah Judio hen gapon ség-angna an haénat mafalin mé- anchi cha-anno omafurotan, wat achi nat talekénà way manugun an chàyu. masapor anapém ad uwan hen eka- 26 Wat gapo hen ligat hen hiyatoy tempo manno way manga-an hen markan hen ad uwan, ammag un-unninaat no achi- kenaJudiom. Yag umat agé no faén- ayu ud-ay mangahawa, chàyu way cha- a Judio way cha-an mamarkaan hen an omahawa. 27 Ngém chàyu way looh acharno, achim agé cha anapén hen ommahawa, achiyu agé cha hamham-én kamarkaam hen antoy ommafurotam. way manginhiyan hen ahawayu. Ngém 19 Te namarkaan-a man ono iggay, faén no maid ahawayu, un-unnina agé no 1 eCorinto 7:28 348 1 eCorinto 8:1 achiayu ud-ay cha i man-anap ah ahaw- hen ataguwana hen antoy lota ah ényu. 28 Ngém no omma-ahhawa-ayu mangemparaylaychana an ahawana. chillu, faén met fasorchi, ngém wacha 35 Achì cha aryén chato ah mangem- chillu hen ligatna wat yachi hen man- pawaà ah omahaw-anyu, te chà yang- garyaén achiayu ud-ay omahawa ta gay aryén chato ah pagsaya-atanyu achiayu koma mìligat hen ligat hen an- koma yanggay. Te hen laychê, am- chi wachan ahawana. mag memènong koma hen a-ammayu ya 29 Sosnod, hen mangaryà an cha natto mateteppor koma agé hen hamhamàyu an chàyu, te achi angkay mafayag way mangamma hen laychén Apudyus hen iggawantaaw hen antoy lota. way maid cha lomenglengaleng. Wat hiyachi, chàyu way larae way 36 Mepanggép hen anchichay looh wachan ahawana, epapateyu koma way nantotorag way man-ahawa, ngém mangamma hen laychén Apudyus way ekatchéén uray achicha ud-ay etoroy kaman hen anchi maid ahawana. 30 Ya gapon ligat hen antoy lota, yachin uray agé chàyu way chan totokar ya ammay. Ngém no ah awni agé yag naragsak hen hamhamàna, ilanyu agé achicha makaippar way anchag ta faén chillu agé chachi hen patigényu. haham-én hen man-ahaw-ancha, maid Ya umat agé chàyu way cha lomàrao met lawengna ya faén agé fasor no ya wachan kok-owana, ilanyu paat ta man-ahawacha chillu. 37 Ngém non faén agé chachi hen patigényu. 31 Wat an umat yag wachay tagu ah nètorag uray heno way sa-ad ono fiyangyu hen way omahawa, yag mafalin way antoy ataguwan ad uwan, achiyu paat makaippar hen acharna way maid cha patigén chachi te achi mafayagat kasen nangempapelet an hiya te hiya umchah hen kapéppégancha amin. yanggay hen nannanmà way achi 32 Hen laychê yanggay, achiayu masapor mangahawa, un-unninachi. koma mapoproblemaan mepanggép 38 Wat ammay hen omahawa, ngém hen antoy ataguwan hen antoy lota. un-unninaat chillu hen anchi achi. Te ilanyu ngén, hen larae way maid 39 Hen anchi wachan ahawana, achi ahawana, nawaya way manganap hen mafalin ihiyanna ah ahawana yag kasen anchi mangemparaylayad an Apudyus nangahawa. Ngém no natéy hen an- te maid safali ah chana ham-éham-én. chi ahawana, mafalin kasen manga- 33 Waman hen anchi wachan ahawana, hawa, ngém masapor chillu hen anchi maid achina hamham-én mepanggép cha omafurot hen anchi ahaw-éna ta hen ataguwan hen antoy lota ah mètempoyug. 40 Ngém ah hamhamào, mangemparaylaychana an ahawana, un-unnina no achiyat ud-ay kasen man- 34 wat kaman paat nagugudwa hen gahawa. Yag innilà way cha mètemfuruy hamhamàna. Yag umat agé hen hen hamhamào hen hamhamà hen Espir- fufae. Te hen anchi maid ahawana, itun Apudyus. maid agé safalih haham-éna no faén Mepanggép hen missa way nabniyan yanggay hen mangemparaylaychana an Apudyus te annag laychén way Rom. 14; 1 Cor. 10:23-30 man-awan paat Apudyus hen aminay Antoyan agé hen ifagà an chàyu acharna ya hamhamàna. Waman 8 mepanggép hen mangissaan hen an- hen anchi wachan ahawana, chuar chi nabniyan way nichaton hen an- hen chana ham-éham-én mepanggép chichay tenaggutaggu way faén tot- oway apudyus. 1 eCorinto 8:2 349 1 eCorinto 8:13

Manowat te tot-owa way chitaaw minchatonan. Yag ah hamhamàcha, way cha omafurot, ma-awatantaaw hen no issacha hen anchi nabniyanat katot-owaan mepanggép an cha nad- chacha agé yanggay chayawén hen chi. Ngém ar-arwachantaaw koma, te anchi enap-apudyus. Wat gapon awni yag hen anchi innilataaw hen anchi nimumura ah hamhamàcha, man-anchar ah an tomangsetan hen fasorcha an Apudyus no issachachi. hamhamàtaaw, ta hen anchiyat koma 8 Ngém ah katot-owana, faén chillu layadtaaw hen ifa hen man-anchar. Yag missa hen mangempa-ammay ono no yachi, kapeletan way antaaw an mangemparaweng hen hamhamà anapén hen katorongan hen afurotna. Apudyus an chitaaw. Te maid ekatna 2 Te hen anchi tagu way ammag cha an Apudyus no manhichataaw ono mangempas-ém hen acharna way chuar achitaaw, te maid chillu etorong ano hen innilana, yachiyat angkay hen hen missa hen afurot ya maid agé cha mangempàila way korang hen inni- chachaeléna ah afurot. 9 Ngém masapor lana. 3 Waman hen anchi tagu way man- chillu ar-arwachantaaw hen wayataaw, larayyad an Apudyus ya laylaychéna te uray ma-awatantaaw way maid agé way mangamma hen machayawana, lawengna an Apudyus mepanggép hen yachi hen ifilang Apudyus. issataaw, wacha chillu hen lawengna 4 Wat mepanggép hen mangissaan no oma-annig hen missa yag chataaw hen anchi nabniyan way nichaton lifokon hen afurot hen anchi ifa way hen anchichay tenaggutaggu way cha nakapsot hen afurotna. 10 Te ilanyu chayawén hen tatagu, ammutaaw ngén, hen anchi nakapkapsot hen met way faéncha tot-oway apudyus, ma-awatana, no ilana chàyu way kaman te innilataaw way an chillu ih-ihà-an paat chùchùar chi ma-awatana, yag yanggay hen tot-oway Apudyus. 5 Te cha-ayu mì-issa hen anchi nabniyan uray no lonay hen chacha chayawén hen iggaw hen chacha manayawan way ininggaw ad uchu ya kaskasen hen enap-apudyus, magat yachi hen hen antoy lota way chacha apudyusén maslatan hen hamhamàna, yag mì-issa ya ap-apowén, 6 innilataaw way agé way safali hen mangempàwana, wat an chillu ih-ihà-an yanggay hen ammag yachiyat agé hen fumasorana tot-oway Apudyus way hiya hen an Apudyus. 11 Wat hen halenonot Amataaw way nangamma hen aminay hen anchi chuar way ma-awatanyu egad ya hiya hen pontos hen antoy wat annag chinachael hen hiyachiy atatagguwantaaw. Ya an ih-ihà-an agé ifayu way uray agé hiyaat, inyatéy hen Apotaaw way hiyah Jesu Cristu Jesu Cristu hen fasorna. 12 Wat no yaha way hiya hen nangamma hen egachay hen ammaantaaw way manachael hen wacha. Ya hiya agé hen nangamma hen afurot hen anchi nakapsot chi afurotna, mètaguwantaaw an Apudyus. chataaw angkay fumasor an Jesu Cristu 7 Ngém wachacha chillu hen tapen te antaaw ammag enammaan hen hen ifataaw way achicha chillu fummasoran hen anchi ifaanchi. 13 Wat ma-awatan hen katot-owan nadchi haén, no hen chà mangissaan hen te chicha, anchag empae-engha hen nabniyan hen fumasoran hen ifà, uray anchichay enap-apudyus wat ammag achì ud-ay is-issachi ah ing-inggana, nimumura ah hamhamàcha way non an-owat an achi cha ammaan hen tot-oway kachayawan hen anchi chacha fumasoran hen ifà. 1 eCorinto 9:1 350 1 eCorinto 9:15

féchén hen tapà hen anchi faka way Hen lébféng hen aposel chayun ilién ta yasa no omman hen an- ya hen fiyangcha chi chana mamfannugan.” Wat ay am- 2 Cor. 11:7-11; Fili. 4:15-18 moh faka yanggay hen laychén Apudyus Haénay Pablo wat haén hen ihay way aryén hen anchi enalena, 10 yag 9 aposel Apotaaway Jesu Cristu te faénat agé chitaaw way tatagu. Chi- innilà paat hiya. Wat maid nangen- taaw angkay, te ilanyu ngén. Hen an- lébféng way manmanchar an haén no chi tagu way chan ammaat namnamééna achi yanggay hiya. Yag chàyu way cha agé way wacha hen awaténa ah namfan- omafurot ahna, chàyu hen fungan hen nugana. Wat hen anchi chan chaychay chà mangammaan hen laychén Apotaaw ya umat agé hen anchi chan fatà, chacha way Jesu Cristu. 2 Wat uray no achiyà ifi- amin namnaméén way mèawa hen fun- lang ah aposel hen tapenay tatagu, ifi- gan hen anchi chacha iyamma. 11 Wat langà koma an chàyu te hen annay om- kaman agéhchi an chàni, te chàni way mafurotanyu hen kafud-asan hen kena- nanginmura hen alen Apudyus an chàyu aposel-o. 3 Wat chichato hen songfat-o ah mètaguwanyu an hiya, ay laweng hen annachay cha mamistigar hen kena- ngata no fat-énni hen masaporni ah iy- aposel-o. ataguni ad uwan. 12 Te no karébféngan 4 Wat ay maid ngata karébféngà way hen annachay tapenay marabfuwan an mapangan gapo hen antoy chà man- chàyu, ay achi kaskasen chàni. tudtuchuwan. 5 Yag non an umat yag Ngém tàén karébfénganni way marab- wachay ahawà, ay ammoh maid agé fuwan, achini chillu epapeletchi ta anni karébféngà way mangentatàen an hiya yanggay ammag an anohan hen uray hen heno way mamfiyahiyà way kaman heno way ligat, ta maid manlasonyu way chillu hen cha ekaman cha Pedro ya achi manlayad way mangngar hen anchi hen anchichay tapenay aposel, ya anat ammayay chamag mepanggép an Jesu agé hen anchichay e-enawchin Apota- Cristu. 13 Yag awniyat innilayu agé way away Jesus. 6 Ono ay chàni an Bernabe hen anchichay chan amma ah Templo, yanggay hen chan sérfi an Jesu Cristu wat maid kasen mangar-ancha ah anén- way maid lébféngna way masoportaran cha no faén hen anchi miyéy ah Templo ta an-anig egad way mèlabfu ah mas- way midchat an Apudyus. Yag umat agé aporni. 7 Hamham-ényu ngén, te ay am- hen anchichay cha manghéb hen micha- moh wachay innilayu ah sorchachu way ton an Apudyusat mìfingaycha agé hen ammag egad hiya way mamayad hen ke- tapen anchi chacha gébhén. 14 Wat pa- nasorchachuna. Ya ay ammoh wachay chongna agé hen anchichay cha mang- polestas agé ah manmura yag annag achi intudtuchu hen anchi ammayay chamag, agé anén hen fungan hen anchi inmu- te imfagan Apotaaw way Jesus way maid rana. Yag ay ammoh wacha agéy inni- kasen umar-ancha ah iyatagucha no faén layu ah pastor way cha mepawa hen hen anchichay chacha tudtuchuwan. uminumana hen gatas hen anchichay 15 Ngém uray no yaha, cha-an-o chillu chana gatasén hen chana pastoron. usarén hen yachiy karébféngà, ya achì 8 Ya faén agé yanggay hen anchichay agé an cha esoratto ad uwan ta wachay penanì hen mimfisaran an nadchi, te manginlugiyanyu way manlabfu an yachi chillu hen ekat hen anchi orchin haén. Te tàén no matéyà ah henaang, Apudyus. 9 Te hen anchi orchin way en- achì chillu ifaga hen labfù te hen antoy sorat Moses, ekatnéén, “Achiyu cha féd- manginlibliyà hen antoy chà itudtuchu, 1 eCorinto 9:16 351 1 eCorinto 9:27 yato hen cha mangemparaylayad an anchichay nakapsot hen afurotcha, an- haén. 16 Manowat te achi mafalin way o agég mamfalinén hen afurot-o ah ka- mampasigsiguruwà mepanggép hen man nakapsot way maid am-ammaà ah antoy chà mangintudtuchuwan hen lawengéncha ta éhéd yag afurotoncha anchi ammayay chamag, te anà an agé hen chà itudtuchu ah pomegpegsaan napiyar way mangintudtuchu. Wat hen afurotcha. Wat uray heno way henowà lawa no achì itudtuchu. 17 Te karasen hen tatagu, an-og cha iyanap non an umat yag narpoh hamhamào hen ekaman-o way mangentachun hen yanggay hen iyà mangintudtuchuwan gagangaycha ta éhéd yag wacha paat hen anchi ammayay chamag, mafalin chi tapena ah marmu hen layadna ménat way marabfuwanà. Ngém gapo way mangafurot hen chà itudtuchu ah ta ah Apudyus hen nangimpiyar an kahara-ana agé. 23 Yachiyachi hen chà nadchi an haén, an-og an ammaan ekamakaman, te hen laychê yanggayat way maid agé chà hamham-én way mepagngapagngar koma hen anchi am- marabfuwan. 18 Wat nokay ngata mayay chamag ya ta mèawaà agé hen hen labfù nò. Hen labfù yanggayat ehalenonotna. hen anchi ammayay hamhamào way 24 Ta epanì hen antoy ommafurotan- chà ichayaw gapo ta chà ilibli hen taaw ah tagtagtag. Te innilataaw met anchi mangintudtuchuwà hen anchi way no wacha hen tagtagtag, wat epa- ammayay chamag, te achì epapelet hen paten amin hen anchichay mètagtagtag karébféngà way marabfuwan gapon chà way mangafà, ngém an ihà-an chillu hen ammaan. anchi mangafà ah magunggunaan. Wat 19 Haén, maid tagu ah nangen-alepan chitaaw way cha omafurot, yachi koma an haén, ngém an-og namfalinén hen agé hen ekamantaaw way mangempa- achar-o ah alepan hen aminay tatagu ta pate hen afurottaaw ta wachay aran- éhéd yag chuar koma hen ma-awis-o. taaw ah gunggunataaw. 25 Ngém mas- 20 Te non an umat yag hen anchichay apor iyanggayantaaw hen uray heno Judio hen mantudtuchuwà, an-og cha way mangempakapsot hen afurottaaw etachun hen chà ekamkaman hen an- way kaman hen cha ekaman hen an- chi gagangaycha ta wachay én-énnê way chichay cha mèab-abfà. Te chicha, an- mangintudtuchu koma hen omafurotan- chag cha disiplinéén hen acharcha ah cha. Wat uray no innilà way achi mas- layadcha paat way mangara hen anchi apor soroton anchi orchin Moses, an-o gungguna way hen hiyachiy gungguna chillug cha esorot ta éhéd yag changrén- agéat an lawag tufun chi away way am- cha hen antoy chà itudtuchu mepang- mag màrong. Waman chitaaw way cha gép an Jesu Cristu. 21 Yag kaman agé omafurot, ammag mannanayun hen an- no mantudtuchuwà hen anchichay faén chi gungguna way chataaw agawaan. Judio, te an-o agég cha iwalin hen an- 26 Wat hen chà ekaman, an-og epapate chi orchin Moses ah manginyanapà hen way mamanmà hen kahènachan hen ka- mangempatnochà hen chà ekaman hen man anchi tagtagtag. Ya kamanà agé anchi gagangaycha ta éhéd yag afuro- hen ihay foksenero way annag i-illan ta toncha agé hen chà itudtuchu mepang- achina cha è-èfat hen lopagna. 27 Ya hen gép an Cristu. Manowat te achì ekatén chà agé ekaman, an-og cha afa-afaén hen maid tongparê ah orchin Apudyus te chà laylaychén hen achar-o ta faénchi hen chillu soroton hen orchin Jesu Cristu. afurotò te magat awni yag hen antoy chà 22 Yag kaman agé no tudtuchuwà hen manudtuchuwan hen tapena ah kahara- 1 eCorinto 10:1 352 1 eCorinto 10:14 ancha yag ammag haénat agé hen anchi “Anchag tumùchu way mangmanganén miwalin. ummin-inum, yag anchag fuman- gonén chinayawcha hen anchi faén Hen mitugunan hen anchichay tot-oway apudyus way ammag ag- na-ammaan ad namenghan garémha hen enkamkamancha.” Rom. 14; 1 Cor. 8; Heb. 3:7-19 8 Wat achi koma mafalin way an- Sosnod, ta epahpahmào an chàyu taaw ammag ekaman hen enammaancha 10 hen anchi na-ammaan hen an- way cha manòyong hen faén ahawana. chichay anap-otaaw ad namenghan hen Te hen yachiy enammaanchaat anchag lommayawancha ad Egipto hen nanget- natéy hen chuwanporo ya toroy lifu way nochan Moses an chicha. Te hen hiyachi, tatagu hen ihay ag-agaw. 9 Wat achi- wéhchin chichéén nalenongan hen anchi taaw agé cha padpachasén hen kena- cha màémàéy way funat way ensasag- apudyus Apudyus, te yaha agé hen enka- ganan Apudyus way mangintudtuchu man hen anchichay tapena yag anchag hen ayancha. Ya wéhchi agéén chi- nan-atéy hen namngatan hen farakkan. naranna hen gawan hen anchi fayfay 10 Ya achitaaw agé ammag chan ngayun- way ekatchéén “Chittakan”. 2 Wat hen gayutongot gapon heno way maligatan- anchichay anap-otaaw, kamancha an na- taaw way kaman hen enkaman hen an- funyagan hen anchi funat ya hen an- chichay tapena ad namenghan agé, te chi fayfay ah kail-an way chacha so- hen nachusaancha, ammag pinchit hen morot an Moses. 3 Yag chicha amin agéat anghel chicha. chacha enaenan amin hen anchi ma-an 11 Amin cha nadchiyat na-ammaan way empafùnag Apudyus, 4 ya ininum- amin an chicha ah mansarmengantaaw cha amin agé hen anchi chanum way way tatagu hen ekaman Apudyus way narpon Apudyus way empafùnagna hen manusa hen laweng, yag nesoratcha agé anchi fato ah uminumancha. Ya hen ah man-acharantaaw way cha matagu miyaligan agé hen anchi fato wat ah ad uwan ta mawarnengantaaw, te tég- Jesu Cristu way nawawà-acha an chicha angay hen mataposan hen egad. hen aminay émméyancha. 5 Ngém tàén 12 Wat hiyachi, heno way tagu way no yachiyachi hen nanorongan Apudyus mangaliyén chinuchumgat chi afurotna, an chicha, anchag chuar chillu hen masapor chillu man-ar-arwad ta achi fu- iggay nangamma hen laychéna. Wat masor. 13 Ngém ma-awatanyu koma agé annag chinusa chicha, wat yachi hen way aminay iyawis Chumunyu way cha chacha naténatéyan ya nilufurufùan hen mepachah an chitaawat yachi chillu hen charan. nigagangay way cha mepachah hen am- 6 Wat amin chachi way na-ammaanat, inay tatagu. Ngém natatallek chillu ah na-ammaan ah man-acharantaaw koma Apudyus yag empopostana way achina way achitaaw ammag cha ma-awis parufusun hen anchi ammag napegsa way mangamma hen anchichay laweng way awis way achitaaw maka-ara. Te no way kaman hen anchichay anap-otaaw umchah hen anchi awis an chitaaw, id- ad namenghan. 7 Ya ta achitaaw agé chatna agé hen torod ya kafaelan way chayawén hen faén tot-oway apudyus mangachi an cha nadchi ta wachay én- way kaman hen enammaan hen tapena. énnéntaaw way manginlisi hen awis Te hen anchi nesosorat way enammaan- Chumunyu. cha, ekatnéén, 14 Wat hiyachi, sosnod way laylay- chê, anyu komag manchùgan hen man- 1 eCorinto 10:15 353 1 eCorinto 10:30 ayawan hen faén tot-oway apudyus. ay ammoh or-orheayu no hiya ta mafalin 15 Innilà met way naham-an-ayu wat achina chuséén chàyu. haham-ényu koma hen antochay chà 23 Magat wacha hen mangaliyén, “Hen ifaga. 16 Te ilanyu ngén, no mèan- anchi cha omafurotat meparufus way taaw hen anchi Manmanma-an an Apo mangammah uray heno te faén met hen Jesu Cristu, ma-amongtaaw way manya- anchi orchin hen ma-afurot ad uwan.” man an Apudyus yag antaawat mì- Oo a, mafalin, ngém wacha chillu hen inum hen anchi fayah ah mangafunan- ma-ammaan way achi makatorong ah ifa taaw hen melak-amantaaw hen nifùfuan te an chumachael. Ya wacha agé hen hen charan Jesu Cristu ah kacharosan ma-ammaan way achina papegséén hen hen fasortaaw. Yag umat agé hen an- afurot te anna an pakapsoton. 24 Wat hen chi ma-an way penaka-acharna, te no ekamantaaw koma, wéhchiyén haham- napetpet-ang yag nèantaaw, yachi agé éna hen pagsaya-atan hen ifana ta faén hen mangimfaga way chataaw melak- yanggay hen pagsaya-atan hen acharna. am hen acharna hen nekorosana. 17 Yag 25 No wachay làwanyu ah market gapo ta an ihà-an hen anchi ma-an way ah issayu, anyug làwan yag inissayu hiyah Jesus, wat uray ta chuartaaw, an- way achiyu cha imohon no nabniyan taaw chillug kaman ihà-an way achar ono cha-an, ta achi machisturfu hen gapon anchi ihà-an way enantaaw. hamhamàyu way mangissa. 26 Te 18 Wat mafalin agéy epachongtaaw ekat hen alen Apudyusén, “Amin hen hen cha ekaman hen Judio, te no wachay egachay ininggaw hen antoy lotaat mèan hen anchi nichaton an Apudyusat awan Apudyus te enammaana.” yachi hen mangimfaga way chacha agé 27 Yag no ayagan chàyu hen anchichay mètape way manayaw an hiya. achi omafurot way i mèan an chicha, 19 Wat nokay hen laychén anchi enalè éméy-ayu no laychényu, yag aminay way aryén. Hen laychénay aryénat, epasangocha, issayu way achi agé mas- hen anchi mèan hen anchi nabniyan, apor way hanhananyu no nabniyan chana angkay chayawénchi. Manowat te ono cha-an ta ammay hen hamhamàyu achì ekatén wachay kafaelan hen anchi way mangissa. 28–29 Ngém mag-ay ta tenaggutaggu way chacha chayawén, ya wachay mangaliyén nabniyan hen an- achì amin ekatén wachay ammayna ono chi chayu issa, achiyu ud-ay cha issa lawengna hen anchi karne paat way ah pagsaya-atan hen anchi nangale. Te chacha ichaton. 20 Te hen laychê koma uray no ma-awatanyu way mafalin is- way ma-awatanyu wat maid angkay sayu te maid chillu idchatna ah laweng kasen cha minchatonan hen anchichay hen achar, achiyuwat ud-ay cha issa achi omafurot no faén yanggay ah Chu- te awni yag yachi hen machisturfuwan munyu yag faénat agé ah Apudyus. hen hamhamà hen anchi ifayu way Wat yachi hen mangaryaén achiayu cha nangimfaga way nabniyan. Ngém awni mèan te achì laychén way mètempoyug- yag wachay mangaleh hamhamànéén, ayu an Chumunyu. 21 Te achi mafalin “Oo a, ngém pakay ammag oma-annig way mèan-ayu ya mì-inum-ayu hen an- hen kakenapsot hen hamhamà hen an- chi Manmanma-an hen natéyan Apo Je- chi ifa yag ammag yachi hen manepéd sus yag cha-ayuwat agé mèan ya cha hen mangissaà hen anchi innilà way mì-inum hen anchi michayaw an Chu- mafalin way issà, 30 te no manyamanà munyu. 22 Te no ilurudyu, anyu angkay met an Apudyusat ay ammoh chum- cha pa-aningarngarén ah Apudyus. Yag 1 eCorinto 10:31 354 1 eCorinto 11:14 sekénà lawah mangissaà ah heno way manluwaru ono mangempaka-ammu inyaman-o.” hen alen Apudyus hen ma-amonganyu, 31 Ngém hen ifagà an chitaaw ami- masapor wacha komay mehàfong hen nat amin koma way ekamantaaw, an- uruna, te no maid, kaman paat achina taaw ammag ammaan ah machayawan afunan hen penakaurun ahawana. Yag yanggay Apudyus way uray hen man- aggafiin chillu te nampachong hen ganantaaw ya hen uminumantaaw. 32 Ya kafiinan hen maid hàfongna hen anchi antaaw an emamad hen ekamantaaw napokrangan. 6 Wat mag-ay ta ammag ta achitaaw cha ammaan hen machis- achi manhàfong hen fufae, un-unninaat mayan hen hamhamà hen tapena way no ammag i mampa-apollog. Ngém Judio man ono faén, ya umat agé gapo ta afifiin no ma-apollogan hen hen aminay sosnodtaaw way cha oma- fufae ono mapokrangan, un-unninaat furot an Apudyus. 33 Te yachi chillu chillu hen an manhàfong. 7 Ngém hen hen chà ekamkaman way hen aminay larae, achi koma manhàfong, te hiya chà ammaan, chà paat ar-arwachan ta hen mansarmengan hen kapadpachong no mafalin, maid koma parawengê ah Apudyus ya hen kena-ap-apona. Waman hamhamà hen uray heno way tagu. Wat hen fufae, anna an mansarmengan hen faén hen anchi pagsaya-atà yanggay hen kena-ap-apon hen larae. 8 Ya maila chà hamham-én, te an-o yanggay an chillu hen kena-ap-apon hen larae te cha anapén hen pagsaya-atan hen anchi hen nangammaan Apudyus hen tatagu, chuar ta éhéd yag mahara-ancha koma faén fufae hen narpowan hen larae te agé. hen larae hen narpowan hen fufae. 9 Ya Wat torachényu koma hen an- iggay agé ammaan Apudyus hen larae 11 toy chà ekamkaman te chà agé ah man-ifan hen fufae, te enammaana torachén hen enkaman Jesu Cristu. hen fufae ah man-ifan hen larae. 10 Ya ah manot-owaan agé hen anchichay Hen manhàfongan hen finufae no anghel ad uchu, masapor manhàfong mìyamong way manayaw an hen fufae ah mangempàil-ana way Apudyus 1 Cor. 14:33-36 larae hen penakauruna. 11 Ngém tàén 2 Ammay tot-owa hen annay chayu hiyachi, chitaaw way cha omafurot ekamkaman way manmanmà an haén an Apo Jesusat chataaw chillu ya hen chayu agé mangafurotan hen man-ahetennorong way larae manha anchichay intudtuchù an chàyu. 3 Ngém ono fufae, te hen larae, masaporna hen wacha chillu hen ihay laychê way fufae, ya hen fufae, masaporna agé hen ma-awatanyu way ah Cristu, hiya larae. 12 Te tàén no hen anchi larae hen hen penakaurun hen aminay larae. narpowan hen fufae hen anchi pés-éyna, Ya hen penakaurun agé hen fufaeyat fufae agé chillu hen cha manginyanà anchi ahawana way larae. Ya hen hen larae ad uwan. Ngém ah Apudyus penakaurun agé Cristuwat ah Apudyus. chillu hen narpowan hen angamin. 4 Wat no wachay larae ah i manluwaru 13 Ya chàyu ngay, ay ammoh am- ono mangempaka-ammu hen alen may hen mangilayu hen fufae way Apudyus no ma-among-ayu, masapor chan luwaru an Apudyus hen chayu maid mehàhàfong ah uruna, te no ma-am-amongan no maid hàfong hen wacha, kaman paat chana hàfongan uruna. 14 Yag nigangay agé chillu hen hen mangen-ap-apowana an Cristu. aminay tatagu way ammag aggaukos 5 Waman hen fufae, no hiya hen no anchuanchu hen fuù hen larae, 1 eCorinto 11:15 355 1 eCorinto 11:30

15 ngém ammag yachiyat agé hen cha hen annay chayu ekamkaman. Ammag mangempa-ammay hen fufae. Te hen laweng angkay tot-owaha. fuùna chillu hen nidchat an hiya ah ka- 23 Ah Apotaaway Jesu Cristu hen man hàfong hen uruna. 16 Wat no wacha nangintudtuchu an haén hen anchi in- chillu hen ammag sosomngel mepang- tudtuchù chillu an chàyu ah ekamanyu gép hen antochay chà ifaga, maid safalih koma. Te hen nekaman hen anchi esongfat-o te yachi chillu hen chani lafiyanchi way netocharana, innarana amin itudtuchu way aposel. Yag yachi anchi tenapay 24 yag inyamanna an agé hen cha ekaman hen amin anchichay Apudyus. Yag annaat petpet-angén way tapenay cha omafurot way cha ma-am- manginwaras. Yag annaat ekatén, “Yato among ah kafabréfabréy. hen achar-o way idchat-o way paran chàyu, wat manepod ad uwan, yato hen Mepanggép hen Manmanma-an chayu amma-ammaan ah manmanma- 17 Antoyan agé hen itugun-o an chàyu anyu an haén.” 25 Yag yachi agé hen mepanggép hen annay chayu ammaan enkamanna hen narpasancha way nan- way faén usto, te hen chayu ma- gan, te innarana hen anchi fayah yag am-amongan ano, chùchùar peet hen annaat ekatén, “Hen yatoy fayah hen laweng way cha mafud-asan no hen mangempàila way wacha hen kà-amma ammay. 18 Te chengngar-o way no ma- way torag Apudyus hen tatagu, yag hen among-ayu way manayaw an Apudyusat mifùfuan hen charà hen matot-owaan an-ayu anog chan tentenê-én way maid hen yatoy toragan. Wat no inumunyuto, tempoyugyu. Yag kaman paat afurotò anyu an cha ammaan ah manmanma- way tot-owachi. 19 Wat magat anga mas- anyu an haén.” apor tot-owaha way mantenê-én-ayu 26 Wat sosnod, hen laychén nadchiy ah kail-an hen kenauston hen afurot aryénat no ommantaaw hen anchi ma- hen tapena. 20 Te tawwan hen annay an ya uminumtaaw hen anchi fayah, chayu ekamkaman, te no ma-among- chataaw tàchégan hen natéyan Apo Jesu ayu way mangan hen anchi Manmanma- Cristu way yachiyachi koma hen meka- an hen natéyan Apo Jesu Cristu, am- man ingganah mamfangchana. mag faén peet hen anchi Manmanma- 27 Yaha hen laychén hen anchi an hen pontosyu, 21 te hen mabhuganyu Manmanma-an way aryén. Wat paat. Wat anchag cha mamangpango kapeletan no wachay tagu ah ammag hen tapena way i mamfuhug hen an- mamafarang way mèan ya mì-inum chi inyanamotcha, ya chacha i mamfu- way achi manginyafiin hen achar tang hen tapena. Waman hen anchichay Apo Jesu Cristu hen natéyana ya hen tapena way cha umunud, anchag chan nifùfuan hen charana, wat fasornachi henaang. 22 Pakay lawaha ah chayu an Apudyus. 28 Wat hiyachi, ihaiha ekamkaman. Ay ammoh maid afar- koméén masapor fistigaréna unna hen faryanyu ah mangananyu. Anyu peet acharna yag anat mèan ya mì-inum. ammag cha epàila way maid rispituyu 29 Te no achina hamham-én hen hen anchichay cha mìyamong way man- laychén amin cha nadchi way aryén ayaw an Apudyus. Ya anyu agég achi yag nèan chillu, chana angkay ammaan ham-én hen anchichay maid mafalinna hen manusaan Apudyus an hiya. way cha fumiin an chàyu. Wat ay am- 30 Yag yaha agé hen gaponah ammag moh ekatyuwén ammay hen hamhamào chuar hen chan saket an chàyu ya chuar agé hen nakapsot, yag yaha 1 eCorinto 11:31 356 1 eCorinto 12:10 amin agé hen inyatéy hen tapena. mangaliyén ah Jesus hen omapowana 31 Ngém no fistigaréntaaw paat hen no achi an epahpahmà hen Espiritun achartaaw unna, ta mampacharostaaw Apudyus an hiya. yag antaawat mèan, wat achi chitaaw 4 Tàén nankarakarasecha hen chuséén an Apudyus. 32 Yag no cha anchichay cha midchat an chitaaw way chitaaw agé fistigarén an Apudyus kafaelan, an ihà-an chillu hen chacha ya disiplinéén an hiya, anna an cha marpowan way hiya hen Espiritun ammaanchi ah mangintudtuchuwana Apudyus. 5 Ya tàén agé nankarakarase an chitaaw way mangenmamad hen hen ekamantaaw way mansérfi an ekamantaaw ta achitaaw metape hen Apudyus, an ihà-an chillu hen chataaw anchi kachusaan hen anchichay achi mansérfiyan amin way hiyah Apo Jesu omafurot. Cristu. 6 Ya tàén agé nankarakarase 33 Wat hiyachi sosnod, no hen anchi kafaelan way mangamma ma-among-ayu way mangan hen anchi hen anchi laychén Apudyus, an ihà-an Manmanma-an an Apo Jesu Cristu, chillu hen anchi cha mangidchat hen masapor manhinnééd-ayu ta an-ayuwat aminay pegsa hen aminay tatagu way mangan amin. 34 Yag mag-ay ta wachay hiyah Apudyus. 7 Hen ihaiha an chitaaw chan henaang, mangan unna koma way cha omafurotén wachay wacha hen ah faréyna ya anat maligwat way i kafaelan hen Espiritun Apudyus an hiya mèan hen anchi Manmanma-an ta ah maetorongna hen aminay tapena. achi chàyu disiplinéén an Apudyus 8 Te hen tapen hen cha omafurot, no ma-among-ayu. Yag mepanggép enadchan hen Espiritun Apudyus ah hen tapen hen ifagà an chàyu, awni ta kenaraeng way mangempacharan umaliyà ahna ta an-owat ifaga. hen alen Apudyus ah manorotan hen tapena. Yag hen tapena, na-adchan Hen nankarakarase way kafaelan agé ah kenaraeng way mangawat way idchat hen Espiritun Apudyus an nadchi ah manudtuchuwancha Rom. 12:6-8; Efes. 4:11-15 hen tapena. 9 Yag wachacha agé hen Wat ad uwan, sosnod, laychê tapena way na-adchan ah napegsa way 12 koma way epaka-awat an pammate. Yag hen tapena, na-adchan chàyu mepanggép hen anchichay ah kafaelan way manga-an hen saket. nankarakarasey kafaelan way cha 10 Yag hen tapena, enadchan hen idchat hen Espiritun Apudyus an Espiritun Apudyus ah kafaelan way chitaaw ta achiayu koma omfat. 2 Te mangamma hen kaskascha-aw. Ya innilayu met way hen anchi cha-anyu hen tapena, na-adchan ah kafaelan omafurotan an Jesu Cristu wat way mangempaka-ammu hen laychén narokop-ayu te anyug cha chinayaw Apudyus way mepaka-ammu. Yag hen anchichay enap-apudyusyu way wachacha agé chillu hen tapena tàén wachay tapàchéén achicha chillu way na-adchan ah kenaraeng way maka-ale, ngém an-ayu chillug na-awis mangenlasin no ah Apudyus hen an chicha. 3 Ngém ad uwan, sommafali narpowan hen heno way kafaelan te cha-ayu omafurot an Jesu Cristu. ono hen ongtan hen narpowana. Yag Wat masapor koma ma-awatanyu way enadchan agé hen Espiritun Apudyus hen anchi tagu way na-adchan ah hen kafaelan hen tapenay tatagu way Espiritun Apudyusat achina an echotan maka-ale ah safaliy ale way achicha ah Jesus. Ya maid agé tagu ah ammag ma-awatan ya iggaycha agé enachar. 1 eCorinto 12:11 357 1 eCorinto 12:28

Yag na-adchan agé hen tapena hen agé hen manonghong hen mahonghong kafaelan way mangimfaga no heno hen nò. 18 Ngém ammay te iggay penahig laychén cha nadchiy ale way aryén. Apudyus way nangamma hen achar te 11 Amin cha natto way kafaelanat, enammaana hen ihaihay partena way hen anchi Espiritun Apudyus hen egad paat chillu hen lelenyadna. 19 Te no narpowancha amin way maid safali ammag an ihà-an hen parten hen achar yag idchatnachi agé hen ihaiha hen way wacha, ay ammoh achar lawachi. anchichay cha omafurot way egad 20 Faén, te hen achar, nankarakarase hen hiya agé way mamele no henochi hen partena ta no maramramongcha mam- idchatna. falin ah ihay achar. 21 Wat hiyachi hen achi mafalin way Tàén nankarakarase hen mampaspasekat hen mata way man- parten hen achar, ihà-an chillu galiyén achina ano masapor hen torong Rom. 12:4-6; Efes. 4:11-16 hen lima, te masaporna chillu. Ya umat 12 Hen achartaaw way tatagu, chuar agé hen uru, achi agé mafalin way hen partena ngém an ihà-an chilluchi mampaspasekat way mangaliyén achina way achar. Ya kaman agéhchi an chi- ano agé masapor hen he-e, te mas- taaw way cha omafurot te tàén chuar- aporna chillu. 22 Yag hen anchichay taaw, kamantaaw an ihà-anay achar way parten hen achar way kaman kafafaan achar Jesu Cristu. 13 Te chitaaw way cha te kaman paat maid unay etorongna, omafurotat wacha ay Judio ya faén Ju- awnig yachiyat agé hen masasapor way dio, ya wacha ay alepan ya faén alepan, térén. 23 Yag hen anchi parten hen ngém nifunyag an chitaaw amin hen achar way ekattaawén maid unay sér- anchi ihà-anay Espiritun Apudyus. Wat fina, chataaw met chillu halimunan. nafunyagantaaw ah ihà-an way achar Yag kaskasen hen anchichay parten hen Jesus, yag nìyachar agé hen Espiritun achar way mifiin way achi koma maila, Apudyus hen ihaiha an chitaaw. wat chataaw iyam-amma way manlum- 14 Ta mampaniyà ta ma-awatanyu. fong ta malengfan. 24 Waman hen an- Hen anchi achar hen tatagu, chuar chichay parten hen achar way ammay hen partena ta wachay én-énnéna way ah maila, achitaaw met cha lengfan. mangamma hen ammaana. 15 Wat non Ah Apudyus hen naneptepon hen ka- an umat yag ekat hen he-eyén, “Gapo parteparten hen achar ta hen anchichay ta achiyà maka-amma hen ammaan hen kaman faén napateg, chichaat agé paat limaat magat faénà parten hen an- hen wadwadcha ah halimunan. 25 Yachi chi achar.” Ngém ay ammoh mafal- hen enkaman Apudyus ta mantetem- inha. Te tàén achi maka-amma hen poyugcha hen parten hen achar ta ancha he-e hen ammaan hen lima, masapor an man-ahetennorong. 26 Wat no masig- chillu hen achar hen anchi he-e. 16 Yag fan hen ihay parten hen achar, masigfan- umat agé hen inga, no ngay agé ekat- cha amin. Yag umat agé no machayaw néén, “Gapo ta achiyà makaila, faénà hen ihay parten hen acharat mìyawacha parten hen achar.” Ngém ay ammoh amin hen yachiy chayawna. achi masapor hen achar hen inga. Mas- 27 Maid kasen laychén hen anchi aporna met chillu. 17 Te non an umat penanì way aryén no achi yanggay chi- yag ammag pahig mata hen achar, taaw way cha omafurot, te chitaaw nokayat agé hen mangngar hen magn- amin hen kaman achar Jesu Cristu way gar nò. Yag no pahig agé inga, nokay ihaiha an chitaawén ihay partena. 28 Yag 1 eCorinto 12:29 358 1 eCorinto 13:7 nantetempoyugun Apudyus chitaaw ah hen anchi lata way chacha kangkangén ihay achar way nankarakarase hen em- way an lawag hometang. 2 Yag uray pafiyangna an chitaaw. Te hen pés-éy agé non an umat yag sê-é-sê-ém hen chinutokana wat hen man-aposel. Yag ekaman-o way mangempaka-awat hen hen miyagwa, hen anchichay mampro- alen Apudyus, yag uray agé no wachay feta way cha i mangimfaga hen epaka- kafaelà way mangimfaga hen aminay ammun Apudyus. Yag anat hen miy- cha-an ma-ammuwan hen antoy lota, atlo, chinutokan Apudyus hen i mang- ono wachay kafaelà ta ma-awatà hen intudtuchu hen alena. Yag anat agé aminay hamhamà Apudyus, an chillug hen anchichay na-adchan ah kafaelan poros hen ma-arà an cha nadchi no maid way mangammah kaskascha-aw, ya anat layad-o hen ahentagù. Ya tàén no am- hen anchichay nidchat hen kafaelancha mag napegsa hen pammatè way mafalin way manga-an hen saket. Ya anat hen an-og atonon paat hen filig gapon tapena way na-adchan ah kafaelan way luwarù, maid chillu sérfì no maid layad- tomotorong, ya anat hen kafaelan way o hen ahentagù. 3 Yag tàén agé non an mangemponponò hen cha omafurot, yag umat way an-og idchat hen aminay kok- anat agé hen anchichay na-adchan ah owà hen anchichay maid mafalinna, yag kafaelan way man-ale ah safaliy ale tàén agé an-og iyatéy way mangempa- way achicha ma-awatan. 29 Wat faén pate way somorot an Apudyus, maid aposel hen aminay cha omafurot, ya chillu etorongna an haén no an chillug faéncha agé profeta amin ono tumu- maid layad-o hen ahentagù. tudtuchu. Ya achi agé makafael hen 4 Ngém hen anchi tagu way wachan aminay cha omafurot way mangamma tot-oway layadna hen ahehtaguna, hen kaskascha-aw 30 ya manga-an hen achi ammag naraka way ma-amin hen saket ya uray man-ale ah safaliy ale anohna te an menangség-ang. Ya achi way achicha ma-awatan, ono mangenso- agé cha ma-apés ya achi amin ammag plekar hen hiyachiy ale. 31 Wat wéhchi chan paspasekat. 5 Hen anchi wacha koméén agawaana hen anchi napateg tot-oway layadna, maid tangsetna ya way kafaelan way idchat hen Espiritun achi chan pahih-iya, ya achina agé Apudyus an chitaaw. ammag epapelet hen pagsaya-atan Ngém wacha chillu hen ihay ifagà way hen acharna. Ya achi agég naraka napatpateg chillu ya mas am-ammay no ah omaningarngar. Ya achina agé hen amin anchichay tapena, wat yachi ammag u-unnongon hen laweng way koma hen agawaanyu way yachi hen tot- na-ammaan an hiya. 6 Ya hiya agé, oway layad. ammag laweng hen manmanmàna no ilana hen chan amma ah laweng, Hen layad hen kapapattigan ngém an lomaylayad no ilana hen cha hen aminay kafaelan way mangamma ah ammay ya usto. 7 Ya hen idchat hen Espiritun Apudyus anchi tagu way usto hen layadna hen Juan 13:35; 1 Juan 3:11-18; 4:7-21 ahentaguna, annag anohan hen aminay Uray non an umat yag kafaelà mepachah an hiya, yag anna agég epééy 13 way man-ale ah uray heno way ah ammay hen pontos hen ifana, ya alen hen tatagu ya uray agé hen alen hen namnamééna agé way ammaana hen anghel, ngém no an chillug maid layad- usto, ya achi agé ngomayngaya hen o hen ahentagù, wat ammag maid sérfin hamhamàna hen aminay maligatana. amin cha nadchi te kamanà yanggay 1 eCorinto 13:8 359 1 eCorinto 14:5

8 Achi mapéppéppég hen layad. Wa- taaw paat an Apudyus, ya anat hen anchi man hen aminay kafaelan way cha id- namnamataaw gapon Jesu Cristu, yag chat Apudyus hen tatagu, mapépép- hen anchi miyatlo wat hen anchi layad pégcha amin. Te kaman hen anchi kafae- way yachi hen kapapattigan an chicha lan way mangimfaga hen cha epaka- amin. ammun Apudyusat mapépéppég chachi te umchah hen tempona way achi mas- Mepanggép hen kafaelan way apor. Ya hen anchi kafaelan agé way idchat hen Espiritun Apudyus manginyale hen safaliy aleyat mapépép- Hiyachi, epapateyu paat way pég chachi agé, te no ah awni, achi agé 14 manlayad hen ahentaguyu. Ya masapor chachi. Ya umat agé hen ke- agawaanyu koma agé hen anchichay naraeng hen anchichay mangawat hen kafaelan way cha idchat hen Espir- chuarat mapépéppég chachi agé. 9 Te itun Apudyus, ya hen kaskasen way achi chillu ummat hen anchi nidchat an agawaanyu paatat, hen anchi kafae- chitaaw way kenaraeng ya umat agé hen lan way mangimfaga hen anchi laychén kafaelantaaw way mangempaka-ammu Apudyus way mepaka-ammu. 2 Achiyu hen alen Apudyus. 10 Ngém no umchah pawadwad-én hen kafaelanyu way man- an chitaaw hen anchi nenènong paat ale ah safaliy ale way achiyu ma-awatan, way maid kok-orangna, miwalin amin te no yachi hen chayu iyale, faén tatagu hen anchichay achi ummat, te achi mas- hen chayu tagépfarén te ah Apudyus apor chachi. yanggay ya achi agé ma-awatan hen 11 Hen ihay miyaligana, hen kaong- tatagu te hen anchi cha epa-alen hen onga, te hen kaong-ongà, an agég eno- Espiritun Apudyus an chàyu wat achi onga hen chà iyale ya hen hamhamào makahkahmà hen tatagu. 3 Waman hen ya umat agé hen chà ekaman way man- anchi tagu way wachay kafaelana way gasekaso hen ma-ammaan. Ngém ad mangimfaga hen laychén Apudyus way uwan way ommam-amaà, enhàfà amin mepaka-ammu, chakar hen torongna hen anchichay eno-onga way a-amma te hen tatagu te ma-awatancha hen chana innilà hen chà ekamkaman ad uwan. aryén. Wat mepapegsa hen afurotcha ya 12 Hen ihay aligna agé, faén unay mepas-ém agé hen hamhamàcha, ya ma- narawag hen ma-awatantaaw ad uwan, torongancha no wachan ligatcha. 4 Wa- te kaman hen anchi à-aho way maila hen man hen anchi tagu way cha manginyale anchi chan o-oraaw way sarmeng way hen safaliy ale, ammag acharna yang- anggay yanggay hen tapena ah maila. gay hen chana torongan. Waman hen Ngém ah tapen chi ag-agaw way an- anchi tagu way cha mangimfaga hen taaw paat an mèhagang an Apo Je- laychén Apudyus way mepaka-ammu, sus, wat ammag lomawag way térén chana torongan hen amin anchichay cha hen mangil-antaaw an hiya. Ad uwan, omafurot. an aket yanggay hen innilataaw, ngém 5 Manowat te laychê no ihaihan ah awni, marawag hen mangammuwan- chàyuwén wacha hen kafaelana taaw hen angamin way hen mepa- way man-ale ah safaliy ale, ngém chongana, kaman hen kenarawag hen kaskasen hen manlaychà no amin-ayu mangil-an Apudyus an chitaaw. komaat wachay kafaelanyu way 13 Wat an yanggay toro hen man- mangintudtuchu hen anchi laychén nanayun an chitaaw way maid pép- Apudyus way mepak-ammu hen tatagu. pégna. Hen iha wat hen anchi afurot- Te napatpateg chillu hen anchi kafaelan 1 eCorinto 14:6 360 1 eCorinto 14:20 way mantudtuchu no hen anchi man-ale 13 Wat hen anchi tagu way wachan ah safaliy ale. Manowat te ammaychi, kafaelana way manginyale ah safaliy ngém egad wachay mangensoplekar ale way achina ma-awatan, masapor hen laychén hen anchi ale way aryén koma chawaténa an Apudyus ta id- ah katorongan koma hen aminay cha chatna agé hen kafaelana way mangen- omafurot. soplekar hen laychén cha nadchi way 6 Sosnod, nokay paat hen sérfin hen aryén. 14 Kaman an haén, te no man- aliyà ahna no anà ammag chan aleale luwaruwà way mangusar hen ale way ah safaliy ale way achiyu ma-awatan. achì ma-awatan, wat hen anchi Espir- Ay wacha laway etorong nadchi an itun Apudyus way wachan haén hen chàyu. Ammag maid, te inggana chilluh chan luwaru, ngém achi ma-aw-awatan itudtuchù an chàyu hen anchichay hen hamhamào hen laychén nadchiy empaka-ammun Apudyus an haén, ono aryén. 15 Wat nokay hen ekaman-o nò. hen empaka-awatna, ono hen anchichay Hen ekaman-o no manluwaruwà, an-og innilà way alena yag an-ayuwat iyale yanggay hen anchi ale way epah- matorongan. pahmà hen Espiritun Apudyus way ma- 7 Kaman hen anchi farachong ono awatan agé hen hamhamào. Yag umat hen gitara, no ammag pa-aryén way agé no mankankantaà, kankantéê agé achi iyam-amma, ay ammoh elasin hen hen epahpahmà hen Espiritun Apudyus tatagu hen ayugna. 8 Ya kaman agé hen way ma-awatan agé hen hamhamào. anchi tangguyub way chacha isinyar 16 Yag kaman koma agéhchi an chàyu, no naway hen gufat. Te no achicha te no chayawényu ah Apudyus yag agé iyam-amma way mangempa-ale hen inyusaryu hen anchi safaliy ale way anchi ustoy sinyar, achi ma-awatan achiyu ma-awatan way inidchat hen Es- hen anchichay sorchachu way masapor piritun Apudyus, nokay hen én-énnén mansaganacha way i mìgufat. 9 Wat pa- hen tapena way mangafun hen manya- chongna an chàyu, no man-aleayu ah mananyu an hiya nò. Te maid met safaliy ale way achi ma-awatan hen innilacha no heno hen chayu aryén. tatagu, nokay lawan én-énnéncha way 17 Te uray no ammag amma-ammay hen mangawat hen laychényu way ifaga te chayu manyamanan an Apudyusat an kaman paat yanggay ammag cha tomat- chillug maid etorongna hen anchichay ayyap hen chayu aryén. tapena. 10 Anchag lonay hen nankarakarase 18 Anà ammag manyaman an Apudyus way ale hen antoy lota, yag amin cha te chakchakkar ménat hen kafaelà way nadchi way aleyat ma-awatan hen an- man-ale ah safaliy ale no hen kafae- chichay nangen-ale te alecha. 11 Ngém lanyu. 19 Ngém faén chilluchi hen chà no wachay chan ale ah alecha way iyale no mìyamongà hen anchichay cha achì ma-awatan, an met ammag maid omafurot, te un-unnina no uray ancha gutokna an haén ya an agég maid gutok ud-ay lemay ale hen aryê non anat an hen alè an hiya. 12 Wat gapo ta amchan ma-awatan paat hen tatagu no hen an- hen layadyu way ma-adchan hen an- chi man-aliyà ah kalifulifu way ale yag chichay kafaelan way cha idchat hen Es- achicha ma-awatan. piritun Apudyus, agawaanyu paat koma 20 Sosnod, faén koma eno-onga hen hen anchi kafaelan way tomorong hen ekamanyu way manhamhamà. Ngém afurot hen aminay ifayu way cha mìya- mepanggép hen mangammaanyu hen mong an chàyu. laweng, yachi hen uray ud-ay an- 1 eCorinto 14:21 361 1 eCorinto 14:32 ayug kaman utteng way maid inni- lana, ta hen ekamanyu way man- Hen kapanohan hen hamhamà, enonongnongyu koma way manayawan an Apudyus kaman hamhamà chi am-ama. 21 Ya 26 Sosnod, no ma-among-ayu way mepanggép hen kausaran hen anchi manayaw an Apudyus, yato koma hen safaliy ale, wacha hen nesosorat ad ekamanyu. Wacha ay chi chan kankanta namenghan way alen Apudyus way ya wacha ay mangintudtuchu hen alen ekatnéén, Apudyus. Ya wacha ay mangimfaga hen “Hénagê hen anchichay tatagu empaka-ammun Apudyus an hiya. Ya way sabsafali hen alecha way i wacha ay agéy chan ale ah safaliy ale mangimfaga hen anchichay tatagù ya anat agé hen anchi mangensoplekar hen anchi laychê. Ngém uray hen hiyachiy enalena. Ngém ilanyu ta ta an-og epa-ale hen anchichay amin way ammaanyu, ammaanyu ah faén Judio ah manginyale hen katorongan hen aminay cha omafurot. laychê, achiyà chillu changrén hen 27 Yag mag-ay ta wachay man-ale ah anchichay tatagù.” safaliy ale way achi ma-awatan, ilanyu 22 Wat yachi hen manot-owaantaaw way ta ancha toro yanggay ono chuwa hen empafùnag Apudyus hen anchi safaliy man-ale. Ya achicha agég magigsan ta ale ah para hen anchichay achi oma- ancha an man-ep-eparég. Yag masapor furot ah manmanma-ancha koma an agé wachay ihah mangensoplekar hiya yag faén para hen anchichay omma- hen anchi chacha iyale. 28 Ngém abfurot. Waman hen anchi kafaelan way mag-ay ta ammag maid nangammu mangintudtuchu hen empaka-ammun way mangensoplekar, achicha ud-ay Apudyus, yachi hen para hen omma- man-ale, ta ancha an gumiginnang abfurot ah katorongan hen afurotcha ta hen hamhamàcha hen man-anchar way faén para hen anchichay achi oma- ah mangngaran yanggay Apudyus. furot. 23 Hamham-ényu ngén, te no ma- 29 Yag mepanggép agé hen anchichay among-ayu way man-achar, yag an-ayu cha mangimfaga hen empaka-ammun amin ammag chan ale ah safaliy ale way Apudyus an chicha, ammay no ancha achiyu ma-awatan, yag niyaphor way toro yanggay ono chuwa agé hen wachay nì-ighép ah tapena way cha-an man-ale. Yag hen anchichay tapena, matudtuchuwan ono cha-an omafurot, ancha an chachangrén ta elasincha no ay ammoh achichag ekatén an-ayu amin narpo tot-owa an Apudyus hen anchi ammag nattagar. 24 Ngém no ichahan chacha aryén. 30 Yag no hen hiyachi yag chàyu way ihaihéén chana haphapetén wachay iha ah nìtutùchu an chàyu yag hen laychén Apudyus way mepaka- empaka-ammun Apudyus an hiya hen ammu, magat gapon chana changrénat laychénay ifaga, masapor iyuyan hen yachi hen mangawatana way wachan anchi chan ale ta meparég hen anchi fasorna. 25 Ya gapo agé ta melawag iha. 31 Wat yachi hen ekamanyu way hen aminay netataro ah hamhamàna, an-ayun penpennarég ta amin-ayuwén awni yag yachiyat agé hen mam- wachan wayana way manaphapet fafawiyana wat annag chayawén ah hen empaka-ammun Apudyus an Apudyus way mangaliyén, “Wacha tot- hiya, ta wachay mangacharanyu ya owa ah Apudyus an chàyu.” mepas-éman hen afurotyu amin. 32 Yag hen anchi tagu way wachan kafaelana way mangimfaga hen laychén Apudyus 1 eCorinto 14:33 362 1 eCorinto 15:10 way mepaka-ammu, wacha agé chillu Sigurachu way nan-uchi hen kafaelana way mangihééd hen ah Jesu Cristu anchi chana aryén. 33 Te ah Apudyus, achina laychén hen makorkor te hen Mat. 12:40; 28:16-17; laychéna yanggayat hen napapanoh. Luc. 24:34; Apos. 9:3-6 Hen cha mekamkaman ah kafabréfab- Sosnod, laychê way kasen réy, no ma-amongcha hen anchichay cha 15 mangempahpahmà an chàyu omafurot, 34 wat ancha an gumiginnang hen anchi ammayay chamag way hen anchichay finufae. Wat kaman koma looh-o empachamag an chàyu way agéhchi an chàyu te achi meparufus yachi hen enawatyu ya yachi agé hen finufae way mantudtuchu, te mas- hen lommamotan hen afurotyu ad apor ifafacha hen acharcha hen lenarae, uwan. 2 Yag yachi agé way chamag te yaha chillu hen nesosorat hen an- hen kahara-anyu no kékénggényu chi orchin. 35 Wat no wachay laychén- way mangafurot, manongad no anyu cha way ma-awatan, awni tah faréycha yanggay an enafurot ah pàpàila way ta anchaat hanhanan an ahawacha, te maid katot-owaana. afifiin no manhapet hen fufae hen sang- 3 Intudtuchù an chàyu hen anchi na- wanan hen anchichay na-a-among way pateg way térén way enachar-o an cha omafurot. Apudyus way hen yachiy tudtuchu, 36 No achiyu afuroton cha natto, wat mepanggép hen natéyan Cristu ah wat hamham-ényu kay no chàyu hen fayad hen fasortaaw way yachi chillu cha karpowan hen alen Apudyus. Yag hen nesosorat ad namenghan hen alen ay chàyu ngén yanggay hen nangid- Apudyus way ma-ammaan. 4 Yag angkay chatana an nadchi. 37 Wat no wacha nilufù, nan-uchi hen anchi ma-atlo way ay mangaliyén piniyar ano Apudyus ag-agaw way yachi agé chillu hen hiya way mangempaka-ammu hen alena ekat anchi nesosorat ad namenghan. ono wacha hen kafaelana way inidchat 5 Yag angkay nan-uchi, nampàila an Pe- hen Espiritun Apudyus, masapor ma- dro ya anat agé hen amin anchichay awatana agé way amin hen antochay chà hemporo ya chuwa way pasorotna. 6 Yag ensoratat, yato hen inyurchin paat Apo anat agé mampàila hen anchichay na- Jesu Cristu. 38 Wat no achina panaagén sorok ah lemanggasot way na-a-among cha natto, anyu agég achi panaagén way cha omafurot. Manowat te natéy- hiya. cha hen tapena ngém wachacha chillu 39 Wat hiyachi, sosnod, agawaanyu hen kachùran an chicha way cha-an koma way mangintudtuchu hen matéy. 7 Angkay hiyachi yag nampàila empaka-ammun Apudyus an chàyu, yag an Jaime ya anat agé hen amin an- achiyu agé cha epawa hen manginyale chichay aposelna. 8 Yag hen ommanon- ah safaliy ale. 40 Ngém ilanyu agé ta hen goh, nampàila agé an haén way am- aminay chayu ammaanat memènong ya mag poros chi namnamana way oma- mapapanoh. furot. 9 Te haén hen kafafaan hen am- inay aposel te achì koma karébféngan way man-aposel te an-og penàpàgang hen anchichay cha ma-am-among way cha omafurot an Apudyus. 10 Ngém am- mag gapo yanggay hen ség-ang Apudyus an haén yag ammag nafalewan tot-owa 1 eCorinto 15:11 363 1 eCorinto 15:27 hen kenatatagù, yag ad uwan, amin 18 Yag kaman agé hen anchichay looh hen enammaà ya hen antoy kasasa-ad- natéy way ommafurot an Cristuwat an- o, wat gapo yanggay hen torongna an cha agég sayang amin. 19 Te non an umat haén. Yag iggay agé nasayang hen ség- yag hen antoy natatagguwantaaw yang- angna te an-o paat ammag epapate way gay hen misérfiyan hen afurottaaw an mangamma hen laychén Apudyus. Yag Cristu way maid kasen namnamataaw kaskasen ménat hen chà ekaman no way man-uchi, ammag chitaaw way cha hen cha ekaman hen amin anchichay omafurot hen an lawag kachagchagu tapenay aposel. Ngém faén chillu ah hen aminay katagutagu. kafaelà hen chà mangempapatiyan te 20 Ngém hen katot-owana, nan-uchi gapo chillu hen torong Apudyus. 11 Wat tot-owa ah Cristu way hiya hen pés- hiyachi, uray ta haén hen mangin- éy nan-uchi ah achi kasen matmatéy. tudtuchu an chàyu ono hen anchichay Wat yachi hen tomot-owaan hen man- tapenay aposel, hiya met chillu amin uchiyan hen aminay tatagu. 21 Te ilanyu hen chani itudtuchu way yachi agé hen ngén, no matéy amin hen tatagu gapon chayu afuroton. enkaman hen ihà-anay tagu, wat mafalin agéy man-uchi hen aminay tatagu gapon Sigurachu agé way enkaman hen anchi ihà-anay tagu agé. man-uchicha hen tatagu 22 Te gapo ta maid tagu ah achi Apos. 5:12-19 matéy gapon nelarammongan an Adam, 12 Chàni aminat yato amin hen chani wat kaman agéhchi way man-uchi hen itudtuchu way nan-uchi paat ah Jesu natéy gapo hen nelarammongan an Jesu Cristu. Wat pakay wachan chàyu hen Cristu. 23 Ngém nafafatéy chillu hen mangaliyén achicha ano man-uchi hen mekaman te ah Cristu hen pés-éy nan- natéy. 13 Te non an tot-owa way achi uchi hen aminay nan-atéy. Yag no ah man-uchi hen natéy, wat kapeletan way pegwana way mamfangad, yachi hen iggay agé man-uchi ah Jesu Cristu. mepauchiyan hen aminay natéy way 14 Yag non an umat way cha-an man- ommafurot an hiya. 24 Hiyachi yag anat uchi ah Cristu, wat ammag maid agé umchah hen anchi anongohna way yachi gutokna hen chani itudtuchu ya maid hen mangafa-an Cristu hen egachay agé gutok hen chayu omafurotan an toray ya hen aminay wachan man- hiya. 15 Yag faén agé yanggayha, te non nakafalinna, te yachi hen maméppégana an cha-an tot-owa man-uchi ah Cristu hen aminay kafaelan ya hen fiyang hen wat an-ani ammag chan kétém mepang- kafusorna. Yag no marpaschi, annaat gép an Apudyus way kaman paat anni agé eporang hen angamin an Amana an cha parangén hen enammaana. Te way Apudyus ah mantorayana. 25 Te chani met itudtuchu way nan-uchiyén hehemmà Apudyus chillu way masapor Apudyus ah Cristu. Ngém no achi man- mantoray ah Cristu ingganah afaéna uchi hen natéy, kapeletan way iggay agé hen amiaminay komontara an hiya. man-uchiyén Apudyus ah Cristu. 16 Te 26 Yag no ma-afàcha amin, wat maid non an umat yag achi man-uchi hen kasen matmatéy ah tatagu te yachi matéy, iggay koma agé a man-uchi ah hen maméppégana agé hen matéyan. Cristu. 17 Yag no iggay agé man-uchi ah 27 Te nesosorat chillu hen alen Apudyus Cristu, wat an agég maid poros sérfin ad namenghan way ekatnéén, “Epa- hen chayu mangafurotan an hiya, yag é- afà Apudyus amin hen egad an Cristu éttég hen fasoryu ah kachusaanyu chillu. ta ah Cristu hen mangentoray hen 1 eCorinto 15:28 364 1 eCorinto 15:42 angamin.” Ngém narawag agé way ig- Yag yachi hen umidchat ah ka-ahoyanyu gay etapen Apudyus hen acharna hen way ammag afifiin. anchi mangempatorayana hen angamin Mepanggép hen anchi an Cristu te ah Apudyus chillu hen anchi achar way man-uchi mangempatoray an hiya. 28 Yag no ma- afà hen angamin way epa-afà Apudyus 2 Cor. 4:16–5:10; 1 Tes. 4:13-17 chillu an anàna way Cristu, wat yachi 35 Magat wachay mananhan way man- agé hen mangemporangan Cristu hen galiyén, “Nokay lawa hen én-énnén torayna ya umat agé hen acharna an hen natéy way man-uchi, yag nokay amana ta ah Apudyus hen mangentoray agé hen itchuran hen acharna no hen amin. man-uchi.” 36 Nokay lawahah sarudsud, 29 Yag hen iha agé, no achi tot-owa te innilayu met hen mekaman hen epauchin Apudyus hen natéy, pakay fukar, te no mimuraat achi lomtà no hen anchichay tapena way cha ano achi mapelà unna. 37 Yag hen anchi mampafunyag para hen anchichay natéy mimura agé way pagéy ono heno, safali way ifacha nò. Pakay ammaanchachi met hen acharna hen tumufuwana no no ekatchéén achi man-uchi hen natéy. hen acharna hen anchi nimur-ana, te 30 Ya chàni kay agé, non an tot-owa way an yanggay fukarchi hen nimur-ana. achi man-uchi hen tatagu, nokay lawan 38 Ngém angkay no nimura, egad ah sérfin hen chani paat manginluruchan Apudyus way mangidchat hen anchi way cha i mangintudtutudtuchu, tàén hehemmàna chillu way ustoy acharna maid achi mepachah an chàni. 31 Te tot- hen tumufuwana, te wéhchin anchichay owa angkay way ammag inuras way an- nankarase way fukarén nidchat hen og hihimnén hen matéyà. Ngém tàén, karasen hen tumufuwana. chà chillu anohan te chàyu way sosnod 39 Ya kaman agé hen laman hen hen cha mangempas-ém hen hamhamào egachay chan ì-iwi hen antoy lota wat gapon ommafurotanyu an Apotaaw way nankarakarasecha amin. Te hen tatagu, Jesu Cristu. 32 Yag non an achi agén uchi safali hen laman hen acharna no hen hen natéy, nokay lawa hen ma-arà hen laman hen animar. Ya hen kasole, safali antoy natatagguwan ad uwan way anà agé hen lamanna no hen laman hen ammag kaman cha pehpehtén hen an- gachiw. tochay tatagu ahtod Efeso way kamanà 40 Ya kaman agé hen anchichay enam- paat cha mèpatéy hen layun. Ay achi un- maan Apudyus way wachad uchu ya unnina no antaaw ammag tumutùchu anat hen anchichay wachan antoy lota way cha mangmangan ya umin-inum, wat iggaycha agé mapapchong, te safali te ah awniyat mamattéyta chillu yag hen ka-ammay hen anchichay wachad anggay. uchu ya safali agé hen ka-ammay 33 Ngém achita cha marokop an cha hen anchichay wacha hen antoy lota. nadchi te faén angkay tot-owachi. Ngém 41 Ya hen ka-ammay hen init, safali tot-owa hen anchi ekatchéén, “No an- agé hen ka-ammayna no hen hérag. tag cha mì-ib-i-ib-ifun hen anchichay Yag safali agé hen ka-ammay hen laweng, wat anta agég ma-awis.” 34 Wat taraw way hen taraw, nankarakarase pa-anamotonyu hen hamhamàyu yag agé hen kaenammaycha te ancha agég entagayyu koma way cha fumasor. Te nansennasennafali. wachacha peet hen tapena an chàyu way 42 Amin hen anchichay penanì wat kaman paat maid innilacha an Apudyus. mepanggép hen man-uchiyan hen natéy. 1 eCorinto 15:43 365 1 eCorinto 15:57

Te hen achartaaw hen antoy lotaat way wachay lamanna ya charana, achi narakah matéy ya mabrù. Ngém no man- poros mafalin metapeto hen mantorayan uchi hen achar, ammag safali te achi Apudyus te achi mafalin miyahrang hen kasen matmatéy ah ing-inggana. 43 Yag mabrù hen anchi achi. hen antoy achartaaw ad uwanat am- 51–52 Wat changrényu ngén hen an- mag napose ya nakapsot. Ngém no man- toy ifagà way cha-an mepaka-ammu hen uchi, an agég maid mepaniyan hen kena- tatagu ingganad uwan. Te chitaaw way ammayna yag chakar agé hen kafaelana. cha omafurot, wachan tapena an chi- 44 Hen antoy achartaaw ad uwan, para taaw way achi melak-am hen matéyan. hen antoy lota yag anggay. Ngém no Te no mepa-ale hen anchi anongoh hen man-uchi, para agé hen mètaguwan ad korneta, ammag achi mahen-emad way uchu. Wat gapo ta wacha hen achar way antag achin em-em yag nasokatanat hen para hen antoy lotaat sigurachu way achartaaw amin. Te no mepa-ale hen an- wacha agé hen safali way achar way chi kornetaat anchag man-uchiyat amin para ad uchu. 45 Te nesosorat chillu hen hen anchichay natéy way ommafurot anchi alen Apudyus way hen anchi pés- way achicha kasen matmatéy ah ing- éy chi tagu way ah Adam wat enammaan inggana. Yag anat chitaaw way cha- Apudyus hiya ah laprapon hen ataguwan an matéyat, masokatan agé hen achar- hen antoy lota way mapépéppég. Wa- taaw ah faru way achar. 53 Te chi- man ah Jesu Cristu way na-awagan ah taaw way tatagu way mafalin matéy, pegwan Adam, hiya agé hen laprapon masapor kaman antaaw mahùrufan ah hen mannanayun way ataguwan way achar way ammag achi matmatéy, ta maid péppégna. 46 Yag elasinyu koma hen anchi mapépéppég, mamfalin ah agé way achi mamangpango hen an- mannanayun way maid péppégnah ing- chi mannanayun way achar te masapor inggana. 54 Wat no yachi hen mekaman wacha unna hen achar way para hen way masokatan hen anchi matéy ah am- antoy lota ya anat meparég hen an- mag mannanayun way achi matmatéy, chi mannanayun. 47 Ya hen anchi pés- yachi hen tomot-owaan hen anchi ne- éy tagu way ah Adam agé, lota hen nar- sosorat way alen Apudyus ad nameng- powana. Waman hen anchi neparég way han way ekatnéén, kaman pegwan Adam, ad uchu hen nar- “Penéppég Apudyus hen matéyan ta powana. 48 Yag hen aminay ganà hen an- maid kasen matmatéy. 55 Wat chuud chi pés-éy Adamat pachong hen achar- hen mangafa-an hen étéy hen tatagu cha hen acharna te narpo amin hen an- nò. Ya maid agé kasen émégyatan toy lota. Waman hen aminay tatagu agé hen tatagu ah matéyan.” way nelarammong an Cristu, wat ka- Yachi hen ekat Apudyus. 56 Yag hen man agé hen achar Cristu way narpod cha karpowan hen égyat hen tatagu uchu hen acharcha ah pegwana. 49 Wat hen matéyan wat gapo hen fasor. hamham-ényu ngén, te no innarataaw Ya hen mangenlawag hen fasorat hen hen kapachong hen achar Adam gapo anchi orchin Apudyus way ensorat ta chitaaw hen ganàna, sigurachu agé Moses. 57 Ngém antaaw yanggay ammag way arantaaw hen kapachong hen achar manyayaman an Apudyus te gapo hen Cristu ah tapen chi ag-agaw, te netatap- enammaan Apotaaw way Jesu Cristu petaaw agé an hiya. wat a-abfaéntaaw chillu hen aminay ma- 50 Hen laychê way ifaga an chàyu machas way mangafà an chitaaw. way sosnod wat hen antoy achartaaw 1 eCorinto 15:58 366 1 eCorinto 16:16

58 Wat hiyachiy sosnod way lay- fus Apudyusat mafab-ayagà an chàyu te laychê, anyu yanggay ammag man- achì laychén way ammag hen-emachén nunuuchun hen afurotyu way ammag cha-at taynan chàyu. 8 Ngém achiyà mamangchén hen katot-owaan. Yag epa- chillu lumigwat ahtod Efeso ingganah pateyu paat agé way mangamma hen marpas hen anchi lagsak way Pente- laychén Apotaaw an chàyu, te inni- costes. 9 Te tàén chuarcha hen cha man- lataaw chillu way uray heno way am- gontara an haén ahto, ammag chakar maantaaw ah para an Apudyusat achi chillu hen wayà way mantudtuchu te masayang te wacha chillu hen mansér- chuar hen manlayad way mangngar. fiyana amin an hiya. 10 Yag no umale ah Timoteo ahna, ilanyu agé ta iyam-ammayu way Mepanggép hen ma-amongan mangempàila hen layadyu an hiya hen etorong ah tapena te hiya, chana agé ammaan hen cha Rom. 15:25-26; 2 Cor. 9 epa-amman Apudyus an hiya way Antoyan agé hen ifagà an chàyu kaman hen chà ekaman. 11 Yag ilanyu 16 mepanggép hen anchi chayu agé ta achiyu cha ongohan hiya ta amongon way etorongyu hen anchichay anyuwat an torongan ta ammay hen tatagun Apudyus ahchid Judea. Wat hen mamfangchana an haén ahto, te ekamanyu, kaman hen anchi imfagà hen hahadchê hiya ya hen anchichay cha anchichay cha omafurot hen kafabréfab- mangetnod way sosnodtaaw. réy hen provinsiyan hen Galacia. 2 Wat 12 Ya ah Apolos way sonodtaaw agé, hen ekamanyu agé, ammay koma no chaà mampangpanga-ase an hiya ta chinuminggu way wéhchi an chàyuwén mìyale koma hen anchichay tapenay wachay chana iwalin way mangimfisar sosnodtaaw hen umaliyancha ahna, hen makayana way chuar no chuar ya ngém achi ano mafalin ad uwan, ngém aket no aket. Yag chayu amoamon- umale chillu ano no wachay wayana. gonchi ta maid masengel no umaliyà. 3 Yag no umchachà, ammaà hen sorat Hen anongoh way tugun Pablo ta aran hen anchichay piliyényu way 13 Hen ifagà an chàyu way manginyéy hen annay enamongyu ad sosnod, an-ayug man-a-arwad yag Jerusalem ta wachay mangammuwan- mannunuuchunyu paat hen afurotyu. cha hen pontos hen etorongyu. 4 Yag Ya anyu agég papepegséén hen mag-ay ta maila way masapor haén hamhamàyu ta tomorod-ayu way chillu hen manginyéy, uray mìyalecha mangamma hen laychén Apudyus. hen anchichay piliyényu. 14 Ya ilanyu agé ta hen aminay chayu ammaanat maila koma hen layadyu hen Hen planon Pablo ahentaguyu. Apos. 19:8-10, 21 15 Sosnod, awniyat innilayu way cha 5 Masapor éméyà ad Macedonia yag Estefana way himfafaryanat chicha hen an-owat engwahna hen mamfangchà. pés-éy ommafurot ahna hen provinsiyan 6 Yag no umchahà ahna, awniyat mafab- hen Acaya. Yag innilayu agé way chacha ayagà te mì-iggawà an chàyu inggana paat epapate way tomorong hen am- ménat ah marpas hen agiléd. Yag no inay tatagun Apudyus. Wat hen lay- yachi, mafalin way chàyu hen mangem- chê paat an chàyu way sosnod, 16 ta paligwat an haén way éméy hen kasen- anyu koma an afuroton hen tatagu way o ayan. 7 Te hen laychê koma no eparu- kaman an cha nadchi, ya umat agé 1 eCorinto 16:17 367 1 eCorinto 16:24 hen amin anchichay tapena way cha way sosnod gapon Apotaaw. 20 Yag mèamma an chicha hen chachan sér- umat agé hen amin antochay cha oma- fiyan an Apudyus. furot ahtod Efeso wat cha chàyu agé 17 Anà ammag laylayad hen um- pakomostéén. maliyan cha Estefana an Fortunato yah Wat chàyu, no man-aheinnila-ayu ay Acaico way nangila an haén, te nakàka- agéén chayu epàila koma hen man- anan hen anchi amchan way enayù an ahelennaychanyu. chàyu hen nangil-à an chicha. 18 Yag 21 Haén way Pablo, limà hen nangen- empas-émcha agé hen hamhamào way sorat hen antoy anongohna way ekat- kaman agé hen nangempas-émancha owén, “Sapay koma agé ta an-ayug hen hamhamàyu. Wat anyu komag amma-ammay ahna.” 22 No henoa ay rispituwén hen kaman an cha nahhay way achi manlayad an Apotaaway Jesu tatagu. Cristuwat an yanggay an metatap-ar. 19 Amin hen antochay cha omafurot Wat anggaychi ta pegpegga paat koma way cha ma-am-among ah kafabréfabréy yag namfangad ah Apotaaway Jesu hen antoy provinsiyan hen Asia, chacha Cristu. amin pakomostéén chàyuhna. Ya umat 23 Wat ta totollongan chitaaw amin agé cha Akila way hen-ahawa an Priscila an Apotaaway Jesu Cristu. 24 Ya an-o ya amin hen anchichay cha omafurot agég laylaychén chàyu amin gapon hiya. way cha ma-am-among ah faréycha, Haén ah Pablo. chacha amin agé pakomostéén chàyu 368 2 eCorinto 1:12

mèawaantaaw hen anchi chakaray Hen pegwan sorat Pablo hen anchichay torong Apudyus gapon hiya. 6 Yag chàni, no cha-ani maligatan, annig eCorinto cha etàén, te hen halenonotnaat hen katoronganyu ya ah kahara-anyu. Ya Kasen nanorat ah Pablo hen tatagud Cor- cha agé epas-épas-ém Apudyus hen into hen kawad-ana ad Macedonia hen hamhamàni way hen halenonot nadchi anchi tawén way 55 ménat. Yag gapo agéat hen katapyatapyan hen anohyu ta wachan nangura an hiya gapon an- way manganoh hen uray heno way ligat chi pés-éy soratna, tenàchégana hen kena- way kaman hen chani manganohan. aposelna ya hen wachan hiya. Yag chakar 7 Wat an-anig sigurachu mepanggép agé hen yamanna hen kachùran an chicha an chàyu, te innilani way uray no gapon nanongparancha hen anchi pés-éy cha-ayu maligatan way kaman hen imfagana. chani maligatan, wat torongan chillu Haén ah Pablo way aposel Jesu Apudyus agé chàyu way kaman hen 1 Cristu gapoh layad Apudyus. Yag chana ekaman way manorong an chàni. antoyan agéhtoh Timoteo way sonod- 8 Sosnod, laychénni way taaw. Wat antoyan hen soratni an chàyu mangempaka-ammu an chàyu way cha ma-am-among ahnad Corinto hen anchi nekaman an chàni hen way manayaw an Apudyus ya anat agéh provinsiyan hen Asia, te ammag pararo kafabréfabréy way sakopon hen provin- way térén hen napaligatannihchi siyan hen Acaya. way ekatni no ammag maid poros 2 Wat hen chawatni, ta totollongan namnamani way matagu. 9 Te hen chitaaw amin an Amataaway Apudyus ekatni hen hiyachiyat an-ani yanggay ya Apotaaway Jesu Cristu, ya ta papan- ammag matéy. Ngém an peet an nohoncha agé hen hamhamàtaaw amin. na-ammaanchi ah mangacharanni way achini koma manchinlan hen Hen manorongan kafaelanni, ta anni yanggay an Apudyus an chitaaw manchinlan ah Apudyus way makafael 3 Antaaw yanggay ammag way mangempauchi hen natéy. 10 Te manyayaman an Apudyus way aman annag tenorongan chàni hen hiyachiy Apotaaway Jesu Cristu, ya antaaw napaligatanni way ekatniyat no agég chachayyawén hiya te hiya agé iyatéynichi, wat sigurachuani way hen ammag menangség-ang way Ama totollongana chàni chillu way uray ya menangtorong way Apudyus. 4 Te heno hen mepasamak wat annig an chana ayuayuwan chitaaw hen aminay cha manchinlan hiya. 11 Ya uray agé chataaw maligatan. Wat yachi agé chàyu, chayu agé torongan chàni hen ekamantaaw way manorong hen hen luwaruyu. Yag no chuar hen anchichay ifataaw way cha maligatan manginluwaru an chàni, wat ammag ah heno way ligat. Te hen anchi chana chuar agé hen manyaman an Apudyus ekaman way manorong an chitaaw, wat hen manorongana an chàni hen yachi koma agé hen ekamantaaw way manongfatana hen luwaruyu. manorong hen anchichay ifataaw. 5 Te 12 Annig cha ichayaw ya sigurachu kaman hen anchi chataaw mìligatan agé hen hamhamàni way hen aminay hen anchi pararo way nanligatan chani ekamkaman hen katagutagu ya Jesu Cristu, wat kaman agéhchi hen kaskasen an chàyu, wat nacharos amin 2 eCorinto 1:13 369 2 eCorinto 2:4 way maid netat-aro ah laweng. Yag faén ah machayawan Apudyus. 21 Ya ah agé hamhamà hen tatagu hen nangar- Apudyus, hiya hen cha mangempaknég anni hen enkamanni te an tenoron- hen afurottaaw amin an Jesu Cristu. Yag gan Apudyus chàni gapon ség-angna. piniyarna agé chitaaw way mangamma 13–14 Ya amin hen soratni an chàyu hen epa-ammana. 22 Yag menarkaana agé wat maid netataro ah laychénchay agé chitaaw ah kail-ana way chitaaw aryén, te narawag hen chani ifaga ah hen tataguna way hen enkamanna, inid- ma-awatanyu paat koma. Yag tàén cha- chatna hen Espirituna way mìyachar anyu unay ma-awatan hen wacha an an chitaaw ah manot-owaantaaw way chàni, sapay ta ma-awatanyu way térén i-idchatna hen amin anchichay em- no ah awni, ta no umchah hen an- postana way idchat. chi ag-agaw way mamfangchan Apo Je- 23 Innilan Apudyus hen katot-owana sus, mafalin koma way ichayawyu chàni way hen anchi ustoy lason-o hen iggay- way kaman hen manginchayawanni an o ummaliyan ahnad Corinto, te achì chàyu. laychén way mangemparaweng hen hamhamàyu hen mangingarà an chàyu. Hen iggay metoroyan hen 24 Te faén gagtàni way anni an man- ayan Pablo ad Corinto charén chàyu mepanggép hen afurotyu, 15–16 Yag gapo ta innilà chillu way te nenènong met hen afurotyu. Te hen patigényu haén wat yachi hen ekat- laychénni yanggayat anni koma an i tap- owén engwani ahna unna ya an-aniyat tapyan hen laylayadyu ah sém-éman hen manchakpos ad Macedonia ta kasenni hamhamàyu. agé engwahna hen mamfangchanni way Wat hiyaha hen mangaryàén achiyà marpod Macedonia ta mamegwa hen 2 umale ad uwan te achì laychén manoronganni an chàyu ah katapyat- way kasen mangemparaweng hen apyan hen sém-éman hen hamhamàyu. hamhamàyu. 2 Te no ingarê chàyu Ya hen iha, ekat-o agéén ta chàyu ah lomawengan hen hamhamàyu, hen tomorong way mangempaligwat an nokayat agé hen mangemparaylayad chàni hen ayanni hen sakopon hen an haén nò. Te chàyu met chillu hen Judea. 17 Ngém achi gapo ta iggay na- cha mangemparaylayad an haén. 3 Wat toroy hen planoni, achiyu koma ekat ah yachi hen nangensoratà hen anchi hamhamàyuwén ammag achi matalek ammag pararo way sorat-o an chàyu, peet hen alè way kaman hen anchichay ta iyam-ammayu koma hen chayu achi omafurot way uray maid achicha ekamkaman ta ana-at umale, ta achiyà afunan yag achicha chillu patigén way an umale way mangemparaweng hen mangamma. 18 Ah kenatalek Apudyusat hamhamàyu te chàyu koma hen cha maid kaman an cha nadchi an chàni, mangemparaylayad an haén. Yag 19 te maid met agé kaman an nadchi an innilà chillu way no lomaylayachà hen Jesu Cristu way anà Apudyus. Te hiya, umaliyà, kapeletan way lomaylayad-ayu maid paat enab-afunana ah iggayna am- agé. 4 Ya faén angkay naraka hen maan. Ya hiya met hen chani i empagn- anchi nanoratà an chàyu, te ammag gar an chàyu, chàni an cha Timoteo an sigab way térén hen hamhamào yag Silvanos. 20 Te hen egachay empopostan nankelaà amin way nannanmà hen Apudyusat ah Jesu Cristu hen nangem- chayu am-ammaan. Yag hen pontos hen patoroy. Wat yachi hen chani manàché- anchi sorat-o, faén ah lomawengan hen gan hen kenatalekna hen aminay tatagu 2 eCorinto 2:5 370 2 eCorinto 3:1 hamhamàyu, te ah mangil-anyu koma way i manganap an hiya ad Macedonia, hen kenapararon hen layad-o an chàyu. yag inchahà tot-owa hiya. 14 Wat hiyachi, anà ammag manya- Masapor pakawanén hen man an Apudyus te gapon nelaram- anchi ifa way fummasor mongantaaw an Cristu wat tenorongan 1 Cor. 5 chitaaw way mangafà hen kafusorna. 5 Hen anchi ifayu way nangammah Yag inyusarna agé chàni way mangin- laweng, faén yanggay hen hamhamào warawag hen anchi chamag mepang- hen emparawengna te uray agé chàyu gép an Cristu hen aminay chani ayan ménatat nasigfan hen hamhamàyu agé. way hen yachiy chamag, kaman paat Ngém achì koma laychén way manéphép fangfangrun Apudyus way cha honghon- hen kachusana, 6 te narégna ménat hen gon hen katagutagu. 15 Yag uray agé anchi enkamanyu an hiya. 7 Wat hen chitaaw way cha omafurotat, kaman ekamanyu ad uwan, anyug pakawanén paat chataaw mamfango an Apudyus yag empas-émyu agé hen hamhamàna way kaman paat wacha hen kenafan- ta achi tomkar way térén, te magat an- gon Cristu an chitaaw ah manonghon- nag iyanggayan hen afurotna. 8 Yag mas- gan hen aminay tatagu way uray hen apor agé anyu yanggay ammag epàila anchichay mahara-an ya hen anchichay hen layadyu chillu an hiya. 9 Te hen achi. 16 Wat ah manonghongan hen an- ihay ganchat-o hen anchi nanoratà an chichay achi mahara-anat antaaw am- chàyu, ta ilà agé no afurotonyu tot-owa mag kaman chan agub way pomchit. hen aminay chà itugun an chàyu, yag Waman ah manonghongan hen an- chayu tot-owa ammaan. 10 Wat ad uwan, chichay mahara-anat antaaw ammag ka- pakawanényu hiya. Te no pakawanényu man chan fango way tomagu. Maid hen ihay tagu, pakawanê agé hiya. tot-owa karébféngan hen tatagu way Yag innilan agé Apo Jesu Cristu way mangchén hen kaman an cha nadchi no wachan penakawan-o, achì tot-owa way fiyang no faén ah Apudyus hen kasen hamham-én hen anchi fasorna. namiyar an hiya. 17 Wat faén-ani tot-owa Enammaàchi ah pagsaya-atanyu amin ta kaman hen anchichay chuar way tapena wachay torachényu 11 ta achi chitaaw way ancha yanggay ammag cha igégga- afaén an Chumunyu te innilataaw hen ay hen alen Apudyus ah kaman ten- kenasilibna ah manlokopana an chitaaw. cha ah mangar-ancha yanggay ah pelak. Ngém chàni, safali hen ganchatni te ah Hen cha omafurot hen kaman Apudyus paat tot-owa hen namiyar an fangfangru an Apudyus chàni. Wat chani iyafiin hiya ya i-illana Apos. 20:1 agé chàni hen antoy chani mansérfiyan 12 Hen émméyà ad Troas way i nang- an Jesu Cristu. intudtuchu hen anchi ammayay chamag Hen anchichay chan sérfi hen anchi mepanggép an Cristu, anà ammag lay- kà-amma way torag Apudyus layad te winayaanà an Apudyus way nantudtuchu ahchi. 13 Ngém anà chillug Gal. 3:17-26 nachanagan te maid inchahà hen anchi Magat wachay mangaliyén anni am- sonodtaaw way Tito ahchi ah manamagà 3 mag cha ichayaw hen acharni, ya paat hen mepanggép an chàyu. Wat ig- magat wacha agéy mangaliyén mas- gay mahen-awniyan yag tenaynà chicha apor wachay epàilani ah sorat an chàyu ah manot-owaanyu hen kenaus- 2 eCorinto 3:2 371 2 eCorinto 3:15 toni way mantudtuchu. Ono chàyu agé tàén cha machémachép hen hilin hen hen mangammah sorat ah mangempàil- féharna, ammag achi chillu makemamad anni hen tapena ah manot-owaan hen hen anchichay ganà Israel way mangila kenaustoni. 2 Ngém achini masapor cha an hiya gapon kahilina. Wat no yachi nahha, te maid kasen kaman sorat hen kapegsan hen kena-ammay hen an- ah manot-owaan hen kenauston hen chi orchin way maid kasen fanagna no chani itudtuchu no achi yanggay chàyu. faén hen kachusaan hen tatagu, 8 ay am- Te no ilan hen tatagu chàyu way moh achi kaskasen hen kapegsan hen nafalewan hen a-ammana, wat yachi kena-ammay hen man-ancharan hen Es- hen mangammuwancha hen kenatot- piritun Apudyus. 9 Wat no machayaw owani agé, te chayu mansarmengan hen way térén hen anchi orchin Apudyus wachan chàni. Ya naraka agé hen kaman way cha mangimfaga hen ketap-aran mamasaancha an chàyu. 3 Te kaman hen heno way manlabseng, ay achi paat chàyu hen sorat Cristu way empa- kaskasen agé hen kachayawan hen an- ammana an chàni ah mamasaan hen chi planon Apudyus way mamfalinéna katagutagu. Yag faén agé ammag lapes chitaaw ah maid fasfasorna an hiya. hen nesorat te hen Espiritun Apudyus 10 Ah kachayawan hen anchi planon paat. Yag faén agé fato hen nesoratana Apudyus ad uwan ya ah kenangaton- te hen hamhamàyu paat hen nesoratana. aat, kaman paat achi maelasin hen 4 Hen nangaryanni an nadchi, te sig- kachayawan hen anchi pés-éy planona. urachuani way akseptarén Apudyus hen 11 Te no machachayaw hen anchi pés- chani ammaan gapon Jesu Cristu. 5 Yag éy imfagan Apudyus way mapépéppég, achini paat agé ekatén narpon chàni ay achi kaskasen hen kachayawan hen hen anchi kafaelanni way mangamma anchi empafùnagna ad uwan way maid hen antoy chani ammaan, te narpo péppégna ah ing-inggana. chillu an Apudyus hen amin antoy kafae- 12 Yag gapo ta sigurachuani mepang- lanni. 6 Te hiya hen nangidchat hen gép hen anchi planon Apudyus, an- anchi kafaelanni way mangintudtuchu ani agég natorod way mangintudtuchu mepanggép hen anchi faru way torag 13 way maid chani etat-aro. Te faén-ani Apudyus ah kahara-an hen tatagu. Yag kaman an Moses way annag leneng- hen hiyachiy kahara-an, faén gapoh fan hen féharna ta achi koma mad- mangafurotan hen anchi nesosorat way law hen anchichay kacharaana hen cha orchin, te gapo hen torong hen Espir- kaumahan hen anchi hilina. 14 Ya pa- itun Apudyus. Te hen anchi nesosorat chongna agé hen anchichay kacharaana way orchin, anna yanggay an empaka- way ganà Israel, te kaman paat nale- ammu hen fumasoran way mangensena lengfan agé hen hamhamàcha way ing- hen tatagu an Apudyus ah ing-inggana. ganad uwan, anchag kaman nabfurag. Waman hen Espiritun Apudyus, anna an Te no fasééncha hen anchi orchin Moses, epaka-ammu hen ekaman way mètagu anchag achi chillu ma-awatan hen pon- an Apudyus ah ing-inggana. tosna. Ngém yachi chillu hen mekaman 7 Manowat te na-apudyusan tot-owa te egad chillu omafurot hen tagu an hen anchi orchin ad namenghan way ne- Jesu Cristu ya anat maka-an hen an- sosorat hen anchi fato way nidchat an chi kaman chàlig way manlelengngéb Moses, te ammag hummili way térén hen ah hamhamà. 15 Wat ingganad uwan féhar Moses ah kahilin Apudyus gapon no faséén hen anchichay Judio hen hommag-énan Apudyus an hiya. Yag anchi orchin Moses, kaman paat é- 2 eCorinto 3:16 372 2 eCorinto 4:12

éttégna chillu hen anchi manlelengngéb anchi ammayay chamag mepanggép hen ah hamhamàcha. 16 Ngém nesosorat hen kachayawan Jesu Cristu way kapachong alen Apudyus way no ancha an man- paat Apudyus. 5 Wat chàni, faén hen kae- hagong an Apotaaw wat maka-an hen nammayni hen chani iwarawag, te annig anchi nanlelengngéb ah hamhamàcha. enammaan hen acharni ah kaman alepa- 17 Yag hen anchi Apotaaw way chana nyu ah manginwarawaganni an chàyu aryénat hen Espiritun Apudyus, te henoy hen anchi kena-ap-apon Jesu Cristu. tagu way nìyacharana, nailibli hen anchi 6 Yag ah Apudyus way nangamma hen orchin Moses. 18 Wat amintaaw way cha antoy lota way hiya hen nangimfaga hen omafurot, maid hen anchi kaman man- karmuwan hen helaw ta mahelawan hen lelengngéb hen hamhamàtaaw te ka- helang, hiya agé hen cha manelaw hen mantaaw sarmeng way cha homaraan hamhamàtaaw ta ma-awatantaaw hen hen kena-ammay hen Apotaaway Es- kaenammayna. Ya maid kasen mangem- piritun Apudyus. Yag gapo agé hen pàila hen kaenammay Apudyus no faén chana man-ancharan an chitaaw, wat yanggay ah Jesu Cristu. chataaw mafalefalewan ah komamanan- 7 Waman chàni way cha mangin- taaw an hiya ta kaskasen hen mail-an tudtuchu, kaman-ani yanggay an fanga hen kenangatona. way nangiggaan Apudyus hen anchi na- faror way térén. Yachin enkamanna ah Hen anchi nafaror way ini-inggaw kail-ana way hen anchi kafaelanni, ig- hen anchi ammag kafafaan gay narpon chàni te an narpon Apudyus. 1 Cor. 2:6-16; 1 Tes. 2:1-16 8 Wat hiyachi, tàén no maid achini lak- Ammag gapo yanggay hen ség-ang amén ah ligat way kaman paat cha chàni 4 Apudyus yag piniyarna chàni way pehpehtén, achiani chillu cha ma-afà. mangintudtuchu mepanggép hen anchi Yag uray no umchah hen maid poros in- anat na-ammuwan way planona. Wat nilani ah ustoy ekamanni, achi chillu cha yachi hen annig mangempapatiyan agé ngomaya hen hamhamàni. 9 Yag uray way achini paat engayngay-an. 2 Wat no cha chàni agé pap-aligatén hen an- achini an cha silifan hen tatagu ah chichay tatagu, achi chàni chillu taytay- marokopancha way omafurot. Te achini nan an Apudyus. Yag uray no penàpà- cha usarén hen natnat-én way taktek gang chàni, cha-an-ani chillu matéy. ah ka-awisancha. Ya achini agé cha 10 Ammag hiyahiya hen cha mepasamak tekowén hen anchi laychén hen alen an chàni, wat annig tatà-ayén hen Apudyus way aryén te afifiin amin cha matéyanni way kaman agé hen anchi nadchi. Te ah sangwanan Apudyusat nekaman an Jesus. Ngém gapo ta achina anni yanggay an cha eparawag way parufusun hen mapchitanni, yachiyat mangimfaga hen tot-owa yag kapele- agé hen cha mangil-an hen tatagu way tan way cha agé elasin hen katagutagu natattagu peet ah Jesus way mana- hen wacha an chàni. 3 Wat no wachay hallimun an chàni. 11 Amin hen antoy tagu ah achi maka-awat hen antoy am- matatagguwanni, annig tatà-ayén hen mayay chamag way chani itudtuchu, matéyanni gapon chani mangammaan achicha ma-awatan te chichachi chillu hen laychén Jesus. Ngém yachiyat agé hen metatap-ar. 4 Te ah Chumunyu way hen kail-ana way wawà-acha ah Jesus an hiya hen chan toray hen tatagun antoy chàni way cha manalihalimun hen antoy lota, annag lelengfan hen hamhamàcha acharni way narakah matéy. 12 Wat tàén ta achi mafalin way mahelawancha hen no annig tatà-ayén hen matéyanni gapon 2 eCorinto 4:13 373 2 eCorinto 5:7 anchi chani minwarawagan hen anchi Unnina hen ataguwan ad ammayay chamag, achi fali te hiyaatchi uchu no hen antoy lota hen mètaguwanyu an Apudyus ah ing- inggana. 1 Cor. 15:50-55 13 Wacha hen nesosorat way alen Innilataaw way tàén matéy hen an- Apudyus ad namenghan way ekat- 5 toy achartaaw way an yanggay am- néén, “Afurotò hen imfagan Apudyus, mag kaman hen kafakasan chi afong wat yag gapo ta enafurot-o, yachi hen wà-acha chillu hen anchi mannanayun manaphapetà.” way achar ah fumaryantaaw ad uchu Wat pachongna agé an chàni, te gapo way idchat Apudyus. Ya faén agé tatagu agé hen nangafurotanni hen imfagan hen nangamma te ah Apudyus paat Apudyus wat yachi agé hen chani man- hen nangamma, wat ammag achi mat- aphapetan. 14 Yag sigurachuani way ah matéy ah ing-inggana te mannanayun. Apudyus way nangempauchi an Apota- 2 Ya magénén chataaw omaghéy ah away Jesus, wat epauchina agé chàni ahoptaaw way fumaréy hen anchi faru ya umat agé chàyu gapo hen chataaw way achar way mafalin inggaw ad omafurotan an Jesus, yag annaat agé uchu. 3 Te no matéytaaw, faén ammag aran chitaaw amin way melamong an lennawa yanggay hen inggaw ad uchu te hiya. 15 Wat amin hen antoy chani ma- wacha chillu hen achar way fumaryana. ligatanat annig cha anohan ah katoron- 4 Ngém hen antoy atatagguwantaaw ad ganyu, te no chumuachuar hen tatagu uwan hen antoy lota, kaman paat way mangawat hen torong Apudyus ya chataaw parapara-an ah kaligat hen hen ség-angna, wat chumuachuar agé cha mepasamak. Manowat te faén hen hen anchichay manyaman an hiya ah atéyan hen chataaw ahopan, te hen lay- kachayawana. chéntaaw yanggayat ammag masokatan 16 Wat hiyachi hen ammag achi koma hen antoy achar way narakah ngomayngay-an hen hamhamàni, te matéy ah mannanayun way achar way tàén cha komapsokapsot hen antoy achi matmatéy ah ing-inggana. 5 Yag ah acharni gapoh kenarotana, ammag Apudyus hen nannanmà way yachi hen enag-agaw agé way cha pomegsapegsa midchat an chitaaw. Yag inidchatna agé hen afurotni an Apudyus. 17 Yag annig hen Espirituna way mìyachar an chi- cha ifilang hen aminay ligatni ad taaw ah manot-owaantaaw hen mangid- uwan ah ammag hen-ò-orongan te chatana an nadchi. mapépéppég chillu, ya hen halenonotna 6 Wat hiyachi, uray heno way agéat hen mannanayun way a-anammay mepasamak an chitaaw, achi chillu way maid kepachongana ya maid agé ngomayngaya hen hamhamàtaaw kepaniyana. 18 Wat hiyachi hen achini te wacha hen Espiritun Apudyus paat cha agawaan hen anchichay maila an chitaaw ah manot-owaantaaw hen antoy lota ad uwan, te hen chani hen anchi midchat ah pegwana way agawaan paatat hen anchichay achi faru way achar. Yag innilataaw way maila way wacha ad uchu. Te hen hen kawad-antaaw hen antoy lota anchichay maila way wachan antoy way fummafaryan hen antoy achar, lota, mapépéppégcha amin. Waman wat achawwéytaaw hen kawad-an hen anchichay achi maila way wachad Apotaaway Jesu Cristu. 7 Wat hen uchu, chichachi hen maid kapéppégana. antoy natatagguwantaaw hen antoy lota, hen anchichay achi maila hen 2 eCorinto 5:8 374 2 eCorinto 5:20 chataaw manchinlan way faén antochay gay hen kachayawan Apudyus. Ngém no mamàila. 8 Wat uray heno way ekatchéén an-ani an naham-an, oo te mepasamak, antaaw ammag sésêmén ah katoronganyu. 14 Te hen anchi pararo chillu, te achitaaw émég-égyat way way layad Cristu an chitaaw, yachi hen matéy. Te pawadwad-éntaaw chillu chan kolle ah hamhamàni. Te narawag hen mì-iggawantaaw an Apo Jesus way térén an chàni way natéy ah Cristu no hen ini-inggawan hen antoy lota. ah sobfot hen aminay tatagu. Wat uray 9 Ngém hen kaskasen way laychéntaaw, an ihà-an hen natéy, kaman paat nìy- wat hen mangammaantaaw hen atéytaaw amin an hiya hen natéyana. mangemparaylayad an Apudyus 15 Yag gapo ta natéy ah para an chitaaw, way uray ad uwan hen antoy wat amintaaw way natattagu, faén koma natatagguwantaaw hen antoy lota hen pagsaya-atan hen achartaaw hen ono hen mì-iggawantaaw an hiya ad patigén ta hen anchi laychén Jesu Cristu uchu. 10 Te amintaaw way tatagu wat koma paat hen patpatigén te hiya hen mepasangotaaw way mepasango an natéy ya nan-uchi ah kahara-antaaw. Jesu Cristu ah mauwisantaaw. Yag 16 Hen anchi ar-argaw, chani wéhchiyén midchat an hiya hen assong enarkoro hen kenatatagun hen tatagu hen chana enammaan hen antoy way mangimfisar hen kasasa-adcha natatagguwana ad uwan way ammay ono kafinaknangcha way yachi chillu no ammay ya laweng no laweng. hen cha ekaman hen anchichay achi omafurot. Yag uray ah Cristu hen anchi Hen mangin-ifaan Apudyus hen pés-éynaat yachi agé hen enkamanni tatagu gapon Cristu an hiya. Ngém faénchi hen chani Col. 1:15-23 ekaman ad uwan. 17 Te uray heno way 11 Wat hiyachi, gapo ta na-awatanni tagu way omafurot an Cristu, wat way ammag aggaégyat hen manguwisan ammag mafalewan hen kenatataguna Apo Jesu Cristu hen tatagu, wat an- way maka-an hen anchichay siguchay nig an epapate way cha mangimfa- laweng way a-amma yag mesokat hen gafaga hen tatagu ta omafurotcha koma. anchi faru way a-amma way ammay. Yag inni-ilan Apudyus way yaha yang- 18 Ah Apudyus hen cha mangamma gay hen wachah hamhamàni way maid amin an cha nadchi way hiya, gapo hen safalih ganchatni an chàyu. Yag sa- enammaan Cristu wat imfangadna hen pay koma ta uray agé chàyu, innilayu tatagu an hiya ah kasenna mangifaan. way yaha agé yanggay hen wachah Yag impiyarna agé an chàni hen hamhamàni. 12 Achì cha aryén chato katudtuchuwan hen tatagu mepanggép ah manayawanyu paat an chàni te hen hen anchi mangimfangchana hen chà mangaryan an cha natto, ta ma- tatagu ah man-ifana. 19 Wat hen chani awatanyu hen kenatot-owan hen chani itudtuchu way gapo hen enammaan ammaan, ta wachay esongfatyu hen an- Cristu, wat mafalin ifangad Apudyus nachay tatagu way cha mangempasekat hen tatagu an hiya ah kasenna hen kenasasa-adcha way ancha paat an man-ifa way achina agé unongon hen cha patigén hen itchura way i-illan hen fummasorancha. Yag impiyarna hen tatagu yag achichaat pagan-ano hen ke- yatoy chamag an chàni ah itudtuchuni nalimpiyun hen hamhamà. 13 Wat no ka- hen aminay tatagu. man paat an-anig nattagar ah mangi-ilan 20 Wat hiyachi, chàni hen hen tatagu, oo te chani ammaan yang- penaka-achar Cristu way cha usarén 2 eCorinto 5:21 375 2 eCorinto 6:12

Apudyus way mangà-arò an chàyu. maid én-énnénni way masséy ya an-ani Wat pangpanga-aseyu ta gapon amin ammag chan henahenaang. 6 Yag Cristu, eparufusyu ah Apudyus way ah mansérfiyanni an Apudyus agéat mangimfangad an chàyu ah man-ifana. nachachallosan hen a-ammani, ya 21 Te ah Apudyus, tàén ammag maid nenènong hen nangawatanni hen alena, poros fasfasor Cristu, anna chillug ya chani agé anoanohan hen egad, ya empohig hen egachay fasortaaw an hiya anni agég a-annachan hen aminay chani ta hiya hen machusa ah kahara-antaaw. ekaman. Ya wacha agé hen Espiritun Yag gapon nelarammongantaaw an Apudyus an chàni, ya chani agé epàila hiyaat yachi hen mèawaantaaw hen hen tot-oway layadni hen katagutagu. kena-ammayna. 7 Ya ah mansérfiyanni an Apudyus Wat chàni way cha mèamma an agéat pahig tot-owa hen aminay chani 6 Apudyus, cha-anin pangpanga-ase itudtuchu way hen kafaelan Apudyus an chàyu ta achiyu ammag an mam- hen chan anchar an chàni. Yag hen falinén hen anchi ség-ang Apudyus an nangimfilangan Apudyus an chitaaw chàyu ah kaman paat maid sérfina. ah maid fasorna an hiya, wat yachi 2 Changrényu ngén hen anchi nesosorat hen armasni ah chani manginyafà hen way alen Apudyus way ekatnéén, laweng ya hen chani mangenhapar hen “Chengngar-o hen anchi chinawatyu, te anchichay cha mangamma ah laweng niyaphor way yachi hen ustoy tem- an chàni. 8 Hiyachi, tàén cha chàni pon hen manga-asiyà an chàyu, wat pelohon ono an chàni an chayawén, tenorongà chàyu te yachi chillu hen anni chillug epapate way mangamma ustoy tempon hen mangenhara-à an hen laychén Apudyus. Ya uray agé chàyu.” no an chàni an ustan ono an chàni Yahan imfagan Apudyus. Wat an ammayén, yag uray no ekatchéén changrényu ngén te ad uwan nangéttém-ani, chaniyat chillu aryén angkay hen anchi ustoy tempon hen hen anchi yanggay katot-owaan. 9 Tàén mangngaran Apudyus an chàyu, yag achi chàni ifilangén machachamag-ani ad uwan agé hen ustoy tempon hen chillu. Yag tàén matatà-ayan hen kahara-anyu. matéyanniyén antoyan-ani chillu 3 Anni paat an cha ar-arwachan way natattagu. Ya uray cha chàni ta maid koma manumchumsek hen pap-aligatén ah kadisiplinaanni an mangammaanni hen antoy impiyar Apudyusén achi chàni chillu cha Apudyus an chàni ta maid manlasonan pédtén. 10 Yag uray agé ta lonay hen hen tapena ah achicha omafurotan. cha mepachah way omenpatokarén 4 Yag ah kail-an way ah Apudyus an-ani chillug laylayad. Ya tàén agé paat hen chani mansérfiyan, wat an-anig publi, chani chillu pafaknangén annig an epapate way manga-anoh hen tatagu an Apudyus. Yag tàén maid hen aminay ligat way cha mepachah tot-owa kok-owaniyén kaman chillu an chàni ya hen aminay aggaégyat annig awéén hen egad ah ing-inggana. way cha mepasamak. 5 Namen-ano 11 Wat chàyu way sosnod ahnad Cor- way an chànig cha penagopagoh ya into, gapon layadni an chàyuwat imfa- imfarufarud. Ya namen-ano agé way gani hen aminay hamhamàni an chàyu cha chàni ginabfor. Ya an-ani agég way maid enhohhootni. 12 Faén chàni mau-ungar gapon chani ammaan. Yag hen kommorang ah layad an chàyu, no hen-a-argawan ay agéén ammag ngém magat chàyu hen korang hen 2 eCorinto 6:13 376 2 eCorinto 7:7 layadna an chàni. 13 Wat hen ifagà an hamhamà. Ta antaaw paat an iyafiin ah chàyu way iyalig-o ah a-anào paatat pa- Apudyus ya ta antaaw an agawaan paat pegséényu koma hen layadyu an chàni way machachallosan ah pomegpegsaan agé way kaman hen chani ekaman an hen mangammaantaaw hen usto. chàyu. Hen laylayad Pablo Achita cha ma-awis hen a-amman uray no cha maligatan hen anchichay achi omafurot 2 Anyu koma an taptapyan hen 14 Chitaaw way cha omafurot, achi layadyu an chàni te maid met mafalin way mì-i-ibfataaw hen an- enam-ammaanni ah laweng an chàyu chichay achi omafurot, te achi poros ya maid agé chinachaelni an chàyu ya mafalin miyahawa hen ammay hen an- maid met agé linugini an chàyu. 3 Achì chi laweng. Te ay ammoh mafalin man- cha aryén chato ah mangempafasorà teponon cha paway an helang. 15 Ya an chàyu, te tot-owa chillu hen anchi achi agé mafalin way mantempoyug cha imfafaggà way ammag achi makàka-an Cristu an Chumunyu. Wat pachongna hen layadni an chàyu, tàén matéy-ani. agé hen cha omafurot ya hen achi, 4 Yag an-ani agég sigurachu mepanggép te ammag maid mantempoyugan hen an chàyu way ammaanyu hen usto wat hamhamàcha. 16 Te ay ammoh mafalin annig cha ichayaw chàyu hen tapena. epaghépno hen enap-apudyus ah ustoy Yag tàén chuar hen napaligatanni, faréy Apudyus. Te chitaaw met paat hen mas-ém chillu hen hamhamàni gapon ustoy faréy hen anchi natattagu way chàyu wat an-ani ammag laylayad way Apudyus gapo hen nìyacharan hen Espir- térén. ituna an chitaaw. Te yachi hen imfagan 5 Yag uray hen anchi inumchahanni Apudyus hen anchi nesosorat way alena ad Macedoniaén iggay maka-an hen way ekatnéén, ligatni te an chànig nanggagaw-én “Iyà mìfaréy hen anchichay tatagù ta hen chuaray ligat way ammag mì-iggawà an chicha, ta haén hen maid achi wacha ah komontara. man-apudyuscha way chayawéncha Yag cha-ani agé machanagan te ya chicha agé hen mantatagù.” magat ma-allilaw hen afurotyu. 17 Yag ekat Apudyus agéén, 6 Ngém ah Apudyus way cha chillu “Achiayu cha mètempoyug hen an- mangemparaylayad hen hamhamà chichay achi omafurot te nat-én-ayu hen anchichay cha ngomehpéy hen chillu. Wat tém-én-ayu ta achiayu hamhamàna, emparaylayadna agé cha metape hen heno way laweng hen hamhamàni hen inumchahan Tito way chacha ammaan, wat yachi way narpohna ah fabréyyu. 7 Yag faén hen mangempaghépà an chàyu, 18 ta agé yanggay hen anchi inumchahana haén hen man-amayu ya chàyu agé hen nangemparaylayad an chàni, te hen man-a-anào.” hen anchichay henaphapetna agé way Yahan imfagan hen anchi mannakafael enkamanyu way nangempas-ém hen way Ap-apo way ah Apudyus. hamhamàna. Yag henaphapetna agé Sosnod way laylaychê, chichachi hen layadyu paat ano way mangila an 7 hen empopostan Apudyus an chi- haén, yag hen namfafawiyanyu agé, ya taaw, wat antaaw ammag etagay koma hen chayu agé manàchégan an haén. hen aminay laweng way mangempa- Wat ammag kaskasen hen laylayad-o. aggarémha hen achar ya umat agé hen 2 eCorinto 7:8 377 2 eCorinto 8:2

8 Ah katot-owana, achiyà chan a- sor, ya faén yanggay agé ah katorongan amuyu gapon anchi pés-éy sorat-o an hen anchi nangammaana hen laweng, te chàyu, tàén lommawengay térén hen ensorat-ochi ah mangenlasinanyu amin hamhamàyu hen hiyachi. Manowat te hen kenatot-owan hen hamhamàyu an nachanaganà hen anchi pés-éyna tot- chàni hen sangwanan Apudyus. 13 Wat owa, ngém ammay te an hen-aketan gapon chayu enammaan, seném-ém tot- yanggay yag naka-an hen anchi lom- owa hen hamhamàni. mawengan hen hamhamàyu. 9 Wat ad Yag faén agé yanggay chàni hen uwan, anà ammag lommaylayad yag nepas-ém hen hamhamàna, te uray agé faén agé gapo hen lommawengan hen ah Tito. Yag ommam-améd agé hen hamhamàyu, te gapo hen halenonot nad- lommaylaychanni hen nangil-anni hen chi way yachi hen namfafawiyanyu ah layadna te ommammay hen hamhamàna namalewanyu hen a-ammayu. Te in- hen nangil-ana hen enkamkamanyu. yusar tot-owa Apudyus hen anchi lom- 14 Te hen cha-anna umaliyan ahna, chà mawengan hen hamhamàyu ah pagsaya- inchayaw chàyu an hiya. Yag ammay atanyu, wat maid peet karaweng hen te tommot-owa hen amin anchichay anchi nanoratanni an chàyu. 10 Te hen imfagà, wat maid eman fumiinà. Te ka- halenonot chillu hen anchi lommawen- man hen anchi chani mangaryan hen gan hen hamhamà way usarén Apudyus, pahig tot-owa an chàyu, wat kaman wat hen mamfafawiyan ah kafalewan agéhchi way pahig tot-owa agé hen am- chi hamhamà. Ya hen halenonot nad- inay imfagani an Tito mepanggép an chi agéat ah kahara-an. Yag maid met chàyu. 15 Wat ammag ommam-améd hen man-a-amuyuwan no mahara-anta. Wa- hamhamàna an chàyu te achina aliw-an man no wachay lommawengan hen hen layadyu way nangafurot hen imfa- hamhamà yag antag achi chillu mam- gana, ya anat agé hen chanagyu no fafawi, wat hen halenonot nadchiyat hen enammaanyu hen usto ono iggay. 16 Wat mesenaan an Apudyus. 11 Ngém chàyu, ammag pararo hen laylayad-o agé te emparufusyu tot-owa ah Apudyus way ad uwan, maid poros chuwachuwà way mangusar hen anchi lommawengan hen matalek-ayu tot-owa. hamhamàyu. Wat hen halenonotna, Hen ekaman hen cha omafurot way anyuwat an ennongnong hen afurotyu umidchat ah etorongcha way anyug kasen penateg hen nenènong way a-amma, te enagorgoranyu hen 2 Cor. 9; Fili. 4:10-20 enammaan hen anchi fummasor way ig- Sosnod, laychénni way gayyu paat laychén way metakorong, 8 mangempaka-ammu an chàyu te laychényu paat way mangamma hen mepanggép hen man-ancharan hen usto. Wat tenlényu way nanusa an hiya ség-ang Apudyus hen antochay cha ta achiayu mafiinan an Apudyus ya umat omafurot way cha ma-am-among ah agé an chàni. Yag hen ihay halenonot kafabréfabréy ahtod Macedonia. 2 Te hen namfafawiyanyu agéat, anyu paat hen antochay sosnodtaaw ahto, tàén agég laychén way mangilan haén. Wat anchag cha mapap-aligatan way térén maila way pahig usto hen enkamanyu ya ammag chuar hen problemacha, mepanggép hen anchi fummasoranchi. ancha chillug laylayad. Wat uray no 12 Wat hen nangensoratà hen anchi publicha way térén, anchag kaman sorat-o an chàyu, faén yanggay ah faknang way umidchat ah etorongcha kachusaan hen anchi tagu way fumma- hen anchichay sosnodtaaw way 2 eCorinto 8:3 378 2 eCorinto 8:15 makasapor ah torong ahchid Jerusalem. anchi enkaman Apotaaway Jesu Cristu 3 Ya tàchégà agé way faén yanggay way tommorong an chitaaw, te tàén no patinggan hen kafaelancha hen chacha faknang ad uchu way maid achi wacha inidchat, te anchaat agég cha idchat an hiya, annag tenaynan hen angamin hen uray anchichay masaporcha. yag ummale hen antoy lota way ammag Yag maid met agé cha namelet an namfalin ah publi ah katorongantaaw. chicha, te gapoh layadcha 4 anchag Yag hen anchi pummubliyana, yachiyat nampangpanga-ase ta parufusunni agé hen mìfaknangantaaw an hiya. chicha way mètape way tomorong 10 Wat hen tugun-o an chàyu mepang- hen anchichay tatagun Apudyus way gép hen anchi etorongyu, ammay mé- cha maligatan hen provinsiyan hen nat no man-ehènadyu ad uwan hen an- Judea. 5 Yag an-ani agég nascha-aw chi inlugiyu way nangamong ad tawén. hen chacha enkaman way ummidchat. Te chàyu chillu hen pés-éy manlayad Te hen pés-éy inidchatcha, wat hen way umidchat ah torong, ya chàyu acharcha ya hen hamhamàcha an agé hen pés-éy nanginlugi way manga- Apudyus. Yachi yag anchaat agég cha mong. 11 Wat ilanyu ta man-ehènadyu, idchat hen acharcha way tomorong an ta hen layadyu way nanginlugi, ka- chàni ah mangammaancha hen laychén man agéhchi koma hen layadyu way Apudyus. mangenhènad ah patinggan hen kafae- 6 Wat gapo ta yachi hen na-ammaan lanyu way umidchat. 12 Te no wachay ahtod Macedonia, ekatniyén ammay layadyu way umidchat yag ummidchat- no etoroyyu agé way mangamong hen ayu ah kafaelanyu way idchat, yachi hen anchi ekatyuwén etorongyu. Wat hen mangemparaylayad an Apudyus. Yag ekatni, epaleni ah Tito ahna way to- hiya, achina ammag an sengelén hen an- morong an chàyu way mangamong, chi achitaaw kafaelan way idchat. te hiya chillu hen pés-éy nangem- 13 Achì ekatén an-ayug cha umid- pahpahmà an nadchi an chàyu. 7 Tot- chaidchat ah katorongan hen tapena owa way chayu elahyan hen tapena ingganah chàyu hen ma-awanan. 14 Te hen aminay chayu ekamkaman, te am- faénha hen laychê way aryén. Te mag napegsa hen afurotyu ya makafael- hen laychê yanggayat antaaw an man- ayu agé way mantudtuchu te chuar ahetennorong amin. Yag gapo ta wachan hen chayu ma-awatan mepanggép an sobrayu ad uwan, ammay no etorongyu Apudyus. Ya anyu agég epapate way chachi hen cha makorangan hen tapena. mangammah heno way ma-ammaan. Te non an umat yag ah tapen chi ag- Yag amchan agé hen layadyu an chàni. agaw yag chàyu hen makorangan wat Wat chani agé namnaméén way nawad- hen sobracha agé hen maetorong an wadwad hen ekamanyu way umidchat chàyu. Te no yachin mekamanat maid ah etorongyu hen anchichay makasapor ihah maligatan an chitaaw way cha oma- ah torong. furot. 15 Yag yachi chillu hen layché- 8 Achì cha haphapeténto ah mapele- nay aryén hen anchi nesosorat way alen tanyu way mangamma hen antoy chà Apudyus way ekatnéén, aryén. Ngém an-o an cha epaka-ammu “Hen anchi tagu way naka-among ah an chàyu hen layad hen antochay tapena chuar, iggay chillu an lommafuschi way umidchat ah torong ta wachay mail- te inidchatna hen tapena. Ya umat an hen katot-owan hen layadyu agé hen agé hen anchi tagu way an yang- ifayu. 9 Te innilataaw met agé chillu hen gay aket hen enamongna, iggay 2 eCorinto 8:16 379 2 eCorinto 9:5

chillu makorangan te enadchan hen chàyu. Yag hen antochay tapenay ifa- tapena.” taaw way metnod an hiya, chicha hen penaka-achar hen amin antochay cha Hen nanginyéyan cha Tito omafurot hen kafabréfabréy ahto. Yag hen sorat ad Corinto gapon chicha, cha machayaw tot-owah 16 An-anig manyaman an Apudyus te Jesu Cristu. 24 Wat yaha, epàilayu hen inidchatna an Tito hen layadna way to- rispituyu ya hen layadyu an chicha morong an chàyu way kaman hen an- hen sangwanan hen amin annachay chi layadni way manorong an chàyu. cha omafurot ah kafabréfabréy ahna ta 17 Te hen nangimfag-anni way hiya wachay manot-owaancha hen anchichay koma hen umalehna, anna tot-owag le- chani ichayaw mepanggép an chàyu. lenyad, te loohna peet chillu hehemmà Mepanggép hen torong way umalehna gapon layadna an chàyu. 18 Yag antoyan agé hen ihay epetnodni 1 Cor. 16:1-4; Fili. 4:10-20 an hiya way sonodtaaw way gapon Achi ménat masapor way manoratà chana ekaman way mangintudtuchu 9 an chàyu mepanggép hen chayu hen anchi ammayay chamagat ammag etorong hen anchichay tatagun Apudyus ririspituwén hen aminay cha omfaurot ahchid Judea way makasapor ah torong, way cha ma-am-among ah kafabréfab- 2 te ammù way chakar chillu hen réy. 19 Yag hiya agé hen chinutokancha layadyu way tomorong. Yag chà agé amin ah man-ifani way manginyéy hen inchayaw chàyu hen amin antochay anchi maetorongtaaw hen anchichay cha omafurot ahtod Macedonia way makasapor ah torong ad Judea. Ya maid imfagafagà way chàyu ahnah provin- kasen pontos hen anchi maetorong no siyan hen Acaya, wat nanepod hen achi yanggay hen machayawan Apo Jesu anchi kaysanay tawénat nansasaggana- Cristu ya ah mangempàil-antaaw agé ayu way tomorong. Yag gapon layadyu hen layadtaaw way tomorong. 20 Wat wat narmu agé hen chakaray layad- ammay ta hiya agé hen ihay metnod cha way tomorong. 3 Wat hen mangem- an chàni te chani tot-owa arwachan hen paliyà an cha Tito ahna ad uwan, ta chani ekaman way mangchén hen antoy mafud-asan koma hen anchi chani in- chakaray na-among ta maid koma ihah chayaw mepanggép an chàyu way en- chumumsek gapon chani ekaman. 21 Te sasagganayu tot-owa hen etorongyu. anni paat an epapate way mangamma 4 Te magat hen aliyà ahna yag wachay hen usto way faén yanggay hen am- metnod an haén hen tapen antochay cha mayén Apudyus te uray agé hen am- omafurot ahtod Macedonia, yag non an mayén hen tatagu. umat yag ichahanni chàyu way maid 22 Yag antoyan hen iha agé way son- ensasagganayu, an-anig mafiinan way odtaaw way epetnodni ah man-ifan cha térén te sinigurachuni chàyu. Yag ka- Tito way umalehna. Yag hen mangi- man agé hen kafiinanyu. 5 Wat hen ekat- ilani hen katataguna, maila way to- o ah hamhamào, un-unninaat no ma- motorong way tagu, ya amchan agé mangpangowê hen antochay ifataaw ta hen layadna way umalehna te chakar icha a-ammongon unna hen anchi em- hen namnamana mepanggép an chàyu postayu way adchényu, ta no umchah- agé. 23 Ya mepanggép an Tito, hiya ani, narpas koma way nesasaggana paat hen ifà way cha mèamma an hen anchi etorongyu. Yag yachi hen haén hen antoy chà manorongan an kail-ana way cha-ayu umidchat gapoh 2 eCorinto 9:6 380 2 eCorinto 10:4 layadyu way tomorong way iggay-ayu 13 Yag yachi agé hen mangil-an hen an napelet. tatagu way chayu tot-owa fud-asan hen 6 Hamham-ényu ngénto way hen an- anchi afurotyu an Jesu Cristu way chi tagu way aket hen inmurana, aket faén yanggay ammag hen tapàyu hen agé hen fat-éna. Waman hen anchi tagu cha mangale. Wat anchag chayawén ah way annag chinuar way manmura, am- Apudyus gapon nadchi ya gapo agé mag chuar agé hen fat-éna. 7 Wat ihaiha hen chayu tomorongan an chicha ya an chàyuwén masapor ham-éham-éna hen tapena. 14 Yag an chàyu agég cha no kamana hen laychénay idchat ta hen iluwaluwaruwan way ammag chakar umidchatana, wat gapo ah layadna ta hen hamhamàcha an chàyu gapon anchi achina an sigfan ya achi agé an mapelet. nangenlasinancha hen anchi kaskascha- Te ah Apudyus, laychéna hen anchi am- aw way nan-ancharan Apudyus an mag mangchat ah layad. 8 Ya hiya agé, chàyu. 15 Wat antaaw amin ammag kafaelana way mangidchat hen chuar an manyaman an Apudyus gapon anchi chàyu ingganah homawar ta mawawà- kaskascha-aw way inidchatna ah ma- acha hen érégna ah usarényu hen amin torongantaaw way maid kasen no achih antoy matatagguwanyu, ya ta wacha Jesu Cristu. agéy chuar ah etorongyu hen anchichay makasapor ah torong. 9 Kaman hen an- Hen nanàchégan Pablo chi nesosorat way alen Apudyus way hen anchi napiyarana ekatnéén, Haén way Pablo way ekatchéén “Annag cha ilibli way umidchat ah 10 nangégyat ano way mangimfaga torongna hen anchichay publi, hen ifagana hen sangwananyu, ya ammag mawawà-acha ah yag natorod yanggay ano no ing-inggana hen anchi ammay way oma-adchawwéy an chàyu, wat antoyan chana etorotorong.” paat hen epangpanga-asè an chàyu yag 10 Ah Apudyus way cha marpowan iyanoh-o way mangimfaga way kaman hen fukar way imuran hen anchichay hen cha nanginyanohan Jesu Cristu. chan amma way hiya agé hen cha 2 Wat hen ifagà, panga-aseyu paat ta mangempatufu an cha nadchi ta wachay achiyu ammag pa-aningarngarén haén anén hen tatagu, kafaelana agé way ta no mafalin, achi koma masapor umidchat ah chuar an chàyu ta chu- epàilà hen anchi tot-oway kenatorod-o muachuar agé hen chayu umidchatan an chàyu. Te no umaliyà ahna, tot-owa ah etorongyu. Ya chuar agé hen ka- angkay way epàilà hen kenatorod-o man mabtà gapon chayu uminlibliyan hen amin annachay cha mangsot way mangchat. 11 Ya pachuarén agé an chàni way mangaliyén ammag Apudyus hen aminay wachan chàyu ta hen pagsaya-atan hen acharni hen wacha wachay chayu umidchatan ah li- ganchatni way mangamma hen antoy bli para hen tapena. Wat hen chayu chani ammaan. Ya ancha agég cha mangchatan, yachi hen chumùrachùran epachong chàni hen tatagun antoy hen anchichay chan yaman an Apudyus. lota way maid afurotna. 3 Te tàén-ani 12 Te hen hiyachiy a-ammaat faén yang- tatagun antoy lota, achini chillu cha gay ah katorongan hen anchichay tata- ekaman hen chacha ekamkaman gun Apudyus way maid mafalinna, te way mangufat hen anchichay cha chana agé parmuwén hen layad hen komontara. 4 Te hen anchi kaman chuaray tatagu way manyaman an hiya. armas way chani usarén way mangufat 2 eCorinto 10:5 381 2 eCorinto 10:18 an Chumunyu wat hen anchichay maichanni wat yachi agé hen ammaanni mannakafael way armas Apudyus yag no umchah-ani. faén hen anchichay armas way narpon 12 Manowat te maid tot-owa torodni tatagu hen antoy lota. Yag érégna hen way mangempachong hen acharni hen anchi narpon Apudyus ah manachaelni annachay cha mangempachayaw hen hen anchi uray kapepegsaan way acharcha ahna. Te chicha, anchag cha mangontara an hiya. 5 Wat yachi hen parangén hen ekatchéén ammayén iyafàni hen kenaraeng hen anchichay Apudyus, yag yachiyat agé hen chacha manasilib ya anat hen heno way torachén. Wat anchag nawéngwéng pahih-iya way cha manepéd hen te anchag chan ahechinnayaw way hamhamà hen tatagu way mangafurot mangamma hen anchi narpo yanggay mepanggép an Apudyus. Yag anni agég ah hamhamàcha. 13 Ngém chàni, epapate way mangafà hen egachay achini ammag ichayaw hen iggay hamhamà ta mafalewancha amin epa-amman Apudyus an chàni, te ah mètemfuruyancha hen laychén ichayawni yanggay hen nangammaanni Jesu Cristu. 6 Wat tétérnényu hen hen empa-ammaana, yag na-ahap-ayu ommafurotanyu an Jesu Cristu, ta met agé an nadchi. 14 Wat yachi no umaleani ahnaat chuséénni hen hen karébfénganni way manugun annachay ammag oma-adchi. an chàyu ad uwan, te chàni chillu 7 An-ayu peet ammag cha ma-awis hen péspés-éy nangintudtuchu an hen cha ilan yanggay hen matayu way chàyu hen anchi ammayay chamag achiyu peneknekan hen katot-owaan. Te mepanggép an Cristu. 15 Yag achini hen annachay tapen hen tataguhna way agég cha pérhén hen ichayaw koma achi manlayad an chàni yag chachaat hen tapena way na-ammaan ah tapen agé ekatén chicha paat ano hen tata- chi fabréy. Ngém chàyu way sakopni, gun Cristu, masapor koma ham-éham- laychénni koma paat way ammag cha éncha, te ammoh chàni yag faén-ani agé pomegsapegsa hen afurotyu ta wachay tatagun Cristu. 8 Magat wachay man- katoronganni ya ta mawayaan-ani agé galiyén narafus hen enkaman-o way way mangamma hen tapen hen cha manàchég hen lébféng-o way nangim- epa-amman Apudyus an chàni. 16 Te fiyang an chàyu. Ngém achiyà chillu hen laychénni koma, ini iwarawag hen mafiinan te ah Apudyus hen nangid- anchi ammayay chamag hen anchichay chat hen lébféng-o ah katorongan hen kafabréfabréy way ad-achawwéy no afurotyu ya faén agé ah machachaelan chàyu. Te achini tot-owa ammag pérhén hen afurotyu. 9 Yag achiyu koma agé hen enammaan hen anchi tapena ah ekat ah hamhamàyuwén chaà manora- kachayawanni. 17 Te no mepanggép sorat ah mangég-égyat-o yanggay an hen anchi michayaw, wacha chillu chàyu. 10 Te magat wachachay tapena hen nesosorat way alen Apudyus way ahna way mangaliyén anà anog natorod ekatnéén, way ammag aggaégyat hen sorat-o no “Hen anchi manginchayaw hen oma-adchawwéyà, ngém anà ano agég nenènong way michayaw, maid nangégyat ya nàumud ah sangwananyu. kasen ichayawna no achi yanggay 11 Wat hen ifagà an cha nadchiy tatagu, hen anchi enammaan Apudyus.” ancha komag ma-awatan way hen am- 18 Achi tot-owa machayaw hen anchi inay chani ensorat an chàyu hen ka- tagu way cha manginchayaw hen acharna, te hen anchi tot-oway 2 eCorinto 11:1 382 2 eCorinto 11:15 machayawat hen anchi ichayaw maid achini empaka-ammu an chàyu Apudyus. hen chani nangintudtuchuwan. 7 Yag hen anchi nangintudtuchuwà Ah Pablo ya hen anchichay hen anchi ammayay chamag way narpon senang a-aposel Apudyus an chàyu, maid met senengel-o Gal. 1:6-10; Fili. 4:15-18 ah labfù, te an-og empafafa hen achar- Anyu komag anohan hen an- o way man-amma ah manginyanapà 11 tochay chà esorat way magat ka- ah iyatagù. Wat ay ammoh enomfatà manà nawéngwéng te ammag kaman lawa an nadchi. 8 Yag hen chà nanud- maid fiin-o way manàchég hen achar-o. tuchuwan an chàyu, chaà torongan hen Ya achiayu koma mappég hen antochay anchichay cha omafurot ah tapetapen chà aryéaryén. 2 Te anà tot-owa ammag hen fabréy, wat chicha hen kaman paat machanagan mepanggép an chàyu way chà paligatén ta ah matoronganyu. 9 Te kaman ménat hen chanag Apudyus no amin hen anchi nì-i-iggawà an chàyu, no magat ammag safali hen afurotonyu. Te wachay kasaporà, maid met namfagfag- hen laychê yanggayat maid koma kasen à an chàyu, te an inidchat hen an- manginyapetanyu no faén yanggay ah chichay ifataaw way narpod Macedo- Jesu Cristu. Te kaman-ayu hen anchi nia ta achiayu mapaligatan gapon haén. fafarasang way netotorag way manga- Yaha hen enkaman-o yag yachi chillu hawa way achi koma mafalin way an- hen chà ekaman te achì paat laychén nag iyapet ah safaliy larae. 3 Te uray am- way mamap-aligat an chàyu. 10 Yag ah mag nenènong hen afurotyu an Cristu, kenatot-owan hen nì-iggawan Cristu an anà chillu ammag machanagan, te ma- haénat achi mafalin mafab-alewan hen gat ammag ma-awis hen hamhamàyu ah antoy chà ichayaw way maid ar-arà ah safaliy tudtuchu yag an-ayug matengew uray heno an chàyu ahna hen provin- hen anchi ena-abfurotyu, yag ammag siyan hen Acaya. 11 Magat ekatyuwén ma-allilaw hen layadyu an Jesus. Te yaha hen chà ekaman te achì laychén yachi hen nekaman an Eva way am- chàyu. Ngém faén, te innilan Apudyus mag lenokop hen anchi nangéttém way way laylaychê paat chàyu. farakkan way ah Chumunyu. 4 Te pakay 12 Ngém hen chà mangenkamanan ammag naraka hen chayu mangafu- hena, ta metopòcha hen annachay nan hen uray heno way umalehna way wachahna way ammag mangaliyén mangintudtuchu hen sabsafali mepang- aposelcha ano. Yag anchag cha iyanap gép an Jesus way faén kaman hen anchi hen én-énnéncha way manginchayaw intudtuchuni. Yag naraka peet agé hen hen acharcha way nampachong ano mangafunanyu hen sabsafali mepang- hen chacha ekaman hen chani ekaman. gép hen Espiritun Apudyus, ya anat 13 Te cha nahhay tatagu, faéncha agé hen mepanggép hen kahara-an hen angkay tot-oway aposel Cristu, te ancha tatagu way achi kaman hen enafurotyu yanggay an senang a-aposel way anchag hen anchi pés-éyna. 5 Wat ay napatpateg penap-arang hen napiyarancha ah paat hen annachay chan pahih-iya way karokopan hen tatagu. 14 Yag achiayu senang a-aposel no haén. 6 Te tàén faénà agé mascha-aw ah kenasilibcha te ah naraeng way mangar-arkos hen alè, in- Chumunyu hen ap-apocha. Yag ah nilà ménat mepanggép an Apudyus. Yag Chumunyu, mafalin mamfalinéna hen enlasinyu ménat hen katot-owana, te acharna ah kaman am-ammayay anghel Apudyus. 15 Wat faén kahahaang no hen 2 eCorinto 11:16 383 2 eCorinto 11:26 annachay chan sérfi an hiya, mafalin Hebreowà met agé way Judio. Yag no agé mamfalinéncha hen acharcha ah ekatchéén chichaat, ganà paat Israel kaman chan sérfi hen katot-owaan. way penelen Apudyus ah mantataguna. Ngém hen kahalenonotan nadchi Oo a, ngém umat met agé haén. Yag an chichaat, haréméncha hen anchi no ganà Abraham chicha, gana-à met aggaégyat way chusan hen aminay agé an Abraham. 23 Yag no ekatchéén enam-ammaancha. chachan sérfi an Cristu, wadwadcha met agé hen chà mansérfiyan an Hen napàpàgangan Pablo hiya no chicha. Anà ammag kaman gapon ommafurotana nawéngwéng way cha mangalehto, Gal. 1:11–2:10 ngém uray, a. Te ilanyu ngén, enlarahyà 16 Epegwà way mangimfaga way chicha way térén hen nangempapatiyà achiyu koma ekatén nawéngwéngà. way mansérfi an hiya. Ya ammag chuar Ngém no yachin ekatyu, anyu koma hen napàpàgangà gapon nadchi. Te chillug anohan way mamangngar namen-ano way chaà imfarufarud hen antoy chà manàchégan hen ya ammag achi agé mafilang hen achar-o, te chayu met peet agé anohan chà nahaprahapratan gapon Cristu. hen annachay tapena. 17 Manowat Ya namen-ano agé hen tég-angay-o te faén tot-owa ah Apo Jesus hen mepapchitan gapon hiya. 24 Nangallema mangaliyén haphapetêto te egad hen chaà nanaprahapratan hen kamanà nawéngwéng yag an-owat anchichay Judio way hentotlon etorod way manginchayaw an cha natto poporo ya siyam way haprat hen ihay an chàyu. 18 Ngém gapo ta chuarcha filang. 25 Yag nampetlo agé hen chaà ahna hen cha manginchayaw hen wacha namagohan hen anchichay eRoma. an chicha, kaman paat anà cha mapelet Yag hen namenghan, finunfuntoà. Ya ta egad-ayu way manmanmà. 19 Yag nampetlo agé hen cha nalihéchan chàyu agé way ekatyuwén naham-an, hen papor way chà nìluganan. Yag ammag naraka met peet hen chayu wacha agén namenghan way anà mangakseptaran hen nawéngwéng, ammag tommatap-aw hen anchi wat akseptarénà koma agé. 20 Te fayfay ah ihay lafi ya ihay ag-agaw. pakay chayu akseptarén hen annachay 26 Yag maid agé iggay nepasamak an tatagu way an chàyug chan falinén ah haén hen chà namfiyafiyahiyan hen kaman alepan nò. Te tàén an chàyug kafabréfabréy way i mangintudtuchu cha lugiyén ya lokopon, ya cha chàyu hen alen Apudyus. Te namen-ano way ustan ya èmehan way uray anchag chà ginchang hen cha mangab-afarug natangsetén chayu chillu parufusun way wangwang, yag namen-ano chicha. 21 Ngém chàni tot-owaat cha-ani agé way tég-angayà kémmégén hen mafiinan ya achiani maketorod way charan. Ya ancha agég chuar hen mangamman cha nahha. anchichay kacharaà way Judio way Ngém mag-ay ta wachay chacha manlayad way mamchit an haén, ya ichayaw, maetorod-o agé way umat agé hen anchichay faén Judio. manginchayaw hen achar-o. Manowat Ya aggaégyat agé hen nekaman an te kamanà yanggay nawéngwéng haén hen chà nanluganan hen papor way mangamma ngém tàén, a, yag ya chuar agé hen cha mangan-a an haphapetê chillu. 22 No ichayawcha haén hen kafabréfabréy ya umat agé way chichaat Hebreocha way Judio, hen chanachanak way kaskasenat 2 eCorinto 11:27 384 2 eCorinto 12:7 agé hen enkaman hen anchichay manginchayaw hen anchi na-ammaan ammag cha namarang hen afurotcha. an haén ah ketopoan hen annachay 27 Pararo hen chà naligligatan gapon cha manginchayaw hen acharcha antoy chà ammaan, te kankanayén hen ahna. Wat haphapetê mepanggép hen ammag maid én-énnê way masséy ya anchichay kaman empain-inép Apo namen-ano agé way nanhenahenaangà Jesu Cristu an haén ya hen anchichay ya chà nàwanàwawan. Ya namen-ano empahelapna. 2 Wacha hen ihay agé way chaà nakorangan ah ma-an omma-abfurot an Apudyus way hen ancha lumfong, ya maid amin ustoh anchi kaysanay hemporo ya opatay mampeengà. 28 Yag faén agé yanggay tawén, ammag na-ara ad uchu way chaha, te hen iha, ammag enag-agaw iggaw paat Apudyus. Maid innilà no way ammag kaman chan finfinnat ammag hen lennawana yanggay hen hen hamhamào ah kahalimunan hen émméy ono netape hen acharna, te ah amin anchichay cha omafurot way cha Apudyus yanggay hen nangila. 3 Te hen ma-am-among ah kafabréfabréy. 29 Te innilà yanggayat ammag niyéy hen no komapsot hen pammaten hen ihéén anchi amma-ammayay lugar. Ngém ammag pararo hen hamhamào. Yag no maid tot-owa innilà no anggay yanggay wacha ay chi ma-awis ah fummasorén hen lennawana ah émméy ono netape ammag amchan agé hen sigab hen hen acharna te ah Apudyus yanggay hamhamào. hen nangila. 4 Yag ahchi, wacha hen 30 Maid koma ichayaw-o ngém gapo chengngarna way ammag achi poros ta chaà mapelet, faén ah kenasa-ad-o eparufus Apudyus way mahaphapet, hen chà ichayaw te hen chà naligli- ya maid chillu tagu ah makefaga an gatan ya hen kenakapsot hen achar- cha nadchi. 5 Yag hen yachiy tagu o ta maila paat hen torong Apudyus way na-ara ad uchu, wat haénchi. Yag an haén. 31 Ya ah Apudyus way aman non an umat ta safaliy tagu, chayawê Apo Jesus way machachayaw ah ing- hiya, ngém gapo ta haén, achì ichayaw inggana, innilana way maid kétém hen te an-o chillug ichayaw yanggay antochay chà enale. 32 Wacha uwa agé hen naligatà ah mail-an hen torong hen nepasamak an haén hen anchi ining- Apudyus an haén. 6 Non an-o laychén gawà ad Damasco, te hen anchi gubér- way manginchayaw hen achar-o, wat nador way chinutokan Are Arestas, em- faénà ménat ong-ong te pahig tot-owa paguwarchana hen aminay fùnagan hen hen aminay aryê. Ngém achì chillu, fabréy ah mangenhanéfanà ano. 33 Ngém te magat gapon nadchi yag yachin hen anchichay cha omafurot, inlug- manayawan hen tatagu an haén. Yag gangcha haén hen anchi chakaray awit faénchi hen laychê, te hen patinggan yag empàwaà hen anchi fintanan hen koma hen hamhamà hen tatagu an anchi topeng way arad hen yachiy fab- haénat egad koma hen ilancha way réy, yag inuy-uyà ah lahin wat iggayà ammaà ya hen changréncha way aryê. chinpap. 7 Ah Apudyus, inlumidyuna ah achì mampaspasekatan gapo hen anchichay Hen anchichay empàilan chuar way nakaskascha-aw way empài- Apudyus an Pablo lana an haén, te inidchatna hen am- Tàén maid gutokna hen mag pararo way ligat way kaman paat 12 cha manginchayaw hen anghel Chumunyu hen cha mamali- acharna, masapor etoroy-o chillu way gat an haén ah achì mampaspasekatan. 2 eCorinto 12:8 385 2 eCorinto 12:20

8 Yag nametlò ichawat an Apo Jesus 14 Chà saganéén hen antoy petlon ta ka-anéna koma hen yatoy ligat- hen aliyà ahna way mangilan chàyu, o. 9 Ngém hen aminay songfatna an yag achiyà angkay chillu mamfagah haén, ekatnéén, “Érégna hen torong-o an torongyu, te faén hen pelakyu hen hea way manganoh hen annay ligatno. agawaà te chàyu paat hen laychê. Te Te hen kawad-an hen ligat way maid chàyu hen kaman paat a-anào, yag faén mafalinno, yachi hen térén way mangì- met anà hen marpowan hen masapor naam hen kafaelà”. Yaha hen imfagana hen chinàcha-ar, te hen chinàcha-ar an haén, wat anà ammag laylayad gapon hen marpowan hen masapor hen anà. chà maligatan, te yachi hen chà mangì- 15 Yag haén, anà ammag laylayad way naan hen kafaelan Cristu an haén. 10 Yag uray ud-ay an-og gastoson hen aminay ah machayawanaat anà ammag laylayad wachan haén way uray agé hen achar-o gapon aminay ligat-o ya hen kakenap- nonat paat an-ayu matorongan. Wat ay sot hen achar-o, ya uray heno way omak-aket hen layadyu an haén gapo ta mepasamak an haén way tàén mainsor- ommam-améd hen layad-o an chàyu. towà ya mapap-aligatanà, ya uray heno 16 Awniyat afunanyu amin way iggay- way problemà. Te no ammag chuar hen o nanggastoson chàyu, ngém magat maligatà, yachi hen kail-an hen kafaelan wacha chilluy mangaliyén ah kenasilib-o Cristu way wachan haén. wat wacha chillu hen chà nanlugiyan an chàyu way anyu an cha-an masepotan. Hen hamhamà Pablo hen 17 Ngém nokay lawa hen enkaman-o way anchichay eCorinto nanlugi an chàyu. Ay ammoh linugì 11 Kamanà ammag nawéngwéng chàyu hen anchichay chà hennag way gapon amin antoy enalè mepanggép ummalehna way tomorong an chàyu. hen achar-o, ngém kaman paat anyug 18 Te haén hen nannag an Tito way penelet te an-ayug gumiginnang te umalehna, ya anat agé hen anchi ihay chàyu koma hen manàchég an haén. sonodtaaw. Yag ay ammoh linugicha Ta tàén maid filang-o, maid chillu chàyu ahna. Cha-an met tot-owa, te nangenlahyan an haén hen uray iha nampachong chillu hen pontosni yag hen annachay cha mamarang hen nampachong agé hen chani ekaman way kenangatocha way senang a-aposelyu mangamma hen nipiyar an chàni. ahna. 12 Te hen anchi kawad-à ahna, 19 Magat chayu agé ekat ah enan-anohà hen aminay ligat yag hamhamàyuwén anni cha ar-aryén empàilà amin an chàyu hen anchichay amin chato ah mangempachayawanni sinyar ya kaskascha-aw way maid yanggay hen acharni. Ngém faén, te tataguh maka-amma, ya anat agé chani yanggay aryén hen laychén hen anchichay omenpahaang way Jesu Cristu way aryénni. Yag inni-ilan a-amma ta wachay manot-owaanyu Apudyus agé way maid kasen ganchatni hen kena-aposel-o. 13 Wat amin way no faén yanggay hen matoronganyu, enammaà hen anchichay cha omafurot chàyu way laylaychénni. 20 Ngém chaà hen tapen hen fabréy, enammaà agén machanagan te no umaliyà ahna, magat chàyu way manongad yanggay hen ichahà chàyu way cha mangamma hen anchi ihà-an way iggayà igastosan anchi achì laychén. Wat kapeletan way an chàyu. Wat pakawanénà koma no no yachi, ammaà agé hen anchi achiyu lawengchi. laychén, te ingarê chàyu no ichahà chàyu way chan sosongel ya chan 2 eCorinto 12:21 386 2 eCorinto 13:10 e-ennapés ya narakay pomochot hen way nan-uchi, maila way wacha tot-owa u-uruyu. Yag magat é-éttégna agé hen hen mannakafalin Apudyus an hiya. Yag chan am-ameam ya hen chan i-innusot chàni, kaman paat nakapsot-ani agé, te ya hen chan kekennapot ya hen anchi cha-ani mè-awa an Cristu hen anchi nan- chan pahih-iya way ammag maid ligligatana. Ngém cha-ani agé mèawa tornosyu. 21 Tawwan hen hamhamào no hen anchi natatagguwana, wat wacha gag-ara yag ichahà chàyu way é-éttégna an chàni agé hen mannakafalin Apudyus way wachay cha-an mangimfafawi hen way mandisiplina an chàyu. fasorna way anchag cha-an entagay 5 Ihaiha koman chàyuwén chana way cha mì-isséy hen faén ahawacha uwisén hen acharna ta ilana no tot-owa ya chachan fàrafàrang ah uray heno way cha omafurot, ta acharna koma way laweng way laylaychén hen achar. paat hen chana fistigarén ta faén Te no yachi hen ichahà an chàyu hen chàni. Te ay ammoh maid innilayu kasen-o umaliyan, an ngata ammag way wà-achah Cristu an chitaaw no pararo hen fumiinà an Apudyus, ommafurottaaw tot-owa. Te no maid wat anà ngata ammag mankela hen ah Cristu an chitaaw, cha-antaaw peet sangwananyu amin. tot-owa omafurot. 6 Yag yachi agé hen mangenlasinanyu way wà-acha ah Jesu Hen anongoh way tugun Pablo Cristu an chàni agé. Petlò tot-owa ad uwan way 7 Hen chani chawatén an Apudyus, 13 umalehna way mangilan chàyu, ta maid koma chayu am-ammaan ah wat no ichahà hen tapena an chàyu laweng. Ya hen manlaychanni an nad- way é-éttégna hen chana fumasoran, chi, faén ah kachayawanni way cha kapeletan way machusa. Ngém mas- manudtuchu an chàyu, te uray ud-ay apor wacha chillu hen toro ono chuway maid maila ah penakamafalinni non tatagu ah mangistigu hen anchi laweng anyuwat an ammaan yanggay hen an- way enammaana, te yaha chillu hen chi usto. 8 Te achi masapor way pa- ekat anchi nesosorat way alen Apudyus. ancharénni hen penakamafalinni no 2 Hen anchi pegwan ummaliyà ahna, anyuwat cha ammaan hen usto ta egad winarnengà hen annachay cha fumasor hen anchi achi mangafun hen tot-owa. ta etagaycha, te no achicha, sigurachu 9 Yasakay ud-ay no achi mepàila hen pe- way anchag machusa hen antoy petlon nakamafalinni no anat an napegsa hen umaliyà, wat yachin nanwarnengà an afurotyu. Te hen laychénni way chani chàyu amin. Yag hen antoy kamaichà paat chawachawatén an Apudyusat, ta an chàyu, kasen-o agé warnengan chàyu an koma an pomegsa hen afurotyu an way achì ségség-angan hen uray heno hiya. 10 Wat hen ganchat-o way man- way cha fumasor. 3 Wat chàyu way cha gensorat hen antoy térén way tugun- mangimfaga ah manot-owaanyu no ah o an chàyu, ta matugun-ayu hen an- Jesu Cristu tot-owa hen cha karpowan toy kamaichà ta no umaliyà, achi koma hen lébféng-o, wat yachi hen mangil- masapor way pararo hen ekaman-o way anyu hen mandisiplinaà an chàyu. Te mandisiplina an chàyu. Ngém ah katot- faén met nakapsot ah Jesu Cristu way owanaat wacha chillu hen karébféngà mangamma hen ammaana an chàyu, te way mandisiplina an chàyu te ah Apo Je- chakar hen kafaelana. 4 Manowat te ka- sus hen nangidchat hen penakamafalin- man paat nakapsot ah Cristu hen an- o way hen pontosna agé, wat faén ah chi natéyana hen koros. Ngém ad uwan kachaelanyu te ah katoronganyu. 2 eCorinto 13:11 387 2 eCorinto 13:14

11 Wat hiyachi, sosnod, yaha yang- 12 Ya anyu agég cha epàipàila hen gay hen ifagà an chàyu, wat sapay layadyu hen ifayu. koma ta amma-ammay-ayu amin ahna, 13 Amin hen antochay tatagun ya ta anyu yanggay ammag cha iyamma- Apudyus ahto, chacha amin amma hen chayu ekamkaman, ya anyu pakomostéén chàyuhna. agég é-égnanan yanggay hen anchichay 14 Wat ta hahallimunan chitaaw amin intugun-o an chàyu. Ya mantetempoyu- an Apo Jesu Cristu, ya ta lelènééntaaw ganyu agé hen hamhamàyu ta matornos- agé hen layad Apudyus, ya ta man- ayu. Ta mì-i-iggaw ah Apudyus an chàyu ahetetempoyugtaaw amin gapo hen Es- way hiya chillu hen pongar chi layad ya pirituna way wachan chitaaw. Haén ah tornos. Pablo. 388 iGalacia 1:10

hen fasortaaw ta wachay milufusantaaw Hen sorat Pablohen anchichay hen anchi laweng way cha ma-ammaan hen antoy lota. Yag hen nangammaan iGalacia Jesu Cristu an nadchi wat ah tommot- owaan hen laychén chillu Amataaw way Ah aposel Pablo paat hen nintudtuchu hen Apudyus. 5 Wat ta machachayaw ah pés-éy ommafurotan hen tatagu hen provin- Apudyus ah ing-inggana. Amen. siyan hen Galacia hen nangwana ahchi An ihà-an hen anchi ammayay hen tawén way 51 ménat (Aposel 16:6, chamag ah kahara-an hen tatagu 15, 23). Yag kasenna agé enengwa hen narpasan hen toroy tawén. Ngém angkay 2 Cor. 11:1-4; 1 Tim. 1:3-7 yachi, yag neparég agé hen anchichay Ju- 6 Anà ammag nahahaang way térén dio way narpod Jerusalem way nempa- an chàyu te ammag naraka peet hen pelet way masapor ano torachén paat hen chayu manùgan an Apudyus way namele orchin Moses ya mamarkaan hen achar an chàyu ah metapyanyu an hiya yag antaat mahara-an. Yag empapeletcha gapon ség-ang Jesu Cristu. Yag an- agé way faén tot-oway aposel ah Pablo, ayuwat agég chan hagong hen anchi wat yachi anon nèfatan hen intudtuchuna. sabsafaliy tudtuchu way ekatyuwén am- Wat yachin nanoratana hen tatagud mayay chamag ah kahara-anyu ano. Galacia hen anchi tawénay 54 mé- 7 Ngém ah katot-owana, maid angkay nat ono 57. Yag tenàchégana agé hen chillu safali ah ammayay chamag way kena-aposelna yag empacharanna way mitudtuchu ah kahara-an no faén yang- faén hen manongparan hen orchin hen gay hen anchi chani intudtuchu. Ngém metapyan an Apudyus te hen oma- wachacha peet anohna hen safali way furotan an Jesu Cristu yanggay, te hen cha mangorkor hen hamhamàyu way an- anchi orchinat an peet sarmeng way chag cha pachasén way minyatob hen mempàila hen fasor yag maid met én- anchi ammayay chamag mepanggép an énnéna way manga-an hen fasor. Jesu Cristu. 8 Ngém achi angkay mafalin Haén ah Pablo way nachutokan paat way miyatobchi. Te uray heno paat way 1 way man-aposel way faén tatagu mangintudtuchu hen safaliy kahara- hen nanutok ya namiyar an haén te an way uray chàni ono anghel paat ah Jesu Cristu paat yah Amana way way marpo ad uchu, no itudtuchuna Apudyus way nangempauchi an hiya hen safali way achi kaman hen an- hen natéyana. 2 Wat antoyan hen sorat- chi loohni intudtuchu, sigurachu way on chàyu ahna hen provinsiyan hen ammag metap-ar ad imférno. 9 Imfafag- Galacia. Haén ya amin hen antochay gani chilluchi an chàyu hen anchi ar- ifataaw way cha omafurot ahto, chani argaw ngém kasen-o agé epegwa way amin pakomostéén chàyu way cha ma- no wachay mangintudtuchu ah safaliyay am-among way manayaw an Apudyus ketapyan an Apudyus no hen anchi pés- ah kafabréfabréy ahnad Galacia. éy enafurotyu, ammag etap-ar Apudyus 3 Wat ta totollongan chitaaw amin an chicha ad imférno. Amataaw way Apudyus yah Apotaaw 10 Wat no hiyachiyat, nokay hen way Jesu Cristu, ya ta papannohoncha hamhamàyu an haén ad uwan nò. Ay agé hen hamhamàtaaw. ammoh ekatyuwén chà anapén hen 4 Ya ah Apotaaw way Jesu Cristu, inid- manayawanà hen tatagu ya faén hen chatna hen acharna way matéy ah fayad manayawanà an Apudyus. Te non an iGalacia 1:11 389 iGalacia 2:3 umat agé yag an-o cha gamgaman hen 18 Yag yachi way narpas hen toroy manayawanà hen tatagu, achì koma tawén yag ana-at éméy ad Jerusalem térnén hen antoy chà iyale an chàyu. Yag way i mètagépfar an Pedro, yag nì- no yachi agé, kapeletan way faénà ah iggawà an hiya ah nasorok ah chuway ihay chan sérfi an Jesu Cristu. chuminggu. 19 Ngém maid met innilà hen anchichay tapen hen aposel te Hen nekaman an Pablo anggay yanggay ah Jaime way enawchin way man-aposel Apo Jesus. Apos. 9:1-32 20 Tot-owa amin antoy chà esorat an 11 Sosnod, masapor ma-awatanyu way chàyu ya innilan Apudyus way faén hen anchi ammayay chamag way chà kétém-o cha natto. intudtuchu, faén angkay hamhamà hen 21 Angkay hiyachi agé yag émméyà tatagu hen narpowana, 12 ya faén agé hen anchichay senakop hen Siria ya Cili- tatagu hen nangacharà te ah Jesu Cristu cia. 22 Ngém hen hiyachiy tempo, cha- paat hen nangempaka-ammun cha nad- anà chillu ilan hen anchichay cha oma- chi an haén. furot hen senakop hen Judea. 23 Te an- 13 Awniyat chengngaryu hen cha yanggay an chengngar way hen enkamkaman-o hen pés-éyna way an-og anchi tagu way namàpàgang hen an- empapate paat hen afurotni way Judio. chichay cha omafurot, ammag hiyaat Te an-og penalipaligatan hen anchichay agé hen cha manginwarawag hen an- cha omafurot an Jesu Cristu ah chi ma-afurot way ekatnéén tepo-ona katepoancha. 14 Wat haén hen ammag hen anchi pés-éyna. 24 Wat anchag aw-awah no hen amin anchichay chachayyawén ah Apudyus gapon haén. apapchongà hen chà manorachan hen Hen nangafunan hen afurotni way Judio way an-og empapate anchichay tapenay aposel paat way mamangchén hen anchichay hen kena-aposel Pablo gagangay hen anap-oni. 15 Ngém tàén no yachi hen enam- Apos. 15:1-21; 2 Cor. 11:16-33 maà, anà ammag senéség-angan chillu Angkay nanlooh agé hen hemporo an Apudyus te loohà penepele peet 2 ya opatay tawén, kasenà émméy ad an hiya way uray hen anchi cha-an- Jerusalem yag nìyale agé cha Bernabe o miyana-an ah mangammaà hen lay- an Tito. 2 Yag hen émméyà ahchi, te chéna. Yag gapon ség-angna, chinu- empahpahmà Apudyus way masapor. tokanà way mangamma hen antoy chà Yag yachi way inumchah-ani, émméyà ammaan ad uwan. 16 Yag angkay hiy- hen anchichay aposel way cha mem- achi way inumchah hen tempo way ponponò yag enet-énni way nantatagép- ekat Apudyusén epaka-awatna an haén far yag an-owat haphapetén an chicha hen mepanggép an anàna way Jesus amin hen anchi ammayay chamag way ta itudtuchù an chàyu way faén Ju- chà intudtuchu hen anchichay faén Ju- dio, wat iggay-o i etoptopà hen tatagu dio ta changén hen anchichay mempon- hen ammaà. 17 Yag iggayà amin ém- ponò hen chà enkamkaman. Te mas- méy ad Jerusalem way i nangentopà apor koma tàchéganà agé an chicha ta paat hen anchichay namangpango way achi mamaid hen antoy chà itudtuchu aposel, te hen enammaà, nanidchiwéhà ya hen anchichay intudtuchù agé. 3 Wat ad Arabia ya ana-at mamfangad chillu enafunancha way usto amin, yag uray ad Damasco. agé hen anchi ifà way Tito way faén iGalacia 2:4 390 iGalacia 2:15

Judio, wat iggaycha met peletén hiya way cha omafurot ahchid Jerusalem way way mamarkaan hen acharna ah markan yachi chillu hen hehemmàni way ma- chi Judio. 4 Manowat te wachachan ammaan. tapena way cha mangempapelet way ma-ammaan way chicha, chicha hen an- Hen nangamhewan Pablo chichay senang a-afurot way ancha peet an Pedro ad Antiokia an i nìyamong way i manchangchangar 11 Angkay hen-argawan way ummaleh no pakay chitaaw way ommafurot an Pedro ad Antiokia, an-o tot-owag enam- Jesu Cristu wat inlisiyantaaw hen an- hew hiya hen sangwanan hen anchichay chi orchin Moses. Yag chachaat agé tatagu te narawag way ammag enom- peletén chàni way manorot hen yachiy fat hen anchi enkamkamanna, 12 te yato orchin. 5 Ngém iggay-aniyat nanguy-uya hen nekaman. Hen inumchahan Pedro an chicha ta achi paat miyat-at-atob ad Antiokia, cha met nèofo-ofong hen hen katot-owaan hen anchi ammayay anchichay faén Judio way cha omafurot. chamag ta memènong koma hen ke- Ngém angkay hiyachi yag wachacha tudtuchuwana an chàyu way faén Judio. hen inumchah way nanligwat an apo 6 Yag ilanyu ngén, uray hen an- Jaime ad Jerusalem way térénay Ju- chichay nan-angato way kaman ap- dio way papattigéncha paat hen an- apohchi wat maid met enam-amhewcha chi orchin Moses. Yag ah Pedro, gapon hen chà intudtuchu ya maid met agé pangégna way lawengéncha hiya, annag entaptapecha ah safali. Ya hen man- entagay way mèofong hen anchichay garyaén kaman ap-apo, te achì chillu faén Judio. 13 Yag hen anchichay tapen patigén hen kena-ap-apocha, te achi hen Judio way cha omafurot agéhchi, chillu epohowan Apudyus hen tatagu anchag na-awawit an hiya. Yag uray gapon kasasa-adna. 7 Yag chicha agé, agé ah Bernabeyén nètemfuruy. 14 Ngém anchag enafunan amin hen enalè te yachi way enlasin-o way ammag iggay enlasincha way piniyar Apudyus haén mètemfuruy hen anchi chacha enam- way minwarawag hen anchi ammayay maan hen anchi katot-owaan way in- chamag hen anchichay faén Judio way tudtuchun hen anchi ammayay chamag, kaman agé hen namiyarana an Pedro an-og nan-ingar hiya hen sangwanancha way manudtuchu hen anchichay Judio. amin, ekat-owén, “Heay Pedro, tot-owa 8 Ya maila way ah Apudyus way nam- way Judioa, ngém anno met ammag en- gah hen nanudtuchuwan Pedro hen Ju- tagay way manorot hen gagangay hen dio, hiya agé chillu hen namgah hen Judio. Yag ad uwanat agé way enta- nanudtuchuwà hen faén Judio. 9 Yachi gayno, yag cham peletén hen anchichay yag hen anchichay anap-apocha way faén Judio way manorot hen anchichay cha Jaime an cha Pedro an Juan, na- gagangay.” awatancha way ah Apudyus hen nami- Nampachong hen kahara-an yar an haén, wat lenamanocha chàni an hen Judio ya hen faén Judio Bernabe ah mempàil-ancha way ifacha chàni. Yag nan-a-afunanni amin way Rom. 6:5-6; 7:4-13; 9:30-33; Efes. 2:8-9 chàni hen i manudtuchu hen faén Judio 15 Entoroy-o way mangempacharan, yag chicha agé hen i manudtuchu hen ekat-owén, “Ilam ngén, chitaaw hen tot- Judio. 10 Yag hen imfagacha yanggay an oway Judio te niyanàtaaw way tenten chàni, ta achini koma aliw-an way to- paat way Judio way faéntaaw kaman morong hen anchichay maid mafalinna hen anchichay faén Judio way maid in- iGalacia 2:16 391 iGalacia 3:6 nilacha hen laychén Apudyus. 16 Ngém Apudyus, te hamham-ényu ngén. Non an innilataaw met way faén chillu hen umat yag ifilang Apudyus hen tatagu ah manorotan hen anchi orchin Apudyus maid fasorna an hiya gapon nanorotan- way ensorat Moses hen mangamma hen cha hen orchin, achi pay ammag maid tatagu ah maid fasorna an Apudyus, te paat sérfin hen natéyan Jesu Cristu.” hen omafurotan an Jesu Cristu yanggay. Achi mètemfuruy hen manorotan Wat uray chitaaw way Judiowat hen an Jesu Cristu hen nangafurotantaaw an Jesu Cristu hen manorotan hen anchi orchin nangimfilangan Apudyus an chitaaw ah maid fasorna an hiya ya faén paat hen Rom. 8:1-17 chataaw nanorotan hen orchinanchi. Te Chàyu way iGalacia, pakay achi chillu mafalin way ifilang Apudyus 3 an-ayug kaman naong-ong. Nokay hen tatagu ah maid fasfasorna an hiya hen nan-at an chàyu ta ammag gapon manorotana hen orchin. 17 Wat naraka hen ommafurotanyu hen yachi hen mangawatantaaw way uray safali. Ay ammoh faén narawag hen chitaaw way Judio wat menangfasor- nangintudtuchuwanni an chàyu taaw met agé way kaman hen anchichay mepanggép hen natéyan Jesu Cristu faén Judio. Ngém ay ammoh mafalin hen anchi koros. 2 Wat antoyan hen ekattaawén, ah Cristu hen nangamma an sarudsuchù an chàyu. Ay ammoh chitaaw ah menangfasor gapon ninwali- nìyachar hen Espiritun Apudyus an nantaaw hen orchin hen ommafurotan- chàyu gapo hen nanorotanyu hen anchi taaw an hiya. Faén, a. 18 Te ilanyu orchin yag faén gapon ommafurotanyu ngén, no fangchê hen anchi orchin way an Jesu Cristu hen nangngaranyu hen niwawallin, kaman chà ongohan hen anchi ammayay chamag. 3 Kaman-ayu anchi enammaan Jesus ah manga-an naong-ong a. Te ilanyu ngén, no hen hen fasor-o, wat kapeletan, fasorchi an Espiritun Apudyus hen tommorong an Apudyus. 19 Yag mepanggép agé hen an- chàyu ah nanhagonganyu an Apudyus, chi orchin, na-awa-awatà way heno way ay ammoh ongohanyuchi ta masapor manlabseng an nadchiyat mepapchit. taptapyanyu ah manorotanyu hen Wat yachi hen nanginyanggayà te maid anchi orchin. 4 Ay ammoh anyug achi poros manchinlà ah katorongà mepang- papayanén hen aminay chayu ginìna gép hen anchi orchinanchi. Yag ah Jesu gapon ommafurotanyu an Jesu Cristu. Cristu chillu paat hen chà manchinlan Papayanényu koma. 5 Ya hamham-ényu way manorong an haén way mangamma ngén agé, te hen nangidchatan Apudyus hen laychén Apudyus. 20 Te kamanà nìy- hen Espirituna an chàyu ya hen atéy an hiya hen nekorosana way yachin nangempàil-ana hen kaskascha-aw, natéyan hen anchi nachachà-an way faén met gapon nanorotanyu hen anchi hamhamào. Wat ad uwan, faén haén hen orchin, te gapon ommafurotanyu hen chan maneho hen hamhamào hen antoy anchi ammayay chamag mepanggép an natatagguwà hen antoy lota te ah Jesu Jesu Cristu. Cristu way nìyachar an haén. Ya chà 6 Ta paniyê hen nekaman an manchinlan hen torongna way hiyan anà Apotaaw way Abraham. Nesosorat Apudyus way gapon layadna an chitaaw, hen alen Apudyus way ah Abraham, annag inidchat hen acharna way matéy enafurotna hen imfagan Apudyus ah sobfottaaw. 21 Wat sosnod, achi koma yag gapon afurotna, wat enakseptar mafalin way ammag iwalin hen ség-ang Apudyus hiya ah ammayay tagu. iGalacia 3:7 392 iGalacia 3:17

7 Wat hiyachi, ma-awatanyu koma anchi achi machusa ya mètagu an way hen mifilang ah tot-oway ganà Apudyus.” 13 Ngém gapo ta maid taguh Abrahamat hen anchichay ammag maka-amma, wéhchiyén machusa koma. mangafurot way tot-owa hen imfagan Ngém senobfot Jesu Cristu chitaaw te Apudyus. 8 Te imfafaggan chillu hen enkarona hen chusataaw way imfafag- anchi nesosorat way alen Apudyus gan hen anchi orchin way mepachah way umchah hen anchi ag-agaw way koma an chitaaw. Yachi hen laychén ifilang Apudyus hen uray anchichay hen ihay nesosorat way alen Apudyus faén Judio ah maid fasorcha an way aryén way ekatnéén, “Heno way hiya no anchaat an omafurot. Yag mehabrot hen away, yachi hen kail-an yachi hen anchi ammayay chamag hen anchi térén way chusan Apudyus an way imfagan Apudyus an Abraham hiya.” 14 Wat yachi hen nekaman an Jesu hen nangaryanéén, “Gapon hea, Cristu ta mafalin mèawa-ayu way faén matorongancha amin hen katagutagu Judio hen anchi empostan Apudyus an hen antoy lota.” 9 Wat ilanyu ngén. Abraham, te ad uwan matorongan-ayu Tenorongan Apudyus ah Abraham agé non an-ayuwat an omafurot an Jesu gapo hen ommafurotana an hiya. Wat Cristu. Te ad uwan, no omafurottaaw umat agé hen uray heno way tagu, no an Jesu Cristu, wat mìyachar hen Espiri- anchaat an omafurot an Apudyus wat tun Apudyus an chitaaw amin te yachin mèawacha agé hen torong Apudyus way empopostana. kaman hen nanorongana an Abraham. Nansennafali hen anchi empopostan 10 Ngém heno way tagu way annag Apudyus ya hen anchi orchin manchinlan way akseptarén Apudyus hiya gapon chana manorotan hen an- Rom. 4:1-22; Heb. 6:13-15 chi orchin Apudyus way ensorat Moses, 15 Sosnod, ta kasenà mampani ta ma- machudchusa chillu, te nesosorat hen awatanyu koma. No wachay nantora- anchi alen Apudyus way ekatnéén, gan hen chuway tagu yag penelmaan- “Heno way tagu way manlabseng hen chachi, achi mafalin maichén ya falewan uray an ihà-an hen anchi nesosorat hen safaliy tagu hen anchi toraganchi. way orchinat machusa yag netap-ar.” 16 Wat yato hen ayan hen anchi penanì. Yaha hen tot-oway enalen Apudyus, yag Ah Apudyus, wacha hen entoragna an ay ammoh wachay taguh maid poros Abraham way iluwar hen ihay ganàna. lenabrabsengnah orchin. 11 Wat yachi, Yag elasinyu koma way iggayna agé sosnod, narawag way achi mafalin ekatén iluwar hen anchichay chuar way way ifilang Apudyus hen tatagu ah ganàna, te hen ekatna, iluwar hen anchi maid fasorna gapon manorotancha hen an ihà-an way ganàna yanggay. Ya hen orchin. Te hen ihay nesosorat agé, ekat- hiyachiy ganàna, hiyachi ah Jesu Cristu. néén, “Ifilang Apudyus hen tatagu ah 17 Wat hiyachi, wawà-acha hen anchi en- maid fasorna an hiya no manokchun- totorag Apudyus an Abraham way em- cha hiya, yag chichachi agé hen mè- popostana way ma-ammaan, tàén cha- tagu an hiya.” 12 Waman hen anchi an midchat hen anchi orchin, te ing- orchin, safali hen ka-aryana, te maid ganah émméy ah opatgasot ya toron- ekatnéén manokchun, te anna an ekatén, poroy tawén yag anat ifagan Apudyus “Hen anchi mangamma amin hen an- hen anchi orchinna an Moses. Wat ay chi inyurchin hen orchin way maid ammoh lawa mafalin iwalin hen an- paat ihah lenabsengna, wat hiya hen chi orchinanchi hen anchi empopostan iGalacia 3:18 393 iGalacia 4:2

Apudyus an Abraham way an met um- masorcha amin. Wat hiyachi hen mas- munud hen anchi orchin. Achi mafalin. apor omafurotcha an Jesu Cristu ta anat 18 Te nokay peet hen sérfin hen nem- mafalin idchat Apudyus an chicha hen postaan Apudyus hen empostana nò no anchi empopostana ah kahara-ancha. ammag egad soroton hen anchi an um- 23 Hen cha-an umaliyan Jesu Cristu munud way orchin ya anat awatén hen wat kaman paat imfafarud chitaaw hen anchi empostana. Ngém ah katot-owana, anchi orchin te yachin nanguguwwar- inidchat Apudyus hen inidchatna an cha an chitaaw. Wat annag imfa- Abraham gapo yanggay ta empostana. farud chitaaw ingganah nepaka-ammu mepanggép hen omafurotan an Jesu Hen kausaran hen anchi orchin Cristu. 24 Wat hen anchi orchin hen ka- Rom. 7:7-13; 11:32; Efes. man nanangchén an chitaaw way nan- 2:1-10; Col. 3:11 guguwwarcha inggana hen ummaliyan 19 Magat ekatyuwén, “Wat nokay lawa Jesu Cristu. Te egad ummale ah Jesu hen kausaran hen anchi orchin nò.” Cristu ya anat mafalin ifilang Apudyus Changrényu ngén. Te hen kausaran hen chitaaw ah maid fasfasorna an hiya. anchi orchin way empaunud Apudyus, 25 Yag ad uwan way inu-umchah hen ta wachay mangenlasinan hen tatagu omafurotan an Jesu Cristu, faén anchi hen kenaraweng hen chacha ammaan. orchin hen mamangchén an chitaaw te Yag hen hehemmà Apudyus, wat mas- ah Jesus yanggay. apor masorotchi ingganah umchah hen 26 Wat gapo hen afurottaaw, yachi anchi ihay ganà Abraham way kafud- hen nangana-an Apudyus an chitaaw te asan hen empopostana. Ya napatpateg nanokchuntaaw ah Jesu Cristu, 27 yag chillu hen anchi empopostan Apudyus nafunyagantaaw amin agé gapon om- no hen anchi orchin, te ilanyu ngén. mafurotantaaw an hiya. Wat hiyachi, Hen nangimfag-an Apudyus hen anchi innarataaw hen hamhamàna ah man- orchin, anna an hennag hen anghel way hamhamàtaaw. 28 Wat hiyachi ad uwan, kaman aron way i mangimfaga an Moses Judio man ono faén ya alepan man ono ya anat agé ifagan Moses hen anchichay faén, larae man ono fufae, napapchong tatagu. 20 Waman hen anchi empopostan amin hen mangi-il-an Apudyus gapon Apudyus an Abraham, maid met aron ah nangafurotan an Jesu Cristu. 29 Wat no ina hennag te ah Apudyus paat hen ém- ah Jesu Cristu hen mamangchén an méy way i nètorag an Abraham. chitaaw, tàén faén-ayu Judiowat cha- 21 Awni yag wacha agéy mangaliyén, ayu chillu mifilang ah tot-oway ganà “Wat no yaha, ammag mankennontara Abraham ya an-ayu agég mèawa hen peet hen anchi orchin Apudyus hen an- amin anchichay empopostan Apudyus chi empopostana.” Ngém achi angkay, te an Abraham. ilanyu ngén. Non an umat yag wachay Wachan kasen-o paniyén an chàyu orchin ah mannarég ah managu hen 4 mepanggép hen orchin. Hen anà hen tatagu an Apudyus, wat ifilang Apudyus tatagu, tàén tawichéna amin hen kok- chicha ah maid fasorna an hiya non an- owan amana, ammag kaman chillu hen chaat an soroton. 22 Ngém achi ummat anchichay alepan amana gapoh kaon- hen anchi orchin ah managu hen tatagu gana. 2 Te masapor afurotona amin hen an hiya te imfafaggan hen anchi nesoso- ifagan hen anchichay piniyar Amana rat hen alena way maid tatagu ah iggay way manalimun an hiya ingganah um- fummasor, te aminay tatagu, wat fum- chah hen anchi tempo way imfafaggan iGalacia 4:3 394 iGalacia 4:19 amana way hiya hen egad. 3 Wat pa- maid sérfin hen anchi chà nanfanfannu- chongna an chitaaw te hen anchi cha- gan way nanudtutudtuchu an chàyu. antaaw omafurotan, kamantaaw alepan 12 Sosnod, pangpangnga-aseyu paat ta way enafurottaaw amin hen gagangay kasenyu torachén haén. Te faén chillu way narpon tatagu hen antoy lota. hen anchi orchinni way Judio hen 4 Ngém angkay inumchah hen anchi chà manchinlan ah kahara-à, te anà tempo way hehemmà Apudyus chillu, ammag kommaman an chàyu way maid hennagna hen anchi anàna hen antoy chana soroton ah orchin. Ya ammay lota way namfalin ah tatagu way in- met agé hen aminay enkamkamanyu yanà hen ihay fufae. Yag senorotna an haén hen anchi kawad-à an chàyu. amin hen anchichay orchin hen Judio Wat mamfangchényu koma hen 5 ta wachay én-énnéna way manobfot hiyachiy hamhamà. 13 Ya cha-anyu hen aminay kaman alepan hen yachiy ménat agé aliw-an hen anchi pés-éy orchin. Wat yachi hen namalinéna an nangintudtuchuwà hen anchi ammayay chitaaw ah anà paat Apudyus. 6 Yag hen chamag an chàyu hen anchi nahorcha-à nangempàil-an Apudyus way enanàna ah fabréyyu gapon nansaketà. chitaaw tot-owa, empalena hen Espiri- 14 Yag tàén napaligatan-ayu gapon tun Jesu Cristu way mìyachar an chi- anchi pararo way saket-o, iggay-ayu taaw way hiya hen mangintudtuchu chillu marémha an haén way anyu hen manginhugchayantaaw way Ama chillug enanohan ya iggayyu amin ah Apudyus. 7 Wat ad uwan, faén- etagtagay haén. Te anyuwat an taaw alepan te a-anà paat chitaaw an menangili haén way kaman ménat hen Apudyus. Yag gapo agé ta anàna chi- manmangiliyanyu hen ihay anghel taaw, mèawataaw agé hen aminay id- Apudyus ono ah Jesu Cristu paat non chatna hen a-anàna. an umat yag hiyan ummale. 15 Te anyu an empàila hen pararo way Hen chanag Pablo hen laylayadyu an haén ahchi way non an anchichay iGalacia mafalin, anyug enokat hen matayu ah Col. 2:16-19 nan-atyu hen matà. Wat nokay peet hen 8 Hen anchi pés-éyna way cha-anyu sommafaliyan hen hamhamàyu an haén ma-awatan mepanggép an Apudyus, an- ad uwan nò. 16 Te ay ammoh mafalin ta ayu tot-owag alepan hen anchichay hen nangimfag-à hen tot-owa an chàyu enap-apudyus way chan manchar an hen mamusoranyu ah haén. chàyu. 9 Ngém ad uwan way innilayu 17 Hen annachay tataguhna way safali hen anchi tot-oway Apudyus way hiya hen chacha itudtuchu, manowat te hen nangimfilang an chàyu ah a-anàna, chacha epàila hen chakar way layad- wat pakay paat ta inyu agé laychén way cha an chàyu. Ngém nat-én angkay hen kasen mamangad way mampa-alepan gagaracha te hen laychénchaat kompét- hen anchi chachà-an way gagangayyu ayu an chicha ta manchùganyu agé way maid poros etorongna ah kahara- chàni ya hen intudtuchuni ta chichaat anyu. 10 Te pakay chayu ano kasen agé hen laylaychényu. 18 Achì ekatén ngilinén hen anchichay chayu nginilin laweng no wachay tatagu ah mangem- hen pés-éyna way ag-agaw ya furan ya pàila hen tot-oway layadna an chàyu tawén. 11 Anà ammag machanagan way non an maid koma laweng ah gan- térén gapon chàyu. Kaman paat yanggay chatna ya nonat anna mangachidchéén way uray maichà ono wachaà. 19 Chàyu iGalacia 4:20 395 iGalacia 5:1 way a-anào way laylaychê, anà ammag hen anchi ustoy ahawan Abraham way cha maligatan gapon hamhamàon chàyu ah Sara way faén alepan, iyalig-o hiya way kaman ménat hen cha ekaman an- hen anchi ihay Jerusalem way fabréy chi chan pànot way maligatan, te chà ad uchu. 27 Te hiya hen tommot-owaan esaket way mamannéd hen chumgatan hen anchi nesosorat way alen Apudyus hen afurotyu an Jesu Cristu. 20 Non an way ekatnéén, “Heay lopat, an-ag lo- koma mafalin ta wachaà paat ahna ad maylayad te uray maid nampànotam, uwan ta an-owat paat an iyam-amma an-a chillug lomagsak ah laylayadno, te way managépfar an chàyu, te maid tot- tàén tenaynancha-a an ahawam, mam- owa innilà hen ekaman-o. fangad way chùchùarat agé chillu hen ganàno no hen anchi mì-i-iggaw an Hen miyaligan hen anchi ahawana.” 28 Wat yaha sosnod, chitaaw manorot hen orchin ya anat hen hen miyaligan Isaac way inyanà cha anchi omafurot an Jesu Cristu Abraham gapon empostan Apudyus, te Rom. 9:6-9; Heb. 11:11 chitaaw agéat niyanàtaaw an Apudyus 21 Chàyu way manlayad paat way gapon anchi empostana. 29 Ya hen an- manorot hen anchi orchin way enso- chi anà way niyanà gapon gagangay, an- rat Moses, ay ma-awatanyu hen imfa- nag penap-aligatan hen anchi anà way gan hen yachi paat way orchin. 22 Te ne- niyanà gapon Espiritun Apudyus. Yag sosorat hen yachiy orchin way chuwa kaman agéhchi ad uwan an chitaaw te hen anà Abraham way lenarae way hen hen anchichay kaman alepan hen an- anchi iha, hiya hen inyanà hen an- chi orchin, chacha agé pap-aligatén hen chi alepan Abraham. Waman hen an- anchichay chan chinar an Jesu Cristu. chi iha, yachin inyanà hen anchi ustoy 30 Ono iggayyu ma-awatan hen anchi ahawana. 23 Wat hen anchi anà Abra- nesosorat way alen Apudyus way ekat- ham way inyanà hen anchi alepanna néén, “Eparyawno hen anchi alepan way way ah Agar, kaman hen marmuwan hen-ina te achi mafalin mètawid hen hen tatagu hen narmuwana. Waman anà hen alepan hen anà hen anchi hen anchi iha way inyanà hen ustoy faén alepan.” 31 Wat yachi, sosnod, ma- ahawana, narmuchi gapo yanggay hen awatanyu koma hen laychén cha natto nangempopostaan Apudyus. 24 Wat arà way aryén way chitaaw, faéntaaw ganà hen anchi chuway fufae ah pani way hen hen anchi alepan te ganà chitaaw hen miyaligancha, kaman hen anchi chuway anchi faén alepan. torag way entorag Apudyus. Te hen an- Faén koma hen anchi chi ihay alepan way ah Agar way na- orchin hen manmanchar ahap agé hen aminay ganàna, iyalig- hen tatagu ta ah Jesu Cristu o hiya hen anchi orchin way imfagan Apudyus an Moses hen anchi filig ad Rom. 2:25-29; 4:9-12; 1 Cor. 7:18-20 Sinai way sakopon hen Arabia. 25 Yag Sosnod, faéntaaw alepan te inlu- émméy chillu hen antoy panì te hen an- 5 fus Jesu Cristu chitaaw hen kena- chi agwan hen ngachan hen anchi fili- alepantaaw hen anchi orchin. Wat an- gat Agar. Wat aminay tatagu way cha taaw yanggay an é-égnanan hen an- manorot hen anchi orchin, kamancha chi enammaana, yag achiyu paat agé yanggay alepan te kaman paat ganà Agar cha epap-arufus hen anchi mamachas chicha way na-ahap agé hen anchichay way mamangad hen kena-alepanyu hen tatagud Jerusalem ad uwan. 26 Ngém orchin. iGalacia 5:2 396 iGalacia 5:16

2 Haénay Pablo way ifayu, an-og manchinlà ah Apo Jesus way manorong elawag paat way mangimfaga an hen hamhamàyu ah achiyu mangafunan natto an chàyu ta changrényu. Te no hen anchi nat-én way chana itudtuchu. manokchunyu hen kamarkaan hen Ya hen yachiy tagu way cha mangorkor acharyu ah kahara-anyu, chayuwat hen hamhamàyu, no henoh nadchiyat, angkay ammaan hen natéyan Jesus ichahana angkay hen kachusaana. ah maid sérfina an chàyu. 3 Wat 11 Yag sosnod, mepanggép an haén papannaagényu hen antoy ifagà ta agé non an umat yag tot-owa hen epegwà. No ekatyuwén masapor chacha aryén way chà ano itudtuchu masorot paat hen anchi orchin way masapor mamarkaan hen achar ah mepanggép hen kamarkaan hen kahara-an, wat pakay paat chaà mapali- achar wat masapor angkay sorotonyu gatan nò. Te maid met esaket hen an- agé amin hen anchichay tapenay chichay kacharaà way Judio mepang- liglamenton hen orchin. 4 Hen annachay gép hen natéyan Jesu Cristu hen ko- mangaliyén sorotoncha hen orchin ah ros non an-owat an etape hen anchi mangimfilangan Apudyus an chicha ah orchin Moses. 12 Wat hen laychéat yang- maid fasorna an hiya, ancha angkay gay koma, no anchag humiyan hen an- ammag empahiyan hen acharcha an nachay cha mangorkor hen hamhamàyu Jesu Cristu, te anchag enlahyan hen ta no epapeletcha hen kamarkaan, un- ség-angna. 5 Ngém chitaaw, chataaw unninaat no ancha an gichahén. namnaméén hen mangimfilangan 13 Sosnod, penelen Apudyus chitaaw Apudyus an chitaaw ah maid fasorna ta achi masapor sorotontaaw hen an- an hiya gapon kafaelan hen Espirituna chi orchin te inlufus chitaaw an nad- way chan anchar an chitaaw gapo chi. Ngém achi mafalin elasonyuchi ah hen ommafurotantaaw an Jesu Cristu. kawayaanyu way mangamma ah heno 6 Te no tot-owa way nelarammong way laylaychén hen achar, ta hen mas- hen hamhamàtaaw an Jesu Cristu, apor ekamantaaw, antaaw ammag to- ammag maid etorong hen anchi tollongan hen ifa gapon chataaw man- namarkaan hen achar ya hen cha-an ahelennaychan. 14 Te amin hen anchi namarkaan, te hen masapor yanggayat, orchin Apudyus, henaém hen anchi iha hen mangafurotantaaw paat an hiya way ekatnéén, “Masapor laylaychén- way hen kail-ana wat hen anchi taaw hen ifataaw way kaman hen man- man-ahelennaychantaaw. laychantaaw hen achartaaw.” 15 Ngém 7 Usto met hen anchi chayu enkaman ar-arwachanyu te non an-ayug chan way ommafurot hen pés-éyna, wat heno sososongel ya man-ahe-ennakés, an-ayu ngatan nangamma ah anyug somme- angkay ammag man-ahechinnachael. naan hen anchi tot-owa ad uwan nò Safali hen laychén hen Espiritun ono henon inyawischa an chàyu. 8 Te Apudyus no hen laychén faén angkay ah Apudyus way namele hen gagangay hen tatagu an chitaaw hen narpowan nadchi. 9 Um- at ta wacha an chàyu hen kaman anchi Rom. 7:14-25; 8:1-17 tenòtò way tàén akettoy, empapaketna 16 Yato hen tugun-on chàyu. Anyu ko- amin hen anchi niyipowana. Te kaman mag eparufus hen Espiritun Apudyus agéhchi hen nitudtuchuwan hen anchi way manmaneho hen hamhamàyu yag nèfat an chàyu. 10 Ngém sésém-ém chillu enafurotyu hen laychéna, te no yachi, hen hamhamào mepanggép an chàyu, te kapeletan way achiyu ammaan hen an- iGalacia 5:17 397 iGalacia 6:5 chi laweng way laylaychén hen achar. chichachi hen wacha an chitaaw, maid 17 Te ilanyu ngén, an angkay cha orchin ah chataaw labsengén. 24 Yag kontaréén hen anchi laylaychén hen aminay tatagu way netatappe an Jesu achar hen anchi laychén hen Espiritun Cristu, ancha yanggay ammag achiyén Apudyus. Ya umat agé hen anchi lay- hen laylaychén hen achar te kaman chén hen Espiritu, anna agég cha kon- paat nèlansachi way hamhamà an hiya taréén anchi laychén hen achar. Wat hen anchi natéyana hen koros. hen antoy chuwa, anchag chan kennon- 25 Yachi, sosnod gapo ta Espiritun ah hamhamà, wat antaawat agég Apudyus hen nanagu an chitaaw an achi maka-amma hen innilataaw way Apudyus wat masapor a-abfurotontaaw ammay. 18 Yag no hen anchi Espiritun koma hen laychéna hen antoy Apudyus hen chan maneho an chitaaw natatagguwantaaw ad uwan. 26 Ya wat maid mafalin hen anchi orchin way achitaaw agég mampahih-iya te maid mamangchén an chitaaw. kasen epafùnag nadchi no faén yanggay 19 Ya an agég narawag hen laylaychén hen apés ya hen lawengay hamahamà. hen achar way nigagangay hen tatagu, Hen ekaman way man-ahetennorong te hen laychéna, an mì-isséy hen faén ahawana ya laychéna agé hen laweng Rom. 15:1-6 ya aggarémha way a-amma, 20 ya hen Sosnod, no mag-ay ta elasinyu manayawan hen enap-apudyus, ya hen 6 way fummasor hen ifayu ono an mangusar hen mannakafalin way faén nèfat, chàyu way tinudtuchuwan hen Apudyus hen narpowana. Ya hen tapena Espiritun Apudyus, iyam-ammayu way agé way manligwat hen laylaychén hen i mamagfaga an hiya ah katorongan achar wat hen gumuru ya mè-esngel hen hamhamàna ta ichahana hen ya umat agé hen apés ya hen aningar- usto. Ngém ar-arwachanyu agé ngar, ya hen mangamgam hen am- ta achiayun paspasekat te magat may ah pagsaya-atana yanggay. Ya hen ma-awis-ayu way fumasor. 2 Masapor halenonot hen laychén hen achar wat man-ahetennorongtaaw te yachi hen humihiyyan way maid tempoyug, 21 te chataaw manorotan hen inyurchin akés yanggay hen wacha, ya umat agé Jesu Cristu. 3 Yag no ay wachay ihah hen mamfutangan ya hen manlokkowan tagu ah ammag mangaliyén egad ano hen tapena, ya anat agé hen tapenay hiya yag enammaana hen usto way lawengay a-amma. Imfafaggà an chàyu achina ano masapor hen tugun ifana, ngém kasen-o chillu ifaga way heno chana angkay lokopon hen acharna, way cha mangamma an cha nadchi, te maid met tagu ah achi manapor achi angkay metape hen mantorayan hen tugun. 4 Wat wéhchiyén masapor Apudyus. emamadna hen chana ammaan ta ilana 22 Ngém safali tot-owa hen kafud-asan no usto, ta no usto, yachi koma hen hen man-ancharan hen Espiritun lomaylaychana ta achina an epachong Apudyus an chitaaw. Te hen ifungana hen enammaana hen enammaan hen wat hen man-ahelennaychan, ya hen tapena ah minchayawana hen acharna lomaylaychan agé hen hamhamà ya hen tatagu. 5 Te wéhchiyén wachan hen kapanohana. Ya antaaw agég kakenapsotna way yachi koma hen omanoh ya suméség-ang ya malilimpiyu haham-éna ta faén hen kakenapsot hen ya matatallek, 23 ya na-annad ya ifana. epafafataaw agé hen achartaaw. Wat no iGalacia 6:6 398 iGalacia 6:18

6 Ya hen ihay ifagà agé, heno way Ya hen ganchatcha agé, ta achicha cha matudtuchuwan hen alen Apudyus, koma mapaligatan gapo ta nanchinlan- masapor koma ifingayana hen anchi cha cha hen natéyan Jesu Cristu hen an- manudtuchu an hiya ah mafalinna. chi koros. 13 Ngém ah katot-owana, uray 7 Achiayu marokop, sosnod, te achi hen anchichay namarkaan hen achar- angkay marokop ah Apudyus. Te uray chaat, cha-ancha angkay chillu soroton heno way ammaan hen tatagu, ichahana amin hen anchi orchin, ya hen gan- angkay hen fégah hen enammaana. Te chatcha agé way mangempapelet an cha kaman hen manmura way heno way in- nadchi an chàyu, ta wachay epasekatcha muran hen tatagu, yachi agé hen fat-éna. way enafurotyu chicha paat. 14 Ngém 8 Wat no ammag ammaan hen tagu hen haén, faén angkay hen kachayawà hen laylaychén hen acharna, ichahana hen chà anapén, te maid chillu kasen chà fungan hen hiyachiy enammaana way ichayaw no faén yanggay hen nekorosan an machusa ah ing-inggana. Waman hen Apotaaw way Jesu Cristu. Yag gapon anchi tagu way mangamma hen laychén natéyana, wat naka-an hen layad-o hen hen Espiritun Apudyus, ichahana agé uray heno way nigagangay hen tatagun hen anchi ammay way marpon Espiritun antoy lota te ammag maid paat sérfin Apudyus way yachi hen mètaguwan an cha nadchi an haén ad uwan. 15 Wat hiy- hiya ah in-inggana. 9 Wat antaaw komag achi, ammag maid nat-énana hen na- achi mappég way cha mangamma-amma markaan hen acharna ya hen iggay, te hen ammay te no achitaaw iyanggayan, hen masasapor yanggayat hen kafale- umchah hen tempona way mangchahan- wan hen hamhamà. 16 Wat chàyu way taaw chillu hen gunggunan hen amin an- cha somorot hen yatoy intugun-o, ta ma- chi enammaantaaw way ammay. 10 Hiy- papanoh hen hamhamàyu ya ta totollon- achi, sosnod, hen kawad-antaaw hen an- gan chàyu way yachi chillu hen meka- toy lota, antaaw ammag epapate way man an chitaaw amin way tot-oway tata- mangamma hen ammay hen aminay gun Apudyus. tatagu, kaskasen hen anchichay ifataaw 17 Wat manepod ad uwan, maid koma way cha omafurot. mè-es-esngel an haén mepanggép hen antoy chà itudtuchu. Te an-o met am- Hen anongoh way tugun Pablo mag inlurud way nangamma hen lay- 11 Haén hen nangensorat hen antoy chén Apo Jesu Cristu way nangen-alepan anongoh hen alè an chàyu, wat ilanyu an haén. Ya an agég nafilafilatan hen an- hen kachinakkar hen antoy chà enso- toy achar-o ah kail-an hen katot-owana. rat. 12 Hen annachay cha mangempa- 18 Wat hiyachi sosnod, ta totollongan pelet way mamarkaan hen acharyu ah chitaaw amin an Apotaaw way Jesu somorotanyu hen orchin, ancha angkay Cristu. Haén ah Pablo. an cha omamma ah kachayawancha. 399 iyEfeso 1:13

layadna an chitaaw. 5 Ya nachachà-an Hen sorat Pablo hen anchichay agé hen hamhamà Apudyus way man- ganà an chitaaw gapo hen natéyan Jesu iyEfeso Cristu. Hehemmàna way yachi hen ma- ammaan te hiyachi hen laychéna chillu. Nampegwa ah aposel Pablo way i nan- 6 Wat antaaw ammag chachayyawén tudtuchu ad Efeso way kachachakkaran hiya gapon anchi ség-angna an chitaaw way fabréy hen provinsiyan hen Asia. Ya way maid mepaniyana way yachi hen hen anchi pegwanaat nachuway tawén nangempaliyana hen anchi papattigéna ahchi (Aposel 18:19-20:38). Angkay na- way anàna way ah Jesu Cristu. 7 Ya awni yag anat manorat an chicha hen gapo agé hen natéyan Jesu Cristu way anchi tawén way 61 hen nifafalluchana nifùfù hen charana, nasobfottaaw yag ad Roma, te chengngarna way wachan penakawan Apudyus hen fasortaaw. Wat achicha man-ahekenna-awatan. Wat imfa- ammag maid mepaniyan hen ség-ang gana hen mepanggép hen kenakascha-aw Apudyus 8 way annag inlibli an chitaaw. Jesu Cristu ya anat hen kasaporan hen Yag ah kenaraeng Apudyus ya ah ke- mantetempoyugan hen cha omafurot way nanongnongna, 9 wat empaka-ammuna hen miyaliganchaat hen parteparten hen an chitaaw hen anchi nachachà-an way achar way uray no lonaycha, ihà-ancha planona way iggay ma-ammuwan ing- chillu. ganad uwan way yachi hen mepang- Haén ah Pablo way ah Apudyus hen gép an Jesu Cristu. 10 Yag hen planona, 1 nanlayad way man-aposel an Jesu ammaana ah Jesu Cristu ah man-apon Cristu. Wat antoyan hen sorat-on chàyu amin hen egad no umchah hen an- way tatagun Apudyus ahnad Efeso way chi ustoy tempona way hehemmàna napiyar hen afurotna an Jesu Cristu. 2 Ta chillu. Wat amin hen wachad uchu ya totollongan chitaaw amin an Amataaw hen antoy lota, manteteponon Apudyus way Apudyus yah Apo Jesu Cristu, ya ta chicha amin way ah Jesu Cristu hen papannohoncha agé hen hamhamàtaaw omapowancha. amin. 11 Hen egachay ma-ammaan hen an- toy lotaat ma-ammaan te yachi hen Kahahaang hen ekaman Apudyus hehemmà Apudyus chillu ya yachi agé hen ommafurot an Jesu Cristu hen laychénay ma-ammaan. Wat yachi 3 Antaaw ammag manyayaman an hen namepelliyan Apudyus an chitaaw Apudyus way Aman Apotaaw way Jesu ah mantataguna way metatappe an Jesu Cristu te gapon ommafurotantaaw an Cristu te yachi chillu hen hehemmàna Jesu Cristu wat ini-idchatna an chi- nanepod hen laprapon hen egad. 12 Wat taaw hen aminay ammay way narpod kaskasen chàni way nachachà-an hen uchu way empàwana hen Espirituna. namnamana way umale hen anchi em- 4 Te ilanyu ngén hen enammaana. Hen popostan Apudyus way umale, wat anni cha-anna mangammaan hen antoy lota, yanggay ammag chachayyawén hen kae- loohna penepele chitaaw ah man-anàna nammay Apudyus. hen ketapyantaaw an Cristu. Ya im- 13 Yag ad uwan, chàyu agé way fafaggana agé way ma-apudyusantaaw tapena, enammaan Apudyus chàyu agé ya maid fasfasortaaw an hiya way maid ah mantataguna hen nangngaranyu hen kasen po-on hen yachiy enammaana anchi tot-oway alena ah kahara-anyu para an chitaaw no faén yanggay hen way yachin anchi ammayay chamag. iyEfeso 1:14 400 iyEfeso 2:3

Yag hen nangafurotanyu agé an Jesu taaw way yachi chillu agé hen anchi Cristu, wat inidchat Apudyus hen Es- mannakafalinna way empàilana 20 hen pirituna way mìyachar an chàyu agé nangempauchiyana an Jesu Cristu hen way yachi chillu hen empopostana ah natéyana ya hen nangempatùchuwana katot-owaan way chitaaw amin hen tata- an hiya hen anchi kachachayaw way guna. 14 Te hen anchi nìyacharan hen Es- pachawananna ad uchu. 21 Wat nane- piritun Apudyus an chitaaw, yachi hen pod hen laprapona ya ah ing-inggana, manot-owaantaaw way idchat Apudyus maid kepachongan hen kenangaton Jesu way idchat hen aminay empostana an Cristu te hiyan kangangatowan no hen chitaaw ah pegwana ya aran chitaaw aminay mannakafael way toray way agé ad uchu. Wat antaaw yanggay am- wachan antoy lota ya uray ad uchu, te mag chachayyawén hen kaenammay kangatowan hen egachay ap-apo ya hen Apudyus. egachay chumunyu ya ongtan ya uray heno way cha aryén hen tatagu. 22 Te Hen ninluwaruwan Pablo empangaton Apudyus ah Jesu Cristu ah hen anchichay ommafurot man-ap-apon hen egad ya enammaana Rom. 1:8-15; 1 Cor. 1:4-9; agé hiya ah penakaurutaaw way cha Fili. 1:3-11; Col. 1:3-14 omafurot. 23 Wat hiyachi, ah Jesu Cristu 15 Nanepod hen pés-éy nangngarà way hen uru, ya hen aminay cha omafurot an cha-ayu omafurot an Apo Jesus ya hiyaat chicha hen penaka-acharna. Yag chakar agé hen layadyu hen amin an- hen amin way wachan Jesu Cristu way chichay tatagun Apudyus, 16 wat am- uru, melak-amtaaw agé way acharna. mag maid péppég hen yaman-o an Hen nanaguwan Apudyus hen hiya gapon chàyu. No manluwaruwaén anchichay kaman nanattéy an hiya chà ichawat chàyu 17 an Amataaw way machachayaw way Apudyus way Aman Rom. 3:21-31; Col. 2:8-15 agé Apotaaw way Jesu Cristu. Hen Hen anchi pés-éyna, ammag chà chawatén, ta idchatna koma an 2 maid namnamayu way metape an chàyu hen kenaraeng way marpon Es- Apudyus te an-ayug kaman nanattéy pirituna ya ta epaka-ammuna agé an an hiya gapon fasor ya hen iggayyu chàyu hen amin way mepanggép hen omafurotan an Jesu Cristu. 2 Yag hen kena-apudyusna ta ma-awa-awatanyu hiyachi, tenoradyu hen gagangay hen way térén. 18 Ya chà agé chawatén ta anchichay achi omafurot, yag chayu hehellawan Apudyus hen hamhamàyu agé enafurot hen laychén chumunyu ta lomawag hen mangenlasinanyu no way hiya hen anchi cha mangentoray henochi hen chataaw namnaméén way ad uwan hen anchichay mannakafael awatén ah pegwana gapon nameleyana way achi maila ya umat agé hen amin an chitaaw, ya ta ma-awatanyu agé hen anchichay achi omafurot. 3 Ya uray agé kachuar ya hen kaenammay cha nad- chàni way Judio, wat yachi agé hen chi way idchatna hen tataguna. 19 Ya ta enkamanni hen cha-anni omafurotan ma-awatanyu koma agé hen kenachakar an Jesus, te enammaanni agé hen heno hen mannakafalin Apudyus way chana way laylaychén hen acharni ya heno etorong an chitaaw way cha omafurot way cha umchah ah hamhamàni. Wat te ammag maid mepaniyan hen kafaelan maid nat-énana te uray chàni way hen mannakafalinna. Hen yachiy man- Judiowén lébféngni agé way machusa nakafalinna hen chan anchar an chi- iyEfeso 2:4 401 iyEfeso 2:16 way kaman hen kachusaan hen aminay Hen masosnochan gapon Jesu Cristu achi omafurot. 4 Ngém ah Apudyus, ammag maid 1 Cor. 3:9-15; Gal. 2:15-21 mepaniyan hen layadna an chitaaway 11 Chàyu way faén Judio, achiyu koma tatagu ya maid agé mepachongan hen aliw-an way niyanà-ayu way faén tot- ség-angna 5 te tàén kamantaaw nanattéy owa tatagun Apudyus, ya chàni agé an hiya hen kamaichan hen afurottaaw, way Judio, annig penepeloh chàyu tenaguna chitaaw chillu gapon Jesu te maid markan Apudyus an chàyu. Cristu. Wat hen nangenhara-ana an Ngém ah katot-owana, faén chillu ah chitaaw, gapo chillu hen ség-angna. Apudyus hen cha mangamma hen hiy- 6 Te entapen Apudyus chitaaw an Jesu achiy marka, te tatagu yanggay. 12 Wat Cristu hen nanaguwana an hiya yag hen anchi pés-éyna, maid poros inni- inidchatna hen mannanayun way layu mepanggép an Jesu Cristu ya iggay- ataguwantaaw. Wat ad uwan, gapo ta ayu agé mifilang an chàni way ganà Is- nètapetaaw an Jesu Cristu, empangaton rael way penelen Apudyus. Yag maid Apudyus chitaaw agé way mètoray agé nèawaanyu hen entorag Apudyus an hiya ad uchu hen kenangatona. an chàni way empostana way idchatna. 7 Yaha hen enammaan Apudyus ah Ya maid agé paat namnamayu way mangempàil-ana ah ing-inggana hen matorongan an Apudyus hen antoy kachakar hen layadna an chitaaw ataguwanyu te maid innilayu an hiya. ya hen ség-angna way ammag maid 13 Ngém ammag safaliy térén ad uwan, mepaniyana. Ya hen po-on cha te tàén maid innilayu an Apudyus hen nadchiyat ah Jesu Cristu. 8 Wat ammag anchi ar-argaw, netapeayuwat agé an anggay yanggay hen ség-ang Apudyus hiya ad uwan gapon nifùfuan hen cha- yag entapena chitaaw an hiya yag gapo ran Jesu Cristu hen natéyana. 14 Wat yanggay hen ommafurotantaaw an ah Jesu Cristu hen nangamma hen nan- Jesu Cristu way ammag faén gapon tetempoyugantaaw way Judio ya faén anchi ammay way enammaantaaw, Judio ah umahà-anantaaw way an- te ammag inliblin Apudyus hen nag enammaan chitaaw ah masosonod ketapyantaaw an hiya. 9 Wat hiyachi te kena-anna hen namfufussorantaaw. hen achi mafalin way mampachinar hen 15 Hen enkamanna, penéppégna hen an- uray heno way tagu way mangaliyén chi orchin Moses ya hen liglamentona enammaana ano hen ammayat metape te hen anchi orchin hen nangamma an Apudyus. 10 Te ah Apudyus yanggay hen namfufussorantaaw, yag hen nanga- hen nangamma hen ketapyantaaw anna, wat hen natéyana. Wat ad uwan, an hiya hen ommafurotantaaw an chàniy Judio ya chàyu way faén Ju- Jesu Cristu. Ya senafalina agé hen dio, tàén chuway karasey tatagu, enam- hamhamàtaaw ta maka-ammataaw maan Jesu Cristu chitaaw ah ihà-an way hen ammayéna way yachi chillu hen karasey tatagu te ad uwan, masosonod- gagarana way nangamma an chitaaw taaw amin gapon netapyantaaw an hiya. ya hehemmàna chillu way yachi koma Wat yachi hen nantetempoyugantaaw. hen ammaantaaw. 16 Wat hen natéyan Jesu Cristu hen an- chi koros hen naneponana hen Judio ya hen faén Judio ah umahà-anancha ya ah maka-anan hen namfinnusoran- cha yag namfangchéna chicha amin an iyEfeso 2:17 402 iyEfeso 3:10

Apudyus. 17 Wat hen ummaliyan Jesu angna ah pagsaya-atanyu. 3 Te ilanyu Cristu, ta itudtuchuna an chitaaw amin ngén, nanepod hen laprapona, iggay na- hen mantetempoyugantaaw an Apudyus ammuwan hen ketapyanyu way faén Ju- way uray chàyu way faén Judio way dio an Apudyus, te egad ad uwan yag maid awanwani an Apudyus, ya umat anat epàilan Apudyus hen nangempàil- agé chàni way Judio way na-awagan ana an haén way chichato hen chà es- ah tatagun Apudyus. 18 Yag ad uwan, orat an chàyu hen yatoy sorat. 4 Wat amintaaw way Judio man ono faén Ju- no faséényuto, acharényu hen anchi dio, torongan hen Espiritun Apudyus ma-awatà mepanggép hen anchi ig- chitaaw amin way metape an Apudyus gay ma-ammuwan way planon Apudyus gapon enammaan Jesu Cristu. mepanggép an Jesu Cristu. 5 Te nane- 19 Wat hiyaha, chàyu way faén Judio, pod ad malimaliyam, maid tagu ah tàén faén ahimfafaryan Apudyus chàyu nangammu hen anchi planon Apudyus hen anchi ar-argaw, ahimfafaryan chàyu te egad ad uwan yag anat epaka-ammun ad uwan te enanà Apudyus chàyu agé ya hen Espiritun Apudyus chachi an chàni chana agé ifilang chàyu ah tataguna, wat way penelena way man-aposelna ya pro- nètapeayu hen amin anchichay tapenay fetana. 6 Wat yato hen anchi planona ommafurot. 20 Hen panina, kaman chi- way cha-an ma-ammuwan way ad uwan, taaw amin hen faréy Apudyus way i- chàyu way faén Judio, melak-am-ayu inggawan hen Espirituna. Wat ah Jesu peet hen aminay idchat Apudyus an Cristu hen kaman tummùchuwan hen chàni way Judio ya mifilang-ayu agé ah anchi faréy, ya hen anchichay pro- achar Jesu Cristu, ya an-ayu agég mèawa feta ya aposel hen kaman to-odna te hen aminay empopostan Apudyus gapon chicha hen pés-éy nangempaka-ammu Jesu Cristu. Wat yachi hen nekaman an hen mepanggép an Jesus, 21 ya anat chàyu gapon ommafurotanyu hen anchi hen aminay ommafurot, kaman chicha ammayay chamag. hen enà-aran hen anchi faréy. Wat ah 7–8 Haén ménat hen kafafaan way tata- Jesu Cristu hen mamangchén ah meho- gun Apudyus, ngém tàén, enammaana hoopan hen amin anchichay enà-ara chillu haén ah mansérfi an hiya way ah masà-achan hen ihà-an way na- i mangintudtuchu hen anchi ammayay apudyusan way faréy. 22 Wat gapo hen chamag an chàyu amin way faén Judio netapyanyu an Jesu Cristu wat chàyu yag senég-anganà agé te inidchatna hen agé hen kaman enà-ara way cha usarén kafaelà way i mangintudtuchu. Ammag hen Espiritun Apudyus way mangamma maid gapona yag yachi hen emporang hen fumaryan Apudyus. Apudyus an haén. Wat hiyachi hen chà minwarawagan an chàyu hen anchi ség- Hen nanudtuchuwan ang Jesu Cristu way maid mepaniyana. Pablo hen faén Judio 9 Ya hen ihay imfagan Apudyus agé, Col. 1:24–2:5 ta epaka-awat-o hen aminay katagutagu Wat haén way Pablo way chan sérfi hen ekaman Apudyus way mangem- 3 an Apudyus, anà ammag nifafarud pacharan hen anchi planona way cha- gapon chà nanudtuchuwan an chàyu an ma-ammuwan ingganad uwan. Te ah way faén Judio ah katoronganyu. 2 Yag Apudyus way nangamma hen angamin, awniyat chengngaryu way empafiyang iggayna empakpaka-ammu hen yachiy Apudyus an haén way mangempaka- planona ingganad uwan. 10 Wat uray ammu an chàyu mepanggép hen ség- hen aminay mannakafael way toray ad iyEfeso 3:11 403 iyEfeso 4:4 uchu way achi mailéén maid innilacha atapyan koma hen ma-awatantaaw ing- hen anchi kahahaang way kenaraeng ganah ammag migagangay an chitaaw Apudyus, te ingganad uwan ya an- hen gagangay Apudyus. chaat cha ilan chachi. Te hen hehemmà 20 Antaaw ammag chayawén ah Apudyus chillu wat chitaaw way cha Apudyus te uray heno way ifagataaw an omafurot an Jesu Cristu hen mangil- hiyéén maka-amma chillu hen chùchùar ancha hen yachiy kenaraeng Apudyus no hen imfagataaw te maid péppég way maid mepaniyana. 11 Nachachà-an hen kafaelana, te uray hen anchi chillu hen anchi hehemmà Apudyus way achitaaw makahkahmà wat kafaelana ma-ammaan, yag ah Apotaaw way Jesu chillu. Ya hen yachiy mannakafalinna Cristu hen nafud-asan amin cha nadchi. agé, wat chan anchar an chitaaw ah 12 Wat ad uwan, gapon ommafurotan- katorongantaaw. 21 Wat amintaaw taaw an Jesu Cristu ya hen nelaram- way cha omafurot, antaaw amin mongantaaw an hiyaat achitaaw émé- ammag chachayyawén ah Apudyus ah gyat way mangimfaga an Apudyus ah ing-inggana way maid péppégna gapon heno way ifagataaw. 13 Wat panga-aseyu Jesu Cristu ya hen ketapyantaaw an ta achiayu koma tomkar gapon antoy hiya. Amen. chà mapaligatan mepanggép hen anchi Hen mantetempoyugan hen chà itudtuchu an chàyu, te chà anohan aminay ommafurot aminto ah katoronganyu. Rom. 12:6-8; 1 Cor. 12:12-26 Hen layad Jesu Cristu hen tatagu Haénay Pablo way nifafarud gapon Rom. 8:31-39 4 chà mangammaan hen laychén Apo 14 No hamham-ê amin hen anchi enka- Jesu Cristu, wat hen eténgténg-o paat an man Amay Apudyus, anà ammag chan chàyu, ta iyafiinyu paat ah Apudyus way palentomang way manayaw an hiya namele an chitaaw. 2 Te hen ekaman- 15 way hiya hen pongar hen egad ya hiya taaw, masapor epafafataaw hen achar- agé hen penaka-aman hen amin. 16 Ya taaw ta achitaaw mampasigsiguru ya hen chà chawatén an hiya way kanga- masapor agé man-ahe-ennanohtaaw te towan way maid makahkahmà hen man- yachi hen mangempàil-antaaw hen man- nakafalinna, ta papegsééna koma hen ahelennaychantaaw. Yag antaaw am- hamhamàtaaw amin gapon Espirituna. mag anohan hen mèfatan hen ifa ya 17 Ya ta mawawà-acha ah Jesu Cristu achi aw-awniyén hen mamakawanan an ah hamhamàtaaw gapon afurottaaw an hiya. 3 Ya epapatetaaw paat agé way hiya. Ya chà agé chawatén ta ammag mangamma hen laychén hen Espiri- mimura koma ah hamhamàtaaw hen tun Apudyus ta achitaaw chachaelén man-ahelennaychantaaw 18 ta éhéd yag hen anchi tempoyugtaaw way narpo wachay kafaelantaaw way mangawat chillun hiya. 4 Te ilanyu ngén, an ihà- hen kapegsan hen layad Jesu Cristu an an met hen achar Jesus way chi- chitaaw. Ya faén agé yanggay chitaaw taawchi, ya ay ammoh wachay ihà-anay te uray aminay tatagun Apudyus wat achar ah achi man-ahekenna-awatan. Ya ma-awatancha koma amin hen anchi an ihà-an agé hen Espiritun Apudyus layad Jesu Cristu way maid mepaniyana. way nìyachar an chitaaw amin. Ya an 19 Tàén achitaaw ménat chillu tot-owa ihà-an agé hen anchi chataaw amin makahkahmà hen kapegsan hen layadna namnaméén way awatén ah pegwana an chitaaw, chawatê chillu way matapy- gapon nameleyan Apudyus an chitaaw iyEfeso 4:5 404 iyEfeso 4:16 way yachin mannanayun way ataguwan. hen alen Apudyus way ekatchéén pro- 5 Yag uray chuartaaw, an ihà-an chillu feta. Ya inidchatna agé hen kafaelan hen Apotaaw way hiyah Cristu. Ya an way i manginwarawag hen anchi am- ihà-an agé hen charan way ma-afurot mayay chamag ya anat hen kafaelan ah metapyantaaw an Apudyus. Ya ihà- way manalimun hen anchichay omma- an agé hen sinyar an chitaaw way yachi furot ya manudtuchu an chicha. 12 Hen hen funyag. 6 Ya an ihà-an ah Apudyus gagaran Jesu Cristu way nangidchat way hiya hen ap-apon hen aminay egad, hen anchichay nankarakarasey kafae- ya hiya agé hen Aman hen aminay om- lan, ta wéhchin anchichay ommafurotén mafurot. Ya hiya, wawà-acha agé an chi- wachay érégna way mangamma hen lay- taaw amin ya cha agén anchar an chi- chén Apudyus ah katorongan hen afurot taaw amin. hen ihaiha amin hen anchichay ka- man acharna. 13 Ta hen mekaman koma, Nankarakarase hen inidchat matapyatapyan hen innilataaw mepang- Apudyus ah katorongantaaw gép hen anà Apudyus ingganah mapa- 1 Cor. 12:4-11 pchong koma hen afurottaaw amin ya 7 An ihà-an tot-owa hen chataaw ta matang hen hamhamàtaaw ta ko- afuroton way hiyah Jesu Cristu. Ngém mamantaaw amin an Jesu Cristu way faén an ihà-anay karase way kafaelan antaaw amin ammag aran hen anchi hen inidchatna an chitaaw way om- nenènong way hamhamàna. 14 Te no mafurot, te wéhchin chitaawén wachay yachi hen mekaman an chitaaw, faén- wacha hen inidchat Jesu Cristu way taaw tot-owa kaman ungunga way am- kafaelan hen ihaihay tagu. 8 Nifafag- mag naraka way ma-awis. Wat achi- gachi hen anchi nesosorat way alen taaw ammag cha ma-awis ah heno way Apudyus way ekatnéén, kadchachato way mitudtuchu, ya achi- “Hen namfangchana ad uchu, chuar hen taaw agé ammag cha marokop hen an- entàtaenna way farud, yag wacha chichay manasilib way sabsafali hen agé hen inidchatna way kafaelan chacha itudtuchu. 15 Te hen ekaman- hen aminay tatagu.” taaw, antaaw ammag aryén yanggay Yachi hen empasorat Apudyus ad na- hen katot-owaan hen anchichay tatagu menghan. 9 Yag nokay agé hen layché- way ammag maid koma kétkétém ah nay aryén hen anchi ekatnéén “nam- miyahrang, yag achitaaw agé iyaningar- fangad ad uchu.” Wat kapeletan way ngar way mangimfaga ta antaawat an an ummale unna hen antoy lota te epàila hen layadtaaw. Te masapor ko- pakay ekatnéén “namfangad ad uchu” mamantaaw an Jesu Cristu hen ami- nò. 10 Wat maid kasen nangamman nad- nay ekamantaaw te hiya hen urutaaw. chi no faén yanggay ah Jesu Cristu way 16 Ya hiya hen cha mangenmaneho an hiya hen anchi ummale hen antoy lota chitaaw way penaka-acharna ta meho- yag anat mamfangad ad uchu-uchu. Wat hoop hen aminay parten hen hiyachiy hen halenonot nadchiyat, heno way lu- achar way hen anchichay urat hen ma- garén nawawà-acha hiya. mangchén. Wat no wéhchin parten hen 11 Ya chuar agé hen inidchatna way acharén ammaana hen ustoy fiyangna, kafaelan hen tatagu ah katorongan hen pomegsa ya chumakar hen yachiy achar. ommafurot an hiya, te enammaana hen Wat yachi koma hen ekamantaaw way tapena ah man-aposel, ya anat hen achar Jesus ta pomegsa hen tempoyug- kafaelan hen tapena way mangimfaga iyEfeso 4:17 405 iyEfeso 5:2 taaw ya hen afurottaaw gapon chataaw ta achi mamfalinchi ah fumasoryan. Ya man-ahelennaychan. achi agé mafalin unongon hen aningar- ngar ingganah madhém ta achi koma Hen kafalewan hen ataguwan hen mahen-awniyan yag naka-an. 27 Ya achi- ommafurotan an Jesu Cristu taaw eparufus hen wayan Chumunyu Rom. 6:1-14; Col. 3:5-17 way man-anchar an chitaaw. 28 Yag 17 Wat hiyachi, hen itugun-o an chàyu mag-ay ta wachay manga-akaw, mas- way imfagan Apo Jesu Cristu an haén, apor etagayna ta anat an i mèlabfu ah masapor achitaaw koma cha unuchun ustousto ta wachay iyarana ah mas- hen a-amman hen anchichay achi oma- aporna yah etorongna hen anchichay furot te chicha, chacha torachén yang- makasapor ah torong. 29 Achitaaw agé gay hen wachah hamhamàcha way maid cha ar-aryén hen laweng ta hen aryén- poros sérfina 18 te ammag helang hen taaw yanggayat hen anchi makatorong hamhamàcha. Ya achicha agé mèawa hen anchichay mangngar ta achitaaw hen ataguwan way idchat Apudyus te héphépén hen laweng ta an pomegsa hen achicha ma-awatan hen mepanggép an hamhamàcha mepanggép hen usto. 30 Ya hiya. Yag hen achicha mangawatan, te achitaaw agé ammaan hen mangempa- anchag cha epapelet way mangamma tokar hen Espiritun Apudyus, te hen Es- yanggay hen wacha an chicha. 19 Wat piritun Apudyus way nìyachar an chi- ammag naka-an hen aminay fiincha ya taaw, hiya hen markan Apudyus way chachaat agé iyuya hen heno way lay- mangimfaga way enawan Apudyus chi- chén hen acharcha way ammaan way taaw. Ya heno way tagu way wacha hen anchag pommasag ah heno. Espiritun Apudyus an hiya, sigurachu 20 Ngém chàyu, faén metchi hen hen kahara-ana ah pegwana. 31 Masapor enacharyu mepanggép an Jesu Cristu. achitaaw unongon hen lommawengan 21 Te chengngaryu met hen mepanggép hen hamhamà ya umat agé hen nang- an hiya ya chayu agé torachén hen gatan. Etagaytaaw agé hen aningarngar tot-owa way intudtuchuna. 22 Wat ya sosongel. Ya achi koma agé mafalin yachi, masapor manchùganyu amin way mankapkapot ya lawrawengén hen hen anchi laweng way gagangay way ifa 32 ta hen ekamantaaw koma, an- tenoradyu hen cha-anyu omafurotan, taaw an man-ahe-ennanoh ya man- te yachi hen karokopan hen acharyu ahesennég-ang ta hen ammay yanggay ya hen manachael an chàyu. 23 Ta hen ammaantaaw hen ifataaw. Ya mas- ad uwan, masapor mafalewan hen apor agé man-ahepennakawantaaw ka- hamhamàyu 24 way aranyu hen anchi man hen namakawanan Apudyus an chi- ammayay hamhamà way narpon taaw gapon Jesu Cristu. Apudyus way kaman-ayu kasen Hen ekaman hen anchi niyanà ah fummuru way tatagu way nahelawan hen hamhamàna kommaman hen hamhamà Apudyus. Te hen anchi narpon Apudyus, Gal. 5:16-26; Fili. 2:12-18; Col. 3:5-17 nachachallos ya nalilimpiyu. Chitaaw hen a-anà Apudyus way 25 Wat hiyachi, masapor achitaaw 5 laylaychénay térén, wat hiyachi, chan kétkétem ta hen anchi tot-owa masapor torachéntaaw hen aminay yanggay hen iyale, te wéhchin chi- hamhamàna te hiyan Amataaw. 2 Ya taawat parten hen achar Jesus. 26 Yag masapor agé man-ahelennayadtaaw no wachay omaningarngaran, arwachan way kaman hen manlaychan Jesu Cristu iyEfeso 5:3 406 iyEfeso 5:19 an chitaaw. Te hiya, gapon layadna ammayén Apudyus. 10 Ya antaaw an an chitaaw, inidchatna hen acharna acharén hen anchi mangemparaylayad way matéy para an chitaaw way yachin an hiya ta yachin ammaantaaw. ninchatonana hen acharna an Apudyus 11 Ya achitaaw agé mètemfuruy hen yag naraychan tot-owa ah Apudyus hen a-amman hen anchichay tatagu way hiyachiy enammaan Jesus. achi omafurot way maid fanag hen 3 Gapo ta chitaaw hen tatagun chacha am-ammaan, ta antaaw an Apudyus, achi koma mafalin way ammaan hen usto ah kahelawan hen wacha hen man-am-ameam ya anchi laweng way a-ammacha. 12 Ya hen mangammah laweng way hen hiyachiy laweng way chacha chumagchagas ya aminay lenoroko etaro way mangamma, wat uray hen way uray hen mahaphapetan cha mangaryanéén ammag afifiin way nadchi wat achi koma mafalin an térén. 13 Wat no mahelawan hen anchi chàyu. 4 Ya achitaaw koma agé chan laweng way chacha ammaan, kapeletan ale ah aggarémha way ale ya hen way achi metat-aro yag narawag anchi nat-én hen mepayana ya umat koma hen mangenlasinancha hen agé hen maid gutokna ya hen narafus kenarawengna ta falewancha koma. way sos-oro, ta hen epaenghataaw 14 Yag yachi agé hen cha itugun hen koma, hen manyamanantaaw an anchi nesosorat way alen Apudyus way Apudyus. 5 Te hen anchichay tatagu ekatnéén, way aggaisaw ya lenoroko hen “Chàyu way kaman nanasséy, a-ammacha, sigurachu way achicha fumangon-ayu metape hen mantorayan Apudyus way te kaman-ayu nanattéy, wat hen-ama an Jesu Cristu. Ya umat agé man-uchiayu hen anchichay man-am-ameam ah ta helawan Cristu hen hamhamàyu agé.” egad te chicha, ancha cha apudyusén 15 Wat ar-arwachantaaw hen chataaw hen kok-owa way yachin patigéncha ekamkaman ta achitaaw ekaman hen yag faénat agé ah Apudyus. 6 Ilanyu ta anchichay achi maka-awat hen usto achi chàyu cha lokopon hen anchichay te chitaaw, na-awatantaaw met hen nan-asilib way mangaliyén faén usto. 16 Yag no wachay wayataaw way tot-owa hen antoy imfagà. Te gapo mangamma hen ammay, ammaantaawat angkay hen hiyahay a-amma, wat ta achi pomegpegsa hen anchi laweng harémén angkay hen anchichay achi way cha omam-améd hen chana ka- omafurot hen chusan Apudyus. 7 Wat ammaan ad uwan. 17 Wat achitaaw achiayu cha miyah-ahrang hen kaman wéwéngwéngén ta antaaw an emamad an cha nadchiy tatagu. 8 Te ilanyu way manganap hen laychén Apudyus. ngén, hen anchi ar-argawat helang 18 Achitaaw agé eparufus hen agé hen hamhamàtaaw way maid achar way mamfutang te ammag innilataaw an Apudyus. Ngém ad uwan, chumachaelchi. Ta hen ekamantaaw, nahehellawan hen hamhamàtaaw antaaw an eparufus hen Espiritun gapon ommafurotantaaw an Apo Apudyus way mamangchén hen Jesus. Wat masapor iyafiintaaw hamhamàtaaw. 19 Yag no man-ub- hen nahelawan hen hamhamàtaaw ufuntaawén chataawat agé iyale 9 way hen kafud-asanaat ammag hen alen Apudyus ya mankankanta nalimpiyu hen hamhamàtaaw ya hen agé ah manayawantaaw an hiya ya mangammaantaaw hen tot-owa way ah mangar-antaaw ah tugun. Ya iyEfeso 5:20 407 iyEfeso 6:4 antaaw an laylayad way mankankanta Wat heno way manlayad hen ahawana, way chataaw agé ham-éham-én hen chana agé laychén hen acharna, 29 ya laychénay aryén. 20 Yag gapon Apo Jesu maid ménat chillu tagu ah achi man- Cristu, antaaw agég manyayaman an layad hen acharna, te pakay chana pan- Amataaw way Apudyus, uray heno way ganén ya chana halimunan nò. Yag yachi ma-ammaan. agé chillu hen cha ekaman Jesus way an- nag hahallimunan chitaaw way acharna Hen mitugun hen hen-ahawa ya laylaychéna chitaaw 30 te chitaaw Col. 3:18-19; 1 Ped. 3:1-7 hen parteparten hen acharna. 31 Yachi 21 Wéhchiyén masapor epafafana hen hen fanag hen anchi nesosorat way alen acharna hen ifana te yachi hen mail- Apudyus way ekatnéén, an hen mangempafafaantaaw hen achar- “No omahawa hen larae, taynana hen taaw an Jesu Cristu. 22 Chàyu way fin- chàcha-arna yag enteponna hen ufae, masapor epafafayu hen acharyu ahawana way yachi hen mamfali- hen anah-ahaw-anyu way kaman hen nancha ah ihà-an way achar.” chayu mangempafafaan hen acharyu an 32 Chakar hen laychén nadchiy aryén ya Apo Jesus. 23 Te hen larae, hiya hen naunig te hen ma-awatà, ahapéna agé ah urun hen ahawana way kaman hen nan- Jesu Cristu ya amin hen anchichay om- uruwan Jesu Cristu hen aminay om- mafurot an hiya. 33 Ngém wacha chillu mafurot, ya ah Jesus, henara-ana amin hen keyaryana hen hen-ahawa hen an- hen anchichay ommafurot way niyalig toy lota, te hen larae, masapor laylay- ah acharna. 24 Wat hiyachi, kaman hen chéna hen ahawana way kaman hen mangafurotan hen ommafurot an Jesu manlaychana hen acharna. Ya hen fufae Cristu, wat kaman koma agéhchi hen agé, masapor iyafiinna hen ahawana. mangafurotanyu way finufae hen anah- Hen mitugun hen a-anà ahaw-anyu. ya hen chinàcha-ar 25 Ya chàyu agé way lenarae, mas- apor laylaychényu hen anah-ahaw-anyu Mar. 7:10; Col. 3:20-21 way kaman hen nanlaychan Jesu Cristu Chàyu way a-anà, masapor an chitaaw way ommafurot an hiya, 6 afurotonyu hen chinàcha-aryu te te ah Jesus, anggay hen layadna an yachi hen nenènong way a-amman chitaaw, inidchatna hen acharna way hen anchi ommafurot an Apo Jesus. matéy 26 ta mamfalinéna chitaaw ah 2 Ya yachi chillu hen inyurchin maid fasfasorna an Apudyus way gapon Apudyus way ekatnéén, “Masapor nangurahana hen fasortaaw hen nanga- rispituwényu hen chinàcha-aryu.” Ya furotantaaw hen enalena. 27 Enammaan yachi paat agén anchi pés-éy orchin Jesu Cristuchi ah mangen-awaana an Apudyus way wacha hen gungguna no chitaaw way ammag maid fasfasortaaw afuroton 3 te empostan Apudyus way ya maid amin guhguhawtaaw ta am- mangaliyén, “No afurotonyuchi, ammay mag ammay hen mangil-ana an chi- hen ataguwanyu hen antoy lota ya taaw ya hen mangar-ana an chitaaw. marakay-ayu ya an-ayuwat matéy.” 28 Wat chàyu way larae, masapor ka- 4 Chàyu way chinàcha-ar, achiyu am- man agéhchi hen manlaychanyu hen mag cha pa-aningarngarén hen a-anàyu anah-ahaw-anyu way kaman chillu hen hen manugunanyu an chicha, ta anyu an manlaychanyu hen acharyu, te hen ah- amhiwén chicha ya disiplinéén chicha. awayu hen kaman pétén hen acharyu. iyEfeso 6:5 408 iyEfeso 6:17

Ngém hen ekamanyu, kaman hen cha te marpo hen mannakafalin Apo Jesu ekaman Apo Jesus an chitaaw. Cristu way wawà-acha an chitaaw. 11 Ya masapor iya-armastaaw hen Hen mitugun hen alepan ya amin anchichay armas way ini-idchat hen nangen-alepan Apudyus ta wachay ekamantaaw way Col. 3:22–4:1 mangafà an Chumunyu way ammag 5 Chàyu way alepan, masapor iyam- narokkop. 12 Te ah katot-owana, ammayu way mangafurot paat hen an- faén tatagu hen kafusortaaw te hen chichay nangen-alepan an chàyu ya anchichay egachay chumunyu ya iyafiinyu agé chicha way hen eka- ongtan ya hen amin anchichay achi manyu, afurotonyu chicha way maid maila way wachan mannakafalinna, lawraweng ah hamhamàyu way kaman te chicha hen cha mangentoray ah Jesu Cristu paat hen chayu afuro- hen tatagun antoy lota way ammag ton. 6 Ya faén agé yanggay hen mangi- ngéngét hen hamhamàcha. Chichachi il-ancha an chàyu hen mangammaanyu hen kafusortaaw way chataaw hen usto te no yachi, an yanggay hen gufatén. 13 Wat hiyaha hen masapor machayawanyu hen chayu anapén. Ta iya-armastaaw hen amin anchichay hen ekamanyu koma, anyu an ammaan kaman armas way ini-idchat Apudyus hen acharyu ah kaman alepan Jesu an chitaaw. Ya usaréntaaw chachi Cristu way ahelaylayad way mangamma way mangufat hen kafusortaaw ta hen laychén Apudyus. 7 Ya layyalayyad- achitaaw paat ma-afà no umchah hen ayu koma agé way mangamma hen heno laweng, ta no marpas hen anchi gufat, way mepa-amma an chàyu te hen katot- manga-afàtaaw chillu. owana, faén yanggay tatagu hen nangen- 14 Wat antaaw ammag mansasaggana alepan an chàyu te ah Apo Jesu Cristu way kaman sorchachu way hen agé. 8 Yag innilataaw met way heno sorchachu, wat masaporna hen kénégay way ammay way ammaan hen tatagu sentoron. Wat hen kaman esen- way uray alepan ono faén, gunggunaan torontaawat hen anchi mangaryantaaw Apudyus amin. hen ammag tot-owa paat way maid 9 Ya chàyu agé way nangen-alepan, kétkétém. Ya hen iha agé, masapor hen masapor e-ènongyu agé hen ekamanyu. sorchachu hen hapar hen paragpagna. Achiyu cha ég-égyatén hen anchichay Wat hen kaman ehapartaawat hen alepanyu. Te innilayu chillu way chi- a-ammataaw way ammay ya nalimpiyu. taaw amin way uray alepan ono ap-apo, 15 Yag hen kaman esasappatostaaw an ihà-an hen Apotaaw ad uchu. Ya hiya, agéat hen mansasagganaantaaw way achina angkay epohowan hen tatagu, mangimfaga hen anchi ammayay uray heno hen kasasa-adna. chamag mepanggép hen mètempoyugan an Apudyus. 16 Yag masapor agé Hen anchi armas way idchat Apudyus é-égnanantaaw hen afurottaaw an Rom. 13:12; Col. 1:13; Jesu Cristu te yachi hen kaman 1 Tes. 5:8; Heb. 4:12 arahagtaaw. Te no manokchuntaaw 10 Hen anongoh way ifagà an hiya, mahaparantaaw hen heno way chàyuwat masapor epapatetaaw way aggaégyat way eposet Chumunyu mangamma amin hen laychén Apudyus an chitaaw way kaman cha gumilab way hen kafaelantaaw way mangamma, way say-ang. 17 Ya hen kaman agé faén chillu chitaaw hen marpowana helmettaawat hen nanara-an Jesu Cristu iyEfeso 6:18 409 iyEfeso 6:24 an chitaaw, te yachi hen mahaparan hen hamhamàtaaw. Ya antaaw agég ehehèat Hen anongoh way imfagan Pablo hen anchi fangid way inidchat hen 21 Yachi yanggay hen ifagà, ngém achi Espiritun Apudyus way hiyachi hen alen fali te naway way umalehna ah Tikico Apudyus. 18 Masapor agé way chataaw way napateg way sonodtaaw te natalek manluwaluwaru way uray heno way way mansérfi an Apo Jesus. Wat egad mekamanén chataawat manchawat hiya way manaphapet an chàyu amin ah torong Apudyus way chataaw hen mepanggép an haén. 22 Yachi paat agé torachén hen itudtuchun hen hen gagarà way mangempale an hiya Espirituna hen manluwaruwantaaw. ahna, ta haphapeténa hen mepanggép Yag antaaw agég epapate way an chànihto ya ta epas-émna agé hen manginluwaluwaru hen aminay hamhamàyu amin. ommafurot. 19 Yag etapeyu agé haén 23 Wat hiyachi, chàyu way sosnod hen manluwaruwanyu ta epahpahmà way ommafurot, hen chawatê an Amay Apudyus hen ustoy aryê no mawayanà Apudyus ya Apo Jesu Cristu, wat way man-ale. Ya chawatényu agé ta ta papannohoncha hen hamhamàtaaw achiyà émég-égyat way mangimfaga amin ya ta pomegsapegsa hen afurot- hen anchi ammayay chamag way iggay taaw ya umat agé hen chataaw man- ma-ammuwan ingganad uwan. 20 Te ahelennaychan. 24 Wat ta totollongan yachi chillu hen chà enkamkaman way chitaaw amin an Apudyus, amintaaw penaka-achar Apudyus yag yachiyat way maid péppég hen layadna an Apo agé hen nifaruchà. Wat iluwaruwanà Jesu Cristu. Haén ah Pablo. koma ta anà ammag cha tomorotorod way mangentoroy hen anchi impiyar Apudyus an haén. 410 iFilipos 1:12

mayay chamag. Wat amin hen mangin- Hen sorat Pablohen anchichay luwaruwà an chàyuwén ammag amchan hen laylayad-o. 6 Ya sigurachuwà agé iFilipos way halenonoton Apudyus hen afurotyu, te hiya chillu hen nangempahpahmà Nifafarud ah aposel Pablo ad Roma hen pés-éy ommafurotanyu. Wat annag (Aposel 28:30) hen nanoratana hen etotoroychi ingganah kahènachan hen tatagud Filipos hen anchi tawén way mamfangchan Jesu Cristu. 62 way hen antoy Filipos, fabréy ad 7 Nenènong way yachi chillu hen Macedonia way yachin nanginyapetan hamhamào an chàyu te napateg-ayu Pablo gapon empahelap Apudyus an paat an haén way an-ayug cha melak- hiya (Aposel 16:9-40). Wat nametlo hen am hen aminay torong Apudyus an haén. émméyan Pablohchi way i nantudtuchu Te cha-ayu mìligat hen antoy nifafal- ya chuar hen ommafurot way napegsa luchà ya kaman agé hen anchi naw- agé hen afurotcha. Ya amchan agé awayyaà way manàchég hen anchi am- hen layad Pablo an chicha te tàén mayay chamag ya hen chà nangempa- anchag publi way térén, chachaat chillu pegsaan hen afurot hen tapena. 8 Innilan epéépééy hen etorongcha an hiya. Yag Apudyus hen ka-amchan hen enayù an hen nangngarancha hen nifaruchana, chàyu ya hen layad-on chàyu, te kaman kasencha agé empééy hen torongcha. ménat hen layad Jesu Cristu an chitaaw. Wat hen pontos hen yatoy sorat wat 9 Wat hen chawatê an Apudyus, ta yaman gapon torongcha ya hen sém- an komag pomepegsa hen ekamantaaw éman hen afurotcha. way man-ahelennayad, ya ta matapyat- Haén ah Pablo ya antoyan agéh Tim- apyan agé hen ma-awatantaaw mepang- 1 oteo way chàni hen chan sérfi an gép an Apudyus, ya antaaw agég lo- Jesu Cristu. Wat antoyan hen soratni maeng way mangenlasin hen aminay way metongpar an chàyu amin way tata- tot-owa. 10 Te no hiyachi, kapeletan way gun Apudyus ahnad Filipos gapo hen afunantaaw hen anchi nenènong paat, ommafurotanyu an Jesu Cristu ya umat ya achi chitaaw agé pafasoron hen mam- agé chàyu way cha memponponò ya fangchan Jesu Cristu te ichahan chi- chàyu agé way cha manorong an chicha. taaw way nachachallos. 11 Wat antaaw 2 Wat ta totollongan chitaaw amin an an ammaan yanggay hen anchi usto way Amataaw way Apudyus yah Apo Jesu ammayén Apudyus way ah Jesu Cristu Cristu, ya ta papannohoncha agé hen yanggay hen gapona ah ka-ammaan cha hamhamàtaaw. nadchi, ya hen kahalenonotanaat hen kachayawan Apudyus ya hen mepàil-an Hen chawat Pablo para hen kaenammayna. hen anchichay iFilipos Rom. 1:8-15; 1 Cor. 1:4-9; Ah Jesu Cristu chillu hen Efes. 1:15-23; Col. 1:3-14 pontos hen antoy ataguwan 3 Anà ammag manyaman an Apudyus 1 Cor. 4:16–5:10 hen aminay chà manmanma-an an 12 Chàyu way sosnod, awni yag chàyu, 4–5 te nanepod hen pés-éy om- ekatyuwén magat matepéd hen mafurotanyu an Jesu Cristu ingganad miwarawagan hen anchi ammayay uwan, anyug cha torotorongan haén chamag gapon amin antoy nepasamak way manginwarawag hen anchi am- an haén. Ngém masapor ma-awatanyu iFilipos 1:13 411 iFilipos 1:29 way faénat angkay, te an cha mangempachayaw an Jesu Cristu, tàén tomorongchi hen miwarawagana. 13 Te matéyà ono matataguwà non anat paat ilanyu ngénat, nanchinngar amin hen hiya hen machayaw gapon haén. 21 Te antochay sorchachun Are ya umat maid chillu kasen pontos hen matatag- agé hen amin antochay tapen hen guwà no faén yanggay hen kachayawan tatagu way maid kasen nifaruchà no Jesu Cristu. Yag non an umat yag anà an faén yanggay hen chà mansérfiyan an matéy, kaskasen hen ammayna te éméyà Jesu Cristu. 14 Ya gapo agé hen antoy paat an hiya. 22 Waman no matataguwà, nifafalluchà wat ammag senésém-ém mafalin agé etoroy-o hen antoy nipiyar hen hamhamà hen kachùran hen an haén. Wat nokay lawa hen piliyê nò, anchichay sosnodtaaw an Apo Jesus ay hen matéyà ono hen matatagguwà. yag naka-an hen égyatcha yag chachaat Achiyà chillu makefaga no heno hen am- agé tomorod way manginwarawag hen ammay, 23 te an-og laychén amin. Te alen Apudyus. ilanyu ngén, hen laychê paatat taynà hen 15 Manowat te hen katot-owana, nat- antoy lota ta éméyà an Jesu Cristu way én hen ganchat hen tapena, te ah yachi chillu hen ka-a-ammayan. 24 Ngém apéscha yanggay an haén hen chacha ah pagsaya-atanyu te kasaporanyu haén, mangempagngaran hen mepanggép an un-unnina ménat no anà an matatagu Cristu, te laychénchay menlahyan an ta achiyà matéy ad uwan. 25 Wat gapon haén. Ngém wachacha chillu hen tapena chàyu, sigurachuwà way achiyà matéy way ustousto paat hen ganchatcha, 16 te te masapor mì-i-iggawà an chàyu ta mat- chicha, gapon layadcha an haén ya an- apyatapyan hen afurotyu ya ta omam- chaat iwarawag, te na-awatancha way améd hen laylayadyu. 26 Yag no umaliyà emparufus Apudyus hen antoy nifaruchà ahnaat kapeletan way komaskasen hen ah manàchégà an hiya ahto. 17 Waman manayawantaaw an Jesu Cristu. hen anchichay tapena, nat-én tot-owa 27 Ngém sosnod, uray heno way meka- hen ganchatcha mepanggép an Cristu, man an haén, masapor koma iyafiinyu te hen machayawancha yanggay hen hen anchi chataaw afuroton mepanggép chacha anapén. Ya hen ekatcha agé, ta an Jesu Cristu. Ta uray no maka-aliyà an koma machismaya hen hamhamào ahna ono achiyà, changrê koma way an ahtoh pagfaruchan hen chà mangngaran chillug chinuchumgat hen afurotyu yag hen chacha ammaan. 18 Ngém haén, ana- nantetempoyug-ayu amin way mangem- at angkay ammag laylayad. Te tàén ud- papate way manàchég hen anchi am- ay laweng ono usto hen ganchatcha mayay chamag way chataaw afuroton. non anchaat paat cha iwarawag ah Jesu 28 Achiayu agé cha émégyat hen an- Cristu te yachi chillu paat hen cha chichay cha komontara an chitaaw, mangemparaylayad an haén. te hen anchi achiyu émégyatan an 19 Yag chaà chillu lomaylayad te innilà chichaat yachi hen manot-owaancha way gapon luwaruyu ya hen torong hen way ma-afàcha ya machusacha. Te Espiritun Jesu Cristu wat ah pagsaya- chàyu, mangafà-ayu te ah Apudyus atà chillu hen halenonot amin hen an- chillu hen manatàchég an chàyu. 29 Te toy na-ammaan an haén. 20 Ya hen man- ilanyu ngén, ninidchat an chitaaw hen laychà paat way manchinlà ah Apudyus, wayataaw way omafurot an Jesu Cristu wat ta maid koma am-ammaà ah kafiinà ah kachayawana. Ngém faén yang- an hiya, kaskasen ad uwan, ya ta am- gay hen ommafurotanyu hen ninid- mag humihiyya koma hen torod-o way chat, te uray hen mapaligatanyu ah iFilipos 1:30 412 iFilipos 2:16 kachayawana agé. 30 Wat cha-ayu tot- yatéyna hen nelansaana hen ko- owa metape an haén way mapaligatan ros. 9 Wat yachi hen nangempanga- gapon Jesu Cristu way yachi chillu hen towan Apudyus an hiya ah kanga- anchi innilayu way napaligatà hen anchi towan way ad uwanat maid mepa- ar-argaw, ya chayu agé chillu changrén chongan hen kenangatona. 10 Wat way yachi hen cha mekaman ad uwan. umchah hen ag-agaw way amin hen egad way ini-inggaw ad uchu ya hen Hen kenangaton Jesu Cristu ya lota, uray hen anchichay natéy ya hen anchi nampafafaana hen cha-an, ya uray hen anchichay Rom. 15:1-4; 2 Cor. 8:9; 1 Ped. 5:5-7 maila ya hen anchi achi, maid achi Sosnod, hen nelarammongantaaw mampalentomang hen henagong Je- 2 an Jesu Cristu, wat yachi hen cha sus way manayaw hen kenangatona. mangempas-ém hen hamhamàtaaw, 11 Yag maid agé achi mangimpudnu ya hen layadna an chitaaw, yachi way ah Jesu Cristu hen Ap-apon hen agé hen cha mangay-ayu an chitaaw. egad ah machayawan Amataaw way Ya gapo agé hen nètempoyugantaaw Apudyus. hen Espiritun Apudyusat chataaw Epapate hen afurot an Apudyus man-ahelennayad ya chataaw agé man-ahesennég-ang. 2 Wat gapo Mat. 5:14-16; Efes. 5:1-20; 1 Juan 1:5-7 ta ma-awatanyu amin cha natto, 12 Hiyachi, chàyu way sosnod way lay- tapyatapyanyu koma hen layad-o way laychê, tot-owa way anyug ena-abfurot hen ekamanyu, anyug tétérnén way hen aminay intugun-o hen nì-iggawà mantetempoyug ya man-ahelennayad an chàyu, wat kaskasen koma ad uwan way an umahà-an koma agé hen hen antoy kamaid-o way masapor man- hamhamàyu. 3 Yag uray heno gachidchéényu. Ta anyu yanggay am- way ammaanyu, faén koma ah mag epapate way mangamma amin hen mepangatowan hen acharyu ono ah laychén Apudyus way ririspituwényu mampahih-iyaanyu. Ta hen ekamanyu hiya ya émég-égyat-ayu way manlab- koma, wéchiyén epafafana hen acharna seng hen laychéna ah kahara-anyu. ta ihaihéén ifilangna hen ifana ah 13 Wat wawà-acha chillu ah Apudyus nangatngato no hiya. 4 Wat antaaw way man-anchar an chàyu ya mangid- anapén hen pagsaya-atan hen ifa ta faén chat hen layadyu ya hen kafaelanyu way yanggay hen pagsaya-atan hen achar. mangamma hen laychéna. 5 Antaaw ammag torachén hen anchi 14 Sosnod, uray heno way chataaw hamhamà Jesu Cristu ah manhamhamà- ammaan, antaaw ammag ammaan way taaw 6 way hiya, achitaaw chan ngayutongot ya achi- Tàén no kapachongnah Apudyus, ig- taaw agé chan sosongel 15 ta antaaw gayna chillu epapelet way ma- ammag amma-ammay way maid koma mangchén hen kena-apudyusna, 7 te wayan hen tatagu way mangempafa- annag enhàfa hen kenangatona yag sor an chitaaw ya ta maid kachum- namfalin ah tatagu way kaman an sekantaaw way a-anà Apudyus, tàén chitaaw ya annag enammaan hen niya-ahrangtaaw hen tatagun antoy lota acharna ah fafà-arén Apudyus. 8 Yag way ammag amchan hen kenarawengna. angkay namfalin ah tatagu, em- Ta kamantaaw hen cha homelaw way pafafana hen acharna way manga- taraw way cha manelaw hen tatagu abfurot an Amana, tàén yachin in- hen antoy lota. 16 Te hen anchi alen iFilipos 2:17 413 iFilipos 3:3

Apudyus way chataaw iwarawag, yachi Apudyus. Ngém hen hamhamào, ekat- hen managu an chicha ah ataguwan- owén ammay ménat no epahàyat-o hiya cha ah ing-inggana. Wat no kaman hichi ad uwan 26 te amchan hen enayuna an hen chayu ammaan, anà ammag lay- chàyu amin, ya kaskasen te chengn- layad ah pegwana no umchah hen mam- garyu ano hen nansaketana. 27 Ya am- fangchan Jesu Cristu, te chàyu hen kail- chan tot-owa hen senaketna te tég-angay an hen kenasérfin hen anchi aminay chà matéy. Ngém kena-asiyan Apudyus hiya enammaan. yag kena-asiyanà agé te gumminang 17 Yag non anà an pédtén ahto hen saketna. Te non an natéyat ammag ad uwan, anà ammag laylayad way nahéphép hen hamhamào ya hen ligat- mangidchat hen ataguwà an Apudyus o. 28 Wat gapon hiyachi, kaskasen hen ta etapèchi hen afurotyu way kaman layad-o way mangempahàyat an hiya ad chayu ichaton an hiya. Te anà ammag uwan ta ilanyu paat ta kasen lomaylayad laylayad gapon chàyu. 18 Ya chàyu, hen hamhamàyu. Te no lomaylayad-ayu, cha-ayu agé koma mèlaylayad an haén, yumagpaw hen manhamham-à ya anà tàén no matéyà. agé ammag lomaylayad. 29 Wat epad- chayu hen layadyu an hiya no homàyat Hen mepaligwatan te sonodtaaw chillu gapon Apo Jesus. cha Timoteo an Epafrodito Yag masapor chillu antaaw ammag ifiin Apos. 16:1-4 hen aminay tatagu way kaman an hiya. 19 Hen ekat-o, no eparufus Apo Je- 30 Te hiya, tég-angayna iyatéy hen chana susat achi mafayag yag empalè ah Tim- mangammaan hen laychén Jesu Cristu, oteo ahna way i mangila an chàyu, ta te annag inyanggayan hen ataguwana ah chamagê koma no henon én-énnén hen manorongana an haén way yachi chillu afurotyu ah sém-éman hen hamhamào, hen enkamanyu way tommorong non an 20 te ah Timoteo, hiya yanggay hen cha chàyu hen wacha. mamateg an chàyu way kaman hen Hen tot-oway ammayén Apudyus antoy chà mamatigan an chàyu. 21 Te amin hen antochay tapena, hen pagsaya- Rom. 2:28-29; 3:28; 1 Cor. atancha yanggay hen chacha hamham- 15:9-10; 2 Cor. 11:18-31 én way anchag inwalin hen ma-ammaan Wat hiyachi sosnod, hen ifagà an way para an Jesu Cristu. 22 Waman 3 chitaaw aminat, antaaw ammag ah Timoteo, innilayu met hen kenap- lomaylayad gapon nelarammongantaaw ategna an haén, te an-anig kaman hen- an Apo Jesu Cristu. Achì solsoletan ama way chan tentennorong hen chani way kasen mangimfaga an cha manginwarawagan hen anchi ammayay natto an chàyu te masapor paat chamag. 23 Wat hen ekat-o, no maila hen ma-awa-awatantaawto. 2 Masapor mifanagà, epaligwat-o hiya. 24 Yag cha- ar-arwachanyu paat hen anchichay at chillu namnaméén way gapon Apo Je- ammag térénay tatagu way cha sus, meparufusà ta achi koma mafayag mangempapelet way egad ano yag uray agé haénat umaliyà ahna. mamarkaan paat hen achar ya antaawat 25 Yag antoyan agé hen sonodtaaw ano metape an Apudyus. Te chichachiy way ah Epafrodito way empaleyuhto lawengay tatagu, ancha yanggay an way i manorong an haén ah heno laychén way fuma-ag. 3 Yag faén way masapor-o. Kaman tot-oway sonod- chilluchi hen sinyar hen tot-oway o hiya te ifà way kaman agé sorchachun anà Apudyus. Wat faén chicha hen iFilipos 3:4 414 iFilipos 3:16 tot-oway anàna te hen tot-oway anà hen nanorachà hen orchin Moses. Te Apudyusat chitaaw way cha manayaw hen kaenammay-o ad uwan, yachi hen an hiya gapon torong hen Espirituna, inidchat Apudyus an haén gapo hen chitaaw way cha manginchayaw an ommafurotà an Jesu Cristu. Te yachi Jesu Cristu ya chataaw agé manokchun chillu hen idchat Apudyus hen heno hiya yanggay way achitaaw manokchun way omafurot an Cristu. 10 Wat hen hen anchi pàpàila way a-amma ah laychê paat ad uwan, ta ma-awa-awatà manorachan hen orchin. 4 Te non paat amin hen wacha an Jesu Cristu ah an umat yag wachay mangaliyén komamanà an hiya, ya ta malènà koma manokchuna hen nanorachana hen agé hen mannakafalinna way nepàila orchin, an-o angkay ammag enlarahyan hen nan-uchiyana. Ya hen hamhamào hiya, te maid iggay-o enammaan. 5 Te ad uwan, uray mapàgangà way kaman ilanyu ngénat haén, gana-à paat an hen napàgangana, ya uray matéyà Jacob way nan-Israel way ommapet way kaman hen inyatéyna, non ana-at an Benjamin. Ya hen anchi ma-awaru paat komaman an hiya, 11 ta éhéd way ag-agaw-o way niyanà, wat yag man-uchiyà agé way kaman hen namarkaan agé hen achar-o wat anà nan-uchiyana ta mètaguwà agé an hiya. ammag tenten way Judio way Judio Masapor epapate way amin hen anap-ò. Ya mepanggép hen omafurot ah ing-inggana manorachan hen orchin Apudyus, haén met agé hen ihay Fariseo way Apos. 20:24; Heb. 12:1-2; 2 Tim. 4:7-8 kaestrektowan way manorad hen 12 Sosnod, achì ekatén anà ammag amin. 6 Ya ah nangempapatiyà way ammay way looh nepachong hen nanorot hen gagangayni way Judio, hamhamào hen hamhamà Jesu Cristu. chuar hen penap-aligatà hen anchichay Ngém chà pachasén paat ah kafaelà nanaynan an nadchi way ommafurot way mangamma hen laychéna te yachi an Jesus. Ya maid agé nepafasorà chillu hen ganchatna way namele mepanggép hen orchin Moses te maid an haén ah mantataguna. 13 Sosnod, lenabrabseng-o. 7 Ngém ad uwan, amin achì agé ekatén enammaà amin hen hen anchichay chà nanchinlan hen anchi laychén Jesu Cristu, ngém hen anchi ar-argaw, na-awatà way ammag chà ammaan, an-og cha aliw-an amin maid peet etot-orongna ah metapyà hen anchi narpas way na-ammaan an Apudyus, wat an-og inyanggayan ta umahà-an hen hamhamào way amin chachi ah manhagongà yanggay mangamma hen anchi cha-an. 14 Wat an Jesu Cristu. 8 Ya faén agé yanggay an-og epapate way mangamma anggaychi hen inyanggayà te uray hen hen laychén Apudyus te yachi met aminay napateg an haén hen anchi hen kagunggunaan ya hen anchi pés-éyna, te wadwadcha way térén gunggunaat hen mètaguwan an hiya ad hen antoy neteponan hen hamhamào uchu gapo hen enammaan Jesu Cristu. an Jesu Cristu ya hen nangapowà an 15 Wat amintaaw way chinuchumgat hiya. Wat an-o yanggay ammag ifilang hen hamhamàna an Jesu Cristu, kaman ah nifasora hen aminay enammaà hen agéhchi koma hen hamhamàtaaw. Ngém anchi ar-argaw ah somorotà an Jesu mag-ay ta wachay achi mangafun ah Cristu ad uwan 9 ta melarammongà tapena, awniyat torongan Apudyus hen yanggay an hiya. Wat ad uwan, achì hamhamàna ta tomepon chillu. 16 Ngém manchinlan hen kaenammay-o gapo uray ta yachi, masapor chillu ihaihéén iFilipos 3:17 415 iFilipos 4:8 ammaana paat hen innilana way laychén 2 Chàyu way inin-ina way cha Apudyus an hiya. Erodias an Sintike, panga-aseyu 17 Sosnod, anyu komag torachén haén. paat ta mankenna-awatan-ayu te Ya elasinyu koma agé hen anchichay cha masosnodtaaw chillu gapo hen manorad an haén ta hen chani ekaman, ommafurotantaaw an Apo Jesus. yachi koma agé hen ekamanyu. 18 Te 3 Ya hen ifagà agé an heay ifà paat tot-owa angkay hen anchi imfagafagà way cha mèamma an haén hen chillu an chàyu hen anchi ar-argaw, antoy alen Apudyus, torongam paat ya anà ammag chan luruwa way kasen chicha te ancha tot-owag empapate mangimfaga way wachacha hen tapena way tommorong an haén hen chà way anchag cha ammaan hen acharcha nanginwarawagan hen anchi ammayay ah kafusor Jesu Cristu gapon chacha chamag way kaman agé an Clemente ekamkaman, te anchag cha lakrakéén ya umat agé hen anchichay tapena. hen natéyana hen koros. 19 Wat chicha, Yag tàén cha-an-o engadnan chicha ancha angkay ammag metap-ar, te am- amin hen antoy sorat-o, ensosorat chillu mag hen laylaychén hen acharcha yang- Apudyus chicha amin hen anchi libnuna gay hen chacha afuroton. Yag heno agé way mangimfaga hen mètagu an hiya way afifì-inén yachiyat agé hen lay- ah ing-inggana. chéncha paat way epàila. Yag hen an- 4 Hen ifagà an chàyu amin, antaaw toy lota yanggay agé hen péppég hen ammag lomaylayad ah ing-inggana chacha hamham-én. 20 Waman chitaaw, gapon nelarammongantaaw an Apo ad uchu hen ustoy fumabréyantaaw ya Jesu Cristu. Wat ta epegwà agéy chataaw agé ahopan hen mamfangchan mangimfaga way antaaw yanggay Apotaaw way Jesu Cristu way nangen- ammag lomarayyad. harà an chitaaw, te umale way mar- 5 Masapor epàilataaw hen anoh hen pod uchu way i mangayag an chitaaw. egachay tatagu te tég-angay tot-owa 21 Yag hen hiyachi, mamfalinéna hen an- hen mamfangchan Apo Jesus. 6 Ya achi- tochay kaségség-ang way achartaaw ah taaw agé cha machanchanagan ah uray kaman hen kaenammay hen acharna. Ya heno, ta antaawat iyam-amma way kafaelana agé way mangamma, te ah mangimfaga hen amin an Apudyus way mannakafalinnaat maid achi mafalin an manginya-agwa agé hen yamantaaw hiya, te uray hen man-ap-apowana hen an hiya. 7 Te no yachiyat, panohon egachay wachéén mafalinna. Apudyus hen hamhamàtaaw way maid kepaniyan hen ekamanna way ma- Hen tapen hen intugun Pablo manoh. Ya maid agé makachachael hen Mat. 6:25-34; Col. 3:1-2; 1 hiyachiy napanohan hen hamhamàtaaw Tes. 5:16-18; Col. 3:1-2 gapon Jesu Cristu. Wat hiyachi, chàyu way sosnod 8 Wat hen anongoh hen esorat-o an 4 way laylaychê, wat chàyu hen cha chàyu way sosnod, wat mepanggép mangemparaylayad an haén. Ya chàyu hen hamham-éntaaw. Masapor aran- agé hen chà ichayaw hen tapena, ya taaw yanggay hen tot-owa ah man- an agég pararo hen enayù an chàyu. hamhamàtaaw ya hen anchi ammay ya Wat anyu paat ammag epapate way hen anchi nalilimpiyu. Ta hen anchi i- mangamma amin hen laychén Apo Jesu inggaw ah hamhamàtaawat hen anchi Cristu. nacharos ya hen anchi ifilang Apudyus ah usto ya hen anchi omenparaylayad. iFilipos 4:9 416 iFilipos 4:23

Achiyu haham-én hen laweng ta hen hen anchi layaw-o hen anchi provin- anchi omenpa-ammay ah hamhamà, siyan hen Macedonia hen anchi pés- chichachi hen haham-ényu. 9 Ya amin éy nangintudtuchuwà hen anchi am- way enacharyu an haén way innilan mayay chamag. Iggayà torongan hen an- man hen matayu ono hen chengn- chichay ommafurot hen tapenay fab- garyu, yachi koma hen chayu amma- réy, te chàyu yanggay hen nangidchat ammaan. Yag ah Apudyus way mama- hen aminay masapor-o ah nìyammaanyu panoh hen hamhamàtaaw, achina agé an haén. 16 Ya namegwayu agé empale iyang-anggayan chitaaw. hen torongyu an haén hen kawad-à ad Tesalonica. 17 Mampasaramatà hen Hen yaman Pablo gapon torongcha aminay torongyu an haén, ngém faén 2 Cor. 8:1-15; 9:1-15; 11:9; 12:10 chilluchi hen chà agawaan an chàyu, 10 Pararo hen laylayad-o ya chaà te an kaskasen hen layad-o te gung- agén yaman an Apo Jesus te tàén gunaan chàyu an Apudyus gapon cha nafayag, kasenyu inidchat hen torongyu nadchi. 18 Wat ad uwan, gapo hen ah mangempàil-anyu hen layadyu an amin way empa-arayu an Epafrodito, haén. Manowat te achì ekatén naliw- maid nakorangà te an hommawar. Yag anyu haén, te an yanggay maid wayayu hen hiyachiy inidchatyu, faén yang- way mangempàila hen hiyachiy layad. gay haén hen nangidchatanyu te ka- 11 Ya achì agé cha aryénto ah lilì gapon man inchatonyu aminchi an Apudyus kenakorang hen masapor-o te ah katot- wat nemparaylayad agéchi an hiya. owana, inluwam-o way ammag mamap- 19 Ya ah Apudyus, maid mepachongan nek ah uray heno way wacha an haén. hen kafinaknangna, wat gapon Jesu 12 Napachas-o amin hen egad way uray Cristu, annag ilibli way mangidchat an hen makorangan ya hen sommobraan chàyu hen aminay masaporyu. 20 Wat hen egad way masapor hen tatagu. Wat antaaw ammag chachayyawén ah Am- ad uwan, uray heno way mekaman an ataaw way Apudyus ah ing-inggana way haén, anà chillug mamapnek, tàén hom- maid péppégna. mehennaangà ono anà an nanabhug. 21 Wat pakomostéényu amin hen an- Wat maid agé lilì, tàén ammag maid nachay tatagun Apudyus ahna way cha masapor-o ono an homahawar. 13 Maka- omafurot an Jesu Cristu. 22 Ya amin anohà ah uray heno gapo hen torong hen antochay cha omafurot ahtod Roma, Jesu Cristu way cha mangempapegsa an kaskasen hen anchichay wachah faréy haén. 14 Ngém saramat paat chillu te Are Cesar, chacha amin pakomostéén chakar hen torongyu hen antoy ligat-o. chàyu ahna. 15 Chàyu way iFilipos, innilayu way 23 Wat ta totollongan chitaaw amin an chàyu yanggay hen nanorong an haén Apo Jesu Cristu. Haén ah Pablo. 417 eColosas 1:12

chayu namnaméén way mangawat hen Hen sorat Pablohen anchichay anchi enhàfan Apudyus ad uchu para an chitaaw. 6 Ya hen anchi paat tot-owa eColosas way chayu afuroton, yachi chillu hen anchi ekatchéén ammayay chamag way Nifafarud ah aposel Pablo ad Roma cha miwarawag hen karotarota ya cha (Aposel 28:30) hen nanoratana hen mimura ah hamhamà hen tatagu way tatagud Colosas hen anchi tawén way kaman hen nimur-ana ah hamhamàyu. 61. Yag tàén maid innilan Pablo an Te uray heno way omafurotén nafale- chicha te ah Epafaros hen nangintudtuchu wan hen hamhamàna way kaman agé hen ommafurotancha, nanorat chillu. hen nafalewan hen hamhamàyu hen Te wachacha hen émméy way senang nangafurotanyu way tot-owa hen an- tutudtuchu way mangaliyén, chuar ano chi ség-ang Apudyus. 7 Hen chengn- hen nan-atoatònad way machayaw ya garni way pés-éy nangintudtuchu an anat ah Apudyus, yag ah Jesus hen an cha nadchi an chàyu, wat ah Epafaros yanggay iha an chicha way faén tot-oway way ammag natalek chillu way mansérfi Apudyus paat ano. Wat hen pontos hen an Jesu Cristu. An-og laylaychén hiya antoy sorat wat ah mempàil-ana hen way ifataaw te kaman penaka-achar-o kena-apudyus Jesus yah melawagan hen way chan tudtuchu. 8 Yag hiya agé hen tapenay nèfat. nanaphapet an chàni hen chayu ekamka- Haén ah Pablo way ah Apudyus man way manlayad hen ifayu way narpo 1 hen nanlayad way man-aposelà an chillu hen anchi Espiritun Apudyus. Jesu Cristu. Ya antoyan agéhto ah Timo- 9 Yachi, nanepod hen nangngaranni teo way sonodtaaw. 2 Wat antoyan hen hen ommafurotanyu, annig cha soratni an chàyu way sosnodni ahnad iluwaluwaruwan chàyu way hen Colosas, chàyu way tatagun Apudyus chani chawatén, ta torongan koma way napiyar hen afurotna an Jesu Cristu. hen Espiritun Apudyus chàyu ah Wat ta totollongan chitaaw amin an katapyatapyan hen ma-awatanyu Amataaw way Apudyus ya ta papanno- mepanggép hen laychén Apudyus an hona agé hen hamhamàtaaw. chàyu. 10 Te no yachiyat, kapeletan way iyafiinyu paat ah Apo Jesu Cristu hen Hen luwarun Pablo antoy atatagguwanyu yag anyu agég hen anchichay cha omafurot enongnong way mangemparaylayad an Rom. 1:8-15; 1 Cor. 1:4-9; hiya. Yag no yachi agéat ammaanyu hen Efes. 1:15-23; Fili. 1:3-11 chuar way ammay ya matapyatapyan 3 No iluwaruwanni chàyuwén an-anig agé hen ma-awatanyu mepanggép an chan yamayaman agé an Apudyus way Apudyus. 11 Ya chani agé chawatén Aman Apotaaw way Jesu Cristu, 4 te ta hen anchi mannakafalin Apudyus chengngarni hen chayu ekaman way way maid mepaniyana, yachi koma mangafurot an Jesu Cristu ya hen chayu hen mangempapegsa hen afurotyu ekaman way mangempàila hen layadyu ta maka-anoh-ayu hen uray heno hen aminay sosnodtaaw way tatagun way mepasamak an chàyu ya ta achi Apudyus agé. 5 Kapeletan way yaha agé paat lomamramhet hen layadyu. chillu hen chayu ekamkaman te nane- 12 Wat uray heno way umchah an pod hen nangngaranyu hen anchi tot- chàyuwén an-ayu chillug manyayaman owa mepanggép an Jesu Cristu wat an Amataaw way Apudyus te enadchan eColosas 1:13 418 eColosas 1:24 chitaaw ah karébféngan way mèawa Wat yachi hen kail-an way hiya hen hen anchi am-ammay way idchatna kangangattowan hen amin. 19 Ya hen aminay tataguna way metape hen hehemmà Apudyus way aminay wachan anchi pap-awwayan way mantorayana. hiya way Amaat wacha agéchi an anàna 13 Te ah Apudyus, henara-ana chitaaw wat naéhà-an hen kena-apudyuscha. hen anchi helang way mannakafalin 20 Ya hen hehemmà Apudyus agé, Chumunyu yag entapena chitaaw hen ta ammaan Jesu Cristu hen kasen anchi mantorayan hen anàna way mantetempoyugan hen aminay egad laylaychéna 14 way hen anchi anàna, hen antoy lota yad uchu an hiya way senobfot chitaaw ah maka-anan hen hen nangempatempoyugana, wat hen fasortaaw. nifùfuan hen charana hen natéyana hen koros. Hen enammaan Jesu Cristu ya 21 Te ilanyu ngén, uray chitaaw hen hen kena-apudyusna anchi ar-argawat ammag maid awan- Juan 1:3; 2 Cor. 5:18-21; wani ah hamhamàtaaw an Apudyus Efes. 1:10-21; Fili. 2:5-11 way kaman kafusorna gapon anchichay 15 Ah Jesu Cristu, hiya hen kail-an laweng way chataaw enammaan ya hen kena-apudyus Apudyus way achi hen chataaw enkaman way manmanmà. maila te hiya hen kapachong Apudyus. 22 Ngém ad uwan, enammaan Apudyus Ya nawawà-acha agé ah Jesu Cristu chitaaw ah man-ifana gapon anchi way namapangpango no hen egad ya natéyan hen anàna hen anchi koros. napatpateg no hen uray heno way Te gapon natéyanaat mafalin epaghép na-ammaan. 16 Yag emporang Apudyus chitaaw hen sangwanan Apudyus way an Jesu Cristu way mangamma hen maid poros fasfasortaaw an hiya ya egachay wachan antoy lota yad uchu maid amin kachumsekantaaw ya maid ya hen aminay maila ya hen achi. Wat mangempafasor an chitaaw an Apudyus. uray hen anchichay mannakafalin way 23 Ngém masapor ar-arwachantaaw ta anghel ya hen anchichay mannakafalin achitaaw epég-anan hen afurottaaw ta way ongtanén hiya hen nangamman antaaw yanggay an epapate. Ya achi- chicha amin way uray hen anchichay taaw agé eparufus hen ka-awisan hen anap-apo ya hen totoray ya hen hamhamàtaaw way manginyanggay hen anchichay wachay lébféngna. Wat anchi namnamataaw way hen laprapon amiamin cha nadchiyat na-ammaancha nadchiyat hen nangngarantaaw hen an- amin gapon Jesu Cristu ya ah chi ammayay chamag. Ya hen yachiy kachayawana. 17 Cha-an ma-ammaan chamag, nepapagngarchi hen egachay hen aminay heno wat nawawà-acha karotarota ya haén way Pablo hen ihay chillu ah Jesu Cristu, yag hiya hen cha manginwarawag. namapanoh ya hen nanangchén hen Hen nepa-amma an Pablo ah egad. 18 Ya ad uwan agé, hiya hen pagsaya-atan hen ommafurot penakaurutaaw way cha omafurot way chitaaw hen kaman acharna. Ya hiya Efes. 3:1-13 agé hen po-on hen mètaguwantaaw an 24 Tàén chaà mapaligatan gapon an- Apudyus. Ya hiya hen kapapattigan toy chà manudtuchuwan an chàyu way way na-awagan agé ah anà Apudyus. faén Judio, anà ammag laylayad chillu te Ya hiya hen nangenlaprapo hen hen antoy chà mapaligatan, kaman paat man-uchiyan way achi kasen matmatéy. chà iyanongoh way manginligat hen an- eColosas 1:25 419 eColosas 2:9 chi tapen hen ligat way inligatan Jesu ingganad uwan. 3 Ya ah Jesu Cristu, hiya Cristu para an chitaaw amin way cha yanggay hen netetepponan hen aminay omafurot way na-awagan ah acharna. hamhamà Apudyus way naliméd ya hen 25 Ya piniyarà an Apudyus way mansérfi kenaraengna way maid péppégna. Wat an hiya ah katorongan hen aminay om- hiya yanggay agé hen ma-afuketketan mafurot, kaskasen an chàyu way faén cha nadchi an chitaaw way tatagu. Judio, ta epaka-awat-o an chàyu hen 4 Hen chà mangimfag-an amin an aminay planon Apudyus. 26 Te nanepod cha natto an chàyu, ta achiayu koma ad malimaliyam, maid tataguh nangila marokop hen anchichay nan-asilib way hen anchi ekat Apudyusén ammaana omawis gapon kenaraengcha way man- way planona te entatarona. Ngém ad ale. 5 Te tàén maichà an chàyu, kaman uwan, empaka-ammunachi an chitaaw paat wà-achaà chillu te ammag achi way tataguna. 27 Ya maid mepaniyan maka-an hen hamhamào an chàyu. Yag hen anchi kakaskascha-aw way planon laylayachà agé te chengngar-o hen nan- Apudyus way hehemmàna para hen tetempoyuganyu way mamangchén hen egachay tatagu, te hen anchi planona, afurotyu an Jesu Cristu way napegsa ta mìyachar paat ah Jesu Cristu an chillu. chitaaw way yachi agé hen namna- Nenènong hen ataguwan mataaw way metape an Apudyus ah hen omafurot an Jesu Cristu kachayawana. 28 Wat ah Jesu Cristu hen chani iwarawag hen aminay katagutagu Rom. 6:1-14; Gal. 3:13-14 way chani tugutugunun ya chani agé 6 Tenot-owataaw way ah Jesu Cristu tudtuchuwan ah patinggan hen ke- hen ap-apotaaw gapon ommafurotan- naraengni, ta no mafalin, wéhchiyén taaw wat ad uwan, masapor iyafiin- chumgat koma hen afurotna way an- taaw paat hen netapyantaaw an hiya. nag é-égnanan hen laychén Jesu Cristu. 7 Te kaman hen lommamoramotan hen 29 Yaha hen chà mempapatiyan way ihay away hen lota ah kémnégana, ka- mangamma, tàén naligat. Ya hen kafaelà man agéhchi koma hen lomamotan hen way mangamma, gapo chillu hen torong afurottaaw an Jesu Cristu. Wat antaaw Jesu Cristu way cha manorong an haén. an acha-acharén hen wacha an hiya ta Chàyu way sosnod ahnad Colosas ya pomegsapegsa hen anchi afurot way ni- 2 ad Laodicea, ya uray chàyu amin tudtuchu an chitaaw. Ya ilantaaw agé ta way tapena way cha-an mangila an antaaw an chan yamayaman an Apudyus haén, achiyà makefaga hen kenapararon ah uray heno. hen hamhamàon chàyu. 2 Te hen laychê 8 Masapor ar-arwachantaaw hen paat para an chàyu amin, ta mamàrét anchichay tatagu way manlayachay koma hen afurotyu ya sésém-ém hen mangawis an chitaaw ah sabsafaliy hamhamàyu, ya ta komaskasen hen tudtuchu, te chicha, menamalliyam mantetempoyuganyu gapo hen chayu yanggay hen hamhamàcha way hen man-ahelennaychan. Ya ta matapyat- kenaraengcha, ammag lokopchi way apyan hen ma-awatanyu mepanggép maid fanagna, ya hen narpowana, narpo an Apudyus ah masigurachuwan hen yanggay hen tatagun antoy lota ya hamhamàyu an hiya. Te no yachi agé, lo- hen anchichay achi maila way ongtan mawarawag hen ma-awatanyu mepang- way chan toray way iggay marpochi gép an Jesu Cristu way hiya hen planon an Jesu Cristu. 9 Te ah Jesu Cristu Apudyus way iggay ma-am-ammuwan way namfalin ah tatagu, netetepon eColosas 2:10 420 eColosas 2:19 an hiya hen aminay kena-apudyus Cristu hen koros, yachi agé hen annag Apudyus. 10 Wat ammag memènong manga-abfa-an hen mannakafalin hen hen ataguwantaaw no wacha paat hiya anchichay egachay laweng way achi an chitaaw te maid komorangana. Te maila way chan toray way o-ongtan ya hiya hen kachachakran hen kafaelana chuchumunyu. Te enafà Jesus chicha no hen egachay toray way achi maila hen sangwanan hen egad, wat maid ya anat agé hen tapenay mannakafael. achi nangila hen na-a-abfa-ancha. 11 Yag gapo agé hen ommafurotan- 16 Wat hiyachi, sosnod, achiyu taaw an Cristu wat kaman paat paat cha ab-afunan hen anchichay namarkaantaaw ah manot-owaan chacha epapelet an chàyu mepanggép way tatagun Apudyus chitaaw. Ngém hen missa ya hen mainum ya hen anchi marka, faén kaman hen hen ekatchéén masapor ano way markan hen Judio way tatagu hen matongpar way ngilin ya fista way nanmarka hen acharcha, te hen maninchinuminggu ya manentenòwar. enmarkan Jesu Cristu an chitaawat, 17 Te amin cha nadchiyat ancha hen nanga-anana hen layadtaaw way yanggay ammag na-ammaan ah mangamma hen laweng. 12 Wat hen panpanni way mangintudtuchu hen anchi nafunyagantaaw, yachi hen mepanggép an Jesu Cristu hen cha-anna nanginsinyar way nìyatéytaaw an Jesu umchahan. Ngém yachi way omma-ale Cristu ya nìlufùtaaw ya nìyuchitaaw ah Jesu Cristu, wat achi masapor an hiya. Te gapoh nanchichinlantaaw hen mepaniyana, te inu-umchah hen anchi mannakafalin Apudyus met hen anchi katot-owana. 18 Wat way yachi chillu hen nempauchi an hiyachi, achiyu paat cha ab-afunan Jesu Cristu wat nekoros ya nilufù hen hen anchichay tatagu way cha anchi nachachà-an way hamhamà mangempapelet way enlarahyan chàyu way nigagangay an chitaaw. Ya te wacha ano hen empain-inép Apudyus nìyuchitaaw an hiya ah faru way paat an chicha. Te anchaat peet an ataguwan way yachi hen nafalewan cha epasekat way mangempàpàila hen hamhamàtaaw. 13 Hen cha-antaaw way empafafacha ano hen acharcha, omafurotan, kamantaaw nanattéy ya chacha agé epapelet way masapor an Apudyus gapon fasortaaw, yag anogu chayawén hen anchichay chàyu agé way faén Judio, gapo agé a-anghel, ngém maid ustoy lason ah ta maid markan Apudyus an chàyu. mampasekatancha te narpo yanggay Ngém ad uwan, tenagun Apudyus ah kenasilib hen hamhamàcha. 19 Te amin chitaaw way annag entape anchag inyanggayan ah Jesu Cristu way chitaaw hen ataguwan Jesu Cristu penakaurutaaw way cha omafurot. Te gapon ommafurotantaaw an hiya yag ah Jesu Cristu hen urutaaw ya chitaaw penakawanna amin hen fasortaaw. hen penaka-acharna. Ya hen anchi uru, 14 Te uray lenarabsengtaaw tot-owa yachi paat hen mangempapegsa ya hen anchichay orchinna, penakawan mangennongnong hen parteparten hen Apudyus chitaaw chillu gapo hen achar, te hen anchi uru hen marpowan natéyan Jesu Cristu hen anchi koros, hen aminay masapor hen anchi achar te yachi hen nanginwalinan Apudyus ah homeénana way yachi hen laychén hen anchi orchin way nangimfaga hen Apudyus. kachusaantaaw. 15 Ya hen natéyan Jesu eColosas 2:20 421 eColosas 3:11

ad uwan te tenetengngel Apudyus ad Hen mìyatéyan an Jesu Cristu ya uchu. 4 Ngém no mampàila ah Jesu hen mìyataguwan an hiya Cristu ah pegwana way hiya hen kawad- Gal. 2:19-20 an hen anchi térén way ataguwantaaw, 20 Chitaaw way cha omafurot, ka- yag epàila chitaaw agé way antaaw am- man paat nìyatéytaaw an Jesu Cristu, mag humili ah kaenammayna. yag yachi paat hen nanginlibli an chi- Hen ekaman hen anchi taaw hen kafaelan hen anchichay man- nafalewan hen hamhamàna nakafalin way aggaégyat way achi maila way chan toray hen antoy lota ah achi- Gal. 5:16-26; Efes. 4:17-32; 5:3-20 taaw mangab-afurotan an chicha. Wat 5 Wat hiyachi, antaaw ammag térnén pakay paat agé ta chayu ab-afuroton hen way mangachi hen anchi laweng way chacha itudtuchu way menamaliyam nò. niluruwwam hen tatagun antoy lota way Te pakay papalliwényu hen anchichay kaman hen anchi mì-isséy hen faén mapanyaw way ekatchéén 21 achi mis- ahawana ya hen omaray-ay way pom- missa ya achi matmatchà. 22 Te ah masag. Achitaaw agé ab-afunan hen katot-owana, enammaan Apudyus amin uray heno way laweng way laylaychén hen anchichay chacha epawa ta us- hen achar ya umat hen man-am-ameam, arén hen tatagu way yachi chillu hen te no yachi, an angkay cha apudyusun péppég hen misérfiyancha. Wat am- hen kok-owa, te yachi met hen pat- mag hamhamà hen tatagu yanggay patigén way faénat agéh Apudyus. 6 Yag hen nangamma hen anchichay kapa- gapon cha nadchiyat epachah Apudyus nyapanyaw. 23 Manowat te cha nahhay hen anchi aggaégyat way chusan hen liglamento, kaman paat nenènongcha anchichay cha mangamma. 7 Ya uray tot-owa hen chacha mempapeletan way chitaaw hen anchi cha-antaaw oma- manayaw hen a-anghel hena ya hen furotanat nètemfuruytaaw amin an cha mangempafafaan ya mangempapàgan- nadchi way yachi agé hen nanmaneho gan hen achar. Ngém maid chillu sérfin an chitaaw. 8 Ngém ad uwan hen an- cha nadchi, te achina falewan hen toy ommafurotantaaw, masapor etagay- lawengay hamhamà ya hen laylaychén taaw amin chachi. Wat antaaw am- hen achar. mag ehàfa hen aningarngar ya hen Ngém chitaaw, sosnod, gapo hen usot, ya hen kapot ya hen man-ar-aryan 3 ommafurotantaaw wat nìyuchitaaw ah laweng ya aggaisaw. 9 Ya achitaaw an Jesu Cristu way wawà-acha ad agég chan ahekennétém te entagay- uchu way cha mètoray an Apudyus. taaw met hen anchi nachachà-an way Wat masapor antaaw ammag papattigén hamhamà ya hen anchichay laweng way hen anchi laychéna te mannanayunchi. nigagangay an chitaaw, 10 yag enawat- 2 Yachi hen papattigéntaaw ta faén taaw hen anchi faru way hamhamà agé hen anchi mepanggép hen antoy way narpon Apudyus. Ya hen antoy ataguwan hen lota ad uwan, te mapép- faru way hamhamà, cha matapyatapyan pég chachi chillu. 3 Hen aligna, kaman- ah chumùrachùran hen ma-awatantaaw taaw nanattéy hen mepanggép hen lay- mepanggép an Apudyus ah komamanan- laychén hen ataguwan hen antoy lota, taaw an hiya. 11 Wat ad uwan, maid ngém natattagutaawat chillu te nìya- ekatna an Apudyus no Judioa man ono awwataaw hen ataguwan Jesu Cristu faén, ya uray no namarkaan hen acharno way hen hiyachiy ataguwan, achi maila man ono cha-an. Te napapchong an eColosas 3:12 422 eColosas 3:25 hiya hen na-achar ya hen anchi cha- paat ah Apo Jesu Cristu, ya chataawat an, ya umat agé hen ap-apo ya hen agé manyamayaman an Amay Apudyus anchi alepan. Te hen anchi masapor gapon Apo Jesus. an Apudyus yanggayat hen mìyacharan Hen tugun Pablo hen himfafaryan Jesu Cristu hen tatagu. Ya ah Jesu Cristu, mìyachar hen heno way omafurot an Efes. 5:21–6:9 hiya. 18 Hen ifagà an chàyu way finufae, 12 Chinuchuttokan Apudyus chitaaw masapor epafafayu hen acharyu hen ah- ah mantataguna way laylaychéna, wat ahaw-anyu te yaha chillu hen masapor masapor ammaantaaw hen laychéna ammaan hen cha omafurot an Apo Jesu way antaaw ammag menangség-ang ya Cristu. omalestotaaw way mangamma hen am- 19 Ya chàyu agé way lenarae, mas- may ah ifa. Antaaw agég epafafa hen apor laylaychényu hen ah-ahaw-anyu ya achartaaw way achin pasigsiguru ta an- man-anoh-ayu an chicha way achiayug taawat an man-ahe-ennanoh way achi fumufungat way man-ale. cha sugsugatan hen ifa. 13 Ya antaaw 20 Chàyu way a-anà, masapor agég anohan hen omfatan hen ifa ya afurotonyu amin hen ifagan achitaaw unongon hen fummasorana an hen chàcha-aryu te yachi hen chitaaw ta antaawat an pakawanén hiya. mangemparaylayad an Apudyus. Te hen enkaman Apo Jesu Cristu way 21 Yag chàyu agé way chinàcha-ar, namakawan an chitaaw, wat masapor achiyu lafusun way mangingar yachi agé hen ekamantaaw way ma- hen a-anàyu ta achi lomaweng hen makawan hen tapena. 14 Ya hen ka- hamhamàcha way mangamma hen usto. patigan an chitaaw wat hen man- 22 Hen ifagà an chàyu way a-alepan, ahelennaychantaaw te yachi hen pongar masapor afurotonyu hen amin way ifa- hen ustoy mantetempoyugan way maid gan hen anchichay nangen-alepan an komorangana. 15 Antaaw agég afunan chàyu. Ya faén agé yanggay hen mangi- way mangamma hen anchi idchat Jesu il-ancha an chàyu hen mangammaanyu Cristu way katornosan hen hamhamà, hen laychéncha way ma-ammaan ah te yachi chillu hen nameleyan Apudyus manayawancha an chàyu, ta anyuwat an chitaaw ta mapapanoh hen ihai- an etot-owa koma ah hamhamàyu way han chitaaw way parten hen anchi mangamma hen chacha epa-amma ah achar Jesu Cristu. Ya achitaaw agé ar- manginyafiinanyu an Apo Jesus. 23 Wat aliw-an way manyaman an Apudyus. uray heno way ammaanyuwén epap- 16 Antaaw yanggay ammag imumura ah ateyu way mangamma ah patinggan hen hamhamàtaaw hen intudtuchun Jesu kafaelanyu way kaman paat ah Apo Je- Cristu ya hen enalena te chakar hen sus hen cha mangempa-amma an chàyu torong nadchi. Ya ah patinggan hen way faén tatagu. 24 Ya sigurachu way kafaelantaaw, antaaw an mantinnud- wachan am-ammay way gungguna way tuchu ya man-ahetinnugun. Ya antaaw adchéna an chàyu, te ah katot-owana, agé mankankanta hen manayawantaaw hiya chillu hen chataaw mèlabfuwan. an Apudyus ya ah mangngarantaaw hen 25 Ya heno agé way mangamma ah tugun. Ya antaaw agég ekankanta hen laweng, wacha agé hen labfuna way as- yamantaaw an hiya. 17 Ya emamadtaaw song hen anchi enammaana way laweng, paat agé hen aminay chataaw aryén te maid wahigén Apudyus ah tatagu hen ya hen chataaw ammaan ta iyafiintaaw manguwisana. eColosas 4:1 423 eColosas 4:16

Ya chàyu agé way wachay alepanna, way mempale an hiya ahna ta wachay 4 masapor nalimpiyuayu ya nenènong manaphapet hen mepanggép an chàni- koma agé hen ammaanyu hen anchichay hto ah mepas-éman agé hen hamhamàyu alepanyu, te a-ammuyu met way wacha amin. 9 Mìyale agé hen anchi napateg ya agé hen ap-apoyu ad uchu way nangen- natatallek way sonodtaaw way ah Ones- alepan an chàyu. imo way ifayu chillu way eColosas. Wat egadcha way chuwa way manaphapet Hen tugun Pablo amin hen cha mekaman an chànihto. 1 Tes. 5:15-25 10 Ah Aristarco way nìfafarud an haén, 2 Ya hen ifagà an chàyu amin, anyug chana pakomostéén chàyu, ya umat agé epapate way manluwaru way achiayu ah Marcos way apenghan Bernabe. Ah cha mapmappég. Ya emamadyu Marcosanto hen anchi imfafaggà way hen chayu aryén ya cha-ayuwat agé no umalehna, anyu paat an iyam-amma manyaman. 3 Ya chayu koma agé way manmangili an hiya. 11 Ah Josias iluwaruwan chàni, ta idchat Apudyus Justo, chana agé pakomostéén chàyu. hen wayani way manginwarawag hen Yag hen amin antochay cha omafurot anchi ammayay chamag mepanggép an way Judio way wachahto, wat chichato Jesu Cristu way iggay ma-ammuwan way toro yanggay hen cha tomorong an ingganad uwan, te yachi chillu hen haén way manginwarawag mepanggép gapona ah nifaruchà ad uwan. 4 Wat hen anchi mantorayan Apudyus. Wat iluwaruwanà ta toronganà koma an chakar tot-owa hen nempas-émancha Apudyus way mangenlawag hen anchi hen hamhamào. chà itudtuchu. 12 Ah Epafaras way ihay chan sérfi 5 Masapor emamadtaaw agé hen agé an Jesu Cristu way tapeyu agé chataaw ekamkaman hen anchichay chillu way eColosas, chana agé pako- cha-an omafurot ta éhéd yag mostéén chàyu. Ya annag epapate paat omafurotcha agé. Ya ilantaaw agé way minluwaru an chàyu way cha ta achitaaw koma saysayangén hen manginchawachawat ta chumgat ya waya way mangimfaga hen mifaga an pomegsa hen afurotyu ta maid koma chicha. 6 Ya ilantaaw agé ta aminay chuwachuwana way anyug cha ammaan man-aryantaaw wat memamad ya amin hen egachay laychén Apudyus wachay pontosna. Ya masapor agé an chàyu. 13 Mailà tot-owa hen kenak- wachay ustoh esongfattaaw hen heno agétna way mangamma hen ammaana way mansarudsud mepanggép hen ah pagsaya-atanyu yah pagsaya-atan agé chataaw afuroton. hen anchichay cha omafurot ad Laodicea yad Hierapolis. 14 Ah Lucas way laylay- Hen nanpakomostaan hen chéntaaw way choktor ya anat ah De- tapenay ommafurot mas, cha chàyu agé pakomostéén. 7 Wat hiyachi, anggaychi ah ifagà te 15 Yag epakomostayu agé haén hen naway way umalehna hen anchi napateg anchichay ifataaw way cha omafurot way sonodtaaw way Tikico way hiya, ahchid Laodicea, ya umat agé cha Nim- natalek way mangamma amin hen epa- fas ya hen anchichay cha ma-am-among amman Apudyus an hiya ya epapatena ah faréycha. agé way cha mìyamma an haén. Wat 16 No faséényu hen antoy sorat-o, egad hiya way manaphapet mepang- epééyyu komad Laodicea ta fasééncha gép an haén. 8 Yachi chillu hen gagarà agé. Yag aranyu agé hen anchi sorat- eColosas 4:17 424 eColosas 4:18 on chicha ad Laodicea ta faséényu hiyaat non an-ayu amma-ammay amin agé ahnad Colosas. 17 Wacha uwa hen ahna ya achiyà koma agé ar-aliw-an an mifaga an Arkipo wat itugunyu an hiya chàyu hen antoy nifafalluchà. way masapor nongnongona ya man- Wat ta totollongan Apudyus chitaaw ehènadna paat hen anchi impiyar Apo amin. Haén ah Pablo. Jesus an hiya. 18 Haénay Pablo, limà paat hen nan- gensorat hen antoy anongohna. Wat 425 1 eTesalonica 1:10

4 Sosnodni way laylaychén Apudyus, Hen pés-éy sorat Pablohen anchichay innilani way penepelen Apudyus chàyu, 5 te hen matot-owaana, hen anchi enka- eTesalonica manyu way nangafurot hen anchi am- mayay chamag way empagngarni an Ah aposel Pablo hen pés-éy natudtuchu chàyu. Te faén yanggay hen enkamanni hen ommafurotan hen tatagud Tesalonica, way nan-ale hen ommafurotanyu, te ngém hen-aketan yanggay hen ining- nan-anchar hen kafaelan hen Espiri- gawana ahchi te wachan nangemparyaw tun Apudyus an chàyu wat napnek- an hiya. Yag ancha agég penap-aligatan ayu ah katot-owan hen intudtuchuni. hen anchichay ommafurot (Aposel 17:5- Yag hen nì-iggawanni an chàyuhna 10), wat ammag amchan hen nachana- agé, innilayu hen enkamanni way amin gan Pablo mepanggép hen afurotcha. Wat hen enammaanniyat ah pagsaya-atanyu yachin nanoratana an chicha hen kawad- yanggay. 6 Yag chàyu agé, tenoradyu ana ad Corinto hen anchi tawén way 51 hen enkamanni ya hen enkaman Apo ménat. Yag hen pontosna, ta epapegsana Jesu Cristu agé. Te tàén napaligatan- hen afurotcha ya ta elawagna heniggaycha ayu gapon chayu mangafurotan hen an- ma-awatan mepanggép hen mamfangchan chi nitudtuchu an chàyu, an-ayu chillug Jesus. laylayad te cha chàyu eparaylayad Haén ah Pablo, ya antochayan agé hen anchi Espiritun Apudyus. 7 Wat 1 hen ifà way cha Silas an Timoteo, gapon chayu ekamkaman, chàyuwat wat antoyan hen soratni way metongpar agé hen cha torachén amin hen an- an chàyu amin way cha omafurot way chichay cha omafurot hen annay provin- cha ma-am-among ahnad Tesalonica, siyan hen Macedonia ya umat agé ad chàyu way ena-awwan Amay Apudyus Acaya. 8 Yag gapo agén chàyu, nanchin- ya Apo Jesu Cristu. ngar hen anchi chamag mepanggép Hen chawat-o, ta totollongan chi- an Apo Jesu Cristu hen kafabréfabréy taaw amin ya ta mapapanoh agé hen way faén yanggay hen annay provin- hamhamàtaaw. siyayu way Macedonia ya anat agé ad Acaya, te hen aminay fabréy way Hen afurot hen chani ayanat nanchinngarancha amin anchichay eTesalonica hen afurotyu an Apudyus. Wat uray 2–3 Hen aminay chani manluwaruwan, maid chani haphapetén mepanggép hen an-ani agég chan yamayaman an chayu ekamkaman, 9 chichaat agé hen Apudyus gapon chàyu. Te no cha manaphapet an chàni hen enka- manluwaruani an Amataaw way manyu way nangawat an chàni hen um- Apudyusén chani etape chàyu way achi maliyannihna, ya hen nangentagayanyu manliw-an hen aminay chayu ammaan way manayaw hen anchichay enap- gapon ommafurotanyu an Jesus ya hen apudyus hen nanhagonganyu hen anchi kagétyu way cha mangamma-amma an katot-owaanay Apudyus way natattagu cha nadchi gapoh layadyu an Apudyus, yag hiyaat agé hen sommorotanyu ad ya achini agé aliw-an hen kapegsan uwan. 10 Yag henaphapetcha agé way hen namnamayu way mamannéd hen chayu hadhadchén hen mamfangchan mamfangchan Apotaaw way Jesu hen anàna way Jesu Cristu way marpod Cristu. uchu way hiya hen anchi nan-uchiyén Apudyus ya hiya agé hen anchi mangen- 1 eTesalonica 2:1 426 1 eTesalonica 2:14 harà an chitaaw hen manusaan Apudyus Cristu. Te hen enkamanni, an-anig nan- hen katagutagu ah pegwana. an-anoh an chàyu way kaman hen anoh hen ihay ina way manahallimun hen a- Hen enkaman cha anàna. 8 Yag gapo ta pararo hen layadni Pablo ad Tesalonica an chàyu, faén yanggay hen anchi am- 2 Cor. 4:1-15 mayay chamag way narpon Apudyus Sosnod, innilayu way chakar hen hen chani empagngar, te anni agég in- 2 namfanagan hen ummaliyanni ah- yanggayan hen ataguwanni ah mangn- nah fabréyyu way nanudtuchu an chàyu. garanyu hen hiyachi. Yachi hen enka- 2 Yag chengngaryu agé hen anchi na- man hen hamhamàni ah layadni an ammaan an chàni ad Filipos yag an- chàyu. aniyat umale ahna way an chànig 9 Sosnod, cha-anyu ménat aliw-an penàpàgang ya an chàniyat insoin- hen anchi chani enkamakaman way sortuwén. Ngém tàén yachin neka- nan-ammahna hen anchi chani nang- man, empas-ém Apudyus chillu hen intudtuchuwan hen anchi ammayay hamhamàni, wat inlurudni chillu way chamag way narpon Apudyus. Te enag- umalehna way i mangintudtuchu an agaw ya lenafi way cha-ani nan-amma- chàyu hen anchi ammayay chamag way amma ah iyarani ah heno way mas- narpon hiya tàén anchag chuar hen kom- aporni te achini laychén way oma-annig- montara. 3 Yag hen nantudtuchuwan- ani yag napaligatan-ayu way manmà niyat maid paat sabsafali ah gagarani an chàni. 10 Wat innilayu ya inni-ilan te hen anchi katot-owaan yanggay hen agé Apudyus way maid kachumsekan pontosni, maid agé chani hamham-én hen enkamkamanni an chàyu way cha ah manlokop an chàyu. 4 Te ah katot- omafurot ahna, te anni yanggay am- owaanat anni yanggay cha aryén hen mag inyam-amma way nangamma hen anchi mangemparaylayad an Apudyus. laychén Apudyus wat maid makepafa- Te imfilang chàni ah matalek wat impi- sor an chàni. 11 Yag innilayu agé way yarna hen anchi ammayay chamag an kaman hen cha ekaman hen am-ama chàni ah epagngarni. Ya achini agég cha hen a-anàna hen enkamanni hen ihaiha anapén hen mangammayan hen tatagu an chàyu. 12 Yag empas-épas-émni hen an chàni, te anni yanggay an cha epa- hamhamàyu ya chani agé intugutugun pate way mangintudtuchu hen anchi an chàyu way masapor iyafifiintaaw ah laychén Apudyus way hiya chillu hen Apudyus hen antoy natatagguwantaaw cha mangila hen egachay gagtà way ta ammaantaaw paat hen mangemparay- wachah hamhamà. 5 Yag innilayu agé layad an hiya, te hiya hen namele an chi- way iggayni ammag enar-arkosan hen taaw way mèlam hen mantorayana ya aleni way mangammay an chàyu ah hen machayawana. ma-awisanyu ono ah manlengfanni hen 13 An-ani agég chan yamayaman léhép, te maid chillu ganchatni way an Apudyus te hen anchi nangem- i mangara ah uray heno way wachan pagngaranni hen anchi alena an chàyu. Yag inni-ilan Apudyus way tot- chàyu, chengngaryu ya enafurotyu owa chachi amin. 6 Yag iggayni agé way maid ekatyuwén an penarang ammag enanap hen machayawanni an hen tataguchi, te tenot-owayu way chàyu ya uray heno way tatagu, 7 tàén alen Apudyus paat chi. Yag hen wacha hen karébfénganni way marispitu hiyachiy alena agé hen chan anchar koma gapo hen kena-aposelni an Jesu an chàyu way cha omafurot. 14 Yag 1 eTesalonica 2:15 427 1 eTesalonica 3:7 hen anchichay na-ammaan an chàyu wat achiani fumiin way mèsango an way sosnod, ammag nampachong peet Apotaaw way Jesus hen mamfangchana, hen anchi na-ammaan hen anchichay te ichayawni chàyu way chàyu hen tatagun Apudyus way cha omafurot kafud-asan hen enammaanni. 20 Wat an Jesu Cristu hen provinsiyan hen an-ani tot-owag laylayad way cha Judea. Te uray agé chàyuwén cha manginchayaw an chàyu. chàyu pap-aligatan hen anchichay Wat gapo ta achiani maka-ara kacharaanyu way kaman agé an chicha 3 hen enayuni an chàyu, ekatniyén way penap-aligatan hen anchichay uray ud-ay mehàfa-ani an Silas ad kacharaancha way Judio. 15 Yag Atenas, 2 yag hennagni ah sonodtaaw hen anchichay Judio, chicha hen way Timoteo ahna te hiya chillu hen nangempapchit an Apo Jesus ya anat ihay cha mèamma an chàni hen chani agé hen anchichay profetan Apudyus, mangammaan hen laychén Apudyus ya chicha agé hen namaligat an chàni. way mangintudtuchu hen anchi Wat anchag cha amma-ammaan hen ammayay chamag mepanggép an Jesu anchi achi paat laychén Apudyus Cristu. Wat hen nannaganni an hiya yag chachaat agé agorgoran hen ahna, ta papegsééna hen afurotyu ya katagutagu, 16 ya ancha agég cha ta epas-épas-émna hen hamhamàyu pachapachasén way mangempawa 3 ta maid koma iha an chàyu ah hen mangintudtuchuwanni hen alen manginyanggayan hen afurotna gapon Apudyus an chàyu way faén Judio chayu maligatan. Ngém a-ammuyu way ah kahara-anyu. Wat anchag cha mepachah chillu hen ligat an chitaaw, tapyatapyan hen fasorcha inggana ad 4 te uray hen ini-inggawannihna, uwan wat anchag inchahan hen anchi empacha-anni way maligatantaaw aggaégyat way chusan Apudyus. gapon afurottaaw. Yag chayu tot-owa ma-awatanchi ad uwan, te yachi Hen manlaychan Pablo way kasen tot-owa hen nekaman an chitaaw amin. mangila hen anchichay eTesalonica 5 Wat hiyachi paat hen nannagà an Apos. 17:15 Timoteo ahna, te pararo hen hamhamào 17 Chàyu way sosnod, nanepod an chàyu gapon napap-aligatanyu, yag hen anniyat lommayawan ahna wat laychê paat way ma-ammuwan no heno ammag amchan hen enayuni an hen cha mekaman hen afurotyu te chaà chàyu. Manowat te wawà-acha-ayu émégyat no awni lawa yag wachay ah hamhamàni, tàén nan-ahe- enawis Chumunyu an chàyu yag ammag ennachawwéytaaw, ngém laychénni sayang lawa hen naungaranni way paat chillu way mangilan chàyu. nantudtuchu. 18 Chani ana-anapén hen ekamanni, 6 Wat angkay ad uwan way namfan- kaskasen haén way Pablo, te kaman-o gad ah Timoteo, pararo hen laylayadni iligwatén ammag cha homalla ah gapon anchi henaphapetna way napegsa Chumunyu. 19 Sosnod, laychénni chillu hen afurotyu ya umat agé hen paat way mangila an chàyu te faén chayu man-ahelennaychan. Yag imfa- yanggay hen anchichay tapena hen cha gana agé way chakar hen hamhamàyu mangemparaylayad an chàni te chàyu an chàni ya laychényu paat agé way agé. Te chàyu agé hen manchinlanni mangilan chàni way kaman agé hen way enammaanni tot-owa hen laychén manlaychanni way mangila an chàyu. Apudyus, ya gapon ommafurotanyu 7 Wat hiyachi sosnod, tàén chuar hen cha 1 eTesalonica 3:8 428 1 eTesalonica 4:10 mepasamak an chàni way ligat ahto, an- Apo Jesus way anyu yanggay ammag anig layyalayyad chillu ya sésém-ém agé cha tapyatapyan hen annay chayu hen hamhamàni mepanggép an chàyu ekamkaman. 2 Yag a-ammuyu chillu te chinumgat tot-owa hen afurotyu. hen anchichay intugunni an chàyu 8 Wat ammag ommammay tot-owa hen way impiyar Apo Jesus an chàni hamhamàni ad uwan gapon chayu mem- ah mangimfag-anni an chàyu 3 way papatiyan hen afurotyu an Apo Jesu hen laychén Apudyus, ta antaaw Cristu. 9 Ya ammag maid agé mepaniyan ammag komaman an hiya way achi hen yamanni an Apudyus gapon chàyu, fumasfasor. Wat masapor maid te no manluwaruaniyén annig malèna manhòhòyong ah faén hen-ahawa. hen layadni gapon chàyu. 10 Wat enag- 4 Ya masapor agé wéhchin chàyu agaw ya lenafi, chani ichawachawat way lenaraeyén emamadna koma an Apudyus ta no mafalin, meparufus hen ekamanna way mangahawa ah koma hen umaliyannihna way i mangi- kachayawan Apudyus ta maid afifiin lan chàyu, ta taptapyanni hen heno ah ma-ammaan. 5 Ya achiyug eparufus way chadcha-anyu ma-awatan mepang- hen anchi ammag laylaychén hen gép hen afurottaaw an Jesu Cristu. achar way mangenmanchar an chàyu 11 Wat hen chawatni an Amataaw ah ekamkamanyu, te yachi hen cha way Apudyus yah Apotaaw way Je- ammaan hen anchichay maid afurotna sus ta maid koma kapas-ewan hen an Apudyus. 6 Wat ilanyu ta maid kasentaaw man-aheil-an. 12 Ya ta mepa- manlokkowanyu ah ifayu mepanggép am-améd koma agé hen chayu man- hen hiyachiy a-amma. Intugutugunni ahelennaychan ya umat agé hen man- chillu chachi an chàyu hen anchi laychanyu hen aminay tatagu, ta hen ar-argaw, yag imfafaggani agé way ekamanyu koma way manlayad hen chuchusséén Apudyus hen heno way tapenaat kaman hen antoy amchanay mangamman cha nadchi. 7 Te hen manlaychanni an chàyu. 13 Ya chani nameleyan Apudyus an chitaawat ta agé chawatén ta papegséén Amataaw komamantaaw an hiya yag iggayna way Apudyus hen hamhamàyu way piliyén chitaaw way mangamma hen mangamma hen laychéna paat, te no laylaychén hen achar. 8 Wat henoa ay hiyachi, maid fumasfasoranyu an hiya, way achi mamapannaag hen antochay ya maid amin kachumsekanyu hen sang- chani ifaga, faén angkay an yanggay wanana hen mamfangchan Apotaaw alen hen tatagu hen chana labsengén, te way Jesus hen mangentàtaenana hen chana angkay agé labsengén hen anchi aminay tataguna. enalen Apudyus paat way nangchat hen Espirituna an chitaaw. Hen ekaman way 9 Ya mepanggép hen chayu manlay- mangemparaylayad an Apudyus chan hen anchichay sosnodtaaw way 1 Cor. 6:15-20 cha omafurot, achi masapor way wachay Wat hiyachi sosnod, enacharyu itugunni ah ekamanyu te intudtuchun 4 an chàni hen ekamantaaw way Apudyus an chàyu way masapor man- matagu ah mangemparaylaychantaaw ahelennayadtaaw. 10 Yag ammay agé te an Apudyus, yag yachi agé hen chayu chayu tot-owa epàila hen ustoy layadyu ekamkaman. Wat ad uwan, chani hen amin annachay sosnodtaaw ahna epangpanga-ase way mangintugun way provinsiyan hen Macedonia. Ngém an chàyu hen anchi paat laychén tàén, anni chillug cha ichawat an chàyu 1 eTesalonica 4:11 429 1 eTesalonica 5:7 ta anyu yanggay ammag cha tapy- chicha hen pés-éy man-uchi. 17 Yag chi- atapyan hen hiyachiy layadyu. 11 Ya taaw way natattagu hen hiyachiy tempo, ilanyu agé ta anyug agawaan yanggay antaaw ammag matarok way i mìhib- hen katornosan hen antoy ataguwan. Ya at agé an Apo Jesus hen anchi iggaw achiyu agég cha fiyangan hen fiyang hen hen funat. Wat mì-i-iggawtaaw an hiya ifa way faén ah fiyangyu. Ya komagét- ah ing-inggana. 18 Wat hiyaha, chayu ayu agé ta egad-ayu hen aminay mas- haphahaphapeténto ta way sém-éman aporyu te chichachi chillu hen intugutu- hen hamhamàyu. gunni an chàyu. 12 Te no hiyachiyat achi Masapor hihimnén hen masapor way inta man-ochaw ah mas- mamfangchan Jesu Cristu apor ya ririspituwén chitaaw agé hen uray anchichay achi omafurot. Mat. 24:42-44; 2 Ped. 3:10-13 No mepanggép hen tempon hen ma- Hen mamfangchan ammaan nadchi ya hen ag-agawna, Jesu Cristu hen antoy lota 5 achi masapor esoratni an chàyu way 1 Cor. 15:51-55 sosnod, 2 te a-ammuyu chillu way maid 13 Sosnod, laychénni way nangammu hen ag-agaw way mam- mangempaka-ammu an chàyu fangchan Apo Jesus, te kaman hen an- mepanggép hen anchichay natéy way chi i mangakaw hen lafi way ammag ifataaw way omma-abfurot ta achiayun achi mapòpo-otan hen umaliyana. 3 Te totokar way kaman hen anchichay no umchahchi way tempo, cha ekat tapena way maid namnamacha an hen tataguwén natotornos hen egad yà Apudyus. 14 Te ilanyu ngén, gapo ya maid ano amin mepaspasamak yag ta afurotontaaw way nan-uchi ah hen hiyachiyat agé, inumchahat hen Jesus hen natéyana, wat yachi machusaancha. Yag maichat agé man- agé hen chataaw namnaméén way genlasat hen hiyachi, te kaman hen ihay man-uchiyén Apudyus hen anchichay nafugi way ammag pàrat way mampànot natéy way omma-abfurot an Jesus. Yag yag maid makepasarcheng. epetnod Apudyus chicha an Jesus hen 4 Ngém chàyu way sosnod, no um- mamfangchana hen antoy lota. chahchi way tempo, achiayu tot-owa 15 Ah Apo Jesus hen nangintudtuchu mahngang way kaman hen anchichay hen antoy chani ifagan chàyu mepang- achi omafurot. Te chicha, kaman helang gép hen mekaman. Te chitaaw way hen ini-inggawancha, wat yachi hen natattagu hen anchi tempon hen mam- mahngangancha way kaman hen mahn- fangchan Apo Jesu Cristu, maid man- gangan hen anchi nanasséy no umchah lahyantaaw no hen anchichay natéy way hen mangakaw. 5 Waman chitaaw, ka- i manib-at an hiya, te chicha hen ma- man ag-agaw hen ini-inggawantaaw te mangpango. 16 Wat yato hen mekaman. nahehellawan hen hamhamàtaaw, wat Hen anchi ustoy émhépan Apo Jesus hen faén kaman lafi way helang hen iggaw- antoy lota way marpod uchu wat man- taaw. 6 Wat hiyachi, masapor antaaw ongaw way mamangon hen natéy, yag ammag hihimnén hen mamfangchan man-ongaw agé hen anchi ap-apon hen Apo Jesus ya antaaw ammag man- anghel, yag chaat agé mepa-ale hen an- a-annad ta achitaaw kaman hen an- chi kornetan Apudyus. Wat hen hiyachi, chichay maid afurotna way anchag ka- fumangoncha hen anchichay nan-atéy man nanasséy. 7 Hamham-éntaaw ngén, way omma-abfurot an Jesu Cristu way te lafi hen cha masmasséyan hen tatagu 1 eTesalonica 5:8 430 1 eTesalonica 5:28 ya lafi agé hen chan futfutngan hen ammaan an chàyu ta anyuwat yanggay tatagu. 8 Ngém chitaaw, faén lafi hen an agawaan way mangamma hen am- i-inggawantaaw te hen ag-agaw. Wat may hen anchichay ifayu ya umat agé antaaw yanggay ammag man-a-annad hen aminay tatagu. way hen anchi kaman ehahapartaaw 16 Lomaylayadtaaw ah ing-inggana. wat hen anchi afurottaaw ya hen anchi 17 Ya chataaw agé manluwaluwaru way chataaw man-ahelennaychan. Ya hen antaaw ammag achi iyang-anggayan. anchi namnamataaw way henahalla- 18 Yag uray heno way mekaman an chi- an Apudyus chitaawat, yachi hen ka- taawén antaaw chillu ammag manya- man helmettaaw. 9 Te iggay piliyén man an Apudyus te yachi chillu hen lay- Apudyus chitaaw ah anna i chuséén, te chén Apudyus an chitaaw amin way cha anna penele chitaaw ah ina taguwén omafurot an Jesu Cristu. ah ing-inggana gapon Apotaaway Jesu 19 Achitaaw agég pasarchengén hen Cristu 10 way ah Jesu Cristu, natéy ah man-ancharan hen Espiritun Apudyus an sobfottaaw ta uray no nanattéy hen chitaaw. 20 Ya achitaaw agég an pelohon achartaaw hen mamfangchana ono an hen anchichay tatagu way ekatchéén natattagu, mafalin chillu mètagutaaw narpon Apudyus hen chacha ifaga, 21 ta an hiya ah ing-inggana. 11 Wat hiyachi, antaawat an paneknekan hen egad. Ya é- masapor chayu haphahaphapeténto ah égnanantaaw hen anchi nenènong, 22 ya sém-éman hen hamhamàyu ya ah man- antaaw agég achiyén hen uray heno way ahetennoronganyu agé ah afurot way laweng. yachi chillu hen chayu ekamkaman. 23 Hen chawatni an Apudyus way pon- gar hen aminay tornos, wat ta totollon- Hen anchi anongoh way tugun Pablo gan chitaaw way komaman an hiya ah 12 Hiyachi sosnod, hen ifagani an aminay ekamantaaw, ya ta hahallimu- chàyuwat masapor ririspituwényu paat nana hen hamhamàtaaw ya hen achar- hen anchichay cha mangempapate way taaw ya umat agé hen lennawataaw mangintudtuchu an chàyu mepanggép ta maid fasfasortaaw hen mamfangchan an Apudyus te chicha hen cha mangem- Apotaaway Jesu Cristu. 24 Sigurachu ponponò ya manugun an chàyu. 13 Mas- way ammaan Apudyusto te hiya hen apor iyafiinyu paat chicha ya epàilayu namele an chitaaw, yag no wachan imfa- agé hen layadyu an chicha gapon chacha ganaat ammaana te matatallek hiya. ammaan. 25 Chàyu way sosnod, chayu agé koma Ilanyu agé ta man-aherinnispituayu iluwaruwan chàni. amin ta mantetempoyug-ayu. 26 Ya pakomostéényu hen annachay 14 Ya hen tugunni an chàyu agé way ifataaw ahna yag ifagayu agé hen sosnod, masapor ingarényu hen an- layadni an chicha. chichay nasachot, ya epas-émyu hen 27 Yag innilan Apo Jesus way napateg hamhamà hen anchichay cha ngommeh- hen antoy imfagà an chàyu wat masapor péy hen hamhamàna, ya toronganyu agé epagngaryu hen antoy sorat-o hen amin hen anchichay nakapsot hen afurotna, annachay cha omafurot ahna. yag masapor man-anoh-ayu hen ami- 28 Wat ta totollongan chitaaw amin an nay tatagu. 15 Ya ilanyu agé ta achiyu Apotaaw way Jesu Cristu. Haén ah Pablo. cha ifab-arés hen laweng way cha ma- 431 2 eTesalonica 1:12

5 Amin hen cha mekamananna an Hen pegwan sorat Pablohen anchichay chàyu, yachi hen manot-owaan hen kenanongnong Apudyus, te chana eTesalonica usarén hen amin annachay ligatyu ah pomegsaan hen afurotyu, yag hen É-éttég aposel Pablo ad Corinto hen nan- halenonot amin cha nadchi wat hen gensoratana hen antoy pegwan soratna hen metapyanyu hen mantorayana way anchichay tatagud Tesalonica hen tawén yachi chillu hen chayu iligligatan. way 52 ménat. Te gapo ta nat-én hen an- 6 Ya ah kenalimpiyun Apudyus agé chichay nangawat hen tapena hen anchi wat annag ifarés way mamaligat hen pés-éy soratna mepanggép hen anchi mam- anchichay cha mamaligat an chàyu. fangchan Jesu Cristu, wat anchag entagay 7 Waman chàyu way cha maligatan ya way man-amma ah mamannéchancha hen umat agé chàni, paginangén Apudyus mamfangchana. Yag yachi way chengn- hen ligattaaw amin hen mamfangchan gar Pablo, nan-esoratnaat hen hiyatoy so- Apo Jesus way marpod uchu way rat ah manugunana an chicha ya ah man- manlurumfong ah kaman cha gumilab genlawagana chillu mepanggép hen mam- way apoy yag entàtaenna agé hen fangchan Jesus. anchichay mannakafael way anghelna. Haén ah Pablo, ya antochayan agé 8 Yag hen hiyachiy tempo agé, 1 hen ifà way cha Silas an Timo- chusééna amin hen anchichay ammag teo, wat antoyan agé hen soratni way mangachi an Apudyus way ammag metongpar an chàyu way cha oma- achi mangafurot hen anchi ammayay furot an Jesu Cristu way cha ma-am- chamag mepanggép an Apotaaw among ahnad Tesalonica, chàyu way way Jesus. 9 Yag hen chusachaat ena-awwan Amataaway Apudyus ya Apo anchag metap-ar ah ing-inggana way Jesu Cristu. 2 Hen chawat-o, ta totollon- mesesena an Apo Jesus hen anchi gan chitaaw amin an Apudyus yah Apo kachayaw way mannakafalinna. Jesu Cristu, ya ta papannohoncha agé 10 Ngém amintaaw way tataguna hen hamhamàtaaw amin. way omma-abfurot, antaaw yanggay ammag chachayyawén hiya hen anchi Hen anchi machusaan hen tatagu ag-agaw way mamfangchana way hen mamfangchan Jesus maid mepaniyan hen kaenammay 3 Sosnod, henokay lawan kasen hen hiyachiy machayawana. Yag ekamanni no achi ammag chan chàyu, metapeayu agé hen hiyachi te yamayaman an Apudyus gapon chàyu, enafurotyu hen anchi intudtuchuni. te cha pomegsapegsa tot-owa hen 11 Wat hiyachi, annig cha afurotyu ya umat agé hen chayu iluwaluwaruwan chàyu ta mamfalinén man-ahelennaychan. 4 Wat anni agég Apudyus chàyu ah tataguna way cha ichayaw chàyu hen amin anchichay maka-amma hen mangemparaylayad an cha omafurot way cha ma-am-among hiya ta mètemfuruy hen a-ammayu hen hen kafabréfabréy way chani ayan, te anchi ganchatna way namele an chàyu. uray chuar hen chayu lak-amén way Ya chawaténni ta torongana agé chàyu ligat gapon ommafurotanyu, anyu ah mannakafalinna way mangamma chillug a-annohan aminchi ya anyu amin hen anchichay ammay way agég epapate chillu hen afurotyu. laychényu way ammaan gapon ommafurotanyu an Jesu Cristu. 12 Yag 2 eTesalonica 2:1 432 2 eTesalonica 2:12 no yachi amin hen mekaman, chayawén warawag way hiya paat ano hen tot- hen tatagu ah Apotaaw way Jesus oway Apudyus. gapon chàyu, ya machayaw-ayu agé 5 Awniyat cha-anyu aliw-an way im- gapo ta hiya hen Apoyu. Ma-ammaan fafaggani chato an chàyu hen kawad- amin chachi gapon ség-ang Apudyus ya anni ahna. 6 Yag innilayu agé no pakay Apotaaw way Jesu Cristu. cha-an fùnag hen yachi paatay lawen- gay tagu way hen anchi achina fùna- Hen mekaman ya anat gan, te wawà-acha chillu hen anchi mamfangad ah Jesu Cristu cha mangempawa hen fùnagana. Yag Mat. 24:3-44; 1 Tes. 4:15-17 innilayu agé no heno hiya way cha Sosnod, wacha hen laychénni way mangempawa way hiya paat hen Espir- 2 ma-awatanyu paat mepanggép hen itun Apudyus. Ngém no umchah hen mamfangchan Apotaaw way Jesu Cristu anchi ustoy tempo, meparufus chillu ya hen meteponantaaw an hiya. 2 Ya hen fumùnagana. 7 Ngém uray cha-an mepanggép an nadchi, achi komag fumùnagchi ad uwan, niluruggi chillu naraka way makorkor hen hamhamàyu hen anchi lawengay a-ammana way achi ya achiayu amin machanagan gapon cha maelasin hen tatagu. Ngém achi chillu mangaryan hen tapen hen tataguwén mafalin way fùnag hen anchi paat am- inu-umchah ano hen anchi ag-agaw way chan chi kenarawengna ingganah lo- mamfangchana, te cha-an angkay. Wat mayaw hen anchi cha mangempawa hen tàén no wachay mangaliyén ah Apudyus fùnagana. 8 Yag no lomayaw hen anchi paat hen nangempaka-ammu an chicha, cha mangempawa, wat yachi hen fù- ono ekatchéén wachacha ano hen nang- nagana. Ngém no mamfangad ah Apo intudtuchu an chicha, ono ekatchéén Jesusat uray annag hapochan hiyaat soratni paat ano hen nangngarancha, matéy, te hen humiliyan hen mampara- achiyu chillu ammag cha afuroton. nganaat yachi hen mangafà an hiya ah 3 Ilanyu ta achiayu koma ammag cha metap-arana. marokop ah uray heno way chacha pap- 9 Yag no fùnag agé hen anchi arangén, te achi chillu umchah hen an- amchan chi kenarawengna, wacha hen chi ag-agaw way mamfangchan Jesu kafaelan Chumunyu an hiya wat maid Cristu no achi chumuar unna hen an- achina ammaan ah kaskascha-aw ya chichay komontara an Apudyus ah ka- sinyar ah manlokopana hen tatagu man manaropaancha an hiya. Yag yachi, ah mangafurotancha hen kétémna. fùnag agé hen anchi ammag amchan 10 Wat ah kenasilibna, ammaana hen kenarawengna way maid kasen hen nankarakarasey omenpahaang kafanagana no faén yanggay hen metap- ah karokopan hen anchichay tatagu arana ad imférno. 4 Ya hiya, annag kon- way metatap-ar chillu, te anchag achi taréén ah Apudyus ya uray heno way laychén way mangafurot hen anchi chan chinlan hen tatagu ah ekatchéén katot-owaan ah mahara-ancha. 11 Wat wachay kafaelana ya aminay chacha hen ekaman Apudyus an chicha, chad-ayawén, ya annag pangatowén agé annag eparufus hen marokopan hen hen acharna ah nangatngato no hen hamhamàcha ta afurotoncha hen amin an cha nadchi way na-ale. Yachi anchichay kétém 12 ta machusacha yag ammag i tumùchu agé hen an- amin, te ammag lommaranoh hen chi Templon Apudyus way i mangin- chacha nangammaan hen laweng, yag 2 eTesalonica 2:13 433 2 eTesalonica 3:10 anchag enachi way mangafurot hen 2 Yag chawatényu agé ta mailisiyanni anchi katot-owaan. hen cha ekaman hen anchichay lawengay tatagu, te chuarcha chillu Hen penelen Apudyus hen achi omafurot. 3 Ngém tàén yachi, way metape an hiya matatallek chillu ah Apo Jesu Cristu 13 Ngém chàyu way sosnodni way wat epapegsana hen afurottaaw amin laylaychén Apudyus, an-ani tot-owa ya guguwwarchaana agé chitaaw ta ammag chan yamayaman an Apudyus achi chitaaw an-één an Chumunyu. gapon chàyu. Te nanepod hen lugrugin 4 Ya gapo hen namnamani hen torong hen egad, chinuchuttokan Apudyus Apo Jesus an chàyu, sigurachuani way chàyu ah mahara-an gapon nanarosan chayu ammaan amin hen anchichay hen Espiritun Apudyus an chàyu hen intugunni an chàyu, yag innilani way ommafurotanyu hen katot-owaan. anyu agég etotoroy way mangamman 14 Penelen Apudyus chàyu ah omafurot cha nadchi. hen anchi intudtuchuni way ammayay 5 Hen chawat-o, ta torongan Apo Je- chamag mepanggép an Jesu Cristu. Yag sus hen hamhamàyu ta mataptapyan penelena agé chàyu way mèawa hen hen ma-awatanyu mepanggép hen layad machayawan Apotaaw way Jesu Cristu. Apudyus an chàyu, ya ta komaskasen 15 Wat yachi, sosnod, epapateyu paat hen anohyu way kaman hen anoh Jesu hen afurotyu way anyug é-égnanan hen Cristu. anchichay intudtuchuni an chàyu way Masapor achitan sadsachot anni an inyale hen tapena ya ensoratni hen tapena. 1 Tes. 2:9 16 Ah Apotaaw way Jesu Cristu 6 Sosnod, antoyan agé hen eténgténgni yah Amataaw way Apudyus, anchag an chàyu ad uwan way ah Apotaaw laylaychén chitaaw, ya gapoh way Jesu Cristu hen narpowana, wat ség-angcha, maid kapéppégan masapor achiayu paat cha makàkaila hen mangempas-émancha hen hen anchichay sosnod way ammag nan- hamhamàtaaw ya sigurachu agé asachot way man-amma ya anchag achi hen anchi ammay way chataaw laychén way manorot hen anchichay namnaméén. 17 Wat hen chawatni, chani intudtuchu an chàyu. 7 Te inni- ta epas-épas-émcha chillu hen layu met hen anchi chani enkamka- hamhamàtaaw ya ta totollongan man hen kawad-annihna, wat yachi chitaaw way manginyale hen pahig koma hen sorotonyu. Te iggay-anin ammay ya mangamma agé hen pahig sadsachot 8 ya maid inar-arani ah ig- ammay. gayni fayachan te hen enkamanni, an- anig nan-amma-amma ah enag-agaw ya Masapor iluwaruwan hen lenafi ah manginyar-anni ah masaporni anchichay cha mantudtuchu ta achiani oma-annig yag nagastosan- Hen anongoh way ifagani an ayu. 9 Hen nangenkamananni an nad- 3 chàyu way sosnod, chayu koma chi, faén gapoh maid karébfénganni way iluwaluwaruwan chàni ta aggah ah mamfaga ah torongyu, te karébfénganni miwarawagan hen alen Apo Jesus, met tot-owa way mamfagah torongyu. ya ta omafurotcha agé hen tatagu Ngém yachi chillu hen enkamanni ta way kaman hen enkamanyu way wachay torachényu. 10 Yag uray hen ommafurot ah machayawan Apudyus. ini-inggawannihna wat imfagafagani an 2 eTesalonica 3:11 434 2 eTesalonica 3:18 chàyu way heno way achin amma, kafusor, te anyu an ekaman hiya ah son- achi agé ma-adchan ah anéna. 11 Hen odyu way mangamhew. minyaryanni an natto, te chengngarni way wachacha anohna hen tapena an Hen luwarun Pablo chàyu way ammag nasachot way i man- 16 Wat hiyachi, hen chawat-o an Apo ammah chunucha yag nakagétchaat agé Jesu Cristu way pongar paat chi tornos, way i mìfiyang hen fiyang hen tapena. wat ta totornosona hen hamhamàtaaw 12 Wat hen emancharni hen kaman an amin ta uray heno way umchahat ma- cha nahha way tatagu, wat narpon Apo papanoh chillu hen hamhamàtaaw, ya Jesu Cristu way masapor koma an- ta mawawà-acha hiya agé an chitaaw chag komagét way man-amma ta egad- amin. chah iyatagucha ya ta achichag haliw- 17 Haén way Pablo, limà paat hen én hen tapena. 13 Wat yachi, sosnod, nangensorat hen antoy anongoh hen achiayu koma cha mapmappég way cha mesorat, wat sapay koma ta amma- mangamma-amma hen ammay. ammay-ayu amin ahna. Yaton menlasi- 14 Yag mag-ay ta wachay iha ahna ah nanyu way sorat-o tot-owa, te yaton chà achi mangafurot hen antoy ensoratni, emarka hen sorat-o. ilanyu no nokay ahnadchi ta achiyu cha 18 Wat ta totollongan chitaaw amin an i ub-ufunun ta éhéd yag fumiin koma. Apotaaw way Jesu Cristu. Haén ah Pablo. 15 Ngém achì ekatén anyug iyalig hiyah 435 1 Timoteo 1:10

hud hena ya hen annachay un-u-un-un Hen pés-éy sorat Pablo an te cha nadchi, an yanggay ammag omen- pafùnag ah sosongel ya maid etorongna Timoteo ah ma-awatan hen tatagu hen anchi laychén Apudyus way machahan yang- Hen nangengwaan aposel Pablo ad Listra gay no manokchun hiya. 5 Hen ganchat- way mantudtuchu, yachin ommafurotan o way mangintugun an cha natto an cha Timoteo way hen-ina ya anat apona chàyu amin, ta epahmàna koma an (Apos. 16:1-4). Yachi yag inlugin Timo- chàyu hen anchi ustoy layad way marpo teo way metnometnod an Pablo hen chana hen anchi nacharos way hamhamà way mantudtuchuwan, wat imfilang Pablo ah maid koma agé miyah-ahrang ah safaliy Timoteo ah anàna paat. Yag angkay hen- ganchat, ya ta ammag mapahig yang- argawan, tenaynan Pablo ah Timoteo ad gay hen anchi tenten way afurot an Efeso way mantudtuchu, wat ahchi hen ini- Apudyus. 6 Te ilamat, wachacha hen inggawana hen antoy nanoratan Pablo an tapena way ammag nangentagay an cha hiya hen anchi tawén way 58 no achi 64 natto way an lawag chan sayasayasay ménat. Ya hen pontos Pablo way nanoratat way maid maetorongna. 7 Yag anchag ah mepas-éman Timoteo ya ah matu- laychén paat way mifilang ah man- gunana ah ekamanna gapon kachadcha- tudtuchu hen orchin Apudyus, ngém an- anna, ya wacha agén intugunna way para cha chillug achi ma-awatan hen chacha hen aminay cha omafurot. iyale, ya chachaat agé epappapelet hen Haén ah Pablo way aposel Jesu hehemmàcha way ekatchéén tot-owa. 1 Cristu way ah Apudyus paat way 8 Innilataaw way ammay hen anchi nangenharà an chitaaw hen nangimfaga orchin Apudyus non an faén safali hen kena-aposel-o ya ah Jesu Cristu way hen mepàwaana. 9 Ngém achitaaw koma pongar hen namnamataaw. 2 Antoyan aliw-an way hen na-ammaan hen orchin, hen sorat-o an heay Timoteo way anào wat faén para hen anchichay ammay tot-owa gapo hen ommafurotam an Jesu way tatagu te na-ammaan hen orchin Cristu. ah para hen anchichay achi ma-aryan Hen chawat-o an Amataaw way way tatagu ya hen anchichay futangelo, Apudyus ya Apotaaway Jesu Cristu, wat ya hen anchichay maid hamhamàna ta totollongan chitaaw ya séség-angan ya afurotna an Apudyus, ya hen ami- chitaaw ya ta papannohoncha agé hen nay menangfasor, chichachi hen makas- hamhamàtaaw. apor hen orchin. Ya umat agé hen an- chichay cha mameloh mepanggép an Tugun mepanggép hen anchichay cha Apudyus ya hen anchichay cha mamchit mangintudtuchu hen faén tot-owa hen chinàcha-archa, ya hen anchichay 2 Ped. 2; Juda 8-13 cha pomatéy, 10 ya hen anchichay cha 3 Hen laychê an heay anào way Tim- manòyong hen faén ahawana ono hen oteo, an-ag inggaw ahnad Efeso way kapachongna way larae ya fufae, ya hen yachi chillu hen intugun-o an hea hen anchichay cha mangenlao hen tatagu, anchi éy-o ad Macedonia, te wachacha ya hen anchichay nangéttém ya hen ahna hen tapen hen tatagu way faén anchichay ammag cha omenlémrém, usto hen chacha itudtuchu wat masapor chichachi amin hen makasapor hen ifagam an chicha ta iginangcha. 4 Ifagam orchin, ya umat agé hen aminay tatagu ta etagaycha hen annachay hudhuhud- way cha mangamma hen tapen hen 1 Timoteo 1:11 436 1 Timoteo 2:5 komontara hen anchi tot-owa way mi- hen Are way maid péppégna, Are way tudtuchu. 11 Te hen anchi tot-owa way ammag matattagu ah ing-inggana way mitudtuchu, yachi hen anchi mètemfu- achi mafalin matmatéy. Amen. ruy hen anchi ammayay chamag way 18 Hiyachi, anào way Timoteo, pi- nipiyar an haén way mangempanggar yarê hea way mangintudtuchu hen an- way maid kasen narpowana no faén hen toy intugun-o, te yachi chillu hen im- anchi ka-a-ammayan way Apudyus way fafaggan hen anchi profeta mepanggép kangatowan. an hea hen anchi ar-argaw. Yag hen anchi imfafaggacha, yachi koma hen Maid mepaniyan hen mangempas-ém hen hamhamàno way ség-ang Apudyus mangufat hen laweng. 19 Tétérném hen Apos. 8:3; 9:3-19 afurotno ya ammaam amin hen innilam 12 Anà ammag manyaman an Apotaaw ah hamhamàno way laychén Apudyus. way Jesu Cristu way nangidchat hen Te wachacha angkay hen tapena way kafaelà way mangamma hen anchi impi- gapo yanggay hen nangentagayancha yarna an haén, te imfilangna haén way mangamma hen innilacha way usto ah ihay natalek yag chinutokanà way wat ammag na-ahap hen afurotcha yag mangamma hen laychéna. 13 Te uray ammag namaid. 20 Wat yachi angkay inustà hen anchichay ommafurot an hiya hen nekaman an cha Himeneo an Ale- hen anchi ar-argaw yag penaligatà ya jandro way an-og emporang chicha an lenaweng-o chicha amin, anà chillu am- Chumunyu ah manhamham-ancha ta mag senég-angan an Apudyus te hen achicha chan ay-ayaman ah Apudyus. hiyachi, cha-anà omafurot wat iggay-o Mepanggép hen manluwaruwan ma-awatan hen chà enammaan. 14 Ngém ya hen mantudtuchuwan ammag chakar hen ség-ang Apudyus an haén te inidchatna hen afurot-o an Jesu 1 Ped. 3:1-7 Cristu ya hen layad-o hen ahentagù way Wat hen ihay tugun-o, masapor hen karmuwan cha nadchi, hen mètem- 2 iluwaruwantaaw amin hen tatagu poyugan an Jesu Cristu. 15 Wachan ihay way antaaw manchawat ah para an niyale way ammag tot-owa way afuro- chicha ya manyamantaaw an Apudyus ton koma amin hen tatagu, ekatnéén, gapon chicha, 2 kaskasen hen anchichay “Ummale ah Jesu Cristu hen antoy chan toray ya umat agé hen ami- lota way mangenharà hen menangfa- nay wachan fiyangna. Iluwaruwantaaw sor.” Wat tot-owato, te haén paat hen an- chicha ta ammay hen ataguwantaaw chi ka-amchanan hen fasorna. 16 Ngém way maid gug-uru, ta wachay én- anà ammag senég-angan an Apudyus énnéntaaw way mangamma hen lay- way hen ganchatna, ta wachay mempàil- chén Apudyus ya hen aminay usto. 3 Te an Jesu Cristu hen kena-anohna hen yachi chillu hen anchi ustoy ekaman anchi kararawwengan way tatagu, ta way mangemparaylayad an Apudyus yachi hen sém-éman hen hamhamà hen way nangenharà an chitaaw. 4 Te hen anchichay umunud way omafurot way laychén Apudyus, ta omafurotcha koma mafalin midchat an chicha agé hen man- hen aminay tatagu ya ta ma-awatancha nanayun way mètaguwan an Apudyus. hen tot-owa way mepanggép an hiya. 17 Wat antaaw ammag chayawén hen an- 5 Te an ihà-an chillu hen Apudyus ya an chi tot-oway Apudyus ah ing-inggana ihà-an agé hen anchi aron hen tatagu way tàén achi maila, hiya yanggay chillu ah kefanagancha an Apudyus way hiyah 1 Timoteo 2:6 437 1 Timoteo 3:7

Jesu Cristu way namfalin ah tatagu. 6 Te imfagan Apudyus. 15 Ngém tàén, ma- ah Jesu Cristu, inidchatna hen acharna torongan chillu hen umana-ana no an- ah sobfot hen aminay tatagu ta mafalin naat an epapate way mangafurot an éméycha an Apudyus. Wat yachi hen Apudyus ya wachay layadna hen ahenta- kail-an hen layad Apudyus way mahara- guna ya chana agé ammaan hen laychén an koma hen aminay tatagu, yag na- Apudyus ya agummuna way fumiin. ammaan tot-owa chachi hen anchi us- Hen katatagun hen anchi toy tempona way hehemmà Apudyus mangemponò hen ommafurot chillu way ka-ammaana. 7 Yag yachi agé hen nanutokanà ah aposel, ta iyà Tit. 1:6-9 itudtuchu hen anchi chamag mepanggép Tot-owato way ekatchéén no an Apudyus hen anchichay faén Judio ya 3 wachay tagu ah manlayad way ta an-o agég iwarawag hen ekamancha mangemponponò hen anchichay cha way mangafurot hen anchi katot-owaan. omafurot, wat penelena hen anchi Achiyà ammag chan kétém te tot-owa ammag ammay ya napateg way chunu. hen antoy chà ifaga. 2 Ngém hen anchi mangemponponò, 8 Ya hen amin koma way cha ka- masapor maid kachumsekana ya an am-amongan hen anchichay cha oma- ihà-an yanggay hen ahawana, ya furot an Apudyus, laychê koma way masapor na-annad ya achina cha afunan hen anchichay lenarae hen manluwaru, hen laylaychén hen achar, ya naham-an, larae way nacharos hen hamhamàna an ya masapor manmamangngili hen uray Apudyus way faén napottok ya songel. heno way tatagu, ya masapor wacha 9 Ya hen finufae agé, masapor ilancha agé hen kafaelana way mantudtuchu. koma ta usto hen ekamancha way man- 3 Achi mafalin hen amfutangén ya lumfong ta man-a-annadcha ya inni- hen gumugullu, te masapor hen lacha koma hen ekamancha way fu- anchi na-anoh way achi ammag miin. Ya ta achicha agé paat ammag songel, ya achi agé mafalin hen anchi patpatigén hen ammayay fuù ya umat ammag pelak yanggay hen chana agé hen chacha iyarkos way faletò ya gamgaman. 4 Masapor agummuna way haleppon ya nan-angina way lumfong. mangemponò hen ahimfafaryanna 10 Te hen mangimfaga hen kaenammay way a-abfuroton hen a-anàna hiya ya hen fufae, wat hen anchi ammay way rispituwéncha agé hiya. 5 Te no maid a-ammana te yachi hen manot-owaan innilan hen ihay tagu way mangemponò way tot-owa hen afurotna an Apudyus. hen ahimfafaryanna, ay ammoh achi 11 Ya masapor agé igiginnang hen an- kaskasen hen anchichay ommafurot chichay finufae ta papannaagéncha hen an Apudyus way cha ma-am-among. anchichay chan tudtuchu way ancha 6 Ya masapor hen anchi nannuud hen komag epafafa hen acharcha. 12 Achì afurotna way faén hen anchi anat an eparufus hen fufae way manudtuchu ommafurot te awni yag annag epasekat ya manoray hen larae te masapor gu- hen chana am-ammaan yag ichahanaat miginnangcha 13 way hen lason, te hen hen kachusaana way kaman hen anchi pés-éy enammaan Apudyus wat nachusaan Chumunyu. 7 Ya hen anchi ah Adam way larae ya anat ah Eva mangemponponò agé, masapor way way fufae. 14 Ya faén agé ah Adam uray hen anchichay cha-an omafurotén hen narokop te ah ahawana way fu- iyafiincha hiya ta achi ma-ahoyan ya fae hen narokop yag lenabsengna hen achi amin marokop an Chumunyu. 1 Timoteo 3:8 438 1 Timoteo 4:5

uwan yag anat mepaka-ammu, te hen Hen katatagun hen anchi tomorong kafud-asan hen afurottaawat ah Jesu hen anchichay mangemponò Cristu way 8 Hen anchichay tomorong hen an- Namfalinéna hen acharna ah tatagu ta chichay mangemponponò, masapor agé maila, maid laweng ah a-ammacha, ta an- yag tenàchégan hen Espiritun Apudyus cha ammag na-annad ya achicha agég hen kaenammayna, chan chinuwwéén hen aryéncha, ya ya innilan agé hen anchichay anghel achicha amin lafusun way uminum ya hiya. achicha gamgaman hen pelak. 9 Ya mas- Yag nepagngar agé hen mepanggép an apor agé é-égnanancha hen anchichay hiya hen karotarota, katot-owaan way chataaw afuroton way ya enafurot hen tapen tatagu hiya hen nifaga an chitaaw, ya achicha koma am- antoy lota, mag cha ahrangan hen hamhamàcha yag anat ma-ara ad uchu. ah laweng. 10 Yag masapor agé ilailan Hen anchichay enomfat chicha unna no usto hen chacha ekamka- hen chacha itudtuchu man ta anchaat karébféngan way to- morong. 11 Ya hen ah-ahaw-ancha agé, 1 Tim. 1:3-11; 2 Ped. 2; Juda 8-13 masapor na-annadcha way achichan Narawag hen imfagan hen Espiritun kapkapot, ya masapor matalekcha ya 4 Apudyus way umchah hen tempo achicha ammag cha afunan hen laylay- way iwalin hen tapen hen tatagu hen chén hen achar. 12 Ya hen anchichay to- anchi ustoy afurotcha an Jesu Cristu morong agé, masapor an ihà-an yanggay ya papannaagéncha hen kétém way cha hen ahawacha ya masapor agummucha itudtuchun hen anchichay chumunyu agé way mangemponò hen ahimfa- ya ongtan. 2 Yag hen anchichay cha faryancha. 13 Wat hen anchichay nènong mangintudtuchu an cha nadchi, an- hen chacha ekamkaman way tomorong, chag nangéttém way ancha yanggay cha mifilangcha ah nangato ya maid iyag- epàpàila hen afurotcha ya achicha ligli- agarcha way manaphapet mepanggép gatén hen uray heno way laweng way hen ommafurotancha an Jesu Cristu. chacha ammaan. 3 Cha nattoy tatagu, itudtuchucha way laweng hen manga- Hen anchi maid mepaniyana way hawa ya laweng agé hen tapen hen empaka-ammun Apudyus missa. Ngém ah katot-owana, enam- 14 Hen antoy chà manoratan, chà maan Apudyus hen egachay missa ta is- chillu hamham-én way achi mafayagat sataaw way tatagu way hen mekaman, umaliyà koma way mangila an hea. chitaaw way ommafurot an Apudyus 15 Ngém mag-ay ta mataktakà, hen antoy way nangawat hen tot-owa, manyaman- ensorat-o hen mangempaka-awat hen taaw ya antaawat issa hen uray heno ekamantaaw way matagu, chitaaw way way missa. 4 Te amin hen egachay enam- netatappe hen ahimfafaryan Apudyus maan Apudyusat pahig ammay way way chitaaw hen iggawan Apudyus maid paat ma-achi non anat an manya- way natattagu ah ing-inggana, te chi- man hen anchi mangan. 5 Wat gapo ta taaw hen kaman to-od ya fatangan way yachin imfagan Apudyus ya gapo agé tumùchuwan hen anchi katot-owaan. hen anchi yaman, wat maid maraweng 16 Maid mepaniyan hen kaunig ya kap- ah ma-an. ateg hen chataaw afuroton way egad ad 1 Timoteo 4:6 439 1 Timoteo 5:4

laychén hen achar. 13 Yag hen eka- Hen mitugun hen anchichay manno ingganah aleyà, annog ang- chan sérfi an Jesu Cristu angpelén way cha mangimfasafasa hen 2 Tim. 2:14-26 alen Apudyus hen tatagu ta yachi hen 6 Heay Timoteo, no itudtuchum amin cham itudtutudtuchu an chicha. 14 Ya chato hen anchichay sosnodtaaw way achim agé cha iyang-anggayan hen an- ommafurot, ammag memènong hen chi inidchat Apudyus way kafaelam cham mansérfiyan an Jesu Cristu ya hen nangempatchongan hen anchichay matapyatapyan agé hen ma-awatam profeta an hea ya hen nanginchàé- mepanggép hen anchi katot-owaan way pan hen anchichay mangemponponò nitudtuchu an hea way yachi chillu hen limacha an hea. 15 Annog haham- hen pomegsaan hen afurottaaw. 7 Ngém én hen antochay intugun-o an hea ya anào, ilam ta achim cha changrén hen cham paraparaktesén way mangamma annachay hudhuhudhud hena way maid ah amin way kafaelam ah mangil-an sérfina te maid paat maetorongna hen hen tatagu way cha omam-améd hen afurot an Apudyus. Ta hen ekamanno, afurotno. 16 Ar-arwacham hen acharno annowat epapate way mandisiplina hen ya umat agé hen cham itudtuchu. Te acharno way mangamma hen laychén no epapatem way mangamma an cha Apudyus. 8 Manowat te wachan sér- nadchi, wat hara-ancha-a an Apudyus fina no matudtuchuwan hen achar ta ya mahara-ancha agé hen anchichay omorhe way mangamma ah ammaana, mangngar an hea. ngém ammag kaskasen hen misérfiyana Hen fiyang hen tatagu hen no matudtuchuwan hen hamhamà way ifacha way ommafurot mangamma hen laychén Apudyus, te faén yanggay hen ataguwan ad uwan Tit. 2:1-15 hen misérfiyana te hen ataguwan agé No wachay ma-amhew hen an- ah pegwana. 9 Tot-owa angkay hen 5 chichay chanchanakkar, achi am- anchichay enalè wat afuroton koma mag cha ingarén ta an iyam-amma ah hen aminay tatagu. 10 Wat hiyachi, an- kaman hen ekaman way mètagépfar taaw ammag epapate way mangamma hen chinàcha-ar. Ya hen anchichay ung- hen laychén Apudyus, tàén chataaw ungunga, ekaman chicha ah e-enawchi. maligatan, te chataaw manchinlan ah 2 Ya hen anchichay natnatang way fin- Apudyus way natattagu ah ing-inggana ufae, ekaman chicha ah ina ya hen way hiya hen nangenharà hen aminay anchichay fafarasang agé, an ekaman tatagu, kaskasen hen anchichay omma- chicha ah sonod way maid hamhamà ah furot an hiya. manloko. 11 Hiyachi Timoteo, itudtuchum amin 3 Ya antaaw agé ammag halimunan hen antochay intugun-o an hea. 12 Ya hen anchichay nà-amfaro way maid ilam ta maid kapeloham gapo hen kasen manalimun an chicha. 4 Ngém kachadcha-anno. Ta annowat an am- mag-ay ta wachan anà hen anchi nà- maan hen acharno ah mantorachan amfaro ono apona, tugunum chicha way hen tapena way hen ekamanno, a- fiyangcha way manalimun an hiya, taah annacham hen aryém ya hen cham faréycha hen mempàil-ancha hen eka- ekamkaman ya hen layadno hen ahen- mancha way mangamma hen laychén tagum, ya é-égnanam hen afurotno Apudyus, ta somofaletcha hen enkaman ya achim ab-afunan hen anchi lay- hen chinàcha-ar ya anap-o an chicha, te 1 Timoteo 5:5 440 1 Timoteo 5:21 yachin laychén Apudyus. 5 Ngém mas- gay anggaychi, te awniyat yag epaeng- apor toronganyu hen anchichay nà- hacha agé way cha i mankapokapot amfaro way ammag maid manalimun ya cha i manchangchangar ya cha i an chicha way maid kasen manam- manaphapet hen anchi maid fiyangcha. namacha way tomorong no faén ah 14 Wat hen itugun-o hen anchichay Apudyus, te chachan luwaluwaru ya nà-amfaro way chadcha-an marakay, chan chawachawat ah torongna ah ka- unninaat no kasencha mangahawa ta arga-argaw ya karafilafi. 6 Ngém mag- umanàcha ta wachay halimunancha way ay ta wachay nà-amfaro way ammag himfafaryan te no yachi, maid énnén hen cha i manligligawad, kaman paat natéy- anchichay achi manlayad an Apudyus chi an Apudyus tàén natattagu hen way manumsek an chitaaw. 15 Te ah acharna. 7 Wat hiyato hen itudtuchum katot-owana, wachachaat angkay hen hen anchichay ommafurot ta maid ka- tapena way loohchaat peet nanhagong ar-aryancha. 8 Ngém non umat yag an Chumunyu. 16 Wat hiyachi, heno way wachay achi manalimun ah totorangna ommafurot way wacha hen nà-amfaro ya kaskasen hen anchi ahimfafaryanna, an chicha way himfafaryan, masapor anna angkay cha kontaréén hen afurot- chicha hen manalimun ta faén hen an- taaw, ya wadwadcha hen karawengna chichay tapen hen ommafurot ta hen no hen anchi maid afurotna. halimunan hen anchichay tapena, hen 9 Hen anchichay nà-amfaro way anchi ammag poros chi manalimun an elestayu ah érégna way matorongan, chicha. wat hen anchichay narakay way 17 Ya mepanggép agé hen anchichay mantawén ah énémporo way iggay cha mangemponponò way nènong hen kasen ommahawa. 10 Ya masapor chacha ekaman, masapor mataptapyan agé na-ammuwan way ammay hen hen labfucha, ya kaskasen hen an- enkamkamanna way nanalimun hen chichay cha mangempapate way mang- a-anàna ya nanmangili hen tapen hen intudtuchu hen alen Apudyus. 18 Te hen tatagu way kaskasen hen anchichay anchi nesosorat way alen Apudyus ekat- ommafurot. Ya masapor na-ammuwan néén, “Achiyu cha fédféchén hen hon- agé way usto hen enkamanna way gad hen anchi faka way chayun ilìén, nanorong hen anchichay napaligatan te lébféngna way mangan hen tapen way nakasapor ah torong yag hen chana ilìén.” Ya hen anchi iha agé ennongnongna paat agé way nangamma ekatnéén, “Masapor marabfuwan hen hen uray heno way ammay, wat anchi chan amma.” 19 Ya achiyu agég chichachi hen toronganyu. cha afuroton hen chacha mempafaso- 11 Ngém achiyu ud-ay elesta hen an- ran hen anchichay mangemponponò no chichay nà-amfaro way cha-an marakay faén toro ono chuwa hen manàchég te awni yag afaén hen layadcha way way mangaliyén fasorna tot-owa. 20 Yag kasen mangahawa hen layadcha an mag-ay ta tot-owa, amhiwényu hiya hen Jesu Cristu. 12 Wat makafasorcha te sangwananyu amin way tatagu ta émé- achicha ammaan hen anchi empostacha gyatcha hen tapena way mangamma. an Apudyus way ammaancha. 13 Ya 21 Hen ifagà an heay anà way Timo- ah awni agé yag anchag epaengha teo, masapor afurotom paat amin hen way manlenglengaleng hen chacha am- antochay intugun-on hea way maid wah- ammaan way anchag cha i mantaro- wahigém ya maid agé epohowam, te taronton ah kafaréfaréy. Ya achi yang- chechengngar Apudyus ya Jesu Cristu 1 Timoteo 5:22 441 1 Timoteo 6:10 ya hen anchichay na-apudyusan way Hen mintudtuchu hen sabsafali anghel amin hen antochay imfagà an ya hen manlayad ah pelak hea. 22 Achim ahopan way chumutok ah man-ap-apo hen anchichay ommafurot Jai. 5:1-6 te awni yag magat fumasor yag nìfasor- Timoteo, masapor itudtuchum chato a. Wat masapor a-annacham ta achia way annog elawag. 3 Ya heno way omfat. tagu way i mangintudtuchu hen sab- 23 Ilam uwa, Timoteo, ta faén yang- safali way ma-afurot way achi mètem- gay chanum hen inumum te masaporno furuy hen anchi intudtuchun Apotaaway hen aket way fayah ta guminang hen Jesu Cristu ya hen tot-oway ma-afurot, sigab hen potom ya ta ma-agahan hen 4 hiya hen ammag chan pahih-iya way annachay tapen hen saketno. maid innilana ya anna peet an laylay- 24 Ya mepanggép hen anchichay chén yanggay way i mè-esngel ya chu- machutokan, achim cha aliw-an way muychuy mepanggép hen faén napateg. hen tapen tatagu, mamadlaw hen Wat hen mamfanagan cha nadchiyat fasorcha wat mamàila way machusacha. apés ya gura ya usot ya hen lawen- Waman hen tapena, achi maelasin hen gay arkoro mepanggép ah ifa. 5 Ya am- fummasorancha ngém no ma-awni, mag maid agé mantetempoyugan hen ma-ammuwan chillu. 25 Ya kaman anchichay tatagu way ammag kenokom- agéhchi hen madlawan hen anchi saw hen hamhamàcha, te anchag achi ammay way ammaan hen tapena. mangiggéén hen anchi tot-owa. Te Ya uray agé hen anchichay achi chicha, ekatcha ah hamhamàchéén hen unay maelasin way ammay, awniyat pammatecha ano hen fumaknangan- mepadlaw chillu. cha. 6 Manowat te wachan katot-owana Ya mepanggép hen anchichay way omenpafaknang hen anchi tot- 6 ommafurot way alepan hen tatagu, oway pammate an Apudyus non an- wat masapor rispituwéncha hen taaw an mapnek hen nawawà-acha anchi nangen-alepan an chicha ta way kok-owa, ngém safalichi way ka- achi ma-ahoyan ah Apudyus ya umat finaknang. 7 Te hamham-éntaaw ngén, agé hen chataaw itudtuchu. 2 Ya hen te hen niyana-antaaw, maid poros imfù- anchichay alepan way omma-abfurot nagtaaw hen antoy lota. Yag no matéy- hen apocha agé, achicha ammag taaw, maid agé etàtaentaaw. 8 Wat no cha elayosan hen apocha gapon wachay érégna ah anén ya ilumfong, masosnochancha mepanggép hen mapnektaaw koma. 9 Waman hen an- afurotcha, ta hen ekamanchaat koma, chichay mangamgam ah fumaknangan- masapor wadwadcha hen ekamancha cha, maid héranéén na-awischa way fu- way mangamma hen laychén hen masor, te narakacha way marokop te apocha, te hen anchi apocha way cha anchag achi madlawén finàrangchaat mangawat hen torongcha, chichachi peet hen laweng ya hen lenoroko, yag hen ifacha way ommafurot way yachiyat agé hen manachael an chicha masapor laylaychéncha. way hen halenonotnaat anchag metap- ar. 10 Te hen layad ah pelak, yachi hen pongar hen ammag chuar way laweng. Yag wachacha tot-owa hen tapena way gapoh layadcha ah pelakat anchag nanchùgan hen afurotcha an 1 Timoteo 6:11 442 1 Timoteo 6:21

Apudyus, wat maid achicha chaponon hiya. Yag nanepod hen laprapona, maid ah ligat. tatagu hen antoy lota ah nangila an hiya, ya maid agé chillu makaila an Hen anongoh way tugun Pablo hiya ah ing-inggana. Wat antaaw ammag 11 Ngém heay Timoteo way ihay tagun chayawén hiya ah ing-inggana te maid Apudyus, annog achiyén amin hen ka- kepachongan hen kenafalinna. man an cha nadchi ta hen ammaam, epa- 17 Ifagam hen anchichay wachan patem way mangamma hen anchi am- mafalinna ta achicha cha epasekat may way laychén Apudyus. Ya epap- hen kok-owacha te chichachiyat atem way mangempapegsa hen afurotno narakah matarà wat faén komachi hen ya hen layadno hen ahentagum ya hen mangiggaancha hen namnamacha ta ah anohno. 12 Ya térném way mangincha- Apudyus koma, te ah Apudyus, libli ran hen anchi afurottaaw way kaman hen chana mangidchatan an chitaaw cha-a mìyab-abfà, wat magunggunaan- hen aminay masapor ah kapnekan a ah mannanayun way ataguwan. Te ya lomaylaychantaaw hen antoy hen yachiy ataguwan chillu hen ganchat natatagguwantaaw. 18 Yag ifagam ta Apudyus para an hea nanepod hen om- ammaancha hen ammay ta ancha koma mafurotam hen sangwanan hen chuaray an fumaknang ah ammayay a-amma ya tagu. ta achicha naimot, yag alestocha koma 13 Wachan ifagà an hea Timoteo hen agé way tomorong ah tapena. 19 Te no sangwanan Apudyus way nangidchat yachi hen ammaancha, ad uchu hen hen ataguwan hen amin way natagu mangamongancha hen mannanayun ya ah Jesu Cristu way nangempara- way kafinaknang way mausar ah wag hen katot-owaan hen sangwanan pegwana hen anchi ataguwan way maid Poncio Pilato. Wat hen ifagà an hea péppégna way yachi hen anchi térén 14 masapor afurotom paat hen aminay way ataguwan. nitudtuchu an hea way maid matmat- 20 Timoteo, masapor ayuwanam paat én ah itudtuchum inggana hen anchi ag- amin hen anchichay impiyar Apudyus agaw way mamfangchan Apotaaw way an hea. Ya achim cha changrén hen Jesu Cristu. 15 Te no umchah hen an- anchichay chan aleale way an lawag chi ustoy tempona wat eparang Apudyus maid fanagna hen anchi chachan haha- ah Jesu Cristu hen antoy lota. Ya hapetan way ekatchéén yachi anon ke- ah Apudyus, hiya yanggay hen ka-a- naraeng ngém enomfatchaat peet. 21 Te ammayan way mannakafalin way man- wachacha hen tapena way gapo yang- toray, ya hiya hen Aren amin hen gay hen anchi ekatchéén kenaraengcha egachay are ya Ap-apon hen egachay yag yinagyagchaat peet hen afurotcha ap-apo. 16 Hiya paat yanggay hen am- an Apudyus. mag achi matmatéy ah ing-inggana, ya Wat ta totollongan chitaaw amin an maid agé mepaniyan hen kahilin hen Apudyus. Haén ah Pablo. ininggawana, wat maid makahag-én an 443 2 Timoteo 1:12

lafi. 4 Yag cha-an-o agé aliw-an hen an- Hen pegwan sorat Pablo an chi nanluruwaam hen nanhiyananta wat laychê paat way kasen mangila an hea ta Timoteo lomaylayachà. 5 Ya achì agé ar-aliw-an hen anchi nangempapatiyam way man- Nifafarud ah aposel Pablo ad Roma hen gafurot an Apudyus way kaman chillu naoratana hen antoy anongoh paat way hen afurot anchi apom way Loida ya soratna hen anchi tawén way 65 mé- ah inam way Eunice, yag innilà way nat. Yag gapo ta innilana way tég-angay yachi agé hen wacha an hea ad uwan. hen mepapchitana, wat anna paat ammag 6 Wat hiyachi, epahpahmào an hea ta tinugutugun ah Timoteo way laylayché- achim cha ar-aliw-an hen anchi inid- nay térén ta achina iyang-anggayan hen chat Apudyus an hea hen nanchongà an afurotna, tàén heno way mepasamak an hea. 7 Te hen anchi Espiritu way inidchat hiya, ya ta tudtuchuwana agé hen tapena Apudyus an chitaaw, achina an cha paé- ta maesorowancha agé way mantudtuchu. gyatén chitaaw te anna cha papegséén Yag hen ekatcha ano mepanggép hen hen hamhamà. Yag idchatna agé hen an- natéyan Pablo wat hiniwat hen anchichay nad ya hen layad hen ahentagu. eRoma hiya ah matepowan koma hen mi- 8 Wat yaha hen achita cha mafiinan tudtuchuwan hen alen Apudyus, ngém an- way mangentàchég an Apotaaw way toyan chillu way cha miwarawarawag. Jesu Cristu, ya achia agé cha mafi- Haén ah Pablo way aposel Jesu inan mepanggép an haén way nifafarud 1 Cristu, wat antoyan agé hen sorat- gapon hiya. Ta anno yanggay ammag o an heay Timoteo way anào way lay- anohan way mèlak-am hen ligat way laychê. Ah Apudyus hen nanlayad an lak-amén chillu hen heno way mangem- haén ah man-aposel wat hennagna haén pagngar hen anchi ammayay chamag, te way i mangempagngar hen anchi man- papegséén chillu Apudyus chitaaw way nanayun way ataguwan way empostana manganoh amin an cha nadchi. 9 Te ah hen anchichay mètempoyug an Jesu Apudyus, henara-ana chitaaw amin yag Cristu. penelena chitaaw ah mantataguna, yag 2 Hen chawat-o an Amataaw way hen nameleyana, achi gapoh wachan Apudyus ya Apotaaw way Jesu Cristu, ammay way enammaantaaw te gapo ta wat ta totollongan chitaaw ya ta séség- hehemmàna chillu ya gapo agé hen ség- angan chitaaw ya papannohoncha agé angna. Te hen yachiy ség-ang, nawawà- hen hamhamàtaaw. acha chillu hen cha-an ma-ammaan hen antoy lota gapon Jesu Cristu, 10 ngém Hen nanyamanan Pablo iggay meparang an chitaaw inggana ad gapon Timoteo ya hen uwan way ummale hen antoy lota hen nempas-émana hen hamhamàna anchi omenharà an chitaaw way ah 3 Anà ammag manyaman an Apudyus Jesu Cristu. Yah Jesu Cristu, penép- gapon heay Timoteo te hiya hen chà pégna hen matéyan yag inwarawagna afuroton way kaman hen nangafurotan hen anchi ammayay chamag way yachi hen anchichay anap-ò ad nameng- hen mangimfaga hen anchi mannanayun han way maid safalih ganchat hen way mètaguwantaaw an Apudyus. hamhamào. Chaà manyamayaman an 11 Haén, piniyarà an Apudyus ah man- hiya hen chà manginluwaluwaruwan aposelna way i mangintudtuchu hen an- an hea ah ka-ag-a-ag-agaw ya karafi- chi ammayay chamag. 12 Yag yachi hen 2 Timoteo 1:13 444 2 Timoteo 2:11 gapona ah chà mapap-aligatan ad uwan. intudtuchù hen sangwanan hen chuar Ngém sésêmén chillu hen hamhamào way tatagu, wat ipiyarno chachi agé te a-ammù ah Apudyus, wat manokchù hen anchichay tatagu way matalekno hiya ya sigurachuwà agé way hahal- way mafalin agé mangintudtuchu hen limunanà hen chà mangammaan amin tapena. hen impiyarna an haén ingganah um- 3 Annog anohan hen uray heno way chah hen manguwisana hen egad hen ligat way umchah an hea te yachi chillu anchi anongoh hen ag-agaw. 13 Wat hen hen harémén hen anchi ustoy mansérfi tugun-o an heay anào way Timoteo, an Jesu Cristu te chicha hen kaman sor- annog an é-égnanan hen anchi tot- chachuna. 4 Yag hen anchi ustoy sor- owa way intudtuchù an hea, ya achim chachu, achi mafalin way mètemfuruy cha engayngay-an way omafurot an hen hamhamàna hen anchi hehemmà Apudyus ya manlayad hen ahentagum hen anchi sifilyan te masapor ammaana te yachi koma chillu hen ekaman hen yanggay hen mangemparaylayad hen anchi looh nètempoyug an Jesu Cristu. anchi namele an hiya ah sorchachuna. 14 Ya hen anchi Espiritun Apudyus way 5 Ya hen ihay miyaligan hen anchi man- niya-adchar an chitaaw, totollongancha- sérfi an Jesu Cristu agé, wat kaman hen a way manga-annad hen anchichay nap- ihay tagu way cha i mìyab-abfà hen tag- ateg way nipiyar an hea. tagtag, te achi mafalin magunggunaan 15 Awniyat chinamagno way inyang- no achina tongparén hen lentég hen hiy- gayanà hen amin antochay tatagu way achiy tagtagtag. 6 Ya kaman agé hen ininggaw hen yatoy provinsiyan hen ihay polestas way nangempapate way Asia, te uray cha Figelo an Hermo- man-amma, wat hiya hen pés-éy man- genes wat inyanggayanà agé. 16 Anggay gara hen anchi pés-éy mabtà. 7 Haham- yanggay ah Onesiforo ah cha-an, wat ém hen antochay chà imfaga te ammùat ta séség-angan koma Apotaaw way torongancha-a an Apudyus way man- Apudyus amin hen ahimfafaryanna te gawat amin an cha natto. kankanayén way cha ummale way 8 Achim paat cha ar-aliw-an ah Jesu mangempas-ém hen hamhamào. Yag ig- Cristu way ganà David way natéy ya gay amin mafiinan gapon nifaruchà 17 te anat man-uchi way yachi hen anchi am- hen échahna paat ahtod Roma, an- mayay chamag way chà itudtuchu. 9 Yag nag nanhàyatan way i manganap an gapo hen chà mangintudtuchuwan hen haén ingganah inchahanà. 18 Ya innilam anchi ammayay chamag, anà ammag agé amin hen nanorongana an haén cha mapap-aligatan yag imfaruchà agé ad Efeso. Wat ta séség-angan koma way kamanà yanggay paat futangelo. Apudyus hiya hen anchi anongoh way Ngém uray ammag nifafarud hen an- ag-agaw hen manguwisana hen aminay toy achar-o, achi chillu mafalin way mi- tatagu. farud hen alen Apudyus. 10 Yag an-og a- annohan hen uray heno way mepachah Hen matalek way an haén ah pagsaya-atan hen anchichay sorchachun Jesu Cristu tatagu way chinuchuttokan Apudyus, ta Hea way anào, sésêmém hen mahara-ancha agé gapon Jesu Cristu 2 afurotno an Apudyus te chakar way yachi hen mèlamancha hen an- chillu hen torongna an chitaaw gapon chi ka-ammayan way mètaguwan an nètempoyugantaaw an Jesu Cristu. 2 Ya Apudyus. 11 Tot-owa hen anchi cha ma- amin way chengngarno an haén way ale way ekatnéén, 2 Timoteo 2:12 445 2 Timoteo 2:24

“No nètapetaaw an Jesu Cristu hen aryéncha, ammag achi chillu makorkor natéyana, mètapetaaw agé an hiya hen tot-owa mepanggép an Apudyus, te hen matatagguwana. kaman paat yanggay challug way achi 12 Yag no a-annohantaaw hen ligat miwagat. Ya mepanggép hen anchichay gapon hiya, antaaw agég mètoray ustoy ommafurot, wacha hen nesosorat hen mantorayana. way ekatnéén, “Inni-ilan chillu Apudyus Waman no ehoottaaw hiya, kapeletan hen amin anchichay tot-owa way om- way annag ehoot agé chitaaw. mafurot an hiya.” Yag ekatna agéén, 13 Ngém uray no achitaaw matalek, “Heno way mangaliyén ‘ommapo an matatallek chillu ah Apudyus, wat Jesu Cristu,’ masapor iyanggayana hen ammaana chillu hen imfagana te amin way laweng.” achi mafalin mankétména hen 20 Hen anchi faréy hen faknang, chuar acharna.” hen ininggaw, te wachacha hen nap- ateg ya wachacha agé hen arohaeh. Te Manchùgan hen lawengah wà-acha ay na-ammaan ah faletò ya mamangchénan hen tot-owa hen tapenay nan-angina. Ya wà-acha ah- 1 Tim. 4:6-16; 6:3-10; Tit. 3:8-11 nay na-ammaan ah an lawag away ya 14 Ammay no epahpahmàno chachi lota. Wat napateg hen mausaran hen hen annachay cha omafurot ahna, ya itu- tapena ya faén hen anchichay tapena. gunno paat an chicha agé way mangim- 21 Hen miyaligana, chitaaw. Wat no fisar hen laychén Apudyus ta achicha laychéntaaw way napateg hen man- koma chan sosongelan mepanggép hen gusaran Apudyus an chitaaw, mas- anchichay faén napateg, te maid poros apor manchuchùgantaaw hen laweng etorong cha nadchi te an yanggay an ta kamantaaw nichachaton an Apota- chumachael ah hamhamà hen anchichay away Apudyus ya nesasagganataaw way mamangngar. 15 Yag hea, epapatem paat mausar ah heno way ammayéna. way mangamma hen anchi mangem- 22 Ar-arwacham ta manchùgam hen paraylayad an Apudyus. Ya ilam ta maid anchichay kapegsaan way laylaychén om-omfat hen cham ekamkaman way hen achar hen finafallu, ta annowat an mangintudtuchu hen anchi alena way epapate way mangamma hen ammayén katot-owaan, te hiyachi ya anat maid Apudyus ya hen mètempoyugam kafiinam. 16 Achim cha changchangrén ah ahentagum. Ya papegséém agé hen anchi ammag cha hapehapetén hen hen afurotno ya hen layadno hen tatagu way ammag maid fanagna te ahentagum. Ta etemfuruyno hen ammag héméphépchi way mangempa- hamhamàno hen anchichay tatagu achawwéy hen hamhamà hen tatagu way cha chumawat ah torong an an Apudyus. 17 Te hen kaman ahnay Apudyus way maid safalih pontos tudtuchu, wat kaman paat saket way chi hamhamàcha. 23 Achita cha konet way annag cha fur-un hen achar mìchischiskas hen anchichay maid yah awniyén ommalen. Yachi hen ka- chillu sérfina te maid fanagna. Ya man hen anchichay cha ammaan cha innilam agé way maid chillu kasen Himeneo an Fileto, 18 te anchag tenay- mifanagan cha nadchi no faén ammag nan hen anchi tot-owa, ya anchag cha ah sosongel. 24 Te hen anchi tagu way korkoron hen afurot hen tapena te chan sérfi an Apudyus, achi koma ekatchéén looh narpas hen nan-uchiyan mafalin way mè-esngel te masapor hen tatagu. 19 Ngém tàén, uray heno way ammay hen ekamanna hen aminay 2 Timoteo 2:25 446 2 Timoteo 3:13 tatagu, ya masapor agé innilana way hen tapecha agé, ah kenasilibcha, mantudtuchu ya masapor agé na-anoh. anchag hégpén hen fafaréy hen 25 Te no iyam-ammana way pomahew tatagu, yag no omeng-enghachéén hen anchichay safali hen hamhamàna, lenokopchaat hen anchichay finufae magat idchat Apudyus hen wayacha way naraka ah ma-awis way looh way mamfafawi ya mangawat hen kenorkor hen fasor hen hamhamàcha anchi tot-owa mepanggép an hiya, ya maid agé achicha finàrang ah 26 wat yachi hen omanamotan hen laylaychén hen achar. 7 Ya hen kaman hamhamàcha ah kahara-ancha hen an cha nadchiy finufae, maid achicha i anchi silib Chumunyu way hiya hen manchangchangaran ta wacha komay nangawis an chicha way mangamma acharéncha, ngém anchag achi chillu hen laychéna. elasin hen anchi tot-owa mepanggép an Apudyus. 8 Ya hen anchichay cha Hen ekaman hen tatagu no umchah mangawis hen kaman an cha nadchi hen anongoh hen ag-agaw agé, anchag cha kontaréén hen anchi 1 Tim. 4:1-5; Juda 17-23 tot-owa mepanggép an Apudyus way Papadcha-anémto Timoteo way no kaman an cha Janes an Jambres ad 3 tég-angay hen anongoh hen ag-agaw namenghan way nangontara an Moses. ammag chumuar hen laweng hen Te chicha agé, ammag nat-én hen antoy lota. 2 Te ammag somafali hen ekamancha way manhamhamà ya nèfat hamhamà hen tatagu way ammag hen ah solet hen afurotcha an Apudyus. acharcha yanggay hen haham-éncha ya 9 Wat ma-ammaan an chicha hen hen pelak. Anchag mampaspasekat ya kaman hen na-ammaan an cha Janes mampahih-iya ya anchag in-insortuwén an Jambres way achi mautopan hen hen tapena, ya ancha agég achi chacha ammaanén enlasinat amin hen afuroton hen chinàcha-archa. Ya tatagu hen nèfatancha. ammag maid amin manyamanancha Hen tapen hen tugun Pablo ya achicha amin iyafiin ah Apudyus. 3 Hen tatagu hen hiyachiy tempo agé, 1 Ped. 4:12-19 maid hamhamàcha hen ahentagucha, 10 Ngém heay Timoteo, faén kaman ya anchag u-unnongon hen lawengay hichi hen wachan hea, te hea, cham cha na-ammaan, ya ustancha hen torachén hen intudtuchù ya hen chà ifacha ya anchag natangset, ya ancha enkamkaman. Yag innilam amin hen agég èmehan hen ahentagucha ya wachan haén way hen afurot-o ya hen anchag agorgoran hen anchichay layad-o hen ahentagù, ya hen anoh- cha mangamma hen usto. 4 Ya tàén o hen uray heno. 11 Yag innilam agé hen ifachéén anchag lokopon. Maid amin hen na-ammaan an haén ad An- annadcha te anchag mansékar way tiokia ya ad Iconio ya ad Listra way anchag ammaan hen laylaychéncha way anà ammag napap-aligatan way térén maid paat hamhamàcha hen laychén ngém henara-anà chillu an Apudyus. Apudyus. 5 Anchag epàpàila way 12 Te ah katot-owana, heno way tagu wachan afurotcha ngém anchag achi way manlayad way mangamma hen lay- eparufus hen man-ancharan Apudyus an chén Apudyus gapon nètempoyugana an chicha ah kafalewan hen hamhamàcha. Jesu Cristu wat mapap-aligatan chillu. Timoteo, achia cha miyah-ahrang hen 13 Waman hen anchichay lomorokkop tatagu way kaman an cha nadchi. 6 Ya ya cha mangamma hen laweng, am- 2 Timoteo 3:14 447 2 Timoteo 4:13 mag an omam-améd hen karawengcha chaat an man-among ah chuar way way anchag cha lokopon hen tatagu yag mangintudtuchu hen anchi umis an chachaat agé marokop. chicha way yachiyat chillu hen laylay- 14 Ngém hea, Timoteo, é-égnanam hen chén hen ingacha way mangngar. 4 Wat anchi nitudtuchu an hea ya a-abfurotom anchag inyanggayan way mangngar hen chillu, te innilam hen kenatatagun hen anchi tot-owa ta hen papannaagéncha anchichay nangintudtuchu an hea. paatat, hen anchi an lawag naparang 15 Yag nanepod agé hen kaongam, way haphapet. 5 Ngém hea, masapor chechengngarno chillu hen anchi mangachidchéém hen hamhamàno ta nesosorat way alen Apudyus way annog anohan hen uray heno way ligat yachi hen cha mangempahpahmà way mepachah an hea, ya epapatem way hen tatagu way omafurot an Jesu manginwarawag hen anchi ammayay Cristu ah kahara-ancha. 16 Ya amin chamag, ya annog ammaam amin hen hen anchi nesosorat way alen anchi nipiyar an hea. Apudyus, ah Apudyus chillu hen 6 Yag mepanggép an haén, tég-angay nangempahpahmà hen nesoratana. ménat umchah hen tempon hen man- Wat miyusar ah katudtuchuwantaaw aynà hen antoy lota te awniyat pédténà. ya ah ka-amhewantaaw ya ah 7 Empapatè ah aminay kafaelà way katugunantaaw mepanggép hen nangamma hen laychén Apudyus, ya ekaman way mangamma hen usto hen an-og ena-abfurot hiya way nangamma antoy matatagguwantaaw. 17 Yachi amin hen impiyarna an haén. 8 Wat hen kasérfiyan hen alen Apudyus, ta wacha hen nesasaggana ad uchu way chitaaw way manlayad an hiya, maid para an haén way ammayay gung- achi wacha ah masaportaaw way gunà way yachi hen idchat hen an- mangamma hen aminay ammay. chi nalilimpiyu way uwis way ah Apo Jesu Cristu no umchah hen anchi ag- Hen tugun Pablo ya anat matéy agaw way manguwisana hen tatagu. Yag Hen antoy chà itugun an hea Tim- faén agé yanggay haén hen mangara an 4 oteo, wat chà ifaga hen sangwanan nadchi te amin hen anchichay tatagu Apudyus ya Jesu Cristu way hiya, way manlayad way mangila an hiya hen kasen umale way mantoray ya man- mamfangchana. guwis hen aminay katagutagu way uray hen natattagu ya hen nan-atéy. 2 Hen Hen probleman Pablo ifagà an hea, wat masapor epagngarno 9 Timoteo, mahaphapa-a koma way amin hen anchi chamag mepanggép an umalehto no mafalin, 10 te inyanggayanà hiya way tempona man ono faén. Epa- an Demas te annag pawadwad-én hen patem way mangempagngar hen tatagu antoy ataguwana ad uwan wat émméy way annog téngtéténgténgén chicha ya ad Tesalonica. Yah Cresente agé, nam- amhiamhiwén chicha, ya pas-épas-émén fiyahi way émméy ad Galacia, yaah agé hen hamhamàcha. Yag masapor agé Tito, émméy ad Dalmacia. 11 Wat anggay chakar chillu hen anohno way man- yanggay ah Lucas ah antoyan ahto. tudtuchu. 3 Te umchah hen tempo way Wat chag-ohom ah Marcos te masapor- ammag achiyén hen tatagu hen an- o hen torongna hen antoy chataaw am- chi katot-owaan way mepanggép an maan. 12 Maid agé ah Tikico te hennag- Apudyus ta anchi yanggay laylaychén o hiya ad Efeso. 13 Yag no umaleayu, hen acharcha hen sorotoncha. Wat an- aranyu hen anchi chaket-o way en- 2 Timoteo 4:14 448 2 Timoteo 4:22 hahàfà an Carpo ad Troas. Yag aranyu mapchità hen hiyachiy tempo. 18 Ya sig- agé hen anchichay libnu, kaskasen hen urachuwà agé way hahalla-anà chillu anchichay senosollatà way torak te yachi an Apudyus hen uray heno way laweng hen masasapor-o paat. way mepachah ingganah aranà ad uchu 14 Hen anchi chan féhféhar way ah way metape hen mantorayana. Wat Alejandro, ammag chuar hen enam- hiya chillu hen machachayaw ah ing- maana an haén way laweng, wat egad inggana. Amen. ah Apudyus way mangidchat hen as- 19 Epakomostam haén an cha Priscila song hen anchichay chana enammaan. an Akila ya hen anchichay ahimfafaryan 15 Yag arwachanyu agé hiya te annag Onesiforo. 20 Ah Erasto uwa, natay- agorgoran way térén hen anchi chataaw nan ad Corinto, ya hen lommayawà itudtuchu. ad Mileto, nansaket ah Trofimo wat 16 Hen anchi pés-éy nepasangowà hen tenaynà hiya ahchi. 21 Pachasém paat uwis, ammag maid ifà ah nangentàchég way umalehto ta anat an omagiléd. an haén te anchag ommawid amin. Cha Eubulo an cha Pudente an Lino Ngém hen chawatê, ta pakawanén koma ya ah Claudia ya umat agé hen amin Apudyus chicha. 17 Ngém iggayà chillu anchichay tapenay sosnodtaaw, chacha iyanggayan an Apudyus te empapegsana amin pakomostaan hea. hen hamhamào ya tenotollonganà way 22 Wat ta mawawà-achah Apo Jesu mangimfaga amin hen anchi ammayay Cristu an chitaaw ya ta totollongan chi- chamag ah mangngaran hen anchichay taaw amin an Apudyus. Haén ah Pablo. faén Judio, yag anà agég henara-an hen 449 Tito 1:12

Hen sorat Pablo an Hen ammaan Tito ad Creta 1 Tim. 3:1-13 Tito 5 Hen nanaynà an hea ahnad Creta, ta ehènadno koma amin hen anchichay Ah Tito, faén Judio ngém ommafurot cha-an marpas ya ta chumutok-a ah an Jesu Cristu hen nangngarana hen in- mangemponponò hen kafabréfabréy tudtuchun Pablo. Yag nanlugin hiyachi, ahna. Wat achim cha aliw-an hen chakar hen torongna an Pablo te net- anchi intugun-o mepanggép hen nonetnod an hiya yag hiya agé hen hen- machutokan, 6 te hen mangemponponò, nahennag Pablo hen tapenay fabréy way masapor maid ahoyna ya an ihà-an manaptape hen anchi intudtuchuna. Wat hen ahawana, ya masapor agé hen émméyancha ad Creta, tenaynan Pablo ommafurotcha hen anchichay a-anàna hiya ahchi. Yag yachi way nifafarud ah way achichag natangset ya achichag Pablo ad Roma, nanorat an Tito hen an- chan fab-arakfor. 7 Ya gapo ta hiya hen chi tawén way 64 ménat, yag yatoy sorat napiyar way manalimun hen anchichay hen intugunna an hiya. ommafurot an Apudyus, wat masapor Haén ah Pablo way aposel Jesu maid kachumsekana ya achi ammag 1 Cristu way chan sérfi an Apudyus. natangset ya achi agé narakah pomtok, Wat antoyan hen sorat-o an heay Tito ya faén agé amfutangén ya achi agég way anào tot-owa gapon ommafurotan- gumugullu ya achi agég chan gamgam taaw an Jesu Cristu. ah pelak. 8 Ya hen mangemponponò Haén, piniyarà way i mangempapegsa agé, masapor manmamangngili ya hen afurot hen anchichay tatagu way patigéna paat hen ammay. Masapor chinuchuttokan Apudyus, ya ta epaka- na-annad ya nalimpiyu ya patigéna awat-o agé an chicha hen anchi tot-owa hen laychén Apudyus, ya achinag cha ah komamanancha an hiya. 2 Te yachi afunan hen laylaychén hen achar. hen manamnamataaw way mangawat 9 Ya masapor é-égnanana hen anchi hen anchi mannanayun way ataguwan nitudtuchu an hiya way yachi paat hen way empopostan Apudyus hen anchi ma-afurot, ta usto hen itudtuchuna uray cha-an ma-ammaan hen antoy lota, hen tapena ah mepas-éman hen yag innilataaw agé way ah Apudyus, hamhamàcha ya ta wachay mepàil-an maid kétkétémna. 3 Ngém egad ad uwan hen neh-awan agé hen anchichay safali yag annaat epagngar hen yachiy am- hen hamhamàna. mayay chamag an chitaaw. Yag impi- 10 Hen mangimfag-à an natto an hea, yarnachi an haén, wat yachi hen chà te chuarcha hen tatagu ahna way am- iwarawarawag te yachi hen imfilin mag natangset, kaskasen hen tapen an- Apudyus way nangenharà an chitaaw. chichay Judio way tommepon an chàyu 4 Hen chawat-o, ta totollongan chi- way ammag kenokomsaw hen chacha taaw an Amataaw way Apudyus yah aryén ah manlokopancha hen tapena. Jesu Cristu way nangenharà an chi- 11 Wat masapor paginangém chicha te taaw, ya ta papannohoncha agé hen chacha lifokon hen afurot hen tapen hamhamàtaaw amin. hen himfafaryan gapon anchi enom- fat way chacha itudtuchu, yag hen gagaracha paat agéat ah umar-ancha ah pelak. 12 Ad namenghan, wacha hen ihay Tito 1:13 450 Tito 2:12 kailiyancha way eCreta way kaman pro- hen ekamancha way mangamma feta yag uray hiyéén annag cha etanong hen laychén Apudyus ta achicha way mangaliyén, “Anchag nangéttém chan kapkapot ya mamfutfutang. hen aminay eCreta way anchag laweng Ya masapor itudtuchucha hen way térén, ya nasachot way man-amma ammay 4 ta matudtuchuwan hen ngém alestocha mepanggép ah man- anchichay ung-ungunga way finufae ta gan.” 13 Yachi hen imfagana yag tot-owa laylaychéncha hen ahawacha ya hen angkay. Wat hiyachi, masapor elele- a-anàcha, 5 ya ta man-annadcha agé tagno way mangamhew an chicha ta ya ta nacharos hen hamhamàcha way éhéd yag usto hen ekamancha way man- mangennongnong way mangamma gafurot an Apudyus, 14 ya ta achichag amin hen karébféngan hen fufae way chachangrén hen annachay hudhuhud- ammaan. Ya itudtuchucha agé way hud hen anchichay Judio ya achicha masapor man-anohcha ya afurotoncha agég cha afuroton hen anchichay orchin hen ahawacha. Te no yachi hen way ammag cha penarang hen tatagu ammaancha wat achi maustan hen way nangachi hen anchi tot-owa. mitudtuchu mepanggép an Apudyus. 15 Hen anchi tagu way chinarosan 6 Téngténgém paat agé hen anchichay Apudyus hen hamhamàna, maid finafallu ta achicha cha afunan hen heno makachachael hen anchi ammay way way laweng way laychén hen achar. wacha an hiya te maid panpanyawna. 7 Ya heay Tito, ilam ta mènomènong Waman hen anchi tagu way cha-an amin hen ammaam ta wachay torachén macharosan hen hamhamàna way hen tapena. Ya emamadno hen eka- ammag achi omafurot, maid achi manno way mantudtuchu ya epàilam ah mangemparaweng an hiya te maid a-ammam hen kenapategna. 8 Ya iyam- achina panyawén. 16 Chicha anchag ammam way mangintudtuchu hen pahig ekatén ommafurotcha an Apudyus, tot-owa ta maid machumsekana, ta an- ngém hen chacha ammaan, yachi chag fumiin hen anchichay cha komon- hen manot-owaan way maid tot-owa tara te achicha makachah hen man- afurotcha, te anchag laweng ya lawengancha an chitaaw. natangset way maid paat innilacha way 9 Ifagam hen anchichay a-alepan way mangamma hen usto. masapor afurotoncha hen apocha ya am- maancha amin hen laychéncha. Achicha Hen anchi ustoy ma-afurot cha me-esngel 10 ya achicha cha etàlilig 1 Tim. 2:8-12; 3:2-13; 5:1-25 way mangara hen heno way ilancha. Ngém hea, Tito, masapor Ta hen ekamancha, ancha yanggay am- 2 itudtuchum hen anchi mètemfu- mag ammaan hen ammay ah kail-an ruyan hen anchi tot-owa way ma-afurot hen mapiyarancha te no yachi hen am- mepanggép an Apudyus. 2 Ifagam maanchaat machayaw ah hamhamà hen hen anchichay anam-ama ta achicha tatagu hen anchi chataaw itudtuchu cha afunan hen anchi laweng way mepanggép an Apudyus way nangen- laychén hen achar ya ta man-annadcha. harà an chitaaw. Masapor epapatecha hen afurotcha 11 Inu-umchah hen nangempàil-an ya hen manlaychancha hen ifacha. Apudyus hen anchi ség-angna Ya masapor man-anohcha. 3 Ya umat hen aminay tatagu way yachi agé hen anchichay natnatang way hen kahara-antaaw. 12 Yag no finufae, ifagam ta enongnongcha iyafiintaaw hen hiyachiy ség-angna, Tito 2:13 451 Tito 3:11 ma-awatantaaw way masapor antaaw ammag laweng ya apés hen wacha an ammag iyanggayan hen heno way achi chitaaw wat antaaw ammag achi lay- laychén Apudyus ya hen anchi laweng chén hen tatagu ya achi chitaaw agé lay- way laychén hen achar. Masapor chén an chicha. 4 Ngém angkay hiyachi man-annadtaaw ya nalimpiyutaaw way nepaka-ammu hen ség-ang Apudyus way mangamma hen laychén Apudyus an chitaaw ya hen layadna hen tatagu, hen kawad-antaaw hen antoy lota. 5 wat henara-ana chitaaw. Ya faén agé 13 Yaha hen ekamantaaw ah chataaw gapo ta wacha hen ammay ya usto way manmannéchan hen mamfangchan Jesu enammaantaaw te an yanggay gapo hen Cristu way pongar hen namnamataaw ség-angna ya an chitaawat hara-an. Wat way hiya hen anchi kangatowan way chinarosana amin hen fasortaaw way Apudyus way nangenharà an chitaaw kamantaaw kasen niyanà te finalewan way an agég maid mepaniyan hen hen Espiritun Apudyus hen hamhamà- kaenammayna. 14 Te hiya, inidchatna taaw. 6 Yag gapo hen anchi enammaan hen acharna way matéy ta wachay Jesu Cristu way nangenharà an chi- kafaelantaaw way manginwalin hen taawat pararo agé hen layad Apudyus anchi lawengay a-amma, ya ta mafalin way nangidchat hen Espirituna an chi- macharosantaaw ah mantataguna paat taaw 7 ta wachay mangimfilangana an way helarayyad way mangamma hen chitaaw ah maid fasfasorna. Yag gapo ammay. agé hen nan-ancharan hen ség-angna 15 Wat chichato hen itudtuchum hen wat metawid an chitaaw hen anchi man- tatagu ah péppég hen karébféngam way nanayun way ataguwan way chataaw manugun ya mangamhew an chicha. namnaméén. Yag ilam agé hen ekamanno ta maid 8 Ammag tot-owa amin hen antochay kapeloham. cha na-ale. Hen laychê koma Tito, ta annog Hen ekaman hen ommafurot epapate way mangintudtuchu an cha 2 Tim. 2:14-26 natto hen annachay ommafurot an Itugutugunno agé hen anchichay Apudyus ahna, ta enongnongcha paat 3 tatagu ahna ta afurotoncha hen an- way mangamma hen usto ya ammay, chichay o-okom hen gubérno way chan te yachi hen katorongan hen aminay toray an chicha ya ta masasagganacha tatagu. 9 Ngém annog manchùgan hen koma way mangamma hen uray heno sosongel way maid kafanagana ya hen way ammay. 2 Ifagam agé ta achicha un-u-un-un hena, ya achia agé cha me- ustan hen uray heno way tagu ya ta esngel mepanggép hen orchin Moses achicha chan sosongel ta ancha an man- te maid paat etorong cha nadchi ya anoh way mangenmamad hen ekaman- maid amin sérfina. 10 Yag heno way tagu cha hen aminay tatagu. 3 Te uray chi- way manachael hen tetempoyugyu way taaw amin, hen anchi ar-argawat antaaw an chàyug manhihiyanén, wat masapor ammag enomfat way maid innilataaw amhiwényu. Yag no achina changrén, hen usto mepanggép an Apudyus wat enkasenyu. Yag no annag a-adchiyén maid afurottaaw an hiya te an narokop chillu, anyug manchùgan hiya. 11 Te hen hamhamàtaaw way kaman paat chi- maila way ammag looh chinumgat hen taaw hen alepan chi laweng way cha anchi laweng way wachan hiya, ya hen mangamma-amma hen heno way laylay- yachiy laweng hen manot-owaan hen chén hen achar. Ya ah ka-ag-a-ag-agaw, eno-omfatana. Tito 3:12 452 Tito 3:15

ta enongnongcha way mangamma hen Hen anongoh way aryén Pablo usto ya ammay ta wachay katorongan 12 No faén ah Artemas hen hénagê hen anchichay makasapor ah torong ya way umalehna, ah Tikico. Wat no um- ta wacha koma hen sérfin hen ataguwan- chah, mahaphapa-ayu koma way umale taaw hen antoy lota. way mihib-at an haén ahchid Nicopo- 15 Amin hen antochay ifataaw ahto, lis te ekat-owén ahchi hen inggawà hen chacha amin pakomostaan hea. Ya pako- antoy agiléd. 13 Ilam ta torongam paat mostéém agé hen amin annachay ifa- cha Zenas way apogachu an Apolos taaw way cha omafurot ahna. hen lumigwatancha way mamfiyahi ta Wat ta totollongan chitaaw amin an wacha koma hen amin way masaporcha. Apudyus. Haén ah Pablo. 14 Yag tugunum hen annachay ifataaw 453 Filemon 1:14

ta gapon anchi cham mangimfag-an Hen sorat Pablo an hen tapena mepanggép hen afurottaaw wat an mataptapyan hen ma-awatanyu Filemon amin mepanggép hen anchichay am- may way midchat an chitaaw gapon om- Nifafarud ah aposel Pablo ad Roma mafurotantaaw an Jesu Cristu. 7 Heay hen nangensoratana an natto an File- sonod, anno tot-owag cha epas-ém hen mon hen anchi tawén way 62 ménat. Ah hamhamào, te gapon cham ekaman way Filemon wat eColosas way wacha agén manlayad hen anchichay cha omafurot mafalinna yag ommafurot gapon Pablo. ahnaat nepas-ém hen hamhamàcha, yag Yag hiya, wachan ihay alepanna way am- yachiyat agé hen cha mangemparay- mag ommawid yag émméy ad Roma. Yag layad an haén. niyaphor way ad Roma, chengngarna hen intudtuchun Pablo yag ommafurot agé. Yag Hen chawat Pablo an Filemon gapon ommafurotana, masapor mamfan- 8 Gapon afurottaaw an Cristu gad koma an apona, ngém gapo ta niga- way yachi hen nansonochanta, wat gangay way mapchit koma hen ommawid mafalin ménat way matorochà way way alepan, wat yachin nanoratan Pablo mangempapelet an hea hen antoy ifagà an Filemon ta ség-angana koma hiya. way ammaam koma. 9 Ngém gapo hen Haén ah Pablo way nifafarud gapon chatan ahelaychan, un-unnina no anà 1 chà mangintudtuchuwan hen oma- an mampangpanga-ase. Wat haén way furotan an Jesu Cristu, ya antoyan Pablo way narakay way nifafarud ad agéhto ah Timoteo way sonodtaaw. uwan gapon chà mangintudtuchuwan Wat antoyan hen soratni an heay ifani hen omafurotan an Jesu Cristu, way Filemon way laylaychénni way cha 10 wacha paat hen chawatê an hea agé mangintudtuchu hen alen Apudyus. mepanggép hen antoy alepanno way 2 Ya soratni agéto an heay sonod way Onesimo way omma-awwid an hea. Te Apia yah Arkipo agé way kaman sor- ad uwan, kamanat agé yanggay anào chachun Jesu Cristu way kaman agén ah Onesimowanto, te intudtuchù an chàni, ya anat agé chàyu amin way cha hiya hen ommafurotana an Jesu Cristu omafurot way cha ma-am-among ahnah hen antoy kawad-o ah pagfaruchan. faréy cha Filemon. 11 Manowat te hen anchi ar-argawat 3 Hen chawatni, wat ta totollongan maid tot-owa sérfin natto way tagu an chitaaw amin an Amataaw way Apudyus hea, ngém ad uwan, chakar peet hen yah Apo Jesu Cristu, ya ta papannohon- mansérfiyana an hea ya umat agé an cha agé hen hamhamàtaaw amin. haén. 12 Wat hen ekaman-o, epahàyat-o koma hiya an heahna, tàén sigab hen Hen enkaman hen afurot Filemon hamhamào hen lomayawana an haén. Col. 1:4 13 An-owat komag laychén paat way 4 Hen aminay chà manginluwaruwan mì-iggaw an haén ta anà an torongan an heay sonochay Filemon, anà am- an hiya ah kaman penaka-acharno mag chan yaman an Apudyus 5 gapon way tomorong hen antoy nifafalluchà chà changrén way afurotno an Apo Je- gapon chà mangintudtuchuwan hen sus ya hen cham ekaman way mangem- anchi ammayay chamag. 14 Ngém achì pàila hen layadno hen aminay tatagun epagud hiya no achim iyafun unna Apudyus. 6 Yag hen chà agé chawatén, te achì laychén way mamelet an hea Filemon 1:15 454 Filemon 1:25 gapon kaenammayno way tomorong an mangempahpahma-à an hea, te hen an- haén, te hen laychê komaat ammay no chi kaman utangno an haénat hen mè- ah hamhamàno paat hen marpowana. taguwam an Apudyus te non anà an 15 Awniyat hen fanag hen maid, iggay-a ménat omafurot. 20 Wat ommawichana an hea ah hen-aketan, hiyachiy sonod, gapon Apo Jesu Cristu wat ta no mamfangad ah katot-owana, wat eparaylayadno koma haén way ammag mì-i-iggaw an heah annog ammaan paat koma hen antoy ing-inggana. 16 Yag ad uwan, faén chà chawatén ah sém-éman hen antoy agé yanggay ammag alepan, te hamhamào te mansonodta chillu gapon gapon ommafurotanaat namfalin ah Jesu Cristu. sonodtaaw paat way laylaychéntaaw. 21 Hen manoratà an hea, te sigu- An-og patigén paat hiya, yag awniyat rachuwà chillu way faén yanggay hen kaskasen agé hea, te faén yanggay antoy chawat-o hen ammaam, te innilà alepanno ad uwan te sonodno agé way chùchùar chillu hen ammaam. gapon ommafurotana an Apo Jesu 22 Yag hen ihay ifagà agé, esaganayu Cristu. koma hen iggawà te chà namnaméén 17 Wat hen chawat-o paat an hea, no way gapon luwaruyu wat eparufusà iyaligno haén ah tot-oway ifam, epàilam ah pagfaruchan, wat awniyat umaliyà hen layadno an hiya way kaman hen ahna. mangempàil-am hen layadnon haén non 23 Antoyan agéh Epafaras way nìfa- an umat yag haén hen umale. 18 Yag no farud an haén gapon afurotna an Jesu wachay enammaana ah laweng an hea Cristu, wat chana agé pakomostéén ono wachay utangnan hea, annog ifi- chàyuhna. 24 Ya umat agé hen antochay langchi ah utang-o ta uray ud-ay haén tapena way cha mangintudtuchu hen hen mamayad. 19 Haén way Pablo, limà alen Apudyus ahto way cha Marcos paat hen nangensorat an natto way fay- an Aristarco, ah Demas yah Lucas wat achà paat amin hen utangna an hea. chacha amin agé pakomostéén chàyu. Ngém hamham-ém koma agé hen an- 25 Wat ta totollongan chitaaw amin an chi kaman utangno an haén way achim Apo Jesu Cristu. Haén ah Pablo. koma ekatén an-o cha iyapéh hen antoy 455 eHebreo 1:9

hen angamin gapoh mannakafalin Hen nesorat hen anchichay hen alena. Yag angkay narpas hen namayachana hen kacharosan hen eHebreo fasortaaw way tatagu, namfangad chillu ad uchu way i tummùchu hen Nesoratto way sorat hen anchi tawén way pachawanan hen anchi kangatowanay 68 no achi 67 ménat way maid nangammu Are way Apudyus way mètoray an hiya. no henon nangensorat. Yag netongpar hen anchichay Judio way cha omafurot an Jesu Nangatngato ah Jesu Cristu ngém gapon chacha mapap-aligatan, Cristu no hen anghel chacha engay-an hen afurotcha an Je- 4 Nangatngato ah Jesu Cristu no hen sus yag magat mamfangadcha hen anchi anchichay a-anghel way hen kail-ana, te orchin Moses. Wat emparawag hen antoy napatpateg chillu hen ngachanna way sorat an chicha way ah Jesus hen kafud- inidchat Apudyus an hiya. 5 Te maid asan paat hen aminay torachén hen an- imfagfagan Apudyus hen uray heno way chichay Judio te hiya paat hen namayang anghelna way mangaliyén, hen egad ya nangatngato agé no hen an- “Ad uwan, hea hen anào te haén hen chichay anghel ya profeta ya uray ah namfalin ah amam.” Moses yah Abraham way pongarcha paat Yag faén agé anghel hen nangaryan way Judio. Apudyus hen anchi ekatnéén, “Ad uwan, mamfalinà ah amana yag Ah Jesu Cristu hen hiya, mamfalin ah anào.” nangempaka-ammu 6 Yag hen anchi agé tég-angay hen alen Apudyus mangempaliyan Apudyus hen anchi Juan 1:1-18 kachachayaw way anàna hen antoy Ad namenghan, kankanayén lota, imfagana hen anchichay anghel 1 way empaka-ammun Apudyus way mangaliyén, hen alena hen anchichay profetana “Amin-ayu way a-anghel-o, masapor way maid agé achina enkaman way chayawényu hiya.” nangempaka-ammu an chicha ta 7 Waman hen mepanggép hen an- chicha hen mangimfaga hen anchichay chichay a-anghelna, imfagan Apudyus anap-otaaw way Judio. 2 Ngém ad way mangaliyén, uwan, ah Jesu Cristu way anà Apudyus “Hen anchichay a-anghel-o, chichachi paat hen nangempaka-ammu an hen alepan-o way fafà-arê. Yag chitaaw hen alen Apudyus way ah ah mangammaancha hen epa-ammà Jesu Cristuwanchi, hiya hen anchi an chichaat mafalin agé mamfal- nangempafiyangan Apudyus way inê chicha ah kaman yawyaw ono nangamma hen egachay wacha, ya apoy.” hiya agé hen nangimpiyarana way 8 Waman agé hen anchi anàna, ekat mangen-awa hen angamin. 3 Yag hiya Apudyus an hiyéén, agé hen mangil-antaaw hen aminay “Heay Apudyus, ammag maid péppég kaenammay Apudyus way maid hen mantorayam ah ing-inggana, ya mepaniyana te hiya hen kapachongna ammag memènong ya malilimpiyu paat, te hen egachay wacha an hen ekamanno way mantoray. 9 Yag Apudyus, wà-acha agéchi an Jesu achim paat laychén hen laweng Cristu. Ya hiya agé hen manetengngel te hen anchichay usto ya am- eHebreo 1:10 456 eHebreo 2:7

may yanggay hen laychém. Wat way masapor epapatetaaw way gapon hiyachi, haén way Apudyus, mamangchén hen anchi loohtaaw emparaylayad-o hea yag empangatò chengngar ta achi matengew hen hea ah nangatngato no hen amin an- afurottaaw. 2 Te kaman hen anchi chichay tapenay nan-angato.” orchin Apudyus way empaka-ammun 10 Yag wacha agé hen ihay enalen hen anghel an Mosesat masapor Apudyus hen anchi na-awagan ah anàna, ma-afurot paat gapoh kenatot-owana, ekatnéén, yag heno way nanlabrabsengat “Hen anchi péspés-éyna, heay Apudyus sigurachu hen kachusaana ah assong hen anchi nangamma hen antoy lota hen lenabsengna. 3 Wat no yachi hen ya umat agé hen egachay wachad cha nekaman mepanggép hen imfagan uchu. 11 Yag uray ta mapéppég hen anhel, ay ammoh achi kaskasen amin cha nadchi way enammaam hen kachusaan no achitaaw pagan-ano ya maumahcha, an-a chillug achi, hen anchi tot-oway kahara-an way ah te mawawà-acha-a ah ing-inggana Apo Jesu Cristu paat hen nangimfaga. way maid péppégno. Waman hen Te ah Apo Jesu Cristu met hen anchichay enammaamat umchah pés-éy nangempaka-ammu hen anchi hen maropa-ancha way kaman hen kahara-antaaw, yag hen anchichay maropa-an hen lumfong. 12 Wat nanangngar an hiyaat, chicha agé annog kaman kopenén cha nadchi hen nanàchég hen kenatot-owana an ah mamargam ah faru way kaman chitaaw. 4 Yag uray agéh Apudyusat hen mangopenam hen lumfong. tenàchégana hen kenatot-owan Ngém hea, ammag maid kapargam, nadchi hen anchi nangempàil-ana te an-ag hihiyya ah ing-inggana hen kahahaang way sinyar ya hen way uray ah katawétawénén, am- nankarakarase way kaskascha-aw. Yag mag maid péppég hen ataguwam.” annaat agé adchan hen chichachiy 13 Ya maid agé imfagan Apudyus ah tatagu ah kafaelancha way narpon uray heno way anghelna ah kaman hen Espirituna way hen nangempàchangana anchi imfagana hen anchi anàna way an cha nadchiyat, egad hen laychéna ah ekatnéén, kafaelan hen iha ya iha. “Mìtutùchua an haén hen antoy kachachayaw way pachawanan-o Ah Jesu Cristu hen nafud-asan ta an-og epa-afà an hea hen hen kahara-an hen tatagu egachay kafusorno ah kaman annog 5 Hen anchi chani epaka-ammu an mampapattorawan chicha.” chàyu wat mepanggép hen anchichay 14 Wat maid kaman ancha nadchi ah mantoray hen anchi faru way lota ah enar-alen Apudyus hen uray heno way pegwana. Yag faén agé hen anchichay anghelna, te hen anchichay anghelna, anghel hen piniyar Apudyus way man- ancha yanggay chan sérfi an Apudyus toray te hen tatagu. 6 Te yachi hen lay- way kamancha alepanna way fafà-aréna chén anchi nesosorat way alena way way i tomorong hen anchichay tatagu aryén way ekatnéén, way napele way mahara-an. “Apudyus, ammag kahahaang hen wachan hea, te nokay paat lawan Hen kahara-an hen tatagu sérfin hen tatagu way annog Wat no yachi hen kenangaton haham-én chicha. Yag henocha agé 2 Jesu Cristu, ammag kaskasen paat ah annog hahallimunan. 7 Te eHebreo 2:8 457 eHebreo 2:17

enammaam chicha ah nafabfafa way hiyah Apudyus. Yag gapon hiyachi, no hen anchichay anghel yag achi fumiin ah Jesus way mangimfilang achiyat agé mahen-awniyan yag an chitaaw ah e-enawchina. 12 Kaman empangatom chicha way kaman hen anchi nesosorat ad namenghan way hen kenangaton hen are way ekatnéén, am-ammay ya machachayaw. “Heay Apudyus, epachamag-o hen 8 Yag annowat agé ammaan mepanggép an hea hen antochay chicha ah mantoray hen egachay e-enawchì ya ekankantà agé enammaam.” hen chayaw-o an hea hen chà Yahan nesosorat, yag gapo ta mìyamongan an chicha.” imfafaggan Apudyus way maid 13 Yag hen ihay inyalen Jesus agé, achi etorayan hen tatagu, wat ekatnéén, ma-awatantaaw way umchahchi way “Haén agéat manchinlà ah Apudyus.” etorayancha hen egad. Ngém ah Yag anat agé hen iha way ekatnéén, katot-owana, cha-an mepachahchi te “Antoyanà ya antoyancha agé hen a- ingganad uwan, maid met innilataaw anà Apudyus way emporangna an ah tatagu way ammag cha mangentoray haén.” hen egachay enammaan Apudyus. 14 Yag hen anchichay a-anà way cha 9 Ngém wacha chillu hen ihay tagu way aryén Jesu Cristu, wat chitaawchi way nafud-asan amin cha nadchi way hiya tatagu way wachan acharna way mafalin ah Jesus. Te hen nekaman an hiyaat, matéy. Wat yachi hen nangar-an Cristu na-ammaan ah tatagu ah hen-aketan hen acharna way kaman hen achar- way nafabfafa no hen anchichay anghel. taaw ta mafalin agé matéy. Te hen Yag na-ammaanchi gapo yanggay hen anchi natéyana, yachi hen nangafa- ség-ang Apudyus ta mafalin matéy ah ana an Chumunyu way po-on hen fayad hen fasor hen aminay tatagu. Wat matéyan hen tatagu ah mesenaancha an ad uwan, gapon anchi nangidchatana Apudyus. 15 Yag hen nangafa-an Jesu hen acharna way mapàpàgang ya Cristu an Chumunyu, yachi agé hen ka- matéy, ammag nepangato agé hiya way man nanga-anana hen égyattaaw way machachayaw. tatagu way matéy, te nanepod hen 10 Ah Apudyus way nangempa-amma natatagguwantaaw wat kaman paat fina- hen angamin ah machayawana, lay- farud Chumunyu chitaaw te antaaw am- chéna way ammag chuar hen mam- mag émé-égyat way matéy. 16 Wat hiy- falin ah anàna ta mèawacha agé hen achi, narawag way amin hen enkaman kaenammayna. Wat hiyachi, nenènong Jesu Cristu wat faén ah nanorongana ya nalilimpiyu hen anchi nangemparu- hen anchichay anghel te ah nanoron- fusana hen mapàgangan Jesus ah ka- gana paat an chitaaw way tatagu way ammaan nadchi. Te hen anchi napàgan- mifilang ah ganà Abraham. 17 Wat yachi gan Jesus, yachi hen kail-an hen térén hen kasaporan Jesus way mamfalin ah way kaenammayna way maid chum- tatagu way kapachongtaaw paat way sekna, yag hiya hen fumùnagan hen sosnodna, ta lènééna agé hen aminay kahara-antaaw. 11 Wat ah Jesus hen an- chataaw lènéén way tatagu. Wat ad chi nanaros hen fasortaaw way tatagu. uwan, hiya hen menangség-ang way Wat chitaaw way nacharosan hen fa- kangatowan way pachi way arontaaw sorna ya anat agé ah Jesus way na- an Apudyus, ya natalek way manàchég naros, an ihà-an hen Amataaw amin an chitaaw te hiya hen namayad hen eHebreo 2:18 458 eHebreo 3:13 fasortaaw way tatagu. 18 Yag gapo ta taawat an epapate hen afurottaaw way narak-amna paat hen ligat hen tatagu ya achitaaw iyang-anggayan hen namna- umat agé hen cha ekaman Chumunyu mataaw an Jesu Cristu way yachi agé way mangawis hen tatagu, wat innilana hen chataaw ichayaw. hen ekamanna way manorong hen heno way cha mapap-aligatan ya hen cha ma- Hen man-inungaran pachas way ma-awis. hen tatagun Apudyus 7 Wat hen ekamantaaw, antaaw yang- Nangatngato ah Jesus no ah Moses gay ammag papannaagén hen anchi Hiyachi, chàyu way sosnod way nesosorat way intugun hen Espiritun 3 cha omafurot way chinutokan agé Apudyus hen nangaryanéén, Apudyus ah mantataguna, antaaw am- “Hen anchi mangngaranyu hen ifagan mag haham-én paat ah Jesusanchi way Apudyus an chàyu, afurotonyuwat pongar hen afurottaaw, te hiya hen koma hen hiyachi. 8–9 Ta achiayug hennag Apudyus ah kangatowan way an songsongellan way kaman pachi way i mangaron an chitaaw. hen anchichay anap-oyu ad 2 Yag ah Jesus agéat natatallek paat te namenghan hen anchi kawad-ancha ena-abfurotna ah Apudyus way nami- hen anchi chanak way ammag yar an hiya way kaman agé hen kena- nangachi hen laychén Apudyus. talek Moses way nangamma hen ami- Te tàén émméy ah opatporo way nay nipiyar an hiya. Ya ah Moses, napi- tawén hen nangi-il-ancha hen yar way mansérfi hen anchichay anap- enkaman Apudyus way tommorong otaaw ad namenghan way na-awagan an chicha, ancha chillug cha ah ahimfafaryan Apudyus. 3 Ngém nan- pachapachasén hen kenatot-owan gatngato chillu ah Jesus no ah Moses hen enalena. 10 Wat yachi hen way hen aligna, nangatngato chillu ammag ommaningarngaran hen anchi tagu way nangamma hen Apudyus an chicha te anchag faréy no hen anchi faréy way enam- térnén way mangamma hen maana. 4 Yag aminay faréy, wacha tot- wachan chicha way anchag achi owa hen nangamma. Yag hen anchi anapén no heno hen laychén nangamma hen angaminat ah Apudyus Apudyus. 11 Wat ensapatan way hiya chillu hen nangamma hen Apudyus ah aningarngarna way tatagu. 5 Yag ah Moses, ammag natalek mangaliyén, ‘Achì pagpaghépén tot-owa way nangamma hen aminay chicha ah ing-inggana way imfagan Apudyus ah kaman alepanna mì-inungar an haén hen antoy way mansérfi hen anchichay tataguna lugar way ensasagganà para koma way chicha, na-awagancha ah faréyna. an chicha.’” Te ah Moses, imfagafagana hen empaka- 12 Wat hiyachi, chàyu agé way ammun Apudyus way ma-ammaan ah sosnod way cha omafurot, masapor tapen chi ag-agaw. 6 Yag kaman agé agé maid koma an chàyu hen laweng ah Jesu Cristu, te ammag natatallek way hamhamà way ammag mangachi agé, ngém faén an alepan te anà paat hen mangafurotan an Apudyus. Te hen Apudyus hiya way hiya paat hen ap- halenonot nadchiy hamhama-at annag apon hen hiyachiy faréy Apudyus. Yag manchùgan ah Apudyus way natattagu chitaaw way cha omafurotat, chitaaw ah ing-inggana. 13 Ta hen ekamantaawat hen anchi kaman faréyna non an- koma, ammag enag-agaw way ingganah eHebreo 3:14 459 eHebreo 4:7 kapéppégan hen ag-agaw, antaaw popostan Apudyus way mì-inungaran yanggay ammag man-ahetennorong an hiya. Wat masapor ar-arwachantaaw ah afurot ta maid koma marokop an te magat wacha an chitaaw agé hen chitaaw way mangammah laweng ah ammag achi makaghép. 2 Te chitaaw, mangenlaprapowan hen somngelan chengngartaaw met hen anchi ammayay hen hamhamàna. 14 Te sigurachu way chamag way kaman agé hen nangn- mètatappetaaw amin an Jesu Cristu no garan hen anchichay anap-otaaw ad na- antaawat an epapate way mangentoroy menghan. Ngém chicha, maid sérfin hen hen anchi ustoy afurottaaw inggana nangngarancha te iggaycha chillu afuro- hen anongoh hen ag-agaw. 15 Yachi hen ton. 3 Yag chitaaw, gapon ommafurotan- laychén hen anchi nesosorat way aryén taawat yachi hen mepaghépantaaw hen way ekatnéén, anchi man-inungaran way empopostan “Hen anchi mangngaranyu hen ifagan Apudyus. Ngém mepanggép hen an- Apudyus an chàyu, afurotonyuwat chichay achi omafurot, imfagan hen an- koma hen hiyachi, ta achiayug an chi nesosorat way alen Apudyus way songsongellan way kaman hen an- ekatnéén, chichay anap-oyu ad namenghan “Anà ammag cha ma-aningarngar an way ammag nangachi hen laychén chicha hen anchi achicha oma- Apudyus.” furotan, wat ensapatà way achì 16 Wat hamham-ényu ngén no pagpaghépén chicha ah ing-inggana henocha hen anchichay nanangngar way mì-inungar an haén.” hen imfagan Apudyus yag ancha chillug Yachin imfagan Apudyus, tàén loohna achiyén. Ay faéncha hen anchichay ensasaggana hen anchi man-inungaran anap-otaaw ad namenghan way nanepod hen nangammaana hen antoy enetnod Moses hen nangenlayawana an lota. 4 Te lempas Apudyus hen egachay chicha hen kena-alepancha ad Egipto. enammaana hen unig hen énémay ag- 17 Yag henocha agé hen anchichay agaw, yag anat man-inungar hen anchi nangempa-aningarngar an Apudyus ma-apitu way ag-agaw way yachin imfa- ah opatporo way tawén no faén gan hen anchi nesosorat way ekatnéén, ammag chicha chillu way anchag cha “Hen anchi ma-apitu way ag-agawat fummasofasor yag nan-atéycha amin nan-inungar ah Apudyus te lem- ah chanak gapon fasorcha. 18 Yag pasna hen aminay enammaana.” henocha agé hen anchichay tatagu 5 Wat uray no nanarpas hen anchi enam- way nangensapataan Apudyus way maana way man-inungaran, imfagana achina epagpaghép hen anchi lota chillu hen anchichay anap-otaaw way ah ah man-inungarancha koma. Maid ing-ingganaat, achi mafalin way héng- kasen no faén chillu hen anchichay gépcha way mì-inungar an hiya. 6 Te anap-otaaw way ammag achi omafurot. chicha, tàén chengngarcha hen anchi 19 Wat mailataaw way gapo hen ammayay chamag, anchag iggay chillu anchi achicha mangafurotan hen afuroton, wat yachin achicha mepaghé- imfagan Apudyusat yachi hen iggaycha pan. Ngém wachacha chillu hen tape- mepaghépan hen anchi lugar way nay tatagu way mafalin mepaghép. empopostana ah man-inungarancha 7 Yag hen ka-ammuwana, te imfagan koma. Apudyus way wacha hen kasen mì- Ngém tàén no hiyachi, é-éttégna inungaran an hiya way hen yachiy 4 chillu ad uwan hen anchi em- tempo, na-awagan “ad uwan.” Wat hen eHebreo 4:8 460 eHebreo 5:3 nekaman hen nangimfag-ana, émmé- hamhamaén chinochootna chillu. 13 Wat émméy ah kamanay tawén nanepod hen uray heno way egachay wachaat am- anchichay ammag songsongellan way mag maid maketaro an Apudyus te tatagu way iggay mepaghép, yag anat nepapallang hen angamin ah matana. ifagan Apudyus an Are David hen anchi Yag hiya hen manongfatantaaw hen an-owat ensorat way ekatnéén, aminay enammaantaaw ya uray hen “Hen anchi mangngaranyu hen ifagan hehemmàtaaw. Apudyus, afurotonyuwat koma hen hiyachi, ta achiayug an Ah Jesus hen anchi songsongellan.” kangangatowan way pachi 8 Yag faén agé ad Israel way nanget- 14 Wat hiyachi, antaaw yanggay nochan Josue hen a-anà hen anchichay ammag mannunuuchun hen anchi anap-otaaw hen anchi lugar way cha afurottaaw te ah Jesus way anà aryén Apudyus way man-inungaran. Te Apudyus, hiyan anchi kangatowan way non an umat yag yachi hen anchi pachi way kaman arontaaw way émméy man-inungaran way chana aryén, ig- an Apudyus ad uchu way manàchég an gayna koma agé ifaga hen na-awni way chitaaw. 15 Yag hen anchi kangatowan wachan kasen man-inungaran. 9 Ngém way pachitaaw, ma-awatana agé hen ah katot-owana, wacha chillu hen ne- aminay kakenapsottaaw, te hen egachay sasaggana way man-inungaran ah para ekamkaman Chumunyu way mangawis hen tatagun Apudyus way kaman agé an chitaawat, napachasana agé amin. hen anchi nan-inungarana paat hen an- Ngém hiya, iggayna chillu iyuy-uya chi ma-apituy ag-agaw. 10 Yag hen an- hen hamhamàna way mangamma hen chichay mì-inungar an Apudyusat, yachi laweng, wat maid fasfasorna. 16 Wat hen man-inungrancha hen anchi chacha hiyachi, ammag sésém-ém koma hen amma-ammaan way kaman hen nan- hamhamàtaaw way manluwaru an inungran Apudyus. 11 Wat hen ekaman- Apudyus way kangatowan te hiya, taaw koma, antaaw yanggay ammag menangség-ang, yag yachi agé hen epapate hen afurottaaw ta makaghép- mangchahantaaw hen ség-angna ya taaw hen hiyachiy man-inungaran. Yag hen torongna hen uray heno way ar-arwachantaaw agé ta achitaaw eka- kasaporantaaw. man hen enkaman hen anchichay anap- Yag mepanggép hen anchichay kan- otaaw way gapon achicha mangafurotan 5 gatowanay pachi an chitaaw way hen enalen Apudyus wat anchag iggay Judio, wat an machutokan hen iha an makaghép. chitaaw ah penaka-achar hen aminay 12 Wat antaaw ammag afuroton hen ahentaguna an Apudyus. Ngém hiya, an cha aryén Apudyus, te hen alenaat am- yanggay ammag tagu way napele way mag chakar hen kafaelana way mangem- manginchaton hen heno way michaton pàila hen aminay wacha an chitaaway an Apudyus gapon fasor. 2 Yag mafalin tatagu. Te hen anchi alena, kaman agé anohana amin hen cha mèfatan hen tadtachém no hen anchi fangid way ahentaguna ya hen anchi achicha ma- namfinélin hen ngarabna. Te magénén awatan, te uray agé hiyaat gapoh ke- annag cha chooton hen hamhamàtaaw, natataguna, an agég nakapsot ya cha agé yag finokselana hen egachay netataro meh-aw. 3 Yag gapo agén kenakapsotna way hamhamà, te uray heno way ya hen chana meh-awan, wat faén yang- achi maila way gagtà ya planon hen gay ah kalengfan hen fasor hen tatagu eHebreo 5:4 461 eHebreo 6:4 hen manginchatonana hen ichatonna, te à te kaman paat ammag kenémnég hen masapor wacha agé hen ichatonna ah hamhamàyu way achiyu ma-awatan. kalengfan agé hen fasorna. 12 Te uray ammag nafayag hen chayu 4 Ya maid agé tatagu ah ammag omafurotan way narégyu koma ad uwan manutok hen acharna way mansérfi way manudtuchu hen tapena, ammag hen anchi kachachayaw way sa-ad chàyuwat agé peet hen makasapor ah way kangatowanay pachi, te ah kasen mangintudtuchu hen anchichay Apudyus yanggay hen mamele way po-on hen alen Apudyus. Te kaman kaman hen nekaman an Aaron way paat é-éttégyu way chan soso way achi- pés-éy chi pachi ad namenghan. 5 Yag ayu makahétà hen orhe. 13 Yag heno pachongna agé an Cristu, te faén hiya way tagu way soso hen chana iyatagu, hen nangempachayaw hen acharna wat étégna way utteutteng way maid way mansérfi ah kangatowan way unay innilana mepanggép hen ammay pachi, te ah Apudyus hen namele an ya hen laweng. 14 Waman hen anchi hiya hen anchi nangimfag-ana way tatagu way makahétà hen orhe, kapele- mangaliyén, “Ad uwan, hea hen anào tan way homeén ya naham-an te ma- te haén hen namfalin ah amam.” 6 Yag awatana hen anchi naunig mepanggép wacha agé hen ihay nesosorat way ekat an Apudyus, yag enacharna way man- Apudyusén, “Kaman hen kenapachin genlasin no heno hen usto ya hen faén. Melkisedek ad namenghan way maid Wat hen ekamantaaw, antaawat nangila ah péppégna, wat kaman 6 koma an acharén hen anchichay agéhchi hen kenapachim way maid naunig way mepanggép an Jesu Cristu péppégna ah ing-inggana.” ah homènan hen afurottaaw, ta achi- 7 Hen anchi kawad-an Jesus hen antoy taaw ammag i-inggaw hen anchi lu- lota, magénén chana eparà way mankela grugin hen omafurotan way yachi hen hen chana manluwaruwan an Apudyus mangimfafawiyan hen laweng ya hen te hiya yanggay hen makaharà an ekaman way omafurot an Apudyus. hiya hen matéyana. Yag chengngar agé 2 Ya enacharyu met agé hen mepang- Apudyus hen luwaruna, te inyu-uyan Je- gép hen funyag ya hen manginchàépan sus hen hamhamàna hen heno way lay- hen lima hen anchichay iluwaruwan, ya chén Apudyus. 8 Te uray no hiya hen anà umat agé hen man-uchiyan hen natéy paat Apudyusat penachasna hen kapàpà- ya hen manguwisan Apudyus hen an- gangan hen omafurotan. 9 Wat yachi hen chichay achi omafurot ah kachusaan- nifisaran hen kenanongnongna way ad cha ah ing-inggana. Wat gapo ta enacha- uwan, hiya hen po-on hen mannanayun achartaaw amin chachi, wat achitaaw way kahara-an hen aminay omafurot koma masapor way cha epegwapegwa. an hiya. 10 Yag imfafaggan Apudyus agé 3 Ta hen ekamantaaw koma no eparu- way hiya hen kangatowanay pachi way fus Apudyus, antaaw an acharén hen hen kenapachinaat, kaman hen kena- tapena. pachin Melkisedek. 4 Ngém non an umat yag wachan ihay tagu way annag manchùgan hen Hen mitugun hen anchichay cha afurotna, ammag achi mafalin way mangentagay hen afurotna kasen mamfangadchi an Jesu Cristu. Te 11 Ammag chuar koma hen laychê hen anchi ommafurotanaat nahelawan way ifaga an chàyu mepanggép an cha met hen hamhamàna, yag napachasana nadchi, ngém naligat hen mangimfag- hen anchi libli way torong Apudyus, ya eHebreo 6:5 462 eHebreo 6:19 anat agé hen kafaelan hen Espirituna. enkaman hen anchichay tapena way 5 Yag napachasana agé hen kaenammay gapon afurotcha, anchag enanohan way hen alen Apudyus ya anat agé hen man- mamannéd hen mangidchatan Apudyus nakafalin Jesu Cristu way meparang ah hen empopostana an chicha. pegwana. 6 Wat hen hiyachiy tagu, no annag manchùgan hen afurotna, achi Sigurachu hen empostan Apudyus mafalin way kasen manhagong an Jesu 13 Hamham-éntaaw ngén hen nangem- Cristu way mamfafawi, te kaman paat postaan Apudyus hen empostana an chana sénsén-én hiya way anà Apudyus Abraham. Te ah Apudyus, annag en- hen sangwanan hen katagutagu, te ka- sapata way ammaana hen anchi em- manna cha pasoragén way kasen man- postana. Yag gapo ta maid nangatngato genlansa an hiya hen anchi koros. ah mansapataana, ammag hen acharna 7 Ta epanì hen laychê way aryén way hen nansapataana 14 hen nangaryana hen minyaligà an chitaaway tatagu wat an Abrahamén, “Tot-owa way tot-owa lota. Te no cha mauchauchanan hen way bindisyunà hea ya pachuarê agé anchi lota yag empatufuna hen anchi hen ganàno.” 15 Yachi yag ammag enan- mura way wachan sérfina, wat yachi hen anohan Abraham way mamannéd an lota way mansérfi hen anchi nangen- nadchi ingganah nidchat tot-owa hen lota. 8 Waman hen anchi lota way am- anchi empostan Apudyus an hiya. mag uray ta cha mauchauchanan yag 16 Hen anchi tagu way mangempàila an chillug charoh ya pagat hen chana hen kenatot-owan hen aryéna, wat an- epatufu, ammag maid sérfin nadchiy nag esapata way mamaga hen nangat- lota. Yag ammag maid kasen fanagna no ngato no hiya. Yag yachi hen mangem- achi an maghéb. Wat yachi agé hen ma- pàila way ammaana way ammaan hen ammaan hen anchi tagu way annag cha imfagana ah kapéppégan hen aminay ay-ayamén hen afurotna an Apudyus. ma-ale. 17 Wat yachi agé hen enkaman 9 Ngém uray no yahan chani aryén, Apudyus te gapo ta laychéna way masig- sosnod, maid chillu chanagni mepang- urachun paat hen tatagu mepanggép gép an chàyu te innilani way naféga- hen kenatot-owan hen empostana an han hen afurotyu ah kahara-anyu. 10 Yag chicha, wat annag ensapata ah manot- nalimpiyu agé ah Apudyus wat achi- owaancha way achi masoksoktan hen nag aliw-an hen anchichay chayu enam- planona ya hen anchichay chana imfaga. maan ah machayawana ya hen layadyu 18 Wat hiyachi, gapo ta maid poros an hiya way hen kafud-asana, hen kétkétém Apudyus, ya gapo agé ta achi chayu nanorotorongan hen anchichay mafalin mafab-alewan hen anchi em- sosnodtaaw way cha omafurot. Te nane- popostana, wat chitaaw way cha oma- pod hen pés-éyna ya ingganad uwan furot an hiya ah kahara-antaaw, am- wat yachi hen chayu amma-ammaan. mag sésém-ém koma hen hamhamàtaaw 11 Wat hen laychénni koma, ta ihaiha mepanggép hen namnamataaw te sigu- an chàyuwén yachiyachi chillu hen rachu way awaténtaawchi. 19 Yag hen chana ekamkaman way mangempapate hiyachiy namnamataaw, yachi hen ka- hen afurotna ingganah matéyana, ta man nangempapagud hen afurottaaw awatényu amin hen anchichay chataaw ta achitaaw manchuwachuwa. Yag ka- namnaméén an Apudyus. 12 Yag achi- man paat enlossotna agé chitaaw hen ayu agé cha mapmappég ta hen eka- anchi horchà ah hénggépantaaw ad manyu koma, anyuwat an torachén hen uchu hen anchi kowarton Apudyus paat eHebreo 6:20 463 eHebreo 7:11

20 way yachin namangpangowan Jesus karébféngana way mangawat hen way penaka-achartaaw ah ina manàché- pagkaporon hen ahenJudiocha, tàén gan an chitaaw an Apudyus, te hiyan napapchongcha way ganà Abraham. anchi kangatowanay pachitaaw ah ing- 6 Ngém safali an Melkisedekanchi, te inggana way hen kenapachinaat ka- hiya, faén met ganà Levi way ganà man hen kenapachin Melkisedek ad Abraham. Ngém tàén, enawatna namenghan. chillu hen pagkaporon Abraham yag annaat bindisyunan agé hiya Hen kenapachin Melkisedek way ah Abrahamat, hiya paat Ah Melkisedekanchi, wat hiya hen hen nangempopostaan Apudyus 7 aren hen anchi fabréy ad Salem ya hen anchichay empostana. 7 Wat pachi agé way penaka-achar hen an- hamham-éntaaw ngén, te narawag met chichay tatagu an Apudyus way kan- an chitaaw amin way hen anchi tagu gatowan. Angkay hen-argawan way way bumindisyunat nangatngato no hen chengngarna way cha homàyat cha anchi tagu way bindisyunana. 8 Ya hen Abraham way i nangufat ya namchit iha agé, amin hen anchichay papachi hen anchichay a-are way nanginyawid way ganà Levi way cha mangawat hen an cha Lot, wat ina hinib-at hiya yag pagkaporo, wat matéycha amin agé te binindisyunana. 2 Yag ah Abraham agé, tatagucha. Waman ah Melkisedek way inidchatna an Melkisedek hen pagka- nangawat hen pagkaporon Abraham, poron hen aminay henamhamcha. Yag kaman natattagu te maid met nesorat hen anchi are way ah Melkisedek, hen alen Apudyus ah natéyana. 9 Yag hen laychén anchi ngachanna way hen namayachan agé Abraham hen aryénat, “Are way Maid Fasorna an anchi pagkaporo an Melkisedek, wat Apudyus.” Yag gapo agé ta hiya hen kaman paat nìfayad agé ah Levi way are ad Salem, wat na-awagan ah “Are ganàna hen ommawni way ah Levi, way Cha Mangempatornos hen Tatagu”, hen ganàna koma hen mangawat te hen laychén anchi ngachan way hen pagkaporon hen ahenJudiocha. Salem way aryénat “Tornos”. 3 Ya ah 10 Te hen nanib-atan Abraham an Melkisedekanchi agé, maid nesosorat ah Melkisedek, wat cha-an chillu marmu ngachan amana ya inana ya umat agé ah Levi, wat kaman paat é-éttég Levi hen a-anap-ona. Ya iggay agé nesorat ah achar apona way Abraham hen hen niyana-ana ya natéyana. Wat ka- namayachana hen anchi pagkaporo an man paat chan pachi ah ing-inggana way Melkisedek. yachi hen miyaligana ah kaman an Jesu Cristu way anà Apudyus way maid tot- Hen anchi kasen pachi way kaman owa laprapon hen nataguwana ya maid an Melkisedek ngém nangatngato agé péppégna. 11 Hen anchichay pachi way ganà Levi, 4 Maila hen kenangaton Melkisedek, wat chicha hen cha mangempa-anchar te ah Abraham way narpowantaaw hen anchi orchin way ensorat Moses. paat way Judio, wat inidchatna an Ngém non an umat yag narégna hen Melkisedek hen pagkaporon hen kenapachicha way manga-an hen fa- henamhamcha. 5 Yag hen inyurchin sor, wat achi koma masapor mepafùnag Apudyus mepanggép hen pagkaporo, hen safaliy pachi way kaman hen ke- wat hen anchichay ganà paat Levi napachin Melkisedek way faén kaman yanggay way chan pachi hen wachan hen kenapachin Aaron way ganà Levi. eHebreo 7:12 464 eHebreo 7:27

12 Ngém gapo ta senokatan Apudyus hen wat wacha hen ensapatan Apudyus. kenapachin hen mampachi, wat kapele- Ngém maid met ensapatana hen nin- tan way masapor masokatan agé hen an- lugiyan hen uray henoy tapena way chi orchin way chacha icharan. 13–14 Yag mampachi. 21 Te hen nampachiyan Jesu amin hen antoy cha miyale, wat maid Cristu, wat gapon ensapatan Apudyus kasen ayana no faén ah Apotaaw way way ekatnéén, Jesu Cristu way hiya hen sokat hen amin “Haénay Apudyusat, esapatà way hea anchichay tapenay pachi. Yag hiya, faén hen pachi ah ing-inggana, ya achi agé ganà Levi te na-ammuwan way mafalin mafab-alewan hen anchi hiyaat ganà Juda. Wat yachi hen kail- enalè.” an way niwalin hen anchi pés-éy torag, 22 Wat hiyachi, kapeletan way ah Jesus te maid met imfagfagan Moses way hen manigurachuwantaaw way wacha wachay mampachi hen anchichay ganà hen mas am-ammay way entorag Juda ya maid agé safaliy ganà Juda ah Apudyus hen tatagu no hen anchi nampadpachi. pés-éy entoragna. 15 Wat hiyachi, narawag way 23 Wacha agé hen ihay kasen karasen senokatan Apudyus hen mekaman hen kenapachin Jesus no hen anchichay te empafùnagna hen safaliy pachi ganà Levi, te hen anchichay papachi way hen kenapachina, kaman hen way ganà Levi, anchag chuar way nam- kenapachin Melkisedek. 16 Yag hen penapenarég te an chillug maid to- nampachiyana, faén gapo ta tenawidna moroyan hen nampachiyancha te an- hen liglamenton hen nangingganà, te chag nan-in-inunud way matéy. 24 Wa- hiya, nampachi gapon mannakafalinna man ah Jesus, ammag hihiyya hen ke- te maid makapéppég hen ataguwana. napachina, te ammag maid péppég hen 17 Yag hen anchi nesosorat chillu ataguwana. 25 Wat yachi hen kafaelana mepanggép an hiya, ekatnéén, “Kaman ad uwan ya ah ing-inggana way mangen- hen kenapachin Melkisedek way maid harà hen uray heno way manhagong an nangila hen péppégna, wat kaman Apudyus gapon hiya, te ah Jesus, am- agéhchi hen kenapachim way maid mag mawawà-acha ah ing-inggana hen péppégna ah ing-inggana.” 18 Wat yachi sangwanan Apudyus way manatàchég hen niwalinan hen anchi pés-éy orchin an chicha. way nangahap hen kenapachin Aaron, 26 Wat ah Jesu Cristu hen anchi kan- te ammag nakapsot ya maid kafaelana gatowan way pachi way masaportaaw way managu hen tatagu. 19 Te ammag paat ah man-arontaaw an Apudyus, maid chillu kafaelan hen anchi orchin te hiya, na-apudyusan paat way maid Moses way manaros hen fasor hen fasfasorna ya maid agé enom-omfatana, tatagu. Ngém ad uwan, wacha ah Jesu te achi kaman an chitaaw way tatagu Cristu way hiya hen sokat hen anchi way menangfasor. Yag hiya agé, maid pés-éy orchin, yag hiya hen karmuwan mepaniyan hen nepangatowana ad hen wadwadcha way namnamataaw te uchu. 27 Yag ah Jesu Cristu agé, faén hiya hen mangentape an chitaaw an kaman hen anchichay tapenay pachi Apudyus. te hiya, achi masapor way ammag 20 Yag wacha agé hen kasen karasen enag-agawén wachan ichatonna ah hen kenapachin Jesu Cristu no hen ke- kalengfan hen fasorna way kaman napachin hen anchichay tapena, te hen hen anchichay tapen hen papachi. ninlugiyan Jesu Cristu way mampachi Te chicha, enag-agaw way masapor eHebreo 7:28 465 eHebreo 8:9 wachay ichatoncha ah kalengfan hen way mampachi te wachacha chillu hen fasorcha unna yag anchaat ichaton looh napiyar way mampachi hen an- hen michaton ah kalengfan hen fasor toy lota way cha manginchaton hen an- hen anchichay tapen hen ahentagucha. chichay inyurchin Moses way michaton Waman ah Jesus, an namenghan hen an Apudyus. 5 Ngém chicha, an yang- nanginchatonana hen inchatonna an gay ammag pani hen amin anchichay Apudyus way yachi hen acharna, chacha ammaan way an agé kaman à- yag narégnachi ah ing-inggana ah ahon hen anchi katot-owaan way wacha fayad hen egachay fasor hen aminay ad uchu way iggaw paat Apudyus. Te ka- tatagu. 28 Hen anchichay tatagu way man hen anchi torcha way enammaan nachutokan ah kangatowanay pachi Moses ah fumaryan koma Apudyusat ka- ah matorachan hen orchin Moses man à-aho agéchi hen anchi tot-oway wat ancha yanggay an tatagu way faréy Apudyus ad uchu, te hen tég- menangfasor. Ngém angkay na-awni angay manà-achan Moses an nadchi, way looh nan-anchar hen anchi orchin, imfagan Apudyus an hiya way man- wachan ensapatan Apudyus way galiyén, “I-illam ta aminay ammaamat chutokana ah kangatowanay pachi way torachém paat hen itchuran hen anchi yachin anàna paat, yag hiya, ammag katot-owaan way empàilà an hea hen poros chi fasfasorna ah ing-inggana. kawad-am hen anchi filig.” 6 Ngém ad uwan, napatpateg hen chan pachiyan Je- Ah Jesus hen kangatowanay pachi sus no hen nampachiyan hen anchichay way arontaaw an Apudyus namangpango, te ah Jesus hen aron hen Hen pontos hen amin antoy chani anchi faru way torag Apudyus hen an- 8 aryénat wacha hen mannanayun chichay tataguna. Ya napatpateg chillu way kangatowanay pachitaaw way hen anchi faru way torag Apudyus no hiyah Jesu Cristu way arontaaw an hen anchi pés-éy toragna, te kaskasen Apudyus. Yag hiya, nìtutùchu way hen kaenammay hen empostana hen an- cha mètoray an Apudyus ad uchu chi faru way torag. way kangatowanay Are. 2 Yag hen 7 Hamham-ényu ngén, te non an umat anchi mansérfiyan Jesu Cristu ah yag nannarégna hen anchi pés-éy en- kangatowanay pachi, wat hen anchi torag Apudyus ah kahara-antaaw, wat ustoy faréy Apudyus ad uchu way ah achi koma masapor hen kasen toragna. Apudyus paat hen nanga-amma way 8 Ngém ah katot-owana, gapo ta inni- achi kaman hen anchi Templon antoy lan Apudyus hen kakenapsot hen tatagu lota way tatagu hen nangamma. way achicha makasorot hen anchi orchin 3 Hen fiyang hen anchi kangatowanay way pés-éy netorag, wat yachi hen pachi an chitaaw way Judio wat napi- nangimfag-ana way mangaliyén, yar way mangehnga hen heno way “Umchah hen ag-agaw way haénay michaton an Apudyus ya hen aminay Apudyus, etorag-o hen faru way midchat an hiya. Yag pachongna agé torag hen ganà Juda ya hen an Jesus, te gapo ta hiya hen anchi anchichay tapena way ganà Israel kangatowanay pachitaaw wat kapele- ah mangakseptarà an chicha. 9 Yag tan way masapor wacha agé hen icha- hen yachiy kasen-o etorag, achi tonna an Apudyus. 4 Manowat te non kaman hen anchi pés-éy entorag-o an umat yag wachah Jesus hen antoy hen anchichay anap-ocha ad lota ad uwanat achi tot-owa mafalin namenghan hen nangenlayawà eHebreo 8:10 466 eHebreo 9:7

an chicha ad Egipto. Te hen Yag hen ininggaw an nadchiyat hen an- hiyachi, anchag iggay soroton chi helaw ya anat hen anchi lamesa- hen anchi entorag-o, wat an-o an way cha mepatpatngan hen anchi agég nanchùgan chicha. 10 Wat tenapay way michaton an Apudyus. Yag yato hen anchi faru way planò wacha agé hen kortena hen hawangna. way etorag-o hen anchichay 3 Yag umat agé hen anchi meagwa ganà Israel way no ah tapen chi way kowarto, te wacha agé hen kor- ag-agaw wat an-og imumura tenan hen anchi hawangna. Yag yachi hen tugun-o ah hamhamàcha hen anchi kowarto way ngenadnan- ta anchag an lomaylayad way cha ah “Kachachayawan way Kowarton manga-abfurot. Yag no hiyachiyat Apudyus”. 4 Yag hen ininggaw hen hiy- haén hen man-apudyuscha ya achiy kowarto wat hen anchi chacha chicha agé hen mantatagù. 11 Yag mangmanghéfan hen fangfangru way hen hiyachiy tempo, achi masapor na-ammaan ah faletò. Yag wacha agé way wachay ihah manudtuchu hen anchi kason way nagétpan ah faletò hen iha ya manugun an hiya ah way ekatchéén, “Faréy hen Torag” way mangammuwana an haén way yachi agé hen niniggaan hen anchi fanga Apudyus, te uray hen anchi way faletò way natarwan hen anchi kafafaan way tatagu inggana ma-an way manna way yachin enan hen kangatowanat a-ammucha hen anchichay ganà Israel hen kawad- amin haén. 12 Yag hen hiyachiy ancha hen anchi chanak. Yag wacha tempo agé, pakawanê hen aminay agé hen anchi hor-od Aaron way am- fasorcha way achì un-unongon mag tummufu hen natatagguwana, ya hen anchichay laweng way anat agé hen anchi chuway tépà way ne- enammaancha.” sosollatan hen anchi inyurchin Apudyus. Yaha hen enalen Apudyus. 13 Wat hen Chichaha hen ininggaw hen anchi ka- anchi nangimfag-ana hen anchi ekat- son. 5 Yag hen anchi uhun agé hen ka- néén “faru way etoragna,” yachi hen son, wachan chuway tenaggutaggu way naméppégana hen anchi pés-éy entor- ekatchéén Cherubim way chichachi hen agna te narpas hen kausarana. Yag in- kail-an hen kachayawan Apudyus. Yag nilataaw met agé way heno way narpas nafifitfit agé hen payàcha way pena- hen kausaranaat ammag miwalin ah ing- payyongancha hen uhun hen anchi ka- inggana. son way yachi hen ekatchéén manga- anan Apudyus hen fasor, te yachi hen Hen nekaman hen anchi cha mepàpa-an hen chara ah kalengfan pés-éy torag ya anat ad uwan hen fasor hen tatagu. Ngém faén cha Hen anchi pés-éy torag Apudyus nadchi hen esoplekar-o ad uwan. 9 way yachin anchi orchin way en- 6 Wat yachi hen napanohan hen sorat Moses, wachacha hen liglamen- aminay egad way wachan anchi ton hen manayawan hen tatagu an faréy way manayawan hen tatagu hiya, ya wacha agé hen enammaan- an Apudyus. Ngém an yanggay hen cha way faréy ah manchayawancha. anchi pés-éy kowarto hen cha aya-ayan 2 Yag hen hiyachiy faréyat, torcha way hen anchichay papachi ah kafigafigat chuwa hen kowartona. Yag hen an- way i mangamma hen fiyangcha. 7 Te chi pés-éy kowarto, yachin ngenadnan- maid makaghép hen anchi pegwan cha ah “Machachayaw way Kowarto”. hen kowarto no achi yanggay hen eHebreo 9:8 467 eHebreo 9:16 anchi kangatowanay pachi. Ya an agé gay tatagu hen nangamma. 12 Yag hen yanggay ammag mamenghan hen enkaman Jesu Cristu wat an yang- makatawén hen hénggépana. Yag achi gay ammag namengpenghan way hing- agé mafalin way ammag hénggép no gépna hen anchi “Kachachayawan way maid ighépna ah chara ah ichatonna Kowarton Apudyus” ad uchu. Yag hen an Apudyus ah kalengfan hen fasorna inyéyna an Apudyus way ina inchaton, ya anat agé hen fasor hen anchichay wat faén charan chi gancheng ya faka, ahentaguna way cha-an mangenlasin te hen charana paat way yachi hen hen fummasorancha. 8 Wat amin hen imfayadna hen fasortaaw, wat narég- anchichay cha mekamkaman, an nachi ah kahara-antaaw ah ing-inggana. yanggay ammag panpani way cha 13 Wat hamham-éntaaw ngén hen ke- usarén hen Espiritun Apudyus way napateg hen anchi na-ammaan. Te hen mangemparawag an chitaaw way intudtuchun hen orchin, wat no na- gapon anchi pés-éy kowarto ya hen panyaw hen tatagu an Apudyus, mas- anchichay liglamentona, wat achi apor epapchitna hen gancheng ono faka mafalin way ammag mèsango hen no achina an epaghéb hen ubfu. Yag farangnay tatagu an Apudyus. 9 Wat no iwagsè hen anchi pachi hen cha- amin cha nadchi way nekamkaman, ran nadchi hen anchi tagu ono anna wachan itudtuchuna an chitaaw ad an ehapowà hen yachiy chapor an hiya, uwan way hen laychénay aryénat, uray wat yachi hen kacharosan hen napa- no kamana hen a-animar way ehngan nyawana an Apudyus. 14 Wat no oma- hen anchi manayaw an Apudyus, ya annig hen charan hen animar ah ma- uray no heno way ichatonna an hiyaat naros hen napanyawan hen achar, ay ammag achi chillu ummat chachi ah ammoh achi kaskasen hen kafaelan hen kacharosan hen fasorna ah omammayan charan Cristu way manga-an hen fa- hen hamhamàna. 10 Te amin chachi way sortaaw. Te ah Cristu way maid fasfa- cha ma-ammaan ah manayawancha an sorna ya gapon torong hen anchi man- Apudyus wat nampatingga yanggay nanayun way Espiritun Apudyusat, inid- hen antoy achar hen antoy lota, te chatna hen acharna way michaton an mepanggép hen ma-an yanggay ya Apudyus ah fayad hen fasortaaw ah hen mainum ya anat hen anchichay kacharosan hen hamhamàtaaw, ta am- karasey ekaman way mangurah hen may hen mansérfiyantaaw an Apudyus aggarémhéén Apudyus. Ngém tàén, way natattagu ah ing-inggana. masapor masosorotcha amin chillu 15 Wat hiyachi, ah Cristu hen aron ingganah sokatan Apudyus ah safali hen anchi faru way torag Apudyus hen way masorot way hiyah Jesu Cristu. tatagu ta amin hen anchichay namfal- 11 Yag ad uwan, umma-ale tot-owa inén Apudyus ah a-anàna, wat mafalin ah Cristu way kangatowan way pachi awaténcha hen anchichay mannanayun way arontaaw an Apudyus, wat hiya way empopostana. Yag maid kasen man- hen nangempafùnag hen anchi mas am- gawatancha an cha nadchi no achi ammay way katorongantaaw. Te hiya, yanggay gapo ta wacha hen natéy ah hinénggép paat hen anchi tot-oway faréy kacharosan hen fasorcha hen nanlabsen- Apudyus ad uchu way mangamma hen gancha hen anchi pés-éy torag. kenafiyang hen pachi, yag wadwadcha 16 Wat ta epanì hen tawid, te non an paatchi no hen anchi hénggépan hen umat yag wachay tagu ah mepatawid torcha hen antoy lota way an yang- hen kok-owana, wat masapor wacha eHebreo 9:17 468 eHebreo 9:28 unna hen manot-owaan way natéy tot- lotaat kamancha yanggay an à-ahon owa hen anchi nangenkok-owa yag anat hen anchi katot-owaan way wacha ad miwaras. 17 Te hen anchi torag mepang- uchu. Yag hen anchichay nawagsean ah gép hen mepatawid, achi man-anchar charan hen animar way nichaton an ingganah matéy hen anchi nangenkok- Apudyus, wat ah kacharosan hen na- owa yag anat man-anchar. 18 Yag kaman panyawancha an hiya. Ngém hen an- agéhchi hen anchi pés-éy torag Apudyus chichay katot-owaan way wachad uchu, way yachin anchi orchin, te achi agé achi ummat hen charan hen animar te man-ancharchi ingganah wachay chara masapor hen charan paat hen anchi na- ah manot-owaan way wacha hen natéy. patpateg way chaton. 24 Wat hiyachi, 19 Te ilanyu ngén agé hen nekaman faén hen anchi torcha hen antoy lota hen pés-éyna, te empaka-awat Moses way enammaan hen tatagu hen hing- hen amin anchichay orchin Apudyus gép Cristu te hen hinggépna paatat hen hen anchichay tatagu way ganà Israel. anchi katot-owaan ad uchu way iggaw Yachi yag annaat chanman hen cha- paat Apudyus te hen anto chilluy na- ran hen anchichay faka way nepapchit ammaan ad uwanat an yanggay an à- yag inwagsèna hen anchi libnu way ahon hen anchi katot-owaan ad uchu. nesosollatan hen anchichay orchin ya Yag ah Cristu, wawà-acha agéhchi ad anat agé hen amin anchichay tatagu. uwan hen sangwanan Apudyus ah ka- Yag hen enkamanna, empa-atna hen an- torongantaaw amin. 25 Wat hiya, faén chi chittakan way chotchot hen karnero kaman hen anchi kangatowanay pachi hen anchi charoh way ekatchéén hisop, hen antoy lota way ammag tenawén yag annaat esawsaw hen anchi nachan- way ighépna hen charan hen animar hen man way chara yag inwagsèna. 20 Yag anchi Kachachayawan way Kowarton hen chana manginwagsean, chana agé Apudyus. Te ah Cristu, achi ammag ekatén, “Hen antoy chara hen matot- kankanayén hen chana minchatochato- owaan hen anchi torag Apudyus way nan hen charana. 26 Te non an yachi way inyurchinna way masapor sorotontaaw ammag tenawén hen manginchatonana paat.” 21 Yachi yag anat agé wagsean hen charana, wat masapor kankanayén Moses ah chara hen anchi torcha agé hen matéyana way nanepod hen way faréy way chacha manayawan an na-ammaan hen antoy lota. Ngém faén Apudyus, ya anat agé hen aminay metchi hen nekaman, te hen nekaman, lamentana way cha mausar hen man- egad tég-angay hen anongoh hen tempo chayawancha. 22 Te hen nesosorat chillu yag anat umale ah Cristu hen antoy lota hen anchi orchin, imfagana way ma- way nanginchaton hen acharna paat an gat aminay egad wat achi macharosan Apudyus ah mamayadna hen fasor hen an Apudyus no achi machar-an, te katagutagu ah ing-inggana ya achi kasen hen chara yanggay hen manaros hen mepegpegwachi. 27 Te kaman an chi- karaweng hen egad an Apudyus. Yag taaw way tatagu, te nifafagga way ihai- maid agé mapakawan ah fasor no maid héén ammag mamenghan yanggay hen mifùfù ah chara ah kacharosana. matéyana yag anat mauwis. 28 Wat ka- man agé an Cristu, te ammag nameng- Hen nichatonan Jesu Cristu han agé hen natéyana ah kacharosan hen kacharosan hen fasor hen fasor hen katagutagu. Yag no kasen 23 Amin hen anchichay mausar hen umale, faén agé mepanggép hen fasor manayawan an Apudyus hen antoy hen ina asekasowén, te umale way man- eHebreo 10:1 469 eHebreo 10:14 gara paat hen anchichay mamannéd an nesosorat ad namenghan hen anchi hiya. orchinno way mepanggép an haén.” Hen anchi orchin Moses, an yang- 8 Yachi hen enalen Cristu an Apudyus 10 gay panpanichi way kaman à- way faén anchichay cha mehnga way ahon hen anchi am-ammay way katot- a-animar ya hen anchichay tapena way owaan way cha-an mepachah hen hiy- cha michaton an hiya hen chana anapén, achi. Te ah matorachan hen anchi orchi- ya faén agé anchichay chacha géb- nat ammag tenawén way cha mepeg- hén hen mapnekana, ya uray hen an- wapegwa hen michatonan hen ani- chichay tapen hen cha ma-ammaan ah mar an Apudyus. Ngém ammag achi kalengfan hen fasor. Yachin inyalen Je- chillu ummatchi ah manga-an hen fasor sus, tàén chichachi hen niyurchin way hen anchichay cha manayaw an hiya. masapor ma-ammaan. 9 Wat yachi hen 2 Te non an umat way érégnachi ah nangaryan Jesusén, “Antoyanà Apudyus maka-anan tot-owa hen fasor hen an- way mamparang way mangamma hen chichay cha manayaw an hiyaat achi kapnekam.” Yag yachi agé hen nangin- koma masapor way ammag cha mepeg- walinan Apudyus hen amin anchichay wapegwa hen manchatonancha te map- pés-éy niyurchin way mepanggép hen nek koma hen hamhamàcha way na- michaton an hiya yag ensokatna hen pakawancha, yag nongham komachi ah michatonan Cristu paat. 10 Yag gapo ta chacha ichatochaton. 3 Ngém ah katot- enammaan Jesu Cristu hen anchi lay- owana, achi ka-anén nadchi hen fasor- chén Apudyus ah kapnekana, wat yachi cha, te hen anchichay chacha ichaton agé hen naka-anan hen fasortaaw, te hen an Apudyusat, anna yanggay an cha anchi namengpenghan way nangincha- epahmapahmà hen anchag cha fuma- tonana hen acharna, wat nannarégnachi sofasoran ah katawétawén. 4 Te ammag ah egachay katagutagu ah ing-inggana achi chillu mafalin way oma-annig hen way achi kasen mepegpegwa. charan hen faka ya gancheng yag ka- 11 Amin hen anchichay papachi way anéna hen fasor. chan sérfi hen orchin, ammag enag- 5 Wat hiyachi hen nangimfag-an Cristu agaw way hiyahiya hen chacha amma- an Apudyus hen tég-angayna aliyan hen ammaan way chacha epegwapegwa way antoy lota way mangaliyén, cha manginchatochaton hen animar an “Faén hen anchichay a-animar way Apudyus. Ngém ammag achi chillu cha michatochaton an hea hen mafalin way ka-anén cha nadchi hen fa- cham anapén, ya kaman agé hen sor hen tatagu. 12 Waman ah Cristu, an anchichay tapena way chacha yanggay ammag namenghan hen nang- idchaidchat. Wat yachi hen inchatonana hen acharna an Apudyus namalinam an haén ah tagu ta ah fayad hen fasor, yag nannarég- wachay mannarégna ah michaton nachi ah ing-inggana. Yachi yag anat an hea. 6 Te achia tot-owa tumùchu hen pachawanan Apudyus ah mapnek hen anchichay a-animar machayawana 13 way mamannéd hen way chacha gébhégébhén ya ka-afa-an hen aminay kafusorna. 14 Wat hen anchichay tapena way cha gapon anchi an ihà-an way incha- michatochaton ah kalengfan hen ton Jesu Cristu way acharna, wat am- fasor. 7 Wat antoyanà, Apudyus mag maid fasfasortaaw an Apudyus ah way mamparang way mangamma ing-inggana, amintaaw way nacharosan hen kapnekam te yaha chillu hen eHebreo 10:15 470 eHebreo 10:29 hen fasorna gapon ommafurotantaaw an chinarosan Jesus hen amin anchichay hiya. laweng way nimumura an chitaaw 15 Yag hen Espiritun Apudyus agéat, way kaman paat nawagseantaaw hen chana tàchégan hen kenatot-owan nad- charan Jesus yag nau-ullahantaaw chi, te hen anchi nesosorat way enalena, agé hen anchi nacharos way chanum. ekatnéén, 23 Wat antaaw yanggay ammag 16 “Wat yato hen anchi faru way é-égnanan hen anchi chataaw torag-o hen anchichay ganà Israel namnaméén an Apudyus way maid way ah tapen chi ag-agaw, wat manchuwachuwaan chi hamhamà, an-og imumura hen tugun-o te ah Apudyus, natatallek way ah hamhamàcha ta anchag an mangamma hen aminay empostana. lomaylayad way manga-abfurot.” 24 Yag antaaw agég anapén hen 17 Yag annaat agé etoroy way ekamantaaw way mangempa-am-améd mangaliyén, hen manlaychan hen ihaiha hen ifana, “Yag an-o agég aliw-an hen anchichay ya ta man-ahepennas-ém agé hen fasorcha way achì un-unongon hamhamàtaaw amin way mangamma hen anchichay laweng way hen ammay. 25 Ya achitaaw agég enammaancha.” etagtagay way cha mìyamoamong 18 Wat no yachi hen ekaman Apudyus way manayaw an Apudyus way achi way mamakawan hen fasor wat ammag kaman hen cha ekaman hen tapena. maid tot-owa kasen masapor ah micha- Ta hen ekamantaawat, antaaw an ton an hiya ah kaka-anancha te nanarpas man-ahetinnugun ah sém-éman hen amin. afurottaaw, kaskasen te innilataaw way cha homag-én tot-owa hen Tomorodtaaw way mamfangchan Apotaaw way Jesu manhagong an Apudyus Cristu. 19 Wat hiyachi, sosnod, gapo hen 26 Ngém ar-arwachanyu, te no mag- natéyan Jesus way nifùfù hen charana, ay wachay tagu ah na-awatana hen wat kaman paat mafalin hénggéptaaw anchi katot-owaan ah kahara-ana, yag ad uwan hen anchi Kachachayawan way anna chillug gagar-én way fumasor, wat Kowarton Apudyus way mètagépfar an maid angkay kasen michaton ah kaka- hiya. 20 Mafalinchi te hen anchi natéyan anan hen anchi fasorna. 27 Yag maid agé Jesu Cristu hen kaman nangissay hen kasenna cha hadhadchén no faén yang- anchi nanohorchà hen hénggépan hen gay hen anchi aggaégyat way manusaan iggaw paat Apudyus. Wat hiya hen Apudyus an hiya te an etongon Apudyus anchi faru way màwa way éméy an hen anchichay aminay komontara an Apudyus ah mètaguwan an hiya ah hiya hen anchi aggaégyat way apoy. ing-inggana. 21 Yag ah Jesu Cristu agé 28 Wat hamham-éntaaw ngén, te hen an- hen anchi mannakafael way pachi chi tagu way nanlabseng hen orchin way chan ap-apo hen aminay tatagun Moses, no wachay toro ono chuwa ah Apudyus. 22 Wat hiyachi, antaaw mangistigu hen nanlabsengana, wat am- yanggay ammag manchachakposon mag achi mapasinsiya te ammag mepa- hen hamhamàtaaw an Apudyus way pchit yanggay way mepapchit. 29 Wat ammag maid sensenang ah hamhamà ay achi kaskasen hen chusan hen an- ya maid agé chuwachuwan hen anchi chi tagu way annag an elayosan hen chinartaaw an hiya. Te sigurachu way anchi anà paat Apudyus ya annag an eHebreo 10:30 471 eHebreo 11:4 man-ay-ayaman hen charana way yachi “Achi mafayagat umale hen anchi met hen tommot-owaan hen anchi faru hahadchényu, te umale way umale way torag Apudyus ah fayad hen fa- ya achina agé iyaw-awni hen sor hen katagutagu. Yag anna agég umaliyana. 38 Ya hen anchichay an cha insortuwén hen anchi Espir- nacharosan hen fasorcha gapon itun Apudyus way cha mangempaka- chacha omafurotan, wat chicha hen awat mepanggép hen ség-ang Apudyus mètagu an haén. Ngém no wachay an chitaaw. Wat kaskasen hen chusan manchu-ug an haénat maid layad-o nadchi, 30 te ammoh aggailataaw hen an hiya.” wacha an Apudyus way ekatnéén, “Haén 39 Ngém chitaaw, faéntaaw kaman hen hen fumarés, wat chuséê amin hen an- anchichay tapena way chachan chùgan chichay cha mangamma hen laweng.” ah Apudyus way ancha yanggay ammag Yag wacha agé hen ihay nesosorat metap-ar, te chitaaw, antaaw é-égnanan way ekatnéén, “Ah Apudyusat uwiséna hen afurottaaw ah kahara-antaaw. hen tataguna.” 31 Wat ammag aggaé- gyat way térén tot-owa hen anchi tagu Hen matorad way afurot way manlak-am hen chusan hen anchi Wat nokay hen laychén hen an- natattagu way Apudyus. 11 chi ale way afurot way aryén. 32 Wat hiyachi, achiyu koma ar-aliw- Hen laychén hen afurot way aryénat an hen enkamanyu hen anchi lugrugin sigsigurachuwéntaaw way mangawat hen ommafurotanyu, te yachi way na- hen anchichay chataaw namnaméén. Te helawan hen hamhamàyu, wat anyug sigurachutaaw mepanggép hen aminay ena-annohan hen pararo way ligat yag imfagan Apudyus way uray achi makaila iggay-ayu agé na-ab-afà, 33 tàén no hen- hen mata. 2 Te kaman hen anchichay a-argawanén ininsorto chàyu ya penap- tatagu ad namenghan way gapo hen aligatan chàyu hen sangwanan hen afurotchaat yachi hen nangammayan chuaray tatagu. Yag uray no faén chàyu Apudyus an chicha. paat hen napaligatan, an-ayu chillug 3 Yag chitaaw agé, gapo hen chataaw nìligat hen anchichay ifayu way na- mangafurotan hen kenatot-owan hen paligatan. 34 Yag chayu agé kena-asiyan enalen Apudyus wat na-awatantaaw hen anchichay ifayu way nifafarud. Yag way ammag nan-ale ah Apudyus yag hen nangop-opancha hen kok-owayu, narmuwat amin hen egachay wacha. an-ayu chillug laylayad. Oo, te in- Wat aminay maila, narpocha amin hen nilayu way wacha chillu hen napat- anchichay achi maila. pateg way kok-owayu ad uchu way am- 4 Ah Abel ad namenghan, ammag mag mannanayun ya maid agé paat gapon afurotnaat nenènong hen incha- makapréh. 35 Wat hiyachi hen achiyu tonna an Apudyus way faén kaman hen koma ngomayngay-an ad uwan gapon enkaman anchi sonodna way Cain. Yag ligat, te chakar hen gunggunéényu no gapo agé hen hiyachiy afurotna, yachi anyu yanggay ammag epapate. 36 Ya hen nangimfilangan Apudyus an hiya ah masapor koma agé chakar hen anohyu ammayay tagu way hen nail-anaat hen ta ammaanyu yanggay hen laychén nangafunan Apudyus hen anchi incha- Apudyus ah mangar-anyu hen em- tonna. Wat uray ta natéy ah Abel wat popostana an chitaaw. 37 Te wacha chakar chillu hen chana itudtuchu an chillu hen nesosorat way alena way chitaaw ad uwan. ekatnéén, eHebreo 11:5 472 eHebreo 11:16

5 Yag kaman agén Enoc, te gapo agé patawichan Apudyus hen anchi em- hen afurotnaat ammag innaran Apudyus postana way epatawidna an chicha. 10 Te hiya ad uchu way natattagu. Yag uray ah Abraham, nenamnamana chillu way enanap hen tatagu hiya, maid chillu in- fumabréy hen anchi mannanayun way chahancha te an innaran Apudyus. Yag fabréy way ammag nemamad hen na- nesosorat agé mepanggép an Enoc way ammaana way ah Apudyus paat hen hen anchi cha-an mangar-an Apudyus nangamma. an hiyaat anna paat ammag empara- 11 Yag gapo agé hen afurot Abra- ylayad ah Apudyus. 6 Yag ah katot- ham wat ummanàcha chillu way hen- owana, achi mafalin way eparaylayad ahawa an Sara, te tàén ammag narakay hen uray henoy tagu ah Apudyus no ah Abraham ya naméppég ah Sara, maid afurotna. Te hen anchi manlayad wat an chillug nanchinlan Abraham ah way metape an Apudyus, masapor afuro- Apudyus way mangamma hen imfagana. tona paat way wacha tot-owah Apudyus, 12 Wat hiyachi, tàén tég-angay matéy ah ya afurotona agé way epaka-ammun Abraham ah kenarakayna, hiya chillu Apudyus hen kena-apudyusna an hiya. hen nangingganà hen ammag chuaray 7 Yag umat agéh Noe, te gapon tatagu way ammag maid makafilang, te afurotnaat penapannaagéna hen anchi kaman hen kachuar hen taraw ad uchu imfagan Apudyus mepanggép hen ono hen kachuar hen gahar ah fayfay. mepasamak ah tapen chi ag-agaw way 13 Wat amin cha nadchiy tatagu, nan- yachi hen maid tagu ah nangi-ila. Wat atéycha amin way iggaycha ilan hen yachi hen nangafurotana an Apudyus tommot-owaan hen anchichay empostan yag enammaana hen anchi papor Apudyus hen natatagguwancha. Ngém ah nahara-ancha way himfafaryan. iggaycha chillu iyang-anggayan hen Yag gapon anchi afurotna, yachi hen afurotcha, te iné-égnanancha way icha- nangimfilangan Apudyus an hiyah maid hancha chillu ah tapen chi ag-agaw. Yag fasorna, yag yachi agé hen nail-an hen ancha agég enafunan way ancha yang- machusaan hen anchichay ahentaguna gay ammag kaman funag hen antoy lota, te maid afurotcha. te faén chilluhto hen ustoy iggawancha. 8 Yag ah Abraham agé hen iha way 14 Ya umat agé hen aminay tatagu way gapo yanggay hen afurotnaat annag mangafun way ancha yanggay ammag enammaan hen imfagan Apudyus an funag hen antoy lotaat yachin mangen- hiya way i fummabréy hen safali way lawagancha way wacha agé hen safaliy lota way ekat Apudyusén epatawidna ayancha way napatpateg no ahto way an hiya. Wat ammag lummigwat way yachi hen chacha namnaméén ah fum- maid innilana no heno hen torong- abréyancha. 15 Te non an umat yag hen ona. 9 Yag angkay inumchah hen an- anchi fabréy way tenaynan cha Abra- chi lota, wat gapon afurotna, annag en- ham hen ekatchéén napatpateg, wat tàén way an lawag kommampo way ka- wacha met hen wayacha way mamfan- man funag way achi kaman hen eka- gad ahchi. 16 Ngém faén chilluchi hen man koma hen anchi ustoy nangen- hehemmàcha, te hen laylaychéncha paat lota. Yag kaman agéhchi hen neka- way fumabréyan wat hen anchi am- man an anàna way Isaac ya uray ah ammay way fabréy way wacha ad uchu. apona way Jacob way tàén netatappecha Yag gapo ta yachi hen hamhamàcha, amin hen anchi empostan Apudyus, wat achi agé mafiinan ah Apudyus way ma- hehennédcha chillu amin hen mangem- awagan ah Apudyuscha, te pakay enam- eHebreo 11:17 473 eHebreo 11:29 maana hen fabréy ad uchu ah iggawan- tongarna ta milufù hen anchi lota way cha nò. ayancha. 17–18 Ah Abraham, empopostan 23 Yag gapo agé hen afurot hen an- Apudyus an hiya way paganaéna hiya chichay chinàcha-ar Moses wat anchag gapon anchi ihà-anay anàna way ah entorod way i mangentaro hen an- Isaac. Ngém angkay na-awni hen chi anat niyanà way anàcha ah unig namachasan Apudyus an hiya, wat hen toroy furan way ammag maid ég- gapo yanggay hen afurotnaat iggay égyatcha hen anchi inyurchin Are, te in- omad-achi way mamchit hen yachiy nilacha way ammag ammay hen anchi ihà-an way anàna ah ichatonna an onga. Apudyus, tàén hiya hen empostan 24 Yag umat agé hen anchi afurot Apudyus ah engwan hen ganàna. 19 Te Moses, te hen chummakrana, wat an- ena-abfurot Abraham way kafaelan nag enachi way mangina hen anchi Apudyus way mangempauchi an Isaac, anà arey Faraon. 25 Te penatpategna uray matéy. Yag kaman paat tot-owa hen metapyana hen anchichay sosnodna empauchin Apudyus ah Isaac hen natéy, way tatagun Apudyus way uray mìli- te hen hamhamà Abrahamat matéy gat an chicha, no hen anchi mèlamram- way matéy hen anchi anàna, te maid ayana ah faréy Are way maid afurotcha, met kasen ayan hen anchi fangid way te hen kaginanas cha nadchiyat an mamchitna. yanggay hen-aketan. 26 Te hen ekat 20 Yag umat agé ah Isaac, te gapon Moses, pawadwad-éna hen uray an afurotna way ammaan paat Apudyus maustan gapon namnamana hen anchi hen imfagana, wat binindisyunana hen empopostan Apudyus way epalena no a-anàna way cha Jacob an Esau, yag hen mangen-awaana hen uray egachay imfagana way wachan idchat Apudyus kafinaknang ad Egipto. Te hen hehemmà an chicha ah tapen chi ag-agaw. Moses chillu wat hen anchi epagunggu- 21 Yag umat agé hen afurot Jacob, te nan Apudyus ah tapen chi ag-agaw. hen anchi tég-angayna matéyan, tom- 27 Wat hiyachi, gapon afurot Moses, màchég way pommapaud hen anchi hor- ammag lommayaw ad Egipto way ig- odna way manayaw an Apudyus, yag gayna ég-égyatan hen aningarngar hen gapo ta enafurotna way tot-owa paat anchi are. Yag uray ammag naligat, an- hen enalen Apudyusat, binindisyunana nag empapate chillu te kaman paat i- agé hen anchi chuway apona way anà illana yanggay hen anchi achi maila way Jose hen nangimfag-ana hen mekaman hiyah Apudyus. 28 Yag gapo agé ta ena- an chicha. abfurotna hen imfagan Apudyus, wat 22 Yag kaman agé hen afurot Jose, intudtuchuna hen anchichay sosnodna te annag enafurot way ammaan way pàpa-ancha hen anchi hawang hen Apudyus hen aminay imfagana, wat fafaréycha ah charan hen karnero, ta hen anchi tég-angayna matéyan, yachin no umale hen anchi anghel way mam- nangimfag-ana hen anchichay sosnodna chit hen pangon chi a-anà ad Egipto, way ganà Israel way umchah hen tempo wat lawhana hen anchichay faréy way way mangenlayawan Apudyus hen napàpa-an ah chara ta maid matéy an ganàcha ad Egipto. Yag annaat ifaga chicha way ganà Israel. agé way no umchahchi way tempo, 29 Yag gapo agé hen afurot hen an- masapor etàtaencha agé hen anchi chichay ganà Israelat ginchangcha hen anchi fayfay way nangadnan ah “Chit- eHebreo 11:30 474 eHebreo 11:40 takan” way ammag nan-agwa hen an- cha. 35 Yag gapo agé hen afurot hen tape- chi chanum yag chinarancha hen an- nay inin-ina wat wacha hen nepauchi chi gawana way ammag at-attér-ag. Wa- way ahimfafaryancha way natéy. Na- man hen anchichay cha manégchég an ammaan amin chachi gapon afurotcha chicha way iyEgipto, anchag naofor an Apudyus. amin te ammag kasen nan-umot hen an- Manowat te wachacha agé hen tapena chi chanum hen chacha gumchangan. way gapon afurotcha, wat napàpà- 30 Yag umat agé hen anchichay i nan- gangcha ingganah natéyancha, te an- gufat hen fabréy ad Jerico, te gapo agé chag achi manchùgan ah Apudyus yanggay hen afurotchaat ammag neorob way uray yachi hen milufusancha non hen anchi topeng way hichil hen yachiy an umat, te ancha chillug nanchin- fabréy hen anchi ma-apitu way ag-agaw lan hen mepauchiyancha way mètagu hen nanliwahan hen anchichay ganà Is- an Apudyus. 36 Wachacha hen tapena rael. 31 Yag gapo agé hen afurot Rahab agé way gapo chillu hen afurotcha, way pota hen hiyachiy fabréyat, iggay wat magénén nasénsénacha ya nahapra- mepapchit hen napchitan hen anchichay hapratancha, ya wachacha agé hen kailiyana way iggay omafurot. Te hiya, ammag nakawachan yag imfarudcha. annag tenorongan hen anchichay hen- 37 Ya maid agé achicha inyatéy gapon nag Moses way i mane-em hen yachiy afurotcha, te wacha hen nafunfuntò, ya fabréy. wachacha agé hen ammag naragachi 32 Narégna ménatchi ah ma-awatanyu way magénén nan-agwa hen acharcha mepanggép hen afurot, te ammoh laso ya wachacha agé hen nafàfà-ag. Yag no haphapetê hen afurot hen anchichay hen tapena, anchag pummubli way térén tapena way kaman an cha Gideon an gapon afurotcha way an yanggay gad- Barak, ya ah Samson yah Jefte, ah chang chi gancheng ono karnero hen in- David yah Samuel ya anat agé hen lumfongcha, te ammag korang chi egad anchichay profeta. 33 Te chicha, gapon an chicha. Yag ammag pararo agé hen afurotchaat anchag enafà hen aminay napaligatancha ya nèmehancha. 38 Ya ginufatcha. Yag wacha agé hen tapena wachacha agé hen ammag neparyaw way gapo ta nalilimpiyu hen enka- hen fabréycha wat ancha lawag cha mancha, wat enawatcha hen empostan i man-atta-attagaw ah filig ya hen Apudyus. Yag hen tapena agé, gapon katakatakap way fumaréy hen liyang. afurotchaat ammag iggay nata-ang hen Yachi hen nekaman hen anchichay om- tapà hen anchichay aggaégyat way mafurot an Apudyus way ah mangi-ilan layun way mangissa an chicha. 34 Yag hen anchichay achi omafurotat ammag hen tapena agé, iggaycha ma-at-atongan maid sérficha. Ngém ah katot-owana hen netongowancha hen anchi pararo way ah mangi-ilan Apudyusat ammag way apoy. Ya umat agé hen tapena way achi ummat hen ka-a-ammayan hen an- ammag gapon afurotcha an Apudyusat toy lota ah midchat an chicha. anchag inlisiyan hen mepapchitancha. 39 Amin cha nadchiy tatagu ad na- Yag wachacha agé hen tapena way tàén menghan, wat ammag nanhemamag hen nakapsotcha, anchag na-adchan ah ke- afurotcha. Ngém uray no yachih neka- naorhe. Yag wachacha agé hen am- man, cha-an chillu mepachah an chicha mag tommorod way mìgufat. Ya hen hen anchi empopostan Apudyus way id- tapena, anchag chinégchég hen kasor- chatna. 40 Te loohna hemhemmà hen chasorchachun hen anchichay kafusor- mas am-ammay way mekaman an chi- eHebreo 12:1 475 eHebreo 12:11 taaw way tatagu ad uwan, wat yachi hen mepas-éman hen hamhamàtaaw amin, ammag mamannéchan hen anchichay ekatnéén, namangpango, ta mìyawacha agé hen “A-anào, papannaagényu koma hen anchi mas am-ammay way midchat an mangamhewà an chàyu. Ya achiayu chitaaw. agé an ngomaya hen mandisiplinaà an chàyu. 6 Te haén way Apudyusat, Hen kena-aman Apudyus disiplinéê hen aminay tatagu way Hen anchichay chuaray tatagu laylaychê ah pagsaya-atancha, 12 way nanchinngar hen afurotcha, ya chà agé iyamhew hen ligat kamancha paat chan fub-uya hen antoy hen aminay namfalinê ah a-anào chataaw omafurotan ad uwan. Wat mas- ta wachay mangacharancha hen apor antaaw ammag etagay hen heno usto.” way homaliwa hen afurottaaw ya umat 7 Wat sosnod, anyu yanggay ammag agé hen anchichay fasor way ammag anohan hen ligat way cha usarén inluwam hen achar, ta antaawat an Apudyus ah kadisiplinaanyu te yachi emamad way mangamma hen laychén hen mangempàila way chana iyalig Apudyus way kaman antaawg epapate chàyu ah tot-oway a-anàna, te ay way mètagtagtag hen tagtagtag. 2 Ya an- ammoh wachay anà ah achi disiplinéén taaw agég epapate way mamanmà an hen amana. 8 Te non an umat yag Jesus way hiya chillu hen pongar hen an-ayug achi cha madisiplina, wat afurottaaw ya hiya agé hen kahalenono- magat faén-ayu tot-oway a-anàna yag tana. Wat antaaw ammag torachén hen magat agé safali hen nangen-anà an hamhamàna way hiya, annag enanohan chàyu, te amin chilluy a-anà Apudyusat hen aminay ligat way uray hen an- madisiplinacha. 9 Wat hamham-éntaaw chi afifiin way natéyana hen anchi ko- ngén, te hen kachadcha-antaaw ros, te anna paat ammag hehemmà hen aminat, cha chitaaw disiplinéén hen anchi kahalenonotana way lomaylay- chinàcha-artaaw yag chataaw met chana. Yag ad uwan, nepachayaw ah chillu rispituwén chicha. Wat ay achi Jesusanchi te wacha way tummutùchu kaskasen koma hen ekamantaaw way hen pachawanan Apudyus ad uchu way mangakseptar hen disiplinan Amataaw mantoray. ad uchu ah mètaguwantaaw an hiya. 3 Wat antaaw yanggay ammag haham- 10 Te hen chinàcha-artaaw hen antoy én hen enkaman Jesus way nanganoh lota, an hen-aketan yanggay hen hen amin anchichay ammag pararo way nanisiplinaancha an chitaaw, te anggay laweng way enammaan hen anchichay hen kaen-enekkattaaw yag ah patinggan achi omafurot an hiya, ta achitaaw am- agé yanggay hen ma-awatancha way mag machismaya way manginyanggay ammay. Waman ah Apudyus, hen chana hen afurot gapon ligat. 4 Te ah katot- manisiplinaan an chitaaw, wat ah owana, maid met ammag napchit an tot-oway pagsaya-atantaaw ta mafalin chàyu ah nangempapattiyana way man- mèawataaw paat hen kaenammayna. gachi hen laweng. 5 Wat pakay kaman 11 Manowat te kaman paat faén ammay paat cha-ayu ma-afà mepanggép hen hen disiplina hen mepachahana te ligat. Achiyu koma ar-aliw-an hen an- ammag sigab. Ngém no ma-awni, ta chi intugun Apudyus hen aminay awa- iyoyongyong hen anchi nadisiplinaan, gana ah a-anàna. Te hen imfagana ah wat elasinna hen kena-ammayna te eHebreo 12:12 476 eHebreo 12:24 ifungana hen kapanohan hen hamhamà otaaw ad namenghan way hen hommag- ya hen ammay ya ustoy a-amma. énancha an hiya ad Sinai wat wacha hen ammag pararo way cha gumilab Tugun ya warneng way apoy ya anat hen anchi helang ya 12 Wat hiyachi, sosnod, uray no ka- ngéngét ya an agég cha fumali. 19 Yag man achiayu maka-ara hen ligatyu, nepa-ale agé hen korneta ya anat mag- anyu yanggay ammag sésêmén ya man- ngar hen anchi nan-ale. Yag hen an- nunuuchun hen afurotyu. 13 Yag epa- chichay anap-otaaw way nangngar hen pateyu paat hen anchi usto ta hen imfagana, ammag nahéphép hen égy- anchichay tapena way kapkapsot hen atcha yag chachaat mampangpanga-ase afurotnaat, mepapegsa hen afurotcha ta etagayna way mangimfaga hen anchi hen mangil-ancha an chàyu way achi an chana ifaga, 20 te achicha maka-ara hen mahéphép hen kakenapsotna. anchi chana imfaga way mangaliyén, 14 Anapényu hen patinggan hen “Ah gapon na-apudyusan hen hiyatoy kafaelanyu way mètempoyug hen filigat heno way manchà hen yatoy lu- aminay tatagu no mafalin. Ya anyu gar way tàén animarén masapor mafun- agég agawaan way mangamma hen funtò ingganah matéy.” 21 Yag gapoh ka- ammayén Apudyus, te maid metape aggaégyatnaat uray agéh Mosesat am- an hiya ah achi mangamma hen mag nampapayagpag ah égyatna. ammayéna. 15 Masapor ar-arwachanyu 22 Ngém safali an chitaaw ad uwan te agé ta maid iha an chàyu ah ammag ad uwan, maid aggaégyatna hen homag- mangachi hen torong Apudyus. Ya énantaaw an Apudyus ah manayawan- ilanyu agé ta achiyug u-unnongon taaw an hiya way natattagu ah ing- hen laweng, te hen halenonot inggana. Te hen mepaniyanaat, kaman nadchiyat ammag kaman gamot way paat émméytaaw hen anchi filig way an chumachael, yag an agég chuar Sion way iggaw hen anchi faru way hen metakorong. 16 Yag ilanyu agé fabréy ad Jerusalem way wachad uchu ta maid mangidchat hen acharna way iggaw agé hen anchichay kalifulifu hen anchi achina karébféngan way way anghel. 23 Yag kaman paat chataaw midchatan ya achina agég fafarangén agé metape hen anchi lagsak way ka- hen patigén Apudyus way kaman hen amongan hen amin anchichay a-anà enkaman Esau. Te ah Esau, annag Apudyus way nelelesta hen ngachancha ensokat ah ammag ihay pennangan ad uchu, ya wachacha agé hen amin an- hen anchi penakalébféngna way pango chichay natéy way omma-abfurot way way anà. 17 Yag innilayu agé way hen imfilang Apudyus ah maid fasfasorcha na-awni, wat ammag amchan hen an hiya. Ya chataaw agé metape an layadna way mamangad hen hiyachiy Apudyus paat way hiya hen uwis hen penakalébféng ah kabindisyunana an aminay katagutagu. 24 Yag chataaw agé amana, ngém ammag achi mafalin, tàén metape an Jesus way hiyan anchi aron magénén nankela way mangimfafawi, hen anchi faru way torag Apudyus ah te ammag looh nelooh, yag achi mafalin kahara-antaaw, te kaman paat niwagsè way mepafangad hen anchi looh hen charana an chitaaw hen nanarosana na-ammaan. hen fasortaaw. Wat ammag chakar hen 18 Sosnod, hen manayawantaaw an entorong hen charana way achi kaman Apudyusat faén aggaégyat way kaman hen anchi charan Abel way an namfaga hen nekaman hen anchichay anap- ah farésna. eHebreo 12:25 477 eHebreo 13:9

25 Wat anyu yanggay ammag hen uray anchichay maid innilataaw ar-arwachan ta papannaagényu paat way tatagu, te wachacha hen inummat hen cha ifagan Apudyus ta achiyu an way maid innilacha yag ammag anghe- achiyén. Te hamham-ényu ngén hen lat agé peet hen chacha menangili. 3 Ya nekaman hen anchichay anap-otaaw achitaaw agé aliw-an hen anchichay ifa- ad namenghan, te gapo ta iggaycha taaw way nifafarud, ta torongantaaw panaagén hen imfagan Moses way an chicha way kamantaaw agé nìfafarud an yanggay ammag tatagu hen antoy lota, chicha. Ya umat agé hen anchichay cha wat ammag chinusan Apudyus chicha. mapap-aligatan, antaaw agég mìligat an Wat ay ammoh achi kaskasen hen chicha way kaman yanggay hen achar- kachusaantaaw no achitaaw panaagén taaw hen cha mapaligatan. hen imfagan Apudyus paat way wachad 4 Masapor agé iyafiinyu paat uchu. 26 Te ad namenghan ahchid Sinai, hen anah-ahaw-anyu way maid ammag nanlunig hen antoy lota hen manlabrabseng hen inidchat Apudyus anchi nan-aryana. Ngém imfafaggana way lébféng yanggay hen hen-ahawa. way no kasen, faén yanggay hen Te ah Apudyus, chusééna way chuséén antoy lota hen miwagat te uray agé hen anchi chumagchagas ya heno way ad uchu. 27 Yag hen anchi nangaryan manòyong hen faén ahawana. Apudyusén, “No kasenat miwagat hen 5 Arwachanyu way arwachan ta faén egad,” hen laychén nadchiy aryénat ammag pelak hen agawaanyu hen antoy anna yanggay ammag akyaén hen matatagguwanyu, ta an-ayug mamap- egachay enammaana ta metap-ar amin nek koma hen anchi wà-achan chàyu. hen anchichay achi mannanayun ta hen Te hen ekat Apudyus an chitaaw, ekat- anchichay mannanayun yanggay hen néén, “Achì etagtagay chàyu, ya achì mehàfa way yachi yanggay hen achi agé manchùgan chàyu.” 6 Wat hiyachi, mafalin way miwagat. sésém-ém koma hen hamhamàtaaw way 28 Wat hiyachi, antaaw yanggay am- mamanmà way mangaliyén, mag manyayaman an Apudyus te entat- “Ah Apudyus hen anchi manotorong appena chitaaw hen anchi mannanayun an haén, wat achiyà émég-égyat ah way mantorayana way yachi hen am- uray heno way mepasamak.” mag achi mafalin way miwagwagat. Ya 7 Achiyu agé cha ar-aliw-an hen antaaw ammag emamad hen ekaman- anchichay nangintudtuchu hen alen taaw way manayaw an hiya ah mangem- Apudyus an chàyu hen anchi ar-argaw, paraylaychantaaw an hiya ya antaaw ta hamham-ényu hen halenonot hen agég iyafiin ya rispituwén hiya. 29 Te ah natatagguwancha ta torachényu koma Apudyus way chataaw chayawén, wad- agé hen enkamancha way ommafurot. wadcha hen ekamanna way manusa hen 8 Te ammag achi mafab-alewan ah Jesu chusééna no hen pararo way apoy. Cristu, wat hen anchi hamhamàna hen ar-argaw, yachi agé chillu hen Hen ekamantaaw way hamhamàna ad uwan ya umat agéh mangemparaylayad an Apudyus ing-inggana. 9 Yag ilanyu agé ta Masapor antaaw yanggay am- achiayu ammag cha ma-awis hen 13 mag etotoroy way mangempàila anchichay sabsafali way tudtuchu ah hen layadtaaw hen ifataaw way kaman matengewan hen afurotyu. Ya masapor hen maporportoy way masosonod. 2 Yag ma-awatanyu way hen mangempapegsa achitaaw agég ilisiyan way manmangili hen pammatetaaw wat hen torong eHebreo 13:10 478 eHebreo 13:21

Apudyus way faén hen anchi achi 17 Afurotonyu hen tugun hen an- mangissaan hen mapanyaw way missa, chichay cha mangemponponò an chàyu te maid chillu tagu ah matorongan ya iyafiinyu agé chicha, te chicha hen gapon nanongparana an cha nadchi. piniyar Apudyus way manahallimun hen 10 Wat chitaaw way cha omafurot afurotyu ah pomegsaana. Yag chacha an Jesu Cristu, innilataaw way hiya agé emamad hen chacha ekamkaman hen nichaton ah fayad hen fasortaaw. te innilacha way masapor songfatan- Ngém hen anchichay é-éttégna way chan cha an Apudyus hen aminay nipiyar sérfi hen orchin Moses, wat achicha an chicha. Wat afurotonyu chicha ta metape an chitaaw. 11 Manowat te hen wachay lomaylaychan hen hamhamàcha cha ekaman hen anchi kangatowanay way mangamma hen fiyangcha, te pachi way manginchaton hen icha- no achiyu afuroton chicha ta anchag tonna an Apudyusat iyéyna hen cha- tomkar way mangamma, wat an agég ran nadchi hen anchi Kachachayawan chàyu hen ma-awanan ah torong. way Kowarton Apudyus ta ichatonna 18 Etotoroyyu agé koma way cha an hiya ah kalengfan hen fasor hen manginluwaru an chàni te ingganad tatagu. Yag hen anchi achar hen an- uwan, nanapnek hen hamhamàni way chi inchatonna, melayaw way miyéy usto hen chani ammaan, yag maid chillu hen anchi lahin hen fabréy ta ahchi kasen laychénni way ammaan no achi hen manghéfancha. 12 Yag ah Jesusat yanggay hen usto. 19 Yag epapateyu paat agé hen tommot-owaan amin cha nad- agé way manginluwaru an haén ta ag- chi, te inilhincha hiya hen anchi fab- aggah koma yag umaliyà ahna way réy yag anchaat pédtén way yachin nifù- mangila an chàyu. fuan hen charana ah kacharosan hen fa- sor hen katagutagu. 13 Wat hiyachi, mas- Hen manayawan an Apudyus apor koma agé u-unnuchuntaaw paat ah 20–21 Antaaw ammag chachayyawén Cristu way kaman agé chataaw mì-ilhin ah Apudyus way nangempauchi an an hiya hen anchi fabréy way melak- Apotaaway Jesus way hiya hen kangan- am agé hen namibfiinancha an hiya. gatowan hen aminay kaman pastor way 14 Te faén chillu hen antoy lota hen cha manalimun hen cha omafurot, te ustoy i-iggawantaaw, te chataaw yang- hiya hen nangidchat hen acharna way gay namnaméén hen anchi mìfabréyan- matéy way hen nifùfuan hen charanaat taaw an Apudyus ah pegwana. 15 Yag yachi hen tommot-owan hen anchi faru hen kaman chataaw ichatochaton an way torag Apudyus ah ing-inggana. Wat Apudyus ad uwanat hen anchi yaman- hen chà chawatén paat an Apudyus way taaw an hiya way ah Jesu Cristu hen pongar hen tornos, ta idchatna an chi- gapona way yachi chillu hen ustoy eka- taaw hen amin anchichay masaportaaw man hen anchi mangentatàchég an Je- ah mangammaantaaw hen laychéna. Ya sus. 16 Yag achitaaw agé cha etagtagay ta torongana agé chitaaw amin way way mangamma hen ammay hen ifa- mangamma hen mangemparaylayad an taaw, ya masapor agé totollongantaaw hiya way maid kasen mangempàwana hen anchichay makasapor ah torong, te hen anchi torongna no faén yanggay chichachi way a-amma hen kaman cha- ah Jesu Cristu. Wat antaaw ammag tontaaw an Apudyus way cha mangem- chachayyawén ah Jesu Cristu ah ing- paraylayad an hiya. inggana. eHebreo 13:22 479 eHebreo 13:25

ummalehto, wat hiya hen man-ifà way Hen anongoh way tugun umalehna way mangila an chàyu. 22 Sosnod, pangpanga-aseyu ta pa- 24 Wat pakomostéényu hen annachay pannaagényu paat hen antoy tugun-o cha mangemponponò an chàyu ahna, ya an chàyu ah mepas-éman koma hen umat agé hen amin annachay tapenay hamhamàyu, uray ta attè hen antoy cha omafurot. Ya amin hen antochay ifa- ensorat-o an chàyu. 23 Yag hen ihay taaw ahtod Italia, wat chacha agé amin laychê uwa agé way epaka-ammu an pakomostaan chàyu. chàyu wat hen mepanggép an Timo- 25 Wat ta totollongan chitaaw amin an teo way ifataaw, te hiyaat neparufus ah Apudyus. pagfaruchan. Yag no achi mafayag yag 480 Jaime 1:13

chawaténa ya achin chuwachuwa. Te Hen sorat hen anchi tagu way chan chuwachuwa, hiya hen kaman hen anchi chanum hen Jaime fayfay way chan fangchéfangchén hen yawyaw way maid ustoh inggawana. Ah Jaime way sonod Juda ya enawchin 7–8 Wat hen tagu way kaman hichi way agé Jesus, hiya hen nangensorat an natto chan chuwachuwa way ammag maid hen tawén way 51 ménat. Yag ah Jaime, manongnong ah hamhamàna, achi am- ap-apon hen amin anchichay mangempon- mag manchinar way wachan idchat ponò ad Jerusalem (Aposel 15:13; 21:18). Apudyus an hiya te uray aket wat maid. Wat senoratana hen aminay ommafurot ta Hen mangemparaylayad hen eparawagna an chicha way uray ta faén anchi publi ya anchi faknang hen a-amma hen kahara-an wat hen a- amma chillu hen mangempàila hen kahara- 1 Tim. 6:6-10, 17-19 an. Te maid chillu sérfina hen cha mangar- 9 Chàyu way sosnod way maid aryén hen afurot no achi mafalewan hen mafalinna, an-ayug lomaylayad te a-amma. imfilang paat Apudyus chàyu. 10 Ya Haén ah Jaime way chan sérfi umat agé chàyu way wachay mafalinna, 1 an Apudyus ya Apotaaw way Jesu an-ayu agég lomaylayad no pelohon Cristu. Wat antoyan hen sorat-o an chàyu gapon afurotyu te faén chillu chàyu way tatagun Apudyus way nam- hen kafinaknangyu hen mimfilangan funag hen karotarota. Wat ta amma- Apudyus an chàyu. Te hen kafinaknang, ammay-ayu amin koma. naraka way maumah way hen miyaligana, kaman hen maragragan hen Pakay kasaporan hen ligat fùfùyag hen charoh. 11 Te no fumùnag Rom. 5:3-5; 2 Cor. 12:9-10; 1 Ped. 1:6-9 hen init way ammag somanelsel, 2 Sosnod-o, antaaw yanggay ammag màrong hen anchi charoh yag naragrag manyaman an Apudyus no umchah hen sabsafongna yag naka-anat hen hen namfinafinab-én way ligat an chi- kena-ammayna. Yag kaman agéhchi taaw way achitaaw an lawengénchi, hen mekaman hen anchi faknang, te te para angkay ah pagsaya-atantaaw. ammag hen-awniyan yag napéppég 3 Te innilataaw way no ma-anohantaaw hen anchi chana manapyatapyan hen chachiy ligat, wat yachi hen chum- kenafaknangna. gatan hen afurottaaw. 4 Wat hiyachi, Hen ma-awisan masapor anohantaaw hen ligat ta man- ya marokopan hen tatagu nuud hen afurottaaw ah maid komoran- gana way mangamma hen aminay lay- 1 Cor. 10:13; 2 Tim. 2:22-23 chén Apudyus. 5 Yag mag-ay ta wachay 12 Ammag laylayad hen anchi tagu ihah maid innilana ah ustoy chana way achi manginyang-anggayan an ekamkaman, masapor chawaténa koma Apudyus uray heno way ligat way an Apudyus wat epahpahmàna hen usto, mepachah, te no marpas hen anchi ligat te ah Apudyus, ammag libli hen eka- way namachas an hiya yag iggayna manna way mangidchat hen tatagu inyanggayan, wat magunggunaan ah hen chawaténcha way achi mapmap- mannanayun way ataguwan way yachin pég. 6 Ngém hen anchi manchawat, mas- empopostan Apudyus way idchatna hen apor afurotona way idchat Apudyus hen anchichay manlayad an hiya. 13 Ngém Jaime 1:14 481 Jaime 2:2 non an umat yag wachay tagu ah cha mitudtuchu an chitaaw, te no ma-awis way fumasor gapo hen ligat, mimurachi ah hamhamàtaaw, yachi achi mafalin way ekatnéén ah Apudyus hen kahara-antaaw. hen nangawis an hiya, te ah Apudyus, 22 Ya achitaaw agé cha marokop way achina poros laychén hen laweng ya an yanggay cha mangmangngar hen alen achi mafalin way ma-awis way fumasor, Apudyus te achi angkay ummatchi, te ya achina agég cha awisén hen tatagu masapor ammaan hen imfagana. 23 Te ta fumasor. 14 Te hen anchi mangawis hen anchi tagu way anna yanggay an hen tatagu way fumasorat hen anchi cha changchangrén hen alen Apudyus laylaychén hen acharna way achi koma yag achinaat ammaan, hiya hen ka- mafalin way ma-ammaan. 15 Yag no man hen ihay tagu way ina senarmen- iyuyan hen hamhamà way mangamma gan hen féharna yag innilana hen katot- hen anchi laychén hen achar, yachi owana. 24 Yag angkay nanchu-ug, naliw- hen fasor, yag hen halenonot hen anaat hen anchi innilana. 25 Wat hen fasorat, hen mesenaan an Apudyus ah ekamantaaw koma, antaaw ammag epa- ing-inggana. pate way mangachar hen filin Apudyus 16 Wat yaha way sosnod way laylay- ta papannaagéntaaw ya achitaaw ar- chê, achiayu marokop way ammag cha aliw-an hen chengngartaaw, ta ammaan- mangempafasor an Apudyus. 17 Te ah taaw hen imfagana. Yag hen anchi tagu Apudyus ad uchu, hiya hen narpowan way mangamman nadchi wat bindisyu- hen aminay ammay ya usto way midchat nan Apudyus hiya te hen anchi filin an chitaaw. Ya hiya agé hen nangamma Apudyus, yachi hen manginlisi an chi- hen egachay cha homelaw ad uchu. taaw hen fasor. Ngém tàén no mafab-alewan chachi, 26 Heno way tagu way mangaliyén achi chillu mafalewan ah Apudyus. chana tongparén hen laychén Apudyus 18 Yag ah layadna, annag enanà chitaaw ngém achinaat téppéran hen chana iyale hen nangafurotantaaw hen alena way way laweng, chana angkay lokopon katot-owaan wat chitaaw way enanàna hen acharna te maid sérfin hen chana hen kapatigan hen aminay enammaana. manongparan hen tapena. 27 Te hen an- chi ifilang Amay Apudyus ah ammay Maid sérfin hen mangngaran hen way cha manongpar tot-owa hen lay- alen Apudyus no achi ammaan chéna, wat hen anchi tagu way cha Luc. 6:46-49 mangamma hen ammay, kaman hen an- 19 Sosnod way laylaychê, chi nangila way manég-ang hen an- changrényuto. Masapor alestotaaw way chichay ulila ya nà-amfaro no wachay mangngar ngém iyalenangnangtaaw ligatcha, ya achina agég cha torachén ya antaawat man-ale, ya naligat koma hen anchi laweng way cha ammaan hen agé hen omaningarngarantaaw. 20 Te tatagu hen antoy lota way maid innilana hen aningarngar, anna yanggay an an Apudyus. lengalengén hen mangammaantaaw hen Achi epohowan hen tapena anchi laychén Apudyus. 21 Wat antaaw ammag ehàfa hen aminay laweng way Rom. 12:3-5; 14:1-23 wacha ah hamhamàtaaw ya amin hen Sosnod, gapo hen ommafurotantaaw anchi laweng way empaenghataaw, 2 an Apotaaw way Jesu Cristu way ka- ya tumungyutaaw an Apudyus yag a-ammayan, achi mafalin way wachay enafurottaaw hen anchi alena way epohowantaaw ah tatagu. 2 Te ilanyu Jaime 2:3 482 Jaime 2:18 ngén, non an umat yag wacha hen héng- achitaaw chumagchagas, imfagana agé gép hen chataaw ma-am-amongan way way achitaaw pomatéy. Wat tàén ig- ihay tagu way anammay hen lumfongna gaytaaw pomatéy, no chummagchagas- ya nansesengseng ah faletò, yag wacha taaw, wat lenabsengtaaw chillu hen an- agéy kasen hinénggép way ammag publi chi orchinna. 12 Ngém no tongparéntaaw way nagisgissay hen lumfongna, 3 wat hen laychén Apudyus, yachi hen mil- no antaaw ammag asekasowén paat hen isiyantaaw hen kena-alepantaaw hen fa- anchi anammay hen lumfongna way sor, yag yachi agé hen anchi orchin manginyéy hen anchi ammay paat way way iyuwis Apudyus an chitaaw ah peg- tùchu, ya antaaw agég iwalin hen anchi wana. Wat hiyachi, antaaw ammag a- nagisgissay chi lumfongna ta yasa ta i annachan hen chataaw ekamkaman ya tomatàchég hen pengetna ono i tumùchu chataaw ar-aryén. 13 Te ah Apudyus, hen anchi chit-ar, 4 no yaha hen am- achina ség-angan hen anchi tagu way maantaaw, wat ay ammoh achitaaw cha achi agé manég-ang ah ahentaguna. Wa- epohowan hen tapena way an peet am- man hen anchi manéség-ang hen tapena, mag eno-omfat hen chataaw ekaman ség-angan agé Apudyus hiya hen man- way mangarkoro. guwisana hen tatagu. 5 Hamham-éntaaw ngén, sosnod, te Hen mail-an hen tot-oway afurot hen anchichay tatagu way publi hen an- toy natatagguwan ad uwan, chicha met Juan 15:1-5; 1 Juan 3:18 agé hen penelen Apudyus ah kaman fak- 14 Sosnod, nokay hen sérfina no nang an hiya, te gapo hen ommafurotan- wachay mangaliyén ommafurot an cha wat metapecha hen mantorayana Apo Jesu Cristu yag maid ammaana ah way yachi chillu hen empopostana hen mangempàil-ana hen yachiy afurotna. aminay manlayad an hiya. 6 Ngém chi- Te ay ammoh érégna hen mangaryana taaw, no chataaw epohowan hen an- way wachan afurotna ah kahara-ana chichay faknang, kaman paat chataaw an Apudyus. 15 Kaman agé, non an ustan hen anchichay maid mafalinna. umat yag wachay ihah ifayu way Yag hen anchichay faknangat met agé korang hen lumfongna ya hen anéna. hen cha mangenlayos an chitaaw ya 16 Wat nokay hen sérfina no ekatyu an cha manginchérém an chitaaw. 7 Ya ay hiyéén, “Ta bindisyunan Apudyus hea, faén agé chicha hen cha mangsot an ya sapay koma ta mannarégna hen Apotaaw way Jesu Cristu way chataaw lumfongno ya hen aném.” Nokay hen omapowan. sérfin nadchiy ale no achiyu torongan 8 Wat no chataaw tongparén hen an- hiya way mangidchat ah masaporna. chi kapatigan way orchin Apudyus way 17 Ya kaman agéhchi hen afurot, te no ekatnéén, “Masapor laychén hen ahen- antaaw yanggay ammag cha aryén way tagu kaman hen manlaychan hen achar,” maid chataaw ifunga ah a-amma, wat yachi hen chataaw mangammaan hen ammag maid sérfina. usto. 9 Ngém no antaaw ammag epo- 18 Awni yag wachacha hen howan hen tapena, chataaw fumasor mangaliyén, “Haén, érégna hen afurot-o te chataaw labsengén hen anchi orchin an Apudyus ah metapyà an hiya.” Apudyus. 10 Yag heno way manlabseng Waman hen iha, ekatnéén, “Érégna hen uray ihà-anay orchin wat enahapna hen mangammaà hen ammay hen amin hen tapena. 11 Te ilanyu ngén, ahentagù ah metapyà an Apudyus.” ah Apudyus way nanginyurchin way Wat hen songfat-on cha nadchi, nokay Jaime 2:19 483 Jaime 3:5 hen én-énnényu way mangempàila 25 Pachongna agé an Rahab ad hen afurotyu no achiyu ammaan hen namenghan way cha mangenlao hen usto ya ammay hen ahentaguyu, te hen acharna. Te imfilang Apudyus hiya manot-owaantaaw hen afurottaaw, ah ammayay tagu gapo hen anchi wat hen mangammaantaaw hen usto enammaana way annag empaghép hen ifa. 19 Magat wacha agéy iha ah hen anchichay hennag Josue yag ammag nanapnek hen nangafurotana intudtuchuna an chicha hen safaliy way an ihà-an ah Apudyus. Ammay charan ah achicha madpapan hen metha ngém ay ammoh érégnachi ah lommayawancha. kahara-an, te uray met hen anchichay 26 No maid fùfuoh hen ihay tagu, chumunyu wat afurotonchachi, yag nanattéychiy tagu. Ya pachongna agé chachaat agé mampapayagpag ah no wachay mangaliyén ommafurot an égyatcha te innilacha way machusacha Apudyus ya maid agé ammaana ah chillu. 20 Ammag naong-ong hen manot-owaana hen anchi enalena, te anchi tagu way mangalehchi. Wat maid sérfin hen yachiy enalena, te am- ta fud-asà way maid paat sérfin hen mag maid fégahna, wat kaman yanggay anchi mangaryanéén afurotona ah nanattéy. Apudyus no achina ammaan hen Ammag chumachael hen tapà usto ya ammay. 21 Ilanyu ngén ah Abraham way apotaaw ad namenghan. Efes. 4:29; Tit. 3:2 Nokay hen nangimfilangan Apudyus Sosnod, achitaaw koma gamgaman an hiya ah maid fasorna no achi hen 3 way mamfalin ah mantudtuchu, te anchi nangammaana hen imfagan wadwadcha hen kachusaancha no meh- Apudyus way empatangna hen anchi awcha. 2 Manowat te chataaw amin fu- anàna way Isaac hen anchi fato way masor chillu te hen-awniyanén chataaw manginchaton an hiya. 22 Wat yachi meh-aw hen chataaw ammaan. Ngém hen mangil-antaaw way nètempoyug non an umat yag wachay tagu ah hen afurotna hen enammaana, te hen makatepéd hen tapàna way achin ar- anchi manot-owaana way ommafurot ale ah laweng, wat hen hiyachiy tagu, tot-owa wat hen anchi nangammaana makatepéd agé hen acharna ah maid hen imfagan Apudyus an hiya. 23 Yag fumasfasorana. 3 Ta mampaniyà. Hen yachi hen tommot-owaan hen anchi kafayu, wacha hen anchi akettoy way nesosorat way alen Apudyus way gamà way mepasaksak hen tapàna way ekatnéén, “Enafurot Abraham ah no epasaksakchi, afurotona chita way Apudyus, yag gapon ommafurotana, éméy hen heno way laychén way mem- yachi hen nangimfilangan Apudyus an payan way gapo yanggay hen anchi hiya ah ammayay tagu.” Wat yachi hen akettoy way nepasaksak hen tapàna. 4 Ya na-awagan Abraham ah ifan Apudyus. umat agé hen chakar way papor, te tàén 24 Wat hiyachi, ma-awatantaaw napegsa hen yawyaw, éméy chillu hen way achi ummat hen mangaryanén heno way laychén hen anchi cha man- ommafurottaaw ah Apudyus, te hen genmaneho way ayana gapo yanggay ifilang Apudyus ah ammayay tagu, wat hen anchi akettoy way ipayna. 5 Wat ka- hen anchi mangamma hen imfagana man agéhchi hen tapà, te tàén akettoy, way faén yanggay ammag hen tapàna ammag chakar chillu hen kafaelana. Ya hen cha mangale. kaman agé hen anchi akettoy way apoy way anat cha gumilab te ah awni yag Jaime 3:6 484 Jaime 4:3 henèlana hen ammag chakar way pag- ammay te yachi hen manot-owaan pag. 6 Wat hen tapà, kaman agé hen hen naham-ana ya hen kenaraengna. apoy way ammag maid achina chaelén, 14 Ngém no mag-ay ta ammag ma-apés te yachi hen karpowan hen egachay ya mampahih-iya way ammag hen makafasoran hen tatagu way yachi agé acharna yanggay hen haham-éna, hen mangemparaweng hen ataguwan, ammag mampadpachinar peetchi way ya ah Chumunyu hen karpowan hen mangaliyén naham-an ya naraeng, te karaweng hen tapà. faén tot-owa. 15 Te hen kenaraeng way 7 Hen tatagu, mafalin epa-amucha kaman hichi, faén ah Apudyus hen hen egachay wachan antoy lota, te narpowana te hen antoy lota yanggay ya wachacha tot-owa hen tatagu way cha ah Chumunyu. 16 Yag no wachay apés nangempa-amu hen tanan way animar ya kolenot, epafùnagna agé hen guguru ya kasole ya uray hen farakkan ya ya maid achi ma-ammaan ah laweng. heno way wacha hen fayfay. 8 Ngém 17 Te hen anchi kenaraeng way narpon ingganad uwan maid paat tatagu ah Apudyus way midchat an chitaaw, nangempa-amu hen tapàna, te ammag wat epacharosna hen hamhamàtaaw hen awniyanén enalena hen laweng. Ya ah mantetempoyugantaaw, yag hen lawengna, kaman gamot way cha epahmàna an chitaaw way man-anoh manachael hen tatagu. 9 Yag hen anchi ya mangu-uya, ya menangség-ang ta tapà way chataaw usarén way manayaw maid achitaaw ammaan ah ammay. Ya an Amataaw way Apudyus, yachi agé maid agé wahigéntaaw ah tapena ya peet hen chataaw usarén way mange- achitaaw agé mankétém ah pàpàila. chot hen ahentagutaaw way enammaan 18 Yag no chataaw man-ahetetempoyug Apudyus ah kapadpachongna. 10 An ihà- ya chataaw patempoyugén agé hen an hen anchi tapà, ngém chana iyale hen tapena, kaman paat chataaw imura hen chayaw ya chana agé iyale hen echot. tempoyug, yag maid achina ifunga ah Sosnod, achi koma mafalinchi ah cha ammay. am-ammaan. 11 Hen miyaligana, ay am- Achitaaw cha mètempoyug hen moh wachay fufun ah mangempafùnag anchichay achi manlayad an Apudyus ah tolleng ya kenefor. 12 Achi mafalin, te maid ma-ara ah tolleng hen anchi fùna- Rom. 6:6-14, 19 gan hen nakefor. Ya pachongna agé hen Pakay cha-ayun sosongel way away, te ay ammoh wachay lubfan ah 4 tapena ya cha-ayun guguru way mamunga ah fungan hen ngayafat. Ya nokay hen lapon cha nadchi. Ay faén ay ammoh wachay agit ah mamunga ah gapo ta wéhchiyén chana ammaan fungan chi lubfan. Wat achi koma agé hen heno way laychén hen acharna. mafalin way iyalen hen ihà-anay tapà 2 Yag gapo agé ta wachay laychényu hen ammay ya hen laweng. way aran yag achiayu maka-ara, wat anyuwat agég laychén way pomatéy ah Hen anchi kenaraeng mangar-anyu paat. Yag an-ayu agég way narpon Apudyus oma-apés ngém gapo ta achiayu chillu 1 Cor. 1:18-31; 2:6-16 maka-ara, an-ayug chan sososongel ya 13 No wachay tatagu way mangaliyén cha maguruguru. Ngém ah katot-owana, naraeng ya naham-an way ma-awatana achiayu maka-ara hen anchi laychényu hen egad, masapor epafafana hen te achiyu cha chawatén an Apudyus. acharna way mangamma hen usto ya 3 Yag uray agé no wachay chayu Jaime 4:4 485 Jaime 4:17 chawatén, achi chillu idchat Apudyus te Achitaaw arkorowén laweng hen ganchatyu way manawat, hen fasor hen ifa te ah manlamram-ayan yanggay hen acharyu. 4 Yag ammag maid agé talekyu Mat. 7:1-5; Rom. 14 te achiyu peet iyafiin hen afurotyu an 11 Sosnod-o, achitaaw chan aheken- Apudyus. Te ay achiyu ma-awatan way napot, te heno way tagu way cha no cha-ayu mètemfuruy hen a-amman mangapot hen ifana ono annag cha hen tatagun antoy lota way laweng, arkorowén hen karaweng hen tapena, wat achi mafalin way mètemfuruy-ayu chana angkay laraesén hen anchi orchin an Apudyus, te anyug cha ammaan Apudyus te chana uwisén no heno hen hen acharyu ah kafusorna. Te heno afurotona ya hen achina. Wat faén hiya way mètemfuruy hen a-amman hen hen ihay cha mangafurot hen orchin, te tatagun antoy lotaat hiya hen kafusor hiyaat agé hen chan uwis no heno hen Apudyus. 5 Ay anyug mamfalinén hen ma-afurot. 12 Ngém achi mafalinha, te anchi enalen Apudyus ah maid sérfina ah Apudyus yanggay hen mangimfaga way ekatnéén, “Hen laychén paat hen hen orchin yag hiya yanggay agé hen anchi Espiritun Apudyus way nìyachar manguwis. Te hiya yanggay hen wachay an chitaaw, wat laychéna way ah kafaelana way managu ya mamchit, Apudyus yanggay hen laylaychéntaaw.” arana ad uchu ono anna etap-ar ad im- 6 Ngém chakar hen torong Apudyus férno. Wat hiyachi, chitaaw way tatagu, an chitaaw way mangafà hen aminay maid karébféngantaaw way mangarkoro laweng way laylaychén hen achar hen karaweng hen ifa. te yachi chillu hen ekat hen anchi Achitaaw chan paspasekat nesosorat way alen Apudyus way ekatnéén, “Séség-angan Apudyus hen Mat. 6:34 anchichay tatagu way cha mangimfafa 13 Changrényu ngénto, chàyu way hen acharna ngém annag kontaréén hen chan paspasekat way mangaliyén, “Ad anchichay tatagu way ammag natangset uwan ono ah wakas, éméy-ani ah safaliy hen hamhamàna.” 7 Yaha hen antaaw fabréy yag ininggaw-ani ahchi ah ihay ammag iyuya hen hamhamàtaaw an tawén way manlàrao ah chumùran paat Apudyus yag tenléntaaw way omachi an hen pelakni.” 14 Hamham-éntaaw ngén, Chumunyu, te no yachiyat omawid ah ay ammoh innilataaw hen ma-ammaan Chumunyu way manaynan an chitaaw. ah wakas. Te hen ataguwantaawat ka- 8 Hahaggongontaaw ah Apudyus wat man asok way uray wacha ad uwan, hagongon chitaaw agé. Chàyu way achi mahen-emad yag naumah. 15 Wat cha fumasor, etagayyu hen fasoryu. hen aryéntaaw koma, ekattaawén, “No Ya chàyu agé way chan chuwachuwa eparufus Apudyus, wat matagtagutaaw hen afurotna, manggadngényu hen ya ammaantaaw hen ammaantaaw.” hamhamàyu an Apudyus. 9 Ta anyuwat 16 Ngém hen chayu ekaman, anyug cha etokar hen fasoryu ya mankela gapon epaspasekat way mangamma hen laylay- yachi ya anyug sokatan hen amrangyu chényu paat. Ammag laweng angkayha. ah kela ya hen layadyu ah tokar. 10 Te 17 Wat hiyachi, achitaaw ar-aliw-an no epafafayu hen acharyu an Apudyus way heno way tagu way nangilaila hen wat pangatowéna chàyu. ustoy ma-ammaan ya annag achi chillu ammaan way annag igiginnang, wat fa- sornachi an Apudyus. Jaime 5:1 486 Jaime 5:16

way Jesus. Wat sésêméntaaw te tég- Hen tugun Apudyus hen angay hen mamfangchana. anchichay faknang 9 Sosnod, achitaaw agé chan 1 Tim. 6:6-10, 17-19 ahelennaweng ta achi chitaaw Wacha agé hen ifagà an chàyu chuséén an Apudyus, te tég-angay 5 way fafaknang. Ilugiyuwat way tot-owa hen manguwisana hen tatagu. mankela ya mamparà gapon anchi 10 Hamham-éntaaw ngén agé hen amchan way ligat way mepachah an anchichay nangimfaga hen alen chàyu. 2 Te awniyat ammag maropà Apudyus ad namenghan way profeta, hen kafinaknangyu yag nabfufù hen ta torachéntaaw hen enkamancha lurumfongyu. 3 Ya an agég lomate way nanganoh hen aminay nepachah hen faletòyu ya hen pelakyu. Yag hen an chicha. 11 Yag innilataaw way hiyachiy late, yachi hen manot-owaan laylayadcha tot-owa ad uwan gapo hen way faén usto hen enkamanyu way nanganohancha hen ligat te iggaycha nangusar hen kafinaknangyu. Wat iyang-anggayan. Kaman an Job way chuséén Apudyus chàyu te anyug an annag ena-annohan tàén amchan hen ena-among yanggay hen kafinaknangyu ligatna. Yag chengngartaaw amin hen antoy anongoh chi tempo, 4 ya hen enkaman Apudyus an hiya hen anyug iggay idchat hen ustoy labfun anongohna, te ah Apudyus, ammag hen anchichay nan-amma hen lotayu. menangség-ang chillu ya menanglayad Wat hen anchi lilin hen anchichay ah tatagu. nèlabfu an chàyu, nàtad an Apudyus 12 Sosnod, no mantotorag-ayu, mas- way Aren hen amin. 5 Chàyu, an-ayug apor achiayu chan sapsapata way man- chan lamram-ay way matagu hen antoy gensapata an Apudyus ya uray heno lota ad uwan way maid achi wacha way wachan antoy lota, te érégna no an chàyu, ngém yaha hen kaman paat ekatyuwén “Oo” no oo, ya “Achi” no chayu mangempatafaan hen acharyu achi. Yachi hen ammaanyu ta achiayu way mesagana ah manusaan Apudyus. machusa an Apudyus. 6 Anyug cha empafasor hen anchichay maid fasorna ya chayuwat agé pédtén Masapor antaaw an manluwaru chicha way maid én-énnéncha way 13 Mag-ay ta wacha hen tapena an mangempaginang an chàyu. chàyu way cha maligatan, masapor koma manchawat an Apudyus. Ya hen Masapor man-anohtaaw anchichay laylayad, ancha koma an Luc. 24:25-26 ekankanta way manayaw an Apudyus. 7 Ngém hen ifagà an chitaaw way 14 Ya mag-ay ta wacha hen chan saket an sosnod, antaaw amin ammag anohan chàyu, epa-ayagna koma hen anchichay hen heno way ma-ammaan an chi- cha mangemponponò ta icha lanéén taaw ingganah mamfangchan Apo Jesu hen anchi chan saket ya iluwaruwancha Cristu. Kaman hen anchichay chan mura hiya way manchawat gapo hen ngachan way cha manganoh way mamannéd hen Apotaaway Jesu Cristu. 15 Yag gapon uchan ta manmuracha ya mamannéd luwarucha way anchag manchinlan ah agé hen kaggahanan hen fungan hen in- Apudyus, wat guminang hen anchi chan muracha ya anchaat fat-én. 8 Wat ka- saket te ka-anén Apudyus hen saketna ya man agéhchi hen manganohantaaw way pakawanéna agé hen fasorna. 16 Wat hiy- mamannéd hen mamfangchan Apotaaw achi, amin-ayu, man-ahepinnudnuayu Jaime 5:17 487 Jaime 5:20 ah fasor ya man-ahelinnuwaruayu ta tot-owa yag anchaat kasen lomtà hen maka-an hen saket no wachay chan minura hen antoy lota. saket an chàyu. Te napegsa tot-owa 19 Chàyu way sosnod, no wachay iha hen luwarun hen anchichay manga- an chàyu way cha mangentagtagay way furot paat an Apudyus, te afuroton agé mangafurot an Apudyus yag wacha agéy Apudyus hen luwarucha. 17 Kaman an iha ah mangawis an hiya ta mamfafawi Elias ad namenghan way profeta way yag namfangad chillu, 20 wat hiya hen hiya, pachongtaaw agé way tagu. Yag nanagu hen anchi nakafasoranchi ta achi angkay annag tenlén way nanawat an metap-ar. Ya gapo agé hen torongnaat Apudyus ta achi koma umuchan, ig- pakawanén Apudyus amin hen fasor hen gay tot-owa umud-uchan ah toroy tawén anchi fummasor, tàén chuar. Wat yaha ya kagudwa. 18 Yachi yag annaat agé hen haham-ényu. Haén ah Jaime chawatén ta umuchan, yag ummuchan 488 1 Pedro 1:11

lomawraweng ya achi amin mamfab- Hen pés-éy sorat alew ah ing-inggana. 5 Man-awataaw amin chachi, chitaaw way chan chi- Pedro nar hen mannakafalin Apudyus way manahallimun an chitaaw inggana hen Ah aposel Pedro hen nensorat an natto hen mangempàil-ana hen halenonot hen tawén way 64 ono 58 ménat. Yag seno- kahara-antaaw hen anchi anongoh hen ratana hen anchichay cha omafurot way ag-agaw. ommawid way namfunag hen safasafaliy 6 Wat hiyachi, kapeletan way antaaw fabréy gapon napaligatancha. Wat tin- ammag lomaylayad chillu, tàén chataaw ugutugunna chicha ta epapatecha hen mapap-aligatan way térén ad uwan ah afurotcha, tàén heno way maligatancha te chuar way ligat. 7 Te hen anchi chuar ammag chakar hen ifùnagna ah pegwana. way ligat way cha mepachah an chi- Haén ah Pedro way aposel Jesu taaw, wat yachi hen kail-an hen kenatot- 1 Cristu, wat antoyan hen sorat-o owan hen afurottaaw. Te ilanyu ngén, an chàyu way napepele way tatagun uray hen faletò way an yanggay para Apudyus way i namfunag ah kafabré- hen antoy lotaat ma-apoyan ah kail-an fabréy hen anchichay provinsiyan hen hen kenafaletòna. Wat kaskasen hen ke- Ponto yad Galacia, ad Capadocia, ad napateg hen afurottaaw no hen faletò, Asia yad Bitinia. 2 Penepelen Amay yag hen mapaligatan agé ah ligat, wat Apudyus chitaaw ah tomot-owaan hen yachi hen kail-an hen kenatot-owana. hehemmàna chillu. Yag namfalinén hen Yag gapon anchi tot-oway afurottaawat Espirituna chitaaw ah na-apudyusan machayawtaaw ya pangatowén chitaaw way tatagu ah oma-abfurotantaaw an agé hen anchi mamfangchan Jesu Cristu. Jesu Cristu ta macharosantaaw gapon 8 Yag ah Jesu Cristu, tàén no cha-anyu nifùfuan hen charana. ilan hen acharna paatat laylaychényu Wat ta totollongan chitaaw amin an chillu hiya, yag tàén maid maila an Apudyus ya ta papannohona agé hen hiya ad uwanat chayu chillu manokchun hamhamàtaaw. hiya. Wat an-ayug laylayad way térén way ammag maid mepaniyan hen lay- Sigurachu hen namnamataaw ya layadyu. 9 Te hen halenonot hen an- kaman agé hen mapaligatantaaw chi afurottaawat hen kahara-antaaw ah 2 Tes. 2:13-17; Jai. 1:2-8; 1 Ped. 4:12-13 achitaaw melak-aman hen manusaan 3 Antaaw yanggay ammag manyaya- Apudyus hen katagutagu. man an Apudyus way Aman Apotaaw 10 Hen anchichay profetan Apudyus way Jesu Cristu te gapon anchi pararo ad namenghanat tàén no chicha paat way ség-angna, niyanàtaaw an hiya hen nangimfaga mepanggép hen an- ah kafalewan hen ataguwantaaw way chi kahara-antaaw, chachaat chillu ana- hen kafalinan nadchiyat gapo hen nan- anapén no heno hen laychénay aryén uchiyan Jesu Cristu hen natéyana. Wat te anchag iggay chillu ma-awatan hen yachi hen manigurachuwantaaw hen an- antoy ség-ang Apudyus an chitaaw chi chataaw namnaméén 4 way mìyawa ad uwan. 11 Wat anchag cha ana- hen amin anchichay enhahàfan Apudyus anapén no nokay hen tempon hen ad uchu way para an chitaaw way tata- ka-ammaan nadchi ya heno agé hen guna. Ya hen nangenhàfana ad uchu, kelasinana. Te hen Espiritun Cristu ta maid manachael ya ta achi agé way wachan chicha, empaka-ammuna 1 Pedro 1:12 489 1 Pedro 1:24 hen mapap-aligatan hen anchi hénagén guwisana hen katagutagu, te ichatna Apudyus way Cristu ya anat agé hen hen ihaiha hen assong hen enammaana. mepachayawana. 12 Yachi yag nepaka- 18 Yag innilataaw agé hen kenapateg ammu agé an chicha way faén peet hen fayad hen anchi nehara-antaaw hen tempocha hen ka-ammaan nad- hen anchichay gagangay way tenawid- chi te ingganan antoy tempotaaw. Wat taaw hen anap-otaaw way cha nadchiy na-ammaan tot-owa ad uwan an chi- gagangayat poros paat chi etorongna taaw, te yachi paat hen fégah hen an- an chitaaw. Yag hen ensobfot Apudyus chi ammayay chamag way chengngaryu an chitaawat faén ammag faletò ono hen nangintudtuchuwan hen anchichay pelak way mafab-alewan hen kenap- tatagu way tenorongan hen Espiritun ategna, 19 te hen ensobfotnaat, hen an- Apudyus way hiya hen anchi nepale hen chi kapapattigan way Cristu way nifùfù antoy lota way narpod uchu. Yag non hen charana hen natéyana way kaman an mafalin, uray hen anchichay anghel hen anchi karnero way chacha epap- way fafà-arén Apudyusén laychéncha chit ah michaton an Apudyus way maid paat way mangachar mepanggép an cha poros paat kachumsekana. 20 Nanepod nadchi. chillu hen cha-an ma-ammaan hen antoy lotaat hehemmà Apudyus way yachin Hen ammayén Apudyus way a-amma ma-ammaan, ngém ammag inggana ad Rom. 12; 1 Cor. 3:16-17 uwan way tempotaaw ya annaat tot- 13 Wat hiyachi, antaaw ammag owa epachah ah katorongantaaw amin. haham-én way mangafurot paat an 21 Wat gapon enammaan Jesu Cristu, Apudyus ya antaaw agég man-a-annad. chataaw manokchun ah Apudyus way Yag é-égnanantaaw agé hen anchi nempauchi an hiya hen natéyana ya chataaw namnaméén way idchat nangempachayaw agé an hiya. Wat Apudyus an chitaaw hen mamfangchan chinumgat hen afurottaaw an Apudyus Jesu Cristu. 14 A-anà chitaaw an ya hen chataaw namnaméén an hiya. Apudyus, wat masapor a-abfurotontaaw 22 Yag chitaaw agé, gapo hen nan- paat hiya way achitaaw epap-arufus gafurotantaaw hen katot-owaan wat hen ma-awisan hen hamhamàtaaw nacharosan hen hamhamàtaaw way way kasen mangamma hen anchichay yachi hen karpowan hen manlaychan- laweng way chataaw enammaan taaw hen ifataaw. Wat hen ifagà, mas- hen cha-antaaw nangammuwan apor man-ahelennayadtaaw ah katot- hen anchi katot-owaan. 15 Ta hen owana way faén yanggay ah tapà, 23 te ekamantaaw komaat antaaw yanggay hen anchi ommafurotantaaw hen an- ammag ammaan hen anchi nacharos chi alen Apudyusat kasentaaw niyanà te nachachallos chillu ah Apudyus way faén agé kaman hen niyana-an hen way namele an chitaaw. 16 Te tatagu way matéy chillu, te niyanàtaaw nesosorat chillu hen anchi alena way an Apudyus way ammag achi matmatéy ekatnéén, “Nachachallosà wat masapor ah ing-inggana ya an agég mawawà- nacharos-ayu agé.” acha hen anchi enalena ah ing-inggana. 17 Chataaw awagan ah Apudyus ah 24 Kaman hen anchi nesosorat way alena Amataaw hen chataaw manluwaruwan way ekatnéén, wat hiyachi, masapor iyafiintaaw paat “Hen aminay tatagu, anchag kaman hiya hen antoy atatagguwantaaw hen yanggay hen anchi charoh way antoy lota te maid wahigéna hen man- narakah màrong yag natéy, yag 1 Pedro 1:25 490 1 Pedro 2:11

hen kaenammaycha agé, kaman 6 Ya hen anchi nesosorat mepanggép an yanggay hen fùfùyag hen anchi Jesu Cristu, ekatnéén, charoh way no màrong anchi “Wacha hen penepelè way epafùnag- charoh, ammag maya-ayà agé hen o ad Sion way fabréyyu way hiya fùfùyagna yag namaid. 25 Waman hen kaman anchi kapapattigan way hen enalen Apudyusat yachi fato te hiyachi hen mepégnad paat. hen ammag mawawà-acha ah Wat heno way mangufurot an hiya, ing-inggana.” ammag maid man-a-amuyuwana ah Yag hen yachiy alen Apudyus, yachi hen ing-inggana.” anchi ammayay chamag way nepapagn- 7 An chitaaw way cha omafurot, napateg gar an chàyu. tot-owa hen anchi na-awagan ah fato. Waman hen anchichay achi omafurot, Hen niyaligan Jesu Cristu ah fato safali, te chicha hen tommot-owaan hen Mat. 21:42; Rom. 9:33; anchi nesosorat way ekatnéén, 10:11; 1 Cor. 3:10-17 “Hen anchi fato way ammag enachin Wat hiyachi, gapo ta niyanàtaaw an hen anchichay chan sà-ad ah faréy 2 Apudyusat masapor etagayyu hen way ekatchéén maid sérfina, ammag aminay laweng. Wat achi koma mafalin yachiyat agé peet hen kapapattigan way wacha hen kétém ya lokop an way mepégnad.” chàyu ya umat agé hen apés ya hen 8 Ya hen ihay nesosorat agé, ekatnéén, usot. 2 Ta hen ekamanyu koma, ka- “Wat hen hiyachiy fato agé hen cha man hen manlaychan hen anchi ut- mechongchongtoran hen tatagu ah teng way chan sosososo, wat kaman mag-ahancha.” agéhchi koma hen manlaychanyu way Ngém hen nichongtorancha, te anchag mangacha-achar hen alen Apudyus ah achi afuroton hen enalen Apudyus way homèheénan hen afurotyu inggana hen yachi chillu hen nepaparad an chicha. ketapyanyu an hiya, 3 te loohyu chillu 9 Waman chitaaw, chitaaw hen pene- henemheman hen kaenammay Apudyus. pelen Arey Apudyus ah mampachina 4 Wat antaaw ammag iyu-uya hen way mansérfi an hiya. Yag chinarosana achartaaw an Apo Jesu Cristu way kar- agé chitaaw ah tém-énantaaw hen an- powan hen mannanayun way ataguwan. chichay tapena ah mantataguna. Wat Yag hen miyaligana, wat kaman hen chitaaw way ininggaw hen anchi helang anchi fato way enachin hen anchichay hen pés-éyna, enatonna chitaaw hen an- chan topeng yag hiyaat agé hen kapa- chi paway ah kahelawantaaw ta chitaaw pattigan way penelen Apudyus ah pég- hen manginwarawag hen kena-ammay nad. 5 Wat gapo ta tenagun Apudyus chi- hen enammaana. 10 Hen anchi pés-éyna, taaw, antaaw ammag iyuya hen antoy faén tatagun Apudyus chitaaw, yag maid achartaaw an hiya ah kaman fato way agé innilataaw hen ség-angna. Waman mausar ah mangammaana hen faréyna ad uwan way nantataguna chitaaw, wat ah machayawana. Ya namfalinén agé cha chitaaw agé ség-angan an hiya. Apudyus chitaaw ah kaman pachi way Hen ekaman way mansérfi an hiya way hen ichatontaaw mansérfi an Apudyus an hiyaat hen yaman ya chayaw. Yag akseptarén agé Apudyus hen hiyachiy Rom. 13:1-7; Tit. 3:1-11 chataaw ammaan gapon Jesu Cristu. 11 Sosnod, chitaaw hen ammag ka- man fisita way antaaw chan chagchag- 1 Pedro 2:12 491 1 Pedro 2:25 oh hen antoy lota te ad uchu hen ustoy rispituwényu agé chicha way faén fumabréyantaaw. Wat hiyachi, masapor yanggay hen anchichay na-anoh way antaaw paat ammag achi am-ammaan ap-apo te uray agé hen anchichay hen anchichay laweng way laylaychén nan-auyong. 19 Te ammayén Apudyus hen achar te chichachi hen manachael hen anchi tagu way gapon layadna hen afurottaaw. 12 Ya antaaw agég ema- an Apudyus yag annag anohan hen mad hen ekamantaaw hen anchichay chana mapaligatan way maid gapona. achi omafurot ta uray chacha epafasor 20 Ngém maid tagu ah machayaw way hen laweng an chitaaw, mamàila chillu gapon nanganohana hen napaligatana hen anchichay ammay way chataaw am- no tot-oway enammaana hen laweng. maan, wat yachi hen mapeletancha way Ngém no ammaantaaw hen usto yag manayaw an Apudyus hen umaliyana cha chitaaw chillu pap-aligatén yag way manguwis hen katagutagu. a-annohantaawchi, wat yachi hen 13 Ah machayawan paat Apo Jesusat mangammayan tot-owa Apudyus antaaw agég afuroton hen aminay okom. an chitaaw. 21 Te yachi chillu hen Wat masapor afurotontaaw hen anchi laychén Apudyus an chitaaw way cha kangatowanay toray, 14 ya umat agé omafurot way antaaw ammag anohan hen anchichay gugubérnador way pini- hen ligat. Te uray ah Jesu Cristu wat yarna way manusa hen anchichay cha ena-annohana way napap-aligatan mangamma hen laweng ya cha man- gapon chitaaw. Wat antaaw ammag ayaw agé hen anchichay cha mangamma torachén koma hen enkamanna way hen usto. 15 Te hen laychén Apudyusat nanganoh. 22 Te ah Jesu Cristu, maid antaaw yanggay ammag ammaan hen poros fasfasorna, ya maid amin ammay ah fumiinan hen anchichay am- enar-alena ah faén tot-owa. 23 Ya hen mag chan alealeh laweng way maid anchi agé nangin-insortowancha an innilana an Apudyus. 16 Yag chitaaw, hiyaat maid agé ensongsongfatna ah gapo ta emparufus Apudyus chitaaw hen laweng. Yag hen namap-aligatancha kena-alepantaaw hen fasor wat maid agén hiyaat iggay agé man-ed-echot te nangen-alepan an chitaaw. Ngém achi- anna yanggay ammag nanokchun ah taaw agég manlasonchi ah mangam- Apudyus way nalilimpiyu way uwis. maantaaw hen heno way laylaychén 24 Yag ah Jesu Cristu, enagamidna hen hen achar, tàén laweng, ta antaaw aminay fasortaaw hen natéyana hen chillug iyalig hen achartaaw ah alepan koros ta wachay én-énnéntaaw way Apudyus ah mangammaantaaw hen lay- maméppég hen chataaw fumasoran chéna. 17 Masapor rispituwéntaaw hen ya ta maka-ammataaw agé hen anchi aminay tatagu, ya laylaychéntaaw paat ammayéna. Te hen anchi nafigachana, hen aminay ifataaw way cha omafurot. yachi hen nangammayan Apudyus an Ya masapor iyafiintaaw paat ah Apudyus chitaaw. 25 Te hen anchi pés-éyna, ya émégyattaaw way mangamma hen antaaw ammag kaman natarà way achina laychén ya rispituwéntaaw agé karnero. Ngém ad uwan, finangad hen anchi chan toray. chitaaw an Jesu Cristu way hiya hen kaman pastor way cha manalimun an Torachéntaaw hen anoh Jesu Cristu chitaaw. Efes. 6:5-8; Col. 3:22-25; 1 Juan 3:13-18 18 Chàyu way a-alepan, masapor afurotonyu hen ifagan hen apoyu ya 1 Pedro 3:1 492 1 Pedro 3:14

Hen tugun Pedro hen hen-ahawa Ammaan chillu hen usto, Efes. 5:21-33; Col. 3:12-19; 1 Tim. 2:8-15 tàén chata mapap-aligatan An chàyu agé way na-ahaw-an 1 Cor. 6:1-11; 1 Ped. 4:12-16 3 way finufae, masapor epafafayu 8 Hen tapen hen ifagà an chitaaw hen acharyu hen ah-ahaw-anyu ta no way cha omafurot, wat masapor man- mag-ay wachay iha an chicha way tetempoyuguntaaw hen hamhamàtaaw cha-an mangafurot hen alen Apudyus, way kamantaaw maporportoy way oma-annig hen anchi ammay way chayu masosnod way man-ahelennayad ya ekamkaman wat omafurotcha. Wat man-ahesennég-ang. Ya masapor agé achi masapor anyug cha tugutugunun man-ahe-ennanohtaaw way wéhchiyén chicha 2 te i-illancha hen kenanongnong epafafana hen acharna hen ifana. 9 Yag hen chayu ammaan ya hen rispituyu, no wachay mangamma ah laweng wat yachin ma-awisancha. 3 Ya an chitaaw, achitaaw agég cha ifarés faén agé hen mangiggaanyu hen ah laweng. Ya kaman agé no iyaryan ang-anggayu hen mangempàila hen chitaaw ah laweng, achitaaw agé kena-ammayyu way finufae, ya umat cha songfatan ah laweng. Ta hen agé hen chayu mamisngafisngayan ekamantaaw, antaawat an sofaletan hen fuùyu. 4 Te hen mangempàila hen chicha ah ammay, te yachi chillu tot-oway kena-ammayyu wat hen anchi hen nameleyan Apudyus an chitaaw, mangemmamachanyu hen a-ammayu ta ammaantaaw hen ammay ah way kaman hen anohyu ya annadyu. manawichantaaw agé hen ammay. Te yachi hen mannanayun way 10 Yag hen anchi chilluy nesosorat way kena-ammay way patigén Apudyus. alena, ekatnéén, 5 Yag yachi agé hen enkaman hen “Heno way tagu way manlayad anchichay ommafurot way finufae ad way ammay hen ataguwana ya namenghan hen nangempàil-ancha hen naragsak, masapor ipparna hen kena-ammaycha, te anchag nanokchun tapàna way mangale ah laweng ah Apudyus yag empafafacha hen ya achi agé mankétkétém. 11 Ya acharcha hen ah-ahaw-ancha. 6 Te masapor manchùgana hen laweng kaman an Sara way annag ena-abfurot ta hen ammay hen hagongona, ah ahawana way Abraham yag ya epapatena agé way manganap inyaligna hiyah ap-apona. Wat uray agé hen katornosan hen tatagu. 12 Te chàyu ad uwanat miyalig-ayu ah ganà ah Apudyus, halimunana hen Sara no ammaanyu hen usto ya achiayu anchichay cha mangamma hen ammag nangégyat. ammay ya papannaagéna agé hen 7 Ya pachongna agé an chàyu way luwarucha. Ngém annag kontaréén na-ahaw-an way lenarae. Te masapor hen anchichay cha mangamma hen agé hahallimunanyu hen ah-ahaw-anyu laweng.” ya man-anoh-ayu ya ma-awatanyu 13 Maid ménat mangan-aancha an chi- koma hen gagangay hen fufae, te taaw no antaaw ammag epapate way an-anorheayu tot-owa no chicha. Ya mangamma hen usto. 14 Ngém non masapor agé ririspituwényu chicha te an umat yag cha chitaaw chillu pap- mèawacha agé hen anchi mannanayun aligatén, tàén chataaw ammaan hen way ataguwan. Yahan ekamanyu ta achi ammay, antaaw yanggay ammag lo- mahaliwa hen luwaruyu an Apudyus. maylayad. Ya achitaaw agé cha émé- 1 Pedro 3:15 493 1 Pedro 4:5 gyat hen ammaan hen tatagu ya achi- manchawatan an Apudyus ta urahana taaw amin machanchanagan, 15 ta an- hen fasortaaw. Te hen tommot-owaan taaw yanggay ammag é-égnanan hen hen kahara-antaaw wat hen nan-uchiyan nangen-ap-apowantaaw an Jesu Cristu Jesu Cristu hen natéyana. 22 Yag yachi ya ta iyafiintaaw hiya. Ya antaaw agég way nan-uchi ah Jesu Cristu, émméy mansasaggana way manongfat hen heno ad uchu way nawawà-acha ad uwan way mananhan mepanggép hen afurot- ah pachawanan Apudyus way chana taaw. 16 Ngém masapor antaaw chillu etorayan hen egachay anghel ya hen an iyam-amma ah mail-an hen rispitu- egachay toray ya amin agé hen an- taaw an chicha. Ya ar-arwachantaaw chichay mannakafael. agé ta maid metat-aro ah laweng Hen pontos hen ligat ah hamhamàtaaw, ta machachallosan- taaw koma. Te no yachi, anchag mafi- 2 Cor. 5:14-21 inan hen anchichay cha mangsot hen Ah Jesu Cristuwat napap-aligatan anchi ammay way chataaw ammaan 4 hen anchi natatagguwana hen an- gapon afurottaaw an Cristu. 17 Te un- toy lota, wat uray chitaaw, masapor pa- unnina no an chitaaw pàpàgangén pegsééntaaw agé hen hamhamàtaaw te gapon nangammaantaaw hen ammay yachi agé hen mekaman an chitaaw. nonat yachi hen laychén Apudyus, no Te hen anchi mapaligatan hen acharna, hen an chitaaw pàpàgangén gapon yachi hen maka-anan hen layadna way nangammaantaaw hen laweng. 18 Te ka- fumasor. 2 Wat manepod ad uwan ing- man an Jesu Cristu way poros chi ganah matéyanyu, masapor anyu ko- fasfasorna ngém gapon fasortaaw, am- mag epapate way mangamma hen lay- mag napap-aligatan ingganah natéy ah chén Apudyus ta faén hen anchi laylay- nanobfotana an chitaaw way menangfa- chén hen achar. 3 Ta anggay komachi sor. Yag ah ing-inggana, érégnachi ah ah manorachanyu hen a-amman hen an- manginyéyana an chitaaw an Apudyus. chichay maid afurotna way kaman hen Ngém tàén pinchitcha hen acharna, enkamanyu hen anchi ar-argaw hen cha- natattagu chillu hen lennawana. 19 Yag anyu omafurotan. Te hen hiyachi, an- hen anchi lennawana, émméy way i ayug pommasag ya cha i mamfutafu- nanudtuchu hen anchichay nifafarud tang ya cha i manlokoroko way maid way lennawan 20 hen anchichay nan- lenawhanyu ah laweng way laylaychén atéy ad namenghan way chicha hen an- hen achar. Ya afifiin agé hen enka- chichay cha-an omafurot an Apudyus manyu way nanayaw hen anchichay hen tempon Noe way hehennéd Apudyus enap-apudyus. 4 Ngém ad uwan, anchag hen omafurotancha hen unig anchi tem- mascha-aw hen anchichay pés-éy ifayu pon hen cha mangammaan Noe hen an- gapon nangentagayanyu way metape an chi papor. Te hen nahara-an yanggay chicha hen chacha mangammaan an cha hen hiyachiy tempo way nadlunan hen nadchi. Wat hiyachiyat agé hen chacha lotaat ancha yanggay waru. 21 Yag hen mangensortuwan an chàyu. 5 Ngém yasa keyaligan hen anchi nahara-ancha hen ud-ay te umchah chillu way umchah hen chanum wat kaman hen anchi funyag anchi ag-agaw way masapor songfatan- way yachi hen kahara-antaaw. Ngém cha an Apudyus hen egachay chacha faén agé anchi kàpatan hen achar way amma-ammaan, te ah Apudyus, senasag- maurahan hen lugit hen chà aryén ah way manguwis hen egachay makaharà an chitaaw, te hen chataaw tatagu way uray hen natéy ya uray hen 1 Pedro 4:6 494 1 Pedro 4:18 cha-an. 6 Wat yachi agé hen nepagn- Mapap-aligatan chillu garan hen anchi ammayay chamag hen hen cha omafurot anchichay nan-atéy ad namenghan ta uray no natéy hen acharcha way yachi Rom. 8:17-30; 1 Cor. 4:10-16; chillu hen netatawid hen aminay tatagu 6:1-11; 2 Tim. 3:12-17 gapon fasor, wat mafalin ma-adchancha 12 Inib-à way laylaychê, achiayug cha ah mannanayun way ataguwan way ka- mascha-aw no pakay pararo hen chayu man hen ataguwan Apudyus. mapap-aligatan, te yaha chillu hen mekaman hen aminay cha omafurot Ammaantaaw hen nipiyar an chitaaw an Apudyus ah kail-an hen kenatot- Rom. 12:3-13; 1 Cor. owan hen afurottaaw. 13 Ta hen eka- 12:4-11; Efes. 4:11-16 mantaaw koma, antaaw yanggay am- 7 Tég-angay hen kapéppégan hen mag lomaylayad gapon chataaw mìli- ag-agaw wat masapor emamadtaaw gatan hen napap-aligatan Cristu, te hen chataaw ekamkaman ya ah awni, kaskasen hen mèlagragsakan- man-a-annadtaaw ta maid kahaliw-an taaw an hiya hen meparangan hen hen manluwaruwantaaw. 8 Ya hen kachayawana. 14 Wat antaaw yanggay kapatigan paat way wachan chitaaw ammag lomaylayad no cha chitaaw in- koma, masapor man-ahelennayadtaaw sortuwén gapon sommorotantaaw an ah katot-owana, te hen manlaychan hiya, te yachi hen mangempàila way hen ifa, yachi hen anchi achi wachan anchi kachachayaw way Espiri- mangunongan hen chana fumasoran. tun Apudyus an chitaaw. 15 Ngém mas- 9 Ya epaenghataaw koma agé way apor ar-arwachantaaw ta no mapap- manmangili hen tatagu way maid aligatantaaw, faén koma gapon laweng manngayutongotan chi hamhamà. way enammaan way kaman hen po- 10 Yag gapo ta wéhchiyén wacha matéy ya mangakaw ya ammag mìfiyang hen inidchat Apudyus ah kafaelan hen faén fiyangna. 16 Ngém non an umat way maetorongna hen ifana, wat yag pap-aligatén chitaaw gapo chillu masapor koma matalek way mangusar hen ommafurotantaaw an Cristu, wat an cha nadchi ah matorongan hen achitaaw cha mafiinan ta antaawat an tapena. 11 Wat hen anchi nangchatana manyaman an Apudyus gapon nelaram- hen kafaelan way mantudtuchu, mongantaaw an hiya. masapor itudtuchuna hen anchi 17 Inu-umchah hen manginlugiyan tot-owa way enalen Apudyus. Ya hen Apudyus way manguwis hen tatagu anchi nangchatana hen kafaelan way way hen ekamanna, pangpangowéna tomorong, masapor agé tomorotorong hen a-anàna. Wat no ammag uray ah patinggan hen kafaelana way chitaaw way cha omafurotén uwiséna, inidchat Apudyus an hiya. Yachi ay ammoh achi kaskasen hen mekaman hen mekaman ta hen amin way hen anchichay achi mangafurot hen ma-ammaanat ah Apudyus yanggay anchi ammayay chamag way narpon hen machachayaw gapon Jesu Cristu hiya. 18 Te wacha hen nesosorat way te hiya chillu hen anchi mannakafael alen Apudyus way ekatnéén, way nenènong hen machayawana ah “No ammag naligat hen kahara-an ing-inggana. hen anchichay ammayay tatagu, ay achi kaskasen hen mekaman hen anchichay cha mangamma hen 1 Pedro 4:19 495 1 Pedro 5:12

laweng way maid hamhamàna an ifana, te hen imfagan hen anchi nesoso- Apudyus.” rat way alen Apudyus, ekatnéén, 19 Wat hiyachi, chitaaw way cha mapap- “Kokontaréén Apudyus hen anchi aligatan gapo ta yachi chillu hen lay- mangempangato hen acharna chén Apudyus, wat antaaw an pa- ngém totollongana hen anchi annongan way mangamma hen usto ya mangempafafa hen acharna.” antaaw agég eporang hen achartaaw an 6 Wat antaaw an mampakomfafa an Apudyus way natatallek te hiya chillu Apudyus way mannakafalin ta egad hiya hen nangamma an chitaaw. way mangempangato an chitaaw no um- chah hen anchi ustoy tempona. 7 Ya an- Hen tugun Pedro hen anchichay taaw agég eporang hen aminay prob- cha mangemponponò lemataaw an hiya te hiya chillu hen Fili. 2:1-18 manahallimun an chitaaw. Antoyan agé hen itugun-o an chàyu 8 Ilanyu ta man-a-annad-ayu ya man- 5 way cha mangemponponò hen an- ar-arwad-ayu te hen anchi kafusortaaw chichay cha omafurot. Ya karébféngà way Chumunyu, ammag kaman hen an- ménat way manugun an chàyu te haén chi chan toor way layun ya chan hamuy way ifayu way ihay cha mangem- way man-ilah anéna, te annag laychén ponponò agé, innilà paat hen napap- paat way manachael an chitaaw. 9 Wat aligatan Jesu Cristu, yah pegwana, antaaw an mannunuuchun hen afurot- melak-amà agé hen kachayawana hen taaw ta antaaw ammag achiyén hen meparangana. Wat hen itugun-o an chana iyawis. Te innilataaw chillu way chàyu, 2 masapor paat hahallimunanyu aminay sosnodtaaw way cha omafurot hen anchichay cha omafurot way chayu hen karotarotaat chacha amin harémén eponò way anchag kaman karneron hen ligat way kaman hen chataaw Apudyus. Ya hen mangammaanyu hen harémén. 10 Ngém no marpas hen an- fiyangyu, wat faén koma ah an-ayu an chi hen-aketan way maligatantaawat cha mapelet ta gapoh layadyu yanggay, ah Apudyus way séméség-ang, totol- ya faén agé gapoh pelak ta gapo ta lay- longan chitaaw chillu ya papaknégéna chényu paat way mansérfi an Apudyus. ya papapegsééna hen afurottaaw ah 3 Ya achitaaw agég pangatowén hen achitaaw ma-afa-an an Chumunyu. Te achartaaw way an chan manchaman- hiya chillu hen namele an chitaaw char hen anchichay karnero, ta antaawat way metape hen anchi mannanayun an ammaan hen achartaaw ah ustoy way kachayawana gapon nelarammon- torachéncha. 4 Yachi hen ekamantaaw gantaaw an Cristu. 11 Wat hiya hen ta no mamfangad ah Apotaaway Jesu machachayaw ah ing-inggana te maid Cristu way kaman kangatowan way pas- péppég hen mannakafalinna. tor, wat idchatna hen ammag napateg way gunggunataaw way kachachayaw Hen nampakomostaan ya mannanayun. Pedro hen tatagu 5 Ya hen tugun-o agé an chàyu way 12 Hen antoy attè way sorat-on chàyu, ung-ungunga, masapor iyuyayu hen empasorat-o an Silas way an-og ifilang hamhamàyu hen anchichay natnatang ah natalek way sonod paat. Ya hen no chàyu. Ya masapor chillu way ganchat-o way manorat paat an chàyu, wéhchiyén epafafana hen acharna hen wat ah mepas-éman hen hamhamàyu ya hen mangistiguwà hen kenatot-owan 1 Pedro 5:13 496 1 Pedro 5:14 hen anchi torong Apudyus ya hen ség- agéh Marcos way kaman anào, wat angna. Wat anyug é-égnan chachi. chana agé pakomostéén chàyu. 14 Wat 13 Hen antochay cha omafurot ah- man-ahepennaila-ayu agé ah layad. toh fabréy way kaman ad Babilo- Wat ta papannohon Apudyus hen nia way chinuchuttokan agé Apudyus hamhamàtaaw amin way cha omafurot chicha ah mantataguna, wat chacha an Cristu. Haén ah Pedro. amin pakomostéén chàyuhna. Ya umat 497 2 Pedro 1:11

wachay mangar-antaaw agé ah kafaelan Hen pegwan sorat way mangachi hen anchichay laweng way laylaychén hen achar way an yang- Pedro gay peet an manachael hen tatagu. 5 Wat gapo ta yachi hen enkaman Apudyus Tég-angay hen mepapchitan aposel Pablo an chitaawat achitaaw ammag mapnek hen nangensoratana hen antoy pegwan so- gapo hen ommafurotantaaw, te masapor ratna hen anchichay cha omafurot way i chillu epapatetaaw way mangamma hen namfunag hen safasafaliy fabréy way hen anchi nenènong paat hen antoy chataaw tawén wat 65 ono 64. Yag hen pontosna omafurotan. Ya achitaaw agég mapnek way manorat, te wachacha hen tapenay hen nenènong way a-amma, te mas- cha omafurot way cha ma-awis hen an- apor agé epapatetaaw way mangachar chichay senang tutudtuchu, wat empara- hen alen Apudyus ah lomaengantaaw wagna hen kenatatatagucha yag imfagana mepanggép an hiya. 6 Yag achitaaw agég mepanggép hen mamfangchan Jesu Cristu mapnek hen chataaw lomaengan, te ya no heno hen chana hadhadchén ya anat masapor agé annachén hen achar. Yag mamfangad. achitaaw agég mapnek hen annad, te Haén ah Simon Pedro way ihay masapor agé hen anoh ta anohantaaw 1 aposel Jesu Cristu way chan sérfi an hen egachay ligattaaw. Yag achitaaw hiya. agég mapnek hen anoh ta antaaw agég Wat antoyan agé hen sorat-o an chàyu torachén hen nigagangay an Apudyus. amin way cha omafurot way gapon ke- 7 Ya achi agé ummat chachi, te mas- nanongnong Apudyus yah Jesu Cristu apor antaaw agég ifilang hen anchichay way nangenharà an chitaaw wat ninid- cha omafurot ah sonod paat ah man- chat an chàyu hen pammateyu way ka- laychantaaw an chicha. Yag faén agé man agé hen pammateni. yanggaychi, ta antaaw agég epapate 2 Wat ta omam-améd hen katorongan- way mangempàila hen layadtaaw ah taaw ya hen kapanohan hen hamhamà- uray henoy tagu. 8 Wat no matetepon taaw gapo hen na-awatantaaw mepang- amin chachi way a-amma an chitaaw gép an Apudyus yah Apotaaway Jesus. ya chacha agé omam-améd, wat antaaw ammag kaman mamullifug ah funga Hen ammaan hen cha omafurot way chakar hen halenonot hen om- Gal. 5:22-25 mafurotantaaw an Apotaaw way Jesu 3 Ah Apudyus, gapon mannakafalinna Cristu. 9 Waman hen heno way tagu way wat ini-idchatna an chitaaw hen aminay mangaliyén cha omafurot yag annag masaportaaw way mangamma hen ami- achi patigén chachi, kaman ammag nab- nay laychéna hen antoy matatagguwan- furag te annag naliw-an hen nacharosan taaw. Ya wacha hen kafaelantaaw way hen fasorna hen ar-argaw. mangamma te innilataaw ah Jesu Cristu 10 Wat hiyachi, sosnod, antaaw am- way hiya hen namele an chitaaw way mag epapate paat way mangamma hen mèawa hen anchi kenachayawna ya hen laychén Apudyus ta wachay tomot- kena-ammayna. 4 Yag hen anchi nangid- owaan hen nameleyana an chitaaw. chatan Apudyus hen anchichay napat- Te no ammaantaaw chachi, kapeletan pateg ya a-anammay way empopostana way achi mayagyag hen afurottaaw an an chitaaw, ta mafalin way mèawataaw hiya ah ing-inggana. 11 Yag laylayad hen anchi nigagangay an hiya. Ya ta agéh Apudyus way mangempaghép an 2 Pedro 1:12 498 2 Pedro 2:4 chitaaw way mètape hen anchi man- ratcha, te chichachi hen kaman helaw nanayun way mantorayan Apotaaway way manehelaw hen helang inggana hen Jesu Cristu way nangenharà an chitaaw. pomawayan hen ag-agaw ya inggana 12 An-og cha epegwapegwa way hen fùnagan hen anchi fatakagan way mangempahpahmà an cha natto an taraw, way hen miyaligan cha nadchiyat chàyu, tàén a-ammuyu chillu ya tàén hen mamfangchan Jesu Cristu. 20 Ngém agé nimumura hen anchi katot-owaan masapor chillu ma-awatanyu way maid an chàyu, 13 te ah hamhamào, an chillug tagu ah mafalin way annag ma-awatan ammay no chà epahmapahmà chachi an hen laychén hen anchichay nesosorat chàyu hen kawad-à hen antoy lota. 14 Te way alen Apudyus way aryén no achi innilà way tég-angay hen matéyà te epaka-awat hen Espirituna an hiya. 21 Te yachi chillu hen imfafaggan Apotaaway amin hen anchichay nesosorat, iggaycha Jesu Cristu way mekaman an haén. narpo ah hamhamà hen tatagu te nar- 15 Wat chà pachasén ah patinggan hen pocha an Apudyus way intudtuchun hen kafaelà way mangimfaga an cha nadchi Espirituna hen nangensoratan hen an- an chàyu ta uray no matéyà yag achiyu chichay profeta. chillu cha ar-aliw-an. Hen anchichay senang tutudtuchu Innilan Pedro hen 1 Tim. 1:3-11; 4:1-5; 6:3-10; 2 kenachayaw Jesu Cristu Tim. 4:3-5; Juda 8-13 Mat. 17:1-8; 1 Juan 1:1-4 Ngém wachacha chillu ad nameng- 16 Hen aminay intudtuchuni an 2 han hen senang poprofeta way am- chàyu mepanggép hen mamfangchan mag namparang way mangaliyén pro- Apotaaway Jesu Cristu ya hen fetan Apudyus chicha ano. Wat kaman mannakafalinna, faén ammag hudhud agéhchi ad uwan, te awniyat wachacha way narpoh kenaraeng hen tatagu, agé hen anchichay ammag mamparang te innilan paat hen matani hen way senang tutudtuchu way anchag hummiliyan hen kena-apudyusna. itudtuchu hen chumachael way faén tot- 17 Te wawà-acha-ani paat hen owa. Ya té-énén achicha mangiggéén nangempachayawan Amay Apudyus ah Jesu Cristu ah ap-apocha way hiya an hiya ya hen nangempàil-ana hen hen nanobfot an chitaaw, wat yachiyat kenangatona. Yag chengngarni agé hen agé hen mangawatancha hen ammag imfagan hen anchi kangatowan way mepàrat way kachusaancha. 2 Ngém Apudyus hen nangaryanéén, “Yato hen tàén chilluchi wat chuar hen somorot anchi laylaychê way anào way chana an chicha way mèamma agé hen an- agé eparaylayad haén.” 18 Chengngarni chichay laweng way chacha ammaan. paatchi way ale way narpod uchu te Wat gapon chichaat ammag maustan hen hiyachiy tempowat netatàen-ani hen anchi katot-owaan mepanggép an an Jesu Cristu hen anchi filig way Jesu Cristu. 3 Yag gapo agéh chachan ekatchéén na-apudyusan. ameameaman, maid achicha eparang 19 Wat gapon anchi chengngarni ya in- ah itudtuchucha an chàyu ah mangar- nilani, kaskasen hen nanigurachuwanni ancha ah pelak. Ngém looh nifafagga hen kenatot-owan hen ensosorat hen an- hen kachusaancha ya nafayag way en- chichay profeta ad namenghan mepang- sasagganan Apudyuschi. gép an Jesu Cristu. Wat ammay no pa- 4 Machusacha way machusa te ilanyu pannaagényu agé hen anchichay enso- ngén, uray hen anchichay anghel paat 2 Pedro 2:5 499 2 Pedro 2:15 way fummasorat, iggay met pasinsiyéén laylaychén hen acharcha ya anchag Apudyus chicha te entap-arna chicha natangset way maid rispituwéncha. ad imférno way nakakawwachan hen Hen chichachi way senang anchi ngéngét ah manmannéchancha tutudtuchu, anchag natangset ya hen anchi ag-agaw way manguwisan natorod way magénén chachaat agé Apudyus hen egad. 5 Yag umat agé hen ustan hen uray anchichay kachachayaw anchichay ammag lawengay tatagu ad way wachan mannakafalincha ad namenghan hen tempon Noe, wat iggay uchu. 11 Waman hen anchichay anghel agé ammag pasinsiyéén Apudyus chicha way chakchakkar way térén hen hen fummasorancha, te annag pen-ong kafaelancha no hen anchichay senang hen lota wat naoforcha amin. Wat tutudtuchu, wat maid met us-usotcha ancha yanggay waru hen nahara-an hen chacha mempafasoran an chicha way cha Noe way himfafaryan. Te an Apudyus. 12 Ngém hen anchichay ah Noeanchi, hiya yanggay hen senang tutudtuchu, ancha yanggay cha nangintudtuchu hen ammayén ammag kaman aggaégyat way tanan Apudyus. 6 Wat pachongna agé hen way animar way maid kasen fanag hen nekaman hen anchichay fabréy ad niyana-ancha no achi yanggay hen Sodoma yad Gomora way ammag madpapancha ya hen mepapchitancha. ginhéb Apudyus ah nanusaana hen Ya ancha agég kaman aho way maid fasor hen anchichay tataguhchi. Yag poros fiincha, ya heno way achicha hen nenkamanan Apudyus hichi, ta ma-awatanén chachaat ustan. Wat hen ah mangempàil-ana ah kachusaan kafanagancha, hen metap-arancha 13 ah hen anchichay achi mangafurot an mangchahancha hen anchi aggaégyat hiya. 7 Ngém hen nanghéfana hen way mapàpàgangancha way assong anchichay fabréy, henara-ana chillu hen chacha penàgapàgang. Yag chicha ah Lot te hiyaat ammayay tagu ya agé, anchag cha gangganasén paat way an agég laweng hen hamhamàna mangamma hen uray heno way afifiin way nangi-ila hen anchi pararo way way laylaychén hen acharcha, tàén lenoroko way cha enammaan hen ag-agaw manha ono hen sangwanan anchichay kailiyana. 8 Wat ah Lot, hen tatagu. Wat anchag cha ammaan ammag enag-agaw way nì-i-iggaw an hen ka-ahoyanyu no mìyamongcha chicha, yag ammag achi mapanoh hen way mèan an chàyu, yag chachaat agé hamhamàna gapon anchichay laweng gangganasén hen chachan lokopan an way i-illana ya chachangréna way chàyu. 14 Yag no ilancha hen fufaeyén cha ma-ammaan. 9 Wat hen enkaman maid kasen hamham-éncha no faén hen Apudyus an chicha amin ahchi, yachi manòyongancha an chicha te anchag hen manot-owaantaaw way innilana achi mapnek way cha fumasofasor. Ya way mangenharà hen anchichay cha naraengcha agé way mangawis hen omafurot hen chacha maligatan, ya anchichay ammag naraka way ma-awis. innilana agé way mangensagana Ya ammag nimumura hen gamgam ah hen anchichay achi omafurot ah hamhamàcha. Wat ammag chuchusséén kachusaancha hen anchi anongoh hen yanggay Apudyus chicha. 15 Te chicha ag-agaw way manguwisana hen egad. agé, anchag entagay hen anchi ustoy 10 Yag kaskasen agé hen chusan hen ma-afurot yag ammag safaliyat agé anchichay ammag cha manorot hen hen chacha unuchun ingganah maid pootoncha hen usto. Wat anchag kaman 2 Pedro 2:16 500 2 Pedro 3:5 an Balaam ad namenghan way anà anna chillug nanchùgan hen hiyachiy Beor way uray heno way lawengén nitudtuchu. 22 Wat chicha hen tomot- enammaana non an wacha paat chi owaan hen anchi chacha aryén way pelak. 16 Ngém un-unnina ah Balaam ekatnéén, “Hen aho, kasenna anén hen te ammag nampa-aryén Apudyus hen anchi inyutlàna, ya hen nàméh way fa- anchi kafayuna way nangingar an hiya, fuy, ammag kasen chillu i manludlud- yag yachiyat agé hen nangentagayana charud hen petà.” way mangamma hen anchi kenarokona. Sigurachu way ma-ammaan 17 Hen miyaligan agé hen anchichay hen imfagan Apudyus senang tutudtuchu wat anchag kaman fufun way natchù, ya ancha agég ka- Apos. 1:11; 1 Tes. 5:1-11; Heb. 9:28 man hen nanggìchém way funat way Inib-à way laylaychê, yato hen peg- ammag maid sérfina te ammag em- 3 wan hen sorat-o an chàyu way parooh hen fali way maid empêchag- hen ganchat-o way mangensorat hen nah uchan. Wat ammag ensasagganan chuway sorat, ta an-o komag cha Apudyus hen kachusaancha hen anchi epahmapahmà an chàyu hen anchichay ammag ngéngét way lugar. 18 Te chicha loohyu enachar ta ammag mimurachi agé, anchag cha epasekat hen chacha koma ah hamhamàyu. 2 Te hen lay- aryén way ammag maid paat etorongna. chê paatat ta achiyu ar-aliw-an hen Ya ah kenasilibcha agé, chacha usarén anchichay intudtuchun hen anchichay hen anchi laylaychén hen achar ah profetan Apudyus ad namenghan ya mangawischa hen anchichay anat cha umat agé hen anchichay imfilin Apo mangentagay hen chacha fumasoran ta Jesu Cristu way nangenharà an chitaaw mamfangadcha chillu hen anchi enta- way chichachi hen intudtuchun hen an- gaycha. 19 Te itudtuchucha way uray chichay aposelna an chàyu. 3 Yag mas- heno way metape an chichaat awway- apor koma agé ma-awatanyu way no cha ano way mangamma hen heno way tég-angay umchah hen anongoh hen ag- laylaychén hen achar. Ngém ah katot- agaw, fùnagcha hen anchichay tatagu owana, chichaat agé hen ammag alepan way ammag maid kasen manmanchar an hen laweng, te achicha maketagay hen chicha no faén yanggay hen laylaychén anchi inluwam hen acharcha way cha hen acharcha. Yag ancha agég sénsén- manachael an chicha. Te tot-owa way én chàyu way mangaliyén, 4 “Chuud ay heno way a-amma way achi maketagay paat hena hen ekatyuwén mamfangad hen anchi tagu way nangen-a-amma, ah Jesu Cristuwa, te nanepod met hen wat ammag yachiyat agé hen nangen- natéyan hen anap-otaaw ad nameng- alepan an hiya. 20 Heno way tagu way hanat ammag hihiyya chillu hen egad ommafurot an Apotaaw way Jesu Cristu way kaman chillu hen laprapon hen an- way omenharà yag entagayna hen an- toy lota.” 5 Hen anchichay cha man- chichay laweng way cha manachael hen galehchi, anchag cha pasoragén way tatagu, yag ah awni yag kasen chillu na- achi mangafurot hen anchi enkaman awis way mamfangad hen anchi enta- Apudyus ad malimaliyam hen anchi pés- gayna, ammag kaskasen angkay hen ke- éyna way anna yanggay ammag enale narawengna no hen pés-éyna. 21 Wat un- yag na-ammaanat ad uchu ya hen an- unninaat non anna an iggay koma na- toy lota. Te annag inyale yag narmuwat awatan hen anchi ammayén Apudyus no hen antoy lota way an agég chanum hen anchi na-awatana yag ah awni yag hen inyusarna ya chanum agé hen nana- 2 Pedro 3:6 501 2 Pedro 3:17 guna hen egachay natagu. 6 Yag angkay pate way mangu-unnud hen laychén na-awni agé way enalena, yag chanu- Apudyus way hiya yanggay hen man-ap- mat agé hen nanlun way nanachael apo ah hamhamàtaaw. 12 Ya hen unig amin hen antoy lota ah nanusaana hen hen antoy mamannéchantaaw hen anchi tatagu. 7 Wat pachongna agé ad uwan, te ag-agaw way mamfangchana, antaaw ena-allen Apudyus way ensasagganana agég komagét way mangamma hen lay- ad uchu ya hen antoy lota way kasen chéna ta ag-aggah koma yag inumchah. machachael. Ya hen manachaelana, wat Te yachi agé hen anchi ag-agaw way ah manguwisana ya manusaana hen an- maghéfan hen uray aminay ininggaw chichay achi omafurot an hiya. Ngém ad uchu te ammag umahén hen apoy hen anchi kasen manachaelanaat am- hen angamin. 13 Ngém chitaaw, chataaw mag apoy hen man-anchar. manchinlan hen empopostan Apudyus 8 Inib-à way laylaychê, achiyu koma way lumuwéna hen faru way lota ya agé ar-aliw-an way ah mangi-il-an uchu ah iggawantaaw way anggay yang- Apudyusat nampachong angkay hen gay hen ammay ah man-anchar ahchi. ka-anchun hen ihay ag-agaw hen 14 Wat hiyachi, inib-à, antaaw ka-anchun hen henlifu way tawén. Yag yanggay ammag pa-annongan way hen henlifu way tawén agé, ammag mangamma hen laychén Apudyus kaman ihay ag-agaw an Apudyus. 9 Wat hen mamannéchantaaw hen hiyachiy faén angkay ammag nakkonchuy ah ag-agaw, ta no umchah, ichahan Apudyus way mangamma hen anchi chitaaw way nachachallos ya imfagana way kaman hen anchi cha napapanoh hen hamhamàna te maid aryén hen tapena. Te anna yanggay netat-aro ah fasor. 15 Ya ma-awatantaaw an cha an-anohan way mamannéd agé way hen antoy manginya-awniyan hen mamfafawiyan hen tatagu ah Apudyus hen mamfangchanaat anna manhagongancha koma an hiya, te an cha wayaan hen omafurotan hen achina laychén way metap-ar hen uray tapena ah kahara-ancha way yachi lawa an ihà-an, te hen laychéna, ta chillu hen cha aryén sonodtaaw way mamfafawicha koma amin. Pablo hen nanoratana an chàyu hen 10 Ngém umchah chillu way umchah nangimfag-ana hen intudtuchun hen mamfangchan Apo Jesu Cristu, ya Apudyus an hiya. 16 Te yachi chillu hen ammag achi agé masepotan hen tatagu chana ifaga hen amin anchichay soratna te hen miyaligana, kaman hen anchi cha hen chana mangimfag-an mepanggép ekaman hen i mangakaw way achi mase- hen mamfangchan Jesu Cristu. potan yag inu-umchahat. Yag hen an- Manowat te wacha hen tapen hen chi mamfangchana, ammag maumahat ensoratna way naligat ah ma-awatan ad uchu way ammag chakar hen man- way ammag cha tekowén hen anchichay uswarana te anchag maghéb amin hen maid innilana way naraka hen cha anchichay maila ad uchu ya hen antoy ka-awisan hen hamhamàcha. Ngém lota ya hen egachay ininggaw, te anchag yachi chillu hen chacha ekaman hen maumah amin. tapen hen alen Apudyus agé, te ammag 11 Wat gapo ta yachi hen mekaman safali hen chacha mangempàwaan. Wat hen egachay maila ad uchu ya hen an- anchag cha ammaan hen kachusaancha. toy lota, wat nokay ngata hen eka- 17 Ngém chàyu way inib-à, nifafagga mantaaw way matagu ad uwan nò. chilluchi an chàyu, wat ar-arwachanyu Masapor antaaw yanggay ammag epa- ta achiayu cha marokop hen nèfatan 2 Pedro 3:18 502 2 Pedro 3:18 hen anchichay chan kétém, ta achiyu agé hen ma-awatantaaw mepanggép hen paat manchùgan hen anchi usto way ség-angna an chitaaw. chayu soroton. 18 Ta hen ammaantaawat Wat ta ammag hiya yanggay hen koma, antaaw yanggay ammag agawaan machachayaw ad uwan ya ah ing- way cha mangacha-achar mepanggép inggana way maid patinggana. Anggay- an Apotaaw way Jesu Cristu way nan- chih ifagà. Amen. Haén ah Pedro. genharà an chitaaw, ta matapyatapyan 503 1 Juan 2:2

Hen ihay sorat Kaman helaw ah Apudyus Juan 1:4; 8:12; 9:5; 12:46; Rom. 3:10-20 Juan 5 Hen chengngarni an Jesu Cristu way anà Apudyus, wat yachi hen Lommakay way térén ah aposel Juan epaka-ammuni an chàyu agé way hen hen nangensoratana an nattoy sorat hen imfagana, ekatnéén, “Homehelaw kawad-ana ménat ad Efeso hen anchi ah Apudyus ya ammag maid poros tawén way 95 ono 90. Yag loohcha nan- helang an hiya te maid paat akettoy ah atéy amin hen anchichay ifana way aposel karawengna.” 6 Wat hiyachi, no mag-ay way nangila paat an Jesus. Ya hen an- ekattaawén tommempoyugtaaw an chichay senoratana agéat, maid innilacha hiya yag chataawat agé ammaan hen an Jesus. Wat hen pontos Juan way laweng, chataaw angkay mankétém, nanorat an chichaat ta eparawagnay térén te iggay nètemfuruy hen chataaw koma hen kena-apudyus Jesus ya hen nam- aryén hen chataaw ammaan. 7 Ngém falinana ah tatagu, ya ta masigurachucha no mahehellawan hen hamhamàtaaw mepanggép an hiya. hen anchi siguchay helaw, wat mantetempoyugtaaw amin ya cha Hen anchi Ale way tomagu macharocharosan agé hen aminay 2 Ped. 1:16-18 fasortaaw gapon natéyan hen anàna Antoyan hen sorat-o an chàyu way way Jesu Cristu way nifùfù hen charana 1 hen antoy chà esorat, wat mepang- ah macharosan hen fasortaaw. gép an Jesu Cristu way na-awagan ah 8 Ngém no mag-ay ta ekattaawén maid Ale way hiya hen managu hen tatagu ah ano fasfasortaaw, chataaw angkay loko- ing-inggana ya hiya agé, looh nawawà- pon hen achartaaw te chataaw maichén acha hen laprapon hen egad. Inni-ilan hen anchi tot-owa. 9 Ngém no ifagataaw paat hen matani hiya ya chengngarni hen fasortaaw an Apudyus, pakawanéna hen alena. Menatmataanni paat hiya te natalek way mangamma hen imfa- ya tenchàni hen acharna, 2 way hiya, gana ya nalimpiyu agé wat charosana nachachà-an an Amataaway Apudyus hen amin way laweng way enammaan- uray hen cha-an ma-ammaan hen an- taaw. 10 Ngém no ekattaawén iggaytaaw toy lota. Yag yachi way inumchah hen fumasfasor, chataaw angkay mamfal- nampàil-ana hen antoy lota, wat innilani inén Apudyus ah nangéttém te chataaw paat hen acharna, yag yachi hen man- maichén hen alena. aphapetanni an chàyu ta changrényu Ah Jesu Cristu hen agé mepanggép hen karpowan hen anchi manàchég an chitaaw mannanayun way ataguwan an Apudyus way nifaga an chàni. 3 Wat hiyachi, Jai. 2:14-19 hen innilani ya hen chengngarni, yachi Hen ganchat-o way mangensorat an agé hen epagngarni an chàyu ta meta- 2 cha natto an chàyu way a-anào, ta peayu agé hen tommempoyuganni an achiayu koma fumasor. Ngém mag-ay ta Amataaw way Apudyus ya hen anàna wacha hen fummasor, wacha hen anchi way Jesu Cristu. 4 Yag hen mensoratà an nesasango an Amataaw way Apudyus natto agé an chàyu, ta komaskasen hen way cha manàchég an chitaaw way lomaylaychantaaw. hiyah Jesu Cristu way maid fasfasorna. 2 Ya mafalin way tàchégana chitaaw te 1 Juan 2:3 504 1 Juan 2:17 hiya paat hen nangenkaro hen fasor- angkay mahelawan hen hamhamàna te taaw. Ya faén yanggay hen fasortaaw nahehellangan chillu. 10 Waman hen an- hen enkarona te hen fasor hen egachay chi tagu way manlayad hen ifana, na- katagutagu hen antoy lota. hehellawan tot-owa hen hamhamàna ya 3 No afurotontaaw hen imfagan achina agé ammaan hen fumasoran hen Apudyus, yachi hen manot-owaan tapena. 11 Ngém hen anchi tagu way way innilataaw tot-owa hiya. 4 Ngém achi manlayad hen ifana, ammag helang mag-ay ta wachay mangaliyén innilana chillu hen hamhamàna te maid innilana ano ah Apudyus, yag achinaat agé hen laychén Apudyus. Yag kaman paat afuroton hen imfagana, cha angkay chan laprapporap te hen anchi fasorna mankétémchi te chana maichén hen hen nangchat hen anchi finuragna. anchi tot-owa. 5–6 Waman hen anchi 12 Chaà manorat an chàyu way a-anào mangafurot hen imfagan Apudyus, te napakawan hen fasoryu gapon Jesu yachi hen anchi tagu way nafégahan Cristu. 13 Ya chaà agé manorat an chàyu tot-owa hen layadna an hiya. Yag heno way apapchongà way nan-arakay te a- agé way mangaliyén nelarammong ammuyu ah Jesu Cristu way nawawà- hen hamhamàna an Apudyus, acha hen uray cha-an ma-ammaan hen masapor torachéna hen enkaman antoy lota. Ya chàyu agé way mamattò, Jesus hen kawad-ana hen antoy lota, chaà manorat an chàyu te enafàyu agé te maid kasen mangenlasinan hen ah Chumunyu. 14 Esoratà chàyu way tommempoyugantaaw an Apudyus a-anào te innilayu ah Amataaw way no achi hen mangafurotantaaw hen Apudyus. Ya chàyu way apapchongà, es- imfagana. oratà chàyu te innilayu hen anchi sigud way nawawà-acha, uray hen laprapon Hen anchi kà-amma way orchin hen egad. Ya esoratà agé chàyu way Juan 13:34-35 mamattò, te napegsa hen afurotyu an 7 Chàyu way inib-a way laylaychê, Apudyus, ya nimumura hen alena ah faén kà-amma hen antoy orchin way hamhamàyu ya enafàyu ah Chumunyu. chà esorat an chàyu te yato hen an- 15 Hen ifagà an chàyu amin, ilanyu ta chi chachà-an way orchin way ni- achiyu ammag patpatigén hen uray heno fafagga an chàyu chillu nanepod hen way ma-awa hen antoy lota. Te no yachi, ommafurotanyu an Jesu Cristu. Wat maid tot-oway layadyu an Amataaw way chechengngaryu hen antoy chachà-an Apudyus. 16 Te hen agawaan hen tatagu way orchin hen anchi ar-argaw way way napépéppég hen hamhamàcha hen hen hiyachiy orchinat masapor man- antoy lotaat, hen anchi laylaychén yang- ahelennayadtaaw. 8 Yag uray ekat-owén gay hen achar way faén usto, ya anat faén kà-amma hen antoy orchin, ka- hen anchi cha somaelo way ilan hen man paat kà-amma chillu te ah Jesu ihay tagu yag ginamgamana ya anat Cristu hen nangempàila hen kafud- agé hen cha mangempasekat hen katata- asana ya uray agé chàyu, te chayu guna. Amin cha nadchiyat iggaycha agé torachén hen yachiy layad. Te ad marpo an Apudyus ad uchu te nanlig- uwan, cha maka-an hen anchi helang ah watcha hen hamhamà hen tatagu hen hamhamàyu te cha mahelawan. antoy lota. 17 Ngém mapéppég hen antoy 9 Heno way tagu way mangaliyén na- lota ya umat agé hen aminay agawaan hehellawan hen hamhamàna yag achi- hen tatagu hen antoy lota. Ngém heno naat agé laychén hen ifana, iggay way mangamma hen laychén Apudyus, 1 Juan 2:18 505 1 Juan 3:2 chichachi hen matattagu ah ing-inggana 24 Wat hen tugun-o an chàyu, epap- way maid péppégna. ateyu paat way mamangchén hen an- chi nitudtuchu an chàyu mepanggép an Hen anchi kafusor Jesu Cristu Apudyus nanepod hen ommafurotanyu. 2 Tes. 2:1-12 Te no é-égnananyu chachi, metetepon 18 A-anào, tég-angay angkay umchah hen hamhamàyu an Amataaw way hen péppég hen antoy lota. Te ilanyu Apudyus ya hen anàna way Jesu Cristu. ngén, chengngaryu met way ah tapen 25 Ya hen empopostan Jesu Cristu an chi- chi ag-agaw, fùnag hen anchi senang taaw wat mètagutaaw an hiya ah ing- Cicristu way hiya hen anchi kafu- inggana. sor paat Jesu Cristu. Ngém ah katot- 26 Hen mangensoratà an natto an owana, loohcha angkay fummufùnag ad chàyu te wachacha hen anchichay cha uwan hen chuar way kafusor Jesus, i mamachas way manlokop an chàyu. wat yachi hen manot-owaantaaw way 27 Ngém chàyu, wacha hen inidchat tég-angay hen péppég hen antoy lota. Jesu Cristu way Espirituna way nìy- 19 Ya chichachiy tatagu way kafusor Jesu achar an chàyu, yag gapo ta hiya hen Cristu, manowat te narpocha an chi- wachan chàyu, achiyu masapor hen taaw ngém sommenacha te iggaycha tatagu ah mangintudtuchu an chàyu chillu mètemfuruy hen hamhamàtaaw. te wawà-acha hen anchi Espirituna Te non an umat yag nepachong hen way cha mangintudtuchu hen amin. Ya hamhamàcha hen hamhamàtaaw, iggay- pahig tot-owa hen chana itudtuchu way cha koma somena. Ngém ah nelawa- maid faén tot-owa. Wat anyug afuro- gana way faéncha tot-owa tapetaaw, te ton hen itudtuchuna ta metetepon hen sommenacha. hamhamàyu an Jesu Cristu. 20 Ngém chitaaw, inidchat Jesu Cristu 28 Wat yaha a-anào, ilanyu ta hen Espiritun Apudyus an chitaaw wat metetepon hen hamhamàyu an Jesu yachi hen mangenlasinantaaw hen tot- Cristu ta no mamfangad ah tapen chi owa. 21 Wat hen manoratà an chàyu, ag-agaw, achitaaw émégyat ya achitaaw te sigurachuwà way innilayu hen katot- amin fumiin way mèsango an hiya. owaan way achì ekatén maid innilayu. 29 Na-a-awwatantaaw way maid fasfasor Ya innilataaw amin agé way maid kétém Jesu Cristu, wat ma-awatantaaw agé ah marpo an Jesu Cristu way katot- koma way heno way cha mangamma owaan. hen usto, hiya agé hen anà Apudyus. 22 Wat hen anchi nangéttém paatat, hiya hen anchi mangaliyén faén ah Je- Hen anchichay a-anà Apudyus sus hen anchi Cristu way empopostan Ammag maid mepaniyan hen layad Apudyus way umale. Te hen mangale- 3 Amataaw way Apudyus an chitaaw hchi, wat hiya hen anchi senang Ci- te ilanyu ngén, gapon anchi amchan way cristu way kafusor Jesu Cristu te anna layadna an chitaawat imfilang chitaaw angkay ammag cha maichén ah Apudyus ah a-anàna, wat anàna chitaaw tot-owa. ya anat agé hen anàna. 23 Te heno way Ngém achi chitaaw ifilang hen kachùran achi mangimfilang an Jesus ah Cristu, hen tatagu hen antoy lota, te achicha achina angkay agé ifilang ah Apudyus. chillu ifilang ah Apudyus. 2 Inib-a way Waman hen anchi mangafurot way ah laylaychê, ad uwananto, chitaaw hen Jesus hen anchi Cristu, chana agé afuro- anà Apudyus. Ya uray faén narawag ad ton ah Apudyus. uwan hen mamfalinén hen achartaaw 1 Juan 3:3 506 1 Juan 3:18 ah pegwana, innilataaw chillu way hen Masapor man-ahelennayadtaaw mamfangchan Jesu Cristu, antaaw am- mag mepachong an hiya te ilantaaw paat 1 Cor. 13; 1 Ped. 2:20-25 hiya way usto. 3 Wat amin way tatagu 11 Hen anchi chengngaryu way ni- way yachi hen chacha namnaméén, ar- fafagga an chitaaw chillu nanepod hen arwachancha ta nacharos koma amin ommafurotantaaw, wat masapor man- hen chacha am-ammaan, kaman hen ahelennayadtaaw. 12 Wat achitaaw cha kachachallos Jesu Cristu. torachén hen anchi enammaan Cain, te 4 Heno way cha fumasorat, chana ah Cain, tatagun Chumunyu hiya wat an- labsengén hen orchin Apudyus, te no nag pinchit hen enawchina way Abel. achi torachén hen orchinnaat yachi hen Yag pakay pinchitna. Oo te gapo yang- makafasoran. 5 Ngém innilataaw way gay ah apés, te hiya, enomfat hen enam- hen ganchat Jesus way ummale hen maana. Waman hen anchi enawchina, antoy lota, ta ka-anéna hen fasor hen nènong hen enammaana. 13 Wat hiyachi tatagu, ya hiya, maid poros fasfasorna. inib-a, no yachi hen na-ammaan hen ma- 6 Wat kapeletan way heno way tatagu sosnod gapoh apés, achitaaw koma ma- way tommetepon hen hamhamàna an haang no cha chitaaw agorgoran hen hiya, achi ammag cha fumasofasor te tatagu hen antoy lota. hen anchi tagu way cha fumasofasor, 14 Hen anchi pés-éyna, sommesen- maid angkay innilana an Jesu Cristu ya ataaw an Apudyus, ngém ad uwan, sig- iggay amin ommafurot an hiya. urachutaaw way mètagutaaw an hiya 7 Chàyu way a-anào, ilanyu ta achi- ah ing-inggana. Ya hen matot-owaana, ayu koma cha marokop. Te heno way te laylaychéntaaw hen ifataaw. Wa- tagu way cha mangamma hen ammay ya man hen anchi tagu way achi man- usto, hiya hen ammayay tagu way ka- layad hen ifana, sommesena angkay- man agé an Jesu Cristu. 8 Waman hen chi an Apudyus, 15 te heno way tagu anchi tagu way cha mangamma hen way achi manlayad hen ifana, hiya hen laweng, hiya hen tagun Chumunyu, te ihay pomapattéy. Ya innilataaw way ah Chumunyu, sigud way pahig laweng maid pomapattéy ah midchatan hen an- hen a-ammana nanepod hen laprapon chi mannanayun way mètaguwan an hen egad. Wat hiyachi hen ummaliyan Apudyus. hen anchi anà Apudyus hen antoy lota, 16 Hen mangacharantaaw hen tot-owa ta ina chachaelén hen aminay a-amman way layad, wat hen anchi enammaan Chumunyu. Jesu Cristu. Te hiya, inidchatna hen 9 Heno way tagu way enanà Apudyus, acharna way matéy para an chitaaw. achi mafalin way ammag cha fumasofa- Wat chitaaw, masapor koma idchat- sor te wacha hen kena-apudyus Apudyus taaw agé hen achartaaw para hen ifa- an hiya ya ah Apudyus hen amana, wat taaw, tàén yachi hen iyatéytaaw. 17 Wat faén naraka hen fumasorana. 10 Yato hen mag-ay ta wachay tagu ah wachay kail-an no heno hen anà Apudyus ya mafalinna yag innilana hen ifana way hen anà Chumunyu, te hen anchi cha cha makorangan yag annag achi chillu mangamma-amma hen laweng ya an- ség-angan, achi mafalin way ekatnéén nag achi laychén hen ifana, chichachi wachan layadna an Apudyus. 18 A-anào, hen anà Chumunyu way faénchah anà achi ummat hen ammag tapà yanggay Apudyus. hen mangaliyén laychén hen ahentagu, te masapor epàila hen tot-oway layad 1 Juan 3:19 507 1 Juan 4:6 way hen mepàil-anaat, hen anchi am- may way a-amma. Hen anchi tot-oway Espiritun Apudyus ya hen faén Sém-ém hen hamhamà hen anchi Inib-a, achitaaw ammag cha afuro- tagu way manokchuna ah Apudyus 4 ton amin hen mangaliyén wacha ano 19 Wat hiyachi, no epàilataaw hen hen Espiritun Apudyus an chicha. Te layadtaaw hen ifataaw, yachi hen masapor emamadtaaw paat way man- manot-owaan way hen anchi tot-oway genlasin unna no ah Apudyus tot-owa Apudyus hen nangen-awa an chitaaw, hen narpowan hen chacha aryén ono ya sém-ém agé hen hamhamàtaaw safali hen narpowana, te chummuarcha way mepasango an hiya. 20 Wat no hen tatagu hen antoy lota ad uwan way maid tarnan hen hamhamàtaaw ammag chan parang ah intudtuchun gapon anchi nanarpas way fasor, ano hen Espiritun Apudyus. 2 Wat hen achitaaw chillu machanagan te menlasinantaaw way narpo hen Espir- chakchakar hen kafaelan Apudyus itun Apudyus hen chacha itudtuchu, way manga-an hen fasor no hen wat no afunancha way narpo ah Jesu hamhamàtaaw. Wat sém-émtaaw Cristu an Apudyus ad uchu yag um- koma chillu te maid achi innilan male hen antoy lota way namfalin ah Apudyus, ya nang-ép mepanggép hen tatagu, yachi hen manot-owaan way nafayachan hen fasortaaw. 21 Wat narpon Espiritun Apudyus hen chacha hiyachi inib-a way laylaychê, no itudtuchu. 3 Ngém no safali hen man- natarna hen hamhamàtaaw way galecha mepanggép an Jesus, iggay penapakkawan Apudyus hen anchichay marpon Espiritun Apudyus hen chacha narpas way fasor, wat ammay hen aryén, te yachi hen hamhamà hen an- mangimfag-antaaw an hiya hen heno chi kafusor Jesu Cristu way chengngaryu way ifaga. 22 Yag idchatna agé hen heno way umale hen antoy lota, yag ah katot- way chawaténtaaw te chataaw afuroton owana, looh chan anchar hen kaman hen inyurchinna ya chataaw amin hichi way hamhamà. ammaan hen laychéna. 23 Yag yato hen 4 Chàyu way a-anào way ena-awwan inyurchinna way masapor afurotontaaw Apudyus, enafàyu hen anchichay am- hen anàna way Jesu Cristu ya masapor mag cha mamarang hen alen Apudyus. man-ahelennayadtaaw way yachi Yag hen nangafa-anyu an chicha, te chillu hen inyurchin Jesu Cristu chakchakar hen kafaelan hen Espiritun an chitaaw. 24 Wat heno way tagu Apudyus way wachan chàyu noh Chu- way cha mangafurot hen inyurchin munyu way wacha an chicha. 5 Hen Apudyus, netetepon hen hamhamàna anchichay ammag cha mamarang hen an Apudyus ya netetepon agé hen ekatchéén enalen Apudyus, naraengcha hamhamà Apudyus an hiya. Yag way mangintudtuchu mepanggép hen hen mangil-antaaw way netetepon antoy lota ya papannaagén agé hen ah Apudyus an chitaaw, wat gapon tatagun antoy lota chicha te nètem- anchi Espirituna way inidchatna way furuy chillu hen hamhamàcha hen mìyachar an chitaaw. hamhamà hen tatagun antoy lota. 6 Wa- man chitaaw way nètetemfuruy hen hamhamàna hen hamhamà Apudyus, papannaagén chitaaw hen anchichay nangilan Apudyus, ngém achi chitaaw 1 Juan 4:7 508 1 Juan 4:21 panaagén hen anchichay maid innilana 14 Ya chàni, innilan tot-owa paat an Apudyus. Wat yachi hen manot- hen matani ah Jesus wat tàchéganni owaan hen anchi tot-owa way narpo hen way hennag Amataaw way Apudyus Espiritun Apudyus ya hen anchi nèfat hiya hen antoy lota way mangen- way narpon Chumunyu. harà hen tatagu. 15 Yag heno way mangentàchég way ah Jesus hen anà Hen layad Apudyus an Apudyus, netetepon hen hamhamàna chitaaw way tatagu an Apudyus ya netetepon agé hen 1 Cor. 13 hamhamà Apudyus an hiya. 16 Wat hiy- 7 Inib-à way laylaychê, masapor man- achi, chitaaw amin, na-awatantaaw way ahelennayadtaaw, te hen manlaychan laylaychén Apudyus chitaaw ya chataaw hen ifa, yachi hen hamhamà way narpo manchinlan hen hiyachiy layadna an an Apudyus. Wat hen anchi tagu way chitaaw. wachay layadna ah ifana, hiya hen Laylaychén Apudyus hen tatagu wat tot-oway anà Apudyus ya na-awatana no laychéntaaw hiya ya umat agé hen agé hen laychén Apudyus. 8 Waman ifataaw, mawawà-acha ah Apudyus an hen anchi tagu way annag achi lay- chitaaw ya mawawà-achataaw agé an chén hen ifana, achina angkay ma- hiya. 17 Yag no memamad hen layad- awatan ah Apudyus te ah Apudyus, taaw, wat sésém-ém hen hamhamàtaaw laylaychéna met hen tatagu. 9 Yag hen ta achitaaw émégyat hen tempon hen nempàil-an Apudyus hen chakar way kachusaan hen katagutagu te nètem- layadna an chitaaw way tatagu, wat hen furuy hen ekamantaaw hen enkamka- nangempaliyana hen anchi sissigud way man Jesus hen kawad-ana hen antoy anàna hen antoy lota ta wachay énnén- lota. 18 Yag no nènong hen layadtaaw an taaw way mètagu an hiyah ing-inggana. Apudyus, kapeletan way achitaaw émé- 10 Yag hen kafud-asan hen anchi tot-owa gyat an hiya te hen anchi chakar way ya nènong way layad, wat faén agé hen layad, yachi hen manga-an hen égyat ekamantaaw way manlayad an Apudyus te afaén hen layad hen égyat, te hen te hen enkaman Apudyus way nanlayad karpowan hen égyat chillu, wat hen an chitaaw hen nangempaliyana hen an- hamhamà ah kachusaan. Wat heno way chi anàna hen antoy lota way matéy émégyat, kapeletan way nakapoy hen ta wachay mapakawanan hen fasor- layadna an Apudyus. taaw. 11 Inib-a, no yachi hen enkaman 19 Laylaychéntaaw ah Apudyus te le- Apudyus way manlayad an chitaaw, lenyad chitaaw chillu. 20 Ngém mag-ay masapor agé man-ahelennayadtaaw. ta wachay tagu ah mangaliyén laychéna 12 Maid paat tagu ah nangila ano ah Apudyus ngém achina agé lay- hen achar Apudyus, ngém no chén hen anchi ifana, kétémnachi. Te man-ahelennayadtaaw, wat metetepon achinaat laychén hen ifana way mamàila ah Apudyus an chitaaw, yag ta gimuraat ah Apudyus way achi maila. matapyatapyan agé hen layadtaaw ah 21 Te hen inyurchin Jesu Cristu an chi- mepachongan hen layadna. taaw chillu, ekatnéén, “Heno way man- 13 Hen manot-owaantaaw way layad an Apudyus, masapor laychéna netetepon ah Apudyus an chitaaw ya agé hen ifana.” netetepontaaw agé an hiya, te wacha hen anchi Espirituna way inidchatna way mìyachar an chitaaw. 1 Juan 5:1 509 1 Juan 5:16

chéncha way aryén way ah Jesus, hiya Hen mangafa-an hen tatagu hen hen anà Apudyus. 9 Ma-afurot met hen karaweng hen antoy lota istigun hen tatagu no wacha hen is- Heno way tagu way mangafurot way tiguwancha, wat ay achi kaskasen way 5 ah Jesus hen anchi Cristu way em- ma-afurot no ah Apudyus hen mangis- popostan Apudyus way umale, wat hiya tigu. Yag ah Apudyus paat hen mangis- hen anà Apudyus. Ya heno way man- tigu an anàna. 10 Wat hiyachi, heno layad hen anchi amana, kapeletan way way mangafurot hen anchi anà Apudyus, laychéna agé hen a-anàna. 2 Ya hen maid manchuwachuwana mepanggép mangempàil-antaaw way laychéntaaw hen mangistiguwan Apudyus an anàna. hen anchichay a-anà Apudyus, wat hen Waman hen anchi tagu way ammag manlaychantaaw an hiya ya hen man- achi mangafurot an Apudyus, annag cha gafurotantaaw hen inyurchinna. 3 Te mankétmén hiya te annag achi afuroton hen mempàil-antaaw way laychéntaaw hen imfagana mepanggép hen anàna. ah Apudyus wat hen mangammaan- 11 Yag hen imfagan Apudyus, ekatnéén taaw hen inyurchinna. Ya faén agé idchatna an chitaaw hen mannanayun ammag naligat hen anchi inyurchinna way mètaguwantaaw an hiya way hen an chitaaw, 4 te amintaaw way enanà yachiy mannanayun way ataguwan, Apudyus, wat wachan kafaelantaaw narpo yanggay hen anchi anàna. 12 Wat amin way mangafà hen kenaraweng hen heno way tagu way wachan anchi anà antoy lota. Ya maid agé kasen iyafàtaaw Apudyus an hiya, looh nidchat hen no faén hen anchi afurottaaw an Jesu anchi mannanayun way mètaguwana Cristu. 5 Wat ma-awatantaaw koma way an Apudyus. Waman hen anchi tagu maid kasen maka-afà hen kenaraweng way maid anchi anà Apudyus an hiya, hen antoy lota no faén yanggay hen an- maid agé anchi mannanayun way mè- chi tagu way cha mangafurot way ah Je- taguwana an Apudyus. sus hen anà Apudyus. Mepanggép hen Hen mangistigu an Jesu Cristu mannanayun way ataguwan 6 Ah Jesu Cristu, hiya hen anchi narpo 13 Hen mangensoratà an natto an Apudyus yag ummale hen antoy lota an chàyu way ommafurot hen anà way hen manot-owaan an hiya, hen an- Apudyus, ta masigurachuyu way chi nafunyagana ah chanum ya anat agé mètaguayu an Apudyus ah ing-inggana, hen anchi chummaraana hen natéyana te looh ninidchat an chàyu hen anchi hen koros. Faén yanggay hen nafunya- mannanayun way ataguwan. 14 Ya gana hen manot-owaan an hiya, te hen ta sésém-ém agé hen hamhamàtaaw anchi natéyana agé. Ya tatàchégan hen way manchawat an Apudyus te Espiritun Apudyus hen kenatot-owan sigurachutaaw way changréna hen nadchi way hen Espiritun Apudyus, hiya chataaw chawatén no mètemfuruychi hen pongar hen tot-owa. 7 Wat torocha hen anchi laychéna. 15 Ya gapo ta hen mangistigu an Jesu Cristu 8 way hen sigurachutaaw way chana changrén iha, hen anchi nafunyagana ya hen anchi hen ifagataaw, sigurachutaaw agé way ma-agwa, hen anchi nifùfuan hen cha- idchatna hen anchi chawaténtaaw. rana hen natéyana, ya hen anchi ma- 16 No ilanyu hen fummasoran hen atlo, hen anchi Espiritun Apudyus. Wat ifayu way hen halenonot hen yachiy fa- torocha, ngém ihà-an chillu hen lay- sorat faén hen metap-arana, chawatényu 1 Juan 5:17 510 1 Juan 5:21 koma an Apudyus ta pakawanéna ya amin anchichay tapen hen tatagu hen taguwéna hen yachiy fummasor. Ngém antoy lota, cha etorayan Chumunyu wacha hen fasor way hen halenonotna, chicha. etap-ar Apudyus hen anchi fummasor, 20 Innilataaw agé way umma-ale wat achì itugun an chàyu way mang- hen anà Apudyus hen antoy lota inchawat ah mapakawanana. 17 Amin yag empaka-awatna agé an chitaaw way laweng way ma-ammaanat fasor hen anchi tot-oway Apudyus. Yag aminchi, ngém wacha hen fasor way netetepon hen hamhamàtaaw hen anchi mafalin mepakawan ta achi metap-ar tot-oway Apudyus te netetepon hen hen anchi fummasor. 18 Innilataaw way hamhamàtaaw hen anchi anàna way achi ammag cha fumasofasor hen an- Jesu Cristu way hiya paat hen anchi chichay tatagu way tot-oway enanà tot-oway Apudyus ya hiya yanggay Apudyus, te hen anchi siguchay anàna, hen karpowan hen mannanayun way hahallimunana chicha ta achi mafalin ataguwan. way afaén Chumunyu chicha. 21 A-anào, ar-arwachanyu ta achiyu 19 Innilataaw way ah Apudyus hen ammag cha apudyusun hen safali. Haén nangen-awa an chitaaw. Waman hen ah Juan. 511 2 Juan 1:13

mangempàil-antaaw ah layadtaaw an Hen miyagwa way sorat Apudyusat hen mangafurotantaaw hen inyurchinna. Yag hen anchi inyurchinna Juan way chechengngartaaw chillu nane- pod hen pés-éyna, wat masapor man- Ah aposel Juan way narakayay térén hen ahelennayadtaaw. nangensorat an natto hen kawad-ana ad 7 Ad uwan, fummufùnagcha hen Efeso hen anchi tawén way 90 ménat. Ya chuaray tatagu way i nanorsor hen magat hen anchichay cha ma-am-among antoy lota way anchag cha lokopon ah ihay fabréy hen enawagana ah in-ina. hen tapena, ya achicha agé afunan Yag tinugutugunna chicha mepanggép hen way ummale ah Jesu Cristu hen antoy senang tutudtuchu. lota way namfalin ah tatagu. Wat Haén ah Juan way ponò hen om- hen kaman hichi way tatagu, anchag 1 mafurot, wat antoyan hen sorat-o lommorokkop way chicha hen kafusor an hea way in-ina way penepenelen Cristu. 8 Wat ar-arwachanyu ta payan Apudyus ya hen annachay a-anàno way hen kommakamméchanyu hen afurot laylaychê agé. Ya faén yanggay agé haén ya ta aranyu amiamin hen gunggunayu hen manlayad an chàyu, te uray hen way ensasagganan Apudyus para an amin way cha mangafurot hen katot- chàyu ad uchu. owaan, laylaychén chàyu agé. 2 Te hen 9 Heno way tagu way ammag anchi katot-owaan way wacha an chi- mangempàfat hen intudtuchun Jesu taaw ad uwan, wat mawawà-achachi an Cristu yag enhoopna hen safali, chitaaw ah ing-inggana. 3 Hen chawat- maid angkay ah Apudyus an hiya. o, wat ta totollongan chitaaw an Am- Waman hen anchi mamangchén hen ataaw way Apudyus yah anàna way Jesu intudtuchun Jesu Cristu, wawà-acha Cristu, ya ta séség-angan chitaaw ya ah Amataaw way Apudyus an hiya, ta papannohoncha agé hen hamhamà- ya umat agé hen anchi anàna way taaw amin. Yag hen mangawatantaaw Jesu Cristu. 10 Wat hiyachi, no wachay an cha nahha, hen mamangchénantaaw umale an chàyu way sabsafali hen hen katot-owaan ya hen chataaw man- chana itudtuchu, achiyu cha paghépén ahelennaychan. hiya, ya achiayu amin cha mì-ib-ifun an hiya. 11 Te heno way mangempaghép Mepanggép hen tot-owa an hiya, cha angkay mètape hen anchi ya hen layadyu laweng way chana ammaan. 4 Amchan hen laylayad-o way nangila 12 Chuar koma hen ifagà an hea, ngém hen tapen hen a-anàno way cha man- naligat no an esorat amin. Wat hen ekat- gafurot hen tot-owa way yachi chillu o, umaliyà koma ahna way i mangila an hen inyurchin Amataaw way Apudyus. chàyu ta ammay hen mantatagépfaran- 5 Wat hiyachi, hen anchi itugun-o an taaw way mahaghaggang ta mamapnek- hea ad uwan, ta antaaw ammag man- taaw amin. ahelelennayad. Yag faén agé kà-amma 13 Hen antochay a-anà hen anchi son- way orchin hen antoy chà ifaga, te yachi odno way penepenelen Apudyus agé, chillu hen anchi inyurchin Apudyus cha chàyu pakomostéén ahna. Haén ah an chitaaw nanepod hen anchi pés- Juan. éy ommafurotantaaw an hiya. 6 Ya hen 512 3 Juan 1:13

mangempàil-antaaw ah layadtaaw an Hen miyagwa way sorat Apudyusat hen mangafurotantaaw hen inyurchinna. Yag hen anchi inyurchinna Juan way chechengngartaaw chillu nane- pod hen pés-éyna, wat masapor man- Ah aposel Juan way narakayay térén hen ahelennayadtaaw. nangensorat an natto hen kawad-ana ad 7 Ad uwan, fummufùnagcha hen Efeso hen anchi tawén way 90 ménat. Ya chuaray tatagu way i nanorsor hen magat hen anchichay cha ma-am-among antoy lota way anchag cha lokopon ah ihay fabréy hen enawagana ah in-ina. hen tapena, ya achicha agé afunan Yag tinugutugunna chicha mepanggép hen way ummale ah Jesu Cristu hen antoy senang tutudtuchu. lota way namfalin ah tatagu. Wat Haén ah Juan way ponò hen om- hen kaman hichi way tatagu, anchag 1 mafurot, wat antoyan hen sorat-o lommorokkop way chicha hen kafusor an hea way in-ina way penepenelen Cristu. 8 Wat ar-arwachanyu ta payan Apudyus ya hen annachay a-anàno way hen kommakamméchanyu hen afurot laylaychê agé. Ya faén yanggay agé haén ya ta aranyu amiamin hen gunggunayu hen manlayad an chàyu, te uray hen way ensasagganan Apudyus para an amin way cha mangafurot hen katot- chàyu ad uchu. owaan, laylaychén chàyu agé. 2 Te hen 9 Heno way tagu way ammag anchi katot-owaan way wacha an chi- mangempàfat hen intudtuchun Jesu taaw ad uwan, wat mawawà-achachi an Cristu yag enhoopna hen safali, chitaaw ah ing-inggana. 3 Hen chawat- maid angkay ah Apudyus an hiya. o, wat ta totollongan chitaaw an Am- Waman hen anchi mamangchén hen ataaw way Apudyus yah anàna way Jesu intudtuchun Jesu Cristu, wawà-acha Cristu, ya ta séség-angan chitaaw ya ah Amataaw way Apudyus an hiya, ta papannohoncha agé hen hamhamà- ya umat agé hen anchi anàna way taaw amin. Yag hen mangawatantaaw Jesu Cristu. 10 Wat hiyachi, no wachay an cha nahha, hen mamangchénantaaw umale an chàyu way sabsafali hen hen katot-owaan ya hen chataaw man- chana itudtuchu, achiyu cha paghépén ahelennaychan. hiya, ya achiayu amin cha mì-ib-ifun an hiya. 11 Te heno way mangempaghép Mepanggép hen tot-owa an hiya, cha angkay mètape hen anchi ya hen layadyu laweng way chana ammaan. 4 Amchan hen laylayad-o way nangila 12 Chuar koma hen ifagà an hea, ngém hen tapen hen a-anàno way cha man- naligat no an esorat amin. Wat hen ekat- gafurot hen tot-owa way yachi chillu o, umaliyà koma ahna way i mangila an hen inyurchin Amataaw way Apudyus. chàyu ta ammay hen mantatagépfaran- 5 Wat hiyachi, hen anchi itugun-o an taaw way mahaghaggang ta mamapnek- hea ad uwan, ta antaaw ammag man- taaw amin. ahelelennayad. Yag faén agé kà-amma 13 Hen antochay a-anà hen anchi son- way orchin hen antoy chà ifaga, te yachi odno way penepenelen Apudyus agé, chillu hen anchi inyurchin Apudyus cha chàyu pakomostéén ahna. Haén ah an chitaaw nanepod hen anchi pés- Juan. éy ommafurotantaaw an hiya. 6 Ya hen 513 Juda 1:9

hiya yanggay hen ap-apotaaw way ma- Hen sorat afurot paat. Hen chichachiy tatagu, ne- sosorat ad namenghan way machuchus- Juda sacha chillu. 5 Wat tàén no chechengngaryu hen Ah Juda way sonod Jaime ya enawchin antochay chà paniyén way nekaman agé Jesu Cristu hen nangensorat an natto ad namenghan, kasen-o chillu epacha- hen tawén way 70 ménat. Yag hen pon- an an chàyu ah manhamham-antaaw. tosna, ta elawagna hen egachay cha oma- Te ilanyu ngén ah Apudyus, wat tàén furot mepanggép hen senang tutudtuchu. henara-ana amin hen anchichay ganà Haén ah Juda way enawchin Jaime Israel hen lommayawancha ad Egipto, 1 way ihay chan sérfi an Jesu Cristu. anna chillug pinchit hen tapen an- Wat antoyan hen sorat-o an chàyu amin chichay henara-ana te anchag iggay ahna way penepelen Amay Apudyus ya afuroton hiya. 6 Ya kaman agé hen tapen laylaychéna agé, chàyu way hahallimu- anchichay anghel Apudyusat, gapo ta nan Jesu Cristu. 2 Wat hen chawat-o, ta iggaycha patigén hen fiyangcha ad séség-angan chitaaw amin an Apudyus, uchu way anchag tenaynan, wat an- ya ta papannohona agé hen hamhamà- chag nakawachan ah mannanayun way taaw ya ta ma-awa-awatantaaw hen kawad hen anchi ammag ngéngét way kapegsan hen layadna an chitaaw. lugar ingganah umchah hen anchi ag- gaégyat way ag-agaw way mauwisan Hen senang tutudtuchu hen amin. 7 Ya kaman agé hen anchichay Rom. 16:17-19; 1 Tim. 1:3-11; tatagu ad Sodoma yad Gomora ya hen 2 Tim. 3:1-9; 2 Ped. 2 anchichay tapenay nehag-én way fafab- 3 Sosnod way laylaychê, hen anchi réy, te hen kenaraweng hen fasor cha pés-éyna, ekat-owén manoratà koma an nadchi, wat kaman agéhchi hen ke- chàyu way mangempacharan mepang- naraweng hen fasor hen anchichay a- gép hen anchi kahara-antaaw. Ngém anghel. Te ammag aggarémha hen enka- yachiyat agé yag enlasin-o way mas- mancha way maid iggaycha hòyongon apor peet manorata-at way manugun way magénén tàén hen kapachongcha an chàyu, ta anyug tétérnén way ma- way larae. Wat ammag ginhéb Apudyus mangchén hen anchi chataaw afuro- chicha ah mansarmengantaaw hen eka- ton, te yachi paat hen imfafaggan manna way manusa hen menangfasor Apudyus hen tataguna way achi chillu hen iggaw hen anchi mannanayun way mafalin ma-at-atob. 4 Wat tugun-oto an apoy. chàyu te maid peet enlasinyu way an- 8 Wat kaman agéhchi angkay hen nachayan hen ammag nan-asilib way cha ekaman hen annachay nan-asilib niya-ahrang an chàyu way ammag maid ahna way nelarammong an chàyu, te ustoh afurotcha an Apudyus. Te an- chacha agé ammaan hen anchichay ag- chag cha epàfat hen ség-angna way garémha way térén way henelapcha anchag cha ekatén uray no ammaan- ano. Yag maid paat agé iyafiincha cha hen lenoroko wat achicha chillu ah ap-apo. Ya chacha agé ustan hen ano machusa te an anog séség-angan anchichay kachachayaw way anghel Apudyus hen menangfasor ya laylay- Apudyus. 9 Ancha ammag natorod, te chéna chicha. Ya hen iha agé, anchag pakay uray hen anchi ap-apon paat achi mangiggéén ah Jesu Cristu way hen anghel way ah Miguelat maid met Juda 1:10 514 Juda 1:20 paat inustana. Te hen anchi nèsonge- nattafaw way taraw way nèfat hen chana lana an Chumunyu mepanggép no heno ayan. Wat ensasagganan Apudyus hen hen mangara hen achar Moses, wat ig- anchi ngéngét way lugar way para an gayna ilurud way mangensongfat ah chicha ah kachusaancha ah ing-inggana. laweng an Chumunyu te anna yanggay 14 Uray ah Enoc ad namenghan way ammag ekatén, “Egad ah Apudyus way ma-aném hen ganà Adamat, imfafag- mangingar an hea.” 10 Waman cha nah- gana hen kachusaan hen kaman an cha hay tatagu, anchag nat-énay térén te an- nahhay tatagu, ekatnéén, chag an cha ustan hen uray heno way “Ilanyu te umale ah Apudyus way achicha ma-awatan. Yag ancha agég ka- mangentàtaen hen kalifulifu hen man aho way uray heno paat way lay- anchichay anammay way anghelna chén hen acharchéén enammaanchaat. 15 way ina uwisén hen egachay Yag yachiyat agé hen cha mangammah katagutagu hen antoy lota, wat metap-arancha. chusééna amin hen anchichay 11 Anchag ka-as-ase way tatagu way tatagu way cha nangamma ammag aggaégyat hen machusaancha, ah laweng ya cha nangale ah te ancha peet ammag cha torachén hen laweng ya aminay paket way ale kenaraweng Cain ad namenghan. Ya mepanggép an Apudyus.” gapo agé hen gamgamcha ah pelakat, 16 Hen cha nahhay tatagu agé, maid chacha agé ilurud way mangamma hen achicha chumsekén ya chacha agé ihlig kaman hen enammaan Balaam ad na- ah tapena. Ya ancha agég cha torachén menghan. Ya ancha agég cha guréén hen heno way laychén hen acharcha ah Apudyus way kaman agé hen enka- paat. Anchag chan paspasekat, ya man Core ad namenghan, wat sigurachu chachaat agé ay-ayuwén hen tapena way machusacha agé way kaman hen ah mangar-ancha hen heno way nachusaan Core. laychéncha. 12 Cha nahhay tatagu, ammag maid 17 Wat hiyachi, sosnod, achiyu paat iyafiincha an chàyu ya uray ah cha ar-aliw-an hen imfagan hen Apudyus. Te no mìyamongcha an chàyu anchichay aposel Jesu Cristu way way mèan hen anchi Manmanma-an, Apotaaw way ekatchéén, 18 “No anchag cha ammaan hen ka-ahoyanyu, tég-angay hen anongoh hen ag-agaw te maid kasen hamham-éncha no faén wat fùnagcha hen anchichay ammag yanggay hen laylaychén hen acharcha. pèsésénséna way tatagu way maid Wat poros chi kesérfiyancha, te anchag kasen man-anchar ah hamhamàcha kaman hen anchi funat way an lawag no faén yanggay hen anchi laweng cha etat-ayap hen yawyaw way maid way laylaychén hen acharcha.” 19 Cha epêchagnah uchan. Ya kamancha agé nadchiy tatagu hen cha mangamma hen anchichay fayyén way away way hen chan sosongelan hen tapena achi mamunga, ya ancha agég kaman ah maid mantetempoyugancha, ya hen nanattéy way away way nahohònot. hen antoy lota yanggay hen péppég 13 Ya ancha agég kaman hen anchichay hen hamhamàcha te maid Espiritun aggaégyat way challuyun hen fayfay, Apudyus an chicha. te hen anchichay afifiin way chacha 20 Ngém chitaaw way sosnod, hen eka- ammaan, kaman hen anchi chan agub mantaaw koma, antaaw ammag epa- way cha henhenén hen challuyun ah pate way mangempapegsa hen afuro- tarantag. Ya kamancha agé hen anchi taaw. Ya eparufustaaw hen manorongan Juda 1:21 515 Juda 1:25 hen Espiritun Apudyus an chitaaw hen kafaelana way manahallimun an chataaw manluwaruwan. 21 Ya antaaw chitaaw ta achitaaw fumasor, ya wacha agég manchichinlan hen layad Apudyus agé hen kafaelana way mangemparang an chitaaw hen antoy mamannéchan- an chitaaw hen anchi kachachayaw taaw hen mangidchatan Apotaaw way way sangwanana way maid poros Jesu Cristu an chitaaw hen anchi man- fasfasortaaw an hiya ya maid agé nanayun way ataguwan way yachi hen kepaniyan hen layadtaaw. 25 Maid kafud-asan hen ség-angna an chitaaw. kasen ah kaman an Apudyus way 22 Ah ség-angtaaw, antaaw ammag hiya yanggay hen tot-oway Apudyus, eharoharochàchà way manudtuchu wat antaaw ammag chachayyawén hen anchichay chan chuwachuwa hen yanggay hiya way hen nakaharà afurotna. 23 Ya hen tapena, antaaw an an chitaaw gapon enammaan tudtuchuwan chicha ah omafurotancha Apotaaw way Jesu Cristu. Te hiya way kamantaaw lenapchù chicha hen agé hen kachachayyawan way Are ya chacha metongowan. Ya hen tapena, kangatowan hen aminay mannakafael. antaaw an tudtuchuwan chicha ah Ya hiya hen ap-apon hen egad way ka-asetaaw, ngém man-unigartaaw nanepod hen lugrugina ingganad uwan gapo hen anchichay aggarémha way ya ah ing-inggana chillu way maid fasorcha ah achitaaw paat melak-aman. péppégna. Haén ah Juda. 24 Antaaw ammag manyaman an Apudyus te wacha tot-owa hen 516 Hen nepaka-ammu 1:8

Ah Apudyus, ammag nawawà-acha Hen nepaka-ammu an Juanway hen laprapon chi egad ya é-éttégna ad mekaman ah tapen chi ag-agaw uwan, ya ammag mawawà-acha chillu ah ing-inggana. Ya hen anchi Espir- Narakayay térén ah aposel Juan hen ituna way pituy karase hen chana nangensoratana an natto way wacha agé man-ancharan, ini-inggaw hen sang- hen ensoratna way toroy a-anattè way wanan Apudyus way chan toray. Ya sorat ya anat agé hen anchi Ammayay ah Jesu Cristu, an chillug natatallek Chamag mepanggép an Jesu Cristu. Yag way nangempàila hen aminay wacha an hen nangensoratana an natto wat hen an- Apudyus yag na-awagan agé ah pés-éy chi tawén way 95 ménat hen kawad- chi anà, te hiya hen anchi nangempango ana ad Patmos way neparyawana gapon hen man-uchiyan hen natéy, ya hiya agé afurotna. Angkay ad Patmos, wacha hen hen aren hen egachay toray hen antoy empahelap Apudyus an hiya ah kaman lota. in-inép way yachin ensoratna. Wat ka- Wat ta totollongan chitaaw amin an man pani aminchi ah mangammuwantaaw chicha ya ta totornosoncha agé hen hen mepasamak ah pegwana ya ah manot- hamhamàtaaw amin. owaantaaw way chuséén Apudyus way Ah Jesu Cristu agé, ammag pararo chuséén hen laweng. hen layadna an chitaaw, wat natéy Hen yatoy nesorat, yato hen narpon way nifùfù hen charana ah nanginlu- 1 Apudyus way empaka-ammun Jesu fusana an chitaaw way kaman imfa- Cristu an Juan ta mafalin ma-awatan farud hen fasor. 6 Yag entapena agé amin hen anchichay chan sérfi an hiya chitaaw hen mantorayana, ya namfal- hen ma-ammaan ah tapen chi ag-agaw, inéna agé chitaaw ah pachi way man- te amin chato wat achi mahen-awniyan sérfi an Amana way Apudyus. Wat an- yag nepasamakat. Yag ah nempaka- taaw yanggay ammag chachayyawén ah ammuwan Jesu Cristu an cha natto, Jesu Cristuwanchi way hiya hen man- wat anna an hennag an Juan way nakafael way mantoray ah ing-inggana. chan sérfi an hiya hen anghelna. 2 Yag 7 I-illanyu te kasen agé umale ah ah Juan, henaphapetna amin hen in- Jesu Cristu way manggagaw-én hen fu- nilana ya chengngarna. Wat hen yatoy nat. Yag maid tagu ah achi mangila nesorat hen nanaphapetana hen imfa- an hiya hen hiyachi, te uray hen an- gan Apudyus way tenàchégan agé Jesu chichay nanodyok paat an hiya hen Cristu. 3 Wat laylayad hen anchi tagu namchitanchaat ilancha agé. Yag hen way mamasa hen yatoy nesorat yag an- aminay tatagu ah karotarotaat anchag cha agég laylayad no papannaagéncha mampapayagpag amin ah égyatcha hen ya afurotoncha paat hen chana ifaga, te umaliyana te yachin machusaancha. achi mafayag wat umchah amin chatoy Wat ma-ammaanchi way ma-ammaan. paspasamak. 8 Wat ah Apudyus way nawawà-acha chillu hen péspés-éyna ya é-éttégna ad Hen nanoratan Juan hen anchichay uwan way ammag mawawà-acha agéh cha omafurot hen pituy fabréy ing-inggana way hiya yanggay hen anchi 4–5 Haén way Juan, hiyaton esorat-o mannakafael way Apudyus, ekatnéén, an chàyu way cha omafurot way cha ma- “Haén hen lugrugin hen egad ya haén am-among hen annachay pituy fabréy agé hen péppég hen egad.” hen provinsiyan hen Asia. Hen nepaka-ammu 1:9 517 Hen nepaka-ammu 2:1

nalin chi ngarabna. Ya hen anchi féharna Hen nampàil-an Jesu Cristu an Juan agé, ammag cha humili way kaman hilin 9 Haénay Juan way sonodyu, ifà paat chi init hen kapegsana. chàyu hen chataaw manganohan hen 17 Angkay hen nangil-à an hiya, anà chataaw maligatan gapon chataaw oma- ammag narangad hen sangwanana way furotan an Jesu Cristu, ya ifà agé kamanà natéy ah égyat-o. Yag annag chàyu hen metatapyantaaw hen man- tenchéat agé haén way mangaliyén, torayan Apudyus. Wat haén way son- “Achia cha émégyat te haén hen an- odyu, anà ammag neporwak hen antoy chi lugrugin chi egad, ya haén agé hen lota way nanggagawa hen fayfay way anchi péppég chi egad. 18 Ya haén agé ekatchéén Patmos, gapon chà mangin- hen anchi ammag matattagu ah ing- warawagan hen alen Apudyus ya hen inggana way tàén natéyà ad nameng- anchi katot-owaan way empaka-ammun han, nataguwà chillu way anà ammag Jesus. 10 Yag angkay hen-argawan way mawawà-achah ing-inggana way maid ag-agaw hen Chuminggu, anà ammag péppégna. Yag haén agé hen anchi ma- pinchén hen Espiritun Apudyus, yag mangchén hen atéyan hen katagutagu wachan chengngar-o way chakaray ale ya haén agé hen mangimfaga no heno way kaman alen chi tangguyub way hen ayancha no matéycha. 19 Wat ayé, nemamamang hen nanchuchùgà. 11 Yag ta esoratno hen aminay mepàila an hea hen imfagana an haén, ekatnéén, “Es- way hen tapena, mepasamak ad uwan, oratno amin hen mepàila ya mepagn- ya hen tapena, egad ah pegwana ya gar an hea, ta epééynochi hen anchichay anchaat mepasamak. 20 Yag mepanggép cha omafurot way cha ma-am-among hen antochay i-illam way pituy taraw hen anchichay pituy fabréy way ad Efeso way iné-égnanan hen awan-o ya anat yad Esmirna, ad Pergamo, ad Tiatira, ad agé hen antochay pituy faletò way cha Sardis, ad Filadelfia, ya ad Laodicea.” mepatpatngan hen helaw, epaka-ammù 12 Angkay hiyachi way namfiliwità an hea hen laychénchay aryén way way mangila koma hen anchi cha man- maid nangam-ammu. Te hen anchichay agépfar an haén, yag innila-at agé hen pituy tarawat, chichachi hen miyaligan pituy cha mepatpatngan hen helaw way hen anchichay pituy ap-apo way kaman pahig faletò. 13 Yag wacha hen ihay anghel way mangi-ila hen anchichay cha nanggagaw-éncha way kaman tatagu ma-am-among hen anchichay pituy fab- way cha magayagay hen lumfongna réy. Ya hen anchichay pituy cha mepat- ya nasesentoronan hen paragpagna ah patngan hen helaw agéat, chichachi hen faletò. 14 Ya hen fuùna agé, ammag miyaligan hen anchichay tatagu way cha pokkawan way kaman kapes. Yag hen omafurot hen anchichay pituy fabréy.” matana, ammag tachém way kaman agé hen anchi cha gumilab way apoy. 15 Ya Hen mitugun hen anchichay iyEfeso hen he-ena agé, ammag chan seselap way ammag kommapsot hen way kaman hen anat nabhar way na- layadcha an Apudyus ya hen ifacha ad-a-ad-ad way gamfang. Yag kaman Yachi yag annaat agé etoroy way agé hen alenaat, ammag kaman ésar chi 2 mangimfaga hen esorat-o hen cha mangab-afarug way chanum. 16 Ya anchi kaman anghel way mangi-ila hen awanna agé, iné-égnanana hen pituy hen anchichay cha omafurot ad Efeso, taraw. Ya hen anchi tapàna, fummufù- ekatnéén, nag hen tachém way fangid way namfi- Hen nepaka-ammu 2:2 518 Hen nepaka-ammu 2:11

“Yato hen ifagà an chàyu ahnad Efeso way haén ah Jesu Cristu way Hen mitugun hen anchichay nanangchén hen anchi pituy taraw ah iyEsmirna way cha mapàpàgang awan-o, ya haén agé hen anchi nang- 8 Angkay narpaschi yag imfagana agé gagawa hen anchi pituy cha mepatpat- hen esorat-o hen anchi kaman anghel ngan hen helaw way faletò. Wat hiyato way mangi-ila hen anchichay cha oma- hen ifagà an chàyu. 2 Innilà hen aminay furot ad Esmirna, ekatnéén, a-ammayu ya hen cha mepasamak an “Yato hen ifagà an chàyu ahnad chàyu way chayu met anohan hen ami- Esmirna way haén hen anchi lugrugin nay chayu harémén. Ya innilà agé way hen egad ya hen péppég agé hen egad, achiyu laychén hen anchichay lawen- ya haén agé hen anchi natéy yag nan- gay tatagu, ya chayu agé paneknekan uchi. 9 Innilà amin hen chayu mapàpà- hen kenatot-owan hen anchichay am- gangan ya hen kenapubliyu. Ngém ah mag mangaliyén aposelcha ngém faén- katot-owana, an-ayu angkay ammag chaat. 3 Wat an-ayu tot-owag na-anoh fafanaknang ad uchu gapon afurotyu an ya napaligatan gapon afurotyu an haén haén. Yag innilà agé hen cha ekamka- way anyu chillug achi iyang-anggayan. man hen annachay cha mangsomangsot 4 Ammay met amin chaha, ngém wacha an chàyu way cha mangaliyén tatagun chillu hen lawengê an chàyu, te am- Apudyus chicha gapon kenaJudiocha, mag an kommapsot hen chayu manlay- ngém faénat agé te chicha hen tata- chan an haén ya umat agé hen ifayu gun Chumunyu. 10 Wat hen ifagà an way achi kaman hen anchi pés-éyna chàyu, achiayu cha émég-égyat hen an- way ammag napegsa hen layadyu. 5 Wat chichay ligat way tég-angay mepachah hiyachi, hamham-ényu koma hen anchi an chàyu, te annayan tot-owa ah Chu- layadyu hen péspés-éyna ta mamfafaw- munyu way mamachas way manga-an iayu yag finalehwatyu chillu hen anchi hen afurotyu way magénén ammaana pés-éy enkamanyu. Te no achiayu, wat hen mifaruchanyu way tapena. Ngém anà angkay ammag umale yag kena-an-o an yanggay hemporo way ag-agaw hen hen anchi helaw way wachan chàyu way mapap-aligatanyu yag anggay. Wat anyu an-og tepowén chàyu way cha omafurot yanggay ammag kakamchén chillu hen ahna. 6 Ngém wacha agé uwa hen ihay afurotyu, tàén no yachin iyatéyyu, wat ammayê an chàyu, te anyug achi agé lay- gunggunaà chàyu ah pegwana ah kaman chén hen a-amman hen anchichay Nico- korona way yachi hen mannanayun way laita way achì agé laychén.” ataguwan.” 7 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat 11 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat changrényu koma hen cha ifagan hen Es- changrényu koma hen antoy cha ifagan piritun Apudyus, chàyu amin way cha hen Espiritun Apudyus, chàyu amin way omafurot ah kafabréfabréy.” cha omafurot ah kafabréfabréy.” “Yag hen anchichay tatagu way “Yag hen anchi tagu way manga-afà manga-afà hen lawengat idchat-o hen hen lawengat achi metape hen anchi karébféngancha way mèan hen fungan kachusaan way ma-awagan ah pegwan hen anchi away way wacha ad uchu chi atéyan.” hen iggaw Apudyus way yachi agé hen mangchat hen mannanayun way ataguwan.” Hen nepaka-ammu 2:12 519 Hen nepaka-ammu 2:22

“Yag hen anchi tagu way manga- Hen mitugun hen anchichay afà hen lawengat, wachan idchat-o an ePergamo way anchag a-abfunan hiya way entatarò way ma-an way hen anchi achi koma ma-afunan ekatchéén manna. Ya idchat-o agé hen 12 Angkay narpas agéchi yag imfa- ihay pokkawan way fato way nasosol- gana hen esorat-o agé hen anchi kaman latan ah faru way ngachan way maid anghel way mangi-ila hen anchichay cha kasen nangammu an nadchi no faén omafurot ad Pergamo. Hen imfagana, yanggay hen anchi midchatana.” ekatnéén, “Yato hen ifagà an chàyu ahnad Hen mitugun hen anchichay eTiatara Pergamo way haén ah Jesu Cristu way anchag cha parufusun way nangimfangid hen anchi tachémay hen anchi achi meparufus fangid way namfinalin hen ngarabna. 18 Angkay hiyachi way narpas agéchi 13 Innilà hen annay iggawyu way am- yag imfagana agé hen esorat-o hen an- mag kaman paat fabréy Chumunyu te chi kaman anghel way mangi-ila hen an- hiya hen chan toray ahna. Ngém ammay chichay cha omafurot ad Tiatira. Hen te anyu chillug epapate hen afurotyu imfagana, ekatnéén, an haén way iggayyu paat iyang- “Yato hen ifagà an chàyu ahnad anggayanchi, uray hen anchi namchi- Tiatira way haén hen anà Apudyus way tan hen kailiyanyu hen anchi ifayu way ammag tachém chi matana way ka- Antipas way ihay natatallek way cha man cha gumilab way apoy, ya am- nempaka-ammu mepanggép an haén. mag chan seselap hen he-ena way ka- 14 Manowat te ammay amin chachi, man na-ad-a-ad-ad way gamfang. 19 In- ngém wachacha chillu hen tapen hen nilà amin hen a-ammayu ya hen ke- lawengê an chàyu way hen iha, an- napegsan hen layadyu ya hen kena- nachayan hen tapenay ifayu way cha talekyu. Ya innilà agé way chayu tot- manorad hen intudtuchun Balaam ad na- owa epapate way mansérfi an haén ya menghan way hiya, intugunna an Balak chayu agé anohan hen uray heno way hen ekamanna way mangawis hen an- ligat. Yag innilà agé way chùchùar hen chichay ganà Israel ah fumasorancha. chayu ammaan way ammay ad uwan Te intudtuchuna hen mangissaancha no hen pés-éyna. 20 Ngém wacha chillu hen anchi nichaton hen faén tot-oway hen lawengê an chàyu, te anyug cha Apudyus, ya hen cha mangammaan hen parufusun hen mantudtuchuwan hen an- lenarae ya finufae hen lenoroko. 15 Ya nay fufaeyanna way kaman an Jezebel kaman agéchi hen wachan chàyu, te way annag emparang hen acharna ah wachacha peet hen tapeyu agé way profeta ano, yag chanaat agé loko- cha manorad hen intudtuchun hen an- pon hen anchichay chan sérfi an haén chichay Nicolaita. 16 Wat etagayyu koma ah fumasorancha. Te chana itudtuchu cha nadchi, te no achiyu, anà angkay hen mangamaan hen lenarae ya finufae ammag umale yag ginufat-o cha nadchiy hen lenoroko, ya anat agé hen mangis- tatagu way usarê hen antoy fangid way saan hen nichaton hen faén tot-oway fummufùnag ah tapào.” Apudyus. 21 An-og hehennéd hen mam- 17 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat fafawiyana, ngém annag a-adchiyén te changrényu koma hen antoy cha ifagan achina laychén way mangentagay hen hen Espiritun Apudyus, chàyu amin way anchi aggarémha way chana ammaan. cha omafurot ah kafabréfabréy.” 22 Wat hen ekaman-o, an-og ammaan Hen nepaka-ammu 2:23 520 Hen nepaka-ammu 3:5 hen pararo way mansaketana ah achina makafangonan, yag kaman agéhchi hen Hen mitugun hen anchichay eSardis mekaman hen anchichay nèloko an hiya. way ammag korang hen afurotcha Wat ammag pararo hen mamaligatà an Angkay narpaschi yag imfagana chicha amin no achicha ifafawi way 3 agé hen esorat-o hen anchi kaman mangentagay hen anchichay laweng anghel way mangi-ila hen anchichay cha way chacha ammaan. 23 Yag an-o agég omafurot ad Sardis, ekatnéén, pédtén amin hen anchichay cha somorot “Yato hen ifagà an chàyu ahnad Sardis an hiya ta wachay mangil-an hen ami- way haén ah Jesu Cristu way nelaram- nay cha omafurot ah kafabréfabréy way mongan hen Espiritun Apudyus way haén, innilà hen egachay netataro way pituy karase hen chana man-ancharan. hamhamà hen tatagu ya hen gagtàcha. Ya haén agé hen anchi nanangchén hen Yag idchat-o agé hen assong hen a- anchi pituy taraw. Wat innilà amin hen amman hen aminay tatagu way ammay a-ammayu, ya innilà agé way nanhema- no ammay ya laweng no laweng.” mag way mètaguayu ano an Apudyus. 24 “Ngém chàyu way tapena ahnad Ngém ah katot-owana, an-ayug kaman Tiatira way iggay somorot hen in- nanattéy an hiya te ah tapàyu yanggay tudtuchun hen hiyachiy fufae yag ig- hen iggaw hen afurotyu. 2 Yag kaman- gayyu agé acharén hen anchichay nau- ayu agé nanasséy wat fumangon-ayu nig way intudtuchun Chumunyu, wat ta iyam-ammayu hen annay aket way maid kasen ifagà an chàyu ah kahéphé- afurotyu ta achi paat maonghor. Te pan hen ligatyu. 25 Te hen ifagà yanggay hen inchahà an chàyu, wat ammag an chàyuwat, anyug mannunuuchun hen cha-an mènong an Apudyus hen an- afurotyu inggana hen umaliyà.” nay chayu am-ammaan. 3 Wat hamham- 26–28 “Te hen anchichay tatagu way ényu hen anchichay nitutudtuchu an manga-afà hen laweng way ancha yang- chàyu way chengngaryu hen pés-éyna, gay ammag epapate way mangamma ta yachin afurotonyu yag imfafawiyu hen laychê ingganah matéyancha, wat hen annay chayu ekamkaman. Te no idchat-o an chicha hen anchi taraw way achiyu falewan chachi, anà angkay am- fatakagan ya anat agé hen fiyangcha mag umale way manusa an chàyu way way mantoray hen karotarota way ka- achiyu mapòpootan yag umma-aliya- man hen nangidchatan Ama hen fiyang- at way kaman hen umaliyan hen ihay o agé way mantoray. Yag mantorayê agé cha mangakaw. 4 Ngém wachacha chillu chicha way ammag estrekto hen eka- hen tapena an chàyu ahnad Sardis way mancha way maid maka-afà an chicha cha-an netape hen fummasoran hen yag amin hen anchichay achi man- kachùran, wat kaman cha-ancha lag- guyaat, machusacha way anchag kaman tan hen lumfongcha. Wat chichachi hen fanga way mapagoh yag nabnabtà.” marumfongan ah pokkawan ya metnod- 29 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat cha agé an haén te wachan karébféngan- changrényu koma hen antochay cha ifa- cha gapon kenauston hen afurotcha.” gan hen Espiritun Apudyus, chàyu amin 5 “Ya aminay tatagu way manga-afà way cha omafurot ah kafabréfabréy.” hen laweng, wat kaman agéhchi hen marumfongancha ah pokkawan. Ya achì agé kàka-anén hen ngachancha hen an- chi libnu way nelelestaan hen ngan- gachan hen anchichay aminay mètagu Hen nepaka-ammu 3:6 521 Hen nepaka-ammu 3:16 an Apudyus ah ing-inggana, te an-owat chàyu hen anchi amchanay ligat way an ifaga hen sangwanan Ama ya hen mepachah hen aminay tatagu hen anchichay a-anghelna way chicha hen antoy lota ah kail-an hen kenatatagun tatagù paat.” hen aminay tatagu. 11 Tég-angay 6 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat tot-owa hen mamfangchà, wat anyug changrényu koma hen antochay cha ifa- mannunuuchun paat hen annay gan hen Espiritun Apudyus, chàyu amin afurotyu an haén ta maid makapréh hen way cha omafurot ah kafabréfabréy.” anchi gunggunayu way mannanayun way ataguwanyu an Apudyus.” Hen mitugun hen anchichay 12 “Yag hen anchichay tatagu way iFiladelfia way tàén aketcha, manga-afà hen laweng, wat ammaà ammaancha chillu hen chakar chicha ah kaman to-od hen anchi Tem- 7 Angkay narpas agéchi yag imfa- plon Apudyus way achicha taytaynan ah gana hen esorat-o agé hen anchi kaman ing-inggana. Yag esorat-o agé an chicha anghel way mangi-ila hen anchichay cha hen ngachan Apudyus ya hen ngachan omafurot ad Filadelfia, ekatnéén, hen anchi fabréyna way yachin anchi “Yato hen ifagà an chàyu ahnad faru way Jerusalem way mepaghad way Filadelfia way haén ah Jesus way na- marpon Apudyus ad uchu. Ya esorat- apudyusan ya katot-owaan. Ya haén o agé an chicha hen anchi faru way agé hen anchi mamangchén hen torfek ngachan-o.” hen mantorayan Apudyus ad uchu way 13 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat niyalig ah faréy David. Wat no haén hen changrényu koma hen antochay cha ifa- mam-at, maid makànéb. Yag no haén gan hen Espiritun Apudyus, chàyu amin agé hen mangnéb, wat maid agé makab- way cha omafurot ah kafabréfabréy.” at. 8 Wat innilà hen aminay a-ammayu, yag innilà agé way an yanggay agég Hen mitugun hen anchichay aket hen kafaelanyu. Ngém anyu chillug eLaodicea way ammag achin epapate way nangamma hen imfagà anchar hen afurotcha way maid nanginyang-anggayanyu an 14 Angkay narpas agéchi yag imfa- haén. Wat kaman paat an-og finùtan hen gana hen esorat-o agé hen anchi kaman hawang an chàyu way maid makànéb anghel way mangi-ila hen anchichay cha ta ah kawayaanyu way mangamma hen omafurot ad Laodicea, ekatnéén, laychê.” “Yato hen ifagà an chàyu ahnad 9 “Wat ilanyu hen ekaman-o hen Laodicea way haén ah Jesus way nan- annachay nangéttém way tatagu gadnan ah Tot-owa ya Natatallek, te way ammag mangaliyén tatagun haén hen nangempaka-ammu hen amin Apudyus chicha gapon kenaJudiocha, way mepanggép an Apudyus. Ya haén ngém faénat agé te ammag tatagun agé hen narpowan hen angamin way Chumunyu chicha. Wat wachan ammaà enammaan Apudyus. 15 Wat innilà hen an chicha ah mampalentomangancha aminay a-ammayu way ammag maid hen henagongyu ah manayawancha an paat maetorong hen afurotyu te kaman- chàyu, yag yachi hen mangenlasinancha ayu chan finfinafang ah atong ya way laylaychê chàyu way tatagù. 10 Yag ténéng. Ngém hen laychê paat, ta gìnéê gapo ta ena-abfurotyu hen imfagà koma hen kena-atongyu ono hen ke- yag enan-anohanyu hen ligat way naténéngyu. 16 Ngém gapo ta an-ayug nepachah an chàyu, wat hahalla-à chan finafang ah atong ya ténéng, ka- Hen nepaka-ammu 3:17 522 Hen nepaka-ammu 4:6 man an-ayug aggautlà an haén wat an- og etoppa chàyu. 17 Te ilanyu ngén, Hen machayawan hen anchi anyug cha ekatén maid mankoranganyu tummutùchu way chan toray ad uchu te wacha amin hen masaporyu, ya ah Angkay narpas amin chachi way hamhamàyu, an-ayu amin ammag fak- 4 nantangachà ad uchu yag innila- nang. Ngém maid peet innilayu way at agé hen ihay hawang way nafufù- ah katot-owanaat chàyu hen ammag ka- tan. Yag kasen-o agé chengngar hen pupubliyan ya kaséség-angan te kaman- alen hen anchi pés-éy nanagépfar an ayu yanggay namfafallad ya nabfurag. haén way ammag kaman tangguyub 18 Wat hen itugun-on chàyu, lomaoayu hen alena. Yag hen imfagana, ekatnéén, koma an haén hen anchi tenten paat way “Umaleahto ta epàilà an hea hen mas- faletò way hiyachi hen ustoy afurot, ta apor mepasamak ah tapen chi ag-agaw.” yachi hen kaman tot-oway fumaknan- 2 Yag hen hiyachi, pinchénà hen Espir- ganyu. Ya lomaoayu an haén agé hen an- itun Apudyus yag wachaa-at ad uchu. chi pokkawanay lumfong ah karumfon- Yag angkay ahchi, innila-at agé hen ihay ganyu ta maka-an hen kafiinanyu way tùchu way tùchun chi Are yag wacha nafafarchan. Yag umara-ayu an haén agé agé hen tummutùchu. 3 Yag hen itchu- hen agah ah ka-agahan hen annay fin- ran hen anchi tummutùchu, ammag uragyu ta makaila-ayu. 19 Aminay tatagu chan moseleng way kaman hen mose- way laylaychê, wat amhiwê ya hapratà leng hen anchi nan-anginay fato way chicha ah madisiplinaancha. Wat papan- haspe ya karnelia. Ya wacha agé hen naagényu paat hen antoy itugun-o ta nanliwéh hen anchi tummutùchuwana ifafawiyu hen annay chayu am-ammaan. way chan laranhi way telag way ka- 20 Changrényu ngén, te antoyanà way man hen laranhin hen anchi fusel way kaman tommatàchég way chan togto- fato way esmeralda. 4 Yag wachacha agé togtog hen hawang hen hamhamàyu. hen kasen chuwanporo ya opatay tùchu Yag heno way tagu way mangngar an way nampaliwéh hen hiyachiy tùchu haén yag finùtana hen hamhamàna way way chichachi hen tummutùchuwan mangempaghép an haén, wat hénggépà hen anchichay chuwanporo ya opatay tot-owa ta mì-i-iggawà an hiya, ya hiya, mangemponponò. Yag chicha, narurum- mì-i-iggaw agén haén.” fongancha ah pokkawan ya nahohòron- 21 “Yag amin hen anchichay manga- gancha ah korona way faletò. 5 Yag afà hen laweng wat patùchuwê chicha wacha hen cha marpo hen anchi tum- way mìchapat an haén way mantoray mutùchuwan paat hen Are way ammag way kaman agé hen enkaman Amay cha mangolekoleyapyap ya chan uswar Apudyus an haén gapon nanga-abfa-à an ya wacha agé hen cha magagsegagse- Chumunyu.” et way echor. Ya hen henagongna 22 “Wat yaha, naingaan-ayu met, wat agé, wachacha hen pituy cha gumi- changrényu koma hen antochay cha ifa- lab way kaman penatod way chichachi gan hen Espiritun Apudyus, chàyu amin hen anchichay pituy karasen hen man- way cha omafurot ah kafabréfabréy.” ancharan hen Espiritun Apudyus. 6 Ya Chichachi hen empasorat Jesu Cristu hen sangwanan agé hen anchi tum- an haén. mutùchuwana, wacha hen anchi chan kolenawnaw way fayfay way ammag tolleng way ammag kaman yanggay sarmeng. Hen nepaka-ammu 4:7 523 Hen nepaka-ammu 5:6

Yag wachacha agé hen nampaliwéh yanggay ah layadno wat narmu hen anchi tummutùchuwan Are way hen egachay wacha way hea hen opatay parsowa way ammag pahig narpowan hen kenawachacha.” mata hen échégcha ya umat agé hen henagongcha. 7 Hen anchi iha, ammag Hen anchi naroro-ot way papel kaman layun hen itchurana, ya hen an- ya hen anchi Karnero way chi miyagwaat kaman agé faka. Yag nangenlébféng way mamasa hen anchi miyatlo, kaman tatagu hen Angkay hiyachi yag wacha agé hen féharna, yag hen anchi miyapat wat 5 innilà way naroro-ot way papel way ammag kaman agé hen anchi angaw iné-égnanan hen awan hen anchi tum- way cha tomayap. 8 Yag amin hen an- mutùchuwanchi. Yag hen anchi pa- chichay opatat hen-én-ém hen payàcha pelanchi, nasoratan hen namfinalin way way an agég nanlènop ah mata, ya umat ammag nangappituy nep-at ah achina agé hen acharcha. Ya ammag enag-agaw kafùtan. 2 Yag wacha agé hen innilà ya nelafi way anchag chan kantakanta way ammag orhe way anghel way chi- way ammag maid somarsarchengan hen nakarna way mangaliyén, “Henokay an kankantacha way mangaliyén, chàyu hen wachay karébféngana way “Maid mepaniyan hen kaenammay hen mam-at hen antoy sorat yag enokradna anchi mannakafael way Apotaaw way mamasa.” 3 Ngém ammag maid way Apudyus te hiya hen ka-a- nachahan ah wachan karébféngana way ammayan. Ya hiya, looh nawawà- mangokrad hen anchi naroro-ot way pa- acha hen laprapon chi egad ya pel. Te maid paat poros makafael hen é-éttégna ad uwan, ya ammag amin anchichay ininggaw ad uchu ya mawawà-acha chilluh ing-inggana hen antoy lota ya umat agé hen an- way maid péppégna.” chichay natéy way wacha ah kawad- 9 Yag hen anchichay opatay par- ancha. 4 Wat anà ammag namnga way sowa, chacha agé ekantakanta hen kae- nankela gapo ta maid nachahan ah nammay hen anchi tummutùchu way wachay karébféngana way mangokrad Are way chacha chayachayawén ya hen anchi sorat way mamasa. 5 Ngém chachan yamayamanan way hiya hen yachi yag nan-ale hen iha hen anchichay anchi natattagu ah ing-inggana. Yag no mangemponponò way mangaliyén, “Eta- mankankantacha hen anchi opatay par- gayno way mankela te anchiyan kayyà sowéén 10 anchag mampalentomang agé hen anchi na-awagan ah Layun way hen anchichay chuwanporo ya opatay hiya hen anchi nangato paat way ganà mangemponponò hen sangwanan hen David way ganà agé Juda. Yag ena-afàna anchi tummutùchu way manayaw an ah Chumunyu wat hiya hen makafael hiya way natattagu ah ing-inggana way way mam-at hen anchi sorat way nan- maid péppégna. Yag anchaat agé ka- gappituy nep-at, wat okrachéna yag anén hen anchi koronacha way mangim- finasana.” falletang hen sangwanana, yag chacha 6 Yachi yag wachaat agé hen innilà ekantakanta way mangaliyén, way Karnero way tommatàchég hen ig- 11 “Heay Apudyus way Aponi, gaw hen anchi tùchun Are way linil- karébféngam way machayaw iub hen anchichay opatay parsowa ya gapon kaenammayno ya hen hen anchichay mangemponponò. Yag mannakafalinno, te hea hen hen anchi Karnero, mamàila hen fi- nangamma hen angamin. Yag gapo lat hen nepapchitana. Ya wacha hen Hen nepaka-ammu 5:7 524 Hen nepaka-ammu 6:2 pituy hàgudna ya hen pitu agéy matana anchi tummutùchuwan Are ya hen an- way chichachi hen miyaligan hen an- chi opatay parsowa ya hen anchichay chichay pituy chan ancharan hen Espir- mangemponponò. 12 Yag chinakarcha itun Apudyus way nahnag hen egachay way mankankanta way mangaliyén, lugar hen antoy lota. “Hen antoy Karnero way nepapchi- 7 Yachi yag émméy hen anchi Karnero tat lébféngna way mepangato ya way i nangara hen anchi naroro-otay machayaw, te hiya yanggay hen papel way iné-égnanan hen awan hen mannakafael, ya maid agé mepa- anchi tummutùchu way Are. 8 Yag chongan hen kafinaknangna ya hen yachi way innarana hen anchi papel, kenaraengna ya umat agé hen man- anchag nampalentomang amin hen nakafalinna ya hen kaenammayna.” anchichay opatay parsowa ya hen 13 Yachi yag chengngar-owat agé hen anchichay chuwanporo ya opatay nankankantaan hen egachay chan ì-iwi, mangemponponò hen sangwanana way te netape hen egachay wachad uchu manayaw an hiya. Ya ihaihan anchichay ya umat agé hen antoy lota, ya hen mangemponponòén nan-é-édchéncha egachay iniggaw hen fayfay ya umat ah kaman gitara way inya-agwacha agé hen anchichay aminay ininggaw hen hen chuyug way faletò way nanapno kawad-an hen natéy. Wat chacha amin ah cha omasok way fangfangru way mèkankanta way mangaliyén, yachin miyaligan hen luwarun hen “Hen anchi tummutùchu way Are ya hen aminay tatagun Apudyus. 9 Yag chacha anchi Karnero, ancha yanggay am- agé kankantéén hen anchi faru way mag machachayaw ah ing-inggana kankanta an hiya way mangaliyén, ya mepagngapagngar yanggay hen “Hea yanggay hen wachan karébféngana kaenammaycha ya hen kenanga- way mangara hen annay naroro- tocha ya hen mannakafalincha ah ot way papel way nangappituy ing-inggana way maid péppégna.” nep-at, ya hea agé yanggay hen 14 Yag tenomfarcha agé hen anchichay wachan lébféngna way mam-at ya opatay parsowa way mangaliyén, “Oo, mamasa, te hea hen anchi nepa- eman.” Yachi yag nampalentomangcha pchit yag nifùfù hen charam hen agé hen anchichay mangemponponò natéyam, yag yachi hen ensobfotno way manayaw hen anchi Karnero ya hen hen tatagu ta mantatagun Apudyus anchi Are. chicha. Ya hen anchichay senob- fotno, narpochah egachay kapo- Hen nab-atan hen anchichay opo-on chi tatagu hen kafabréfab- nangappituy nep-at way sorat réy ah karotarota way wachacha Angkay hiyachi yag innilà hen anchi agé hen narpoh egachay karasen 6 Karnero way chana hinnihnih-één chi ale. 10 Yag entapem agé chicha way mam-at hen anchi pituy nangep- hen mantorayam, ya namfaliném at hen anchi naroro-otay papel. Wat agé chichah pachi way mansérfi an hen nam-atana hen anchi pés-éy nep- Apudyus. Wat chicha hen mantoray at, chengngar-o hen alen hen iha hen hen antoy lota ah pegwana.” anchi opatay parsowa way ammag ka- 11 Angkay hiyachi way kasenà nan- man echor hen alena way mangaliyén, langranga yag innilà agé hen ammag “Fùnag-a!” 2 Yag hen hiyachi, innila-at chuaray anghel way achi mafilang te agé hen pokkawanay kafayu way fum- ammag kalifulifuna, yag liniliubcha hen mùnag way wacha hen nansasakkay way Hen nepaka-ammu 6:3 525 Hen nepaka-ammu 6:14 nan-é-édchén ah pana way ina igufat. pat hen tatagu hen antoy lota way hen Yachi yag anat ma-adchan agé ah koro- mekaman, mapchit hen tapena ya matéy nan chi are, wat lummigwat way i man- ah henaang hen tapena ya matéy ah gafà hen amin anchichay kafusorna te an saket hen tapena, ya pédtén hen aggaé- chillug manga-afà. gyatay animar hen tapena. 3 Yachi yag fin-atan agé hen anchi 9 Yachi agé yag fin-atan hen anchi Karnero hen anchi miyagway nep-at, Karnero hen anchi ma-alemay nep-at, yag chengngar-o agé hen alen hen an- yag innilà agé hen anchi selok hen chi miyagwa way parsowa way man- chacha mangmanghéfan hen michaton galiyén, “Fùnag-a!” 4 Yag fummùnagat an Apudyus. Yag innila-at agé hen agé hen anchi chittakan way kafayu way lennawan hen anchichay tatagu way hen anchi nansasakkay agé, na-adchan napchit gapon chacha nanginwarawa- ah ammag chakaray fangid ya hen kafae- gan hen alen Apudyus ya hen nanàché- lana way manachael hen tempoyug hen gancha hen kenatot-owana. 10 Yag an- tatagu hen antoy lota ta anchag mam- chag enèngaw amin way mangaliyén, pepennatéy hen katagutagu. “Heay Apudyus way Ap-apo way ammag 5 Yachi yag finùtan agé hen anchi maid maka-afà ya maid mepaniyan hen Karnero hen anchi miyatloy nep-at, yag kaenammayno way an-a agég matatallek chengngar-o agé hen alen hen anchi miy- way mangamma hen imfagam, antoyan atloy parsowa way mangaliyén, “Fùnag- hen sarudsuchunni an hea. Wat ka- a!” Ila-at agé yag fummùnag hen ihay mana kay nò hen umchahan hen man- ammag ngéttégan way kafayu way hen guwisam hen tatagu hen anchi lota anchi nansasakkay agé, iné-égnanana ah manusaam an chicha gapon nam- hen pagkilowan. 6 Yag chengngar-o hen chitancha an chàni.” 11 Yachi yag na- kaman chan ale way cha marpon anchi adchancha amin ah pokkawanay lum- iggaw hen anchi opatay parsowa way fong, yag anat ifagan Apudyus an chicha ekatnéén, “Mabtel hen antoy lota wat way mangaliyén, “Man-ihéédyu paat ah makilo hen egad, wat hen laon hen ihay hen-aketan ta ingganah magichahcha kilo way fégahat pasar hen labfun hen amin way mapchit hen anchichay ifayu ihay ag-agaw way yachi agé hen meka- way chan sérfi agé an haén way kaman man hen hensarép way fa-aw. Ngém agé hen napchitanyu”. achi ma-atob hen laon hen fayah ya hen 12 Yachi yag fin-atan agé hen anchi manteka.” Karnero hen anchi ma-aném way nep- 7 Yachi agé yag anat fùtan hen an- at. Yag anat agég nanlunig ah ammag chi Karnero hen anchi ma-apatay nep- napegsa, ya ammag nachép hen anchi at, yag chengngar-o agé hen alen init way ammag ngémmétég way ka- anchi ma-apatay parsowa way man- man hen ngéttéganay lopot. Ya am- galiyén, “Fùnag-a!” 8 Yag innila-at agé mag chummitakat agé hen anchi hérag way fummùnag hen kafayu way hen way kaman kachitak chi chara. 13 Yag chotchotna, kaman pommopohrat ah hen anchichay taraw agé, anchag cha kapokawna, yag hen ngachan agé hen maya-ayà way màchag hen antoy lota anchi nansasakkayat ah Étéy. Ya chaat way kaman hen chan ya-aya-an hen an- agé umun-unud hen anchi nangen- chi fungan hen away no séréchay fali. ngachan ah Hades way yachi hen ig- 14 Wat ammag nepàleng ad uchu way gawan hen natéy. Yag na-adchancha kaman ammag naro-ot way annap. Ya ah kafaelan way mamchit hen pagka- aminay kafilifilig ya umat agé hen an- Hen nepaka-ammu 6:15 526 Hen nepaka-ammu 7:11 chichay lota way nanggagaw-én hen fay- sérfi an Apudyus.” 4 Yag chengngar-o fay wat anchag na-atob amin. 15 Hiy- agé hen kachuar hen anchichay ma- achi yag anchag ommawid hen egachay markaan, wat émméycha ah hinggasot katagutagu hen antoy lota way incha ya opatporo ya opatay lifu, yag narpocha amin nantaro hen kaliyaliyang, ya in- amin hen ganà hen anchi hemporo ya cha nesokep hen kafatofato hen kafili- chuway anà Israel. 5–8 Te émméy ah filig. Yag uray agé hen amin anchichay hemporo ya chuway lifu hen namarkaan toray hen karotarota ya hen egachay o- hen ihaiha hen anchichay hemporo ya okom ya hen anchichay anap-apon hen chuway kapo-on Israel. Wat hemporo ya kasorchasorchachu ya hen anchichay chuway lifu hen namarkaan hen ganà fafaknang, incha amin nantaro ya ka- Juda, ya umat agé hen ganà Ruben ya man agé hen anchichay anorhe ya umat hen ganà agé Gad ya Aser, ah Neftali yah agé hen amin anchichay tapena way Manasse, ah Simon, ah Levi yah Isacar, nasa-achan ya maid sa-adna. 16 Ya an- ah Zabulon yah Jose yah Benjamin. Wat cha agég heo-ongaw way mangaliyén, ah lamramongcha amin, émméycha ah “Matéb-ayu way filig an cha challug hinggasot ya opatporo ya opatay lifu. ta matagpénan-ani ta achi chàni koma ilan hen anchi tummutùchu way Are ad Hen anchichay ammag lonayay way uchu, ya ta achi agé koma mepachah hen tatagu way nanlumfong ah pokkawan manusaan hen anchi Karnero an chàni. 9 Angkay narpaschi way kasenà 17 Te inumchah tot-owa hen manusaan- agé nanlangranga, yag innilà hen cha hen katagutagu hen antoy lota, wat ammag chuaray tatagu way ammag ammag maid makakontara an nadchi.” maid makafilang an chicha ah kachuarcha. Yag maid agé achicha Hen anchichay hinggasot ya opatporo narpowan, te wachacha hen narpo ya opatay lifu way ganà Israel hen egachay kapo-opo-on chi tatagu Angkay hiyachi way narpas chachi ah karotarota yah kafabréfabréy way 7 yag innilà agé hen opatay anghel wacha hen egachay karasen chi ale. way tommatàchég way ancha agég Wat amiamincha, tommatàchégcha hen nèchanèchang hen anchi opatay hòyun sangwanan hen anchi tummutùchu hen lota. Yag tetempapcha hen yawyaw way Are ya hen anchi Karnero ta achi mayawyawan hen uray heno yag narumfongancha agé amin ah way lugar hen antoy lota ya fayfay pokkawan ya nan-é-édchéncha amin ya uray heno way away. 2 Yag yachi ah arumfanga ah manayawancha agé, innilà hen ihay anghel way cha an chicha. 10 Yag chacha amin marpo hen anchi cha fùnagan hen init agé chakarén way man-ale way way iné-égnanana hen anchi markan mangaliyén, “Ta machachayaw hen hen anchi natattagu way Apudyus. anchi tummutùchu way Arey Apudyus Yag wachan enèngawna hen anchichay ya hen anchi Karnero te maid kasen opatay anghel way piniyar Apudyus way nangenharà an chàni no faén yanggay mangan-a hen lota ya hen fayfay. 3 Yag chicha.” 11 Yachi yag hen anchichay imfagana an chicha way mangaliyén, anghel way nanliliub hen anchi “Awni ta anyuwat an an-anowén hen tummutùchu way Are ya hen anchichay anchi lota ya fayfay ya hen anchichay mangemponponò ya hen anchi opatay ka-awa-away ta ingganah markaantaaw parsowa, anchag nampalentomang unna hen etong hen anchichay chan amin way manayaw agé an Apudyus Hen nepaka-ammu 7:12 527 Hen nepaka-ammu 8:5 way tummutùchu. 12 Yag chinayawcha mangidchat hen mannanayun way hiya way mangaliyén, “Yato tot-owa ataguwan. Yachi yag pònahan agé hen mekaman te heay Apudyus, Apudyus hen aminay luwacha ta maid lébféngno way machachayaw te hea kasen maproblemaancha.” hen kangangatowan ya kararaengan, ya hea agé hen mannakafael way Hen nab-atan hen anchi ma-apituy maid achi mafalin an hea. Wat nep-at hen anchi naroro-otay papel an-anig manyayaman an hea Angkay hiyachi way fin-atan hen ya chachayyawénni hea gapoh 8 anchi Karnero hen anchi ma-apituy kaenammayno ah ing-inggana way nep-at hen anchi naroro-ot way papel, maid péppégna. Amen.” yag anchag natéméman hen egachay 13 Yachi yag hen iha hen anchichay wacha ad uchu ah kagudwan ménat mangemponponò, tenagépfarna haén chi uras. 2 Yachi yag an-owat agé ilan way mangaliyén, “Ay innilam no hen anchichay pituy anghel way tom- nokaycha hen anchichay narumfongan matàchég hen sangwanan Apudyus, yag ah pokkawan, ya no nokay hen anchaat ma-adchan ah hinnih-a way narpowancha.” 14 Yag ekat-o way tangguyub. tenomfarén, “Maid tot-owa innilà, 3 Yachi yag ummale agé hen ihay apo, ngém awniyat hea chillu anghel way nan-é-édchén ah chuyug hen nangila.” Yag annaat ifaga way faletò way cha migmiggaan hen way mangaliyén, “Chichachi hen fangfangru, yag i tommàchég hen iggaw anchichay omma-abfurot way ammag hen anchi chacha mangmanghéfan hen napap-aligatan hen anchi maid michaton an Apudyus. Yachi yag anat mepaniyanay ligat hen lota. Yag agé ma-adchan ah chuaray fangfangru inu-ullahancha hen lumfongcha hen ta elaokna hen luwarun hen anchichay charan hen anchi Karnero way hiyachi tatagun Apudyus, ta ichatonnachi hen hen nangempapokaw. 15 Wat hiyachi anchi cha manchatchatonan way na- hen nì-i-iggawancha ad uwan hen ammaan ah faletò way iggaw hen sang- sangwanan Apudyus way tummutùchu wanan hen anchi tummutùchuwan hen way Are way mansérfi an hiya hen Are. 4 Yag hen anchi asok hen anchi anchi Templo ah enag-agaw ya lenafi. fangfangru, cha melaokchi hen luwarun Yah Apudyus agé way tummutùchu hen anchichay tatagun Apudyus yag way Areat hahallimunana chicha chacha amin matood way marpon an- te mawawà-acha an chicha. 16 Wat chi iné-égnanan hen anchi anghel way achicha kasen homenhenaang ah tommatàchég hen sangwanan Apudyus. ing-inggana, ya ammag maid kasen 5 Yachi yag anat ponowén hen anchi màmàwawancha, ya achicha agé kasen anghel hen anchi chuyug ah apoy way lomenglengat ya main-initan. 17 Te innarana hen iggaw hen anchi chacha hen anchi Karnero way ini-inggaw mangmanghéfan hen chaton, yag annaat hen anchi tummutùchuwan hen agég empetlà hen antoy lota. Wat am- Are, hiya hen kaman pastorcha way mag ommechor ya wachan nan-uswar manahallimun an chicha, wat hiya ya ammag cha mangolekoleyapyap ya hen manginyéy an chicha hen iggaw nanlunig. hen anchi mainum way fufun way Hen nepaka-ammu 8:6 528 Hen nepaka-ammu 9:7

maid init hen pagkatlon hen ag-agaw ya Hen empafùnag hen maid agé homelaw hen pagkatlon hen anchichay pituy tangguyub lafi. 6 Angkay hiyachi yag nansaganacha 13 Yachi yag innila-at agé hen ihay hen anchichay pituy anghel way angaw way cha tomayap ad uchu way mangempa-ale hen tangguyubcha. chana èngaw way mangaliyén, “Am- 7 Yachi yag empa-alen hen anchi pés- mag kachugchugucha lawa hen amin an- éy anghel hen tangguyubna yag ammag chichay tatagu way ininggaw hen lota niyuchanat agé hen churaro ya apoy way manopon hen manangguyufan hen way na-ahrangan ah chara. Wat ammag anchichay toroy anghel way anongoh.” naghéb hen pagkatlon hen antoy lota Yachi agé yag nanangguyub hen ya hen pagkatlon agé hen aminay away 9 anchi ma-alemay anghel, yag in- way netape agé hen egachay kabras hen nilà hen anchi looh nanàchég hen an- charoh. toy lota way kaman taraw way nar- 8 Yachi agé yag empa-alen hen anchi pod uchu hen anchi pés-éyna. Yag nid- miyagway anghel hen tangguyubna, yag chat an hiya hen torfek hen hawang wacha hen kaman ammag chakaray filig hen anchi fito way ammag maid péppég way cha gumilab way ammag nepetlà chi ka-adcharémna. 2 Angkay finùtana hen fayfay. Wat ammag namfalin ah hen anchi fituwanchi, yag fummùnagat chara hen pagkatlon hen anchi fayfay. agé hen ammag amchanay asok way 9 Yag natéycha hen pagkatlon hen am- kaman hen asok hen chakaray lakob, inay ini-inggaw hen fayfay, ya ammag wat ammag hommelang hen lota te nelémnéd agé hen pagkatlon hen ami- lenengfan hen anchi pararo way asok nay papor way wacha ah fayfay. hen init. 3 Yachi yag wacha agé hen 10 Angkay hiyachi yag neparég imfùnag hen anchi asok way kaman agé hen anchi miyatloy anghel way chuchun way cha émhép hen lota, yag nangempa-ale hen anchi tangguyubna, na-adchancha ah kafaelan way sum- yag chaat agé màchag hen anchi ilud way kaman hen cha fangtén hen chakaray taraw way ammag cha gayyaman. 4 Yag nitugun an chicha way gumilab way kaman penatod, yag achicha an-anowén hen charoh ya hen neposet hen pagkatlon hen aminay away ya uray heno way cha tumufu, ta wangwang ya hen fufun. 11 Yag hen hen an-ééncha yanggayat hen anchichay ngachan hen anchi tarawat Paket, tatagu way maid markan Apudyus hen te empapaketna hen aminay chanum etongcha. 5 Ya iggay agé neparufus hen way neposetana. Wat yachi hen anchichay chuchun way mamchit hen pommaketan hen pagkatlon hen tatagu te ancha yanggay an pàpàgangén chanum hen antoy lota, yag ammag chicha ah lemay furan way hen an- chuar hen tatagu way natéy gapon chi sigab hen apàpàgangancha, wat ka- nanginumancha hen anchi pommaket man hen fangtén hen gayyaman. 6 Yag way chanum. hen hiyachiy tempo, ammag iyanap hen 12 Angkay hiyachi yag empa-alen agé tatagu hen atéyancha, ngém anchag achi hen anchi miyapat way anghel hen matéy, te uray laychéncha paat way tangguyubna, yag ammag nachép hen matéy, wat ancha chillug achi. pagkatlon hen init ya hen pagkatlon hen 7 Hen itchuran hen anchichay hérag ya umat agé hen pagkatlon hen chuchun, wat anchag kaman kafayu aminay taraw. Wat yachi hen ammag way nesasaggana way i mìgufat. Ya Hen nepaka-ammu 9:8 529 Hen nepaka-ammu 9:21 kaman paat nahohòrongancha agé ah ta pédténcha hen pagkatlon hen faletò way koronan chi are. Ya hen egachay katagutagu hen antoy lota. féharcha, kaman agé féhar chi tatagu. 16 Yag imfagacha an haén hen kachuar 8 Ya hen fuùcha agé, kaman fuù chi hen sorchachucha, wat émméy ah fufae. Yag hen fub-acha, kaman fub-an chuwanggasot way milyun. 17 Yag chi layun. 9 Yag hen paragpagcha, nepàila agé an haén hen anchichay ammag nahephepan ah kaman gamà sorchachu, yag nankakabfayucha way manapar an chicha. Yag no amin, ya wacha agé hen netatàép tomayapcha agé, anchag chan uswar ah paragpagcha way gamà ah way kaman hen chan uswaran hen mahaparancha way hen chitakna, ammag chuaray kalesa way cha etagtag kaman kachitak hen faran hen apoy, ya hen kafayu way i mìgufat. 10 Yag wacha hen laranhina, kaman ad uchu, ya hen agé hen iposcha way ammag amchan kachudchurawna, kaman hen asufre. Ya chi siluchuna way kaman hen cha hen anchichay kafayucha agé, kaman fangtén chi gayyaman. Yag hen anchi urun chi layun hen urucha, ya wacha iposcha agé hen iggaw hen kafaelancha agé hen cha fùnag ah tapàcha way apoy way mamàpàgang hen tatagu ah lemay ya asok ya hen cha gumilab way asufre. furan. 11 Ya wacha agé hen arecha way 18 Wat ammag napchit hen pagkatlon cha mangentoray an chicha way hiya hen egachay katagutagu hen antoy lota hen anchi anghel way nangimfiyang way hen namchit an chichaat hen anchi hen anchi fitu way maid péppég chi apoy ya hen anchi asok ya anat hen ka-adcharémna. Yag hen ngachanna ah anchi cha gumilab way asufre way cha alen chi Hebreo wat ah Abaddon, ya ah fùnag ah tapà hen anchichay kafayu. alen chi Griego wat ah Apolion way hen 19 Te hen kafaelan hen anchichay laychénay aryénat hen anchi pìchachael kafayu wat ini-inggaw ah tapàcha ya way chumunyu. hen iposcha, te cha pomàgang agé 12 Wat yachi hen narpasan hen an- hen iposcha way kaman farakkan way chi pés-éy kaé-égyatan way ligat, ngém nauruwan way cha mamngat hen wacha chillu hen chuwa way cha-an. tatagu. 13 Angkay hiyachi yag nanangguyub 20 Ngém hen anchichay nafay-anan hen anchi ma-aném way anghel, yag way tatagu way cha-an pédtén hen chengngar-o hen ale way kaman paat chichachiy ligat, anchag achi chillu narpo hen anchi opatay hòhòyun etagay hen anchi laweng way chacha hen anchi chan chatchatonan way ammaan, te anchag achi paat etagta- faletò way ininggaw hen sangwanan gay way manayaw hen anchichay chu- Apudyus. 14 Yag hen anchi nan-ale, munyu ya hen anchichay enap-apudyus imfagana hen anchi ma-anémay anghel way enammaan hen limacha way na- way nanangchén hen tangguyub way ammaan ah faletò ya gamfang an cha mangaliyén, “Ùfachém hen anchichay gamà ya fato ya away. Yag chichachi opatay anghel way nafafarud hen iggaw hen chacha chayawén way ammag achi hen anchi chakaray wangwang ad makaila ya achi makagngar ya achi amin Eufrates.” 15 Yag yachi yag inùfadna lawa makaì-iwi. 21 Yag hen chichachiy tot-owa hen anchi opatay anghel way tatagu agé, anchag iggay chillu ifafawi chicha, nesasagganacha way maùfad hen pommatéyancha ya hen namfu- hen hiyato paatay uras ya ag-agaw niyancha way nanchangar ya nansaro- ya yato agé paatay furan ya tawén mangka, ya hen nangakawancha ya hen Hen nepaka-ammu 10:1 530 Hen nepaka-ammu 11:3 nangammaancha hen lenoroko mepang- fafaggana chillu hen anchichay profeta gép hen lenarae ya finufae, te anchag way nansérfi an hiya ad namenghan.” cha etorotoroy chillu. 8 Yachi yag kasen nan-ale hen an- chi chan ale ad uchu, yag imfagana an Hen anchi ak-akettoyay libnu way haén way mangaliyén, “In-a ta im aran iné-égnanan hen anchi anghel hen anchi ak-akettoy way libnu way Angkay narpaschi yag wacha hen nafufùyag way iné-égnanan hen anchi 10 kasen-o innila way anghel way anghel way gummagaten hen fayfay ya ammag orhe way cha émhép way narpod hen lota.” uchu way nafufunnafunan ah funat ya 9 Wat émméyà hen anchi anghel way nahohòrongan ah telag. Ya hen féharna i mangimfaga hen anchi libnu, yag agé, ammag kaman yanggay init, yag annaat ekat an haénén, “Anto, aram hen he-ena wat ammag kaman hen nato- yag enanno. Yag awniyat umis ah fa- tood way apoy. 2 Yag iné-égnanana agé gangno way kaman yanggay chilu, ngém hen anchi ak-akettoy way libnu way na- pomaket no éméy ah potom.” 10 Wat fufùyag. Yag yachi way inémhép, nan- enawat-o hen anchi libnu hen anchi sékang way ginagattenan hen awanna anghel yag enan-o. Yag tot-owa way am- hen fayfay ya hen anchi igidna hen mag umis ah fagang-o way kaman chilu. anchi lota. 3 Yag annaat chakarén way Ngém angkay inùmun-o, ammag pom- man-ongaw way ammag kaman toor maket ah potò. 11 Yachi yag wacha hen chi layun hen ongawna. Yag anat agé nangimfaga an haén way mangaliyén, somongfat hen anchi pituy echor. 4 Yag “Masapor chillu way etoroyno way yachi way narpas hen ommechoran hen mangempagngar hen imfagan Apudyus anchi echor, yag chà ilugi way mangen- way mekaman hen egachay kapo-opo- sorat koma hen anchi imfagacha. Ngém on chi tagu ah karotarota ya katoratoray hen hiyachi agé, chengngar-o hen an- ya kafabréfabréy ya hen aminay narpon chi nan-ale ad uchu way mangempawa, egachay karase way ale.” ekatnéén, “Achim cha esos-orat hen an- chi enalen hen anchi pituy echor te achi Hen anchi chuway sistigun Apudyus mepaka-ammuchi.” Angkay hiyachi yag na-adchanà 5 Yachi yag hen anchi anghel way in- 11 ah kamang way kaman hor- nilà way tommatàchég hen anchi fayfay od, yag imfagan hen anchi nangid- ya hen lota, entànangna hen awanay li- chat an haén way mangaliyén, “In-a ta mana ad uchu 6 way nangensapata way im kamangén hen anchi Templo way narpon Apudyus paat hen ifagana way faréy Apudyus ya hen anchi chacha ah Apudyus, hiya hen anchi natattagu ah mangmanghéfan hen cha michaton an ing-inggana ya hiya hen nangamma ad hiya. Yag filangém agé hen anchichay uchu ya hen lota ya umat agé hen fayfay tataguhchi way cha manayaw an hiya. ya hen egachay ininggaw an cha nadchi. 2 Ngém achim cha kamangén hen an- Yag ensapatan hen anchi anghel way chi fatawana te yachi hen meporang mangaliyén, “Maid kasen hahadchén, te hen anchichay tatagu way faén tata- achi miyaw-awni hen ka-ammaana, 7 te gun Apudyus. Yag chicha, meparufuscha no umchah hen manangguyufan hen an- way mangenlayos hen anchichay tatagu chi ma-apituy anghel, wat yachi hen hen anchi na-apudyusan way fabréy ad mangammaan Apudyus hen anchi cha- Jerusalem hen unig hen opatporo ya an ma-ammuwan way planona way im- chuway furan.” 3 Yag entoroy hen an- Hen nepaka-ammu 11:4 531 Hen nepaka-ammu 11:15 chi chan ale way mangaliyén, “Ngém hen cha mamub-ufub-uyaan hen hen hiyachiy tempo way unig hen hen- tatagu hen anchi chuway natéy lifu ya chuwanggasot ya énémporo way way anchag achi epap-arufus hen ag-agaw, wat epééy-o agéhchi hen an- milufuancha. Wat ammag fub-uyéén chi chuway sistigù way i mangempagn- hen egachay kapo-opo-on chi tatagu gar hen laychén Apudyus way mepagn- hen karotarota yah kafabréfabréy gar. Yag ah kapararon hen hamhamàcha way maid marawhan ah egachay gapon fasor hen tatagu wat anchag man- karase way ale ah achi mamub-uya an lurumfong ah sako.” chicha. 10 Yag anchag laylayad hen 4 Hen anchichay chuway sistigu, tatagun antoy lota gapon natéyancha chicha hen miyaligan hen anchi chuway wat magénén manlagragsakcha ya away way olivo ya anat agé hen anchi man-aheid-idchatcha ah idchatcha chuway helaw way i-inggaw hen gapon pararo way layadcha hen sangwanan hen anchi ap-apo hen antoy natéyan hen anchi chuwa, te hen lota way ah Apudyus. 5 Yag no wacha chichachiy chuway profetan Apudyus, agé hen mangempachas way mangan-a anchag penaligatanay térén hen tatagu an chicha, ammag fùnag hen apoy ah hen antoy lota. tapàcha way manghéb an chicha, wat 11 Ngém angkay marpas hen toroy ag- ammag yachi hen iyatéy hen heno agaw ya kagudwa, idchat Apudyus hen way mangempachas way mangan-a kasen mamfùfuohan hen anchi chuwa an chicha. 6 Yag wacha agé hen wat anchag fumangon way ammag maid kafaelancha way ammag maméppég kepaniyan hen égyat hen anchichay hen uchan ta achi umud-uchan ah chan fub-uya. 12 Yachi agé yag wacha unig hen mangempagngarancha hen hen changrén hen anchi chuwa way alen Apudyus. Ya kaman agé hen chakaray ale way marpod uchu way aminay chanum, te kafaelancha agé mangaliyén, “Wayyuhtod uchu.” Yag way mamalin hen chanum ah chara. Ya hen mangi-il-an hen amin anchichay ka- wacha agé hen kafaelancha way ammag fusorcha, anchag matarok way iyéy hen mamaligat hen tatagu ah uray heno funat ad uchu. 13 Yag hen hiyachi agéat way ligat way egad ah laychéncha. ammag manlunig ah napegsa yag am- 7 Ngém angkay no marpas mag miyurob hen pagkaporon hen hiy- hen mangempagngarancha hen achiy fabréy, wat matéycha hen pitun- epagngarcha, yachi hen fùnagan lifu way tatagu. Yag amin hen anchichay hen anchi ammag aggaégyat way tapenay tatagu, wat anchag émégyatay kaman atap way animar way marpo térén yag anchag chayawén hen kenan- hen anchi fitu way maid péppég chi gaton Apudyus ad uchu. ka-adcharémna. Yag annag i gufatén 14 Wat yachi hen karpasan hen anchi way mangafà ya mamchit an chicha. miyagway kaég-égyat way ligat. Ngém 8 Yag hen acharchaat mifafalletang cha mesarunu chillu hen anchi miyatlo. hen korsan hen anchi chakaray fabréy way yachi chillu hen nekorosan Hen anchi anongoh way tangguyub hen anchi ap-apocha way hen ihay 15 Yachi yag empa-alen hen anchi ma- miyaligana agé wat ammag kaman apituy anghel hen tangguyubna, yag chi- ad Sodoma onod Egipto gapon anchi nakar hen anchichay nan-ale ad uchu laweng way na-ammaan ahchi. 9 Wat way mangaliyén, “Manepod ad uwan, éméy ah toroy ag-agaw ya kagudwa maid kasen mantoray hen lota no faén Hen nepaka-ammu 11:16 532 Hen nepaka-ammu 12:7 yanggay ah Apotaaw way Apudyus ya hen anchi hennagna hen antoy lota way Hen anchi fufae ya hen anchi ah Cristu, wat hiyan mantoray ah ing- ammag chakaray amoraga inggana way maid péppégna.” 16 Yachi Angkay hiyachi yag wacha hen yag hen anchichay chuwanporo ya 12 nepàila ad uchu way ammag opatay mangemponponò agé way tum- omenpahaang way sinyar way isinyarna mutùchu hen sangwanan Apudyus, an- hen ma-ammaan ah tapen chi ag-agaw chag nampalentomang amin way man- way hen hiyachi, ihay fufae way tom- ayaw an hiya way mangaliyén, matàchég hen anchi hérag ya narurum- 17 “Heay Apudyus way Ap-apo way fongan ah hilin hen init, ya nahohòron- nawawà-acha nanepod hen gan agé ah korona way hemporo ya laprapon chi egad ya ingganad chuway taraw. 2 Yag hen anchi fufae, uwan way an-a agég mannakafalin, nafugi way chan pànot, ya chan inawid an-ani yanggay ammag ah sigabna. manyayaman an hea, te ad uwan, 3 Yachi yag wacha agé hen kasen empàilam hen mannakafalinno nepàila ad uchu way ihay omenpahaang yag inlugim way mantoray. 18 Wat way sinyar way hen hiyachi, ammag ammag maid mepaniyan hen chakaray térén way amoraga way chit- aningarngar hen anchichay faén takan hen acharna ya pitu hen uruna ya tatagum te inumchahat tot-owa hemporo agé hen hàgudna. Ya ihaihan hen manusaam an chicha. Yag anchichay urunéén nahòrongan ah ko- inumchah agé hen manguwisam ronan chi are. 4 Yag ammag henapratan hen aminay natéy. Yag ad uwan hen iposna hen pagkatlon hen aminay agé hen mangunggunaam hen taraw ad uchu yag empêchagna hen an- anchichay cha nansérfi an hea way toy lota. Yag anat i mehagang hen anchi profetam, ya anat agé hen aminay fufae way chan pànot ta no fùnag hen an- tatagum way nanginyafiin an hea chi ongaat issana. 5 Yachi yag ummanà way uray hen anchichay nafafa ya hen anchi fufae yag larae hen inyanàna hen nan-angato. Yag inumchah agé way hiya hen anchi mangentoray hen ad uwan hen manachaelam hen egachay karotarota hen antoy lota ah aminay cha nanachael hen antoy pegwana way ammag estrekto hen eka- lota gapon kenarawengcha.” manna way mantoray. Ngém hen hiy- 19 Angkay hiyachi yag ammag nafù- achi, ammag narapchù hen anchi onga tanat agé hen anchi Templo ad uchu, yag niyéy an Apudyus ad uchu hen ig- yag nailaat ah faréy hen anchi ka- gaw hen tummutùchuwana paat. 6 Yag son way niniggaan hen anchi nesoso- hen anchi fufae, an agég ommawid ah rat way torag Apudyus ad nameng- chanak way émméy hen anchi lugar way han. Yag hen hiyachi agé, ammag cha ensasagganan Apudyus chillu ah man- mangolekoleyapyap ya cha omechoe- tarowana ta mahahallimunan ahchi ah chor ya wachan chan uswar yag am- unig hen henlifu ya chuwanggasot ya mag nanlunig ya chacha màchag agé hen énémporo way ag-agaw. chachanakkar way churaro. 7 Angkay hiyachi yag ammag finumta- at agé hen gufat ad uchu. Wat ah Miguel way ap-apon chi anghel, em- ponòna hen anchichay tapen hen anghel way mangufat hen anchi amoraga. Yag Hen nepaka-ammu 12:8 533 Hen nepaka-ammu 13:2 hen anchi amoraga agé, ya hen an- 13 Angkay hiyachi way enlasin hen chichay a-anghelna, chacha agé mè- anchi amoraga way netap-ar yag patéy, 8 ngém ancha chillug na-afà amin, nepêchag hen antoy lota, annaat agég wat maid mafalin ah mì-iggawancha cha chégchéchégchégén hen anchi ad uchu. 9 Wat ammag netap-ar hen fufae way nanginyanà hen anchi anchi chakaray amoraga ya hen an- ongay larae. 14 Ngém hen anchi fufae, chichay a-anghelna hen antoy lota. Yag ammag na-adchan ah chuway payà way hen anchi amoraga agé, hiya hen anchi kaman payà chi napegsay angaw ah farakkan ad namenghan way ap-apon tomayapana way omawid hen anchi hen chumunyu way ekatcha agéén Sa- farakkan way ap-apon hen chumunyu, tanas way hiya agé hen anchi nanlokop yag émméy hen anchi chanak way hen egachay katagutagu hen antoy lota. mahalimunan ahchi hen unig hen toroy 10 Yachi yag chengngar-o hen anchi tawén ya kagudwa. 15 Wat hen anchi chakaray ale ad uchu way mangaliyén, amoraga, annag inyutlà hen ammag “Ad uwan hen tommot-owaan hen anchi kaman wangwang way chanum ah térén way mangenhara-an Apudyus manganuchana koma hen anchi fufae, hen tatagu, te ad uwan hen mepàil- 16 ngém ammag tommorong agé hen an hen mannakafalinna way man- antoy lota te ammag nanta-ang way toray. Ya ad uwan agé hen mepàil- nangùmun amin hen anchi chanum an hen karébféngan hen anchi way narpon tapà hen anchi amoraga. penepelena way Cristu way man- 17 Yachi yag ammag ommam-améchat toray, te na-afà hen anchi ap-apon agé hen aningarngar hen anchi amoraga hen chumunyu yag netap-ar way hen anchi fufae, wat annaat ammag hiya hen anchi cha nangempafasofa- i gufatén hen anchichay tapen hen sor hen anchichay sosnodtaaw way a-anàna way chichachi hen anchichay annag cha pafasofasoron chicha cha mangafurot hen imfagan Apudyus an Apudyus ah ka-ag-a-ag-agaw ya nangempapate way mamangchén ya karafilafi. 11 Ya hen anchichay hen anchi tot-owa way intudtuchun sosnodtaaw, enafàcha chillu hiya Jesus. 18 Yachi yag i tommatàchég hen gapon nifùfuan hen charan hen an- anchi amoraga hen anchi penget hen chi Karnero ya gapo agé hen an- fayfay way manhéhééd. chi chacha nanginwarawagan hen mepanggép hen anchi Karnero, tàén Hen anchi aggaégyat way hiyachi hen chacha inyatéy way animar way narpo hen fayfay iggaycha igayù hen ataguwancha. Angkay yachi yag innilà way 12 Wat amintaaw way wacha ah- 13 wachan fummùnag hen anchi tod uchu, antaaw ammag lomay- fayfay way ammag aggaégyatay térén layad te netap-ar ah Chumunyu. way animar way pitu hen uruna ya Ngém anchag kachugchugu amin hemporo agé hen hàgudna. Yag ihai- hen anchichay ininggaw hen lota han anchi pituy urunéén nasosollatan ah yah fayfay te ahchi hen netap- ngachan way mangsot an Apudyus. Ya aran Chumunyu. Yag ammag pararo hen anchichay hemporoy hàgud agé, na- agé hen aningarngarna te inni- hohòrongancha ah kaman koronan chi lana way ammag akettoy hen tem- are. 2 Yag hen itchuran hen anchi an- pona way mangamma hen layché- imar way innilà, wat kaman leopardo nay ammaan.” way ammag cha fumurfur-i. Yag hen he- Hen nepaka-ammu 13:3 534 Hen nepaka-ammu 13:14 ena, ammag orhe way kaman hen he- libnu hen kangachangachan hen an- en chi bear. Ya hen tapàna agé, am- chichay ma-adchan ah mannanayun way mag aggaégyat way kaman tapà chi ataguwan an Apudyus. layun. Yag hen anchi amoraga, anna 9 Naingaan-ayu wat masapor agég enetchong hen anchi animar hen changrényuto. 10 Te hen anchichay mannakafalinna ya hen mantorayana tatagu way nanginggasat way ya hen kenarébféngna. 3 Yag hen an- mifarud wat mifarudcha tot-owa. chi ihay urun hen anchi aggaégyatay Yag hen anchichay nanginggasat animarat wachan ammag chakaray fi- way mepapchit, wat ancha agég gadna way magat inyatéyna ngém an mapchit tot-owa. Wat hiyachi, chàyu chillug napéy-anan yag kasen natagu. way tatagun Apudyusat masapor Wat yachi hen nahahaangan hen ami- mannunuuchunyu hen afurotyu ya nay katagutagu hen antoy lota ya hen manokchunyu yanggay ah Apudyus, sommorotancha amin an hiya. 4 Yag an- tàén heno hen mepasamak an chàyu. cha amin agég chachayyawén paat hen anchi amoraga gapon nangchatana hen Hen agwan hen anchi aggaégyatay kafaelana hen anchi aggaégyatay an- animar way narpon lota imar. Yag chachayyawéncha agé hen 11 Angkay hiyachi yag wacha hen anchi aggaégyatay animar way man- kasen-o innila way aggaégyatay animar galiyén, “Ammag maid kepadpachon- agé way ad char-ém hen antoy lota gan hen yahay animar ya maid agé hen narpowana. Ahnachi, chuwa yang- makasango an hiya.” gay hen hàgudna way kaman hàgud 5 Yag hen anchi aggaégyatay animar, hen anà chi karnero, ngém aggaégyat nawayaan way tomangset ya mangsot chillu hen alena te kaman alen chi an Apudyus ya naparufusan agé way amoraga. 12 Yag hen aminay kafaelan mantoray ah unig hen opatporo ya hen anchi pés-éy animar, wacha agé chuway furan. 6 Wat inlugina way am- aminchi an hiya te hiya hen kaman mag cha mangsomangsot an Apudyus paat penaka-acharna. Yag annag cha ya umat agé hen anchi ngachanna ya peletén hen katagutagu hen antoy lota hen anchi faréyna ad uchu ya anat way manayaw hen anchi pés-éy animar agé hen anchichay aminay ini-inggaw way napéy-anan hen anchi pararo way ahchi. 7 Yag nawayaan agé hen anchi figadna way érégna komah iyatéyna. animar way mangufat hen anchichay 13 Ya hen anchi metéb way animar, tatagun Apudyus ah mangafa-ana an empàilana hen ammag omenpahaang chicha, yag nidchat agé hen wayana way kaskascha-aw, te magénén empa- way mangentoray hen egachay kapo- pêchagna hen apoy way marpod uchu ah opo-on chi tatagu hen kafabréfabréy mangi-ilan hen tatagu. 14 Wat neparufus ah karotarota way maid narawhan hen way manlokop hen aminay katagutagu egachay nankarakarasey ale. 8 Wat am- hen antoy lota gapon anchi nangam- inay katagutagu hen antoy lota, an- maana hen anchichay kaskascha-aw way cha amin ammag cha chayawén hiya enammaana gapon kafaelan hen anchi way manongad yanggay hen anchichay pés-éy animar. Yag hen anchi metéb tatagu way nelelesta hen ngachancha way animar agé, enmancharna hen hen anchi libnun hen anchi Karnero tatagu ta omammachah enan-animar ah way nepapchit. Te nanepod hen lugru- manmanma-ancha hen anchi pés-éy an- gin hen egad, looh nelelesta hen yachiy imar way pararo hen figadna way nafa- Hen nepaka-ammu 13:15 535 Hen nepaka-ammu 14:7 ag ah fangid ngém natagu chillu. 15 Yag hen cha magagseet way echor, ngém neparufus agé hen mannakafalin hen kaman agé chillu hen kankantan hen anchi metéb way animar way man- chuaray chan gitgitara. 3 Yag hen genhapod hen fùfuoh hen anchi enan- anchichay hinggasot ya opatporo ya animar ta mafalin way maka-ale ya opatay lifu way tatagu, henahagangcha makapchit agé hen heno way achi man- hen anchi tummutùchu way Are ya hen ayaw an hiya. 16 Ya hen anchi metéb anchi opatay parsowa, ya anat agé way animar agé, annag penelet hen hen anchichay mangemponponò. Ya egachay katagutagu way mamarkaan chacha agé kankantéén hen anchi faru hen etongcha ono hen awan way li- way kankanta way maid chillu kasen macha ah markan hen anchi pés-éy ani- maka-achar no faén yanggay chicha, mar. Wat namarkaan hen aminay tatagu te chicha hen anchichay senobfot hen way manepod hen kangatowan inggana anchi Karnero hen ininggawancha hen anchichay arohaeh, ya uray hen hen lota. 4 Ya chichachi agé way fafaknang ya hen publi, ya hen an- hinggasot ya opatporo ya opatay lifu chichay nasa-achan ya hen anchichay way tatagu, pahigcha omma-abfurot cha-an. 17 Te no achi mamarkaan hen way nangar-arwad hen afurotcha tatagu ah ngachan hen anchi pés-éy an- ya maid agé enam-ammaancha ah imar ono hen numeron hen ngachanna, lenoroko hen fufae. Yag memetnodcha ammag uray hen incha lomàwan ya hen agé paat hen anchi Karnero hen uray inchan elàwan wat achi mafalin. heno way ayana, te chicha agé hen 18 An yanggay hen anchichay naham- anchichay nafafayyachan hen fasorna an way tatagu hen maka-awat an cha way kaman ten-én Apudyus chicha natto. Wat hen anchi naham-an, elasinna hen amin anchichay tapenay tatagu koma hen miyaligan hen anchi numeron ah pés-éy paat michaton an hiya ya hen anchi pés-éy animar te hen hiyachiy hen anchi Karnero. 5 Ya an agég maid numero, wat ifagana hen ngachan hen nankétkétmancha ya ammag maid agé ihay tagu way hen numeronaat énémga- fasfasorcha an Apudyus. sot ya énémporo ya éném. Hen empachamag hen Hen anchi Karnero ya hen anchichay anchi toroy anghel henara-ana way hinggasot 6 Angkay yachi yag innilà agé hen ya opatporo ya opatay lifu ihay anghel way cha tomayap ad uchu- Angkay hiyachi way uchu way cha mangempagngar hen 14 nanlangrangaà yag innila-at agé katagutagu hen anchi ammayay chamag hen anchi Karnero way tommatàchég way achi ma-at-atob ah ing-inggana. Yag hen anchi filig way ekatchéén Sion. chana iwarawagchi hen egachay kapo- Ya wachachaat agé way nelarammong opo-on chi tatagu hen kafabréfabréy ah an hiya hen anchichay hinggasot ya karotarota way netape agé hen egachay opatporo ya opatay lifu way tatagu way karasen chi ale. 7 Yag chinakarna way nasoratan hen etongcha ah ngachanna mangaliyén, “Iyafiinyu paat ah Apudyus ya hen ngachan Amana. 2 Yag ya chachayyawényu hen kaenammayna chengngar-o agé hen chan ale ad uchu te inumchah hen manguwisana hen way ammag chakar hen alena te kaman katagutagu. Wat anyu yanggay ammag hen uswar hen cha mangab-afarug chachayyawén hiya, te hiya chillu hen way chanum ya kaman agé hen alen nangamma hen angamin way uray ad Hen nepaka-ammu 14:8 536 Hen nepaka-ammu 14:18 uchu ya hen lota ya anat agé hen fayfay gana ya cha omafurot an Jesus, mas- ya hen egachay fufun.” apor mannunuuchunyu hen afurotyu ta 8 Yachi yag wacha agé hen ihay miyag- achiayu ma-aw-awis, tàén heno hen way anghel way cha umunud way man- mepasamak an chàyu.” galiyén, “Ammag nachachael way térén 13 Yachi yag chengngar-o agé hen nan- hen anchi nanchinamag way fabréy ad ale ad uchu, yag imfagana an haén way Babilonia ah kachusaana way hen an- mangaliyén, “Esoratnoto way manepod chichay tataguna, kaman paat anchag ad uwan, ancha yanggay ammag lay- empainum hen anchi paketay fayahcha layad hen anchichay cha omafurot an hen egachay katagutagu hen antoy lota, Apotaaw no matéycha.” Yag tenomfar te anchag enawis chicha amin way agé hen anchi Espiritun Apudyus way mèamma hen amin anchichay ammag nangafun, ekatnéén, “Oo, tot-owaha laweng way chacha enammaan.” way laylayadcha, te hen matéyancha, 9 Angkay hiyachi yag neparég agé yachi hen man-inungarancha hen anchi hen anchi miyatloy anghel, yag chi- naligat way chunucha, yag ichahancha nakarna way mangaliyén, “Changrényu agé hen anchi halenonot hen anchichay hen mekaman hen aminay tatagu way ammay way enammaancha.” cha manad-ayaw hen anchi aggaégyatay animar ya hen anchi enan-animar way Hen nabta-an hen anchichay achi manmanma-an an hiya, ya changrényu omafurot way miyalig ah agé hen mekaman hen anchichay am- mura hen antoy lota inay nangempamarka hen etongcha ya 14 Angkay hiyachi yag wachaat agé limacha ah ngachanna. 10 Te an agég hen innilà way pokkawanay funat, yag epainum Apudyus an chicha hen an- wacha agé hen tummutùchu an nadchi chi ammag paket way ligat way maid way kaman tatagu way nahohòrongan makatempara an nadchi way yachin an- ah faletò way koronan chi are ya nan- chi térén way manusaana an chicha é-édchén agé ah tachém way kompay. gapon fasorcha. Wat amincha, anchag 15 Yachi yag innilà agé hen ihay anghel mapap-aligatanay térén ah apoy ya hen way fummùnag way narpon anchi Tem- anchi cha gumilab way asufre hen sang- plo ad uchu, yag enngawana hen anchi wanan hen anchichay anghel Apudyus tummutùchu hen funat way mangaliyén, ya hen anchi Karnero. 11 Yag hen an- “Ehawadno hen annay kompayno ta fat- chi apoy agé way cha mamaligat an ém hen anchi lota, te inumchah ad uwan chicha, ammag maid madmachépana te hen mabta-ana, te kamancha naggéhén ammag gumigilab ah ing-inggana way amin hen anchichay ininggaw.” 16 Wat maid tomagayan hen asokna. Wat am- hen anchi tummutùchu hen anchi fu- mag maid poros metortorngangan hen nat, enhawadna tot-owa hen anchi kom- chacha mapaligatan, te ammag enag- payna yag fintànaat amin hen lota. agaw ya lenafi wat anchag maliliggatan, 17 Yachi yag wacha hen kasen-o in- te chicha hen anchichay nanayaw hen nila way ihay anghel way fummùnag agé anchi aggaégyat way animar ya hen way narpon anchi Templo ad uchu, yag anchi enan-animar way manmanma-an nan-é-édchén agé ah tachémay kompay. an hiya, yag ancha agég namarkaan ah 18 Yachi yag fummùnag hen iha agé ngachan hen anchi animar. way narpon anchi chacha mangmanghé- 12 “Wat yachi, chàyu way tatagun fan hen michaton an Apudyus way hiya Apudyus way cha mangamma hen imfa- hen nangimfiyang hen apoy. Yag en- Hen nepaka-ammu 14:19 537 Hen nepaka-ammu 15:8 ngawana agé hen anchi iha way nan-é- tara way inidchat Apudyus an chicha. édchén ah tachémay kompay way man- 3 Yag chacha agé kankantéén hen an- galiyén, “Ehawadno hen annay kom- chi kankantan Moses way nansérfi an payno ta éghatém hen egachay fungan Apudyus way yachi agé hen kankantan hen wa-ar way greps way nimura hen hen anchi Karnero. Yag ekatcha way lota te nar-umcha amin.” 19 Wat en- nankankantéén, hawad tot-owa hen anchi anghel hen “Heay Apo way Apudyusat kompayna hen lota yag fintànaat hen mannakafael-a way mangamma aminay fungan hen anchi greps, yag an- ah uray heno, wat kahahaang ya naat agé epénpén hen anchi chakaray kachachayaw hen aminay cham faliwés Apudyus way yachi hen kaman ammaan. anchi pararo way aningarngarna way Ya hea hen Aren hen aminay tatagu hen manusa hen tatagun antoy lota. 20 Yag karotarota way ammag nalentég ya hen iggaw hen nafaliwésan hen an- pahig tot-owa hen aminay cham am- chichay nabtà, wat hen anchi lahin hen ammaan. fabréy. Yag hen anchi chara way fum- 4 Ammag maid achi émégyat an hea ad mùnag hen anchi faliwés, wat ammag uwan, ya maid agé achi mangim- omminarwang ah nasorok ah toronggga- pudnu hen kenangatom te am- sot ya chuwanporo way lometor way mag maid chillu mepachongan hen hen ka-adcharémna agéat ihay metros kaenammayno. ya kagudwa. Wat hen aminay katagutagu ah karo- tarotaat umalecha amin way man- Hen mangempachahan hen ayaw an hea te na-awatancha amin anchichay anghel hen anchi hen kenanongnong hen aminay a- anongoh way pituy ligat ammam.” Angkay hiyachi yag wacha agé 5 Angkay narpaschi yag innila-at 15 hen kasen nepàila ad uchu way agé way nafùtan hen anchi Templo omenpahaangay térén way sinyar. Te ad uchu way nailà agé hen anchi hen innilà, wat pituy anghel way Kachachayawan way Kowarton nanangchén hen anchi anongoh way Apudyus. 6 Yachi yag fummùnagcha pituy ligat way mepachah hen antoy hen anchi pituy anghel way narpochan lota, te chichachiy ligat hen péppég hen anchi Templo way nanangchén hen manusaan Apudyus hen tatagu. anchichay pituy ligat. Yag amincha, 2 Yachi yag innilà agé hen anchi nanlurumfongcha ah pokkawanay kaman chan kolenawnaw way fayfay térén way maid manmansana, ya way ammag kaman sarmeng way na- nasesentoronan agé hen paragpagcha ahrangan ah apoy. Yag innilà agé hen ah faletò. 7 Yachi agé yag émméy hen anchichay tatagu way nangafà hen iha hen anchichay opatay parsowa yag anchi aggaégyatay animar gapon an- en-enchangna hen anchichay pituy chi anchag ommachiyan way man- anghel ah chuyug way faletò way ayaw an hiya ya hen anchi enan- nanapno ah chusan Apudyus way hiyan animar way kapadpachongna, ya iggay- anchi natattaguh ing-inggana. 8 Wat cha amin nampamarka hen anchi nu- ammag chan funoong agéh asok hen meron hen ngachanna. Wat chicha, tom- amin anchi Templo ad uchu ah kaman matàchégcha hen penget hen anchi fay- longahaw hen kaenammay Apudyus ya fayanchi way aheéd-échén ah kaman gi- hen mannakafalinna. Wat ammag maid Hen nepaka-ammu 16:1 538 Hen nepaka-ammu 16:11 makaghép an nadchi ingganah marpas mepachongan hen kaenammayno, am- hen anchi pituy ligat way epachah hen mag nenènong ya nalilimpiyu hen cham anchichay pituy anghel. manusaan hen tatagu. 6 Te chicha, an- chag pinchit hen anchichay tatagum Hen miwàwa-an hen anchi ya hen anchichay profetam way kaman pituy chuyug way nanapno paat ancha agég inhiyat hen characha. ah chusan Apudyus Wat awahcha hen cham mangempainu- Angkay hiyachi yag chengngar-o man hen chara an chicha ad uwan 16 agé hen anchi ale way narpon an- ah assong hen enammaancha.” 7 Yachi chi Templo way chana ongawan hen an- yag chengngar-o agé hen tenomfar chichay pituy anghel way mangaliyén, way narpo hen anchi iggaw hen an- “In-ayu ta inyu ihiyat hen anchi lota hen chi chacha mangmanghéfan hen micha- annachay ligat way ininggaw hen an- ton an Apudyus way mangaliyén, “Oo nay pituy chuyugyu way yahan manusan tot-owa, heay Apo way Apudyus way Apudyus hen tatagu.” mannakafael, nenènong ya nalilimpiyu 2 Wat yachi yag émméy hen anchi pés- tot-owa hen aminay cham ekaman way éy anghel way i nanginhiyat hen ining- manusa hen tatagu.” gaw hen anchi chuyugna, yag hen lota 8 Angkay hiyachi yag émméy agé hen paat hen nanginhiyatana. Wat ammag anchi ma-apatay anghel way i nangin- amin hen anchichay namarkaan hen hiyat hen ininggaw hen chuyugna, yag markan hen anchi aggaégyatay animar ammag hen anchi init agé hen nangin- ya hen anchichay nanayaw hen anchi hiyatana. Wat ammag pommegsa way enan-animar way kapadpachongna, an- térén hen umminitana ingganah anchag chag nan-aggulid amin ah ammag chan cha ma-atongan hen tatagu ah pétangna. agub way gulid way ammag pararo hen 9 Wat hen anchichay tatagu, tàén chacha sigabna. ma-atongan hen anchi pararoy pétang 3 Yachi yag émméy agé hen anchi hen init, chachaat chillu echotan ah miyagway anghel way i nanginhiyat hen Apudyus way mannakafael an cha nad- ininggaw hen anchi chuyugna, yag hen chiy ligat. Ya ancha agég achi etagay hen anchi fayfay paat hen nanginhiyatana. fummasorancha ah manayawancha hen Wat ammag namfalin hen anchi chanum kenangaton Apudyus. ah kaman charang chi natéy, yag aminay 10 Angkay hiyachi yag émméy agé hen chan ì-iwi hen fayfayat anchag nan-atéy anchi ma-alemay anghel way i nangin- amin. hiyat hen chuyugna, yag hen anchi tum- 4 Yachi yag émméy agé hen an- mutùchuwan paat hen anchi chan toray chi miyatloy anghel way i nangin- way aggaégyatay animar hen nangin- hiyat hen ininggaw hen chuyugna, yag hiyatana. Wat ammag hommelang way hen egachay wangwang ya fufun hen térén hen aminay chana etorayén way nanginhiyatana. Wat ammag namfalin tatagu, yag magénén chachan ngangal- ah chara hen aminay chanum an cha itfén hen fub-acha yag chacha agé hé- nadchi. 5 Yachi yag chengngar-o agé taén hen chilacha ah kenasigab hen an- hen imfagan hen anchi anghel way chi cha mepasamak an chicha. 11 Ngém nangenlébféng hen chanum, ekatnéén, maichat agé ta ancha an etagay hen an- “Heay Apudyus way nawawà-acha nane- chichay lawengay a-ammacha, anchaat pod hen laprapona ya mawawà-acha- agé an cha echotan ah Apudyus ad uchu a agé ad uwan way ammag maid Hen nepaka-ammu 16:12 539 Hen nepaka-ammu 17:1 way gapo hen chan sigfan hen acharcha nanginhiyat hen ininggaw hen anchi ya hen nan-aggulichancha. chuyugna, yag hen yawyaw hen nang- 12 Angkay hiyachi agé yag émméy hen inhiyatana. Yag hen hiyachi, wachaat anchi ma-anémay anghel way i nangin- agé hen chakaray ale way narpon tum- hiyat hen anchi chuyugna, yag hen an- mutùchuwan paat Apudyus ah Templo chi chakaray wangwang way ekatchéén way mangaliyén, “Ammag narpas hen Eufrates hen nanginhiyatana. Wat am- angamin ad uwan.” 18 Yag chaat man- mag napet-agan hen hiyachiy wang- golekoleyapyap ya wachaat hen anchi wang ah makadchangan hen anchichay chan uswar yag cha agé omechoechor nan-angato way toray way i mìgufat way yag nanlunig ah ammag napegsay térén marpo hen ommapet hen cha fùnagan way nanepod hen laprapon hen tata- hen init. 13 Yachi yag an-owat agé ilan gun antoy lotaat, maid kepachongan hen hen toroy chumunyu way kaman tokak kenapegsana. 19 Wat ammag nan-atlo chi itchuracha way hen iha, narpoh tapà way napetpet-ang hen anchi nanchina- hen anchi amoraga. Ya hen iha, nar- mag way fabréy ad Babilonia, yag ancha poh tapà hen anchi pés-éy aggaégyatay agég nachachael hen egachay chakaray animar. Yag hen anchi miyatlo, narpo fabréy ah karotarota. Wat iggay tot- agéh tapà hen anchi senang profeta way owa aliw-an Apudyus way manusa hen penaka-achar hen animaranchi. 14 Wat anchichay tatagu ad Babilonia, te ah hen anchichay toroy chumunyu, chicha nanusaana, kaman annag empainum an hen anchichay maka-ammah kaskascha- chicha amin hen anchi pararoy paket aw way i agé mangamong hen egachay way fayahna ingganah maid nehàfa ah toray ah karotarota ya hen sorchachucha uray hen tedted way hiyachi hen anchi ta incha gufatén hen anchi mannakafalin pararo way aningarngarna. 20 Wat an- way Apudyus. Ngém hen hiyachiyat agé cha agég nan-alihéd amin hen anchichay way ag-agaw hen mangafa-an Apudyus lota way nanggagaw-én hen fayfay ya hen egachay kafusorna. kaman agé hen kafilifiligat anchag nag- 15–16 Yag hen ngachan hen anchi lugar nagchay way nantanap amin. 21 Yag am- way nangamongan hen anchichay chu- mag niyuchan agé hen chachanakkaray munyu an chicha, yachi hen nangadnan churaro way magénén leman poroy kilo ah Armegedon ah Henebreo way alen hen kachaghénna way anchag chan ya- hen anchichay Judio. ayà way manégtég hen tatagu. Yag hen Wat yachin mangaryan Jesu anchichay tatagu agé, ancha chillug cha Cristuwén, “Papannaagényu paat echotan ah Apudyus gapon anchi ag- hen antoy ifagà, te ammag maid gaégyatay churaro te ammag amchanchi pootonyu hen mamfangchà te kaman way ligat. hen ekaman hen anchi mangakaw way maid mapòpootan yag inumchahat. Hen anchi fufae way nanchinamag Wat ammag laylayad hen anchi tagu hen kenapotana way nansasakkay way nansasaggana way mamannéd hen anchi aggaégyatay animar an haén way kaman hen anchi Angkay hiyachi yag ummale hen nanlurumfong way achi masmasséy, te 17 iha hen anchichay pituy anghel hiya, achi machahan way namfafallad way nan-é-édchén ah chuyug yag ekatna ah kafiinana.” an haénén, “Umalea ngén ta inta ta 17 Angkay hiyachi yag neparég agé iyà epàila an hea hen ekaman Apudyus hen anchi ma-apituy anghel way i way manusa hen anchichay tatagun an- Hen nepaka-ammu 17:2 540 Hen nepaka-ammu 17:12 chi fabréy way nehag-én hen anchichay “Pakay mahaang. Changrém ngén ta chuaray wangwang way hen miyali- ifagà hen anchi cha-an ma-ammuwan gan hen anchi fabréyat ihay fufae way way miyaligan hen anchi fufae ya hen ammag nanchinamag chi kenapotana. miyaligan agé hen anchi aggaégyatay 2 Hen hiyachiy fufae, kaman annag inyis- animar way nansasakkayana way pitu séy hen aminay toray hen antoy lota, te hen uruna ya hemporo hen hàgudna. nìfasorcha amin an hiya. Ya hen egachay 8 Te hen anchi aggaégyatay animar, katagutagu hen antoy lota agé, an- natattagu hen anchi ar-argaw hen antoy chag kaman amin nafutang hen nanginu- lota ngém namaid ad uwan. Ngém kasen mancha hen anchi fayahna way chana chillu fùnag ah tapen chi ag-agaw way empainum.” marpon anchi fito way maid péppég chi 3 Angkay hiyachi yag pinchénà hen ka-adcharémna. Ngém hen halenonot Espiritun Apudyus yag inyéyà hen an- hen fùnagana agéat hen metatap-arana chi anghel hen pachinanak. Angkay ém- chillu. Yag anchag mascha-aw amin hen méyà ahchi, innilà hen ihay fufae way anchichay tatagu hen antoy lota way nansasakkay hen ihay aggaégyatay chit- iggay melesta hen ngachanna hen an- takan way animar way pitu hen uruna chi libnu way nanepod hen lugrugin ya hemporo agé hen hàgudna. Yag am- hen antoy lotaat, yachi hen nelelestaan mag nalèmot agé hen acharna way na- hen kangachangachan hen aminay na- soratan ah chuaray ngachan way pahig adchan ah mannanayun way ataguwan. usot an Apudyus. 4 Yag hen anchi fu- Wat anchag mahaang way mangila hen fae agé, nanlurumfong ah lumfong chi anchi aggaégyatay animar way wacha are way chittakan ya ngéttégan, ya nan- hen ar-argaw ya anat agég namaid yag ang-angga agé ah faletò ya perlas ya antoyanat agé way kasen nepafùnag.” hen anchichay nan-angina way fato way 9 “Ammag naligatto ah ma-awatan, cha somelap. Yag iné-égnanana agé hen wat egad hen naham-an way tatagu hen ihay tasa way faletò way chana iyawis maka-awat heto. Te hen anchichay pituy ya an agég nanapno ah aggarémha way uru, wat chichachi hen pituy tagéytéy chana enamma-ammaan way chichachi way tummutùchuwan hen anchi fufae. hen halenonot hen chagchagasna. 5 Yag Ya faén agé yanggaychi te miyaligcha wacha agé hen ihay nesorat ah etongna agé ah pituy are 10 way napéppég hen way ngachan way cha-an ma-ammuwan nan-areyan hen anchichay lema, ya chan hen laychénay aryén way ekatnéén, toray ad uwan hen anchi ma-aném, ya “Hen anchi nanchinamag way fabréy hen anchi ma-apitu wat cha-an umchah ad Babilonia, hiya hen inan hen ami- hen mantorayana. Ngém no umchah nay pota ya hiya agé hen pongar hen agé, an yanggay hen-aketan hen man- egachay aggarémha way a-amma hen torayana. 11 Yag mepanggép agé hen an- amin antoy lota.” 6 Yag hen nangi-ilà chi aggaégyatay animar way natagu hen hen anchi fufaeyanchi, wat ammag nafu- ar-argaw yag namaid ad uwan, hiya hen tang peet way hen anchi imfutang- kaman ma-awaru way are, ngém iha naat hen charan hen anchichay tatagun chillu hen anchi pituwanchi way hen Apudyus way napchit gapoh pammate- halenonotna, ammag metap-ar.” cha an Jesus. 12 “Yag hen miyaligan agé hen an- Wat anà tot-owa ammag nahahaang chichay hemporo way hàgud, chichachi way térén hen nangil-à an hiya. 7 Yag hen kasen hemporoy are way cha-an anat ekat hen anchi anghel an haénén, umchah hen mantorayancha. Ngém no Hen nepaka-ammu 17:13 541 Hen nepaka-ammu 18:5 umchah hen karébféngancha way man- mag way fabréy way cha mangentoray toray, mètoraycha hen anchi aggaégy- hen aminay karotarota hen antoy lota.” atay animar ah hen-aketan te kaman yanggay an ihay uras hen mantorayan- Hen machachaelan anchi cha. 13 Ngém an yanggay ihà-an hen fabréy way Babilonia pontoscha amin, te ancha an eporang Angkay narpaschi yag innilà agé hen aminay kafaelancha ya hen ami- 18 hen ihay anghel way cha mar- nay lébféngcha hen anchi animaranchi pod uchu way ammag chakar hen kafae- 14 ta ancha ammag éméhà-an way man- lana ya ammag cha machilangan hen gufat hen anchi Karnero. Ngém hen an- lota ah kenafuselna. 2 Yag enèngawna chi Karnero ya hen anchichay natatallek way mangaliyén, way penepelena way somosorot an hiya, “Ammag nachusa ad uwan ya a-abfaéncha chillu amin chicha te hen nachachaelay térén hen anchi anchi Karnero, hiya chillu hen ap-apon nanchinamag way fabréy way hen egachay ap-apo, ya hiya agé hen Babilonia. Wat ammag namfalin aren hen egachay are.” ah fumabréyan hen egachay 15 Yachi yag anat agé ekat hen an- kachumuchumunyu ya ongtan chi anghel an haénén, “Hen miyaligan ya an agég homòfotan hen hen anchi chuaray wangwang way in- egachay laweng ya aggarémha nilam way tummutùchuwan hen anchi way kasole. 3 Te hen hiyachiy pota, chichachi hen egachay kapo-opo- fabréy, annag enawis hen aminay on chi tatagu ah karotarota yah kafabré- tatagu ah katoratoray hen antoy fabréy way wacha hen egachay karasen lota way somorot hen anchi chi ale.” kenarawengna, te kaman paat 16 “Yag hen anchichay hemporoy annag empainum hen anchi hàgud way innilam ya hen anchi paketay fayahna hen aminay aggaégyatay animarat, umchah hen katagutagu ah kafutangancha amin. tempo way mamusorancha hen anchi Ya hen anchichay chan totoray hen fufae, wat anchag aran hen aminay kafabréfabréy agé, kaman paat kok-owana way ingganah mafarchan ancha amin ammag chinagchagas hen acharna, yag anchaat agé issa hen hiya. Ya amin agé hen anchichay lamanna ya gébhéncha hen mafay-anan. chan tetencha hen antoy lota, 17 Yag hen mangammaancha amin ancha amin ammag fummaknang an cha nadchi, te ah Apudyus gapon pommasagan hen hiyachiy paat hen mangempahpahmà ah fabréy way niyalig ah fufae.” katoroyan hen planona, te hiya 4 Angkay narpas way enalen hen anchi chillu hen nangempahpahmà hen anghelchi, yag an-owat changrén hen nantetempoyugan hen hamhamà kasen nan-ale ad uchu way mangaliyén, hen anchichay hemporo ah incha “Chàyu way tatagù, lomayaw-ayuwat an mangemporangan hen lébféngcha hen nahhay fabréy te magat mìfasor-ayu anchi animaranchi way mantoray. Ya hen fasorna, yag magat metapeayu hen ka-ammaan amin cha nadchiyat agé hen machusaana. 5 Te ammag ah tomot-owaan hen aminay imfagan maid mepaniyan hen kachuar hen Apudyus chillu way ma-ammaan.” fasorna te magénén nihùchud ad 18 “Yag hen anchi fufae way innilam, uchu ah kachuarna. Yag cha-an hiya hen miyaligan hen anchi nanchina- aliw-an Apudyus hen amin an- Hen nepaka-ammu 18:6 542 Hen nepaka-ammu 18:16

chichay lawengay a-ammana. 6 Wat kelaan ya ifilan hen hiyachiy fabréy, te hen mekaman an hiya, ammag amin no maghéfat maid kasen lomao hen ten- hen anchi laweng way enammaana chacha. 12 Wat maid lomàrao ah ten- hen tapenaat, mifarés agéchi an chacha way na-ammaam ah faletò an hiya way ammag machubli hen ma- cha kantar, ya hen anchichay nan- ammaan an hiya. Wat hen anchi anginay fato ya perlas way cha ma- tasa way pennona ah paket way em- ammaan ah haleppon. Yag maid agé lo- painumna hen tapena, matarwanchi mao hen anchichay nan-anginay lopot ah mas pakpaket way mepàinum way pokkawan ya chittakan ya ngétté- agé an hiya. 7 Yag hen kenachuar gan ya anat agé hen anchichay sida. Ya hen nanlamram-ayana ya nangem- maid agé lomao hen anchichay anam- pachayawana hen acharna, yachi may way chan fango way away, ya anat agé hen kachuar hen ligat ya tokar agé hen anchichay henoy na-ammaan way mepaharém an hiya. Te hen ah fàgit chi elefante ya nan-angina way yachiy fabréy way niyalig ah fu- away, ya anat agé hen na-ammaan ah fae, ekatna ah hamhamànéén, ‘Ka- gamfang ya gamà ya hen anammayay manà yanggay hen chan toray way fato. 13 Yag maid agé lomao hen an- haén, faénà ah nà-amfaro wat maid chi chacha etencha way nankarakarase mepadpachah an haén ah ligat way way omenpafango ah ma-an ya hen an- kaman hen nafaro.’ 8 Ngém hen chichay fangfangru way frankensens ya hiyachiyat, ammag magigsan way mira ya anat hen tapena. Ya maid agé mepachah hen nankarakarasey ligat lomao hen chacha elao way fayah ya hen hiyachiy fabréy te machusa ah lana an cha arina an cha pagéy, ya saket ya étéy ya fitel, ya anat agé umat agé hen faka ya karnero ya kafayu maghéb. Ma-ammaan amin chachi ya hen kalesa. Ya maid agé lomao hen te ah Apudyus way manusa an anchichay tatagu way anchag cha elao hiyaat hiya hen mannakafael way ah alepan. 14 Wat ammag ekat hen an- ap-apo.” chichay chan tetencha agéén, “Sayang Yaha hen ekat hen anchi nan-ale ad lawahay fabréy, te ammag namaid hen uchu. anchichay patpatigéna way a-anammay 9 Yachi yag amin hen anchichay chan ah manlamram-ayana te anchag neopoh toray hen antoy lota way nìchagcha- amin. Wat amin hen anchichay kafi- gas ya nèlamram-ay hen hiyachiy fab- naknangna way cha mangempachayaw réy way niyalig ah pota, ancha amin am- an hiya, ancha amin ammag namaid mag kelaan ya ifilan hen hiyachiy fabréy ah ing-inggana way achi mafalin kasen hen mangil-ancha hen asok hen maghé- mifangad.” fana. 10 Ya ancha agég oma-adchawwéy 15 Wat amin hen anchichay chan te émégyatcha ah ketapyancha hen tetencha way fummaknang gapon kachusaana. Wat anchag hekekela way chacha nangenlàwaràwan hen ten- mangaliyén, “Kachugchugu lawa hen chacha hen hiyachiy fabréy, wat ancha anchi nanchinamagay fabréy way Ba- agég oma-adchawwéy te émégyatcha bilonia. Ammag mannakafaelchi way way metakorong hen kachusaana. fabréy yag pakay lawa ammag ihay uras Ngém ancha chillug hekekela ya yanggay yag namaichat ah nachusana.” hei-ifil way mangaliyén, 16 “Ammag 11 Ya kaman agé hen anchichay chan kachugchugu lawa hen hiyahay tetencha hen karotarota, wat ancha agég nanchinamag way fabréy te ammag Hen nepaka-ammu 18:17 543 Hen nepaka-ammu 19:2 kaman eman fufae way nanlumfong ah achi kasen mail-ila ah ing-inggana. kanginaan way chittakan ya ngéttégan 22 Wat ammag maid kasen magmagn- ya nan-ang-angga agé ah faletò an cha gar ah ing-inggana hen hiyachiy fab- perlas ya hen nan-angina way fato. réy ah henoy mankankanta ya chan 17 Ngém ammag an yanggay ihà-anay gitgitara ya cha mamab-arachong ya uras yag namaichat hen egachay mangorkorneta. Yag ammag maid agé kafinaknangna.” machahan ahchi ah ing-inggana ah heno Yag kaman agé hen amin anchichay way manchunu way kaman hen an- chan maneho hen papor ya hen an- chichay chan féhféhar ya chan ab-afar. chichay chan chunu hen papor ya anat Yag maid agé magmagngar ah ing- agé hen anchichay chan fiyahi hen pa- inggana ah uray lawa an mamfayu. por ya umat agé hen aminay tatagu 23 Ya maid agé kasen homeh-elawan chi way chan chunu hen fayfay, wat ancha helaw ahchih ing-inggana ya maid agé amin ammag oma-adchawwéy, 18 yag kasen magmagngar ah umus-usengaran anchag heo-ongaw no ilancha hen anchi hen chan kasar. Wat uray ta hen an- asok way cha matood hen hiyachiy fab- chichay nantetencha hen hiyachiy fab- réy. Yag mankelacha way mangaliyén, réy hen kafafaknangan hen amin antoy “Anggay-a te nokay lawa hen mepad- lota, yachi chillu hen kachusaancha. Yag pachongan nahha way nanchinamag yachi agé hen kachusaan hen amin an- way fabréy.” 19 Yag magénén chacha chichay wachan kafaelana ahchi way ka- chapchaporan hen urucha ah chan sig- man hen anchichay mamfuni ya man- fan hen hamhamàcha hen yachiy fabréy, changar ya mansaromangka, te anchag yag hekekelacha ya hei-ifilcha way man- lenokop hen katagutagu hen antoy lota galiyén, “Ammag kachugchugu lawaha ah kenasilibcha.” way nanchinamag way fabréy. Te am- 24 Wat nachusa hen hiyachiy fab- mag hen kafinaknangna eman hen fum- réy way Babilonia, te hen tataguhchi maknangan hen egachay wachan pa- hen namchit hen anchichay profetan porna way chana ifiyahi hen yahay fab- Apudyus ya anat agé hen anchichay réy. Yag ad uwanat agé yag ammag ig- tapenay tataguna, ya uray heno way gay éméy ah ihay uras yag ammag na- tagu way napchit hen antoy lotaat natéy- maichat hen egachay kafinaknangna.” cha amin gapon yachiy fabréy. 20 Ngém chàyu way wachad uchu, an-ayu yanggay ammag lomaylayad. Ya Hen laylayad hen umat agé chàyu way tatagun Apudyus anchichay wachad uchu ya hen aposelna ya hen profetana, Angkay narpas agéchi yag lomaylayad-ayu amin te imfarés 19 chengngar-o hen chachanakkar Apudyus chàyu way hen nanusaana hen way ale way kaman alen hen ammag hiyachiy fabréy, wat gapon enammaana chuaray tatagu ad uchu way chacha an chàyu. ekatén, “Antaaw yanggay ammag 21 Yachi yag wacha hen ihay ammag chachayyawén ah Apudyus te hiya orhe way anghel way annag lenabten yanggay hen makaharà hen tatagu ya hen ihay chakaray challug yag em- hiya yanggay hen mannakafael ya petlàna ah fayfay way mangaliyén, ka-a-ammayan. 2 Ya nalilimpiyu ya “Yato agé hen mekaman hen anchi nenènong agé hen chana ekaman way nanchinamag way fabréy way Babilo- manguwis hen tatagu way ammag hen nia way permi hen machachaelana ta katot-owaan yanggay hen é-égnanana. Hen nepaka-ammu 19:3 544 Hen nepaka-ammu 19:13

Wat chinusana hen anchi fufae way way lumfong way pokkawanay térén nanchinamag hen kenapotana way hiya way poros chi manmansana.” (Yag hen hen nangawis hen katagutagun antoy miyaligan hen anchi am-ammayay lum- lota way mìfasor hen fasorna. Yag fongat hen anchichay ammay way enam- chinusana agé hiya gapon namchitana maan hen anchichay tatagun Apudyus.) hen anchichay nansérfi an hiya.” 9 Angkay hiyachi yag anat ekat hen an- 3 Yachi yag anchaat agé èngaw way chi anghel an haénén, “Esoratnoto way mangaliyén, “Antaaw yanggay ammag ancha yanggay ammag lomaylayad hen chachayyawén ah Apudyus te ammag anchichay ma-ayagan way mèkasar hen gumigilab ya oma-assok ah ing-inggana kasar hen anchi Karnero.” Yag annaat hen anchi nanchinamag way fabréy ah agé epaunud way mangaliyén, “Tot- nachusaana.” owachi te yachi hen enalen Apudyus 4 Yag hen anchichay chuwanporo ya paat.” 10 Wat anà ammag nampalen- opatay mangemponponò ya hen anchi tomang way manayaw koma hen an- opatay parsowa, nampalentomangcha chi anghelanchi, ngém ekatnéén, “Aẁ, amin way manayaw agé an Apudyus achim cha ekat hena te haénat ihaà agé way tummutùchu way chan toray, way chan sérfi an Apudyus way kaman ekatchéén, “Oo eman, ta ah Apudyus an chàyu ya hen anchichay ifayu way yanggay hen machachayaw.” chitaaw, é-égnanantaaw amin hen anchi tot-owa way intudtuchun Jesus. Wat ah Hen mankasaran hen anchi Karnero Apudyus yanggay hen machayaw way 5 Yachi yag chengngar-o agé hen ale maid safali.” way narpo hen iggaw hen anchi tum- Hen nangaryanan nadchi, te hen an- mutùchuwan Apudyus way mangaliyén, chi empaka-awat hen anchichay profeta, “Anyug chachayyawén ah Apudyus, wat yachi chillu hen intudtuchun Jesus. amin-ayu way chan sérfi an hiya, ya amin-ayu way cha manginyafiin an hiya Hen nangafa-an hen anchi way uray nangato man ono nafafa, nansasakkay ah pokkawanay kafayu chayawényu amin hen anchi Apotaaw 11 Angkay hiyachi yag innila-at agé way ah Apudyus.” way ammag nafùtan ad uchu yag fum- 6 Yag hen hiyachi, chengngar-o agé mùnag hen anchi ammag pokkawan way hen anchi kaman alen chi chuaray kafayu, yag hen anchi nansasakkayat, tatagu way kaman agé ésar chi mangab- nangadnan ah “Katalekan ya Katot- afarug way chanum ya kaman agé hen owaan.” Te hiya, ammag nalilimpiyu gagseet chi echor, yag ekatcha way man- paat hen manguwisana hen uwiséna, galiyén, “Antaaw ammag chachayyawén ya umat agé hen mangufatana hen gu- ah Apudyus way hiya yanggay hen man- faténa. 12 Yag hen anchi matana, am- nakafael way Ap-apotaaw ya hiya yang- mag tachém way kaman hen anchi gi- gay agé hen mantoray hen angamin. lab hen apoy. Ya hen uruna, nahohòron- 7 Wat antaaw ammag lomaylayad ya gan ah chuaray koronan chi are. Yag manlagsaragsak ya chachayyawéntaaw hen acharna, nasoratan agé ah ngachan hiya way kangangatowan. Te ad uwan, way maid poros nangila no heno hen inumchah hen tempon hen mankasaran laychénay aryén no achi yanggay hiya. hen anchi Karnero, ya nansasaggana 13 Yag hen anchi lumfongna agé, ammag agé hen anchi ahaw-éna 8 te ninidchat nadcharachara way kaman nesawsaw ah an hiya hen anchi ammag am-ammay chara. Yag hen ngachan way niyawag an Hen nepaka-ammu 19:14 545 Hen nepaka-ammu 20:3 hiyaat “Hen Alen Apudyus”. 14 Yag amin ma-among way i mangufat hen anchi hen anchichay sorchachu ad uchu, an- nansasakkay hen anchi pokkawanay chag memetnod an hiya way nanlurum- kafayu ya hen anchichay sorchachuna. fongcha amin agé ah ammag pokkawan 20 Ngém hen hiyachiyat agé, ammag way lumfong, ya nansasakkaycha amin nadpap hen anchi aggaégyatay animar agé ah pokkawanay kafayu. 15 Ya hiya ya umat agé hen anchi senang profeta agé, wacha hen fummufùnag ah tapàna way penaka-acharna way hiya hen way ammag tachémay fangid way yachi anchi nangamma-amma hen anchichay hen iyafàna hen tatagu ah katoratoray kaskascha-aw. Yag hen anchichay way achi omafurot an hiya. Wat annag kakaskascha-aw way enammaana, etorayan amin chicha way ammag es- chichachi hen narokopan hen egachay trekto hen ekamanna way maid maka- tatagu way namarkaan ah markan hen afà an hiya. Yag epàilana agé hen ke- animaranchi ya hen egachay tatagu agé napararon hen manusaana hen tatagu, way nanayaw hen anchi enan-animar te ah mannakafalinna way Apudyusat way kapachongna. Yag yachi way annag gupesén hen heno way achi nadpapcha hen anchi chuwa, anchag manguya way kaman hen mangpesan netap-ar way étégchay natattagu hen hen faliwés hen heno way gupeséna. anchi iggaw hen kaman fayfay way hen 16 Yag nasoratan agé hen lumfongna ya chanumnaat ammag pararo way apoy umat agé hen orpona ah ihay ngachan way ammag gumigilab way asufre. way hen hiyachiy ngachanat “Aren hen 21 Yag hen aminay sorchachucha, egachay Are ya Ap-apon hen egachay napchitcha amin agé way pinchit Ap-apo.” hen anchi fangid way fummufùnag 17 Angkay hiyachi yag innila-at agé ah tapà hen anchi nansasakkay hen hen ihay anghel way tommatàchég anchi pokkawanay kafayu. Wat hen anchi init way chana ongawan yachin inibhug hen amin anchichay hen anchichay kakasokasole way chan kakasokasole. tayyatayyap ad uchu way mangaliyén, “Wayyu way kakasokasole, ma-among- Hen mifaruchan Chumunyu ah ayu ta issayu hen anchi ammag chuar henlifu way tawén way partiyén Apudyus ah issayu. 18 Wat Angkay hiyachi yag innilà agé umaleayu ta issayu hen a-achar hen 20 hen ihay anghel way cha émhép anchichay chan totoray ya hen an- way narpod uchu yag iné-égnanana hen chichay sosorchachu ya hen anchichay torfek hen anchi fito way maid pép- kakapetancha agé, ya umat agé hen a- pég chi ka-adcharémna ya anat agé achar hen anchichay kafayu ya hen an- hen ammag chakaray kawad. 2 Yachi chichay nansasakkay an cha nadchi. Ya yag annag chinpap hen anchi amoraga ta issayu hen a-achar hen aminay tatagu way hiyan anchi farakkan ad nameng- way nan-angato manha ya nan-afafa ya han way ekatchéén Satanas way ap- hen anchichay wachan sa-adna ya hen apon hen aminay chumunyu, yag an- maid.” nag kenawwachan hiya yag imfarudna 19 Yachi yag innila-at agé hen anchi ingganah marpas hen henlifuy tawén. aggaégyatay animar ya hen anchichay i 3 Annag finarud yag entap-arna hiya nìyamong an hiya way amin hen chan hen anchi fito way maid péppég chi totoray hen antoy lota ya hen aminay ka-adcharémna, yag annaat iyam-amma sorchachucha. Wat chacha amin way mangnéb yag annaat sellaan yag Hen nepaka-ammu 20:4 546 Hen nepaka-ammu 20:13 enep-atna ta maid kasen waywayana lota. Yachi yag amongona amin chicha way manlokop hen tatagu ah katora- way na-awagan agé ah Gog ya Magog, toray hen antoy lota ingganah marpas yag esaganana chicha way i mìgufat, ya hen anchi henlifuy tawén. Manowat te maid makafilang hen kachuarcha te ka- no marpas hen anchi henlifuy tawén, man hen kachuar hen gahar ah fayfay. masapor kasen chillu meparufus ngém 9 Wat anchag miyap-ap amin hen antoy ammag hen-aketan. lota yag incha agé alekomkomon hen an- 4 Yachi yag an-owat ilan hen an- chi kommampowan hen anchichay tata- chichay tùchun hen a-are, yag hen an- gun Apudyus ya umat agé hen anchi fab- chichay tummutùchu an cha nadchi, réy way laylaychéna. Ngém hen hiyachi, wat nidchat an chicha hen karébfén- ammag mepêchagat agé hen apoy way gancha way man-uwis. Yag innilà agé marpod uchu ah maghéfancha amin. hen lennawan hen anchichay napchit 10 Yachi yag ah Chumunyu way nan- gapon chacha ninwarawagan hen alen lokop an chicha, ammag metap-ar agé Apudyus ya hen katot-owaan mepang- hen anchi pararo way apoy way am- gép an Jesus. Te chicha hen anchichay mag gumigilab way asufre way yachi ammag nangachi way manayaw hen an- chillu hen netap-aran hen anchi aggaé- chi aggaégyatay animar ya hen anchi gyatay animar ya hen anchi penaka- enan-animar way kapadpachongna, yag acharna way senang profeta. Yag ancha iggaycha agé epamarka hen etongcha ya amin ammag mapàpàgang ahchi ah ing- hen limacha hen markana. Wat amin cha inggana way enag-agaw ya lenafi way nadchi, nan-uchicha amin hen hiyachi maid péppégna. yag nètoraycha an Jesu Cristu hen an- chi henlifuy tawén. 5 Wat yachi hen an- Hen anongoh hen chi pés-éy man-uchiyan hen natéy. Wa- kauwisan hen tatagu man hen anchichay tapen hen natéy, 11 Angkay hiyachi agé yag innilà hen achicha mepauchi ingganah marpas hen anchi chakar ya pokkawan way tùchun anchi henlifu way tawén ya anchaat chi Are way wacha agé hen tum- agé mepauchi. 6 Ammag pararo hen lay- mutùchu. Yag gapon kenawà-achana, layad hen anchichay tatagu way metape ammag naumah amin hen antoy lota hen anchi pés-éy man-uchiyan hen natéy yad uchu ah maid kasen mail-il-ancha. te chicha hen tatagun Apudyus, yag 12–13 Yachi yag innilà agé hen amin achicha paat melak-am hen anchi ligat anchichay nan-atéy way tatagu way way ekatchéén pegwan chi atéyan. Yag nepasangocha amin hen anchi tum- chicha agé, anchag mansérfi ah kaman mutùchu. Wat wacha amin hen nan- pachi an Apudyus yah Jesu Cristu, yag angato ya hen nan-afafa, ya uray agé mètoraycha agé an hiya hen anchi hen- hen anchichay cha natéy ah fayfay, te lifuy tawén. nepafùnagcha amin. Wat amin hen an- chichay nan-atéy way tatagu way in- Hen ma-afa-an Chumunyu inggaw ad Hades way kawad-an hen ya hen metap-arana natéy, nepafùnagcha amin ta wéhchiyén 7 Angkay no marpas hen anchi hen- mauwis way mifisar hen enammaana lifu way tawén, meparufus agé ah Chu- hen anchi natatagguwana. Yag yachi munyu hen anchi nekorongana 8 yag way tommatàchégcha hen sangwanan fumùnag way i manlokop hen tatagu hen hen anchi tummutùchu, nafùtan hen an- katoratoray ingganah pengepenget chi chichay lilibnu way nesosollatan hen Hen nepaka-ammu 20:14 547 Hen nepaka-ammu 21:8 aminay enammaan hen katagutagu. nahana agé hen aminay luwacha. Wat Yachi yag anat agé mafùtan hen an- maid kasen matmatéy ya maid agé kasen chi ihay libnu way nelelestaan hen mankek-ela ya man-ib-ifil ya maid agé kangachangachan hen anchichay mì- kasen maligligatan, te amin hen an- iggaw an Apudyus ah ing-inggana. Yachi chichay cha nepasamak hen anchi pés-éy yag nauwischa amin hen anchichay lotaat, anchag namaid amin.” tatagu way nan-uchi way nifisar hen 5 Yachi yag nan-ale hen anchi tum- anchichay nesosorat way enammaancha mutùchu way chan toray way man- hen natatagguwancha, te nesorat am- galiyén, “Ad uwanat an-og sokatan hen inchi hen anchichay lilibnu. 14 Yag hen egachay pés-éy enammaà ta fumaru hiyachi, amin hen anchichay natéy way hen angamin.” Yag annaat agé ekat narpod Hades, netap-archa amin hen an haénén, “Esoratno hen antochay an- anchi cha gumilagilab way apoy way owat enale te tot-owa chato ya sigu- kaman yanggay fayfay. Ya hen anchi rachu way ma-ammaan.” 6 Yachi yag fayfayanchi, yachi hen anchi ekatchéén annaat agé ekatén, “Narpas amin wat pegwan chi atéyan way yachin anchi haén way nangalehto, haén hen anchi térén way mesenaan an Apudyus ah nawawà-acha hen laprapon hen egad ing-inggana. 15 Wat heno way tagu way way mawawà-achaà agé hen karpa- maid ngachanna hen anchi libnu way sancha, te haén hen nanginlugi hen nelelestaan hen ngachan hen anchichay egad ya haén agé hen péppég hen mì-iggaw an Apudyus, wat chicha hen egad. Wat heno way tagu way man- metap-ar hen anchi apoy way kaman galiyén nàwaw, painumù hiya hen an- fayfay. chi chanum way cha marpon anchi fufun way cha mangidchat hen mannanayun Hen anchi faru way lota ya uchu way ataguwan, ya achì agé mamfay- Angkay hiyachi yag innilà agé achén hiya. 7 Chichachi hen epatawid- 21 hen anchi faru way uchu ya faru o hen heno way tagu way mangafà an way lota te anchag naumah amin hen Chumunyu ya mamfalinê agé hiyah anào anchi pés-éy uchu ya hen pés-éy lota ta haén agé hen man-amana. 8 Ngém ya umat agé hen anchi fayfayna. 2 Yag ammag safali hen mepatawid hen an- innilà agé hen anchi cha émhépan hen chichay tapena way ammag nangem- anchi fabréy Apudyus way narpon hiya parufus an Chumunyu way mangafà an ad uchu way yachin anchi faru way chicha, kaman hen anchichay nangé- Jerusalem. Yag ammag am-ammay hen gyat way manàchég an haén ya hen an- anchi fabréyanchi te kaman yanggay chichay annag nanchùgan haén ya umat hen ka-ammay hen ihay fufae way nan- agé hen anchichay cha mangamma hen lurumfong ah am-ammay way lumfong ammag afifiin ya hen anchichay pat- ah para hen mèkasarana. téyan ya hen anchichay cha manòyong 3 Yachi yag chengngar-o agé hen hen faén ahawacha. Ya kaman agé hen anchi chakaray ale way narpon an- anchichay chan funi ya chan changar chi tummutùchuwan Are way ekat- ya chan saromangka ya uray hen heno néén, “Inumchah ad uwan hen mìfaryan way cha manayaw hen faén tot-oway Apudyus hen tatagu, wat mì-i-iggaw an apudyus, ya umat agé hen anchichay chicha ta mantataguna chicha, yag hiya, ammag nangéttém. Te amin cha nad- mawawà-acha an chicha ta hiya yang- chiyat an-og etap-ar hen anchi ammag gay hen chachayyawéncha. 4 Yag pò- kaman fayfay way hen chanumnaat am- Hen nepaka-ammu 21:9 548 Hen nepaka-ammu 21:20 mag apoy ya asufre way gumigilab way 15 Hen anchi anghel way cha yachin ekatchéén pegwan chi atéyan.” managépfar an haén, nan-é-édchén ah kamang way faletò ta ina kamangén Hen anchi faru way hen yachiy fabréy ya hen anchichay Jerusalem way narpod uchu hawangna ya hen anchi aradna. 9 Angkay hiyachi yag ummale an haén 16 Wat hen anchi fabréy, ammag hen iha hen anchichay pituy anghel way napapchong hen ka-anchuna ya hen i nanginhiyat hen ininggaw hen anchi anchi kachakarna ya umat agé hen pituy chuyug way nanapno ah anongoh ka-akayyangna. Te angkay kenamang chi ligat, yag ekatnéén, “Waynohto ta hen anchi anghel, wat émméy ah epàilà an hea hen anchichay tatagun an- chuwanlifu ya opatgasot way lometor chi Karnero way niyalig ah ahawana.” hen ka-anchuna way yachi agé 10 Yachi yag anà ammag pinchén hen an- hen kachakarna ya umat agé hen chi Espiritun Apudyus, yag inyéy hen an- ka-akayyangna. 17 Yachi yag emparég chi anghel haén hen anchi tongtonge- hen anchi anghel way mangamang hen tong hen ammag akayyang way filig, yag anchi aradna, yag hen ka-akayyangna empàilana an haén hen cha émhépan agé, nasorok ah énémporo ya éném hen anchi fabréy Apudyus way yachin way metros way yachi hen metros hen anchi faru way Jerusalem way cha mar- tatagu way inyusar hen anchi anghel pon hiya ad uchu. 11 Yag ammag cha hu- chillu. mili agé hen anchi fabréy ah kaenam- 18 Hen anchi fabréy, ammag tunig may Apudyus te kaman yanggay am- way faletò way chan kolenawnaw way mag narawag way sarmeng. Ya hen ke- kaman ammag narawag way sarmeng. naselapna agé, kaman hen selap hen an- Yag hen anchi aradna agé, ammag na- chi nanginay fato way ekatchéén haspe. pahig hen anchi nangina way fato way 12 Yag na-arachan agé hen anchi fabréy ekatchéén haspe. 19 Ya hen anchichay ah akayyang way topeng way hemporo hemporo ya chuway pégnad hen an- ya chuwa hen hawangna. Ya wachacha chi topeng, anchag na-ar-arkosan amin agé hen hemporo ya chuway anghel ah nankarakarase way cha somelap way way nènèchang hen anchichay hawang nan-anginay fato. way penakaguwarcha. Ya nasosollatan Hen anchi pés-éy pégnachat na-ar- agé hen anchichay hawang ah ngachan arkosan ah fato way haspe. Ya hen hen anchichay hemporo ya chuway a- anchi miyagwa, na-ar-arkosan agéh anà Israel way nangingganà hen aminay fato way safiro. Hen anchi miy- Judio. 13 Yag hen anchichay hawangna, atlo agé, na-ar-arkosan ah kalsedo- toro hen ommapet hen cha fùnagan nia. Ya hen anchi miyapatat na-ar- hen init ya toro agé hen ommapet hen arkosan ah esmeralda. 20 Hen an- chana malihnugan, ya anat agé hen toro chi miyalemaat na-ar-arkosan ah fa- way ommapet ad chaya ya toro agé toy sardonika, ya hen anchi miyané- hen ommapet ad lagud. 14 Yag hen an- mat na-ar-arkosan agéh fato way chi topeng way arachat hemporo ya karnelia. Hen anchi miyapitu agé, chuwa agé hen pégnadna way nangem- na-ar-arkosan ah fato way krisolito. papaknég. Yag hen anchichay hemporo Ya hen anchi miyawaruwat na-ar- ya chuway pégnad, nasosollatancha agé arkosan ah fato way berilo. Hen ah ngachan hen anchichay hemporo ya anchi miyasiyamat, topasio hen chuway aposel hen anchi Karnero. ar-arkosna. Ya hen anchi miya- Hen nepaka-ammu 21:21 549 Hen nepaka-ammu 22:6

porowat krisoprasio hen ar-arkosna. Angkay hiyachi yag empàilan Ya hen anchi miyaporo ya iha, na- 22 agé hen anchi anghel an haén ar-arkosan agéh fato way hasinto. hen anchi chan kolenawnaw way wang- Ya anat agé hen anchi miyaporo ya wang way ammag chan aletaggaw hen chuwaat, na-ar-arkosan ah fato way chanumna way yachin cha managu hen amatista. tatagu. Yag hen niyuuchan hen anchi 21 Ya hen anchichay é-énéb hen an- wangwang wat hen iggaw paat hen tum- chichay hemporo ya chuway hawang, mutùchuwan Arey Apudyus ya hen an- hen-ih-ay ammag chinakkar way perlas chi Karnero. 2 Yag hen chana agé omay- way haleppon. Yag hen anchi korsan agé ohan paatat hen gawan hen anchi korsan hen anchi fabréy, wat ammag tunig way hen anchi fabréy. Yag hen nampenenget faletò way chan kolenawnaw way ka- hen anchi wangwang, wachacha agé hen man ammag narawag way sarmeng. neloromtà way away way cha agé man- 22 Ngém maid innilà ah Templo hen agu hen tatagu. Ya ammag mangemporo hiyachiy fabréy te nawawà-acha paat ya chuwa hen mamungaana hen ihay ah Apudyus way mannakafalin way tawén te finuranén namunga. Yag hen Ap-apo ya hen anchi Karnero, wat tufucha agéat agahchi way cha manga- chicha hen kaman Templo ahchi way gah hen aminay tatagu ah katoratoray machachayaw. 23 Ya hen hiyachiy fab- hen antoy lota. 3 Ya an agé ammag maid réy agé, achina masapor hen init ya machahan hen hiyachiy fabréy ah uray hen hérag ah kahelawana, te ammag heno way achi laychén Apudyus. machichillangan ah kenafusel Apudyus Yag hen hiyachiy fabréy agé hen tum- ya mahehellawan ah kahelaw hen an- mutùchuwan paat Apudyus ya hen an- chi Karnero, 24 wat aminay katagutagu chi Karnero way mantoray, ya ahchi hen antoy lotaat mahehellawancha amin agé hen manachayyawan hen amin an- ah kenahilina. Yag amin agé hen an- chichay chan sérfi an chicha. 4 Wat am- chichay toray hen antoy lotaat iyéy- inchaat ilancha paat hen féhar Apudyus cha agé hen kafinaknangcha hen hiy- ya masosollatan agé hen etongcha ah achiy fabréy. 25 Ya hen anchichay ha- ngachanna. 5 Ya ammag maid agé lafi hawangna, wat anchag mafufùatan ah ahchi wat anchag achi masapor hen ka-ag-a-ag-agaw way achicha maum- helaw ya uray hen init te mawawà-acha umfan ah ing-inggana, te maid chillu lo- ah Ap-apocha way Apudyus way hiya mafiyana ahchi. 26 Yag amin agé way hen manehelaw an chicha. Wat ancha kafinaknang ya chayaw hen karotarota yanggay ammag ekaman hen cha eka- wat miyéycha amin hen hiyachiy fab- man hen a-are way mantoray ah ing- réy. 27 Ngém ammag achi mafalin héng- inggana way maid péppégna. gép hen uray heno way cha mangam- amma hen laweng way kaman hen an- Hen mamfangchan Jesus chichay mankétém ya cha mangamma 6 Angkay hiyachi yag ekat agé hen hen afifiin. Te hen makaghép yanggayat, anchi anghel an haénén, “Tot-owa hen hen anchichay nelelesta hen ngachan- amin antochay nifaga an hea wat sigu- cha hen anchi libnun hen anchi Karnero rachu way ma-ammaancha, te ah Apota- way yachi hen nelelestaan hen kan- away Apudyus way nangidchat hen Es- gachangachan hen amin anchichay mì- pirituna hen anchichay profetana, hiya iggaw an Apudyus ah ing-inggana. agé hen nannag an haén way anghelna way i mangempaka-ammu an chàyu way Hen nepaka-ammu 22:7 550 Hen nepaka-ammu 22:17 chan sérfi an hiya hen aminay masapor hen igunggunà hen aminay tatagu way mepasamak way achi mahen-awniyan assong hen chacha enamma-ammaan. yag nepasamakat.” 13 Haén hen anchi nawawà-acha hen 7 Yag ekat agé Jesusén, “Changrényu laprapon hen egad ya mawawà-achaà ngén, te achi mahen-awniyan agé hen marpasancha amin, te haén hen yag mamfangacha-at. Yag anchag nanginlugi hen angamin ya haén agé lomaylayad hen amin anchichay cha hen péppégna.” mangafurot hen aminay nesosorat hen 14 Ammag pararo hen lomaylaychan antoy libnu.” hen anchichay nangurah hen lum- 8 Haénay Juan, haén hen anchi nangn- fongcha te chicha hen wachan karébfén- gar ya nangila paat hen amin an cha nad- gana way omman hen anchi fungan hen chi. Yag angkay narpas way chengngar- anchi away way cha managu hen tatagu, o ya innilà amin, anà ammag nam- ya karébféngancha agé way hénggép palentomang hen sangwanan hen an- hen anchi am-ammayay fabréy. 15 Ngém chi anghel way manayaw koma an ammag achi poros mepaghép hen an- hiya gapon empàilana an haén. 9 Ngém chichay cha mangamma ah afifiin ya hen chinagyayana-at agé way mangaliyén, anchichay chan funi way manchangar “Aẁ, achim cha ekat hena, te haénat ya mansaromangka, ya hen anchichay ihaà agé way chan sérfi an Apudyus way cha manòyong hen faén ahawacha ya kaman agén chàyu ya hen anchichay hen anchichay pattéyan ya hen an- ifayu way profeta ya umat agé hen chichay cha manayaw hen faén tot-oway amin anchichay mangafurot hen nesoso- apudyus ya uray agé hen anchichay rat hen antoy libnu. Wat antaaw amin chan kétém mepanggép ah ale ya hen a- ammag chachayyawén ah Apudyus way amma. Wat maid an cha nadchi ah mak- maid safali.” aghép hen anchi am-ammayay fabréy. 10 Yag annaat agé etoroy way man- 16 Yachi yag nan-ale agéh Jesus way galen haénén, “Achim paat cha ilim- mangaliyén, “Haén ah Jesus way nannag liméd hen antochay ensoratno hen an- hen anchi anghel-o way i mangimfaga toy libnu mepanggép hen mepasamak, te an cha natto an hea ah mangempaka- tég-angay hen mepasamakancha. 11 Yag ammuwam agé hen aminay cha oma- hen hiyachiy tempo, amin hen an- furot way cha ma-am-among ah kafabré- chichay cha mangamma ah lawengat fabréy. Wat haén hen anchi mamahhééd ammag hen laweng chillu hen chacha way ganà paat Are David, ya haén agé amma-ammaan. Yag kaman agé hen an- hen anchi chan afusengseng way fataka- chichay cha mangamma hen aggarémha, gan way taraw.” wat ammag agga-aggarémha chillu agé 17 “Wayyuwat ta metapeayu,” way hen chacha amma-ammaan. Waman hen ekat hen anchi Espiritun Apudyus ya hen anchichay cha mangamma hen am- anchichay niyalig ah ahawan hen an- may, wat ammag amma-ammay agé hen chi Karnero. “Oo, wayyuwat amin,” way chacha amma-ammaan, ya kaman agé ekat agé hen amin anchichay nangngar hen anchichay cha mangamma hen lay- an cha natto. Chacha amin omayag ta chén Apudyus, te yachi agé hen eto- amin-ayu way nàwaw, umaleayu koma, toroycha way mangamma.” te heno way manlayad, mafalin mì-inum 12 “Changrényu ngén,” way ekat hen anchi chanum way managu hen Jesus, “te achi mahen-awniyan yag tatagu way maid fab-ayadna. namfangacha-at. Yag etàtaen-o agé Hen nepaka-ammu 22:18 551 Hen nepaka-ammu 22:21

18 Changrényu ngénto te haénay Juan, agu hen tatagu ya ka-anéna agé hen epacha-an-o an chàyu amin way nangn- lébféngna way hénggép hen anchi fabréy gar hen antochay nifaga way nesosorat Apudyus way na-ale hen yatoy libnu. hen antoy libnu, te no wacha ay am- 20 Yag ah Jesus way nangempaka- mag manum-un an cha natto, an angkay ammu amin an cha natto, ekatna agéén, agég hum-unan Apudyus hen chusana “Tot-owa way achi mahen-awniyan way mangentape hen amin anchichay yag namfangacha-at.” Yag ekat-o agé ligat way na-ale hen yatoy libnu. 19 Yag way sommongfatén, “Oo, umalea, Apo no wacha ay ammag manga-an agé ah Jesus.” uray heno hen antochay nesosorat, wat 21 Hen chawat-o, wat ta totollongan ka-anén agé Apudyus hen fingayna hen chitaaw amin an Apo Jesus. Haén ah anchi fungan hen anchi away way man- Juan.