Αναζωογόνηση της Ορεινής Ολυ πίας
Υ. Βάγιε -Κωνσταντοπούλου . Αρχιτέκτονας Μηχανικός U.A.E., Master of Arts, Cornell U.
Περίληψη Στην εργασία αυτή παρουσιάζονται ε συνοπτικό τρόπο τα συ περάσ ατα του έργου RECOVER , το οποίο αποτελεί ένα διακρατικό πρόγρα α έρος του INTERREG III που αναπτύχτηκε την περίοδο 2006-2007. Αυτό το πρόγρα α στην ουσία έδωσε τουλάχιστον ία ικρή ευκαιρία προβολής στις περιοχές της Ορεινής Ολυ πίας του Νο ού Ηλείας , ε κύριο στόχο την αναζωογόνηση τους ως ία ευκαιρία για την οικονο ική τους ανάπτυξη . Η συγγραφέας της παρούσας εργασίας ήταν έλος τις διακρατικής ο άδας τεχνικών ε πειρογνω όνων του έργου . Από όλες τις υποψήφιες κοινότητες της περιοχής , η Ανδρίτσαινα , η Φιγαλεία και η Αλιφείρα ήταν αυτές που ικανοποιούσαν τις περισσότερες απαιτήσεις προκει ένου να επιλεγούν ως οι τρεις προς ανάλυση περιοχές . Έτσι λοιπόν , έγινε καταγραφή των διατηρητέων κτιρίων τους και η δη ιουργία ενός καταλόγου ε φωτογραφικό υλικό που σκόπευε στην ανάδειξη του πλούτου της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και της φυσικής κληρονο ιάς της περιοχής . Το πρόγρα α περιελά βανε επίσης την δη ιουργία ενός Αρχιτεκτονικού οδηγού στον οποίο παρουσιάζονται αναλυτικά οι διαφορετικοί οικισ οί τονίζοντας τα κοινά ορφολογικά χαρακτηριστικά τους ε σκοπό την ανάδειξη τους για την προστασία τους . Συγκεντρώθηκαν πληροφορίες σχετικά ε το θεσ ικό πλαίσιο για την προστασία των παραδοσιακών κτιρίων , και κίνητρα χρη ατοδότησης για την συντήρηση τους αζί ε τεχνικά στοιχεία που αφορούν αρχές σχεδιασ ού κτιρίων από φέρουσα τοιχοποιία –που είναι ένα συνηθισ ένο τρόπο κατασκευής στα παραδοσιακά κτίρια της περιοχής - . Ένας κατάλογος δη ιουργήθηκε για να προσφέρει πληροφορίες ε τους τεχνίτες της περιοχής στον οποίο αναφέρονται το ονο ατεπώνυ ο , διεύθυνση , τηλέφωνο και ιδιότητα τους για την υποστήριξη της τοπικής αγοράς εργασίας . Το τελικό αποτέλεσ α ήταν η σύνταξη ενός Μάστερ Πλάν για ια ικρή γειτονιά της Νέας Φιγαλείας ετά από την ανάλυση διαφορετικών συντελεστών που οδήγησαν στην επιλογή της . Η ελέτη συ περιελά βανε την προσέγγιση ε τη έθοδο bottom up , δηλαδή από την βάση προς την κορυφή ε την πληροφόρηση και τη συ ετοχή της τοπικής κοινωνίας όπου έγιναν επισκέψεις και παρουσίασεις από την ο άδα του έργου RECOVER. Η παρούσα εργασία δεν περιορίζεται στην παρουσίαση των αποτελεσ άτων της ελληνικής συ ετοχής , αλλά συνθέτει ε συνοπτικό τρόπο τα αποτελέσ ατα των τεσσάρων ο άδων έργου του RECOVER , οι οποίες είναι : Για την Ιταλία : α) το Γραφείο Τουρισ ού Φριούλι Βενέζια Γιούλια στην Κάρνια , β) ο ή ος Μαρσιάνο στην Ού βρια , για την Τσεχία : γ) ο ή ος Στρίτες ναδ Λουδινού στην Μοράβια , και για την υτική Ελλάδα : δ) η Αναπτυξιακή Ολυ πίας του ή ου Κρεστένων . Αυτό έγινε ε στόχο να τονιστούν οι best practices , δηλαδή οι βέλτιστες πράξεις που ξεχωρίζουν ως οι πιο άρτια υλοποιη ένες που αξίζουν να διακριθούν και να εφαρ οστούν σε άλλες περιοχές της χώρας ή και σε παρό οιες ελέτες . Ενδεικτικά επιλέχθηκαν ορισ ένες εικόνες για να πλουτιστεί το κεί ενο , και πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι η φωτογραφική καταγραφή των περιοχών της ελέτης στην υτική Ελλάδα ήταν ένα από τα ση αντικά στοιχεία που κερδίσα ε από αυτή την ελέτη αφού το καλοκαίρι του 2007, πολλές από αυτές της περιοχές υπέστησαν εγάλη ζη ιά από τις φωτιές . Το φωτογραφικό υλικό αποτελεί ία ση αντική πηγή ιστορικής τεκ ηρίωσης .
Εισαγωγή Tην περίοδο 2006-2007 αναπτύχθηκε το πρόγρα α RECOVER: « Αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών ως ευκαιρία για οικονο ική ανάπτυξη » ένα , ανά εσα σε οχτώ άλλα διακρατικά έργα του INTERREG III (Innovation and Resource Efficiency as Drawing Forces for a Sustainable Growth), στα οποία γίνετε απλή αναφορά ακολούθως : 1) AEDES (Actual Environmental Development by Eco-management Systems), 2) BRIE (Biomass Resource Use, Innovation and Efficiency), 3) EWARU (Efficient Water Resource Use: implementation of the infrastructure performance), 4) INNO-MED (Development of and Innovative Evidence-Based Medical Information System for the Improvement of Effectiveness and Quality Medical Care), 4) PRO AGRI-TOUR (Agri Touristic Product with an appellation of origin), 5) Stra.S.S.E. (Strategic Spatial Planning and Sustainable Environment), 6) STS (Sustainable Tourist Services), 7) RECOVER (Reconversion of rural villages as an opportunity for economic development).
Τέσσερις Ευρωπαϊκές περιοχές συ ετείχαν στο πρόγρα α RECOVER.
Εικόνα 1. Εταίροι του προγρά ατος και η γεωγραφική τους θέση . Πηγή : ιαφη ιστικό φυλλάδιο του προγρά ατος . ΑΝΟΛ . Photo 1. Program Partners and their geographical location. Source: Informational sheet of the program. ANOL.
2 Ένας στόχος του προγρά ατος ήταν η δη ιουργία ίας κοινής εθοδολογίας για την προστασία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σε αγροτικές περιοχές . Τέτοια εθοδολογία θα έπρεπε να γίνει ένα εταβιβάσι ο εργαλείο ανά εσα σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης . Αυτό έχει ήδη αποδειχθεί αφού τρία χρόνια ετά το τέλος του RECOVER, -σύ φωνα ε πληροφορίες της Luciana Zanier, Project Manager του Lead Partner-, το έργο ανήκει πλέον στο δίκτυο “rur@ct” το οποίο χρησι οποιείτε γι ’αυτό το σκοπό δηλαδή αποτελεί ένα καλό ση είο αναφοράς και ία βέλτιστη εφαρ ογή -“best practice”-. Παρόλο ότι υπάρχουν διαφορές ανά εσα στις τέσσερις συ ετέχουσες περιοχές , ήταν δυνατό να θε ελιωθεί η εθοδολογία σε ένα κοινό γενικό πλαίσιο χαρακτηριστικών όπως το γεγονός ότι όλες οι περιοχές έχουν χα ηλό πληθυσ ό και επίσης βρίσκονται απο ακρυσ ένες από το κεντρικό οδικό δίκτυο . ( Στην Oltris και Voltois της Βόρειας Ιταλίας ένουν 40-70 όνι ους κατοίκους . Στο ή ο Μαρσιάνο : 17,500 κατοίκους . Στην Hranice της Τσεχίας 20,000 κατ ., στην Hustope če nad Be čvou ένουν 1762, στην Potštát 1197, και στην St řítež nad Ludinou 870 κατοίκους που ένουν σε 270 σπίτια . Οι υπόλοιπες κοινότητες έχουν λιγότεροι από 500 κατ . Η Νέα Φιγαλεία έχει 1600 κατοίκους σε 500 σπίτια σύ φωνα ε απογραφή του 2001. -Οι στατιστικές πληροφορίες προέρχονται από τα αντίστοιχα Master Plan των ο άδων -). Η ανταλλαγή ε πειριών πραγ ατοποιήθηκε ως ια συνεργατική διαδικασία άθησης ε την συ ετοχή περιφερειακών και τοπικών παραγόντων . Κάθε περιοχή φιλοξένησε συνεδριάσεις , γεγονός το οποίο βοήθησε στην ά εση ανταλλαγή απόψεων , επιτρέποντας στους συ ετέχοντες να δουν από κοντά τις καταστάσεις , τα προβλή ατα , τις ο ορφιές και να έχουν ια επαφή ε τον τοπίο . Αντίστοιχα οι τοπικές εφη ερίδες αναφέρθηκαν στα διάφορα γεγονότα .
Το έργο οργανώθηκε σε τέσσερα έρη –components -: 1) Συντονισ ός , για την δη ιουργία συνεταιρισ ών ε βάση τα κριτήρια τις Ευρωπαϊκής Ένωσης (Community Initiative INTERREGIIIC. Programme Manual 3.6.2. Selection criteria, page 27), σύ φωνα ε τα οποία το έργο στόχευε σε ία συνεκτική και συνεπή πρόταση ε ποιότητα προσέγγισης και διαχείριση η οποία θα είχε διάρκεια εφαρ ογής . 2) Ταυτοποίηση και ανάλυση παραδοσιακών αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών για την οποία χρησι οποιήθηκε ως οντέλο o οδηγός τον οποίο πρότεινε ο Αρχιτέκτονας Edo Piantadosi από την επικεφαλής ο άδα . 3) Εφαρ ογή του οδηγού και αναφορά σε βέλτιστες πρακτικές –best practices-. 4) Master Plan για κάθε περιοχή , στην περίπτωση της Ορεινής Ολυ πίας , για την Νέα Φιγαλεία .
Ακολουθεί ία συνοπτική παρουσίαση των ση αντικότερων ιδεών της Ελληνικής συ ετοχής στο πρόγρα α . Η συνάντηση των ο άδων στην Ελλάδα , έλαβε έρος στις 02/10/2006 στην Ολυ πία και ήταν η τρίτη στην σειρά των διεθνών συναντήσεων . Η εθοδολογία περιελά βανε πολλές παρουσιάσεις και συναντήσεις ε τους διάφορους το είς εφαρ ογής , όπου είχα ε την ευκαιρία να ανταλλάξου ε απόψεις ε τις τοπικές αρχές , τους τεχνίτες , ( κτίστες , ξυλουργούς ) και το ευρύ κοινό , ε ία εγαλύτερη συ ετοχή στην Ανδρίτσαινα και στην Νέα Φιγαλεία . Η αρχική βιβλιογραφική έρευνα συ περιλά βανε ια ανασκόπηση των ήδη υφιστα ένων προτάσεων για έργα στις επιλεγείσες περιοχές που είχε συντάξει η αναπτυξιακή εταιρεία « Ηλιακή ». Αυτές οι ελέτες είχαν γίνει λίγο καιρό πριν από την Ολυ πιάδα του 2004 και αφορούσαν κυρίως σε αναπλάσεις οικισ ών ( Περιβόλια , Νέα Φιγαλεία , Ανδρίτσαινα ).
3 Επίσης , το βιβλίο “ Σπίτια του Μορέα » ήταν ία ση αντική πηγή πληροφοριών που συγκεντρώνει καταγραφές από τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των περιοχών , ετά από πολυετή ελέτη ιας διεπιστη ονικής διαπανεπιστη ιακής ερευνητικής ο άδας ( βλέπε βιβλιογραφία ). Άλλα βιβλία ( ταξιδιωτικοί οδηγοί , συλλογές αρχιτεκτονικής ) αναφέρονται στην περιοχή ε πολύ γενικό τρόπο . Υπάρχει ό ως ία ενδιαφέρουσα ελέτη : « Οι παραδοσιακοί κτίστες της Πελοποννήσου » από τον Χρήστο Κωνσταντινόπουλος , ε πολύτι η ιστορική αξία . Μερικά λόγια για την περιοχή : Ο Νο ός Ηλείας είναι ανα φίβολα ένας τόπος πλούσιος τόσο σε φυσική ο ορφιά όσο και σε πολιτιστική κληρονο ιά . Το γεγονός αυτό τον τοποθετεί ανά εσα στους ση αντικότερους τουριστικούς προορισ ούς της χώρας ε αρχαιολογικούς χώρους παγκόσ ιας ση ασίας , παραθαλάσσια και ορεινά χωριά , οναδικά δάση και ποτά ια . Αυτή την οναδικότητα προσπάθησε να αναδείξει το πρόγρα α RECOVER. Στόχος του ήταν η αναγνώριση και καταγραφή του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα ορεινών περιοχών (όπως η Ανδρίτσαινα , η Φιγαλεία και η Αλίφειρα ) ώστε να δη ιουργηθεί ένας κατάλογος αναφοράς για όποιον ενδιαφέρεται να αναπαλαιώσει υπάρχοντα οικοδο ή ατα ή και να δη ιουργηθούν νέα ε βάση το παραδοσιακό χαρακτήρα του τόπου . Αυτή η αναγνώριση /διατήρηση και αναπαραγωγή της αρχιτεκτονικής ταυτότητας θα δη ιουργήσει πόλους έλξης τουριστών πού θα έχουν την ευκαιρία να επισκέπτονται και να διανυκτερεύουν σε ορεινούς οικισ ούς ε καλά διατηρη ένη η αρχιτεκτονική τους ταυτότητα και φυσική ο ορφιά . Η Ανδρίτσαινα ανα φισβήτητα αποτελεί το καλύτερα διατηρη ένο έρος της περιοχής , τόσο που εκφράστηκε το ενδιαφέρον να προταθεί να χαρακτηριστεί «παραδοσιακός οικισ ός ». Στην ευρύτερη περιοχή , λόγω του κεκλι ένου εδάφους , έχουν δη ιουργηθεί χωριά τοποθετη ένα α φιθεατρικά που συνήθως διασχίζονται από ένα κεντρικό δρό ο . Η κεντρική πλατεία είναι όπως στις υπόλοιπες πόλεις , το ση είο συγκέντρωσης του χωριού . Η πλατεία της Καλλιθέας –έδρα της Αλιφείρας - έχει ια θαυ άσια πανορα ική θέα αντάξια του ονό ατός της . Επικρατεί το συνεχές σύστη α κτιρίων στο κέντρο των οικισ ών και το «πανταχόθεν ελεύθερα » όσο απο ακρυνό αστε από αυτόν . Στην περιοχή της ελέτης βρίσκονται 17 διατηρητέα νη εία . Τα περισσότερα από αυτά έχουν χρήση κατοικίας , αλλά υπάρχουν επίσης ανά εσα τους παραδοσιακές βρύσες (στα Περιβόλια ) και τα κλι ακωτά καλντερί ια της Ανδρίτσαινας . Τα περισσότερα διατηρητέα κτίρια είναι ονώροφα και τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τους θεωρούνται ενδεικτικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής . Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 φαίνεται να υπάρχει ση αντικό ενδιαφέρον για τα διατηρητέα κτίρια όπως προκύπτει από τις η ερο ηνίες που δη οσιευθήκαν τα αντίστοιχα ΦΕΚ για τον χαρακτηρισ ό διατηρητέων κτιρίων .
Εικόνα 2. ιατηρητέα καλντερί ια κλι ακωτά Εικόνα 3. ιατηρητέα βρύση στα της Ανδρίτσαινας ( ΦΕΚ 507/ Β/09/07/1993). Περιβόλια ( ΦΕΚ 514/ Β/26/05/1998). Photo 2. Landmark cobblestone pathway Photo 3. Landmark water fountain in in Adritsaina. Peribolia.
4
Για τον ελλοντικό προγρα ατισ ό εφαρ ογής των αποτελεσ άτων αυτής της ελέτης , ακολουθεί ια σύνοψη των κριτήριων που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και να αναλυθούν : 1. Προσβασι ότητα . Αυτό περιλα βάνει τόσο την κατάσταση του οδικού δικτύου καθώς και η ύπαρξη τις κατάλληλης σή ανσης από και προς κάθε τόπο . Το κύριο οδικό δίκτυο έχει δύο άσφαλτολωρίδες . Παρατηρήσα ε έλλειψη συντήρησης σε ορισ ένα τ ή ατα του δικτύου . Κάποιες περιοχές διατηρούν πλακόστρωτους δρό ους εντός του οικισ ού και άλλοι δρό οι παρα ένουν να είναι χω ατόδρο οι που ερικές φορές απαιτούν τέσσερις τροχούς των οχη άτων προκει ένου να τους διασχίζουν . Αυτή η κατάσταση έγινε χειρότερη ετά το 2007. 2. Υπάρχουσα υποδο ή . Μας ενδιαφέρει για να εντοπίσου ε καταλύ ατα : εστιατόρια , καφετέριες , τράπεζα , ταχυδρο είο . Μια ιστοσελίδα πρέπει να είναι έτοι η να παράσχει πληροφορίες στους επισκέπτες που επιθυ ούν να περάσουν από ένα προορισ ό ή να κάνουν ένα ενδιά εσο σταθ ό εκεί . Η ύπαρξη ίας τέτοιας υποδο ής πορεί να φέρει την οικονο ική ανάπτυξη για τους κατοίκους από τη δη ιουργία ευκαιριών απασχόλησης . Συγκεντρώσα ε τις ανησυχίες των κατοίκων σχετικά ε την εξέλιξη της κατάστασης της Αγροτικής Τράπεζας –της Ανδρίτσαινας και της Νέας Φιγαλείας - που είχε προγρα ατιστεί να κλείσει τα τοπικά της γραφεία , αν και τα ειακές ηχανές για συναλλαγές θα παρέ ειναν . Σύ φωνα ε πληροφορίες από το κατάστη α τους στο Πύργο το Μάρτιο 2010, το κατάστη α της Ανδρίτσαινας λειτουργεί καθη ερινά και εκείνο της Φιγαλείας , ία φορά την εβδο άδα . 3. Ση εία ενδιαφέροντος , του πολιτιστικού ή φυσικού χαρακτήρα . 3.1. Αρχαιολογικοί χώροι . Η περιοχή της ελέτης βρίσκεται εταξύ δύο εγάλων ση αντικών αρχαιολογικών χώρων που βρίσκονται στον κατάλογο της παγκόσ ιας κληρονο ιάς ,-Ολυ πία και Επικούρειος -Απόλλωνα , ως εκ τούτου , ένας " στόχος " είναι να " πείσει " τους επισκέπτες σε αυτές τις τοποθεσίες για να «ανακαλύψουν » τι οι ικροί οικισ οί έχουν να τους προσφέρουν . Άλλοι αρχαιολογικοί χώροι , όπως ο Ναός της Αθηνάς δίπλα στην Φιγαλεία και ο αρχαιολογικός χώρος της Αλιφείρας δίπλα στο ικρό χωριό ε το ίδιο όνο α είναι "ισχυρά " ση εία ενδιαφέροντος . 3.2. Θρησκευτικοί τόποι . Για όσους ενδιαφέρονται να επισκεφθούν εκκλησίες και οναστήρια , πορούν να βρουν και τα δύο , όπως το οναστήρι της Σεπετού στην Αλιφείρα , και η Βυζαντινή Εκκλησία της Παναγίας Νεκροταφείου στη Νέα Φιγαλεία . 4. Αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά και τοποθέτηση των οικισ ών . εδο ένης της σχετικής εγγύτητας των οικισ ών , πορεί κανείς να ιλήσει για κοινό αρχιτεκτονικού χαρακτήρα και χωροταξική ρύθ ιση εταξύ τους , τα οποία καθορίζουν την ταυτότητα του τόπου , αζί ε την παρουσία άλλων συγκεκρι ένων τύπων αγροτικών κτιρίων , όπως νερό υλοι που βρίσκονται στο δάσος .
Για την εφαρ ογή των κριτηρίων απαιτείτε ότι οι συνθήκες στις οποίες βρίσκεται ένας οικισ ός πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να επιτρέπουν την αναστρεψι ότητα στο παραδοσιακό του χαρακτήρα . Για την ανάλυση της αναστρεψι ότητας ε πράξεις για τις οποίες πορούν να βρεθούν πόροι , ακολουθήσα ε το πλαίσιο εφαρ ογής που παρουσιάστηκε στις 6/12/2006 στη Sauris της Βόρειας Ιταλίας κατά την πρώτη συνάντηση : 1. Αφού σε όλες τις περιοχές έχου ε περιορισ ένους πόρους , επιλέγου ε αυτές που έχουν ανάγκη τις λιγότερες παρε βάσεις . 2. Για τον καθορισ ό του τι θα πρέπει να ανακτηθεί , είναι αναγκαίο να προσδιορίσετε το είδος και την διάσταση των ετασχη ατισ ών . Ορισ ένα στοιχεία των κτιρίων
5 πορούν να ην έχουν αλλάξει , αλλά να είναι σε κακή κατάσταση , ενώ άλλα πορεί να διατηρηθούν ή να ανακτηθούν . Ορισ ένοι οικισ οί έχουν αλλοιωθεί ε τέτοιο τρόπο ώστε να καθίσταται δύσκολη η ετατροπή τους .
Για παράδειγ α , στην Νέα Φιγαλεία και στην Καλλιθέα έχουν αντικαταστήσει ένα εγάλο έρος των παραδοσιακών κτιρίων ( ιδιαίτερα στον κεντρικό δρό ο ) ε κτίρια αδιάφορης ή ασυ βίβαστης αρχιτεκτονικής . Η αλλοίωση αυτή καθιστά την αναστρεψι ότητα αδύνατη . Κτίρια ε επιπλέον ορόφους ή άσχετα σχή ατα στεγών πορεί να είναι εταξύ εκείνων όπου τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τους είναι ην επανορθώσι α . 3. Μεταξύ των αναστρέψι ων εταβολών πορού ε να αναφερθού ε σε κάποιες ικρές αλλαγές στην κατασκευή των κτιρίων , όπως προσθήκες και τον καθαρισ ό των διαφη ιστικών πινακίδων από τις προσόψεις των κτιρίων . Συστή ατα θέρ ανσης νερού είναι ένα σύγχρονο χαρακτηριστικό που έχει φέρει άνεση σε σπίτια , αλλά σε πολλές περιπτώσεις έχει τοποθετηθεί σε ε φανή ση εία πάνω από τις στέγες το οποίο δη ιουργεί ένα αντιαισθητικό αποτέλεσ α . 4. Για των ορισ ό προτεραιοτήτων στις παρε βάσεις , λα βάνου ε υπόψη τα κριτήρια ε αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον , εξετάζοντας τις περιοχές που συ πίπτουν ε τους κεντρικούς δη όσιους χώρους . Εντοπίσου ε εκείνες τις περιοχές στις οποίες ο αριθ ός των κτιρίων που δεν έχουν αλλάξει είναι εγαλύτερος από των αριθ ό των τροποποιη ένων . Είναι ση αντικό να επικεντρωθούν οι προσπάθειες για τον εντοπισ ό των ιδιοκτητών που ενδιαφέρονται να συ ετάσχουν στην προσπάθεια αποκατάστασης του παραδοσιακού χαρακτήρα . Συχνά , αυτοί πορεί να ην ένουν πια σε ένα οικισ ό αλλά να είναι δραστήριοι σε συλλόγους εκτός έδρας . Η Νέα Φιγαλεία έχει το καλό παράδειγ α του Συλλόγου Σουρτσέων ο οποίος έχει χαρίσει ένα κτίριο κτισ ένο ε την τοπική πέτρα που στεγάζει ία «κλινική » και το « Λαογραφικό Μουσείο ». Τέλος , πρέπει να συ φωνήσου ε πλήρως ε τις δηλώσεις των συναδέλφων ας από την Ιταλία , ότι έχει ση αντική βαρύτητα η συ ετοχή της κοινότητος στις διαδικασίες των αποφάσεων ώστε να γίνει πλήρως αντιληπτή η ση ασία των αλλαγών .
Πιο κάτω παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της περιοχής όπως προέκυψαν από την καταγραφή στα πλαίσια του προγρά ατος , και ε βάση την εθοδολογία που υιοθετήθηκε από την συνεργασία των εταίρων . Συνήθως τα σπίτια είναι ακρόστενα , ε την είσοδο στην εγαλύτερη πλευρά τους , για παράδειγ α 10-12 . ήκος και 6-8 . πλάτος . Το βασικό υλικό των τοίχων είναι ασβεστόλιθος είτε σε ακανόνιστες η ορθογώνιες πέτρες . Στην δεύτερη περίπτωση , διαπιστώνεται η επιρροή των λαγκαδιών αστόρων . Σε ορισ ένες περιπτώσεις χρησι οποιούνται ξυλοδεσιές ε ξύλο επιλογής το κυπαρίσσι . Το αρ ολόγη α είναι από ασβεστοκονία α . Στη διασταύρωση των εξωτερικών τοίχων βρίσκου ε γωνιακά αγκωνάρια . Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι στην περιοχή ας , ένα εγάλο ποσοστό των τεχνιτών που ασχολούνται ε την πέτρα είναι Αλβανικής καταγωγής . Στο ισόγειο συναντά ε εγαλύτερα ανοίγ ατα από αυτά των ορόφων τα οποία παρουσιάζουν επεξεργασ ένη πέτρα γύρω τους . Τα πέτρινα πρέκια είναι είτε ορθογώνια είτε τοξωτά . Η συ ετρία των ανοιγ άτων είναι χαρακτηριστική και τα παράθυρα έχουν ξύλινα κουφώ ατα ε επίσης ξύλινα παντζούρια . Τα παλκόνια είναι ικρά και συνήθως κεντραρισ ένα , ε βασικό υλικό το ξύλο . Υπάρχουν διαγώνιες αντηρίδες ή φουρούσια . Στην Ανδρίτσαινα παρατηρούνται κλειστά παλκόνια ( χαγιάτια ). Σε πιο πρόσφατα κτίσ ατα παρατηρού ε την χρήση εταλλικών πλατφορ ών ε σιδερένιο κιγκλίδω α .
6 Οι στέγες είναι τετράριχτες , τρίρριχτες ή δίριχτες ελαφριές κατασκευές ε πλέγ α ξύλων και επικάλυψη ε κερα ίδια . Στα παλαιότερα σπίτια , τα κερα ίδια ψήνονταν επιτόπου και ήταν φτιαγ ένα από τοπικό άργιλο . Σή ερα , υπάρχουν στην αγορά βιο ηχανικά κερα ίδια σε έντονα χρώ ατα πού δη ιουργούν αντίθεση ε το περιβάλλον . Ένα στοιχείο που κινδυνεύει να εξαφανιστεί είναι το βροντάλι που είναι ένα γείσο σε τρία επίπεδα από κερα ίδια στη βάση της στέγης . Σε ακό α πιο παλιά σπίτια υπήρχαν στέγες από σχιστόπλακες , αλλά η εφαρ ογή και η τεχνογνωσία τους έχει σχεδόν εξαφανιστεί στην περιοχή . Οι κα ινάδες είναι απλές χωρίς ιδιαίτερο σχεδιασ ό . Με την αξιολόγηση στην χρήση τοπικών υλικών και ε την προώθησή τους , στηρίζου ε τη συνέχεια ιας παράδοσης που αποτελεί ση αντικό στοιχείο της ταυτότητας της περιοχής και συ βάλλει στην προβολή και ανάδειξή της . Το παραδοσιακό σπίτι κινδυνεύει από την απρόσωπη αρχιτεκτονική πού ερικές φορές βρίσκου ε γύρω του . Ανά εσα στα υποχρεωτικά αποτελέσ ατα του προγρά ατος , έγινε κατάρτιση του «Οδηγού διατηρητέων και ση αντικών κτιρίων της Ορεινής Ολυ πίας », και επίσης ο «Αρχιτεκτονικός Οδηγός για την αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών της Ορεινής Ολυ πίας », και οι δύο δη οσιευθήκαν στην Ελληνική και στην Αγγλική γλώσσα για την διανο ή τους στο κοινό . όθηκε έ φαση στην ανάγκη εξασφάλισης πόρων από άλλα προγρά ατα για την εφαρ ογή του Μaster Plan και την προβολή του προγρά ατος και της περιοχής ( φυλλάδια , έντυπα , άρθρα και δελτία τύπου , λευκώ ατα , website, events, κλπ ).
Εικόνα . 4. Τυπικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά . Photo 4. Typical architectural characteristics.
Σε ότι αφορά στις βέλτιστες πρακτικές , κατά την διάρκεια της έρευνας έγιναν επισκέψεις σε πάρα πολλά χωριά και δη ιουργήθηκε ένα φωτογραφικό αρχείο όπου αποτυπώθηκαν τα χαρακτηριστικά του τοπίου . Τα κριτήρια που χρησι οποιήθηκαν για την αξιολόγηση των υπό εξέταση οικισ ών αφορούσαν σε αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά ,
7 αξιόλογα στοιχεία , δια όρφωση γειτονιών , πλατείες , εκκλησίες , καλντερί ια . Έτσι προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσ ατα σε κλί ακα 1 έως 10: Ανδρίτσαινα (7,7), Περιβόλια (6), Αρχ . Φιγαλεία (5,8), Νέα Φιγαλεία (5,7), Α υγδαλιές (4,6), Μυρώνια (4,5), Αλιφείρα (4,4), Λινίσταινα (4,3), Φανάρι (4), Θεισσόα (3,8), Κρυονέρι (3,6), Καλλιθέα (2,9). Αξίζει να αναφερθεί σε αυτό το ση είο το γεγονός ότι πολλές φυσικές ο ορφιές χάθηκαν ετά από τις πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007. Είναι αξιοση είωτο ότι γειτονικά στους πιο πάνω οικισ ούς υπάρχει το εγκαταλελει ένο χωριό « Ταξιάρχες » που ανήκει στο ή ου Ζαχάρου και έχει χαρακτηριστεί ως « παραδοσιακός οικισ ός » -σύ φωνα ε ΦΕΚ 594 /78-. Συνήθως , η εγκατάλειψη παίζει θετικό ρόλο στο να « σωθούν » άθικτα τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά ενός τόπου . Οι Ταξιάρχες αν και κοντά στις περιοχές που ελέτησα δεν βρίσκονται έσα στα γεωγραφικά όρια του προγρά ατος όπως επίσης και άλλοι ωραίοι οικισ οί του Νο ού Ηλείας : η Λά πεια , ίβρη , καθώς και του Νο ού Αρκαδίας : Καρύταινα (δή ος Γόρτυνου ), Στε νίτσα ( δή ος Τρικολωνου ), που υπήρξε και για ικρό χρονικό διάστη α πρωτεύουσα της χώρας , η η ητσάνα , η Βυτίνα και τα Λαγκάδια ( οι τρεις τελευταίοι βρίσκονται σε δή ους ε αντίστοιχα ονό ατα ) που είναι ερικά από τα χωριά που έχουν κρατήσει σε καλό βαθ ό την ταυτότητα τους και είναι τουριστικοί προορισ οί . Κάποια από αυτά έχουν επίσης υποστεί από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη που δυστυχώς πολλές φορές φέρνει αζί της κακούς σύ βουλους και υπερβολές . Για παράδειγ α είναι λάθος το να νο ίζεις ότι ία πολλή εγάλη τα πέλα βοηθάει στην προσέγγιση πελατών , χωρίς ο σχεδιασ ός της να έχει σχέση ε το χαρακτήρα του κτιρίου όπου τοποθετείτε ή του περιβάλλοντος χώρου . Ένα συ πέρασ α για τις έδρες των δη οτικών δια ερισ άτων ( Ανδρίτσαινα , Φιγαλεία , Καλλιθέα ) ήταν η ανάγκη συντήρησης των όψεων των κτιρίων γύρω από τον κεντρικό δρό ο . Στην Ανδρίτσαινα , υπάρχουν επίσης ερικά αρχοντικά σπίτια που θα πορούσαν να ξανά κατοικηθούν και διατηρητέα που χρειάζονται επισκευές . Για την Καλλιθέα , ένα από τα δύο διατηρητέα κτίρια της θα έπρεπε να επισκευαστεί , και στο δή ο Αλίφειρας θα έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στην ανάδειξη και προστασία του φυσικού του περιβάλλοντος . Στην Φιγαλεία υπάρχουν ικρές γειτονιές που έχουν κρατήσει το παραδοσιακό τους χαρακτήρα και πρέπει να διατηρηθεί .
Εικόνα 5 . Καρύταινα . Καλό παράδειγ α . Εικόνα 6 . Ταξιάρχες . Καλό παράδειγ α . Photo 5 . Karitena. Best practice. Photo 6 . Tachiarxes. Best practice.
Η Βάσια Σεφερλή , πολιτικός Μηχανικός της ΑΝΟΛ , ετοί αζε ένα έντυπο ε το νο οθετικό πλαίσιο και τα κίνητρα για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονο ιάς όπου συνοπτικά αναφέρονται :
8 «Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους που πρέπει να λα βάνει προληπτικά και κατασταλτικά έτρα για τη διαφύλαξη του , σύ φωνα ε το Άρθρο 24 του Συντάγ ατος . Οι βασικοί νό οι της Πολιτείας που εξασφαλίζουν την προστασία της πολιτιστικής κληρονο ιάς είναι : 1. Ο Κ.Ν.5351/1932 « Περί Αρχαιοτήτων », ο οποίος αφορά όλα τα προστατευό ενα πολιτιστικά αγαθά τα χρονολογού ενα πριν από το 1830. 2. Ο Ν.1469/1950 « Περί προστασίας ειδικής κατηγορίας οικοδο η άτων και έργων τέχνης εταγενεστέρων του 1830». 3. Ο Ν. 1577/1985 ( Γενικός οικοδο ικός κανονισ ός ), όπως τροποποιήθηκε ε το Ν.2831/12/13-6-2000, ( ΦΕΚ 140/ Α΄/13-6-2000) ο οποίος περιλα βάνει διατάξεις για την προστασία διατηρητέων κτιρίων και αρχιτεκτονικών συνόλων . Οι δυο πρώτοι νό οι έχουν εφαρ ογή στα πολιτιστικά αγαθά τα προστατευό ενα από το Υπουργείο Πολιτισ ού , ενώ ο τελευταίος αναφέρεται στα ακίνητα πολιτιστικά αγαθά , των οποίων η προστασία εξασφαλίζεται κυρίως από το Υ.ΠΕ .Χ . Ε .» Οικονο ικής φύσης κίνητρα : 1. Χα ηλότοκα και ακροπρόθεσ α δάνεια για επισκευή – αποκατάσταση διατηρητέων και παραδοσιακών κτιρίων που προορίζονται για κατοικία ή επαγγελ ατική εκ ετάλλευση σύ φωνα ε την υπ΄αριθ . 1656/10.10.95 Κοινή Υπουργική Απόφαση Υπουργών ΥΠΠΟ και ΥΠΕΧ Ε και την υπ ’ αρίθ . 515/17.08.85 Πράξη ιοικητού Τραπέζης Ελλάδος . 2. Μεταφορά του εναπο είναντος συντελεστή δό ησης σύ φωνα ε τον Ν. 880/79 (Ν.2300/95). Τα διατηρητέα κτίρια πορούν να διασωθούν ε την εφαρ ογή της εταφοράς του συντελεστή δο ήσεως . Ο ιδιοκτήτης δεν χάνει το δικαίω α εκ εταλλεύσεως του ακινήτου γιατί πορεί να εταφέρει την υπόλοιπη ( ή και ολόκληρη ) δικαιού ενη δο ήσι η επιφάνεια σε άλλο ακίνητο ή σε άλλο έρος του ιδίου ακινήτου . 3. Φορολογικές ελαφρύνσεις στην περίπτωση εταβίβασης , κληρονο ιάς και δωρεάς διατηρητέων κτιρίων ε έκπτωση κατά 30% του αναλογούντος φόρου , υπό την προϋπόθεση ότι έχει συντελεστεί η πράξη χαρακτηρισ ού του κτιρίου ως διατηρητέο . 4. Χρη ατοδότηση έσω ΥΠΕΘΟ (Πρόγρα α η οσίων Επενδύσεων ) ελετών επισκευής - αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων . Η ανάθεση γίνεται ε διαγωνισ ό στις κατά τόπου νο αρχίες . 5. Χρη ατοδότηση έσω ΕΤΠΑ ( Ειδικό Περιφερειακό Τα είο Ανάπτυξης ) εργασιών επισκευής -αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων βάσει του Ν.2508/97. 6. Χρη ατοδότηση εργασιών επισκευής -αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων και δια όρφωσης ελεύθερων χώρων σε υποβαθ ισ ένες περιοχές -συνοικίες έσω ΕΠΤΑ ( Ευρωπαϊκού Τα είου Περιφερειακής Ανάπτυξης ) και ΜΟΠ (Μεσογειακών Ολοκληρω ένων Προγρα άτων ). 7. Ο Ν.3299/2004 ( Για τον εκσυγχρονισ ό και την ανάπτυξη και άλλες διατάξεις ) εντάσσει στις παραγωγικές επενδύσεις την ετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές ονάδες τουλάχιστον κατηγορίας 2 αστέρων (2*) πρώην Γ΄ τάξης και τον εκσυγχρονισ ό ολοκληρω ένης ορφής λειτουργουσών ξενοδοχειακών ονάδων κατώτερης κατηγορίας των 2 αστέρων (2*), πρώην Γ΄ τάξης , σε κτίρια που χαρακτηρίζονται διατηρητέα ή παραδοσιακά , εφόσον ε τον εκσυγχρονισ ό τους αναβαθ ίζονται τουλάχιστον σε κατηγορίας 2 αστέρων (2*), πρώην Γ΄ τάξης . 8. Ο Ν.2557/1997 ( Θεσ οί , έτρα και δράσεις πολιτιστικής ανάπτυξης ) ε το άρθρο 9.4 προβλέπει την έκδοση Π ε το οποίο θα καθοριστούν οι προϋποθέσεις και η
9 διαδικασία , ε τις οποίες πορεί να παρέχονται επιχορηγήσεις ή άλλα οικονο ικά κίνητρα σε κυρίους ή νο είς διατηρητέων κτηρίων που ανήκουν σε οικισ ούς που έχουν νη ειακό ή ιστορικό χαρακτήρα ή εν γένει παραδοσιακό χαρακτήρα , για την ανακατασκευή τους και τη διατήρηση των αρχιτεκτονικών , ιστορικών καλλιτεχνικών και στατικών στοιχείων τους σύ φωνα ε τις υποδείξεις της αρ όδιας Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισ ού ή του Υπουργείου Περιβάλλοντος , Χωροταξίας και η οσίων Έργων , ακό α και όταν η καταστροφή οφείλεται σε ανώτερη βία . 9. Επιδοτήσεις έσω κοινοτικών προγρα άτων (ΟΠΑΑΧ , LEADER +). Πρόκειται για επισκευή , αποκατάσταση παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων και ετατροπή τους σε τουριστικά καταλύ ατα , σε εφαρ ογή αρχιτεκτονικής ελέτης , που συντάσσεται σύ φωνα ε τα οριζό ενα στο Π. . 33/79 ( Φ.Ε.Κ. 10/ Α/24.01.79) και την αρ . 532249/27.07.94 ( Φ.Ε.Κ. 616 Β/09.08.94) απόφαση του Γενικού Γρα ατέα του Ε.Ο.Τ. Η τελευταία , εταξύ άλλων προβλέπει : « Την εξαίρεση των παραδοσιακών ξενώνων από την κατάταξη στην ορφή των ξενοδοχείων κλασσικού τύπου , εγκρίνει δε την κατάταξη αυτών στη ορφή των εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδο ής ε κατηγορία « παραδοσιακά καταλύ ατα » σε τάξεις ΑΑ΄ , Α΄ και Β΄ ανάλογα ε τα προσόντα τους ». 10. Ένα βασικό κίνητρο ταυτόχρονα διοικητικής και οικονο ικής φύσης είναι η ειδική ρύθ ιση . Υπό τον όρο ειδική ρύθ ιση νοείται η δυνατότητα προσθήκης κατ΄επέκτασιν ή καθ ’ ύψος σε διατηρητέο κτίριο , όπως και η δυνατότητα ανέγερσης νέας οικοδο ής στο οικόπεδο του διατηρητέου ε την προϋπόθεση ότι η επιτυγχανό ενη συνολική εκ ετάλλευση δεν υπερβαίνει τους ισχύοντες όρους δό ησης της περιοχής . Η ειδική ρύθ ιση συντελείτε ε Υπουργική Απόφαση . Η εκπόνηση πλήρους ελέτης ε την οποία να καταδεικνύεται ο εναρ ονισ ός της προσθήκης ή της νέας οικοδο ής ε το διατηρητέο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση . Γι΄αυτό και προαπαιτείται η γνώ η της ΕΠΑΕ . 11. ιοικητικής φύσης κίνητρα είναι η η ρυ οτό ηση των διατηρητέων κτιρίων όταν ρυ οτο ούνται από το εγκεκρι ένο ρυ οτο ικό σχέδιο και για τους οικισ ούς η εκπόνηση πολεοδο ικών ελετών ε ειδικούς όρους δό ησης που συ βάλλουν στην διατήρηση και ανάπτυξη αυτών των οικισ ών . 12. Η πολιτεία επίσης σε ια προσπάθεια για διατήρηση και ενίσχυση παραδοσιακών τεχνικών , στα κτίρια που ολόκληρη η εξωτερική τοιχοποιία τους κατασκευάζεται από λιθοδο ή που έχει πάχος τουλάχιστον 50 εκ . αφαιρείται από το συντελεστή δό ησης η επιφάνεια της τοιχοποιίας . Η διάταξη αυτή ισχύει για νέα κτίρια καθώς και για παλιά υφιστά ενα σε περίπτωση που η τοιχοποιία αντικατασταθεί από λιθοδο ή . ( Άρθρο 8 παρ . 3 του Νό ου 3044/02 -ΦΕΚ 197/ Α).
Μάστερ Πλάν της γειτονιάς Κατρίσπαϊ . Μετά από την αξιολόγηση των περιοχών , επιλέχθηκε ία γειτονιά από την Νέα Φιγαλεία για την δη ιουργία Μάστερ Πλάν όπου προτάθηκαν τρόποι ε τους οποίους αυτή θα πορούσε να ήταν πιο συνεπής ε τον παραδοσιακό της χαρακτήρα . Έτσι δη ιουργήθηκε ία φόρ α για την καταγραφή των χαρακτηριστικών του κάθε κτιρίου όπως παρουσιάζεται πιο κάτω :
10 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ 1. ΚΤΙΡΙΟ No. ______2. Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑ : Ι Ι ΤΙΚΟ [ ] ΗΜΟΣΙΑ [ ] 3. ΧΡΗΣΗ : ΚΑΤΟΙΚΙΑ [ ] ΟΡΟΦΟΙ : ισόγειο [ ] χρήση αποθήκη [ ] άλλη [ ] όροφος [ ] χρήση κατοικία [ ] άλλη [ ] 4. ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟ : Φαίνεται από τον δρό ο . Ναι [ ] Οχι [ ] Φράχτης a. πέτρινο [ ] b. εταλλικό [ ] c. ξύλινο [ ] ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ : 5. ΥΛΙΚΑ ΚΤΙΡΙΟΥ : a. πέτρα [ ] b. επι ελη ένο σοβά [ ] c. πετόν [ ] d. κερα ίδια [ ] e. πλάκα [ ] f. άλλο [ ] g. ξύλινα παράθυρα [ ] h. εταλλικά παράθυρα [ ] i. ξύλινη πόρτα [ ] j. εταλλική πόρτα [ ] k. ξύλινο εξώστη [ ] l. εταλλικό εξώστη [ ] 6. ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΤΙΣΙΜΑΤΟΣ : a. φέρουσα τοιχοποιϊα [ ] b. άοπλη τοιχοποιϊα [ ] 7. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ : a. Πολύ καλή [ ] b. καλή [ ] c. χρειάζεται συντήρηση [ ] d. κακή [ ] 8. ΧΑΡΤΗΣ . 9. ΣΗΜΕΙ ΣΕΙΣ .
Σχή α 1 . Έντυπο για την τεκ ηρίωση της Κατρίσπαϊ , Νέα Φιγαλεία . Figure 1 Documentation form used for Katrispai, Nea Figaleia.
MASTER PLAN Debris FOR KATRISPAI, NEA FIGALIA.
LOCATION AND USE OF THE BUILDINGS Residence Landmark building Under construction Museum and clinic Church Football field Asphalt road cobblestone path
Ivette Valle de Konstantopoulos. Arch.
Date Graphic scale DRAWING No. Recent building April-May 1 5 1/5 2007
Σχή α 2 . Τοποθεσία και χρήση των κτιρίων στην Κατρισπαϊ της Νέας Φιγαλείας . Figure 2 . Location and use of buildings in Katrispai. Nea Figalia.
Η περιοχή Κατρίσπαϊ για την εφαρ ογή του Μάστερ Πλάν συ περιλα βάνει το δρό ο από το Λαογραφικό Μουσείο /Κλινική έχρι την εκκλησία Παναγίτσα η οποία είναι χτισ ένη
11 από το 1886. Η χρήση των κτιρίων σ’αυτό το δρό ο που είναι παράλληλος στον κεντρικό , είναι ως κατοικίες . Μερικά είναι κατοικη ένα όνι α και κάποια είναι κατά την περίοδο των γιορτών , η/και τα Σαββατοκύριακα . Τα υλικά των τοίχων των σπιτιών είναι στην πλειοψηφία από πέτρα , αν και ερικά είναι επικαλυ ένα ε σοβά . Οι περισσότερες στέγες είναι από κερα ίδι , αλλά υπάρχουν επίσης επίπεδες ταράτσες σε πιο πρόσφατα κτίσ ατα . Τα ανοίγ ατα έχουν ξύλινα πλαίσια και ερικά τα έχουν αλλάξει ε εταλλικά . Τα περισσότερα παλκόνια είναι φτιαγ ένα από σκυρόδε α που έχει αντικαταστήσει το ξύλο ή την πέτρα . Μερικές από τις αλλαγές που προτάθηκαν συ περιλα βάνουν : α) την δη ιουργία κήπων , β) η συ πλήρωση άντρας , γ) καθαρισ ό υπαίθριων χώρων , δ) η αφαίρεση προσθηκών , ε) η συ φιλίωση υλικών , στ ) η συντήρηση των κτιρίων . Σχετικά ε τους δη όσιους χώρους , οι κοινόχρηστοι χώροι γύρω από την Παναγίτσα θα πορούσαν να γίνουν ένας ελκυστικός χώρος συγκέντρωσης . Για την ώρα λείπουν έτρα προστασίας προς την πλευρά του ποτα ού που περνάει δίπλα , όπου αζεύονται σκουπίδια . ιαγώνια από την εκκλησία υπάρχουν κο άτια από ένα διαλυ ένο οίκη α , πίσω από το οποίο βρίσκεται ένα ικρό δάσος ε κυπαρίσσια . Με τον κατάλληλο φωτισ ό και ε τον καθαρισ ό του τόπου , θα πορούσε να γίνει ένα ωραίο πάρκο . Ο δρό ος όπου βρίσκονται τα σπίτια είναι από άσφαλτο , αλλά υπάρχουν δύο στενοί δρό οι κάθετοι σ’αυτόν . Ο ένας είναι καλυ ένος ε πέτρες , και ο άλλος ε χώ α . Η πρόταση είναι να γίνει και ο δεύτερος πέτρινο καλντερί ι . Στην συνέχεια υπάρχει ία εταλλική άντρα στο δρό ο που γειτνιάζει ε ένα κοτέτσι το οποίο δεν πλήρη κανόνες υγιεινής . Αυτονόητο είναι πως και αυτό πρέπει να αλλάξει .
Σχή α 3 . Πρ oτάσεις για τους δη όσιους χώρους και τους δρό ους . Figure 3. Proposal of interventions in the surrounding public spaces including roads.
12
Σχή α 4. Παράδειγ α από σελίδα τεκ ηριώσεις και πρ oτάσεις για παρέ βασης στα κτίρια . Figure 4 . Example of documentation card along with proposal for building intervention.
Η Νέα Φιγαλεία έχει δυνατότητες για την ανάπτυξη της , είναι προσβάση η , έχει υποδο ές , ση εία ενδιαφέροντος , ία τοπική οικονο ία και νέους ανά εσα στο πληθυσ ό της που θέλουν να είνουν στον τόπο τους . Η γειτονιά που ελετήθηκε έχει κρατήσει πολλά παραδοσιακά χαρακτηριστικά , και επίσης παρατήρησα ότι κτίζουν καινούρια πέτρινα σπίτια ε ντόπιους κτίστες . Στο τέλος του προγρά ατος το Ιούνιο του 2007, έ εινε η προσδοκία ότι θα υπάρχουν πόροι για την εφαρ ογή πρότασης για την ενίσχυση του παραδοσιακού χαρακτήρα του τόπου στην περίοδο 2008 ( πράγ α που δεν έγινε ), οπότε προσβλέπου ε στο έλλον ( ΕΣΠΑ 2010-2013;).
Συ περάσ ατα . Σε αυτό το ση είο θα παρουσιαστούν τα γενικά συ περάσ ατα του προγρά ατος αν και οι ε πειρίες των υπόλοιπων ο άδων θα αναφερθούν στον τ ή α όπου αναπτύσσετε ε την εθοδολογία . Αυτά τα συ περάσ ατα είναι τα ακόλουθα : • Η αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών ήταν ένας κοινός στόχος του RECOVER σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές της Ευρώπης . Ανά εσα στα κοινά χαρακτηριστικά τους που αναλύθηκαν , -αν και δεν παρουσιάζονται ε πλήρη στατιστικά στοιχεία σε αυτό το δοκί ιο -, καταλήξα ε ότι σε όλες τις περιοχές ο πληθυσ ός τους έχει ειωθεί την τελευταία δεκαετία και παλαιότερα κατά την διάρκεια των διαφόρων πολέ ων . Η αντι ετώπιση αυτής της κατάστασης απαιτεί δράσεις από τους ίδιους τους κατοίκους . • Η εφαρ ογή ίας κοινής εθοδολογίας έφερε ενδιαφέροντα αποτελέσ ατα και ταυτόχρονα την ευκαιρία για τη σύγκρισης τους . Έγινε σαφές το γεγονός ότι η προστασία και η ανάδειξη της ταυτότητας ενός τόπου , είναι κάτι που πορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη του .
13 • Από την ανάλυση των κοινωνικών , οικονο ικών και πολιτιστικών λόγων έγινε σαφές ότι πρέπει να προστατευθούν τα χαρακτηριστικά στοιχεία των αγροτικών περιοχών γιατί αυτό πορεί να αποτελέσει πόλο έλξης τουριστών να η ερη ώσει η ύπαιθρος . • Επιπλέον είναι αναγκαίο να γίνουν περισσότερες προσπάθειες για την τεκ ηρίωση των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών στις αγροτικές περιοχές . Έτσι , πρέπει να δη ιουργηθούν οδηγοί που να είναι προσβάση οι στο ευρύτερο κοινό ώστε να γνωρίζουν το πλούτο του τόπου τους . • Επίσης , πρέπει να γίνει τεκ ηρίωση που να αφορά στο φυσικό πλούτο κάθε αγροτικής περιοχής ( πανίδα , χλωρίδα ) και αυτή να δη οσιευτεί . Οι διάφορες εποχές του χρόνου πορούν να προσφέρουν εναλλακτικές εικόνες , ε αποκορύφω α την άνοιξη . • Η εκπαίδευση των ντόπιων είναι ση αντική για να καταλάβουν ότι από εκείνους εξαρτάται η προστασία των αξίων τους . • Η χρήση ντόπιων υλικών και τεχνιτών βοηθάει στην οικονο ία του τόπου . Για της περιοχές στην Ελλάδα θα πορούσε να γίνει ία ελέτη σχετικά ε την δυνατότητα των περιοχών να δέχονται επισκέπτες που θα ήθελαν να διανυκτερεύσουν . • Η ιδέα του να δη ιουργηθεί ία θε ατική διαδρο ή αποτελεί έναν οργανω ένο τρόπο για την προσέγγιση επισκεπτών , όπως έχουν κάνει στην Ού βρια της Ιταλίας ε την διαδρο ή «Terra dei Boulgarelli».
Για την περιοχή ας κάλλιστα πορούν να δη ιουργηθούν αντίστοιχες διαδρο ές όπως οι ακόλουθες : α) αρχαιολογικοί χώροι ( ο Ναός του Επικούρειο Απόλλωνα , Ναός της Αθηνάς ). β) Ορθόδοξες εκκλησίες ( Παναγίτσα Νεκροταφείο και ο Ναός του Αγίου Νικολάου στην Νέα Φιγαλεία , το Μοναστήρι Σεπετού ). γ) Φύση ( Ποτά ι Νέδα ). δ) Αγροτουρισ ό ( βόλτες ε άλογα , περίπατος ).
Το Μάρτιο του 2010, οι δή αρχοι της Ανδρίτσαινας , Φιγαλείας και Αλιφείρας συναντήθηκαν ε σκοπό να προωθήσουν την δη ιουργία του « ορεινού δή ου Επικούρειου Απόλλωνα », εν όψει διοικητικής εταρρύθ ισης . Σύ φωνα ε την πρόταση « θα είναι ένας δή ος ε συνολική έκταση 318,400 στρέ ατα ε 8480 κατοίκους –απογραφή του 2001- που θα έχει 22 τοπικά δια ερίσ ατα » ( Εφ . Πατρίς 3.3.10). • Είναι καλό η διαπίστωση της ύπαρξης υποδο ών όπως ( ταχυδρο είο , τράπεζα , σουπερ άρκετ , δη όσιοι χώροι –πλατείες -, λαογραφικό ουσείο , κλινική ). • Μία καλή στρατηγική από την ο άδα της Τσεχίας που αξίζει να ι ηθού ε είναι η ενεργή συ ετοχή των κατοίκων . • Η εκπαίδευση του κοινού παίζει ση αντικό ρόλο για την συνειδητοποίηση της καταγωγής του και εν γένει της ταυτότητας τους . Η οργάνωση workshops, η ερίδων , έντυπων , είναι ένας τρόπος εκπαίδευσης του κοινού . Από την προσωπική ου ε πειρία ως εταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πανεπιστή ιο Cornell των Ηνω ένων Πολιτειών στο άθη α « Έρευνα και καταγραφή κτιρίων », αποδείχθηκε ία σωστή στρατηγική το να γίνει ία ανοιχτοί παρουσίαση των αποτελεσ άτων της ελέτης στους ιδιοκτήτες των κτιρίων ίας ιστορικής γειτονιάς . Αυτό τους αφύπνισε την περιέργεια για να άθουν ποιος ζούσε στο σπίτι τους πριν από εκείνους , τι αρχιτεκτονικό στυλ είναι το κτίριο , κ.τ.λ. • Έρευνες όπως αυτή που αναπτύχθηκε χάρη στο RECOVER πρέπει να ενισχυθούν και να συνεχιστούν . Οι καταγραφές που αφορούν την φύση της περιοχές αποτελούν τώρα ένα ση αντικό αρχείο που αποτυπώνει την κατάσταση της περιοχής πριν της πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007.
14 • Πρέπει να δοθεί συνέχεια στην εφαρ ογή των προτάσεων του Μάστερ Πλαν για την γειτονιά « Κατρίσπαϊ » στη Φιγαλεία για να δη ιουργηθεί ένα ορατό παράδειγ α για την περιοχή που θα αξίζει να χρησι οποιηθεί ως ση είο αναφοράς . • Η προσωπική ου πρόταση είναι ένα κάλεσ α στις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης για την υποστήριξη πρωτοβουλιών σχετικά ε την προστασία της υπαίθρου γιατί αυτό βοηθάει στην ανάπτυξη της . Πέρα από την προσβασι ότητα , οι επισκέπτες χρειάζονται υποδο ές και ανέσεις για να νιώσουν ότι βρίσκονται σ’ ένα φιλόξενο τόπο . • Η δη ιουργία ενός γραφείου ή η συνεργασία ε αρχιτέκτονα που θα προσφέρει υποστήριξη και πληροφορίες στους ιδιοκτήτες παραδοσιακών κτιρίων σε αγροτικές περιοχές , σχετικά ε τρόπους συντήρησης και παρέ βασης στην ορφολογία των κτιρίων πορεί να είναι ένα εργαλείο ανάπτυξης . Επίσης πορεί να οργανωθούν η ερίδες ανοιχτές στο κοινό , το οποίο θα έρθει σε επαφή ε αρχιτέκτονες α ειβό ενους από το ή ο που θα τους καθοδηγήσουν στο να βρίσκουν λύσεις στο πώς να διατηρήσουν το παραδοσιακό χαρακτήρα των κτιρίων τους αφού υπάρχει ένα οντέλο για να ακολουθήσουν . • Η Ευρώπη είναι πλούσια σε παράδοση σε πολλούς το είς όπως η αρχιτεκτονική , η γαστρονο ία , και η φύση της . Υπάρχουν τουρίστες που ενδιαφέρονται για τον εναλλακτικό τουρισ ό ακριά από τις εγαλουπόλεις και γι ’αυτό ε ία σωστή οργάνωση και καθοδήγηση , οι αγροτικές περιοχές πορούν να συ βάλλουν στην αφ ’εαυτού τους ανάπτυξη .
Μεθοδολογία Για την διερεύνηση του προβλή ατος όλες η συ ετέχουσες ο άδες ακολούθησαν την εθοδολογία που χρησι οποιήθηκε ως οδηγός κατά την διάρκεια του προγρά ατος . Αυτή η εθοδολογία ήταν προκαθορισ ένη και σε γενικές γρα ές συ περιλά βανε τέσσερις φάσεις οι οποίες έχουν περιγραφεί στην αρχή της εισαγωγής όπου προσδιορίζονται οι συ ετέχοντες , ο σκοπός του έργου και τα ονό ατα των διαφορετικών σταδίων . Η πρώτη συνάντηση των ο άδων έγινε στην Sauris της Βόρειας Ιταλίας (6/12/2005), η δεύτερη στην Marsciano (26-27/6/2006), η τρίτη στην Ολυ πία (2/10/2006) και η τελική στην Hranice της Τσεχίας (23-24/4/2007). Τα αποτελέσ ατα της κάθε φάσης του RECOVER παρουσιάζονται στο αντίστοιχο κεφάλαιο κάθε χώρας . Η δραστηριότητες του RECOVER διήρκησαν 21 ήνες . Η οργάνωση του προγρά ατος περιλά βανε δύο διαφορετικές ο άδες , ία για την διαχείριση του έργου , σε οικονο ικά θέ ατα , στην παρακολούθηση συ όρφωσης των στόχων , στον έλεγχο εκθέσεων ε τα αποτελέσ ατα του καθενός . Η δεύτερη ο άδα είναι αυτή που έκανε το ουσιαστικό τεχνικό έργο . Τα ονό ατα των βασικών υπευθύνων αναφέρονται σε κάθε κεφάλαιο . Η επίση η γλώσσα επικοινωνίας ανά εσα στις ο άδες ήταν τα Αγγλικά . Η παρουσιάσεις των ο άδων έγιναν σε αυτή την γλώσσα . Μερικά έντυπα δη ιουργήθηκαν και στις εθνικές γλώσσες ( Ιταλικά , Τσέχικα και Ελληνικά ) και ετά διανε ήθηκαν σε ορφή περίληψης στις υπόλοιπες ο άδες . Σε ορισ ένες περιπτώσεις ήταν αναγκαία η χρήση εταφραστών . Ένα υποκει ενικό στοιχείο ήταν η καλή προθυ ία όλων των ελλών των ο άδων , η φιλοξενία και ο κόπος που έβαλε ο καθένας στην οργάνωση των συναντήσεων . Αποδείχθηκε χρήσι η η κράτηση ση ειώσεων κατά την διάρκεια των παρουσιάσεων , αφού πολλές από τις σκέψεις που έχουν διατυπωθεί σε αυτό το δοκί ιο προέρχονται από αυτές . Μία τελική συνάντηση έλαβε χώρα στην Πάτρα (24/5/2007) όπου οι οχτώ ελληνικές ο άδες που δούλευαν για το INTERREG παρουσίασαν τα αποτελέσ ατα των εργασιών τους . Επίσης έγινε αξιολόγηση του τρόπου που έγιναν οι συνεργασίες , τις δυσκολίες ( οικονο ικές ,
15 διαχείρισης , διαδικαστικά ). Αυτή ήταν ία επιτυχη ένη στρατηγική για την προβολή των εργασιών . Τέλος , έγινε ία παρουσίαση στις 29/06/2007 στην πόλη του Πύργου , πρωτεύουσα του Νο ού Ηλείας που ήταν ανοιχτή για το κοινό όπου τα τοπικά ΜΜΕ δη οσίευσαν τα αποτελέσ ατα .
Κατά την διάρκεια του πρώτου έρος του προγρά ατος , η ο άδα της Βόρειας Ιταλίας πρόσφερε βιβλιογραφικό υλικό σαν ση είο αναφοράς ε το οποίο διαπιστώθηκε η ακρόχρονη ε πειρία και απασχόληση τους ε αυτά τα θέ ατα ( για παράδειγ α το έργο που ονο άζεται Alpine Space). Επίσης η ιταλική ο άδα υπογρά ισε την ανάγκη να οδηγηθού ε στην κατεύθυνση της ανάπτυξης ερευνητικών προγρα άτων πάνω στο αντικεί ενο για να εί αστε πιο αποτελεσ ατικοί στις δράσεις ας . Οι ιταλοί έχουν τεκ ηριώσει την πολιτιστική τους κληρονο ιά ε κάρτες που έχουν πολλές πληροφορίες όπως φωτογραφίες , ταξινό ηση , νο ικό πλαίσιο , αναγνώριση των υπεύθυνων αρχών . Συστήνεται η συλλογή δεδο ένων να γίνει ε ο οιογενή και απλό τρόπο ε έντυπα απογραφής που να περιλα βάνουν πληροφορίες όπως : η γεωγραφική θέση , έναν χάρτη , περιβαλλοντικό πλαίσιο , φωτογραφίες , εξωτερικά κτίρια , πόρτες , παράθυρα , ιδιαίτερα χαρακτηριστικά , λεπτο έρειες . Ανά εσα στα σχόλια που ανταλλάξα ε αναφέρθηκε ότι η χρήση της ψηφιακής φωτογραφικής ηχανής αποτελεί φθηνότερη έθοδο απογραφής σε αντίθεση ε την χρήση φιλ ( αν και σή ερα πια το αναλογικό φιλ έχει καταργηθεί ) και επίσης επιτρέπει την ά εση ανάγνωση της λήψης . Η εξωτερική καταγραφή κτιρίων διευκολύνει την συλλογή πληροφοριών . Πρέπει να δοθεί προσοχή στης λεπτο έρειες όπως ο τρόπος τοποθέτησης της πέτρας , του τούβλου , η διάσταση και ορφή των αρ ών . Όλες αυτές οι πληροφορίες πρέπει να αποθηκευθούν για ελλοντική χρήση τους ως βάση δεδο ένων . Επίσης θα κάνει καλό να άθου ε τι ές των ονάδων για τις εργασίες που θα προτείνου ε . Σε πολλά έρη η παραδοσιακή αρχιτεκτονική ταυτότητα του τόπου έχει χαθεί και γι΄αυτό είναι ση αντικό να γίνει ία αξιολόγηση των δυνατοτήτων εφαρ ογής εθοδολογίας σε αυτά . Επίσης οι ιταλοί έχουν ελετήσει δείκτες που αναφέρονται στις δυνατότητες , τις αδυνα ίες , τις ευκαιρίες και τους κινδύνους των περιοχών τους (SWO Τ analysis: Strenghts- Weaknesses-Opportunities-Threats). Η κάθε περιοχή έκανε ία παρό οια ανάλυση στην φάση που έγινε η οργάνωση των ο άδων εργασίας . Το γεγονός ότι οι περιοχές που εξετάστηκαν βρίσκονται σε ορεινό περιβάλλον , καθιστά απαραίτητο να καθορίζεται ε ποια στοιχεία του τοπίου οι κάτοικοι νιώθουν δε ένοι και θεωρούν έρος της ταυτότητας του τόπου τους (identity of place). Είναι ση αντικό επίσης το γεγονός ότι ε την αναγνώριση καλών παραδειγ άτων στις γύρω περιοχές πορού ε να ορίσου ε ση εία αναφοράς . Ακολουθεί ία συνοπτική παρουσίαση των ση αντικότερων ιδεών που η κάθε χώρα ανάπτυξε ως έρος τις συ ετοχής της ε σκοπό την τεκ ηρίωση του γενικού πλαισίου του προγρά ατος :
Α) Το Γραφείο Τουρισ ού Friuli Venezia Giulia της Βόρειας Ιταλίας που έπαιζε το ρόλο του επικεφαλής της ο άδας -Lead Partner- και πρότεινε ένα Μάστερ Πλαν δύο οικισ ών : Voltois & Oltris. Ο επιστη ονικός συντονιστής του RECOVER ήταν ο Εδο Πιανταδόσι . Σε συνάντηση που έλαβε έρος στη Sauris (6/12/2005), ο Αρχιτέκτονας Piantadosi παρουσίασε την προτεινό ενη εθοδολογία : 1) Καθορισ ό της ταυτότητας του τόπου : περιβάλλοντος και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά . Προσδιορισ ός κοινών στοιχείων , τρόπων κατανο ής κτιρίων , τις σχέσεις τους ε το δη όσιο χώρο και την ορφολογία , σχέσεων και των αναλογιών εταξύ των τ η άτων των κτιρίων .
16 Συλλογή των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών των κτιρίων ( στέγες , προεξοχές , ξύλινες επενδύσεις , τοίχοι , ανοίγ ατα ). 2) Καθορισ ό των κοινωνικών , πολιτιστικών και οικονο ικών λόγων ώστε να τεκ ηριωθεί η ανάγκη διασφάλισης χαρακτηριστικών σε κάθε τόπο . Η ανάλυση των στοιχείων , προκει ένου να καθοριστεί τι θα πρέπει να ανακτηθεί , να ενισχυθεί , να ετασχη ατιστεί και να αντιστραφεί . Προσδιορισ ός των ετατροπών αυτών . Κατηγοριοποίηση των κτιρίων σύ φωνα ε την κατάστασή τους . 3) Θέσπιση κινήτρων επιχορήγησης . Καθορισ ού του ρόλου της δη όσιας διοίκησης και ενσω άτωση ε τις πολιτικές της τουριστικής ανάπτυξης .
Καθορισ ό των προτεραιοτήτων των δη οτικών αρχών από το πρίσ α της αρχιτεκτονικής άποψης , βάση του οικονο ικού συ φέροντος και σκοπι ότητας . Ενη έρωση των κατοίκων της κοινότητας , των τεχνικών και τεχνιτών για τα χαρακτηριστικά ταυτότητος του τόπου τους . η ιουργία εγχειριδίων για την αποκατάσταση των τυπικών αρχιτεκτονικών στοιχείων , την οργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων , και σε ιναρίων επαγγελ ατικής κατάρτισης . Συ ετοχή του κοινού , ώστε να είναι κατανοητό από όλους ότι η επιλογή είναι προς το συ φέρον του κοινωνικού συνόλου . Το οντέλο θα πρέπει να είναι εφαρ όσι ο κατά περίπτωση .
Εικόνα 7 . Για την ανάλυση των αλλαγών και της αναστρεψι ότητας των χαρακτηριστικών ενός τόπου , λα βάνου ε υπ΄όψιν ερικά κριτήρια : α) ην αναστρέψι ες αλλαγές , β) αναστρέψι ες αλλαγές , γ) αλλαγές οι οποίες είναι δύσκολα αναστρέψι ες , δ) άθικτοι χώροι -σε κακή κατάσταση . Πηγή : Έντυπο για το RECOVER από την επικεφαλής ο άδα FVG. Photo 7 . For the analysis of the transformation and reversibility of the settlement characteristics, some criteria for their classification are: a) irreversible alterations, b) reversible alterations, c) alterations difficult to reverse, d) non transformed settlements- deteriorated. Source: printed material for RECOVER from the FVG Lead Partner.
Η ε πειρία της ιταλικής ο άδας , αφορά προετοι ασία των πολιτικών για την ανάπτυξη τουριστικών συστη άτων ε ένα δίκτυο ξενοδοχείων (hotel lodging network). Στην περιοχή της Carnia, της Βόρειας Ιταλίας , ία δραστηριότητα του προγρά ατος σε τοπικό επίπεδο οδήγησε τους 28 δη άρχους των περιοχών να υπογράψουν ένα νη όνιο συ φωνίας (Memorandum of Understanding) βασισ ένο στ o διάγρα α για την διαφύλαξη
17 και αποκατάσταση του αγροτικού τοπίου και της λαϊκής αρχιτεκτονικής (1990) και την Χάρτα της Κρακοβίας 2000 σχετικά ε τις αρχές διατήρησης για την αειφόρο διαχείριση του ιστορικού περιβάλλοντος . Η πρόταση της ο άδας για τη διαφύλαξη της αρχιτεκτονικής ιστορικής κληρονο ιάς έχει θεσπιστεί βάσει των επτά αρχών που ακολουθούν : 1. Το ιστορικό περιβάλλον αποτελεί κοινό αγαθό . 2. Είναι απαραίτητο να κατανοήσου ε και να διατηρήσου ε ό,τι είναι πολύτι ο στο ιστορικό περιβάλλον . 3. Ο καθένας πορεί να συ βάλει . 4. Η κατανόηση των αξιών των τοπίων είναι ζωτικής ση ασίας . 5. Οι τόποι θα πρέπει να διαχειρίζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρούν τη ση ασία τους . 6. Οι αποφάσεις για την αλλαγή πρέπει να είναι λογικές και διαφανείς . 7. Είναι ση αντικό να τεκ ηριώνονται και να άθου ε από τις αποφάσεις που λα βάνονται .
Τα χωριά Voltois και Oltris , κοντά στη Sauris, έχουν όνο 40-70 κατοίκους . Αποτελούν δεύτερα σπίτια που δέχονται επισκέπτες τα Σαββατοκύριακα και στις γιορτές . Το λεωφορείο περνάει όνο δύο φορές την εβδο άδα . Η παρέ βαση που προτάθηκε για αυτά ήταν η δη ιουργία ενός συστή ατος ξενοδοχειακού δικτύου όπου ιδιωτικά κτίρια ετατρέπονται σε ενοικιαζό ενα δω άτια και οι κοινόχρηστοι χώροι αναβαθ ίζονται . Το Master Plan για Voltois & Oltris συ περιλά βανε : 1. Περιγραφή του χωριού / κτιρίου . 2. Κριτήρια για την τοπική εταιρική σχέση και οι στόχοι τους . 3. Περιγραφή της κατάστασης κατά την έναρξη : αρχιτεκτονικά στοιχεία και η ορφές τους , τα υλικά , κοινωνικά στοιχεία ( ηλικία κατοίκων ), οικονο ικά στοιχεία (επαγγελ ατικές δραστηριότητες ), γεωγραφικές συνθήκες ( προσβασι ότητα , οι υποδο ές , οι τουριστικές υπηρεσίες εντός 15 χλ .). 4. Ανάλυση , τεκ ηρίωση , αναστρεψι ότητα , οικονο ικοί πόροι για την υλοποίηση των προτάσεων . 5. Εκφράστηκε η διάθεση δη ιουργίας ενός πειρα ατικού εγχειρίδιου για την συντήρηση των χαρακτηριστικών ξύλινων επενδύσεων . Επίσης εκδόθηκε βιβλίο ε τα αποτελέσ ατα του προγρά ατος .
Β) Η δεύτερη ο άδα της Ιταλίας αφορούσε την περιοχή της Marsciano στην Umbria ε ένα Μάστερ Πλάν για την τουριστική περιοχή “Terre dei Bulgarelli”; όπου η υπεύθυνη της τεχνικής τους ο άδας ήταν η Αρχιτέκτονας Vania Margutti . Η συνάντηση τις επιστη ονικής ο άδας στην Μαρσιάνο έλαβε χώρα στις 26- 27/06/2006. Η περιοχή της Ού πρια ίσως είναι περισσότερο γνωστή για την Περούτζια , την Ασίζη ( λόγω του Αγίου Φρανκίσκου ) και του Ορβιέτο στην κεντρική Ιταλία . Ο ή ος Μαρσιάνο πορεί να ην φη ίζεται ως τουριστικός προορισ ός , έχει ό ως ένα πανέ ορφο και άθικτο τόπο , πολύ καλή κουζίνα και παγωτό -για το οποίο κιόλας έχει βραβευτεί -. Είναι ία βιο ηχανική περιοχή παραδοσιακά εξειδικευ ένη στα οικοδο ικά υλικά . Πριν την συ ετοχή του στο RECOVER, ήδη είχε γίνει ία καταγραφή των κατασκευαστικών λεπτο ερειών τις περιοχής που συγκεντρώνονται στον βιβλίο του Marco Dean: “Per Castelli. Antologia di dettagli construttivi dell’edificato storico della media valle del Tevere. Marsciano-Torgiano-Deruta-Collazone-Fratta Todina”. Η έκδοση του βιβλίου χρη ατοδοτήθηκε έσω του προγρά ατος Leader τις ΕU και συ περιλα βάνει πλούσιο φωτογραφικό υλικό και σχέδια ε εξηγήσεις σχετικά ε τις ορφές , διαστάσεις , τρόπο τοποθέτησης , φινιρίσ ατα , χρώ ατα , υφή των αντικει ένων όπως : τοίχοι , παράθυρα , πόρτες ,
18 διακοσ ητικά στοιχεία , στηθαία , στέγες , κατασκευαστικές λεπτο έρειες , κα ινάδες , καλντερί ια , ξύλινες εργασίες , σιδηροκατασκευές , εικονοστάσια , παρεκκλήσια , πηγάδια , βρύσες . Στην συ ετοχή του Μαρσιάνο στο RECOVER, παρουσίασαν το έργο για την τουριστική περιοχή “Terra dei Bulgarelli” που πήρε το όνο ά της από την οικογένεια Βουλγαρέλι που κυβέρνησε εκεί πάνω από επτά αιώνες . Αυτό λειτουργεί σαν ενωτικό στοιχείο , δη ιουργώντας ένα προϊόν για την περιοχή ε θέ ατα γύρω από τα κάστρα , τα ελαιοτριβεία , τους φούρνους τους . Θεωρείται ία σωστή στρατηγική η εκ ετάλλευση των ξενοδοχειακών δικτύων που στην περιοχή καλύπτει οχτώ δη οτικά δια ερίσ ατα . Το προϊόν Τέρα ντε Βουλγαρέλι προσφέρει επίσης ένα σύ πλεγ α πόρων πολιτιστικού , καλλιτεχνικού , περιβαλλοντικού , γαστρονο ικού και ξενοδοχειακού χαρακτήρα ε κοινωνικές επιπτώσεις . Έ φαση δόθηκε στην ανάλυση του άρκετινγκ των περιοχών για να αξιολογήσουν τη σχέση εταξύ της ποιότητας του προϊόντος και της ζήτησης ε βάση τους πόρους . Επίσης , η ανάλυση της τυπολογίας των τουριστών , και των τουριστικών παροχών ( αγροτουρισ ός , οδηγός web, κέντρο για την τουριστική βοήθεια , υλικά και πολιτιστικά γεγονότα ). Αυτές οι πληροφορίες θα χρησι οποιηθούν στην δη ιουργία σχεδίων σκοπι ότητας ε την συνεργασία του ιδιωτικού και του δη όσιου το έα . Η ανάλυση επικεντρώθηκε στην τουριστική κίνηση τόσο από εσωτερικούς τουρίστες όσο από τουρίστες που προέρχονται από άλλες χώρες . Από αυτά τα δεδο ένα η ιδέα του έργου έχει γεννηθεί για να αναβαθ ίσουν τις δυνατότητες της κοινωνικής και οικονο ικής ανάπτυξης στην περιοχή , όπως και των κοινών στοιχείων των Marsciano, Fratta Todina, San Venanzo, Montegabbione, Monteleone d'Orvieto, Ficulle και Parrano, που ανήκουν στην Orvietano και συνοικίες Tuderte. Κάθε κοινό ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και αξιοθέατα πρέπει να αξιοποιηθεί τουριστικά . Μια άλλη ση αντική φάση του σχεδίου ήταν η ελέτη των οικονο ικών και επαγγελ ατικών επιπτώσεων στο περιβάλλον . Το Marsciano εισάγει όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά του εδάφους της Umbria. Βρισκό αστε προστά σε ια εύφορη χώρα , λουσ ένη από τα νερά του ποτα ού Τίβερη , ε λόφους ε ικρά και εσαία προάστια -κάστρα του εσαίωνα . Η ποικιλία των τοπίων ανα φισβήτητης ο ορφιάς είναι τα κυριότερα στοιχεία αυτής της περιοχής : δάση ε βελανιδιάς , α πέλια , ηλιοτρόπια και το σιτάρι . Μία καταγραφή των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών στο ιστορικό κέντρο του Μαρσιάνο περιλα βάνει κάρτες ε φωτογραφίες , περιγραφές , τοποθεσία , τυπολογία , οικοδο ική τεχνική , κατάσταση διατήρησης , υλικά και προτεινό ενες παρε βάσεις . Ανά εσα στα κοινά προβλή ατα που αντι ετωπίζου ε είναι το γεγονός ότι ο γενικός πληθυσ ός δεν έχει συνειδητοποίηση την αξία της πολιτιστικής του κληρονο ιάς . Από την δική τους ε πειρία ας ετέφεραν το συ πέρασ α ότι η συντήρηση έσα από την απαγόρευση και όνο δεν είναι αποτελεσ ατική .
19
Εικόνα 8 . Παράδειγ α καταγραφής αρχιτεκτονικών στοιχείων στη Μαρσιάνο . Πηγή : Master Plan Marsciano. Photo 8 . Example of documentation card of architectural elements in Marsciano. Source: Master Plan Marsciano.
Γ) Ο ή ος St řítež nad Ludinou , παρουσίασε ένα Μάστερ Πλάν για την αναβάθ ιση του ιστορικού κέντρου του Hranice, του χωριού St řítež nad Ludinou και των κοινόχρηστων χώρων των κάστρων στην Hustope če nad Be čvou και Potštát της Τσεχίας . Υπεύθυνοι για την τεχνική ο άδα ήταν ο Jiri Roubik PhD. και η Blanka Roubikova, Μηχανικός . Η συνάντηση της επιστη ονικής ο άδας στο Hranice έλαβε χώρα στις 23-24/04/2007. Από τις παρουσιάσεις της ο άδας από την Τσεχία έκανε εντύπωση πόση εγάλη ση ασία δίνουν στη συ βολή των ντόπιων . Ενα περιστατικό που επιβεβαιώνει αυτό αξίζει να αναφέρω . Κατά την διάρκεια της επίσκεψης στο St řítež nad Ludinou διαπιστώσα ε πώς λειτουργεί ένα σύστη α ειδοποίησης έσα στο χωριό : Όσο βρισκό ασταν στην πλατεία , ακούγα ε από τα εγάφωνα ία ουσική από την εποχή που η Τσεχία βρισκόταν κάτω από το προηγού ενο πολιτικό καθεστώς , ετά από ία ικρή παύση κάποιος έκανε ία ανακοίνωση . Όταν ρώτησα τον εταφραστή τι είχε συ βεί , αυτός εξήγησε ότι αυτό ήταν κάτι συνηθισ ένο : είχε βρεθεί ένας σκύλος και ε αυτό τον τρόπο ήθελαν να ενη ερώσουν τον ιδιοκτήτη του για να περάσει να τον παραλάβει . Έτσι υπάρχει ένα αίσθη α ότι όλοι ανήκουν στη εγάλη οικογένεια του χωριό . Στις τοπικές συναντήσεις τους υπάρχει βοήθεια από έναν εκπαιδευ ένο εσολαβητή και κάποιον αρ όδιο για το σχεδιασ ό . Οργάνωσαν ένα Σαββατοκύριακο ε στόχο το σχεδιασ ό ,
20 όπου βασικά θέ ατα προσδιορίστηκαν αζί ε πιθανές λύσεις έσω της δη όσιας συζήτησης . Επίσης διοργάνωσαν ια βόλτα -περίπατο από κοινού ε την ο άδα εργασίας που περιλα βάνει γενική συζήτηση , προκει ένου να δη ιουργηθεί ένα αίσθη α κοινής ευθύνης για την προώθηση συνεργασιών και τη δη ιουργία ενός κοινού ορά ατος . Στη συζήτηση που έγινε τέθηκε το ερώτη α του πώς τα κτίρια και οι δη όσιοι χώροι θα πορούσαν να λειτουργήσουν καλύτερα για την κοινότητα . Σε αυτό ένας εξειδικευ ένος αρχιτέκτονας και ένας ντόπιος ιστορικός έδωσαν εξηγήσεις . Παράλληλα είχαν την έ πνευση να δη ιουργήσουν ένα εργαστήριο (workshop) για παιδιά και να τους αναθέσουν να τραβήξουν φωτογραφίες για να δείξουν έσα από ία έκθεση πώς βλέπουν τον τόπο τους . Από όλες αυτές τις δραστηριότητες βγήκε ία σειρά από χρήσι α συ περάσ ατα . Έτσι αποφασίστηκε : 1. Η αναζωογόνηση των ιστορικών κέντρων και δη οτικών κτιρίων , όπως οι πύργοι στην Hustope če nad Be čvou και Potštát, του γυ ναστηρίου στον ή ο St řítež nad Ludinou. 2. Να δώσουν λύσεις στα προβλή ατα της κυκλοφορίας στο ιστορικό κέντρο της Hustope če nad Be čvou. Να συνεργαστούν οι γειτονικές κοινότητες για να επιλύσουν κοινά τους προβλή ατα σε επίπεδο διοικητικών αρχών . 3. Να εκπονηθούν ελέτες και σχετικά έγγραφα .
Τα νέα κτίρια πρέπει να ακολουθήσουν τους κανόνες ώστε να η διαταραχθεί η παραδοσιακή ε φάνιση του τόπου και ο χαρακτήρας του . Ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί σε δη όσιους χώρους . Οι προσόψεις των ιδιωτικών κατοικιών γύρω από αυτούς αποτελούν επίσης έρος του δη όσιου χώρου . Σε σχέση ε την πράξη 183/2006 τα νη εία πρέπει να διατηρούνται σε καλή κατάσταση . ή οι πορούν να επηρεάσουν τον τρόπο ε τον οποίο οι προσόψεις επισκευάζονται σε πολύ περιορισ ένο βαθ ό . Ο δή ος πορεί να βοηθήσει ε ια ικρή επιχορήγηση . Η εκπαίδευση του κοινού είναι ση αντική , οι ιδιοκτήτες πρέπει να κατανοήσουν τη οναδικότητα των παραδοσιακών σπιτιών . Μια συλλογή « σκίτσων προτύπων » (motivational sketches) δη ιουργήθηκε στο Stritez nad Ludinou ε την χορηγία του ή ου για να πορέσουν η ιδιοκτήτες να προσλάβουν τον αρχιτέκτονα που έκανε την πρόταση για την ανακαίνιση -συντήρηση των κτιρίων τους . Αυτά αφορούν κυρίως σε παραδοσιακά αγροκτή ατα . Ο δή ος συ περιλα βάνει στο προϋπολογισ ό του κάποια χρή ατα για « σκίτσα πρότυπα ». Εάν υπάρχει εγαλύτερη ζήτηση , εγκρίνουν περισσότερους πόρους ε απόφαση του δη οτικό συ βούλιου . Η απόφαση δη οσιεύετε σε τοπική εφη ερίδα . Ο δή ος καλεί τους αρχιτέκτονες ε τους οποίους συνεργάζεται για να ετοι άσουν τις προτάσεις οι οποίες είναι συνήθως ία συλλογή όψεων και τεχνική περιγραφή . Οι ιδιοκτήτες αποφασίζουν εάν θέλουν να ακολουθούν την πρόταση ή όχι . Η πρόθεση του ιδιοκτήτη πρέπει να αναφέρετε στην υπεύθυνη αρχή , η οποία πορεί να παρέ βει αν τα φέροντα δο ικά στοιχεία πρέπει να αφαιρεθούν . Ο ή ος δεν έχει επίση ο τρόπο να επηρεάσει την ανοικοδό ηση . Η πόλη προσφέρει ια οικονο ική συνεισφορά για τους πολίτες εάν επιλέξουν να εργαστούν σύ φωνα ε τα έγγραφα του έργου που συντάσσεται από τον αρχιτέκτονα που ο δή ος έχει πληρώσει . Χάρη στην παρέ βαση του αρχιτέκτονα , οι αναλογίες του αετώ ατος και το έγεθος των παραθύρων διατηρήθηκαν στο κτίριο στις πιο κάτω φωτογραφίες .
21
Εικόνα 9 . ιατυπώνετε η κατάσταση του κτιρίου πριν την παρέ βαση . Photo 9. Notice the condition of a building prior to the intervention.
Εικόνα 10 . Ακολουθεί “motivational sketch” ε την χορηγία του ή ου για να πορέσουν η ιδιοκτήτες να προσλάβουν τον αρχιτέκτονα που έκανε την πρόταση . Photo 10 . Following the “motivational sketch” with a proposal for restoration financed by the City Hall for the owners to hire the architect (Atelier) who made the proposal.
Εικόνα 11 . Αποτέλεσ α . Πηγή : παρουσίαση Stritez nad Ludinou. Photo 11 . The resulting intervention. Source: Power point presentation Stritez nad Ludinou.
η ιούργησαν ία κινητή έκθεση για το RECOVER και εξέδωσαν δωρεάν φυλλάδια . Βοήθησε επίσης στην προβολή του προγρά ατος το γεγονός ότι το Στρίτες ναδ Λουδινού είχε βραβευθεί ως το χωριό ε τους ο ορφότερους κήπους της περιοχής . Αξίζει να ση ειωθεί ότι η δη οτική αρχή επειδή εσολαβούσαν εκλογές στη διάρκεια του προγρά ατος , εξασφάλισε ώστε και η επό ενη δη οτική αρχή να το συνεχίσει . Στην προκει ένη περίπτωση άθα ε ότι οι ίδιοι κέρδισαν ξανά τις εκλογές . Η δυνατότητα συνεκτικής και συνεπούς εφαρ ογής του έργου είναι καθοριστική .
Βιβλιογραφία Βάγιε , Υ., Σεφερλή , Β., “ Αρχιτεκτονικός οδηγός για την αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών της Ορεινής Ολυ πίας . Architectural guidelines for the recovery of rural villages in the mountainous district of Olympia”. Αναπτυξιακή Ολυ πίας , Α.Ε, Κρέστενα , 2007. “Cataloguing the Cultural Heritage for the Protection, Conservation and Restoration, Architecture, Cultural Heritage and Environment of Alpine Space. Regione Autonoma Friuli Venezia Giulia”. Centro regionale di catalogazione e restauro dei beni culturali, Silvana Editoriale. Milano, 2005. Cooper, F., “Houses of the Morea. Σπίτια του Μορέα ”. Μέλισσα . Αθήνα , 2002. Dean, M,. “Per Castelli. Antologia di dettagli construttivi dell’edificato storico della media valle del Tevere. Marsciano-Torgiano-Deruta-Collazone-Fratta Todina” Futura, Perugia, 2005. “Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Πελοπόννησος Α΄ ”. Εκδοτ . Οίκος Μέλισσα , Αθήνα , 1990. Piantadosi, E., “Joint Feasibility Plan”. RECOVER Phase 4. Pajdla, P., “Master Plan on Renovating and Reconverting Rural Villages and Minor Historical Centers” (Doporucena Osnova). RECOVER Phase 4.
22 RECOVER. Reconversion of rural villages as an opportunity for economic development. Έντυπο από την Ιταλική ο άδα από την FVG. Valle, I., “ Οδηγός διατηρητέων και ση αντικών κτιρίων της Ορεινής Ολυ πίας : Ανδρίτσαινα , Φιγαλεία , Αλιφείρα . Landmark and important buildings guide of Andritsena, Figalia”. Αναπτυξιακή Ολυ πίας , Α.Ε. Κρέστενα , 2007. Valle, I., “Meetings personal notes RECOVER 2006-2007.
Revitalization of the mountainous region of Olympia
I. Valle Konstantopoulou, Architect Universidad Albert Einstein, Master of Arts, Cornell U.
Abstract This paper presents an abridged version of the conclusions of RECOVER, which is a transnational project part of INTERREG III that was developed in 2006-2007. The mountainous region of Olympia in the Prefecture of Ilia had at least an opportunity for publicity through this program with the intention to contribute to its revitalization as an opportunity for economic development. The author of this work was a member of the transnational work group of technical experts. From all the “candidate regions”, Andritsena, Figaleia and Alifeira were the ones that complied with most of the requirements so that these were selected to be analyzed. Therefore, a survey of buildings listed as landmark took place followed by the publication of a catalogue with photographic material intended to highlight the richness of traditional architecture and natural heritage of the region. An architectural guide was also created detailing the different settlements and stressing their common morphological features in order to enhance their protection. Information was gathered on the institutional framework and about financial incentives along with technical data regarding design concepts for load bearing masonry buildings. A list with information of the artisans and technicians of the area indicating the name, address, telephone number and type of work they do was included in the guide in an effort to support the local market. The final result was a Master Plan for a small neighbourhood of New Figalia after analysis of different factors for this selection. The methodology of the study included the bottom-up approach with information and participation of local communities which were visited and presentations were done by the project team RECOVER. On this paper, the objective was not limited to present the results of the Greek participation, but also to offer an abridged summary of the four groups of the RECOVER project which are for Italy: the tourist Office of Friuli Venezia Giulia and the Μunicipality of Marsciano; for the Czech Republic, the Municipality of Stritez nad Loudinou, and for Greece the Development Agency of Olympia, ANOL in the municipality of Krestena. The purpose of this is to highlight the best practices, in other words, the examples that are worth being applied or implemented in other areas of the country and in similar studies. Indicatively some images have been selected to enrich the text, and at this point it should be mentioned that the collection of photographic material of the study areas in Western Greece was one of the most important contributions offered through this process, since in the summer of 2007, many of these areas were affected by fires that caused a tremendous damage in the region. Those photographic records may constitute an important source for documentation.
23